2

Εξεταστέα ύλη Ιστορίας Β΄ Γυμνασίου

3. Ο Ηράκλειος και οι διαδοχοί του (610-717)

Η κατάσταση της αυτοκρατορίας όταν πήρε την εξουσία ο Ηράκλειος (610-641) ήταν
εξαιρετικά κρίσιμη. Η πολιτική του Ιουστινιανού εξάντλησε την οικονομία του κράτους και
επιπλέον το κράτος αντιμετώπιζε εσωτερικές και εξωτερικές απειλές. Ωστόσο με τον
Ηράκλειο αρχίζει μια νέα περίοδος για το Βυζάντιο.

Τα αίτια της Κρίσης ,Το Βυζάντιο ήταν σε κρίση γιατί:

• Από λοιμούς
• Κακές σοδειές από φυσικές καταστροφες και βαριούς χειμώνες
• Σεισμούς
• Εισβολές από τους εχθρούς στην αυτοκρατορία
¬ Συνέπειες αυτών ήταν:
• Παρακμή των πόλεων
• Μείωση πληθυσμού (πέθαιναν από αρρώστιες από λοιμούς )
• Καταστράφηκε το εμπόριο και η οικονομία και έτσι δεν υπήρχαν χρήματα
• Η άθλια οικονομική κατάσταση οδήγησε και στην παραμέληση του στρατού, διότι δεν
είχαν χρήματα για να πληρώσουν τους μισθοφόρους και τα όπλα τους.
• Καταστράφηκε το εμπόριο και η οικονομία , που ήταν πηγή εσόδων για το κράτος

Η αντεπίθεση του Ηρακλείου (εξωτερική πολιτική)

Ο Ηράκλειο ήταν στρατηγός-αυτοκράτορας όπου ηγήθηκε ο ίδιος σε όλες τις μάχες δίνοντας
το παράδειγμα στους στρατιώτες του.
¬ Η μάχη του Νινευί( 627). Ο Ηράκλειος κατάφερε να νικήσει τους Πέρσες και να πάρει
πίσω όλες τις βυζαντινές επαρχίες στην Ανατολή (Συρία ,Παλαιστίνη, Αίγυπτο)
¬ Αντιμετώπισε και με επιτυχία τους Σλάβους και τους Αβάρους που προσπάθησαν να
κυριεύσουν την Κωνσταντινούπολη.

Ποια ήταν η εσωτερική κατάσταση του βυζαντινού κράτους όταν ανέλαβε την
εξουσία ο Ηράκλειος;
Στο δεύτερο μισό του 6ου αιώνα και στις αρχές του 7ου το Βυζάντιο συγκλονίστηκε από μια
πολύπλευρη κρίση. Λοιμοί, κακές σοδειές ,σεισμοί ,εισβολές στα εδάφη της αυτοκρατορίας
2
Εξεταστέα ύλη Ιστορίας Β΄ Γυμνασίου

οδήγησαν στην εγκατάλειψη των πόλεων και στη μείωση του πληθυσμού. Το εμπόριο
μειώθηκε όπως και η οικονομία, με αποτέλεσμα να παραμεληθεί και ο στρατός.
Αυτή η εσωτερική κρίση καθώς και οι εξωτερικοί κίνδυνοι έπρεπε να καταπολεμηθεί από
τον Ηράκλειο.

Ποίοι λαοί αποτελούσαν απειλή για το κράτος;

Όταν ανέλαβε την εξουσία ο Ηράκλειος οι Σλάβοι άρχισαν να κατακλύζουν τις ευρωπαϊκές
επαρχίες και οι Πέρσες έφτασαν στις ακτές του Βοσπόρου. Στα πρώτα χρόνια της βασιλείας
του Ηρακλείου η κατάσταση της αυτοκρατορίας ήταν εξαιρετικά κρίσιμη

• Να αναφέρετε ποιο χαρακτήρα είχαν οι εκστρατείες του Ηράκλειου κατά των Περσών
και να εξηγήσετε γιατί.
Οι εκστρατείες του Ηράκλειου πήραν θρησκευτικό χαρακτήρα γιατί οι Πέρσες πήραν τον
Τίμιο Σταύρο και τους Αγίους Τόπους. Επίσης κατέστρεψαν την ιερή πόλη των Χριστιανών
την Ιερουσαλήμ.
Οι εκστρατείες του είχαν σαν στόχο να πάρουν πίσω τον Τίμιο σταυρό και να
απελευθερώσουν τους Αγίους Τόπους από τους άπιστους. Επιπλέον στις εκστρατείες του η
εκκλησία έπαιξε σημαντικό ρόλο γιατί ενίσχυσε οικονομικά τις εκστρατείες αυτές.

• Γιατί ο Ηράκλειο θέλησε να δώσει στις εκστρατείες του θρησκευτικό χαρακτήρα;

Ο Ηράκλειο θέλησε να δώσει στις εκστρατείες του θρησκευτικό χαρακτήρα γιατί οι
στρατιώτες του θα πολεμούσαν με περισσότερο πείσμα και φανατισμό και έτσι θα κέρδιζαν
τις μάχης.

• Τι γνωρίζεται για την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από του Αβαρούς και τους
Σλάβους
• Τι γνωρίζεται για την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Αβαρούς και τους
Σλάβους;
Οι Άβαροι και οι Σλάβοι συμμαχούν με τους Πέρσες το 626 μ. Χ και πολιορκούν την
Κωνσταντινούπολη. Την πόλη υπερασπίστηκε ο πατριάρχης Σέργιος και ο διοικητής Βώνος.
Οι Βυζαντινοί νικούν και την νίκη αποδίδουν στην Παναγία στην οποία αφιέρωσαν τον
ακάθιστα Ύμνο.

Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στη Νίκη του Ηρακλείου;

1. Ο Ηράκλειο σαν στρατηγός- αυτοκράτορας, οδήγησε ο ίδιος ο στρατό του στη μάχη και
αυτό έδωσε θάρρος στους στρατιώτες του.
2. Επίσης ενθάρρυνε το στρατό του ψυχολογικά, δίνοντας τους θάρρος με τις ομιλίες του.
3. Εξόπλισε τους στρατιώτες με όπλα και πανοπλίες. Σε αυτό βοήθησε και η εκκλησία
υλικά και ηθικά (με προσευχές και ευχές)
2
Εξεταστέα ύλη Ιστορίας Β΄ Γυμνασίου

4. Εφάρμοσε νέες στρατηγικές και τακτικές. Μετέφερε δλδ τον πόλεμο στο εσωτερικό της
Περσικής Αυτοκρατορίας
5. Επίσης έδωσε στον πόλεμο θρησκευτικό χαρακτήρα και έτσι ο στρατός πολεμούσε με
περισσότερη γενναιότητα και θάρρος.

• Τι ήταν τα θέματα και για ποιο λόγο δημιουργήθηκαν;

“Θέματα” ήταν διοικητικές περιφέρειες με δικό τους στρατό. Αποτελούσαν ένα νέο
διοικητικό σύστημα που καθιέρωσαν οι διάδοχοι του Ηράκλειου. Τα πρώτα θέματα
δημιουργήθηκαν στη Μ.Ασία, στη διάρκεια του 7ου αιώνα ,προκειμένου να
αντιμετωπιστούν οι επιθέσεις των Αράβων. Προς τα τέλη του 7ου αιώνα τα θέματα
επεκτάθηκαν και στις ευρωπαϊκές επαρχίες.

• Τι ήταν ο θεματικός στρατός και πώς διοικούνταν;

Στο θεματικό στρατό υπηρετούσαν ελεύθεροι αγρότες στους οποίους το κράτος
παραχώρησε στρατιωτικά κτήματα ,τα στρατιοτόπια. Με τα έσοδα οι στρατιώτες
α.συντηρούσαν τις οικογένειες τους β.αγόραζαν τον οπλισμό τους ,γ.κάλυπταν τα
έξοδα των εκστρατειών .
Ο θεματικός στρατός αντικατέστησε τους παλιούς μισθοφορικούς στρατούς και
αποτέλεσε ένα είδος εθνικού στρατού που αποδείχθηκε αρκετά αποτελεσματικός για
την άμυνα του κράτους.
Επικεφαλής ήταν ο στρατηγός ,ο οποίος ασκούσε την ανώτατη εξουσία (στρατιωτική
και πολιτική) μέσα στα όρια του θέματος.

• Να εξηγήσετε γιατί ο θεματικός στρατός αποδείχτηκε πιο αποτελεσματικός

και από το μισθοφορικό;
1. Ήταν πιο αποτελεσματικός γιατί ο θεματικός στρατός ήταν κοντά στα σύνορα και
θα μπορούσαν να κινηθούν γρήγορα ώστε να σταματήσουν τις εισβολές των
εχθρών. Ενώ ο μισθοφορικός στρατός συνήθως δεν ήταν κοντά στα σύνορα του
Βυζαντίου και δεν μπορούσαν να κινηθούν γρήγορα για να αντιμετωπίσει τους
εχθρούς.
2. Ο αγρότης στρατιώτης πολεμούσε με γενναιότητα και θάρρος γιατί πολεμούσαν
για να προστατεύσουν τις οικογένειες τους και τα χωράφια τους. Ο μισθοφορικός
πολεμούσε μόνο για τα χρήματα.
3. Οι στρατιώτες των θεμάτων ανέπτυξαν ένα είδος πατριωτισμού που δεν υπήρχε
στο μισθοφορικό στρατό.
2
Εξεταστέα ύλη Ιστορίας Β΄ Γυμνασίου

Ο θεσμός των θεμάτων ωφέλησε σημαντικά το βυζαντινό κράτος. Να δικαιολογήσετε

την απάντηση σας με δυό επιχειρήματα
Ο θεματικός στρατός ήταν αποτελεσματικός στρατός που μπορούσε να αντιμετωπίσει με
επιτυχία τους εχθρούς, άρα το Βυζαντινό κράτος ήταν περισσότερο ασφαλισμένο από τις
εισβολές των εχθρών.
Επίσης το βυζαντινό κράτος μείωσε τις δαπάνες - χρήματα που πλήρωναν στο στρατό,
αφού οι στρατιώτες πλήρωναν οι ίδιο τον εξοπλισμό τους .
Με το θεματικό στρατό ενισχύθηκε η τάξη των αγροτών οι οποίοι τώρα με τα στρατιοτίπια ,
κατείχαν μικρό κομμάτι γης που μπορούσαν να καλλιεργούν και να συντηρούν την
οικογένεια τους, όπως επίσης και να πληρώνουν τους φόρους στο κράτος.
Επιπλέον, ο στρατός ενισχύθηκε γιατί πλέον το κράτος με αυτό τον τρόπο μπορούσε να έχει
ένα σταθερό αριθμό στρατιωτών από την τάξη των αγροτών.

Γιατί η αυτοκρατορία εξελληνίζεται αυτή την εποχή;

Εξελληνίζεται αυτή την εποχή γιατί οι σημαντικότερες επαρχίες του κράτους είναι οι
ανατολικές επαρχίες στις οποίες μιλούσαν ελληνικά και όχι λατινικά. Οι δυτικές επαρχίες
που μιλούσαν λατινικά έχουν χαθεί για το Βυζάντιο, τις κατέκτησαν οι εχθροί.

Από που φαίνεται ο εξελληνισμός του κράτους;

• Εξελληνισμός του Βυζαντίου.
¬ Καθιερώνεται ως Επίσημη γλώσσα η ελληνική στην πολιτική και στρατιωτική εξουσία.
¬ Οι ρωμαϊκοί τίτλοι των αυτοκρατόρων αντικαταστάθηκαν από ελληνικούς. Πλέον ο
αυτοκράτορας ονομάζεται βασιλεύς . Ο Ηράκλειο ονομάστηκε “πιστό εν Χριστώ”
βασιλεύς .
¬ Ο εξελληνισμός αποτέλεσε το οριστικό τέλος της Ρωμαικής Αυτοκρατορίας και την
αρχή της μεσαιωνικής ελληνικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.