FUNCTIELEER, DEEL 1

INVLOEDRIJKE FIGUREN

HS 1 – FUNCTIELEER EN DE GESCHIEDENIS VAN DE PSYCHOLOGIE

René Descartes (1596-1650)

- Dualisme
- Res cogitans <-> res extensa
- Pijnappelklier (epifyse)

Gustav Theodor Fechner (1801-1887)

- Monisme, cirkel hol vs bol
- Grondlegger psychofysica
- “Elemente der Psychophysik” (1860) inner vs outer physics
- R (Reiz = stimulus), S (stimulus intensiteit), E (vuren neuronen)
- Grondlegger van de psychoesthetiek
- 1876: “Vorschule der Aesthetik” (1876)
- wetenschappelijk onderzoek over factoren die esthetische appreciatie bepalen
- formele wetten van schoonheid die experimenteel getest kunnen worden (bv gulden snede)

John Locke (1632-1704)

- Grondlegger Empirisme
- Tabula Rasa
- “An essay concerning human understanding” (1690)
- Eenvoudige vs complexe ideeën

George Berkeley (1685-1753)

- ‘Esse est percepi’ (-> empirisme!)
- ≠ invloed materie -> geest; = invloed geest -> materie
- Immaterialisme (enkel het geestelijke is werkelijkheid)
- “Essay towards a new theory of vision” (1709)
- “Treatise concerning the principles of human knowledge” (1710)
- Probleem van Molyneux

David Hume (1711-1776)

- Hoogtepunt empirisme
- Basis vd psychologie
- “A treatise of human nature” (1739) & “An enquiry concerning human understanding” (1748)
- Impressies vs ideeën
- <-> cogito ergo sum

Hermann Ludwig Ferdinand von Helmholtz (1821-1894)

- Duits medicus en natuurkundige
- “Handbuch der physiologischen Optik”
- Onbewuste inferentie

Ernst Weber (1834)

- Voorloper psychofysica
- Wet van Weber (-Fechner)
- Astronomen -> interindividuele verschillen

Wilhelm Wundt (1832-1920)

- Structuralisme
- “Grundzüge der physiologischen Psychologie” (1874)
- Von Helmholtz, later in contact met werken van Weber en Fechner
- Grondlegger experimentele psychologie (Bouw labo = start psychologie)
 - “Psychologische Studien” (1906)
- Zelfbeoordeling, complexere sociaal-psychologische onderwerpen, onderscheid
experimentele psychologie en ethnopsychologie
- Theoretische bijdragen: fysische prikkels noodzakelijk voor waarneming, apperceptie

William James (1842-1910)

- Voorloper Functionalisme
- von Helmholtz + Wundt
- Grondlegger psychologie in VS
- Kritische denker, uitstekend schrijver (descriptieve psych.)
- “Principles of Psychology” (1890) -> primair vs secundair geheugen
- “spot light” (aandachtsfocus) (1890)

Edward B. Titchener (1867-1927)

- Structuralisme
- Doctoraat bij Wundt (maar minder ruimdenkend)
- Nwet. Studie vd geest met experimentele methoden en systematische introspectie
- “Outline of psychology” (1896) & “Primer of psychology” (1898)
- Reeks handboeken van experimentele psychologie (“manuals”)
- 3 soorten elementen: gewaarwordingen, beelden en affecties
- Noodzaak vermijden stimulusfout

Max Wertheimer (1880-1943)

- Berlijn school, gestaltpsychologie
- Cursussen filosofie bij Christian von Ehrenfels
- Doctoreert bij Oswald Külpe met een soort leugendetector
- 1912: apparent motion = Phi motion = start Berlijnse school
- “Productive Thinking” (1945)
- Invloed op: Arnheim, Asch, Witkin, Duncker (Student)

Neisser (1928-2012)
- Cognition and reality
- “Cognitive psychology” (The cognitive Revolution)
- Analyse door synthese
- Zoeken 1 vs 2 target letters in letterreeksen = even snel (1963)
- Eerst preattentieve, dan attentieve processen (1976)
James J. Gibson (1904-1979)
- Ecologische benadering
- “The perception of the visual world” (1950)
“The senses considered as perceptual systems” (1966)
“The ecological approach to visual perception” (1979)
- Waarneming ifv zinvol gedrag in een zinvolle omgeving (“ecol. Val.”)

David Marr (1945-1980)

- Wiskunde, fysiologie, computer visie
- jong gestorven (leukemie)
- 1 boek (postuum): “Vision: A computational investigation into the human representation and processing of
visual information”
- Drie niveaus van analyse: computationeel, representationeel/algoritmisch, implementatie
- Informatie verwerken dmv meerdere tussenstappen

HS3 – GEHEUGEN

Georg Elias Müller (1850-1934)

 - Consolidatie en verval
- Waarneming laat fysiologisch spoor na, consolideert eerst
- Geheugenspoor vervalt door metabolische processen

Karl Lashley (1890–1958)

- Consolidatie en verval
- “in search of the engram”
- leren en geheugen bij ratten (lesiestudies)
- belangrijkste algemene bevindingen:
 performantiereductie i.f.v. hoeveelheid lesie
 niet strikt gelocaliseerd
 geen “engram”, geheugen is gedistribueerd
- theoretische synthese
 “mass action”: cortex werkt als één geheel in veel vormen van leren
 “equipotentiality”: bij hersenschade nemen andere gebieden functies soms over

Wilder Penfield (1891-1976)

- Consolidatie en verval
- Chirurgische ingreep epilepsie
= wegnemen hersenweefsel rond focus vanwaar epileptische aanvallen ontstaan
- Vooraf: stimulatie om verschillende kritische gebieden te identificeren
 Homunculus
 (soms) re-activatie van levendige herinneringen
Donald O. Hebb (1904-1985)
- Consolidatie en verval
- Werkte eerst met Lashley, daarna met Penfield
- Gedragsstudies + hersenstudies
- Belangrijkste bijdragen:
 “The organization of behavior” (1949)
 “Hebbian learning”
 “cell-assembly”, “reverberating cell-assemblies”

Hermann Ebbinghaus (1850-1909)

- Consolidatie en verval
- “Über das Gedächtnis” (1885)
- Bijzonderheden:
 eerste experimentele studie geheugen, grote blijvende waarde
 beïnvloed door Fechner, “self-made man”
 één proefleider en proefpersoon (hijzelf)
 2300 lettergrepen: medeklinker-klinker-medeklinker (MKM)
 besparingsmethode
- niet herinnering (“recall”), niet herkenning (“recognition”)
- nooit echt “vergeten” => “retentie-interval”

Frederic C. Bartlett (1886-1979)

- “Remembering: A study in experimental and social psychology” (1932)
- Seriële reproductie (cf. tendens betere Gestalt)
- Theoretische posities:
 instelling en attitude t.o.v. leermateriaal
 persoonlijke verwerking vh leermateriaal = essentieel
 rol “schema” waarin alles geïntegreerd wordt
- Klassiek voorbeeld: “War of the Ghosts”
- Belangrijkste conclusies:
 vertekeningen, weglatingen, rationalisaties, transformaties
 geen letterlijke registratie, maar verwerking

Endel Tulving
- Bewaren in LTG (storage)
- Onderscheid semantisch & episodisch geheugen
- encoding specificity = effectief maken retrieval cue
- Voorstel (Tulving & Thomson, 1973)
 associatieve sterkte voor semantische informatie
 “encoding specificity” voor episodische informatie

Elizabeth Loftus
- prominent geheugenexpert
- begonnen met klassiek geheugenonderzoek
- nadien steeds meer toepassingsgericht => veel mediabelangstelling
- “Spreading Activation Model” SAM (Collins & Loftus, 1975)
- Loftus & Palmer (1974) = invloed vraagstelling
- Loftus, Miller & Burns (1978) = dia’s met auto die voetganger aanrijdt
- Braun, Ellis & Loftus (2002) = reclameboodschappen, bugs bunny
HS 4 & 5 – AANDACHT & SAMENHANG

Donald E. Broadbent (1926-1993)

- Opvolger van Frederic Bartlett
- “Perception and communication”
- “split-span” techniek

Anne Treisman (1935-2018)

- Papers over selectieve aandacht, verschillende klassiekers
- 2013 National Medal of Science
- zoeken in “master map of locations”

Kosslyn (1975)
- Mental imagery debate: ook analoge representaties
- Mentale voorstelling van twee voorwerpen (kat-muis)
- Scannen van letters (lijn met a, Q…)
- Scannen van mental maps = mental travel (eilandkaart)
- ‘debat opgelost’
- Probleem: demand characteristics

VISIES EN STROMINGEN

Rationalisme (16de/17de Eeuw)

- Kant
- Alle kennis komt voort uit verstand
- <-> empirisme

Empirisme (17e & 18e Eeuw)

- John Locke (grondlegger)
- George Berkeley (immaterialisme)
- David Hume (hoogtepunt)

Structuralisme (19de & 20ste Eeuw)

- Wat IS de geest (uit welke STRUCTUREN bestaat hij)
- Psychologische gehelen bestaan uit elementaire delen (bewuste mentale inhouden)
- Dmv systematische introspectie door sterk getrainde observatoren
- Titchener (stimulusfout vermijden) & Wundt (ruimdenkender)
- 20ste eeuw: ongenoegen neemt toe -> gestaltpsychologie en behaviorisme ontstaan

Functionalisme (19de & 20ste eeuw)

- Waarvoor DIENT de geest (welke FUNCTIES vervult hij)
- Bewustzijn ≠ passief orgaan, = toolbox + Stimulus-oganisme-respons (S-O-R, Woodworth)
- Voorlopers: Brentano, James
- Chicago- (Dewey & Angell) VS. Comulbia-functionalisten (Thorndike, Woodworth)
Gestaltpsychologie (2e helft 19e eeuw, 1e helft 20ste eeuw)
- Europa (reactie structuralisme WUNDT), wortels in de fenomenologie
- Tegen atomisch denken
- Behouden experiëntiële benadering (Wundt)
- Delen bepalen geheel EN geheel beïnvloed waarneming van de delen
- Gestalt ≠ som vd delen
= meer + anders dan som vd delen
- Graz vs Berlijn school
- Halfweg 20ste eeuw: minder dominant
- Tweede genergatie: Lewin, Arnheim, Heider, Wallach
- Geheugen voor vormen: vervormingen
- Betekenisgeving (Maluma – Takete)

Behaviorisme (1e helft 20ste eeuw)

- Grondlegger: Watson
- VS (reactie structuralisme Titchener)
- Tegen experiëntiële benadering -> meer objectivistische benadering
- Behouden atomisme van Titchener
- Exclusieve focus op stimuli en responsen
- Black box
- Klassieke (Pavlov) en operante conditionering (Thorndike + Skinner)

Cognitieve Psychologie
Ontstaan
- Europa: geleidelijke evolutie
- VS: cognitieve revolutie
- Factoren die de opkomst van de cognitieve psychologie bepalen

Cognitieve Revolutie (1956)

- Symposium on information theory met vele sprekers
- The magical number seven, plus or minus two (Miller)
- A study of thinking (Bruner, Goodnow & Austin)
3 belangrijke publicaties
- Three models for the description of language (Chomsky)
- Stimulus -> Respons is informatieverwerking