See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/23532810

Türkiye''de Politika Değişkenliği İle Ekonomik Büyüme Arasındaki

Nedensellik İlişkileri 1986-2001

Article  in  İktisat İşletme ve Finans · October 2003

DOI: 10.3848/iif.2003.211.4684 · Source: RePEc

CITATIONS READS

16 790

1 author:

Funda Erdogan Telatar

Hacettepe University
27 PUBLICATIONS   251 CITATIONS   

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Funda Erdogan Telatar on 28 October 2018.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 İktisat İşletme ve Finans İnceleme - Araştırma

İnceleme-Araştırma

Türkiye’de politika değişkenliği

l
ile ekonomik büyüme arasındaki
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300

se
nedensellik ilişkileri, 1986-2001

00
03
1+
Funda Telatar*

2:5
1:5
Abstract .Causality relationships between policy volatility and economic growth

81
in Turkey, 1986-2001

01
The purpose of this study is to investigate the causality relationships between the

0/2
growth rate of real output and policy volatility in Turkey for the period of 1986-
ge
8/1
2001. Policy volatility, as an indicator for political instability, is represented by
volatility of the interest rate differential and the growth rate of nominal exchange
:0

rate. Both the special features of the Turkish economy during the analyzed period
rih

and the behaviour of investors towards engaging in investment projects are taken
Ta

into account in selecting these two variables. The results of the study indicate that a
decrease in the growth rate of output causes an increase in volatility of the interest
2],

rate differential and the growth rate of nominal exchange rate. This implies that the
.23

reverse causality relationship, which is an exceptional case in the related literature,

01

is supported by the Turkish case.

7.2
.18

ÖZET değişkenliği artırdığını göstermektedir. Bu

78

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de sonuç, ilgili literatürde istisnai bir durum

il
:[

1986-2001 dönemi için, reel üretim artış olan ters nedensellik ilişkisinin Türkiye
P

oranı ile politika değişkenliği arasındaki ekonomisinde geçerli olduğu anlamına

], I

nedensellik ilişkilerinin araştırılmasıdır. gelmektedir.

tar

Politik istikrarsızlığın bir göstergesi olan I. GİRİŞ

ela

politika değişkenliği, faiz oranı farkı ve Gelişmişlik düzeyi ve makroekono-

aT

nominal döviz kuru artış oranı ile temsil mik değişkenlerin performansları itibariyle
d

edilmektedir. Söz konusu değişkenlerin ülkeler arasında gözlenen farklılıkları

un
B

seçiminde, Türkiye ekonomisinin analiz açıklama çabaları, makroiktisat literatü-

[F

dönemindeki kendine özgü koşullarının ründeki en önemli araştırma alanlarından

n:

yanısıra yatırımcıların yatırım projelerine birisini oluşturmaktadır. Konuya ilişkin

ire

yönelik davranışları da dikkate alınmıştır. araştırmalarda yanıtı aranan temel soru,

İnd

Çalışmanın sonuçları, ekonomik büyüme gelişmekte olan ülkelerde gelişmiş ülke-

oranındaki düşüşün faiz oranı farkı ve lere oranla daha olumsuz makroekonomik
nominal döviz kuru değişim oranındaki sonuçlar (daha yüksek mali açık, daha
* Doç.Dr.Gazi Üniversitesi, İktisat Bölümü, Öğretim Üyesi e-mail: telatar@gazi.edu.tr
18.yıl Ekim 2003 71
 İktisat İşletme ve Finans
yüksek senyoraj, daha yüksek enflasyon
oranı vb.) gözlenmesinin, başka bir deyişle
gelişmekte olan ülkelerin makroekonomik
yapılarındaki istikrarsızlığın nedenleridir.
Soruya verilen popüler yanıtlardan birisi,
makroekonomik istikrarsızlığın gözlendiği
ülkelerde daha gevşek para ve maliye poli-
tikaları izlenme eğiliminin varlığıdır.1 Bu-
nunla birlikte, bu yanıt bir diğer soruyu da
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300
beraberinde getirmektedir: Parasal ve mali
se
disiplinin sürdürülmesi konusunda ülkeler
arasında neden bazı farklılıklar gözlen-
mektedir? Başka bir deyişle, bazı ülkelerde
parasal ve mali disiplin sürdürülebilirken,
neden bazı ülkelerde sürdürülememekte
veya sürdürülmek istenmemektedir?
Makroekonomik performansın ülke
gruplarının yanısıra, belirli bir ülkede
zaman içinde farklılık sergilemesi de
açıklanması gereken bir diğer önemli ol-
gudur. Arjantin ve Japonya’nın aynı zaman
ge
diliminde tersine gelişme çizgisi sergile-
miş olmaları, bu bağlamda verilebilecek
anlamlı bir örnek oluşturmaktadır: 20. yy.
başında dünyada refah düzeyi en yüksek
ülkelerden birisi konumundaki Arjantin’in
1960’lı yıllardan itibaren sık sık ekonomik
çöküşe sahne olması, buna karşılık 1960’da
kişi başına gelir itibariyle Arjantin’in ol-
dukça gerisinde yer alan Japonya’nın kısa
sürede dünyadaki en hızlı büyüme dene-
yimlerinden birisini yaşamış olması nasıl
78
il
açıklanabilir?
:[
P
Gerek ülkeler arasında gerekse belirli
], I
bir ülkede zaman içinde gözlenen makroe-
tar
konomik performans farklılıklarına yönelik
ela
sorulara yanıt arayışları, 1990’lı yılların
başlarından itibaren iktisat literatüründeki
aT
en aktif alanlar arasındaki ekonomik büyü-
d
un
me teorisi ile politik iktisat çalışmalarının
B
[F
ortak araştırma konusu olmuştur. Ampirik
büyüme literatürü içsel büyüme teorilerinin
n:
ire
gelişimine paralel olarak eğitim, dışa açık-
lık, alt yapı yatırımları ve kamu harcama-
İnd
1
Benzer biçimde, Chenery vd. (1986), Easterly ve Wetzel (1989) ve Krueger (1978) göreli fiyat yapısını
ve kaynak dağılımını bozan politikaların ülkeler arasındaki performans farklılıklarını açıklayan önemli bir
unsur olduğunu ileri sürmektedirler. Easterly (1992), ayırımlı (differential) ithalat tarifeleri, ihracat ve yatırım
sübvansiyonları, döviz tahsisi vb. politikaları, belirtilen etkileri yaratan etkenlere örnek olarak vermektedir.
18.yıl Ekim 2003 72
İnceleme - Araştırma
ları gibi ekonomik politika değişkenlerinin
göreli etkilerini araştırmaya yönelirken,
politik iktisat literatüründe makroekono-
mik performans farklılıklarının ekonomik
politikaların içinde şekillendiği kurumsal
yapı dikkate alınmaksızın açıklanamaya-
l
cağı, siyasi faktörlerin de dikkate alınması
gerektiği vurgulanmaya başlamıştır. Politik
iktisat modellerinde, ekonomik politika
konusundaki kararların, tek amacı sosyal
refahı maksimize etmek olan ve gerçek ya-
şamda örneği bulunmayan, planlamacılar
00
tarafından alınmadığı, kurumsal yapı için-
03
de gelişen siyasi bir mücadelenin sonucu
1+
olarak ortaya çıktıkları düşüncesi ağırlık
2:5
kazanmıştır.
1:5
Siyasi ortamın ekonomik gelişme
üzerindeki etkilerinin ve öneminin teorik
81
literatürde vurgulanmaya başlaması North
01
(1981) ile olmuştur. North (1981), sağ-
0/2
lam politik kurumların riskleri azaltarak,
8/1
ekonomik işlemleri hızlandıracağını ileri
:0
sürmektedir. Benzer düşünce çizgisinden
rih
hareketle Acemoğlu vd. (2003), bazı ül-
kelerde sert krizlerin ve üretim açısından
Ta
büyük değişkenliğin yaşanmasından so-
2],
rumlu olan yüksek enflasyon, yüksek kamu
.23
harcamaları ve bütçe açıkları, aşırı değer-
01
lenmiş döviz kuru vb. olumsuz makroeko-
7.2
nomik sonuçların ülkedeki temel kurumsal
.18
problemlerin yansıması olduğunu ileri sür-
mektedir. Acemoğlu vd. (2003), kurumsal
yapısı zayıf toplumların ekonomik olarak
daha istikrarsız olmasını altı gerekçeye
dayandırmaktadır: (i) yöneticiler üzerin-
deki kısıtlamaların bağlayıcı olmaması
nedeniyle, iktidarı ele geçiren grupların
sahip oldukları gücü kullanarak, gelirleri
ve toplumun aktif değerlerini kendi lehle-
rine yeniden dağıtma çabalarına girişmeleri
sonucu ekonomik bir kargaşanın ortaya
çıkabilmesi, (ii) politikacı davranışlarının
etkin kısıtlamalara tabi olmaması sonucu,
iktidara gelmenin sağlayacağı kazançların
 İktisat İşletme ve Finans
iktidarda olmamanın yaratacağı kayıplar-
dan daha büyük olması ve bunun da farklı
gruplar arasındaki iktidar odaklı rekabetin
daha şiddetli geçmesine, dolayısıyla siyasi
ve ekonomik kargaşaya neden olması, (iii)
sözleşmelere dayalı anlaşmaların kusurlu
hale gelmesi nedeniyle, belirli ekonomik
ilişkilerin şoklara duyarlılığının da artması,
(iv) ekonomik işbirliğinde ‘güven’ unsuru-
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300
nun ön plana geçmesi nedeniyle, şokların
se
işbirliğini sürdürmeyi olanaksız kılarak,
üretimde çöküşlere yol açabilmesi, (v)
siyasetçilerin belirli grupları tatmin etmek
ve iktidarda kalabilmek amacıyla, izledik-
leri sürdürülemez nitelikteki politikaları
terketmeleri sonucu değişkenlik (volatility)
ortaya çıkması, (vi) girişimcilerin sermaye-
lerini daha çabuk çekebilecekleri sektörleri/
faaliyetleri tercih ederek, ekonomik is-
tikrarsızlığa katkıda bulunmaları. Sayılan
altı koşulun geçerli olduğu ülkelerde, kötü
ge
makroekonomik performans ve izlenen
yanlış politikalar ekonomik büyümeye de-
ğişkenlik katan birer neden olmaktan çok,
kurumsal zayıflıkların semptomu haline
gelmektedir.
İlgili literatürde kurumsal yapıyı
zayıflatan en önemli faktörün politik istik-
rarsızlık olduğu vurgulanmakta ve ülkeler
arasındaki gelişme farklılıkları, gelişmiş
ülkelerde genel olarak istikrarlı rejimlerin
varolması ile açıklanmaktadır.2 Bu bağ-
78
il
lamda, Arjantin ile Japonya’nın zaman
:[P
içinde tersine gelişme sergilemiş olmaları,
], I
Arjantin’in askeri darbeler ve yoğun politik
tar
şiddet ile dolu bir geçmişe sahip olmasına
ela
karşılık, Japonya’da 1960-1993 dönemin-
de aynı siyasi partinin iktidarda kalmış
aT
olmasına bağlanabilir. ‘Arjantin-Japonya’
d
un
örneği bağlamında getirilen açıklama, po-
B
[F
litik istikrarsızlık kavramının iki boyutunu
ortaya koymaktadır. Birinci boyut, toplu
n:
ire
şiddet, siyasi suikastler, ayaklanmalar, dar-
be ve devrim gibi sosyo-politik huzursuz-
İnd
luk kaynağı olayları içerirken, ikinci boyut
2
Çalışmada, politik ve siyasi istikrarsızlık kavramları anlamdaş olarak kullanılmaktadır.
3
Bu konuda kapsamlı bir literatür taraması için Brunetti (1998)’ ye bakılabilir.
İnceleme - Araştırma
siyasi kurumlarda temsil edilen rakip çıkar
grupları arasındaki karşılıklı ilişkilerin ve
seçmen tercihlerindeki dalgalanmaların ya-
rattığı hükümet değişiklikleri ile seçimlere
ilişkin sürpriz sonuçları kapsamaktadır.
Siyasi faktörlerin ülkeler arasındaki
l
gelişme farklılıklarını açıklayan unsur
olarak kabul edildiği çalışmalarda, esas
olarak ekonomik büyüme olgusunun ele
alındığı ve yakın zamanlara kadar açıkla-
yıcı değişken olarak demokrasi ölçütleri
üzerinde durulduğu görülmektedir. Litera-
00
türde politik istikrarsızlığın temsil edilmesi
03
konusunda yaygın bir kullanım alanı bulan
1+
diğer politik değişkenler, hükümet istikrarı,
2:5
politik şiddet ve ülke uzmanları ile girişim-
1:5
cilerin siyasete ilişkin sübjektif değerlen-
dirmeleridir. 3
81
Politika değişkenliğinin (policy vola-
01
tility) siyasi istikrarsızlığı yansıtan politik
0/2
değişken olarak kullanılması, literatürde
8/1
görece yeni bir eğilimdir. Bu çalışmada,
:0
Türkiye’de 1986-2001 döneminde siyasi
rih
istikrarsızlığın ekonomik politikalarda
yarattığı değişkenliğin ekonomik büyüme
Ta
üzerine etkileri araştırılmaktadır. Amaca
2],
yönelik olarak, ikinci bölümde ilgili teorik
.23
literatür çerçevesinde politik istikrarsız-
01
lığın ekonomik büyümeye etki kanalları
7.2
ortaya konulmaktadır. Üçüncü bölümde,
.18
döviz kuru ve faiz oranındaki değişkenlik
siyasi istikrarsızlık ölçütü olarak alın-
makta ve Türkiye’de ekonomik büyüme
ile politika değişkenliği ve öngörülmedik
politikalar arasındaki nedensellik ilişkileri
araştırılmaktadır.
II. POLİTİK İSTİKRARSIZLIK-EKO-
NOMİK BÜYÜME İLİŞKİLERİ: LİTERA-
TÜRE KISA BİR BAKIŞ
1. Politik İstikrarsızlık-Makroekono-
mik İstikrarsızlık İlişkisi
Sağlam bir kurumsal yapının ekono-
mik büyümeyi iyileştireceği konusunda
görüş birliği sağlanmış olsa da, ‘güçlü
politik kurumlar’ın ne anlama geldiği ve bu
18.yıl Ekim 2003 73
 İktisat İşletme ve Finans
kurumların makroekonomik performansı
etkileme kanalları konusunda birbirinden
farklı yaklaşımlar söz konusudur. İlgili lite-
ratürde ‘güçlü kurumlar’a anlamdaş olarak
demokrasi kavramı üzerinde yoğunlaşıldığı
görülmektedir. Gelişmiş ülkelerin büyük
kısmında demokratik rejimlerin var olma-
sına karşılık, gelişmekte olan ülkelerde
demokrasi dışı rejimlerin gözlenme sıklığı,
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300
siyasi rejim tipinin ekonomik büyümeyi
se
etkileyen temel politik değişken olarak
değerlendirilmesi sonucunu yaratmıştır.
Bununla birlikte, demokrasi ölçütlerinin
ekonomik büyümeyi açıklayan yegane
değişken olarak tanımlandığı ampirik ça-
lışmalarda, kesin bir yargıya ulaşılmasını
engelleyecek ölçüde, karışık sonuçlara
ulaşılmış olması, ekonomik büyümeyi etki-
leyen politik değişken konusunda alternatif
arayışlarına yol açmıştır.
Demokratik rejimin varlığı ile ekono-
ge
mik büyüme arasında pozitif ilişki bulun-
duğu şeklindeki teorik beklentinin güncel
literatürdeki temel dayanak noktalarından
birisi, rejim tipinin siyasi otoritenin dav-
ranışlarını ve güdülerini etkilediği düşün-
cesidir. Buna göre, en az iki parti arasında
serbest rekabete dayalı seçimlerin yapıldığı
demokratik rejimlerde, siyasi otorite çıkar
gruplarının baskılarına maruz kalmakta ve
politik devresel dalgalanmalar (political
business cycles) teorisinin öngörülerine
78
il
uygun biçimde, ekonomik büyümeyi kalıcı
:[P
biçimde artıracak uzun vadeli politikalar
], I
yerin, yeniden seçilme şanslarını artıracak
tar
kısa vadeli politikalar izleme güdüsüne
ela
sahip olmaktadır. İktidarda kalma ama-
cına ulaşma konusunda halkın tercihleri
aT
doğrultusunda davranma zorunluluğu
d
un
bulunmayan diktatörlerin ise, demokratik
B
[F
rejimlerde ortaya çıkan güdü problemlerin-
den muaf olabilecekleri ileri sürülmektedir.
n:
ire
Bu bağlamda, demokrasinin varlığı, istik-
rarı sağlamaktan çok istikrarsızlık yaratıcı
İnd
4
Demokrasinin istikrarsızlık yaratma potansiyeli, siyasi otoritenin seçim öncesinde genişletici poli-
tikalar izlemesi, seçim sonrasında ise seçim öncesi izlenen politikaların enflasyonist etkilerinin ortaya
çıkmasından kaynaklanmaktadır. Politik devresel dalgalanmalar teorisinin Türkiye için ampirik olarak
araştırılması konusunda Telatar (2001)’a bakılabilir.
18.yıl Ekim 2003 74
İnceleme - Araştırma
bir unsur haline gelebilmektedir4. Bununla
birlikte, Alesina vd. (1996) bu iddiaların
geçersiz olduğunu, iktidar süreleri tehdit
altında olan diktatörlerin de –kısa vadeli
politikalar izleme anlamında- oportünist
bir tarzda, miyopik politikalar izleyebile-
l
ceklerini ileri sürmektedir. Ayrıca, otoriter
rejimlerin homojen bir grup oluşturmadık-
ları da dikkate alınmalıdır; bu grupta tek-
nokratik diktatörlüklerden zorbalığa dayalı
yönetimlere kadar çok farklı güdüler ile
hareket eden otorite tipleri yer almaktadır.
00
Bu bağlamda, toplumun çıkarını gözeten
03
iyi niyetli diktatörler ekonomik büyüme
1+
açısından iyi bir performans sergileyebilir-
2:5
ken, zorba diktatörler ekonomiyi kötü idare
1:5
ederek, ülkelerini siyasi ve ekonomik çö-
küşe sürükleyebilmektedirler. Dolayısıyla,
81
rejim tipinin ekonomik büyüme olgusunu
01
açıklayan yegane siyasi değişken olarak de-
0/2
ğerlendirilmesi anlamlı görünmemektedir.
8/1
Demokrasi ile ekonomik büyüme ara-
:0
sında, gerek teorik gerekse ampirik olarak,
rih
açık ve kesin bir ilişkiye ulaşılmamış olma-
sı, siyasi rejim tipinden çok mevcut rejimin
Ta
istikrarının ön plana geçmesi sonucunu do-
2],
ğurmuştur. Buna göre, hükümetlerin sık sık
.23
değiştiği ve sosyo-politik huzursuzlukların
01
yaşandığı kurumsal yapısı zayıf demok-
7.2
rasilerde makroekonomik istikrarsızlık
.18
söz konusu olabilirken, istikrarlı otoriter
rejimlerde makroekonomik istikrarın da
sağlanması sonucu ekonomik büyüme
açısından daha iyi bir performans sergile-
nebilmektedir.
Siyasi rejimin tipinden çok istikrarının
vurgulandığı literatürde, yönetimdeki sık
değişikliklerin para ve maliye politikala-
rını da istikrarsız hale getirdiği yönündeki
gözlem temel alınmaktadır. Para ve maliye
politikalarındaki istikrarsızlık, politikaları
yürütmekle görevli üst yönetimde siyasi ik-
tidar değişikliklerine paralel değişikliklere
gidilmesinden kaynaklanmaktadır. Eko-
 İktisat İşletme ve Finans İnceleme - Araştırma

nomik politika otoritelerinde, dolayısıyla bilinmiyor olmasının yarattığı asimetrik

politikalarda, siyasi tercihler doğrultusunda
sık sık değişikliklere gidilmesi ise ku-
rumsal yapıyı zayıflatarak, Acemoğlu vd.
(2003)’nin ortaya koyduğu niteliklere sahip
bir ekonomik yapının yaratılmasına katkıda
bilgi problemleri, otoritelerin ‘vaatlerinde
ciddi ve kararlı’ olduklarına dair inandırı-
cılığa (reputation) sahip olmalarını engel-
leyerek, enflasyonu düşürme çabalarının
başarısızlığına katkıda bulunabilmektedir.

bulunmaktadır.
Politik istikrarsızlığın hüküm sürdüğü
ülkelerde, makroekonomik istikrarı sağla-
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300
l
Ayrıca, iktidarda kalma süresinin belirsiz
ve/veya kısa olduğu durumlarda, enflas-
yonu düşürme konusunda samimi olan bir

maya yönelik olarak uygulanan program- politika otoritesinin gerçek niyetlerini özel

se
ların başarıya ulaşmalarını engelleyen bir kesime açıklayabilmesi ve inandırıcılık
diğer unsur, güvenilirliğin kazanılmasının kazanabilmesi için yeterli ve öngörülebilir

00
zorluğu veya olanaksızlığıdır.5 Makroeko- bir süreye sahip olmadığı da açıktır. İktidar

03
nomik istikrarsızlıkların yüksek ve kronik süresindeki belirsizliğin bilincinde olan

1+
enflasyon ile birlikte gözlendiği ekonomi- siyasi otoritenin, kısa vadede sonucu alı-

2:5
lerde, enflasyonu düşürerek istikrarı sağla- nacak politikalar izleme eğiliminin güçle-

1:5
manın birinci koşulu özel kesimin ilan edi- neceği ve bu şekilde politik istikrarsızlığın
len politikalara güven duyarak, enflasyon yarattığı belirsizliğin sürekli hale geleceği

81
beklentilerini düşürmesidir. Bununla birlik- söylenebilir.

01
te, politik istikrarsızlığın hükümetlerin sık Politik istikrarsızlığın bir diğer yan-

0/2
sık değişmesinin bir sonucu olduğu durum- sıması yasal altyapının zayıflaması ve
ge
larda, enflasyonu düşürme politikalarının 8/1
güçlendirme yönünde çaba harcanmama-
:0
başarıya ulaşmasını engelleyen içsel bazı sıdır. İlgili literatürde ‘mülkiyet haklarının
rih

aksaklıklar bulunmaktadır. Aksaklıkların güvence altında olma derecesine katılan

temel kaynağı, izlenen politikaların nihai belirsizlik’ yasal sistemdeki zayıflığın
Ta

amaçları (enflasyonu düşürmek, ekonomik ekonomik büyümeyi etkileme kanalı olarak

2],

büyümeyi iyileştirmek vb.) ile siyasi otori- ortaya konulmaktadır. Bu yaklaşım, eko-
.23

tenin tercihleri (yeniden seçilerek iktidarda nomik büyümenin özel yatırım kararlarına
01

kalmak) arasında ortaya çıkan uyuşmaz- indirgenebileceği düşüncesine dayanmak-

7.2

lıktır. Söz konusu uyuşmazlık, özel kesi- tadır. Mülkiyet haklarının korunacağı ve
.18

min siyasi otoritenin enflasyonu düşürme sözleşme hükümlerinin yerine getirileceği

konusundaki kararlılık derecesine, dolayı- konusunda güven duyulmasının, özel
78
il

sıyla bu konudaki vaatlerine bağlı kalma yatırım kararlarını etkileyen birinci etken
:[P

olasılığına ilişkin değerlendirmelerinin olması, ekonomik büyümeyi de yasal

], I

kesinlikten uzak olması sonucunu yarat- sistemin etkinliğine büyük ölçüde duyarlı
tar

maktadır. Politika otoritelerinin enflasyonu hale getirmektedir. North (1981)’a göre,

ela

düşürme konusunda samimiyet derecelerini mülkiyet haklarının korunmasına ilişkin

şekillendiren ‘gerçek niyetlerin’ tam olarak zayıflık, sermayenin marjinal verimliliği
aT
d

5
İstikrar programlarında güvenilirlik problemini yaratan diğer faktörler şunlardır (Agenor ve Montiel,
un

1999: 488-493): (i) programda yer alan politikalar arasındaki tutarsızlık olması veya bu politikalar ile izlenen
B
[F

diğer politiklar arsında içsel tutarsızlık bulunması (bütçe açıklarının enflasyonun temel nedeni olduğu ülke-
n:

lerde enflasyonu düşürme programlarında bütçe açığını sınırlayacak önlemlere yer verilmemesi gibi), (ii) po-
ire

litika otoritesinin enflasyon ile işsizlik arasındaki kısa dönem ödünleme (trade-off) ilişkisinden yararlanmak
amacıyla, ex ante optimal politikadan ex post ayrılma güdülerine sahip olması anlamında ‘zaman-tutarsızlı-
İnd

ğın’ söz konusu olması (ayrıntılı bilgi için bkz. Erdoğan, 1997), (iii) dışsal şokların (dış ticaret hadleri veya
dünya faiz oranlarında sert düşüş vb) veya otoritelerin politika enstrümanlarını tam olarak kontrol edememe-
sinin politikaları öngörülemez hale getirmesi ve buna bağlı olarak özel kesimde reform politikalarının sür-
dürülebilirliğine ilişkin şüphelerin ortaya çıkması sonucu, tersi koşullarda tutarlı ve uygulanabilir niteliklere
sahip bir programın güvenilirliğini kaybetmesi.

18.yıl Ekim 2003 75

 İktisat İşletme ve Finans
ile yatırımcıların kendi tasarrufları altına
alabilecekleri getiriler arasında bir fark-
lılık (wedge) yaratmakta ve bu farklılık
sermayenin marjinal verimliliği açısından
benzer koşullara sahip iki ülkedeki yatırım
ve ekonomik büyüme oranı farklılıklarını
açıklayan temel unsur olabilmektedir.
Bu noktada, yasal sistemin zayıflama-
sına ve etkinsizliğin sürekli hale gelmesine
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300
yol açan faktörlerin açıklanması önem
se
kazanmaktadır. Svensson (1998), yasal sis-
temin etkin işlemesini sağlayarak, mülkiyet
haklarını güvence altına alma ve sözleşme
hükümlerinin yerine getirilmesini sağlama
sorumluluğunun hükümetlere ait olduğunu
vurgulayarak, esas sorgulanması gereken
hususun hükümetlerin yasal sistemi güç-
lendirecek altyapı yatırımlarına neden
girişmedikleri veya girişmek istemedikleri
olduğunu ileri sürmektedir. Cukierman vd.
(1992), bugünkü hükümetlerin vergi siste-
ge
mindeki etkinsizlikleri gelecek hükümet-
lerin gelir toplama, dolayısıyla harcama,
yeteneklerini kısıtlamak amacıyla kullan-
dıklarını ileri sürmektedirler. Bu bağlamda,
vergi sistemini etkin hale getirmeye yöne-
lik reform girişimleri bugünkü hükümetin
çıkarlarına uygun düşmemekte, dolayısıyla
etkinsizliği sürdürme eğilimi bilinçli bir
politika haline gelmektedir. Cukierman vd.
(1992), siyasi otoritenin belirtilen davranış
tarzının ülkeler arasındaki makroekonomik
78
il
performans farklılıklarını, ‘gelişmiş-geliş-
:[P
mekte olan’ ayırımından bağımsız olarak,
], I
açıklayabileceği görüşünü dile getirmek-
tar
tedir. Açıklanan davranış biçimi yasal sis-
ela
temde reforma gidilmesini gerektiren tüm
politikaları kapsayacak şekilde ele alındığı
aT
takdirde, politik istikrarsızlık, rasyonel
d
un
ve geleceğe dönük (forward-looking) bir
B
[F
hükümetin yasal sistemde reform yapma-
yı tercih etmemesini açıklayan bir olguya
n:
ire
dönüşmektedir. Carmignani (2003), politik
istikrarsızlığın siyasi kurumlar ve politika
İnd
otoriteleri hakkında belirsizlik yarattığını
6
Politik istikrarsızlığın politika otoritelerini veya siyasi partileri uzlaşmazlığı ortadan kaldırmak ye-
rine, bekle-gör politikası izlemeye yönelteceği argümanı için Alesina ve Tabellini (1989), Cukierman,
Edwards ve Tabellini (1992) ve Özler ve Tabellini (1991)’ye bakılabilir.
18.yıl Ekim 2003 76
İnceleme - Araştırma
ve bu şekilde vergi oranları, toplam talep,
döviz kuru ve enflasyon politikası vb.
ekonomik politikaların gelecekteki yönü,
mülkiyet haklarının güvenliği, sermayenin
verimliliği, yurt dışı finansal fon akımları
ve, genel olarak, sosyo-ekonomik çerçe-
l
venin yapısı hakkında da belirsizlik ortaya
çıktığını ileri sürmektedir. Söz konusu
belirsizlik ortamı özel karar birimlerinin
(hanehalkları, firmalar) yatırım yapma
güdülerini etkilediği gibi, politika otorite-
lerinin de güdülerini etkileyerek, miyopik
00
politikalar izleme eğilimlerini güçlendir-
03
mektedir ki, yasal sisteme yatırımların
1+
azaltılması, kamu tüketim harcamalarının
2:5
artırılması, yapısal reformların ertelenmesi
1:5
veya tersine çevrilmesi, önceden ilan edilen
politikalardan vazgeçilmesi, bu tip politika-
81
lara örnek oluşturmaktadır.6
01
Bu noktada, literatürde istisnai bir
0/2
durumu ifade eden ‘ters nedensellik’ iliş-
8/1
kisi üzerinde durulması gerekmektedir.
:0
Konuya ilişkin çalışmalarda, politik süre-
rih
cin ekonomik büyüme oranını belirlediği
düşüncesinin baz alındığı görülmektedir.
Ta
Bu varsayım, ampirik çalışmalarda genel-
2],
likle ortaya konulan durumu yansıtmakla
.23
birlikte, nedensellik ilişkisinin tersine dön-
01
me olasılığı da dikkate alınmaktadır. Ender
7.2
olarak gözlenen ‘ters nedensellik’ ilişkisi,
.18
ekonomik büyümenin politikaları etkileme
potansiyeline işaret etmektedir. Buna göre,
düşük ekonomik büyüme hükümet değişik-
liği olasılığını artırabildiği gibi, sosyo-po-
litik huzursuzluk yaratan olayların kaynağı
da olabilmektedir.
Ekonomik büyümeden hükümet istik-
rarsızlığına doğru negatif yönde işlemesi
beklenen nedensellik ilişkisinin teorik
temelleri politik devresel dalgalanmalar
teorisinde bulunmakta ve demokratik re-
jimlerde siyasi iktidarların yeniden seçilme
şanslarının seçimlerin hemen öncesindeki
büyüme performansına pozitif yönde bağ-
lı olduğu yönündeki ampirik bulgular ile
 İktisat İşletme ve Finans
desteklenmektedir. Demokrasinin olmadığı
ülkelerde ise düşük büyüme halkın hoşnut-
suzluğunu artırarak, iktidar karşıtı faaliyet-
lere girişme eğilimleri yaratmakta ve darbe
veya devrimlere zemin hazırlayabilmekte-
dir (Alesina vd. 1996).
‘Ters nedensellik’ ilişkisinin varlığı,
ekonomik büyüme ile politik istikrarsızlık
arasında ortaya çıkan etkileşimin bir kısır
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300
döngü yaratmasına yol açabilmektedir.
se
Konuyu bir örnek çerçevesinde açıklamak
mümkündür: Dışsal bir nedenden dolayı
(örn. ekonomik gelişmelerden bağımsız
siyasi çatışmalar veya uluslararası gelişme-
ler) hükümetin değişme olasılığını artıran
bir şokun meydana gelmesi, yatırımlarda
ve ekonomik büyüme oranında düşme ya-
ratacaktır. Bununla birlikte, büyümedeki
düşüş hükümetin değişme olasılığını daha
da artırarak politik belirsizliğin güçlenme-
sine yol açacaktır.7 Diğer yandan, ekono-
ge
mik büyüme oranının dışsal bir etkenden
dolayı düşmesi halinde, halk kötü makro-
ekonomik performanstan, kısmen de olsa,
hükümeti sorumlu tutacaktır. Bu durum da
hükümetin değişme olasılığını artırarak,
ekonomik büyümenin daha da fazla düşme-
sine yol açacaktır.
2. Politik İstikrarsızlık Ortamın-
da Yatırım Kararları ve Ekonomik
Büyüme
A. Ekonomik Büyüme Modelle-rin-
78
il
de Politik İstikrarsızlık Olgusu
:[P
Ekonomik büyümenin geleneksel
], I
belirleyicileri neoklasik büyüme modeli
tar
tarafından verilmektedir. İlk olarak Solow
ela
(1956) ve Swan (1956) tarafından ortaya
atılan neoklasik büyüme modeli, serma-
aT
yeye göre azalan getiriye tabi standart
d
un
bir neoklasik üretim fonksiyonu ile baş-
B
[F
lamaktadır.8 Modelde, dışsal olarak kabul
edilen tasarruf ve nüfus artış oranlarının
n:
ire
kişi başına gelirin durağan-durum düzeyini
İnd
7
Ekonomik güçlüklerin politik kargaşa (protesto gösterileri, darbe vb.) yaratma potansiyeli için
Londregan ve Poole (1990)’a bakılabilir.
8
Neoklasik modelin genellikle Solow modeli olarak isimlendirilmesi, Solow ve Swan’ın çalışmaları-
nın aynı yıl yayınlanmış olmasına karşın, Solow’un çalışmasının Amerika’daki, Swan’ın çalışmasının
ise Avustralya’daki bir dergide yayınlanmış olmasına bağlanmaktadır.
İnceleme - Araştırma
belirlediği ortaya konulmaktadır. Tasarruf
ve nüfus artış oranları ülkeler arasında
farklılaştığına göre, farklı ülkelerin farklı
durağan durumlara ulaşması beklenen bir
sonuçtur. Solow modeli, söz konusu değiş-
kenlerin gelirin durağan-durum düzeyini
l
nasıl etkilediği konusunda test edilebilir
önermeler vermektedir. Buna göre, tasarruf
oranı ne kadar yüksek ise ülke o kadar zen-
gin, nüfus artış oranı ne kadar yüksek ise o
kadar yoksuldur.
Neoklasik büyüme modeli sermayenin
00
marjinal verimliliği ile marjinal maliyeti
03
arasında karşılaştırmanın yapıldığı özel
1+
yatırım kararlarına dayanmaktadır. Tam
2:5
rekabet koşulları altında karını maksimize
1:5
etmeye çalışan firmalar, sermayenin mar-
jinal verimliliğini sermayenin kullanım
81
maliyetine eşit kılacak düzeyde sermaye
01
kullanmaktadırlar. Bu çerçevede, sermaye-
0/2
nin kullanım maliyeti ve/veya sermayenin
8/1
marjinal verimliliğini etkileyen politika-
:0
ların firma bazında yatırım, dolayısıyla
rih
makro bazda büyüme oranını etkileyeceği
düşünülmektedir. Bozucu nitelikte (distor-
Ta
tionary) hükümet politikalarının ekonomik
2],
büyüme üzerine etkilerini inceleyen Eas-
.23
terly (1992) ile King ve Rebelo (1990), söz
01
konusu politikaların sermayenin getiri ora-
7.2
nını değiştirerek, ekonominin farklı sektör-
.18
lerinde yatırımı teşvik edebileceğini veya
caydırabileceğini ve bu şekilde sermaye
birikim oranlarını değiştirebileceğini gös-
termişlerdir. Onlara göre, sermaye malının
fiyatını artıran her bozucu etki ekonomik
büyüme üzerinde negatif etki yaratırken,
fiyatı düşüren politikalar büyümeyi artır-
maktadır.
Neoklasik büyüme modelleri çerçe-
vesinde, ekonomik politikaların belirlen-
me sürecine ilişkin belirsizlik olgusunun
dışlanmış olması nedeniyle, siyasi istik-
rarsızlık ve buna bağlı olarak ortaya çıkan
18.yıl Ekim 2003 77
 İktisat İşletme ve Finans
politika değişkenliği ve belirsizliği olgula-
rının ekonomik büyüme oranının belirlen-
mesinde oynadığı rol dikkate alınmamıştır.
Bu modellerde, politika sürecini etkileyen
şoklar ekonomiyi yalnızca geçici olarak
orijinal büyüme patikasından ayırmakta,
uzun dönemde ise büyüme üzerinde her-
hangi bir etki yaratmamaktadır.
Ekonomik politika sürecinin ve politik
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300
istikrarsızlığın büyüme modellerine dahil
se
edilmesi içsel büyüme modellerinin geli-
şimi ile olmuştur. İçsel ekonomik büyüme
üzerine literatürde ilk olarak sermaye biri-
kimi üzerinde yoğunlaşıldığı görülmekte-
dir.9 Ekonomik büyüme olgusu nihai olarak
özel birikim kararına indirgenebileceğine
göre, özel yatırım getirilerini etkileyen her
ekonomik politikanın büyüme üzerinde
etkisi olacaktır. Söz konusu etkiler, üretken
teknoloji hakkında yapılan varsayımlara
bağlı olarak, sürekli veya geçici olabilmek-
ge
tedir. İçsel büyüme üzerine güncel çalış-
malarda, büyümenin motoru olarak yenilik
ve araştırma faaliyetlerinin vurgulandığı
görülmektedir.10 Ekonomik politikalar, ser-
maye vergilemesinin yanısıra, teknolojik
gelişmeyi de çok çeşitli şekillerde etkile-
yebilmektedir. Ürün ve mal piyasalarında
regülasyon, ticaret politikası ve patent
koruması bu tip politikalara örnek olarak
verilebilir. Daha genel olarak, kaynakların
alternatif sektörler veya farklı teknoloji-
78
il
ler arasında tahsisini etkileyen ekonomik
:[P
politikaların yatırım yapma güdülerini de
], I
etkileyeceği ileri sürülmektedir.
tar
Politik istikrarsızlıktan ekonomik
ela
büyümeye doğru negatif korelasyonu
mülkiyet hakları üzerinde ortaya çıkan
aT
etkiler aracılığıyla açıklayan içsel büyüme
d
un
modellerinde, geleceğe ilişkin belirsizliğin
B
[F
yatırım kararlarını etkileyerek ekonomik
büyüme oranının belirlenmesinde etkili
n:
ire
olmasının yanısıra, üretim açısından değiş-
kenlik ortaya çıkmasında da önemli bir rol
İnd
9
Bkz. Barro ve Sala-i Martin, 1995.
10
Bkz. Aghion ve Howitt, 1998.
11
Bu noktada, siyasi istikrarsızlığın yalnızca hükümet değil aynı zamanda rejim değişikliğini içerebi-
leceğinin de dikkate alınması gerekmektedir.
18.yıl Ekim 2003 78
İnceleme - Araştırma
oynadığı ortaya konulmaktadır. Berthelemy
vd. (2002) bu ilişkiyi üretim faktörleri biri-
kimi ve etkinlikte bozulma yoluyla açıkla-
maktadır. Onlara göre istikrarsızlık, politik
kurumların mülkiyet haklarını korumasını
engellemekte ve girişimcilerin yatırımın
l
getirilerinden mahrum kalma olasılığını
artırmaktadır. Fosu (1992), politik istikrar-
sızlığın beyin göçü yaratma potansiyeline
dikkat çekerek, aynı durumun beşeri ser-
maye birikimi için de geçerli olduğunu ileri
sürmektedir.
00
Politik istikrarsızlık, özel sermaye
03
birikimi kararlarına dayalı olan ekonomik
1+
büyüme sürecine proje değerlendirme aşa-
2:5
masında girmekte ve politik ortam ne kadar
1:5
istikrarsız ise geleceğe ilişkin belirsizlik o
kadar fazla, yatırımın gelecekte beklenen
81
getirilerinin indirgenme oranı o kadar
01
yüksek olmaktadır. İndirgeme oranında,
0/2
belirsizlik nedeniyle ortaya çıkan korunma
8/1
(hedging) amaçlı artışın, birbiriyle iliş-
:0
kili, en az iki sonucu olacaktır. Birincisi,
rih
ekonomik işlem sayısının azalmasıdır.
Siyasi ortam ne kadar belirsiz ise, halkın
Ta
ekonomik politikalar hakkındaki değer-
2],
lendirmeleri de ‘kesinlik’ten o kadar uzak
.23
olacaktır. Para politikalarının gelecekte
01
değişme olasılığı enflasyon oranı ve vergi
7.2
gibi önemli makroekonomik değişkenlerin
.18
gelecekte alacağı değerlerin de değişmesini
gündeme getirecek, dolayısıyla geleceğe
ilişkin belirsizlik tüm ekonomik kararları
etkileyecektir. Siyasi ortamdaki istikrarsız-
lıkların siyasi otoritenin değişmesi sonucu-
nu yaratacak olması halinde ise, mülkiyet
haklarını koruyacak ve daha önce yapılmış
sözleşmeleri yerine getirebilecek bir hükü-
metin gelip gelmeyeceğini öngörmek dahi
güçleşecektir.11 Bu koşullar altında, özel
karar birimlerinin yerine getirilip getirilme-
yeceği kesin olmayan sözleşmeleri imzala-
ma konusunda isteksiz davranacağı açıktır.
İndirgeme oranındaki artışın ikinci sonucu,
 İktisat İşletme ve Finans
istikrarsızlık arttıkça, yeni sabit varlıklara
yatırımların azalmasıdır. Yalnızca indirge-
me oranından daha yüksek getiri vaadeden
yatırımlar yapılacağı için, söz konusu oran-
daki artış yatırım miktarının azalması sonu-
cunu yaratacaktır. İstikrarsızlığın yeterince
güçlenmesi ve indirgeme oranının yeterince
artması halinde, yeni yatırımların tamamen
durdurulması olasıdır. Yeni yatırımların
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300
yapılmadığı veya çok az düzeyde yapıldığı
se
durumlarda, mevcut sabit varlıkların değer-
lerindeki aşınmayı giderecek kadar yeni
yatırım yapılması ekonomik durgunluğa;
aşınma oranından daha düşük yeni yatırım
oranı ise ekonomik daralmaya yol açarak,
üretimin düşmesi sonucunu yaratacaktır.
B. Bugünkü Değer Yöntemine
Belirsizliğin Dahil Edilmesi
Politik istikrarsızlık ve buna bağlı
belirsizliğin yatırım kararlarına etkileri
teorik literatüre yeni katılan bir konu olma-
ge
sına karşın, kökleri Keynes’in sermayenin
marjinal etkinliği kavramında bulunmak-
tadır. Keynes 1936 yılında yayımlanan
Genel Teori’de, ekonomik faaliyetlerdeki
devresel hareketlerin sergilediği yapının
sermayenin marjinal etkinliğinde ortaya
çıkan dalgalanmaların biçimlerine bağlı ol-
duğunu ileri sürmektedir (Bernanke, 1983).
Sermayenin marjinal etkinliği, yalnızca
sermaye mallarının mevcut kıtlık/bolluk
durumu ve sermaye mallarını üretmenin
78
il
bugünkü maliyetine değil, aynı zamanda bu
:[P
malların gelecekte beklenen getirilerine de
], I
bağlıdır. Beklenen getiriler, belirsizliklerle
tar
dolu gelecek hakkındaki değişken, dolayı-
ela
sıyla güvenilirlikten uzak bilgilere dayalı
olduğu için, ani ve şiddetli değişikliklere
aT
konu olabilmektedir. Sermayenin marjinal
d
un
etkinliğinde ve bu şekilde yatırım talebinde
B
[F
ortaya çıkan dalgalanmalar konjonktürel
dalgalanmaların önemli bir niteliği olmak-
n:
ire
tadır.
Keynes, yatırım ile faiz oranı ara-
İnd
sındaki ters yönlü ilişkiyi bugünkü değer
yöntemi ile açıklamaktadır. Bugünkü değer
yöntemine göre, sermaye malından bekle-
nen getirilerin cari faiz oranı ile indirgen-
İnceleme - Araştırma
mesi, bir yatırım projesinin sağlaması bek-
lenen getirinin bugünkü değerini, başka bir
deyişle yatırım malının talep fiyatını ver-
mektedir. Talep fiyatının arz fiyatını aşması
halinde yatırım yapılacak, tersi durumda
yapılmayacaktır. Yatırımın gerçekleşmesi
l
için, beklenen net bugünkü değerin (NBD)
pozitif olması gerektiğini ifade eden kural,
uzun dönem dikkate alındığında, projenin
yaşamı boyunca beklenen getirilerin ma-
liyetleri aşması halinde yatırımın yapıma-
sını, tersi durumda yatırım talebinin sıfır
00
olmasını öngörmektedir.
03
Yukarıda kısaca açıklanan geleneksel
1+
NBD kuralı, her bir zaman periyodu için
2:5
geniş bir belirsizlikler ve olasılıklar aralı-
1:5
ğının dahil edilebilmesi nedeniyle ‘esnek’
bir kural olmasına ve yaygın bir kullanım
81
alanı bulmasına rağmen, 1980’li yıllardan
01
itibaren sorgulanmaya başlamıştır. Kural
0/2
olarak NBD’in, yatırım kararlarını etki-
8/1
leyen ve belirsizlik taşıyan değişkenlere
:0
gelecekte alması beklenen değerlerine
rih
olasılıklar yüklenerek hesaplanması ve
beklenen indirgenmiş gelirlerin maliyet-
Ta
leri aşması halinde yatırımın yapılacağı
2],
sonucuna ulaşılması mümkündür. Bununla
.23
birlikte, Vonnegut (2000)’ın da belirttiği
01
gibi, iki ön koşulun varlığında, belirsizli-
7.2
ğin etkilerini içerecek şekilde düzenlenmiş
.18
olan NBD kuralı, ekonomik olarak optimal
yatırımların yapılmasını açıklayamayacağı
gibi, firmaların fiili yatırım kararı alma
süreçlerini de doğru biçimde yansıtama-
yacaktır. Belirtilen ön koşullar şunlardır:
(i) belirsizlik olgusunun yatırımların geri
döndürülemezlik (irreversibility) niteliği
ile birlikte gözlenmesi ve (ii) firmaların
yatırım kararlarını gelecek bir periyoda
erteleme seçeneğine sahip olmalarıdır.
Geleneksel NBD kuralının, örtük olarak,
‘yatırım harcamalarının geri döndürülebi-
lir’ olduğu varsayımına dayalı olması (i).
koşulun ve yatırımların ertelenebilme se-
çeneğinin dikkate alınmaması (ii). koşulun
karşılanmadığını göstermektedir.
Yatırımların geri döndürülemezlik ni-
teliğinin vurgulandığı ve yukarıdaki koşul-
18.yıl Ekim 2003 79
 İktisat İşletme ve Finans
ların varolması halinde yatırımların bugün
veya gelecek herhangi bir dönemde yarar-
lanılabilecek seçenekler olarak değerlendi-
rildiği reel seçenek teorisinin (real option
theory of investment) NBD yönteminin
belirli koşullara kısıtlanmış özel bir hali
olarak değerlendirilmesi mümkündür. Te-
orinin savunucuları, yatırımların belirtilen
niteliklerini dikkate almayan yöntemlerin
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300
yanlış sonuçlar verebileceğini ileri sürmek-
se
tedirler.12 Bu teoride yatırımların ‘geri dön-
dürülemezliği’ne konulan vurgu, sermaye-
nin genelllikle endüstri veya firma-spesifik
yapıya sahip olduğu düşüncesine dayan-
dırılmaktadır. Pindyck (1991)’in işaret
ettiği gibi, firmaların yatırımlarını kolayca
çözememesi, harcamaların batık maliyet
olarak ele alınmasını gerektirmektedir.13
Yatırımların bu niteliği, bir makinenin bir
kez kurulduktan sonra, ekonomik değerin-
den kaybetmeksizin kendisine benzemeyen
ge
bir başka nesneye dönüştürülememesinden
kaynaklanmaktadır. Firmalar geri döndürü-
lemez bir yatırım harcaması yaptıklarında,
yatırımı gelecekte yapma, başka bir deyiş-
le, yatırımı erteleme seçeneğini ortadan
kaldırmakta ve bu şekilde harcamanın ar-
zulanırlığını veya zamanlamasını etkileye-
bilecek yeni bilgi elde etme olanağından da
vazgeçmektedirler. Belirtilen ‘kaybedilmiş
seçeneğin’ değeri de yatırım maliyetlerine
eklenmelidir. Dolayısıyla, sermayenin
78
il
birim değerinin satın alım ve kurulma
:[
P
maliyetine eşit olması halinde yatırımın ya-
], I
pılmasını öngören NBD kuralı geçerliliğini
tar
yitirmekte; yatırımın gerçekleştirilebilmesi
ela
için, sermayenin birim değerinin satın alma
ve kurulma maliyetlerini, kaynakları başka bir
aT
alana yatırma seçeneğini canlı tutmanın değeri-
d
un
Örn. bkz. McDonald ve Siegel, 1986; Dixit, 1992; Pindyck, 1993; Dixit ve Pindyck, 1994.
B
12
[F
13
Pindyck (1991), sermayenin endüstri-spesifik yapısını, çelik fabrikası örneği ile açıklamaktadır.
n:
Çelik fabrikasının yalnızca çelik üretimi amacıyla kullanılabilmesi, çelik talebinin düşmesi halinde
ire
fabrikanın piyasa değerinin de düşmesine yol açacaktır. Bu durumda, fabrikanın satılması mümkün
olsa da, elde edilecek gelir başlangıçta katlanılan maliyetin oldukça altında olacaktır. Dolayısıyla, çelik
İnd
fabrikasına yapılan yatırım harcaması bu anlamda batık maliyet niteliği taşımaktadır.
14
Bkz. Bernanke (1983).
15
Örneğin, nominal döviz kuru ve fiyatların yüksek değişkenlik (volatility) sergilemesi ve bundan do-
layı finansal piyasalar aracılığıyla döviz kuru riskinden korunmanın mümkün olmaması halinde, riskten
çok belirsizlik ortamının var olduğu söylenebilir.
18.yıl Ekim 2003 80
İnceleme - Araştırma
ne (yatırımın alternatif maliyeti) eşit miktarda
aşması gerekmektedir.
Firmaların yatırım kararlarını erteleme
seçenekleri, zaman içinde elde edilen bilgi-
lerin belirsizliğe karşı korunma (hedging)
amacına yönelik olarak kullanılabileceği
l
düşüncesinden doğmaktadır. Burada üç
tip bilgiyi birbirinden ayırt etmek yararlı
olacaktır ki, bunlar yatırımcının (i) hali-
hazırda sahip olduğu, (ii) ancak yatırım
yapıldıktan sonra elde edebileceği ve (iii)
halihazırda sahip olmadığı ve bekleme
00
maliyetine katlanarak elde edebileceği
03
bilgidir. İkinci tip bilginin görmezden ge-
1+
linmesi ‘risk’in, üçüncü tip bilginin dikkate
2:5
alınmaması ise ‘belirsizlik’ olgusunun çıkış
1:5
noktasıdır.14 Risk ile belirsizlik ayırımı ilk
olarak Knight (1921) tarafından yapılmış-
81
tır. Knight (1921)’a göre risk sigorta piya-
01
salarının mevcut olduğu, belirsizlik ise bu
0/2
piyasaların bulunmadığı durumlara ilişkin
8/1
olgulardır. Seabra (1995)’ya göre, bu ni-
:0
telikler objektif ve sübjektif olasılık yakla-
rih
şımları üzerine kuruludur: Olasılık objektif
olarak (örn. gözlem yoluyla) ölçülebiliyor-
Ta
sa sigorta piyasaları mevcut demektir ki, bu
2],
durumda mevcut bilginin görmezden gelin-
.23
mesi ‘risk’ grubuna girmektedir. Ekonomik
01
karar birimleri, nihai sonuçlar hakkında
7.2
olasılıklar belirleyemedikleri takdirde ise,
.18
beklentilerini oluştururken olasılıklara iliş-
kin tahminlerine veya sezgisel yargılarına
dayanmak durumunda kalacaklardır. Bu
durum kararların ‘belirsizlik’ ortamında
alındığını göstermektedir.15 Bu bağlamda,
bugünkü değerlendirmelere dayalı NBD
kuralına göre yatırımın yapılma kararının
‘tesadüfi değişkenlerin gelecekteki durum-
ları hakkında daha fazla bilginin elde edi-
 İktisat İşletme ve Finans
leceği sonraki periyodlara kadar bekleme
seçeneğinden vazgeçilmesi’ şeklinde bir
alternatif maliyeti söz konusu olmaktadır.
Belirsizlik derecesi ne kadar yüksek ve
yatırımların geri döndürülemez kısmı ne
kadar büyük ise, içinde bulunulan dönemde
yatırımı gerçekleştirmenin alternatif mali-
yeti o kadar büyük olmaktadır.16
Yatırımların geri döndürülemezlik ni-
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300
teliği, yatırımları gelecekteki ürün fiyatları
se
ve faaliyet maliyetleri, faiz oranları, döviz
kurları vb. değişkenlere ilişkin belirsizliğe
daha duyarlı hale getirmektedir. Bu koşul-
lar altında, yatırımları teşvik etme amacı
taşıyan makroekonomik politikalarda istik-
rar ve güvenilirlik niteliklerinin, doğrudan
vergi teşvik politikası veya faiz oranları
düzeyinden çok daha önemli olduğu söy-
lenebilir. Bunun nedeni, bugün yatırım
yapmanın alternatif maliyetinin projenin
gelecekteki değeri hakkındaki belirsizliğe
ge
oldukça duyarlı olmasıdır. Dolayısıyla eko-
nomik koşullarda ortaya çıkan ve projenin
gelecekteki nakit akımlarına ilişkin riski et-
kileyen değişikliklerin yatırım harcamaları
üzerindeki etkisi yalnızca faiz oranlarında-
ki değişiklikten daha güçlü olabilmektedir.
Ingersoll ve Ross (1992), faiz oranının
stokastik bir gelişme sergilemesinin de, ge-
lecek nakit akımları hakkındaki belirsizliğe
benzer şekilde, yatırımın bugün gerçekleş-
tirilmesi seçeneği için alternatif bir maliyet
78
il
yarattığını ortaya koymaktadır. Geleneksel
:[P
NBD kuralı, söz konusu alternatif mali-
], I
yetleri dikkate almaması nedeniyle, çok
tar
sayıda projenin kabul edilmesi sonucunu
ela
yaratırken, yeni yaklaşımda faiz oranının
NBD’yi sıfır yapan içsel getiri oranından
aT
daha düşük bir kritik oranın altında olması
d
un
halinde yatırımın yapılması öngörülmekte-
B
[F
dir. Ayrıca, Ingersoll ve Ross (1992), faiz
oranlarında değişkenlik (volatility) arttıkça,
n:
ire
iki oran arasındaki farkın büyüyeceğini de
ortaya koymaktadır. Onlara göre, gelecek
İnd
16
Kuşkusuz, yatırımı erteleme kararının da, başka firmaların piyasaya girme riski ve vazgeçilen nakit akım-
ları şeklinde, maliyetleri bulunmaktadır. Bu koşullarda, belirtilen maliyetin yeni bilgiyi beklemenin faydalarına
karşı ağırlıklandırılacağı söylenebilir (Pindyck, 1991). Belirsizlik derecesi arttıkça, yeni bilgiyi beklemenin
sağlayacağı göreli faydanın da o kadar büyük olacağı açıktır.
17
Reel faiz oranı, ex post olarak, r=(i-π)/(1+π) formülü ile hesaplanmıştır.
İnceleme - Araştırma
tüm periyodlarda beklenen faiz oranında
ortaya çıkan düşüş uzun vadeli yatırım pro-
jelerindeki bekleme maliyetini düşüreceği
için, yatırımlar üzerindeki pozitif etkisi faz-
la güçlü olmayabilir. Dolayısıyla, toplam
yatırım harcamalarının belirlenmesinde
l
faiz oranı düzeyi ikinci planda yer alırken,
esas önem taşıyan unsur faiz oranlarındaki
değişkenlik olmaktadır. Yatırımların, hü-
kümet tarafından, kısmen de olsa, kontrol
edilen fiyat, ücret, faiz oranı ve döviz kuru
gibi değişkenlerin taşıdığı risk faktörlerine
00
bağlı olması, siyasi ve ekonomik istikrarın
03
ekonomik büyüme üzerinde önemli bir et-
1+
kiye sahip olduğu sonucunu yaratmaktadır.
2:5
III. TÜRKİYE’DE POLİTİKA
1:5
DEĞİŞKENLİĞİNİN EKONOMİK
BÜYÜME ÜZERİNE ETKİLERİ
81
1. Makroekonomik Değişkenlerdeki
01
Bazı Önemli Gelişmeler
0/2
Türkiye’de 1986-2001 dönemindeki
8/1
gelişmeler incelendiğinde, on iki hükümet
:0
değişikliği, iki büyük ekonomik kriz ya-
rih
şanması ve iki kapsamlı, ancak başarısız
istikrar programının uygulanmış olması,
Ta
dikkat çekmektedir. Dördü genel seçimler
2],
yoluyla olmak üzere, on altı yılda on iki
.23
hükümet değişikliği yaşanması siyasi is-
01
tikrarsızlığın açık bir göstergesidir. Analiz
7.2
döneminde, belli başlı makroekonomik
.18
göstergeler itibariyle de büyük istikrarsızlık
ve değişkenlik sergilendiği görülmektedir.
Örneğin, ortalama % 3.5 olan reel üretim
artış oranı en yüksek % 9.8 ve en düşük %
– 6.1 olarak gerçekleşmiş; Gayri Safi Milli
Hasıla (GSMH) deflatörü ortalama % 66
olmuş; ortalama % 9 olan reel faiz oranı
en yüksek değerini 1999 yılında (31.8)
ve en düşük değerini 2000 yılında (–10.6)
almıştır.17 İlgili dönemde döviz kuru ($/TL)
ortalama % 67 oranında değişmiş; en yük-
sek değişim oranı % 167.7 ile 1994 yılında
gözlenirken, en düşük oran 1990 yılında %
26.6 olarak gerçekleşmiştir.
18.yıl Ekim 2003 81
 İktisat İşletme ve Finans
Yukarıda verilen rakamlardan hare-
ketle, Türkiye ekonomisinde analiz döne-
minde temel makroekonomik değişkenler
itibariyle büyük bir değişkenlik sergilen-
diği sonucuna ulaşılabilir. Güvenilirlik
problemi bu dönemde uygulanan iki istik-
rar programının başarısız olmasının hem
nedenlerinden hem de sonuçlarından birisi
olmuştur. Analiz döneminde siyasi istikrar-
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300
sızlığın bir istisna olmaktan çok kural ol-
se
duğu dikkate alınırsa, ekonomide gözlenen
değişkenliğin büyük ölçüde siyaset kökenli
olduğu söylenebilir. 1986-2001 döneminde
yaklaşık ortalama % 9 olan Kamu Kesimi
Borçlanma Gereği/GSMH oranının 2001
yılında % 16.4’e, ortalama yaklaşık %
20’ler civarında olan iç borç soku/GSMH
oranının 2001 yılında % 68’e yükselmiş
olması, kamu açıklarının hükümetlerin,
dolayısıyla siyasetin ekonomi üzerindeki
olumsuz etkilerinin önemli bir kaynağı
ge
olduğu konusunda önemli göstergelerdir.
Hükümetlerin seçim kazanmaya yönelik
davranışları da yüksek ve kronik enflasyo-
nun varlığı ve sürekliliğinde önemli bir rol
oynamaktadır.
Türkiye’de enflasyon probleminin
esas olarak bütçe açıklarının finansman
zorunluluğundan kaynaklandığı konusun-
daki yaygın görüş birliği, makroekonomik
değişkenlerde istikrarsızlık, dolayısıyla
belirsizlik yaratan temel unsurun siyasi
78
il
otorite davranışları olduğu sonucuna ulaş-
:[
P
mayı haklı çıkaran ilave bir gerekçe sağla-
], I
maktadır. Hükümetlerin sık sık değişmesi
tar
nedeniyle kurumsal yapıyı sağlamlaştırma
ela
yönündeki girişimlerden kaçınılmış olması,
ekonomik büyüme de dahil olmak üzere
aT
tüm nihai makroekonomik değişkenler
d
un
itibariyle sergilenen kötü performansın
B
[F
kurumsal yapıdaki zayıflığın nedeni değil
semptomu olduğu şeklindeki yaklaşımın
n:
ire
Türkiye ekonomisi çerçevesinde geçerlilik
taşıdığını ortaya koyan bir gösterge olarak
İnd
değerlendirilebilir. Dolayısıyla kurumsal
yapıdaki zayıflık siyasi otoritedeki değiş-
18
Türkiye ekonomisinin 1980-2001 dönemindeki gelişmeleri için Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası yıllık raporlarından;
ampirik çalışmada kullanılan veriler için Devlet Planlama Teşkilatı raporlarından yararlanılmıştır.
18.yıl Ekim 2003 82
İnceleme - Araştırma
kenlik ve istikrarsızlığın bir yansıması
niteliğindedir.
Türkiye ekonomisinde 1980-2000 dö-
nemindeki gelişmeler analiz edildiğinde, si-
yaset kökenli yurt içi şokların yanısıra yurt
dışı kaynaklı şokların, farklı dönemlerde
l
farklı ağırlıklarda olmak üzere, istikrarsız-
lık ve belirsizliği güçlendirdiği görülmek-
tedir.18 Örneğin, genel seçimlerin yapıldığı
1987 yılı sonunda kamu fiyatlarının bir ay
içinde % 20 gibi büyük oranlı ve şok nite-
liğinde artırılması, özel kesimin fiyatlama
00
kararlarına yansıyarak enflasyonun daha
03
yüksek yeni bir platoya geçmesi sonucunu
1+
yaratmıştır. 1988 yılında, kamu açıklarının
2:5
hemen tümüyle kamu yatırımlarındaki
1:5
azalış yoluyla telafi edilmeye çalışılması,
özel kesimin üretim ve yatırım kararlarını
81
olumsuz yönde etkileyerek, ekonominin
01
özellikle imalat sanayiinde belirgin hale
0/2
gelen durgunluğa girmesine, yılın son üç
8/1
ayında ise durgunluğun ekonomik daralma-
:0
ya dönüşmesine yol açmıştır.
rih
Bu konuda değerlendirme yapılırken,
Türkiye ekonomisinde iç ve dış girdi fiyat-
Ta
ları, döviz kuru gibi maliyet unsurları ve
2],
geleceğe yönelik beklentilerin kısa dönemli
.23
fiyat hareketlerinin belirlenmesinde büyük
01
önem taşıdığı göz önünde bulundurulmalı-
7.2
dır. Özellikle nominal birimler ile yapılan
.18
senetli ve vadeli anlaşmaların yaygınlığı,
senetlerin vade sonundaki değerlerinin söz-
leşmenin yapıldığı dönemdeki değere indir-
genmesinde kullanılan oranın, sözleşmede
belirtilen fiyatı önemli ölçüde etkilemesi
sonucunu yaratmaktadır. Geleceğe yönelik
beklentiler ekonomi politikaları uygula-
malarından büyük ölçüde etkilendiği için,
politik belirsizlik de bu açıdan büyük önem
taşımaktadır. Geri döndürülemezlik niteli-
ğinin yanısıra, üretim ve fiyat kararlarında
değişikliğe gidilmesinin maliyetli olması,
beklentilerin yatırım kararlarının alınma-
sındaki etkisini güçlendirmektedir.
Ekonomik birimler beklentilerini
oluştururken, kendileri açısından önem
 İktisat İşletme ve Finans
taşıyan değişkenlere ilişkin öngörülerini
kullanmaktadırlar. Bu açıdan en önemli
bilgi kaynağı piyasalardır. Bilgilerin doğru
biçimde algılanıp değerlendirilebilmesi ise,
piyasaların istikrarlı olmasına bağlıdır. Tür-
kiye’de bilgilerin etkin biçimde kullanıl-
masını engelleyen belirsizlik ortamı, özel
karar birimlerini kısa vadeli düşünmeye
yönelterek, yatırım gibi geri döndürülemez
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300
nitelikteki uzun vadeli kararları alma konu-
se
sunda çekingen davranmaya yöneltmiştir.
Bu süreç, Türkiye’de kaynakların reel
kesimden finansal kesime doğru yeniden
dağılıma yol açmış ve sabit sermaye yatı-
rımlarının GSMH içindeki payı 1986-2001
arasında ortalama % 23 olurken, toplam
finansal varlıkların oranı 1986 yılında
yaklaşık % 38 iken 2000 yılında % 79’a ve
2001 yılında büyük bir sıçrama ile yaklaşık
% 135’e yükselmiştir.
2. Politika Değişkenliği ile Ekonomik
ge
Büyüme Arasındaki Nedensellik İlişkileri19
Çalışmanın amacı politik belirsizlik
ile ekonomik büyüme arasındaki neden-
sellik ilişkilerinin araştırılması olduğu
için, politik istikrarsızlığı ölçmek amacıyla
hükümet değişiklikleri yerine doğrudan
ekonomik politika değişkenlerinin dikkate
alınması uygun olmaktadır. Konuya ilişkin
ampirik çalışmalarda seçilen politika değiş-
keninin, analiz edilen ülkelere ve zaman
periyodlarına göre değiştiği görülmektedir;
78
il
bir ülkede para politikası değişkenleri poli-
:[P
tika belirsizliğini daha iyi yansıtırken, bir
], I
başka ülke veya dönemde maliye politikası
tar
değişkenlerinin seçilmesi daha doğru ola-
ela
bilmektedir. Türkiye’de özel karar birim-
lerinin alım-satım sözleşmelerine girerken
aT
dikkate aldıkları en önemli iki değişken
d
un
faiz oranı ve döviz kurudur. Çalışmamız-
B
[F
da söz konusu iki değişkenin 1986-2001
n:
19
Celasun ve Rodrik (1989)’da, politika değişkenliği reel döviz kurunun standart sapması olarak kul-
ire
lanılmış ve Türkiye ekonomisinde politika değişkenliğinin 1970-1984 arasında ihracat üzerinde negatif
İnd
etki yaptığı sonucuna ulaşılmıştır.
20
Çalışmada, döviz kuru değişkenliğinin nominal döviz kuru itibariyle tanımlanması gerektiğini, reel
döviz kurundan elde edilecek bir serinin fiyatların varyansını içermesi nedeniyle, farklı bir değişkenlik
tipini ölçeceğini ileri süren Bini-Simaghi (1991)’nin yaklaşımı benimsenmiştir.
21
Örn. bkz. Berthelemy vd. (2002).
İnceleme - Araştırma
dönemi için politik değişkenliği temsil
etmek üzere seçilmesinde, bu değişkenlerin
siyasi istikrarsızlığın etkilerini çok kısa
sürede yansıtmalarının yanısıra, özel karar
birimlerinin istikrarsızlık ve belirsizliğe
karşı korunma davranışlarında önemli rol
l
oynamaları da etkili olmuştur. Türkiye eko-
nomisinin analiz döneminde finans sektörü
ağırlıklı bir yapı sergilemesi, faiz oranı ve
döviz kurunun ilgili politika değişkenleri
olarak seçilmesinde etkili olan diğer bir
unsur olmuştur. Ayrıca, Türkiye’nin küçük
00
ve dışa açık bir ekonomi olmasının yanısı-
03
ra, 1989’dan sonra sermaye hareketlerinin
1+
serbestleştirilmesinin yarattığı sonuçlar da
2:5
göz önünde bulundurulmuştur. Dolayısıy-
1:5
la, çalışmamızda politik istikrarsızlığın
ölçütü olarak faiz oranı ve döviz kurunun
81
seçilmesinde, yurt içi siyasi ortamdaki
01
içsel istikrarsızlıkların yanısıra dış şoklara
0/2
açıklığın getirdiği belirsizlikler de dikkate
alınmıştır. 8/1
:0
Çalışmada, devlet iç borçlanma
rih
senetleri faiz oranı, ABD doları/TL cin-
sinden döviz kuru ve ekonomik büyüme
Ta
oranını temsilen özel imalat sanayii in-
2],
deksi artış oranına ilişkin aylık verilerden
.23
yararlanılmaktadır.20 Özel imalat sanayi
01
indeksinin ekonomik büyümeyi temsilen
7.2
kullanılmasının temel nedeni, yatırım
.18
yapma güdülerinin özel ve kamu kesimi
arasında farklılaşması gerçeğidir.21 Özel
kesim karar birimleri, yatırım kararlarını
alırken kurumsal ortamdan ve ekonominin
performansından, dolayısıyla politika belir-
sizliğinden büyük ölçüde etkilenmektedir.
Kamu yatırımları ise özel yatırım yokluğu,
seçimsel kaygılar vb. farklı faktörlere bağlı
olarak konjonktür karşıtı (counter-cyclical)
bir yapı da sergileyebilmekte, bu anlamda
özel üretim ve yatırım kararlarından farklı
18.yıl Ekim 2003 83
 İktisat İşletme ve Finans İnceleme - Araştırma

olarak, politik belirsizlik olgusundan etki-
lenmemektedir.
Şekil 1 ve 2’de, faiz oranı farkı (r) ve
döviz kuru değişim oranının (e) 1986-2001
dönemindeki gelişmeleri verilmektedir.
Grafiklerde dikkat çeken en önemli özel-
ketle, seriler Auto Regressive Conditional
Heteroskedasticity (ARCH) yöntemi ile
modellenmiştir. İlk olarak Engle (1982)
tarafından geliştirilen ARCH modeli, öngö-
rü hatasının önceki dönem hata karelerine
bağlı olduğu zaman serisi modellerinde

lik, her iki değişkenin dönem boyunca
değişkenlik sergilemiş olmasıdır. Faiz
oranındaki değişkenliğin 1994 krizinin ar-
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300
l
varyansın değişmesine izin vermektedir.
Genişletilmiş formda model, koşullu var-
yansın ilgili tüm mevcut bilginin bir fonk-

dından arttığı, döviz kurunun 1994 ve 2001 siyonu olduğu kabulüne dayanmaktadır.

se
krizlerinde büyük oranlı artış sergilediği Belirsizliğin bir ölçütü olarak tahmin edilen
görülmektedir. koşullu varyans, yatırımcıların beklentileri-

00
Ekonomik büyüme, faiz oranı farkı ve ni etkileyen değişken olarak değerlendirile-

03
döviz kuru değişim oranı serilerinde birim bilmektedir.

1+
kökün varlığına ilişkin ADF (Augmented 1986-2001 dönemi için oluşturulan

2:5
Dickey Fuller) test sonuçları Tablo 1’de ARCH modeline, 1994 ve 2001 kriz dö-

1:5
verilmektedir. Test sonuçları üç serinin nemlerinde 1 ve diğer dönemlerde 0 değeri-
durağan olduğunu göstermektedir. ni alan bir kukla değişken getirilmiştir. Tab-

81
lo 2 ve 3’ten görüldüğü gibi, kriz kuklasına

01
Tablo 1. ADF Test Sonuçları (Dkriz ) ait katsayı pozitif ve istatistiksel

0/2
Değişken ADF Değeri Gecikme olarak anlamlıdır. Dikkat çeken bir diğer
ge
Sayısı 8/1
özellik, her iki ARCH (1) modelindeki var-
:0
Büyüme Oranı -3.96* 11 yansın duruma-bağlı (state-dependent) bir
rih

Faiz Oranı -11.93* 1 yapı sergilemesidir. Buna göre, ARCH mo-

deli hata terimlerinin varyansı, değişkenle-
Ta

Farkı 22

Döviz Kuru -9.37* 0 rin bir önceki dönemdeki büyüklüklerine

2],

pozitif olarak bağlıdır. Başka bir deyişle,

.23

Değişim Oranı
bir önceki dönemde faiz oranı farkı ve dö-
01

Not: Gecikme sayısı Schwartz Bayesian viz kuru değişim oranı ne kadar büyük ise,
7.2

Bilgi Kriteri kullanılarak seçilmiştir. bir sonraki dönemde bu değişkenlerin bek-

* % 1 anlamlılık düzeyini göstermektedir.
.18

lenen değerlerinden sapmalarının varyansı

da o kadar büyük olmaktadır.
78

A. Politika Belirsizliğinin ARCH

il

Şekil 3 ve 4’te, faiz oranı farkı ve

:[

Modellemesi
P

döviz kuru değişim oranı serilerine ilişkin

], I

Faiz oranı farkı ve döviz kuru değişim ARCH modellerinden elde edilen hata
tar

oranındaki belirgin değişkenlikten hare-

ela

Şekil 1. Aylık Faiz Oranı Farkı

aT
d
un
B
[F
n:
ire
İnd

22
Faiz oranı serisi düzeyde durağan bulunmadığı için, bir önceki dönemden fark serisi oluşturulmuştur.
18.yıl Ekim 2003 84
 İktisat İşletme ve Finans İnceleme - Araştırma

Şekil 2. Aylık Nominal Döviz Kuru Değişim Oranı

l
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300

se
00
Tablo 3. Döviz Kuru Değişim Oranının
ARCH Modellemesi*

03
1+
2:5
1:5
81
01
* Otoregresif sürecin belirlenmesinde Akaike Bilgi Kriteri (AIC) ile

0/2
Schwarz Bayesian Kriteri (SBC) değerleri dikkate alınmıştır.
-433.2616
ge
** Parantez içindeki değerler standart sapmaları göstermektedir 8/1
* Otoregresif sürecin belirlenmesinde Akaike
:0

terimlerinin varyans grafikleri verilmekte Bilgi Kriteri (AIC) ile Schwarz Bayesian Kriteri
rih

ve bir sonraki aşamada politik değişkenlik (SBC) eğerleri dikkate alınmıştır.

Ta

**Parantez içindeki değerler standart

serileri olarak kullanılmaktadır.23
sapmaları göstermektedir.
2],

İlk olarak iki değişkenlik serisi arasın-

.23

daki nedensellik ilişkilerinin belirlenmesi

amacıyla Granger-nedensellik testleri çalışmada her iki değişkenin birlikte kul-
01

yapılmıştır. Tablo 4’ten görüldüğü gibi, lanılmasını haklı çıkaran bir bulgu niteliği
7.2

iki seri arasında 4 gecikmede iki yönlü ne- taşımaktadır.

.18

densellik ilişkisi bulunmaktadır. Bu sonuç, İkinci olarak, faiz oranı farkı ile döviz
78

faiz oranı farklarındaki değişkenlik ile dö- kuru değişim oranına ait değişkenlik seri-
il
:[

viz kuru değişim oranındaki değişkenliğin leri ile ekonomik büyüme oranı arasındaki
P

birbirini beslediğini ortaya koymakta ve Granger-nedensellik ilişkileri araştırılmış-

], I
tar

Şekil 3 Faiz Oranı Farkının Değişkenliği

ela
d aT
un
B
[F
n:
ire
İnd

23
Değişkenlik serilerine uygulanan durağanlık testleri, her iki serinin düzeyde durağan olduğunu
göstermektedir.
18.yıl Ekim 2003 85
 İktisat İşletme ve Finans İnceleme - Araştırma

Şekil 4 Döviz Kuru Değişim Oranının Değişkenliği

l
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300

se
Tablo 4. Granger Nedensellik Testi-1

00
H0: Döviz Kuru Değişkenliği H0: Faiz Oranı Değişkenliği

03
Faiz Oranı Değişkenliğinin Döviz Kuru Değişkenliğinin

1+
Granger Nedeni Değildir Granger Nedeni Değildir
Bir Gecikme 240.8* (+) 0.02

2:5
İki Gecikme 125.7* (+) 0.91
Üç Gecikme 83.8* (+) 2.43

1:5
Dört Gecikme 64.6* (+) 2.31** (+)

81
Not: * ve ** sırasıyla %1 ve %5 anlamlılık seviyelerini göstermektedir. (+) işareti gecikme katsayıla-
rının toplamının pozitif olduğunu göstermektedir. Optimal gecikme sayısı Akaike Bilgi Kriterine göre

01
4 olarak seçilmiştir.

0/2
tır. Tablo 5 ve 6’dan görüldüğü gibi, eko- oranı arasındaki nedensellik ilişkilerin
ge
nomik büyümeden değişkenlik serilerine 8/1
araştırılması amacıyla, ilk olarak döviz ku-
:0
doğru işleyen negatif yönlü bir nedensellik runun logaritması alınarak oluşturulan seri
rih

ilişkisi söz konusudur. Bunun anlamı, Tür- ile faiz oranı serisine Hodrick-Prescott (H-
Ta

kiye’de 1986-2001 döneminde ekonomik P) filtreleme yöntemi uygulanmış ve elde

büyüme oranındaki düşüşün faiz oranı farkı edilen HP-trendden sapma serileri politika
2],

ve döviz kuru değişim oranı değişkenliği değişkenlerinin öngörülmedik kısımlarını

.23

ile temsil edilen politika istikrarsızlığını ar- temsilen kullanılmıştır. 1990’lı yıllarda
01

tırmasıdır. Bu sonuç, literatürde istisnai bir geliştirilen stokastik trendden arındırma

7.2

durumu ifade eden ‘ters nedensellik’ ilişki- yöntemlerinden birisi olan H-P filtreleme
.18

sinin geçerli olduğunu göstermektedir.24 yöntemi, iki yönlü simetrik bir hareketli or-
78

B. Öngörülmedik (sürpriz) Politika ile talama filtresini temel almaktadır. Hodrick-

il
:[

Ekonomik Büyüme Arasındaki Nedensellik Prescott (1980) filtresi, bir zaman serisini
P

İlişkileri büyüme ve devresel kısımlara ayırmakta-

], I

Bu kısımda, politikalardaki öngörül- dır. Filtre, belirtilen iki parçayı tanımlamak

tar

medik gelişmeler ile ekonomik büyüme için, devresel kısmın varyansını büyüme
ela

Tablo 5. Granger Nedensellik Testi-2

aT

H0: Döviz Kuru Değişkenliği H0: Ekonomik Büyüme Oranı

Ekonomik Büyüme Oranının Döviz Kuru Değişkenliğinin
d
un

Granger Nedeni Değildir Granger Nedeni Değildir

B

Bir Gecikme 0.01 1.64

[F

İki Gecikme 0.72 0.75

n:

Üç Gecikme 0.50 2.56** (-)

Dört Gecikme 0.55 3.53* (-)
ire

Not: * ve ** sırasıyla %1 ve %5 anlamlılık seviyelerini göstermektedir. (-) işareti gecikme katsayıla-

İnd

rının toplamının negatif olduğunu göstermektedir. Optimal gecikme sayısı Akaike Bilgi Kriterine göre
4 olarak seçilmiştir.
24
Ters nedensellik ilişkisi, II.2. kısımda da belirtildiği gibi, ilgili literatürde genellikle hükümet istik-
rarsızlığı ve sosyo-politik huzursuzluk bağlamında açıklanmaktadır. Politika değişkenliği konusunda
ters nedensellik ilişkisinin elde edildiği ampirik bir çalışma, bilgimiz dahilinde, bulunmamaktadır.
18.yıl Ekim 2003 86
 İktisat İşletme ve Finans İnceleme - Araştırma

kısmının ikinci farkındaki değişmeye ekonomik büyüme oranı arasındaki Gran-

karşılık bir cezaya tabi tutarak, minimize
etmektedir. Minimizasyon probleminin
çözümü, gözlenen seriyi devresel kısma
dönüştüren, zamandan bağımsız doğrusal
bir filtre vermektedir.
ger-nedensellik test sonuçları verilmekte-
dir. Tablo 8’den görüldüğü gibi, ekonomik
büyüme oranından öngörülmedik faiz ora-
nına doğru işleyen negatif yönlü bir neden-
sellik ilişkisi söz konusudur. Başka bir deyişle,

l
Faiz oranı ve döviz kuru serilerinin Türkiye’de analiz döneminde reel sektördeki
‘sürpriz’ kısımları arasındaki Granger-ne- istikrarsızlık faiz oranında istikrarsızlığa yol
densellik test sonuçları Tablo 7’de veril- açmıştır.
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300

mektedir. Test sonuçları, öngörülmedik faiz Tablo 9’da verilen Granger-neden-

se
oranı ve öngörülmedik döviz kuru gelişme- sellik test sonuçları, öngörülmedik döviz
leri arasında iki yönlü nedensellik ilişkisi kuru gelişmelerinden ekonomik büyümeye

00
bulunduğunu göstermektedir. doğru işleyen nedensellik ilişkisinin varlı-

03
Tablo 8 ve 9’da faiz oranı ve döviz ğını ortaya koymaktadır. Bununla birlikte,

1+
kurunun HP-trendden sapma serileri ile öngörülmedik döviz kuru gecikmelerinin

2:5
1:5
Tablo 6. Granger Nedensellik Testi-3
H0: Faiz Oranı Değişkenliği H0: Ekonomik Büyüme Faiz

81
Ekonomik Büyümenin Granger Oranı Değişkenliğinin Granger

01
Nedeni Değildir Nedeni Değildir

0/2
Bir Gecikme 0.02 7.39* (-)
ge
İki Gecikme 1.25 8/1
6.07* (-)
:0
Not: * %1 anlamlılık seviyesini göstermektedir. (-) işareti gecikme katsayılarının toplamının negatif
olduğunu göstermektedir. Optimal gecikme sayısı Akaike Bilgi Kriterine göre 2 olarak seçilmiştir.
rih
Ta

Tablo 7. Granger Nedensellik Testi-4

H0: Öngörülmedik Döviz Kuru H0: Öngörülmedik Faiz Oranı
2],

Öngörülmedik Faiz Oranının Öngörülmedik Döviz Kurunun

.23

Granger Nedeni Değildir Granger Nedeni Değildir

Bir Gecikme 0.24 12.05* (+)
01

İki Gecikme 18.97* (+) 4.29* (+)

7.2

Üç Gecikme 13.74* (+) 4.51* (+)

Dört Gecikme 11.10* (+) 3.27* (+)
.18

Not: * %1 anlamlılık seviyesini göstermektedir. (+) işareti gecikme katsayılarının toplamının pozitif
78

olduğunu göstermektedir. Optimal gecikme sayısı Akaike Bilgi Kriterine göre 4 olarak seçilmiştir.
il
:[

Tablo 8. Granger Nedensellik Testi-5

P
], I

H0: Öngörülmedik Faiz Oranı H0: Ekonomik Büyüme

tar

Farkı Ekonomik Büyümenin Öngörülmedik Faiz Oranı Farkının

Granger Nedeni Değildir Granger Nedeni Değildir
ela

Bir Gecikme 0.78 0.73

aT

İki Gecikme 1.93 0.60

Üç Gecikme 1.85 2.52** (-)
d

Not: ** %5 anlamlılık seviyesini göstermektedir. (-) işareti gecikme katsayılarının toplamının negatif
un

olduğunu göstermektedir. Optimal gecikme sayısı Akaike Bilgi Kriterine göre 3 olarak seçilmiştir.
B
[F

Tablo 9. Granger Nedensellik Testi-6

n:

H0: Öngörülmedik Döviz Kuru H0: Ekonomik Büyüme

ire

Değişim Oranı Ekonomik Öngörülmedik Döviz Kuru

İnd

Büyümenin Granger Nedeni Değişim Oranının Granger

Değildir Nedeni Değildir
Bir Gecikme 0.01 0.16
İki Gecikme 2.65*** (+) 0.75
Not: *** %10 anlamlılık seviyesini göstermektedir. (+) gecikme katsayılarının toplamının pozitif ol-
duğunu göstermektedir. Optimal gecikme sayısı Akaike Bilgi Kriterine göre 2 olarak seçilmiştir.
18.yıl Ekim 2003 87
 İktisat İşletme ve Finans İnceleme - Araştırma

ekonomik büyüme üzerindeki etkilerinin ve (ii) birinci bileşenin tüm değişkenler

tahmin edildiği regresyonda, katsayı işaret-
leri toplamının pozitif olması, bu bulgunun
anlamlı olmadığı sonucuna götürmektedir.
Bunun nedeni, döviz kurundaki öngörül-
medik gelişmelerin ekonomik büyüme
kümesindeki toplam değişimin en büyük
kısmını ve ikinci bileşenin birinci bileşence
açıklanmamış değişimin en büyük kısmını
açıklamasıdır. Süreç bu şekilde devam et-
mektedir. Temel bileşen analizinin sonuçla-

l
oranını artırdığı şeklindeki bir sonucun rı Tablo 10 ve 11’de verilmektedir.
iktisat teorisi ışığında açıklamasının güç Tablo 10’dan görüldüğü gibi, birinci
olmasıdır. temel bileşen toplam değişimin % 81 gibi
C.Temel Bileşenler (principal components) oldukça yüksek bir oranını açıklamaktadır.
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300

se
Yöntemi ile Nedensellik Testleri Politik istikrarsızlığın ölçüsü olarak kul-
Yukarıda döviz kuru açısından ula- lanılan birinci temel bileşenin Şekil 5’te

00
şılan teorik olarak anlamsız sonucun verilen grafiği 1986-2001 döneminde faiz

03
Granger-nedensellik testinin zayıf nok- oranı farkı ile döviz kuru değişim oranın-

1+
talarından birisini yansıttığı söylenebilir. daki belirgin değişmelerin (bkz. Şekil 3 ve

2:5
Granger-nedensellik testi, nedenin sonuç 4) yakalandığını göstermektedir. Bu sonuç,
hakkındaki yegane (unique) bilgiyi içerdiği birinci temel bileşenin, analiz döneminde

1:5
varsayımına dayalıdır. 25 Testin belirtilen politikada gerek iç gerekse dış kaynaklı

81
zayıflığını gidermek amacıyla, faiz oranı şokların yarattığı değişkenliği doğru biçim-

01
farkı ve döviz kuru değişim oranına ait de yansıttığı anlamına gelmektedir.

0/2
değişkenlik serilerinden temel bileşenler Politika değişkenliği ölçütü olarak
ge
yöntemi yardımıyla oluşturulan değişken- kullanılan birinci bileşenin yakaladığı
8/1
ler ile ekonomik büyüme oranı arasındaki belirgin değişkenlik noktalarının karşılık
:0

nedensellik ilişkileri araştırılmıştır. geldiği olaylar şunlardır: (i) 1988 yılında

rih

Temel bileşenler yöntemi, gözlene- Türk Lirasını cazip hale getirmek amacıyla
Ta

meyen ortak faktörleri (burada istikrar- alınan ve mevduat faizlerinde artış yapan
sızlık) tanımlama yöntemlerinden bisidir. kararlar (ii) 1991 yılı başında yaşanan Kör-
2],

Yöntem, geniş bir gözlenen değişkenler fez Savaşı (iii) 1994 krizi (iv) 1995 yılı so-
.23

kümesinin doğrusal olarak bağımsız daha nunda yapılan erken genel seçim (v) 1998
01

küçük bir değişkenler kümesinin doğrusal yılında yaşanan Rusya krizinin etkileri (vi)
7.2

bir kombinasyonu olarak ifade edilmesine 2000 yılı başında uygulanmaya başlayan
.18

olanak sağlamaktadır. Burada amaç, bir istikrar programı ve (vii) 2001 yılında ya-
değişkenler kümesinden yeni bir değişken şanan siyaset kökenli kriz.
78
il

kümesi yaratmaktadır. Yeni seriler iki ko- Son olarak, birinci temel bileşen ile eko-
:[P

şulu sağlayacak şekilde belirlenen yükle- nomik büyüme arasındaki nedensellik ilişkileri
], I

meler ile oluşturulmaktadır ki, bu koşullar araştırılmıştır. Granger-nedensellik testi sonuç-

tar

(i) bileşenlerin birbirinden bağımsız olması ları Tablo 12’de verilmektedir.

ela

Tablo 10. Temel Bileşen Analizi

aT

Temel Bileşen Açıklanan Varyans Yüzdesi Kümülatif Varyans Yüzdesi

1. Bileşen 0.81 0.81
d

2. Bileşen 0.19 1.00

un
B

Not: Değişken sayısı kadar bileşen oluşturulmuştur.

[F

Tablo 11. Faktör Yüklemeleri

n:

Değişken 1. Bileşen 2. Bileşen

ire

Döviz Kuru Değişkenliği 0.707* 0.707*

İnd

Faiz Oranı Değişkenliği 0.707* 0.707*

Not: * %1 anlamlılık seviyesini göstermektedir. Kritik değerler için bkz. Koutsoyiannis (1977).

25
Dolayısıyla, testin dayalı olduğu bilgi setinin iki seriden oluşuyor olması ve bu serilerin üçüncü bir
değişkenden etkilenmesi halinde, Granger-nedensellik testi faydasız hale gelebilmektedir.

18.yıl Ekim 2003 88

 İktisat İşletme ve Finans
Şekil 5. Politik İstikrarsızlık Ölçüsü Olarak Birinci Bileşen
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300
se
Tablo 12. Granger Nedensellik Testi-7
H0: Temel Bileşen Ekonomik
Büyümenin Granger Nedeni
Değildir
Bir Gecikme 0.02
Not: * %1 anlamlılık seviyesini göstermektedir. (-) işareti gecikme katsayılarının toplamının negatif
olduğunu göstermektedir. Optimal gecikme sayısı Akaike Bilgi Kriterine göre 1 olarak seçilmiştir.
Tablodan görüldüğü gibi, ekonomik
ge
büyümeden birinci temel bileşene doğru
negatif yönlü bir nedensellik ilişkisi söz
konusudur. Bu sonuç, daha önce yapılan ne-
densellik test sonuçlarını destekler niteliktedir.
IV. SONUÇ
Türkiye’de 1986-2001 döneminde
siyasi istikrarsızlığın ekonomik politika
değişkenlerine kattığı değişkenlik ve
belirsizlik ile ekonomik büyüme arasın-
daki nedensellik ilişkilerinin incelendiği
çalışmada, politik istikrarsızlığı temsilen
78
faiz oranı farkı ve döviz kuru değişken-
il
:[
liği serileri kullanılmış ve konuya ilişkin
P
], I
literatürde ortaya konulan, ancak ampirik
tar
çalışmalarda ender olarak elde edilen so-
ela
nuçlara ulaşılmıştır. İlk olarak, iki serideki
değişkenlik ARCH modelinin hata terimle-
aT
rinin varyans serileri olarak tanımlanmış ve
d
un
değişkenlik serileri ile ekonomik büyüme
B
oranı arasındaki Granger-nedensellik testi,
[F
teorik literatürde ‘ters nedensellik’ olarak
n:
isimlendirilen duruma uygun biçimde,
ire
büyüme oranından faiz oranı ve döviz
İnd
kuru değişkenliğine doğru işleyen negatif
yönlü bir nedensellik ilişkisinin varlığını
ortaya koymuştur. İkinci olarak, para poli-
tikası enstrümanları olarak tanımlanan faiz
İnceleme - Araştırma
l
00
03
1+
H0: Ekonomik Büyüme Temel
2:5
Bileşenin Granger Nedeni
1:5
Değildir
7.33* (-)
81
01
0/2
oranı ve döviz kuru serilerine uygulanan
8/1
Hodrick-Prescott filtresinden elde edilen
‘trendden sapma serileri’ politikaların
:0
öngörülmedik (sürpriz) kısımları olarak
rih
kullanılmış ve ekonomik büyüme ile seriler
Ta
arasındaki Granger-nedensellik ilişkileri
2],
belirlenmiştir. Test sonuçları, reel sektörde
.23
üretim artış oranındaki düşüşün faiz oranın-
01
da sürpriz değişikliklere neden olduğunu
7.2
ortaya koyarak, bir önceki test sonuçlarını
güçlendirmektedir. Son olarak, faiz oranı
.18
ve döviz kuru değişkenlik serilerinin ortak
bileşenlerini temsil etmek üzere oluştu-
rulan birinci temel bileşen değişkeni ile
ekonomik büyüme arasındaki nedensellik
test sonuçları da yukarıda verilen sonuçları
destekler biçimde, ekonomik büyümeden
politika değişkenliğine doğru negatif yönde
işleyen bir nedensellik ilişkisinin varlığını
ortaya koymaktadır.
Yukarıdaki sonuçların Türkiye eko-
nomisinin kendine özgü koşulları ve özel
yatırım kararlarının alınma sürecinin yapısı
dikkate alınarak yorumlanması gerekmek-
tedir. Herşeyden önce, döviz kurundaki
öngörülmedik gelişmeler ile ekonomik
büyüme arasında teorik olarak anlamlı bir
nedensellik ilişkisinin bulunmamış olması,
18.yıl Ekim 2003 89
 İktisat İşletme ve Finans İnceleme - Araştırma

döviz kurunun dış şoklara açık bir değişken
olma niteliğinin yansıması olarak yorumla-
nabilir. Benzer şekilde, 1980’den itibaren
uygulanan ve reel sektörü dış şoklara açık
hale getiren ihracata yönelik büyüme stra-
tejisi de ‘ters nedensellik ilişkisi’nin elde
misinin kurumsal yapısındaki zayıflıktır.
1986-2001 döneminde ekonominin finans
ağırlıklı bir yapı sergilemesi ve reel sektör
ile finans sektörünün holding bankacılığı
şeklinde içiçe geçmiş olmasının yanısıra,
reel sektör ile siyasi otorite arasındaki ya-

edilmiş olmasına katkıda bulunan bir unsur
olarak değerlendirilebilir. Ayrıca, bu dö-
nemde dünyada küreselleşme eğilimlerinin
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300
l
kın ilişkiler reel sektördeki istikrarsızlığın
ekonomik politikalara doğrudan yansı-
masına neden olmuş; dolayısıyla politika

artması ile birlikte, diğer ülkelerde yaşanan belirsizliğine katkıda bulunmuştur.

se
siyasi, ekonomik ve finansal krizlerin yurt Çalışmanın sonuçları, teorik literatür-
içi piyasalara yansıma hızı da artmış ve de ‘ters nedensellik’ olarak isimlendirilen

00
ekonomik büyüme oranında düşüşe yol istisnai durumun Türkiye’de geçerli oldu-

03
açan ilave bir etken olmuştur. ğunu; ekonomik büyüme oranındaki dü-

1+
Sonuçların yorumlanmasında dikkate alın- şüşün politika istikrarsızlığına, dolayısıyla

2:5
ması gereken bir diğer unsur, Türkiye ekono- belirsizliğe yol açtığını ortaya koymaktadır.

1:5
81
KAYNAKLAR

01
Acemoğlu, D., S. Johnson, J. Robinson ve Y. Thaicharoen (2003), “Institutional Causes,

0/2
Macroeconomic Symptoms: Volatility, Crises and Growth”, Journal of Monetary Economics,
ge
yayınlanmak üzere. 8/1
Agenor, P. R. ve P. Montiel (1999), Development Economics, N.J. : Princeton University Press.
:0
rih

Aghion, P. ve P. Howitt (1998), Endogenous Growth Theory, Cambridge: MIT Press.

Alesina, A. ve G. Tabellini (1989), “External Debt, Capital Flight and Political Risk”,
Ta

Journal of International Economics, 27, 199-220.

2],

Alesina, A., Ş. Özler, N. Roubini ve P. Swagel (1996), “Political Instability and Economic
.23

Growth”, Journal of Economic Growth, 1, 189-211.

01

Barro, R. J. (1996), “Democracy and Growth”, Journal of Economic Growth, 1, 1-27.

7.2

Barro, R. J. ve X. Sala-i Martin (1995), Economic Growth, New York: McGraw-Hill.

.18

Bernanke, B. S. (1983), “Irreversibility, Uncertainty and Cyclical Investments”, Ouarterly

78

Journal of Economics, 98, 85-106.

il
:[

Berthelemy, J. C., C. Kauffmann, L. Renard ve L. Wegner (2002), “Political Instability,

P
], I

Political Regimes and Economic Performance in African Countries”, www.econ.ox.ac.uk/

tar

CSAE admin/conferences.
ela

Bini-Simaghi, L. (1991), “Exchange Rate Variability and Trade: Why is it so Difficult to Find
Any Empirical Relationship?”, Applied Economics, 23, 927-935.
aT

Brunetti, A. (1997), “Political Variables in Cross-Country Growth Analysis”, Journal of

d
un

Economic Surveys,11 (2), 163-190.

B
[F

Carmignani, F. (2003), “Political Instability, Uncertainty and Economics”, Journal of Economic

n:

Surveys, 17 (1), 1-54.

ire

Celasun, M. ve D. Rodrik (1989), “Debt, Adjustment and Growth: Turkey”, Developing Country
İnd

Debt and Economic Performance içinde, J. Sachs ve S. Collins (der.), Chicago: University of
Chicago Press.
Chenery, H. S. (1986), Industrialization and Growth: A Comparative Study, New York: Oxford
University Press.

18.yıl Ekim 2003 90

 İktisat İşletme ve Finans İnceleme - Araştırma

Cukierman, A., S. Edwards ve G. Tabellini (1992), “Seigniorage and Political Instability”,

American Economic Review, 82, 537-555.
Dixit, A. (1992), “Investment and Hysteresis”, Journal of Economic Perspectives, 6, 107-132.
Dixit, A. ve R. S. Pindyck (1994), Investment Under Uncertainty, Princeton: Princeton
University Press.
Easterly, W. (1992), “Endogenous Growth in Developing Countries with Government Induced

l
Distortions”, Adjustments Lending Revisited: Policies to Restore Growth içinde, V. Corbo, S.
Fischer ve S. Webb (der.), Washington D.C.: The World Bank.
Easterly, W. ve D. Wetzel (1989), “Policy Determinants of Growth: Survey of Theory and
İndiren: [Funda Telatar], IP: [78.187.201.232], Tarih: 08/10/2018 11:52:51 +0300

se
Evidence”, World Bank PPR, WPS 343.
Engle, R. F. (1982), “Autoregressive Conditional Heteroskedasticity with Estimates of the

00
Variance of United Kingdom Inflation”, Econometrica, 50, 987-1007.

03
Erdoğan, F. (1997), Para Politikasının Zaman Tutarsızlığı ve Güvenilirlik Problemi: Türkiye

1+
Örneği”, yayınlanmış doktora tezi, Sermaye Piyasası Kurulu, no. 63.

2:5
Fosu, A. K. (1992), “Political Instability and Economic Growth: Evidence from Sub-Saharan

1:5
Africa”, Economic Development and Cultural Change, 40 (4), 829-841.

81
Hodrick, R. ve E. C. Prescott (1980), “Post-war US Business Cycles: An Empirical Investigation”,
mimeo, Carnegie-Mellon University, Pittsburgh, PA.

01
Ingersoll, J. E. J. ve S. A. Ross (1992), “Waiting to Invest: Investment and Uncertainty”, Journal

0/2
ge
of Business, 65, 1-29. 8/1
King, R. G. ve S. T. Rebelo (1990), “Public Policy and Economic Growth: Developing
:0

Neoclassical Implications”, Journal of Political Economy, 98, 126-150.

rih

Knight, F. H. (1921), Risk, Uncertainty and Profit, Boston: Houghton Mifflin.

Ta

Koutsoyiannis, A. (1977), Theory of Econometrics, The Macmillan Press Ltd.

2],

Krueger, A. (1978), Liberalization Attempts and Consequences, Cambridge, Mass: Ballinger.

.23

Londregan, J.B. ve K. T. Poole (1990), “Poverty, the Coup Trap, and the Seizure of Executive
01

Power”, World Politics, 42, 151-183.

7.2

McDonald, R. ve D. Siegel (1986), “The Value of Waiting to Invest”, Quarterly Journal of

.18

Economics, 101, 707-727.

North, D. C. (1981), Structure and Change in Economic History, New York: W.W. Norton & Co.
78
il
:[

Özler, Ş. ve G. Tabellini (1991), “External Debt and Political Instability”, NBER Working Paper
P

No.3772.
], I

Pindyck, R. S. (1991), “ Irreversibility, Uncertainty, and Investment”, Journal of Economic

tar

Literature, 29, 1110-1152.

ela

Pindyck, R. S. (1993), “Investments of Uncertain Cost”, Journal of Financial Economics, 34, 53-76.
aT

Seabra, F. (1995), “Short-run Exchange Rate Uncertainty in Latin America”, Applied Economics, 27, 441-450.
d

Solow, R. M. (1956), “A Contribution to the Theory of Economic Growth”, Quarterly Journal

un
B

of Economics, 70, 65-94.

[F

Svensson, J. (1998), “Investment, Property Rights, Political Instability: Theory and Evidence”,
n:

European Economic Review, 42: 1317-1341.

ire

Swan, T. W. (1956), “Economic Growth and Capital Accumulation”, The Economic Record, 32, 334-361.
İnd

Telatar, F. (2001), “Politik Devresel Dalgalanmalar Teorisi Işığında Demokrasi-Siyaset-Ekonomi

İlişkisi: Türkiye Örneği”, İktisat, İşletme ve Finans, 16 (187), 57-66.
Vonnegut, A. (2000), “Real Option Theories and Investment in Emerging Economies”, Emerging
Markets Review, 1, 82-100.
18.yıl Ekim 2003 91

View publication stats