ΟΔΗΓΟΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΛΟΓΟΥ -ΜΕΡΟΣ Α΄

 Κυριολεξία : χρησιμοποιούμε τις λέξεις με την πραγματική τους σημασία. (αναφορική

λειτουργία της γλώσσας)
π.χ. Είδε ένα λευκό περιστέρι.

 Μεταφορά : η σημασία μιας λέξης επεκτείνεται αναλογικά και σε άλλες λέξεις, που έχουν
κάποια ομοιότητα μ' αυτήν.(ποιητική λειτουργία της γλώσσας)
π.χ. Πέτρινη καρδιά.
Ράγισε η καρδιά μου.
Ο Γιάννης είναι χρυσό παιδί.

 Παρομοίωση: για να τονίσουμε μια ιδιότητα ενός προσώπου ή ενός πράγματος, το

συσχετίζουμε με κάτι άλλο πολύ γνωστό, που έχει την ίδια ιδιότητα.
Χρησιμοποιούμε για τη σύγκριση τις λέξεις: σαν, όπως, λες και, σάμπως, καθώς.
π.χ. Ήταν οπλισμένος σαν αστακός.
Ψηλός σαν κυπαρίσσι.

 Επανάληψη: Ένα νόημα εκφράζεται δύο ή και περισσότερες φορές με την ίδια λέξη ή
φράση (αυτούσια ή ελαφρώς αλλαγμένη).
π.χ. Τρανή λαλιά, τρόμου λαλιά
Τα μάτια η πείνα εμαύρισε / στα μάτια η μάνα μνέει.

 Προσωποποίηση: Αποδίδονται ανθρώπινες ιδιότητες σε μη ανθρώπινα: σε ζώα, σε φυτά,

σε πράγματα και σε αφηρημένες έννοιες.
π.χ. Είπε ο γάιδαρος τον πετεινό κεφάλα.
Κλαίνε τα δέντρα, κλαίνε τα βουνά.

 Κύκλος: Κάποιο έργο τελειώνει με την ίδια λέξη ή εικόνα με την οποία αρχίζει.
π.χ. Κοιμούνται τα λουλούδια, τα χόρτα όλα κοιμούνται.

 Παρήχηση: Ένας συγκεκριμένος φθόγγος (συνήθως σύμφωνο) συναντιέται πολλές φορές

σε κάποια φράση
π.χ. Τρανή λαλιά, τρόμου λαλιά
Τραγούδι τραγουδήστε μου χιλιοτραγουδισμένο.

 Κλιμακωτό: Αυξάνει βαθμιαία (κλιμακωτά) η ένταση στην παρουσίαση μιας σειράς από
ενέργειες.
π.χ. Ο ένας πιχάει με το μιστρί,
κι άλλος με τον ασβέστη,
παίρνει κι ο πρωτομάστορας και ρίχνει μέγα λίθο.

 Ασύνδετο: Η παράθεση ομοειδών όρων, που δε συνδέονται μεταξύ τους με συνδέσμους.

π.χ. Λούστηκε, χτενίστηκε, ντύθηκε, βγήκε έξω.
 Πολυσύνδετο: Τρεις ή περισσότεροι όμοιοι όροι ή όμοιες προτάσεις συνδέονται με
συμπλεκτικούς ή διαχωριστικούς συνδέσμους.
π.χ. Και λούστηκε και χτενίστηκε και ντύθηκε και βγήκε έξω.

 Αντίθεση: Παρουσιάζονται δύο έννοιες αντίθετες μεταξύ τους.

πχ. Oλημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν.

 Τριαδικό σχήμα: η αναφορά στον αριθμό 3 ή τα πολλαπλάσιά του.

πχ. Σαρανταπέντε μάστορες και εξήντα μαθητάδες.

 Οξύμωρο: Συνδέονται δύο έννοιες που φαινομενικά αποκλείουν η μία την άλλη (είναι
αντιφατικές μεταξύ τους), ωστόσο στο βάθος εκφράζουν ένα λογικό νόημα.
πχ. Πάω αργά, γιατί βιάζομαι. / Σπεύδε βραδέως. / Γλυκόπικρο αστείο

 Πρωθύστερο: Από δύο σχετικές ενέργειες ή έννοιες τοποθετείται στη σειρά του λόγου
πρώτη εκείνη που είναι χρονικά και λογικά δεύτερη.
πχ. Χτενίστηκε, ελούστηκε και στο σεργιάνι βγήκε.

 Άρση και θέση: Πρώτα λέγεται τι δε συμβαίνει και αμέσως μετά τι συμβαίνει – πρώτα
αίρεται κάτι και στη συνέχεια τίθεται.
πχ. Δεν εκελάηδε σαν πουλί, μηδέ σαν χελιδόνι,
παρά εκελάηδε και έλεγε, ανθρώπινη λαλίτσα

 Λιτότητα: Αντί για κάποια λέξη χρησιμοποιείται η αντίθετή της με άρνηση.

πχ. Η ζημιά δεν ήταν μεγάλη.

 Υπερβολή
π.χ. Με χίλιες βρύσες χύνεται με χίλιες γλώσσες κρένει.

 Σχήμα του αδυνάτου

Όταν αναφέρεται κάποια εξέλιξη που είναι αδύνατο να πραγματοποιηθεί.
π.χ. Αν βγάλει κλαδιά αυτό το ραβδί...

 Μετωνυμία: χρησιμοποιείται ο προσδιορισμός αντί ο προσδιοριζόμενος όρος.

πχ. Ακούει Μπαχ. Η αίθουσα είχε βουβαθεί.

 Αποστροφή: Το σχήμα λόγου κατά το οποίο ο ομιλητής διακόπτει τη ροή του λόγου του και
στρέφεται προς συγκεκριμένο πρόσωπο, σε προσωποποιημένο αντικείμενο ή σε
αφηρημένη ιδέα.
πχ. Με λύσσαν τέτοια, Πάτροκλε, του εχύθηκες επάνω.

ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΛΙΑΝΑ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ, M.Ed., Μ.Α.