HET211 Yenilenebilir Enerji Teknolojileri

Dr. C.
Çağdaş UYDUR
Ders Sorumlusu Öğr.Gör.Dr. C. Çağdaş UYDUR
İletişim Bilgileri ccagdasuydur@trakya.edu.tr
İnternet Sitesi https://personel.trakya.edu.tr/ccagdasuydur
Dersin Kodu HET211

Dersin Adı Yenilenebilir Enerji Teknolojileri
Devamsızlık Hakkı 2 Hafta
Sınav Türü Çoktan Seçmeli 25 Sorulu Test
Değerlendirme (Ara Sınav x %30) + (Dönem Sonu Sınavı x %70) ≥ 50
HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 2

1 ENERJİNİN TEMEL KAVRAMLARI
HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR

GİRİŞ
Enerji birçok bilimsel kaynakta “iş yapabilme yeteneği” olarak tanımlanmaktadır. İş

yapabilme yeteneği ifadesi, Newton Mekaniğinde yer almakla birlikte enerji, bir cismin
veya sistemin, konumu veya durumu nedeniyle iş yapabilme yeteneği olarak
açıklanmaktadır.
Biraz daha açıklamak gerekirse belirli bir kütleye sahip cismin konumunun
değiştirilebilmesi için iş, işi yapabilmek için kuvvet, kuvveti yaratabilmek için de enerji
gereklidir.
Enerji günlük hayatımızda değişik biçimlerde karşımıza çıkmaktadır. Bunları hareket,

ısı, ışık, elektrik, kimyasal, nükleer ve yerçekimi olarak sıralayabiliriz.

ENERJİ KAYNAKLARI

ENERJİ KAYNAKLARI
Enerji kaynaklarını birincil ve ikincil enerji kaynakları olmak üzere iki alt başlık altında
değerlendirmek gerekir. Birincil enerji kaynakları, doğadan alındığı gibi kullanılabilen
kaynaklardır. İkincil enerji kaynakları ise birincil enerji kaynaklarının işlenerek elektrik
enerjisi veya yakıt hâline dönüştürülmesiyle elde edilirler.

ENERJİ KAYNAKLARI
Birincil Enerji Kaynakları:

Doğadan doğrudan elde edilebilen enerji kaynakları olan birincil enerji kaynaklarını da
üç farklı başlık altında toplayabiliriz. Bunlar:
• Yenilenemeyen enerji kaynakları: kömür, ham petrol, doğal gaz ve nükleer yakıt.
• Yenilenebilir enerji kaynakları: Su gücü, biyokütle, güneş enerjisi, rüzgâr enerjisi,

jeotermal enerji ve dalga enerjisi.
• Atıklar

ENERJİ KAYNAKLARI
Yenilenemeyen enerji kaynakları arasında yer alan ham petrol dünyadaki bir numaralı
enerji kaynağıdır ve bu yerini 20. yüzyılın başından beri muhafaza etmektedir. Dünya,
taşımacılıkta kullanılan yakıtlar, petrokimyasallar ve asfalt nedeniyle petrole çok
bağımlıdır. Petrol sonlu bir enerji kaynağı olup yıllık üretim miktarı piyasa koşullarına
göre değişmektedir.
Yenilenemeyen enerji kaynaklarından olan kömür, dünyada kullanılan en önemli enerji

kaynaklarından birisidir. Kullanılan enerji kaynakları sıralamasında petrolden sonra,
doğal gazdan önce yer almaktadır. Rezerv yönünden değerlendirildiğinde ise dünyadaki
bir numaralı enerji kaynağıdır.

ENERJİ KAYNAKLARI
Petrol ile kuvvetli ilişkisi olan bir hidrokarbon enerji kaynağı da doğal gazdır. Normalde
doğal gaz, petrol rezervuarlarından ayrı rezervuarlardan üretilmekle birlikte petrol
rezervuarlarından da bir miktar gaz üretilmektedir.
Doğal gaz dünyada genellikle ortam ısıtmasında, elektrik enerjisi üretiminde,

endüstriyel yakıt kaynağı olarak, petrokimyasallar için ham madde olarak ve benzin ve
taşımacılıkta kullanılan diğer yakıtların üretiminde kullanılmaktadır.
Doğal gaz dünyada en çok kullanılan üçüncü enerji kaynağıdır.

ENERJİ KAYNAKLARI
İkincil Enerji Kaynakları:

İkincil enerji kaynakları, birincil enerji kaynaklarının elektrik enerjisi veya benzin, fuel
oil, metanol, etanol ve hidrojen gibi yakıtlara dönüştürülmesiyle elde edilir.
Güneş, rüzgâr, biyokütle, jeotermal enerji gibi yenilenebilir enerji kaynakları birincil
enerji kaynakları olup genellikle kullanılabilir enerji olarak nitelendirilen elektrik veya
ısıl enerjiye dönüştürülürler.

ENERJİ KAYNAKLARI
Birincil Enerji
Dünya
2019

ENERJİ KAYNAKLARI
Elektrik Üretimi
Dünya
2019

ENERJİ KAYNAKLARI
CO2 Salınımı
Dünya
2019

ENERJİ KAYNAKLARI
Birincil Enerji
Türkiye
2019

ENERJİ KAYNAKLARI
Elektrik Üretim
Türkiye
2020

ENERJİ KAYNAKLARI
Kurulu Güç
Türkiye
2020

ENERJİ KAYNAKLARI
Kurulu Güç
Türkiye
2020

ENERJİ KAYNAKLARI
Kurulu Güç
Türkiye
2020

ENERJİ KAYNAKLARI
Kurulu Güç
Türkiye
2020

ENERJİ KAYNAKLARI
Kurulu Güç
Türkiye
2020

ENERJİ KAYNAKLARI
Elektrik Üretim
Türkiye
2020

ENERJİ KAYNAKLARI
Kurulu Güç
Türkiye
2020

ENERJİ KAYNAKLARI
Elektrik Üretim
Türkiye
2020

ENERJİ KAYNAKLARI
Elektrik Üretim Kaynakları

Türkiye
2021
EPDK

ENERJİ KAYNAKLARI
Elektrik Üretim
Türkiye
2021
TEİAŞ

ENERJİ KAYNAKLARI
Elektrik Üretim Kaynakları

Türkiye
2021

ENERJİ KAYNAKLARI
Kurulu Güç
Türkiye
2021

ENERJİ KAYNAKLARI
Kurulu Güç
Türkiye
2021

ENERJİ KAYNAKLARI
Elektrik
Aboneleri
Türkiye
2021

TEP NEDİR?
TEP diğer adıyla ton eşdeğer petrol; çeşitli enerji kaynaklarını tanımlamak ve birim
olarak karşılaştırma yapmamız sağlayan bir birimdir.
Bir TEP, bir ton petrolün verdiği enerji anlamına gelir.
İşletmedeki doğalgaz, motorin veya elektrik gibi enerji tüketim odaklarını TEP’e
çevirerek yıllık enerji tüketimini bulabiliriz.
Her enerji kaynağının farklı bir katsayısı vardır. Bu katsayı o enerji kaynağının alt ısıl
değeri ile belirlenmektedir.

TEP DEĞERİ HESAPLAMA
Uluslararası Enerji Acentesi/Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Organizasyonu

(IEA/OECD) tanımına göre, 10 Gcal veya 41.868 GJ veya 11.625 MWh’e karşı gelir.
• 1 TEP = 11.63 MWh
• 1 TEP = 41.868 GJ
• 1 TEP = 10 Gcal
• 1 TEP = 39,683,207.2 BTU
• 1 TEP = 1.42857143 ton kömür

TEP DEĞERİ HESAPLAMA
Örnek:
Kaynak\TEP Hesaplama Tablosu.xlsx

2 YENİLENEMEYEN ENERJİ KAYNAKLARI:
KÖMÜR

KÖMÜR OLUŞUMU
Kömür, bitkisel kökenli organik maddeler ve inorganik bileşenlerden oluşan tortul bir
kayaçtır.
Kömürün diğer bir tanımını; bitki kalıntıları ile inorganik minerallerin yüksek basınç ve
sıcaklığa maruz kalarak sıkışması ve katılaşması neticesinde oluşan organik ve
inorganik bileşenlerden meydana gelen tortul bir kayaçtır, şeklinde de yapabiliriz.

KÖMÜR OLUŞUMU
Kömür, kömürleşme süreci denilen fiziksel (basınç, çökelme vb) ve kimyasal olaylar (ısı,
bozulma ve dönüşme vb) sonucu meydana gelmektedir. Kömürün oluşum süreci kısaca
şu şekilde özetlenebilir:
• Bitki topluluklarının birikimi ve çökelmesi,

• Biyokimyasal ve jeokimyasal bozulmalar,
• Termokimyasal dönüşümlerle fiziksel, petrografik özelliklerin oluşması
Kömürleşme derecesine rank adı verilmekte olup en düşük düşük kömürleşme

derecesine (rank) sahip olanları turbalardır. Bunlar tam katılaşmamış, açık kahverenkli,
gözenekli ve su oranı yüksek organik çökellerdir.

KÖMÜR OLUŞUMU

KÖMÜR TÜRLERİ
Turbalardan sonra daha yaşlı yani uzun dönemlerde oluşan kömürler sırasıyla linyit, alt
bitümlü kömür, taş kömürü ve antrasit olarak adlandırılır.
Sertlikleri de bu sıra ile artar ve turba en genç olanları antrasitler ise en yaşlı olanlarıdır.
Rank değeri yükseldikçe yaş ile birlikte kalite ve ısıl değerler de artar.
Turba Linyit Taş Kömürü Antrasit

KÖMÜR TÜRLERİ
Kömürler bünyelerinde kil, silt, kum ve değişik oranlarda inorganik (mineral) madde
bulundururlar. Kömürlerin içerisinde bulunan bu inorganik maddeler kömürün
kalitesini direkt olarak negatif yönde etkilerler.
Bir kömürün kalitesi, kullanıldığı alana göre ölçülmektedir. Örneğin, kok kömürü eldesi
için şişen, gözenekli hale gelebilen, dayanıklı olan ve okside olmamış kaliteli kömürler
kullanılmaktadır.
Yakıt hammaddesi olarak ise koklaşabilir kömürlerden ziyade, alt ısıl değeri yüksek olan,
düşük kül, kükürt ve nem oranına sahip kömürler kullanılmaktadır.

KÖMÜR TÜRLERİ

DÜNYA KÖMÜR REZERVİ VE TÜKETİMİ
Kömür, 2020 yılında, dünya birincil enerji tüketiminde %27,2’lik payla petrolden sonra
ikinci sırada yer almıştır. Dünya elektrik üretiminde ise %35,1’lik payla ilk sırada yer
almıştır.
BP 2021 verilerine göre, 2020 yılı sonu itibarıyla dünya üzerinde toplam görünür
antrasit ve bitümlü kömürler ile alt bitümlü kömürler ve linyit rezervleri 1,07 trilyon ton
olup bu rezerv toplamının 753,6 milyar tonu (%70) antrasit ve bitümlü kömür
(taşkömürü), 320,5 milyar tonu (%30) ise alt bitümlü kömürler ve linyittir.

Dünya antrasit ve bitümlü kömür rezervlerinin en büyük kısmı %29,1’lik payla (218,94
milyar ton) ABD’de yer almaktadır.
ABD’yi; %17,9 payla Çin (135,07 milyar ton), %14,1’le Hindistan (105,98 milyar ton),
%9,8’le Avustralya (73,72 milyar ton), %9,5’le Rusya (71,72 milyar ton) izlemektedir.
Dünya alt bitümlü kömür ve linyit rezervlerinin ise en büyük kısmı %28,2’lik payla
(90,45 milyar ton) Rusya Federasyonu’nda bulunmaktadır.
Rusya’yı; %23,9’la Avustralya (76,51 milyar ton), %11,2’yle Almanya (35,90 milyar ton),
%9,4’le ABD (30,00 milyar ton), %3,7’yle Endonezya (11,73 milyar ton) ve %3,4’le
(10,98 milyar ton) Türkiye izlemektedir.


Ülkemizin 19,32 milyar ton linyit ve asfaltit (%92,7) ile 1,52 milyar ton taşkömürüyle
(%7,3) birlikte toplam kömür kaynağı yaklaşık 20,84 milyar ton’dur.
Taşkömürlerimizin alt ısıl değeri 6.200 - 7.250 kcal/kg arasında değişmektedir. Linyit
kaynağımızın ısıl değerleri 1.000 kcal/kg ile 4.200 kcal/kg arasında değişkenlik
göstermekle birlikte yaklaşık %79’unun alt ısıl değeri 2.500 kcal/kg’nin altındadır.
BP 2021 verilerine göre, dünyada 2020 yılında toplam 7,74 milyar ton kömür üretimi
gerçekleştirilmiş olup Çin, 3,9 milyar ton (%50,4) üretimle ilk sırada yer almıştır.


TÜRKİYE KÖMÜR REZERVİ VE TÜKETİMİ
TÜİK verilerine göre, ülkemizin 2021 yılı satılabilir kömür üretimi; 72,82 milyon ton
linyit ve asfaltit, 1,24 milyon ton taş kömürü olmak üzere toplam 74,06 milyon ton
olarak gerçekleşmiştir.

Ülkemizde 2021 yılında 116,7

milyon ton kömür (37,3 milyon
ton taşkömürü+73,6 milyon
ton linyit ve asfaltit + 5,8
milyon ton taşkömürü koku)
tüketilmiştir.
Taşkömürü ile linyit ve asfaltit

tüketimlerinde en büyük pay,
sırasıyla %52,9 ve %81,7’lik
oranlarla termik santrallerin
olmuştur.

Ülkemizin 2016-2021
yılları arası ortalama
kömür (taşkömürü,
taşkömürü koku, linyit
ve asfaltit) tüketimi
yaklaşık 110 milyon
ton olmuştur.

Ülkemizde 2020 yılında, yerli kömüre dayalı (linyit+asfaltit+taşkömürü) santrallerden

43.802,6 GWs, ithal kömüre dayalı santrallerden ise 62.466,5 GWs olmak üzere kömüre
dayalı santrallerden toplam 106.269,1 GWs elektrik üretilmiştir.
2020 yılında kömüre dayalı santrallerden üretilen elektriğin toplam elektrik üretimi
içindeki payı %34,8 olurken, yerli kömürün (linyit+ taşkömürü+asfaltit) payı ise %14,3
olmuştur.


Türkiye Kömür İthalatının Yıllara Göre Değişimi

Kömür İthalatında Ülke Payları, 2019

KÖMÜR İLE ÇALIŞAN TERMİK SANTRAL

KÖMÜR İLE ÇALIŞAN TERMİK SANTRAL

TÜRKİYE KÖMÜR İLE ELEKTRİK ÜRETİMİ

TÜRKİYE KÖMÜR İLE ELEKTRİK ÜRETİMİ

PETROL

PETROL OLUŞUMU
Latince petro (taş) ve oleum (yağ) kelimelerinden oluşan petrol kelimesi taşyağı
anlamına gelmektedir. Petrol, hidrojen ve karbondan oluşan, içerisinde az miktarda
nitrojen, oksijen ve kükürt bulunan bir bileşimdir; yalın bir formülü yoktur.
Rafine edilmemiş sıvı haldeki petrole ham petrol, gaz halindeki petrole doğalgaz, yarı
katı ve katı halde bulunan ve ağır hidrokarbon ve katrandan oluşan petrole ise
özelliklerine ve yöresel kullanımlarına bağlı olarak asfalt, zift, katran ve benzeri isimler
verilir.
Ham petrol ve doğalgazın ana bileşenleri hidrojen ve karbon olduğu için hidrokarbon
olarak da isimlendirilirler.

PETROL OLUŞUMU
Ham petrol, sıvı hidrokarbonlarla değişen oranlarda çözünmüş gaz, katran ve katkı
maddelerinden oluşur.
Hafif (yüksek graviteli) petrol açık kahverengi, sarı veya yeşil renkli; ağır (düşük
graviteli) petrol ise koyu kahverengi veya siyah renklidirler.
Yüksek graviteli petrolün rafinajından çoğunlukla benzin, gazyağı ve motorin gibi hafif
ve beyaz ürünler; düşük graviteli petrolün rafinajından ise fuel-oil ve asfalt gibi ağır ve
siyah ürünler elde edilir.

PETROL OLUŞUMU
Tüm doğal hidrokarbonlar, organiklerin bozunmasından türemiştir. Milyonlarca yıl

öncesinde akarsu ve rüzgârlar o zamanın havzalarına kum, çakıl, çamur ve çeşitli iyonlar
taşımış, taşınan malzemeler su diplerinde tabakalar halinde gittikçe kalınlaşan çökelleri
oluşturmuştur. Bu ortamlarda yaşayan ve ölen canlıların kalıntıları da çökelen bu
malzemeye karışmıştır. Altta kalan tabakalar, üzerlerine çökelen yeni tabakaların sebep
olduğu büyük basınç altında sertleşerek sedimanter kayalar haline dönüşmüştür.
Bu arada çamurlara karışan canlı kalıntılarının içerdiği karmaşık hidrojen ve karbon

molekülleri, zaman içerisinde ısı ve basınç tesiriyle parçalanarak hidrokarbonları
oluşturmuştur. Bu nedenden dolayı ham petrol ve doğalgaz, kömürle birlikte fosil
yakıtlar olarak bilinir.

PETROL OLUŞUMU
Petrol ve deniz suyu, sıkışan çökeller

içerisinden damlacıklar halinde sızarak
birikebileceği boşluklar aramış ve bu
boşlukların bulunduğu daha gözenekli
kayalara doğru hareket etmiştir.
Petrolün oluştuğu yüksek oranda organik

malzeme içeren ana kaya içinden
sıkışarak daha gözenekli kayalara göç
etmesine birincil göç denir.

PETROL OLUŞUMU
Daha sonra petrol, göç etmiş olduğu bu yeni gözenekli kaya içerisinde sudan hafif olması
sebebiyle su ve diğer basınçlarla yanlara ve yukarıya doğru hareket eder. Gözenekli
(rezervuar – hazne) kaya içerisindeki bu göçe ikincil göç denir.
Bu şekilde bir kısım petrol, yol bulup yeryüzüne ve deniz diplerine sızarken, diğer bir
kısım da petrol kapanı olarak isimlendirilen bazı yeraltı yapılarında birikir; hazne
kayanın çatlak, yarık ve gözenekleri içerisinde milyonlarca yıl saklı kalır.
Oluşan petrolün kaybı anlamına gelen bu sızıntıların olmaması, yani petrolün hazne
kaya içerisinde kapanlanabilmesi için geçirimsiz bir tabakaya (örtü kaya) gereksinim
vardır.

PETROL OLUŞUMU
Herhangi bir bölgenin petrol rezervi, o bölgenin petrol kaynaklarından ayrı ele
alınmalıdır. Bölgedeki rezervuarlarda bilinen petrol ve doğalgaz miktarı, yerinde rezervi
oluşturur. Ancak bu rezervin büyük bir kısmını üretmek mümkün değildir. Petrol
yatağının yayılımı saptandıktan sonra hazne kaya içerisindeki yerinde rezerv ile bu
miktarın ne kadarının üretilebileceği, yani üretilebilir rezervi hesaplanır.
Üretilebilir rezerv, petrolün niteliğine, hazne kayanın gözeneklilik ve geçirgenlik

özelliğine bağlıdır. Bu oran ülkemizde sahaların niteliğine göre %5 ila %44 arasında
değişmektedir. Bu oranlar haricindeki petrol, yeraltında kalmakta ve üretilememektedir.
Petrol kaynakları, her zaman için rezervlerden çok daha fazladır. Çünkü yerinde rezerv,
olası, bulunmamış ve geliştirilmemiş rezervlerle birlikte petrol üretilebilecek diğer
kaynakları kapsamaktadır.

PETROL OLUŞUMU
Çıkarılan petrol, boru hatları ile

toplama istasyonlarındaki büyük
tanklara, buradan da rafinerilere
taşınmaktadır. Ham petrol,
rafinerilerde çeşitli petrol
ürünlerine (likit gaz, benzin,
motorin, gazyağı, fuel-oil, asfalt,
madeni yağ vb.) dönüştürülmekte
ve akaryakıt istasyonları kanalıyla
da tüketicinin hizmetine
sunulmaktadır.

DÜNYA PETROL REZERVİ VE TÜKETİMİ
BP, 2020 haziran tarihli raporuna göre, 2019 yılı dünya petrol rezervi, 1,73 trilyon varil
olarak açıklanmıştır. Küresel petrol rezervi 2018 yılına göre, %0,1 azalmıştır.
2019’da, Venezuela %17,5’lik payı ile en çok petrol rezervine sahip ülke; Orta Doğu da
%48,1 oranıyla en çok petrol rezervine sahip bölge olmaya devam etmiştir.
2018 ile 2019 arasında geçen sürede toplam petrol rezervinde kayda değer bir artış
görülen hiçbir bölge olmamıştır.


“Petrol Rezerv Ömrü” mevcut teknolojilerle ekonomik olarak üretilebilen ispatlanmış

rezervlerin, mevcut üretime bölünmesiyle (Rezerv/Üretim) elde edilen bir değerdir.
Dünya petrol rezerv miktarı, teknolojik gelişmeler ile birlikte sürekli yükselmektedir.
2019 yılında, dünya ham petrol rezerv miktarı 1,73 trilyon varil, ham petrol üretimi de
95,2 milyon varil olarak kaydedilirken, 2019 yılı sonunda petrol için küresel rezerv
ömrü yaklaşık olarak 50 yıl olarak hesaplanmaktadır.
Rezerv miktarında Orta Doğu birinci sırada yer alırken, rezerv ömrü bölgesel olarak
değerlendirildiğinde, 144 yıl ile Orta ve Güney Amerika ön plana çıkmaktadır.


Dünya
Petrol Üretimi
2019

Dünya
Petrol Tüketimi
2019

TÜRKİYE PETROL REZERVİ VE TÜKETİMİ
Türkiye
Petrol Tüketimi
2019

TÜRKİYE PETROL REZERVİ VE TÜKETİMİ
Türkiye
Petrol İthalatı
Ülkeler
2019

TÜRKİYE’DE PETROLDEN ELEKTRİK ÜRETİMİ

TÜRKİYE’DE PETROLDEN ELEKTRİK ÜRETİMİ

DOĞAL GAZ

DOĞAL GAZ OLUŞUMU
Doğal gaz, küçük canlıların milyonlarca yıl süren

çürümeleri sonucu oluşmuş, genelde petrol
bölgelerinde bulunan fosil yakıt türü olarak
tanımlanabilir.
Tabiatta bağımsız yataklarda ve petrol yataklarının

üzerinde yaklaşık 300 bar basınçta bulunur. Yanıcı,
kokusuz, renksiz ve havadan hafif bir gazdır.
Ana bileşeni metan (CH4) olup azot ve helyum gibi

inert gazlar dışında bünyesinde az miktarda etan,
propan, bütan gibi yüksek parafinler de
bulundurur.
DOĞAL GAZ OLUŞUMU
Doğal gaz konutlarda, ticari kurumlarda ve kamu

kurumlarında ısınma, elektrik, sıcak su elde
edilmesi ve mutfak işlerinde; elektrik üretim
tesislerinde enerji üretiminde; fabrikalarda ısıtma,
soğutma ve kojenerasyon gibi işlemlerde enerji
kaynağı olarak kullanılmaktadır.
Amonyak, metan, hidrojen, petrokim- yasal

ürünler, gübre, mürekkep, yapıştırıcı, sentetik
lastik, fotoğraf filmi, deterjan, boya, dinamit,
plastik, antifriz ve bazı ilaçların üretiminde ise
doğrudan ham madde olarak kullanılmaktadır.

DOĞAL GAZ OLUŞUMU
Doğal gazın tutuşma sıcaklığı (590℃ - 650℃),

Sıvılaşma noktası -163℃, üst ısıl değeri 9.155
kcal/m³’tür.
Kükürtlü bileşikler içermediğinden dolayı, yanma

sonucunda kükürt oksit gibi zehirli atıklar
oluşturmaz.
Tam yanma anında mavi mat bir alev oluşmasının

sebebi ise doğal gazın içerisindeki karbon
miktarının az oluşudur.

DOĞAL GAZ OLUŞUMU
Doğal haliyle kokusuz olan doğal gaza, gaz

kullanıcılarının herhangi bir gaz kaçağını kolaylıkla
fark edebilmesi için koku verici maddeler
eklenebilir.
Genellikle şebekeye verilen doğal gaza THT ( Tetra

Hidro Teofen) adı verilen çürük sarımsak
kokusunu oluşturan madde katılmaktadır.

DOĞAL GAZ OLUŞUMU

DÜNYA DOĞAL GAZ REZERVİ VE TÜKETİMİ
2018 yılında, 197,1 trilyon m3 olan dünya doğal gaz rezervleri, 2019 yılında %0,86
artarak 198,8 trilyon m3 olarak kaydedilmiştir.
Dünya doğal gaz rezervlerinin %38’i Orta Doğu’da, %32,3’ü Avrasya’da, %8,9’u Asya
Pasifik’te, %7,5’i Afrika’da, %7,6’sı Kuzey Amerika’da, %4’ü Orta ve Güney Amerika’da
ve %1,7’si ise Avrupa’da bulunmaktadır.
OECD ülkelerinin doğal gaz rezervi ise 20,1 trilyon m3 olup, toplam rezervin %10,1’i
olmuştur.


2019 Yılı En Fazla Doğal Gaz Rezervine Sahip İlk 10 Ülke (Kaynak: BP, 2020)

2019 yılı için, mevcut rezerv miktarı (198,8 trilyon m3) mevcut üretime (3,99 trilyon m3)
bölündüğünde, küresel rezerv ömrünün 49,8 yıl olduğu hesaplanmaktadır.
Genel tanım itibarıyla ortaya konulan 49,8 yıllık “doğal gaz rezerv ömrü” ifadesinde, söz
konusu “ömür” bugün için ispatlanmış olan rezervlerin, mevcut teknolojilerle ekonomik
olarak üretimi çerçevesindeki bir ömürdür.
Oysa yeni keşiflerle yeni rezervlerin devreye girmesi, gelişen teknolojiler sayesinde daha
ekonomik olarak üretilebilecek mevcut rezervlerin devreye alınması ile bu ömrün talebe
de bağlı olarak değişebileceği dikkate alınmalıdır.


Doğal gaz
Üretim
Dünya
2020

Doğal gaz
Tüketim
Dünya
2020

TÜRKİYE DOĞAL GAZ REZERVİ VE TÜKETİMİ
Türkiye’nin 2020 yılında yerli doğal gaz üretiminin tüketime oranı geçen yıla göre
azalarak %0,89 seviyesinde gerçekleşmiştir.
2008 yılında 1 milyar m3’e kadar çıkan doğal gaz üretimi, 2019 yılında yıllık toplam 483
milyon m3 iken, 2020 yılında toplam 441 milyon m3 olarak gerçekleşmiştir.
Doğal gaz tüketimi 2020 yılında toplam 44,9 milyar m3 olurken, net ithalat ise yaklaşık
44,4 milyar m3 seviyesinde gerçekleşmiştir.
Türkiye’nin doğal gazda ithalata bağımlılığı geçen yıla göre artarak ve %99,1 olmuştur

Doğal gaz
Tüketim
Türkiye
2020

Doğal gaz
İthalatı
Ülkeleri
Türkiye
2020

DOĞAL GAZDAN ELEKTRİK ÜRETİMİ

Kojenerasyon:
Enerjiyi daha verimli kullanmak amacıyla elektrik ve ısı enerjisinin birlikte üretilmesini
sağlayan teknolojidir.
Basit çevrimde çalışan, yani sadece elektrik üreten bir gaz türbini ya da motoru;
kullandığı enerjinin %35-45 kadarını elektriğe çevirebilir. Bu sistemin kojenerasyon
şeklinde kullanılması halinde sistemden dışarıya atılacak olan ısı enerjisinin büyük bir
bölümü de kullanılabilir enerjiye dönüştürülerek toplam enerji girdisinin %85-95
oranında değerlendirilmesi sağlanabilir. Bu tekniğe "kombine ısı-güç sistemleri (CHP)"
ya da kısaca "kojenerasyon" denir.

Prosesin işleyişi ise aşağıdaki sıra ile gerçekleşir;
1- Basınçlı hava kompresör vasıtası ile yanma hücresine gönderilir.

2- Yakıt kaynağından, yanma hücresine yakıt (dizel, doğalgaz, biogaz, çöpgazı) gelir.
3- Yanma ürünü sıcak gazlar, gaz türbinine gelerek rotasyonel hareketi sağlar.
4- Rotasyonel mekanik enerji, jeneratör aracıyla elektrik enerjisine çevrilir.
Bu noktadan itibaren, kojenerasyon teknolojisi başlar

5- Önceki adımda yanma ürünü sıcak egzost gazları, atık ısı kazanına (HRSG) gelerek
buhar üretiminde kullanılır.
6- Oluşan buharın bir kısmı, ısınma ve sıcak su ihtiyaçlarında ve endüstriyel
uygulamalarda proses buharı olarak kullanılır.

Trijenerasyon:
Trijenerasyon sistemleri de kojenerasyon
sistemleriyle aynı aşamalardan oluşmakta
olup ek olarak soğutma fonksiyonu da
eklenir.
Sisteme Absorbsiyonlu Chiller (Soğurmalı

Soğutma) ünitesi eklenerek yapılır. Bu
sistemden geçirilen buhar soğutma
işleminde kullanılır.

Absorpsiyonlu Chillerin Çalışma Prensibi:

Buharlaşma-Yoğuşma döngüsüne dayanmaktadır.
Elektrikli chillerlerde soğutucu akışkanın
sıkıştırılması mekanik kompresörle yapılırken,
Absorpsiyonlu Chillerde bu işlem bir ısı
kaynağından sağlanan enerjiyle
gerçekleştirilmektedir.
Absorption Chillerde soğutucu akışkan olarak

Lityum Bromür çözeltisi kullanılır.





5 HİDROLİK ENERJİ

HİDROLİK ENERJİ
Suyun gücünden yararlanarak enerji üretimi, bilinen en eski teknolojilerden birisidir.

Akan suyun gücünü elektriğe dönüştüren santraller “Hidroelektrik Santraller (HES)”
olarak bilinirler.
Yüksekten akan suyun gücünden yararlanılarak üretilen ilk elektrik enerjisi, 1879
yılında Niyagara şelalesinde kurulan hidroelektrik santralinden elde edilmiştir. Daha
sonra hidroelektrik santrallerin elektrik enerjisi üretiminde kullanımları dünya
genelinde hızla yaygınlaşmıştır.

HİDROLİK ENERJİ
Hidroelektrik enerjisi; en eski, en iyi

bilinen ve en ucuz enerji teknolojisidir.
Hidro elektrik enerji teknolojisinde,
diğer tüm enerji kaynaklarına göre
elektrik enerjisine dönüşüm verimi
(suyun gücünden elektrik kablosuna,
yaklaşık olarak %90) en fazla olan
enerjidir (IRENA, 2012).
Başlangıç maliyeti fazla olsa da

işletme masraflarının düşük olması ve
teknik ömürlerinin çok uzun olması
en büyük avantajlarıdır.
HİDROLİK ENERJİ

HİDROLİK ENERJİ
Avantajları:
• Hidroelektrik santraller kaynak olarak yenilenebilir olan suyu kullanırlar.

• Herhangi bir yakıtın yanması olmadığından, sera gazı emisyonu yarat- mazlar.
• Ülkelerin sahip olduğu kaynaklarla kurulabilirler.
• Teknik ömürleri uzundur.
• Çevreye zararlı atık üretmezler.
• Elektriği sabit bir oranda üretebilirler.

HİDROLİK ENERJİ
Dezavantajları:
• Yatırım maliyeti yüksek ve toplam inşaat süresi uzundur

• Kuraklık durumunda, su kaynağının azalması elektrik üretimini azaltabilir
• Tarıma elverişli araziler baraj gölü altında kalabilir.
• Barajlarda taşkın olması durumunda çevresinde sel oluşumu söz konusudur.
• Suyun doğal akışının değiştirilmesi sucul canlıların yok olmasına neden olabilir.

HİDROELEKTRİK ENERJİ SANTRALİ YAPISI
Hidroelektrik santrallerde (HES) suyun sahip olduğu mekanik enerji HES türbinlerinde
elektrik enerjisine dönüştürülür. Sudaki enerji miktarı, suyun akış hızına ve suyun düşüş
yüksekliğine (Hidrolik düşü) bağlıdır.
Belli yüksekteki su potansiyel enerjiye sahiptir. Su bir cebri boru veya kanal yardımıyla
yüksek bir yerden alınarak türbine verilir.
Suyun yüksekteki potansiyel enerjisi türbinleri döndürerek kinetik enerjiye çevrilir,

daha sonra da türbin pervanelerine bağlı jeneratör, motorun dönmesi ile elektrik
enerjisine çevrilir.

HİDROELEKTRİK ENERJİ SANTRALİ YAPISI
Hidrolik türbinler bir hidroelektrik santralinin en

önemli parçasıdır. Suyun hidrolik enerjisini
devamlı olarak döner çarklar (rotorlar) yardımı
ile mekanik enerjiye çeviren makinalardır. Basit
olarak bir şaft (mil) ve şaft üzerindeki
kanatçıklardan oluşurlar.
Su türbinin kanatçıklarına çarparak türbin şaftına

hareket verir, hareket şaftın çıkışında mekanik işe
dönüşür ve mekanik işten jeneratörler vasıtasıyla
elektrik üretilir.

HİDROELEKTRİK ENERJİ SANTRALİ ÇEŞİTLERİ
Hidrolik düşlerine göre HES’ler;
• Alçak düşülü (H<10m)

• Orta düşülü (H= 10-50 m arası)
• Yüksek düşülü (H>50 m)
olarak üç gruba ayrılır.
Alçak ve orta düşülü santraller, genellikle büyük debili nehirlerde kurulan santrallerdir.
Yüksek düşülü santraller ise genellikle engebeli veya dağlık araziden farklı debilerde
akan nehirler veya barajlar üzerinde kurulan santrallerdir.

HES’ler kurulu güçlerine göre;
• Çok küçük (mikro) kapasiteli (<100 kW)

• Küçük (Mini) kapasiteli(100-1000 kW)
• Orta kapasiteli(1000-10000 kW)
• Büyük kapasiteli(>10000 kW)
olarak sınıflandırılırlar.
Mikro ölçekli hidroelektrik sistemlerin dışındaki kapasiteler ulusal enerji şebekesine

bağlıdırlar. Mikro ölçekli sistemler ise ana yerleşim bölgelerinden uzaktaki alanlarda
ulusal enerji şebekesinin ulaşmadığı bölgelerde kullanılır. Güçleri, genellikle sadece bir
yerleşim yeri ve küçük fabrikalar için yeterlidir.

HES’ler suyu depolanmasına bağlı olarak;
• Depolamasız (Nehir tipi)

• Depolamalı (Baraj tipi)
• Pompa depolamalı
olarak sınıflandırılabilir.

Depolamasız (Nehir tipi)

HES’ler su akışını doğrudan
kullanan ve çok küçük bir su
havuzuna (regülatör) sahip olan
veya olmayan daha çok orta ve
küçük ölçekli santrallerdir.
Üretim kapasiteleri depolamalı

santrallere göre düşüktür. Bu
tip bir santralde, nehir suyu,
saptırma savağı ve su alma
ağzından kanala verilerek
yükleme tankına gönderilir.
Depolamalı sistemde suyun önü bir baraj sistemi ile kapatılır. Yağışlı mevsimde su
barajda depolanır ve böylece yağışsız veya kurak mevsimlerde de gerekli potansiyel
enerjiyi sağlamak için kullanılabilir.

Pompa depolamalı HES, elektriğin fazla olduğu ve elektrik talebinin düşük olduğu
saatlerde, fazla elektrik enerjisi kullanılarak suyun yüksekteki bir rezervuara
pompalanarak daha sonra ihtiyacın daha yüksek olduğu saatlerde (pik saatler=puant)
alttaki başka bir rezervuara aktarılarak enerji üretilmesi işlemidir.

DÜNYA’DA HİDROELEKTRİK ENERJİ SANTRALLERİ
IHA Raporu
2021
Özet

HES
Kurulu Güç
IHA Raporu
2021

IHA Raporu
2021

IHA Raporu
2021

IHA Raporu
2021

TÜRKİYE’DE HİDROELEKTRİK ENERJİ SANTRALLERİ
Türkiye'de bulunan Hidroelektrik

Santrallerinin toplam kurulu
gücü 31.555 MW'dır.
2021 yılında Hidroelektrik

Santralleri ile 55.695.231.650
kWh elektrik üretimi yapılmıştır.



Atatürk HES

Keban HES

Karakaya HES


6 BİYOKÜTLE ENERJİSİ

BİYOKÜTLE ENERJİSİ
Yenilenebilir enerji kaynakları içerisinde biyokütle; enerji açısından önemli bir yere
sahiptir. Biyolojik kökenli, fosil olmayan, 100 yıllık periyottan daha kısa zamanda
yenilenebilen organik maddeler biyokütle olarak tanımlanmaktadır.
Biyokütle enerjisi ise, yeşil bitkilerin güneş enerjisini fotosentez yoluyla kimyasal
enerjiye dönüştürerek depolaması sonucu oluşan biyolojik kütle ve buna bağlı olarak
organik madde kaynaklarından üretilen enerji olarak tanımlanmaktadır.
Biyokütle enerjisi CO2 salınımına net katkısı olmayan başlıca enerji kaynağıdır, yani
atmosferdeki karbondioksit değişimini artırmaz.

Biyokütle, iklim sisteminde önemli bir role sahiptir. Biyokütlenin büyümesinde

fotosentez en önemli adımdır ve şu eşitlik ile verilir:
Karbondioksit (CO2), fotosentez yoluyla organik maddeye dönüştürülür ve güneş

enerjisi biyokütle içinde sabit karbon biçiminde alıkonur. İnorganik maddeler, CO2 ve su
organik kimyasallara dönüştürülür ve oksijen açığa çıkar.
Yapı bloğu olarak tanımlanan karbonhidrat (CH2O) ana organik üründür. 1 gmol sabit
karbon başına yaklaşık 470 kJ enerji tutulur. Yeryüzüne düşen güneş enerjisinin
178000x1012 Watt’lık kısmının sadece %0,02’si (40x1012 Watt) bitkilerde fotosentez
yoluyla tutulur ve biyokütle enerjisine dönüşür.
Bu da bize enerjinin yılda 220 milyar ton kuru biyokütle üretimi için depolandığını
göstermektedir. Bu rakam bize dünya enerji ihtiyacının 10 kat fazlasını sunar.
Günümüzde dünya enerji ihtiyacının %15’lik kısmı biyokütleden sağlanmaktadır.
Güneş ve rüzgâr enerjisinin elektrik, güç ve ısı üretiminde kullanımında bazı

sınırlamaları olduğu bilinmektedir. Biyokütle yakıtları ise çok çeşitlidir. Biyokütle
kaynaklı ham maddeler kullanarak; gaz yakıt (yakmak için), sıvı yakıt (taşıtlara yakıt
amaçlı ya da kimyasal ham madde amaçlı) ve katı yakıt (odun kömürü) elde etmek
mümkündür.

BİYOKÜTLE ENERJİ SANTRALİ

BİYOKÜTLE ENERJİSİ KAYNAKLARI
Çimen:
Çimenler; park, bahçe ve benzeri yerlerden elde edilirler. Çim biçme makinelerinden
toplanan çimenler taze yetiştiği tat ve kokularını kaybettikleri için hayvanlar tarafından
da pek tüketilmezler. Bol bulunan biyokütle örneğidir. Dünyanın pek çok yöresinde 6000
türüne rastlamak mümkündür.
Enerji Ormancılığı:
Biyokütlenin enerji kaynağı olarak sürdürülebilirliğinde, enerji ormancılığının ayrı bir
yeri vardır. Enerji ormancılığı; birim alanda, mümkün olan kısa bir sürede odunsu ham
maddeler üretilmesi, kesimden sonra herhangi bir dikime gerek duyulmadan sürgünden
yetişebilen türlerden oluşan bu ham maddelerin enerji üretiminde kullanılmasını
amaçlayan orman yetiştirme yöntemidir.

Atık Biyokütle:
Atık biyokütle kaynakları çok çeşitlidir. Bunlar;
• kentsel katı atıklar,
• kanalizasyon atıkları,
• hayvansal atıklar,
• tarımsal ürün atıkları
• orman atıkları, çevre düzenleme ve ağaç budama atıkları ve
• su bitkilerini içerir.
Bu atıkların pek çoğu eğer uygun şekilde düzenlenmezlerse çeşitli sağlık ve çevre
problemlerine yol açabilirler. Kentsel katı atıkların içerdiği bazı atıklar enerji kaynağı
olarak kullanılabileceği gibi, cam ve metal gibi olanlar geri dönüştürülebilir kaynaklar
olarak değerlendirilebilir.
Kentsel Katı Atıklar:

Modernleşmeyle birlikte şehirleşme artıp nüfus arttıkça kentsel katı atıkların üretimi de
artmaktadır. Her yıl belediyelerin çöplüklerinde milyon ton mertebesinde evsel atık
toplanmaktadır.
Çöpler; çok çeşitli atıklardan oluşmaktadır. Çöplerin biyokütle kaynağı olarak

kullanılabilecek kısmının %80 olduğu bilinmektedir ve çöplerin enerjiye
dönüştürülebilecek kısımlarını ise kâğıt, odun parçaları ve plastikler oluşturmakla
birlikte en yüksek pay kâğıt atıklarındadır.

Kanalizasyon Atıkları:
Şehir kanalizasyonu çevreyi kirletici bir unsur değil de besleyici mineralleri yüksek bir
doğal kaynak, doğal gübre olarak kabul edilmektedir. Bu tip atıklar da hayvansal atıklar
gibi biyogaz üretiminde (atıkların havasız ortamda bozundurulması ile yakıt gazı
üretimi) değerlendirilmektedir. Kanalizasyon atıklarının değerlendirildiği diğer alan ise
piroliz (havasız ortamda bozundurma) yöntemidir.
Hayvansal Atıklar:
Hayvansal atıklar biyokütle potansiyeli olarak kullanılabilen potansiyel atıklardan
olmasına rağmen toplam biyokütle enerjisinin küçük bir bölümünü oluşturur.

Tarımsal Atıklar:
Bu tür atıklar hasat sırasında tarlada kalan ya da ayırma ve temizleme sırasında biriken
atıklardır. Bu atıkların büyük kısmını soya fasulyesi, buğday, yulaf ve arpa samanları,
mısır koçanı gibi tarla atıkları ile yerfıstığı ve fındık kabukları, pamuk atıkları, şeker
kamışı gibi değişik atıklar oluşturmaktadır.
Orman Atıkları:
Bu tür atıklar ağaç kesme sırasındaki dal, gövde, kütük, yapraklar gibi atıkları,
pazarlanabilir değeri olmayan hasarlı ağaçları, kereste üretimi sırasında oluşan odun
atıklarını içermektedir.

Biyokütleyi değişik süreçlerden geçirerek onu

daha faydalı ürünlere dönüştürmek
mümkündür. Uygulanan dönüşüm prosesine
ve kullanılan biyokütleye bağlı olarak farklı
ürünler elde edilebilir.
Bu amaçla çeşitli yöntemler bulunmaktadır.

Bu yöntemler başlıca; fiziksel, biyokimyasal ve
ısıl (termal) olarak sınıflandırılabilirler.

FİZİKSEL DÖNÜŞÜM PROSESLERİ
Bazı biyokütle ham maddeleri enerji dönüşüm prosesleri için uygun değildir. Örneğin; su
bitkileri, şehir biyo-katıları ve hayvan gübreleri yüksek nem içeriğine sahiptirler.
Toplama sistemi gereği şehir biyo-katıları %95’e yakın nem içerirken hayvan atıklarının
nem içeriği %80’lere ulaşabilmektedir.
Bununla birlikte tarımsal atıkların bünyesindeki nem içerikleri düşük seviyelerde

olduğundan (%15-20), bunların güneşte kurutulması mümkündür.


Nem Giderme ve Kurutma:

Nem giderme; biyokütlenin içermiş olduğu tüm nemin sıvı olarak uzaklaştırılmasıdır.
Kurutma da benzer bir prosestir.
Nem giderme ile kurutma arasındaki temel fark; kurutma işleminde nem, buhar olarak
uzaklaştırılmaktadır.
Eğer bir biyokütle termal dönüşüm prosesi kullanılarak enerjiye dönüştürülecekse

prosesten önce neminin belli bir seviyeye indirilmesi gerekmektedir. Belli bir seviyeye
düşürülmediği zaman dönüşüm prosesi için harcanan enerjinin önemli bir kısmı onu
kurutma esnasında harcanacaktır. Uygulanabildiği takdirde güneş kurutması en düşük
maliyetli olanıdır.

Boyut Küçültme:
Biyokütlenin direkt yakıt olarak kullanımı ya da dönüşüm prosesleri için yakıt pelletleri,
briketler hâlinde hazırlanması amacıyla ilk adım olarak uygulanır. Daha küçük boyutlu
biyokütle demek; depolama hacminin azalması ve taşıma kolaylığı demektir. Örneğin
kurutma işlemlerinde biyokütlenin parçacık boyutu önem taşımaktadır.
Yoğunlaştırma:
Yüksek yoğunluklu biyokütleler; taşıma ve depolamayı kolaylaştırır, biyokütle kararlılığı
sağlar, fırınlara biyokütleyi yakıt kaynağı ve reaktörlere de ham madde olarak beslemeyi
kolaylaştırır, yüksek enerji yoğunluğu sunarken daha temiz yanan bir yakıt kaynağı
olarak karşımıza çıkar.

Biriketleme ve Pelletleme:
Briketleme ve pelletleme; biyokütlenin yüksek sıcaklık ve en önemlisi basınç altında
sıkıştırılarak mümkün olan en küçük alana en fazla ürün sıkıştırma yöntemidir. Bu yolla
daha yüksek yoğunluklu ham madde elde edilirken taşıma ve depolama kolaylığı
sağlanmaktadır.
Ayırma:
Bazı durumlarda farklı uygulamalar için biyokütle ham maddesini fiziksel olarak iki ya
da daha fazla bileşene ayırmak gerekebilir. Örneğin; şehir katı katıları inorganik ve
organik maddeler içerir.

BİYOKİMYASAL DÖNÜŞÜM PROSESLERİ
Biyokimyasal dönüşüm prosesi; ham maddenin biyokimyasal ve mikroorganizmalar

yardımı ile sıvı ve gaz ürünlere dönüştürülmesidir. Sıvı ürünler için etanol ve metanol,
gaz ürünlere de biyogaz örnek olarak verilmektedir.
İki önemli uygulaması bulunmaktadır;

• havasız ortamda biyokimyasal parçalanma ile biyogaz eldesi
• fermantasyon ile alkol eldesi

Havasız Ortamda Biyokimyasal Parçalanma ile Biyogaz Eldesi:

Organik maddelerin anaerobik (havasız) ortamda, farklı mikroorganizma gruplarının
varlığında bozundurulması ile biyogaz denilen ve içeriğinde %60-70 metan (CH4) , %30-
40 karbondioksit (CO2) ve az miktarda hidrojen sülfür (H2S), karbonmonoksit (CO) ve
azot (N2) içeren renksiz ve yanıcı bir gaz karışımı olan ürün elde edilir.
Bu amaçla nemli ve yeşil biyokütleler; endüstriyel ve kentsel atıklar, hayvan atıkları,

tarımsal atıklar, çim ve suda yetişen bitki atıkları, sebze ve meyve atıkları
değerlendirilebilir.
Bu yöntemle biyogaz elde edilirken atıklar gübre kaynağı olarak kullanılabilmektedir.

Gübre ise kırsal yörelerde verimli şekilde kullanılmaktadır.

Biyogaz eldesi; ortam sıcaklığı, uygun pH, besin ve katkı maddeleri, alıkonma süresi ve
karıştırma gibi parametrelere bağlıdır.
Düşük sıcaklıklarda metan üretimi azalmaktadır. Günümüzde biyogaz üretim tesisleri

mezofilik (20-40℃) ve termofilik (40-70℃) sıcaklık aralıklarında işletilmektedir.
Optimum biyogaz eldesi için çamurun pH değerinin ise 6,5-7,5 arasında olması gerektiği
de bilinmektedir.
Biyogaz içerdiği yüksek oranda metandan dolayı doğal gaza alternatif bir yakıttır.
Doğrudan yakma ile ısıtma proseslerinde, elektrik eldesinde kullanılabilir.

BİYOKÜTLE ENERJİ SANTRALİ

Fermantasyon ile Alkol Eldesi:

Fermantasyon içerdiği sulu bulamacın mikroorganizmalarla etkileşime girerek
enzimatik olayla diğer ürünlere dönüştürüldüğü biyolojik bir süreçtir.
Fermantasyonla alkol eldesinde en sık kullanılan ham maddeler nişasta ve selülozdur.

Nişasta içeren atıklar arasında şeker pancarı, şeker kamışı, mısır, patates ve pirinç yer
almaktadır.
Anaerobik (havasız) şartlarda ve 20-30 saatlik fermentasyon süresinde etanol üretilir.

Fermentasyon; tam karıştırmalı sürekli reaktörler, dolgulu kolonlar, akışkan yataklı
reaktörlerde yapılabilir. Fermentasyon sonucunda etanol su ile birlikte üretildiğinden
distilasyon yöntemiyle etanol sudan ayrılır.

Fermantasyon:

Günümüzde etanol yakıt kaynağı olarak motorlu taşıtlarda tek başına veya benzine
karıştırılarak kullanılır.
Benzinle değişik oranlarda karıştırıldığındaki en yaygın uygulamalar E10 ya da E85 diye

bilinen sırasıyla %10 ve %85 etanol içeren karışımlardır.
Biyoetanol yüksek oktan sayısına sahiptir. Oktan sayısı benzinin kalitesini gösterir.
Kaliteli bir yakıt için oktan sayısının yüksek olması tercih edilir. Biyoetanolün
dezavantajı ise benzinden daha düşük yoğunluk, yüksek viskozite ve düşük enerjiye
sahip olmasıdır.
Biyoetanol üretimini Amerika ve Avrupa ülkeleri çoğunlukla mısır, buğday ve arpadan

yaparken Brezilya şeker kamışını kullanmaktadır.
Biyodizel Eldesi:
Biyodizel; kolza, aspir, ayçiçek, soya gibi yağlı tohum bitkilerinden elde edilen yağların,
atık kızartma yağlarının veya hayvansal yağların kısa zincirli bir alkol ile (genellikle
metanol) bir katalizör eşliğinde reaksiyona girmesi ile oluşan C16-C18 yağ asidi
zincirlerinden oluşan metil ya da etil ester tipi bir yakıttır.
“Biyo” eki biyolojik kökenli olduğunu, “dizel” eki ise dizel yerine kullanılabileceğini
göstermektedir.

Gliserin biyodizel üretim aşamasının yan ürünüdür. Farmakolojik ve kozmetik sanayi

başta olmak üzere ham madde olarak kullanıldığı pek çok alan bulunmaktadır. Çözücü,
dinamit, sıvı sabun yapımında da kullanılmaktadır.
Petrol dizeli ile karşılaştırıldığında olumlu ve olumsuz özellikleri bulunmaktadır:

• Biyodizel bileşimi daha basittir.
• Biyodizel daha az oksijenle yanar.
• Depolanması daha güvenlidir.
• Daha geç parlar.
• Toksik değildir. Motor korozyonu bakımından daha az tehlikelidir.
• Petrol dizeli ile çalışan motorlarda yakılabilmektedir.

ISIL (TERMOKİMYASAL) DÖNÜŞÜM PROSESLERİ
Isıl dönüşüm prosesleri; biyokütlenin içermiş olduğu kimyasal enerjinin ısıl işlemlerle
ürünlere aktarılmasıdır. Bu yolla üretilen ürünler enerji içeriği ve kolay kullanım
açısından biyokütleye üstünlük sağlamaktadır.
Biyokütlenin daha değerli ürünlere dönüştürüldüğü başlıca dört termokimyasal proses

vardır: yanma, gazlaştırma, piroliz ve sıvılaştırma.
En umut verici termokimyasal dönüşüm prosesi ürünü olarak piroliz sıvısı ya da bio-oil
görünmektedir. Bio-oilin taşınma, depolanma kolaylığı yanında, değişik ısı ve güç
uygulamalarında ilgili ekipmana küçük bir modifikasyonla kullanılıyor olabilmesi bu
yakıtları yakın gelecek için tercih edilen bir yakıt türü yapmıştır.

Yanma:
Yanma; bir yakıtın oksijen ile tepkimeye girerek yanma ürünlerine dönüştüğü prosese
denir. Yanmada amaç, biyokütlenin doğrudan yakıt kaynağı olarak kullanılmasıyla ısı
elde etmektir. Bu yüzden yanma, bir dönüşüm süreci olarak kabul edilmemektedir.
Yanma, biyokütleden enerji eldesinde kullanılan en eski, geleneksel ve en çok kullanılan

yöntemdir.
Gazlaştırma:
Gazlaştırma katı karbonlu yakıtın kısmi yanma ile yanabilir gaz yakıta dönüştürülmesi
prosesidir. Gazlaştırma prosesi ile düşük ya da orta enerjili yakıt gazları üretmek, sentez
gazı üretmek (CO ve H2 gazlarının karışımı) ya da hidrojen üretmek mümkündür.

Piroliz:
Gazlaştırma çevrim tekniklerinden biri olan piroliz biyokütle kaynağının oksijensiz bir
ortamda 400°C-650°C’de ısıtılarak farklı enerji formlarına dönüştürülmesidir.
Bu süreç sonunda düşük maliyetli ve taşıması kolay biyoyağ (%60) üretilirken, artık
olarak singaz (sentez gazı) olarak bilinen yanıcı gaz (%20) ve biyokömür (%20)
oluşmaktadır.
Üretilen biyoyağ üretimden sonra tekrardan işlenebilmesi, yüksek enerjisi ve taşıma

kolaylığı açılarından avantajlı bir yakıttır.
Biyoyağ ve biyokömürün elektrik ve ısı üretiminde kullanılması üzerine araştırmalar

devam etse de mevcut durumda ticari olarak kullanıma geçmemiştir.

Sıvılaştırma:
Sıvılaştırmada amaç; yüksek ısıl değerli, düşük oksijen içerikli maksimum verimli sıvı
ürün elde etmektir. Sıvılaştırmaya ilgi diğer ısıl dönüşüm sistemleri ile
karşılaştırıldığında daha düşüktür, çünkü reaktörler ve yakıt besleme sistemleri daha
karmaşık olup piroliz prosesine kıyasla daha maliyetlidir.

DÜNYA’DA BİYOKÜTLE ENERJİSİ

DÜNYA’DA BİYOKÜTLE ENERJİSİ
Dünyada kıtalar arası biyoyakıt üretim miktarları milyar litre cinsinden aşağıdaki
şekilde verilmiştir.

TÜRKİYE’DE BİYOKÜTLE ENERJİSİ
Bakanlığımız tarafından
biyokütle enerji potansiyelin
belirlenmesi amacıyla
hazırlanan Biyokütle Enerjisi
Potansiyel Atlası (BEPA)
verilerine göre atıklarımızın
toplam ekonomik enerji
eşdeğeri 3,9 MTEP/yıl
civarındadır.

Elektrik üretiminde de yaygın bir şekilde kullanılan biyokütle enerjisine dayalı kurulu
güç Aralık 2020 sonu itibariyle 1485 MW (369 MW’ı atık ısı), toplam elektrik üretimi
içerisindeki payı % 1,80 ‘dir

Elektrik üretiminde de yaygın bir şekilde kullanılan biyokütle enerjisine dayalı kurulu
güç Aralık 2020 sonu itibariyle 1485 MW (369 MW’ı atık ısı), toplam elektrik üretimi
içerisindeki payı % 1,80 ‘dir

Türkiye'de bulunan Biyogaz, Biyokütle,

Atık Isı ve Pirolitik Yağ Enerji
Santrallerinin toplam kurulu gücü
1.755 MW'dır.
2021 yılında Biyogaz, Biyokütle, Atık Isı

ve Pirolitik Yağ Enerji Santralleri ile
7.371.770.000 kWh elektrik üretimi
yapılmıştır.


7 RÜZGAR ENERJİSİ

RÜZGAR ENERJİSİ
Rüzgâr, güneş ışığının dünyanın farklı yüzeylerini farklı ısıtması ile gerçekleşen bir hava
hareketidir.
Güneş ışığı dünyamıza ulaştığı sürece rüzgâr dünyamızda hep var olacaktır ve bu
bakımdan da yenilenebilir bir enerji kaynağıdır.
Yeryüzünün farklı yüzeylerinin güneş tarafından farklı ısıtılması, havanın sıcaklığının,

neminin ve basıncının farklı olmasına, dolayısı ile de havanın hareketine neden
olmaktadır. Yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru hareket eden hava,
“rüzgâr” olarak isimlendirilmektedir.

RÜZGAR ENERJİSİ
Karaların üzerinde ısınan hava genleşir, yükselir ve yerini daha ağır ve soğuk havaya
bırakır. Bu hareket rüzgârı oluşturur. Gece ise karaların üzerindeki ısınan hava suların
üzerindekinden daha hızlı soğuyacağı için rüzgâr hareketi gündüzün rüzgâr hareketine
göre tersine gelişir.
Atmosferdeki rüzgâr hareketleri de aynı şekilde gerçekleşir. Rüzgârdan elde edilen

mekanik güç veya elektrik üretimi prosesi “rüzgâr enerjisi” veya “rüzgâr gücü” olarak
tanımlanmaktadır. Rüzgâr türbinleri rüzgârdaki kinetik enerjiyi mekanik enerjiye
dönüştürür.

RÜZGAR ENERJİSİ
Avantajları:
• Rüzgar enerjisi, güç üretmek için herhangi bir kimyasal proses içermediği için su ve
hava kirliliği yaratmaz. Sera gazı oluşmadığı için küresel ısınmaya katkısı yoktur. Yani
temiz bir enerji kaynağıdır ve çevre dostudur.
• Rüzgâr atmosferde bol ve serbest olarak bulunur. Rüzgâr enerjisi yenilenebilir ve

sürdürülebilir bir enerji kaynağıdır.
• Elektiriğin kablolarla ulaşamadığı uzak veya küçük yerleşim yerleri için rüzgâr tür-
binleri yerel elektrik üretimi için bir alternatif oluşturmaktadır.
• Rüzgâr türbinlerinin yer aldığı bölgelerde tarım ve hayvancılık olumsuz olarak et-
kilenmez.
RÜZGAR ENERJİSİ
Dezavantajları:
• Rüzgâr oluşumu bir doğa olayı olduğu için rüzgârın hızını ve yönünü önceden
belirlemek zordur. Üretilecek enerji rüzgârın hızına bağlıdır. Rüzgâr hızı düşerse üretilen
enerji miktarı da düşmektedir. Yani rüzgâr enerjisi kesintisiz bir enerji kaynağı değildir.
• Rüzgâr türbinlerinin gürültülü çalışmaları, yakın çevrelerinde yaşayan insanlar

için rahatsız edici olabilir.
• Rüzgâr türbinleri görüntü kirliliği oluşturabilir.
• Rüzgâr türbinleri çevredeki elektromanyetik dalgayı etkileyebilir. Büyük kapasiteli

türbinler yakın çevredeki TV yayınlarını etkileyebilir.

RÜZGAR TÜRLERİ

RÜZGAR HIZI VE YÖNÜ
Rüzgâr ölçümlerinde üç tip ölçüm sistemi kullanılır:

• Meteoroloji hava istasyonları tarafından kullanılan standart ölçüm sistemleri
• Rüzgâr çeşidini ve kaynağını ölçen cihazlar
• Türbinlerin çalışma performanslarını değerlendirmek üzere, fırtına ve türbülans

durumunda yüksek örnekleme hızlarına sahip özel tasarım cihazları
Basit hız ölçüm cihazı olarak rüzgâr hızlarını elektriksel sinyale dönüş- türen
anemometre olarak bilinen sensörler kullanılır. Yaygın olarak kullanılan kepçe (cup)
anemometresi rüzgârı yakalamak üzere dikey olarak konuşlandırılmış üç adet kepçeden
oluşmaktadır. Bu yöntemle dakikadaki tam dönüş sayısı elektronik olarak ölçülmekte ve
kaydedilmektedir.

Rüzgâr hızını ve yönünü belirlemek amacıyla yapılan ölçümler, ölçüm amacına göre
değişmektedir.
Meteoroloji hava istasyonlarında rüzgâr hızı, Dünya Meteoroloji Örgütünün belirlediği

standart ölçüm yüksekliği olan 10 m yükseklikte ölçülmektedir.
Enerji amaçlı rüzgâr ölçümlerinde ise rüzgâr hızı ve rüzgâr yönü 30 m yükseklikte
ölçülür. Rüzgâr hızı ölçümleri, mümkünse bu yükseklikte, gün boyunca her üç saatin ilk
10 dakikasında olmak üzere, 3’er saat ara ile en az bir yıl devamlı olarak yapılmalıdır.
Rüzgâr hızının ölçülemediği durumlarda rüzgârın hızı, tahmini olarak belirlenir.

Tahminsel rüzgâr ölçümünde Beaufort (Bofor) ölçeği kullanılır

Knot= Denizmili/sa
1 Knot = 1,852 km/sa
1 Knot = 0,514 m/s
1 km/sa = 0,277 m/s
1 km/sa = 0,54 Knot
1 m/s = 3,6 km/sa
1 m/s = 1,945 Knot

Rüzgâr türbininin kurulacağı yerin belirlenmesi, türbinlerin kapasitesinin ve

verimliliğinin hesaplanması, üretilecek enerji miktarının bilinmesi, üretilecek rüzgâr
enerjisinden yılda ne kadar süre yararlanılabileceğinin hesaplanması için öncelikle
rüzgârın hızına bağlı kinetik enerjisi ve rüzgârın gücünün bilinmesi gerekmektedir.
Rüzgârın sahip olduğu kinetik enerjinin türbinin rotor kanatları üzerinden mekanik
enerjiye dönüşümü, rüzgârın rotora giriş hızına, rotor kanatlarının süpürdüğü alana ve
havanın yoğunluğuna bağlıdır. Rüzgârın sahip olduğu enerji hava ile rotor kanatları
arasındaki sürtünme ihmal edilerek hesaplanmaktadır.
v: havanın hızı (m/s)

ρ: havanın yoğunluğu
A: türbin kanatlarının süpürdüğü alan ( )
Değişik rüzgâr hızlarına sahip yörelerin rüzgâr güç ve enerjilerini karşılaştırmak

amacıyla, rüzgâr güç ve enerji yoğunluğu teriminden yararlanılır. Rüzgârın enerji
yoğunluğu PD (W/m2):
Rüzgârın enerji yoğunluğu (W/m2) havanın hızının üçüncü kuvveti ile orantılıdır. Bu
eşitliklerden de görülebileceği üzere bir rüzgârın sahip olduğu güç rüzgâr hızına
bağlıdır.

Bu şekle göre;
8 m/s rüzgar ile elde edilecek güç 318 W/m2
16 m/s rüzgar ile elde edilecek güç 2540 W/m2
Rüzgâr hızı iki kat artarken elde edilecek güç

sekiz kat artmaktadır.

Türbin Güç Eğrileri:

Hangi rüzgâr hızında ne kadar güç
üretileceği türbinin güç eğrisi
yardımıyla belirlenir. Başka bir ifade
ile güç eğrileri farklı rüzgâr hızlarında
elektriksel güç çıkışının nasıl
değişeceğini gösteren grafiklerdir.
Güç eğrileri, rüzgâr türbini yanına

dikilmiş bir direk üzerindeki rüzgâr
ölçüm cihazından elde edilen alan
ölçümlerden oluşturulmaktadır.

Türbin Güç Eğrileri:

80 m kule yüksekliğinde 2 MW’lık
rüzgâr türbinine ait güç eğrisi
gösterilmiştir.
Bu eğri kullanılarak türbinin

kullanılabilir güç üretebileceği
minimum hız (cut-in), nominal hızı
ve maksimum (cut-out) hızı
bulunabilir.

Türbin Güç Katsayısı:
Şekilde verilen örnekte bu türbin yaklaşık 9 m/s

hızında gelen rüzgâr enerjisinin yaklaşık %32’sini
elektrik gücüne dönüştürebilmektedir.
Türbinlerin performanslarını ölçmek için

kullanılır.

10 m/s rüzgâr hızında 5 m çaplı ve %40 verimle çalışan rüzgâr türbininden sağlanan
gücü ve bir günde üretilebilecek elektrik enerjisini kWh olarak hesaplayınız. (Havanın
yoğunluğu, ρ= 1,225 kg/m3 ve π= 3,14 olarak alınabilir).

RÜZGAR TÜRBİNLERİ
Rüzgârın kinetik enerjisini mekanik enerjiye ve mekanik enerjiyi elektrik enerjisine

dönüştüren sistemlere rüzgâr türbini denir.
Çok farklı boyutlarda ve modellerde bulunan rüzgâr türbinlerinin çalışma prensipleri

temelde benzerdir.
Bütün türbinlerde, rüzgârın kinetik enerjisi türbin kanatlarını hareket ettirir, oluşan bu
mekanik enerji jeneratörlerde elektrik enerjisine dönüşür, daha sonra elektrik enerjisi
ya direkt olarak kullanılması için şebekelere gönderilir veya pillerde depolanır.
Günümüzde rüzgâr türbinleri 3-4 m/s’den 25 m/s’ye kadar geniş aralıktaki rüzgâr
hızları ile çalışabilmektedir.

Günümüz elektrik üretim amaçlı şebeke bağlantılı

modern rüzgâr türbinleri çoğunlukla 3 kanatlıdır
ve kanat çapları 30 m’ye kadar çıkabilir ve 30-50
m kule yüksekliğine sahiptirler.
Rüzgâr türbinleri karaya (on-shore) kurulduğu

gibi denizlerde (off-shore) de kurulabilmektedir.
Rüzgâr türbinleri güçlerine, kanat sayılarına,

rüzgârı alma durumuna göre sınıflandırılabilirler.
Rüzgâr türbinlerinin güçleri, birkaç kW’tan birkaç

MW’a kadar değişebilmektedir.
Rüzgâr türbinleri dönüş eksenlerinin

doğrultusuna göre düşey eksenli, yatay eksenli
veya eğik eksenli olarak sınıflandırılır.
Düşey eksenli rüzgâr türbinlerinin (DERT)

eksenleri rüzgâr yönüne diktir, kanatları da düşey
vaziyettedir. Düşey eksenli türbinlerin kanatları
bir düşey şafta bağlanmıştır.
Düşey eksenli rüzgâr türbinleri rüzgârı her

yönden alırlar. Türbin kanatları tasarımından
dolayı yatay eksenli türbinlere oranla verimleri
düşüktür.
Rüzgâr türbin tiplerinden en fazla kullanılanı yatay

eksenli rüzgâr türbinleridir (YERT). Yatay eksenli
rüzgâr türbinlerinin kanatları rüzgâr yönüne diktir
ve dönme eksenleri rüzgâr yönüne paraleldir.
Bu tip rüzgâr türbinleri bir, iki, üç veya çok kanatlı

yapılmaktadır. Yatay eksenli türbinlerin rüzgâr
enerjisinden maksimum oranda yararlanmaları için
rotorları daima rüzgâr akış yönünde olmalıdır.
Yatay eksenli rüzgâr türbinleri önden rüzgârlı (up-

wind) ve arkadan rüzgârlı (down-wind) türbin olarak
ikiye ayrılırlar.
RÜZGAR TÜRBİN BİLEŞENLERİ
Rüzgâr türbinleri temel olarak bir kule üzerine

yerleştirilmiş rotor (kanatlar ve göbek), güç şaftı ve
rüzgârın kinetik enerjisini elektrik enerjisine çeviren bir
generatörden oluşur.
1-Temel, 2-Elektrik şebekesi bağlantısı, 3-Kule, 4-Merdiven,

5-Rüzgâra doğru yönlendirme kontrolü (Sapma kontrolü),
6-Makina yuvası(Nacelle), 7-Generatör, 8-Anemometre,
9-Elektrikli veya Mekanik Fren, 10-Şanzıman,
11-Rotor kanadı, 12- Kanat hatve kontrolü,
13- Rotorun göbeği.

RÜZGAR TÜRBİN BİLEŞENLERİ

RÜZGAR SANTRALLERİ
Rüzgâr santralleri elektrik üretimi için kullanılan ve rüzgâr türbinleriyle aynı yerde
bulunan rüzgâr türbinlerinden oluşur. Rüzgâr santrallerinde üretilen elektrik şebekeye
verilmektedir. Rüzgâr çiftliği, rüzgâr tarlası ya da rüzgâr parkı olarak da
adlandırılmaktadır.
Rüzgâr santrali planlama aşamasında, rüzgâr atlasları ilk başvuru kaynaklarıdır. Rüzgâr
atlası, yer yüzeyinden 10 m yükseklikte, yer yüzeyinde ölçülmüş olan rüzgâr hızı ve
yönüne yeterli süre ve sayıdaki meteoroloji istatistiklerinin, özel bilgisayar programları
yardımıyla değerlendirilmesi sonucunda elde edilen, rüzgâr gücü ve kapsadığı alanlar
hakkında bilgi veren rüzgâr istatistikleridir.

Deniz-Üstü (Off-Shore) Rüzgâr Santralleri

Su yüzeyinde pürüzlülüğün karalara göre daha az olması, denizlerdeki rüzgâr hızının da
karasal rüzgâr hızlarından yaklaşık olarak %20 daha yüksek olması dolayısıyla deniz-
üstü rüzgâr türbinlerine de talep artış göstermektedir.
Günümüzde deniz-üstü rüzgâr türbinleri daha çok kıyıdan uzaklığı 10-15 km ve derinliği
10-15 m olan sığ sulara kurulmaktadır. Burada kurulan rüzgâr türbinlerinin kule
yükseklikleri karadakilere göre daha kısadır.
Bu tür türbinlerin şebekeye bağlantısı deniz altı kabloları ile yapılmaktadır. Deniz-üstü
türbinlerin kurulum ve işletim maliyetleri karasal türbinlere göre çok daha fazladır.


DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE RÜZGAR ENERJİSİ
Dünyada rüzgar enerjisi ile elektrik üretimi yapan 100'den fazla ülke vardır. En fazla
rüzgar enerjisi kurulu gücüne sahip olan ülkelere bakıldığında Çin, Amerika Birleşik
Devletleri ve Almanya uzun süredir ilk 3 sırada yer alır.
Türkiye, rüzgar enerji santrali kurulu gücü olarak Avrupa'da 7’nci, Dünyada ise 12’nci
sırada bulunmaktadır.


Türkiye
RES
Kurulu Güç

Türkiye
RES
Üretim Payı




Soma Rüzgar Enerji Santrali – RES:

Manisa'nın Soma ilçesindedir. Polat Enerji bağlı
ortağı olan Soma Enerji Elektrik Üretim A.Ş.
tarafından işletilen santral 288,10 MWe kurulu
gücü ile Türkiye'nin 67. Manisa'nın ise 3. büyük
enerji santralidir.
Tesis ayrıca Türkiye'nin en büyük Rüzgar

Enerji Santrali'dir.
RES'te 181 adet Enercon rüzgar türbini

kullanılmıştır.

Karaburun Rüzgar Santrali (RES):

İzmir'in Karaburun ilçesindedir. Alto Holding
bağlı ortağı olan Lodos Karaburun Elektrik
Üretim A.Ş. tarafından işletilen santral 226,80
MWe kurulu gücü ile Türkiye'nin 79. İzmir'in
ise 4. büyük enerji santralidir.
Tesis ayrıca Türkiye'nin 2. büyük Rüzgar Enerji

Santrali'dir.
RES'te 83 adet Enercon rüzgar türbini

kullanılmıştır.

Dinar Rüzgar Enerji Santrali (RES):

Afyonkarahisar'ın Dinar ilçesindedir. Güriş
Holding bağlı ortağı olan Olgu Enerji Yatırım
Üretim ve Tic. A.Ş. tarafından işletilen santral
200,25 MWe kurulu gücü ile Türkiye'nin 86.
Afyonkarahisar'ın ise en büyük enerji
santralidir.
Tesis ayrıca Türkiye'nin 3. büyük Rüzgar Enerji

Santrali'dir.
RES'te 81 adet Siemens Gamesa rüzgar türbini

kullanılmıştır.
Türkiye'de yer seviyesinden 50 metre yükseklikte ve 7,5 m/s üzeri rüzgâr hızlarına
sahip alanlarda kilometrekare başına 5 MW gücünde rüzgâr santralı kurulabileceği
kabul edilmiştir.
Bu kabuller ışığında, orta-ölçekli sayısal hava tahmin modeli ve mikro-ölçekli rüzgâr

akış modeli kullanılarak üretilen rüzgâr kaynak bilgilerinin verildiği Rüzgâr Enerjisi
Potansiyel Atlası (REPA) hazırlanmıştır.
Türkiye rüzgâr enerjisi potansiyeli 48.000 MW (38.000 MW karasal ve 10.000 MW

denizüstü) olarak belirlenmiştir.
Bu potansiyele karşılık gelen toplam alan Türkiye yüz ölçümünün %1,30'una denk
gelmektedir.
100 metrede yıllık ortalama rüzgar hızı dağılımına ait harita aşağıda yer almaktadır.

8 DALGA ENERJİSİ

OKYANUS ENERJİSİ
Yaygın olarak kullanılan yenilenebilir enerji kaynaklarından biri de suyun hareket

enerjisidir. Dünya elektriğinin %20’sinden fazlası hidroelektrik santrallerden
sağlanmaktadır.
Ayrıca, gel-git ve dalga enerjisi gibi sulardaki diğer enerji biçimleri de çok büyük
potansiyele sahip olmasına rağmen bu enerjilerin kullanılabilmesi için gerekli
teknolojilerin verimli ve ucuz hâle getirilmesine yönelik araştırmalar devam etmektedir.
Gel-git Enerjisi: Okyanusun gel-git olayından üretilmektedir.
Dalga enerjisi: Okyanuslar ve denizler üzerindeki rüzgâr enerjisinden kaynaklanan bir

enerji çeşididir. Sahip olduğu potansiyel ve kinetik enerji elektrik enerjisine
dönüştürülmektedir.
OKYANUS ENERJİSİ
Okyanuslar dünya yüzeyinin 2/3’ünü kaplamaktadır. Okyanuslarda bulunan akıntı,

termal (sıcaklık farkı), gel-git ve dalga gibi zengin kaynaklar yenilenebilir özelliktedir ve
çevre kirliliğine neden olmadan kullanılabilmektedir.
Okyanus akıntısı (hidrolik türbinleri döndürmesi), termal enerji (okyanus yüzeyinde ya

da alt tabakalarında mevcut olan ısı kullanılarak türbinlerde gerekli olan buharın
sağlanması), gel-git enerjisi (dalgaların alçalıp yükselmesi sırasındaki potansiyel enerji
farkından elektrik enerjisi üretimi) ve dalga enerjisinden (dalgaların yukarı, aşağı ya da
yatay hareketleri) yararlanılarak güç üretilmektedir.
Okyanus dalgaları sonsuz bir enerji kaynağı olarak uzun yıllardır araştırma konusu
olmaktadır.

OKYANUS ENERJİSİ
Okyanusların mekanik enerjisi termal enerjiden çok daha farklıdır. Güneş her ne kadar
okyanusları büyük ölçüde etkilese de, gel-gitler temel olarak ayın çekim kuvvetine,
dalgalar ise büyük oranda rüzgâra bağlı olarak oluşan periyodik enerji kaynaklarıdır.
Okyanus enerjisi genel olarak gel-git ve dalga enerjisi olmak üzere iki formda
karakterize edilmektedir.
Teknoloji geliştirilmesi konusunda ileri düzeyde çalışmalar yapılmasına rağmen

ticarileşme yönünde ilerleme kaydedilmesi için idari ve ekonomik bazı düzenlemelerin
yapılması gerekmektedir. Bunlar, sırası ile elektrik şebeke- sine bağlantının sağlanması,
kanuni çerçevelerle okyanus ve deniz enerjileri kullanımının yaygınlaştırılması,
kaynakların ve fiziksel verilerin analizi, ekonomik önlemlerin alınması ve halkın
bilgilendirilmesi olarak sıralanmaktadır.
GEL-GİT ENERJİSİ
Gel-git, Dünya kendi etrafında dönerken Ay ile

Güneş’in arasında oluşan çekim kuvveti ile oluşur.
Büyük miktarda suyun yükselmesi ve alçalması
olayıdır.
Dünya, Güneş ve Ay’ın aynı çizgide olması durumunda

oluşmaktadır. Yenilenebilir enerji kaynakları arasında
bulunan gel-git enerjisi, yüksek kurulum ücreti,
yüksek gel-git mesafesi ve yüksek akış hızına sahip
alanın az olması gibi güçlüklere sahiptir.
Bu durum, gel-git enerjisinin kullanım alanlarını

sınırlamaktadır.
GEL-GİT ENERJİSİ
Gel-git enerjisinden iki şekilde yararlanılmaktadır:
1. Yüksek gel-git menziline sahip ırmak ağızlarının üzerine yarı geçirgen barajların
kurulması,
2. Açık denizlerdeki gel-git akıntılarının dizginlenmesi.
Gel-git dalgalarının el değmemiş bir yenilenebilir enerji kaynağı olup rüzgâr ve güneşle
karşılaştırıldığında sürdürülebilirlik açısından daha avantajlı olduğu görülmektedir.
Belfast’ta-ki Strangford Boğazı, yeryüzünün en güçlü gel-git dalgalarının oluştuğu yer

olup aynı zamanda dünyanın ilk ticari amaçlı gel-git dalgaları enerji santraline de ev
sahipliği yapmaktadır.

GEL-GİT ENERJİSİ
La Rance
Gelgit
Enerji
Santrali
240 MW
Fransa

GEL-GİT ENERJİSİ
Gel-git enerjisi üretim tesisinin yatırım maliyeti yüksek, işletme maliyeti düşüktür.
Bunun sonucu olarak gel-git enerjisi üretim tesisinin getirisi yatırım maliyetini uzun
yıllar karşılayamayacağı için yatırımcılar bu konuda isteksiz davranmaktadır.
Gel-git enerjisi üretimi devlet tarafından desteklenebilir; fakat yatırımın geri dönüşünün
zaman alması ve risk teşkil etmesi herhangi bir girişimi engellemektedir.
Örneğin; İngiltere gel-git enerjisini yenilenebilir enerji kaynağı olarak kabul etmekte ve
bununla ilgili girişimlerde bulunarak gel-git enerjisi üretiminin teknik uygulanabilirliği
ve yer çekimi konularında araştırmalarına devam etmektedir.

DALGA ENERJİSİ
Dalga, temelde rüzgâr tarafından üretilmekte olup oluşumundan yok oluncaya kadar
geçen zamanda enerjiyi binlerce kilometre uzağa taşımaktadır. Bu nedenle yenilenebilir
kaynaklar kapsamında önemli olan dalga enerjisi, küresel ısınmayı büyük ölçüde
azaltma potansiyeline sahiptir.
Dalga enerjisinin sürdürülebilirliği hava koşullarına bağlı olarak değişmektedir. Denizler

ve okyanuslarda dalga formunda bulunan mevcut enerji, etkisi çok fazla olmasına
rağmen bütün enerji kaynakları arasında en az araştırılanıdır. Güneş ve rüzgâr
enerjilerinin birleşiminden elde edilen sonuçlar, dalgaların her zaman soğuk havalarda
bile oluşabileceğini göstermektedir.

DALGA ENERJİSİ
Dalga enerjisi, ilk yatırım ve bakım giderlerinden başka masrafı olmayan, girdi bedeli
gerektirmeyen, doğaya herhangi bir kirletici bırakmayan, ucuz, temiz, çevreci ve büyük
potansiyele sahip bir enerji kaynağıdır.
Dünya yüzeyinin farklı ısınması sonucu oluşan rüzgârların deniz yüzeyinde esmesi ile
meydana gelen deniz dalgalarındaki gücün diğer yenilenebilir enerji kaynaklarının sahip
olduğu gücün 10-15 katından daha fazla olduğu belirlenmiştir.
Dalgalar rüzgârın deniz yüzeyi ile etkileşimi sonucunda ortaya çıkar. Rüzgâr değişken
güneş ışınlarının bir sonucu olduğundan dalgalar güneş enerjisinin yoğunlaşmış hâli ola-
rak düşünülebilir. Rüzgâr ve güneş ışınlarının yayılımı bölgeden bölgeye değiştiği için
dalga enerjisi de buna bağlı olarak değişkenlik gösterir.

DALGA ENERJİSİ
Dalgaların toplam enerjisi kinetik ve potansiyel enerjilerinin toplamıdır. Kinetik enerji

su partiküllerinin salınımlı hareketiyle, potansiyel enerji ise suyun dikey olarak yer
değiştirmesiyle oluşur.
Rüzgârdan dalgalara en büyük enerji transferi güçlü rüzgârların olduğu bölgelerde, 30°-
60° enlemleri arasında gerçekleşmektedir.

DALGA ENERJİSİ
Dalga yüksekliği (h): Dalga tepe ve çukuru arasındaki yüksekliktir (m)
Dalga boyu (λ): Dalganın iki tepe noktası veya iki çukur noktası arasındaki mesafedir.
Dalga tepesi (r ): Dalganın en yüksek noktası (m)
(H): Dalga dairesinin çapı (m)
(ω): Dairesel yörünge

DALGA ENERJİSİ
Dalga yüzeyinde su belirli bir harekete sahiptir. Açısal bir yörünge çizilip bakılacak
olursa bu hareket dalgaya dik bir daireye benzer. Yüzeyin civarında, dairenin çapı (H),
dalga yüksekliğine (h) yaklaşık eşit olurken, derinlik (d) arttıkça, çap (H) azalır. Böylece
çizilen dairesel yörünge daha da küçülür. Derinlere doğru giderek etkisi azalır.

DALGA ENERJİSİ DÖNÜŞTÜRÜCÜLERİ
Kıyı Şeridi (Shoreline) Uygulamaları:

Bu tür uygulamalarda enerji üretim sistemleri kıyıda sabitlenmiş veya gömülü hâlde
bulunurlar.
Bakım ve inşası diğer uygulamalara göre daha kolaydır.
Ayrıca, derin su bağlantılarına veya uzun su altı elektrik kablolarına ihtiyaç yoktur;
ancak, daha az güce sahip dalga rejimi nedeniyle elde edilen dalga enerjisi daha az
olmaktadır.
Bu tür uygulamaların yaygınlaşması kıyı şeridi jeolojisi, gel-git seviyesi ve kıyı yapısının
korunması gibi etkenlerle sınırlanmaktadır.

Salınımlı Su Kolonu (OWC:Oscillating Water Column):

Salınımlı su kolonu (OWC) dalga enerjisi dönüştürücüleri arasında en basit sistem
olarak gösterilmektedir.
Güç çıkış ünitesi mekanizmasının tek hareketli kısmı bir generatörü doğrudan
döndürebilen hava türbininin pervanesidir. Salınımlı su kolonunda, su yüzeyinin
altından denize açılan ve havayı içteki serbest yüzeyin üzerinde hapseden sabit ya da
yüzen boşluklu bir yapı bulunur.
Dalga hareketi, hapsedilmiş havayı değişimli olarak sıkıştırıp bırakarak elektrik

jeneratörüne bağlı olan türbinin içerisinden geçmesi için zorlar.



Sıkıştırılmış havanın, elektrik jeneratörünü çalıştıran
Wells türbinine doğru hareketi sağlanır. Bu yolla
sistemden enerji elde edilir, bu enerji de elektrik
üretiminde kullanılır.
Wells türbinler 2,6 m çap ve 700 ile 1500 rpm arasında

dönüş hızında çalışırlar. Yuvarlak indüksiyon generatöre
sahip olup gücü 250 kW’dır.
Maksimum 4,4 m dalga yüksekliğine ve maksimum dalga

periyodu 13,4 sn olan dalgalara kadar dayanır.

Daralan Kanal Sistemi (TAPCHAN: Taperated Channel Device):

Sistemin ismi, “tapered channel” terimlerinin birleşmesiyle oluşturulmuştur, yani
giderek kesiti daralan kanal anlamına gelmektedir.
Norveç’te Bergen yakınlarındaki Toftestallen’da 1986’da kurulan bu sistemde, ilerleyen

dalgalar, kıyıdaki kayalıklara yerleştirilmiş ve huni formundaki toplayıcıda birikerek
toplayıcı sonuna doğru hızlanmaktadır.
Toplayıcı kesitinin formu, farklı dalga frekans ve yönlerinin toplanma verimini en

iyilerine olacak şekilde tasarlanmıştır.

Daralan Kanal Sistemi (TAPCHAN: Taperated Channel Device):

Pendular:
Bir tarafı denize açılan
dikdörtgen bir kutu şeklindedir.
Bu açıklık üzerinde sarkaç bir
kapak bulunmaktadır.
Kapak dalga hareketiyle ileri-

geri hareket etmektedir.
Bu hareket, generatörün ve
hidrolik pompanın çalışmasını
sağlar.

Açık Deniz (Offshore ) Uygulamaları:

Açık deniz tipi sistemler, dalgaların deniz tabanı ile etkileşime girip enerjilerini
kaybetmediği su derinliklerinde kurulan sistemlerdir. Dalga enerjisinin tamamını
kullanabilme avantajları bulunmaktadır.
Ancak bu tip sistemlerin karmaşık bağlama sistemlerine ihtiyaç duymaları ve büyük

dalga etkilerine maruz kalmaları nedeniyle yapısal tasarımlarında güçlükler
bulunmaktadır. Ayrıca ürettikleri enerjinin deniz altı kablo sistemleri ile kıyıya
taşınmaları gerekmektedir.
Açık deniz tipi enerji dönüştürücüleri genellikle su yüzeyinde yüzen ve dalga hareketleri
ile aşağı yukarı salınım yapan ve bu salınım hareketini elektrik enerjisine çeviren
sistemlerdir.
Kaldırılabilen Şamandıra Dönüştürücüleri:

Dalga enerjisinden elektrik enerjisine dönüşüm işlemleri
su üzerinde pek kolay olmamaktadır.
Suyun dik salınımları, su üstündeki pistonlar ve sürme

kolları yardımıyla gerçekleştirilmektedir.
Fakat bu ekipmanlar fırtınaya karşı yeterli direnç

gösterememektedir.

Kaldırılabilen Şamandıra Dönüştürücüleri:

Kaldırılabilen şamandıra tipi dönüştürücüde su yüzeyindeki
şamandıraya bağlı uzun, dik bir pompa düzeneği mevcuttur.
Dalga, düzeneği kaldırdığı anda, borudaki su ivmelenip yukarı

çıkar. Dalga geri çekilirken içerdeki suyun hareketinden doğan
hidrolik basınca karşı boru aşağıya ivmelenirken kontrol vanası
kapalıdır.
Böylece dalga kuvveti, hidrolik basınç yardımıyla suyun yukarı

doğru çıkmasına ve çıkarken türbinden elektrik üretilmesine
yardımcı olur.

Menteşe Bağlantılı Dönüştürücüler:

Bir önceki dönüştürücüler küçük alanları tekil bir şekilde etkileri altına alırlar. Fakat
büyük alanlarda bir arada enerji üretmek için bunlar gibi birçok cihaz gereklidir.
Kıyıdan uzakta daha fazla alanı kapsayarak dalga enerjisinden faydalanmak için
dönüştürücüler geliştirilmiş olup en önemlileri “Pelamis” ve “Oyster” jeneratörleridir.

Pelamis Dalga Enerjisi Dönüştürücüsü (Jeneratörü):

Alanında oldukça ilginç ve tanınmış bir sistemdir. Jeneratörün çalışma prensibi ise
dalgaların oluşturduğu şekle uyum sağlayarak enerji üretmesidir.
Büyük su yılanı olarak bilinen bu sistem dört hareketli parçadan oluşur. Bu parçalar
dalgaların hareketine göre, parçaların birbirine bağlandığı noktadan bükülüp açılarak
hareket etmektedir. Hareketin sağlandığı noktalarda bulunan hidrolik jeneratörler
tarafından da elektrik enerjisine dönüştürülmektedir.
4 veya daha fazla tüp biçiminde deniz yüzeyinde duran birbirine bağlı bir sistemden
oluşmaktadır. 4 tüplüsünün uzunluğu 150 m, çapı 4,63 m’dir. Her biri 125 kW’lık
jeneratörlere sahiptir. Sistem 3 noktadan sabitlenmiş olup kendi yönlendirmesini
yapacak şekilde tasarlanmıştır.
Pelamis Dalga Enerjisi Dönüştürücüsü (Jeneratörü):

Oyster Dalga Enerjisi Dönüştürücüsü:

“Oyster” kelime olarak istiridye anlamına gelmektedir. İstiridye denmesinin sebebi,
çalışma mekanizmasının tıpkı bir istiridyenin açılıp kapanmasına benzemesidir.
Oyster dalga jeneratörü, kıyıdan yarım kilometre uzaklıkta, 10 ila 15 metre arasında
değişen derinlikte deniz tabanına yerleştirilen, bir yüzeyi tabana oturmuş diğer yüzeyi
de taban yüzeyine bağlı dalganın yönüne göre açılıp kapanabilen bir sistemden
oluşmaktadır.
Oyster’ın hareketli kapağı dalganın gelişine göre açılıp kapanırken hareketli kapakla
tabanda sabit olan kapak arasındaki hidrolik pistonlar dalganın gücünü kullanmaktadır.


Elektrik karada üretildiğinden karada bulunan hidro-elektrik türbini çalıştırmak için
deniz altı boru hattı aracı ile hidrolik pistonlar, deniz suyunu yüksek basınçla karaya
iterek hidro-elektrik türbinleri ile elektrik enerjisi üretilmektedir.
26 metre genişliğinde, 15 metre yüksekliğinde olan bu sistem 800 kW kadar enerji

üretebilmektedir.


McCabe Dalga Pompası:

Bu cihaz, birbirine menteşeli, düzenli bir şekilde sıralanmış ve birbirlerine bağlı hareket
eden 3 adet dikdörtgen çelik (4 m genişliğinde) duba içermektedir. Ekstra bir kütle
eklenerek merkez duba desteklenmektedir.
Enerji ise merkez duba ile diğer dubalar arasına monte edilen hidrolik tulumba
vasıtasıyla menteşe noktalarındaki hareketten sağlanmaktadır. 40 m uzunluğundaki
örnek bir sistem Kilbaha, County Clare ve İrlanda’da kurulmuştur.

McCabe Dalga Pompası:

DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE DALGA ENERJİSİ
Dünyadaki deniz ve okyanusların sahip olduğu dalga gücü dağılımı

(kW/m tepe yüksekliği)

Dalga gücü; dalga genliğinin karesi ve hareket periyodu ile orantılıdır.
Uzun periyot (yaklaşık 7-10 s) ve geniş genliğe (yaklaşık 2 m) sahip dalgaların enerji
akısı genellikle yaklaşan dalganın birim metre dalga genişliği başına 40-50 Kw’tır.
Yenilenebilir diğer kaynaklarda olduğu gibi dalga enerjisinin dünyadaki dağılımı düzenli
değildir.

Türkiye’nin yıllık dalga enerjisi doğal potansiyeli 150 milyar kWh ve teknik potansiyeli
ise 18 milyar kWh olarak tahmin edilmektedir.
Karadeniz’in diğer denizlere göre daha dalgalı olduğu iddialarının aksine, güneybatı
yönünde hâkim olan Ege ve Akdeniz üzerindeki rüzgâr potansiyeli 4-17 kW/m’lik yıllık
ortalama dalga gücünde bir yoğunlaşmaya neden olur.
Dalga enerjisinden yararlanmak için en uygun yer İzmir-Antalya arası olup tam olarak
belirtmek gerekirse Dalaman-Finike arasını kapsamaktadır.

DALGA ENERJİSİ MALİYET ANALİZİ
Dalga Enerjisi
Dönüştürücü
Maliyeti

Dalga Enerjisi
Dönüştürücü
Montajı
Ve
Sistem
Maliyeti

Dalga Enerjisi
Yatırım
Maliyeti

Dalga Enerjisi
Elektrik
Üretim
Maliyeti

9 GÜNEŞ ENERJİSİ

GÜNEŞ ENERJİSİ
Yeryüzüne her yıl Güneş’ten gelen enerji, yeryüzünde şimdiye kadar belirlenmiş fosil
yakıt rezervlerinin 160 katıdır.
Güneş’ten bir yılda Dünya’ya gelen enerji, Dünya’da bir yılda kullanılan enerjinin
yaklaşık değeri olan 13 Terawatt (TW) =13x109 kW’dan yaklaşık olarak 20 bin kat daha
fazladır.
Bir başka ifadeyle yeryüzünde fosil, nükleer ve hidroelektrik tesislerinin bir yılda
üreteceğinden 15 bin kat daha fazladır.

GÜNEŞ ENERJİSİ
Güneş yarıçapı 700.000 km (Dünya

yarıçapının yaklaşık 109 katı), kütlesi
2x1030 kg (Dünya kütlesinin yaklaşık
330.000 katı) ve Dünya’dan 1,5x1011 m
uzaklıkta olan kendi ekseni etrafında
dönen bir yıldızdır.
Güneş’in %93’ü hidrojen %7’si

helyumdur.
Yüzey sıcaklığı yaklaşık 6000 Kelvin

(°K)’dir

GÜNEŞ ENERJİSİ TEKNOLOJİLERİ
Fotovoltaik Hücreler:
Fotovoltaik (PV) hücreler, yüzeylerine gelen
güneş ışığını doğrudan elektrik enerjisine
dönüştüren yarı iletken teknolojisi ile üretilmiş
bir elektrik enerjisi üretim aracıdır.
Kare, dikdörtgen veya daire şeklinde

biçimlendirilen güneş hücrelerinin yüzey
alanları genellikle 100 cm² civarında, kalınlıkları
ise 0,1 – 0,4 mm arasındadır.
Fotovoltaik cihazların yapımında kullanılan yarı

iletken malzemeler, silisyum alaşımlarıdır.
Fotovoltaik Hücreler:
Güneş hücrelerinin üzerine ışık düştüğü zaman
bağlantı uçlarında doğru akım (DC) oluşur.
Oluşan elektrik enerjisinin performans değeri,

üzerine düşen güneş ışığının miktarına, geliş
açısına ve iklimsel parametrelere göre değişir.
Fotovoltaik hücreler yapılarına bağlı olarak %5

ile %30 arasındaki bir verimle güneş enerjisini
elektrik enerjisine çevrilebilir.

FOTOVOLTAİK YAPIMINDA KULLANILAN MALZEMELER
Kristal Silisyum:
Önce büyütülüp daha sonra 150-200 mikron kalınlıkta ince tabakalar halinde dilimlenen
tek kristal silisyum bloklardan üretilen güneş pillerinde laboratuvar şartlarında %24,
ticari modüllerde ise %15’in üzerinde verim elde edilmektedir.
Dökme silisyum bloklardan dilimlenerek elde edilen çok kristal silisyum güneş pilleri ise
daha ucuza üretilmekte ancak verim de %2-5 kadar daha düşük olmaktadır. Verim,
laboratuvar şartlarında %18, ticari modüllerde ise %14 civarındadır.

Galyum Arsenit (GaAs):

Bu malzemeyle laboratuvar şartlarında %25 ve %28 (optik yoğunlaştırıcılı) verim elde
edilmektedir.
Diğer yarıiletkenlerle birlikte oluşturulan çok eklemli GaAs pillerde %30 verim elde
edilmiştir.
GaAs güneş pilleri uzay uygulamalarında ve optik yoğunlaştırıcılı sistemlerde

kullanılmaktadır.

Amorf Silisyum:
Kristal yapı özelliği göstermeyen bu Si pillerden elde edilen verim laboratuvar
şartlarında %10 dolayında, ticari modüllerde ise %5-7 mertebesindedir.
Günümüzde daha çok küçük elektronik cihazların güç kaynağı olarak kullanılan amorf
silisyum, direkt Güneş ışınımı az olan bölgelerde santral uygulamalarında
kullanılmaktadır.
Amorf silisyumun bir başka önemli uygulama sahası ise binalara entegre yarısaydam
cam yüzeyler, bina dış koruyucusu ve enerji üreteci uygulamalarıdır.

Kadmiyum Tellürid (CdTe):

Çok kristalli yapıda bir malzeme olan CdTe ile güneş hücre maliyetinin çok aşağılara
çekileceği tahmin edilmektedir.
Laboratuvar tipi küçük hücrelerde %16, ticari tip modüllerde ise %7 civarında verim
elde edilmektedir.

Bakır İndiyum Diselenid (CuInSe2):

Bu çok kristalli hücre ile laboratuvar şartlarında %17,7 ve enerji üretimi amaçlı
geliştirilmiş olan prototip bir modül ile %10,2 verim elde edilmiştir.
Optik Yoğunlaştırıcılı Hücreler:

Gelen ışığı 10-500 kat oranlarda yoğunlaştıran mercekli veya yansıtıcılı araçlarla modül
verimi %20’nin, hücre verimi ise %30’un üzerine çıkarılabilmektedir. Yoğunlaştırıcılar
basit ve ucuz plastik malzemeden veya camdan yapılmaktadır.

Fotovoltaik
Hücre
Tiplerine
Göre
Üretilebilecek
Enerji

Güneş Toplayıcılı Sıcak Su Sistemleri:

Güneş toplayıcılı sıcak su sistemleri, güneş
enerjisini toplayan düzlem toplayıcılar,
ısınan suyun toplandığı depo ve bu iki kısım
arasında bağlantıyı sağlayan yalıtımlı
borular, pompa ve kontrol edici gibi sistemi
tamamlayan elemanlardan oluşmaktadır.

Doğal Dolaşımlı Sistemler:

Doğal dolaşımlı sistemler ısı aktaran akışkanın
kendiliğinden dolaştığı sistemlerdir.
Toplayıcılarda ısınan suyun yoğunluğunun

azalması ve yükselmesi özelliğine
dayanmaktadır. Deponun alt seviyesinden
alınan soğuk su toplayıcıda ısınarak yoğunluğu
azalır ve deponun üst seviyesine yükselir.
Gün boyu devam eden bu olay sonunda

depodaki su ısınmış olur.

Düzlemsel Güneş Toplayıcıları:

Düzlemsel güneş toplayıcıları üstten alta doğru, camdan yapılan saydam örtü, cam ile
tutucu yüzey arasında yeterince boşluk, toplayıcının en önemli parçası olan tutucu
yüzey, arka ve yan yalıtım ve yukarıdaki bölümleri içine alan bir kasadan oluşmuştur.
Farklı verimlilik ve özelliklerde üretimleri gerçekleştirilebilen havalı ve sıvılı düzlemsel

güneş toplayıcılarla ulaşılabilecek sıcaklık 100°C’nin altında kalmaktadır.
Son yıllarda vakum tüplü toplayıcılar yaygınlaşmaya başlamıştır.

Düzlemsel Güneş Toplayıcıları:

Üst Örtü: Toplayıcıların üstten olan ısı kayıplarını en aza indirgeyen ve güneş ışınlarının
geçişini engellemeyen bir maddeden olmalıdır. Cam, güneş ışınlarını geçirmesi ve ayrıca
soğurucu plakadan yayınlanan uzun dalga boylu ışınları geri yansıtması nedeni ile üst
örtü maddesi olarak son derece uygun bir maddedir.
Yutucu Yüzey (Soğurucu Plaka): Soğurucu plaka toplayıcının en önemli bölümüdür.

Güneş ışınları, soğurucu plaka tarafından yutularak ısıya dönüştürülür ve sistemde do-
laşan sıvıya aktarılır. Soğurucu plaka tabanda ve üstte birer manifold ile bunların ara-
sına yerleştirilmiş akışkan borulardan ve yutucu plakadan oluşur. Yutucu plaka ışınları
yutması için genellikle siyah renge boyanmıştır.

Isı Yalıtımı: Toplayıcının arkadan olan ısı kayıplarını en aza indirmek için soğurucu
plaka ile kasa arası uygun bir yalıtım maddesi ile yalıtılmalıdır. Soğurucu plaka sıcaklığı,
toplayıcının boş kalması durumunda 150°C’ye kadar ısınması nedeniyle kullanılacak
olan yalıtım malzemesinin cam yünü gibi ısı yalıtım malzemesi olması gerekmektedir.
Toplayıcı Kasası: Kasa, yalıtkan malzemenin ıslanmasını önleyecek biçimde

yapılmalıdır. Özellikle toplayıcı giriş ve çıkışlarında kasanın tam sızdırmazlığı
sağlanmalıdır.

GÜNEŞ ENERJİSİ KULLANIM ALANLARI
Noktasal Yoğunlaştırıcılı Güneş Toplayıcıları (Güneş Kuleleri):

Büyük bir alana yerleştirilmiş, “Heliostat” (gün dönüştürücü) adı verilen yüzlerce
yansıtıcı, güneşten gelen ışınları, heliostat tesisinin merkezindeki kulenin tepesine
odaklar. Bu odaklama bölgesinde (alıcı) güneş ışınları yoğunlaştırılarak elde edilen
yüksek ısı enerjisi elektrik enerjisine çevrilir.
Bu tür güneş güç kulesi sisteminde, 290°C’de sıvı haldeki tuz eriğiyi, düşük sıcaklık
depolama tankından alıcıya doğru pompalanır. Burada sıcaklığı 565°C’ye kadar
çıkarılarak yüksek sıcaklık depolama tankına gönderilir. Tesisten güç çekileceği zaman
sıcak tuz, klasik bir Rankine çevrim türbini (jeneratör) sistemi için aşırı kızdırılmış
buhar üreten bir buhar üretme sistemine pompalanır. Buhar jeneratöründeki tuz, soğuk
tanka geri dönerek depolanır ve sonunda da alıcıda yeniden kızdırılır.

Noktasal Yoğunlaştırıcılı Güneş Toplayıcıları (Güneş Kuleleri):

Yoğunlaştırmayan Güneş Toplayıcıları (Güneş Bacaları):

Bu yöntemde güneşin ısısından kaynaklanan sera etkisinden yararlanılır. Oluşan hava
hareketinden faydalanılarak rüzgâr türbinleri yardımı ile elektrik enerjisi üretilir.
Güneş bacaları çok ileri teknoloji gerektirmez ve bu sistemde ilk yatırım maliyetinin 900
$/kWh’in altında olduğu kabul edilir. Bu özellikleriyle güneş bacaları, ülkemiz iklim ve
güneşlenme özelliklerine en uygun sistemlerdir.



DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE GÜNEŞ ENERJİSİ



Ülkemiz, coğrafi konumu nedeniyle yüksek güneş enerjisi potansiyeline sahiptir.
Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyeli Atlasına (GEPA) göre, ortalama yıllık toplam
güneşlenme süresi 2741,07 saat olup ortalama yıllık toplam ışınım değeri 1527,46
kWh/m2 olarak hesaplanmıştır.



Türkiye'de bulunan Güneş Enerji

Santrallerinin toplam kurulu gücü
8.335 MW'dır.
2021 yılında Güneş Enerji Santralleri

ile 13.294.280.970 kWh elektrik
üretimi yapılmıştır.


10 JEOTERMAL ENERJİ

JEOTERMAL ENERJİ
Yenilenebilir enerji olarak jeotermal enerji atmosfere ve gezegenimize zarar

vermeksizin yerkürenin kendisinden elde edilebilen bir enerji türüdür. Jeotermal
kelimesi, jeo (yer) ve termal (ısı) kelimelerinin birleştirilmesiyle dilimize yerısısı olarak
geçmiştir.
Jeotermal; yerkabuğunun çeşitli derinliklerinde bulunan, içeriğinde erimiş mineral,

çeşitli tuzlar ve gaz bulunabilen basınç altındaki sıcak su ve buhardır.
Jeotermal enerji, ısının oluşturduğu bir enerji türü olup yerkabuğunun derinliklerinde
henüz soğumamış bir magma kütlesinden ortaya çıkar.

JEOTERMAL ENERJİ

JEOTERMAL ENERJİ
Jeotermal sistemler, akışkan içeriğine bağlı olarak 2 gruba ayrılır. Jeotermal sistemleri
oluşturan parametreler; ısı kaynağı, ısıyı taşıyan akışkan, örtü kaya (geçirimsiz kayaç) ve
rezervuardır.

JEOTERMAL ENERJİ
Hidrotermal kaynaklar; gözenekli ve/veya çatlaklı yapıda olup ısı enerjisini yüzeye
taşıyan akışkana sahip olan kaynaklardır.
Isı kaynağı, yüksek sıcaklıklı (>600℃) magmatik sokulumlar olabileceği gibi düşük
sıcaklıklı sistemlerde derinlik ile artan normal sıcaklık da olabilmektedir.
Örtü kaya, yüzeye doğru yükselmeye başlayan sıcak akışkanın rezervuarda

depolanmasını sağlayan yeraltı katmanıdır. Rezervuarın üzerinde bulunur ve
geçirgenliği yoktur.
Isıyı taşıyan jeotermal akışkan çoğu zaman meteorik (yağmur ve/veya kar) sudur ve
sıcaklık ve basınca bağlı olarak fazı (sıcak su, kuru buhar veya sıcak su-buhar)
değişkenlik gösterir.
JEOTERMAL ENERJİ
Kızgın kuru kaya olarak adlandırılan yapıda ısı

enerjisi mevcuttur; fakat su dolaşımına izin
verecek gözenekli ve geçirgen bir yapı yoktur.
Bu da var olan ısıyı yüzeye ulaştıracak bir

akışkan olmadığı anlamına gelmektedir.
Dolayısıyla yapay olarak akışkanın sağlanması

gerekmektedir

JEOTERMAL ENERJİNİN KULLANIM ALANLARI
Jeotermal enerjinin kullanım alanları yüzeye, ısı enerjisini taşıyan akışkanın sıcaklığına
ve kimyasal bileşimine göre çeşitlenir.
Yüzeye ulaşan akışkanın içerdiği enerji başka enerji türüne dönüştürülebilir ya da

doğrudan kullanılabilir.
Yüksek sıcaklıklarda elektrik üretimi, amonyak absorpsiyonu ile soğutma gibi işlemler
gerçekleşirken, düşük sıcaklıklar toprak ısıtma, balık çiftlikleri ve turizm sektöründe
doğrudan ısıtma projeleri için uygundur.
İzlandalı bilim adamı Baldur Lindal’ın geliştirdiği jeotermal akışkanın sıcaklığına bağlı
olarak jeotermal enerjinin kullanım alanlarını gösteren Lindal Diyagranı
kullanılmaktadır.
JEOTERMAL ENERJİNİN KULLANIM ALANLARI

JEOTERMAL ENERJİDEN ELEKTRİK ÜRETİMİ
Yüksek akışkan sıcaklığına (>150℃) sahip jeotermal kaynaklar elektrik üretiminde

önemli rol oynar. Elektrik üretimi jeotermal kaynağın özelliğine bağlı olarak 3 farklı
santralde gerçekleşir.
Kuru Buhar Santralleri, jeotermal elektrik santrallerinin ilk örneğidir. Diğer santraller
ile karşılaştırıldığında daha basit ve ucuzdur.
Doğrudan buhar çevrimi olarak da adlandırılır.
Bu tip santraller kondenserli ve kondensersiz olmak üzere ikiye ayrılır.
Kondensersiz kuru buhar santrallerinin çevresel olarak dezavantajları vardır.


Çalışma prensibi olarak, kondenserli kuru buhar santrallerinde kuyularda üretilen

buhar, boru vasıtasıyla türbin ünitesine gönderilir.
Boru hattı yakınındaki siklon ayrıştırıcı ile buhar içerisinde bulunan katı partiküller
uzaklaştırılır. Kuru buharın türbine girişiyle türbinde bir çevrim meydana gelir ve
jeneratör aracılığıyla elektrik üretimi gerçekleşir.
Türbinden ayrılan su buharı kondensere gönderilir. Yoğuşturulan buharın büyük bir

kısmı sıvı faza dönüşür. Sıvı faz, hidrotermal sistemin kullanım ömrünü uzatma amacıyla
yeraltına geri basılır.
Bu santrallerde hiçbir ayırma işlemine ihtiyaç yoktur; çünkü kuyularda sadece buhar
üretilir.
Flaş Buhar Santralleri, günümüzde oldukça yaygındır. Bu tip santrallerde elektrik

üretimi gerçekleşmesi için jeotermal akışkanın sıvı ya da sıvı-buhar karışımı olması
gerekir.
Flaş buhar santralleri, tek flaşlı ve çift flaşlı olmak üzere ikiye ayrılır. Santral seçimi
kaynak karakteristiği, güç santralinin kapasitesi, ekonomik ve termodinamik
optimizasyon analizleri, ekipman kullanımı göz önüne alınarak yapılır.
Yüksek sıcaklık (>190℃) ve basınca sahip akışkan, düşük basınçlı ayırıcılarda su ve

buhara ayrılır. Ayrılan buhar türbine gelerek çevrim oluşturur. Burada termal enerji
mekanik enerjiye dönüştürülür. Buhar türbinine bağlı jeneratör, mekanik enerjiyi
elektrik enerjisine dönüştürür.


İkili Çevrim Santralleri, 85℃ ile 200℃ arasında sıcaklığa sahip olan akışkanlardan
elektrik üretmek amacıyla kurulmuştur.
Bu santrallerde, yeraltından elde edilen akışkan (su gibi) ısı enerjisini ikincil akışkana
(örneğin izobütan, n-pentan gibi) aktarır ve sıfır emisyona sahip kapalı sistemde
elektrik üretimi gerçekleşir.
Suyun buharlaşma sıcaklığından daha düşük sıcaklık ve basınca sahip olan ikincil
akışkan ısı değiştiricisinde buharlaştırılır. Aktarılan ısı ile buharlaşan ikincil akışkan, flaş
buhar santrallerinde olduğu gibi çevrim oluşturarak türbini döndürür. Daha sonra
yoğuşturucuda sıvı faza dönüştürülür.
Açığa çıkan fazla ısı, soğutma kulesinden dışarı atılarak Rankine çevrimi tamamlanır.

JEOTERMAL ENERJİNİN DOĞRUDAN KULLANIMI
Düşük sıcaklıklı hidrotermal sistemlerden

elde edilen akışkanlar, jeotermal enerjinin
doğrudan kullanılmasına olanak sağlar.
Jeotermal enerji, doğrudan kullanıldığında

ısıtmada kullanılır ve geleneksel ısıtma
sistemlerinden daha ucuzdur.
Sera ısıtmacılığı, konut ısıtmacılığı ve ısı

pompaları başlıca uygulama alanlarıdır.

Bilindiği üzere ısı yüksek sıcaklıktan düşük sıcaklıktaki ortama doğru akmaktadır. Isı
pompaları, itici enerji kullanarak ısı akış yönünü tersine çevirebilmektedir.

Isı pompası uygulamalarında jeotermal enerjiden iki şekilde faydalanılır. Bunlar; yüzeye
ulaşmış düşük sıcaklıktaki jeotermal akışkanın ısı pompalarında ısı taşıyıcı akışkan
olarak kullanılması ve yeryüzünün derinliklerinde bulunan kayaçların jeotermal
ısısından yararlanılmasıdır.
Isı pompaları günümüzde birincil enerji yardımıyla ısıtma, soğutma ve sıcak kullanım
suyu elde etmek amacıyla kullanılmaktadır.

DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE JEOTERMAL ENERJİ




Bilindiği gibi jeotermal enerji, yenilenebilir, temiz, ucuz ve çevre dostu olan yerli bir
yeraltı kaynağıdır. Ülkemiz jeolojik ve coğrafik konumu itibarı ile aktif bir tektonik kuşak
üzerinde yer aldığı için jeotermal açıdan dünya ülkeleri arasında zengin bir konumdadır.
Ülkemizin her tarafında yayılmış yaklaşık 1.000 adet doğal çıkış şeklinde değişik
sıcaklıklarda jeotermal kaynaklar mevcuttur.
Türkiye jeotermal potansiyeli bakımından Avrupa’nın 1. ülkesi ve kurulu güç

bakımından ise Dünyanın 4. ülkesi konumundadır. Jeotermal enerjiden elektrik
üretiminde ilk beş ülke; ABD, Endonezya, Filipinler, Türkiye ve Yeni Zelanda şeklindedir.
Ülkemizde yer alan jeotermal kaynakların dağılımını gösteren harita aşağıda yer
almaktadır.


Ülkemizin jeotermal potansiyeli oldukça yüksek olup potansiyel oluşturan alanların

%78'i Batı Anadolu'da, %9’u İç Anadolu'da, %7’si Marmara Bölgesi’nde, %5'i Doğu
Anadolu'da ve %1'i diğer bölgelerde yer almaktadır. Jeotermal kaynaklarımızın %90'ı
düşük ve orta sıcaklıkta olup doğrudan uygulamalar (ısıtma, termal turizm, çeşitli
endüstriyel uygulamalar vb.) için, %10’ u ise dolaylı uygulamalar (elektrik enerjisi
üretimi) için uygundur. Jeotermal enerji uygulamalarında ilk elektrik üretimi 1975
yılında 0,5 MWe güce sahip Kızıldere Santrali ile başlatılmıştır.
Jeotermal kaynakların % 90'ı düşük ve orta sıcaklıklı olup, doğrudan uygulamalar

(ısıtma, termal turizm, mineral eldesi v.b.) için uygun olup, % 10’u ise dolaylı
uygulamalar (elektrik enerjisi üretimi) için uygundur.

JES
Kurulu Güç
2020
ETKB

JES
Kurulu Güç
2020
ETKB

Türkiye'de bulunan Jeotermal Enerji

Santrallerinin toplam kurulu gücü 1.679
MW'dır.
2021 yılında Jeotermal Enerji Santralleri ile

10.770.879.810 kWh elektrik üretimi
yapılmıştır.






11 HİDROJEN ENERJİSİ

HİDROJEN ENERJİSİ
Hidrojen kelimesi Yunanca Hydro (su) ve Genes (jeneratör)

kelimelerinin birleştirilmesiyle oluşturulmuştur.
Günümüzde kabul gören evrenin oluşumu kuramında da belirtildiği

gibi, hidrojen bütün yıldızların ve gezegenlerin temel adresidir.
Renksiz, kokusuz, tatsız ve zehirli olmayan bir yapıya sahip olan

hidrojen, doğadaki en basit atom yapısına sahip olup en hafif ve en
yaygın elementtir.
Periyodik cetvelin en başında yer alan ve ilk elementi olan hidrojenin

atom numarası 1, atom kütlesi 1,00797 olup evrenin kütlesinin
%75’ini ve hacminin %90’nını oluşturduğu düşünülmektedir.
Hidrojen atomunun çekirdeğinde bir proton ve çevresinde yalnız bir

elektron bulunur. Ancak 5000 hidrojen atomundan birinin
çekirdeğinde bir nötron bulunur.
Bu durumdaki hidrojen atomuna “döteryum” adı verilir. Döteryum,

hidrojenin önemli bir izotopu olup bu izotopun zenginleştirilmesi ve
oksijenle birleştirilmesiyle elde edilen suya “ağır su” denir. Ağır su,
nükleer reaktörlerde, uranyumun parçalanması sırasında açığa çıkan
nötronların yavaşlatılması için ılımlayıcı olarak kullanılır.
Hidrojenin çok daha az bulunan bir başka izotopu da, çekirdeğinde iki
nötron bulunan ve trityum adı verilen hidrojendir. Radyoaktif olan
trityum, hidrojen bombası yapımında kullanılır.
Kovalent bağ yapma eğiliminden dolayı tabiatta atomik

hidrojen (H) neredeyse hiç bulunmaz.
Atom olarak hidrojen çok reaktif olup diğer bir hidrojenle

birleşerek hidrojen molekülünü (H2) oluşturur.
Manyetik ortamdaki farklı dönme durumlarına göre ayırt

edilebilen orto ve para olmak üzere iki hidrojen molekülü
bulunmaktadır.
Oda şartları olan 25°C sıcaklık, 1 atmosfer basınç değerinde

gaz hâlinde olan hidrojen molekülünü atomlarına ayırmak
için çok yüksek sıcaklık (>4000°C) gerekir.
Atmosfer basıncında -253°C’ye soğutulduğunda sıvı hâle

gelen hidrojenin yoğunluğu benzinin yoğunluğunun 1/10’nu
kadar olmaktadır.
Hidrojen gazının ısıl değeri metreküp başına yaklaşık 12

milyon Joule olarak verilmiştir.
Sıvı hidrojenin ısıl değeri ise metreküp başına 8400 milyon

Joule veya kg başına 120 milyon Joule olarak bulunmuştur.

HİDROJENİN YAKIT OLARAK ÖZELLİKLERİ
Hidrojen, alevli yanmaya, katalitik yanmaya, direkt buhar üretimine, hidridleşme ile
kimyasal dönüşüme ve yakıt hücresi ile elektrik enerjisi üretimine uygundur.
Hidrojen alevli yanma özelliği ile içten yanmalı motorlarda, gaz türbinlerinde ve
ocaklarda yakıt olarak kullanılabilmektedir.
Hidrojenin direkt su buharına dönüşüm özelliği, buhar türbinleri uygulamasında

kolaylık sağlamaktadır. Bu özelliği ile endüstriyel buhar üretimi de kolaylaşmaktadır.
Hidrojenin katalitik yanma özelliğinden mutfak ocakları, su ısıtıcıları ve sobalara

uygulanmasında yararlanılmaktadır.
Hidridleşme özelliği, emniyetli hidrojen depolaması açısından önemlidir.

Hidrojenin içten yanmalı motorlarda ve gaz türbinlerinde yakıt olarak kullanılmasını

çekici kılan özelliklerinden bazıları, çok fakir karışımlardan çok zengin karışımlara
kadar uzanan geniş hava yakıt karışım oranı aralığı içerisinde tutuşabilir olması, yüksek
alev hızı ve tutuşma yeteneği, düşük ateşleme enerjisi gerektirmesi, geniş tutuşma ve
yanma sınırları, yüksek ısıl değer ve verimdir.
Hidrojen, içten yanmalı motorlarda saf olarak kullanılabileceği gibi benzin, mazot veya
biyolojik kökenli yakıtlarla çeşitli oranlarda karıştırılarak da kullanılabilir.


HİDROJEN ÜRETİM YÖNTEMLERİ
Hidrojen, birincil enerji kaynaklarından yararlanılarak su, fosil yakıtlar ve biyolojik

atıklar gibi değişik hammaddelerden üretilebilen bir enerji taşıyıcısıdır. Günümüzde
dünya çapında yıllık hidrojen üretimi 40 milyon ton, 5,6 EJ (1018 Joule) civarındadır.
Hidrojen üretim yöntemlerinin başında suyun elektrolizi gelir. Bir diğer hidrojen üretim
yöntemi ise doğal gazın ve gaz hidrokarbonların katalitik su buharı dönüşümüdür.
Biyolojik kökenli katı atıklar da hidrojen üretimi için hammadde olup bu maddelerden
gazlaştırma işlemine bağlı olarak elde edilen sentez gazının katalitik su buharı
reformasyonu ile hidrojen elde edilebilmektedir.
Hidrojen, kömürün gazlaştırılmasıyla da üretilebilmektedir.

Hidrojen üretimi için fotoelektrokimyasal, biyolojik ve biyokimyasal gibi başka teknikler

de bulunmaktadır.
Termokimyasal çevrimlerle sudan, fotokimyasal işlemle organometalik bileşiklerden

veya enzim su karışımlarından hidrojen üretilebilmektedir.
Gelecek için üzerinde en çok durulan hidrojen üretim yöntemi ise fotovoltaik güneş
üreteçlerinin kullanılmasıdır. Hidrojen, suyun ısıl parçalanması ile de üretilebilmektedir.

Suyun Elektrolizi ile Hidrojen Üretimi:

Dünya hidrojen üretiminin %20’sinin
karşılandığı bu yöntemle çok saf hidrojen elde
edilmektedir.
Elektroliz için gerekli olan elektrik enerjisi, fosil

yakıtlardan, hidroelektrik kaynaktan, nükleer
güçten, jeotermal enerjiden, güneş, rüzgâr ve
deniz dalgası gibi yenilenebilir enerji
kaynaklarından elde edilebilmektedir.
1950’lerde çok kullanılan bu hidrojen üretim

yöntemi artık yaygın olarak kullanılmamaktadır.
Suyun Elektrolizi ile Hidrojen Üretimi:

Bu yöntemde su, genelde düzlem bir metal
veya karbon plakalar olan iki elektrot ve
bunların arasında elektrolit olarak
adlandırılan iletken bir sıvının bulunduğu
elektroliz hücresinde doğru akım kullanılarak
hidrojen ve oksijene ayrılmaktadır.
Hidrojen üretim hızı elektroliz hücresinden

geçen akım şiddeti ile orantılı olduğu için
atmosferik basınçta 2 Volt yeterli olmaktadır.

Fosil Hammaddelerden Hidrojen Üretimi:

Günümüzde sanayide kullanılan hidrojen büyük miktarlarda, doğal gaz, petrol ürünleri
veya kömür gibi aynı zamanda birincil enerji kaynağı olarak bilinen fosil yakıtlardan
elde edilmektedir.
En çok kullanılan yöntemler, doğal gazın katalitik su buharı dönüşümü, petrolün kısmi
oksidasyonu ve kömürün gazlaştırılması şeklindedir. Ancak birincil enerji kaynaklarının
gerek hidrojen üretim süreçlerinde enerji sağlamak için kullanılması gerekse de
hidrojen üretim kaynağı olarak kullanması çevreye oldukça fazla zarar vermektedir.

Kömürün Gazlaştırılması ile Hidrojen Üretimi:

Hidrojenin kömürün gazlaştırılmasıyla elde edilmesi en eski üretim metodudur ve
dünya üzerinde üretilen hidrojenin %18’i bu prosesle elde edilmektedir.
Kömürün gazlaştırılmasında oldukça kompleks süreçler ile hidrojen üretimi

bulunmasına rağmen temelde, toz hâline getirilmiş kömürün atmosferik basınç altında
ve yüksek sıcaklıkta oksijen ve su buharı ile hızlıca oksidasyonu sonucunda H2, CO ve
CO2 elde edilir.
Eski kömür gazlaştırma fabrikalarında bu yöntemle üretilen gaz %60 hidrojen ve büyük
miktarlarda CO içerir.

Kömürün Gazlaştırılması ile Hidrojen Üretimi:

Yöntem, önceleri kolaylıkla kükürdün elimine edilmesine olanak tanıdığından cazip
bulunmaktaydı ancak kömür taşıma, kırma, öğütme işlemleri ve yüksek sıcaklıklar
gerektirmesi, kirlilik yaratması, büyük miktarda kül atığı olması nedenlerinden dolayı
günümüzde fazla tercih edilmemektedir.
Genel olarak kömür ucuz bir yakıt olmasına karşın kömür gazlaştırma işlemi hidrojen
elde etmek için ucuz bir yöntem değildir.
Ortalama olarak 6 kg kömürden 3,785 litre benzine eş değer 1 kg hidrojen elde edilir.

Buhar Dönüşümü (Reforming) ile Hidrojen Üretimi:

Hidrojen üretiminde kullanılan en popüler metot katalitik su buharı reforming
prosesidir.
Prosesin temeli buharla hidrokarbonların nikel katalizör varlığında 750-1000°C’de

reaktörde (reformer) reaksiyona sokularak hidrojen ve karbon oksitlerin elde
edilmesidir.
Reaksiyon endotermik olduğundan dışarıdan ısı verilmesi gerekir. Reforme edilmiş gaz
akımı fazla miktarda karbon monoksit (CO) içerir. Bu nedenle reformerden çıkan gaz
akımı su gaz değişim prosesinden geçirilerek içerisinde bulunan karbon monoksit,
karbon dioksite dönüştürülür ve fazladan hidrojen üretilir.

Buhar Dönüşümü (Reforming) ile Hidrojen Üretimi:

Buhar reforming süreçleri ile hidrojen üretiminde doğal gaz, sıvılaştırılmış petrol gazı
(LPG) buharı, benzin buharı, metanol, etanol, Fischer Tropsch (FT) reaksiyonlarından
elde edilen distilatlar gibi çeşitli hammaddeler kullanılabilir.
Bu yöntemin verimliliği, üretilen hidrojenin enerji girişine oranı ile hesaplanmakta olup
%65-75 arasındadır.

Ototermal Reforming (ATR) ile Hidrojen Üretimi:

Ototermal reforming yöntemi kısmi oksidasyon ve su buharı reformingi yöntemlerinin
birleştirilmiş hâlidir.
Kısmi oksidasyon, hidrokarbonların gerekenden az oksijenli ortamda yakılmasıdır.

Ototermal terimi, endotermik buhar reformingi ile ekzotermik kısmi oksidasyon
reaksiyonları arasındaki ısı alış verişini tanımlar.
Ototermal reforming prosesleri, birleştirilmiş tek bir ototermik reaktörde veya gaz
ısıtmalı ototermik reaktörler kombinasyonunda yapılabilir. Bu reaktörlerde
hidrokarbonlar, katalizör varlığında oksijen ve su buharı ile reaksiyona sokulur.

Ototermal Reforming (ATR) ile Hidrojen Üretimi:

Isıl (Termal) Ayrışma ile Hidrojen Üretimi:

Hidrokarbon bileşikleri oksijensiz ortamda ve çok yüksek sıcaklıklara ısıtıldığında
parçalanır, hidrojen ve karbon elde edilir. Bu tip proseslerin en avantajlı tarafı sera
gazları emisyonunun olmamasıdır.
Eğer hidrokarbon, metan ise reaksiyon aşağıdaki şekilde gerçekleşir.
Bu amaçla geliştirilmiş bir teknoloji plazma reformeri olup ~2000 °C’de çalışmaktadır.
Bu süreçte, tek basamakta termo-kimyasal işlem yerine, birkaç basamaklı işlemler ön
görülmektedir. Bu alanda yapılan çalışmalar sonucu, çok basamaklı ısıl kimyasal
işlemlerde gerekli sıcaklık 950°C’ye kadar indirilmiş ve sürecin toplam verimi ise %50
olarak elde edilmiştir.
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarından Hidrojen Üretimi:

Yeryüzünün %70’ten fazla kısmı suyla kaplı olduğundan ve suyun %11,2’sini hidrojen
oluşturduğundan su, çok bol bulunan bir hidrojen üretim kaynağıdır.
Önce sudan hidrojen üretilmekte, sonra üretilen hidrojen havadaki oksijenle birleşerek
yandığında tekrar su oluşmaktadır. Bunun anlamı hidrojenin tamamen “yenilenebilir”
olmasıdır.

Yenilenebilir Enerji Kaynaklarından Hidrojen Üretimi:

Güneş enerjisi önce fotovoltaik hücreler yoluyla elektrik enerjisine dönüştürülür, sonra
elektrik enerjisi elektrolizle suyu oksijen ve hidrojene ayırmada kullanılır, oksijen
atmosfere verilirken hidrojen depolanır, taşınır ve kullanıma sunulur. Son olarak
hidrojen ve oksijenin birleşmesiyle açığa çıkan enerji, iş ve ısı için harcanır. Bu sırada
oluşan su buharı atmosfere verilir ve çevrim tamamlanır.

Biyokütle Gazlaştırması (Piroliz) ile Hidrojen Üretimi:

Ormanlardaki ağaç atıkları, samanlar, yerleşim yerleri katı atıkları, vs. gibi biyokütlenin
yüksek sıcaklık ve düşük basınçta gazlaştırılmasıyla da hidrojen elde edilebilir.
Biyokütleden hidrojen üretimi fosil yakıtlarından hidrojen üretimine benzer. Önce

gazlaştırma yapılır, elde edilen gaz temel olarak H2, CO, CO2 ve CH4’dan oluşur.
Metan katalitik ortamda su buharı ile reforme edilerek hidrojen ve karbon monoksite
dönüştürülür. Karbon monoksit de su buharı ile şift reaksiyonu uyarınca CO2’e
dönüşerek hidrojen verimini artırır.
Prosesin yan ürünü olan CO2, biyokütlenin yaşamı boyunca atmosferden alındığı için
tekrar atmosfere verilmesi durumunda atmosferdeki CO2 dengesi bozulmaz.
Biyokütle Gazlaştırması (Piroliz) ile Hidrojen Üretimi:

Biyokütlenin gazlaştırılması sonucunda elde edilen H2 ve CO2 gaz karışımı doğrudan
yakıt hücrelerinde elektrik elde etmek için kullanılabilir.

HİDROJEN DEPOLAMA SİSTEMLERİ
Gerek sabit gerekse taşınabilir uygulamalar için hidrojenin etkin ve güvenilir tarzda
depolanabilmesi gereklidir. Taşınabilir uygulamalarda depolamadaki hafiflik önem
kazanmaktadır.
Hidrojen gaz veya sıvı olarak saf hâlde tanklarda depolanabileceği gibi, fiziksel olarak
nanotüplerde veya kimyasal olarak hidrür şeklinde depolanabilmektedir.
Hidrür şeklinde depolama; metallerde ve alanatlarda katı hâlde olabileceği gibi, sodyum
bor hidrür bileşiğinde olduğu gibi katı veya sıvı hâlde de olabilmektedir.
Ancak güvenilirlik ve hafiflik, hidrojenin hidrür formunda depolanmasını ön plana

çıkartmaktadır.


Tanklarda Depolama:
Hidrojen diğer gazlarda olduğu gibi uygun nitelikli tanklarda gaz veya sıvı olarak
depolanabilmektedir. Nitekim otomotiv firmalarınca geliştirilen araçların büyük
çoğunluğu hidrojenin tanklarda depolanmasını esas almaktadır.
Etkin depolama 150 atmosfer veya daha yüksek basınç değerlerini gerektirmektedir. Bir
taraftan yüksek basınç diğer taraftan tankın hafif olma gerekliliği tank tasarımı
açısından sınırlayıcı olmaktadır.

Nanotüplerde Depolama:
Hidrojen karbon nanotüplerde
depolanabilmektedir. Karbon nanotüpler
kısaca grafit tabakaların tüp şekline
dönüşmüş hâlidir.
Çapları birkaç nanometre veya 10-20

nanometre mertebesinde, boyları ise
mikron civarındadır. Nanotüpler tek duvarlı
olarak üretilebileceği gibi çok-duvarlı
olarak da üretilebilmektedir.

Metal Hidrürlerde Depolama:

Hidrojen kimyasal olarak metallerde, alaşımlarda ve ara metallerde hidrür olarak
depolanabilmektedir. Bu reaksiyon, basınca ve sıcaklığa bağlı olarak yön değiştirmekte
ve metalin cinsine göre endotermik veya ekzotermik olabilmektedir.
Metal hidrür sistemleri içinde özellikle magnezyum yüksek hidrojen depolama

kapasitesi (ağ.%7,6) ve düşük yoğunluğu ile (1,74 gr/cm3, hidrür hâlinde 1,45 gr/cm3)
ön plana çıkmaktadır.
Magnezyumun kullanımında en önemli engel ise hidrojen elde etme reaksiyonunun 400-
450°C’de gerçekleşmesi ve çok yavaş ilerlemesidir. Bu nedenle ilk yüklemelerde 30 bar
üzeri basınç değerlerine ihtiyaç vardır.

Alanatlarda Depolama:
Özellikle son 10 yıldır yüksek depolama kapasiteleri nedeniyle alüminyum ve bor içeren
kompleks hidrürler yoğun olarak çalışılmaktadır.
Sodyum alanatta ağırlıkça toplam %7,4 hidrojen depolanabilmekte ancak oluşan

hidrürden hidrojenin alınması normal koşullarda birkaç aşamada gerçekleşmektedir. İlk
aşamada hidrojenin serbest kalması 185°C gibi düşük bir sıcaklıkta gerçekleşmekte
ancak burada geri dönüşüm kapasitesi %3,7 düzeyinde kalmaktadır.
Sodyum hidrürün ayrılması esaslı son aşama ise yüksek sıcaklıklar gerektirmekte ve
pratikte kullanım dışı olarak değerlendirilmektedir.

Bor Esaslı Depolama:

Bor esaslı sistemler temel olarak sodyum bor hidrürü esas almaktadır. Sodyum bor
hidrürde hidrojen depolamanın en önemli avantajı depolanan hidrojenin oda
sıcaklığında geri alınabilmesi ve geri alımın katalizör yardımı ile kolaylıkla kontrol
edilebilmesidir.
Nitekim sıvı hâldeki çözelti alevle temas hâlinde olsa bile güvenli olmakta, ancak
katalizörün çözeltiyle teması durumunda hidrojen çıkışı sağlanmaktadır.

HİDROJEN TAŞIMA SİSTEMLERİ
Hidrojen gazı, doğal gaz veya hava gazına benzer olarak borular aracılığıyla her yere
kolaylıkla ve güvenli olarak taşınabilmektedir.
Doğal gaz için kurulan yeraltı boru dağıtım ağının ileride çok az bir değişiklikle hidrojen
içinde kullanılması olanaklıdır.
Boru hatları dışında hidrojen, basınçlı tüplerde gaz olarak veya sıvılaştırılmış hâlde
tanklara konularak tankerlerle taşınabilir.
Çift çeperli yalıtılmış 25 m3 hacmindeki tanklara konulan sıvılaştırmış hidrojen, kara

yolu ile yine benzer şekilde 130 m3 hacminde tanklara konulan sıvı hidrojen ise demir
yolu ile taşınabilmektedir.

HİDROJEN KULLANIMINDA GÜVENLİK
Hidrojen güvenlik sıralamasında propan ve metanın arasındadır.
Hidrojenin fiziksel özelliklerinden dolayı güvenlik karakteri diğer yakıtlardan oldukça

farklıdır.
Hidrojen düşük yoğunluklu olduğundan bir kaçak anında yer seviyesinde birikinti
hâlinde kalmayarak atmosferde yükselir ve dağılır.
Benzin veya doğal gaz ile karşılaştırıldığında hidrojenin patlama yapması için havada
daha yüksek derişimde bulunması gerekir.
Yakıtlar içerisinde hidrojen birim depolanan enerji başına en düşük patlama enerjisine
sahiptir.
HİDROJEN KULLANIM ALANLARI
Hidrojen hem enerji elde etmek

için hem de petrol rafinerilerinde,
kimya endüstrisinde veya kükürt
(S), azot (N) giderme ve çift bağ
doyurma süreçlerinde ana
bileşen olarak uzun yıllardır
güvenle kullanılmaktadır.
Yakıt hücreleri (pilleri) kimyasal

enerjiyi doğrudan elektrik
enerjisine çeviren cihazlardır.

Yakıt Hücreleri:
Yakıt hücreleri, bir elektrolitle birbirinden ayrılan ve bir dış devreyle birbirine bağlı iki
elektrottan oluşmaktadır.
Yakıt hücrelerinin, anot bölmesine yakıt olarak beslenen hidrojen gazı buradaki elektrot
üzerinde bulunan Platin (Pt) katalizör yardımıyla elektronlarını vererek iyonlaşır ve
oluşan protonlar polimer elektrolit membran boyunca katoda doğru aktarılır.
Bu reaksiyonlar sırasında açığa çıkan elektronlar dış devreden katot bölmesindeki

elektroda akarak elektrik akımını oluştururlar.

Yakıt Hücreleri:
1-Anot bölmesi
2-Polimer membran
3-Elektrik devresi
4-Katot bölmesi
5-Reaksiyon sonucu
açığa çıkan su

Yakıt Hücreleri:
• Termal enerji sistemlerine oranla daha yüksek verimle çalışırlar. Termal sistemlerde
elektrik enerjisi üretimindeki verim %35-40 civarındayken yakıt hücresi sistemlerinde
verim %70’e kadar çıkabilir.
• Saf hidrojen kullanılması durumunda yakıt hücrelerinde zararlı gaz emisyonu sıfırdır.
Yan ürün olarak sadece su oluşmaktadır. Yakıt olarak hidrojenin kullanılmadığı
durumlarda bile zararlı gaz emisyonu geleneksel sistemlere oranla oldukça düşüktür.
• Basit bir yapıya sahiptirler. İstenilen boyutta ve kapasitede üretilebilirler.

Yakıt Hücreleri:
Genel olarak bir yakıt hücresi güç sistemi, aşağıda verilen dört üniteden oluşmaktadır.
Bunlar, yakıt işleme ünitesi, güç üretim sistemi (yakıt hücresi grubu), güç dönüştürücü
(inverter) ve kontrol sistemidir.

Yakıt Hücreleri:
Otomobillerde güç sağlayan sistemlerde aranılan özelliklere bakıldığında; hızlı yanma,
yakıt ekonomisi, düşük oranda egzoz gazı miktarı ve istenilen gücü sağlama öne
çıkmaktadır.
Bugünkü araç karakteristiklerine göre yakıt hücreleri ile elde edilmesi gereken güç
ortalama 80–90 kW’tır.
Yakıt pili ile çalışan bir araca, 160 litre saf hidrojen doldurulduğunda ortalama 400–430
km yol almakta ve çıkabileceği maksimum hız ise 160 km/h’e ulaşmaktadır.


12 ENERJİ ÜRETİMİ & ÇEVRE KİRLİLİĞİ

GİRİŞ
Enerji, çevre kirliliğinin önemli aktörlerindendir. Uluslararası Enerji Birliğine (IEA) göre
küresel enerji tüketiminin 2008-2035 yılları arasında %53 artacağı öngörülmektedir.
Aynı rapora göre 2008-2035 yılları arasında kömür tüketiminin %50, doğal gaz
tüketiminin %52, petrol ve diğer sıvı yakıtların tüketiminin ise %30 artacağı tahmin
edilmektedir.
Çevre kirliliği sadece enerjinin kullanılması sırasında ortaya çıkan bir problem değil- dir.
Kirlilik enerji kaynaklarının üretilmesinden itibaren başlar.

KÖMÜR & ÇEVRE KİRLİLİĞİ
Kömür ocağının kurulumundan başlayarak kömürün üretilmesi, sevkiyatı, cevher

hazırlama ve zenginleştirme, atıkların bertarafı, depolanması, ocağın kapatılması ve
çevre ile uyumlu hale getirilmesi safhalarının tümünde çevre doğrudan veya dolaylı
olarak etkilenir.
Kömür üretimi sırasında kömürün kırılmasıyla oluşan kömür tozunun solunması

beraberinde birçok sağlık sorunlarını getirir.
Kömürün nakliyesi sırasında kamyon kasasından savrulan tozlar bitki örtüsünün

üzerinde sağlıksız bir ortam oluşturur. Ayrıca rüzgârın da etkisiyle havaya karışan
kömür tozları hava kirliliğine yol açar.

KÖMÜR & ÇEVRE KİRLİLİĞİ
Kömür ocaklarından çıkartılan kömürün hepsi satılabilir kömür değildir. İstatistiksel

bilgilere göre yıkanıp ayıklanmış ve satılabilir hale gelmiş kömür, çıkarılan kömürün
yaklaşık yarısı kadardır. Temizleme sonucu çıkan molozlar önemli bir çevresel
problemdir.
Kimyasal maddelerin yoğun olarak kullanıldığı, cevher içinde bulunan ekonomik değeri
olmayan maddelerin ayıklanması (zenginleştirme) işlemi sonucunda oluşan katı ve sıvı
atıklar önemli bir çevresel problemdir.

PETROL & ÇEVRE KİRLİLİĞİ

Dünyadaki en çok çeşit biyolojik ekosisteme ev sahipliği yapan yerlerden birisi olan
Ekvador yağmur ormanlarındaki binlerce dönümlük bir alandaki ağaçlar petrol
şirketleri tarafından kesilmiştir. Toprak dinamitlenerek bölge canlıları korkutulmuş,
akarsulara petrol dökülerek yaşam döngüsüne acımasızca müdahale edilmiştir.
Toprağın üzerinde bulunan boru hatlarındaki sızıntılar tarım arazilerinin işlevini

bitirmiştir. Petrol şirketleri atık ürünleri için dünyanın en yoksul ülkelerinden biri olan
Nijerya’da kolay ve ucuz bir yol olan “gelişi güzel dökme” yöntemini uygulamışlardır. 20
bin km2 lik bir alana yayılan ve yaklaşık 20 milyon insanın yaşadığı Nijerya deltasına
1976-1996 yılları arasında 2.4 milyon varil petrol dökülmüştür.

Petrol üretim sırasında çıkan gazın yakılması diğer petrol üreten ülkelere göre
Nijerya’da daha fazladır. (2001 yılı için Nijerya’da gaz yakılması suretiyle kaybedilen
miktar İngiltere’nin toplam doğal gaz tüketiminin yaklaşık %25’ini oluşturmaktadır.)
Köylerin çevresinde kurulu olan istasyonlarda gaz yakılmasıyla evlerin çatılarında

kurum oluşur ve yağmur yağdığında siyah mürekkep gibi çatıdan toprağa akar. Gaz
yakılması çevredeki tarlalarda ekinlerin azalmasına ve bitkilerin daha az gelişmesine de
sebep olur.
Sonuç olarak petrol bu bölgedeki vahşi yaşamın ve biyolojik çeşitliliğin bozulmasına,

hava ve içme suyu kirliliğine, verimli toprakların kaybolmasına ve petrol kuyularının
çevresinde oturanların ciddi sağlık problemleri yaşamasına sebep olmuştur.

Petrolün kuyulardan çıkarılması ve işlenmesi kadar bir diğer ciddi çevresel problem
petrolün taşınmasında ortaya çıkar. Bu problemlerden bir tanesi güvenlik ile ilgilidir.
Örneğin, Kolombiya’da gerillalar koka ağaçlarını yok ettiği gerekçesiyle petrol boru
hatlarına dinamitlerle saldırmışlar ve çevre kirliliğine sebep olmuşlardır. Boru
hatlarında sızıntı olamasa bile olası terörist ataklar büyük oranda bir petrolün çevreye
kontrolsüz olarak dökülmesine neden olur.
Güvenlik riskleri dışında, petrol boru hatlarındaki çürüme (korozyon), depremler,

kazılar gibi birçok nedenle her yıl tonlarca petrol çevreye salınmaktadır.

Petrolün denizlerden çıkarılması ve/veya deniz yoluyla taşınması süreci de büyük

çevresel problemlere yol açar. Hatta petrolün enerji kaynaklı su kirliliğinin en büyük
aktörü olduğu söylenebilir.
Suların kirletilmesi petrolün deniz ve okyanus diplerinde aranma işlemleriyle başlar.

Petrol rezervi bulunması muhtemel bölgenin delinmesi sırasında kullanılan büyük
matkabın yağlanması ve soğutulması için kullanılan sondaj çamuru işlem sonunda
denize karışır. Baryum sülfat ve kil içeren zehirli sondaj çamuru canlılar için oldukça
zararlıdır.
Örneğin, 1969 yılında Santa Barbara’daki Federal platformundaki kuyulardan birisinde

olan patlamayla yaklaşık 11.000 ton petrol okyanusa dökülmüştür.

DOĞAL GAZ & ÇEVRE KİRLİLİĞİ
Doğal gaz üretiminin çevreye verdiği zararları aşağıdaki sıralamada inceleyelim.
• Doğal gaz aranması süreci: Doğal gazın rezervlerinin belirlenmesi,

• Doğal gazın çıkarılması süreci: Kazı aşaması ve doğal gazın yer üstüne çıkarılması,
• Üretim süreci: Çıkarılan doğal gazın işlenmesi,
• Nakliye süreci: İşlenen doğal gazın boru hatları vb. ile taşınması,
• Depolama süreci: Doğal gazın saklanması,
• Dağıtım süreci: Doğal gazın tüketiciye ulaştırılması.

Doğal gaz rezervleri karada veya denizde olabilir. Doğal gazın yer altındaki gözenekli
kayaçların arasında sıkışmış olması yer tayinini zorlaştırır.
Doğal gaz rezervlerini bulmanın bir yolu sismik dalgalar oluşturup (dinamit patlatılarak
veya diğer yollarla) toprağın altındaki kayalar hakkında bilgi toplamaktır. Toplanan bilgi
doğal gaz rezervleri hakkında ipucu verir.
Benzer yöntem (gemiden üretilen sismik dalgalar ile) deniz ve okyanusların yüzlerce
metre altındaki doğal gaz rezervlerini aranırken de uygulanır.
Üretimin birinci aşamasında kullanılan aşırı şiddetli ses dalgaları o bölgede yaşayan
canlıları korkutur, bazılarını ise kaçırtarak doğal habitatı kısmen bozar.

Üretimin bir sonraki aşamasında bulunan rezervlerde kuyu açılır ve doğal gaz çıkarılır.
Bu aşama çevrenin ciddi boyutta kirletildiği bir aşamadır.
Genellikle bakir bölgelerde bulunan doğal gaz kuyuları, çevresindeki yaban hayata ve
biyolojik çeşitliliğe ciddi zararlar verir.
Bölgeye yapılan yollar ve sürekli araç trafiği bölge canlılarının doğal yaşamını bozar.
Kuyu kazma süresince tozlar havaya karışarak yaban hayatı rahatsız eder.
Teknolojinin ilerlemesiyle daha az kuyu açarak rezervlerden doğal gazın çıkarılması

sağlanmıştır.

Üretimin üçüncü aşaması doğal gazın işlenmesi sürecidir. Evimizde kullandığımız doğal
gaz kuyudan çıkarılan doğal gazın işlenmiş halidir.
İşlenmemiş doğal gaz (kuyulardan çıktığı hali) yağ, su, cıva, karbondioksit ve çok zararlı
bir madde olan hidrojen sülfür gibi bileşikleri içerir.
Çeşitli yöntemlerle bu tip maddeler doğal gazdan uzaklaştırılır ve doğal gaz işlenmiş
olur. Bu süreçte atık maddelerin oluşturmuş olduğu çevre kirliliği söz konusudur.

Doğal gaz ihtiyacının kışın tavan yapması yazın ise azalması onun toprak altında
depolama sistemlerinde depolanması ihtiyacını doğurmuştur. Depolama sırasında
çevresel tehdit sızıntılardan gelir.
Doğal gazın depolara getirilmesinde ve birikmiş doğal gazın tüketiciye ulaştırılması da

çevre için bir tehdit oluşturmaktadır. Boru hatlarıyla taşımacılık en verimli ve en ucuz
yöntemdir. Bununla birlikte dünya genelinde boru hatlarında her yıl onlarca kaza
yaşanmaktadır. Doğal gazın taşınması düşük yoğunluğundan dolayı problemli bir
durumdur.
Doğal gaz taşımacılığında en bilinen iki yöntem sıkılaştırılmış doğal gaz (CNG) ve
sıvılaştırışmış doğal gaz (LNG) kullanılmasıdır. LNG okyanus aşırı ülkelere doğal gazın
taşınmasında, CNG ise kısa mesafe taşımacılığında kullanılır.
GÜNEŞ PİLLERİ & ÇEVRE KİRLİLİĞİ
Güneş panellerinin yapımı için gerekli olan fotovoltaik malzemenin madenciliğinden

üretimine kadar her aşamada enerji harcanır. Bu ise dolaylı olarak çevre kirliliğine sebep
olur. Bununla birlikte bu kirlilik doğrudan fosil yakıt kaynaklı kirliliğe göre oldukça azdır.
Scientific American isimli dergide çıkan bir makalede fotovoltaik aygıtlardan enerji
üretildiğinde fosil yakıtlara göre hava kirliliğinde % 90 azalma olduğu belirtilmiştir.
Güneş panellerinde silikon, civa, kurşun, kadmiyum gibi canlılar için zehirli olan
elementler vardır. Güneş panellerinin kurulumu sırasında PVC benzeri zehirli etkisi olan
malzemeler kullanılır. Dolayısıyla kullanılıp atılan güneş panelleri çevre kirliliğine sebep
olur.

GÜNEŞ PİLLERİ & ÇEVRE KİRLİLİĞİ
Güneş enerjisinden gece yararlanılamaması ve havanın bulutlu olması vb. gibi

nedenlerden dolayı enerjinin depolanması gerekir.
Elektriği depolamak için kullanılan bataryalar kurşun asidi içerirler.
Kullanılmış bataryaların gelişi güzel atımı çevresel bir problemdir.
Özellikle çevre bilinci az gelişmiş ve denetimin yeterli olmadığı ülkelerde bataryalar

çevreye gelişi güzel atılmaktadır.

RÜZGAR ENERJİ SANTRALLERİ & ÇEVRE KİRLİLİĞİ
Kirli dumanı ve atık külü olmayan rüzgâr türbinlerinin oluşturduğu temel kirlilik gürültü
kirliliğidir. Pervanelerin dönmesiyle ortaya çıkan sesler bazen o kadar rahatsız edici
olabilmektedir ki bölge insanlarını göç etmeye zorlar.
Bu tip bölgelerde yaşayan ve göç etmeyen insanlarda sürekli gürültünün sonucunda

stres ve strese bağlı diğer hastalıkların, duyma kaybı ve kulak çınlaması gibi bazı
rahatsızlıkların oluşma ihtimali vardır.
The Independent gazetesinde çıkan bir makalede, türbin yakınlarında yaşayan

çocukların daha fazla kâbus gördükleri tespiti yer almıştır.

JEOTERMAL ENERJİ & ÇEVRE KİRLİLİĞİ
Jeotermal santrallerde oluşan hava kirliliği yer altında birikmiş sera gazlarının yer
üstüne çıkmasından dolayıdır.
Yer altından gelen sıcak akışkan türbini döndürdükten sonra yoğunlaşır. Fakat içerdiği
karbondioksit vb. gazlar yoğunlaşmaz ve soğutma kulelerinden atmosfere salınır.
Salınan sera gazları miktarı termik santrallerden salınan sera gazlarına oranla ihmal
edilebilecek kadar azdır. Örneğin jeotermal kaynaklı santrallerden atmosfere salınan
karbondioksit miktarı termik santrallerden salınan miktarın yüzde birinden daha azdır
(üretilen birim enerji başına).

JEOTERMAL ENERJİ & ÇEVRE KİRLİLİĞİ
Kullanılan sıcak jeotermal akışkanın nehirlere ve göllere gönderilmesi termal kirliliğe

yol açar.
Sıcaklığın birkaç derece artması, sıcaklık değişimlerine karşı hassas olan bazı su canlıları
için ölümcüldür. Bunun engellenmesi ve jeotermal rezervuarın beslenmesi için
kullanılan akışkan tekrar yerin altına gönderilmelidir.
Bu yöntemin bir diğer avantajı bor ve arsenik gibi kimyasal maddeleri içeren kullanılmış
akışkanın toprak üstü kirliliğinin önüne geçilmesidir.

HİDROELEKTRİK SANTRALLER & ÇEVRE KİRLİLİĞİ
Birçok hidroelektrik santralin kurulumu bölgesel kültürlerinin ve tarihi yerlerin yok

edilmesi ile başlar. Santralin inşası sırasında oluşan hafriyat atıkları, endüstriyel nitelikli
atıklar, kazı ve taşıma sırasında çıkan tozlarla ve ormanların katledilmesiyle de devam
eder. Akarsuya atılan inorganik kirleticilerin zamanla akarsu yatağında birikmesi ve
akarsuya bırakılan atık suların yer altı suyuna karışması da sıkıntıları artırır.
Hidroelektrik santrallerin yapılacağı akarsuyun kendine ait bir biyolojik çeşitliliği vardır.
Bu doğal sistem, bir insan ömrü ile kıyaslanamayacak kadar uzun bir doğal süreç
sonunda oluşmuştur. Akarsuyun civarında yaşayan canlıların yaşamlarını
sürdürebilmesi için topraktan suya, sıcaklıktan rüzgâra kadar uygun bir doğal ortam
sağlayan ekosistem, bir hidroelektrik santrali ile bozulur.

Doğal akışında akan bir akarsuyun önüne yapılan bir setle akışını denetim altına almak
doğal olanı bozmaktır ve zincirleme reaksiyon ile bölge canlıları ve onlar ile beslenen
diğer canlıları ya göç etmeye zorlar ya da ölümlerine sebep olur. Akıp giden akarsuyun
ritmine müdahale edilmesiyle akarsuların aşındırma gücü ve taşınan besin maddeleri
değiştirilmiş olur.
Akarsuların akış hızı akarsuda yaşayan canlı türü ve sayısı üzerinde etkilidir. Örneğin
akarsu yatağındaki eğimin ortalama olduğu yerlerde balık türleri, eğimin az olduğu
yerlerde ise planktonlar daha fazladır.
Ayrıca suyun bir bölgede toplanması, su ile taşınan toprak ve besin maddelerini bitirir
ve verimli tarım alanlarının beslenmesini engelleyerek kaybedilmesine yol açar.

Hidroelektrik santrallerin kurulması ile santralin çevresindeki bölgede yerel iklim

değişikliği meydana gelir.
Barajda toplanan suyun akarsuya göre daha büyük yüzey alanına sahip olması suyun
normalden daha çok buharlaşmasına yol açar.
Bu ise havadaki nem oranının artışına sebep olarak bölgenin sıcaklık, yağış miktarı ve
rüzgâr durumlarını değiştirir.
Ayrıca sudaki buharlaşma nedeniyle suyun tuz yüzdesi de değişir. İklim değişimi
bölgedeki ağaçların kesilmesiyle daha da büyür.

HİDROJEN & ÇEVRE KİRLİLİĞİ
Elektrik enerjisinin depolanması önemli bir konudur. Ekonomik ve teknolojik

problemler elektrik enerjisinin depolanmasını zorlaştırır.
Fakat hidrojen kolaylıkla depolanarak kullanılabilir. 1 kg hidrojen aynı miktar petrole

göre çok daha fazla hacim kaplar. Hidrojenin sıkıştırılarak depolanması ekonomik
açıdan çok önemlidir. Yüksek basınç ve soğutma işlemiyle hidrojen sıkıştırılarak
depolanır. (Hidrojen yaklaşık olarak -250 ℃ derecede sıvılaşır)
Hidrojenin depolanması ve depolanan hidrojenin taşınması çevre açısından bir tehdit

oluşturur. Kaza ve sızıntı gibi nedenlerle atmosfere kaçan hidrojen molekülü, güneş ışığı
altında hidrojen atomuna dönüşür ve katalizör görevi görerek ozon bozunumu sürecini
hızlandırır.

Yenilenebilir bir enerji kaynağı olan hidrojenin kullanımı çevre dostudur. Üretiminin ise
kullanımı gibi çevre dostu olduğu söylenemez.
Hidrojen doğada serbest halde bulunmaz. Petrol ve kömür gibi madenciliği yoktur.
Hidrojeni enerji kaynağı olarak kullanmak için önce onu üretmek gerekir.
Hidrojen sudan, fosil yakıtlarından veya biyolojik kaynaklardan elde edilebilir.
Hidrojen üretiminde en çok tercih edilen yöntem metan gazını (CH4) oluşturan hidrojen
atomunun çok yüksek sıcaklık ve basınç uygulayarak ayrıştırılmasına dayanır.

Örneğin kömür kullanılarak metan üretilmek istenirse, kömürün içinde bulunan sülfür
gibi diğer zararlı maddelerinin temizlenmesi gerekir.
Temizleme işlemiyle ayrılan bu zararlı maddelerin nasıl depolandığı hakkında yeterli

veri yoktur.
Temizlenme işleminden sonra çıkan karbondioksit ve hidrojenin birbirinden

uzaklaştırılması gerekir.
Çıkan karbondioksit genel olarak yer altındaki terk edilmiş kuyularda veya kömür
yataklarının olduğu bölgede saklanır.

BİYOKÜTLE & ÇEVRE KİRLİLİĞİ
En basit ve en çok bilinen biokütle enerjisi kaynağı ağaçların, kesildiği kadar dikilip
dikilmediğinin denetlenmesinde yaşanan sorunlar ve dikilse bile yetişmesinin uzun
yıllar alması çevresel bir problemdir.
Biokütlenin çevreye verdiği zararlar üretim aşamasında daha fazladır. Biyoyakıt

tarımının kontrolsüz yapılması ve yoğun pestisit kullanımı toprağı sürekli olarak
kirletmektedir.
Azot döngüsünü bozan aşırı gübre tüketimi olumsuzluklardan bir diğeridir. Çok büyük
miktarlarda bitki yetiştirmek için gerekli olan suyun aşırı kaybı ise mavi gezegenimiz
için bir tehdittir. Etanol üretmek için temiz su kaynakları kirletilmekte, kirli sular ise
toprağa ve suya dökülmektedir.

ELEKTRİK ENERJİSİ & ÇEVRE KİRLİLİĞİ
Sizce elektrik enerjisinin çevre kirliliği üzerindeki etkisi nelerdir?

13 REFERANSLAR

REFERANSLAR
1. Anadolu Üniversitesi – Yenilenebilir Enerji Kaynakları Kitabı

2. Anadolu Üniversitesi – Geleneksel ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları Kitabı
3. Anadolu Üniversitesi – Enerji ve Çevre Kitabı
4. TEİAŞ Raporları
5. TKİ Raporları
6. IEA – Global Hydrogen Review
7. PwC - Güneş Enerjisi Sektör Raporu 2021
8. Hidrojen Teknolojileri Derneği 2021 Raporu
9. Hydro Power Status Report 2021
10. TPAO 2020 Raporu
11. EİGM – Enerji İstatistik 2022 Raporu
12. EPDK – Elektrik Piyasası 2021 Raporu
13. www.enerjiatlasi.com

HET211 Yenilenebilir Enerji Teknolojileri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

HET211 Yenilenebilir Enerji Teknolojileri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dr. C.

Dersin Kodu HET211

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 2

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR

Enerji birçok bilimsel kaynakta “iş yapabilme yeteneği” olarak tanımlanmaktadır. İş

Enerji günlük hayatımızda değişik biçimlerde karşımıza çıkmaktadır. Bunları hareket,

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 4

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 5

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 6

Birincil Enerji Kaynakları:

• Yenilenebilir enerji kaynakları: Su gücü, biyokütle, güneş enerjisi, rüzgâr enerjisi,

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 7

Yenilenemeyen enerji kaynaklarından olan kömür, dünyada kullanılan en önemli enerji

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 8

Doğal gaz dünyada genellikle ortam ısıtmasında, elektrik enerjisi üretiminde,

Doğal gaz dünyada en çok kullanılan üçüncü enerji kaynağıdır.

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 9

İkincil Enerji Kaynakları:

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 10

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 11

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 12

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 13

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 14

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 15

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 16

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 17

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 18

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 19

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 20

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 21

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 22

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 23

Elektrik Üretim Kaynakları

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 24

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 25

Elektrik Üretim Kaynakları

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 26

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 27

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 28

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 29

Bir TEP, bir ton petrolün verdiği enerji anlamına gelir.

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 30

Uluslararası Enerji Acentesi/Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Organizasyonu

• 1 TEP = 11.63 MWh

• 1 TEP = 39,683,207.2 BTU

• 1 TEP = 1.42857143 ton kömür

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 31

Kaynak\TEP Hesaplama Tablosu.xlsx

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 32

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 34

• Bitki topluluklarının birikimi ve çökelmesi,

Kömürleşme derecesine rank adı verilmekte olup en düşük düşük kömürleşme

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 35

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 36

Turba Linyit Taş Kömürü Antrasit

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 38

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 39

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 40

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 41

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 42

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 43

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 44

HET211 YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ - Dr. C. Çağdaş UYDUR 45