PUKA CHAKI WACHWAMANTA

(Wintucha)

Huk punchawsi atuqqa wachay wachallaña tapanmanta yuksiruspan

mikuna maskaq risqa, chisllay punchawsi maskasqa manas tarisqachu,

uchku ukuchakunata qawaykachastin, ischu ukupi allpa uruchakunata,

manas ni chulla aychatapas tarisqachu aswansi aqchikuna mancharichisqa.

Puriy purisqampis karumanta rikurusqa quchapa chawpinpi huk ruyaq

muyuqta chaysi payqa qamutayninpi nisqa kaynata “chita wañusqachiki

ayparusaq hinaspay saksaysasata mikurqusaq”. Chayarunsi quchapa

pataman hinaspansi allinta qawaykuptinqa wachwa puka chakiraq

muyuchkasqa. Sumaq chakichanta rikuruspansi wachwataqa rimapallan

kayna nispan “imatam ruwachkanki? wachawaqa kutichin “ari kaypim

quñipakuq yuksinaypaq munachkani”, ¿qanri? nispansi kutichin, atuqqñataq

nin “ñuqaqa mikunatam maskachkani chisllay punchawñam puriramuni

manam tarinichu. Chayna rimasqankupis wachwataqa tapusqa puka

chakichanmanta, kayna nispan ñañay wachwa imaynanpim chay

chakikichayki sumaq pukacha? Wachwaqa ninsi ari, chayraq mamaypa

wiksanmanta paqarichkaptiymi puka chakicha kanaypaq kankaruwarqa

qurnu ukupi wichqarkuwaspa, chaymi sumaq pukacha chakiyqa, mapas

qanpas chaynaruy wawaykikunata unqurukuspayki ninsi wachwaqa

asikuspa. Arì nispansi atuqqa umanta allwin hinaspas wachwataqa

tupanachikkama ñañay nitamun, tapanmanña qanllapakustin yarqaymanta

richkaptinsi ñampí tarirusqa puqusqa pichinkuta wañusqata kusisqallañas

uqariruspan puñunamaman aparun mikunanpaq chaypis saksay saksayta

mikurquspan puñurqun. Wachwapa nisqantas kimsa punchaw uyarayaspa

chiqapchu chay imaynaraq nispam qamutarin, chayna purichkaptinsi

wachakunan pacha chayaramusqa, wacharukunsi kimsa sumaq muchka

chuñu atuqqchakunata quchallanmansi atuqqpa nisqanta kasurqun

hinaspansi uchku ukupi ninata kankayta qayarin atuqqchakunata wichqaspa

chakinta kankananpaq sumaq pukachakicha kanampaq. Ñas qurnutaqa

quñirachinña atuqqchakunata qinananpaq, paqarisnintas wawan qawaq rin

kusisqallaña, kichaykuptinsi lliw wawanqa kankachuy kankachuta

ruparuspan waruñusqa qawaykuspansi waqarukun ancha anchata hinaspansi

wachwataqa ñakayta rimapakuspa muqmiykachan. Atuqqa wachwa

maskaqsi rin piñallaña, kimsa punchaw purichkaspansi tarirun hina qucha

ukupi muyuqta chaysi kamiyta qayarin kayna nispan “ llaw kunkaspa

wachwa, taqra wasa wachwa, wawayta wañurachiwaspayki kusisqallañachu

kachkanki nispan, wachwaqa asispansi kutichin ñuqaqa asispayaymi

nirqayki ama rabiachiwaychu asnuyta michiy, atispaykiqa mikuway nispansi

nin. Atuqqa quchatas patanmanta laplayta qallarin wachwa mikunanpaq,

laplay laplachkaptinsi wiksan tuqyarparin chaypis atuqqa wañurusqa,

wachwaqa chayta qawaykuspansi pawaratamun aqchikunañataq

qamuruspan atuqqchataqa lliw ñawintapas tuquruspan mikurqunku.

Autora: Marlene Cali Palomino
Narrador: Daniel Palomino Córdova

TAPUKUY

NIVEL LITERAL

¿Atuq warmichu qarichu kasqa?

¿imaynam wachwa kasqa?

¿Imaynampim atuq yuksirqa tapanmanta?

¿Piwanmi atuq tuparqura purisqanpi?

NIVEL INFERENCIAL

¿Imanispan wachwa pukachakinmanta willarqa?

¿Waypim wawanta atuq wichqarurqa?

¿Qam atuq kaspayki kasuwaqchu kara wachwata?

¿Qam wachwa kaspayki lluyakuwaqchu kara atuqta?

NIVEL CRÌTICO

¿Atuq kaspa yakuta laplawaqchu karqa wachwa mikunaykipaq?

¿Imatam kay willakuy yachachiwanchi?