Enerji Üretim

Sistemleri
(1)

Doç. Dr. Serdar ÖZYÖN

Şubat 2023
1
 Ders Hakkında Bilgilendirmeler
Ders
Ders Adı Teori Uygulama Kredi Akts
Kodu
131516502 Enerji Üretim Sistemleri
3 0 3 4
131526502 (Tek. Seç. II)

Başarı Değerlendirme
Doç. Dr. Serdar ÖZYÖN (serdar.ozyon@dpu.edu.tr)
- Vize %30
Arş. Gör. Aybüke ÜNLÜ (aybuke.unlu@dpu.edu.tr)
- Ödev %30
- Final %40
SINAV-ÖDEV TESLİM (eus.odev@gmail.com)

Kaynaklarımız
- Ders Notları ve Sunumları. (http://portal.dpu.edu.tr/serdar.ozyon/ders)
- Kocaman, B. Elektrik Enerjisi Üretim Santralleri, Birsen Yayınevi, İstanbul, 2017.
- Özil, E., Şişbot, S., Özpınar, A., Olgun, B., Elektrik Enerjisi Teknolojileri ve Enerji
Verimliliği, Tesab, Cilt-2-3, 2013.
- Prof. Dr. Celal YAŞAR, EÜS Ders Notları.
- TEİAŞ, TÜİK resmi web sayfaları ve elektrik ile ilgili internet portalları. 2
 1. Bölüm
Giriş, Genel Bilgiler ve Tanımlar

3
 Giriş (1)
Birçok kaynakta, gelişmiş ülkelerin ulaştığı refah seviyesinin
göstergesinin, o toplumun kullandığı enerji miktarı olduğu söylenir.
Dolayısıyla ulaşılan bu refah seviyesinin sürdürülebilmesi ve daha
yukarıya çıkarılması için daha fazla enerjiye ihtiyaç vardır. Günümüzde
ihtiyaç duyulan bu enerjinin büyük bir kısmı tükenebilir ve fosil kaynaklı
yakıtlardan (ham petrol, kömür, doğalgaz, fuel-oil vb.) karşılanmaktadır.
Bu kaynaklar tükenebilir olmasının yanında enerji üretiminde hava, su ve
toprak gibi yaşam kaynaklarını devamlı kirletmekte ve kirliliğin oranı
giderek artmaktadır.
Enerji, canlılar için her zaman vazgeçilmez bir unsur olmuştur. Enerji,
en basit tanımıyla iş yapabilme yeteneği olarak tanımlanır. Skaler bir
büyüklüktür. Enerji çok değişik formlarda olabilir. Mühendislik ve
ekonomik açıdan 8 ana enerji çeşidi vardır. Bunlar Potansiyel enerji,
Kinetik enerji, Isı enerjisi, Işık enerjisi, Elektrik enerjisi, Kimyasal
enerji, Nükleer enerji ve Ses enerjisidir. Unutmamamız gereken ise
hiçbir enerjinin kaybolmadığı sadece başka bir enerji türüne
dönüştüğüdür.
4
- Potansiyel Enerji: Bir cismin konumu ve durumu yüzünden sahip
olduğu enerjidir. Gerilmiş bir yayda, havada duran bir cisimde ve iple
tavandan asılı bir modelde potansiyel enerji vardır. Kısaca yüksekliği olan
ya da gerilmiş/sıkıştırılmış tüm cisimlerde potansiyel enerji mevcuttur.

- Kinetik Enerji: Kinetik enerjiye sahip olmak için bir cismin hareket
ediyor olması lâzımdır. Yani kinetik enerji hızı olan cisimlerin sahip olduğu
enerji çeşididir. Bunlara örnek olarak koşan çocuk, dönen tekerlek ya da
yüksekten düşen bir top gösterilebilir.

- Isı Enerjisi: Cisimlerin sıcaklıkları yüzünden sahip olduğu enerjidir.

Sıcaklığı yüksek ya da düşük bütün maddelerin ısı enerjisi vardır. Örnek
verecek olursak: ampul, elektrik sobası, jeotermal enerji, ısıtıcılar.

- Elektrik enerjisi: Cisimlerin elektrik yükleri sebebiyle sahip oldukları

enerjidir.

5
- Işık enerjisi: Bu enerji türü karanlık bir yeri aydınlatabilecek enerji
türüdür. Yanan odun, ampul, Güneş, lamba vb. şeyler bir şekilde sahip
oldukları enerjinin bir kısmını ışık enerjisine çevirir.

- Kimyasal Enerji: Maddelerin kimyasal reaksiyonlarda bulunması

sonucu ortaya çıkar. Yanma, Yakma ve benzeri olaylar bir enerji sonucu
olur ve onlar da bir enerji açığa çıkartır.

- Nükleer Enerji: Fisyon veya füzyon sonucu meydana gelir. Nükleer

santrallerden bu şekilde elektrik enerji elde edilir.

- Ses Enerjisi: Titreşim veya maddenin salınımı ile ilgili enerji biçimidir.
Sesin enerjisi olduğunu nasıl anlayabiliriz? Şu örnekle açıklanabilir: Çok
yüksek şiddetteki seslerde cam kırılması. Zil’de de kinetik enerjisi, ses
enerjisine dönüşür. Yani kol zile vurdukça sesin çıkması enerji
dönüşümüdür.

6
Günümüzde bilim adamlarının, mühendislerin ve enerji teknisyenlerinin
yeni enerji kaynaklarını bulmaları, geliştirmeleri ve insanlığın kullanımına
sunmaları önemli bir sorumluluktur. Bunu başarabilmek için değişik enerji
formları, kaynakları, dönüşüm teknikleri ve koruma metotları olduğu
bilinmelidir.

7
 Enerji Kaynakları
Türkçesi “Erke” olan enerji, en basit anlamıyla hareket ettirici güç
demektir. Bunu, iş yapma anlamında da düşünmek mümkündür.
Dolayısıyla her üretim faaliyeti, belli bir enerji harcamasını gerektirir.
Hemen hemen yaptığımız her şey için enerjiye ihtiyaç duyarız. Kuvvetli
olabilmek için yemek yeriz ve enerjimizi yemek yiyerek alırız. Yemek
yapmak için fırın ve/veya ocak kullanırız ve bu cihazları enerjiyle
çalıştırırız. Yemeğimizin hammaddelerini yetiştirmek, toplamak ve yemeye
hazır hale getirmek için enerjiye ihtiyaç duyarız.

Çeşitli yöntem ve teknikler kullanılarak ekonomik amaçlarla enerji elde

edilebilen kaynaklara enerji kaynakları denir.

Enerji, çok çeşitli formlarda olabildiği için sınıflandırılması da farklı

şekillerde yapılmaktadır. Bu yüzden enerjideki sınıflandırmalar bazı
kriterlere göre yapılmaktadır. Yaygın olarak enerji kaynakları aşağıdaki
şekilde sınıflandırılmaktadır:

8
 Enerji Kaynaklarının Sınıflandırılması (1)
1. Sürdürülebilirlik (Tükenebilirlik) Durumlarına Göre Enerji
Kaynakları: Bu sınıflandırmayı, enerji kaynağının kendini
yenileyebilme durumuna göre yapılan sınıflandırma olarak
adlandırabiliriz.

Yenilenemeyen (Fosil, Konvansiyonel, Geleneksel) Enerji

Kaynakları: Bunlara, birincil kaynaklar, primer kaynaklar, konvansiyonel
kaynaklar gibi adlar da verilir. Klasik, alışılmış, veya geleneksel
anlamında olan konvansiyonel enerji kaynakları terimi, günümüzde daha
yaygın olarak kullanılmaktadır.
Bu grup enerji kaynaklarının en dikkat çekici özelliği, yenilenemez
olmaları, yani bir kez kullanılabilmeleri ve tükenir olmalarıdır. Pek çok
uzman, bu kaynakların yeni rezervlerin keşfi yoluyla çoğaltılabilir
olmasına rağmen günün birinde mutlaka tükeneceğini kanaatindedir.
Kömür, petrol, doğal gaz, uranyum ve toryum gibi nükleer
kaynaklar ve bitümlü şistleri bu grupta yer alan kaynaklar yenilenemeyen
enerji kaynakları olarak sıralayabiliriz.
9
 Enerji Kaynaklarının Sınıflandırılması (2)

Yenilenebilir (Alternatif) Enerji Kaynakları: Yenilenebilir enerji

kaynağı, enerji kaynağından alınan enerjiye eşit oranda veya kaynağın
tükenme hızından daha çabuk bir şekilde kendini yenileyebilmesi enerji
kaynağı olarak tanımlanır. Güneş enerjisi, Rüzgar enerjisi, Hidrolik
(hidroelektrik) enerjisi, Jeotermal enerjisi, Biyokütle enerjisi,
Hidrojen enerjisi, Dalga enerjisi, Gelgit enerjisi, Piezoelektrik Enerjisi
yenilenebilir enerji kaynakları olarak sıralanabilir. Kısaca özetlemek
gerekirse; enerji üretimi için doğal süreçlerden yararlanılan, kullanılan
kaynakların tükenme hızından çok daha hızlı bir sürede kendini
yenileyebilen enerji kaynaklarıdır.

10
 Enerji Kaynaklarının Sınıflandırılması (3)

2. Dönüştürülebilirliklerine Göre Enerji Kaynakları: Enerji

kaynaklarının doğrudan/dolaylı olarak enerji kaynağı olarak kullanılması
durumuna göre yapılan sınıflandırmadır.
Birincil Enerji Kaynakları: Kullanıldıklarında esas nitelikleri
değiştirilmeden doğrudan doğruya enerji veren kaynaklar bu kategoride
yer almaktadır. Kömür, petrol, doğalgaz, nükleer, biyokütle, hidrolik,
dalga enerjisi bu kategoride sayabileceğimiz enerji kaynaklarıdır.
İkincil Enerji Kaynakları: Doğal nitelikleri farklı bir enerji kaynağı
durumuna getirildikten sonra yararlanılan enerji kaynakları bu kategoride
yer almaktadır. Elektrik, benzin, mazot, ikincil kömür, kok, LPG
enerjisi bu kategoride sayabileceğimiz enerji kaynaklarıdır.

11
 Enerji Kaynaklarının Sınıflandırılması (4)

3. Bulundukları Yere Göre Enerji Kaynakları: Enerji Kaynağının elde

edildiği yere göre yapılan sınıflandırmadır.

Yeraltı Enerji Kaynakları: Bunlar, çeşitli kömürler, petrol, doğalgaz,

termo-nükleer petrol, jeotermal kaynaklar, şistler, nükleer enerji kaynakları
olarak nispeten çeşitlidir. Uranyum ve toryum gibi metalik olanlarla,
jeotermal kaynaklar hariç, bunlara, fosil enerji kaynakları da denir.

Yerüstü Enerji Kaynakları: Güneş, rüzgar, biyokütle kaynakları gibi

kaynaklar bu kategoride yer almaktadır. Bu kaynaklar sürdürülebilir
kaynaklar olarak büyük önem taşırlar.

12
 Enerji Kaynaklarının Sınıflandırılması (5)
4. Yapılarına Göre Enerji Kaynakları: Enerji kaynaklarının, müleküler
açıdan da sınıflandırmak mümkündür.
Organik Kökenli Enerji Kaynakları: Jeolojik zamanlarda yetişmiş
olan dev yapılı çeşitli bitkilerin, zamanla yer kabuğu katmanları içinde
kalarak, fosilleşmeleri sonucu oluşmuşlardır.
İnorganik Kökenli Enerji Kaynakları: En tipik örnekleri, uranyum ve
toryum metalleri grubudur.

5. Fiziksel Haline Göre Enerji Kaynakları: Enerji kaynağının oda

koşullarındaki fiziksel durumuna göre yapılan sınıflandırmadır.
Katı Enerji Kaynakları: Kömür, odun vb. gibi biyokütle atıkları,
uranyum gibi kaynaklar burada yer alır.
Sıvı Enerji Kaynakları: Petrol, LPG, Mazot, biyodizel gibi kaynaklar
burada yer alır.
Gaz Enerji Kaynakları: Doğalgaz, Metan Gazı, Biyogaz gibi
kaynaklar bu kategoride yer alır.
13
 Enerji Kaynaklarının Sınıflandırılması

Sürdürülebilirlik
(Tükenebilirlik) Dönüştürülebilirliklerine Bulundukları Fiziksel
Yapılarına Göre
Durumlarına Göre Yere Göre Hallerine Göre
Göre

Yenilenemeyen Birincil Yeraltı Katı

Organik (Kömür,
(Kömür, Petrol, (Kömür, Petrol, (Kömür, Petrol, (Kömür, Petrol,
Doğalgaz, Doğalgaz, Doğalgaz, Biyokütle,
Doğalgaz vb.) Uranyum,
Uranyum, Hidrolik, Uranyum,
Toryum vb.) Biyokütle vb.) Toryum, Toryum vb.)
Jeotermal vb.) İnorganik
(Uranyum, Sıvı
Yenilenebilir İkincil (Petrol, LPG,
Yerüstü Toryum vb. )
(Hidrolik, Güneş, (Elektrik, Benzin, Dizel, Biyodizel
Rüzgar, Mazot, İkincil (Güneş, Rüzgar, vb. )
Jeotermal, Kömür, Kok Biyokütle, vb. )
Biyokütle, Kömürü, Likit Gaz
Denizel, Petrol Gazı (LPG) (Doğalgaz,
Hidrojen, vb. ) Metan Gazı,
Piezoelektrik, Biyogaz vb. )
Peltier vb. )

14
 Temel Enerji Formülleri

Enerji formülü, enerjinin formülü E=mc2

E=Enerji (joule), m=Kaybolan Kütle (kg), c=Işık hızı (m/s)

Potansiyel Enerji Formülü, Ep=m.g.h

Ep=Potansiyel enerji (joule), m=Kütle (kg)
g=Yer çekimi ivmesi (N/kg), h=Yükseklik (m)

Kinetik enerji Formülü, Ek=1/2.m.v2

Ek=Kinetik enerji (joule), m= Kütle (kg), v=Hız (m/s)

Isı enerjisi Formülü, Q=m.C. Dt

Q=Isı enerjisi (joule), m= Kütle (gr), C=özısı (j/gr0C)

15
 NOT-1: Uluslararası Enerji Ajansı (International Energy Agency -IEA)’nın
metodolojisine göre elektrik, işlenmiş ürünler, doğalgaz ve diğer yakıtlar
nihai enerji tüketiminde yer almakta ve ülkedeki ekonomik aktivite
tarafından harcanan enerji tüketimini oluşturmaktadır. Nihai tüketimde tüm
birimler (MWh, ton, m3 vs.), ortak enerji birimi olan Ton Eşdeğer Petrol
(TEP) ya da Milyon Ton Eşdeğer Petrole (MTEP) çevrilerek hesaplanır.

NOT-2: Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) çerçevesinde

Paris merkezli bağımsız bir kuruluş olarak 1974'te kurulan Uluslararası
Enerji Ajansı 29 üye ülkeden oluşur. Türkiye bu üye ülkelerden biridir. IEA
temelde şu 4 ana esas üzerine odaklanır:
- Enerji Güvenliği: Tüm enerji sektörlerinde çeşitlilik ve verimlilik,
- Ekonomik Kalkınma: Ekonomik büyümeyi teşvik etmek ve enerji
yoksunluğunu ortadan kaldırmak için serbest piyasayı desteklemek,
- Çevre Bilinci: Enerji üretiminde, özellikle iklim değişikliği etkisi ile
mücadele için politika seçeneklerini analiz etmek ve bu seçenekleri çevre
yasaları üzerinde kullanmak,
- Dünya genelinde anlaşmalar: Özellikle büyük ekonomilerde,
paylaşılan enerji ve çevresel kaygılara çözüm bulmak için ortak ülkelerle
yakın çalışmalar yapmak. 16