ELEKTRİK MOTOR SİSTEMLERİNDE

ENERJİ VERİMLİLİĞİ

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Sunum İçeriği
ª Motorların Kullanım Alanları ve Motor Sınıfları
ª Motorların Enerji Kullanımı
ª Enerji Verimli Motorlar
ª Türk Sanayiinde Motor Kullanımları
ª Motor İhtiyaçlarının Belirlenmesi
ª Motorlarda Onarım
ª Motorlarda Enerji Verimliliği Odakları
- Değişken Hız Sürücüsü
- Güç Kalitesi
- Motor Seçimi
- Güç İletimi
- Ekipmanlar (Fan, pompa, kompresör vb)

ª Sonuç ve Öneriler

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Motorları Nerelerde Kullanıyoruz ?
POMPALAR FANLAR PRESLER

KOMPRESÖRLER
DEĞİRMENLER

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Motorların Sınıflandırılması

Elektrik Motorları

Doğru Akım Motorları Alternatif Akım Motorları

Senkron Motorlar Asenkron Motorlar

1 fazlı Asenkron 3 fazlı Asenkron

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Talep Tarafında Elektrik Kullanımı
Diğer Elektrik
Motorları 4% Asenkron
A ydınlatma;
Motorlar;
19%
36%

Ev gereçleri;
15% Diğer; 3%
Elektronik
Isıtma; 15% Aletler; 8%

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Enerji Verimliliğinde Elektrik Motorları

Türkiye’de; toplam net elektrik tüketiminin yaklaşık

%36’sı, sanayi elektrik tüketiminin yaklaşık %70’i
üç fazlı AC indüksiyon elektrik motor sistemlerinde
kullanılıyor.

ENERJİ VERİMLİLİĞİ’nin artırılması ile tasarruf edilen

enerji en ucuz kaynak ise, elektrik motor
sistemlerinde verimliliğin artırılması ile elde edilecek
kaynak 2 KEBAN santralı üretimine eşdeğerdir.

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 3 Fazlı Asenkron Motorlar
Türkiye’de elektrik motorlarında kullanılan enerjinin
% 90’ı bu motorlarda harcanıyor.
ª Sanayide en yaygın
kullanılan motorlardır.
ª Avantajları
- Tasarımları basittir.
- Ucuzdur.
- Güç/Ağırlık oranları
yüksektir.
- Bakımları kolaydır.
- AC Güç kaynağına
doğrudan bağlanırlar.

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Sanayide Kullanılan Elektrik Motorlarının
Güç Dağılımları

20, 0
15, 0
10, 0
5,0
0,0
W W W W W W KW KW W
K K K 0 0K
-22 K 37 -55 -70 K -90 K 00
22- -135 20 50
11 37 55 70 135- 200- 3 0-
90
30

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Sanayide Kullanılan Elektrik Motorlarının
Kullanım Yerleri

22%

42%

29%
7%

FA N P O M PA K O M P. DİĞE R

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Enerji Verimli Motorlar

Daha fazla ve daha kaliteli malzeme, daha az

tolerans.

Ekonomik ömrünü tamamlamış düşük verimli (EFF3) motorları

yüksek verimli motor (EFF1) ile değiştirelim, en fazla 2 yılda
kâra geçelim.

Yanan motorların tekrar sardırılması ile

motor veriminin %1-4 düşeceğini de
unutmayalım !

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Enerji Verimli Motorlar

ª Enerji Verimli Motorların Tasarımları

- Sargıda %20 – 60 daha fazla bakır
- Gövdede %35 daha fazla çelik
- Daha ince çelik laminentler
- Yüksek kalitede elektriksel çelik
- Daha verimli rotor tasarımı
- Düşürülmüş sargı ve sürtünme kayıpları ve ek kayıplar
- Daha uzun gövdeden dolayı düşürülmüş direnç (I R) 2

kayıpları
- Rotor ve stator arasında optimum hava boşluğu
- Daha az mekanik tolerans

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Neden Enerji Verimli Motor ?

90 kW’lık bir motoru alırken verdiğimiz 1 YTL,

motorun ekonomik ömrü süresince cebimizden;
enerji verimlisi (EFF1) 426 YTL, verimsizi (EFF3)
575 YTL götürüyor.
100
EFF1 VE EFF3 MOTORLARININ EKONOMİK Verim %
YüHkisgheEkffVicieerncimy (EEFF
95
ÖMÜR SÜRESİNCE BİRİM MALİYETLERİ 90

800 85
Improved Efficiency (EFF2)
600 80 İyileştirilmiş Verim EFF2
400 75

200 70

0 65

1.1 5.5 15 37 55 90 60

kW 55

EFF1 EFF3 Rated power outputinkW

Çıkış Gücü kW

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Motor Verimini Etkileyen Faktörler

Demir Gövde Stator Rotor Rüzgar & Ek Toplam

Kayıpları Direnci Direnci Sürtünme Kayıplar Kayıplar

Giren
Güç Çıkan
Güç

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

Avrupa Elektrik Makinaları ve Güç Elektroniği
İmalatçıları Komitesi (CEMEP)’e Göre Motor
Verim Sınıfları
Ç ık ış 2 Kut upl u M otor la r (% ) 4 Kut upl u M ot orl a r (% )
Gücü
(kW )
EFF1 EFF2 EFF3 EFF1 EFF2 EFF3
1,1 > = 82,8 > = 76,2 < 76,2 > = 83,8 > = 76,2 < 76,2
1,5 > = 84,1 > = 78,5 < 78,5 > = 85,0 > = 78,5 < 78,5
2,2 > = 85,6 > = 81,0 < 81,0 > = 86,4 > = 81,0 < 81, 0
3 > = 86, 7 > = 82,6 < 82,6 > = 87,4 > = 82,6 < 82, 6
4 > = 87,6 > = 84,2 < 84,2 > = 88,3 > = 84,2 < 84,2
5,5 > = 88,6 > = 85,7 < 85,7 > = 89,2 > = 85,7 < 85,7
7,5 > = 89,5 > = 87,0 < 87,0 > = 90,1 > = 87,0 < 87,0
11 > = 90,5 > = 88,4 < 88,4 > = 91,0 > = 88,4 < 88,4
15 > = 91,3 > = 89,4 < 89,4 > = 91,8 > = 89,4 < 89,4
18,5 > = 91,8 > = 90,0 < 90,0 > = 92,2 > = 90,0 < 90,0
22 > = 92,2 > = 90,5 < 90,5 > = 92,6 > = 90,5 < 90,5
30 > = 92,9 > = 91,4 < 91,4 > = 93,2 > = 91,4 < 91,4
37 > = 93,3 > = 92,0 < 92,0 > = 93,6 > = 92,0 < 92,0
45 > = 93,7 > = 92,5 < 92,5 > = 93,9 > = 92,5 < 92,5
55 > = 94,0 > = 93,0 < 93,0 > = 94,2 > = 93,0 < 93,0
75 > = 94,6 > = 93,6 < 93,6 > = 94,7 > = 93,6 < 93,6
90 > = 95,0 > = 93,9 < 93,9 > = 95,0 > = 93,9 < 93,9
 CEMEP ile Gönüllü Anlaşma Yapan ve
Yapmayan AB Ülkelerinde ve Türk Sanayisinde
Verim Sınıflarına Göre Motor Kullanımları

CEMEP CEMEP DIŞI TÜRKİYE

EFF1 %7 %6 %7

EFF2 %85 %66 %28

EFF3 %8 %28 %65

KAYNAK: ICA 2005 – EİE ANKET 2008

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Elektrik Motor Sistemlerinde Enerji
Verimliliği Odakları
ª Motor kontrol sistemleri (Değişken Hız Sürücüleri)
ª Güç kalitesi
ª Motor seçimi
ª Güç iletim sistemleri
ª Ekipmanlar (Fanlar, pompalar, kompresörler, vs)
ª Sistem ve tasarım
ª Proses tipi
ª Bakım

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Değişken Hız Sürücüsü (DHS)
Yüküne göre alternatif akımın frekansını ve dolayısıyla
motorun dönüş hızını ve elektrik gücünü kontrol ederek
motoru uygun devirde tutan değişken hız sürücüleri ilave
tasarruf fırsatı sunuyor.

Kendini sağladığı tasarruflarla 1-2 yıl

içerisinde ödeyebilen bu sürücüler;

- Yerleşim bölgelerinin su şebekesinde

kullanıldığında %50,

- 40 beygir gücünde motor kullanan bir

yürüyen merdivende %36 tasarruf
sağlayabiliyor.

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Sanayide DHS Kullanım Oranları

%
25, 0 22, 6 22, 3
18, 2
20, 0
15, 0 11, 3
8,3
10, 0
5,0
0,0
FAN POMPA KOMP. DİĞER TOPLAM

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Güç Kalitesi (Gerilim Dengesizliği)

Gerilim dengesizliği motor verimliliğini kötü etkilediği gibi

vibrasyon ve mekanik vuruntular yaratacağı için motor
ömrünü de kısaltır.

Gerilim dengesizliğinin motor verimine etkileri

Motor Yükü (%) Gerilim Dengesizliği
Nominal %1 %2,5
100 %94,4 %94,4 %93,0
75 %95,2 %95,1 %93,9
50 %96,1 %95,5 %94,1

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Güç Kalitesi (Gerilim Dalgalanmaları)

Motorlar, işaret plakasındaki gerilimin %10’undan daha farklı bir

gerilimde çalıştırılmamalıdır. Yüksek gerilimler motor sıcaklığını,
hızı ve titreşimi olumsuz yönde etkiler. Düşük gerilimler ise, yol
verme sırasında motorun aşırı yüklenmesine sebep olabilir.

Çalışma Karakteristiği Gerilim Değişiminin Etkisi

%90 %110 %120
Gerilimde Gerilimde Gerilimde
Standart motor verimi
Tam yükte %0,5-1 artar %1-4 azalır %7-10 azalır
¾ yükte %1-2 azalır %2-5 azalır %6-12 azalır
½ yükte %2-4 artar %4-7 azalır %14-18 azalır

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Motor Seçimi
Motorlar yüke uyumlu olarak seçilmeli ve aşırı ihtiyatlı
davranıp gereğinden büyük motor seçme alışkanlığından
vazgeçilmelidir.

Böylelikle motorların plakalarında yazılı anma güçlerine göre

düşük güçte ve dolayısı ile düşük verimde çalışmaları
önlenmelidir.

Motorlarda genellikle %75 yükte motor

verimi azami seviyeye ulaşır.
Düşük yüklerde tüketilen elektrik enerjisi mekanik güç yerine
artan oranda ısıya çevrilir ve motorlarda aşırı ısınmadan
doğan arıza riskini arttırıp motorun ömrünü kısaltır.

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

Motorlarda Isınma

65.5 °C 62.8 °C 102.3 °C

100
60 Sp1:temp 98.6
60

80

Sp1:temp 62.3 Sp1:temp 61.6 50

50
60

40
40.4 38.1 40.4

Baca Fanı Motoru (Yüksek Kömür Değirmeni Filtre Fan Baca Fanı (2) Motoru (Düşük
Verimli Motor – EFF1) Motoru (Verimi İyileştirilmiş Verimli Motor – EFF3)
P = 360 kW Motor – EFF2) P = 300 kW
n = 743 d/dk (479 d/dk) P = 380 kW – EFF2) n = 592 d/dk

Güçleri biribirine yakın motorlar seçilmeye çalışılmıştır.

EFF3’ün bariz sıcaklık farkı vardır.

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Güç İletim Sistemleri

Motor gücünün direk bağlantı yerine indirek olarak düz kayış

veya standart V- kayışları ile iletildiği sistemlerde kayış
kayması ve sürtünmeden dolayı %2 ile %8 arasında kayıplar
oluşur.

Bu kayıplar ve ortaya çıkan kayış ısınması standart kayışların

tırtıllı yüksek verimli V-kayışları ile değiştirilmesiyle
önlenebilir.

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 AC Motor

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR
 Basınçlı Hava Sistemleri ( BHS )

ª Basınçlı hava sistemlerinin elektrik tüketimi, sanayi elektrik

tüketiminin yaklaşık %20’sini oluşturmaktadır.

ª Basınçlı hava sistemlerinin verimi genellikle düşüktür. Enerji

tasarrufu potansiyeli %5 ile %50 arasındadır.

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Motor Bakımı

Ekonomik ve enerji verimliliğini arttırıcı sonuçlara ulaşmak

için bir motor bakım politikası hazırlanmalıdır.

Motorlar, “derhal veya arızalanınca yüksek verimli bir motor

ile değiştirin, arızalanınca şu özelliklerde sarıma gönderin vb”

şeklinde etiketlenmelidir.

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Motor İhtiyacımızı Nasıl Belirlemeliyiz?
(1/3)
Motor ihtiyaçlarımızı uygun belirlersek, hem enerji
tasarrufu sağlar hem de arıza riskini azaltırız.

ª Motor ihtiyacının belirlenmesinde dikkat edilecek

hususlar
- Yük momentinin sabit, değişken, şok ve şok değişken olma
durumları
- Aşırı yüklenme durumlarına göre uygun emniyet (servis) faktörü
- Motorun yapısına bağlı olarak uygun yol verici düzeneği
- Çalışma süresinin süreklililiği

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Motor İhtiyacımızı Nasıl Belirlemeliyiz?
(2/3)

ª Mekanik yükün tip ve özelliklerini tespit edin.

ª Tespit edilen mekanik yük tip ve özelliklerine göre motor
şaft gücünü belirleyin.
ª Motor sınıfının ve karakteristiğinin seçiminin yapın.
ª Üretici kataloglarından ihtiyacınızı karşılayacak uygun
motoru seçin.
ª Seçilen motorun ekonomik analizini yapın.

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Motor İhtiyacımızı Nasıl Belirlemeliyiz?
(3/3)
ª Motor gücünün küçük seçilmesi halinde, aşırı ısınma, kaymanın
artması, devrin düşmesi ile işin kapasitesi ve iş verimi düşer.

ª Motor gücünün yüksek seçilmesi halinde, kuruluş ve işletme

masrafları artar, motor verimi ve güç katsayısı düşeceğinden enerji
giderleri gereksiz yere artar.

ª Motor koruma türünün uygun seçilmemesi halinde, tozlu ortamlarda

sargılarda ve biyeler üzerinde biriken toz, sulu ortamlarda ise rulmanların
paslanması ve sargıların yalıtım özelliğini yitirmesi motorun yanmasına
sebeb olur.

ª Soğutma türünün uygun seçilmemesi halinde, yeterli derecede

soğutulmayan motor kısa sürede yanar.

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Motorlarımızı Ne Zaman ve Nasıl
Onarmalıyız ? (1/5)
“DEĞİŞTİR” veya “TAMİR ET”
NASIL KARAR VERMELİYİZ ?
Faktörler...
z Çalışma zamanı
z Yük
Değiştir
z Motor Gücü
z Elektrik birim fiyatı
Tamir Et z Yeni motor maliyeti
z Motor tamir maliyeti
Motor Gücü

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Motorlarımızı Ne Zaman ve Nasıl
Onarmalıyız ? (2/5)
Enerji Verimli Motor satın alınması veya standard motorun
tamir edilmesinde karar aşamaları
ª Verimlilik artışını hesaplayın.
ª Yeni motor ortalama maliyetini belirleyin.
ª Ortalama onarım maliyetini tespit edin
ª Yıllık tasarruf miktarını hesaplayın
ª Geri ödeme süresini hesaplayın

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Motorlarımızı Ne Zaman ve Nasıl
Onarmalıyız ? (3/5)
Motorda iyi soğutma yapılamadığı taktirde veya çalışma
sıcaklığının kullanılan malzeme için kabul edilebilir
sıcaklık seviyesinin üstüne çıkması halinde motor
sargılarının yalıtımlarının ömrünün ve dolayısıyla motor
ömrünün kısaldığı anlaşılır.
Yalıtım Ömrü

Sıcaklık Artışı

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Motorlarımızı Ne Zaman ve Nasıl
Onarmalıyız ? (4/5)
Ortalama verim esas alınmak suretiyle seçilen farklı
güçlerdeki motorlarda (4, 45 ve 132 kW) kötü bir
tamirat sonucunda (verimde % 1 azalma) (tam yükte
çalışma durumunda) motorların beklenen ömürlerinin
kısaldığını gösterir.
Ömür %

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Motorlarımızı Ne Zaman ve Nasıl
Onarmalıyız ? (5/5)

ª Elektrik motorlarının bilgilerinin bulunduğu sicili tutulmalıdır.

ª Elektrik motorlarına akuple edilen güç aktarma elemanlarının
ayarları (kaplin, kayış ve kasnak vb.) ve şasesi tekniğine
uygun yapılmalıdır.
ª Elektrik motorlarının planlı bakımı üç aylık, altı aylık ve yıllık
peryotlarda yapılmalıdır. (vibrasyon aşırı ısınmalar ve yağlama
sistemi peryodik olarak gözlenmelidir.)
ª Yanan elektrik motorlarının sarılması halinde, sarım sonrası
elektrik ve mekanik testleri yapılmalıdır.

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR

 Sonuç ve Öneriler
ª Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından etiketlere verim
sınıflarının konulması sağlanmalı ve buna bağlı piyasa
denetimi yapılmalıdır.
ª 15 yılını doldurmuş düşük verimli (EFF3) motorlar yüksek
verimli (EFF1) motorlar ile değiştirilmelidir.
ª Yüksek verimli motorların ve değişken hız sürücülerinin
kullanımı özendirilmeli, verimsiz motorların kullanımı ise
caydırılmalıdır.
ª Sanayi kesiminde üst düzey toplantılar yapılarak, motor
sistemlerinde verimliliği artırmak üzere gönüllü hareketler
başlatılmalıdır.
ª Yaygın blinçlendirme etkinlikleri yapılmalıdır.
Motorların uygun yükte çalıştırılması ile 400, yüksek verimli
motor kullanımı ile 1.300, DHS Kullanımı ile 2.000, yanmış
motorların sarılmaması ile 600 GWh tasarruf sağlanabilir

ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR