Linena algebra i geometri (prod.

18.01.2021

– CSCB038 Lekci 14A: Linena algebra i geometri (prod.) –

 6. Vektorno proizvedenie

sno e, qe ako tri toqki P , Q i R ne sa kolinearni, to sъwestvuva

−−→ −→
edinstvena ravnina, koto gi sъdъrжa. Vektorite P Q i P R leжat v
tazi ravnina i taka vseki vektor, koto e ortogonalen i na dvata moжe
da sluжi za normala. We namerim sistematiqen naqin za namirane
takъv vektor.
Definici. Vektorno proizvedenie na vektorite −
→
v 1 = (x1, y1, z1) i
−
→
v 2 = (x2 , y2, z2) definirame kato

−
→
v1×−
→
v 2 = ((y1z2 − z1y2), −(x1z2 − z1x2), (x1y2 − y1x2)) .

– CSCB038 Lekci 14A: Linena algebra i geometri (prod.) – 1

Vektorъt −
→u = (x, y, z) moжe da se zapixe kato − →u = x− →
e 1 + y−
→e 2 + z−
→
e 3,
−
→ −
→ →
−
kъdeto e 1 = (1, 0, 0), e 2 = (0, 1, 0), e 3 = (0, 0, 1). Togava vektornoto
proizvedenie na vektorite − →v 1 = (x1, y1, z1) i −→v 2 = (x2, y2 , z2) moжe
da se opixe po sledni naqin:


 →
−
e1 →
−
e2 →
−
e3

      
 =  y1 z1
→
−  x1 z1  x1 y1
v 1×→
− →
−
→
−
→
−
  
v 2 =  x1 y1 z1  y2 e −
 1  x2
 e +
 2  x2

 e 3.
 z2 z2 y2
 x2 y2 z2 

kъdeto determinantata se razviva po pъrvi red.

– CSCB038 Lekci 14A: Linena algebra i geometri (prod.) – 2

Primer 1. Da se nameri −
→
u ×−
→
v ako →
−
u = (2, −1, 4) i →
−
v = (1, 3, 7).

 −
→ −
→ →
−
e 1 e 2 e 3 

−
→ −
→ 
u × v =  2 −1 4 
 1 3 7 
     
 −1 4  −  →  2 4 −
→
 2 −1  −
→
=  e 1 −  e 2 +  1 3  e3

3 7   1 7 
= −19−→e 1 − 10−→
e 2 + 7−
→
e3
= (−19, −10, 7).

– CSCB038 Lekci 14A: Linena algebra i geometri (prod.) – 3

Lesno se proverva, qe −→
u ×−→v e ortogonalen na vektorite − →
u i− →v.V
obwi sluqa tova e sledstvie ot rezultata po-dolu.
Teorema 1. Neka −
→w = (x1, y1 , z1), −
→
u = (x2, y2 , z2) i −
→
v = (x3, y3, z3).
Togava  
 x1 y1 z1 
−
→ −
→ −
→ 
w · ( u × v ) =  x2 y2 z2  .


 x3 y3 z3 

Teorema 2. Neka −
→
u, −
→
v i−
→
w sa proizvolni vektori.

(1) −
→
u ×−
→
v e vektor.

(2) −
→
u ×−
→
v e ortogonalen na −
→
u i na →
−
v.

−
→ − → − → →
(3) −
→
u × 0 = 0 = 0 ×−
u.

– CSCB038 Lekci 14A: Linena algebra i geometri (prod.) – 4

 −
→
(4) −
→
u ×−
→
u = 0.

(5) −
→
u ×−
→
v = −(−
→
v ×−
→
u ).

(6) (α−
→
u)×−
→
v = α(−
→
u ×−
→
v)=−
→
u × (α−
→
v ) za vsko α ∈ R.

(7) −
→
u × (−
→
v +−
→
w ) = (−
→
u ×−
→
v ) + (−
→
u ×−
→
w ).

(8) (−
→
v +−
→
w) × −
→
u = (−
→
v ×−
→
u ) + (−
→
w ×−
→
u ).

– CSCB038 Lekci 14A: Linena algebra i geometri (prod.) – 5

Primer 2. Da namerim uravnenie na ravninata prez toqkite
P (1, 3, −2), Q(1, 1, 5) i R(2, −2, 3).
−−→ −→
Vektorite P Q = (0, −2, 7) i P R = (1, −5, 5) leжat v ravninata i taka

 −
→
e1 −
→
e2 −
→
e3


−−→ −→   = 25−
 → →
− →
−
PQ × PR =  0 −2 7  e 1 + 7 e 2 + 2 e 3 = (25, 7, 2)
 1 −5 5 

e normalen kъm ne. Ot tova, qe P (1, 3, −2) e v ravninata sledva, qe

uravnenieto í e 25(x − 1) + 7(y − 3) + 2(z + 2) = 0, koeto se uprostva
do 25x + 7y + 2z = 42.

– CSCB038 Lekci 14A: Linena algebra i geometri (prod.) – 6

Neka X = (x, y, z) e proizvolna toqka ot ravninata.
−−→ −−→ −→
Togava P X · (P Q × P R) = 0.

 
 x−1 y−3 z+2 
 
 0 −2 7  = (x − 1) · 25 + (7(y − 3) + 2(z + 2)) = 0.
 
 1 −5 5 

Ottuk poluqavame otnovo 25x + 7y + 2z = 42.

– CSCB038 Lekci 14A: Linena algebra i geometri (prod.) – 7

Primer 3. Da se nameri na-kъsoto razstonie meжdu dvete krъstosani
pravi

(x, y, z) = (1, 0, −1) + t(2, 0, 1),

(x, y, z) = (3, 1, 0) + s(1, 1, −1),

kakto i toqkite A i B za koeto tova razstonie se dostiga.

−
→ →
−
Vektorite na posokata ne dvete pravi sa d 1 = (2, 0, 1) i d 2 =
(1, 1, −1), otkъdeto

 −
→
e1 −
→
e2 −
→
e3


−
→ −
→ −
→  
n = d 1 × d 2 =  2 0 1  = (−1, 3, 2)

 1 1 −1 

e perpendikulren i na dvete pravi.

– CSCB038 Lekci 14A: Linena algebra i geometri (prod.) – 8

Razlgleжdame ravnina, imawa − →
n za normala i sъdъrжawa pъrvata
prava. tazi ravnina sъdъrжa P1(1, 0, −1) i e usporedna na vtorata pra-
va.

Tъ kato P2(3, 1, 0) e vъrhu vtorata prava, to tъrsenoto razstonie e

na-kъsoto razstoni e ravno na razstonieto ot P2 do tazi ravnina.
−−−→
Vektorъt −
→
u ot P1 do P2 e −
→
u = P1P2 = (2, 1, 1) i taka tova razstonie
e dъlжinata na proekcita na −
→
u vъrhu −
→
n:
− √
→ −
→ −
→ →
−

| u · n −
→ |u · n 3 3 14

 ||−
→ n |= − = √ = .
||→

n ||2  n || 14 14

−
→ −
→ −
→ →
− →
−
Neobhodimo e n = d 1 × d 2 6= 0 , koeto se garantira ot tova, qe d 1
−
→
i d 2 ne sa usporedni.

– CSCB038 Lekci 14A: Linena algebra i geometri (prod.) – 9

Toqkite A i B sa s koordinati A(1 + 2t, 0, t − 10 i B(3 + s, 1 + s, −s) za
−−→
nkavi qisla s i t. Taka AB = (2 + s − 2t, 1 + s, 1 − s − t). Tozi vektor
−
→ −
→ −−→ − → −−→ − →
e ortogonalen na d 1 i d 2 i uslovita AB · d 1 = 0 i AB · d 2 = 0
davat uravnenita 5t − s = 5 i t − 3s = 2.
5 13
Rexenieto e s = − 14 it= 14 . Taka tъrsenite toqki sa A( 40
14 , 0, − 1
14 ) i
B( 37 9 5
14 , 14 , 14 ).
−−→ √
3 14
Osven tova otnovo poluqavame ||AB|| = 14 .

– CSCB038 Lekci 14A: Linena algebra i geometri (prod.) – 10

Teorema 3. (tъжdestvo na Lagranж) Ako →
−
u i→
−
v sa dva vektora, to

||−
→
u ×−
→
v ||2 = ||−
→
u ||2||−
→
v ||2 − (−
→
u ·−
→
v )2 .

Ako θ e ъgъlъt meжdu −

→
u i− →
v , zamestvame →
−
u ·−
→
v = ||→
−
u ||||−
→
v || cos θ v
tъжdestvoto na Lagranж i poluqavame

||−
→
u ×−
→
v ||2 = ||−
→
u ||2||−
→
v ||2 − ||−
→
u ||2||−
→
v ||2 cos2 θ = ||−
→
u ||2||−
→
v ||2 sin2 θ.

No sin θ e neotricatelno v 0 ≤ θ ≤ π i korenuvaki poluqavame

||−
→
u ×−
→
v || = ||−
→
u ||||−
→
v || sin θ.

– CSCB038 Lekci 14A: Linena algebra i geometri (prod.) – 11

Tozi izraz za ||−
→
u ×− →
v || ne zavisi ot bazisa i ima geometriqna in-
terpretaci: tova e liceto na usporednika, opredelen ot vektorite
−
→
u i− →
v . Tova e v sila i kogato −→
u i− →
v sa usporedni, zawoto togava
−
→ −
→
u ×− →
v = 0 i sin θ = 0.
Teorema 4. Neka −→
u i−→v sa vektori, a θ e ъgъlъt, koto te sklqvat.
Togava

(1) ||−
→
u ×−→
v || = ||−
→
u ||||−
→
v || sin θ = e liceto na usporednika, opredelen
ot −
→u i−
→v.

−
→ −
→ −
→ →
− →
−
(2) u i v sa usporedni togava i samo togava, kogato u × v = 0 .
Sledstvie 1. Liceto na usporednika, postroen vъrhu vektorite −
→u i
−
→v e
S = ||−
→
u ×− →
v ||.

– CSCB038 Lekci 14A: Linena algebra i geometri (prod.) – 12

Primer 4. Da se nameri liceto na triъgъlnika s vъrhove P (2, 1, 0),
Q(3, −1, 1) i R(1, 0, 1).
−→ −−→
Pъrvo namirame RP = (1, 1, −1) i RQ = (2, −1, 0). Tъrsenoto lice e
polovinata ot liceto na usporednika, opredelen ot tezi vektori. Taka
1 −→ −−→
to e ravno na 2 ||RP × RQ||. Sega imame

 −
→
e1 −
→
e2 −
→
e3


−→ −−→  
RP × RQ =  1 1 −1  = (−1, −2, −3).

 2 −1 0 

1 1
√ 1
√
Taka liceto na △P QR e 2 ||(−1, −2, −3)|| = 2 1+4+9= 2 14.

– CSCB038 Lekci 14A: Linena algebra i geometri (prod.) – 13

Primer 5. Da se opredeli na-kъsoto razstonie ot toqkata P (1, 3, −2)
→
−
do pravata prez P0(2, 0, −1) s vektor na posokata d = (1, −1, 0).

−
→ −−→
Presmtame u = P0P = (−1, 3, −1). Togava

 −
 → −
→ −
→ 
e 1 e 2 e3 
−
→ −
→  
u × d =  −1 3 −1  = (−1, −1, −2),

 1 −1 0 

−
→ −
→ →
− −
→
i
√ taka usporednikъt,
√ opredelen ot u i d e s lice || u × d || =
1 + 1 + 4 = 6.

→
−
Ot druga strana liceto na tozi usporednik e || d || po vъprosnoto raz-

– CSCB038 Lekci 14A: Linena algebra i geometri (prod.) – 14

stonie. Sledovatelno to e ravno na

−
→ −
→ √
|| u × d || 6 √
−
→ = √ = 3.
|| d || 2

– CSCB038 Lekci 14A: Linena algebra i geometri (prod.) – 15

Teorema 5. Obemъt na paralelepiped opredelen ot vektorite →
−
u, →
−
v i
−
→
w se zadava s |−
→
w · (−
→
u ×−
→
v )|.
Primer 6. Da se nameri obema na paralelepipeda, opredelen ot vek-
torite −
→
w = (1, 2, −1), −
→
u = (1, 1, 0) i −
→
v = (−2, 0, 1).

Imame  
 1 2 −1 
−
→ −
→ −
→
w ·(u × v)= 1 1



0  = −3.
 −2 0 1 
Sledovatelno obemъt e |−
→
w · (−
→
u ×− →
v )| = | − 3| = 3, sъglasno Teorema 5.

– CSCB038 Lekci 14A: Linena algebra i geometri (prod.) – 16

We dadem opisanie na vektornoto proizvedenie − →u ×−
→v , koeto ne za-
visi ot bazisa. sno e, qe to e vektor, qito dъlжina e ||−
→
u ×− →
v || =
||−
→
u ||||−
→
v || sin θ.
−
→
Ako −
→u ×−
→
v 6= 0 , posokata e (poqti) opredelena ot fakta, qe −
→u i−→v sa
ortogonalni na −
→
u ×−→v i taka tozi vektor ima napravlenie ortogonalno
na ravninata, opredelena ot −→u i−→v . Ostava da se rexi, ko ot dvete
vъzmoжni posoki da izberem.

Standartno se priema, qe posokata se izbira taka, qe →

−
u,−
→
v i→
−
u ×−
→
v
obrazuvat dsna troka:

Ako vektorъt −
→
u ×−→v se hvane s dsna rъka i prъstite soqat ot −
→
u kъm
−
→
v prez ъgъla θ, to palecъt soqi po posoka na vektora −→
u ×− →
v.

– CSCB038 Lekci 14A: Linena algebra i geometri (prod.) – 17