Fizyka atomowa

Spektrometr

W wyniku zjawiska za amania, wiat o rozszczepia si (dyspersja) w pryzmacie na fale monochro-

matyczne (tj. fale o jednej okre lonej d ugo ci). Obraz wiat a rozszczepionego w pryzmacie nazy-
wamy widmen emisyjnym pierwiastka. Ka dy pierwiastek emituje fale o charakterystycznych
dla niego d ugo ciach.
Ÿ Przyk ad - widmo wodoru

Odgadni ty przez Balmera wzór (w formie zaproponowanej przez Rydberga) na d ugo ci fal ln
emitowanych przez wodór w zakresie widzialnym:

=RJ N
1 1 1
ln
-
22 n2

gdzie R - sta a Rydberga, n = 3, 4, 5, 6.

Ten zagadkowo prosty wzór t umaczy teoria Bohra.
2 Wyk ad Dodatkowy.nb

Model atomu wodoru - teoria Bohra

Elektron kr y wokó j dra (protonu). Rol si y do rodkowej pe ni si a Coulomba:

me v2 ke e2
=
r r2

gdzie me - masa elektronu, r - promie okr gu (orbity), ke - sta a.

Zatem pr dko elektronu wynosi:

ke e2
v= me r

Energia ca kowita elektronu:

1 ke e2 ke e2
E=K +U = 2
me v2 - r
=- 2r

Ÿ Pierwszy postulat Bohra

Moment p du elektronu me v r w atomie wodoru jest ca kowit wielokrotno ci Ñ (Ñ º h• 2 p, h -

sta a Plancka), czyli
me v r = n Ñ
gdzie n = 1, 2, 3, ...

Wstawiamy wyliczon wcze niej pr dko i otrzymujemy wzór na promienie orbit elektronu
(numerowane liczb n):
n2 Ñ2
rn =
ke e2 me

Ÿ Poziomy energetyczne w atomie wodoru

Wykorzystuj c wzór na rn znajdujemy wyra enie na energi elektronu na orbicie o promieniu rn :
2
k e2 ke e4 me 13,6 eV
En = - 2er = =-
n 2 Ñ2 n2 n2
 Wyk ad Dodatkowy.nb 3

Energia zmienia si skokowo - mówimy, e atom ma skwantowane poziomy energetyczne.

Schemat poziomów energetycznych w atomie wodoru:

Ÿ II postulat Bohra

Podczas przej cia elektronu mi dzy orbitami o rónych energiach En i Em , atom emituje (lub
poch ania) wiat o w formie fotonu (kwantu energii, cz stki wietlnej) maj cego energi :
hc
Ef = l
gdzie c - pr dko wiat a, przy czym spe niona jest zasada zachowanie energii, tj.
Ef = En - Em

Uwaga: W uj ciu kwantowym fala wietlna o d ugo ci l to strume fotonów, z których ka dy

niesie energi Ef = h c• l.

Energia fotonu emitowanego przy przej ciu elektronu z orbity n na m:

Ef = En - Em = 13, 6 eV J N
1 1
-
m2 n2
4 Wyk ad Dodatkowy.nb

Uwzgl dniaj c, e Ef = h c• l, mamy:

J N=RJ N
1 13,6 eV 1 1 1 1
= - -
l hc m2 n2 m2 n2

gdzie R = 13, 6 eV • h c - sta a Rydberga.

Przyk adowo: Podczas przej elektronów na drug orbit (m = 2L, emitowane przez wodór fale
maj d ugo ci:

=RJ N
1 1 1
ln
-
22 n2

Jest to dok adnie wzór odgadni ty przez Balmera! Wynik ten by wielkim sukcesem teorii Bohra.

Widma atomowe
Dla dowolnych pierwiastków, atomy przechodz c z wy szego stanu energetycznego (stanu wzbud-
zonego) o energii En do stanu o ni szej energii Em emituj foton o energii h c• l, oraz:
hc
= En - Em
l

Fala b d ca strumieniem fortonów ma d ugo :

hc
l= En -Em

Poniewa ka dy pierwiastek ma swój specyficzny uk ad poziomów energetycznych, zatem

emitowane przez niego wiat o zawiera charakterystyczny dla danego pierwiastka zestaw fal o
okre lonych d ugo ciach. Inaczej mówi c, ka dy pierwiastek ma swoje niepowtarzalne widmo.

Ÿ Przyk adowe widma emisyjne:

 Wyk ad Dodatkowy.nb 5

Ÿ Widmo absorpcyjne
- powstaje, gdy przez próbk danego pierwiastka przechodzi wiat o bia e (o pe nym zakresie
d ugo ci).

Fale o okre lonych d ugo ciach zostaj zaabsorbowane przez próbk - ciemne linie.
Ÿ Porównanie widma emisyjnego i absorpcyjnego:

Dla danego pierwiastka, linie widma emisyjnego pokrywaj si z liniami widma absorpcyjnego
(tzn. jedne i drugie odpowiadaj falom o tej samej d ugo ci).
6 Wyk ad Dodatkowy.nb

Ÿ Wyja nienie powstawania widma absorpcyjnego

Absorpcja - proces odwrotny do emisji. Atom absorbuje foton, który znika, a jego energi przejmuje
elektron, przechodz c na wy szy poziom energetyczny. Mamy zatem warunek absorpcji:

Absorbowane s tylko te fotony, które maj energie Ef równe rónicy energii En - Em mi dzy
poziomami energetycznymi danego pierwiastka - tak jak fotony powstaj ce w procesie emisji.

Czyli absorbowane i emitowane fale maj te same d ugo ci równe:

hc
l= En -Em

Badanie widm absorpcyjnych i emisyjnych - zastosowanie

è Identyfikacja pierwiastków istniej cych w gwiazdach (widma
emisyjne).
è Identyfikacja sk adników substancji (widma absorpcyjne) -
badanie zanieczyszcze , sk adu chemicznego ywnosci i leków,
ro lin, kryminalistyka.
 Wyk ad Dodatkowy.nb 7

Dlaczego chlorofil jest zielony?

Falowe w asno ci materii

Hipoteza de Broglie’a
wiat o, pierwotnie rozumiane jako fala, okaza o si mie w asno ci korpuskularne (zachowuje si
jak strumie cz stek, fotonów). By mo e to, co dotychczas uwa ane by o za cz stki, ma w asnosci
falowe. Okazuje si , e tak w a nie jest!

Ka dy obiekt materialny (np. elektron, proton, neutron, atom, pi ka) wykazuje zarówno w as-
no ci korpuskularne jak i falowe (dualizm korpuskularno-falowy). Wed ug hipotezy de
a, fala zwi zana z cz stk ma d ugo równ :
Broglie’
h
l= p

gdzie: h - sta a Plancka, p - p d cia a.

W jakim sensie cz stki maj w asno ci falowe?

8 Wyk ad Dodatkowy.nb

Typowe zjawisko falowe, to interferencja:

Interferencja fal wychodz cych z s siadujacych szczelin.

Do wiadczenie Younga
Na przes on z dwoma szczelinami pada strumie elektronów. Je li elektrony zachowywa yby si
jak ziarenka piasku (korpusku y), to za szczelinami powinni my dosta obraz dwóch na o onych na
siebie stosów elektronów pochodz cych od poszczególnych szczelin:
 Wyk ad Dodatkowy.nb 9

Tymczasem do wiadczenie pokazuje, e otrzymujemy rozk ad elektronów jak w zjawisku

interferencji.

lady na ekranie rezprezentuj miejsca uderze elektronów

po przej ciu przez dwie szczeliny.
Rys. a - e to kolejne fazy eksperymentu.

Podobny obraz powstaje, gdy szczeliny o wietlamy s abym wiat em (wtedy jasne punkty na
ekranie to miejsca detekcji pojedynczych fotonów).

Zatem statystycznie elektrony przejawiaj w asno ci falowe - interferencja “fal praw-

dopodobie stwa”.

B dne
przewidywania Wyniki
eksperymentu
Na podstawie eksperymentu Younga i wzoru na wzmocnienie interferencyjnego d sin a = n l
wyznaczono d ugo fali prawdopodobie stwa y dla elektronów. Otrzymany wynik zgadza si
dok adnie z postulatem de Broglie’
a!
10 Wyk ad Dodatkowy.nb

Na podstawie eksperymentu Younga i wzoru na wzmocnienie interferencyjnego d sin a = n l

wyznaczono d ugo fali prawdopodobie stwa y dla elektronów. Otrzymany wynik zgadza si
dok adnie z postulatem de Broglie’
a!

Ogólne zasady fizyki kwantowej

è Statystyczne zachowanie cz stek opisuje funkcja falowa y Hx, tL.
è Prawdopodobie stwo znalezienia cz stki w jakim miejscu i czasie jest wyznaczone przez
yHx, tL¤2
è W do wiadczeniu z dwoma szczelinami (i podobnych) najpierw dodajemy funkcje falowe yA Hx, tL
i yB Hx, tL dla trajektorii przez szczelin A i B i dopiero potem sum podnosimy do kwadratu
yA + yB ¤2 . Suma yA + yB w pewnych miejscach daje du e warto ci, a w innych daje zero, co
odpowiada wzmocnieniom i wygaszeniom interferencyjnym.

yA

yB

Mikroskop elektronowy
Do otrzymywani obrazów przedmiotów mo na wykorzysta zamiast wiat a elektrony. Fala
zwi zana z wi zk elektronów ma znacznie mniejsz d ugo ni fala wietlna, co umo liwia
uzyskanie bardzo szczegóowych fotografii.
 Wyk ad Dodatkowy.nb 11

http : •• www.biolog.pl
12 Wyk ad Dodatkowy.nb

http : •• www.biolog.pl
 Wyk ad Dodatkowy.nb 13

http : •• www.biolog.pl