EK-1

LOGO Elektrik Elektronik Mühendisi Tahsin KÖROĞLU

VERİMLİLİK ARTIRICI PROJE

Kazan Ünitesinde Bulunan Verimsiz (EFF3) Elektrik Motoru yerine Yüksek Verimli (EFF1)
Elektrik Motoru Kullanımı Projesi (VAP-2013/01)

Hazırlayan
Adı Soyadı

1
 EK-1

ENDÜSTRİYEL İŞLETME HAKKINDA BİLGİLER

FİRMA BİLGİLERİNİN SAKLI KALMASINI İSTEMEKTEDİR

ADI VEYA ÜNVANI :

ENERJİ TÜKETİMİ
SANAYİ SİCİL BELGE NO :
SANAYİ TİCARET ODASI :
İLETİŞİM BİLGİLERİ
ADRESİ :
TELEFON NO :
FAKS NO :
WEB / ELEKTRONİK POSTA :
İŞLETMEYE GİRİŞ YILI :
SEKTÖRÜ :

ENDÜSTRİYEL İŞLETMENİN YÖNETİCİSİNİN

ADI SOYADI :
ÜNVANI :
TELEFON :
FAKS NO :
E-POSTA :

ENERJİ YÖNETİCİSİNİN
ADI SOYADI :
SERTİFİKA NO :
TELEFON (İŞ / MOBİL) :
FAKS NO :
E-POSTA :

ENERJİ YÖNETİM BİRİMİ

ADI SOYADI MESLEĞİ SERTİFİKA NO

2
 EK-1

PROJENİN HAZIRLANMASINDA GÖREV ALAN PERSONELİNİN

ADI SOYADI : Tahsin KÖROĞLU
GÖREVİ : Elektrik Elektronik Mühendisi
TELEFON NO : 0537 9890266
E-POSTA : tkoroglu@osmaniye.edu.tr

PROJEYİ HAZIRLAYAN ŞİRKET HAKKINDA BİLGİLER

ADI VEYA ÜNVANI :
PROJE SORUMLUSU :
PROJE EKİBİ :
:
:

İşbu Proje 18/4/2007 tarihli ve 5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu kapsamındaki
desteklerden yararlanmak amacıyla Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na sunulmak üzere,
yukarıda bilgileri verilen EVD Şirketi tarafından hazırlanmış olup, bu dosya kapsamında sunulan
bilgilerin doğruluğunu kabul ve taahhüt ederiz.

EVD ŞİRKETİ ENDÜSTRİYEL İŞLETME

ADINA ADINA

İMZA İMZA
ADI SOYADI ADI SOYADI
ÜNVANI ÜNVANI
KAŞESİ KAŞESİ

3
 EK-1

AMAÇ, KAPSAM VE HEDEF

DAHA ÖNCEKİ PROJE BAŞVURULARI HAKKINDA BİLGİLER

Daha önceki yıllarda herhangi bir proje başvurusunda bulunulmamış ve herhangi bir destekten
yararlanılmamıştır.

KULLANILAN DİĞER DESTEKLER HAKKINDA BİLGİLER

Daha önceki yıllarda herhangi bir proje başvurusunda bulunulmamış ve herhangi bir destekten
yararlanılmamıştır.

PROJE BİLEŞENLERİ

Geri
Yatırım
Enerji Birim Tasarruf Miktarı Ödeme
Önlemler Maliyeti
Türü Maliyet Süresi
Miktar Birim TEP/Yıl TL/Yıl TL Yıl
Kazan
ünitesinde
yer alan
verimsiz
(EFF3)
Elektrik
Motoru 33.734
Elektrik 2129 kWh/yıl 0.183 718.20 3882 4.7
yerine kr/kWh
yüksek
verimli
(EFF1)
Elektrik
Motoru
Kullanımı

Orijinal Birim TEP/Yıl TL/Yıl

Isı
Toplam Tasarruf
Elektrik 2129 kWh/yıl 0.183 718.20
Toplam 2129 kWh/yıl 0.183 718.20
Yatırım Tutarı TL 3882
Yıllık Bakım Tutarı TL 0
Geri Ödeme Süresi Yıl 4,7

ÖLÇÜMLER
Proje kapsamında Suni Deri Fabrikası’nda değişik birimlerde yer alan Elektrik motorları incelenmiş
ve aynı koşullarda çalışan motorlar için güç kalitesi ölçümleri alınmıştır. Fabrikada bulunan
motorların listesi ve ölçüm alınan motorlar Tablo 1’de gösterilmektedir:

4
 EK-1

Tablo 1. Suni Deri Fabrikası Bünyesinde Yer Alan Elektrik Motorları

Motor Tipi Etiket Değerleri Markası Bağlı Olduğu Ünite Adet Ölçüm
22 kW, 1500 rpm, Y-∆
3 faz AC Asenkron Kazan Ünitesi
50 Hz, 45 Amax Gamak 2 X
Motor Santrifüj pompaları
cosθ=0.89,
3 faz AC Asenkron 37 kW, 3000 rpm, Y-∆
Sarmak Kompresör Ünitesi 2 X
Motor 50 Hz, cosθ=0.89
3 faz AC Asenkron
- - Karıştırıcı Ünitesi 4 X
Motor
5.5 kW, 1500 rpm, Y-∆
3 faz AC Asenkron
50 Hz, 10.5 Amax WAT Pompa Ünitesi 2 X
Motor
cosθ=0.87
5.5 kW, 1500 rpm, Y-∆
3 faz AC Asenkron
50 Hz, 11.5 Amax - Fan Ünitesi 12 -
Motor
cosθ=0.85

DC Motor 3.5 kW - Üretim Hattı 5 -

DC Motor 5.5 kW - Üretim Hattı 8 -

Suni Deri Fabrikası’nda yer alan elektrik motorları öncelikle “testo 881-2” termal kamera ile
incelenmiştir. Testo 881-2 termal kamera aşağıdaki teknik özelliklere sahip bir cihazdır:

 Ekran: 3.5" LCD, 320 x 240 piksel

 Saklama sıcaklığı: -30 ... +60 °C
 Çalışma sıcaklığı: -15 ... +40 °C
 Prop tipi: Infrared
 Ölçüm aralığı: -20 ... +100 °C ve 0 ... +350 °C
 Doğruluk: ±2 °C ±2%

Aşağıda Şekil 1’de ölçümler esnasında Testo 881-2 termal kamera ile pompa motorlarının
ölçülmesine ilişkin fotoğraflar yer almaktadır:

5
 EK-1

6
 EK-1

Şekil 1. Pompa motorlarının Testo 881-2 termal kamera ile gövde sıcaklık ölçümleri

Suni Deri Fabrikası’nda yer alan elektrik motorlarından Hioki 3197 Portatif Güç Analizörü yardımı
ile güç kalitesi ölçümleri gerçekleştirilmiştir. Hioki 3197 Güç Analizörü aşağıdaki teknik özelliklere
sahip kapsamlı bir cihazdır:

 Üç ve Tek Fazlı Sistemlerin Güç ve Harmonik Analizi

 Gerilim, Akım, Watt, VA, VAR, Enerji, Güç Faktörü Ölçüm ve Kayıtı
 50. Harmoniğe Kadar Harmonik Analizi ve THD Ölçümleri
 Transient, Sag, Dips, Interruption Ölçümleri
 Inrush Akımı Ölçme
 Multimetre Özelliği
 Dalga Formu Olarak Ölçüm
 10ms ölçüm Hızı

Aşağıda Şekil 2’de ölçümler esnasında Hioki 3197 Güç Analizörünün kullanımına ait fotoğraflar
yer almaktadır:

Şekil 2. Hioki 3197 Güç Analizörü ile Karıştırıcı Motor Ölçümünün Gerçekleştirilmesi

7
 EK-1

Suni Deri Fabrikasında Enerji Verimliliği kapsamında yapılan ölçümlerde kazan ünitesinde santrifüj
pompalara bağlı bulunan 2 adet 22 kW gücündeki Gamak marka yıldız-üçgen yol vermeli
motorların oldukça verimsiz oldukları tespit edilmiştir. Motorlara ait resimler aşağıdaki şekilde
(Şekil 3) görülmektedir.

Şekil 3. Kazan ünitesinde santrifüj pompalara bağlı elektrik motorları

8
 EK-1

Bu motorlardan bir tanesinden alınan ölçüm sonuçları aşağıda detaylı olarak sunulmuştur. Ölçüm
sonuçlarının daha etkin değerlendirilebilmesi açısından Hioki 3197 cihazından alınan veriler Matlab
programına aktarılarak çizdirilmiştir.

9
 EK-1

10
 EK-1

11
 EK-1

Ölçümlerden anlaşıldığı üzere Kazan ünitesinde santrifüj pompalara bağlı 22 kW gücündeki motor
82% sabit güçte (18 kW) yüklenmiş olarak sürekli çalışmaktadır. Ölçümü alınan motorun 1970’li
yıllara ait olduğu etiket değerlerinden okunmuş olup proje gerçekleştirilen fabrika çalışanları
tarafından çok kez sargılarının değiştirildiği öğrenilmiştir. Motor yüzeyinin termal kamera ile
ölçümü neticesinde motor sargılarının yalıtımının kötü olduğu ve sıcaklık seviyesinin kabul
edilebilir sınırların üstünde olduğu görülmüştür. Dolayısıyla motorun verimsiz çalıştığı ve ömrünün
kısa olduğu anlaşılmıştır.

Avrupa Elektrik Makineleri ve Güç Elektroniği İmalatçıları Komitesi (CEMEP) tarafından sincap
kafesli AC motorlar için 3 verimlilik sınıfı belirlenmiştir. Bu sınıflandırmaya göre ölçüm yapılan
elektrik motorunun EFF3 (düşük verimli) verimlilik sınıfına girdiği ve EFF1 verimlilik sınıfı
yüksek verimli motorlarlarla değiştirilerek enerji verimliliği sağlanabileceği öngörülmektedir.

HESAPLAR

Üretim sektöründe kullanılan endüstriyel ekipmanların çoğu, gücü elektrik motorları sayesinde
üretirler. Bir elektrik motorunun belirli bir güç çıkışı için çektiği enerji verimi ile ters orantılıdır.
Bütün motorlar gibi elektrik motorları da kullandıkları enerjinin tamamını mekanik enerjiye
çeviremezler. Elektrik motorunun milinden alınan faydalı güç; şebekeden çektiği güçten kayıp
güçlerin çıkmış halidir.

Motordaki enerji kayıpları motorun çalışması esnasında ısıya dönüşen enerjidir. Bu kayıplar; Stator
iletken kayıpları %25-40, Rotor iletken kayıpları %15-25, Demir kayıpları %15-25 ve Sürtünme-
Vantilasyon kayıpları %5-15 civarındadır. Bu kayıplar dışındaki tüm kayıplar, tek tek ele
alındığında ihmal edilebilir olmalarına rağmen, birlikte değerlendirildiklerinde kayıp dengesine
etkisi vardır ve bu kayıpların en önemlisi de üretim kalitesidir. Bu kayıpların minimuma indirilmesi
ile elde edilen yüksek verimli motorlar, yalnızca ısı kayıplarını engellemekle kalmaz, aynı zamanda
diğer tüm kayıpları da minimuma indirger. Motorun mekanik güç çıkışının, çekilen elektrik gücüne
oranı motor verimi olarak adlandırılır ve motor tipi ve büyüklüğüne göre % 70 ile % 96 arasında
değişir.

12
 EK-1

Ayrıca kısmi yükte çalışan motorların verimleri de düşüktür. Bu verimler de motordan motora
değişiklik gösterir. Örneğin bir motorun tam yükte verimi % 90, yarı yükte % 87 ve ¼ yükte % 80
iken aynı özelliklerdeki başka bir motorun tam yükteki verimi % 91 iken ¼ yükte % 75 verimle
çalışabilir. Tipik bir motorun satın alma maliyeti, o motorun toplam maliyetinin %2'sinden bile
azdır. Enerji maliyeti ise toplam maliyetin %98'i olabilmektedir.

Avrupa Elektrik Makinaları Üreticileri Komitesi (CEMEP) ve Avrupa Komisyonu’nun 28 Haziran

1999 tarihli deklarasyonu motorları verim sınıflarına göre ayırmıştır:
 EFF3 - Düşük verimli motorlar
 EFF2 - Verimli motorlar
 EFF1 - Yüksek verimli motorlar

Yüksek Verimli Motorlar

 Sargıda %20 – 60 daha fazla bakır
 Gövdede %35 daha fazla çelik
 Daha ince çelik laminentler
 Yüksek kalitede elektriksel çelik
 Daha verimli rotor tasarımı
 Düşürülmüş sargı ve sürtünme kayıpları ve ek kayıplar
 Daha uzun gövdeden dolayı düşürülmüş direnç (I2R) kayıpları
 Rotor ve stator arasında optimum hava boşluğu
 Daha az mekanik tolerans
olacak şekilde tasarlanmaktadırlar.

Elektrik Motorlarının çıkış gücünün ve kutup sayısının Yüksek verimli, Verimli ve Düşük Verimli
sınıflarına göre verim değerleri Tablo 2’de sunulmaktadır:

Tablo 2. CEMEP Verim Sınıflandırması

2 Kutuplu Motorlar (%) 4 Kutuplu Motorlar (%)
Çıkış Gücü
EFF1 EFF2 EFF3 EFF1 EFF2 EFF3
1,1 kW >= 82,8 >= 76,2 < 76,2 >= 83,8 >= 76,2 < 76,2
1,5 kW >= 84,1 >= 78,5 < 78,5 >= 85,0 >= 78,5 < 78,5
2,2 kW >= 85,6 >= 81,0 < 81,0 >= 86,4 >= 81,0 < 81,0
3 kW >= 86,7 >= 82,6 < 82,6 >= 87,4 >= 82,6 < 82,6
4 kW >= 87,6 >= 84,2 < 84,2 >= 88,3 >= 84,2 < 84,2
5,5 kW >= 88,6 >= 85,7 < 85,7 >= 89,2 >= 85,7 < 85,7
7,5 kW >= 89,5 >= 87,0 < 87,0 >= 90,1 >= 87,0 < 87,0
11 kW >= 90,5 >= 88,4 < 88,4 >= 91,0 >= 88,4 < 88,4
15 kW >= 91,3 >= 89,4 < 89,4 >= 91,8 >= 89,4 < 89,4

13
 EK-1

18,5 kW >= 91,8 >= 90,0 < 90,0 >= 92,2 >= 90,0 < 90,0
22 kW >= 92,2 >= 90,5 < 90,5 >= 92,6 >= 90,5 < 90,5
30 kW >= 92,9 >= 91,4 < 91,4 >= 93,2 >= 91,4 < 91,4
37 kW >= 93,3 >= 92,0 < 92,0 >= 93,6 >= 92,0 < 92,0
45 kW >= 93,7 >= 92,5 < 92,5 >= 93,9 >= 92,5 < 92,5
55 kW >= 94,0 >= 93,0 < 93,0 >= 94,2 >= 93,0 < 93,0
75 kW >= 94,6 >= 93,6 < 93,6 >= 94,7 >= 93,6 < 93,6
90 kW >= 95,0 >= 93,9 < 93,9 >= 95,0 >= 93,9 < 93,9

Tablo 2’ye göre Kazan ünitesinde santrifüj pompalara bağlı 22 kW gücündeki, 1500 rpm devirdeki
4 kutuplu EFF3 verimsiz motorların verimlilik değeri % 90.5’ten düşüktür. Bu motorların yerine
EFF1 motoru kullanılması ile verim %92.6’dan daha üst seviyeye çıkarılacaktır.

Standart bir motorun (EFF3) yüksek verimli motor (EFF1) ile değiştirilmesi durumunda her bir
motor tarafından çekilen elektrik güçleri aşağıda verilmiştir:

Ẇ elektrik g,standart = Ẇ mil / ηstandart = (Toplam Nominal Güç) x (Yük Faktörü)/ ηstandart
Ẇ elektrik g, verimli = Ẇ mil / ηverimli = (Toplam Nominal Güç) x (Yük Faktörü)/ ηverimli

Güç Tasarrufu = Ẇ elektrik g,standart - Ẇ elektrik g, verimli

Güç Tasarrufu = Toplam Nominal Güç x Yük Faktörü x (1/ηstandart −1/ηyüksek verimli)

Elde edilecek Enerji tasarrufu ise aşağıdaki denklemler yardımıyla elde edilebilir:

Enerji Tasarrufu = Güç tasarrufu x Çalışma Saati

Dolayısıyla aşağıdaki temel formül elde edilmektedir;

Enerji Tasarrufu = Toplam Nominal Güç x ÇS x YO x (1/ηstandart −1/ηyüksek verimli)

ÇS : Çalışma süresi
YO : Yükleme oranı (fiili yükün tam yüke oranı)
ηstandart : Standart tip motor verimi
ηyüksek verimli : Yüksek verimli tip motor verimi

Hesaplanan enerji tüketimi miktarıyla elde edilebilecek para tasarrufu da aşağıdaki denklemdeki
gibi hesaplanabilmektedir:

Maliyet tasarrufu = Enerji tasarrufu x Enerjinin birim fiyatı

O halde Kazan ünitesinde santrifüj pompalara bağlı 22 kW gücündeki, 1500 rpm devirdeki 4
kutuplu EFF3 verimsiz motoru yerine EFF1 yüksek verimli motor ile değiştirildiğinde;

14
 EK-1

22 kW Verimsiz EFF3 Elektrik Motor Verimi % 90.4 iken

22 kW Yüksek Verimli EFF1 Elektrik Motor Verimi %92.7 civarına yükselecektir.

Kazan motorundan alınan ölçümlerde motorun yaklaşık 18 kW sabit güçte çalıştığı ve yüklenme
oranının da %82 olduğu görülmektedir.

Bu elektrik motoru sürekli çalışmakta olup çalışma saati yıllık 4300 saattir:

Dolayısıyla elde edilecek Enerji Tasarrfufu ve Maliyet Tasarrufu aşağıda verilmiştir:

Enerji Tasarrufu = Toplam Nominal Güç x ÇS x YO x (1/ηstandart −1/ηyüksek verimli)

= 22 kW x 4300 saat/yıl x 0.82 x (1/0.904 – 1/0.927)
= 2129 kWsaat/yıl

Maliyet Tasarrufu = Enerji Tasarrufu x Enerjinin Birim Fiyatı

= (2129 kWsaat/yıl) x (33.734 Kr/KWsaat)
= 71820 Kr/Yıl
= 718,20 TL/Yıl

olarak bulunmaktadır.

22 kW EFF1 elektrik motoru ilk yatırım maliyeti ise 1670 Euro (3882 TL)’dir.

Bu durumda geri ödeme zamanı aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır:

Geri ödeme zamanı = İlk Yatırım Maliyeti/Yıllık Tasarruf Miktarı

= 3882 TL/718,20 TL/yıl
= 4,7 Yıl

Dolayısıyla EFF3 verimsiz motor EFF1 yüksek verimli motor ile değiştirildiğinde yatırım
maliyetini 4,7 yıllık zamanda karşılayacaktır. Motorların çalışma ömürlerinin uzun olduğu
düşünüldüğünde, satın alınan yüksek verimli motor kesinlikle karlı olacaktır.

Net Bugünkü Değer (NBD)

Yıl 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Yatırım 7764
Fayda 1560 1560 1560 1560 1560 1560 1560 1560 1560 1560 1560 1560 1560 1560 1560 1560 1560 1560 1560 1560
Hurda 600 1000

Ekonomik Analiz yöntemleri Sanayide Enerji Yönetimi Esasları Cilt IV’e göre Basit Geri Ödeme
Süresi ve Net Bugünkü Değer Yöntemi ile yapılmıştır. Net Bugünkü Değer Yönteminde iskonto
oranı %10 olarak alınmıştır. Alınacak olan 2 adet eşdeğer EFF1 motorun yatırım tutarı proforma

15
 EK-1

faturada belirtilen 7764 TL olarak alınmıştır. Değiştirilecek olan motorların hurda değeri 600 TL ve
yeni motorların hurda değeri 1000 TL olarak alınmıştır. Yeni motorların ekonomik ömrü 20 yıl
olarak alınmış ve ilave bakım onarım konmamıştır. Alınan proforma faturada ki motor fiyatları
pazarlıksız olarak verilmiş bu fiyatın çok daha aşağısında bir fiyatla geri ödeme süresinin dahada
düşeceği çok açıktır.

Net bugunkü değere göre;

Masraf = 7764 TL

(1+0.1)20−1 1
Fayda= 1560 20
+1000 + 600=14030.84
(1+0.1) x 0.1 (1+ 0.1)20

N.B.D.=14030.84-7764=6266.84 olarak çıkmakta N.B.D pozitif olduğu için projenin

uygulanmasının fizibıl olduğu görülmektedir.

BELGELER

16
 EK-1

22 kW, 50 Hz, 1500 Devir/dakika EFF3 Verimli Elektrik Motoruna ait Proforma Fatura ekte
verilmektedir:

17
 EK-1

Motorlarda güç kalitesi ölçümü yaparken alınan resim

18
 EK-1

UYGULAMA PLANI

Proje Aylar
Toplam
Bileşenleri/
Süre (Ay) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 .. .. .. 22 23 24
Yapılacak İşler
1- Bileşen 1
1.1. Seçilen
yüksek verimli
EFF1 Elektrik 1 Ay
Motoru
tedariği
1.2. Motorun
montajı ve
1 Ay
devreye
alınması

EKLER
Firma bilgileri saklı tutulduğundan ve proje ödev formatında hazırlandığından proje eki yer
almamaktadır.

19