α.

Το Βυζάντιο σε κρίση:

Δεύτερο μισό του 6ου – αρχές του 7ου αιώνα: Πολύπλευρη κρίση

Αιτίες:
i. λοιμοί
ii. κακές σοδειές
iii. σεισμοί
iv. εισβολές

Συνέπειες:
α. εγκατάλειψη ή παρακμή των πόλεων
β. μείωση του πληθυσμού
γ. υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του νομίσματος.
δ. παραμέληση του στρατού.
 
=> Έτσι, οι Σλάβοι έκαναν επιδρομές στα ευρωπαϊκά εδάφη και οι
Πέρσες έφτασαν μέχρι τις ακτές του Βοσπόρου.
 
Τρόπος αντιμετώπισης: Ο νέος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, Ηράκλειος
έπρεπε να κινητοποιήσει όλες τις δυνάμεις του κράτους και να προχωρήσει σε
μεταρρυθμίσεις.
 β. Η αντεπίθεση του Ηρακλείου:

Ο Ηράκλειος ως ηγέτης του βυζαντινού στρατού:

1. αναδιοργάνωσε τον στρατό με τη συμπαράσταση της εκκλησίας
2. επιχείρησε συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών: Στη μάχη στη Νινευή,
συνέτριψε τους Πέρσες και ανέκτησε όλες τις βυζαντινές επαρχίες στην εγγύς
ανατολή (627 μ.Χ).
3. Επικράτησε και επί των Αβάρων και των Σλάβων, οι οποίοι μαζί με τους
Πέρσες επιχείρησαν να πολιορκήσουν την Κωνσταντινούπολη.
 
Ιερός Πόλεμος: οι εκστρατείες του Ηρακλείου έλαβαν έντονο θρησκευτικό
χαρακτήρα, λόγω της αρπαγής του Τιμίου Σταυρού από τα Ιεροσόλυμα (614),
όταν οι Πέρσες κυρίευσαν την πόλη.
 
Παρά τις φλογερές ομιλίες του Ηρακλείου, οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα να
ανυψωθεί το φρόνημα των στρατιωτών, οι επιτυχίες που σημειώθηκαν ήταν
πρόσκαιρες.

γ. Θέματα και εξελληνισμός του κράτους:

Τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του Ηρακλείου, οι άραβες έχουν εξαπλωθεί

και έχουν γίνει πανίσχυρο κράτος. Προκειμένου να τους αντιμετωπίσουν με
επιτυχία, οι διάδοχοι του Ηρακλείου εγκαθιδρύουν ένα νέο διοικητικό σύστημα
(7ος αιώνας): διοικητικές περιφέρειες με δικό τους στρατό, τα θέματα.
Θεματικός στρατός: υπηρετούσαν ελεύθεροι αγρότες, στους οποίους το
κράτος παραχωρούσε στρατιωτικά κτήματα (στρατιωτόπια). Με τα έσοδά τους
από τα κτήματα:
            α. συντηρούσαν τις οικογένειές τους
            β. αγόραζαν τον οπλισμό τους
            γ. κάλυπταν τα έξοδα των εκστρατειών.
=> Ο θεματικός στρατός αποτέλεσε ένα είδος εθνικού στρατού και
αποδείχθηκε αποτελεσματικότερος από τον μισθοφορικό, για την άμυνα της
αυτοκρατορίας.
 
Στρατηγός: ασκούσε την στρατιωτική και πολιτική διοίκηση του κάθε θέματος,
η οποία παλαιότερο ασκούνταν από διαφορετικά πρόσωπα.
 
Σταδιακά, ο θεσμός των θεμάτων άρχισε να εξαπλώνεται και στις ευρωπαϊκές
επαρχίες του κράτους.

Εξελληνισμός:
Σημαντική αλλαγή της εποχής είναι ο εξελληνισμός της διοίκησης:
α. επίσημη γλώσσα στην πολιτική και στρατιωτική διοίκηση έγινε η ελληνική
β. οι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούς:
Ο Ηράκλειος υιοθέτησε τον τίτλο βασιλεύς, πιστός εν Χριστώ
 
Έτσι, σηματοδοτείται το «τέλος» της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και η «αρχή»
της μεσαιωνικής, ελληνικής, βυζαντινής αυτοκρατορίας.