ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12: ΜΕΤΑΛΛΙΚA ΚΡΑΜΑΤA

Χωρίζονται συµβατικά σε 2 κατηγορίες:

(α) σιδηρούχα κράµατα (χάλυβες, χυτοσίδηροι, κλπ.)

(β) µη σιδηρούχα κράµατα (δηλ. χωρίς σίδηρο)

Κράµατα του χαλκού, αλουµινίου, µαγνησίου, τιτανίου πυριµάχων
µετάλλων, υπερκράµατα, κράµατα ευγενών µετάλλων

Τεχνικές επεξεργασίας µετάλλων

 Εργασίες µορφοποίησης:
Σφυρηλάτηση, ∆ιέλαση, Εξώθηση, ∆ιέλκυση

∆ιαδικασίες µορφοποίησης είναι αυτές όπου το σχήµα µεταλλικού

τεµαχίου µεταβάλλεται µε πλαστική παραµόρφωση. Η παραµόρφωση
προέρχεται από δύναµη ή τάση που πρέπει να ξεπερνά το όριο αντοχής του
υλικού.
Θερµηλασία (Ψυχρηλασία) έχουµε όταν η παραµόρφωση επιτυγχάνεται σε
θερµοκρασία ανώτερη (χαµηλότερη) της θερµοκρασίας ανακρυστάλλωσης
Η θερµηλασία επιτυγχάνεται µε µικρές ενέργειες παραµόρφωσης και το
µέταλλο παραµένει ελατό και όλκιµο. Στην ψυχρηλασία αυξάνει η αντοχή
και µειώνεται η ολκιµότητα διότι το µέταλλο ενδοτραχύνεται.
Σφυρηλάτηση (α) επιτυγχάνεται µε συνεχή συµπίεση ή µε διαδοχικά
χτυπήµατα. ∆ιακρίνεται σε ανοιχτής και κλειστής µήτρας
∆ιέλαση (β) είναι το πέρασµα ενός τεµαχίου µεταξύ 2 κυλίνδρων
Εξώθηση (γ) όπου ένας δοκός υφίστατι θλιπτική τάση και περνά µέσα από
στένωµα (κλειστή µήτρα)
∆ιέλκυση (δ) είναι η έλξη ενός µεταλλικού τµήµατος µέσα από άνοιγµα
σταθερά µειούµενης διατοµής
 Χύτευση:
∆ιαδικασίες χύτευσης είναι αυτές όπου ένα πλήρως τηγµένο µέταλλο
στερεοποιείται αφού εισέλθει µέσα σε µήτρα επιθυµητού σχήµατος.
Εφαρµόζεται όταν (α) το τελικό σχήµα είναι µεγάλο/πολύπλοκο (β) η
ολκιµότητα του υλικού είναι τόσο χαµηλή που δεν µπορεί να
επεξεργαστεί µε ψυχρηλασία/θερµηλασία (γ) για λόγους οικονοµίας.
Αµµοχύτευση (η πιο κοινή µέθοδος µε 2 τµήµατα) η άµµος είναι το
υλικό της µήτρας. Χρησιµοποιείται για θήκες κυλίνδρων µηχανών
αυτοκινήτου, πυροσβεστικούς κρουνούς και συνδέσµους σωληνώσεων
Στη χύτευση µήτρας το υγρό µέταλλο διοχετεύεται υπό πίεση και µε
µεγάλη ταχύτητα µέσα σε µήτρα και εκεί στερεοποιείται υπό πίεση. Η
µήτρα είναι χαλύβδινη µε δύο εφαρµοστά τµήµατα. Μετά το
σχηµατισµό του υλικού ανοίγουν και παίρνουµε το τεµάχιο.
Χρησιµοποιείται για µικρά τεµάχια εύτηκτων µετάλλων/κραµάτων.
Στη χύτευση επένδυσης, το πρόπλασµα κατασκευάζεται από κερί και
γύρω από αυτό γύψος που αποτελεί την κύρια µήτρα. Με θέρµανση
λιώνει το κερί και µένει γύψινη µήτρα. Χρησιµοποιείται για
κοσµήµατα, οδοντοτεχνική, πτερύγια αεροστροβίλων.
Στη συνεχή χύτευση έχουµε διαδοχικά βήµατα χύτευσης και διέλασης
εν θερµώ. Το τελικό προϊόν είναι πιο οµοιόµορφο, ενώ η όλη
διαδικασία είναι περισσότερο αυτοµατοποιηµένη και αποδοτική.

∆ΙΑΦΟΡΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ: Κονιοµεταλλουργία

Περιλαµβάνει τη συµπίεση σκόνης µε υψηλή πίεση και στη συνέχεια
ακολουθεί θερµική κατεργασία για την παραγωγή τεµαχίου
υψηλότερης πυκνότητας. Με τη µέθοδο αυτή παίρνουµε τεµάχια χωρίς
πόρους και πυκνότητας συγκρίσιµη µε αυτή στερεού µετάλλου.
Ενδείκνυται για µέταλλα µικρής ολκιµότητας και για πυρίµαχα
µέταλλα. Επιπλέον για πολύ ακριβείς γεωµετρικά κατασκευές
(κουζινέτα, γρανάζια).
 Συγκόλληση:
Στη συγκόληση δύο ή περισσότερα µεταλλικά τµήµατα συνενώνονται
ώστε να σχηµατίσουν ένα ενιαίο κοµµάτι όταν η µονοµιάς παραγωγή
ενιείου κοµµατιού είναι ακριβή ή πολύ δύσκολη.
Ο δεσµός σύνδεσης είναι µεταλλουργικός (περιλαµβάνει διάχυση).
Στην ηλεκτροσυγκόλληση ή την οξυγονοκόλληση θερµαίνονται τα δύο
κοµµάτια και το συνδετικό υλικό µέχρι να επέρθει τήξη. Θερµικά
προσβεβληµένη ζώνη είναι η συνδετική περιοχή που έχει τηχθεί και
άρα έχει διαφορετική σύσταση/µικροδοµή από τα δύο κοµµάτια.
Πιθανές µεταβολές είναι:
(a) ανακρυστάλλωση µε µείωση της αντοχής, της σκληρότητας και
της δυσθραυστότητας
(b) παραµένουσες τάσεις ⇒ εξασθένιση της σύνδεσης
(c) για χάλυβες, µπορεί λόγω της θερµοκρασίας να γίνει τοπική
ωστενοποίηση. Αν η περιοχή ψυχθεί γρήγορα (βαφεί) τότε
σχηµατίζεται µαρτενσίτης που είναι ανεπιθύµητος
(d) ανοξείδωτοι χάλυβες γίνονται ευαίσθητοι σε διάβρωση

Τελευταίως στη συγκόλληση χρησιµοποιούνται και τεχνικές Λέηζερ.

Τα πλεονεκτήµατα της µεθόδου ειναι (α) δεν προκαλούνται µηχανικές
παραµνορφώσεις λόγω επαφής (β) ταχύτατη και αυτοµατοποιηµένη
µέθοδος (γ) πολύ περιορισµένη θερµικά προσβεβληµένη ζώνη (δ)
µικρές και ακριβείς συγκολλήσεις (ε) ευρύ φάσµα υλικών που µπορούν
να συγκολληθούν (στ) δεν σχηµατίζονται πόροι και το τελικό προϊόν
είναι ιδιαίτερα ανθεκτικό
 ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΚΡΑΜΑΤΑ-ΣΙ∆ΗΡΟΥΧΑ

Χρησιµοποιούνται για κατασκευές και παράγονται σε µεγαλύτερες

ποσότητες από οποιοδήποτε άλλο µέταλλο διότι (α) είναι εν αφθονία
(β) η εξόρυξη, κραµατοποίηση και τεχνικές επεξεργασίες είναι σχετικά
εύκολες και οικονοµικές (γ) έχουν ευρύ φάσµα µηχανικών και φυσικών
ιδιοτήτων και άρα έχουν πλήθος εφαρµογών.
 XΑΛΥΒΕΣ
Είναι κράµατα σιδήρου – άνθρακα. Συνήθως εύχρηστοι είναι αυτοί που
περιέχουν έως 1% κ.β. σε άνθρακα. Οι κοινοί ανθρακοχάλυβες περιέχουν και
εναποµένουσες προσµίξεις και µικρή ποσότητα µαγκανίου. Στους
κραµατοχάλυβες έχουν προστεθεί σκόπιµα µικρές ποσότητες προσµίξεων.
(α) Xάλυβες χαµηλής περιεκτικότητας σε άνθρακα
Είναι αυτοί που παράγονται σε µεγαλύτερες ποσότητες από όλους τους άλλους.
Περιέχουν λιγότερο από 0,25 % κ.β. άνθρακα. ∆εν ανταποκρίνονται σε θερµικές
κατεργασίες που έχουν σχεδιαστεί για σχηµατισµό µαρτενσίτη. Η ενίσχυσή τους
επιτυγχάνεται µε ψυχρηλασία. Αποτελούνται από φερρίτη και περλίτη. Είναι
µαλακοί και ασθενείς αλλα και όλκιµοι και δύσθραυστοι. Μπορούν να
επεξεργαστούν µηχανικά και είναι συγκολλήσιµοι και φθηνοί. Παράγουν δοµικά
εξαρτήµατα, κορµούς αυτοκινήτων και φύλλα για αγωγούς, γέφυρες, κτίρια,
µεταλλικά δοχεία.
Αν προσθέσουµε προσµίξεις µέχρι 10% κ.β (Cu, V, Ni, Mo) παίρνουµε τους
χάλυβες υψηλής αντοχής χαµηλής κραµάτωσης (HSLA). Είναι πιο ανθεκτικοί,
όλκιµοι, µορφοποιήσιµοι και µηχανικά κατεργάσιµοι. Επίσης πολύ ανθεκτικοί
σε διάβρωση. Έτσι αντικαθιστούν τους κοινούς σε εφαρµογές όπου η δοµική
αντοχή και αντοχή σε διάβρωση είναι κρισιµες.
 (β) Xάλυβες ενδιάµεσης περιεκτικότητας σε άνθρακα
Περιέχουν 0,25 – 0,60 % κ.β. άνθρακα. Μπορούν να κατεργαστούν θερµικά
µε ωστενοποίηση, ψύξη δια εµβαπτίσεως και επαναφορά (µαρτενσίτης από
επαναφορά). Η ανταπόκριση τους σε δοκιµές εµβαπτότητας έχει εξηγηθεί
στο Κεφ. 11 (Jominy end quench test). Χρησιµοποιούνται για τροχούς και
βαγόνια αµαξοστοιχιών, γρανάζια, στροφαλοφόροι άξονες, µηχανικά µέρη,
δοµικά υλικά υψηλής αντοχής κτλ.
Η κωδικοποίηση AISI/SAE (American Iron and Steel Institute/Society of
Automotive Engineers) είναι 4ψήφιος αριθµός. Τα 2 τελευταία ψηφία
δηλώνουν την περιεκτικότητα σε άνθρακα. Τα 2 πρώτα είναι απλά ένας
κωδικός που δηλώνει τα συστατικά (πρέπει να ανατρέξει κανείς σε
πίνακες).
Π.χ. 10 είναι για κοινούς χάλυβες. 41 αντιστοιχεί σε προσµίξεις Cr, Mo.
Το ενοποιηµένο σύστηµα αρίθµησης (UNS) χρησιµοποιείται για ενιαία
ταξινόµηση όλων των µεταλλικών κραµάτων. Αποτελείται από πρόθεµα
που δηλώνει την οικογένεια των µετάλλων, τον αριθµό ΑΙSI και ένα
µηδενικό.
 (γ) Xάλυβες υψηλής περιεκτικότητας σε άνθρακα
Περιέχουν 0,60 – 1,40 % κ.β. άνθρακα. Είναι σκληροί, ανθεκτικοί, αλλά και
λιγότερο όλκιµοι από τους υπόλοιπους χάλυβες. Επιδέχονται σκλήρυνση
και επαναφορά και χρησιµοποιούνται ως κοπτικά εργαλεία. Οι χάλυβες
εργαλειων και µητρών (καλουπιών) έχουν µεταλλικές προσµίξεις που
αντιδρούν µε τον C και σχηµατίζουν σκληρά καρβίδια. Χρήση: εργαλεία
κοπής, ξυράφια, πριόνια, ελατήρια, καλώδια υψηλής αντοχής.

Ανοξείδωτοι Xάλυβες
Περιέχουν τουλάχιστο 11% κ.β. χρώµιο. Έχουν υψηλή αντοχή σε
διαβρωτικά περιβάλλοντα και διακρίνονται σε µαρτενσιτικούς,
ωστενιτικούς και φερριτικούς. Οι µαρτενσιτικοί έχουν υψηλή εµβαπτότητα
προς δηµιουργια µαρτενσίτη (κάνες όπλων, µαχαίρια, ρουλεµάν,
χειρουργικά εργαλεία). Οι ωστενιτικοί µπορούν να έχουν FCC δοµή σε
θερµοκρασία δωµατιου λόγω µεγάλης περιεκτικότητας σε νικέλιο, χρώµιο.
Έχουν µεγάλη αντοχή στη διάβρωση (δοχεία χαµηλών θερµιοκρασιών,
υλικά επεξεργασίας χηµικών και τροφίµων κτλ.). Οι φερριτικοί έχουν τη
φάση α (BCC). ΄Οπως και οι ωστενιτικοί, µπορούν να κατεργαστούν µε
ψυχρηλασία (βαλβίδες, καλούπια, εξατµίσεις κτλ.)
 ΧΥΤΟΣΙ∆ΗΡΟΙ
Περιέχουν πάνω από 2,14 % κ.β. άνθρακα. Στην πράξη µεταξύ 3,0
– 4,5 % κ.β. άνθρακα. Ρευστοποιούνται σε σχετικά χαµηλές
θερµοκρασίες (1150-1300 oC). Άρα τήκονται εύκολα και είναι
δεκτικοί σε χύτευση. Είναι εύθραστοι.
Πραγµατικό διάγραµµα ισορροπίας σιδήρου-άνθρακα

Ο σεµεντίτης αποσυντίθεται σε σίδηρο και άνθρακα (γραφίτη). Η

δηµιουργία γραφίτη ευνοείται από την παρουσία πυριτίου σε
συγκεντρώσεις µεγαλύτερες του 1% κ.β. Οµοίως και από την
εφαρµογή πολύ αργών ρυθµών ψύξης. Στους περισσότερους
χυτοσίδηρους ο άνθρακας είναι υπό µορφή γραφίτη.
 ΧΥΤΟΣΙ∆ΗΡΟΙ (συνέχεια)
Οι πιο κοινοί τύποι είναι (α) γκρίζος (β) κονδυλώδης (γ) λευκός (δ)
µαλακτός.

Ο γκρίζος έχει 2,5-4,0 % κ.β. C και 1-3 % κ.β. Si. Ο γραφίτης έχει µορφή
νιφάδων. Μια θραυσµένη επιφάνεια έχει γκρίζο χρώµα λόγω του γραφίτη.
Ειναι ασθενής και ψαθυροί µε καλή δεκτικότητα χύτευσης και φθηνοί.
Ο ελατός (κονδυλώδης) προέρχεται από το γκρίζο συνήθως µε µικρή
προσθήκη Mg. Ο γραφίτης είναι υπό µορφή σφαιριδίων (κονδυλωµάτων).
Η µήτρα είναι είτε περλίτης είτε φερρίτης. Είναι πολύ πιο όλκιµος και
ανθεκτικός από το γκρίζο.
Ο λευκός έχει περιεκτικότητα σε Si µικρότερη από 1 % κ.β. Έχει λευκή
επιφάνεια θραύσης. Έχουν µεγάλες ποσότητες σεµεντιτικής φάσης που
τους κάνουν σκληρούς και ψαθυρούς. Χρησιµοποιούνται ως ενδιάµεσο
προϊόν στην παραγωγή του µαλακτού χυτοσίδηρου µε θέρµανση στους 800-
900 οC.
Ο µαλακτός χυτοσίδηρος έχει µεγάλη αντοχή, ολκιµότητα & ευπλασία:
άξονες σύνδεσης, γρανάζια ταχυτήτων, κιβώτια διαφορικών, φλάντζες κλπ.
 ΧΥΤΟΣΙ∆ΗΡΟΙ (συνέχεια ΙΙ)
Εµπορικοί χυτοσίδηροι (σύσταση-µικροδοµές)

Ικανότητα απόσβεσης δονήσεων

 ΜΗ ΣΙ∆ΗΡΟΥΧΑ ΚΡΑΜΑΤΑ
Σηµείωση 1: Πολλές φορές τα κράµατα διακρίνονται σε κράµατα χύτευσης
και σε κράµατα διαµόρφωσης µε βάση το κριτήριο του αν δεν επιδέχονται ή
επιδέχονται µηχανική διαµόρφωση.
Σηµείωση 2: Θερµικά κατεργάσιµο είναι ένα κράµα όταν η µηχανική
αντοχή έχει βελτιωθεί µε κάποια θερµική κατεργασία (µαρτενσιτικό
µετασχηµατισµό – σκλήρυνση µε κατακρήµνιση).
Ο χαλκός και τα κράµατά του
ΜΗ ΣΙ∆ΗΡΟΥΧΑ ΚΡΑΜΑΤΑ (συνέχεια Ι)
Το αλουµίνιο και τα κράµατά του
ΜΗ ΣΙ∆ΗΡΟΥΧΑ ΚΡΑΜΑΤΑ (συνέχεια ΙΙ)
Το µαγνήσιο και τα κράµατά του

Το τιτάνιο και τα κράµατά του