YILDIZ TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

AKIKAN YATAKTA KURUTMA PROSESNN NCELENMES

Mak. Mh. Orkan KURTULU

FBE Makina Mhendislii Anabilim Dal Is Proses Programnda Hazrlanan

YKSEK LSANS TEZ

Tez Danman: Prof. Dr. Hasan A. HEPERKAN (YT)

STANBUL, 2007

NDEKLER Sayfa SMGE LSTES ....................................................................................................................... iv KISALTMA LSTES ................................................................................................................ v EKL LSTES ........................................................................................................................ vi ZELGE LSTES ..................................................................................................................vii NSZ....................................................................................................................................viii ZET ......................................................................................................................................... ix ABSTRACT ............................................................................................................................... x 1. 1.1 1.2 1.3 1.4 2. 2.1 2.2 2.3 2.4 3. 3.1 3.2 3.3 3.3.1 3.3.1.1 3.3.1.2 3.4 4. 4.1 4.1.1 4.1.2 4.1.3 4.1.4 4.1.5 4.1.6 4.1.7 GR....................................................................................................................... 1 Akkan Yatak Sistemleri ........................................................................................ 2 Akkan Yatak Sistemleri ve Uygulamalar ............................................................ 3 Is Pompas Sistemleri ............................................................................................. 5 Akkan Yatak Sistemi ile Is Pompasnn Birlikte Kullanlmas............................ 6 AKIKAN YATAK VE KURUTMA..................................................................... 7 Akkan Yatak Sistemleri ........................................................................................ 7 Gda Kurutma ........................................................................................................ 16 Akkan Yatakta Gda Kurutma Sistemleri ........................................................... 19 Aratrma Sonular ............................................................................................... 27 DENEYSEL ALIMALAR................................................................................ 28 Deneysel almada ncelenecek rnler ............................................................. 28 Hesap Yntemi ...................................................................................................... 28 Basn Dm Hesaplar ..................................................................................... 29 Akkan Yatak erisindeki Basn Dm Hesaplar......................................... 29 Minimum Akkanlatrma Hz ............................................................................ 29 Ergun Denklemi;.................................................................................................... 32 Deneysel lmler ................................................................................................ 33 AKIKAN YATAKLI KURUTMA SSTEMNN TEORK HESAPLARI ....... 40 Kurulacak Olan Sistemin Elemanlar .................................................................... 42 Veri Toplama Sistemi ............................................................................................ 42 Debimetre .............................................................................................................. 42 Duyar Elemanlar.................................................................................................... 43 Dijital Hassas Terazi.............................................................................................. 43 Frekans Konvertr ............................................................................................... 43 Vakum Pompal arj stasyonu ............................................................................. 43 Gaz Toplama nitesi ............................................................................................. 44 ii

4.1.8 4.1.9 4.2 4.3 5.

Pleksiglas Boru ...................................................................................................... 44 Soutucu Gaz......................................................................................................... 44 Akkan Yataktaki Elein Basn Dm ........................................................... 44 Toplam basn kayb.............................................................................................. 45 SONU.................................................................................................................. 46

KAYNAKLAR......................................................................................................................... 47 EKLER ..................................................................................................................................... 50 Ek 1 Hesab Yaplan Hava Kanallar iin Kullanlan Tablolar ve Grafikler............................ 51 ZGEM.............................................................................................................................. 54

iii

SMGE LSTES P Ar B dk Dp Fi L l Pdyn Qh Qs R um w Z k k f f p Basn dm, [Pa] Arimed says [Boyutsuz] Minimum akkanlatrma formlnde arpan Kanal edeer ap [m] Partikl efektif ap [m] Hava kanalnn kesit alan [m2] Akkan yatak uzunluu, [m] Hava kanal uzunluu [m] Hava kanal ierisinde oluan dinamik basn dm [Pa] Hava kanal ierisindeki debi [m3/h] Hava kanal ierisindeki debi [m3/s] Hava kanal boru srtnme direnci [mmSS/m] Minimum akkanlatrma hz [m/s] Hava kanal ierisindeki hava hz [m/s] zel diren kayb [mmSS] Akkan yatak boluk oran [Boyutsuz] Kanal przllk katsays [Boyutsuz] Hava kanal zel direnci Havann viskozitesi [Ns/m2] Hava kanal zerindeki elemanlarn zel direnci [Boyutsuz] Havann zgl arl [kg/m3] Partikln zgl arl [kg/m3] Silindirlik oran [Boyutsuz]

iv

KISALTMA LSTES CFD ISE Malz. Max. Min. PLC ASABE Computational fluid dynamics Integral squared error Malzeme Maksimum Minimum Programmable Logic Control American Society of Agricultural and Biological Engineers

SLOGGER Serial logger

EKL LSTES ekil 1.1 Akkanms davranlar (Kunii, 1977) ...................................................................... 3 ekil 1.2 Is pompas (www.wikipedia.org) .............................................................................. 5 ekil 2.1 Debi metrenin ematik grnm (Gerald, 1952) ..................................................... 7 ekil 2.2 Malzemelere gre kalibrasyon erileri (Gerald, 1952) .............................................. 8 ekil 2.3 Akkan yatak ve elek tasarm (Heperkan, 1985) ................................................... 10 ekil 2.4 Boraks retilen akkan yatan ematik gsterimi (Akay, 1996).......................... 12 ekil 2.5 Akkan yatak ve filtrenin boyutlar (Ross, 1999) ................................................... 13 ekil 2.6 Akkan yatak deney ekli (Chopard, 2003) ............................................................ 14 ekil 2.7 Akkan yatak iinde oluabilecek kabarcklar (Kunii, 1977) ................................. 15 ekil 2.8 Kabarcklar incelemek iin hazrlanm deney dzenekleri (Johnsson, 2004) ....... 15 ekil 2.9 Ambar kurutmas ve kabin kurutmas (Dwayne, 2005) ........................................... 18 ekil 2.10 ay kurutma sistemi (S.J. Temple, 2000) .............................................................. 20 ekil 2.11 SLOGGER kontrol algoritmas (S.J. Temple, 2000) ............................................. 22 ekil 2.12 Akkan yatak (Istadi, 2002) .................................................................................. 23 ekil 2.13 Akkan yatak sistemi (Burgscweiger, 2002),........................................................ 24 ekil 2.14 Akkan yatak deney sistemi (Gl, 2003) .............................................................. 26 ekil 3.1 Akkan yatak deney dzenei ................................................................................. 33 ekil 3.2 Bulgurun basn dm erileri ............................................................................. 35 ekil 3.3 Krmz mercimein basn dm erileri ............................................................ 35 ekil 3.4 ayn basn dm erileri ................................................................................... 36 ekil 3.5 Malzemelerin yatak uzunluuna bal akkan yatak basn dm grafii .......... 38 ekil 3.6 Malzemelerin min. akkanlatrma hz akkan yatak basn dm erileri ...... 39 ekil 4.1 Tasarlanan akkan yatan ematik gsterimi......................................................... 40

vi

ZELGE LSTES izelge 3.1 Kurutulmak stenen rnlerin Fiziksel zellikleri.............................................. 28 izelge 3.2 Minimum akkanlatrma hz korelasyonlar (Kse, 1995) ............................... 30 izelge 3.2 Minimum akkanlatrma hz korelasyonlar (devam)....................................... 31 izelge 3.3 Bulgurun deneysel ve matematiksel hesaplarnn karlatrlmas...................... 37 izelge 3.4 Krmz mercimein deneysel ve matematiksel hesaplarnn karlatrlmas .... 37 izelge 3.5 ayn deneysel ve matematiksel hesaplarnn karlatrlmas ........................... 37 izelge 3.6 Malzemelere gre min akkanlatrma hzlar ve basn dmleri ................... 38 izelge 4.1 400x400 hava kanalnda hesaplanan toplam basn dmleri............................ 45

vii

NSZ Bu almann gereklemesini salayan, deerli katklarn benden esirgemeyen tez danmanm Yldz Teknik niversitesi. Makine Fakltesi retim yesi Sn. Prof. Dr. Hasan A. Heperkan a , deneysel almalarda gsterdii yardmlar ve almalarm sresince verdii destekten dolay Sn. Ar. Gr. Burak Olguna, tm almalarm sresince bana daima destek olan Aileme teekkr ederim.

viii

ZET Tarih boyunca gdaya olan ihtiya her zaman byk nem tamtr. Bu ihtiyatan dolay gda maddelerini uzun sre saklayabilmek ve koruyabilmek iin gda kurutmas ilemi nem kazanmtr. lk zamanlarda doal kaynaklardan yararlanlarak yaplan gda kurutmas ilemi iin teknolojinin gelimesiyle birlikte eitli sistemler oluturulmutur. Kurutma ileminde kurutma scakl ve kurutma hz malzemeye gre deimektedir. Kurutma ilemi srasnda malzemenin zelliklerine gre belirli bir scaklktan yukarya klamaz. Scakln belirlenen kritik deerden fazla olmamas istenir. Bu nedenle kurutma sresi scaklktan daha ok, kurutma havasnn hzna bal olarak deiir. Dolaysyla kurutma sresinin yeterince ksalabilmesi iin kurutma havasnn rne tam olarak nfuz etmesi gerekir. Bununla birlikte kurutma ileminde sistemde havay stmak iin verilen enerji en byk sorunlardan biridir. Gda kurutmasndaki enerji ekonomisi yznden son dnemlerde gda kurutmas ilemlerinde akkan yatak kullanm byk nem kazanmtr. Akkan yatak sistemleri yakt yakma sistemlerinden nkleer aratrmalara, medikal sistemlerden gda kurutma sistemlerine kadar ok geni bir yelpazede kullanlmaktadr. Son zamanlarda akkan yatakl sistemlerin kullanm yaygnlamtr. Genel olarak yaplan aratrmalarda akkan yatakl kurutma sistemleri laboratuar boyutlarnda hazrlanp extrapolasyon yaplarak byk sistemlere adapte edilmektedir. Aratrmalarda yaanlan en byk zorluk akkan yatan yarataca basn dmn simle edebilmektir. Akkan yatak sistemlerinde en byk basn dm akkan yatak ierisinde olumaktadr. Akkan yatak ierisinde oluacak bu basn dm iin akkan yatak ierisinde minimum akkanlatrma hznn bulunmas gerekmektedir. Literatrde minimum akkanlatrma hz iin bir ok korelasyon bulunmaktadr; bunlar yaplan deneyler sonucu elde edilmi ampirik ifadelerdir. Minimum akkanlatrma hzna gre akkan yatak ierisinde oluabilecek basn dm hesaplanabilir. Bu tez almasnda literatrdeki minimum akkanlatrma hzn veren korelasyonlar iin ayr ayr hesaplar yaplp daha sonra bir akkan yatak zerinde fiziksel zellikleri bilinen maddeler iin akkanlatrma ilemi incelenmitir. ncelenen maddelerin lm sonucu bulunan minimum akkanlatrma hzlar, matematiksel korelasyonlar ile hesaplanan deerlerle karlatrlp, geree en yakn deerler bulunmaya allmtr. Kurulmas planlanan akkan yatakl kurutma sistem iin gerekli ekipmanlar ve zellikleri ayrntl bir ekilde anlatlmtr. Anahtar Kelimeler: akkan yatak, akkan yatakta kurutma, ergun denklemi, minimum akkanlatrma hz

ix

ABSTRACT Throughout history, there has always been a significant need for food. This need has played an important role in terms of the processes for preserving food for a long time and drying food is one of those processes. In the early days, mainly natural resources were utilized to dry food, however along with the advancements in technology; various systems have been developed to serve the same purpose. In the process of drying food, the temperature as well as the rate of drying may vary according to the type of material. During the process, depending on the type of material, temperatures exceeding a particular value can not be applied. The temperature is desired to remain under a certain critical value. For this reason, the duration of the drying process varies depending on the drying rate rather than the temperature itself. Therefore, to shorten the duration of the drying process significantly, drying air should completely penetrate into the material. However, the energy supplied to heat the air in the system during the drying process is one of the main problems. Due to energy saving policies, the utilization of fluidized beds gained a great importance in food drying processes recently. Fluidized bed systems are used in a wide range of activities such as fuel burning systems, nuclear research, medical systems and food drying systems. Especially, use of fluidized beds has increased to a large extent recently. Fluidized bed drying systems from general research are adapted to large systems after extrapolation. The main problem encountered during the research is the simulation of the pressure drop that emerges due to fluidization. In fluidized bed systems, the highest pressure drop takes place within the bed. To estimate this pressure drop in the fluidized bed, the minimum fluidization velocity should be calculated. There are various correlations for the minimum fluidization velocity in literature and these are empirical statements achieved through experiments. The pressure drop can be calculated after the minimum fluidization velocity is determined. In this study, separate calculations with correlations in literature for the minimum fluidization velocity are carried out and subsequently the fluidization process is examined in a fluidized bed for materials with known physical properties. The minimum fluidization velocity values calculated for these materials are compared with the values calculated based on mathematical correlations, to predict real minimum fluidization values. The necessary equipment and their characteristics for a fluidized bed drying system are explained in detail. Keywords: Fluidized Bed Drying, Ergun Equation, Minimum Fluidization Velocity

1 1. GR

Kurutma ilemi, kurutulacak rn zerinde bulunan su miktarnn eitli yntemlerle rn ya da parack zerinden uzaklatrlmasdr. Kurutma ilemi, birok rnde eitli sistemler ile yaplabilmektedir. En basitinden sa kurutmas, ya da eker fabrikalarndaki ekerlerin ilemden sonra kurutulmas, gdalarn kurutulmas, %100 oranda alkol elde edilmesi ya da ya aacn ilem grmeden nce iindeki suyun dar alnmas rnek olarak verilebilir. Grld zere kurutma ileminin birok uygulama alan vardr. Kurulacak olan deney tesisatnda gda kurutmas zerinde durulmutur. Endstriyel gda kurutmasna bilimsel yaklam 18.yy da balamtr. Gda kurutmas ilemi ilk olarak sebze kurutmas ile 18. yzylda gereklemitir. Uzun soluklu savalarn devam etmesiyle birlikte gdaya olan ihtiya insanlar gda kurutmas teknolojisine ynlendirmitir. rnek olarak Krmdaki ngiliz askerleri (1954-1856) yanlarnda lkelerinden getirmi olduklar sebzelerle idare etmilerdir. Yine ayn ekilde, Kanadadan kurutulmu olan sebzeler Gney Afrikadaki Boer Savandaki (1899-1902) askerleri beslemek amacyla yollanmtr. Bir baka rnekte ise 1. Dnya Savanda yaklak olarak 4500 tonluk kurutulmu rn Amerikadan birliklere gnderilmitir. (Gongora-Nieto, 2001) Gda kurutmas biyokimyasal, kimyasal ve gda endstrileri gibi srelerde ok nemli bir ilemdir. Kurutmann temel amac malzemeden suyun uzaklatrlmasdr. Gdalarda kurutma ilemi ile kurutulmak istenen rnn iindeki su alnarak, mikro organizma bozulmalarn azaltmak ya da durdurmak hedeflenmektedir. Bir baka adan baklacak olunursa, kurutulan malzeme ierisinde herhangi bir kimyasal reaksiyon olumasn engellemek temel hedeftir. Gda kurutmas ilemlerinde iki ifade vardr. Bunlardan biri dehidre edilmi rn dieri ise kurutulmu rndr. Kurutulmu rn ile dehidre edilmi rn farkl anlamlar iermektedir. Amerikan Tarm Departmannn aklamasna gre iinde %2,5 dan fazla su bulunmayan rnler dehidre edilmi rn, ierisinde %2,5 dan fazla su bulunan rnler ise kurutulmu rn olarak ifade edilmektedir. (Gongora-Nieto, 2001) Gda kurutma sistemleri kullanm amalarna gre sralanacak olunursa; gnete kurutma, suni kurutma, kombine kurutma olarak sralanabilir. Gne enerjisi ile kurutma ilemi ak havada yaplmaktadr; hijyenik adan pek tavsiye edilmeyen bir sistemdir. Suni kurutma ilemi ile dardan alnan havann elektrikli bir stc, ya da yakma sistemleri araclyla kurutulduktan sonra gda maddesiyle temas ettirilmesi ilemidir. Kombine kurutma sistemi ise gne enerjisi ile birlikte suni kurutma sistemlerinin btnleik olarak kullanld kurutma

2 sistemleridir. Bu sistemlere tepsili ve kabin tipli kurutma sistemleri rnek olarak gsterilebilir. (http://www.erzurum-tarim.gov.tr/teknik/gida/kurutma.htm). Kurutma sreleri genel olarak dorusal olmayan sreler olarak bilinir. Tarmsal rnler, gda maddeleri, maya, enzim ve bakteri tr biyolojik rnler, kurutma sreci boyunca scaklk, nem oran gibi kurutma koullarna kar ok hassas davran gsterirler. Bu yzden kurutma srelerinin modellemeleri olduka karmak ve zordur. Gda kurutmasnda ihtiyaca gre ya da kurutulmak istenilen rne gre genel kurutma sistemleri ya da zel kurutma sistemleri gelitirilmitir. Bunlar genel balklar altnda isimlendirilecek olursa; tepsili kurutma, kabinli kurutma, tnel kurutma, tamburlu kurutma gibi adlandrlan kurutma sistemleridir. Bunun yannda zel kurutma sistemleri de olduu bilinmektedir. Bu sistemlerde, kurutma prosesi srasnda, kurutma havas ve kurutulacak rnn tam olarak bulumas istenir. zel kurutma sistemlerinin tercih edilmesinin bir baka nedeni ise baz durumlarda ok ekonomik olmayan kurutma ileminin ekonomik hale getirilmeye allmasdr. zel kurutma istemleri arasnda en ok uygulamaya sahip olanlar sprey kurutma, vakum kurutma, dondurarak kurutma, akkan yatakl kurutma sistemleridir. (University of Texas, 2005)

1.1

Akkan Yatak Sistemleri

Akkanlatrma ilemi, fan araclyla basnlandrlan havann veya pompa araclyla basnlandrlan akkann; akkanlatrlmak istenen kat paracklar arasndan, rne etki eden yer ekimi kuvvetini yenecek kadar yksek hzla geirilerek, paracklarn askda tutulmasdr. Akkanlatrlacak malzeme silindirik bir boru (yatak malzemesi) ierisine konulur. Sistemde akkan yatan silindirik seilmesinin nedeni, yatak ierisinde sivri ke olmas durumunda hava veya akkann oluan boluktan kaarak homojen bir dalm kt ynde etkilemasidir. Malzeme ya da kurutulacak rn havada askda kalarak homojen bir yap meydana gelir. Bu sayede sistemimizin iindeki rn ya da malzeme bir akkan gibi davranta bulunur. ekil 1.1de basite akkanlatrlm bir sistemin tepkileri ekillerle gsterilmektedir.

ekil 1.1 Akkanms davranlar (Kunii, 1977) ekil 1.1de grld gibi eer basit fizik kurallarn akkan yatak zerinde uygulayacak olursak u sonular grlr. Birinci ekilde grld zere akkan yatak ierisindeki akkanlam rnn zerine hafif bir cisim koyarsak cisim genel tabiriyle akkan zerinde yzermi gibi en stte yzer ekilde durur. kinci ekilde grld zere sistemi al bir konuma getirirsek yine akkan gibi davranp yzeyi dz olacak ekilde durur. nc ekilde ise sistem zerinde delik aacak olursak yine akkanms davranan paracklar bu alan delikten dar doru akarlar. Drdnc ekilde ise iki farkl ykseklikteki sistemi ortalarndan bir blgeden birletirecek olursak st yzeylerinin seviyeleri birleene kadar aralarnda parack transferi olacaktr. Beinci resimde ise akkanms davranan paracklarn alt noktasndan ve st noktasndan yaplan basn lmnde sistemin statik basncn lebilmekteyiz. Paracklar havada askda tutmay salayan hava hzlar, rnden rne zellikle de parack byklne ve younluuna bal olarak deiir.

1.2

Akkan Yatak Sistemleri ve Uygulamalar

Akkan yatak kullanm her sektrde geerlidir. Gemiten gnmze yaplan sistemler ile akkan yatak kullanm yelpazesi genilemitir. Akkan yatak ve akkanlatrma bilimi, kat cisimlerin akkanlatrlp yaklmasndan tanecikli rnlerin kurutulmasna kadar ok geni alanlarda incelemeler yapmtr. Kmr tozu gibi kat yaktlarn akkanlatrlmas sonucu yaklmas scak akkan yatak olarak belirtilmitir. Scak akkan yatak sistemi ile kat parack gazlatrlarak daha yksek verimli bir yakma ilemi salanmak istenilmektedir. Bu sayede yaklmas istenilen paracklardan maksimum derecede yararlanlm olunur.

4 Kat paracklarn akkanlatrlp ierisindeki suyun dar alnmas ilemi ise literatrde souk akkan yatakolarak gemektedir. Aratrma yaplm sistemler genelde laboratuar koullarndan hazrlanm deney sistemleridir ve elde edilen sonulara gre extrapolasyon yaplarak aratrma sonular byk sistemlere adapte edilmektedir. Akkan yataklarn kurutma ile ilgili avantaj ve dezavantajlarna bakalm (Kunii, 1977). Akkan yatak kullanmnn faydalar; Akkan yatak ierisinde oluan homojen yap sayesinde ak srekli klmak ve ak kontrol etmek kolaydr. Akkan yatak ierisinde karm izotermal artlar yaratr, karm kontrol etmek kolaylar. zotermal bir sistem olmasndan tr homojen bir kurutma salanr. Is ve ktle transferi verimleri dier konvansiyonel kurutma sistemlerine gre daha yksektir. Yksek verimlerden tr kurutma sresi ksadr.

Akkan yatak kullanmnn zorluklar; Akkanlam olan paracklar akkan yatak ierisinde tanmlamak zordur. Byk miktardaki sapmalara yol aan durmalar havann tanecikler ile kar karya gelmesini engellemektedir. Hzl karmlarda kat paracklarn homojen olmayan ekilleri yznden baz akkan yatak sistemlerinde akkan yatak performans dmektedir. Grld zere akkan yatak kullanmnn faydalar zorluklarna gre daha fazladr.

5 1.3 Is Pompas Sistemleri

Is pompas dk scaklkta bir ortamdan yksek scaklkta bir ortama sl enerji aktaran bir makinedir. ekil 1.2de s pompas evrim emas grlmektedir. Sitemin elemanlar numaralarna gre aklanlrsa. 1. Youturucu (Kondenser) 2. Genileme Valfi 3. Buharlatrc (Evaparatr) 4. Kompresr

ekil 1.2 Is pompas (www.wikipedia.org) Soutma makineleri ve s pompalar ayn evrimi gerekletirirler, fakat kullanm amalar farkldr. Bir soutma makinesinin amac dk scaklktaki ortam, ortamdan s ekerek evre scaklnn altnda tutmaktr. Daha sonra evreye veya yksek scaklktaki bir ortama s geii, evrimi tamamlamak ve yaplmas zorunlu bir ilemdir fakat ama deildir. Is pompasnn amac ise bir ortam scak tutmaktr. Bu ilemi yerine getirmek iin dk scaklktaki bir sl enerji deposundan alnan s, stlmak istenen ortama verilir. Dk scaklktaki sl enerji deposu genellikle souk evre havas, kuyu suyu veya toprak, stlmak istenen ortam ise bir evin iidir. Is pompasnn arlkl kullanm alanlar, gda soutma veya dondurma ilemleri, hava artlandrma sistemleri veya konfor sistemleri, akkan soutma sistemleri (Chiller), veya souk su hazrlama sistemleridir.

6 1.4 Akkan Yatak Sistemi ile Is Pompasnn Birlikte Kullanlmas

Kurulacak deney sisteminde kapal sistem akkan yatak ile tmleik alan s pompas kullanlacaktr. Dorudan s pompasnn kullanlmasnn nedenlerinden biri, elektrik tahrikli bir sisteme gre daha az enerji harcayarak kurutma ileminin gereklemesidir. Kapal bir sistem olmas sonucu sisteme verdiimiz enerjiyi dar atmayp s pompas evriminde tekrardan kullanarak enerjiden tasarruf etmek istenilmektedir. Sistemin kapal bir sistem olmasndan dolay havann nem tutma zelliinden max. faydalanlmaktadr. Yine sistemin kapal bir sistem olmasndan dolay hijyenik adan avantajl olmaktadr. Ama, deney dzeneinde akkan yatak ile kurutma ilemi ile gda rnleri asndan homojen kurutmann etkilerini belirlemek ve sabit kurutma iin s iletim katsaylarn hesaplamaktr. Is pompas sistemde ise s pompasna arj edilen gaz miktarna gre soutma performansnn belirlenmesi planlanmaktadr. lk olarak incelenecek olan soutucu akkan R134adr. leriki safhalarda izobtan, CO2, gibi gnmzde soutma sistemlerinde kullanlmas incelenecektir. dnlen ve incelemeleri hala srmekte olan soutucu akkanlar

7 2. AKIKAN YATAK VE KURUTMA

2.1

Akkan Yatak Sistemleri

1949da hazrlanm Fluidization Nomenclature and Symbols adl makalede Walter J. Murphy akkanlatrma alanndaki hzl gelien bilimin anlamsal baz problemler ierdiini anlatmaktadr. Akkanlatrma bilimine bir standartlatrma getirmek amacyla eitli terim ve semboller kabul edilmek istenmitir. Bu nedenden yola klarak akkanlatrma zerine alan bir grup insann ortaklaa kard sembol ve terim listesi oluturulmutur. Yazda ayrca ortaya karlan sembol ve terimlerin statik olmad ayn zamanda karlan listenin mkemmel olmad hala gelimekte olduu belirtilmitir. Liste ngiliz sisteminde verilmi, akkan yatak bilimi ile alakal olan terimler aklanmtr. C.F. Gerald, 1952 ylnda yazd Fluid Bed Flowmeter adl makalesinde incelenen debimetrenin yazld seneye kadar zerinde herhangi bir alma yaplmadn belirtmitir. Debimetrenin baz nemli zellikleri vardr. Bunlar; basit bir sistem olmas, ierisinde devaml ak salanyor olmas, korozif sistemlerde alma olana, kk tanabilir bir hacim olmas ve basn dmnden etkilenmeyen yksek hassasiyetli bir model olmasdr. ekil 2.1 de debi metrenin ematik ekli grlmektedir.

ekil 2.1 Debi metrenin ematik grnm (Gerald, 1952) Ksaca sistemi aklamak gerekirse sistemde 2 in (50 mm) i apnda yaklak 1mm kalnlnda cam tp kullanlmtr. Bir dier aklamaya gre debimetreyi effaf herhangi bir

8 malzeme ile imal etmek mmkndr. Ancak dier effaf olmayan malzemeler bile kullanlabilir. Burada elde edilmek istenen bir ekilde akkan yksekliini grebilmektir. Debimetrenin malzemesi konusunda, ultrasonik sistemlerle ya da dier baka sistemlerle, akn debimetre iinde takip edilebildii srece sorun kalmamaktadr. ekil 2.1de st ksmda grlen bombenin nedeni kaza ile oluabilecek tamalarn engellenebilmesidir. Deney dzeneinde geni yzeyli materyaller kullanlmaktan kanlmtr. Kullanlan malzemeler, cam kreler, ottawa kumu ve krlm granittir. Deney malzemelerinin aplar
2 : 1 arasndadr. Bu aplarda ak etkileyecek herhangi bir

etki grlmemitir. Parack apna bal herhangi bir denge problemi ortaya kmamtr. Yine ayn ekilde hysterisis etkisinin olumamas da bu yaklam dorulamaktadr. Genel olarak bu aplarda allrsa karlan kalibrasyon erileri daha dzgn olmaktadr. ekil 2.2de debimetrenin test edildii malzemelerin kalibrasyon erileri gzkmektedir.

ekil 2.2 Malzemelere gre kalibrasyon erileri (Gerald, 1952) Test edilen malzemeler unlardr: 1. 45-65 mm krlm granit 2. 28-35 mm cam kreleri 3. 14-20 mm cam kreleri 4. 1/16 in cam toroids

9 Debimetrede bu inceleme ve dier kaynaklara gre tp apna superficial lineer hz etki etmemektedir. almada dier kaynaklarda incelenen debimetrelere gre daha byk apl bir tp kullanlmtr. 1963 ylnda Rose, A., Smith, H., tarafndan hazrlanan Fludized Bed Dryers adl makalede akkan yatak zellikleri anlatlmtr. Makalede ayrca akkan yataa etki eden faktrlerden ksaca bahsedilmitir. Oluturulmu olan deney tesisat zerindeki verilere gre s dengesi, ktle dengesi, gerekli hava, kan havann bal nemi hesaplanmtr. Hesaplanan deerlerden ayr olarak akkan yatak zerinde bulunmas gereken cihazlardan ksaca bahsetmilerdir. Bunlar fan, stc nite, hava egzoz sistemi, kontrol sistemi gibi elemanlardr. 1967 Heat Transfer in Fluidized Beds adl makalede Peter Harriott, L. A. Barnstone, akkan yatakta s transferi denklemlerini karmlardr. J.J. Barker isimli yazarn makalesine atfta bulunmulardr. Baz artlar iin denklemler karlmtr. Bu denklemler s transferi denklemleri, gaz kabarcklar arasndaki s transferi denklemleri, katalist egzotermik reaksiyon denklemleri, katalitik olmayan egzotermik reaksiyon denklemleridir. karlm olan denklemler ayr ayr incelenip yorumlanmtr. 1981 ylnda hazrlanp American Chemical Society tarafndan yaynlanm olan Jet

Penetration in a Pressurized Fluidized Bed adl makalede jet tesiri verileriyle ilgili inceleme yaplmtr. Laboratuarda atmosferik basnta incelenmi olan malzemelerin nmerik sabitlerinin farkl olduu grlmtr. Malzemeler: 1. Ottawa kumu 2. FMC kmr 3. Siderit Makalede kullanlan malzemelerin fiziksel zellikleri verilmitir. Kullanlan akkan yatak 30 cm yksekliinde ve 2,5 cm apnda olup, akkan olarak azot ve datc nozulu kullanlmtr. Yaplan deneysel almalarda eitli basnlarda deneysel ve teorik hzlarn karlatrlmalar yaplmtr. Sonu olarak bulunan ve yaplan korelasyon ile deneysel hesaplamalar birbirini ok yakn deerlerle tutmaktadr. Bu korelasyon ile akkan yatak tasarmnda kolaylk salamaktadr. ncelen makale 1981 ylna kadar akkan yatak iin yaplm olan ilk korelasyonlardan biridir. Hseyin Vural ve Hasan Heperkan, 1985 ylnda Akkan Yataklarda ift Katl Datc Elek Kullanm adl makalelerinde akkan yatak tasarmnda zellikle nem verilmesi gereken

10 konunun basn dm olduunu vurgulamlardr. Hazrlanan makalede delik aklklar ayarlanabilen bir elein eitli malzemeler ile basn dm hesaplar yaplp tablo ve grafik eklinde sonular karlmtr. Elek deitirilmeden farkl malzemelerin akkanlatrlmas salanmtr. Sistemin ve elein ekli ekil 2.3da grlmektedir.

ekil 2.3 Akkan yatak ve elek tasarm (Heperkan, 1985) ekil 2.3de grlen akkan yatak zerinde 1, 2, 3, 4, 5 ve 9 noktalarndan basn lm yaplmaktadr. 6 numarada kompresr gzkmektedir. 7 noktas serbest blge olarak belirtilmitir. 8 noktasnda ayn anda sistem zerindeki basn dmleri de incelenen ift katl datc elek bulunmaktadr. 10 noktasnda ise hz lm yaplmaktadr. Sistemde u malzemeler kullanlmtr. 1. Silikajel 2. Bezelye 3. Kum Deney sonularna gre 5mm aklkta elein verdii maksimum basn 550 Pa elde edilmitir. Elek akl 3mm alndnda maksimum basn kayb 950 Pa kadar ulamtr. Eer elek akl 2 mm olursa bu sefer elekteki basn dm maksimum olarak 4000 Pa mertebelerine ulamtr. Grlecei zere elek zerindeki aklk deitike basn dm de deimektedir.

11 Mateer, David D., Novak, Lawrence T tarafndan 1986 ylnda hazrlanm Trickling Flow Pressure Drop in Packed Beds of Formed Catalysts adl makalede, 1,3mm ve 9,5 mm apndaki partikller iin kabarckl ak basn dm hesab yaplmtr. Ergun denkleminin modifiye edilmi halinde boluk oran ile kabarckl ak arasnda uygun bir iliki bulunmutur. Deney sistemindeki elemanlar, suyu akkan yatak iine pskrtecek nozul, basn tapas, su manometresi ve hava ve suyun debisini lebilmek iin rotometre olarak belirtilmitir. Deneysel almada basn etkilerinden lm yaplmtr. Deney dzeneinde hem yksek basn hem de alak basn etkileri gzlemlenmitir. Deney sonular daha sonra tablo olarak hazrlanan makale ierisinde gsterilmitir. Ramazan Kse 1995 ylnda hazrlam olduu Akkanlatrma Hz ile Akkan Yatakl Yakclar Arasndaki likinin ncelenmesi adl makalesinde, minimum akkanlatrma hzlarn veren denklemleri teker teker tablo halinde vermitir. Verilmi olan denklemlerden balcalar, Wen & Yu, Davies & Richardson, Leva gibi aratrmaclarn bulduu denklemlerdir. Btn denklemler gsterildikten sonra denklemler irdelenip eitli faktrlere bal deiimleri grafiksel olarak sunulmutur. rnek olarak tanecik ap ile akkanlatrma hz arasndaki ilikiyi veya sabit tanecik apnda min. akkanlatrma hznn scaklkla deiimini grebilmekteyiz Deney sonular bize kk taneciklerin akkanlatrma hzlarnn basntan pek etkilenmediini sylemektedir. Dier taraftan byk ve younluu yksek taneciklerde ise basn artyla taneciin akkanlatrma hzlarnn azald grlmtr. 1995 Fluidized-Bed Bioreactors adl makalelerinde Francesc Godia, Carles Sola adl yazarlar, akkan yatak bioreaktrleri hakknda bilgiler vermilerdir. Hazrlanan makalenin geri kalan ksmnda ak ekilleri, deiik fazdaki paracklarn naklinin mekanizmas, bioreaktr iindeki ekirdek oluumu hakknda bilgiler yer almaktadr. Ek olarak akkan yatakl bioreaktrlerin gelitirilmesi ile ilgili bilgiler de verilmektedir. Bioreaktr iindeki reaksiyon ve difzyonu incelenip denklemler srasyla verilmitir. Makale ierisinde ktle dengesini hesaplayan denklemlere de deinilmitir. Production of Anyhydrous, Cristaline Borax in a Fluidized Bed, S. Kocakuak, K. Akay, T. Ayok, H.J. Krolu, .T. Sava, R. Tolun, tarafndan 1996 da yaynlanan makale, bileiminde su bulunmayan boraks retiminin ne kadar zor bir retim olduu ve retim maliyetinin ne kadar ok olduu zerine bilgiler iermektedir. Yaplan almada susuz boraksn retim kalitesinin arttrlmas, retim srasnda oluan ar scaklktan boraksn

12 erimemesi iin daha dk scaklklarda almas ve retim maliyetleriyle retim zorluklarn basitletirmek amal incelemeler yaplmtr. Yaklak olarak 800 oC ile 1000 oC arasnda alan sistem akkan yatak kullanmyla 550 oC da altrlmtr. Deney sisteminin ematii ekil 2.4de gsterilmitir.

ekil 2.4 Boraks retilen akkan yatan ematik gsterimi (Akay, 1996) Deney srasnda Etibor-46 adl madde kullanlmtr. Bor retimi srasnda 3 farkl deney yaplmtr. Birincisinde scaklk deitirilerek retim salanmtr. Bu deneylere gre hangi scaklklarda ne kadar hzl ve havann iinde ne kadar nem brakt incelenmitir. Deney sonucunda 400 oC ile 550 oC arasnda iinde su iermeyen boraks elde edilmitir. kinci deneyde scaklk kontrol ile birlikte nem kontrol de yaplmaya balanmtr. Nem yaklak 25 oC %15 bal nemde tutulmutur. Bu sayede scaklk 400 oC da sabitletirilerek retim gereklemitir. Deney srasnda retime etki eden faktrlerin scaklk, nem kontrol, stma sresi olduu gzlemlenmitir. Ayrca malzemenin iindeki nem miktar retilen boraksn parack bykln de belirlemektedir.

13 1999 Prediction of Pressure Drop and Flow Distribution in Packed Bed Filters adl makalede Kate Taylor, Anthony G. Smith, Stuart Ross, Martin Smith, CFD (Computational Fluid Dynamics) kullanarak akkan yatak iindeki filtrede oluan basn dmnn matematiksel modelinin deneysel deerlere uygunluunu incelemitir. Deneysel sonulara gre en uygun matematiksel model karlmtr. Deney srasnda ncelikle akkan hz ve basn dm deerleri deneysel olarak bulunmutur. Daha sonra bu bulunan deerlerle bir formlasyon oluturulmutur. Sistemin ematik diyagram ekil 2.5de gsterilmitir.

ekil 2.5 Akkan yatak ve filtrenin boyutlar (Ross, 1999) CFD ile geometri denklemleri, trblans modeli ve snr artlar, basn d basn kayb ifadeleri, absorbsiyon modellemeleri yaplmtr. Deney ve hesaplamalar sonucunda CFD modelleme ile basn dm ve akkanlatrma hzn bulan doru metot bulunmutur. Bu metot ile geni aralktaki ters simetrik geometrideki ak zellikleri hesaplanabilmektedir. Yaznn sonunda deney sonular ayrca grafiksel ve grsel olarak gsterilmitir. R. Shankar Subramanian tarafndan 2002 ylnda yazlm olan Flow Through Packed Beds and Fluidized Beds adl makalede, akkan yatak ierisindeki ak ile alakal denklemler ve hesaplamalar vardr. Akkan yataktaki basn dm hesabn yapabilmek iin Ergun denklemi kullanlmtr. Ergun denklemi baz hallere gre modifiye edilip gsterilmitir. Yazda minimum akkanlatrma hz, akkan yatak iindeki malzemenin hacmi, net malzeme arl gibi deerlerde ayrca bulunabilir.

14 2003 ylnda Packed Beds and the Ergun Equation: Relationship Between Fluid Flow and Pressure Drop adl makaleyi yazm olan Mary Chopard, Aaron Welsh, Jonathan Ng, Martha Ottenberg, Rachel Holbrook makalelerinde modifiye edilmi Ergun denklemine gre yaplan basn dmlerini doru olarak hesaplanmasn incelemitir. Ama akkan yatak iindeki hzlar dzgn olarak rotometreden hesaplayabilmek, bir baka deile dzgn bir ekilde basn dmn hesaplamak ve kalibre edilmi rotometreler yardmyla ak kusursuz olarak okuyabilmektir. Rotometre kalibrasyonunun yan sra akkanlatrlmak istenen malzemeye gre akkan yatak boluk oran (void fraction) da llmtr Sistemin ekli ekil 2.6da grlmektedir.

ekil 2.6 Akkan yatak deney ekli (Chopard, 2003) Deney sisteminde iki apta akkan yatak kullanlmtr. Bunlardan biri 3,25 inlik akkan yatak ve dieri ise 5,25 inlik akkan yataktr. Kullanlan malzemeler ise iri taneli kum ve mermerdir. Srdjan Sasic, Filip Johnsson, Bo Leckner tarafndan yazlan 2004 ylndaki Interaction Between a Fluidized Bed and Its Air-Suply System: Some Observations adl makalede deney sistemi 12MWlk 1/9 lekli bir akkan yatak modelidir. Akkan yatak zerindeki basn dalgalanmalarnn hava salayc sistemin ve uzun hava kanallarnn akkanlatrmaya etkileri incelenmitir. Bu kltlm modelde 3 farkl kabarckl ak grlmtr.

15 1. Tam teekkl etmi kabarck rejimi bu rejimde tek bir kabarck sistemin iinde olutuu aklanmtr. 2. Tam teekkl etmi kabarck rejimi arlkl bir rejimdir fakat iinde kabarck patlamas grlmtr. 3. Sadece kabarck patlamas oluumu. Bu kabarcklar akkan yatak ierisinde dzgn olmayan uzamalar yaparak ekillendikleri anlatlmtr.

ekil 2.7 Akkan yatak iinde oluabilecek kabarcklar (Kunii, 1977) Buradaki ama hava fleme sistemiyle akkan yatak arasnda bir optimizasyon yapp fana verilen fazla enerjiyi azaltmaktr. ekil 2.8de deney dzeneklerinin ekillerini grlebilir.

ekil 2.8 Kabarcklar incelemek iin hazrlanm deney dzenekleri (Johnsson, 2004)

16 ekildeki 2.8deki iki farkl dzenek zerinde yaplan incelemelerin sonular syle aklanmtr. Dk gaz hzlarnda dk basn dmleri elde edildii belirtilmitir byle durumlarda tam teekkl etmi kabarck olutuu belirtilmitir. Yksek hzlara geildiinde kabarcklarn olumasna gre akkan yataktaki basn dalgalanmalarnn deitii belirtilmitir. Hangi durumda nasl bir kabarck oluaca hangi parametrelere bal olduu belirlenememitir. Ayn koullarda yaplan deneyde tam teekkl etmi kabarck ve kabarck patlamas olutuu grlmtr. Hangi koullarda kabarck patlamas oluacan tahmin etmenin mmkn olmad aklanmtr. Makalede akkan yatakta ve hava toplama nitelerine gre basn dm ve fan hz grafikleri verilmitir. Yazarlar bu konu zerinde daha fazla aratrma yaplmas gerektiini belirtmilerdir. 2005 ylnda Fixed and Fluidized Beds adl makale University of Texas tarafndan

hazrlanmtr. Yazda akkanlatrmann nasl gerekletii ve hesaplamalar hakknda bilgiler verilmektedir. Ayrca hesaplama yntemlerinin yannda hesaplama rnekleri de bulunmaktadr. Hesaplamalar ierisinde akkan yatak basn dm (Ergun Denklemi) minimum akkanlatrma hz, laminar ak, trblansl ak, rn srtnme faktr, akkan yatak boluk oran, akkan yatak ykseklii hesaplarna deinilmitir. 2005 ylnda yaynlanm olan Taneli rnlerde rn ev Karakteristiklerine Bal Depolama Ykleri Turgut ztrk, Hakan Kibar tarafndan hazrlanmtr. Makalede taneli rnlerin fiziksel zellikleri (Nem ierikleri, zgl hacimleri, Tane aplar) ve saklama koullarna gre fiziksel zellikleri verilmitir. Makalede verilen deerler akkan yatak tasarmnda byk nem tamaktadr. Akkan yatak tasarm edilirken baz n hesaplara ihtiya vardr bu n hesaplar iin gerekli olan rn nem miktar, rn ap, gibi zellikler ok byk nem tamaktadr.

2.2

Gda Kurutma

1992 ylndaki Drying and Storage of Grains and Oilseeds adl kitab Donald B. Brooker, Fred W. Bakker-Arkema, Carl W. Hall, yazmlardr. 1992 ylnda hazrlanm olan bu kitapta baz taneli rnlerden rnekler vererek rnlerin zellikleri, nem miktar, rn kalitesi ve rn kalitesi iin gerekli standartlar, kurutma sistemleri tasarm gibi birok konu hakknda ve hesaplamalar ile ilgili bilgiler vardr.

17 1999da Murat zdemir, ve Y. Onur Devres, tarafndan hazrlanan The Thin Layer Drying Characteristics of Hazelnuts During Roasting makalede ince tabaka fndk kavurma ilemi srasnda 100-160 oC scaklklara kld belirtilmitir. Bu sistemi incelemek iin 5 adet yarteorik ve 2 adet ampirik model oluturulmutur. Yazda bu modeller ayr ayr incelenerek birbirleriyle karlatrlmtr. Oluturulan her modelin denklemleri tablo halinde verilmitir. Deney sistemleri yledir. Istcnn altnda fan vardr. Fann fledii hava snarak odack iinde ince tabakalar halinde tepside bulunan fndklarn zerinden geerek dar atlmaktadr. Deney sonularna gre hazrlanan sistemde karlan modellerden biri olan Thomson modeli fndk kavurma ilemi iin en uygun modeldir. 2001de yaynlanm Advances in Dehydration of Foods adl makaleyi Humberto VegaMercado, M. Marcela Gongora-Nieto, Gustavo V. Barbarosa Canovas adl yazalar yazmlardr. Yazarlar makalede gda kurutma ileminin zelliklerini ve bizim iin nemini anlatmtr. Makalede gda kurutmann ve ayn zamanda psikometrinin temellerinden, gda kurutma sistemlerinin uygulanabilirlii ve uygulama alanlarndan, genel kurutma sistemlerinden, genel olarak kurutma ilemlerinin faydalarndan ve zorluklarndan bahsedilmektedir. eitli kurutma sistemlerinin ematikleri verilmitir ayrca bu sistemler ksaca anlatlmtr. S.J. Temple, C.M. Temple, A.J.B von Boxtel, M.N. Clifford adl yazarlar 2001 ylnda hazrladklar The Effect of Drying on Black Tea Quality adl makalelerinde, siyah ayn kalitesini belirlemek iin son bir ilemden geirmek gerektiini belirtmilerdir. Kaliteyi belirleyen son ilem iin kurutulmu hazr olan ay tekrardan kurutma ileminden geirmek gerektiini belirtmilerdir. Bu son ilemde siyah ay yaklak olarak 60 ila 140 oC arasnda bir scakla maruz braklmak zorundadr. Yaplan son ilem yaklak 1 dakikann altnda 120 oC scakla maruz braklrsa ayn kalitesine etki etmi olabildiini rneklemilerdir. Gerekte 110 oC scaklkta ayn yand sylenmitir. Kalite belirleme ilemleri iin baka metotlara da deinilmitir. Bu metotlar; kuru olan ayn zerine scaklk uygulamak, tepsi zerinde kurutma, akkan yatakl kurutmadr. Bu kurutma ilemleriyle aya tat vermenin ve ayn kalitesini deitirmenin mmkn olduu anlatlmtr. Aratrmada incelenmek istenen yksek scaklkta ve ksa zamanda bu ilem gerekletirilmeye allmtr. almadan kan sonulara gre 15 dakika gibi bir srede kaliteli bir ay retmek mmkn olabilmektedir. Bu sre zarfnda yaplan kurutma ilemi ya da kalite arttrma ilemi kalitenin kayb ya da problem yaratacak bir durum ortaya kmamaktadr. almada 90 oC da yaplan kurutma ve tat verme ilemleri zerine younlamlardr. Deneyler srasnda yaplan incelemelerde 110

18
o

C lik kurutma ve tat verme ilemleri de yaplmtr. 110 oC de yaplan kurutma ilemleri

kaliteyi drm ve baz istenmeyen sonular ortaya kmasna neden olmutur. 2002 ylnda Hot-air Drying Characteristics of Red Pepper adl makaleyi brahim Doymaz ve Mehmet Pala hazrlamlardr. Makalede teorik ve deneysel olarak krmz biber kurutma kinetii incelenmitir. Deney sisteminde krmz biberi kurutmadan nce bir solsyona batrp kurutma ilemi gerekletirilmitir. Solsyonlara gre kurutma hzlar karlp karlatrlmtr. Solsyonlar ksaca unlardr. AEE04, AEE05, AEE06, NAT, PAR.NAT, PAR.AEE0. Bu solsyonlar arasnda en iyi performans veren PAT.NAT, PAR.AEE0 ve NAT dr. Solsyonlar arasnda yakn bir kurutma sreci vardr. Krmz biber kurutmasnda solsyonlarn biber rengine, kurutma scaklna etkileri olduu grlmtr. Solsyonlarn kaliteye etkileri de belirlenmitir. Bu etkiler deneysel almalardan yola karak kurutma ilemiyle ilgili baz sabitlerin karlmasnda yararl olmulardr. 2005 ylnda yaynlanm olan Drying and Dehydration; Wilhelm, Luther R. Dwayne A. Suter, Gerald H. Brusewitz eserde genel olarak kurutma ve kurutma ilemleri birer paragraf eklinde anlatlmtr. Kurutmada nemin neminden bahsedilmitir. Ayn ekilde kurutmada suyun etkisi, kurutma faktrlerinin kontrolnden bahsedilmitir. Makalede ayrca kurutma modellerine deinilmitir. Genel olarak kullanlan kurutma sistemlerini ekillerle gsterip aklanmtr bu kurutma sistemlerinden bazlar ekil 2.9da grlmektedir.

ekil 2.9 Ambar kurutmas ve kabin kurutmas (Dwayne, 2005)

19 2.3 Akkan Yatakta Gda Kurutma Sistemleri

S.J. Temple, A.J.B. van Boxtel, 2000 ylnda Control of Fluid Bed Tea Dryers: Control in the Contex of Design and Operation Conditions adl makalede ay kurutma sistemlerinde nelere dikkat edilmelidir, kontrol sistemleri nelerdir, nasl kontrol edilmelidir, gibi sorulara cevap verilmektedir. ay kurutma ileminde karlalan kontrol sorunlar ve kstlamalar anlatlmtr. Kontrol sisteminde kontrol edilen byklkler; besleme hz, beslenen ayn ierisindeki nem miktar, akkan yatak zerindeki scaklk ve dar atlan nem miktardr. Kurutucu konfigrasyonu pratikte elde edilen deerlere gre yaplp tablo halinde makalede sunulmutur. Kurutulacak ayn besleme hz 3,42 kg/dak., malzemenin ierdii nem miktar %71, akkan yatak scakl 130 oC ve kuru hava k scakl ise 90 oC olarak verilebilir. ay kurutma sistemini kontrol etmek; nem miktarn dar alarak ve besleme hzn kontrol ederek mmkn olmaktadr. ay kurutmasnda nemli olan konu nem miktardr nem miktarna gre besleme hz deimektedir. Istmada boyler kullanlmas durumunda ise kurutma sisteminde termostatik kontrol gerekmemektedir. 2000 ylndaki S.J. Temple & A.J.B. van Boxtelin yazd Control of Fluid Bed Tea Dryers: Controller Design and Tuning adl makalede, ay kurutmasndaki nem kontrolnn zerinde durulmutur. Var olan nem kontrol sistemlerini iyiletirme amal bir alma yapmlardr. almaya balarken nce eitli fabrikalardan ay kurutma prosesi srasnda darya ne kadar nem atld incelenmitir. nceleme sonular ise hazrlanan almada grafik olarak verilmitir. Grafikte dar atlmas gereken max ve min nem miktarlar gsterilmitir. Dar atlan nem dar atlan enerji ve maliyet anlamna gelmektedir. Aratrma yaplan kurutucunun ekli ekil 2.10da grld gibidir.

20

ekil 2.10 ay kurutma sistemi (S.J. Temple, 2000) Kontrol sisteminin genel kontrol birimi olarak PID kontrol kullanlmtr. Darya alnan nemin kontrol ile kontrol sisteminin istenildii ekilde alt grlmtr. Nem kontrol ve egzoz scaklnn kontrolnn hem kurutma ilemini hem de kontroln kolaylatrd belirtilmitir. Makalede verilen bilgilere gre bu sistemin tek kt taraf sisteminin tepkisi geciktii takdirde sistemdeki dier cihazlarda gecikme olumas ve sistemin hata vermesine neden olabilmesidir. 2000 ylndaki Control of Fluid Bed Tea Dryers: Controller Performance under Varying Operating Conditions adl makalede S.J. Temple, A.J.B. von Boxtel, G. Van Straten, deiken operasyon koullarnda yeni bir kontrol teknii gelitirildiini belirtmilerdir. Kontrol sistemi yine ayn yazarlar tarafndan hazrlanan Control of Fluid Bed Tea Dryers: Controller Design and Tuning adl makalede kurulmu olan kurutma sistemi iin kurulmutur. Bu kontrol sisteminde yaplmas istenen hatay en aza indirgeyen entegral hata fonksiyonlar oluturulup zm yntemi ve buna bal zm sistemi oluturulmutur. Sistemde stcnn kontrole kar verdii gecikme, oluturulan kontrol sisteminin performansn drmektedir. Bu gecikmenin nne gemek iin Smith Predictor kullanlmtr. Aratrmada nce sistemin transfer fonksiyonu oluturulmutur. Transfer fonksiyonu oluturulan sistemin integral squared error (ISE) denilen hata fonksiyonu ile oluturulmu olan kontrol mekanizmasyla tm sistemi kontrol etmek mmkn olabilmektedir. Geni aralkta ve eitli kontrol birimleri ile sistemi karlan transfer fonksiyonuyla kurutma ilemini ayar etmek kolaylat belirtilmitir.

21 Deney sonularnda normalde sisteminde verilen karlk ile Smith Predictor ile birlikteyken verdii karlk grafiksel olarak verilmitir. Bu karlklar scakla gre, nem miktarna gre, ve inferential kontrol sistemine gredir. 2000 ylnda hazrlanm olan Drying of Particles in Batch Fluidized Beds adl makaleyi D. Mowla, H. Montazeri, adl yazarlar hazrlamlardr. Makalede akkan yatak iindeki kurutulmak istenen kat paracklarnn nem miktar ve scakln veren denklemler zlmtr. zm deerleriyle deneysel deerler karlatrlp karlan matematiksel modelin geree yakn sonular verdii grlmtr. Monitoring and Control of Fluid-Bed Drying of Tea adl S.J. Temple, S.T. Tambala, A.J.B. von Boxtel adl yazarlar tarafndan 2000 ylnda yazlm olan makalede; ay prosesinin el ile kontrol etmenin zor bir ilem olduu belirtilmitir. ay prosesinde belirtilen zorluu amak iin ilem admlarn kontrol etmek amacyla veri toplama sistemi oluturulmutur. Normalde el ile sistemi kontrol etmek zor olaca belirtildiinden sistem zerindeki birimlerin sabit hale gelmesi zaman alacaktr. Bu makalede ay kurutma sistemi oluturulup bir model hazrlanmtr ve bu model Matlab program ile deiik durumlara maruz braklarak pratie geilmeden sistemin yaratlan sanal durumlara verdii cevaplar incelenmitir. Kullanlan veri toplama sisteminden bahsedilmitir, veri toplama sisteminin ad SLOGGER Serial Loggern ksaltmas eklindedir. inde bir mikro prosesr vardr. Ayrca Networks zerinden btn sisteme RS485 ile baldr. Bu standart SLOGGER sistemi sekiz analog giri ile birlikte voltaj ve sl ift sinyalleri de almaktadr. Alnan bu sekiz sinyal cihaz zerinde bulunan sv kristal ekrandan okunabilmektedir. SLOGGER sistemi ayr ayr alabilmektedir. Bu cihazlarn hepsi birletirilerek tam anlamyla bir kontrol sistemi oluturulabilmektedir. Sistemi kontrol edecek olan program MS-DOS altnda alabilen bir programdr. ekil 2.11de modln ematii grlmektedir.

22

ekil 2.11 SLOGGER kontrol algoritmas (S.J. Temple, 2000) Veri toplama sistemi hazrlandktan sonra Matlab programnda sistemin simlasyonu hazrlanmtr. Bu simlasyonla birlikte kullanlan havann scaklk simlasyonu karlmtr. Otomatik kontrol sistemleri oluturarak retimde art salamak daha kolaylaaca belirtilmitir. Yazarlarn dncesine gre kontrol sisteminin retim hattnda olmasnn avantaj uzun bir retim hattndaki baz gecikme faktrlerini azaltmak ve retimi arttrmaktr. 2002 A Comprehensive Mathematical and Numerical Modeling of Deep-Bed Grain Drying; I. Istadi, J.P. Sitompul, yaplan almada tane kurutmal akkan yatak iin ok ynl nmerik ve matematiksel model karlmtr. Bu modeli karabilmek iin akkan yatak zerinde almalar yaplm, bu almalar sonucu matematiksel model karlmadan nce gaz faz ile tane arasndaki gerekleen fiziksel deiimler incelenmitir. karlan matematiksel modelde hava faz ile tane arasndaki momentum, enerji, ktle bantlar incelenmitir. karlan model sonlu elemanlar yntemiyle zlp sonular elde edilmeye allmtr. karlan model ve yaplan simlasyonla bir akkan yatak tasarm yaplrken gerekli olan deerler bulunabilinir ve ayn zamanda kurutma karakteristii karlabilir. Modeli karlan akkan yatan ematik ekli ekil 2.12de grlmektedir.

23

ekil 2.12 Akkan yatak (Istadi, 2002) Matematiksel modelde karlan sonular daha sonra tablo ve grafiklerle makalenin sonunda gsterilmitir. 2002 ylnda yaynlanm Experimental Investigation and Modelling of Continuous Fluidized Bed Drying under Steady-State and Dynamic Conditions adl makale J. Burgscweiger, E. Tsotsas tarafndan hazrlanmtr. Bu almada laboratuar boyutlarndaki akkan yatak zerinde allmtr. Bu deney setinden yola klarak, gaz faz iin denge denklemleri, s dengesi denklemleri, parack ktle denklemleri, parack kinetik denklemleri oluturulmutur. Deney srasnda 53 adet kurutma ilemi srekli rejim koullarnda gerekletirilmitir. Buna gre baz deney parametreleri unlardr: Partikl ktle debisi 0,48g/s ile 1,69 g/s arasndadr. Partikl nem miktar % 43,6 ve 0,690 kg H2O/kg kuru kat arasndadr. Gaz ktle debisi 19 g/s ile 58 g/s arasndadr. Hava stcsnn kapasitesi 800 W ile 4356 W Gaz giri scakl 58 oC ile 150 oC arasndadr.

24 Bu deerlere gre karlan matematiksel model simlasyonu ile gerek deneysel sonular; hava debisi ile hava stcs kapasitesi arasndaki deiimin grafii, parack nem miktar ile hava stcs arasndaki deiiminin grafii makalede gsterilmitir. karlan model ile srekli rejimde akkan yatak iin yaplan hesaplamalar memnun edici sonular vermitir. Akkan yatan ematii ekil 2.13de verilmitir.

ekil 2.13 Akkan yatak sistemi (Burgscweiger, 2002), 2002 ylnda yazlm olan Thermal Analysis in Fluidized Bed Drying of Moist Particles adl makaleyi S. Syahrul, F. Hamdullahpur ve I. Dincer yazmlardr. Yazlan makalede literatrde daha nceden incelemesi yaplan msr tanesi verilerine gre termal modelleme yaplmtr. Modelde incelenmek istenen parametrelerin giri havas, hava hz ve msrn ihtiva ettii nem miktar olduu belirtilmitir. Modele gre termal verimliliin msr ierisindeki nem miktarnn azalmas durumunda ve kurutma zamannn azald durumlarda azald grlmtr. Yazarlara gre malzemeden yaplan nem transferi, hava hzna, hava scaklna ve kurutulacak malzemenin ierdii nem miktarna bal kmaktadr. Yaplan modelleme iin btn hesaplamalar ortaya koyulmu olup yaplan hesaplamalara gre literatrdeki deneysel sonular karlatrlmtr. Karlatrmalar sonucu yaplan matematiksel modelin doruluu kontrol edilmitir. Hesaplamalar termal verimlilie bal olarak nem miktar, nem miktarna gre kurutma zamanlar grafiksel olarak verilmitir.

25 Deney sonular irdelendiinde, termal etkinliin %55 ila %85 orannda nem miktarnn deiimine bal olarak %4 ile %17 arasnda deitii grlmektedir. Fakat termal etkinlik 50
o

C ile 63 oC arasndaki scaklk deiiminde hibir deiiklik gstermemektedir. %15lik bir

hava hznda azalma kurutma sresini arttrmaktadr te yandan hzn azalmas nem miktarnn azalmasna da etki eder. Fakat genel verimde herhangi bir deiiklik gereklemedii belirtilmitir. S. Syahrul, I. Dincer ve F. Hamdullahpurun 2002 ylnda Thermodynamic Modeling of Fluidized Bed Drying of Moist Particles adl makalesinde msr kurutmasnn yan sra buday kurutmas da incelenmitir. Yaplan akkan yatak modelinde incelenen termodinamiksel modelde, ktle dengesi, enerji dengesi, entropi dengesi, ekserji dengesi ve termodinamik verim hesaplamalar gsterilmi ve formlasyonlar ile belirtilmitir. Yaplan deney sonularnda kurutma sresi-nem miktar, termodinamik verim-nem miktar, kurutma sresi-termodinamik verim grafikleriyle verilmitir. Yaplan incelemelerde Ergun denkleminde basn dmnn artan grafik olarak devam ettii grlmtr. Dier yandan yaplan deney sonucunda grlmtr ki akkanlatrma noktas geildikten sonra sistem farkl davranmaktadr. Basn dm hz arttka deimedii belirtilmitir. Bu incelemeler sonucunda grlmtr ki iri taneli kumun deney sonular Ergun denkleminin hesap sonularna uymaktadr. Bir baka mermer kurutmasnda 5,25 inlik akkan yataktan alnan cevabn benzerini 3,25lik akkan yatak iin alnamamtr. Deney sonularndan grld zere akkanlatrma ve basn dm; boluk oran, akkan yatak ap, akkan yatak yksekliine baldr. 2003 ylnda yazlm An Experimental and Numerical Study of Fluidized Bed Drying of Hazelnuts adl makaleyi yazm olan Adnan Kopuz, Mesut Gr, M. Zafer Gl makalelerinde laboratuar koullarna gre tasarm edilmi boyutta olan akkan yatak zerinde fndk kurutmasn nmerik ve deneysel olarak incelemilerdir. Nmerik olarak Crank-Nicholson metodu kullanlarak sonlu elemanlar yntemi zm yaplmtr. Deney sonularna gre deneysel alma ile nmerik alma arasnda birbirini tutan deerler bulunmutur. Deney sisteminin ekli ekli 2.14de grlmektedir.

26

ekil 2.14 Akkan yatak deney sistemi (Gl, 2003) ekil 2.14 de grlen sistemde 1,2,3,4,5 numaral yerlerde scaklk lm

yaplmaktadr.6,7,8 numaral yerlerde basn ve nem lm yaplmaktadr. 9 numarada gzken akkan yatan eleidir. 10 numarada pitot tp ile lm yaplmaktadr. 11 numaral yerde ayarl bir vana bulunmaktadr bu sayede sistem iindeki debi ayarlanabilmektedir. 12 numaral eleman fan 13 numaral eleman ise hava artlandrc nitedir. 14 numaral eleman akkan yata gstermektedir. Akkan yatak ksm 196 mm i apl 1 m yksekliinde 2 mm kalnlnda pleksiglas kullanlmtr. 15 numaral eleman ise akkan yatan etrafna sarlm olan yaltm gstermektedir. Matematiksel modelde kabarckl faz, gaz faz ve kat faz incelenmitir. Btn fazlar iin matematiksel formlasyonlar makalenin iinde verilmitir. Bu aratrmada fndn ierdii nem miktarnn karakteristii karlmaya allmtr. karlan modele gre akkan yatak hidrodinamik zellikleri ufak farkllklarla birlikte hesaplanabilir. Deneylerden karlan bir baka sonu ise balarda hzl olan kurutma ilemi daha sonra nem miktarnn azalmasyla dmektedir. 2005 ylnda Jorge Martinez Garreiro, Sandra Kahan, Berta Zecchi, Patricia gerla, Leonardo Clavijo, Arturo Rodriguez, tarafndan yazlan A Simple Model for Rice Grains in a DeepBed Dryer adl makalede, akkan yatakl kurutmada pirin iin basit bir s ve ktle transferi modeli karlmtr. Bu modelde 2 adet kontrol hacminin bulunduu belirtilmitir. Kontrol hacimlerinden biri tane zerindeki nemin sv olarak bulunduu blge, dieri ise nemli havann ekirdek etrafnda olduu blge olarak ifade edilmitir. Kurutma ilemi iin matematiksel model karlmtr bu matematiksel model ise FORTRAN bilgisayar dilinde zlmtr. Akkan yatak zerine yaplan deneylerde 38,3 oC, 57,8 oC,

27 86,3 oC scaklklar zerinde allmtr. Sonu olarak matematiksel modelin FORTRAN programlama dili ile zmnden bulunan deerler %1.01 ila %3.76 gibi bir sapmayla birbirlerine yakn karlmtr.

2.4

Aratrma Sonular

Yaplan aratrmalar sonucunda elde edilmi bilgilere gre, akkan yatak ile kurutma sistemlerinin faydalar zorluklarndan daha fazladr. Bilim dnyasnda akkan yatan kullanlma yelpazesi ok genitir. Bunlara genel olarak bakacak olursak, tp biliminde, gda kurutma sektrnde, kk taneli rnlerin kurutmasnda, nkleer aratrmalarda ok fazla kullanlmaya balanmtr. Akkan yatak kullanmyla birlikte harcanan az miktardaki enerji ve rnde ortaya kan retim artlar ok fazla gze batmaktadr. Akkan yatak ierisinde kurutma ilemi srasnda hem s transferi hem de ktle transferleri yksek verimde gereklemektedir. Bunun nedeni ise daha ncede belirtildii gibi akkanlatrlm tanelerin zerinde scak havann yksek oranda temas etmesidir. Sistemde s pompasnn eklenmesi ile birlikte; kullanlan enerjiyi en aza indirgeyerek kendi ierisinde yksek verimli bir kurutma prosesi oluturmak istenmitir. Kapal bir sistem ierisinde kurutma prosesinin gereklemesi ve akkan yatak kullanm ile enerjiden kazanm planlanmaktadr. Kapal bir sistem olmas da dardan alnan havay alp yeniden artlandrarak ekstra enerji harcamamz engellemektedir. Ayrca kapal bir sistem olmasnn bir dier nemli nedeni ise, kurutulacak olan malzemelerin gda rn olmas ve farmakolojik baz semptomlarn olumamasnn salanmasdr.

28 3. DENEYSEL ALIMALAR

3.1

Deneysel almada ncelenecek rnler

Tasarlanmak istenen akkan yatak ile aadaki rnlerin kurutulmas istenmektedir. Bulgur Krmz mercimek ay

izelge 3.1 kurutulmak istenen rnlerin fiziksel zellikleri tablo halinde gsterilmektedir.

izelge 3.1 Kurutulmak stenen rnlerin Fiziksel zellikleri Fiziksel zellik rn Bulgur Krmz Mercimek ay 0,47 0,48 0,38 dp (m) 0,0023 0,0035 0,001 p (kg/m3) 800 750 350

Bu deerler sonucunda akkan yatak tasarm ile alakal baz hesaplamalar yaplmtr.

3.2

Hesap Yntemi

Kurutulacak olan malzemenin fiziksel ve termofiziksel zelliklerin bilinmesi gerekmektedir. Bu zellikler elde edildikten sonra tasarm iin gerekli olan hesaplamalara geilebilir. Akkan yatak tasarm iin yaplmas gereken ilk hesap, akkan yatak iindeki kurutulacak malzemeye gre minimum akkanlatrma hz ve buna bal olarak akkan yatak basn dmnn bulunmasdr. Bir sonraki admda, hava kanal zerindeki elemanlara gre basn kayplar hesaplanarak fann yenmesi gereken toplam basn kaybnn bulunmas gerekmektedir. Basn kayplar bulunduktan sonra fan seimi yaplabilir. Kanal byklklerinin tayini iin kanal ii aklarda Re saysnn hesaplanmas gerekmektedir. Kanal ii Re saysnn trblansl blgede ya da laminar blgede olmas

29 tasarm etkilemektedir. Hesaplarda kan minimum akkanlatrma hzlarna gre Re deerleri trblansl blgede kmaktadr. leride anlatlacak olan Ergun denklemi ve min. akkanlatrma hznn trblansl akta doru sonulara yaknsad literatrde belirtilmitir. (Kse ,1995) Deney sistemi, laboratuar koullarnda hazrlandndan boyutlandrmada baz kstlamalar karmza kmaktadr. Bu kstlamalar yannda kanal uzunluklar hesaplanrken lm cihazlarnn birbirinden etkilenmeden lm yaplabilecek ekilde yerletirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle tasarmda elde edilen kanal apnn yaklak 7 kat uzunluk akn tam teekkl etmesi iin yeterli olduu varsaylmtr.

3.3 3.3.1

Basn Dm Hesaplar Akkan Yatak erisindeki Basn Dm Hesaplar

Aada Ergun denklemi ve minimum akkanlatrma hz belirtilmitir. Bu denklemler gerekte oluabilecek basn dmn temsil edebilmektedir. 3.3.1.1 Minimum Akkanlatrma Hz Yksek basnl bir fan ya da kompresr yardmyla yukarya doru beslenen ak hz arttrldka, beslenen hava paracklara daha fazla kuvvet uygulayarak paracklarn arasndaki yerekiminden kaynaklanan srtnme kuvvetlerini azaltr. Hz daha da arttrldnda paracklarn zerindeki kaldrma kuvveti yerekimini dengeleyerek yukar doru akan hava iinde paracklarn asl kalmasn salar. Bu durumda yata oluturan paracklar akkan zellikleri sergilemeye balamtr ve bu durum minimum akkanlatrma hz koulu, bu koulu salayan gaz hz da minimum akkanlatrma hz olarak tanmlanr. Literatrde aratrmaclarn min. akkanlatrma hz iin eitli korelasyonlar mevcuttur. Bunlardan bazlarn inceleyecek olursak literatrde en ok kullanlanlarn Wen & Yu (Kse, 1995), Horio & Wen (Kse, 1995), Bourgeois & Grenier (Kse, 1995), Leva (Kse, 1995) tarafndan verilen ifadeler olduu grlr. Bu denklemler izelge 3.2 de denklem 3.1den denklem 3.27ye kadar gsterilmektedir.

30 izelge 3.2 Minimum akkanlatrma hz korelasyonlar (Kse, 1995) Aratrmaclar Wen & Yu Davies & Richardson Korelasyonlar
u m = B[1135,7 + 0,0408 Ar 33,7]
1/ 2

Denklem (3.1)

u m = B1 7,8 x10 4
um =

)
)
0 , 94

(3.2)
(3.3)

Leva

7,39 D 1,82 ( p f p

0 , 06 f

Gorosho

Ar um = B 1400 + 5,2 Ar

(3.4)

Bena

1,38 x10 3 Ar um = B 0 ,11 ( Ar + 19 )

um =
2 0,00125d p ( p f

(3.5)

Miller & Logwinuk

0,9

0,1 g f

(3.6)

f
d 1,8 ( p f p 1111

Baeyens

um =

0 , 934

g 0,934

(3.7)

0 , 06 g

0 ,87 f

Chyang & Huang

u m = B 33,3 2 + 0,033 Ar

[(
[(

1/ 2

33,3
1/ 2

]
]
0 ,5

(3.8)
(3.9) (3.10)

Broadhurst & Becker

Saxena & Vogel

u m = B 25,28 2 + 0,0571Ar

25,28

Ar um = B 5 0 ,85 2,42 x10 Ar ( p f u m = B 25,25 2 + 0,0651Ar u m = B 25,7 2 + 0,0365 Ar

0 ,13

+ 37,7

Babu Richardson & Da St. Jeromino Doichev & Akhmanov

[(
(

1/ 2

25,25

(3.11) (3.12)

[(

1/ 2

25,7

u m = B 1,08 x10 3 Ar 0,947

)
)
1/ 2

(3.13) 31,6

Thonglimp

u m = B 31,6 2 + 0,0425 Ar

[(

(3.14)

31 izelge 3.2 Minimum akkanlatrma hz korelasyonlar (devam) Aratrmaclar Bourgeois & Grenier Grace Kunii & Levenspiel Korelasyonlar u m = B (25,46 2 + 0,03824 Ar ) u m = B (27,2 2 + 0,0408 Ar )
um =
2 d p ( p f )g

Denklem
1/ 2

25,46

(3.15) (3.16)
(3.17)

1/ 2

27,2

1650 f

Chister Zheng Nakamura Lucas

u m = B 28,7 2 + 0,0494 Ar

[(
[(

1/ 2

28,7

]
]

(3.18) (3.19) (3.20) (3.21)

u m = B 18,75 2 + 0,0313 Ar u m = B 29,5 2 + 0,0357 Ar u m = B 32,12 + 0,0571Ar um

2

[(

1/ 2

18,75

1/ 2

29,5 32,1

[( = B[(25,2

1/ 2

+ 0,0672 Ar

1/ 2

25,2

] ]
(3.22) (3.23) (3.24)

Tanous Agarwal & El-Mitchell Adanez

u m = B 25,83 2 + 0,0430 Ar

[(

1/ 2

25,83

u m = B 42,812 + 0,0610 Ar u m = B 25,18 2 + 0,0373 Ar

Boyutsuz Saylar Ar =

[( [(

) )

1/ 2

42,81 25,18

1/ 2

f D 3 ( p f ) p

( )
f

(3.25)

B=

f gd p

(3.26)

Re =

D pum f

(3.27)

32 Denklemlerde kullanlan simgeler ve birimleri aada aklanmtr. um Minimum Akkanlatrma Hz [m/s] Dp Parack Efektif ap [m] p Paracn zgl Arl [kg/m3] f Havann zgl Arl [kg/m3] f Havann Viskozitesi [N.s/m2] Minimum akkanlatrma hzndan yola klarak akkan yatak ierisinde oluacak basn dm hesaplanlabilir.
3.3.1.2 Ergun Denklemi;
2 f u m (1 )2 f u m (1 ) p = 150 x 2 2 + 1.75 3 3 L D p D p

(3.28)

P Basn Dm, [Pa] L Akkan Yatak Uzunluu, [m] um Min. Akkanlatrma Hz [m/s] f Havann zgl Arl [kg/m3] f Havann Viskozitesi [N.s/m2] Dp Parack Efektif ap [m] Akkan Yatak Boluk Oran [Boyutsuz] Silindirlik Oran [Boyutsuz] Bu iki denklemden yola karak akkan yatak zerinde kullanlmas gerekli olan fan bulunmak istenilmektedir. Grlecei zere matematiksel korelasyonlar ok fazladr. Her bir korelasyon farkl bir durum iin oluturulmutur. Hangi korelasyonun gda rnlerinin akkanlatrlmas ileminde kullanlacana deneysel verilerle karlatrarak karar verilebilir.

33
3.4 Deneysel lmler

P.A. Hilton Ltd. irketinin deneysel aratrmalar iin gelitirdii Akkan yatak ve akkan yatak s transferi deney dzeneinde baz lmler yaplmtr. Deney dzeneinde akkan yatak olarak i ap 10 cm olan bir cam boru kullanlmtr. Genel hatlaryla deney sistemine bir kompresr yardmyla hava verilerek akkanlatrma ilemi gerekletirilmektedir. Deney dzenei zerinde kompresrden gelebilecek fazla basn sonucu deney dzeneine zarar vermemesi iin hava giri ksmna basn drc konulmutur. Sistemden geen hava rotometre yardmyla llmektedir. Gerek deerlere ulaabilmek amacyla sisteme bal bulunan basn drc iptal edilmitir. Deney dzenei ierisinde bulgur, ay ve krmz mercimein akkanlatrlmas gzlemlenmitir. Her bir malzemenin akkan yatak ykseklii 6 cm kadardr. Sistem deneysel boyutlarda ve bulgur, ay ve krmz mercimein akkanlamas iin gereken basn ve debi daha byk olduundan tr hz lm iin rotometrenin alma aral yetmediinden rotometre yerine anemometre kullanlmtr. Basn lmleri ise deney sistemi zerindeki manometre yardmyla yaplmtr. ekil 3.1 de akkan yatak ematik olarak gsterilmitir.

ekil 3.1 Akkan yatak deney dzenei

34 ekil 3.1de 1 numarada anemometre ile filtrenin hemen st noktasnda hava hz lm yaplmtr. 2 numara filtredir. 3,4,5, noktalar basn dmlerini lmek iin sistemin ierisine dz borular daldrlmtr. 3 ile 5den llen basnlarn farkndan akkan yatak boyunca (6 cm) basn kayb llmektedir. 4 ile 5den llen basnlarn farkndan ise akkan yatan elekten 3 cm yukarsndaki basn dm llmektedir. 6 numaral eleman ince delikli elektir. 7 numara ise hava n odasdr. Hava buradan akkan yatak ierisine gitmektedir. Yaplan deneylerin sonular, ekil 3.2de bulgur, ekil 3.3de krmz mercimek ve ekil 3.4de ayn akkanlama erileri olarak grafikler eklinde gsterilmitir. Her malzeme iin akkanlamann olutuu blge ve stne kadar kademeli olarak hava hz arttrlarak lm yaplmtr. Yine ayn ekilde sistemde maksimum hzdan geriye doru gidilerek yine basn dmleri incelenmitir. ekil 3.2 ekil 3.3 ve ekil 3.4de grlen basn dalgalanmalar deneysel sistemin byk basnlarda ve hzlarda tasarm edilmemi olmasndan kaynaklanmaktadr. Btn malzemeler iin akkan yatak ykseklii 6 cm dir. Deney srasnda akkan yatak zerinde iki konumdan lm alnmtr. Bunlar; A konumu: akkan yatak ierisindeki akkan yatan tepe noktasnda basn dm lmleri (6 cm) B konumu: ayn akkan yatak ierisinde basn deiimini grebilmek amacyla akkan yatan en alt noktasndan 3 cm yukarsndan lmler yaplmtr. ekiller incelendiinde, sistem bir noktaya kadar hzl bir ekilde basn dm artan grafik olarak grlmektedir. Bir noktadan sonra ise grafik azalarak artmaktadr ve bir sre sonra basn dm deeri sabitlenmektedir. ekil 3.2, ekil 3.3 ve ekil 3.4 zerinde gzken boyun noktasnda sistemin min. akkanlama noktasna ulat literatrde belirtilmitir. (Subramanian, 2002)

35
450,00
Bulgur (A) Bulgur (B)

400,00

350,00

300,00 Basn Dm [Pa]

250,00

200,00

150,00

100,00

50,00

0,00 0,00

0,20

0,40

0,60

Hz [m/s]

0,80

1,00

1,20

1,40

ekil 3.2 Bulgurun basn dm erileri

450,00
Mercimek (A) Mercimek (B)

400,00

350,00

300,00
Basn Dm [Pa]

250,00

200,00

150,00

100,00

50,00

0,00 0,00

0,20

0,40

0,60

0,80
Hz [m/s]

1,00

1,20

1,40

1,60

ekil 3.3 Krmz mercimein basn dm erileri

36
140,00

ay (A) ay (B)
120,00

100,00

Basn Dm [Pa]

80,00

60,00

40,00

20,00

0,00 0,00

0,05

0,10

Hz [m/s]

0,15

0,20

0,25

ekil 3.4 ayn basn dm erileri ekillerden grlecei zere bulgurun min. akkanlatrma hz 0,6 m/s; krmz mercimein min. akkanlatrma hz 0,81 m/s; ayn min. akkanlatrma hz 0,11 m/s olarak kabul edilebilir. Bu sonular gre matematiksel korelasyonlarla karlatrrsak en yakn deeri Bourgeois & Grenier korelasyonu vermektedir. Deerler minimum akkanlatrma hz ve akkan yatak basn dmne gre karlatrlrsa Bulgur iin izelge 3.3, Krmz mercimek iin izelge 3.4 ve ay iin izelge 3.5de grld zere matematiksel hesap ile deneysel veriler birbirine yakndr.

37

izelge 3.3 Bulgurun deneysel ve matematiksel hesaplarnn karlatrlmas Matematiksel Hesap Min. akkanlatrma hz (m/s) Akkan yatak basn dm (Pa) 0,62 412,58 Deneysel lm 0,63 367,75 Sapma 0,01 44,83

izelge 3.4 Krmz mercimein deneysel ve matematiksel hesaplarnn karlatrlmas

Matematiksel Hesap Min. akkanlatrma hz (m/s) Akkan yatak basn dm (Pa) 0,81 381,37

Deneysel lm 0,81 367,75

Sapma 0 13,62

izelge 3.5 ayn deneysel ve matematiksel hesaplarnn karlatrlmas Matematiksel Hesap Min. akkanlatrma hz (m/s) Akkan yatak basn dm (Pa) 0,11 142,48 Deneysel lm 0,11 117,68 Sapma 0 24,8

Min. Akkanlatrma hz ve Ergun denklemine gre yaplan hesaplarda incelenen malzemelere gre u sonular karlmtr. izelge 3.6da min. akkanlatrma hzna bal 30 cmlik akkan yatak yksekliine gre basn dm ve Re says grlmektedir.

38 izelge 3.6 Malzemelere gre min akkanlatrma hzlar ve basn dmleri Kurutulan Malzeme Min. Akkanlatrma Hz [m/s] Bulgur Krmz mercimek ay 0,81 0,62 0,11 Ak. Yatak Basn Dm [Pa] 2001,01 2285,15 719,92 [Boyutsuz] 6,52 79,99 154,39 Re

Kurutulmak istenilen bu malzemeler hesapta kan min. akkanlatrma hzna ulamad srece yataktaki basn kayplarn yenemez ve akkanlaamaz. ekil 3.5den ekil 3.8e kadar btn rnlerin bir arada ve ayr ayr akkan yatak uzunluu ve akkan yatak basn dmne bal olarak grafikleri gsterilmitir.
4000 ay Bulgur Krmz Mercimek

3500

3000

Basn Dm [Pa]

2500

2000

1500

1000

500

0 0 0,1 0,2 0,3 Yatak Ykseklii [m] 0,4 0,5 0,6

ekil 3.5 Malzemelerin yatak uzunluuna bal akkan yatak basn dm grafii

39 ekil 3.6da kurutulmas planlanan rnlerin akkan yatak ierisindeki hzlarna bal olarak yatak ierisindeki basn kayb erileri grlebilmektedir.
90000

80000

ay Bulgur Krmz Mercimek

70000

60000 Basn Dm [Pa]

50000

40000

30000

20000

10000

3. 6

3. 2

1. 2

2. 2

2. 4

2. 6

2. 8

3. 8

3. 4

0. 2

1. 4

1. 6

0. 4

0. 6

0. 8

1. 8

Hz [m/s]

ekil 3.6 Malzemelerin min. akkanlatrma hz akkan yatak basn dm erileri

40
4. AKIKAN YATAKLI KURUTMA SSTEMNN TEORK HESAPLARI

Bu almada, Yldz Teknik niversitesi Bilimsel Aratrmalar Proje Koordinatrl biriminin destekledii akkan yatak ile btnleik bir s pompas dzeneinde gda kurutma proseslerinin incelenmesi konulu bir projenin n hesaplar yaplarak tasarm parametreleri tespit edilmitir. Yaplan deneysel almalarn amac kurulmak istenilen daha byk bir akkan yatak sistemi iin fann yenmesi gereken basn kaybn hesaplamak ve bu deerler karsnda gerekli olan fan seebilmektir. Tasarm planlanan deney sisteminin zerinde bir havadan havaya s pompas, basn dmlerini salayacak bir fan ve akkan yatak bulunmaktadr. Tasarlanan akkan yatakl sistemin ematik ekli aada verilmitir.

ekil 4.1 Tasarlanan akkan yatan ematik gsterimi Grld zere deney sistemi zerinde numaralandrlm elemanlar bulunmaktadr; bunlar srasyla; 1. Fan 2. Istc batarya 3. Akkan yatak 4. Filtre 5. Soutucu batarya

41 Yaplan aratrma sonucu, literatrde incelenen kurutma sistemlerinde kurutma iin harcanan enerjinin verimli kullanlmad anlalmaktadr. Bu nedenle akkan yatak (3) kullanm ile akkan yatak ierisindeki s ve ktle transferinin iyiletirilmesi istenmektedir. Bylelikle kurutmada tketilen enerjiden maksimum lde yararlanlaca dnlmektedir. Kurulacak deney dzeneinin hava kanal ierisinde btnleik olarak eklenmesi planlanan havadan havaya s pompasnn scak tarafnda (2) rnn zerinden geecek olan hava stlr. Dier taraftan kurutulacak malzeme zerinden scak havann etkisiyle alnm olan nem soutucu batarya (5) zerinden geirilip zerindeki nem youturularak dar alnr. Kurulacak sistem ierisinde herhangi bir parack tanmas yaplmayacaktr. Malzemeler sadece akkan yatak zerinden besleme yaplp alnacaktr. Filtre yardm ile (4) akkanlatrma ilemi srasnda oluan kk paracklar ya da rn ierisindeki istenmeyen paracklarn hava kanallar ierisine gitmesi engellenecektir. Bylelikle hava sistem ierisinde hareket ederek evrimi tamamlam olur. Sistem kapal bir evrim olduundan sistemde enerji verimlilii salanlaca dnlmektedir. Sistemin bir baka nemli avantaj ise kapal bir sistem olduundan, sistem ierisinde bakteri remesi olumas riskinin azalmasdr. Bu bakmdan kurulacak olan sistem hijyenik bir sistem olarak kabul edilebilir. Kurulacak olan sistemde, rn tarafnda malzemelerin akkanlatrlarak zerinden ne kadar srede ne kadar nem alnabildiinin belirlenmesi ve her malzemenin kurutma erilerinin karlmas planlanmaktadr. Ayrca kurutulacak rnlere gre s ve ktle transferlerinin modellenerek incelenmesi dnlmektedir. Kurulacak olan sistemle birlikte s pompas zerinde de aratrmalar yaplacaktr. Sistem zerinde yaplan gaz arj miktarna gre s pompasnn soutma performans ve verimi incelenecektir. Sistem kapal bir sistem olduundan dar atlan enerji olmamaktadr bu sayede enerjinin kullanlabilirlii max. dzeyde olacaktr. Akkan yatak sisteminin kurulmak istenmesinin nedenlerinden biride budur.

42
4.1 Kurulacak Olan Sistemin Elemanlar

Deney sistemini oluturmak iin gerekli olan bileenlerin ve donanmlarn ksa listesi ve aklamalar aada zetlenmitir..
4.1.1 Veri Toplama Sistemi

Deney tesisatnda kullanlacak olan veri toplama sistemi bir PLC dir (Programmable Logic Control). Veri toplama nitesi olarak PLC seilmesinin nedenlerinden biri, modller halinde satldndan istenilen konfigrasyona gre seim yaplabilmesidir. Bir dier nemli neden ise PLC ile sadece veri okuma deil ayn zamanda kontrol ekipmanlarna kumanda edebilme zelliidir. Ksaca bu modllerden bahsedecek olursak, sistem 13 paradan olumaktadr. Bunlar, anakart zerine yerletirilerek birbirleriyle ve ilemci nitesiyle birlikte almasn salayan bir kartn zerindedir. Bu anakartn zerinde modllere gerekli enerjiyi salayacak g kayna, PLC sisteminin beyni olan ilemci modl vardr. Bu iki modln yannda ek modllerle istenilen zelliklerde bir veri okuma ve ileme sistemi oluturulabilir. Btn ilemler bu modl zerine yklenen program sayesinde yaplabilir. Sistemde 8 adet 8 dijital girii olan modl vardr. Bu modller ile -10/+10 V, -20/+20 mA, k deerleri okunabilir. Ayrca slift, PT100, PT1000 gibi duyar elemanlarn alglad scaklklar okunabilir. Veri toplama sistemindeki bir baka modl ise pozisyon kontrol modldr. Bu modl ile servo motor zerinde 4 konumdan kontrol yaplabilir. Bir baka modl ise 62 kanal dijital k veren modldr. PLC sisteminin bir dier nemli zellii programnn iinde PID kontrolne de olanak salamasdr. Veri toplama nitesiyle ksaca, 64 noktadan scaklk okunabilir, 62 adet rlenin a/kapa kontrol yaplabilir, bir servo motor istenilen herhangi bir noktaya getirilebilir, yine ayn ekilde pozisyon kontrol modl ile frekans kontrol cihaz kontrol edilebilir.
4.1.2 Debimetre

Is pompas ierisindeki soutkann debisini lmek iin kullanlacaktr. eitli soutkanlarla alabilme zellii vardr. Debimetrenin izobtan ile alma olana vardr. leriki aratrmalarda soutucu akkan olarak izobtann kullanlmas amalanmaktadr. Debimetre paslanmaz elikten imal edilmitir. zerinde sinyalevirici bulunmaktadr. Bu sayede veri toplama sistemiyle balant kurularak veri transferi salanabilmektedir. k sinyali 0-20 mA veya 4-20 mV olarak PLC sistemine balanabilir.

43
4.1.3 Duyar Elemanlar

Deney sistemini kumanda edebilmek iin llmesi gereken belli bal byklkler vardr. Bunlar havann nemi (%), sistem ierisindeki basnlar (Pa), sistem ierisinde hareket eden havann hz (m/s) ve hava scakldr (oC). Bahsedilen byklkleri lebilmek iin baz donanmlar temin edilmitir. Temin edilen duyar elemanlar ierisinde eit problu duyar eleman vardr. Bunlardan birincisi problu nem lerdir. Bu duyar eleman ayn zamanda scakl da lebilmektedir. Bu duyar elemann scaklk lme aral -20 oC 80 oC dir. kinci tip problu duyar eleman ile hava hz llebilir. Bu duyar eleman ise 0 oC 50 oC scaklklar arasndaki havann hzn 0 2 m/s aralnda llebilir. nc problu duyar eleman ise PT100dr. PT100 ile ok hassas scaklk lmleri yaplabilir. Bu duyar elemanlardan gelen sinyaller sayesinde bilgisayar ya da operatr panel kullanmadan gsterge duyar eleman gstergeleri zerinden de okuma yaplabilir. Belli yerlerde scaklk lmek iin T Tipi (Bakr-Bakr Konstantan) sl ift seilmitir. Bu sl ift allacak olan scaklk aralnda 0,1 C hassasiyette lm yapabilmektedir.
4.1.4 Dijital Hassas Terazi

Soutma sistemine arj edilecek gaz miktarn ve kurutmas yaplacak olan malzemelerin arln lmek iin kullanlacaktr. Deney setiyle birlikte kullanlacak olan bu cihaz 3,2kg arlnda ve 0,01g hassasiyetinde bir dijital tartdr. Bir dier zellii ise RS232 standart k vererek bilgisayara balanabilmesidir. Deney srasnda s pompas sistemine ne kadar soutucu akkan verildii lm ve performans asndan byk nem tamaktadr.
4.1.5 Frekans Konvertr

Deney sisteminde, frekans konvertr kullanlan fan sayesinde havann istenilen debide flenmesine olanak salanmaktadr. Kurutulacak malzeme deitirildii zaman gerekli basn ve hava debisi deieceinden deiik debilerde havaya ihtiya olacaktr. Bu ihtiya ise frekans konvertr ile giderilmektedir.
4.1.6 Vakum Pompal arj stasyonu

Is pompas basn altnda alan bir sistem olduundan basn testleri ve ayn zamanda vakum testleri yaplmas gerekmektedir. Bu arj istasyonu ile sistemin ierisinde soutucu akkan arj gerekleebilir. Deney srasnda soutucu akkann cinsine gre arj edilen

44 soutucu akkan miktarna bal soutma performans ve soutucu akkann performansa dorudan etkileri incelenmek istenmektedir.
4.1.7 Gaz Toplama nitesi

Deney sisteminde, kurutma prosesi ile birlikte s pompasnn performans da incelenecektir. eitli soutucu akkanlarla soutma performans belirlenecektir. Her yeni soutucu akkan iin tekrardan gaz arj gerektiinden bir nceki soutucu akkann bir ekilde sistemden alnmas gerekir. Yine deney srasnda ihtiya dahilinde kondenser veya evaparatrlerin deitirilmesi gerekebilir. Byle bir durumda yine arj edilmi olan gazn dar alnmas gerekecektir. Gazn dorudan dar atlmas maliyetli ve klfetli bir ilemdir, ayn zamanda gazn darya alnmasnda evreye verilebilecek zararlar da sz konusudur. Bu ilem iin gaz arj istasyonuna gerek duyulmutur.
4.1.8 Pleksiglas Boru

Akkan yatak ierisindeki hareketi ve akkanlamay grebilmek amacyla effaf malzeme kullanmak gerekmektedir. effaf malzeme sayesinde akkanlamann oluup olumad veya parack hareketleri grlebilir. Cam gibi krlgan ve zerinde allmas zor bir malzeme yerine pleksiglas borular kullanlacaktr. Deney tesisatnda kullanlacak olan pleksiglas borularn aplar 150 mm, 200 mm, 250 mm, 300 mm, 400 mm dir.
4.1.9 Soutucu Gaz

Is pompas ierisinde sistemde kullanmak amacyla ilk aamada R134a soutucu akkan kullanlacaktr. arj edilen soutucu akkan miktarna gre soutucu akkann COPsi, soutucu akkann performans testi, soutucu akkann miktarna gre ne kadar soutma gerekletirdii deneyler srasnda llecektir. R134a ile lmler yapldktan sonra deiik soutkanlar ile COP lm yaplmas planlanmaktadr.

4.2

Akkan Yataktaki Elein Basn Dm

Herhangi bir hesap algoritmas yaplamamtr. Literatrdeki hesaplanan deerlere gre bir kabul yaplmtr. Literatr aratrmasnda yer alan Heperkan ve Vuraln Akkan Yataklarda ift Katl Datc Elek Kullanm adl makalesinden yaralanlmtr. Makaleye gre elek basn dm yaklak olarak 600 Pa kadardr. Kurulacak deney dzeneinde delikleri ayarlanabilir elek yerine ince aralkl tel elek kullanlmas dnlmektedir.

45 Bylelikle ift katl elein oluturduu basn kaybndan daha dk bir basn dm beklenilmektedir. zerinde akkanlatrma deneyi yaplan sistemde de ayn tarzda elek kullanlmtr. Deney dzenei boken yaplan lmde elek basn dm yaklak olarak 150 Pa kmtr.

4.3

Toplam basn kayb

Elde edilen sonulara gre, kurutulacak rn iin toplam basn kayplar 400x400 hava kanal iin izelge 4.1de gsterilmitir.

izelge 4.1 400x400 hava kanalnda hesaplanan toplam basn dmleri rn Bulgur Pa Akkan Yatak Soutucu Batarya Istc Batarya Elek Hava Kanalnda Filtre Toplam 2001,01 150 50 150 1,99 250 2453 Krmz Mercimek Pa 2285,15 150 50 150 2,55 250 2737,7 ay Pa 719,92 150 50 150 1,96 250 1169,92

izelge 4.1de grlecei zere 0,3mlik akkan yatak ierisinde maksimum basn dm krmz mercimekte olmaktadr.

46
5. SONU

Is pompal akkan yatak sistemi zerinde basn dmlerine baklmtr. Basn dmleri incelendiinde matematiksel modelde parabolik eriler elde edilmektedir, fakat gerekte akkanlaan paraca etkiyen hava hz belli bir deere ulatktan sonra akkan yatak iindeki basn kayb, hz arttka hzl art gsteren eilim yavalamaktadr ve belli bir sre sonra basn kayb ok artmamaktadr. Bu erinin srt yapt yerde rnn akkanlamaya balad nokta grlebilmektedir. ekil 3.2de bulgurun min. akkanlama hz 0,81 m/s, ekil 3.3de krmz mercimein min. akkanlama hz 0,6 m/s, ekil 3.4de ayn min. akkanlama hz 0,11 m/s olarak grlmektedir. Matematiksel olarak da Bourgeois & Grenier korelasyonu ay, ve krmz mercimek iin uyum salamaktadr ancak bulgurda 0,01 m/s lik bir sapma ile uyum salad grlmektedir. Matematiksel korelasyonlarn hesaplarnda dikkat edilmesi gereken en nemli husus, tahl rnlerinin fiziksel zelliklerini dzgn belirlenmesidir. Akkan yatak ierisindeki basn dm hesaplanrken Ergun denklemi kullanlmtr. Bu denklem sayesinde akkan yatak ierisindeki basn kaybn ufak bir sapmayla hesaplamak mmkn olmaktadr. Basn kaybn hesaplarken fiziksel zelliklerin yan sra denkleme etki eden malzemeye gre deikenlik gsteren yatak boluk oran ve ekil faktrlerini belirlemek nemlidir. Bu deerleri literatrden bulmak mmkndr. ay iin bulunan boluk oran 0,39, krmz mercimek iin 0,48, bulgur iin 0,47 olarak bulunmutur. Deneysel almalardan kan sonulara gre, matematiksel hesaplamalar ile deneysel lmler karlatrldnda ayda 24,8 Pa kadar bir fazladan fark kmaktadr. Krmz mercimekte 13,62 Pa kadar bir fazladan fark kmaktadr. Bulgurda ise 44,83 Pa kadar bir fazladan bir fark kmaktadr. ekil 4.1 de gsterilen deney sisteminin ematiine gre kanal boyutlandrmalar daha nceden belirtilmiti. Hava kanalnn basn dm hesaplar Ek1 de gsterilmektedir. Ek1 izelge.1 de rnler iin kanal ii basn kayplar hesaplanp gsterilmitir.

47
KAYNAKLAR

Akay, K., Ayok, T., Kocakuak, S., Krolu, H. J., Sava, . T., Tolun, R., (1996) Production of Anyhydrous, Cristaline Borax in a Fluidized Bed, Industrial and Engineering Chemistry Research, 35:1424-1428 American Chemical Society, (1981), Jet Penetration in a Pressurized Fluidized Bed, Industrial and Engineering Chemistry, 20:287-300 Ash, William J., Wall,, Clarence J. (1949), Fluid-Solid Air Sizer and Dryer Industrial and Engineering Chemistry, 41:1247-1249 Bakker-Arkema, Fred W., Brooker, Donald B., Hall, Carl W., (1992), Drying and Storage of Grains and Oilseeds, Chapman &Hall, ISBN 0442205155 Barnstone, L. A., Harriott, Peter, (1967), Heat Transfer In Fluidized Beds, Industrial and Engineering Chemistry, 59:55-58 Bhandari, Bhesh, Senadeera, Wijitha, Gordon, Young, Wijesinghe, Bandu, (2006), Fluidization Characteristics of Moist Food Particles, International Journal of Food Engineering, 2: Article 7 Boxtel, A.J.B von, Clifford, M. N., Temple, C. M., Temple, S. J., (2001), The Effect of Drying on Black Tea Quality, Journal of th Science of Food and Agriculture, 81:764-772 Boxtel, A.J.B. van, Straten, G. Van, Temple, S. J., (2000), Control of Fluid Bed Tea Dryers: Controller Performance Under Varying Operating Conditions, Computers and Electronics in Agriculture, 29:217-231 Boxtel, A.J.B. van, Tambala, S. T., Temple, S. J., (2000), Monitoring and Control of FluidBed Drying of Tea, Control Engineering Practice, 8:165-173 Boxtel, A.J.B. van, Temple, S. J., (2000) Control of Fluid Bed Tea Dryers: Control in the Contex of Design and operation Conditions, Computers and Electronics in Agriculture, 29:209-216 Boxtel, A.J.B. van, Temple, S. J., (2000) Control of Fluid Bed Tea Dryers: Controller Design and Tuning Computers and Electronics in Agriculture, 26:159-170 Burgscweiger, J., Tsotsas, E., (2002), Experimental Investigation and Modelling of Continuous Fluidized Bed Drying Under Steady-State and Dynamic Conditions, Chemical Engineering Science, 57:5021-5038 Canovas, Gustavo V. Barbarosa, Gongora-Nieto, M. Marcela, Vega-Mercado, Humberto, (2001), Advances in Dehydration of Foods, Journal of Food Engineering, 49:271-289 Chopard, Mary, Holbrook, Rachel, Ng, Jonathan, Ottenberg, Martha, Welsh, Aaron, (2003), Packed Beds and the Ergun Equation: Relationship Between Fluid Flow and Pressure Drop, Carnagie Melon University Clavijo, Leonardo, Garreiro, Jorge Martinez, Gerla, Patricia, Kahan, Sandra, Rodriguez, Arturo, Zecchi, Berta, (2005), A Simple Model for Rice Grains in a Deep-Bed Dryer, 2nd Mercosur Congres on Chemical Engineering Devres, Y. Onur, zdemir, Murat, (1999), The Thin Layer Drying Characteristics of Hazelnuts During Roasting Journal of Food Engineering, 42:225-233

48 Dincer, I., Hamdullahpur, F., Syahrul, S., (2002), Thermal Analysis in Fluidized Bed Drying of Moist Particles, Applied Termal Engineering, 22:1763-1775 Dincer, I., Hamdullahpur, F., Syahrul, S., (2002), Thermodynamic Modeling of Fluidized Bed Drying of Moist Particles, International Journal of Termal Science, 42:691-701 Dore, Emmanuel, Legallais, Cecile, Paullier, Patrick, (2000), Desing of a Fluidized Bed Bioartificial Liver, Artificial Organs, 24:519-525 Doymaz, brahim, Pala, Mehmet, (2002), Hot-air Drying Characteristics of red Pepper, Journal of Food Engineering, 55:331-335 Dwayne, A. Suter, Gerald, H. Brusewitz, Wilhelm, Luther R., (2005), Drying and Dehydration, Food Process Engineering Technology, 10:259-284 Gerald, C.F. (1952), Fluid Bed Flowmeter, Engineering and Process Development, 233-235 Godia, Francesc, Sola, Carles, (1995), Fluidized-Bed Bioreactors, Biotechnology Progress, 11:479-497 Gl, M. Zafer, Gr, Mesut, Kopuz, Adnan, (2003), an Experimental and Numerical Study of Fluidized Bed Drying of Hazelnuts, Applied Termal Engineering, 24:1535-1547 Harzadin, G., Sinici, R., Soyta, N., (1972), Hava Kanallar Hesab ve Konstrksiyonu Heperkan, Hasan, Vural, Hseyin, (1985) Akkan Yataklarda ift Katl Datc Elek Kullanm, Uluslararas Yanma Sempozyumu Bildiriler Kitab, 5:2:621-632 Istadi, I., Sitompul, J. P., (2002) A Comprehensive Mathematical and Numerical Modeling of Deep-Bed Grain Drying, Marcel Dekker Inc., 20:1123-1142 Johnsson, Filip, Leckner, Bo, Sasic, Srdjan, (2004), Interaction Between a Fluidized Bed and Its Air-Suply System: Some Observations, Industrial Engineering Chemistry, 43:5730-5737 Kibar, Hakan, ztrk, Turgut, (2005), Taneli rnlerde rn ev Karakteristiklerine Bal Depolama Ykleri, J. of Fac. of Agric., OMU, 21:132-139 Kse, Ramazan, (1995), Akkanlatrma Hz ile Akkan Yatakl Yakclar Arasndaki likinin ncelenmesi, Uluslararas Yanma Sempozyumu Bildiriler Kitab, 4:286-296 Kunii, Daizo, Levenspiel, Octave, (1977), Fluidizzation Engineering, John Wiley & Sons Inc., ISBN 0-88275-542-0 Mateer, David D., Novak, Lawrence T., (1986), Trickling Flow Pressure Drop In Packed Beds of Formed Catalysts, Industrial and Engineering Chemistry, 25:1034-1036 Mecham, W. J., Sandus, Oscar, Steunenberg, R. K., Vogel, G. J., (1958) Fluidized-bed Techniques in Producing uranium Hexafluoride from ore Concentrates, Industrial and Engineering Chemistry, 50:1744-1747 Montazeri, H., Mowla, D., (2000), Drying of Particles in Batch Fluidized Beds Journal of Aerosol Science, 31:793-794 Murphy, Walter J., (1949) Fluidization Nomenclature and symbols Industrial and Engineering Chemistry, 41:1249-1250 Rose, A., Smith, H., (1963) Fludized Bed Dryers, Industrial and Engineering Chemistry, 50:20-26

49 Ross, Stuart, Smith, Anthony G., Smith, Martin, Taylor, Kate, (1999), Prediction of Pressure Drop and Flow Distribution in Packed Bed Filters, International Conference on CFD in the Minerals and Process Industries, 273-280 Subramanian, R. Shankar, (2002), Flow Through Packed Beds and Fluidized Beds, Uniersity of California University of Texas, (2005), Fixed and Fluidized Beds, University of Texas Zabrodsky, S. S., (1966), Hydrodymanics and Heat Transfer in Fluidized Beds, MIT Press, ISBN 0-262-24007-6

NTERNET KAYNAKLARI

[http://www.erzurum-tarim.gov.tr/teknik/gida/kurutma.htm] [tr.wikipedia.org] [eng.wikipedia.org] [www.asabe.org]

50
EKLER

Ek 1

Hesab Yaplan Hava Kanallar iin Yaplan Hesaplamalar ve Kullanlan Tablolar, Grafikler

51
Ek 1 Hesab Yaplan Hava Kanallar iin Kullanlan Tablolar ve Grafikler ngrlen Is pompal, akkan yatakl kurutma sisteminin kanal boyutlandrlmas

Sistemin akkan yatak haricindeki kanal ierisinde oluacak olarak basn kayplar hesab yaplmaldr. Tasarm yaplrken 400x400 boyutlarndaki kare kanallara hesaplamalar yaplmtr. ncelenen sistem zerinde iki adet dirsek, bir adet genileme eleman ve bir adet ise daralma eleman mevcuttur. Bu elemanlarn zel direnleri hesaplanabilir.
Genileme eleman:

400 mm

150 mm Genileme eleman akkan yataktan ktktan sonra kanala balanrken kullanlan elemandr. Hesaplama yaplabilmesi iin tablodan zel diren katsays bulunmaldr. Bu zel diren katsaysn tablodan bulabilmek iin, genileme elemannn genileme asn ve genileme yzeylerinin alanlarnn oranna ihtiya duyulur. st yzeye F1 alan alt yzeye ise F2 alan denilirse
F1 =4 F2 = 13,19o olarak hesaplanr. Bu deerlere gre tablolardan okunan zel diren katsays = 0,73 (Ek1.1)

52

Daralma Eleman:

400 mm

150 mm

400x400 genileme eleman iin = 0,73

Dirsek:
Dirsek hesabnda, dirsein dnme yarap, alt kenarn uzunluu ve dnme as bilinmedir.

Buna gre 400x400 kanal iin; R=300 mm, a=400 mm, =90o =0,5 olarak bulunur. Bu deerler her iki dirsek iin geerlidir. 400x400 kanal iin zel direnleri toplayacak olursak. =2,46 olarak bulunur. Tespit edilen hava hzna (w), kanal uzunluu (l) ve kanal boyutlarna (400x400) gre 1, 2, 3, 4, 5, 6 ve 10 nolu stunlar doldurulur. Bu deerler sonucunda Hava Kanallar Hesab ve Konstrksiyonu (Harzadin, 1977) kitabndaki ekil (17-1)deki tabloya gre okunan edeer ap stun 7ye yazlr. Edeer apa gre gerek kanal kesiti stun 8 e yazlr. Bu kanal kesitine dzeltme yaplarak kanal ierisindeki gerek kanal hz hesaplanr ve stun 9 a yazlr. Edeer ap ve debi deerlerine gre ekil (17-2)den (Harzadin, 1977) R deeri okunup stun 11e yazlr. l arp R stun 12 ye yazlr. Kanal ii hz ve kesite gre cetvel

53 (17-1)den (Harzadin, 1977) dinamik basn Pdyn baklabilir ya da hesap yaplabilir. Baz noktalarda basn deeri grafiin dna kmtr. Buna gre dinamik basn hesap yntemi ile bulunmutur. Pdyn = x w 2 k xl x 2 dh
0 , 25

(Ek1.2)

= 0,118 x

k 0, 4 h

(Ek1.3)

Buradaki przllk katsays (k) tablolardan metal kanallar iin 0,0015 olarak alnmtr. Hesaplanan dinamik basn stun 13e yazlr. Yukarda daha nce yaplan zel diren kayplar hesabnda elde edilen deerler stun 14e yazlr. Dinamik basn ile zel kayplar arpp stun 15e yazlr. Basn dmleri hesaplandktan sonra toplamlar yazmak gereklidir. Stun 16ya stun 12 ile stun 15in toplam yazlr. Stun 18 de ise sadece kanallarda oluan basn kayplarnn Pa cinsinden sonular gsterilmitir. Kanallarn basn kayplar haricinde sistemdeki baz elemanlarn basn kayplar da mevcuttur. Hesaplanan deerler sadece kanal ierisinde oluan kanal boyunca ve zel birimlerin kayplar hesaplanmtr. Yaplan hesaplamalarda kan deerler izelge olarak (izelge Ek1.1) aada gsterilmitir. izelge Ek.1.1 400x400 Kanal iin basn dm hesaplar

54

ZGEM
Doum tarihi Doum yeri Lise Lisans Lisans Yksek Lisans 30.01.1980 Pforzheim/B. ALMANYA 1994-1998 1998-1999 1999-2003 2003Kenan Evren Anadolu Lisesi Karadeniz Teknik niversitesi Makine Mhendislii Blm Yldz niversitesi Mhendislik Fak. Makine Mhendislii Blm Yldz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makine Mh. Anabilim Dal, Is Proses Program

alt kurum(lar)
2006-Devam ediyor YT Fen Bilimleri Enstits Makine Fakltesi Termodinamik ve Is Teknii Anabilim Dal Aratrma Grevlisi