Tập tục ngủ ngồi của người Đan Lai

ở huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An

Theo truyền thuyết của người Đan Lai, hàng trăm năm trước, người Đan Lai có nguồn
gốc từ người Kinh sinh sống ở huyện Thanh Chương. Do bị một bạo chúa trong vùng
bắt phải nộp 100 cây nứa bằng vàng nhưng họ không tìm được nên sợ bị giết hại đã
phải bồng bế, dắt nhau rời làng trốn vào rừng sâu. Họ ngược dòng sông Giăng đi tới
nơi sơn cùng thuỷ tận đến khi tối mịt, cả đoàn người mệt mỏi mới dám tựa vào gốc
cây, hang đá nghỉ lưng chờ trời sáng để đi tiếp. Điểm dừng chân cuối cùng của họ là
một vùng núi non hiểm trở, cây cối hoang sơ, không có một dấu chân người, đó là
vùng lõi của Vườn quốc gia Pù Mát bên dòng sông Giăng đầy thác ghềnh hung dữ.
Cuộc chạy trốn đầy bi thương này đã đẩy tộc người này cách ly với đời sống xã hội
đương đại của dân tộc khiến họ rơi vào cảnh bần cùng, khốn khó giữa chốn rừng
thiêng, nước độc. Để tồn tại và duy trì cuộc sống, họ phải sinh sống hái lượm và phải
chấp nhận hôn nhân cận huyết. Hằng ngày họ phải vạt cây gỗ để làm dụng cụ săn bắt,
hái lượm, lấy vỏ cây rừng làm khố, đào củ mài, tìm củ nâu trong rừng để sống qua
ngày. Trong quá trình sinh sống, người dân đã dần dần tiếp xúc với một số dân tộc
thiểu số khác như người Thái, người Thổ và tiếp nhận thêm vào tiếng mẹ đẻ của mình
các từ ngữ của các dân tộc khác để che giấu thân phận và nguồn gốc của mình. Họ tự
đặt tên cho dòng họ của mình là Đan Lai.
Tộc người Đan Lai có nhiều tập tục lạ lùng như ngủ ngồi, đẻ ngồi,… Đây là
những tập tục ăn sâu vào máu thịt từ người già đến trẻ con trở thành thói quen của
người Đan Lai. Trong đó, tục ngủ ngồi là tập tục độc đáo, khác biệt của người Đan
Lai.
Do trước đây người Đan Lai chủ yếu sống du canh du cư, di chuyển nhiều nơi sinh
sống trong rừng, để tránh sự tấn công của thú dữ và sợ quan quân truy đuổi nên khi
ngủ người Đan Lai thường quây quần bên bếp lửa và lấy khúc gỗ dựa vào cằm để
ngồi ngủ. Khi ngủ ngồi, người Đan Lai có thể gục mặt xuống đầu gối hoặc có thể
dùng một hoặc hai chiếc gậy, nắm tay trên đầu gậy và gục mặt xuống ngủ. Trước mặt
luôn là đống lửa vừa để sưởi ấm vừa soi rọi ánh sáng, vừa giúp mọi người canh chừng
thú dữ và sẵn sàng chống chọi với muông thú hoang dã khi bị tấn công. Lâu dần
thành thói quen, ngủ ngồi đã thành một tập tục của người Đan Lai. Tục ngủ ngồi
đã tồn tại và ăn sâu vào tâm trí của người Đan Lai. Trẻ con lớn lên chỉ cần biết ngồi
vững là đã phải học cách ngủ ngồi. Người Đan Lai không chỉ ngủ ngồi quanh bếp
lửa mà còn có thể ngủ trên cây để tránh thú dữ mỗi khi đi săn bắt, hái lượm không kịp
về bản. Do đó, người Đan Lai dù có dựng nhà gỗ to thì mọi người vẫn duy trì
tục ngủ ngồi và không có thói quen nằm giường. Từ những đêm ngồi mải miết bên
đống lửa, những người Đan Lai còn sáng chế ra một bài cúng dành cho tổ tiên của
mình với tên “Xin Lộ Ma Nha” - nghĩa là an nghỉ muôn đời. Trong bài cúng có đoạn:
“Hỡi những âm hồn xấu xa của tên bạo chúa đừng bao giờ đến bên linh hồn ông cha
ta/ Góc rừng và những bước chân trên mảnh đất này sẽ bám lại mãi không thôi/ Hỡi
dấu chân nai, đi gieo hạt lúa/ Theo dấu chân hổ, đi trồng hạt ngô/ Lang thang đầu
suối, bâng khuâng lưng đèo/ Sống đời nghèo khổ/ Như dòng suối nhỏ/ Như gió rừng
chiều/ Như những giấc mơ/ Người về bến đổ, suối reo hát ca/ Hỡi những cánh chim
hãy về làm bạn…”.