FIZYKA 2 – WYKŁADY

Spis treści:
- Wykład 1 ……. : 7
- Wykład 2 ……. : 15
- Wykład 3 ……. : 25
- Wykład 4 ……. : 34
- Wykład 5 ……. : 45
- Wykład 6 ……. : 52
- Wykład 7 ……. : 59
- Wykład 8 ……. : 67
- Wykład 9 ……. : 74
- Wykład 10 ……. : 86
- Wykład 11 ……. : 97
- Wykład 12 ……. : 103
- Wykład 13 ……. : 115
 Fizyka 2
Dr hab inż. Marcin Syperek, Prof. PWr
Laboratorium Optycznej Spektroskopii Nanostruktur,
Wydział Podstawowych Problemów Techniki, Politechnika Wrocławska

Wybrzeże Wyspiańskiego 27, Budynek A1/ pok.37/3 (domofon)

marcin.syperek@pwr.edu.pl
Podstawowe informacje o kursie
• Godzinowa liczba zajeć: 30 wykład + 15? laboratoria;
• Godzinowa liczba nakładu własnego studenta: 120 godzin. wykład + 30? godz.
laboratoria;
• Forma zaliczenia: Egzamin pisemny;
• Liczba punktów ECTS: 4 (wykład zaliczany egzaminem), 1 (Laboratoria zaliczane
na ocenę);

Wymagania wstępne:
Komptencje w zakresie podstaw analizy matematycznej, algebry i
fizyki w zakresie kursu Fizyka 1;
 Treść wykładów godz. 9:15-11:00
• ; Elektrostatyka;
• ; Stały prąd elektryczny;
• ; Pole magnetyczne;
• ; Zmienny prąd elektryczny;
• ; Fale elektromagnetyczne;
• ; Optyka falowa;
• ; Fizyka kwantowa;
• ; Podstawy Fizyki Ciała Stałego;
• ; Szczególna teoria względności;
• - I termin egzaminu do ustalenia
• - II termin egzaminu do ustalenia
Literatura
• D. Halliday, R. Resnick, J.Walker: Podstawy Fizyki, tomy 1-2, 4, Wydawnictwa Naukowe
PWN, Warszawa 2003.
• I.W. Sawieliew, Wykłady z fizyki, tom 1. i 2., Wydawnictwa Naukowe PWN, Warszawa,
2003
• J. Walker, Podstawy fizyki. Zbiór zadań, PWN, Warszawa 2005 i 2011
• Zbiór e-zadań dostępnych on-line na stronie Działu Kształcenia na Odległość PWr
http://www.dko.pwr.wroc.pl/
• J. Massalski, M. Massalska, Fizyka dla inżynierów, cz. 1. i 2., WNT, Warszawa 2008
• J.Orear, Fizyka, WNT, Warszawa 1990
• C. Bobrowski, Fizyka - krótki kurs, WNT, Warszawa 1995
• K. Sierański, J. Szatkowski Fizyka. Wzory i Prawa z Objaśnieniami cz. III, Scripta 2008
• Witryna dydaktyczna Instytutu Fizyki PWr; http://www.if.pwr.wroc.pl
Literatura
 Ładunek elektryczny
Jądro atomu = proton + neutron

proton, +e
Ładunek elektryczny: +
elektron, -e 0 neutron
[pojęcie wprowadzili do obiegu Grecy, prawdopodobnie Thales z Miletu ok. 600 BC badając
-
efekty związane z naładowaniem bursztynu – po grecku ἤλεκτρον

Proton i neutron zbudowany jest z kwarków,

- ładunek ujemny (np. elektron) które mają ładunek ±(1/3)e lub ± (2/3)e
[electron odkryty przez J. J. Thomsona, angielskiego fizyka w 1897 r., Nobel w 1906 r. Elektron jest przyciągany przez dodatnie
Doprowiadziło do zmiany myślenia o składnikach materii. Termin “electron” został naładowane jądro siłą elektrostatyczną, ale
wprowadzony przez irlandzkiego fizyka G. J. Stoneya przed odkryciem go przez Thomsona.] samo jądro jest stabilne dzięki
krótkozasięgowym siłom jądrowym.
+ ładunek dodatni (np. proton, “dziura” w półprzewodnikach)

• ładunek jest skwantowany, ładunek elementarny wynosi: e=1.60217733(49)×10-19 C;

[wartość ładunku po raz pierwszy zmiarzona przez amerykańskiefgo fizyka eksperymentalistę Roberta Milikena I
Harveya Fletchera w 1910 r. Miliken otrzymał m.in. za ten pomiar nagrodę Nobla w 1923 r. ]

• Jednostką ładunku elektrycznego w układzie SI jest Coulomb [C=A*s];

Zasada zachowania ładunku: Całkowity ładunek elektryczny w układzie izolowanym nie zmienia się bez względu na zmiany
wewnątrz tego układu
 Oddziaływanie elektrostatyczne, siła Coulomba

Ładunki elektryczne oddziałują między sobą:

Ładunki jednoimienne (odpychanie)
&' &( &' &(
Siła oddziaływania "̅ "̅
elektostatycznego
%$ %$ $ &'&(
(Siła Coulomba) −%$ %$
% = *
"(
>0

&' &( "̅ Wartość siły Coulomba

Ładunki różnoimienne (przyciąganie)
%$ = * &' &(
"( " %$ = * &' &( &'&(
Wsp. proporcjonalności zależny od parametrów "( "̅ %$ = * ( < 0
ośrodka, dla ładunków oddziałujących w próżni: */ = 9×103 45 ( 6 7( %$ %$ "

Stała proporcjonalności * ukrywa parametr ośrodka zwany przenikalnością 1

elektryczną ośrodka - ., który jest nazywany stałą dielektryczną ośrodka: * =
4-.
Dla próżni: */ = 9×103 45 ( 6 7( → ./ = 8.85415×107'( 6 ( 4 7' 5 7(
1 &' &(
Siła Coulomba w odniesieniu do dowolnego ośrodka ma postać: %$ =
4-. " (
1 &' &(
Siła Coulomba w odniesieniu do dowolnego ośrodka próżni: %$ =
4-./ " (
Czasem można spotkać pojęcie względnej przenikalności . 1 &' &( Dla powietrza:
elektrycznej ośrodka w stosunku do próżni: .< : .< = → . = .< ./ Wtedy %$ = .< = 1.00059 ≈ 1
./ 4-.< ./ " (
 Oddziaływanie elektrostatyczne i oddziaływanie grawitacyjne
Ładunki elektryczne oddziałują między sobą: Masy, też oddziałują między sobą:
8' 8( &' &(
)̅ )̅
Atraktor
"! "!
−"! −"!
Siła 8' 8( )̅ Wartość siły Coulomba Siła &' &( )̅ Wartość siły grawitacyjnej
oddziaływania "! = 6 ( 8' 8( grawitacyjna "! = −% &' &(
elektostatycznego
) ) "! = 6 )( ) "! = %
)( )(
Siła Coulomba
Wsp. proporcjonalności zależny od 5&(
Stała grawitacyjna % = 6.67428 1 104''
parametrów ośrodka 67(

Ładunek elektryczny a klasyfikacja ciał stałych

Klasyfikacja ciał ze względu na przewodzenie prądu:
- Przewodniki (np. metale, grafit, elektrolit)); - przewodność właściwa 108-106 9-1 m-1
[elektrony mogą z łatwością poruszać się w materiale]

- Dielektryki (izolatory) (np. bursztyn, kwarc, porcelana, ebonit, jedwab); - przewodność właściwa 10-9-10-18 9-1 m-1
[elektrony są silnie związane z dodatnio naładowanymi jądrami atomowymi i nie mają swobody poruszania się]

- Półprzewodniki (np. krzem, german, tlenki, azotki, dichalkogenki metali przejściowych); - przewodność 107-10-8 9-1 m-1
[elektrony mogą poruszacz się w materiale w ściśle określonych warunkach]
 Pole elektrostatyczne – grawitacja vs. oddziaływanie elektrostatyczne
Wypadkowa sił oddziaływania elektrostatycznego (uniwersalna zasada superpozycji sił):

Wypadkowa siła "! działając na ładunek jest sumą wszystkich sił Coulomba działająych
na ładunek od pozostałych ładunków w jego otoczeniu: "!# = "!% + "!' + "!( + ⋯ Uniwersalna zasada superpozycji sił

(ujemny ładunek elektronu, dodatni ładunek protonu/pozytonu,

Pojedynczy ładunek elementarny to: * = +. -./.-×+.1+2 3 dodatni/ujemny ładunek jednowartościowego jonu)

Porównanie siły elektrostatycznej i grawitacyjnych, przykład elektronu w atomie wodoru:

Atom wodoru
4 Siła przyciagania grawitacyjnego: Siła przyciagania elektrostatycznego:
6%6' 1 N%N'
"! = F "! =
"! @' 4JKL KM @ '
I6' KM = 8.85415×101%'O 'I 1%61'
−"! F = 6.67428 H 101%%
>?'
@ (ćwiczenia) (ćwiczenia)
+4
"! = 3.61 H 101Q=I "! = 8.22 H 101PI
67 = 1.672×101'=>?
6A = 9.108×101(%>? Wniosek: Oddziaływanie elektrostatyczne jest 1039 razy większe od oddziaływania grawitacyjnego !!!
@ = 5.3×101%%6
 Pole elektrostatyczne: Koncepcja pola i natężenie pola
Skąd ładunek wie, że w jego pobliżu jest inny ładunek? Jak przekazywana jest ta
informacja? –> koncepcja pola elektrycznego
pola elektrostatyczne, centralne
Pole elektryczne można opisać wektorowo lub skalarnie:
!" - opis wektorowy sprowadza się do wyznacznie natężenie pola;
$# - opis skalarny sprowadza się do wyznaczenia potencjału w poszczególnych punktach
pola;
% działającej w
Def. Natężenie pola elektrycznego w danym punkcie to stosunek siły &
tym punkcie na ładunek próbny dodatni '( do wartości tego ładunku:
Ładunki jednoimienne
)# $# +!!+
+! -̅ $# = 0 1 > 0
+! $# $# -
)# = !+ )# +!!+ +!
!+ )# = 0 1 =0 1
- !+ -
)#
$# −! −! -̅ $# Ładunki różnoimienne
−!!+
$# = )!
# + )# !+ $# = 0
-1
<0
−!!+ −!
)# = 0 1 =0 1
8
- !+ -
Uwaga: równanie )# = działa tylko dla ładunku
punktowego.
9:
Natężenie pola elektrycznego od kilku ładunków sumuje się:
)#5 = )#" + )#1 + )#6 + ⋯
 Dipol elektryczny i moment dipolowy
Wartość bezwględna ładunku (bez znaków +/-)
#
(')* = ,
(! + %/2)1 ('3 = (')* + ('2* → ('3 = (')* − ('2*
#
−# '
7 = #% +# & (2* =,
(! − %/2)1 (')* < ('2* ('2*
%
(')* ('2* (')* ('3
! 1 1
% 1 % 1 % % %1 %1
# # !− − !+ ! 1 − !% + − ! 1 − !% + ! 1 − !% + − ! 1 + !% −
2 2 = ,# 4 4 4 4
('3 = (')* − ('2* =, 1−, 1 = ,# = ,#
% % % 1 % 1 % 1 1
% 1 1
!+ !− !+ !− !1 − !1 −
2 2 2 2 4 4
2#!% 2#% 27 - moment dipola (wielkość wektorowa z kierunkiem od ładunku
=, 1 Dla r>>a: ('3 = , = , Gdzie: 7̅ = # %'
%1 !6 !6 ujemnego do dodatniego)
!1 −
4

-
Koncepcja dipola elektrycznego jest ważna w fizyce i chemii. H2O jest dobrym % = 4×10)<<=
rozpuszczalnikiem dzięki dipolowi cząsteczki wody, dzięki temu pole
elektrostatyczne dipola potrafi zdysocjować cząsteczkę NaCl na Na+ i Cl-, gdzie +
sód jest przyciągany przez biegun ujemny dipola wody a chlor przez biegun
dodatni. Takie reakcje chemiczne, dzieją się w każdym żywym organizmie z
wieloma podobnymi cząsteczkami chemicznymi.

https://www.quora.com/Why-
is-water-consider-a-dipole-
dipole-force
 Linie sił pola elektrycznego
Do modelowania opisu pola elektrostatycznego stosuje się linie sił pola zaproponowane przez Faradaya

Linie sił pola dla ładunku Linie sił pola Linie sił pola dla ładunków
punktowego dla dipola jednoimiennych

pola elektrostatyczne, centralne Linie sił pola w kondensatorze

!" +++++++++++++++++++++++
$#
pola jednorodne
--------------------------------------
%&'&()*&+.pl %&'&()*&+.pl

Oblicz wypadkowe natężenie pola dla układu poniżej oraz wykaż, że linie sił pola dla dipola i pary ładunków jednoimiennych wyglądają jak powyżej.

6
4 /#01
/#3
. !+ (
/#3 = ' 9 =' 9
7 7
7 /#
21
−! +!
+
5
 Linie sił pola elektrycznego
Do modelowania opisu pola elektrostatycznego stosuje się linie sił pola zaproponowane przez Faradaya

Linie sił pola dla ładunku Linie sił pola Linie sił pola dla ładunków
punktowego dla dipola jednoimiennych

pola elektrostatyczne, centralne Linie sił pola w kondensatorze

!" +++++++++++++++++++++++
$#
pola jednorodne
--------------------------------------
%&'&()*&+.pl %&'&()*&+.pl

Oblicz wypadkowe natężenie pola dla układu poniżej oraz wykaż, że linie sił pola dla dipola i pary ładunków jednoimiennych wyglądają jak powyżej.

6
4 /#01
/#3
. !+ (
/#3 = ' 9 =' 9
7 7
7 /#
21
−! +!
+
5
 Linie sił pola elektrycznego
Do modelowania opisu pola elektrostatycznego stosuje się linie sił pola
zaproponowane przez Faradaya
Linie sił pola dla ładunku Linie sił pola Linie sił pola dla ładunków
punktowego dla dipola jednoimiennych

pola elektrostatyczne, centralne Linie sił pola w kondensatorze

!" +++++++++++++++++++++++
$#
pola jednorodne
--------------------------------------
%&'&()*&+.pl %&'&()*&+.pl

A co zrobić, jak ilość ładunków wzrasta, jak określić natężenie pola dla Carl Friedrich Gauss (1777-1855) jeden z
najwibitniejszych matematyków (teoria liczb,
skomplikowanych układów ładunków?
geometria różniczkowa, analiza matematyczna)
Odp.: Symetria i prawo Gaussa wprowadził Prawo Gaussa
Linie sił pola można przeprowadzić dowolnie gęsto, dlatego dla linii sił pola wprowadzono umowę normującą gęstość linii. Umowa ta
dotyczy tzw. gęstości strumienia linii.
Strumień linii: , - liczba linii sił przebijająca daną powierzchnię;
*,
Gęstość strumienia: przy czym * ./̅ Jest elementarną powierzchnią ustawioną
* ./̅ prostopade do linii sił pola
 Linie sił pola elektrycznego: strumień elektryczny

Strumień lini pola elektrostatycznego przez Elementarny strumień (!" ) (najmniejszy jaki możemy zdefiniować) na elementarną
elementarną powierzchnię: powierzchnię (! $%̅ ) (jaką możemy zdefiniować) daje wartość natężenia pola w danym
miejscu powierzchni (umowa):
! $-̅ ̅
! $-,%
̅
!$%,-
elementarny strumień
!"
̅ !$-̅
(' = (' Wartość natężenia pola
!$%,- ̅
! $%
!$̅ !$-̅ ('
%,- elementarna powierzchnia musi być
α (' prostopadły do linii sił pola
!$-̅
Kąt nachylenia Jeśli elementarna powierzchnia ustawiona jest ukośnie wzgl. linii sił pola, to:
powierzchni do lini sił
! $%̅ = ! $̅ *+,α
pola
A zatem: !" = (' ! $̅ *+,α

Należy pamiętać, że !$̅ jest wektorem o module ! $̅ i o kierunku normalnym do powierzchni. A zatem zależność na elementarny strumień
pola można przepisać w postaci wektorowej: ' ̅ !" = ( . ! $
Iloczyn wektorowy, którego produktem
A jak wygląda całkowity strumień przechodzący jest skalar
przez dużą powierzchnię?

('
" = / (' . ! $-̅ = 0 (' . ! $̅
(' - 1
('
 Linie sił pola elektrycznego: prawo Gaussa
Prawo Gaussa dotyczy zależności strumienia elektrycznego przechodzącego przez dowolną zamkniętą powierzchnię
od ogólnego ładunku Q znajdującego się w obszarze objętym tą powierzchnią.
Prawo Gaussa dla ładunku punktowego :
Ładunek Q otoczony sferą o +%%& $! +% %
Natężenie pola w dowolnym miejscu powierzchni: $! = ' "! = =' * =' *
promieniu R. )* %& ) )
%&"!
"!
) % %
% Strumień pola: + = , "! . / 1-̅ = 2 "! . / 1̅ = 4 "! . / 1̅ = "! 4 / 1̅ = ' 46) *
= '%46 =
$! )* 7
- 3 1
'=
% 467
Prawo Gaussa + = 4 "! . / 1̅ =
7

Założenie: ośrodek jest

jednorodny, a więc ma stałą Wniosek: strumień pola nie zależy od promienia powierzchni sfery otaczającej ładunek, ale
wartość przenikalności zależy od całkowitego ładunku wewnątrz sfery oraz przenikalności elektrycznej ośrodka
elektrycznej (7 = >?@AB.).
Jeśli wewnątrz sfery/powierzchni zamkniętej znajduje się więcej ładunków %9 + %* + %: + ⋯ to:

"! ∑- %- %9 + %* + %: + ⋯
+ = 4 "! . / 1̅ = =
7 7
%
"! = ' * Jeśli wewnątrz sfery/powierzchni znajduje się tyle samo ładunków dodatnich co ujemnych to:
)
∑- %-
D + = 4 "! . / 1̅ = =0
) 7
 Linie sił pola elektrycznego: prawo Gaussa dla ośrodków z niejednorodną przenikalnoścą
elektryczną
Opis pola elektrycznego za pomocą linii sił pola znacznie się komplikuje, gdy w rozważanym obszarze znajduje się granica
dwóch ośrodków o różnej przenikalności elektrycznej (!" ≠ !$ ). Na granicy ośrodków mamy do czynienie z nieciągłością
przebiegu linii sił pola.

Rozwiązanie: wprowadzenie wektora indukcji elektrostatycznej

Prawo Gaussa nie stosuje się w ośrodkach niejednorodnych bo zakłada ciągłość elektryczną ośrodka. Można jednak
wprowadzić nowy wektor związany z &,% aby nie ulegał zmianie na granicy dwóch ośrodków. Taki wektor nazywa się
':
wektorem indukcji elektrostatycznej (
' = !&
( Uwaga: równanie to jest spełnione tylko w ośrodku izotropowym

1 1
' = ! &% = !
Natężenie pola elektrostatycznego opisywanego wektorem indukcji elektrostatycznej jest: ( % =
& &%
4-!. $ 4-. $
- jak widać indukcja nie zależy od przenikalności elektrycznej;
- jednostką indukcji jest /01$

Strumień indukcji pola elektrostatycznego: ' 6 7 95̅ = : (

23 = 4 ( ' 6 7 9̅
5 ;

Zastosowanie strumienia indukcji pola elektrostatycznego do prawa Gaussa:

∑5 >5
2 = < &% 6 7 9̅ = ' 6 7 9̅ = 4 >5 = 0
= 0 → 23 = < (
!
5
 Prawo Gaussa dla przewodnika
Izolator (dielektryk) – to materiał w którym elektrony są Przewodnik – to materiał w którym elektrony
silnie związane z rdzeniami atomowymi atomów przewodnictwa, czyli takie które nie biorą udziału w
tworzących ciało i nie poruszają się w materiale. wiązaniach materii, mogą swobodnie przemieszczać się
po materiale.
Jeśli umieścić nadmiarowy ładunek w dielektryku, a ten w polu elektrycznym ("!# ), to ładunek pozostanie on na swoim
miejscu, jeśli jednak taki ładunek umieści się w przewodniku to będzie on oddziaływał na okoliczne swobodne elektrony
zmieniając konfigurację ładunku. Co więcej, proces ten będzie trwał tak długo, aż ustali się statyczna równowaga i nie
skompensuje się pole wewnątrz przewodnika ("! = 0):
Zewnętrzne, jednorodne
pole elektryczne Powierzchnia Ładunek zamknięty
Gaussa powierzchnią Gaussa
"!#
- + 0 .- = 0
- +
- + -
- + - +
- + ∑- .-
- + & = ' "! ( ) +̅ = =0
-+ /

Wniosek: Przewodniki to materiały, które

przewodzą po powierzchni.
Pole wewnątrz przewodnika
"! = 0 skompensowane przez
rekonfigurację ładunku
 Linie sił pola elektrycznego: prawo Gaussa i jego zastosowanie

Przykład a Stosując prawo Gaussa, oblicz natężenie pola elektrycznego od dodatnio naładowanej sfery o promieniu R.
(ćwiczenia)

Przykład b Stosując prawo Gaussa, oblicz natężenie pola od długiego drutu. (ćwiczenia)

Przykład c Stosując prawo Gaussa, oblicz natężenie pola od nieskończenie dużej dodatnio naładowanej powierzchni .
(ćwiczenia)

Przykład d Stosując prawo Gaussa, oblicz natężenie pola od równomiernie, dodatnio naładowanej kuli. (ćwiczenia)

Przykład e Jaki jest ładunek powierzchniowy Ziemi i jaki jest całkowity ładunek Ziemi. Uwaga średnie zmierzone pole
elektryczne Ziemi tuż przy jej powierzchni to 150 N/C, a jest skierowane w kierunku środka Ziemi
(ćwiczenia)
Co następne ?

1) Energia potencjalna pola elektrycznego i potencjał;

2) Napięcie elektryczne;
3) Pojemność elektryczna;
 Praca przenoszenia ładunku w polu i energia potencjalna
Siła elektrostatyczna (Coulomba) "! wykonuje pracę przesuwając $' ̅
+:
"! α dodatni ładunek testowy # wzdłuż linii sił pola. Element pracy #
"!
$> $% wykonany na elemencie drogi $ ' ̅ to: >.
$' ̅ >0 $'

>.̅ $% = "! ) $ ' ̅ α $ >̅ "!

: Jeśli przesunięcie jest pod kątem α do linii sił to: $% = "! $ ' ̅ +,-α
Nieruchomy #
ładunek
>0̅ "! Na skończonej drodze o długości s od punktu A do B, praca wyraża się wielkością całkową:
α $> = $ ' ̅ +,-α
0 56 7< 7<
2! 34 8 1 1 1 1
7
%./0 = 1 "! $ ' ̅ +,-α %./0 = 9:# 1 ? $ ' ̅ +,-α = 9:# 1 ? $> = 9:# − − −
Przydatny wzór całkowy do > > >0 >.
. 7; 7;
wyznaczenia pracy: Zauważ: Praca zależy jedynie od położenia ładunku, jeśli początek i koniec jest w tym samym miejscu to
1 1 %=0. To znaczy, że siła "! jest zachowawcza, tzn. Jeśli tylko ona wykonuje pracę to energia mechaniczna
1 A B $A =
A BCD
→ 1 A /? $A =
A /D 1 %./0 = 9:# −
E+1 −1
=−
A >. >0 układu będąca sumą energii kinetycznej i potencjalnej pozostaje stała (HI,. + HK,. = HI,0 + HK,0 ). To
oznacza, że siła elektrostatyczna jest konserwatywna.
Praca dla siły zachowawczej:
A co jak ładunek przesunąć dostatecznie daleko tak aby siła przestała działać?
dr → HN maleje
∆HI = HI,0 − HI,. # Zauważ: Praca siły zachowawczej jest
: zawsze związana z minimalizacją
%./0 = ∆HI = −∆HN >. ! >0̅ ) = 0 → HN,0 = 0
"( energii potencjalnej układu
>0 = ∞
∆HN = HN,0 − HN,. Wykonana praca %./0 przez siłę konserwatywną jest związana ze zmianą energii potencjalnej zmagazynowanej w polu
Zmiana energii potencjalnej w elektrostatycznym: %./0 = HN,. − HN,0 = − HN0 − HN. = −∆HN
polu sił zachowawczych:
D D D D D HN0 = 0 – jeżeli poziom
%./0 = 9:# − → %./0 = 9:# − = 9:# = −∆HN = −(HN,0 −HN,. ) = HN,. odniesienia dla energii
7; 7< 7; 7< →L 7;
%./0 = −(HN,0 −HN,. ) = HN,. − HN,0 potencjalnej jest w ∞
 Praca przenoszenia ładunku w polu: Energia potencjalna
dr Światło neonów -
-
, /" : /$̅ ) ≠ 0 → &',$ ≠ 0
;(
/$ + /$
Wykonana praca !"#$ jest związana ze zmianą energii potencjalnej zmagazynowanej w polu
elektrostatycznym: /"
!"#$ = &'," − &',$ = − &',$ − &'," = −∆&'
&' (/)
Energia
potencjalna w
Energia potencjalna w 1
punkcie B &' / = +,-
punkcie A 0 /" /$
/ /
1 1 1
!"#$ = +,- − 2 - &' /$ = +,-
/$
/" /$ - energia potencjalna w punkcie /"̅ wzgl. ∞ : &'" = +,- 3
4
2 ∆&'
!"#$ = &'," − &',$ - energia potencjalna w punkcie /$̅ wzgl. ∞ : &'$ = +,- 3
> 1
- &' /" = +,-
Energia potencjalna dla dwóch oddziałujących elektrostatycznie ładunków , i - /"

wzgl. ∞ :
1
&' / = +,-
/ Oblicz:
Oblicz zmianę energii
potencjalnej przy przejściu
Energia potencjalna jest zawsze zdefiniowana wzgl. jakiegoś punktu, typowo elektronu w atomie wodoru
dla ? = ∞, @A ∞ = B z orbity o r=4.76x10-9 m, na
, orbitę r=5.29x10-11 m.
k=9x109 Nm2/C2,
e=1.602x10-19 C.
 Energia potencjalna od wielu ładunków punktowych

"# Energia potencjalna w miejscu, w którym znajduje się testowy ładunek Q, jest
'#̅ związana z oddziaływaniem tego ładunku z otoczeniem łądunkowym "# , "$ , i "%
"# "$ ". "0
! () = +! + + ⋯+ = +! /
'#̅ '$̅ '.̅ '.̅
'$̅ 0

"$
'%̅ "0 ":
Energia potencjalna układu oddziałujących ładunków: () = + /
'0:
̅
09:
"%

"# "$ "# "% "$ "%

"# "$ "% () = + + +
'#$
̅ '#%
̅ '$%
̅
- + + −5(+5) −5(+5) +5(+5)
1 =+ + +
1=0 1=3 1 = 23 3 23 3
−5 $
=+
3
 Energia potencjalna, potencjał i napięcie elektryczne
Energia potencjalna

#$
Potencjał to energia potencjalna na ładunek jednostkowy: != → #$ = %!
%
1+
1! = 1!()* = 1! =
1,
Potencjał dla ładunku 1
1%2
punktowego : Potencjał dla ładunku punktowego:
1 3̅ ! = 1 2
#$ 3̅ = 1%2 →!= →
3̅ % 3̅
2
!( 3̅ ) = 1
3̅
Napięcie elektryczne pomiędzy dwoma punktami pola:
Potencjał dla układu ABC: -./0 = #$. − #$0 = − #$0 − #$. = −∆#$
ładunków punktowych: Z poprzednich slajdów: -./0 = 1%2
1
−
1 1 1
= 1%2 − 1%2 = #$. − #$0 = −∆#$
3. 30 3. 30
2?
! = 1> Dzielenie -./0 ∆#$ #$0 #$.
3?̅ -./0 = −∆#$ = − #$0 − #$. obustronne przez =− =− −
? % % % %
%
Potencjał dla ciągłej
dystrybucji ładunków: -./0 = %!. − %!0 → -./0 = % !. − !0 = %7.0 : 7.0 = !. − !0
A2 Mierzalne napięcie elektryczne
! = 1@
3̅
Napięcie elektryczne jest równe pracy -./0 wykonanej przez siłę elektrostatyczną
przy przeniesieniu ładunku 2 z punku potencjale 9: do punktu o potencjale 9;
 Powierzchnie ekwipotencjalne

! ()→+→, =? ()→+→, = ()→+ + (+→, (+→, = /!+ − /!0 = 0

+ #! Bo ruch jest po ekwipotencjalnej powierzchni
& ! !
− #!
'
%
e
ja l n
ie
ekw erzchn
enc
ip o t
i
Pow

https://sdsu-physics.org/physics180/physics180B/Chapters/electric_potential.htm
 #
Relacja pomiędzy potencjałem elektrycznym !, napięciem, i natężeniem pola $:
N
, .̅ = 6 $# =
C
( N
!& − !( = 6=!
# .̅
%&'( = * +, ( C
( (
& # .̅
%&'( = / * $, (
!& − !( = * $# , . ̅ 789α → <&( = $# * , . ̅ 789α
+# = $/
# & !& − !( = * $# 3 ,. ̅
& &
%&'( = /(!& − !( ) & #
Jeśli $ jest jednorodne i ładunek jest przesuwany równolegle do linii sił pola tzn.
# . ̅ = $# , . ̅ 789α
$, # . ̅ → 789 O = 0° = 1. Jeśli jeszcze przesunięcie jest na odległość b = ∫( , . ̅
$|| &
(
Napięcie związane z natężeniem pola
Gradient potencjału: <&( = $# * , . ̅ → <&( = T $# elektrycznego i odległością na jakiej
ładunek wykonuje prace
( &

# .̅ Zauważ: Jeśli odwrócić tą relację, to znając potencjał w każdym miejscu w przestrzeni można obliczyć natężenie pola
!& − !( = * $,
w każdym miejscu w przestrzeni & (
&
Zmiana potencjału jest związana z przesunięciem ładunku pomiędzy dwoma punktami w przestrzeni A i B: !& − !( = * ,! = − * ,!
( &
$# ( (
α $# !& − !( = − * ,! = * $# , . ̅ 789α Jeśli założyć, że przesunięcie jest jedynie w kierunku np. x to
,! $# HI
& & ,B = ,D = 0 → −,! = $> ,? → $> = −
!& , . ̅ H>
$# = [$> , $A , $C ] ,. ̅ = [,?, ,B, ,D] HI HI ,! ,! ,!
Przez analogię: $A = − ,$
HA C
=−
HC
$# = − , ,
,? ,B ,D
= $# # . ̅ = $> ,? + $A ,B + $C ,D
−,! = $,
M M M
/ JL = −
∇ , , L - Gradient funkcji
M? MB MD
!(
$# = −∇
J!
 Pojemność elektryczna
Pojemność bezwgzlędna odosobnionego przewodnika. ! Potencjał na okładce kondensatora, można go
#= traktować jako napięcie wzgl. drugiej okładki
Stosunek ładunku ! zgromadzonego na przewodniku do jego potencjału ": " kondensatora umieszczonej w nieskończoności.

Pojemność kondensatora !
Stosunek ładunku ! zgromadzonego na okładce kondensatora do różnicy potencjałów/napięcia %: #= Napięcie między
% okładkami
1# (#-./-01)
Jednostka pojemnośći: 1'(')*)+) = kondensatora
1" ("-/2)
Jaki jest potencjał i pojemność Ładunki jednoimienne się odpychają stąd
praca wykonywana przeciwko siłom pola
naładowanej sfery o promieniu R ? Przesunięcie
"(*5 ) =? !4
ciała przeciwko
+*̅
+4 '? '? = >
*@ Ładunek testowy
Naładowana kula sile Coulomba
O5
o promieniu R +9 = '? B + *̅ = '? +*C-DE +4
9:;<= >!4 >4
+! "(*5 ) = = = = '? +*C-D 180° = − '? +* "(∞) = 0
! !*5 *5
<J<= <J<=
!4
>4 9:;<= = I +9 = − I '? +* = − I > +*
Jaki jest potencjał dla kuli na jej powierzchni? *5 → L ⟹ "(L) = <J: <J: *@
L <J<=
* ;K >!4
4 4L L = −>!4 I * ;@ +* = −>!4 = −>!4 −*5;K + 0 =
Pojemność elektryczna kuli: # = = = = 4NO5 L <J: −1 *5
" >4 >
Wniosek: Pojemność zależy od rozmiaru przewodnika R i
>!4
9:;<= =
przenikalności elektrycznej ośrodka O5 *5
 Pojemność kondensatora płaskiego

-
+! -! Z zastosowania prawa Gaussa dla kondensatora płaskiego

! !
45 → 4 / $" - 1̅ = σ=
4
→ ! = σ4
23
&" σ4 σ
$" = → #" = $!
" → #" = $" Q
$" 4 = → $" =
+ #" '
23 23
* $" Qd +
=+→+= → $" =
! ! -
ε 4 Ładunki jednoimienne się odpychają stąd !
praca wykonywana przeciwko siłom pola + σ + + ! ! 4
!
= → = 4 → = → = 23
σ=
Gęstość powierzchniowa - 23 - 23 - 423 + -
4 ładunku Pojemność
kondensatora 7 = ! → 7 = 2 4
3
płaskiego: + -

Przykład 10 Kondensator płaski ma pojemność 1F, jeśli płaszczyzny są odległe o - = 199, to jaka musi być powierzchnia kondensatora?

4 # 4 1#×1×10?B9 Olbrzymia powierzchnia!!! Stąd

7 = 23 = 8.85×10?@A × = 1# → 4 = = 1.1×10C9A kondensatory mają zwykle
- 9 1×10?B9 #
8.85×10?@A pojemności rzędu pF lub microF
9
 Energia (potencjalna) zgromadzona w kondensatorze
Energia kondensatora jest równa wykonanej pracy potrzebnej do jego naładowania, tj. potrzebnej do separacji nośników i
umieszczeniu ich na przeciwległych okładkach kondensatora.
! !
Załóżmy, że kondensator jest naładowany ładunkiem ! i napięcie pomiędzy układkami kondensatora wzrosło do " podczas jego ładowania: # = →"=
" #
&
Jeśli kondensator nie jest do końca naładowany to w procesie ładowania chwilowy zgromadzony ładunek jest &, a napięcie chwilowe ', wtedy: ' =
#
&
Dodanie elementu ładunku d& do kondensatora związane jest z wykonaniem elementarnej pracy )*: )* = ')& = )&
#
- .
& 1 - 1 !0 0 !0
Całkowita praca wykonana do naładowania kondensatora od zera do ! wynosi: * = + )* = + )& = + &)& = − =
, , # # , # 2 2 2#
!0
*=
2#
Energia rozładowanego kondensatora jest ZERO, zatem energia w pełni naładowanego kondensatora !0
jest równa wykonanej pracy, która jest równa energii potencjalnej zgromadzonej w kondensatorze: * = 45 = # 0"0 1
2# 45 = = #" 0
2# 2
ale ! = #"
1
Energia potenecjalna zgromadzona w kondensatorze: 45 = #" 0
2
8
1 #" 0 1 9, ) 4: )
0 0
45 1 1
Gęstość energii na jednostkę objętości: 65 = = = = 9, 4: 0 → 65 = 9, 4: 0
) 7 8 2) 7 8 2 )78 2 2
 Rola dielektryka w kondensatorze
Większość kondensatorów pomiędzy okładkami posiada Materiał Stała K Natężenie
przebicia
warstwę dielektryka (izolatora). (V/m)

Rola dielektryka w kondensatorze Próżnia 1

1. Separuje dwie okładki kondensatora tak, aby nie było kontaktu Powietrze 1.00059 3 × 106
elektrycznego (zwarcia); Mica 3-6 150 × 106
2. Możliwość zwiększenia napięcia na okładkach kondensatora, tak aby nie
Papier 3.7 16 × 106
zachodziło zjawisko przebicia (tunelowanie ładunku z jednej okładki na
drugą jest ograniczone), które zachodzi powyżej napięcia przebicia; Tytanek 233 8 × 106
3. Możliwość zwiększenia ilości ładunku zgromadzonego na okładkach strontu
Pojemność
Powietrze/próżnia kondensatora kondensatora; Tabela z wartościami K i napięciem przebicia
dla wybranych materirałów
płaskiego bez
$" dielektryka
% Mechanizm molekularny działania dielektryka w
& !" = $"
& kondensatorze płaskim Molekuły w materiale
& dielektrycznym ustawiają się
(" Pojemność ! +) -)
kondensatora
stała antyrównolegle do lini sił pola
=' - + elektrycznego generując
dielektryk płaskiego z !" dielektryczna - + - +
- +

! dielektrykiem Pojemność rośnie K

- + 10456789ł
- + przeciwne pole elektryczne
- +
- + - + 10456789ł zmniejszające
$ % != '!" razy przy zastosowaniu - +
- + - + efektywne pole elektryczne
! = '$" dielektryka - +
- +2 0 - +
- + między okładkami
& & - + - +
- +
kondensatora zgodnie z
! )/( (" ,- . / - + - +
$ = '$" '= = →'= ' -10+ - + zależnością:
- "+
( !" )/(" ( - +
podatność 10" 10" Natężenie pola w - + - +
- +
= → 10 = kondensatorze - + - + 10"
dielektryczna 0
1 ' - +
maleje K razy - + - + 10 =
ε '
%
 Pojemność kondensatora z dielektrykiem

Maksymalne natężenie pola elektrycznego "! powodujące Jeśli kondensator wypełniony jest miką (materiał
przebicie w powietrzu (pozwalające na przepływ ładunku w dielektryczny/isolator, patrz tabela), to dla d = 1 && i S=1
powietrzu i zniszcenie kondensatora) wynosi ~3×106 V/m (patrz m2 to maksymalne napięcie ' między okładkami
tabela). Jeśli kondesator ma powierzchnię okładki S=1 m2 to jego kondensatora wynosi (patrz tabela na poprzednim slajdzie):
pojemność wynosi:
"! 150 × 106 V/m
E = 1&G '= = = 150 32
79 = D9 = 8.85×100FG × 01
= 8.85×100< = ( 1×1001 &
( & 1×10 &
Wtedy maksymalny ładunek na kondensatorze:
79 = 8.85 J=
Jeśli odstęp między okładkami kondensatora jest d = 1 && to 6 = 7' = 879 ' = 3×8.85×100< =×1.5×10> ≈ @AAABC
maksymalne napięcie ' między okładkami kondensatora tuż
przed przebiciem/zniszczeniem wynosi:
Zauważ: Maksymalny ładunek na kondensatorze
"! 3 × 106 V/m wypelniony miką jest blisko 150 razy więlszy od tego
'= = = 30002 = 332 wypełnionego powietrzem !!!
( 1×1001 &
Wtedy maksymalny ładunek zgromadzony w kondensatorze:

6 = 7' = 8.85×100< =×332 = HI. IBC

 Kondensator: łączenie kondensatorów
Łączenie równoległe
kondensatorów :
$" % !" = $" % + !, = + $, %
!* = $* % $ = + $,
, ,
$* % ,
!' = $' % ! = $%

%
Łączenie szeregowe
!
kondensatorów : = &" − &*
$* $"
$" $'
!
= &* − &-
$*
%" = &" − &* %* = &* − &- %' = &' − &'("
&" &'(" !
= &' − &'("
+ $'
% = &'(" − &"
1 1 1
&" − &'(" = ! + + ⋯+ 1 1 1 1
$" $* $' = + +⋯
1 $ $" $* $'
%=!
$
 Kondensator: pojemność zastępcza obwodu

Obliczenie pojemności zastępczej obwodu:

Obwód początkowy 1. Obliczamy pojemność zastępczą połączenia szeregowego kondensatorów !# i !" . W ten
!# !" sposób sprowadzamy obwód do prostrzego:
!#"
1 1 1 1 !" + !# !# !"
!$ = + → = → !#" =
!#" !# !" !#" !# !" !" + !#
!$

2. Obliczamy pojemność zastępczą połączenia równoległego kondensatorów !#" i !" . W ten

sposób sprowadzamy obwód do zastępczej pojemnośc !#$ równej pojemności całego
obwodu:

*+ *, !#"$
Obwód zastępczy !#"$ = !#" + !$ → *+,- = + *-
*, + *+
!#"$

!# !"
!#"$ = + !$
!" + !#
 Zastosowanie kondensatorów w codziennym życiu
Mikrofon Wibrująca masa powietrza (dzwięk) Lampa błyskowa
wywołuje zmianę nacisku na
membranę powodując zmianę
pojemności kondensatora (C) z uwagi
na zmianę odległosci między
okładkami kondensatora
umieszczonego w układzie
elektrycznym. Ta zmiana widziana jest
Jeśli lampa błyskowa posiada kondensator o pojemności & = 660 *+ pod
jako zmiana napięcia wyjsciowego
(!"#$%# ) napięciem 330V to energia zgromadzona w kondensatorze wynosi: ,% =
- -
&/ . = ×660*+×330.! . = 36 2.
. .
Przycisk klawiatury Zasada działania przycisku jest Jeśli energię wyzwolić w 1 milisekundzie to moc błysku: 3 =
45
=
678
=
$ 9.99-;
identyczna do zasady działania 36000<
mikrofonu. Nacisk powoduje zmianę
pojemności kondensatora, bo zmienia Pamięć DRAM
się odległość między jego okładkami.
To powoduje zmianę napięcia
wyjściowego w obwodzie
Kardiowerter elektrycznym z kondensatorem.

Pojedyncza komórka pamięci DRAM

składa się z jednego tranzystor i
jednego kondensatora (1T1C). Bit
danych 0 odpowiada kondensatorowi
rozładowanemu, bit 1 odpowiada
kondensatorowi naładowanemu
ładunkiem Q.
 Co dalej?
• Prąd elektryczny stały i natężenie prądu;
• Gęstość prądu;
• Rezystancja i rezystywność;
• Moc prądu elektrycznego;
• Fizjologiczne aspekty przepływu prądu;
• Obwód elektryczny prądu stałego;
• Łączenie oporów elekrycznych
 Prąd elektryczny, natężenie prądu
Swobodne elektrony poruszające się w ciele stałym zderzają + -
się z potencjałami jąder atomowych i innymi elektronami
!
c ie

ciepło ! !
pł

10 = 230
o

Kierunek prądu
Czas pomiędzy '̅( '̅( '̅(
zderzeniami + '̅( - - - 30
30 '̅( 30 '̅( '̅(
F~10 ,H-
/
+ '̅( - - -
Prędkość elektronu '̅( '̅( '̅(
ciepło . + '̅( - - 9 -
'7̅ ≈ 108 '̅(
/ '̅( '̅( - '̅(
+ - -
'̅( '̅( '̅(
2 = −5 ciepło + - - -
'̅(
droga Kierunek prądu i ruch nośników o ładunku '̅( ∆%
start '̅( ∆% stop dodatnim (np. dziur) i ujemnym (np. elektronów) Prąd płynie przez jednostkę
.
Prędkość dryftu: '̅( ≈ 10,- powierzchni 9 w jednostce czasu
/
Ruch elektronu bez włączonego pola elektrycznego
Ruch elektronu z włączonym polem elektrycznym 30 Natężenie prądu elektrycznego:
Podczas zderzeń generuje się ciepło
#$ Ładunek przepływający przez poprzeczny
!=
#% przekrój przewodnika do czasu przepływu
- Prąd płynący w obwodzie przy starcie silnika samochodowego to
ok. 200 A; 1> (>?@A?.B) Andre Marie Ampere
- Prąd w obwodach radiowych i telewizyjnych to mA lub mA; ! = 19(9.;5<) = (1775-1836) francuski

- Prąd w procesorach to nA lub pA 1/ (/5C@D#E) naukowiec

 Gęstość prądu
+ - Załóżmy, że potrafimy policzyć poszczególne ładunki przy przepływie prądu:
* – koncentracja cząstek na jednostkę objętości (m-3)
!
#̅$ - prędkość dryftu cząstek;
#̅$ #̅$
- - #̅$ +) – infinityzemalny dystans jaki przebiega każda z cząstek w czasie +) ;
#̅$ '&
- #̅$ -
#̅$
- % #̅$ , = % #̅$ +) – objętość cylindra przez którą w danym interwale czasu +) przepływają cząstki;
-
#̅$ #̅$
- - . = *% #̅$ +) – liczba cząstek w cylindrze w danym interwale czasu;
#̅$ - #̅$ -
Ponieważ każda z cząstek ma ładunek /, to w danym interwale czasu w danej
#̅$ ∆) objętości znajduje się całkowity ładunek:
∆) → +) +0 = /. = /*% #̅$ +)
Zauważ, że kierunek przepływu
elektronów jest przeciwny do +0 /*% #̅$ +)
kierunku przepływu prądu !
!= = = /*% #̅$
+) +)

Stąd wynika, że gęstość prądu jest

Gęstość prądu: 2 = ! → 2 = /*% #̅$ = /* #̅ wektorem o kierunku zgodnym z 2 ̅ = /* #̅$
$
% % wektorem prędkości dyfuzji

Przykład 11 Jaka jest gęstość prądu i prędkość dryftu w drucie miedzianym o średnicy 1.02 mm? Przez drut płynie prąd 1.67
A do 200 W lampy. Gęstość elektronów w prądzie to 8.5x1028 e/m3.
 Rezystywność
'
#
$ $ ( = ' ( = Ω( 1' ('./0) Georg Simon Ohm
Rezystywność (opór elektryczny właściwy): ! = = ! = 1Ω = (1787-1854)
&̅ & ) ) 1) ()(234) niemiecki naukowiec
1 ( *
Przewodność (przewodnictwo właściwe):
!
8- wsp. temperaturowy rezystywności;
Rezystywność i temperature: !(5) = !6 1 + 8 5 − 56 56- temperature referencyjna dla rezystywności !6 ,
zwykle 0 st. C. lub 20 st. C. ;
!6 - rezystywność w temperaturze referencyjnej;

!(5)

! 68
/3 :?3 Metale
:; <ℎ>
Rezystywność drewna !(0)
to 1016-1018 Ω( 5
!(5)

! prawie niezależne
Półprzewodniki
od temperatury;
!(0)
! silnie zależy od 5
temperatury; !(5)
Nadprzewodniki
1911, Heike Kamerling
Onnes (1853-1926),
!(0) holenderski fizyk
5@ 5
http://dmr-physicsnotes.blogspot.com/2012/12/resistivity-of-various-materials.html
 Rezystancja
$# $ Ale $# i & ̅ jest tudno
* Rezystywność (opór elektryczny właściwy): ! = ̅ = & → $# = ! & ̅
& mierzyć
) &̅ $# Dlatego wprowadza się pojęcie rezystancji, która zależy od rozmiarów przewodnika:

* Rezystancja - R
( &̅ = + ,
) ( 57 =
!( = 5
+ + += * ,=! 6
+ + = $# ( → $# = → = ! &̅ → + = ! &̅ ( ) )
( ( + = ,*
Przykład 12 Prawo Ohma *
Prawo Ohma
Dla przeowodu z przykładu 11 1.
znajdź natężenie pola +
1826 r. Prąd płynący w przewodniku o oporze R jest ,= , = = 1Ω
elektrycznego, różnicę * 1)
potencjałów na jego dwóch
proporcjonalny do przyłożonego napięcia do przewodnika.
końcach oddalonych o 50 m, i Prawo Ohma w tej postaci obowiązuje
jedynie wtedy kiedy R jest stałe.
rezystancję 50 m tego
przewodu. Rezystywność
-8
miedzi: 1.72x10 Ωm.
- Rezystancja 100 m długości, miedzianego kabla elektrycznego to ok. 0.5 Ω w temp. pokojowej (T=300 K);
- Rezystancja 100 W żarówki o napięciu 120 V to ok. 140 Ω;
Przykład 13 - Rezystancja suchej skóry człowieka ~500 kΩ, a mokrej skóry ~1 kΩ
Jeśli rezystancja kabla jak wyżej
w temp. 20 st. C wynosi 1.05 Ω,
Rezystancja zależy od temperatury :
znajdź rezystancję w 0 st. C i w
100 st. C. ! 0 = !1 1 + 3 0 − 01 → , 0 = ,1 1 + 3 0 − 01
 Moc prądu elektrycznego
Aby określić pracę prądu elektrycznego i jego moc, można oprzec się na pracy sił pola przy przesunięciu ładunku między punktami o
różnicy potencjałów U:
Praca prądu elektrycznego

!" = $!%
Przy założeniu, że " = 1. = /01
#$ !" = $&!' → " = ) $&!' I=const., i U=const.: " = $& ) !' → " = $&'
!= → #$ = !#%
#%

Moc prądu elektrycznego

* = $&
!"
*= = $&
!' * = &,+ 1. (!ż45) James Watt (1736–1819),
* = = 1"(":'') = 1/ ; 10
$ = &+ 11 (17849!:) szkocki wynalazca
$,
*=
+
Piecyk elektryczny pobiera 15 A prądu z gniazdka 230 V. Ile mocy prądu elektrycznego potrzebuje i ile kosztuje pobór prądu elektrycznego
Przykład na miesiąc przez to urządzenie jeśli pracuje 3 godz. dziennie, a koszt prądu średnio to 0.55 PLN za 1 kWh?

* = $& → * = 230/ ; 150 = 3450 " - Tyle piecyk pobiera mocy elektrycznej
()#*.
3 ×30 #1, = 90 ()#*. - Tyle godzin pracuje miesięcznie piecyk w ciągu miesiąca
#*,-ń
0.55<=>
3)4*% = 3.45037×90 godz.× = 170.80 <=> - Tyle średnio trzeba zapłacić za pobraną energię elektryczną
()#*.
 Moc prądu elektrycznego
Przykład Określ całkowity prąd pobierany przez wszystkie urządzeni na schemacie, które pracują jednocześnie.

Wszystkie urządzenia podłączone są do gniazdka o napięciu 230 V, wartość

&
pobieranego prądu można policzyć z relacji ! = #$ → $ =
'

! 100*
Żarówka pobiera prądu: $= = = 0.430
# 230-
! 1800*
Grzejnik pobiera prądu: $= = = 7.820
# 230-
! 175*
Wzmacniacz pobiera prądu: $= = = 0.760
# 230-
! 1500*
Suszarka: $= = = 6.520
# 230-

Całkowity prąd: 0.430 + 7.820 + 0.760 + 6.520 = 67. 78 9

Jeśli założony bezpiecznik miałby 6: A, to jest całkiem prawdopodobne, że

po podłączeniu kolejnego urządzenia bezpiecznik zadziałałby zabezpieczając
obwód przez wywołaniem pożaru
230V
Prawdopodobnie w takim rozwiązaniu grzejnik powinien pracować na
oddzielnym obwodzie elektrycznym z drugim bezpiecznikiem.
 Fizjologiczne efekty przepływu prądu
Akson jest włóknem nerwowym, po którym, w każdym zwierzęcym organizmie transportowany jest impuls elektryczny lub inaczej informacja.
Akson ma postać cylindrycznej membrany. W stanie spoczynku akson posiada dużą koncentrację jonów sodu (Na+) poza membraną, a
wewnątrz membrany jest mniejsza koncentracja jonów potasu (K+). Ta różnica w koncentracji ładunku powoduje różnicę potencjału pomiędzy
wnętrzem i zewnętrzem aksonu, która wynosi -0.07 V. Kiedy impuls elektryczny/impuls nerwowy pobudza akson, to lokalnie zmienia się
koncentracja jonów. Na+ przenika do wnetrza membrany zmieniając potencjał na +0.03 V. Takie zaburzenie potencjału rozchodzi się w aksonie z
szybkością ok. 30 m/s. Za przejściem impulsu, akson wraca do stanu początkowego. Ten przykład pokazuje jak reaguje organizm zwięrzęcy na
impuls elektryczny.
Potencjał spoczynkowy aksonu: -70 mV;
Potencjał aktywacji aksonu: +30 mV;
Szybkość propogacji impulsu: ~30 m/s

Prąd 0.01 A przepływający przez mięsień może powodować jego bolesny skurcz;

Przy 0.02 A, chwytający za nieizolowany przewód z prądem nie jest zdolny go puścić;

Prąd 0.02 A płynący przez klatkę piersiową powoduje migotanie komór w sercu powodując
zaburzenia rytmu serca i niezdolność do przepompowywania wystarczającej ilości krwi;

Prąd 0.1 A powoduje zakleszczenie się mięśnia sercowego, ale paradoksalnie, po zaniku prądu
serce jest w stanie odzyskać normalny tryb pracy. Podobne prądy stosuje się w defybrylatorach;
 Układ elektryczny prądu stałego

Pierwsze i drugie 1. W dowolnym punkcie węzłowym obwodu suma elgebraiczna natężeń prądów stałych
prawo Kirchhoffa: dopływających i odpływających równa jest zeru. (zasada zachowania ładunku)

!" = 0
"%
"(

"' ! " = 0 → "% + "& − "( − "' = 0

"&

2. W dowolnie wydzielonej zamkniętej części obwodu elektrycznego (tzw. oczku) suma

algebraiczna wszystkich napięć elektrycznych panujących na poszczególnych
elementach oczka równa jest zeru. Przy stosowaniu wzoru, trzeba pamiętać o regule znaków.. Dowolny
.& "( .( węzeł oczka uznajemy za początkowy punkt obiegu i zaznaczamy pętlą
! , = ! - + ! ". = 0 kierunek obiegu. Na tych odcinkach oczka gdy kierunek prądu jest
"& zgodny z obiegiem to iloczyn IR traktujemy jako dodatni. SEM
Suma źródeł Suma spadków przypisujemy znak + kiedy kierunek od bieguna dodatniego do
-% SEM napięć ujemnego jest zgodny z wybranym kierunkiem obiegu.
"% .'
-&
.% ∑ , = ∑ - + ∑ ". = "% .% + "% .121.4% − -% + "& .& − "( .( + "' .' + "' .121,4& − -& + "/ ./ = 0
"'
./
 Łączenie oporów

Łączenie równoległe oporów: Z II prawa Kirchoffa:

#" !" #" !%
!" #" − !% #% = 0 → =
# #% !"
#% !% )
#" =
!"
1 1 1
) #" + #% + ⋯ + #* = ) + + ⋯+
#% = !" !" !*
) !% 1
Taki schemat zasilania, gdzie #=)
żarówki(opory) połączone są ) !
równolegle stosowany jest w #* =
!* 1 1 1 1
autach. Zepsucie żarówki nie
powoduje, iż przestaje płynąć = + + ⋯+
prąd w obwodzie.
! !" !" !*

Łączenie szeregowe oporów:

!" !%
# Z II prawa Kirchoffa:
) = # !" + !% + !./. → ! = !" + !% + !./.
!./.
)
!./. -to rezystancja wewnętrzna źródła np. baterii
 Dla układu jak na rysunku znajdź spadki napięć na Znajdź prądy płynące w obwodzie jak poniżej, korzystając z
Przykład 14 Przykład 15
rezystorach o prądy w gałęziach układu praw Kirchoffa.

*% $% = 6Ω *+ $+ = 12Ω !"
&" = 8Ω
!$

* !#
*( $( = 2Ω
pętla2
*- $- = 6Ω +
, = 30V pętla1 &$ = 6Ω
- &# = 3Ω

! = 55V
Strategia: 1) Znajdź prąd !, do tego musisz znaleźć opór zastępczy układu;
2) Znajdź wartości prądów !", !#, !$, !%przez rozważania nad Znajdź prądy płynące w obwodzie jak poniżej, korzystając z
stosunkiem odpowiednich rezystancji; Przykład 16 praw Kirchoffa. Czy zaznaczony kierunek prądu !$ jest
3) znajdź spadki napięć z prawa Ohma; prawidłowy?

&" = 4Ω &$ = 6Ω
Sprawa konwencji znaków przy określaniu spadku !" !" W !$
napięć na elemencie w pętli dla II prawa Kirchoffa
!# !$
* * + pętla2
+
," = 10V pętla1 ,# = 4V
- &# = 8Ω -
$ $ Start pętli 1 Start pętli 2
Kierunek pętli Kierunek pętli
Napięcie spada “-” napięcie Napięcie rośnie “+” napięcie
pojawia się w pętli pojawia się w pętli
 Dla układu jak na rysunku znajdź spadki napięć na Ad. 1) - liczymy rezystancję zastępczą oporów '" i '# oraz '$ i '%
Przykład 14
rezystorach o prądy w gałęziach układu 1 1 1 '" '# 6Ω ⋅ 2Ω Zredukowany układ zastępczy
= + → '"# = = = 1.5Ω '"# = 1.5Ω '$% = 4Ω
'"# '" '# '" +'# 6Ω + 2Ω
*% $% = 6Ω *+ $+ = 12Ω 1 1 1 '$ '% 12Ω ⋅ 6Ω
= + → '$% = = = 4Ω
* * '$% '$ '% '$ +'% 12Ω + 6Ω 3 = 55V
A B * C D
*( $( = 2Ω *- $- = 6Ω Zredukowany układ zastępczy redukujemy dalej i sprowadzamy do jednego rezystora '4 :

'"# = 1.5Ω '$% = 4Ω '4 = 5.5Ω

56 = 578 + 59: = 7. ;< + :< = ;. ;<
! = 55V 3 = 55V 3 = 55V

Strategia: 1) Znajdź prąd !, do tego musisz znaleźć opór zastępczy układu; > ;;?
Teraz można policzyć z prawa Ohma prąd ze źródła: = = = = 7@A
2) Znajdź wartości prądów !", !#, !$, !%przez rozważania nad 56 ;. ;<
stosunkiem odpowiednich rezystancji;
Ad. 2) Teraz zauważ, że 100% prądu = , który wpływa do punktu A układu rozpływa się w
3) znajdź spadki napięć z prawa Ohma; stosunku, który zależy od oporów '" i '# :
'" 2Ω '# 6Ω
=7 = ! = 10C = 8. ;A =8 = ! = 10C = D. ;A
'" + '# 2Ω + 6Ω '" + '# 2Ω + 6Ω
Rozwiązanie: = = 7@A Zauważ, mniejszy prąd płynie tam gdzie jest większy opór
=7 = 2.5C
=8 = 7.5C W punkcie B obwodu prądy musi wynosić tyle samo ile w punkcie A, bo w B prądy się sumują:
=9 = 3.3C !" + !" = 2.5C + 7.5C = ! = 10C
=: = 6.7C Podobnie dla prądów !$ i !% :
'% 6Ω '$ 12Ω
>7 = 15I =9 = ! = 10C = 9. 9A =: = ! = 10C = F. DA
'$ + '% 12Ω + 6Ω '$ + '% 12Ω + 6Ω
>8 = 15I Zauważ, mniejszy prąd płynie tam gdzie jest większy opór
>9 = 40C Ad. 3) Teraz z prawa Ohma można policzyć spadki napięć na rezystorach '" , '# , '$ i '%
>: = 40C >7 = !" '" = 2.5C G 6H = 15I >8 = !# '# = 7.5C G 2H = 15I
>9 = !$ '$ = 3.3C G 12H ≅ 40I >: = !% '% = 6.7C G 6H ≅ 40I
 Przykład 15
(A)
Z (A): %! − %" − %# = 0 → %! = %" + %#
(suma prądów wpływających i Z (B): ( − %! !! − %" !" = 0 → 30. − 8Ω / %! −3Ω / %" = 0
Z I prawa Kirchoffa dla tego węzła: * %$ = 0 Z (C): %" !" − %# !# = 0 → 3Ω / %" −6Ω / %# = 0
wypływających z równa jest 0)
wpływający z + zasilania wpływający do -zasilania Powstaje układ rówań

* %$ = +%! − %" − %# = 0 %! = %" + %# %! = %" + %#

!! = 8Ω 30. − 8Ω / %! −3Ω / %" = 0 30. − 8Ω / %" −8Ω / %# −3Ω / %" = 0
%! %#
3Ω / %" −6Ω / %# = 0 3Ω / %" −6Ω / %# = 0
%"
pętla2
+ %! = %" + %# %! = %" + %#
( = 30V %+,+ pętla1 !# = 6Ω
- !" = 3Ω 11Ω / %" +8Ω / %# = 30. /3 33Ω / %" +24Ω / %# = 90.
Start +
Start 3Ω / %" −6Ω / %# = 0 / 4 12Ω / %" −24Ω / %# = 0
(B) w pętli 1 i w pętli 2 i
kierunek kierunek 45Ω / %" = 90. → %" = 25
Z II prawa Kirchoffa dla pętli 1: * ($,&ę()*! = 0 (suma spadków napięć w przechodze przechodze
pętli(oczku) równa jest 0) nia w pętli nia w pętli
%" = 25
% kierunek płynięcia 12Ω / 25 − 24Ω / %# = 0 → %# = 15
Uwaga: prądu Jeśli kierunek prądy jest ten 12Ω / %" −24Ω / %# = 0
sam co kierunek poruszania (C)
się po pętli to spadek napięcia %! = %" + %#
kierunek na rezystorze jest ze znakiem Z II prawa Kirchoffa dla pętli 2:
przechodzenia w %" = 25 %! = 35
“-”
pętli * ($,&ę()*" = +%" !" − %# !# = 0 %# = 15
% kierunek płynięcia
prądu Jeśli kierunek prądy jest Wewnątrz źródła elektrony
przeciwny do kierunku chcą płynąć od – do +, a więc
poruszania się po pętli to kierunek prądu wewnątrz
kierunek spadek napięcia na rezystorze źródła jest od + do -. Powoduje
przechodzenia w jest ze znakiem “+” to, że kierunke prądu
pętli Uwaga:
wewnątrz źródła jest przeciwny
dla pętli 1: * ($,&ę()*! = +( − %! !! − %" !" = 0 do kierunku pętli I w równaniu
jest +
 Układ rezystora i kondensatora
Obwód otwarty
+ !−
Obwód rezystora i kondensatora: otwarty (prąd nie płynie). Ładunek na kondensatorze
&=0 jest ! = 0, załóżmy, że ten stan jest w chwili $ = 0.
A "
B C D
# Obwód zamknięty
+ !−
Obwód rezystora i kondensatora: zamknięty. W obwodzie zaczyna płynąć prąd %
)
) ,
+& −& Na rezystorze nastąpi spadek napięcia: &'( = %), a na kondensatorze: &*+ =
*
A "
B C D Z II prawa Kirchoffa: ∑ &.,0ę234 = +& − &'( − &*+ = 0 → & − %) −
,
=0→%=
8
−
,
#
* 9 9*
*ę,-.

Kiedy obwód jest otwarty w czasie $ = 0, ładunek na kondensatorze jest ! = 0, stąd z równanie wynika, że prąd tuż po
8 ,<= 8
chwili jak zamknę obwód będzie maksymalny %:4; = − =
9 9* 9
,→?/01
Kondensator będzie się ładował do wartości maksymalnej ładunku >:4; , a prąd zmaleje bo rosnąć będzie czynnik
9*

Maksymalny ładunek na kondensatorze jest >:4; = @&

Można wyprowadzić wyrażenie na zmianę w czasie ładunku na kondensatorze. Zgodnie z rysunkiem, prąd równa się
A,
przepływowi dodatniego ładunku w czasie, który pojawia się na dodatniej okładce kondensatora: % = . To równanie
A2
8 , A, 8 ,
można wstawić do % = − otrzymując: = −
9 9* A2 9 9*
 Układ rezystora i kondensatora
'( * ( '( 1 '( '%
! = − → =− ( − -* → =−
'% + +- '% +- ( − -* +-
1 ! 21 5 ! 25
4
!"#$ '( '% 4
Całkując obie strony równania: 0 4 =− 0
( − -* +-
1 ! 23 5 ! 23
( − -* %
!"#$ Wynik całkowania: 67 =−
−-* +-
8
( − -* % ( − -* 5
& % 89: 67 = 89: − → = 8 ;<=
−-* +- −-*
Zmiana ładunku 5 5
&"#$ ; ;
&"#$ na kondensatorze → ( = -* 1 − 8 <= = &"#$ 1 − 8 <=

przy ładowaniu:
8
'( ' 5 * 5 5
Zmiana prądu w != →!= &"#$ 1 − 8 ;<= → ! = 8 ;<= = !"#$ 8 ;<=
'% '% +
obwodzie przy
ładowaniu
kondensatora: > = +- - to stała relaksacji kondensatora, to czas po jakim prąd w
> = +- % obwodzie maleje e razy, lub ładunek na kondensatorze rośnie
?
do wartości "#$
@
 Rozładowanie kondensatora
! Prawo Kirchoffa dla pętli ale z napięciem źródła , = 0:
; ;
. ,/,1ę34# = 0 − ,67 − ,89 = 0 → −!* − =0→!=−
+ *+
!"#$ %
<; <; ; <; <%
' != → =− → =−
<% <% *+ ; *+

> ! ?A 3 ! ?3
B
!"#$ <; <% <; <% B ; %
Całkując obie strony równania: =− → = = − = → CD = −
; *+ ;B *+ &"#$ *+
> ! ?@"#$ 3 ! ?A
&
Zmiana ładunku na
&"#$ kondensatorze przy exp CD ; % J
3
= 'HI − → ; = &"#$ ' K8
rozładowaniu: &"#$ *+
3
Zmiana prądu w J
&"#$ <; <(&"#$ ' K8 )
J
3
obwodzie przy != →!= → ! = !"#$ ' K8
' <% <%
rozładowaniu
kondensatora:
( = *+ %
 Pole magnetyczne
Pole magnetyczne Ziemi jest zaburzone przez
Pole magnetyczne ziemi i istnienie życia wiatr słoneczny

Wytwarzane jest przez prąd Ziemska magnetosfera zabezpiecza czynniki

elektryczny powstały na skutek żywe przed działaniem cząstek wiatru
konwekcji mas roztopionego słonecznego i zachowuje atmosferę Ziemi.
Obrazowanie metodą rezonansu żalaza we wnętrzu rdzenia ziemi. Wysoko-energetyczne cząstki bombardują
Do tej pory słabo opisany model. jonosferę rozbijając warstwę ozonową
magnetycznego (MRI) - diagnostyka powodując przepuszczanie promieni UV.
medyczna B=0.2-7T Dzięki magnesom działa
Zmiany i zanik pola magnetycznego Marsa
silnik elektryczny spowodował ubytek jego atmosfery.

Bez magnesu nie

możecie słuchać
Magnes w postaci selenoidu z drutu
swojej ulubionej
nadprzewodzącego umoczonego w ciekłym Helu muzyki
 Magnes i bieguny magnesu
Magnes zawsze występuje jako element dualny (dipol magnetyczny z biegunem północnym N i południowym S). Teoria
przewiduje monopole magnetyczne, ale do tej pory nie znaleziono ich w przyrodzie ani nie wytworzono w laboratorium

Linie pola magnetycznego Oddziaływanie wzajemne magnesów Podział magnesu zawsze generuje
nowy magnes
a "! "!
p ol
e

N
i

S
L in

N
S
Biegun północny Przyciąganie
"#
"! "!
"# (ang. North)

N
S

S
N
"#

N
S

S
S "! "!
"#

N
S

S
"#
"# Biegun południowy
(ang. South) Odpychanie
"! "!

N
S

S
N
N

S
S
Linie pola to linie, które w każdym momencie
określają kierunek wektora pola !"

N
N

N
S

S
S

S
Materiały takie jak żelazo (Fe), kobalt (Co), nikiel (Ni), gadolin (Gd), niektóre tlenki, wykazują silne własności magnetyczne.
Równierz stopy tych materiałów.
Magnes neodymowy będący stopem Nd12Fe14B to najsilniejszy znany stały materiał magnetyczny używany w mikrofonach,
głośnikach, słuchawkach, dyskach twardych, silnikach elektrycznych, generatorach elektrycznych. Toyota Prius zużywa ok. 1 kg neodymu na
pojazd do konstrukcji silników elektrycznych
 Linie sił pola i strumień magnetyczny, prawo Gaussa dla magnetyzmu
Linie pola magnetycznego Linie pola to linie, które w każdym momencie określają kierunek wektora pola !" , a nie
ie p
o la siły pochodzącej od pola.
Lin
Zauważ, że linie pola nie są zgodne z kierunkiem wektora sił "! tak jak to było w przypadku pola elektrycznego
(!
("! = $%&).
! Dla pola magnetycznego "! ⊥ (! bo "! = $% *× ̅ (! .
(!
N
(!
S Strumień magnetyczny (identyczne rozważania jak dla strumienia linii sił pola elektrostatycznego)
(! (! Elementarny strumień magnetyczny ,-. (najmniejszy jaki możemy zdefiniować) na
(!
elementarną powierzchnię (, /0̅ ) (jaką możemy zdefiniować) daje wartość natężenia pola (! w
(!
danym miejscu powierzchni (umowa):
,-. elementarny strumień
= !
( Wartość
, /0̅ elementarna powierzchnia
natężenia
Strumień lini pola magnetycznego przez prostopadła do linii pola
pola
elementarną powierzchnię: Jeśli elementarna powierzchnia ustawiona jest ukośnie wzgl. linii pola, to: , /0̅ = , /̅ 123α
Stąd: ,-. = (! , /̅ 123α = (! 5 ,/̅ → -. = ∫ ,-. = ∫ (! 5 ,/̅
% '(̅ ̅
, /9,0
̅
,/0,9 "$ Całkowity strumień -. = 1=> = 1? 5 @A
̅
,/0,9 ,/9̅ -. = : (! 5 ,/̅ magnetyczny przez Jednostka strumienia
,/̅ ,/9̅
0,9
"$ ; powierzchnie S magnetycznego Wb=Weber
α "$
,/9̅ Uwaga: Jeśli otoczyć magnes powierzchnią zamkniętą to tyle samo linii
Kąt nachylenia powierzchni do lini sił pola (! wychodzi z powierzchni co do niej wchodzi, a zatem strumień przez
(!
N powierzchnię zamkniętą zeruje się:
(! S
(! (! (!
)* = , "$ - % '̅ = 0 Prawo Gaussa dla magnetyzmu
 Pole magnetyczne i siła od pola magnetycznego
• Statyczny ładunek elektryczny rozlokowany w przestrzeni generuje pole elektryczne o natężeniu +! w tej przestrzeni;
• Jeśli ładunek $ umieścić w tej przestrzni to będzie na niego działać siła #! = $ +;
!
Oddziaływanie magnetyczne można okreslić w podobny sposób:
• Poruszający się ładunek elektryczny (prąd) w przestrzeni generuje pole magnetyczne o natężeniu "! w tej przestrzeni;
• Pole magnetyczne oddziałuje siłą #! na ładunek poruszający się w tej przestrzeni;
!
Pole magnetycznego "definiuje się wykorzystując siłę oddziaływania pola magnetycznego #! (siłą Lorentza) na poruszający
się w tym polu dodatni ładunek próbny $% :
Siła działająca na ładunek w polu magnetycznym
z
(szczególny przypadek siły Lorentza uwzględniający jedynie wkład od pola
!
# = $ (× !
̅ " !
# = $% (×̅ !
" magnetycznego. Pełne wyrażenie na siłę Lorenzta to: #! = $%+! + $% (×̅ "! ,
%
uwzględnia również wkład od pola elektrycznego.)

+ "! (-̅ prędkość poruszania się ładunku $% ;

* x
#! - siła działająca na ładunek $% ;
y (̅ "! - Pole magnetyczne
̅ "! - iloczyn wektorowy wektora prędkości i wektora pola magnetycznego
(×

Zauważ: Kierunek działania siły jest zawsze prostopadły do płaszczyzny

Reguła śruby prawoskrętnej
do wyznaczania kierunku wyznaczanej przez wektory (̅ - "!
wektora siły
 Siła działająca na ładunek w polu magnetycznym
Kierunek wektora siły: Wartość siły Lorentza:
Uwaga: kierunek siły zależy od znaku ładunku.
"! = $% '×
̅ )! (szczególny przypadek siły Lorentza)
Kierunek siły dla ładunku dodatniego.
Wartość siły=długość wektora
z
"! = $% '̅ )! sin -
"! = $% '×
̅ )!
"! ./0 = $% '̅ )! → sin - = 90° → '̅ ⊥ )! - siła maksymalna, gdy '̅ ⊥ )!
+ )! x
- 8 8:;
Jednostką pola magetycznego )! jest: 17 = 1 =1 = 1 7=>?@
9:. <:.
y '̅ Reguła śruby
prawoskrętnej do
wyznaczania Z wektorem pola magnetycznego można skojarzyć:
kierunku wektora - pojęcie linii pola magnetycznego
siły linie pola są styczne w każdym punkcie do wektora ); !
Kierunek siły dla ładunku ujemnego. - gęstość linii pola magnetycznego
z przez jednostkę powierzchni przechodzi tyle linii ile wynosi wartość liczbowa )!
na tej powierzchni;
- strumień pola
)! x Φ = ∫ )! C>̅ , którego jednostką jest 1DE = 17FG (Weber);
-
-
y '̅
 Pole magnetyczne i siła od pola magnetycznego
Przykład:
Określ maksymalną wartość siły działającej na jon
przekraczający membrane komórkową zwierzęcia podczas
aktywacji neuronu. Załóż, że prędkość jonu to '̅ =
2
1067 8 , a wszystko się dzieje polu magnetycznym ziemi o
wartości (! = 1069 :. Ładunek jonu: $% = 1.6 = 106>? @

"! = $% '̅ (! sin ,

Założenie: sin , = 90° → '̅ ⊥ (! → "! 234

"! 234 = $% '̅ (!

A
= 1.6 = 106>? @ = 1067 = 1069 :
B
= 1.6 = 1067 C

Ta siła jest ekstremalnie mała, ale istnieje dziedzina

nauki, która rozważa takie mechanizmy w tłumaczeniu
jak zwierzęta migrują wyczuwając wpływ pola
magnetycznego Ziemi.
 Ruch ładunku w polu magnetycznym
Ruch cząstki w stałym jednorodny polu magnetycznym "! .
Siła od pola Wartość siły
z Pole magnetyczne jest w stronę ekranu $! = &' )×
̅ "! $! = &' )̅ "! sin .
$! = &' )×
̅ "! )̅
Ale siła ta, w tym wypadku, jest tożsama z siłą dośrodkową
+ "! . = 90° + dla cząstki poruszającej się po okręgu o promieniu / ze stałą
. x prędkością liniową )̅ :
$! = &' )×
̅ "!
)̅ R )̅ 5
y $! = &' )̅ "! = 4 = $! 67ś9.
/
Reguła śruby
prawoskrętnej "! Wniosek: W polu jednorodnym "! cząstka
porusza się po okręgu !!!
Promień orbity cząstki w jednorodnym polu magnetycznym "! i stałej prędkości liniowej )̅ wynosi :

)̅ 5 4 )̅
4 = &' )̅ "! → / =
/ &' "!
Prędkość kołowa cząstki na orbicie o promieniu / i prędkości liniowej )̅ wynosi:

)̅ &' "! &' "! =

;= = )̅ →;= < = - częstotliwość
/ 4 )̅ 4 5>
cyklotronowa
 Ruch ładunku w polu magnetycznym
'̅
)!
+ = 90° + '̅ z
'̅/ '̅ '̅/ y
"! = $% '×
̅ )! :
R
+ )! x +
"! '̅∥
)!
Cząstka wpadająca z prędkością '̅ w jednorodne pole magnetyczne )! będzie poruszać się po spirali w kierunku wyznaczanym przez składową
wektora pręskości '̅∥ , która jest równoległa do linii sił pola )! . Składowa wektora prędkości '̅/ leżąca w płaszczyźnie (z-y) prostopadłej do )! ,
4
będzie definiowała siłę ",! a zatem i promień spirali R. bo . R = 1 2!3 = 6 2!3
5! 78 9!
Magnetosfera Ziemi
Cząstki zwane wiatrem słonecznym wyrzucane ze słońca (elektrony,
protony, cząstki alfa, jony, jądra atomowe), mające wysoką energię
kinetyczną i pędzące w kierunku Ziemi zostają odbite od lub uwięzione w jej
ochronnym polu magnetycznym (tzw. magnetosferze). Obszar uwięzienia
cząstek nazywa się od odkrywcy pasem Van Allena. W tym obszarze cząstki
poruszają się ruchem spiralnym od jednego bieguna Ziemi do drugiego i w
znakomitej większości nie docierają do Ziemi.

Zorza polarna jest efektem osłabienia pola magnetycznego na biegunach

Ziemi przez co głównie elektrony i protony przedostają się do górnej
atmosfery Ziemi zderzając się z atomami atmosfery. Przekazana energia Phys. Libretexts.org
powoduje wzbudzenia atomu atmosfery. Kiedy atom wraca do stanu
Phys. Libretexts.org równowagi emituje światło postrzegane właśnie jako zorza.
 Magnetosfera Ziemi Brak wystarczająco silnej magnetosfery Marsa jest jednym z
najpoważniejszych przeszkód do jego zasiedlenia. Ludzie na
powierzchni narażeni by byli na promieniowanie od słońca,
a wytworzona atmosfera nie utrzymałaby się z uwagi na jej
usuwanie przez bombardowanie cząstkami od słońca.

Magnetosfera Marsa

Magnetosfera Ziemi odgrywa bardzo ważną rolę. Zabezpiecza organizmy żywe przed
niszczeniem ich komórek na skutek zderzeń podczas których następuje niszczenie
łańcuchów DNA blokując namnażanie nowych komórek lub powodując ich dysfunkcje
(choroba onkologiczna). Promieniowanie ze słońca jest śmiertelnie niebezpieczne dla
astronautów będących poza magnetosferą.

Magnetosfer również chroni Ziemię przed utratą atmosfery. Gdyby jej nie było,
wysokoenergetyczne cząstki ze słońca jak w grze bilard wybijały by atomy z atmosfery
Ziemi uszczuplając tym samym ilość gazu w atmosferze. Wygaśniecie gorącego jądra
Marsa spowodowało prawdopodobnie utratę magnetosfery. Konsekwencją była
utrata atmosfery z równoczesnym zniszczeniem życia biologicznego (jeśli istniało). https://www.zmescience.com/space/mars-magnetic-tail-0423/
 Ruch ładunku w polu magnetycznym
Spektrometr mas jest jednym z najważniejszych urządzeń do analizy składu materii sprowadzonej do stanu gazowego.

Przykład: Działanie spektrometru masowego Cząstka o ładunku ' i masie ) ze źródła jonów zostaje przyspieszona napięciem *. Ubytek
energii potencjalnej ∆,- ładunku związanej z pokonaniem różnicy potencjałów jest równa
przyrostowi energii kinetycznej ∆,. jaką zyskuje ładunek, a co za tym idzie nabiera on nabiera
⊗ ⊗ ⊗ ⊗ ⊗ ⊗ ⊗ #" prędkości %.̅
) %̅ 1 2'*
⊗ ⊗ ⊗ ⊗ ⊗ ⊗ ⊗ ∆,- = ∆,. → '* = → %̅ =
2 )
⊗ ⊗ ⊗ ⊗ ⊗ ⊗ ⊗ Cząstka przyspieszona do prędkości %̅ wpada w jednorodne pole magnetyczne #" o natężeniu
) ) & #" i porusza się po okręgi o promieniu &:
⊗ ⊗ ⊗ ⊗ ⊗ ⊗ ⊗
) %̅ ) 2'* 2)*
Detektor &= → & = =
%̅ ' #" ' #" ) ' #" 1
)>) * 2)* 2)* '&1 #" 1
', ) + Stąd masa cząstki: &= 1
→& = " 1→)=
' #" 1 '# 2*
Źródło
jonów Jeśli : * = 34567. i #" = 34567., to ) zależy tylko od promienia &. A więc można określić jakie
cząstki znajdują się w źródle jonów badając miejsca uderzenia cząstek na detektorze.
 Ruch ładunku w polu elektrycznym i magnetycznym
Jeśli ładunek próbny !" porusza się w obszarze, w którym jednocześnie istnieje pole elektryczne o natężeniu $# i pole magnetyczne
# to wypadkowe oddziaływania obu pól sprowadza się do pełnej postaci (siła Lorentza):
%,
z
&# = $!
# " + !" *× ̅ %# &# = $!# " + !" *× ̅ %# (siła Lorentza)
$#
Ruch ładunku w skrzyżowanych polach elektrycznym i magnetycznym
%# %#
+ $# = *× ̅ %#
7 x #
! * ̅ %
* ̅ $# "
++++++++++++++++ szczelina Jeśli: %# ⊥ &#
y z *̅ = [*- , 0,0]
- &# ⊗ ⊗ ⊗ ⊗ ⊗%# - *×̅ %# = −$# → &# = 0
Ruch ładunku w polu elektrycznym --------------------------- $#
z !" $ # * ̅ =
++++++++++++++++ %#
- &# = −9 $#
x
Jeśli pola będą tak dobrane aby siła od pole $# i %# będą się równoważyły to:
--------------------------- $<
x # # " = !" *×
$! ̅ %# → $# = *×
̅ %# → $< = *- %# → *- =
9$
&# = :;# = −9$# → ;# = − %#
9$< :
;< = − Uwaga!!!: Tor cząstki i jej prędkość nie ulega zmianie, a prędkość jest
: A BC A BC 4
=(?) = =" + *"? + 5 , dla =" = 0, i *" = 0 → =(?) = 5 definiowana przez stosunek 6#5 !
D D
;< ? D 9$< ? D Układ skrzyżowanych pól elektrycznego i magnetycznego jest wykorzystywany
=(?) = =− 9$< D
2 F 2: = F =− F w urządzaniach (np. spektrometr mas) jako selektor prędkości cząstek. Tylko
F = *- ? → ? = 2:*-D
*
Ruch jednostajny w - Równanie toru ruchu: parabola 4
kierunku x, bo nie działa siła
cząsteczki naładowane o prędkości 6#5 przechodzą przez szczelinę.
Działanie pola magnetycznego na odcinek przewodnika z prądem elektrycznym –
siła elektrodynamiczna
! (patrz rysunek)
Zał: przewodnik o długości # jest umieszczony prostopadle do $.
̅ $! "! < = −) +×
̅ $!
"! = 4 #×
"! = 12 +×
̅ $! - siła działająca na pojedynczy elektron
"!
+̅ - ! = −) +̅ $! sin / = ) +̅ $!
"′ - Wartość siły działającej na
# 4 pojedynczy elektron
Przyjmując, że gęstość nośników prądu (liczba nośników w jedn. objętości)
Zauważ, kierunek jest 0, to ogólna ich liczba na odcinku # o przekroju % wynosi: 0#%
% $! ruchu
elektronów jest Zatem wartość wypadkowej siły działającej na przewodnik z prądem to:
przeciwny do
kierunku prądu. "! = 0#% "′! = 0#%) +̅ $!

Z teorii przewodnictwa, natężenie prądu płynącego przez przewodnik to:

Kierunek działania siły elektromotorycznej wzgl.
kierunku przepływu prądu 4 = 0% +̅ )
Przy czym średnia prędkość unoszenia elektronów +̅ ≡ +̅
Zatem: "! = 0#% "′
! = 4# $!
̅ $!
"! = 4 #× 4
4 $! 7:
Dla przypadku ogólnego, gdzie 6 tworzy dowolny kąt / z 8
#
$! "! "! ̅ $! /
"! "! = 4 #× ̅ $!
9 "! = 4 9 #× "! = 4# $! :;0 /
$!
4 Siła dla Siła dla odcinka Wartość siły
4 !
$=0 przewodu z przewodu z
prądem prądem
Działanie pola magnetycznego na odcinek przewodnika z prądem elektrycznym –
działanie głośnika
̅ (!
"! = $ &×
https://www.electronics-tutorials.ws/io/io_8.html
https://en.wikipedia.org/wiki/Loudspeaker $
$
$ (!

(! "! "!
(! "!
$
"! $ !
(=0
Sygnał elektryczny ze
$ wzmacniacza odpowiada
"! $ zmianie kierunku prądu
płynącego przez cewkę z drutu
(! przyklejoną do membrany.
Czas
$
Jeśi prąd zmienia kierunek, to
1- magnes stały; Cewka z drutu przyklejona do siła "! również zmienia
2- nawinięty drut z sygnałem membrany kierunek ściskając lub
elektrycznym przykleiony do
Bieguny magnesu "! rozprężając papier do którego
stałego wytwarzające
papierowej membrany; przyklejone są przewody z
stałe pole (!
3- zawieszenie membrany Czas prądem. To generuje fale
4- papierowa membrana "! materii ściskanego i
rozprężanego powietrza,
czasem słyszaną jako dźwięk.
 Siła elektrodynamiczna i działanie silnika elektrycznego

Ramka z prądem w stałym polu magnetycznym

Jeśli włożyć ramkę z prądem w pole magnetyczne, to jak udowodniono na
/ ̅ )!
"! = ( ,×
następnym slajdzie, na ramkę o powierzchni A (wektor 2̅ jest prostopadły
"!& = 0 do powierzchni a jego długość daje wielkość powierzchni) będzie działać
( moment sił, który zależy od prądu ( i pola )! :
)!
̅ )!
0 = ( 2×
1
N , ( "!# ≠ 0 ( S
"!. ≠ 0 0 = 2( )!
1

"!* = 0 Z dynamiki bryły sztywnej wiemy, że jeśli działa niezerowy moment sił to
bryła powinna się obracać. I tak też dzieje się z ramką.
( (
W stałym zewnętrznym polu magnetycznym ramka obraca się jeśli
Powierzchnia przepuścić przez nią prąd.
ramki
Oś obrotu To zjawisko jest podstawą działania każdego silnika elektrycznego.
 Siła elektrodynamiczna i działanie silnika elektrycznego
Ramie
Ramka z prądem w stałym polu magnetycznym Moment sił w ujęciu 4: = 6:̅ ×": = 0 Moment siły wzgl.
5 działania
klasycznym: siły
@ "!:
danego punktu
ciała
"!& = 0 4
5
( 6̅ 4 = 6×
5 ̅ "!
)! "!9 4 = 6̅ "! sin 0
5
8
N + ( "!# ≠ 0 ( S "!7 49 = 69̅ ×"49 ≠ 0
5
"!; ≠ 0 47 = 67̅ ×"47 = 0
5

© Encyclopædia
"!* = 0 Britannica, Inc.
̅ )!
"! = ( +× Zał. "!# ⊥ 6#̅ ,
"! = +( )! sin(0) Moment sił dla ramki w 4=5
5 4# + 5
4; = "!# × −6#̅ + "!; ×6;̅ "!; ⊥ 6;̅
( + 0 polu magnetycznym:
(
@ @
)! 4 = 5
5 4# + 5
4; = 6#̅ "!# + 6;̅ "!; = (+ )! + (+ )! = @+( )!
̅ )! → "!# = (+ )! , bo sin 0 = 1 2 2
"!# = ( +×
B = @ C +- pole powierzchni ramki
"!& = 0, bo sin 0 = 0
̅ )! → "!; = (+ )! , bo sin 0 = 1 54 = B( )! - maksymalna wartość momentu sił, kiedy DEF GHH = I
"!; = ( +×
"!* = 0, bo sin 0 = 0 B̅ 5 ̅ )! - moment sił zdefiniowany wektorowo, gdzie B̅ = BJ! - wektor pola
4 = ( B×
ramki, J! - wektor normalny do płaszczyzny ramki o dł. 1
M̅ 54 = 6#̅ "!# + 6;̅ "!; = "!# N sin 0 + "!; N sin 0 = "! @ sin 0 =
"!# ⊗
B̅ "!;
& &
(+@ )! sin 0 = (B )! sin 0 - ogólne wyrażenie na wartość momentu sił w
⊗ 0 )! 6#̅ 0 M̅ )!
6#̅ ruchu obrotowym ramki
"!# 6;̅ ⨀ 6;̅
⨀ "!;
 Magnetyczny moment dipolowy
Wektor polowy
Magnetyczny moment dipolowy
Dla ramki z prądem: / ̅ "!
. = 1 ,× - moment sił zdefiniowany wektorowo
+̅ Wektor polowy Moment magnetyczny: Magnetyczny moment dipolowy
$!% ,̅
⊗ # "! . = +×
/ ̅ "!
-%̅ Kierunek magnetycznego momentu
-'̅ ⨀−$! Płaszczyzna +̅ = 1 ,̅ = 1,3!
dipolowego dla pętli z prądem
' wynacza reguła prawej dłoni.
ramki z
prądem
Jeśli ramka zawiera 4 zwojów/pętli (cewka), to jej magnetyczny moment
+̅ ,̅ dipolowy równy jest: ̅
+̅56789 = 41 , = 41,3!
Pojedyncza pętla
z prądem
1
Moment magnetyczny charakteryzuje każdy dipol magnetyczny.
Dipolem magnetycznym oprócz ramki/cewki przez które płynie prąd
mogą być:
+̅56789 ,̅ - magnes sztabkowy (μ≈5 J/T);
- Ziemia (μ≈8,0 ·1022 J/T );
- cząstki elementarne (elektron - μ≈9,3 ·10-24 J/T, proton - μ≈1,4 ·10-26
4 - liczba zwojów J/T);

1
 Energia potencjalna dipola magnetycznego w zewnętrznym polu

Energia potencjalna dipola magnetycznego (możesz go sobie wyobrazić jako mały

N magnes) w zewnętrznym polu magnetycznym
&̅
!" = −&̅ ∘ )( = − &̅ )( *+,-
+ )(
-
Z tej definicji wynika, iż jak dipol magnetyczny &̅ jest równoległy do pola )( (wektory
S mają ten sam kierunek), to *+,- = 1 i energia potencjalna jest najmniejsza, !" =
− &̅ )( . Jeśli natomiast &̅ jest antyrównoległe do )( (wektory mają przeciwne kierunki)
Pojedynczy proton jest dipolem i
posiada ładunek +e to energia potencjalna jest największa bo *+,- = −1, wtedy !" = &̅ )( .
. Jeśli &̅ jest odwrotnie skierowane do )( to energia
/56. (!" ) &̅ &̅ /01. (!" )
potencjalna rośnie.
)(
.

Zmiana energii potencjalne pomiędzy dwoma położeniami momentu magnetycznego

wzgl. pola magnetycznego:
∆!" = 2 &̅ )(
 Działanie skanera Rezonansu Magnetycznego (RM)
Fakt: 80 % ciała zawiera H20 oraz tłuszcz. Najważniejszy jest wodór w cząsteczce wody kórego proton w
N jądrze ma swój moment magnetyczny "̅ związany z naturą kwantowomechaniczną cząstki (spin). Wartość
"̅ momentu magnetycznego proton to: "̅ = 1.41×10+,- ./,
+ $# Silne pole magnetyczne skanera RM ustawia momenty magnetyczne protonów zgodnie z kierunkiem pola
0 minimalizując energię potencjalną momentu magnetycznego protonu.
Konieczne jest zmusić proton do ustawienia się antyrównolegle do włączonego pola, czyli zwiększyć jego
S energię potencjalną. Aby to zrobić należy wpompować do niego energię:
Pojedynczy proton jest dipolem i
posiada ładunek +e
∆23 = 2 "̅ $#
Dla proton to: ∆23 = 2 "̅ $# = 2.82×10+,- ./, ×16 = 2.82×10+,- 7

Energia ta pochodzi od pole elektromagnetycznego generowanego przez cewki RF (ang. Radio-

"̅ = 1.41×10+,- ./ , Frequency Coil), generujących falę E-M o częstotliwości 42.5 MHz:
ℎ9 2 2 2.82×10+,-7
Kwant energii: 2= → 2 = ℎ< → < = <= = = 42.5 CDE
: ℎ ℎ 6.62607015×10+@A7B

Kiedy sygnał RF zostaje wyłączony, to momenty magnetyczne protonów minimalizują swoją

energię starając się ustawić ponownie zgodnie z kierunkiem pola. Wiąże się to z oddaniem
energii blikso równej ∆23 wypromieniowanej w postaci kwantów o częstotliwości 42.5 CDE.
Te są wyczuwane przez cewki RF, które teraz pełnią funkcję detekora. Obraz to wynik
skomplikowanego procesu zbierania danych I ich numerycznej obróbki. M. in. obraz związany z
czasem obrotu proton i uwalnianą energią, obydwa procesy zależą od otoczenia momentu
magnetyczneg protonu, inaczej wygląda to dla tkanki mózgowej, a inaczej dla mięśnia
sercowego.
Fakt. Na poruszający się ładunek w polu elektrycznym działa siła Lorentza
jeśli ładunek porusza się w zewnętrznym polu magnetycznym.

Ale, poruszający się ładunek sam potrafi wytwarzyć pole magnetyczne !!!

Jakie natężenie ma wytworzone pole magnetyczne? - Prawo Biota-Savarta;

- Prawo Ampera;
 Prąd elektryczny jako źródło pola magnetycznego
Współczesna wersja doświadczenia Oresteda

Doświadczenie Oresteda (1820)

Hans Christian Ørsted (1819-1821). Duński fizyk
Teoria opisująca efekt została opisana przez:
Jean-Babtiste Biot (1774-1862). Francuski fizyk i matematyk
!=0 !≠0 Felix Savart (1791-1841). Francuski fizyk

Jeśli prąd nie płynie w przewodniku Jeśli prąd płynie w przewodniku to

to igła kompasu pozostaje igła kompasu wychyla się z
nieruchoma położenia równowagi

Z poprzednich wykładów wiadomo jak ładunek reaguje na pole magnetyczne w jego otoczeniu. Ale doświadczenie
Oresteda pokazało, że poruszajcy się ładunek sam generuje pole magnetyczne !!!

Mierząc natężenie pola magnetycznego &% w otoczeniu przewodnika w warunkach:

(i) stałej odległości ' od przewodnika i zmianie wartości !, a następnie (ii) stałego !
prądu ! i zmianie odległości ' można stwierdzić, że natężenie pola &% jest wprost &% ∝
'
proporcjonalna do prądu, a odwrotnie do odległości od przewodu:
 Pole magnetyczne od poruszającego się ładunku
Pojedynczy ładunek generuje pole magnetyczne
Wektora pola "! można narysować
stycznie w każdym punkcie linii
pola:
Poruszające się ładunek w grupie – prąd też będzie
generować pole magnetyczne (Prawo Biota-Savarta)
Pole magnetyczne od grupy ładunków w prądzie elektrycznym jest sumą
wkładów od pól magnetycznych wytworzonych przez pojedynczy ładunek.

Wektora pola "! dla ładunku (

poruszającego się z prędkością *̅ :
$% ( *×
̅ ,̅
"! =
4' , - : >? ̅
!
Natężenie pola (dł. wektora ")
Linie pola
$% ( *̅ ./01 :- powierzchnia element
"! = " = przewodnika o długości > ?;̅
4' ,- 0- koncentracja nośników ładunku
poruszających się w elemencie > ?;̅
Jednostką pola jest Tesla " = 1T
(- pojedynczy ładunek;

przenikalność >@- całkowity ładunek w elemencie przewodnika >?:̅ >@ = 0(: A > ? ̅
magnetyczna 89
$% = 4'×1067 1 Grupa poruszających się ładunków >@ w elemencie >? ̅ jest teraz
próżni : ;- =
1 <%$% reprezentowana przez elementarny ładunek >@.
== Prąd w elemencie >@: D = 0(: *̅C
4'<%
2! $% >@ *̅C ./01 $% 0(:> ? ̅ *̅C ./01 $% D> ? ̅ ./01
> "! = = =
"! + 4' ,- 4' ,- 4' ,-
Różnica między liniami sił pola
Prawo ̅ ,̂
elektrycznego i magnetycznego od $% D> ? ̅ ./01 $% D> ?×
pojedynczego ładunku. Linie te są Biota- !
>" = > "! =
zawsze wzajemnie prostopadłe Savarta 4' ,- 4' , -
 Prąd elektryczny jako źródło pola magnetycznego – prawo Biota-Savarta
Prawo Biota-Savarta pozwala podać natężenie pola "! z rozkładu prądu. Gdy symetria nie jest znana, to przewodnik z prądem dzieli się
na małe elementy #% ̅ i stosujac prawo Biota-Savarta. Oblicza się pola #"! jakie te elementy wytwarzają w danym punkcie. I wreszcie
sumuje się pola od tych elementów w danym punkcie, aby uzyskać wypadkowy wektor pola ". !

̅ '̂ ./ )# % ̅ 4567 ./ )#%×̅ '̂ ./ )# % ̅ 4567

./ )# %× "! = - #"! = - 2 "! = - # "! = -
!
#" = # "! = 41 ' 41 '2
41 ' 2 41 '2

kierunek i zwrot indukcji Jakie jest wektor indukcji pola magnetycznego w środku gęsto nawiniętego zwoju
#"! zgodny jest z Przykład :
drutu o N pętli, przez który płynie prąd o natężeniu I. Promień kazdej pętli wynosi R?
kierunkiem i zwrotem
#% ̅ 7 ' ./ )# %̅ sin(7 )
iloczynu wektorowego "! = - # "! = -
#% ̅ ×'̂
'̂ 41 '! 2 sin 7 = sin 90° = 1
A
#% ̅ ( "! ./ )# %̅
'̂ ⊗ # "! #% ̅ "! = -
./ )
= - # %̅ =
./ )
213 = /
. )
A '̅ 4132 413 2 413 2 23
) ' ) ./ B)
⊗ "! W przypadku N gęsto zwiniętych zwojów: "! =
23
3 A
B=0.2-7T 0.4D ./ )
B= = 80 W przypadku pojedynczej pętli: "! =
0.005D 23
3 = 0.4D
Przykład : Jaki płynie prąd w magnesie skanera rezonansu magnetycznego, aby wytworzyć
pole magnetyczne o natężeniu 7T, liczba zwojów 80, promieć otworu 0.4 m.
./ B) 7I ID
"! = → B) = 23 "! /./ → B) = 2 G 0.4D G G 10KL = 5.6 G 10L M → ) = 5.6 G 10L M
23 4π M
 Zastosowanie prawa Biota-Savarta dla przewodnika z prądem
Jakie jest wyprodukowane natężenie pola magnetycznego w odległości x od przewodnika o długości 2a, w
Przykład :
którym płynie prąd I?
Prawo 23 1# + ̅ 567/
$
! Biota-Savarta # % = 40 &( 23 1#! " 23 1" #!
" # %$ = =
567/ = 567 0 − / = 40 " ( + ! ( " ( + ! ( 40 " ( + ! ( 8/(
"( + !(
# + ̅ = #!
+-
Efektywne pole = =
od wszystkich 23 1" #! 23 1" #!
elementów #+ ̅ %$ = : # %$ → %$ = : = : (
/ 40 " ( + ! ( 8/( 40 " + !( 8/(
#+ ̅
&= "( + !( <= <=
! 23 1" 1 ! +- 23 1" 1 - 1 −-
0−/ %$ = = −
2- " 40 " ( " ( + ! ( −- 40 " ( " ( + - ( " ( " ( + −- (
" #%$
23 1 2-
%$ =
40 " " ( + -(
23 1 2- =≫A 23 1 2- 23 1
−- Dla - ≫ ": %$ = %$ = = 2
40 " " ( + -( 40 " - ( 40 "
1
23 1
%$ =
20 "
 Oddziaływanie magnetyczne dwóch przewodników z prądem
Siła elektrodynamiczna pochodząca od jednego przewonika z prądem: ̅ +$
%$ = ! )×

Ten sam kierunek prądu Siła oddziaływania przewodnika 1 na przewodnik 2 zależy od pola magnetycznego wytworzonego
!" !# w miejsu przewodnika 2 od przewodnika 1 (patrz rysunek):

Siła: ̅ +$"
%$"# = !# )× Wartość tej siły: %$"# = !# ) +$" ./0 1 = !# ) +$"
) %$#" %$"# 23 !"
Z prawa Ampera: +$" =
+$ 25&
⊗ " !# !"
&
, %$"# = 23 )
25&
) Przez analogię, przewodnik 2 na przewodnik
1 !" !#
1 będzie działał siłą o wartości: %$#" = 23 )= %$"#
+$ 25&
!" !# %$67
W wielu przypadkach podaje się wartość siły na jednostkę długości przewonika: = 23
) 25&
Uwaga: Jeśli prądy w przewodnikach będą płynąć w przeciwnych kierunkach, to przewodniki będą
się odpychać
Przykład : Jaka siła będzie działać na dwa przewodniki z prądem odległych o 4.5 mm. Prąd płynie w tym samym kierunku o natężeniu 15 000 A.
%$67 !"!# (45×10<=> ? @/,) ? 15000#,#
= 23 = = 1.0×10FG/@
) 25& 25(4.5×10<E@)
Ta siła jest ogromna I występuje w uzwojeniu magnesu skanera rezonansu magnetycznego. Przewody są dosłownie miażdzone, a zatem istotne staje się z czego
jest wykonany magnes skanera i jak ukształtowane są przewody. To poważne zagadnienie inżynierskie.
 Prawo Gaussa dla pola magnetycznego: przewodnik z prądem
Zamknięta
Prawo Gaussa Linie pola magnetycznego tworzą zawsze zamknięte pętle.
powierzchnia
Zatem strumień magnetyczny pola przez zamkniętą powierzchnię
zawsze będzie równy zero.

Prawo Gaussa dla pola magnetycznego implikuje, że nie istnieją

N

Φ" = $ &% ' )̅ = 0

S

monopole magnetyczne.
Jakiekolwiek linie pola magnetycznego przebijające powierzchnię z jednej strony muszą
wchodzić spowrotem do powierzchni z drugiej strony.

&%
&%
Dla pola elektrycznego: ładunek &%
otoczony powierzchnią zamkniętą
&%
&%
+/ -% Φ" = $ &% ' )̅ = 0
-% Przewodnik z
. prądem
,% + Linie sił pola nie przebijają
powierzchni Gaussa. Zatem
strumień pola przez powierzchnię 4
jest równo zero.

Zauważ: Prawo Gaussa nie wiąże

+ ściśle pola magnetycznego z
0 = $ -% 1 '2̅ = Zamknięta
3 przepływającym prądem powierzchnia
Prawo Gaussa dla pola elektrycznego
 Prawo Ampera
Prawo Ampera pozwala na wyznaczenie natężenia pola magnetycznego używając argumentu symetrii do obliczania całki po
konturze określanym przez linie sił pola magnetycznego

Prawo Ampera Dla prostoliniowego przewodnika, można otoczyć go konturem przedstawionym na rysunku.
Kontur ten ma symetrię cylindryczną. To cylinder o promieniu &̅ i długości obwody 25&.
"! #% ̅ Zauważ, że w każdym miejscu konturu oznaczonym jako dl i reprezentowanym przez
"! infinityzemalny wektor # % ̅ można narysować wektor pola magnetycznego ", ! który ma tą samą
' #% ̅ długość (natężenie pola) "! = -./01.
#% ̅ &̅ "! = -./01.
"! Prawo Ampera
"! #% ̅ Pole w danym ( "! #% = *+ ' → "! ( #% = *+ '
miejscu konturu

Zamknięta droga ( "! # % ̅ = *+ ' ( #% = 25&

Całka po powierzchni konturu to jest
obwód cylindra
całkowania, w którym Wynik identyczny z tym
umieszczony jest
*+ ' uzyskanym przy
element z prądem I & "! 25& = *+ ' → "! = zastosowaniu prawa Biota-
25 & Savarta
( "!∥ # % ̅ = *+ '
Na powierzchni
"! "! =
*+ '
Prąd otoczony Jeśli przewodnik ma 25 7
konturem ∮ #% przekrój o promieniu R, to Poza przewodnikiem
można pokazać jak *+ '
"! =

u
zachowuje się natężenie 25 &

dk
śro
pola "! w funkcji & &

w
&<7&=7 &>7
 Pole magnetyczne we wnętrzu selenoidu
Selenoid to nawinięte pętle przewodnika, w którym płynie prąd. We wnętrzu pętli można wytworzyć silne pole magnetyczne. Selenoidy
wykorzystuje się do wytworzenia pola magnetycznego w elektromagnesach dźwigowych czy w skanerze rezonansu magnetycznego. Ten
przykład pokazuje jak policzyć natężenie pola we wnętrzu selenoidu z prawa Ampera

Selenoid #"
Prąd otoczony
Prawo Ampera konturem
N S
! #" $% = 9: ;
Obrazowanie lini pola
magnetycznego #" ) + , (
Z prawa Ampera: ! #" $% = ' #" $% + ' #" $% + ' #" $% + ' #" $%
( ) + ,
Rezonans magnetyczny Iloczyn skalarny wektorów prostopadłych zeruje się:
Selenoid " $% ̅ → ∫+ #" $% = 0 i ∫( #" $% = 0
#" ∘ $% ̅ = #" $ % ̅ cos < #, gdyż: #" ⊥ $% ̅
) ,
) , ,
Stąd: ! #" $% = ' #" $% + ' #" $% ∫+ #" $% = 0, gdyż #" =0
( + na zewnątrz selenoidu
)
Selenoid ! #" $% = ' #" $% = #" ℎ
(
Cewka ma < = =/% zwojów na jednostkę długości to wewnątrz
konturu jest Nℎ zwojów, a to oznacza, że całkowity prąd przez kontur
jest: ; = @<ℎ, gdzie @- to prąd na jednym zwoju.
Elektromagnes ! #" $% = 9: ; → #" ℎ = @<ℎ → #" = 9: <@
na wysypisku
 Indukcja i indukcyjność
Przykłady urządzeń, w których wykorzystuje się zjawisko indukcji i indukcyjności
Detektor metalu Generator prądu
Katapulta elektro-magnetyczna

System odzyskiwania energii z hamowania

Transformator/system dystrybucji energii elektrycznej

 Indukcja i indukcyjność, strumień pola magnetycznego
Indukcja elektromagnetyczna została odkryta przez Faradaya w 1831 roku.
#"
A ⨀ ⨀ ⨀ ⨀ ⨀ ⨀ ⨀ ⨀ B
Gwałtowne przesunięcie przewodu z obszaru działania pola
⨀ ⨀ ⨀ ⨀ ⨀ ⨀ ⨀ ⨀ magnetycznego powoduje powstanie siły elektromotorycznej
indukowanej (SEM indukowanej) na końcach przewodu AB. Wsunięcie
przewodu powoduje powstanie SEM indukowanej o przeciwnym znaku.
V

Strumień pola magnetycznego (Φ) Φ = #" ∘ &̅

Φ = #" &̅ +,-*
&̅ #"
⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ &̅ Strumień pola magnetycznego dla dowolnej powierzchni:

⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂
&̅ Φ = . #" ∘ 0 &̅ = . #" 0 &̅ +,-*
* #"
⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ / /

& - powierzchnia Φ=0 Jednostka strumienia pola magnetycznego 123 = 1456 (weber);
Prawo Gaussa dla magnetyzmu:
Φ≠0
Strumień linii pola magnetycznego przez
" c = :" 3" +,-* Φ = 7 #" ∘ 0 &̅ = 0 powierzchnię zamkniętą zeruje się.
Def. iloczynu skalarnego wektorów: c = :" ∘ 3,
/
 Ruch ładunku i ruch przewodnika w polu magnetycznym
$ Gęstość prądu
Poruszający się elektron w przewodniku będzie odczuwał pole magnetyczne < = .1 +,̅
#"
%"& = () +,̅ ×#" %"& = . +,̅ #" /012 = . +,̅ #" Natężenie prądu
⨂ ⨂ -⨂- "⨂ ⨂ - ⨂ ⨂
-- %3 - %"3 = () 4" %"3 = . 4" $ = <= = .1 +,̅ ℎ7
$
⨂ ⨂ -⨂- ⨂ 4" ⨂ - ⨂ ⨂ → +,̅ =
.1ℎ7
-- . 4" = . +,̅ #" → 4" = +,̅ #"
%"& Napięcie Halla
⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ 6 $
+,̅ 6 = 7 +,̅ #" = 7 #"
- 4" = → 6 = 7 +,̅ #" Efekt Halla ! .1ℎ7
przewodnik h 7 →6=
$ #"
= ?$ #"
d Szybkość poruszających się elektronów .1ℎ
$ d
Wniosek: Jak elektron (ładunek) zasuwa w przewodniku w polu magnetycznym to wytwarza się napięcie (siła elektromotoryczna - SEM). Im
szybciej zasuwa ( +,̅ ) tym większe napięcie. J UWAGA, w poprzeg przewodnika na razie prąd nie płynie, istnieje tylko SEM (widziane jako
napięcie Halla). 8 ze stałą prędkością :
Przewodnik porusza się w polu magnetycznym 9 8
$ Wyłączamy prąd Na swobodne ładunki w przewodniku będzie działać siła Lorentza
#"
-
-
-
-

Po jakimś czasie siły

%"& = () +×
̅ #"
-
-
-
-

⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ zrównoważą się . 4" = . + #" → 4" = +̅ #"

%"3 = () 4" %"3 = %"&
⨂ ⨂; ⨂ %"& ⨂ 4" ⨂ ⨂ ⨂ Tym razem to jest szybkość ruchu
6 przewodnika, a nie ładunku
+̅ 4" = → 6 = ; + #"
⨂ ⨂ ⨂ ⨂ %"3 ⨂ ⨂ ⨂ ;

przewodnik Wniosek: Jak przewodnik zasuwa w polu magnetycznym to wytwarza się SEM. Im szybciej zasuwa
-
-
-

( + ) tym większe napięcie. J UWAGA, wzdłuż przewodnika na razie prąd nie płynie, istnieje tylko
SEM (widziane jako napięcie między końcami przewodnika).
 Ruch przewodnika w polu magnetycznym
Przewodnik porusza się w polu magnetycznym "! ze stałą prędkością $,̅ ale UWAGA
przewodnik suwa się po przewodach tworząc zamknięty obwód z rezystorem %,
%! ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂
który wymusza przepływ prądu &

- Po jakimś czasie siły

⨂ ⨂ ⨂ "!%" ⨂ ⨂ "!$ ⨂ '̅ ⨂ W przewodniku: "!" = (# '×
̅ %! zrównoważą się + = , '̅ %!
. , "!! = (# *! "!! = "!" SEM powstające na
⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ końcach przewodnika
Przewód elektryczny bez Prąd płynący przez rezystor:
izolacji
Wniosek: Im większa prędkość
Prawo + , '̅ %!
+ = , '̅ %! Ohma -= →-= $̅ przewodnika , tym większy
. . przepływający prąd.

Siła powodująca ruch przewodu ze stałą prędkością $̅ to '!! , z drugiej strony na przewód z prądem w polu magnetycznym działa siła '!"# ,
$%&'°
̅ "! , i '!"# = &/ "! ,1+ 2
ponieważ $̅ = )*+,-. To z I Zasady Dynamiki Newtona: '!! = '!"# , gdzie '!"# = & /× '!"# = &/ "!

Praca wykonana przez siły przy przesunięciu przewodnika to: 3 = 4 '! 5, = 4 '!! 5, = '!! 4 5, = '!! $̅ - = '!"# $̅ - = &/ "! $̅ -
Z zasady zachowania energii: moc 6 potrzebna do przesunięcia drutu w czasie 7 (6 = 8/7) jest równa mocy elektrycznej dysypowanej na
rezystorze (moc prądu elektrycznego): 6 = :; = ;) < → > = ?@ = :;@
1 , '̅ %! 1
0= !
= -, % '̅ = , '̅ %! = , & %! &
'̅ &
= "!$ '̅
2 . .
Wniosek: Kosztem energii mechanicznej związanej z pracą sił zewnętrznych powstaje energia elektryczna !!!
 Ruch przewodnika w polu magnetycznym – prawo Faradaya
* Powierzchnia
,̅ jaką Wprowadźmy strumień pola: Φ = $# ∘ '̅ Φ = $# '̅ ()*+ = $# '̅
#" ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ przebijają
linie pola '̅ = ,- → Φ = $# ,-
& &⊙ Jak pręt o długości - porusza się to następuje w czasie zmiana strumienia
⨂ ⨂ '&'( ⨂ )""# ⨂ ⨂ )"! ⨂ %̅ ⨂
( pola zamkniętego w konturze obwodu z prądem:
'
+Φ +( #" *( ) Ponieważ w czasie ruchu, +Φ +*
⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂ ⨂
= "! = $%&'(., * = $%&'(. = ( #" = ( #" %̅
"!!"# - indukowane pola magnetyczne pętli z prądem. Reguła Lenza +- +- +- +-
wyznacza kierunek prądu I
Z poprzedniego slajdu SEM (napięcie)
powstające na końcach przewodu:
1 = ( %̅ #"
W 1992 i 1996 roku przeprowadzono eksperyment nad
generacją dużego SEM w polu magnetycznym ziemi. dΦ dΦ Prawo indukcji EM
U= ε=−
Satelita był na 20 km dt dt Faradaya
smyczy i poruszał się
razem z wahadłowcem na
ε 1 dΦ Indukownay prąd
I= =
orbicie okołoziemskiej z R R dt w pętli
szybkością:.
,/ SEM indukowane jest proporcjonalne do szybkości zmian strumienia magetycznego
%̅ = 7.8 , '& = 5×10!"5 #$
0 ( ) w danym obwodzie. Kierunek prądu indukowanego jest zawsze taki, że pole
! = # %̅ '& ≈ 7.5 ,- #%
magnetyczne przezeń wywołane przeciwstawia się zmianie strumienia magnetycznego
Konwersja energii zewnętrznego (Reguła Lenza).
kinetycznej i potencjalnej
na energię elektryczną. Przykład: Jakie SEM wytwarza ruch pręta o dł. 1m z szybkością 3 m/s
prostopadle do pola magnetycznego ziemskiego?
Eksperyment się nie udał 8
1 = ( %̅ #" = 1 8 9 3 9 5×10$% ? = 150 @A
;
 Ruch przewodnika w polu magnetycznym – prawo Faradaya

Komentarz: Zauważ, że by móc wygenerować strumień pola magnetycznego zgodnie z prawem Faradaya, to należy takie pole
wytworzyć. Pochodzi ono z zewnętrznych magnesów stałych lub elektromagnesów, lub np. jest polem magnetycznym
wytworzonym przez Ziemię, jak w niektórych rozważanych przykładach.

Prawo Faraday, mówi, że jeśli zmienia się strumień pola to generuje się SEM i w konsekewncji powstaje prąd w pętli
włożonej w zewnętrzne pola magnetyczne. Ale zauważ, że prąd w pętli, sam będzie generował pole magnetyczne. To pole
magnetyczne jest polem indukowanym, jest ono ZAWSZE przeciwne do kierunku pola magnetycznego ZEWNĘTRZNEGO,,
które pozwoliło na wygenerowanie prądu i w konsekwencji pola magnetycznego indukowanego.

Reguła Lenza umożliwia określenie kierunku pola indukowanego względem pola ZEWNĘTRZNEGO.
 Prawo Faradaya i prawo Lenza
Zmiana strumienia pola magnetycznego w czasie generuje $%
!=− - prawo indukcji Faradaya
SEM, ale zmiana strumienia pola generuje też prąd w pętli: $&
SEM wytwarza prąd '. Ten prąd w pętli generuje pola magnetyczne przez pętlę )(!"#$ , które przeciwstawia się zmianie
strumienia pola indukcyjnego ΔΦ = Φ# − Φ% , co stanowi regułę Lentza.

1. Ponieważ wsuwamy magnes w pętle indukcyjną to rośnie

)(!"#$ strumieć pola, rośnie "!!"# ; )(!"#$
2. Aby temu przeciwdziałać indukuje się pole w cewce
"!$%&' przeciwnie skierowane do pola "!!"# , tak aby zmniejszyć
strumień pola w cewce; (Pole magnetyczne cewki musi )(!"#$
' odepchnąć magnes)
'
' 1. Ponieważ wysuwamy magnes z pętli indukcyjnej to maleje
)(!"#$
)(!"#$ strumieć pola, maleje "!!"# ;
2. Aby temu przeciwdziałać indukuje się pole w cewce
"!$%&' skierowane przeciwnie co pole "!!"# , tak aby zwiekszyć '
strumień w cewce (Pole magnetyczne cewki musi przyciągnąć
magnes)
)(!"#$
)(!"#$ 1. Ponieważ wsuwamy magnes w pętle indukcyjną to rośnie strumieć )(!"#$
pola, rośnie "!!"# , z odwrotnym kierunkiem strumienia/pola
2. Aby temu przeciwdziałać indukuje się pole w cewce '
"!$%&' przeciwnie skierowane do pola "!!"# z przeciwnym kierunkiem
' strumienia. (Pole magnetyczne cewki musi odepchnąć magnes) )(!"#$
Reguła Lenza (Heinrich Lenz 1834)
Prąd indukowany płynie w takim kierunku, że wytworzone przez niego pole magnetyczne przeciwdziała zmianie
strumienia magnetycznego, które go wytworzyło.
 Prawo indukcji elektromagnetycznej Faradaya - zastosowanie
Przykład Jaki jest wielkość SEM indukowana w pętli oraz jakie jest natężenie cyrkulującego prądu,
kiedy pętla jest kwadratem o boku l=0.25 m i nawinięta jest z N=200 zwojów.
Rezystancja pętli wynosi R=5.0 Ω, a pole magnetyczne zmienia się jak dB/dt=−0.040 T/s.

Strumień od jednej pętli Φ = $# ∘ '̅ Φ = $# '̅ ()*+ = $# '̅ = $# ,!

Strumień od N jednej pętli: =Φ = = $# '̅ ()*+ = = $# '̅ = = $# ,!
"!!"# dΦ dΦ d $#
Prawo indukcji Faradaya: ε=− ε = − = −N, !
= −200(0.25! 7! ) −0.040 :/* =0.50 V
dt dt dt
ε
Prąd: I= → A = 0.50B/5.0 Ω=0.10A
R

Przykład Oblicz średnią SEM jaka indukuje się w kwadratowej ramce, kiedy pole magnetyczne
będzie stałe i równe 1.0T podczas jej obrotu o 180 stopni w czasie 0.1s.
$̅ Prawo dΦ Prawo indukcji dΦ
indukcji ε=− Faradaya dla cewki ε = −N
Faradaya: dt o N zwojach: dt
% "! Zmiana strumienia ∆Φw czasie całego ruchu (∆t) jest różnicą strumienia początkowego (Φ! ) i końcowego (Φ" ):
dΦ ∆Φ Φ" − Φ!
→ =
dt ∆t ∆(
%
Φ = $# ∘ '̅ Φ = $# '̅ ()*+
Strumień od jednej pętli Φ% = $# '̅ cos(0°) Φ& = $# '̅ cos(180°)
Φ& − Φ% $# '̅ 1.0: K 0.25! 7!
ε = −N = −= ()*0° − ()*180° → ε = 200 1 − −1 = 250B
∆J ∆J 0.1*

: = B*/7!
Indukcja wzajemna dwóch pętli (mutual inductance)

Φ!" - strumień pola produkawano przez cewkę 1: Φ!" ∝ #! → Φ!" = &"! #!

)Φ!" ) )
Zgodnie z prawem Faradaya w cewce 2 pojawi się SEM: '" = − )* → '" = − )* &"! #! = −&"! )* #!
1$ $' Indukcyjność wzajemna
Jednostką indukcyjności wzajemnej jest henr (H): 1" = =1 = 1Ω'
1%/' %
)Φ"! ) )
Efekt jest symetryczny: '! = − → '" = − &!" #" = −&!" #"
)* )* )*

Indukcja własna (self inductance)

Jeśli mamy cewkę przez którą przepływa %Φ#
periodycznie zmienny prąd to z prawa Faradaya: " = −
Indukcyjność własna %&
Ale: Φ# ∝ ( → Φ# = *(
Jeśli cewkę ma N zwojów to każdy
zwój daje wkład do strumienia pola: +,# = &#
)Φ# )#
Zatem SEM dla pętli N zwojów wynosi: ' = −+; ' = −&
)* )*
'
Jaka jest natura & (przy pominięciu znaku -): & =
)#/)*
UWAGA: Jeśli prąd nie zmienia się w czasie nie ma strumienia i nie ma SEM !
 Indukcja własna (self inductance)

Przykład 1 Zmierzona została SEM na 2.0 V dla cewki o 50 ściślę nawiniętych zwojach kiedy prąd przepływający przez cewkę zwiększał się
jednostajnie od 0 .0 do 5.0 A w 0.1 s. Jaka jest indukcyjność własna cewki? Jaki jest strumień pola magnetyczne od każdej z
pętli zewki dla prądu 5.0 A?
# 2.0+ !% 4.0×10!" 2 6 5.0-
(przy pominięciu znaku -) ! = = !"
= 4.0×10 2 34# = !% → 4# = = = 4.0×10!$ 78
$%/$' 5.0-/0.10/ 3 50

Przykład 2 Rozważmy solenoid o dlugości 9 i przekroju poprzecznym : o 3 liczbie zwojów. Zakładamy, że długość selenoidu jest znacznie
większa od jego średnicy i możemy zaniedbać wpływ pola magnetycznego na końcówkach selenoidu.
3
; = =% =& >% → <; = =% =& %
(patrz rozwiązanie selenoidu na poprzednich slajdach) <
#
9
!= liczbą zwojów na jednostkę długości
$
3:
; : = =% =&
Zatem strumień pola magnetycznego od pojedynczego zwoju to: 4# = < %
9
) = )(+) 34# 3": Wniosek: L zależy tylko od geomtrycznych
Ponieważ : 34# = !% → ! = → ! = =% =& parametrów cewki !!! Nie zależy od strumienia,
% 9
prądu, ani od pola magnet.
#
$ #% $
! = #! #" # & = #! #" %& = #! #" ' # %& = #! #" ' # (
& & Objętość selenoidu
Przykład 3 oblicz indukcyjność cewki w próżni o długości l=1cm i średnicy d=1 cm mającej 10 zwojów. Takie cewki są stosowane w
obwodach wejściowych radioodbiorników. μ0 = 4 π·10−7 Tm/A
3": 3 " ?(0.5$)" !'
BC 10" ? 0.5 6 0.01 " C"
! = =% → ! = =% = 4? 6 10 6 = 19.71 6 10!' 2
9 9 - 0.01C
 Jak działa transformator ?
Żeby transformator działał musi na niego być podane napięcie zmienne , !! −$! Φ#$% &cos ω+ !! $!
bo strumień pola musi zależeń od czasu aby wytworzyć napięcie w drugim $"
= → = !" = !
selenoidzie: !" −$" Φ#$% &cos ω+ !" $" $! !

Moc transformatora: 1&' = 1()*

2! cos 3!
!! 2! cos 3! = !" 2" cos 3" → !" = !!
2" cos 3"
1()*
Wydajność transformatora: 4 =
1&'

Φ! = Φ#$% sin(&+)
%Φ! Przykład. Transformator na pierwszym rdzeniu ma !! = 480 zwojów i na drugim ma !" =
!! = −$! = −$! Φ"#$ (cos ω' 90 zwojów. Maksymalna wartość gęstości strumienia pola wynosi β = 1.1*, przy
%'
napięciu wejściowym +! = 2200 + i częstotliwości - = 50 /0 .
!!,"#$ = −$! Φ"#$ (
1 (!,$%& 2200 2 2
1 2/ Maksymalny strumień pola w rdzeniu: (!,$%& = − -! Φ$%& / → Φ$%& =
-! /
2=
480 2 25 2 50
!!,&"' = − $! Φ"#$ ( = 0$! Φ"#$ 2
2 2 Φ"#$ = 20.6 567
= 4.440$! Φ"#$
Φ$%& 20.6 678
Przekrój rdzenia transformatora: Φ$%& = 23 → 3 = = = 0.01876'
%Φ! 2 1.1*
!! = −$! = −$! Φ"#$ (cos ω'
%' $' 90
Indukowane napięcie w drugim !' = !! = 2200! = 412. 5!
%Φ' rdzeniu: $! 480
!' = −$' = −$' Φ"#$ (cos ω'
%'
 Zasadność użycia transformatora
Oblicz straty mocy przy przesyłaniu prądu z jednego bloku elektrowni o mocy 20 MW linią przesyłową o oporze 1Ω. Obliczenia wykonaj
dla napięcia 100 kV (typowe dla dalekich linii przesyłowych) oraz dla napięcia 15 kV (typowe napięcie lokalnych linii przesyłowych).
Porównaj uzyskane wartości. Jaki procent mocy wytworzonej stanowią straty?

Moc elektrowni jest stała : !! = #$

Moc wydzialejąca się w linii przesyłowej jest związana z zamianą enegii prądu na ciepło Joula: ! = # " %
!!
Prąd dostarczany przez elektrownię to : # =
$ " "
! 20()
Stąd moc wydzielająca się w linii przesyłowej o napięciu 100 kV wynosi: ! = ! %= 1Ω = 40 kW
$ 100+,
! 40+)
Strata: η = 100% = 100% = 0.2%
!! 20()
Stąd moc wydzielająca się w linii przesyłowej o napięciu 15 kV wynosi: " "
!! 20()
!= %= 1Ω = 1.78 MW
$ 15+,
! 1.78()
Strata: η = 100% = 100% = 8.9%
!! 20()

Prąd z elektronwni przesyłany jest liniami wysokonapięciowymi do stacji transformatorowych, gdzie obniża się napięcie i
przekazuje się je do np. gospodarstw domowych. Użycie transformatora przekłada się na ekonomię produkcji i przesyłu
energii.
 Zmienny prąd i napięcie elektryczne
Generator napięcia przemiennego Wygres przebiegów I i U oraz wykres wskazów
(obracająca się ramka w polu elektrycznym)
!, 1 faza przebiegu
Wykres wskazowy
"
!!"#
#!"# !(#)
%
#
1(#)
!
0
!̅ "
. #
1(#) = 1!"# &'( 3

Zapis matematyczny amplitudy prądu i

napięcia przemiennego
Amplituda !6
Amplituda prądu napięcia
&
Inne postacie przebiegów prądu i
!(#) = !!"# &'( )# + + 1(#) = 1!"# &'( )# 45
napięcia
Pulsacja prądu
' ! ̅ = & + *'
Przesunięcie w fazie przebiegu prądu względem
(częstość) Reprezentacja
przebiegu napięcia (faza początkowa prądu)
prądu i napięcia w
2- postaci liczby
)= = 2-/ zespolonej
.
Częstotliwość
okres prądu
 Zmienny prąd i napięcie elektryczne
Generator napięcia przemiennego Wygres przebiegów I i U oraz wykres wskazów
(obracająca się ramka w polu elektrycznym)
!, 1 faza przebiegu
Wykres wskazowy
"
!!"#
#!"# !(#)
%
#
1(#)
!
0
!̅ "
. #
1(#) = 1!"# &'( 3

Zapis matematyczny amplitudy prądu i

napięcia przemiennego
Amplituda !6
Amplituda prądu napięcia
&
Inne postacie przebiegów prądu i
!(#) = !!"# &'( )# + + 1(#) = 1!"# &'( )# 45
napięcia
Pulsacja prądu
' ! ̅ = & + *'
Przesunięcie w fazie przebiegu prądu względem
(częstość) Reprezentacja
przebiegu napięcia (faza początkowa prądu)
prądu i napięcia w
2- postaci liczby
)= = 2-/ zespolonej
.
Częstotliwość
okres prądu
 Zmienny prąd i napięcie elektryczne
Wartość skuteczna danej wielkości (w tym wypadku prądu) definiuje się jako stałą wartość rozważanej wielkości (!!" ), która w obwodzie o
oporze " w ciągu jednego okresu # lub jego wielokrotności powoduje wydzielanie tej samej ilości ciepła/mocy($) jak badana wielkość
zmienna.
%
Dla obwodu 1 − 01&2 )* + ,
! prądu
#
$ = !!" &!" # = !!" "# = ' !$# "# ()*# +, + . /, &'(! )* + , =
2
!&'( zmiennego:
$ # # #
# 1 1
!$% # !" !
3 &'( )* + , 4* = 3 4* − 3 01&2 )* + , 4*
! !
!$% "# = !"!"# % &'(! )* + , -* ⟹ !$% # = !"! ⟹ !$% = ≈ 0.7!" 2 2
* 2 2 "
1 5
" "
"
!(*) = 5−0 =
2 2

) !# Wartość skuteczna
!!" = ≈ 0.7!# prądu
4&'( ( 4 &*7ł9 2
330V
4$% 2306
230V %
* * #
&!" &$# &$# # (# Wartość skuteczna
U(*) #= #
' ()* +, /, = (!" = ≈ 0.7(# napięcia
" " " 2 2
$
)

Jeśli mowa jest o napięciu 230 V w gniazdku elektrycznym to właśnie liczba ta określa wartość napięcia skutecznego. Jaka jest wartość szczytowa wartość
napięcia?
4$% 230 6
4&'( = = ≈ 330 6
0.7 0.7
 Zmienny prąd i napięcie elektryczny
456 7 456 8
Moc chwilowa prądu zmiennego: ' 1 = (- = ()*+ -)*+ 023 41 + ,, 023 41 + ,- 1
= (cos 7 − 8 − cos(7 + 8))
2
%(() = %#$% *+, -( + /& 1
' 1 = ()*+ -)*+ ./0 ,, − ,- − cos(241 + (,, − ,- ))
2
$(() = $#$% *+, -( + /'
"
∫! $%
Moc średnia prądu zmiennego Moc średnia odniesiona do jednego periodu oscylacji T: ! = Zał.: /' = 0
"
&
∫! "#$% ##$% $%& '( $%& '()* +( "#$% ##$% ,
!= ,
= ,
∫- $%& '( $%& '( + * +( =
"#$% ##$% ,
∫- $%&. '( cos * + sin '( 12$ '( sin * +( ⟹ ! =
%(() = %#$% *+, -( + /& /
,
4 5
. 012 012
cos(*)
$(() = $#$% *+, -( + /'
1 Moc średnia prądu 1
% / $ != % $ cos(/) zmiennego != % $ cos(/& − /' )
2 #$% #$% 2 #$% #$%
%#$% %#$% %(()
%() 1 1
! = 4012 5012 cos * = 24$3 25$3 cos * = 4$3 5$3 cos *
0 2 2
( * = 0 - moc średnia jest największa;
& * = ;/2 - moc jest zerowa, w obwodzie prynie prąd bierny lib inaczej bezwatowy;

Moc średnią można wyrazić przez impedancję obwodu:

& &
()*+ & & !./0 ,
!= # + %' − %( '= cos , = -)*+
!
 Obwód prądu zmiennego: impedancja i reaktancja induktywna
W obwodach prądu zmiennego rezystancja ( nazywana jest impedancją i oznacza się ją symbolem ).

! = !!"# #$% &' ( = (!"# #$% &' + * = (!"# sin(&')

$=0
!!"# - ! !!"# #$% &'
($ = = = (!"# sin(&')
'!"# 0 0
)% !%&
!!"#
!$ = (0 = (!"# Rsin &' , !%& = (%& =
# : +̅
; 2 0
'
' !%&
" Moc średnia: 4% = (%& !%& cos * = (%& 0=
0
1
Moc chwilowa:= $ = ;"#$ +"#$ 1 − cos(2/$)
Reaktancja induktywna 7( = 289: 2
Załóżmy, że do obwodu jest podłączone źródło napięcia sinusoidalnego:
$ = */2 ! = !!"# #$% &' ( = (!"# #$% &'
Moc odbierana
Jeśli w obwodzie znajduje się tylko indukcyjność to z prawa Faradaya:
!!"# Moc dostarczana
%Φ! %
'!"# !! = #! $ = → #! ($) = * + - napięcie indukowane w cewce
%$ %$
%
# #! $ = * +"#$ ,-. /$ = */+"#$ 01, /$
%$
1 #! $ = */+"#$ 01, /$ + 3 = */+"#$ sin /$ + 7/2
Moc średnia: *& =. / cos 3' − 3(
2 "#$ "#$ Kiedy przełącznik się zamyka zaczyna płynąć w obwodzie zmienny
1 π
= ."#$ /"#$ cos =6 prąd, który indukuje pole magnetyczne w cewce, które przeciwdziała tym
2 2
zmianom.
1 1 Dzięki temu, przed tym jak prąd osiągnie wartość maksymalną
Moc chwilowa: = $ = ;"#$ +"#$ 01, 3 − ;"#$ +"#$ cos(2/$ − 3)
2 2 napięcie zmienia swoją polaryzację, wymuszając również zmianę kierunku
przepływu prądu.
 Obwód prądu zmiennego: reaktancja induktywna i szeregowe łączenie rezystora i cewki

Reaktancja induktywna !! = 2$%&

(! ) = &*'"#$ sin *) + $/2

' = '"#$ 012 *)
(! (!
'= =
!! = 2$%& !! 2$%&

Szeregowe połączenie rezystancji i elementu indukcyjnego

Zał, że: $ = %#$
% $! = %!,#$
% $" = %",#$
% ' ̅ = '#$
$=%
% $! + %
$"
&!,#$ = '#$ ( &%,#$ = '#$ )%
'̅
& & & &
&#$ = &!,#$ + &%,#$ = '#$ ( + '#$ )%
(&#$ = '#$ +)
&#$
$
% $! '#$ = += (& + )%& Impedancja obwodu RL
wektorowo % (&!,#$ = '#$ () (& + )%&
!
!
$! ' ̅ = #/2 '̅ $"
%
= #/2
%
$" (&%,#$ = '#$ )% )
!=0 %
Wykresy wskazów
Obwód prądu zmiennego: reaktancja pojemnościowa i szeregowe łączenie rezystora i kondensatora

1 1
Reaktancja pojemnościowa !! = =
2%&' ('

)" (+) = )#$% 123 (+ /" (+) = /#$% 123 (+

-. -
)" (+) = )" + = '/#$% 123 (+ = ('/#$% 451 (+
-+ -+
. = '/" ⟹ . = '/#$% 123 (+
1 #!"#
, = '/2 !!"# = #!"# $$ = #!"# = → #!"# = *)!!"#
#!"# 2'() *)
!!"# )" (+) = )#$% 123 (+ Prąd w źródle przed zwarciem przełącznika

)" + = ('/#$% 451 (+ = ('/#$% sin (+ + %/2 = )#$% 123 (+ + %/2 Prąd w źródle po
zwarciu przełącznika

Pojemność i rezystancja w obwodzie /) = !),'(

Wykresy wskazów / = !'(
! /% = !%,'( !
!
prądu zmiennego /=! /% + !
/$
#̅ ! '%,#$ = (#$ +%
'!,#$ = (#$ )

& & & &

'#$ = '!,#$ + '%,#$ = (#$ ) + (#$ +%
! = −#/2
/%
('!,#$ = (#$ )) !
! /
! ('#$ = (#$ ,)
̅ #̅ '#$
/% #
! = #/2 ! (#$ = ,= )& + +%& Impedancja obwodu RC
/$
! = #/2 /$
! )& + +%&
,=0
('%,#$ = (#$ +% )
wektorowo
 Obwód prądu zmiennego: szeregowy obwód RLC

Układ szeregowy RLC

!(#) = !&'( )*+ ,#
Napięcie -. na rezystorze / jest w fazie (0 = 0);
Napięcie -9 na cewce A ”wyprzedza” prąd o kąt (0 = 5/2);
Napięcie -8 na kondensatorze A jest ”opóźnione” wzg. prądu o kąt (0 = −5/2);

Napięcia -9 i -8 są niezgodne w fazie o 5 , a stowarzyszone z nimi wektory są przeciwnie skierowane;

Z II prawa Kirchoffa opisującego spadki napięć na każdym z elementów:

0
̅ !̅ !̅ C* D C* D
2. !
- = 5/2
0 - − -. − -9 − -8 = 0 ⟹ - − !/ − A − = 0 ⟹ - = !/ + A +
29 2
- C# E C# E
- = −5/2 8
0=0
? ?
wektorowo -<= = -.,<= + -<=,9 − -<=,8 -.,<= = !<= / -8,<= = !<= >8 -9,<= = !<= >8

2 = -<=
- !̅ !̅ ? ? ? ? ?
-<= = !<= / + !<= >9 − >8 → -<= = !<= / + >9 − >8
2- =

2. = -.,<=
-
2- 9
−

29 = -9,<=
- 2.
- F @= /? + >9 − >8 ? Impedancja obwodu RLC
2- 8
+
2- .

28 = -8,<=
-
29
- 28
- 2. − -
- 28 28
-
Wykresy wskazów
 Obwód prądu zmiennego: równoległy obwód RLC

Układ równoległy RLC

"/ = "( + "$ + "&
Napięcie "( na rezystorze 0 jest w fazie (1 = 0);
Napięcie *& na kondensatorze : ”wyprzedza” napięcie o kąt (1 = 3/2);
Napięcie *$ na kondensatorze ; jest ”opóźnione” wzg. napięcia o kąt (1 = −3/2);

Prądy "$ i "& są niezgodne w fazie o 3 , a stowarzyszone z nimi wektory są przeciwnie skierowane;

Z I prawa Kirchoffa opisującego prądy w węźle obwodu: "/ − "( − "$ − "& = 0
1 * 1 >* >6 * >* *
)
* )
= 3/2 *
)
* "/ − − = *>? − : = 0 → "/ − 6 − − =0
"(̅ 1 0 ; >? >? 0:>? ;:
"&̅ "̅
= −3/2 $
1=0
wektorowo
*
) = *,-
*
"(

) 6
+

* ",- = 6
"(,,- + *,-,$ − *,-,& ",- = *(,,- /0 "&,,- = *,- /9& "$,,- = *,- /9$
"&

"(̅ = *(,,-
−

.
"$̅

"&̅
" ̅=

6 *,- *,-
"$̅ = *$,,- ",- = *(,,- /0 6 1/9 − 1/9
+ *,- 6 → ",- = =
"(̅ $ &
1/0 6 + 1/9$ − 1/9& 6 7
"$̅ − "&̅ "$̅
"&̅ = *&,,- 6 6 Impedancja równoległego
7= 1/0 + 1/9$ − 1/9&
"&̅ "$̅ obwodu RLC
 Rezonans w obwodzie szegowym RLC
"#

Rezonans w obwodzie szeregowym RLC

Reaktancja induktywna: "# = 2&!' = (' ") !
1 1
Reaktancja pojemnościowa: ") = =
2&!+ (+
!
"#
Kiedy: ") > "# układ Kiedy: "# > ") układ
jest pojemnościowy; ") jest induktywny;
"# = ")
"-
/(!) /(!) = 0 1 + "-1 A
Ponieważ: @ = !3 !
/(!)
To w dla !3 całe Całkowita reaktancja układu: "- = "# − ") lub "- = ") − "#
napięcie odkłada się
na 0 i prąd płynie
/ ! =0 maksymalny. Całkowita impedancja układu: /= 01 + "-1
Impedancja
1 1 1
dynamiczna !3 ! W rezonansie (! = !3 ): "# = ") ⟹ 2&!' = → !1 = = 1
2&!+ 2&!2&+ 4& '+
@(!) A
@=
0 1 1 1 1 1
@BCD
!= → !3 = [89] → (3 = [;<=]
A A 2& '+ 2& '+ '+
@= @=
/) /E
Częstotliwość
rezonansowa

!3 !
 Rezonans w obwodzie szegowym RLC

Rezonans w obwodzie szeregowym RLC

!. Dobroć układu w rezonansie mierzy jego selektywną zdolność
Dobroć układu w rezonansie : 8 = odrzucenia częstotliwości innych niż w przedziale częstości ∆ !
"(!) ∆!
)
"=
- Bardziej selektywny układ będzie miał małe ∆!
"%&'
"(!) :/ =>?:+
0.707 "%&' −3 67
8=
-
:+ < :/ :/ > :+
) ) Selektywność układu dobiera się po przez zmianę -,
"= "= podczas gdy pozostałe parametry są ustalone.
*+ *, - małe
1 1 1
:/ = :+ ⟹ A. B − = 0 → A.F = → A. =
- średnie A. D BD BD
!/ ! !0 !
- duże
W A. : *G = HIJ " = HKL
.
M%&' M%&' M%&'
"%&' = = =
! * -F + :/ − :+ F
F
!. -F + A. B −
1
A. D
Niższa cżęstość odcięcia przy wartości skutecznej prądu:
F F
- - 1 - - 1
A/ = − + + A0 = + + +
2B 2B BD 2B 2B BD
!. A. B :/ :+
Dobroć układu w rezonansie: 8= = = =
∆! - - -
 Fala elektromagnetyczna
Równania Maxwella podsumowują wiedzę o elektromagnetyzmie (zaproponowane przez Maxwella w 1865 roku).
Równania te pokazują (co wiemy z poprzednich wykładów), że zmieniające się w czasie pole elektryczne (patrz poruszający
się ładunek) jest źródłem pola magnetycznego. Podobnie zmieniające się wczasie pola magnetyczne (efekt Faradaya) jest
źródłem pola magnetycznego.

(
" &̅ =
! #$ -równanie opisujące prawo Gaussa dla pola elektrycznego, mówiące, że ładunek spoczynkowy ( jest źródłem
)* " ale ładunek ten nie generuje pola magnetycznego;
pola #,

" &̅ = 0 -równanie opisujące prawo Gaussa dla pola magnetycznego i mówi, że pole magnetyczne jest bezźródłowe (w
! +$ przeciwieństwie do pola elektrycznego);

$Φ3 -równanie opisujące prawo Ampera dla pola magnetycznego i mówi, że źródłem pola
" - ̅ = .* /0 + )*
! +$
$4 magnetycznego jest przyspieszający ładunek.

$Φ6 -równanie opisujące prawo Faradaya dla pola elektrycznego i mówi, że zmienne pole
" -̅ = −
! #$
$4 magnetyczne jest źródłem pola elektrycznego

Zgodnie z tą informacją zmieniające się wczasie i propagujące w przestrzeni pole elektryczne będzie stowarzyszone ze
zmieniającym się w czasie i propagującym w przestrzeni polem magnetycznym i na odwrót.

Uzbrojony w teorię Maxwella, Heinrich Hertz w 1887 roku wyprodukował po raz pierszy falę elektromagnetyczną
wykorzystując obwód z cewką indukcyjną i kondensatorem. Bez tego nie byłoby kolejnych odryć takich jak radio,
telewizja, czy wreszcie telefonia komórkowa, łączność satelitarna, czy też sieć Wi-Fi.
 Fala elektromagnetyczna
Bez wchodzenia w dowodzenia można podać, iż istnieje dość specyficzna relacja międz polem elektrycznym "! i magnetycznym
#! w fali elektromagnetcznej:
"!
90°
1. Wektory "! i #! są zawsze prostopadłe wzlędem siebie: *Równanie 2 pokazuje, że
zwykle w propagacji fali
2. Wartość wektora "! = % #! , gdzie % jest prędkością światła*; #! elektromagnetycznej pomija
& się pole magnetyczne, które
3. Wreszcie prędkość światłą w próźni wynikająca z równań Maxwella wynosi: % = ; jest % – razy mniejsze od
'( ) (
& = pole elektrycznego;
%= ≈ 3.00×10*
21 3 >
*.*,×&./01 ×56×&./7 1
341 8

Równanie propagującej fali elektromagnetycznej

R Prędkość światła
X
". #. ". %
Z kursu Fizyka I (równanie fali) #. #. D R=
C ". S
Różniczkowa postać Długość
B równania fali płaskiej B B B G A B#P 1 A B#P fali
B
A C 1 A C FB B
A C A #P F A #P % = → % = RS
=
Częstotliwość
= −F B − B B = = F
AD B G AH G AH B B
A C 1 A CB Różniczkowa AD B G AH B AD B % B AH B fali
= B B postać
G F B
1 AD B I AH G
równania fali %= → % = RS
I=
F
→
G
=
IB A B"Q F B
A B"Q F A B"Q 1 A B"Q
Rozwiązania równania e-m =
= AD B % B AH B
falowego AD B G AH B
C D, H = LMNO FD − GH
2V
Rozwiązania "Q D, H = ".MNO FD − GH = ".MNO( D − 2VSH)
równania R
2V
falowego #P D, H = #.MNO FD − GH = #.MNO( D − 2VSH)
R
 Fala elektromagnetyczna

Przykład Laser CO2 (laserach na parach dwutlenku węgla), używany w przemyśle do cięcia metali, emituje falę elektromagnetyczną sinusoidalną, która
podróżuje w przestrzeni w próżni. Długość fali lasera to 10.6 !m (" = 10.6×10)*+). Maksymalna amplitude pola elektrycznego w fali
elektromagnetycznego to 1.5 MV/m (1.5×10* -/+). Oblicz maksymalną amplitude pola magnetycznego w fali, napisz równanie fali
elektrycznej i magnetycznej.

: Maksymalną amplitude pola magnetycznego:

/0 20 /0
20 9 /0 1.5×10*-/+
20 /0 = 120 → 20 = = = 5.0×10)78
; /0 1 3.0×105+/6
1- = 1 <=/6 1<=/+> = 1 8

Równianie propagującej fali:

2K 2×3.14 MNO MNO
E= = = 5.93×10Q
/? 9, A = /06BC(E9 − GA) " )*
10.6×10 + +

2I 9, A = 206BC(E9 − GA) G = 2KR = 1E

+ MNO
= 3.0×105 ×5.93×10Q
6 +
MNO
= 1.78×10UV
6
Równianie propagującej fali dla lasera:
MNO MNO
/? 9, A = 1.5×10* -/+ 6BC( 5.93×10Q 9 − 1.78×10UV A)
+ 6
MNO MNO
2I 9, A = 5.0×10)78 6BC( 5.93×10Q 9 − 1.78×10UV A)
+ 6
 Energia fali elektromagnetycznej i wektor Poyntinga
Fala elektromgnetyczna przemieszczając się w przestrzeni transportuje energię z jednego miejsca w inne. Energia ta może być określona na
jednostkę czasu na jednostkę przekroju czynnego lub jako moc na jednostkę powierzchni.

(! = *(+ Aby zobaczyć jak energia przepływa i jak jest związana z polem rozważamy płaszczyznę !
prostopadłą do !, która zgrywa się z frontem falowym w określonym czasie. Po czasie
(+ front falowy (czoło fali) przemieszcza się na dystans (! = *(+.
" -̅
$% &% $%
&% ! Objętość w przestrzeni, przez którą będzie przemieszczać się energia aby znaleźć się w
&%
# $% nowej lokacji to (/ = '(! = '*(+.

Energia potencjalna $0 w tym obszarze przestrzeni można przedstawić przez gęstość energii
Stała płaszczyzna o Front falowy
12 pomnożoną przez objętość obszaru:
($0
powierzchni ' po czasie (+ ($0 = 12 (/ = 3% $4 5
'*(+ → = 3% $4 5
'*
(+
Energia ta przepływa przez powierzchnię ' w czasie (+. Można wprowadzić wielkość -̅ , która
oznacza przepływającą energię na jednostkę czasu na jednostkę powierzchni:
$4
1 ($0
Wektor -̅ = = 3% * $4 5
-̅ ' (+
Poyntinga
&4 8 $4 &4
Ponieważ $4 = * &
4 = &4 , to: -̅ = 3% * $4 5
=
9: ; :
<%
Można zdefiniować wektor, który pokazuje wielkość i kierunek przepływu energii. Wektor ten
to wektor Poyntinga. 1
-̅ = 4 &4
$×
<%
 Energia fali elektromagnetycznej(EM) i wektor Poyntinga
Ponieważ wektory pola elektrycznego i magnetycznego zmieniają się w czasie i przestrzeni zgodnie z równaniem fali, to wektor Poyntinga
również zmienia się w czasie. Ponieważ, częstotliwość fali jest bardzo duża, to zmiana wektora jest bardzo szybka, dlatego można zdefiniować
średnią wartość wektora Poyntinga w danym miejscu przestrzeni !ś# .

Średnia wartość !̅ w danym miejscu przestrzeni jest nazywana intensywnością fali EM w tym miejscu, a jednostką intensywności jest %/'( .

+, -, +,( 1 2, ( 1
Można pokazać, że intensywność fali EM w próżni wynosi: ) = !ś# = = = +, = 2, 0+,(
2/, 2/, 0 2 /, 2

4 6 Stacja radiowa na powierzchni Ziemi wypromieniowuje

Przykład Dla sinusoidalnej falie EM wartość +, = 100
5
= 100 .
7
Przykład sinusoidalną falę EM o średniej mocy P = 50 kW. Zakładając, że
Znajdź wartość -,, gęstość energii 89 fali EM, i fala EM jest transmitowana jednorodnie na wszystkie kierunki nad
przepływającą energię na powierzchnię związaną z falą EM. powierzchnią Ziemi, znajdź amplitudy fali +, i -, detektowaną
przez satellite na orbicie 100 km nad stacją.
V Hemisfera
+, 100
-, = = m = 3.3×10AB C wypromieniowanej Powierzchnia hemisfera do której wypromieniowana jest energia fali
0 3.00×10? '/@ fali EM EM: A = 2πV ( = 6.28×10F, ' (

G( H ( satelita Cała wypromieniowana moc z anteny przechodzi przez powierzchnię

89 = 2, +,( = 8.85×10AF( × 100 W
hemisfery, więc średnia moc na powierzchnię to: ) = =
H' ( G X
H I R = 100 km Y.,,×F, Z [ [
= 8.85×10A? ( = 8.85×10A? J antena = 7.96×10AB
' ' \.(?×F, ]^ _ ` _`

9^`
+, -, 100 K/' 3.33×10AB C KN % Ponieważ, ) = !ś# = → +, = 2/, 0) = 2.45×10A( K/'
(c ^ d
!= = = 26.5 ( = 26.5 ( +,
/, 4M×10AB C'/N ' ' -, = = 8.17×10AFF C
0
Zauważ, że wartość -, jest dużo mniejsza od +, . Detektory promieniowania EM są czułe
głównie na pole elektryczne fali EM.
 Fala EM stojąca
Fala EM może odbić się od wypolerowanej powierzchni metalu lub dielektryka (lustro). Jeśli falę EM umieścić między
dwiema takimi powierzchniami to superpozycja odbijających się fal może wytworzyć falę stojącą.
: Strzałka fali
"
$% &% $%
&% &% !
# $%

Lustro 1 Węzeł fali

Fala mająca swój początek na lustrze 1 odbija się od lustra 2. W ten sposób fala biegnąca w kierunku ! i −! interferują w
przestrzeni między lustrami. Równanie dwóch interferujących fal można zapisać dla pola elektrycznego i magnetycznego
jako:
$( !, * = $% −,-. /! − 0* + ,-.(−/! − 0*) ,-. 5 ± & $( !, * = −2$%,-. /! 78, 0*
= ,-.578,&
&4 !, * = &% ,-. /! − 0* + ,-.(−/! − 0*) ± 78,5,-.& &4 !, * = 2&%78, /! ,-. 0*

W miejscu lustra 1 $( ! = 0, * = 0, bo fala nie przenika przez lustro poruszając się w kierunku −!. Co więcej, zgodnie z
równaniami amplituda fali zeruje się, gdy ,-. /! = 0, czyli, kiedy /! = 0, <, 2<, …. Ponieważ / = 2</?, to pozycję
@ B @
płaszczyzn na kierunku !, dla których amplituda fali znika, są w miejscach: ! = 0, , ?, ?, …, czyli kiedy ! = . , gdzie . =
A A A
0,1,2, … Punkty te nazywa się węzłami fali. Punkty w których ,-. /! = ±1, dla których amplitude fali przyjmuje wartość
@ B@ E@
maksymalną 2$% znajdują się w miejscach ! = , , , …. Punkty te to strzałki fali.
D D D
 Fala EM stojąca
Jeśli fala EM nie wydostaje się poza obszar dwóch zwierciadeł, to
$ oznacza, że w pozycji ! = 0 i ! = $ amplituda fali znika %& (! =
. ,
%0 %0 0, $, * ) = 0. Są tam węzły fali. Dzieje się to dla pozycji ! = + .
10 -
10 10 !
/ %0 , 780
Dla ! = 0 rozwiązanie jest trywialne: ! = + → 2 = 2 =0
- 3
, 5
Lustro 1 Lustro 2 Dla ! = $ rozwiązaniem jest: ! = $ = + → 23 = 2
- 3

5
Jeśli ustalimy $ to między lustrami powstaną fale stojące, których długości wyrażają się zależnością 23 = 2
3
: : :
Ponieważ, częstotliwość fali to 93 = , to dozwolone częstotliwości fali stojącej to: 93 = =+
,; ,; -5

Przykład W kuchence mikrofalowej emitter, emituje falę EM o długości 2 = 12.2 >?. Fala ta jest silne absorbowana przez cząsteczki wody w jedzeniu.
Gdzie fala ma swoje maksimum amlitudy (strzałki fali)?
2 12.2 >?
!=+ →!=+ = +×6.1 >?.
2 2
Ponieważ, kuchenka ma skończony rozmiar komory, ok. L=30 cm, to w tym obszarze znajduje się 30/6.1=5 maksimów. Dlatego, gotowane
jedzenie musi się obkręcać, aby zostało równomiernie podgrzane.
 Klasyfikacja fal EM

Fala EM ze względu na swoją długość fali i częstotliwość, można uszeregować na kilka istotnych zakresów. Fale radiowe
(radio waves) są długości od 10 cm do 1 km i stosowane w transmisji radiowej. Mikrofale to fale o długości od 0.1 mm do
10 cm i stosowane są m.in. w radarach i kuchenkach mikrofalowych. Podczerwień (światło w podczerwieni) to fale o
długości od ok. 1μm do ok. 0.1 mm. To fale np. używane do transmisji danych w sieciach światłowodowych. Światło
widzialne to fale z zakresu ok. 350-750 nm. Światło w ultrafiolecie to fale z zakresu od ok. 10 nm do 350 nm. Używane np.
Do odkażania. Promieniowanie X to fale od piko-metrów do ok. 10 nm, używane w aparatach rentgenowskich. Wreszcie
ultrakrótkie fale o długości piko-metrów i poniżej to promieniowanie Gamma.
 Optyka – natura i propagacja światła
Do czasów Izaaka Newtona (1642-1727) naukowcy byli przekonani, że światło to strumień cząstek zwanych korpuskułami.

Galileusz próbował bez sukcesu zmierzyć prędkość przemieszczania się tych korpuskuł.

Około roku 1665 roku zaczeły pojawiać się dowody na to, że światło można traktować jak falę.

W 1873 roku James Clerk Maxwell podsumował teorię elektromagnetyzmu i za pomocą teorii określił prędkość światła
(patrz poprzednie wykłady).

W 1849 roku Armand Fizeu zmierzył prędkość światła po raz pierszy.

W 1887 roku eksperyment Heinricha Hertza potwierdził falową nature światła.

Około roku 1930 rozwój mechaniki kwantowej przywrócił koncepcje korpuskuł próbując połączyć falową i korpuskularną
naturę światła, od tamtej pory mówimy, że światło mu dwoistą korpuskularno-falową naturę. Propagacja światła w
przestrzeni lepiej opisuje się przyjmując falową nature światła, ale absorpcja światła w materiale lub emisja światła z
materiału opisuje się za pomocą korpuskuł (fotonów).
 Optyka – natura i propgacja światła
%" > %$
Promienie padający

' )*ę,-.ść ś1234ł3 1 )*óż%2

Współczynnik załamania światła: %= =
!" normalna
( )*ę,-.ść ś1234ł3 1 .ś*.,-8
!# !$ normalna Wniosek: światło spowalnia w ośrodku. Najnowsze badania pokazały że światło można spowolnić do 0.2 <</>,
!$ normalnie światło podróżuje z prędkością ≈ 3×10CC <</>.

Promienie transmitowane
!# = !" kąt odbicia !# jest równy kątowi !"
Promienie odbite

Prawo odbicia światła:

a b a
>2%!" %$
Prawo załamania światła: = %" >2%!" = %$ >2%!$
>2%!$ %"
Wniosek: kiedy światło przechodzi z materiału a o wsp. załamania %" do materiału b o współczynniku załamania %$
Zjawisko załamania światła i %" > %$ , to !$ < !" i bieg promienia w materiale b jest bliżej normalnej niż dla promienia w materiale a. (patrz
rysunek obok). Dla %" < %$ jest odwrotnie, czyli !$ > !" (patrz rysunek obok, promienie wychodzące z materiału).

Materiał Wsp. załamania Materiał Wsp. załamania

Lód (H2O) 1.309 Woda (H2O) 1.333
Sól kuchenna (NaCl) 1.544 Metanol (CH3OH) 1.329
Diament (C) 2.417 Gliceryna 1.473
Rutyl (TiO2) 2.62 Benzen 1.501
Zwykłe szkło 1.52 Dwusiarczek węgla (CS2) 1.628
 Optyka – natura i propagacja światła
Długość fali światła w ośrodku w stosunku do długości fali !# %ł. ()*+ , -.óż$+
w próżni ulega zmienia: != =
$ ,1-. 2)ł)3)$+)
Wniosek: Jeśli światło podróżuje z materiału a do materiału b i $4 > $6 , wtedy w materiale a
prędkość światła maleje i dł. fali światła w materiale a (!4 ) jest krótsza od długości światła w
7 7
materiale b (!6 ), bo !4 = 8 i !6 = 8 i $4 > $6 . Światło jest “ściskane” w materiale a.
9: 9;
Gdy $4 < $6 , światło jest ”rozciągane” w materiale a.

$6
Całkowite wewnętrzne odbcie 1+$=>? =
$4
Wniosek: Jeśli światło propaguje z punktu P i pada na powierzchnię oddzielające ośrodki a i b o współczynniku
$6 załamania odpowiednio $4 i $6 , to jeśli kąt padania wzgl. normalnej jest równy sinusowi kąta krytycznego =>?
normalna

zdefiniowanego równaniem wyżej, to światło nigdy nie przejdzie do ośrodka b. Co więcej, jeśli kąt padania będzie
większe od =>? , to światło odbije sie z powrotem do ośrodk a.
=6 =6 = 90°
Przykład Jaki jest kąt krytyczny dla odbicia światła dla międzypowierzchni szkło/powietrze, gdzie $CD>łE = 1.52 i $IEJ. = 1.0 ?
=>? > =>? $IEJ. 1.0
=4 1+$=>? = = = 0.658 → =>? = 41.1°
$CD>łE 1.52

$4
P
=>? > 41.1°

normalna

Efekt całkowitego wewnętrznego odbicia jak pokazany w przykładzie wykorzystuje się w światłowodach w sieciach optycznych
 Polaryzacja światła

*
)

!2
,
s
co

+
!2
*)

"
! $
() *) =

=
s in () .

$
!
s in 2

=
*+
! $

!
= !$ )
Polaryzacja liniowa to =
!"
taka, gdzie wektor pola !" s in
!$ Polaryzacja kołowa to taka, gdzie
elektrycznego drga w =
jednej płaszczyźnie, !, wektor pola elektrycznego obraca się
prostopadłej do wzdłuż kierunku propagcji fali, długość
wektora pozostaje stała.
kierunku ruchu.

Polaryzacja eliptyczna to taka, gdzie

wektor pola elektrycznego obraca się
wzdłuż kierunku propagcji fali, ale jego
długość zmienia się.
 Polaryzacja światła przez odbicie i dwójłomność
Fala EM odbita i całkowicie W 1812 roku Sir David Brewster wykazał, że jeśli promień odbity i załamany
Fala EM niespolaryzowana, spolaryzowana liniowo tworzą kąt 90 st. to promień odbity jest całkowicie liniowo spolaryzowany.
normalna
wektor E drag w dowolnym
kierunku
Warunek dla polaryzacji liniowej !"#$% =
#'
#( $% $% #(
fali przy odbiciu:
#'
Efekt polaryzacji przez odbicie jest wykorzystywany w okularach słonecznych. Kiedy światło
$'
słoneczne odbicja się od jakiejś płaskiej powierzchni w góre, to odbite światło zawiera częściowo
fale EM spolaryzowaną równolegle do tej powierzchni. Producenci okularów montują w nich filtr
polaryzacyjny ustawiony w pozycji horyzontalnej, dzięki czemu część śwatła spolaryzowanego
Fala EM transmitowana i trochę liniowo w pozycji wertykalnej nie jest przez filtr przepuszczana.
spolaryzowana eliptycznie

Fala EM Polaryzacja światła w zjawisku dwójłomności

niespolaryzowana,
wektor E drag w Dwójłomność, to zdolność niektórych ośrodków
dowolnym kierunku Fala EM odbita i
całkowicie do podwójnego załamywania światła odkryte w
spolaryzowana 1669 roku przez Rasmusa Bartholino (ale
liniowo wertykalnie
wcześniej było dobrze znane Wikingom)

“This explains why the Vikings

could rule the Atlantic Ocean for
300 years and could reach North
Fala EM odbita i America without a magnetic
compass,” the study authors
całkowicie
wrote in the paper published by
spolaryzowana the Royal Society Open
liniowo horyzontalnie Science .
 Dyfrakcja światła

Zasada Huygensa mówi, że każdy punkt ośrodka do którego dotarło czoło fali,
można uważać, za źródło nowej fali kulistej. To zjawisko związane ze zmianą
kierunku rozchodzenia się fali. Jest odstępstwem od praw optyki geometrycznej,
gdzie fala EM rozchodzi się jedynie po liniach prostych.

Front falowy
fali płaskiej Każdy punkt frontu Dyfrakcja to zjawisko związane ze zmianą kierunku rozchodzenia się fali. Jest
falowego jest nowym odstępstwem od praw optyki geometrycznej, gdzie fala EM rozchodzi się jedynie
punktem generacji fali
kulistej po liniach prostych. Zjawisko uginania się fal (dyfrakcji na przeszkodach) wynika z
zasady Huygensa.

Eksperyment ukazujący formowanie się fali kulistej na wodzie przy przejściu przez szczelinę o różnych
szerokościach. Identycznie będzie się zachowywać fala EM. Fala kulista rozchodzi się we wszystkich kierunkach.
Jeśli dla szerokiej szczelinu, zgodnie z zasadą Huygensa, każdy punkt tej szczeliną generuje falę kulistą, to fale te
interferują ze sobą tworząc front płaski w cetrum szczeliny, który ugina się przy jej końcach. Jeśli szczelinę zawęzić
do jednego punktu, to przejdzie przez nią jedna fala kulista, bo zgodnie z propozycją Huygensa, każdy punkt fali
generuje nową falę kulistą.
 Dyfrakcja światła i interferencja na ekranie
Dyfrakcja na pojedynczej szczelinie i interferencja fal propagujących w różnych kierunkach. Każdy punkt szczeliny jest źródłem fali kulistej
zgodnie z zasadą Huygensa. Fale kuliste propagując w różnych kierunkach w przestrzeni (po dyfrakcji) interferują ze sobą za szczeliną. Jeśli
postawimy ekran w pewnym miejscu przestrzeni to zobaczymy na nim jasne i ciemne obszary. Obszary jasne to miejsca w których fale
interferują konstruktywne, a ciemne są dla interferencji destruktywnej.

Ekran & = '/2

Różnica faz !
pomiędzy dwiema falami
wynika z drogi optycznej jaką te
fale przebywają. Jeśli ! = #/%
to wypadkowa intensywność
fal zeruje się

& = 0, ', 2', …

Wypadkowa fal jest

maksymalna dla ! = ,#
Punktowe źródła fal mające
tą samą początkową fazę

Intensywność światła na ekranie po Intensywność światła na ekranie po

dyfrakcji jest funkcją kąta ugięcia - dyfrakcji jest funkcją 5 1 7
. .
'4012- '45
0123 6 0123 67
. = ./ . = ./
'4012- 3 '45 3
6 67
 Dyfrakcja na podwójnej szczelinie i interferencja
Interferencja dwóch fal świetlnych zachodzi wtedy, gdy w określonym punkcie przestrzeni nakładają się dwie jednakowe, monochromatyczne fale
świetlne, których różnica faz jest ustalona. Fale te mogą ze sobą interferować konstruktywnie (dodają się) lub destruktywnie (odejmują się).

Koherencja (spójność). Dwie fale są koherentne(spójne) jeśli mają stałą w czasie różnicę faz i
$ tą samą czestotliwość (długość fali)
Ugięcie, czyli
dyfrakcja
)=1 Doświdaczenie Younga (1801 r.) Interferencja
konstruktywna
W punktach "# oraz "% fazy obydwu fal są takie same, mówi się, że fale są spójne.

)=0
Aby w punkcie P (ekran) wystąpiło maksimum natężenia światła drogi optyczne
"#$ oraz "%$ muszą dać taki warunek, aby czoła fali spotkały się w punkcie P.

)=1 Taki warunek będzie spełniony, gdy odcinek "#' będzie zawierać całkowitą długość
fali:
"#, "% $
"# ' = )*, m = 0,1,2 …
d sin 4 = )* ) = 1,2,3 Interferencja
Ale: "# ' = d sin 4 daje maksima
! destruktywna

Aby zaszła interferencja destruktywna w punkcie P odcinek : "#' musi zawierać

połówkową liczbę długości fal:

"# ' = ) + % *,
#
m = 0,1,2 … 1
d sin 4 = ) + *
"# ' = d sin 4 2
"#, "% $
) = 1,2,3 daje minima
Wniosek z doświadczenia Younga: Jeśli można obserwować interferencje to fale są kohrentne (spójne).