łrliwarium

żohieue.wolnośei

TOM PIERWSZY

Ioilolamacl
TOM DRUGI

llderfi db
TOM TRZECI

0,tatĘIĄftn
0ezyszercnie TtuilA(zYlt
AliltRZEt B0tRowtil(! I EDWARD WtE(rAWSil
Samob istwo

żutiow
eierfl zn1'eięstrva
a-
f,ontrola

Wyb r
lloty lszelon

eio
a.2a
Speenaz zrvycigsJwa
[istoria sil ryeejĘch Arnii Bafuieekiei

GBU
wYttAwltt(Tw0 ADAitstl t BlEtl srt
WARSIAWA2002
[nfuieekiqviadwoiskoły
 ,t

Tytut oryglnafu
)[$Nor-rcnrno egn
,;
lt )i \

coPjElght @ żoo2 w Wtktor Suworow

,," RedakcJa
JanKciualski

Żrodłą |lustracJl
ArchiusumAutora
Wgdawntctwo Espadon

Skład i łamanle
Fwą 1rufuv śka

For the Poltsh translation

Copyright @ 2OO2 by
AndrzeJ BobrowicH 1 Edward Więcławski

For t]-e Poltsh editiorr

copyrrglrt @ 2oo2W
*łro 1,'Bleltnskt,
'l:

rsBN 83-89187-01-9

P o śwĘcaruzllflcz ąt eftru cz (o wiefu wi

o imieniu lłu
Wydawntctwo Adamskt I Btellnskt '

Warszawa2OO2
e-matl atbpubB@lL cutt-pl
ark. wyd. 18, ark. druk. 20
 I
1

,spis treści

R.ozdzlal I 7al\czyć do grona świętych... 9

Rozdzial 2 Tngadki debiutu 28
Roz{ziat Alandzkie?
3 Po co Stalinowi Wyspy 42
'Rozdzlal
4. Żukowiropanaftowa ..l. r 54
Rozdziel 5 Przepis na klape 66
Rozdzlal 6 Grudniowa narada : 7A

,Rozdzlal 7 Jak Zukovr gromil Pawłowa 88

R.ozilzlal I o piirwsą;m szturtnie l(r lewca . 1oo
Rozdzial I NaBudapesztl ...: .L.Lz
R.ozdzlal LO Nie zdąłłsię zorientować w sytuacJi . . L24
"
Rozdzial ll Rozpocząć działania woJenne! . 138
Rozdrlal 12 Jak Żukow nabił Armię Czerwoną
naniemleckąpikę ... . r54
Rozdzial Jak Żukow ratował Moskwę . 164
WIKTOR SIJWOROW

Rozdzial 14 Jak zako cn1|a się,,klęska Niemc w

pod Moskwą''? . I73
Rozdzial 15 Na Syczewkę! . 184
Rozdzia| 16 I znÓw na Syczewkę! : . 195
Rozdzial 17 O wybitnej roli . zLI
Rozdzial 18 o cąp mÓwią ordery . 22L

Rozdzial 19 Jakże on kochał frontowc w! .233 Rozdzial L

Rozdzial 20 Prawa ręka . .246
Rozdzial 2L D|aczego Zukow nie mogł zaptowadzić
porządkuw Niemczech? .26L
Zaliczy do grona świętych...
Rozdzial 22 O bolszewiku, kt ry plakat .272 Nąsi zmąrli nie opuszczq nas Lt'l biedzie...
Wodzimi.erz Wgsocki
Rozdzial 23 Najbliższe otoczenie . 2aŻ
Rozd,zial 24 NegaĘvrny cud .298 1', ,-, I
L*iąreu Radziecki u schytku swych dziejÓw niespodziewa-
nie zatracił większośĆnarodowych idoli. Wyniesieni na piede-
Bibliogralia 317 staĘ przywodcy okazali się bandą kryminalistÓw i łajdakÓw.
Z ko|ęi wystarczy uważnie przyjrzeĆ się klasycznym radziec-
kim gieĄom' ktorzy mieli sfużyć zawzÓr obywatelom ZSRR,
a wszelki heroizm zn7kabez Śladu'
Jeden konkretrry przykład. Legendarna bitwa 16 listopada
1941 roku na przedmieŚciach Moskwy, pod roĄazdem Dubo-
siekowo. Z jednej strony _ dwudziestu ośmiuŻolnierzy z cz\rnł-
tej kompanii 1075. pułku piechoĘ 316. DP generała majora
Iwana Panfilowa' Za wzbrojenie mają Jedynie karabiny, grarraĘ
i butelki zbervyną. Z drugilęj strony - Niemcy, mają do dyspo_
zycji 54 czolgi. Działania hiflerowskich parrcerniakow wspiera
dwadzieścia baterli arĘlerii i możdaerzy'
Przed samą bitwą politruk Dijew miał wypowiedzieć slowa,
ktÓre niebawem obiegĘ caĘ kraj: ,,Wielka jest Rosja, ale cofać
się nie możemy: za narni Moskwa!''. Bohaterscy panfiłowcy
padli w boju, ale zdo|a|i zniszczyĆ wiele nieprąljacielskich
czo|gow i wToga nie przepuścili. Prezydium Rady Najwyższej
ZSRR na wniosek dow dcy Frontu Zachodniego generała ar_
mii Żukorva każdemu z nich nadało pośmiertnie Ęrtuł Boha-
ter a Związku Radzieckiego.
Legendą o Ęrm heroicznym czynle karmiono pokolenia ra-
dzieckiej rn|odzieĘ.
WIKTOR SI,WOROW
Jednak od samego początku ta sprawa budziła pewne wąt-
pliwości. Najpierw ,,Krasnaja mviezda" oznajrnila, Że na cze|e
28 bohaterow stał polttruk Dijew.' Niebawem w tej samej ga-
zecie lmoŻna bylro ptzeczytać, Że panfilowcami dowodził polit-
ruk Kloczkow'' Proby polączenia obu w jedną postać odniosły
skutek odwrotny do zarnierzonego. Bohater wszedł na karty
radzieckich podręcznikÓw w czterech odmianach: Dijew, Klo-
czkow, Kłoczkow-Dij ew i Dij ew-Kloczkow.
Kolejna niejasnośÓ: skoro wszyscy Żo|nierze zginęli' to w ja-
ki sposob poznaliśmy słowa bohaterskiego polttrukd
By|y teŻ wpadki duŻobardziej zaskakujace. Nic więc dziw-
lnęgo, że po wojnie caĘ epizod wzięLa pod lupę prokuratura
wojskowa. Wtedy dopiero na światłodzienne lvyszły prawdzi-
we rewelacje.
Rzeczywiście, za plecami była Moskwa, ale wciąż jeszcze
bylo dokąd się cofać: podczas bitwy na przedpolach Mos}nły
1o75. pułk piechoty oddał zajmowane pozycje, za co dowodca
i komisarz pulku zostali zdymisjonowani.
I jeszcze jedno. Skoro wsą/scy Żo|nierze i oficerowie z cŻa^Iat
tej kompanii zginęli, a na przedpolu płoną dziesiątki niemiec-
kich czołgÓw, to dowodca 2. baonu, major Rieszetnikow, byl
zobowiązany o tJrm zameldowac. Ale z niewiadomych prz'rcTln
tego nie ucąmił. Ptzeoczy| cafe zdarzenie?
o bohaterskim wycąyrnie nie meldowal dowodca 1075. pp
pułkownik Koprow, ani dowÓdca 316' DP generał major Pan-
fiłow' ani też generał porucznik KonstarrĘ Rokossowski, do-
wodzący 16. Armią. Co ciekawe, \iemcy też nie mieli pojęcia
o tej bitwie. A więc, skoro żaden z dow dcow frontowych nie
zameldował o t]rm bohaterskim cąmie' w jaki sposob dowie_
dziano się o nim w Moskwie?
Jako pierwsza napisala o nim centralna gazeta wojskowa
,,Krasnaja mviezda". Bohaterską bitwę przedstawil naoczny
świadek, tow. Krywicki, sekretarz literacki dziennika. Lecz czy'
rzeczyvłlściebył świadkiem Ęch wydarzen? W prokuraturze
wojskowej pytano goi czy 16 listopada 1941 roku przebywał
w okolicy rozjazdu Dubosiekowo? okazalo się, że wspomnia-
nego towarzysza nie było w pobliżu pola walki, w przeciwn1.m
razie rtie uszedłby z Ęciern z tego piekła. Podczas przesłucha-
nia przyznał, Że w listopadzie 1941 roku w ogÓle nie opusz-
I ,,Krasna;a rwiezdd',27 listopada 194I.
2 ,,Krasnaja z:łiezda", 22 stycznta 1942.
to
Żvrow - cIEŃ zwYcĘsTwA
czał Moskwy. o bohaterskim wycąmie dowiedział się z relacji
korespondenta wojennego Korotiejewa. Co prawda, Korotie-
jew też wolał nie ryąrkować i nie zb\iĘ| się do linii frontu
dalej' niż stacjonował sztab 16. Armii. Właśnietam, na Ęłach,
dzielnego korespondenta doszĘ słuchy o bohaterskim starciu
i, przyJąwszy je za' dobrą monetę, w te pędy przekaza| relację
do redakcji.
Sledztwo ujawniło teŻ żrÓdło liczb, ktonrmi ,,Krasnaja nlliez-
da" zadziwlla świat.
Redaktor naczelny gazety D. ortenberg wypytywał Korotie-
jewa, iiu żołnierzy liczy|a bohaterska kompania? Ten, po
chwili namysłu, odparł, że 3o-4o. Ustalono więc, że trzydzies-
tu. Ale to przecieŻ niemożliwe, Żeby wszyscy byli bohaterami,
nawet w Armii Czerwonej. Sam towarzysz Stalin w rozkazie rr
3o8 z 18 wrzeŚnia 1941 roku żądal'by ,,Że|azną ręką poskra-
miać tchorzow i panikarzy". Przed samą bitwą na pewno ze
dwoch spanikowało i chcieli się poddać' Zosta|i natychmiast
rozstrze|ani. Ilu więc zostało bohaterow? Tak jest: 28. A ile
niemieckich czołgow nacierało? Prą1'mijmy: po dwa na każde-
go bohatera. Wychodzi, Że czolg wbyło 56. Nacąelny, po chwi-
li namysłu, odjał dwa: 54 będzie lepiej wyglądało.
W toku śledztwa wyszty na jaw fzeczy, o ktorych prąlkro
wspomnieć, dlatego prokuratura woj skowa zachowała daleko
posuniętą dyskrecje. Blagier w można by ukaraÓ. Mogło się
dostać i naczelnemu. Ale z drugiej strony czyn panfiłowcow
znalazl się już na kartach encyklopedii i elementarzy, zostal
lvyryty w granicie, zł'oĘlrni zgłoskarni zapisał się w annałach
wojny, jako jeden z najbatdziej heroicznych epizodÓw' Poza
tym' w sprawę jest zamieszany marszałek Związku Radziec-
kiego Zukow. Blagierzy przedobrzy|i? To nic. Przecież caJa
historia ZSRR jest jedną giganĘczną konfabulacja.
Gdyby nie Zukow, heroizm panfiłowcow trafiłby pomięd4r
legendy' jak niestworzone opowieści o wycąmach chwackiego
Kozaka KuŹrny Kriuczkowa' ktory ponoć w I wojnie na jedną
lancę nabijał po siedmiu Niemc w'..
KuŹma Kriuczkow nie był jedyną legendą rosyjskiego oręża.
Aleksander TWardowski napisał poemat o tym, jak to szerego-
wy Wasyl Tiorkin wyszedł Tano w pole, patrąr - a tu sunie na
niego tysiąc niemleckich czołgowls Ros$ski żo|nierz, jasna
spra'wa, nie stracił rezonu...
3 A Twardowski,,WasylTiorkin" (Wrnl. Wl. Borrnski), Warszawa 1953.
II

Rosfiski lud pokochał TWardowskiego i jego Wasyla Tiorki-
na, ktory wychodził zwycięsko z każdej opresji. Wszyscy jed-
nak wiedzieli, Że to blaga spod znak'u barona Munchhausena.
T\rmczasem Ż:ukow nadał frontowej plotce o panfiłowcach ran-
gę rzęczywilstego wydarzenia' Sam przechwalał się prąy byle
okaĄL gdz1e ja, tam zwycięstwo! Pod moimi rozkazanr:i każde
niemieckie natarcie będzie zdławione! Moi ludzie umieraJą, ale
się nie poddaja!
w grudniu I94l roku ktośz jego podkomendnychprzecąr-
tat relacje o wyczynie.28 panfiłowcow i zameldował Żukowo-
w1. Żukow zaŻądał, by sporządzono spis polegĘch, kt rz.1
mogli wziąć udzia| w tej legendarnej bitwie _ iprzed-
stawił ich do odznaczeria. Wszyscy, ktÓrry znależli się na tej
liście,zostali pośmiertnie awansowani. od momentu, gdy Ra-
da Najwyższa wydała stosowny dekret, bohaterski cz\jm prze-
stal być dziennikarską konfabulacja i stał się faktem.
Nawiąsem mowiąc, nie wszyscy, ktorryr trafili na listę, zgi_
nęli. W spisie zabitych bohater w zna''eż|i się rownież dezer-
terzy, kt rzy przeszl.i na stronę hitlerowcow.
OpowieŚć o panfiłÓwcach była tak niewiarygodna, Żebudzi-
ła nieustaj4ce zainteresowanie badaczy. Na długo przed gŁas-
nostią i piertestrojką redaktor Kardin w miesięczniku ''Nows
mir'' poddał tę niedorzeczną historię bezwzględnej ana|izie'
W jego ślady poszli Sokołow, Lulecznik iinni. Z czasem doszła
cała masa kryĘcznych publikacji i w efekcie epizod ten wy-
pad| z karronu opowieści o bohaterstwie radzieckiego oręŻa.
T'^"""".m na robotnicąrm froncie należało rÓwnać d. Al:]
ksieja Stachanowa.
W latach trrydziestych gÓrnicza norma przewidy'wała uro-
bek w czasie jednej zrniany siedmiu ton węgla. 3I sierpnia
1935 roku g rnik Stachanow wyrąbat nie siedem, |ęcz Io2
tony! I zaczą| się w kraju szerz7rć ruch stachanowski. W ślad
za Stachanowem rzucono się wykony'wać po dziesięć norm na
jednej zmianie. Po dwadzieścia! Propaganda ochrzciła Ęch
ludzi stąchąnouscamt, zaślud _ stąkanowcąmt.a
Po kilku dziesięcioleciach wyszĘ na jaw pikantrre okolicz-
ności tego wycą/nu. Stachanow rzecrywiście wyrąbal 1o2 to-
4 Stakan (ros.) - szklanka, najczęściej stosowana w Rosji miara
spo4rwanego a]koholu [prąrp. tłum.].
t2
ŻvlKo!fr - cEŃ zwYcIĘsTwA
ny węgla, ale..' Po pierwsze: na czas rekordoweJ zrniarty pozo-
statym gÓrnikom przodkow1.rn kopalrri,,Centralnaja-Irmino''
odłączono sprężone powietrze, po to by utrąrmać maks5rmalrre
ciśnienie w mlocie pneumatycznym Stachanowa. Po drugie:
rytm produkcfiny całej kopalni został postawiony na głowie.
Po trzecie: wyrąbany przez Stachanowa węgiel trzeba było
odtransportować z przodka' A zatem _ wsąrstkie wozki dla
Stachanowa! Wozkom Stachanowa zielone Światło! Pozostałe
brygady niech czekaj4.
Zastosowano też inne sztuczki. Bardzo wiele za\eżało od
metody naliczania urobku. G rnik na przodku nie jest sam.
Wyrąbany węgiel trzeba odgarniać' ładować na wozki, przeta-
czać, dŹvigać stemple i umacniać przodek. Jeżelirozdzielimy
w1rąbany węgiel na wsąrstkich, ktÓrzy pomagają przodkowe-
rnu i zabezpieczaj ą j ego pracę, otrzymamy właśniesiedem ton
na jednego. Podczas rekordowej szychty Stachanowa zastoso-
wano bardziej awangardową metodę obliczen. Wszystko, co
wyrąbał' zapisano tylko jemu' wsąlstkie tony prąrpisano tylko
jego zasłudze. A ci, kt rzy odgarniali, ładowali i przetacza|i
węgiel, ktÓrzy umacniali przodek za Stachanowem' wylądowa-
li w innej tabeli.
w taki właśniesposob u4rskano wszechnlłiązkowy rekord'
Robotniczy Wcryn Stachanowa, to klasyczna radziecka li-
pa. A sam Stachanow jest bohaterem w lipnym wiericu.
Inni radzieccy herosi rozmaitego autoramentu także okazalri
się funta kłak w warci' Ludzie wymyślali dowcipy i pikantne
czastuszki o papierowych boĘ szczach.
Postawimy kropkę nad,,i''. Nie twierdzę, żepodczas wojny
nie było powszechnego heroizmu. Mamy bohaterski nar d,
ktory nie raz dokonywał cąrn w godnych zachwytu. Ale nasi
agitatorzy i propagandyści nie wiadomo dlaczego opisywali
nie bohaterow' tylko bohaterszczyznę -innymi slowy, wciskali
kit' Z czasern nieubłaganie ca\r ten kit się wykruszył.
I oto problem dla ideologow: na kim ma się narÓd wzoro-
wać? Na Leninie-syfilityku? Amoże na podziemnej organizacji
Młoda Gwardia, ktora zaistrriała tylko w umyśle pisarza Fa-
diejewa,5 do cna przesiąknięĘ.rrn alkoholem?
5 Aleksander Fadiejew (I9o1-1956],
wieloletni przewodniczący
Zwiaz'ku Pisarzy Radzieckich, klasyk socrea]izmu. Zastrzelił się
w 1956 roku. Powieść'Młoda Gwardia'' (1946) była glory{ikacją kom-
somolskiej konspiracji antyhitlerowskiej lprąrp. tłum.|.
13
WIKTOR STIWOROW
Kraj niezwłocztie potrzebował idola, ktorego mÓgłby posta-
wić na granitowym piedestale. Wtedy wodzowie uradzj|i: Żu-
kow. Żukow - wybawca ojcryzny| Żukow - bohater na biatym
koniu!
Tak oto narodzil się nowy kult jednostki'
stki nam *" b:I
kuje. Kult Zukowa wprowadzono więc sprawnie i szybko.
o Żukowie powstawaĘ kolejne legendy, jedna piękniejsza od
drugiej.
Marszałek Wielkie go Zwycięstwa!
Nigdy nie doznał Żadnej klęski!
Gdzie Zukow - tam zwycięstwo!
Żukowow'i starczy jeden rzut oka na mapę, aby przejrzeć
zarniatyr wrogal
Pojawiały się nawet takie głosy: .,Ąch' gdyby Zllkow jeszcze
Żyl|.".u
Towarąrsze na Kremlu roztłząsają: pochować [-enina, czy
zostawić w charakterze poglądowej pomocy naukowej? Nie
ma się nad czym zastanawiać. Ciało Lenina Śmialo moŻna
wynieśćz mauzoleum. Kult Ż'ukowa całkowicie wypart kult
Wło d zimierz a l|jicza.
A w kraju już chodzą stuchy, Że marsza|ek Zukow był nie-
doceniany' Za swe heroiczne cąmy zaledwie czterokrotnie zo-
stał Bohaterern Związk'u Radzieckiego. Nasza historia zna tyl-
ko dwa takie prą1padki. Drugim był marszałek Zlviązku Ra-
dzieckiego Leonid Breżniew. Dlatego chcąc w5mieść Żukowa
ponad przywodczy geniusz Breżrriewa, planuje się odznaczyć
Żukowa pośmiertrrie piątą gwiazdą i ogłosić go Bohaterem pię-
ciokrotryrm. Pad|ateż propozycja, by ustanowić t5rtut Genera-
lissimusa Rosji i pośmiertnie nadać go Żukowowi.?
Ale nawet tak wielki zaszczyt wydaje się jego wielbicielom
niewystarczajacy' oto zdeklarowany ateista, czlonek Związkw
Dziennikarzy Rosyjskich Diebierdiejew, proponuje wlączyĆ
Żukowa w poczet świętychRosyjskiej Cerkrłri Prawosławnej.8
Diebierdiejew sam nie wierzy ani w diabła, ani w święĘch,co
6 ,,Krasnaja zułiezda",4 lutego 1997.
7 ,,Krasnaja zułiezda''' 3 sierpnia 1996.
I lbid..
I4
Żurow - clEŃ zwYcĘsTrvA
osobiście potwierdza. Sytuacja dośćtypowai przez cały )o(
wiek osobniry rożnego autoramentu zrnusza|i nas byśmy
uwierzyli w coś,w co sami nie wierąrli.
Aby znowu nie narobić głupstw wystarcą1 prąpomnieć so-
bie' co, myśleli, mowili i pisali o kandydacie na Świętego ci,
ktorzy znali go lepiej od nas. Zamiast dzisiejszych pismakow
poshrchajmy wspołczesnych Zukowowi, jego dow dcÓw, towa-
rTysTy broni i podwładnych.
rv
'r
(Jeneralissimus ZSRR Jozef Wissarionowicz Stalin:
-Marsz,a-
lek Zukow, wyzbywsa1 się wszelkiej slaomnoŚci i ogarnięty
poczuciem własnej ambicji, uważał, że jego zasługi są niewla-
ściwieoceniane. W rozmowach z podwładnymi prą'.pisywał so-
bie opracowanie i przeprowadzenie wszystkich najważniej-
szych operacji Wielkiej Wojny ojczyżnianej, włącanie z Lyni
operacjami, z ktÓrymi nie mial nic wspolnego".g
Marszalkow'ie Związku Radzieckiego Nikołaj Bułganin i Ale-
ksander Wasilewski całkowicie podzielali opinię Stalina. Po-
wiem więcej: to oni własnoręcznie napisali te slowa i 8 czerw-
ca 1946 roku skierowali do Stalina projekt rozkazlu o Żluko-
wie. Faksymile projektu opublikował .Wojenno-istoriczeskij
żurnał'.lo Stalin zgodzi| się z ich stanowiskiem i podpisał do-
kument.
Marszalek Związku Radzieckiego KonstanĘr Rokossowski
znal. Żukowa osobiŚcie prawie p ł wieku. Początkowo był
wręczjego dowodcą i sam go awansował.
A było to tak. w l93o roku Rokossowski dowodal7. Sarrrar-
ską Dywiąą Kawalerii im. Angielskiego Proletariatu. A Zukow
w tej dywizji był dowodcą 2. brygady. Oto frag;rnent opinii Ro-
kossowskiego, pisanej 8 listopada t93O roku:
'Cechuje go
niezwykły up r i chorobliwe ł\'ręcz sarnouwielbienie.. l l
Mepomiernemu samouwielbieniu Zukowa towarzyszyla nad,-
mierna skłorrnośćdo alkoholu, wg'atkowa rozvliązłośĆseksual-
na i nieludzkie okrucienstwo. W Armii Czerwonej zazwyczaj
nikt się nie uskarża, ale oknrcienstwo Zukowa przevvyŻszalo
nawet wczesne zvtyczajowe normy. Komuniści przez 25 lat
9 Rozkaz ministra Sił Zbrojnych ZSRRnr oo9 z dnia 9 czerwca 1946.
Io
,,Wojenno-istoriczeskij żurnał'', nr 5/1993' s' 27'
1l
,,Wojenno-istoriczeskij żurnal", nr 5/t99o, s.22.
15

WIXTOR SI'WOROW
wa'.ls
uwolniĆ brygadę od sadysty.
okrucie stwo w Armii Czerwonej zawsze umiano docenić'
DowÓdca-sadysta jest na wagę złota. Ale Zukow by| zbyt
okmtny.
Rokp źniej, 31 grudnia 1931 roku, opinię o Źukowie pisze
Siemion Budionny - członek Retutaojensotuiefrl,|n szef Inspe-
ktoratu Kawalerii Robotniczo-Chłopskiej Armii czerwonej'
TJważa on, Że Ż:ukow jest niezłomnym czlonkiem partii' lecz
dodaje: rnoŻna zaobserwować u niego nadmierne okrucier1-
stwo.rs :
żurow - creŃ zwYcĘsTrpA
Siemion Budionny zr.arryby|ztego' że lubił rtieraz trzasnąć
w pysk. Nie krępował się, jest na to wystarczająco świadectw'
Rzecz jasna' nie bil Żolnierz5r, Ęlko dowodc w. Jednak sĘl
Zukowa nawet dla Budionnego był nie do prądęcia.
Dowodca Białoruskiego okręgu Wojskowego komkor Kowa-
low w opinii na temat Żukowa pisze:
'MiaĘ miejsce prą;padki
grubianstwa wobec podwładnych, za' co z ramienia partii tow.
Żukow otrz5rrnal naganę''. 17
Marszałek Związkw Radzieckiego Andriej Jeremienko w sty-
czniu 1943 roku był generałem Porucznikiem, dowodcą Fron-
tu Stalingradzkiego. Zapis z jego dziennika z L9 stycznia
1943 roku: ,,Zukow, ten uzurpator i cham, odnosił się do
mnie bardzo ż|e, po prostu nieludzko. Deptał wszystkich na
swojej drodze. [...] Już wcześniejpracowałem z towarzyszern
Żukowem, znam go jak zĘ sze|ąg. To człowiek straszny i ogra-
niczony. Karierowicz pierwszej wody". 18
Marszałek Związ,ku Radzieckiego Zacharow:'Powstała bar-
dzo napięta sytuacja. W tych warunkach marszałek Zuliązku
Radzieckiego Ż:ukow, koordynujacy dziaLaria L. i 2. Frontu
Ukrainskiego nie był w stanie wystarczaj4co sprawnie zorga-
nizować wspołpracy woJsk odpierajacych nap r wroga i został
przeniesiony przezNaczelrre Dowodztwo do Moskwy'.'g Te sło-
wa marszałka Zacharowa potwierdza telegram Stalina: ,,Je-

stem zmuszony prąrponmieĆ, Że powierzyłem Wam koordyna-

Następnie Zukow zostaje dowÓdc
cję działar1 wojsk I. i 2. Frontu Ukrainslidego' tJrmczasem
dionny wspominal, jak Żukow roz
z Waszego dzisiejszego raportu wynika, Że nie bacząc na po-
i 1ak z nadmierną surowością obi wagę chwili, nie jesteście dostatecznie zorientowani w sytu-
porządek.'''6
acji: nie jest Wam wiadome, iŻwrÓE zajał Chyłki i Nową Budę;
12 w Armii Czerwonej nie używano w wczas stopnl generalskich' nie więcie o decyzji Koniewa użycia V Korpusu Kawa_lerii
Istrriałv ĘrtuĘ odpowiadające śzczeblowidowodzenia' PowyĘ pgl- Gwardii oraz KPanc Rotmistrowa w celu zniszczerria wroga,
i.-";lt" tti o*t'tys tao' aca brygadv), potem - komdsu (dowodc-a
ktory wydostał się z okrąŻenia'."'.
a ;]ij; i;rrJ-, (a i'oa"a kopusu), ion'to;n/'ałm (dowodca armii) II Nie chodzi tu o jakieśprą1rpadkowe wioski, zajęte przez
stopnia, komondarm I stoPnia
lek Związl<u Radzieckiego. W NiemcÓw' Był to jeden z najbardziej dramatycznych momen-
tÓw wojny'
W lutlrm 1944 roku na praw5nn brzegu Dniepru dwa ra-
dzieckie fronty zamknęły pierścien okrążenia wok ł wielkiego
kiego [przyp. tlum.l.
13 K. Rokossowski [w:| .Wojenno-istoriczeskij żurnał"'nr 1o/1988'
zgrupowania wojsk nieprą{aciela. 7-adaniem niemieckiego
s. 17.
ta Rewwojensotuiet - Rewoluc5{na Rada Wojskowa (1918-1934) |7 MarszaĘ SorłżatskorłoSojtlzą Moskwa 1996, s. 35.
[prąp. tfum.|. l8 żurnał', nr 5/1994, s. 19.
lĘ ,,Wojenno_istoriczeskij żurnał'''nr 5/199o, s' 23' ',Wojenno-istoriczeskij
rs ,,Krasnaja atiezda", 1l lutego 1964.
t6 żurnal'', nr 1/1992' s' 76'
',Wojenno-istoriczeskij
T7
16
 ' Żurow - cmŃ zwYcĘsTwA
WIKTOR SI'WOROW
dowÓdztwa było przerwać okrążenie ' Zadariem radzieckiego - bienca Stalina. W lutym 1943 roku Rotmistrow był generalem
porucznikiem wojsk pancernych. W luĘm 1944 roku, czy|i
nie pozwolić nieprąrjacielowi się wydostać' W rejonie walk
w chwili o kt rej mowa, był marszałkiem wojsk pancernych.
tyty^a*u radzleckie}ionty' dwa sztaby i dwoch dowodzących:
generarowie armii Iwan Koniew i Nikolaj Watutin' Każdy
widzi Stalin nawet w swoich szyfrÓwkach nie chce ujawnić, że
śytuacięna sw j sposÓb, każdy podejmuje własne decyzje' wprowadza do boju 5. APanc. Aby pomniejszl1ć znaczenie tego
faktu, Stalin mÓwi o korpusie Pancernym Rotmistrowa' Kto
lioora1i.ro*"rrie działan dwoch frontow z Moslsrry było
zatem
niez*rytte trudne. Sytuacja zmieniała się bĘskawicznie'
wie w cąrm rzecz, tert zrozumie.
W sziabach frontow kaŻdy meldunek trzeba bylo przygoto- A zatem, aby nie pozwolić nieprąrjacielowi wyrwać się
z ok'rąŻenia, dowodzący 2. FYontem Ukrainskim generał armii
waĆ, zas4rfrować, wysłać do Moskwy, tam go odszyfrować'
Koniew wprowadził do boju 5. APanc i V KKaw. stalin w Mo-
ocęnić, poa;ae decyĄe, zaszylfrować, odesłać' 7anim się
go
skwie wiedziat o tym' A Żukow, ktÓry znajdował się w rejonie
odsąyrfruje, sytuacja gruntownie się zmienia i rozkaz'l z Mosk-
wy nie są adekwatrre do nowych okoliczności'
walk i miał koordynować działania dw ch front w, nie wie-
stalin nie może opuściĆMoskrvy' Ma problemy nie tylko na dział. Dlatego Naczebry W dz zlxlraca uwagę swemu zastępcy,
że ten nie ma pojecia o rzeczywistej sytuacji i nie daje sobie
praw)rm brzeguDniepru. Dlatego posfa wrejon walk swojego
rady z powierzonymi mu obowiązkami.
)."iap"a Zrrliowa. ota fron y podporządkowano Zukowowi
i miaiy dzialaĆ pod jego rozkazami' Wtedy właśnienastępuje Aby nie przedhiaĆ opisu, przytoczyłem jedynie fragment
depeszy Stalina. Całośćjest utrąrmana w podobnym tonie.
moment przełomowy: nieprąrjacie| zacryma przebijać się
z okąŻenia. Stalin jest w Moskwie, ale zla sytuację i wie' Niebawem Stalin wysłałdo Zukowa jeszcze jeden telegram
przełamuja pierścieri' podobnej treści.A następnie polecił mu wrocić do Mosku1r:
w ktÓrym miejscu niemieckie dywizje
e ŻukZw, ktÓry przebywa w rejonie dzialan wojennych' nie i tak w rejonie walk nie rna z niego żadnego poĄrtku! | jeże|i
meldunki' w ktorych zapew- komuniścitwierdzą, że Żukow nie przegrał ani jednej bitwy,
ma o Ęrn pojęciai śleStalinowi
radzę im, żeby przypomnieli sobie walki z 1944 roku na pra-
nia, Że nic poważnego się nie dzieje'
wym brzegu Dniepru. Potężne zgrupowanie wojsk nieprąia-
Zwroćmy uwagę na pewną osobliwośćw depeszy Stalina'
pan- ciela zostało wzięte w kleszcze bez jakiegokolwiek udzialru Żu-
V KKaw Stalin wymienia z numeru, natomiast korpus
kowa. Do niego należało Ęlko zatrzyrnarie okrążonychwpier-
cerny Rotmistrowa - tylko z nazvłiska dowodcy' Dlaczego?
nie ścieniu.Żukow nie poradzil sobie z t1rm zadaniem i poni sł
A dlatego, że nawet w zaszyfrow'dnych telegramach rzeczy
eufemizmow sromotną klęskę. Większośćwojsk niemieckich wyrwała się
ar"ąr*.r'o po imieniu. Często uĄrvvano Ęrpu:
,,utrąrmae wiadome wam miasto", ,,dojśćdo
linii wiadomej z pułapki i wycofała bez żadnych przeszkÓd'.
kręgu Dow dztwa Marszałek Związku Radzieckiego Siergiej Biriuzow: 'Od mo-
rzeki;' itd' Zatniast nazwisk z Naczelne$o
"Wasiliew'' - to
pseudonimami' Na przyktad mentu obj ecia przez towarzysza Zukowa teki ministra obrony,
posfugiwarro się
Nie' niełatwo' Pseudo- w Ministerstwie zapanowały warunki nie do zriesienia. Żu-
marsłet wasilewski. Łatwo zgadnąĆ?
kow miał swoja metodę: tlamsić''.2o
zmieniano, bez określonego porządku' Dzisiaj
nimy często
Marszałek Związku Radzieckiego Siemion Timoszenko znal
'Wasiliew''tomarszalekWasilewski'anazajutr-z"Wasiliew''to
dziś_ Zr:kowa od wczesnych lat trzydziesĘch. Stał wtedy na czele
Stalin. Wczoraj ,,Konstantinow" to marszałek Żukow' a
funkcjonował korpusu, w ktor5łn Żwkow dowodzil pułkiem. oto opinia Ti-
marszałek Rokossowski. A jutro Źukow będzie
jako "Juriew", Rokossowski jako -Kostin"' Stalin jako "Iwa- moszenkj: ,,Znarn Żukowa z czas w wsp lnej długoletniej
służbyi muszę szczerze prąrznać, Że pęd do nieograniczonej
now".
władzy oraz przekonanie o wlasnej nieomylności miał jakby
w qrm samjrrn celu zmieniano rownież rraawy najważniej-
we krwi. Szczerze mÓwiąc, rie raz i nie dwa przesadzał. Wzez
szych'^łiaz,k w takĘcznych' W lutym 1944 roku Stalin
mÓw'i
o korpusie pancernyrn Rotmistrowa' Jednak w Armii Czerwo-
nej taki korpus nie istniał już od roku''była za to 5'
Armia 20 Oktjabr'sklj plenum CK KPSS. Sti.erngraficzesklj otcziet, Moskwa
ulu-
Palrcerna Gwardii, dowodzona przez Pawla Robiristrowa'
1957.

19
18
WIKTOR SI'WOROW
cały czas, odkąd zostal dowodcą pułku i pÓŻniej' miat z tego
powodu ciągłe zatargi''.2'
Marszałek lotnictwa Aleksander Nowikow: ',Jeżeli chodzi
o Żukowa, to chcę powiedzieć przede wsąrstkim, że jest to
człowiek niezmiernie kochajacy w|adzę i samego siebie, uwiel-
bia sławę, okaąrwanie mu szacunku i pochlebstwa' Nie znosi
sprzeciwu".22
Marszałek Związku Radzieckiego Filip Golikow juŻw 1946
roku powiedzia|, co myślina temat Zukowa. ,,Dosyć stanow-
czo przeciwko Zukowowi wystąpił Golikow. Zarzucil^ mu nie-
konsekwencję i arogancje wobec oficer w i generał w."2s
W pażdnerniku 1961 roku, podczas )O(I zjazdu KPZR, mar-
szalek Golikow ze zjazdowej trybuny zwymyŚlał Zukowa
w obecnościprą1byĘch z calego świata delegacji prawie stu
partii komunisĘcznych i dziennikarzy Światowych agencji in-
formacyjnych.
Marszałek Związku Radzieckiego Iwan Koniew na łamach
.Prawdy" dal wyraz temu, co naprawdę myśIi o Ż'ukowie.2a
Paristwo radzieckie zbliż:Jo się wlaśniedo kolejnego Wielkiego
Jubileuszu: 4O-lecia przewrotu bolszewickiego w 1917 roku.
Na prawo i lewo dekorowano meda]ami zasłużonych i rlie?A-
slużonych. I wtedy marszałek Koniew wygarnął, co mu |eĘ na
wątrobie! Wielbicielom Żukowa radzę odszukać tę gazetę. Ko-
niewwypomniał mu Łuk Kurski i Berlin, atakżę wspomniany
juŻ epilzod' na praw5[n brzegu Dniepru. Przedstawił go jako
tępego żołdaka i skonczonego łotra. Nie wiem, czy artykuł
powstai na zamowienie, czy był dziełem spontaniczn1rm, ale
Koniew nigdy potem nie wycofał się z wypowiedzi dla
,,Prawdy".
Jeżeli nawet uzreamy, że Koniew przebrał miarkę, to co
zrobić z pozostĄrmi świadectwami? Najwyżsi dowodcy woJ-
skowi, każdy, kto tylko nosił na pagonach marszalkowskie
gwiazdy - wsąrscy byli przeciwko Źukowowi: generalissimus
Stalin' marszalkowi e Związku Radzieckiego Bulganin, Wasi-
lewski, Jerernienko, Koniew, Tacharow, Golikow, Rokosso-
wski, Timoszenko, Biriuzow. I{aŻdy' kto Ęlko zechce, bez
2t IbId.
22 N. Smirnow, Wpłot'do uasszej miery. Moskwa 1997' s. 139.
23
,,Wo;enno-istoriczeskij irurnal, nr f 2/1988, s. 32.
2a
,,Prawda", 3 listopada 1957.
20
żUKow - cIEŃ zrpYcIF.sTwA
trudu znajdzie świadectwa zdecydowanie negatyvmego sto-
sunku do Żukowa wsąlstkich pozostałych marszałkÓw Zvł\ąz-
ku Radzieckiego. Budionny, Woroszylow, Czujkow, Goworow,
Sokołowski, Moskalenko, admiral mar5marki wojenneJ Ku-
zniecow - wszyscy byli z nim skonfliktowani.
Zejdżmy stopieri niżej, wysłuchaj my opinii 4-gwiazdkowego
generała. Głos ma Bohater Zwia2ku Radzieckiego, generał
armii Georgij Chietagurow: .Żukow? 7-awsze chamski, aż do
szpiku kości''.25
Chietagurow niemal całą wojnę słuĄlłjako szef sztabu ar-
mii' zawsze na najtrudniejszych odcinkach: w 1941 roku pod
Moskwą, w latach 1942-|943 - pod Stalingradem. W 1944
roku był szefem sztabu 1. Armii Gwardii. Z Żukowem niena-
widzili się do bolu. Żukow obrzucal go najgorsąrmi wyzwiska-
mi, Chietagr'row nie pozostawał dłużny.Gdyby był tttższy
rangą, Żukow zastrzdrl|by go na miejscu. Ponięważ był szefem
sztabu najlepszej armii, to ,jedynie" wylecial ze stanowiska
i został... dowodcą dywąi.
Tnrdno to sobie wyobraziĆl Pod sam koniec wojny, generała
z takim doświadczeniem sztabowym Żukow degraduje na sta-
nowisko dowÓdcy dywizji, pomijając stanowisko dowÓdcy kor-
pusu i szefa sztabu korpusu.
Generał w, ktorzy godzili się na wyzw.iska i mordobicie,
Żukow awarrsował.
Ale możemy zejśćjeszcze niżej. Generał porucznik Aleksan-
der Wadis, szęf załzĄdu kontrw5rwiadu SMIERSŻG Grupy Ra-
dzieckich Wojsk okupacy'nych w Niemczech raportował
w sierpniu I945 roku: ,,Żukowjest arogancki i wyniosĘ, pod-
kreŚla swoje zaslu$i, na ulicach wiszą plakaĘr: łNiech żfie
marszałek Żukowr'.27
C4ł nie wydaje się wam, że opinie Ęch, ktÓr4y znaliŻukowa
osobiście, są za'dziwiająco zbileżne?
Jeślinie dajemy wiary Stalinowi, marszałkom, generałom
i admirałom - posłuchajmy prosĘch ŻolniernJ. Żolnierze maj4
na Zukowa Ęlko jedno określenie: rzeżnik.
25
,,Krasnaja młiezda",30 listopada lgg6.
26sM rć szpiegom). W latach
1943-19 działający w ramach
struktur red.l..
2' B. Sokołow, Nieiztuiestng! Żukotu: portriet
biez riehlszi. Mir,isk
2000, s. 538.
2I
WIKTOR SI'WOROW
Moraouicie w środowiskugeneralskim i na nizszycl
szczeblach Armii Czerwonej było rozpowszechnione tak samo,
jak W adzieże czy pij anstwo.
Sekretarz Kc wKP(b) Białorusi towarzysz Gapienko jesienią
1941 roku został mianowany członkiem Rady Wojskowej 13.
Armii Frontu Brianskiego. Skierował do Stalina telegram,
w ktorym pisał o Ę/m' jak dowodzący na Froncie Brianskim
generał porucznik Jeremienko pouczał Radę Wojskową 13.
Armii. W telegramie wspomniany jest generał porucznik Je-
fremow - zastępca dowodcy Frontu Brianskiego. ,,Jeremienko
nie pytajac o nic, zaczd' zarzucaĆ Radzie Wojskowej tchorz'os-
two i zdradę ojcryzny. Na moj e uwagi, Że nie naleĘ W g|aszaĆ
aŻ tak ciężkich oskarżen, Jeremienko rzucił się na mnie
z pięściami i kilka razy uderzy| mnie w Lvłarz, groŻąc tozsttze-
laniem. oświadcqyłern, Że rnoŻe mnie rozstrzelać, ale poniżać
komunisĘ, deputowanego Rady Najwyższej nie ma prawa.
Wtedy Jeremienko wyciągnął mauzera, ale przeszkodzila mu
interwencj a Jefremowa. Następnie zacząl groziĆ Jefrem owowi.
W czasie calej tej bezsensownej sceny Jeremienko histerycz-
nie przeklinał, a następnie' kiedy nieco opadĘ emocje, zacząl
się chwalić, że niby to za zgodą Stalina pobił kilku dowodcow'
a jednemu rozbił głowę.''28
Jeżeli generał porucznik dowodzący frontem rnoŻe bezkat
nie obić Bębę sekretarzowi Kc WKPfu) Białorusi i członkowi
RadyWojskowej 13. Armii, jeże|irnożegrozić swojemu zastęp-
cy, też generałowi porucznikowi - to co może zrobić ze Z\^ry-
k\rm generałem majorem' ktory dowodzi zaledwie dWzjącTy
korpusem? MoŻe z nim zrobić wszystko, co mu się Ąrvrnie
podoba.
Na niżsą1ch szczeblach działo się to samo. Kiedy dowÓdca
korpusu obił gebe dowÓdcy Ąrwizji, ten wzy'wal do siebie do-
wodcÓw pułkow i wyiryvła| się na nich. Mordobicie szło od
samej gory do dołu.
Nalezy zaznaczyć, Że zapobicie człortka RadyWojskowej 13.
Armii, jak i za wiele podobnych incydentow' Jeremienko nie
poniosł żadnych konsekwencji. Pozostał na czele Frontu
Brianskie$o . Zosta| ranny, poŹniej dowodził 4. Armią Uderze-
28
,,Wojenno-istoriczeskij Ż.urna]", nr 3/1993, s. 24. [odsyłacz do
Archiwum Prezydenta Federacji Ros$skiej, zesp l 73, rejestr 1, teka
84, karĘ 30-3r']'
2Ż
żvrolł- cIEŃ zwYcĘsTwA
niową, a po odniesieniu kolejnych ran - Frontem Stalingradz-
kim. Wskutek odniesionych ran Jeremienko kulał,. chodził
o lasce, ktorą się podpierał - i ktorą tlukł po oficerskich łbach.
Jednak pod względernzdziczerlia Jeremienko nie mogł konku-
rować z Zukowerr.. W porownarriu z nim wydawał się całkiem
znośnym dowodcą.
Powszechnie wiadomo, że Zukow doŚć rzadko lat podlegĘch
mu oficerow' Zdatza|o się niekiedy' że ktÓryŚ dostał rękawicą
w twarz, albo pięściąw zęby. Ale' powtarzarn, zdarza]'o się to
nieczęsto' Po cÓż bić olicera, skoro można go zastxze|iĆ? Żu-
kow uciekał się do mordobicia glÓwnie wobec generałow. Lał
ich często i mocno. Sprawiało mu to widoczną prązjemność.
Czasami rzuca| się też na marszałkow.
opowiada reżyser Grigorij Czuchraj: ,,Przez czas jakiŚ nie
mvaŻałem na to, co się dzieje. Nagle usĘszałem halas. odwro-
ciłem się i zamarłem: Zukow i Koniew skoczyli siebie do gar-
deł. Zaczęli się szarpać. Rzuciliśmy się, żeby ich rozdzie|ić" .29
Nie zdziwiłbym się' gdybym zobaczyrł dwoch radzieckich
generałow, ktorzy w eleganckim towarzystwie leja sie po mor-
dach. To zllykl.a sprawa. Ale żeby marszalkow'ie?... Berlin
zdobywaĘ dwa fronty: 1' Białoruski i 1. Ukrainski, a więc
Żukow i Koniew. Po wojnie marszałkowie-wyzwoliciele stoczyli
pojedynek' lecz nie na słowa, a tradycffnie - na pięści.
Radzieccy marszałkowie powinni byli uczyć się od rodzi-
mych knajakÓw. Ci prą,najmniej mają pewne zasady. Gdy
rzecz dojrzewa do mordobicia w miejscu publicznym, pada
propozycja:''Może wy'dziemy?". Ąrmczasem marszalkowie,
poerynajac od Zukowa, jak tylko cośim nie pasuje - z miejsca
w pysk. W miejscu publicznym, nic sobie nie robiąc z obec-
ności generalÓw, akademikÓw, wybitnych arĘstÓw. Dlaczego
nie może jeden marszałek wezwać drugiego do gabinetu i tam
prry|oĘć mu w nos! A potem w szczękę| A potem z kopa!
WspÓlczesna Armia Rosyjska zdumiona jest sadyzmem,
ktory oficjalnie określa się terminem ,,stosunki nieregulami-
nowe'' _ czy|1 tak zwana fala. Pod tym terminem k5{e się
bestialskie poniżanie godnościludzkiej, bicie, tortury, kato-
wanie, bestialskie morderstwa. Socjologowie łamią sobie gło-
wy: skąd to się wzięło?
Jak to skąd? od naszych generałow i marszałkÓw! od dwu-
krotnych BohaterÓw Związku Radzieckiego, od trzykrotnych
29
',Krasnaja zwiezda''' 19 września 1995.
23
WIKTOR SI'WOROW
BohaterÓw i od czterokrotrrych. Od Czujkowa i Gordowa. Od
Jeremienki i 7-ac|tarowa' od Moskalenki. od Żukowa.
vI
-1 Żukowa przeszło do legendy. W czasie wojny
\-rhamstwo
i w czasie pokoju zlnracal się per ,,ty'' do każdego, kto był
niższ5l rangą, poczĄwszy od Ęch, ktÓrzy mieli po trzy i po
cztery gwiazdki na Pagonach. Nawet począwszy od tych' kto-
rzy nosili takie same marszałkowskie gwiazdy na pagonach.
Marszałek Związku Radzieckiego Rokossowski wspomina:
.Polączyłem się z Żukowem linią WCz.{ Podczas rozmowy by-
łem zmuszony oświadcryć mu, że jeślinie zmieni tonu, to
odłożęsluchawkę. Chamstwo, na jakie sobie w tym dniu po-
mł a]al, pr zekr aczało wszelkie granice''. 3'
Historycy znaj a poj eci e niezannier zone go świadectwa. o nla-
cza, Że co prawda świadękmowi i pisze jedno, ale spomiędąy
wierszy jak szydlo z worka wychodzi cośzupełnie innego.
I wlaśnie to coś- to czysta prawda.
Zwiadowca Władimir Karpow przeszedl caĘ szlak bojowy.
Na froncie wykonywał najbardziej niebezpieczne zadania -
wielokrotnie udawał się na ĘĘ wroga, aby schw1'tać i dopro-
wadzić ięzyka".
' Nasłuch łącznoŚci radiowej może uzyskaÓ i przearraluowaĆ,
Ęsiące danych. SpecjaliŚci od namiaru dŹ:więkowego mogą
okreŚlić położenie dowolnej baterii artylerii. Analitycy z jednego
zdjęcia lotniczego moga odczytać zmiany w ugnrpowaniu nie-
prĄacie|a' Specjaliści od dekryptażlr mogą rozszyfrować infor-
macje wielkiej wagl. Ale dowodca wciąż ma wątpliwości:czy
przed nami stoi DywĘa SS Jotenkopf', czy tak dobrze działa
ich dezinformacja? Wtedy pada rozkaz: dawajcie 'języka''!
I Karpow doprowadzal 'ięryka" ' Za to odznaczono go Z|otą
Gwiazdą Bohatera Zw7ązku Radzieckiego. Po wojnie zabrał się
za pisanie, został sekretarzem Związku Pisarzy Radzieckich.
Karpow więlokrotnie spoĘkał się z Zukowem i napisał o nim
pochwalrrą książkę: jest wielki, potęŻny, niezllłycięŻony. Ale
spomiędzy wierszy wylania się zupeheie inny obraz Ż'ukowa.
Oto fragment rozmowy pisarza z wielkim dowodcą.
'Zukow popatrzył na mnie'
przeniosł wzrok naZłotąGwiaz-
dę na mojej piersi i zapytat:.
30 wcz _
linia wysokiej częstotliwości, tanl. rządowka [prą1p. tłum.|'
31 ,,Wojenno-istoriczesk| żurnal'' nr 6/1989, s. 55-
24
żuxow - cmŃ zwYcĘsTwA
W
- 7a' co dostałeśgwtazdę?
i:,, _ 7-,awyprawy po <językao...
f;
Twarz Żukowa wyraŹnie się rozjaśntła,zawsze serdecznie
odnosił się do zwiadowcow.
I
ł - A gdzie służyłeś,podpułkowniku?
il, - Wszyscy słuązliśmyu was, towarzyszu marszałku.''32
Karpow do Żukowa - per ,,wy''; Żllkow do Karpowa - per
"ty''.
Ż'ukow rozmawia z Karpowem tak samo, jak Breżriów
z Wojciechem Jaruzelskim. Swego czasu Władimir Bukowski
wywiÓzł z archiwow Kc KPZR ogromną ilośćdokument w'
Oto fragment jednego z rich;
,,L. BREZNIEW: Witaj, Wojciechu.
W. JARUZELSKI: Witajcie, szanowny i drogi Leonidzie I!i-
cz.u".33
Wroćmy jednak do opisywanej sytuacji 20 lat po wojnie.
Żukow dawno już nie jest ministrem obrony' jest zaledwie
odsunięĘm od łask marszałklem, ktorego w niesławie lvygna-
no z armii i strącono zwyżrynwładzy. MÓgłby okazać fronto-
wemu oficerowi trochę szacunku! KoŚćmi takich jak on usła-
ny jest szlak bojowy od Moskwy do Berlina, od petersburga
do Wiednia, od Stalingradu do Krolewca i Pragi' Zdejrnijże,
Żukow, czapkę przed z;wiadowcą! To na jego grzbiecie wjecha-
łeŚ do Kijowa, i do Warszawy, i do Berlina'
Ale gdzie tam!
Inna sprawa, że Karpow teŻzachowa], się jak pętak. Na fron-
cie rozumiem, oficerowie bali się, żeŻukowkaże ich rozstrzelać,
dlatego znosili jego chamstwo. Ale czego 2O lat po wojnie oba-
wiał się Karpov/? Trzasnąłby drzwiaml, wyszedl - i tyle.
Ale nie trzasnął i nie wyszedł, tylko napisał książkę o wiel-
kościZukowa. Chciał przedstawić strategicznego geniusza,
\ecz wbrew własnej woli przedstawił prymiĘrłmego żołdaka,
zuchwalca i impertynenta.
vn
W ]'nu, roku Żukowa zd5rmisjonowano ze wszystkjch sta-
nowisk' Jego sprawa była omawiana na plenum Komitetu
centralnego z udnalern wielu marszałkÓw, generałoł\ri admi-
rał w. Wsąrscy zgodnie wystąpili przeciwko Zukowowi, Nikt
nie zabral głosu w jego obronie.
32
,,Krasnaja zlłiezda",1 marca 1997.
33 W. Bukowski, ,,Moskiewskl proces", Warszawa 199g, s. 564.
25
 lti

WII(TOR SI'WOROW ŻvK:o|v - cIEŃ zrvYcĘsTwA

A więc? MoŻe radzieccy generałowie i marszalkowie to po-
korne owieczk1? Może to Chruszczow kaza| im wystąpić prze-
ciwko Żukowowi, dlatego gadają jednym glosem?
Nie, marszałko\^de i generałowie to nie stado owiec. W 1946
roku Stalin zarnierzałnie Ęlko usunąć Żukowa ze wszystkich
stanowisk, ale też miał zamiar wsadzić go do więzienia, a mo-
Żli'we, że i rozstrze|aĆ. Trzeba przyznać, Że Ż:ukow zasłuĘł
sobie na egzekucję' Zgodnie z radzieckim Prawem jest k4rmi
nalisĘ, zbrodniatzem, ktÓrego sędziowie po prostu nie mieli
prawa oszczędzić. Gdyby stalin rozstłzela| Zrukowa, bylaby to
nie tylko sprawiedliwa zaplata za bestialstwa i zbrodnie, ale
też wybawienie kraju od za]ewu nadclągajacych przestępstw'
Lecz Stalinowi sprzeciwili się generałowie i marszałkowie. oto
relacja generała porucznika Pawlenki:
"Koniew wspomina, Że na zakottczęrtie wszystkich
przemo-
wien ponownie zabrał głos Stalin' znowu ostro, ale już nieco
inaczej. Widocznie początkowo planowal aresztować Żukowa
żaraz po posiedzeniu. Ale gdy poczuł wewnętrzny, i nie tylko
wewnętrzny, sprzeciw dowodcow, i powszechnie zruaną ich so-
lidarnoŚć z Z:ukowem' zapewne zorientował się i odstąpił od
początkowego zamiaru. Uważamy,.że Koniew nie mylił się co
do swoich przeczwć, Stalin Ąrm razem naprawdę zarnierza|
rozprawić się z Zukowem, ale solidarnośćwojskowych stanęła
mu na drodze".3o
Żukowa ocaliła solidarnoŚĆ generałow i marszałkÓw. Jak to
naleĘ rozumieć? 7-ar wno za p ożnego Stalina' jak i za wczes-
nego Chruszczowa, na szczycie w|ad'ry wojskowej urzędowali
ci sami generałowie' admirałowie i marszałkowie. Za Stalina
uratowali Z:ukowa, a za chruszczowa posłali go na ziel'onlą
trawkę.
W 1946 roku Stalin rządzi już od dwudziestu lat, Zosta| już
oficjalnie uzn rny za geniusza wszech czasow i wszech naro-
dÓw. Jest dyktatorem, jakich nigdy i nigdzie wczeŚniej nie
było. Jego autorytet jest niepodważalny, a w|adza nieograni-
czorra. A mimo to marszałkołVie i generałou'ie wystąpili rł7erla
i nie pozwolili aresztować Zukowa. Za taki crynkażdy z nich
mogł prą1ptacić glową.
A Chruszczow w 1957 roku dopiero pnie się na szczyt.
Jeszcze nie ma autorytetu. Jego wladza opiera się nie wiado-
mo na czym. PrakĘka niszczenia rywali została na jakiś czas
zawieszona. Rozstrzelać nieposłusznych generałow ehrusz-
czow nie może. I naglę ci sami marszałkowie i generalowie
pozwalaj4 mu zdjać Żukowa i zgodnie popieraja Chruszczowa.
O co w t5rm wszystkim chodzi?
Chodzi o to, Że w 1946 roku marszałkowie i generałowie
wystąpili nie w obronie Żukowa, tylko w obronie samych sie-
bie. Rozumowali tak: dzisiaj Stalin aresztuje, wsadzi do wię-
zienia, może nawet kaŻe rozstrzelać Żukowa - a jutro kogo?
SĘd ich nad,zulyczajna Śmiałośći zgodność.Pamiętali, że
właśnietak zacrynała się czystka w 1937 roku. Nie pozwolili
Stalinowi tego powt rzyć.
Podobnie w 1957 roku generałowie i marszałkowie wsta-
wiali się nie za Chruszczowem, Ęlko znowu za sobą. Latem
1957 na szczycie w|adzy znal.eż|i się ramię w ramię Nikita
Chnrszczow i Gieorgij Żukow. Dla obu nie było tam miejsca.
To dwa pająki w jednym słoju. Albo Żukow poŻre Cttuszczo-
wa, albo Chruszczow Ż:ukowa.
Generałowie i marszalkowie wiedzieli, że Żukow jest cho-
robliwie ambitny, że jest człowiekiem straszn1,.rn i ograniczo-
nym. Wiedzieli, Że to uzurpator i cham. Wiedzieli, że jest naj-
wyższej miar5l karierowiczem. Wiedzieli, że zdept'a|wsąlstkich
na swojej drodze. Wiedzieli, Że rna we krwi Ędzę nieograni-
czonej w|adry i głębokie poczucie własnej nieomylreości. WłaŚ-
nie takimi słowami go opisywali. Wiedzieli, co ich czeka, jeŻe|i
Zukow obejmie władzę.
Dlatego wyższa kadra dowodcza Radzieckich Sił Zbrojnych
solidarnie stanęla po stronie Chruszczowa.

3a
,,Wojenno-istoriczeskij żurnał'', nr 12l1988, s. 32'

26

Rozdzial 2
Zagadki debiutu
Bardzo moŻLitoe, że pod tuzględem ilości przelanej krwi
i osobścieu;gdangch zaoczngch wgrokÓw śmierctmąrszałek
Żukotu LD peLDnam okresie przer sł nąu;et Staliną.'
A. Bttszkou
R.o 1939, Mongolia, Chałch1m-goł - to debiut zuto*"i*J
dow dcy.
W Mongolii stacjonowal radziecki LWI Wydzielony Korpus
PiechoĘ, dowodzony przez komdgulą Feklenkę. Szefem szta-
bu byl kombryg Kuszczevł. Po drugiej stronie granicy - Japor1-
crycy w sile kilku dywizji i brygad.
Na początku maja na granicy wybuchł konflikt zbrojny.
P otyczki pomiędzy woj skami radzie ckimi i j ap o skimi przer a-
dzały się w regularne bitwy z udziałerr^ lotnictwa, arwlerii
i czołgow. Nikt nikomu nie w1powiedzial wojny' ale intens5rw-
nośĆdziałan zbrojnych narastała. Nie wszystko układalo się
pomyślrrie dla wojsk radzieckich. I właśnietam, do Mongolii,
wysłano komdywa Żwkowa z nadzvvyczajnymi pelnomocnic-
twami. Rozkaz był jasny: zorientować się w sytuacji, zbadać,
co się tam rzeczywiście dzieje.
5 czerwca 1939 roku Żukow przyby| do sztabu LVII WKP
i zażąda|, by przedstawiono mu sytuację. Sam tak opisuje
zdatzenia w Mongolii:
się, że nie
',Referuj4c sytuacje, Kuszczew od razw zastrzegl
jest ona dokładnie zbadana. Zręferat'u niedwuznacznie w1mi-
l A Buszkow, Rosslia, kotnĄ nie było' Moskwa 1997' s. 559
2a
żUKow - cIEŃ zwYcĘsTwA
kalo, że dow dztwo korpusu po prostu nie zna prawdziwej
sytuacji. [...l okazało się, że nikt z dowodztwa korpusu,
oprÓcz komisarza pulkowego Nikiszewa, nie byl w rejonie
dnałan bojowych. Zaproponowałem więc dowodcy korpusu,
abyśmy niezwlocznie wffechali na przedni skraj i dokładnie
zorientowali się w sytuacji. Powołując się jednak na to, iż
w każdej chwili może być do niego telefon z Moslnvy' Feklenko
poprosił, abym pojechał z towarzyszem Nikiszewem''."
Tlrm sposobem Zukow i komisarz Nikiszew udali razem na
pierwszą linię. ,,Po powrocie na stanowisko dowodzenia i na-
radzeniu się z dow dztwem korpusu, wysłaliśmymeldunek
do ludowego komisarza obrony. Meldunek zawierał kotld
plan działan wojsk radziecko-mongolskich. [...] Nazajuttz
otrąrmaliśmy odpowiedŹ. Woroszyłow calkowicie zgadzal się
z naszą oceną sytuacji i zahluierdzil przedstawiony mu plan
dzla|an. W tym sam}łn dniu nadszedł rownież rozkaz ludowe-
go komisarza obrony' ktor5rm zwolreiono komdywa Feklenkę
ze funkcji dowÓdcy LVII Korpusu i jednoczeŚnie mianowano
mnie na to stanowisko."3
Żukow zaŻądał' naĘchmiastowego wzmocnienia zgrupowa'
nia wojsk radzieckich. Jego żądanie zostało spelnione. Na-
stępnie rozkazAl,, by przysłano najlepsze myŚliwce konstrukcji
Polikarpowa: I-16 oraz I-153. Do dyspozycji Zukowa przeka-
zano eskadrę' w ktÓrej skład wchodziło dwudziestu jeden Bo-
haterow Związku Radzieckiego. Byli to najlepsi w kraju piloci
_ każdy miał Już na swoim koncie co naJmniej dziesięć nxly-
cięstw odniesionych na niebie Hiszpanii i Chin, wielu z nich
zdobylo doŚwiadczenie w bitwach powietrznych nad jeziorem
Chasan.
15 lipca 1939 roku korpus wydzielony Zukowa zostaJ'roz:lłi-
nięĘ w l. Grupę Armijną. Gnrpa armijna to coŚ pośredniego
pomiędąr korpusem i właściwąarmią' Dwa Ęgodnie pożniej'
31 Ęca 1939 roku' Zukowowi nadano stopien wojskowy kom-
kora.
Nieprzyjaciel r wnieżwzmacniał swoje siły. J.0 sierpniawoj-
ska japofiskie, ktore prowadziĘ działania bojowe na granicy
Mongolii, zostaĘ przekształcone w 6. Armię.
W połowie sierpnia w skład 1. Grupy Armijnej Ż;ukowa
wchodziło 57 tysięcy żolnierz5r i oficerÓw, 5l5 samolotow bo-
2 G. Żtlkow, Warszawa 197o, s. l39-14o.
"Wspomnierria i refleksje",
3 lhid.., s. 140.
WIKTOR SI'WOROW
jowych' 542 działa i możdzierze' 385 samochodÓw pancer-
nych oraz 498 czotgÓw.
Przez caly czerwiec, lipiec i pierwszą połowę sierpnia, na
ziemi i w powietrzu toczą się lawawe stalcia pomiędzy woj-
skami radzieckimi i japonskimi. Szala zwycięstwa przechyla
się raz na jedną, razrra dnrgą stronę. Natężenie walk narasta,
poĘczki stopniowo przeradzaj4 się w przewlekĘ konflikt...
I nagle, wczesnyrn rankiem 20 sierpnia radziecka artyleria
przeprowadza niespodziewEury ostrzal stanowisk dowodzenia
i baterii przeciwlotnicrych nieprzyjaciela. Po pierwsąrm ude-
rzeniu ogniow)rm następuje zmasowaJry nalot bombowc w, po
nim -właściweprąrgotowanie artyleryjskie trwające 2 godziny
45 minut. W momencie przeniesienia ognia z pierwszej linii
w głąb pozycjlnieprzyjaciela, radzieckie dywizje piechoty, bry-
gady pancerne i zmotoryZowane zaatakowaĘ zgnrpowarrie
Japoriczykow na flankach.
23 sierpnia wojska radzieckie zamloeęĘ pierścienokrążenia
wokÓł 6. Armii.a w tym dniu Ribbentrop i Mołotow podpisali
na Kręmlu pakt, kt ry w istocie rozstrzygał o podziale Europy
i początku wojny światowej.
3I sierpnia 1939 roku dokonano całkowitego rozgromienia
okrążonego zgrupowarria Japonczyk w w Mongolii. Nazajutrz
rozpoczęla się II wojna Światowa.
Klęska wojsk japoriskich nad rzeką Chałchyn-gołmiała po-
ważnę następstwa strategiczne. Do tego momentu dowÓdcy
japofiscy stali wobec alternatywy: napaśćna ZSRR lub na
USA i Wielką Brytanię. Po klęsce nad Chałchyn-gołem zdecy-
dowali się na drugi wariant. Jedną z pr^fcTyn takiego, a nie
innego wyboru była lekcja, jakiej Zukow udzielił japonskiej
generalicji.
29 sierpnia 1939 roku za rozgromienie JaponczykÓw Zu-
kow otr4rmal Ętul B ohater a Związku Radzie cki ego. Wręczono
mu medal Zlotej Gwiazdy i najwyższe odznaczenie panstwowe
- Order [,enina.
Nawiasem m wiąc, medal Zotej Gwiazdy ustanowiono
1 sierpnia 1939 roku, właśniew czasie największego nasile-
nia walk nad Chałch1m-gołem. T}tuł Bohatera Związku Ra-
dzieckiego nadawano już wcześniej,lecz nie towarzyszyĘ mu
j akiekolwiek o dznaczenia.
a $u:ietskqja uojennąa encglcłopiedlją t. l -8, Moskwa 1 976. r 98o,
t. 8, s. 353.
30
żUKow - cEŃ zwYcĘsTlłIA
u
Żuno* prryby|do Mongolii wyposażony w nadmlyczajne
pelnomocnictwa _ i wykorzysta| je z na.wiązką. Dla nikogo nie
było tajemnicą, Że rozstrzeliwuje z byle powodu, a często
w og le bez powodu. Poznałem wiele pisemnych świadectw
Ęch egzekucji, wystarczyłoby dla każdego trybunału.
Widzę' że chcecie zaprotestować: racja, Żwkow byl bez-
względnym sadystą, prawda, Że rozstrzeliwał' swoich oficerÓw
i żo|nierzy nad Chalchyn-gołem, nie Ęlko dla utrąrmania dys-
c5pliny, ale i dlawłasnegowidzimisię. Ale też jakąniesamowitą
operacj ę przeprowadziłl
Doprawdy? Przeczytajmy pierwsze wydanie pamiętnik w
Ż:ukowa, potem drugie, trzecie, aż do najnowszego. Ciekawe:
w żadnym wydaniu nię znalazłem nazw'iska jego szefa sztabu.
Żr;.kow prz;r1tacza' z pamięci nazwiska bohaterskich lotrrikow
i czolgist w' zwiadowcÓw i kawalerzystÓw. Pamięta nawet nie-
jakiego Ortenberga - redaktora gazetl<t l. Grupy Armijnej. Co
prawda, miai ku temu szczegolrre powody: pomagał ortenber-
gowi w karierze, zaśten sławił jego imię. Po uplywie dwoch lat
ortenberg był już redaktorem naczeln1rm ,,Krasnoj zlx ezdy",
naczelnego orgalru Armii Czerwonej. Pamiętamy, że to on
uwiecznił wycąrn panfiłowcÓw, ktorzyr pod genialrr5rm dowo_
dztwem niezułycięŻonego Źukowa zniszcty|i niewyobrażalną
liczbę niemieckich czolgÓw.
W swojej książce Żukow prrypomnial nazwiska sanitarius4r,
ktorzy z rlarażęrliern życia śpieszylirannym z pomocą. Żukow
w5rmienił z nazslliska caĘ sztab funkcjonariusąr poliĘczrrych,
prąpomniał pisarzy i korespondentow, ktÓrzy byli nad Chał-
ch5m-$olem: Simonowa, Sławina, Stawskiego i wielu innych.
Nie bez kozery: w przededniu II wojny światowejmłodzi agita-
torzy komunisĘczny zdobywali nad Chałch1m-gołem pierwsze
szliĄr' Na przyklad, początkujacy gryzipi rek KonstanĘ Simo-
now, mozolił się w owym czasie nad książką o nadchodzących
światowych rz4dach komrmistow. Żukow był gorącym zvło|ęn-
nikiem idei zagarnięcia przez komrrnistow włada1 nad Świa-
tem, dlatego wsą/scy, ktorzy podzielali ten punkt widzenia
mogli liczyć na jego wsparcie w trudnej wspinaczce po szczeb-
lach,' wiodących do nomenklaturowych dÓbr.
Lecz mimo wsąrstko, to dziwne: jakiegoŚ tam simonowa
Zl:kow pamięta, a szefa własnego sztabu - nie.
Nie h:dŹmy się, że to prąrpadek. Słaba pamięć ma swoje
wytłumaczenie.
3I
WIKTOR SIIWOROW
III
E)
.Foprzedniego szefa sztabu Żukow wymienia z nanlriska _
kombryg Kuszczew. Nie znał układow, więc go szybko zdjeto.
Żukow tego nie zapomniał' Wyznaczono nowego, ale Zukow
nie pamięta, kogo dokładnie.
Jeżeli nowy szef sztabu nicąrm szczegolnym się nie wyr Ż-
niał, należało go odwołać, tak samo jak poprzednika i wyzna-
czyć następnego. Żukow mial przecież specjalne pełnornocnic-
twa. Gdyby zaŻądal zmiany szefa sztabu, nikt by się nie sprze-
ciwił. Pamiętajmy: jest lato roku 1939, jeszcze nie zaczęła się
Wielka Wojna ojczyżniana. Z całej Armii Czerwonej walczy
Ęlko jeden korpus, z czasem przekształcony w grupę armlj-
ną. Ten korpus, a potem grupa armijna, to reprezentacja Ar-
mii Czerwonej. obserwując poczynania tego korpusu Wrogo-
wie i przyjaciele będą w1'rabiać sobie opinię o calej armii. Na
szali spocąrwa reputacja całego Związku Radzieckiego. Jest
w interesie najwyższego kierownictwa, Żeby nad Chałchyn-go-
łem mieć najlepszego szefa sztabu...
AprzecieŻ właśnieto jest zagadką historii. Skoro szef szta-
bu był zĘ, d|aczego Ż:ukow nię zaĄdaf, Żeby go zastąpiono?
JeŻeli przecrwnie, był dobry, dlaczego Zukow go nie pamięta?
A więc: co chcesz przemilczeĆ, Gieorgij KonstanĘnowiczu?!
Po*"". wiad om o, z. U",i"irż^'Wsp omnienia I r ef lekqT
"tr.rie
napisana przez Żukowa. Na okładce jednak wid-
nie zostala
nieje jego nazwisko, a saln Żukow występuje w roli narratora.
Dlatego dla ułatwienia prą,lmijmy hipotezę, że Żukow mial
jednak coŚ wspolnego z jej powstaniem.
Prryczyny zaniku pamięci autorow wspomnien Żukowa są
całkiem proste. We wsąlstkich radzieckich Źr dłach doĘczą-
cych Chałch1m-gołu Ęlko raz zr'ajdujemy nazwisko' o ktore
nam chodzi: ,,Szefem sztabu grupy od 15 lipca do września był
kombryg Bogdanow".u
Marszałek Zacharow niepr4,padkowo napomknął o szefie
sztabu 1' Grupy Armijnej - i nieprąapadkowo uc4mił to
w l97o roku. Oto co się za Ęrrn kryje.
Rok wcześniejpo raz pierwszy ukazaĘ się pamiętniki Zu-
kowa. Z jakichś sobie tylko znanych powodow Zukow nie po-
daje nazwiska szefa sztabu l. Grupy Armijnej' Wtedy inni
5 M. Zacharow [w:] ,,Nowaja i nowiejszaja istorija", nr 5/ 1970' s. 23.
32
Żurow - cIEŃ zwYcĘsTwA
marszałkowie' nie Ę|ko Zacharow, postanawiaja przypom-
nieć: hola, drogi towarąrszu, nie zapominaj, kto był u ciebie
szefem sztabu! Twoją operacjQ nad Chałchyn-gołem planował
sam Bogdanow! Czemuśgo pominął?
Latem 1939 roku Zukow nie zaŻąda! najlepszego szefa dlą
swego sztabu, ponieważ dobrze wiedział, że lepszego niż Bog-
danow po prostu nie ma. Ale kiedy przyszedł czas, by dzielić
się splendorem, Zukow zapadł na katastrofalną amnezję.
Nasz bohater pamięta wiele rzeczy: ,'Już wczeŚniej wspomi-
naiem o pracy parĘno-politycznej w naszych jednostkach. Or-
ganżacje parĘne wnosĘ ogromny wkład w realizację zadan
bojowych. W pierwsąrch szeregach kroczyli ?Ąwsze'. szef wy_
dziahr poliĘcanego grupy armijnej - komisarz dywizyjny Piot
Iwanovricz Gorochow, komisarz pułkowy Roman Pawłowicz Ba-
bijczuk, sekretarz komisji partyjnej korpusu Aleksiej Michajło-
wicz P omohaj lo, komis arz Iwan Wasilj ewi cz Zakow or otny" .6
_
''Dokąd Ęlko poszedłem do jwrĘ cxy okazałego domu, do
insĘ'tucji cywilnej cą1 jednostki wojskowej, wszędzie widzia-
łem na honorow5rm miejscu portret Lenina, o ktorym każdy
Mongoł mÓwil ze szczetą, gorącą s5,'rnpatią.''?
Nasi bohaterscy komisarze i funkcjonariusze polityc zni za-w-
szeiwszędzie rozwieszali portrety ,,Wiecznie Żywego''... To bar-
dzo piękne, dobrzr,, że Żukow o Ęłnpamięta. Ale to, jak zostat
opracow]rwany plan wsparriałej operacji, Żukow pamięta jak
PrzezrJlgłlę.
Nie bez powodu cytowałem Żukowa na początku rozdziału.
Przeczytajmy raz jeszcze, jak powstawał plan operacji. Jeżeli
dać wiarę Zukowowi, to na czele LVlI Korpusu stali kretyni _
Feklenko i jego szef sztabu Kuszczew. Nie bywali na pierwszej
linii, sfiuacji nie znali. Ż;ukow wziĄ ze sobą komisarza Niki-
szewa i udal się w rejon walk.
'Po naradzeniu się z dowodztwem korpusu, wysłaliśmymeldu-
nek do ludowe$o komisarza obrony. Meldunek zawieral krÓtki
plan dzialan wojsk radziecko-mongolskich. [...] W brm samJnn
dniu nadszedł rÓvmież rozkaz ludowego komisarza obrony, kto-
4''rn zwolrriono komdgtua Feklerrkę z funkcji dowodry LVII Kor-
pusu i jednocześnie mianowano mnie na to stanowisko'"8
6 Źukow, op. cit.. s. 156.
7 lbid.., s. tS7.
I lbid-., s. 14o.
33
WIKTOR SI'WOROW
Żru.kow utrąrmuje, Że przygotowanie planu było rzekomo
dzielern kolektywu. Ale w naszej pamięci pozostaje zgola od-
mienny obraz wydarzen. Co prawda unika narracji w pierw-
szej osobie, nie mowi: zdecydowałem, posłalem - ale takwłaŚ-
nie odbieramy jego opowieśĆ.
Ż:ukow nakreśliłkrąg os b wtajemniczonych w opracowa-
nie planu: on saln, komisarz Nikiszew, komdytu Feklenko
i szef sztabu Kuszczew. Jednak dla każdego jest sprawą oczy-
wistą, że komisarz m gł być obecny przy opracowywaniu pla-
nu, ale nie m gł być jego wspołautorem. Zadaniem komisarza
jest dopilnowanie, by dowodca regularnie czytał ,,Manifest
komunisĘczny'', żeby pił z umiarem i żeby w kazdej jurcie
mongolskiej wisiały co najrnniej dwa portrety l,enina: jeden
nad wejściem, drugi nad paleniskiem.
Poprzedni dowodca korpusu też nie mÓgł być wspołautorem
planu. Ż:ukow opisał go jako kretyna, ktÓry nie miał pojęcia
o sytuacji, nie był nawet w rejonie walk' dlatego też niczego
mądrego genialnemu Zukowowi podpowiedzieć nie mogł. Nie
bez powodu zaraz go zdjeto. Szef sztabu był taki sam.
Po zapoznaniu się z opisem bałaganu, jaki panowa|w szt-a-
bie LVII Korpusu przed prĄazdem Żukowa, czytelnik pod-
świadomie odrzuca połgłwkow z kręgu potencjalnych auto-
row genialnego planu. Tlrmczasem procz nich, no i komisarza
Nikiszewa, Żukow wymienia Ęlko siebie. Jeżeli ponadto wy-
eliminujemy z grorra autorow poprzedniego dowodcę kor-
pusu, szefa jego sztabu i komisarza - rrasza podświado-
mośćczyni to machinalnie - wowczas pozostanie nam tylko
Żukow.
W tekście książki pojawiaja się zwroĘ w rodzaju ,,doszliśmy
do wniosku", ,'naradziliśmy się z dowodzt'wem korpusu'' itd.
Książka jest jednak napisana w taki sposÓb, by czy'telnik po-
zostawał w przeświadczeniu, że pt cz Żwkowa nikt nie mogł
niczego mądrego zaproponować.
pvlan rozbicia japonskiej 6. Armii nie jest prostą sprawą.
-f
Trzeba zgromadziĆ i opracować ogromną ilośćdanych, ptze-
analizować sytuacje , podjać odpowiednie decyzje i sformulo-
wać koncepcję uderzenia. Ponadto trzeba zaplanować dzia]a-
nia wszystkich jednostek, zorgarizowaĆ wyvrriad i kontrwy-
wiad, skoordynować wspołpracę wsąyrstkich ze wszystkimi'
opracować rozkaz5r bojowe i jasno WtycTyć zadaria stojące
34
- cmŃ zwYcĘsTwA
Żvrow
przed siłami, ktore będą uczestnlczyć w operacji. Trzeba
stworąrĆ niezawodny system łączności.Ponadto należy usta-
lić system kierowania ogniem, zapewniÓ nieprzerwane dosta-
wy amunicji, paliwa, sprzętu saperskiego' medycznego, pro-
wiantu i wielu innych, niezbędnych dla wojska materiałÓw.
Jeżeli wszystko to Zukow przygotow1rwał sam, to znacz:l1, Że
był fatalnym dowÓdcą' opracowywać plany powinien sztab.
ocą1wiście'pod nadzorem swojego dowodcy. Ale dowÓdca nie
rnoŻe zastępować szefa sztabu. Jeżeli dowodca odwala cudzĄ
robotę, to znaczy, że nie będzie miał sił ani czasu, by wypeł-
niać wlasne obowiązki.
Za opracowanie planu w sztabie odpowiada wydział opera-
cyjny. Wsąrstkie pozostałe wydziaĘ sztabu pracuja na niego.
Jeżeli dowodca sam układa plany, podczas $dy szef sztabu
i szef wydziału operacfnego prożnują, to znaczy, Że mlyczaj-
nie nie potrafi zorgartizować pracy swoich podkomendnych.
oto przykład' jak nie powinno się dowodzić wojskiem.
,,Krasnaja mviezda" donosi o bohaterskim wycąrnie generała
majora Małofiejewa, zastępcy dowodcy 58. Armii w Czeczenii.
Jego wycąm polegał na t5,.rn, Że genera| major ,,pierwsą1 rzucił
się do ataku''.g ocą1wiście zostal zabiLy. ,'Krasnaja złłiezda"
zachwyca się jego męstwem. A przecieŻ przypadek ten wcale
nie świadczy o męstwie, ale o katastrofalnym stanie Armii
Rosyjskiej i karygodn1rm nieopanowaniu przez generał w
sztuki dowodzenia. Jeżeli zastępca dowodcy armii musi sam
biec do ataku, to taką armię trzeba rozgonić na cztery wiatry,
a kierujących Ministerstwem obrony oddać pod sąd.
Jeżeli dowodca pułku sam maluje płoty i sprząta latryny,
ajego Żolnierze spędzaja czas na nierobstwie, oznaczato, Że
dowÓdca jest do luftu. Jeżeli więc dowiadujemy się, że Żukow
sam układałwszystkie plany, to nie jest to komplement.
Lr;.dzle, kt rzy pisali pamiętniki Zukowa zdawa|i sobie z te-
go sprawę. Dlate$o w dalszej częŚci książki napisano krÓtko:
,,Opracowaniem planu generalnego natarcia w sztabie grupy
armijnej zajmowali się osobiście: dowodca, członek rady woj-
skowej, szef wydzialu poliĘcznego, szef sztabu i szef wydnalu
operac5,jnego".lo
Członek rady wojskowej i szef wydziału politycznego - to
komisarze. Ich rola zostalajuż wffaśniona' Zukow umieścil
9 ,,Krasnaja zvłiezda''' 27 sĘcznia2ooo.
ro Zukow. op. ctt., s. I48.
35
wtrrToR snwoRow
ich na stronach wspomnien Ęlko po to, Żeby ukazać swoje
gorące uczucia do funkcjonariuszy poliĘcznych i komisarzy.
W 1957 roku Zukowa strącono z piedestału między innymi za
to, że probował ograniczać pracę polityczną w armii, usuwać
z niej politruk u lub ewentualnie przydzie|ać im role anima-
torow woj skowych zesp ołow artys Ęcznych, odp owiedzialnych
za czas wolny Żo|nierry i oficerow.
Po upadku Żukowa w|adzę w kraju przejeli ludzie, kt rzy
na wojnie byli komisarzami: Chruszczow, Bułganin, Breż-
niew, Jepiszew, Kiriczenko i inni. Pobity, skomlący Żukow
przez resztę swojego życia starał się prrypoch]ebiĆ komisa-
rzorn, zabiegał o wybaczenie. Cała jego książka, to jeden wiel-
ki hymn na częśćpolttruk w i komisarzy. Partia nasąrm ste-
rem, żeglarzem, okrętem! Gdyby komisarze nie rozwiesili
w jurtach właściwychportretow, nie nxlycilęĘłbym nad Chał-
ch1m-gołeml W wojnie z Niemcami też ponieślibyśmyklęskę!
To partia prowadziła nas do bojul Nawojnie ja, wielki Zukow,
szukałem komisarza Breżniewa, Żeby go prosić o radę! Ale
Breżniew był na Małej Zielrli|l , gdzie tnłrałyzacięte walki. och,
gdybym tylko mÓgł się go wtedy poradzić! Na pewno wczeŚniej
wygralibyśmy tę wojnę.
opowiadajac o tym, jak narodził się plan ofensyvuy nad
Chałchy'rr-gołemZukow nie m gt pominąć roli komisarTy po-
litycznych w planowaniu operacji. Jakże moglby się bez nich
obejść?o komisarzach wspomina rownież po to, by za ich
plecami umieŚcić szefa sztabu razeri z dowÓdcą wydzialu
operac5{nego. Że nlby też byli obecni' też cośtam dłubali.
Szef sztabu l. Grupy Armijnej jest wspomniany w ksiąŻce
ty|ko raz, ale jego nazwisko nie zostaje wymienione. DowÓdca
wydzialu operacyjnego _ też Ę|ko raz i teŻbęz nazwiska.
ŁvI
'/
/ 'wkow ma zaiste fenomenalną pamięć. Nie sposÓb jej zmie-
rąrĆ w żadnych gigabajtach. Pamięta nie Ęlko nazllliska żol-
nierry radzieckich, ale i mongolskich. Wymienia, na przykład
kawalerzystę Cherłoo, kierowcę samochodu pancernego Cha-
janchirwę, celowniczych baterii arwlerii przeciwlotrriczej
ll Ma]a Ziemia - nazwa przyczo|ka na południowy zachod od No-
worosfrska; w lutym 1943 wojskl radzieckie
i utrzymany przei sześćrni w 1978 roku uka-
zały śięwspomnienia Leon za generalnego KC
KPZR [prąp. tłum.].
36
żUKow - cEŃ zrvYcIF1sTwA
Czułtema i Gambosurena, i wielu, wielu innych. Przez trzy-
dzieŚci lat nie wyleciaĘ mu z pamięci!
Czytarn Zukowa - i łzy strumieniami sptywaja mi po policz-
kach' Płaczę z za'wiścic Ż za pamięĆ! Pamięta imiona wszys-
tklch politntk tul
w Brm kontekście dosyć dziwnie i podejrzanie wygląda nie-
możnośćprąypomnienia sobie nazwiska szefa sztabu' ktory
był' a prąpajmniej powinien być, mozgiem 1. Grupy Ar-
mijnej.
Ale nie jest to jedyna zagadka tej bitwy. W debiucie Żukowa
zagadek jest więcej. oto największa: na początku nowego Ę-
siąclecia ws4lstkie dokumenty dotyczące bitwy nad Chał-
chyn-gołem nadal są opatrzone klauzulami ,'Tajne'' i ,,Sciśle
tajne''. Kiedy zostaną odtajnione - nie wiadomo.
Zadarny więc pytanie: DLACZEGo?
Kluczem do sukcesu historyka jest umiejętnośćdziwienia
się. Kiedy Ę|ko zaczrlje się dziwiĆ, zaczną się przed nim otwie-
rac drzvłi, do tej pory zamknięte. A więc, dla dobra nauki
apeluje do was o powszechne zdumienie:. dlaczego dokumenty
doĘczące walk nad Chałchyn-gołemsą wciąż niedostępne?
CoŻ tarn jest jeszcze do ukrycia? Wydawałbby się, Że już
wsąrstko o tej bitwie jest znane: siĘ obu stron, skład wojsk,
uzbrojenie, koncepcje i plany' przebieg działan zbrojnych
i nawet nazwiska komisarąr, nawet ich imiona i imiona ich
ojcow, co więcej _ nazwiska mongolskich arĘlerzystÓw i pan-
cerniakÓw. Co więc rrroŻna utajnić? I po co? Dawno już nie
istnieje l. Grupa Armijna. 21 lipca 1940 roku l. Grlpa Ar-
mijna przekształciła się w l7. Armię. Dawno już nie ma w Ar-
mii Czerwonej brygad samochodow pancernych, przestaĘ ist-
nieć w 1941 roku. Dawno już nie ma i samej Armii Czerwonej.
Nie ma też Armii Radzieckiej' Gł wną siłę uderzeniową nad
Chałchyn-gołem stanowiĘ samoc}rody pancerne BA-3, 8,Ą-6
i BA-10' ktore dziśmożemy oglądać Ęlko w muzeach. Dawno
już skreŚlono ze stanu i przetopiono czo|gi BT-5 i BT-7.
Z uzyskanej stali wyprodukowano inne czołgi, ale i one dawno
trafiły na złom. Uczestnicy tych walk dawno jwŻ n1e Ą4.
Zaczęła się już siÓdma dekada odkąd ucichĘ strzaĘ nad
Chałch1m-gołem.
A mimo to dokumenty pozostają tajne.
Jako pierwsze nasunęlo mi się następujące przypuszczenie:
Gieorgij Ż:ukow był tak wielki, że postanowił ukryć przed po-
tomkami dowody swej wielkości.
37
WIKTOR SI'WOROW
Ale i tu coŚ nie gra. Żukow ni$dy nie grzeszył skromnoŚcią.
W historii ZSRR bylo 4l marszałkÓw Zwitku Radzieckiego.
Ale Ęlko o jednym z nich napisano w rozkazie Naczelrrego
Wodza: chwalipięta! Rozkaz ten doĘczył Żukowa, a dokładnie
tego, Że prą;pisywał on sobie cudze zasługl. CÓŻ za zadzivłia-
jący człowiek: cudze zasługi prąpisuje sobie, a wlasne skry-
wa przed ludem!
Prąrpomnijmy sobie stynny portret pędz|a rnalarza Korina'
Oto siedzi wielki Zukow, caiy w orderach. Dopiero co skonczy-
la się II wojna światowa, cały kraj |eĘ w gruzach. Mężcz1rźni
wyginęli na frontach lub leczą rany w lazaretach. Na polach,
w lasach i bagnach - miliony szkieletÓw, nie ma ich nawet kto
pochować. W magazynach Ministerstwa obrony zalegają tony
orderow, ktÓre nalężałobyrozdać ocalałym, matkom i wdo-
wom po polegtych.
Ale nikt się Ę.rn nie zajmuje. Żwkow nie grzebie polegĘch'
Nie rozdaje orderow i nie rozkazuje podkomendnym, by się
tym z,ajeli. Żwkow po prostu nie ma na to czasu. Prrypiąwsa1
własne błyskotki, demonstnrje swą wielkośćprzed malarzem.
Żukow pozuje.
Podobnie rzecz się ma z jego książką' tym niezwykłym pa-
negirykiem ku chwale KPZR - i własnej persony.
Ale po cÓż wychwalać siebie samego, po c ż utrzymywać
zgraj e pamiQtnikarzy- darmozj ad Ów, skoro można było opubli-
kować dokumenty o Chałchyn-go|e? Bez zbędnych komenta-
rzy. T\mczasem żukow robi wszystko, co w jego mocy, by
ukryć przed narodem dowodywłasnej wielkości.Czegoś takie-
go św'iatnie widziałl
Po Śmierci Stalina żukow w krÓtkim czasie wspi{ się na
szcryĘ'władzy. Na szczycie stanęło dwoch ludzi: Zukow
i Chruszczow. Nad nimi nie było już nikogo. Wszystkie archi-
wa są teraz w rękach Żukowa. No, pokaż teraz, marszafkw,
dowody swojej wielkości!Powiedz swojemu narodowi: nie ma-
cie gdzie mieszkać, dobrzy ludzie, mieszkacie w barakach,
piwnicach i komunąłkąch, zapodłą kielbasą ustawiają się ki-
lometrowe ogonki, ale macie za to wielkiego, potężnego, nie-
antycięŻonego, genialnego wodza! Proszę, oto dokumenĘ' oto
cała prawda o bitwie nad Chałchyn-gołem!
Ale Żukow tak nie posĘpił.
Za czas w Breżniewa, Suslowa, Jepiszewa zrobiono niewia-
rygodnie wiele, by rozdmuchać kult Zukowa. Nawet po rzą-
dach Breżniewa kult Żukowapozostawal osią radzieckiej i ro-
38
żuKow - cIEŃ zwYcIF/sTwA
syjskiej propagandy. Dlaczego, drodzy tow ałzy sze' buduj ecie
Żukowowi pomnik, dlaczego sadzacie go na spiżowym koniu
z zadarŁyrn ogonem, dlaczego gromadzicie miliony ton maku-
latury o jego dokonaniach, skoro istnieje o wiele prostszy,
tanszy i jakże przekonujacy sposob sławienia waszego bÓs-
twa: po prostu otułorzl1ć archiwal
Interesujące jest także zachowanie samego Żllkowa. Prty-
puśćmy'że będąc w apogeum chwały zapomniał o archiwach
i nie przedstawił dowod w swojej wielkości. Nie myślałwtedy
o tym. Ale oto strącono go ze szczytll, siedzi na daczyl, nudzi
się' popija $orzalkę, a zułarty kolektyw pismakow gryzrno|i
jego memuary' Dlaczeg Żby nie wspomnieć o archiwach? Je-
żeli nawet był ktoś'kto nie dopuszczal do nich wielkiego
marszałka, trzeba było o Ęm powiedzteć: rad b5rm wam, moi
drod4r opowiedzieć, jak to było nad Chalchyn-gołem, a]e,
niesteĘ, archiwa są niedostępne'
Jakiż by się podniosł krąyk i lament: Zukowowi knebluje się
usta! Jednak ani Zukow, ani jego pisarczykowie, ani propaga-
torzy kultu jego jednostki nie protestowali, że dostęp do ar-
chiw w jest zablokowany.
Niedostępność archiwÓw bynajmniej nie przeszkadzaw roz-
dmuchiwaniu kultu jednostki genialnego przywodcy. Wprost
przeciwnie: owa niedostępnośćpomaga w tworzeniu portetu
wodza wielkiego, mądrego i nienxłycięŻonego. '
A,.."" pozw lcie' że w34powiem własne zd'anie.
Rola, jaką odegrał Ż:ukow w bitwie nad Chałch1m-gołem
została mocno wyolbrzymiona. Jest to głowny, i być może
jedyny pow d, dla ktÓrego archiwa pozostają nieodtajnione.
Nie jest to tylko moja opinia. D:użo wcześniej ode mnie o roli
Żwkow a wypowiedziat si ę admirał Kuznie cow:'Poźniej wszys-
tkie sukcesy w bitwach z Japoncrykami staral się prą1pisać
sobie'. r2
Nie wsąrstko, co działo się w stepach Mongolii zna|azlo
swoje odbicie w dokumentach. Nie każdy dokument trafił do
archiwum. Poza tyrn sam Zukow byl znawcą archiwow, więc
będąc na szcryrtach wład4l zniszczył wiele materiałÓw, ktore
mogłyby rzucić cien na jego wielkość.Po dziśdzien wyznawcy
kultu Zukowa konĘmuują czystki w dokumentach' Ale nawet
12
"Wojenno-istoriczeskij ż:urnal", nr |/1992, s.76.
39
wtr(ToR sr'woRow
tego, co pozostało w archiwach nie można nikomu pokazać.
Zbyt wielka jest przepaŚć międry tym, co nam wbijano do gł w
i brm, co przed nami chowaja.
Jeżeli nie mam racji, towałzl1sze na pewno mnie skoryguja'
Zalładatn mianowicie, że plany rozgromienia japo skiej 6.
Armii nad rzeką Chałch1.rr-goł zostaĘ przygoto\Mane bez
udziału Żukowa Jego rola natomiast sprowadzała się do tego,
by bezułzg|ędnym terrorem zmusić ludzi do walki' Nasza hi-
storia już to zna. W tym samym okresie, w tym samym dzie-
sięcioleciu na oczach całej postępowej ludzkości, dokonano
wielkiego wycąmu - w rekordowym czasie wykopano całkowi-
cie nieprzydatny kanał lączący Morze Białe z Bałtykiem.'3 Za
jego zbudowanie wczesny szef OGPUT4 Henryk Jagoda otrryr-
mał najwyższe odzrtaczenie panstwowe - Order Lenina. Do-
stalĘ też Złotą Gwiazdę, ale wtedy jeszcze jej nie wymyślono.
Na cą..rn polegała zasl^uga Jagody? CzyŻby osobiście wyty-
czył trasę kanału? Cąr sam na miejscu prowadził pomiary,
ustalał zakres prac? A może pchal taczlł z g|iną, albo własno-
ręcznie kruszyl granitowe g|az!2
Nic z tego.
Za c Ż więc dostał najwyższe odzrtaczenie?
Za terror.
Czasami pojawiał się nad kanałem. Meldowano mu: o, tutaj
inĄrnierowie pomylili się w obliczeniach. Tu żle wyĘczy|1
przebieg wykopu. A tam nie wykonano dziennych norm. Na to
Jagoda rzucal krotko: RozstrzelaĆ! Rozstrzelać l Rozstrzelać!
Co prawda i jego potem też... Sami wiecie.
Ach, jak się teraz podłożyłem!Każdy może mi rzucić
w twarz: nie przyr wnuj Zukowa do Jagody!
Ętanie: jaka jest międą1 nimi rożnica?
Lataftrydneste )O(wieku, imperium Stalina. Henryk Jagoda
i Gieorgu Żukow zostali wybrani przez tego samego człowieka.
Awansowa]i dzięki Stalinowi. W swoim wyborze kierowal się
takimi sam1.rni lc-yteriami - stalinowskimi. oGPU i armia byĘ
13 Kanał Bałtycko-Białomorski lączy Morze Biale z jeziorem onega.
Wykopany w latach 1932- 1933 przez więźniow Gułagu. W trakcie bu-
dowy śmierćponiosło kilkadziesiąt tysięcy ludzi [prąp. tłum.l'
t4 OGPU (do 1923 roku GPU)
- objedinionnoje Gosud.arstlDiennoje
Politbzeskoje lJpraulenle - Zjednoczony Panstwowy Zarząd Politycz-
ny: utworzonaw 1922 roku przez F' Dzierżynskiego radziecka policja
polityczna. w 1934 roku przekształcona w Ludowy Komisariat Spraql
Wevrrrętrznych - NKWD [przyp. red.].
40
żuxow - cIEŃ zwYcĘsTwA
dwiema najsilniejsą.'rni insĘrtucjami
'bardzo podobnymi do sie-
bie i przenikającymi się wzajemnie. Budowniczowie kanał w
stalinowskich nie byli nazywałi przez propagandę więŹniami
OGPU' Ęlko bojownikami na froncie budowy kanalow. Budowa
zostala zasĘpiona wojskowym terminem: szturm. Do armii
natomiast przeniknął duch czekistowski, aż ro7lo się w niej od
resortowych donosicieli.
I armia i organa bezpieczenstwa byĘ strukturami dzlalają-
cymi przeciw narodowi' Armia i bezpieka ponoszą rowną winę
za wyniszczenie narodu. I armia i bezpieka byly narzędzianrri
terroru i trwały tylko dzięki zbrojnej przemocy. Dlaczego więc
Stalin miałby wybierać kierownictwo oGPU wedlug innych
standardow, niż kierownictwo armii?
I dlacze$o mylnie uważamy, Że Karta| Białomorskj zbudo-
wano na Ęsiącach tnrpÓw, ązwycięstwo nad Chałch1m-gołem
miało inne podwaliny? Kanał Bialomorski budowano w cza-
sach pokoju, agitatorzy nie ustawali w wysilkach, rozw'iesili
tysiące plakatow i portretow - a mimo to głÓwn1rm motorem
postępu prac byty egzekucje. Czy manrry więc wierzyć Żuko-
wowi, kiedy plecie androny, że w warunkach wojennych wy-
starczył Ęlko portret Lenina? Czy mamy wierzyć, że gdy tylko
komisarze rozlviesili afisze, to w żołnierzy wsĘpił duch bojo-
wy i naĘchmiast zwycięĘl|? ocąrwiście, Żukow nie prąrpo-
mina sobie rozstrzeliwan nad Chałch5m-gołem, ale mywiemy,
że ma dziurawą pamięć.
Wszelkie kontrargumenty są niepotrzebne. I mija się z ce-
lem wyą;wanie mnie od najgorszych. lrpiej otwÓrzcie archiwa
i udowodnijcie światu,że moje hipotezy to tylko nienawistny
wymysł wToga. A jeżeli nie można udostępnić archiwow - to
podajcie prrycrlny.

Rozdzial 3
Po co Stalinowi Wyspy
Alandzkie?
F\'threr podkreśLa:opanotuąnie htolą Firiskiej jest spranDą
pilną. Boutem stuobodng ruchnąBaĘku (przgu.lÓz rudy
z [portu sztuedzkiego] I'ttleą) będzte możLitL:g tglko wÓtuczas,
gdg Jlota rosgjska zostąnie stamtąd usunięta. od chtoili
opanotaanta port tu rosq,Jsktch od strong Lądu trzebabędzie
jeszcze trzech-czterech tygodnL zanml zostaną ostątecznie
zliktutdou ane niepr zgj acielskie okr ętg po dtu o dne. A cztery
tggodnie _ to oznączą 2 miliong ton nldg.I
GeneraŁ pułkotunik FYarlz Halder
I ościennych'
P.o*"d".. ie
dzialanwojennych wymaga ogromnych zaso-
bow surowcowych, dlatego przezorny strateg z wielką staran-
nościąsporządza mapy tras, po ktÓrych surowce strategiczne
zaopatruj4 jego kraj i kraj nieprĄaciela' Cel jest ocąrwisty:
naleĘ bronić wlasnych szlakow komunikacffnych, a trasy
nieprĄ aci e|a niszcz5r ć.
JeŻeli zaznaczyTny na mapie podstawowe ŻrÓd|a surowcÓw
strategicznych, po cąrm nakreślimy głowne szlaki transporto-
we w 1939 roku, z miejsca stanie się widoczne, Że położenie
Niemiec byto yyjątkowo niekorzystne. Kraj ten nie majac
własnych surowcÓw strategicznych w odpowiednich ilościach,
I F. Halder, ,,Dziennik wojenny. Codzienne zapisy szefa Sztabu
Generalnego Wojsk Lądowych 1939-1942", t. 1-3, Warszawa 1971-
-1974, t.3, s. 57. Notatka z 30 czerwca 1941.
42
żurow - creŃ zwYcĘsTwA
był powiązany układem skomplikowanych za|eŻnościz caŁ5,rn
światem zewnętrznyrn' okupacja Polski, Danii, Norwegii' Bel-
gii' Holandii, Luksemburga, Francji, Jugosławii i Grecji'
a także wchlonięcie Austrii i Czech nie rozvłiązaĘ problemu'
Administrowanie wielomilionowymi masami ludzkimi i ol-
brąrmimi obszarami pozbawionymi prawie zupełnie surow-
cow przemysłowych - to wszystko sprĄało raczej rozprosze-
niu sił, nie dajac większych korzyści.
Byl jeszcze jeden aspekt sprawy. Niemcy, Francja i Belgia
dysponowaĘ potężną metalurgią, ale nie miaĘ własnej rudy
Żelaza. Wiadomo, Że o Zwycięstwie militarnym decyduje po-
tencjał gospodarczy, a więc surowce, fabryki' infrastruktura
kolejowa, a dopiero w koncowej fazię uderzenie bagnetem. Ale
obrabiarki, sąrny kolejowe, wreszcie sam bagnet - to stal.
Bardzo wiele elementow niezbędnych do prowadzenia wojny -
od pancernikapoczynaj4c, na podkowkach do butÓw żołnier-
skich koncząc - wykonuje się ze stali. Podczas wojny z braku
stali w ministerstwie Goringa całkiem serio rozważano plany
budowy betonowych parowozow. Deficyt stali sprawiał, że
zniszczone mosĘ naprawiano za pomocą drewnianych belek
zamiast stalowych konstrukcji, co z kolei wymuszało ograni-
czanje ładownościtransportow kolejowych. Niedobor stali wy-
muszał demontaż tor w z drugorzędnych tras dla naprawy
zniszczorlych odcinkÓw strategicznych. Dwutorowe magistra-
le kolejowe zamieniano na jednotorowe. Wszystko to razem
skutkowało spowolnieniem gospodarki niemieckiej i krajow
Tak cz5r inaczej, Hitler nie mogł licą1ć na s4rbkie młycię-
stwo' Miał zbyt wielu wlogow. A dfugotrwała wojna była dla
Hiflera rÓ'wnozrlaczrla z samobÓjstwem, i to w dosłownym
znaczenirr tego słowa. Zeby utłzymać się jeszcze parę lat,
musial za wszelką.cenę zapewniÓ dostawy rudy żelaza. Rudę
zaśwydobywano w polnocnej Szwecji, a następnie BałĘkiem
transportowano do Niemiec.
rr\ II
I a bolączka niemieckiej gospodarki nie była dla nikogo ta-
jemnicą: wpierw załadunek rudy w szwedzkim porcie Lulea,
najdalej na pÓłnoc wysuniętym porcie na BałĘku,'a potem
długi rejs przez Zatokę Botrricką wzdluŻ wybrzeĘ Finlandii,
omijajac Wyspy Alandzkie, Got]andię, olandię' Bornholm, na
koncu rozładunek w Niemczech.
+3
WIKTOR SIIWOROW
Ani okręty francuskie, ani angielskie, anl żadne inne nie
mogty zagrozić transportom nrdy, ponieważ wpĘnięcie na
Battyk było rownoznaczl7e z włożeniem glowy w potrzask.
Radziecka marlmarka wojenna natomiast nigdzie nie musia-
ła wp\'wać: była na miejscu, wyczekiwała spokojnie w swoich
bazactl. Flota BatĘcka nie odgrywała ważnej roli w obronie
Związkt: Radzieckiego' Wszak przed l94o rokiem ZSRR dyspo-
nował bardzo niewielkim dostępem do Bałtyku. Ponieważ Pe-
tersburg przezponad dwieŚcie lat byl stolicą imperium, wszys-
cy carowie, pocąmajac od Piotra Wielkiego budowali na Ę.'rn
niewielkim odcinku fort5rfikacje. A bolszewicy dorzucili też
swoje. Całe wybrzeże pok5rte więc było zwaĄrm łancuchem
twierdz morskich, forĘrfikacji i baterii nadbrzeżnych.
W czerwcu 1941 roku artyleria Floty Battyckiej dysponowa-
Ia L24 bateriami nadbrzeŻnymi, uzbrojonyrni w 253 dz1a]'a
kalibru od 1OO do 406 mm i w 60 dział kalibru 45 i 76 rrlrn.2
Charakterystyki dział obrony nadbrzeŻneJ robią imponuja-
ce wrażenie. WeŹmy prąyrkład: 3oS-milimetrowe działo wieżo-
we przy masie pocisku 47o kg mialo zasięg 43,9 kilometra.
W ciągu jednej minuĘr z jednej wieĘ rnoŻna było oddać 6
wystrzałÓw. Dzialro kalibru 4o6 mrn w5rrzucalo pocisk o masie
r.1o8 kg na odlegtość45,5 kilometra. JuŻ po 24 sekundach
mogło oddać następny strzał.3 oprÓcz baterii nadbrzeŻnych
i fortow, obronę Leningradu wspierala także artyleria kolejo-
wa. Wykorąrstano fakt, że trningrad otaczala rozwinięta sieć
kolejowa. Artyleria kolejowa mogła przernieszczać się i prowa_
dzić ostrzal z zakarn:uflowanych stanowisk ogniowych.
Podstawą artylerii kolejowej było działo kalibru 108 mm:
masa pocisku 97,5 kg, szybkostrzelność5 strzałow na minu-
tę, zasięg 37'8 kilometra. ByĘ też o wiele potężniejsze dziafa;
2o3, 254 i 356 mm. Dzia'ra kolejowe 356 mm strzelały poci-
skami o masie 747'8kgna odległość44,6 kilometra.
Przedpola Leningradu osłaniaĘ trzy morskie rejony umoc-
nione: Kronsztadzki RU, Iżorski RU i Łużski RU. Dostępu do
miasta bronił ogie zaporowy z dzia| o ogromnej mocy strze-
lajacych zroŻnych kierunkow. Każdabateria, każdy fort, re-
jon umocniony i morska twierdza posiadaĘ własny zapas
łwnościi amunicji, ktory wystarczyłim na całą wojnę. Niko-
2 Stan na dziei 24 czerwca 1941 roku. l7a;l Krasnoznamionnyj
baĘsklj fut tu bih.oie zaLeningraĄ Moslcrła 1973' s. 8.
3
-Wojenno-istoriczeskij żr:rnal''' nr 3/1973, s.7a-
44
żuxow - cEIv zwYcĘsTwA
mu nie przysz|o by do głowy wysadzanie desantu w Ęm miej-
scu, czy szturmowanie miasta.
oprocz tego Flota BałĘcka miała na stanie 9l baterii prze-
ciwlotniczych' dysponujących 352 działami rÓżnych kalibrow.
Cry w świetlepowyższego opisu miało sens utrąrmywanie
j ednostek pływających FloĘ Bałtyckiej?
liwa bez
"k.,:*
marymarki wojennej. W ostatecznoŚci można zaladować miny
na barki i bez trudu zablokować ujścieZatoki Finskiej.
W wojnie obronnej Flota Bałtycka nie ma nic do roboĘr. I tak
właśniesię stało: przez caląwojnę prożnowała.
7'arazęrn w przypadku wrogiej agresji Flota BalĘcka była
naraŻona na maks5rm a|ne zagr oŻenie. Kilkaset nieprą4'aciel-
skich min pływających ustawionych na podejściach do baz
morskich oznaczałoby całkowitą blokadę radzieckiej armady.
Co też nastąpiło w czerwcu l941 roku. Podczas wojny obron-
nej okręty' zlxrlaszcza duże, utknęly burta przy burcie na Płyt_
kich wodach wąskieJ zatoki, jak w potrzasku.
W 1939 roku Hitler w5powiedzial wojnę całemu światu,
majac Ęlko 57 okręt w podwodnych. Jego przeciwnikami by-
Ę między inn1łni superpotężre floĘ Wielkiej Brytanii i Fran-
cji, a potencjalnie i StarrÓw Zjednoczonych. Flota Hit]era
zrrluszorra była toczyĆ nierÓwną walkę na Oceanie Atlantyc-
kim i na Morzu Sr dziemnym. Na Bałtyku Hitler stracił nie-
mal wsąrstkie Jednostki bojowe: latem 1941 roku Kriegsma-
rine na Baityku miała na stanie 5 okręt w podwodnych i 28
kutrow torpedowych. Resztę jej sil stanowiły jednostki pomoc-
nicze: stawiacze min, trałowce, kuĘr patrolowe.a
W Ęrm czasie obrorica pokoju towarErsz Sta]in obserwowal
z odda71 zrnagarria między Niemcami, Anglią i Francją - i umac-
niał swoją Flotę Bałtycką.
Wjakim celu?
J r"r.r.w roku 1933 Stalin powiedział:,,Morzenałtycr.ieil
butelka, ale nie mamy od niej korka. Ma go ktośinny''.5
a F. Ruge, Wojnanamorie 1939-1945, Moskwa 1957, s. 209.
5 Wg admirala marynarki wojennej ZSRR Isakowa [w:] ^Znarnia", nr
5/1988, s.77.
45
WIKTOR SltwoRow
Ten sam Stalin z niewiadomych przycryn dwa z trzech swo-
ich pancernikow trz1'rnał na Bałtyku. W zatkanej butelce'
w l'941 roku miał na BałĘku 65 okrętow podwodnych. Nikt na
świecie nie skupił Ęlu okrętow podwodnych wjedn1rm akwenie.
SpÓjrzmy na mapę oczar::ri niemieckiego stratega' Jakie za-
danie może wyznaczyć Stalin swJ[n pancernikom i okrętom
p odwodnym w zamkniętym bas enie Mor za Bałtyckie go?'lylko
jedno: zatapiaĆ niemieckie transporty zrudą' Innego zadania
być nie może.
oprocz okrętÓw podwodnych i pancernikow Stalin miał na
BałĘku 2 krążowniki, 21 liderovf i niszczycieli otaz 48 ku-
trow torpedowych.
Niemcy nie mieli na Bałtyku lotnictwa morskiego.'Flota Bał-
tycka miaia w swoim składże 656 samolotow, głownie bom-
bowc w i samolotÓw torpedowych.8
Zapytajmy znowu: w jakim celu? Po co Ęle samolotow tor-
pedowych i bombowcow, skoro Hitler prakĘcznie nie posiada
na BałĘku większych jednostek Kriegsmarine? odpowiedź
wciąŻ ta sama: stalinowskie eskadry nie byĘ wymierzone
przeciw okrętom wojenn1łn, tylko przeciw transportom rudy.
W każdej chwili radziecka flota mogła ruszyć w rejon nie-
mieckich i szwedzkich portow, zablokować je Ęsiącami min,
a bezbronne transporĘ zatopiĆ. oznacza|oby to dla Rzeszy
koniec wojny. W Berlinie nie mogli tego nie rozumieć. Hitler
walczyl przeciwko Anglii i Francji, a za jego plecarni nad Bał-
tykiem poĘskiwał wzniesiony topÓr Stalina.
Żukow opowiada, że Stalin nie chciał dać Hitlerowi pretek-
stu do wypowiedzenia wojny. I'eczw tym wypadku nie ma co
mowić o pretekście, ale o bardzo realnej przyctynle. Stratedzy
niemieccy widzieli zagroŻenie w radzieckiej flocie na BałĘku
i szukali metod, by ją zneutralizować.
D
I-od koniec listopada 1939 roku Stalin popełnił kardynalny
błąd: rozpocząl wojnę z Finlandią. Wojna zakonczyła się spek-
6 Lider okręt wojenny klasy niszczyciela o większej w1porności
- za1Qła kopalnie niklu w Petsamo, ale p Źniej, wiosną 1940
i wzmocnionej artylerii, klasyfikowany także jako lekki krążownik
[przyp. tłum.|.
7 ,,Wojenno-istoriczeskij żurnał'', nr 4/1962, s.34-
8 Bojetuoj ptt' Sou:ietskotl:o tuojenno-morskotuo
1968, s. 537. '[łota,
46
ŻvKow - cIEŃ zwYcĘsTwA
takularn1rm zwycięstwem Armii Czerwonej. Nikt na świecie
w takich śniegach,przy takim mrozie, w terenie prakĘcznie
niemożliwym do sforsowania nie szturmowal tak potężnych
umocnien, jak linia Mannerheima. Do czegoŚ takiego była
zdolna tylko Armia Czerwona.
Jednak zwycięstwo nad Finlandią było dla Hitlera drugim
ostrzeżeniem: Stalin sięga po szvłedzką rudę. Armia Czerwona
na rozkaz Sta]ina przerwa|a finskie umocnienia i zatłzymala
się. Finlandiabez linii Mannerheima była całkiem bezbronna.
Stalin w każdej chwili mÓgł wydać rozkaz i natarcie Armii
Czerwonej zostałoby na nowo podjęte. Zteren.u Finlandii moż-
na bylo bez przeszkod bombardować szuredzkie kopalnie rudy
i linie kolejowe. Nikt nie mogłby temu przeszkodzić. Samo za-
jecie Wysp Alandzkich, ktore należały do Finlandii, pozwalało
zablokować ujścieZatoki Botrrickiej, co dla Zvmązku Radziec-
I<tego oznaezla-łoby triumfalne zakonczenie I| wojny światowej.
Ale to nie ws4rstko. W okupowanej przez Hitlera Europie
brakuje drewna. Niemcy sprowadzaj4 je z Finlandii i Szwecji.
M ożliwośćws trą,'rnania dostaw drewna pr zez BalĘk pociąga-
|a za sobą mnostwo następstw, jedno gorsze od drugiego.
Drewno to podkłady kolejowe. Nie ma drewna - nie ma budo-
'"vy ani naprawy torow kolejowych. Drevmo jest potrzebne
w ogromnych ilościachw kopalniach. Nie ma drewna - nie ma
węgla. Już w czasach pokojowych deficyt wydobycia węgla
w Niemczech w1mosił 6 milionÓw ton rocznie. Za:.niast drewna
wykorzystywano nać ziemniaczaną. M wi o Ęm sam Fuhrer.g
I to w czasie pokoju, kiedy nic nie zakłocało transportu
drewna drogą morską. DoŚć, by stalinowskie okręĘ podwod-
ne zaatakowały niemieckie statki i Niemcy zostaĘby pozba-
w'ione drewna. Wątpię' by sama nać ziemniaczana mogła ten
niedobor uzupełnić. Poza tym, rlie za-wsze nać ziernniaczana
może w pełni zastąpić drewno. Z naci rnoŻna od biedy wl'twa-
rzaĆ papier, ale nie da się z niej zrobić podkładÓw kolejowych,
ani stempli do podpierania kopalnianych chodnikÓw.
Pozatyrn Niemcy nie miaĘ niklu' a bez niklu teŻ nie r::.oŻna
prowadzić wojny. Nikiel znajdował się w Finlandii. Na począt-
ku 1940 roku, w trakcie wojny z Finlandią, Armia Czerwona
roku, zgodnie z warunkami traktatu pokojowego, nttrocila je
Moskwa s h.stolnyierazgouory Gitlera, Smolensk 1993. Notatka z5 czerw-
ca L942.
47
WIKTOR SIJWOROW
Finom. T}le że od tej pory nikiel był wydobywany przez ra-
dziecko-fi t'rską sp otkę akcyj ną z udzial.ęm radzi eckich inĄmie-
r w i robobrikow. Rząd radziecki narzucił swojego człowieka
na stanowisko dyrektora sp łki. Nikiel z Petsamo byl dostar-
czany zarÓwno do Niemiec, jak i do Związku Radzieckiego.
W kazdej jednak chwili te dostawy mogły zostać przerwrne.
lo4. Dywizja PiechoĘ generała majora Morozowa (XLII KP 14.
Armii) stacjonowała w bezpośredniej bliskości kopalni rudy.'.
Wyobrażam sobie to zgrŻytarLie zębami dochodzące z pod-
ziemnych bunkrÓw sztabÓw niemieckich'
\II
Ni.*i.""y stratedzy nie bez powodu obawiali się kolejnej
radzieckiej inwa{i na Finlandię. 25 listopada ludowy komi-
sarz obrony ZSRR marszałek Związku Radzieckiego Siemion
Timoszenko i szef Sztabu Generalnego Armii Czerwonej gene-
rał armii Kirytł Miereckow skierowali do sztabu Leningradz-
kiego okręgu Wojskowego dyrektywe , sporządzoną w jednym
egzemplarzu. Stopien tajności- 'spec' zrvacz."| co oznacza
,,Tajne specj alnego znaczeria" . może nadejśćszyfrowka, a wtedy wojska radzieckie ruszaj4
Dokumęnt rozpoczyrra się słowami: "Na wypadek wojny
ZSRR przeciwko samej Finlandii dla ułatwienia dowodzenia
i zabezpieczenia zaopatrzenia wojsk tulora1 się dwa fronty:
Front P lnocny - w celu dzialar1 na wybrzeŻach Morza Ba-
rentsa, oraz na kierunkach Rovaniemi, Kemi i Uleaborg;
Front P lnocno-Zachodni - dla dziala na kierunkach Kuo-
pio, Mikkeli i Helsinfors [...]
Jako głowne zadania stojące przed Frontęm Połnocno-Za-
chodnim vqf:zrrac?;rrrl. zniszczenie sił zbrojnych Finlandii, za-
władnięcie jej terytorium i dotarcie do Zatoki Botnickiej w 45.
dniu operacji. [...]
Z prawej strony Front P łnocny (ze sztabem w Kandałak-
szy) w 40. dniu mobilizacji przechodzi do natarcia i 30' dnia
operacji przejmuje kontrolę nad rejonami Kemi, Uleaborg' [...l
Przed Flotą Battycką, odzrtaczoną Orderem Czerwonego
Sztandaru, podporządkowaną operaq{nie Radzie Wojskowej
Frontu PÓtnocno-Zachodniego, postawiĆ następujące zadania'-
1. Razem z lotnictwem zniszczyĆ marynarki wojenne Fin-
landii i Szwecji (gdyby ta ostatnia przylączy|a się do walk).
2. Wspierać wojska lądowe, dzia|ające na wybrzeżu Zatoki
Finskiej i z pÓhxryspu Hanko, poprzez zabezpieczenie ich
skrzydeł 7 zrtiszczenie obrony brzegowej FinÓw.
48
żuxow - crcŃ zwYcĘsTwA
3' ZabezpieczyĆ przerzut dw ch dywizji piechoty w pierw-
są1ch dniach wojny z p lnocnego wybrzeŻa Esto skiej SRR na
połwysep Hanko, a taMe przerzut i wysadzenie duzych sil
desantu na Wyspach Alandzkich.
4. Siłamt okrętow podwodnych oraz lokrictwa przerwać
transport morski Finlandii i Szwecji (gdyby ta ostatnia wysĘpi-
ła przeciwko zsRR) w Zatoce Botnickiej na Moran BalĘckim...
Nadać niniejszemu planowi roarinięcia r.azuvę kodową S.3-2o.
Realizacja planu tozpocTyna się w momencie otr4rmania
sąfrowki podpisanej wspÓlnie przezę mnie i przez szefa Szta-
bu Generalnego o treści:"Przystąpić do wykonania S.3-2on''.'0
Wydaje się interesujące, że w tym planie nie wspomina się
o tym, że Armia Czerwona będzie walczyć,,dla zapewnienia
beąrieczeristwa trningradu''. Nie ma nawet sugestii, Że dzta-
lania wojenne powinny być rozpoczęte w odpowiedzi na na-
paśćwToga. Nie uĄrto słÓw' jakich zamvl1rczaj używano w ta-
kich przypadkach: ,,JeŻell wTogowie sprowokują konflikt wo-
jenny...''. Wszystko ustalono o wiele prościej: w każdej chwili
z Moslrrvy do sztabu teningradzkiego okręgu Wojskowego
nad Zatokę Botnicką, ku granicy ze Smłecj4, na Wyspy Alan-
dzkie! A zabezpieczenie propagandowe operacji nie należy do
zadatl Leningradzkiego okręgu Wojskowego i Floty Battyckiej.
T\m zajmą się inni. Wyznaczeni towarzysze, gdy zajdzie po-
tr zeb a, zor garliz;.)j ą gr aniczną prowokacj Q fi n ski ej s ol dates ki,
wlaśniąrobotnikom na cat5rm świecie sens pokojowej polity-
ki zagrałicznej ZSRR i konieczność dania nauczki finskim
r ozzuctrw alon5nn agre s orom.
Tom 'Rok 194l" redagou/ano w taki sposob, aby pokazaĆ
umiłowanie pokoju przezZwiązek Radziecki i brak jakichkol-
wiek przygotowan do uderzenia na Niemry. Autorzy zbioru
zdemaskowali szereg małych grzeszkow, by Ęm lepiej ukryć
te istotne. Na prąy'kład przyznaja, Że odna]leź|i plan ataku na
Finlandię' Za to p|anu ataku na Niemcy nie maj4.
A przecieŻ plan ''S.3-2o'' m gł być planem jednostkowym,
ale mÓgl też stanowić częśćszerszego zamysłu. Plan "S.3-2o"
zakł;adaI' że wojska t eningradzkiego i Archangielskiego olaę-
gu Wojskowego, oraz siĘ FloĘ BałĘckiej zaatakuja Finlandię
tluŻ przed uderzeniem Armii Czerwonej na Niemcy, albo r w-
lo Pełny tekst planu podano w zblorze 194) god, Moskwa 1998,
t. I, s.418-423.
wntToR SITWOROW
noczeŚnie lub wprost po tym uderzeniu. Ale i tak atak na
Finlandię był rownoznaczny z atakiem na Niemcy' W p'zy-
padku realizacji planu 's.3-2o" wojska radzieckie miaĘ opa-
nować kopalrrię niklu w Petsamo, WyspyAlandzkie, orazzdo' '
być Kemi.
Proszę teraz odszukać na mapie finskie miasto Kemi i szwe-
dzki port Lulea...
Nieprzypadkowo w roku 1940 na Bałtyku utworzono I'
srygade Piechoty Morskiej pod dow dztwem doświadczonego
radzieckiego d5rwersanta pułkownika Terientija Parafiło' Sta-
o
lin już zlalazl. dla piechoty morskiej, a je_
go generałowie anowali. Pozostawalo tylko
wysrae do sztab okręgu Wojskowego szyfro-
gram:
Nap ojnY z Niemcami' Je-
Że|iby oznacza|oby to zada_
nie śmiertelrrego ciosu nie Ęlko Finlandii, a]e rÓwnież i Niem-
com,
\rII
L"t.- 194o roku Stalin popełniłjeszcze jeden btąd - prTy-
łączyłdo Zwiryk.u Radzieckiego Estonię, ł,otwę i Litwę' two-
rząc I7a ich ter5rtorium BaĘcki Specjalny okręg Wojskowy'
Wszystkie siĘ tego okrę$u ześrodkowal na granicy z Prusami
Wschodnimi.
W prą1padku wojny obronnej takie posunięcie byłoby zu-
pełnie niepotrzebn e, a wręcz szkodliwe.
MÓwią, że Stalin przesunął granicę na zachod i w taki spo_
sob umocnił bezpieczenstwo ZSRR.
W rzeczywistości było zupekrie na odwrot'
Przed okupacja krajÓw baltyckich ten kierunek stanowił
strefę buforową, osłaniającą przedpole wojsk radzieckich'
W razie agresji wojska Hitlera musiałyby, po kolei' toczyć boje
z siłami zbrojnymi kolejnych trzech panstw, zarim spotkaĘ-
czone.
Armia Czerwona miała więc możliwośćprzeprowadzenia
mobilizacji swych wojsk i obsadzenia rejon w rrmocnionych'
Po rozgromieniu trzech krajow bałtyckich, wojska Hitlera wy_
szłyby nad jezioro Pejpus, ktorego sforsować po prostu się nie
50
ŻvKov - cEŃ zwYcĘsTwA
da.'' W razie gdyby woJska niemieckie chciaĘ obejŚć jezioto,
natknęłyby się na radzieckie rejony umocnione'
Ale wszystko potoczyło się wedlug lnnego scenariusza. Ar-
mia Czerwona opuściłaswoje umocnienia, koncerrtrując sĘ
głÓwne na Litwie, nad samą granicą niemiecką. Rozlokowano
tam lotrriska polowe, sztaby, węzĘ lącznościi składy zapa-
sow. Dla ludnoŚci trzech panstw baltyckich armia Stalina
stała się agresorem i okupantem, a Niemcy, w prą1padku ata-
ku na ZSRR' mogły odgrywać rolę wyzwoliciela.
22 czenlrca 1941 roku wojska Armii Częrwonej na całej
dlugościgranicy, w tym i w krajach balĘckich, otuzymaĘ
niespodziewany cios ze strony armii niemieckiej. Nadwerężo-
no system dowodzenia wojskami, lotnictwo radzieckie ponios-
ło dotkliwe straty na prrygranicznych lotniskach. W krajach
bałĘckich wybuchło żywiołowe powstanie przeciwko Armii
Czerwonej. Do radzieckich "wyzwolicieli'' sbzelan o z kaŻdego
sĘrchu. Jednostki Armii CzerwoneJ musiĄr wa|czyć be
wsparcia swoich rejon w umocnionych, a za ich plecami,
w Rosji, pozostały rejony umocnione bez żo|niera1. Manstein
zdoby| je bez Żadnych problemow.
Sceptycy zaprzecząi dyby Stalin nie zdecydował się na
okupacje krajow baltyckich' to Hitler zdobyłby je bez ż:.dnej
walki, mÓgłby po prostu wprowadzić tam swoje wojska, jak to
zrobił w przypadku Czechosłowacji.
Ale nawet gdyby takie ryzyko istniało, trzeba bylo jasno
i wyraźnie wytfumaczyć Hitlerowi, że w odpowiedzi na prÓbę
wkroczenia wojsk niemieckich do krajow bałĘckich' Zwiryek
Radziecki ?act|ie zatapiaĆ na Bałtyku transpoĄr z rudą
i drewnem, minować wejścia do port w niemieckich, bombar-
dować Berlin, a na ter;rtorium krajÓw bałtyckich wejdą bryga-
dy międąparodowe i miliony radzieckich ochotnikÓw' A kiedy
już Hitler się w wojnie przeciwko Związkowi Pa-
dzieckiemu, Anglia i Francja nie omieszkaj4 skorzystać z oka-
{i: w ich interesie leży stłamszenie Niemiec jako niebeąliecz-
nego konkurenta i ponowne nałożrniena nie kontrybucji.
Takie oświadczenie zostałoby dobrze prĄęte przez caĘ
świat'W takim przypadku ludnośćkraj w bałtyckich nie by-
łaby wrogiem ZSRR, |ecz sprzymierzencem, a ,,leŚni bracia''
rr W s\mnej bitwie 1242 roku wojska ruskie Aleksandra Newskiego
pokonaĘ na tym jeziofte Krzyżakow inllanckich - tzw. l,odowe Pobo-
jowisko [prą;rp. tłum.|.
5r
wrKToR sttwoRow
nie strzelaliby w plecy radzieckich, lecz niemieckich żołnierzy.
Po stronie patriotÓw z kraj w bałĘckich walczyĘby brygady
międąmarodowe, zaśochotnikÓw znalazł'oby się na caVm
Świecie pod dostatkiem.
Mając taką perspektywę jest mało prawdopodobne' by Hit-
ler zdecydował się na wprowadzenie wojsk do Estonii, Litwy
i Łotwy. A nawet jeśli,to w takim wypadku wojna ze strony
ZSRR byłaby rzecą1rwiście sprawiedliwa, obronna, wielka
i ojczyŻniptla. A po latach nie musielibyŚmy się wstydzić
.marsz w wyzwolencąrch", masowych rozstrzeliwan, okupacji
bratnich krajÓw. Nie musielibyśmy ukrywać archiwow wojen-
nych i kreować bohaterszcryzny.
W sierpniu 1939 roku poryrcjaZwiązkw Radzieckiego zosta-
ła sformułowana jasno i wyraŹnie: będziemy bronić teryto-
rium Mongolii przed wojskami japonskimi, jak swojego włas-
nego. I obroniliśmy!To stanowisko zostało właściwieodcryta-
ne na całym świecie,w tym także i w Japonii' Dzięki tej
niezłomnościi determinacji agresja Japonii na Związek Ra-
dziecki została zaŻegnana.
Dlaczego w sierpniu 1939 roku Zvnązek Radziecki nieprzy-
j{ takiej samej postawy wobec panstw bałtyckich?
okupacja Litwy, Łotwy i Estonii miala sens Ęlko w jednym
prąrpadku: gdyby planowano wojnę ofens5rrvną z Niemcami.
Armia Czerwona wyszła wprost na granicę niemiecką. Z lot-
nisk polowych na Litwie moŻna było wspierać natarcie wojsk
radzieckich aż do samego Berlina. W dodatku Flota BałĘcka
u4rskała ban1 w Tallinie, Rydze i Lipawie. Lipawa |eĘ na
wyciągnięcie ręki od szlakow transportowych rudy, niklu
i drewna. Uderzenie sĘd mogłoby być nagłe i druzgocące.
Dla Hitlera było to trzecie ostrzeżenie.
No, dobrze. Ale co Żukow ma z Ęrm wspolnego?
Ż:ukow uchodzi za wybitnego stratega: rzut oka na mapę -
i w lot ogarnia całą sytuację strategiczną. A zatem, gdyby Żu-
kow był prawdziwym strategiem, powinien byl zobacryć te
szlaki: do Niemiec dostarczana jest ruda Że|aza i drewno ze
Szwecji, zaśzFtrtlandii - drewno i nikiel. Powinien bylw cza-
sie spotkan ze Stalinem zulrocić uwagę na nienormalność
sytuacji. Skoro zarnierzamy uniemożliwić dostawy drewna,
niklu i rudy Żdraza do Niemiec, to powinniśmy to zrobić na-
tychmiast. A jeślinie mamy takiego zamiaru, to powinniśmy
ztezygnowaĆ z posunięć, ktÓre w Berlinie muszą być potrak-
towane jako naruszenie żywotnych interesow III Rzeszy.
52
Żvrow - creŃ zwYcĘsTwA
W latach i939-r94o Żukow z uwagi na swoj4 poąycję nie
powinien był zajmować się ani Szwecja, ani Finlandią' arri Mo-
rzem BałĘrckim. Ale w 1941 nadciągała wojna światowa, a Zu_
kow był wysokiej ran$i dowodcą. Miat zatem obowiaąek ś|edz1Ć
romłoj wydarzen na świecie. Miał wystarczająco duŻo o|<aĄi,by
wykazać rządzącym cały katastrofizm w5mikłej sytuacji.
Żukow powinien znać historię wojskowości. Na początku )o(
wieku Rosja, zdecydowaJrie i bez trudu zagarnęLa z)oŻa surow-
cÓw w Mandżurii i w Chinach, występujac tym sam1.rn przeciw
żywotn1rm interesom Japonii. W odpowiedzi na te działarria
Japonia zada3'a nagĘ i druzgocący cios ros$skiej flocie' Wojfia
ros$sko-japonska, ktora byla w1mikiem tych działan, zakorr-
czyla się klęską Rosji i rewolucją 1905 roku. Niewiele brako-
wało, a car Mikołaj już wtedy zostałby pozbawiony tronu.
Po uptywie 35 lat od wojny rosyjsko-japonskiej, a więc
w granicach życia jednego pokolenia, powstała dokładnie taka
sama sytuacja, choÓ t1rm raŻem nie w rejonie Morza Żołtego,
ale na BałĘku. Rozmyślnie, czy przez brak wyobrażni, ra-
dzieccy stratedą1 swoimi działaniami w rejonie Morza Bałtyc-
kiego zagrażali egzystencji Niemiec. A skoro tak się sprawy
miaty' należałospodziewać się naglego ataku ze strony Nie-
miec. W kaŻdej chwili.
W sĘczniu 1941 roku Żukow zostal szefem Sztabu General-
nego. Teraz nie był już obserwatorem-profesjona]istą, |ecz sze-
fem wszystkich strateg w. Najważniejsze w wojskowoŚci - to
umiejętnoŚć spojrzenia na sytuację oc?afii przeciwnika. obo_
wiązkiem Żr:.kowabyło rozvvaĘć, co teŻ tam, w Berlinie, spro-
bują zdaa|aĆ, wiedząc, że radziecka ma4marka wojerura może
w każdej chMli przeciąć cienką nic, ktÓra łącąr odległe szwe-
dzkie porĘ z ośrodkamiprzemysłu huhdczego w Niemczech?
Gdyby Żls'kow był strategiern z prawdziułego zdarzenia, po-
trafilbywłaściwie ocenić sytuację. LeczŻukow albo nie śledził
rozwoju wydarzen na pograniczu ZSRR, albo nie rozumiał ich
znaczerlia, albo wreszcie, czego nie można wykluczyć, bat się
wypowiedzieć własne zdanie.

Rozdzial 4
Żlukow i ropa naftowa
Gdgby podczas intuazji ZSRR na RumunĘ nie udaŁo się
zmusić Rosjan, bg zadouoLiLt się jedgnie Besarabtą, sdaba
opanowali utedg rttmunskie złożaropg, to jeszcze tej samej
uiosng bg nas zdttsiLi.l
A. Hitler
r-7
La| zmy na chwilę, Że prowadzimy prosperujacy interes'
Handlujemy ropa albo drewnem, zlotem lub diamentami, c?a-
sami tnrdnimy się lrladzieŻą, szarltaŻern, a cu-asem zab j-
stwem na zlecenie. I oto gdzieś pod bokiem w1rrasta nam
konkurencja. Wymieniamy z konkurentem uprzejmoŚci, ser-
deczne Życzewja z okazji urodzin, popijamy szampana z jego
wysłannikiem. Ale zarazem ukradkiem i konsekwentnie pod-
kradamy się do jego Ąrwotnych zasob w, pr bujemy chwycić
go za gardlo W takim razie musimy liczyć się z ewentua-lno-
ścią,że kt regoś pięknego dnia, gdy postanowimy zrelakso-
wać się w saunie, do Środka wtargną dziarscy młodziency
z obrzynarni - i nie poŻaluja ołowiu...
Tak właśniewyglądała przyjaźn Stalina i Hitlera. ByĘ obu-
stronne uprzejmoŚci. Były Ęczenia z okaĄi urodzin. Było ślu-
bowanie wierności. Towatrysz Stalin sączy| szampana z Rib-
bentropem, a Mołotow z Hitlerem.
Ale do żywotnych zasobow Rzes4r Statin podkradał się zbyt
ostentacfrnie.
r hstotrtgie razgouory Gitlera. op. ctt., s. 303. Zapis z 18 maja
1942.
54
żuxow - cnŃ zwYcĘsTwA
Gdyby marszałek Żukow był strategiem z knrri i koŚci, po-
winien byłuprzedzić Stalina o ryąrku gwałtownej reakcji i do-
tkliwych dzialan odwetowych.
Jednak Żukow zachowal w tej sprawie milczenie. MilrczaL
kiedy Stalin budował potę$e Floty Baltyckiej, milczal' gdy pod-
bijał Finlandię, Estonię, Litwę' Łotwę. T}rmczasem Stalin wciąż
miai poczucie niedosytu. Postanowił więc zakraśćsię jeszcze
bliżej, nie tylko do drewna, niklu i rudy Żelaza', ale przede
wszystkim do ropy. Z|ec1| to zadanie właśnieZukowowi.
W kwiebeiu 1940 roku Zukow prrybyl z Mongolii do Moskwy
iprzez dwa miesiące pozostawał do dyspozycji ludowego komisa-
rza- obrony. w t5rm czasie nie pełniłzadnej funkcji, ale z tego
wca_le nie wynika' Że ric nie robił. Wręcz przeciwnie, byĘ to
miesiące wytężonej prary. W ciągu tych miesięry Zukow odbył co
najmniej cztery długie spotkania ze Stalinem. Warto pamięt^ć, że
Stalin nikogo bez powodu nie rozpieszeal dfugimi spotkaniami.
DII
L rzed przeprowadzeniem każdej wielkiej operacji, na szczeb-
lach naczelnego dowÓdztwa trwa ukryta' niewidoczna dla ob-
I cych aktpł.nośÓ' Dwa miesiące pracy Zukowa w Moskwie, to
wstępna faza pr4lgotowan do wojny o Besarabię. S4rkowano
się odebrać Rumunii Besarabię, dokładnie tak samo, jak Hit-
Ler zagałnął^ Czechosłowacji Sudety. Gdyby Rumunia odm -
wiła oddania Besarabii, na|eŻa|o Rumunię zniszcryć.
W kwietniu i maju 1940 roku o przygotowyvaniu wojny
o Besarabię wiedziano jedynie w zaciszu stalinowskiego gabi-
netu i w Sztabie Generalnym. Do sztab w Kijowskiego Spec-
jalnego i odeskiego okręgu Wojskowego sptywały zuły'.lęzle roz-
kazy o tym, co naJeĘ robić - bez tlumaczenia dlaczego.
4 czerwca l94O roku Zwkowa awansowano na generala
armii. Wtedy było to pięć Ewiazd' na pagonach.
7 czerwcarozkazęm Ludowego Komisariatu Obrony nr 2469
general armii Zukow został powołany na stanowisko dow dry
Kijowskiego Specjalnego okręgu Wojskowego.
NaĄubz, 8 czerwca ]'94O roku, generał armii Żukow wsiada
do pociągu na Dworcu Kijowskim w Moskrxrie i... zaJewa się Łami'
Na peronie Żegna)a go spora gnrpa odprowadzających.
Wszyscy widzieli |ry na Ńalr:zy Zukowa i potem wypytywali
Warto odnot ować, Że biografowie Z:ukowa zllwacaj4
o pr Zy cTynę.
niedostatecznie dużo uwa$ na tę zaskakujacą cechę charakte-
ru poŹniejszego marszałka, mianow'icie jego mazgajstwo, sklon-
55
WIKTOR SIMIOROW
noŚć do |ez. Jakby wtrudnych chwilach p|aczprrynosił Zuko-
wowi ukojenie. Oto zagadka dla psychologowi zjednej strony
najbardziej krwawy dowÓdca w dziejach, z drugiej _ zapl'akana
panna. Jak pogodzić gorzkie Ę Żwkowa z twardą bezułzględno-
ściąi nieludzkim okrucienstwem? Wszak pod względem sadyz-
mu i bestialstwa Zukow przewyŻszaL nawet Ttrchaczewskiego.
Szlochanie Żrakowa naDworcu Kijowskim w Moskwie 8 czerw-
ca 1940 rolrc.l przez wiele lat nie zostało zapomniane. Wielki
dowodca po wojnie był zmuszony w5{aśniaćprzycz1my swojej
tozPacry. oto jego słowa: ,,.Powierzono mi odpowiedzia]ne stano-
wisko - dowodzenie jedn1.'rn z waŻniejsrych prrygranicznych
okręgow' W rozmowach ze Stalinem, Kalininem i inn1rmi człon-
kami Biura Politycznego ostateczrrie utwierdziłem się w przeko-
naniu, że wojna jest bliska, jest nieodwraca.]na. [...] Ale jaka
będzie ta wojna? Czy jesteśmy do niej gotowi? Czy zdagyrny
wszystko zrobić? I oto zpocasciem nadciagajacej tragednpatrz5r-
łem na beztrosko odprowadĄących mnie krewnych i towarą1-
szy, na Moskrvę, na radosne t:łłatze moskwian i myŚlałem: co
z nimi będne? Wielu tego nie rozumiało. Zrobto mi się jakoś
nieswojo, i nie mogłem się powsfuąrmać. UwaŻafern, że dla mnie
wojna jtź się zaczę|a. Ale gdy npJaz|em się w wagonie, odrzuci-
lem natydrmiast sentJrmentalne uczucia. Od te.j pory moje osobi-
ste życie było podporządkowane nadciagajacej wojnie, chociaŻ na
naszej ziemi był 1eszcze pokoj...''''ż Na peronie było wielu Świad-
kow, dlatego Zukow przyzrv1e; nie mÓgł się powstrąrmać' A w
wagonie odprowadzających nie było, dlatego moŻna śmiałopo-
wiedzieć: wszedłem do wagonu i więcej nie płakałem.
UI
Przenittiwość Zukowa jest godna podziwu. W czerwcu 1940
wielu ludzi jeszcze nie rozumia]o, że za rok będzie tocąrć się
wojna. Jednak on saln rozumiał. Zdolnościdedukcyjne legen-
darnego dowodcy są po prostu poraŻające. By nie powiedzieć
więcej. Żl;.kow przeczuwał nieszczęŚcie rok przed niemiecką
napaścią! 8 czerwca 1940 roku ani Hitler, ani jego generałow"ie
nie mieli ani zamiaru, ani planÓw napaścina Związek Ra-
dzieckj. Ani oIfW, ani oKH3 nie miały jeszcze nawet wstęp-
2 Żtskow, op' ctt.
3 oKw der Wehrmacht _ Naczelne Dowodztwo Sił
- oberkommnndo
Zbrojnych; OKId - Oberkommando des Heeres - Naczelne Dowodztwo
Wojsk Lądowych [prąrp. tlum.l-
56
żurow - cIEŃ zwYcĘsTwA
nych planow operacji ',Barbarossa'', ani żadnych dyrekĘw
Hitlera na ten temat. o wojnie przeciw ZSRR nie było nawet
mołvy. Czerwiec l94o roku to moment, kiedy niemieckie kliny
pancerne Żvłrociłysię w kierunku Oceanu Atlarrtyckiego' ob-
chodząc wielkim łukiem Pałyż.Po rozgromieniu Francji Hitler
nakaza| znacznię zredukować niemieckie siĘ zbrojne. Ową
redukcje prowadzono na bardzo szeroką skalę, bowiem żadna
wojna przeciw Zvłtązkovą Radzieckiemu nie zapowiadała się,
nie była przewidywana ani planowana. A Ż:ukow juŻ tonie we
łzach...
21 lipca 1940 roku Hitler po razpierwsn1 wbardzo wąsli1m
gronie przedstawił swoją koncepcję wojny przeciwko Rosji. 29
lipca 1940- roku generał pułkownik Frarrz Halder polecil szefo-
wi sztabu 18. Armii generałowi majorowi Marcksowi przygoto-
wać teoreĘrczne podstawy operacji zaczepnej na Wschodzie'a
Są to najbardziej pierwotrre szkice planu. Początkowo plan
posiadal nawet inny kryptonim - nie ,,Barbarossa",lecz ,,Fntz".
Zatem, wyłania się taki oto obraz: genialny Żukow optakuje
prryszle ofiary, albowiem już na początku czen^lca 1940 roku
wie' jaka idea pÓłtora miesiąca pÓżniej zaświtaHitlerowi
w głowie'
I kolejny zadziwiający fakt. w rozmowach ze Stalinem, Ka-
lininem i innymi członkami Biura PoliĘcznego Zukow .,osta-
tecznie utwierdził się w przekonarriu, że wojna jest bliska, jest
nieodwołalna...''. Wniosek: jeszcze przed rozmowami ze Stali-
nem i towarzyszarni, a więc jeszcze przed pr4lbyciem do Mos-
kwy w kwietniu 1940 roku, Żukow już wiedzial, że będzie
wojna z Niemcami' A Stalin i inni członkowie Biura Pdlitycz-
nego nie zaprzecza|i' Przeciwnie, w rozmowach z nimi Żukow
,,ostatecznie utwierdzil się...''. A zatem. zarÓumo sam towa-
rzysz Stalin, jak i inni towatzysze podzielali ten punkt widze-
nia na rok przed niemiecką napaścią. Wiedzieli, że wojna
z Niemcami jest nieodwołalna dużo wcześniej, niŻ sami Niem-
cy zaczęli przemyśliwaćna tęn temat'
Jak w tym wypadku rozumieć zachowanie Stalina? Wiosną
I94o roku jest przekonany, że wojna z Niemcami jest nie-
unikniona, a rok poźniej, 22 czerwca 1941 roku, ten sam
Stalin nie daje wiary, że wojna się rozpoczęła. Jak oceniać
zachowanie Zukowa? Na rok przed wybuchem wojny wszyst-
ko sobie uświadomił,zronxniał i nawet opłakiwał przyszle
a Halder, op. ciL, t. 2, s. 58.
57
WIKTOR SI'WOROW
ofiary, a po roku, owego feralnego ranka 22 czerwca L94I
roku, ślewojskom dyrektywe, żeby nie otwięrać ognia, nie
zestrze|iułaĆ samolotÓw, nie ulegać prowokacj om.
w I94o roku opłakiwalprrylszle ofiary, ale w 194I zabronił
odpowiadać na ogien nieprą{aciela, naraŻaj4c swoich Żo|nie-
rąr' oficerow i generałow na śmiertelnezagrożenie.
Nie jesteŚmy strategami' dla nas taka mądrośćjest niepojeta.
,TV
Runti.- 9 czerirca l94O roku zapłakany generał armii
Zukow przybyl do Kijowa, i w tym samym dniu ludowy komi-
sarz obrony marszalek Związkw Radzieckiego Siemion Timo-
szenko skierował do dow dcow Kijowskiego i odeskiego oW
wytyczne o utworzeniu Frontu Poludniowego. Dowodcą Fron-
tu został mianowany generał armii Gieorgij Zukow.
W sklad lYontu Pofudniowego wesĄ 5. i 12. Armia Kijowskie-
go Specjalnego o'lł/ oraz 9. Armia odeskiego oW, og lem trzyna'
ściekorpus w: dziesięć korpus w piechoty i bzy kawalerii.
Łączna liczba dywizji - 40: 32 dywilzje piechoty' 2 dywiĄe
piechoĘ zmotoryzowaxlej' 6 dywizji kawalerii.
Liczba brygad - 14: 11 pancernych, 3 powietrznodesantowe.
odwody Naczelnego Dowodztwa: 16 pttłkow arĘlerii cięż-
kiej i 4 dywĘe artylerii wielkiej mocy.
Lotnictwo Frontu Południowe$o _ 45 pułkow lotniczych'
z czego myŚliwskich _ 21, bombowych _ 24.
ogolna liczebnoŚć wojsk - 460 tysięcy żo|nlerry i oficerow,
12 tysięcy dzial,3 tysiące czolg w,2 tysiące samolotow.
Stalin ześrodkowałte sĘ na granicy Rumunii. Następnie
zaŻądal zwrotu Besarabii i Bukowiny Polnocnej.
Front Południowy Żukowa był got w unicestwić Rumunię,
ale latem 1940 roku nie dane mu było wdczyć. Bukareszt był
świadkiem bĘskotliwych zwycięstw Armii Czerwonej w Fin-
landii i zdawa| sobie jasno sprawę, że lepiej usĘpić Stalinowi
bez walki. Strony zgodziiy się na pokojowe roz'|^Iiązarie konfli-
ktu. Rumunskie wojska wycofały się, natomiast wojska Zuko-
wa wkroczyĘ do Besarabii i Bukowiny Połnocnej.
D|a Zwiazku Radzieckiego następstwa tego bezkrwawego
zwycięstwa byty katas trofalne.
Neutralna Rumunia mogła wybierać, po czyjej stronie sta-
nąć. Europę rozdzierajŁna strzępy dwal kanibale, Hitler i Sta-
lin' Stalin nagle zaż.adal Besarabii i Bukowiny PÓłnocnej, po_
zostalo więc je oddać. Kto to wie, czego Stalin zaPragnie jutro?
58
Żtsxow - creŃ zwYcE/sTwA
A Hitler niczego nie Żąda. Dlatego wybor jest prosty i Rumu-
nia idzie pod protektorat Hitlera.
Oto rezultat:
a) na granicy Zwia4ku Radzieckiego pojawia się kolejne
wrogie panstwo;
b) front, ktorego w razie wojny trzęba będzie bronić, wydłu-
ża się prawie o 8o0 kilometrow;
c) Hit]er zdobywa dodatkowy przyczo|ek do ataku naZwiązek
Radziecki i zyskuje sojuszrrika, ktory dysponuje ropą naftową.
Bez dostępu do ropy Niemcy nie mogĘ walcz5rć. Dopiero
prą{muj ac Rumrrnię pod swe opieku nczr slł zy dla, Hifl er mÓgł
serio zaplanować napaśćnaZwiązek Radziecki. Bez tego agre-
sja była niemożliwa.
Jednak najważniejszą konsekwencją wypralvy na Besarabię
i Bukowinę Polnocną było to, że Sta]in spłoszył Hitlera. ,,Wy-
zwolencza'' operacja Żukowa stała się dla Hitlera ostatnim
ostrzeżeniem. oto bowiem powstalo bezpośrednie radzieckie
zagrożenie dla teren w roponośnych w Rumunii. Waśnie z po-
wodu tego zagr oŻenia Hitler rozka 7Al przy gotowwać uprzedza-
jace uderzenie na ZSRR.
Wszystko to jest powszechnie wiadome. Nikt temu ?aprze-
cza. Sta]in popełnil więc samob jczą omyłkę, czego nie wolno
puścićw niepamięć.
No, ale my rozmawiamy o Żukowie. Przeanalizujmy jego
rolę w tej rozgrywce.
-rv
\
\Jta]in rozkazuje Zukowowi, by siłą, lub grożąc użyciem siły,
oderwał od Rumunii obszary Besarabii i Bukowiny P łnocnej.
Armia Czerwona w ten spos b zblriŻa się do bezbronnych pÓl
naftowych Rumunii na odległośćwyciągniętej ręki. Konkret-
nie 18O kilometr w.
Tego było za wiele. W Berlinie w ko cu uŚwiadomiono so-
bie, Że Związek Radziecki staje się dla Niemiec śmiertelnym
?AgroŻeriern od tej chwili rozpoczęĘ się przygotowania do
zniszczertia ZSRR.
Radzieccy i rosfrscy oficJalni historycy zmuszeni sąprzyanaĆ,
że latem 1940 rokuwładze ZSRRpopeheĘkardynabeybłąd. ,,W
czerwcu 1940 roku, po rozg5omieniu Francji, niemieckiewładze
zaczęĘ wurażać Anglię za swojego głovrnego przeciwnika. 16
czerwca 1940 roku Hitler podpisał dyrekĘwę nr 16 o przygoto-
waniu operacji desantowej wojsk niemieckich w Wielkiej Bryta-
WIKTOR SI'WOROW'
nii pod kryptonimem nLew Morskin. Planowanie operacji zarrie-
rzano ukonczyć 15 sierpnia, a salną operacje przeProwadzić
w ciągu następnego miesiąca. Jednak w czerwcu i lipcu 1940
rok'u Związek Radziecki dokonał kilku posunięć na swoich za-
chodnich g5anicach: zostaĘ przyłączone Besarabia, oraz Buko-
wina PÓlnocna (26-29 częf,^Ica ].94o roku)' ulegl zmianie ustroj
polityczny w krajach bałtyckich' co spowodowalo przesunięcie
radzieckich granic dalej na zach d. Nie jest więc zapewne dzie-
łem prąpadk'u, Że wlaśnie 21 Ęca I94o roku Hitlćr na nara-
dzie w Berlinie podniÓsl łproblem radzieckio.''5
Nawiasem mowiąc, w tym właśnieartykule poruszony jest
j eszcze j ed en zasadniczy aspekt:'Stąlin chcial takŻe wykorzy -
stać Hitlera do rozbicia Imperium BryĘ{skiego i Światowego
systemu kapitalisĘcznego''.6 GdybyśmysprÓbowali tę myśl
zobrazować plasĘcznie, otrąrmalibyŚmy Lodołamacz, ktory
toruje droge Stalinowi - i Rewolucji Swiatowej.
Tak więc, sprawy posuwaĘ się zgodnie z planem. Hitler już
podpisał dyrektywę o przygotowaniu desantu w Wielkiej Bry-
tanii. Jednak aneksja Besarabii, Bukowiny Połnocnej, Esto-
nii' Litwy i Łotwy zmusiły Fuhrera, by prĄrzal się, co też
dzieje się ?2' jego plecami.
l.atem l94o roku radziecki FrontPofudniov4r, ktÓrym dowodzil
Żukow, mial do wybonr bzy drogi: dwie właŚciwe i jedną zgubną.
Pierwsza, prawidłowa droga, to dokonać uderzenia na Besa-
rabię i iśćdalej, w kierunku pol naftowych Ploeszti. Hitler
skierowal całą swoją potęgę przeciwko Frarrcji i Wielkiej Bryta-
nii. Walczyli tam wszyscy najlepsi generalowie Rzeszy. Na swo-
ich Ęłach, nad granicą Zwiu\<ll Radzieckiego, Hitler zostawił
jedynie dziesięć słabych dywizji piechoĘ, ani jednego czołgu,
ani jednego samolotu, ani jednego dziala. Te dziesięć dywiai
stacjonowało w Polsce i na Słowacji. W Rumunii nie było żad-
nych wojsk niemieckich. Przerzucertie ich w tamtej rejon nie
bylo możliwe.Trty tysiące radzieckich czo|gÓw i dwa Ęsiące
samolot w w zupebeoŚci wystarczało, Żeby dojśćdo z| Ż ropy
naftowej i wzniecić tam pożar. BylĘ to koniec T}siącletniej
Rzesz.1. Gdyby Front Poludniowy Zukowa wykonał uderzenie
na Rumunię, II wojna Światowa zakonczyłaby się w czerwcu
l94O roku zw1rcięstwem Zwiry,ku Radzieckiego i zaprowadze-
niem porządku komunistycznego na całym kontynencie. Pod
5 ,,Wojenno-istoriczeskij żurnał'', nr 6/1992' s. 45.
6 lbid.., s. 47.
60
żUKow - creŃ zwYcIFrsTwA
kontrolę Stalina trafiłyby $igantyczne kolonialne imperia FYan-
cji, Belgii i Holandii.
Druga droga była bardziej ryąlkowna' ale w perspektywie
mamiła jeszcze większą \rygraną. W czerwcu 1940 roku nate-
żalo po prostu... odczekać. I to całkiem niedfugo.
Po rozgromieniu Francji Hitler planował desant na Wyspy
BryĘskie' Dla Stalina ryzyko polegalo na Ęrm, że Wielka
Bryrtania i Niemcy mogły za'wrzeĆ separatystyczny pokÓj.
W takim wypadku Stalin pozostawał saln na sam z Niemcami.
Jednak śdybyHitler, zgodnie z planem, zaatakował Wielką
1
i
Brytanię' wÓwczas scenariusz .wyzwolenia'' Europy zrracznie
by się uprościł:
1. Zukow dokonuje uderzenia na przemysł naftowy Rumunii;
2. Arrnia Czerwona rozpocz\]na,,wyzuło|encze'' operacje
w Europie;
3. doborouryrch niemieckich wojsk na kontJrnencie nie ma, są
I
za I(analem I-a Marrche i wycofanie ich stamĘd nie jest możliwe.
A trzecia droga była zgubna' W czerwcu I94O roku Front
I
Południowy Żukowa zagarną| Besarablę, Bukowinę P łnocną
I
i zatrzymal się w pol drogi do zagłębia naftowego Ploeszti.
Dwa lata pÓŹniej Hitler mÓwi|, Że w 1940 roku zdolal zlr:ru-
sić Stalina do zadowolenia się jedynie Besarabią. To nie jest
prawda. Po pierwsze, latem 1940 roku stalin nie polecił Zu-
kowowi pokonać RumunÓw. Po drugie, Hitler w 1940 roku,
w najgorętsą.rn momencie walk o Francje, nie miał żadnych
środkowoddziaĘwania na Stalina.
Gdyby Stalin rozkaza| rozgromić Rumunię latem 1940 ro-
ku, nikt nie zdołałbyzatrryrnaĆ Frontu Południowego. AŻ:u-
kow, gdyby byl strategiem z pra,wdziwego zdaxzenia, to właś-
nie powinien był zasugerować Stalinowi.
t^ vr
\-,zęsto słyszę pytanie, cnJ aby nie prąrkładam zbyt wielkiej
wagi do rumu skiej ropy naftowej? PrzęcieŻ Niemcy opanov/a-
li produkcje bentyny synteĘczrrej.
To prawda, taka produkcja rzeczywiście była przygotowana.
Ale problem z paliwem pozostawał nie roanriązarry. Przede wszys-
tkim musimy pamiętać, że paliwa s1mtetyczrre pod względem
jakości nie mogą r wnać się z paliwami, uzyskanymi zropy na-
ftowej. Zastosowanie paliwa s5mteĘcanego powoduje drasĘczrre
obniż,enie techniczryctr, a w konsekwencji taktyczrrych paramet-
rÓw sprzętu bojowego: samolot w, czołg w, olgętow.
61
WIKTOR SIIWOROW
W dodatku paliwo syntetyczne jest bardzo kosztowne' Pro-
dukcja paliw syntetycanych kosztuje 7-I2 razy droŻej, niż pro-
dukcja paliwa organicznego. Prąpominam, Że w drugiej polo-
wie )o( wieku światem parokrotnie wstrząsały kr1n1sy, ztxlią-
zarLę z ropą naftową. Swiatowe koncerny petrochemiczie na
początku trzeciego tysiąclecia są bez por wnania potężniejsze'
niż przemysł chemiczny Rzeszy w 1941 roku. Jednak nikomu
jakośnie śpieszno do produkowania paliw s1mteĘcanych'
No i jeszcze jeden cąmnik: ilość'
w 1941 roku zapotrzebowanie Niemiec na ropę szacolvano
na co najmniej 20 mln ton rocznie.7 Nie zapominajmy teŻ, Że
Hitler miał sojusznik w, ktorzy r wnież posiadali własne ar-
mie, floĘ i siĘ powietrzne. Ich także tszeba było zaopaĘrwaĆ
w niemieckie paliwo.
Produkcja paliwa syrrteĘczrrego w Niemczech w 1941 roku
to zaledwie 4,l mln ton: jedna piąta absolutnego minimum'
Jeżeli uwzględnić sojusznikÓw, z ktorymi należało się dzielić'
widać, Że :udzial paliwa s1mtetycznego w bilansie og lnym był
niemal pomijalnY.
Opr cz paliwa s1mtetycznego ropa naftowa docierała do Nie-
miec z Austrii, Czechosłowacji, Francji, Węgier i Polski' ogo-
łem l,3 mlrr tonw l94l roku-
Azatern, w 1941 roku Niemcy wyprodukowaĘ paliwo s1m-
teĘczne i uzyskaĘ ropę naftową z okupowanych przez siebie
krajÓw w iloŚci 5,4 mln ton. Gdyby nie zasoby rumunskiej
ropy, to dysponujac taką ilościąpaliwa dla armii, lotnictwa'
marynartri wojennej, transportu i przemyslu, Niemry mogłyby
walcryć i produkować jedynie przez 3 miesiące w roku. Wzez
następne 9 miesięcy musiaĘby częl<ać z zalożonymi rękami
na... następny rok.
Hitler uważat, że gdyby Armia Czerwona zdobyła Rumunię
w 1940-1941 roku, to bez rumufiskiej ropy naftowej Niemry
mogtyby przetwać do wiosny 1942. Ten optymizm nie wytąrmu-
je konfrontacji z aryfuneĘĘ. Bez n:munskiej ropy potrzeby go-
spodarki i sił zbrojnych Rzr'szy byĘ zaspokajarre tylko w jednej
cmrartej prznz fatalne i bardzo kosztowne paliwo. 7-ajęcie Rumu-
n,i.przezArmię Czerwoną w 1940-194l roku obr ciloby się dla
Niemiec w katastrofę w ciągu dwÓch, moŻe trzech miesięcy'
Ile zatem ropy naftowej pĘnęło z Rumunii? W 1941 roku
5 milionow ton.
7 J. E1dus, ŻidkoJe toplituo u uojnie, Moskwa 1943, s' 74-75'
62
Żvl .ow - cIEŃ zu,YcIĘsTwA
Niewiele. Alebez tego Ęcie i wa]ka był po prostu niemożli-
we. Pozyskując rumunską ropę naftową, Niemcy balansowały
na linie, probujac radzić sobie z ilościądwukrotnie mniejszą
od własnych minimalnych potrzeb.
W toku calej wojny problem zropąnaftową nie został ostate-
cznie rozułiązany' 6 czervłca 1942 roku oI{W tak oceniało sytu-
acjQ: ,,hopatrzenie w materiaĘ Padne i smary w bieĄcym roku
będże jednym ze slabych punktow naszego potencjału wojen-
nego. Brak materiałÓw pędnych i smarow wsą1stkich rodzajow
jest na tyle poważny, Że zostarie utrudniona swoboda działania
wszystkich tzech rodzajÓw sił zbrojnych. l...1 w takim samym
stopniu negatywnie odbije się na przemyśle zbrojeniowym. [.'.]
Niewielkiej poprawy moŻna oczekiwać pod koniec roku, kiedy
zostaną uruchomione nowe zakłady wytwÓrcze paliw s;rntetycz-
nyctr, co jednakże nie pociągnie za sobą nlaczącej zmiarry na
lepsze w zaopatrzeniu w materiĄr Padne i sma5l".8
Im dłużej trwała wojna, Ęrm gorsze było zaopatrzenie.
w 1944 roku Niemcy jako pierwsze na Św'iecie rozpoczę\r se-
r5{ną produkcję samolot w odrzutowych. Myśliwiec Me-262
pr zewyŻsza1 wszystkie samoloĘ światap od względem szybko-
ści.Wyprodukowano łącznie 1.433 maszyny. Ale brakowalo
paliwa. A bez paliwa najlepszy na świecie myśliwiecnie mÓgł
latać. Spośrodprawie p łtora Ęsiąca w5produkowanych sa-
molotÓw tego typu w walkach brało udział niewiele ponad
dwieście. Pozostałe musiały pozostać na ziemi.
Przed w14prawąZukowa do Besarabii Rumunia była krajem
neutraln5rm. Rumunska ropa naftowa nie byla ani radziecka,
ani niemiecka. Dostawy ropy do Niemiec byĘ co najmniej
niepewne. Fuhrerowi pomÓgł sam Żukow. Jego
''wyzwolenczd'
interwencja pchnęła Rumunię w objęcia Hiflera' Rumuriska
ropa naftowa zyskała berliriskiego nabywcę.
D vII
L rrychodzi wreszcie moment, kiedy trzeba spojrzeć prawdzie
w jej zuchwałe oczy. Prawda zaśjest taka, że z Żwkowa stta-
teg był do niczego. Nie umiał, nawet nie probował
^^łyc?Ajnie
spoglądać na mapy sztabowe ocz-arni przeciwnikow. Ż:ukow
byl tylko wykonawcą. Prawda, że to Stalln popełniłfatalny
błąd, ale Żukow tego nie dostrzegł i nie był w stanie go skory-
8 B. Muller-Hillebrandt, Das HeeĘ 1 939- 1 945, Frankturt/M I 954-
-1956. t. 3. s.67.
63
wmToR snwoRow
gować. Z'drowy rozsądek podpowiada, że wilka moŻna ?.agonić
do rogu, ale tylko po to, by go tam naĘchmiast zastrzęliĆ.
Jeżel1 zagnaliśmy wilka do rogu' ale go nie zabijatny, ryzyk'u-
jemy, że się na nas rzuci. Atak zdesperowanego wilka jest
nagły i straszny. Chwyta wprost za' gardlo.
Waśnieto wydarzyło się w l94l roku.
Jesienią 1939 roku Hitler znalazł się w strategicznym im-
pasie. Rok pÓŹniej Stalin wzni sł nad Hitlerem dwa topory:
jeden na polnocy, gdzie była ruda Że|aza', drewno i nikiel,
drug na poludniu, tam, gdzie zasoby ropy naftowej. Stalin
zwlekał, wyczekiwal aż Hitler rzuci się na Wielką Brytanię' Ale
w I94l roku Anglia nie zagraŻala Hitlerowi' Natomiast zagra-
Ż,al rnu Stalin. 2I czerwca 1941 roku Fuhrer pisał do Musso-
liniego: 'Rosja probuje zriszczyć rumuriskie złoŻaropy nafto-
wej. [..'l Zadanie naszych armii polega na tJrm, żeby jak naj-
szybciej zlikwidować to zagr oŻenie'' .
oto gdzie leŻalaprrycryna napaści' Nie chodziło bynajmniej
o Lebensrąum. czrfli walkę o przestrzert Ęciową.
Ż:ukow nie rozumiał sytuacji strategicznej w 1940 roku
i nie uprzedzil Sta]ina o niebezpieczenstwie. Powiem więcej:
Żwkow do korica Ęcia nie zdo|a| uŚwiadomiĆ sobie, jak bardzo
się przelicd, formujac Front Południowy na granicy z Rumu-
nią. Możecie się wyśmiewać'ale w pamiętnikach Zukowa nie
ma słowa o tym, jak formowai się Front Poludniowy' jakie
miał sity i zadania, jak udało się uniknąć wojny z Rumunią
w 1940 roku i do czego to doprowadziło.
Żwkow pisze o dokonaniach radzieckich robotnikow i chło-
pow. opowiada o realizacji pierwszego i drugiego planu pię-
cioletniego, o ambitrrych zarrierzerliach na trzęcią pięciolat-
kę.9 Na następnej stronie Żl;.kow snuje opowiadania o nakła-
dach inwestycyjnych w przemyśle ciężkim. Na kolejnej stronie
- o zasobach surowcowych panstwa, o organ7zacji zarząd,za-
nia przemysłem, wzmocnieniu dyscypliny w przedsiębior-
stwach, socjalisĘcznym wspoŁawodnictwie, o mądrej poliĘ-
ce partii komunistycznej. Wszystko to rzetelnie przepisano
z czasopisma 'Notes a$itatora''. W książce Żwkowaznajdziecie
co chcecie, włącznie z opisami negocjacji misji wojskowych
ZSRR, Wielkiej Brytanii i Francji, z ktorymi Żl:kow w ogÓle
nie mial do czynienia. Ale nie znajdziecie ani słowa o Froncie
Poludniowym, ktor5rm Żukow dowodzil'
9 Żukow' op. cit., s. 178.
64
żUKow - cEŃ zwYcĘsTwA
opieram się na pierws4rm wydaniu pamiętnikow z Lg69
roku. Wydanie to ukaza|o się za jęgo źryc1a i ponosi za nie
odpowiedzialność. Następne edycje ukaą1wały się po jego
śmierci i wciąż prąrnosiĘ radykalne poprawki. Pierwsze
i dziesiąte wydanie rnająze sobą niewiele wspolnego. Widocz-
nie nieĄjący od lat Żukow ślez tamtegb świataodpowiednie
wytyczne, a jego pamiętniki w cudowny spos b są aktualizo-
wane _ w zależnoŚci od bieĘcych potrzeb.
Wniosek: kiedy Stalin zaplanował bĘskotliwą operację, Zu-
kow umiał ją przeptowadzić. Ale kiedy Stalin mylił się, tak jak
w 1940 roku w Rumunii, wtedy Żukow bezmyślniewykony-
wał zlecone zadanie, nie zastanawiaj4c sie nad następstwami.
Już sĘszę głosy sprzeciwu: latem l94o roku Zukow nie
przranalizowal sytuacji strategicznej, dlatego nic nie zrozu-
miał. Może kiedy indziej był mądrzejszy, rnoŻewtedy podsuwai
Stalinowi prawidłowe romriązaria? Może. Jednak btąd strate-
$cany 1940 roku byt tak rażący, Że jego zgubnych dla ZSRR
następstw nie dało się potem przeslonić żadn1rrni genialnymi
decyzjami i biyskotliwymi zwycięstwami. To wskutek błędow
Stalina i Zukowa Hitler napadł na ZwiaZ,ek Radziecki, roz1ro-
mił jego armię i zniszczył większą cząśćradzieckiego przemy-
słu. W rezultacie Zuliu'ek Radziecki nie zdołal podbić Europy,
a Sta]in przegral wojnę o globalną hegemonię. Wolrry Świat
przetrwał, a Związek Radziecki przestał istrrieć. Korzenie
schyłku Związku Radzieckiego sięgaj ą wyzwolenczego pochodu
do Besarabii i Bukowiny PÓheocnej latem l94o roku.
Związek Radziecki triumfowałw II wojnie św.iatowej,ale pł
wieku pÓżniej przepad| w odmętach dziejow. Więc kiedy ko-
muniściŚwiętują tak zwarry Dzien Zwycięstwa, ja pytam: -
Gdzie się podziało to wielkie, zw5lcięskie mocarstwo? Gdzie
ono przepadlo? Niemry przegraływojnę, ale dziśto największa
siła wspołczesnej Europy. A gdzie jest wielki, potężny, nie-
zlomny Zwiry,ek Radzi ecki?
I komu potrzebne takie zwycięstwo?
Czerwona propaganda przekonuje, Że ZwiązekRadziecki wy-
gral wojnę dlatego, że wielki Żukow rozumiał strategię jak nikt.
Protestuję: Związek Radziecki przegral wojnę dlatego, że
GieorgU Żukow nie rozumial najprostszych, elementarnych
zasad strategii.
Te zasady moŻnawyrazić bardzo nłycza1nie: jeżeli się za-
rnachnąłeś- uderz! Albo nie lvywljaj rękami po prożnicy.
65
Rozdzial
Przepis na klapę
Czg żfukow bgŁuielkim strategiem? Czg w og le tępg żołdak
m gŁnimbgć?|
A. Tonou:

li oblicze elr.opyl
Niemcy podbity i okupowaĘ Francje, Belgię, Holandię, Lu-
ksemburg' zaśZwiązek Radziecki przy|ączy| do swego teryto-
rium Estonię' Litwę, Łotwę' Besarabię, Bukowinę P łnocną,
kawalek Finlandii. Na kontynęncie europejskim pozostaĘ Ęl-
ko dwa potężne panstwa i dwie potężne armie: niemiecka
i radziecka.
Należało zastarrowić się nad sensem zajstnialej sytuacji. I oto
we wrześniu 1940 roku wszyscy dowodcy radzieckich okręgow
wojskowych, dowodcy armii, szefowie sztab w, niektorzy do-
wodcy korpusow i dywiąi otrąrmali wiadomość, że w grudniu
odbędzie się narada wyższej kadry dowodczej. Narada zapowia-
dała się dośćniezwykle. Wiadomo ĘIo' Że zllłołano j4zrozkazll
Stalina. oczekiwano obecnościnie tylko Stalina, ale calego
składu Biura PolĘcznęgo. W toku narady zanierzarto wysłu-
chać i przedyskutować szereg referatow. T}rtuł głownego refera-
tu brzmiał:',Charakter wsp łczesnych operacji zacznpnyc}a".
Prąrgotowanie referatu zlecono dowÓdcy Kijowskiego Specjalne-
go oklęgu Wojskowego, generałowi armii Zukowowi.
W ',Lodołamaczu'' napisałetn, Żę po otrąrmaniu tego polece-
nia Zukow przeprowadzit jedyne w swoim Ąrciu badania teo-
I ,,Niezawisima|a gazieta", 5 marca 1994.

66
67
WIKTOR SI'WOROW
rozmyślaniach o nadcho dzącej wojnie i bezpieczenstwie kra-
ju. Bo to Zvnązek Radziecki, a nie okręg wojskowy powinien
być dla Żukowa priorytetem.
Gdyby Stalin i członkowie Biura Politycznego :uznalri, Że re-
ferat może przygotować pierwsąl zbrz,egu pułkownik, to jemu
zlecili by ten zaszcryt Ale na Kremlu uważano, że problemem
najvłyŻszej wagi powinilen zaj4ć się pierwszorzędny strateg.
Żukow przez nieporozumienie uchodzil wÓwczas za stratega
i dlatego rozkazem Moskwy zlecono mu przygotowanie refera-
t:u. Rozkaz spychał na dalsąr plan wsąyrstkje inne sprawy'
w szczego|ności czasowo zlłalnial. Żukowa z odpowiedzialno-
ściza okręg Kijowski, nakazuj4c zajęcie się sprawą wagi
panstwowej. Gdyby Żukow byl dobr1łn dowodcą, jego nie-
obecnoŚć na czas przy$otowania referatu nie powinna zostać
zau'ważorla przez nikogo. Dobry dowodca powinien tak zorga-
nizować pracę okręgu, żeby wsą/scy jego podwładni działali
precyą{nie i dokładnie niezafeŻnie od tego, czy szefjest obec-
ny w siedzibie sztabu, czy rrie. Gdyby Żukow prawidłowo zor-
ganizowal dowodzenie okręgiem, miałby czas zaj4Ć się bezpie-
czeristwem kraju.
Ale Żukow zrobił ws4rstko na odwrot. Osobiście zajlrlowal
się sprawami okręgu Kijowskiego, to samo robili jego genera-
łowie. Natomiast o nadciągajacej wojnie i o bezpieczenstwie
kraju zamiast Żukowa myŚli pułkownik.
Tak, to prawda, pulkownik Bagramian, ktory pisał referat
Żukowa, potem wspiął się na szczytwladzy. AlewĘrmwłaśnie
rzecz, że Ż:ukow tego nie przewidnał. Nakazał, by zamiast
niego myślałczłowiek, ktory w Ęrm czasie nicąrm się nie
wyrÓżni|. Oto stosunek Zukowa do lnvestii bezpieczenstwa
kraju.'
rrr
P
-f rąrpomnijmy
)1
sobie, jak po wojnie Zukow tłumacąlłswoj
płacz prry wy1eżdzie do Kijowa: ,,| oto z poczuciem nadciaga-
jacej tragedii patrąrłem na beztrosko odprowadzających mnie
krewnych itowarzyszy, naMoskwę, naradosne tvłatze mosk-
wian i myślałem:co Z nimi będzie? Wielu tego nie rozumia-
ło...''. A więc, oni, głupcy, na rok przed nadejŚciem wojny
niczego nie rozumieli, a genialny Żukow wszystko przewidział.
I oto właśnieon, Wszechwiedzący, dostał od losu wyjatkową
szansę. Mogł powiedzieć samemu Stalinowi, w obecnoŚci Biu-
ra PoliĘcznego i dowodztwa Armii Czerwonej - i to poł roku
68
Żvrow - cmŃ zwYcĘsT-wA
przed rozpoczęciem wojny! - ws4rstko, co mu leżało na sercu.
Mogł powiedzieć Stalinowi, Mołotowowi, Kaganowic zowi, Ma-
lenkowowi i pozostĄrm' że nadciąga niebezpieczenstwo! Ale
Zukow nie wykorzystał swojej szansy, nie zechciał podzielić
się z kierownictwem swoimi tragiczn1rmi przeczuciarni'
O swoim fenomenalnym przewidywaniu nadciągającej trage-
dii opowiedział naiwnym słuchaczom dopiero po wojnie.
T}rmczasem prąlgotowanie referatu nie mogło być skompli-
kowane. Nie trzeba było specjalnie gł wkowaĆ, teoretyzować,
debatować. Skoro wiesz, że wojna nieuchronnie się zbliża,
skoro widzisz, Że przygotowania do wojny nie są na W).'rnaga-
n)rm Poziomie - powiedz o Ęm glośno. Powiedz co myślisz' co
ci |eĘ na wątrobie. MoŻesz nawet rozpłakać się przed Stali-
nem, tak jak płakałeś8 czerwca l94o roku! '
Przygotowanie referatu nie mogło teŻ zająć dużo czasu.
W sierpniu 1939 roku Żukow przeprowadzil olśniewającą
operację okrążenia i rozbicia japonskiej 6. Armii na stepach
Mongolii. Był to pierwszy w )o( wieku przyklad Prawdziwego
Blitzkriegu. To prawda, że niemiecki Blitzkneg we wrześniu
1939 roku był bardziej el'ektowny. Jednak radziecki był o wie-
le trudniejszy do wykonania. W Europie, choć pekrej napięcia,
panował jeszcze pokoj. Nagłe uderzenie w czasie pokoju jest
latwiej przygotować. W Mongolii toczy|a się wojna, a podczas
wojny zrtaczrtie trudniej uzyskać efekt zaskoczenia: nieprz1Ąa-
ciel ma się na baczności. Poza tym, armia niemiecka w wojnie
z Polską korzystała ze stacjonarnych lotnisk, baz zaopatrzć-
niowych, stariowisk dowodzenia, węzłow łączności,szpitali
wojskowych, zal<ladow remontowych ibaz. W Mongolii nie by-
ło ani kolei, ani żadnych drog, ani lasÓw, ani lotnisk, nie bylo
linii telefonicznych i telegraficznych. Każdą belkę do budowy
schronÓw, kaŻdy słuP telegraficzny, każde polano do kuchni
polowej trzeba było dowozić z punkt w oddalonych o setki
kilometrÓw' Uzbrojenie, amunicje, materiaĘ pędne i smary -
wsą1stko to trzeba było transportować po bezdroŻach ciągną-
cych się niekiedy tysiącami kilometrow.
Armia japonska była jedną z najsilniejszych armii Świata.
Pod względem wytrąrmalości,dyscypliny, odwagi w walce
i gotowoścido poŚwięcenia własnego Ęcia armia japonska nie
miala sobie rownych. I oto przeciwko tej właŚnie armii została
przeprowadzona bĘskawiczna operacja, w rezultacie ktorej
wojska japonskie poniosty porażkę bez precedensu w całej
historii Kraju Kwitnącej Wiśni.
69

WIKTOR SI'WOROW
W drugiej połowie 1940 roku spośrod wszystkich wysokich
dowÓdcÓw Armii Czerwonej Ęlko Żukow dysponował do-
świadczeniem w prowadzeniu bĘskawicznej operacji natarcia
z udzialem tysięcy Żołniern1, setek czołgow, samolotÓw i arty-
lerii' Dlatego powinien podzielić się t]rm dośwladczeniem z po-
zosta\rmi dowÓdcami. I nie potrzebował pomocy jakiegoś puł-
kownika Bagramiana. Po prostu należało Jasno i prosto po_
wiedzieć: planowałem operację w taki to a taki spos b'
a przeProwadzałem w następuj ący. o czywiś cie, przy szie dzia-
łarria Armii Czerwonej, mające za cel podbicie Europy, będą
się r żnić od operacji na
stepach Mongolii. Żukow powinien
był po prostu po|<azaćroŻnice między operacjami w Azji Środ-
kowej i prapzlyrni operacjami w Europie Środkowej. ot, i ca-
ła filozofia.
Podobno Ż.ukow osobiście przygotowywał operacje zriszcze-
nia japoriskiej 6. Armii nad Chałch1m-golem' W takim razie
nie musiał zb5rtnio wytężać umyslu nad referatem. Dawno już
wszystko przemyŚlał, jeszcze w Mongolii. Wystarczyło pody-
ktorvać masąmistce swoje wspomnienia.
Jednak prawda jest trochę bardziej skomplikowana. Żukow
wcale nie przygotował tej operacji sam, dlatego nie mÓgł bez
pomocy jasno i przystępnie jej zreferować. A więc? C Ż, pod-
stawil pulkownika Bagramiana, by ten opracował traktat
o operacjach zaczepnych, choć pułkownik nie miał jeszcze
żadnego doświadczenia w prowadzeniu nowoczesnej wojny'
ba, nie miał w ogÓle żadnego doświadczeniawojennego. Pod-
czas I wojny światowej Bagramian sfuzył w odwodach, nato-
miast podczas wojny domowej był dowodcą szwadronu ka-
walerii i to blmajmniej nie w Armii Czerwonej. Bagramian
walczy! przeciwko bolszewikom' co prawda z dośćmibrnym
skutkiem. W Armenii, gdzie Bagramian dowodził, nie toczyty
się żadne godne odnotowania bitwy. Po zakorlczeniu woJny
domowej, w grudniu l92O roku, Bagramian szybciutko prze-
skoczył do obozu zvłycięzcÓw.I to właśniejemu Zukow powie-
rrył rozrnyślania o nadchodząceJ wojnie i planowanie wsPa-
niaĘch wiktorii.
7':'
, rv
I-laskakujący był sam temat referatu.
Uczono nas, że Związek Radziecki sąrkował się do odparcia
ataku wroga. Skoro tak, to na naradzie wyŻszej kadry dowod-
czej povrinien być omawiany jeden zasadniczy problem: jak
70
0
I
Żvrow - creŃ zwYcĘsTwA
i się bronić przed agresją' Dlaczego więc ta kwestia nie była
przedmiotem dyskusji? Dlaczego jedynym tematem by$ przy-
gotov/ania do inwazji w Europie Srodkowej?
Widzieliśmy rozpaczaj4cego Żukowa, ktÓry już w czerwcu
1940 roku okrywał się żaiobą po ofiarach nadcia$ającego ka-
taklizmu. Skoro tak, trzebabylo nezygnowaĆ z referatu! Skoro
pozostały ci resztki sumienia, jeżeli los kraju i jego narodu leĘ
ci na sercu, to wstan i głośnopowiedz: nie tzeba planować
inwazji, drodzy towałzyrsze, lecz pomyŚleć o odparciu ataku!
Po wojnie Zukow bard,zo wznioŚle wytłumaczył, dlaczego
r onll lzy na moskięwskim peronie :',Ostatecznie utwierdzilem
się w przekonaniu, Że wojna jest bliska' jest nieodwracalrra.
[...] Ale jakabędzie tawojna? Czyjesteśmy do niej gotowi? czy
zdejłymy wszystko zrobić?". Tak opowiadał, kiedy było już po
wszystkim. Dlaczego nie wygłosił Ęch gornolotnych frazes w
na naradzie wyŻszej kadry dowÓdczej? Dlaczego z Ęrrni pyta-
niami nie zvw ci| się do Stalina i towar4rsz1r z Biura PoliĘcz-
nego? Z'atniast tego Zrukow przemawiał z hybuny zgoła inn5rm
tonem: ,,Trzeba koniecznie wychowywać naszą armię w duchu
najwyższej aktywności, przygotowywać ją do wykonania za-
dari rewolucjipoprzez energiczne, zdecydowane i śmiałeope-
ra$e z,aczepne".2
oto jego cel: zwycięstwo Rewolucji Swiatowej. oto jego me-
toda: nagłe i śmiałeoperacje zaczepne.
raczenie, af""".g:
Zukow podczas narady nie m wił o odparciu ataku, lecz
o rozstrzygającym triumfie Rewolucji Swiatowej drogą wojny
ofensyrłmej. oto ich wersja: Żukow planowal szybkie odparcie
agresji i natychmiastowe przejściedo ataku. NieŹle wymyślo-
ne. l-e,cz, niesteĘr, postJactum- Skoro Zukow planował szybkie
odparcie agresji i naĘchmiastowe przejście Armii Czerwonej
do kontrofensyvĘI na terytorium nieprą{aciela, to trzeba było
tak zrobić. Trzęba było tę agresje szybciutko odeprze ' Dla-
czego vtdęc tego nie ruczyni|?
Jedno z dwojga: albo nie planowano w ogole żadnego od-
parcia agresji, albo te planyjuż w zarodku okazaĘ się niere-
alne i niewykonalne, czyll, po prostu, gfupie.
2 N akanunie uoJng. Matertafu sow ie s?śza]L!ła ug s szego rukotls ia-
szczeu)o sostanoa RKKA, 23-31 dekabria- 194O, Moskwa 1993, s. l5l.
77
WIKTOR ST'WOROW
Skłaniam się raczej ku pierwszemu wyjaśnieniu: nikt nawet
nie myślało odpieraniu napaści. Atak Niemiec na Związek
Radziecki byl uważany ?A rzecz niemożliwą' dlatego nie prze_
widywano i nie planowarro żadnych dzialan obronnych Armii
Czer'wonej. I właŚnie o tym mÓwi stenogram narady, jak row-
nież całe mn stwo innych dokumentÓw. Ani Źukow, ani nikt
inny nawet nie wspomnial w swoim referacie o odparciu agre-
sji. Zukow m wił o nagtym ataku na nieprą{aciela. ,,Zwycię-
stwo zapewni sobie ta strona, ktora wykaże więcej inwencji
w dowodzeniu i stwarzaniu warunkow zaskoczenia w użyciu
sił i środkÓw. Element zaskoczenia w nowoczesnej operacji
jest jednym z podstawowych cąmnikÓw zwycięstwa. A skoro
zaskoczenie ma kluczowe znaczettie, zatem wszystkie sposoby
kamuflażu i sztuka w1prowadzania nieprąrjaciela w pole win-
ny zostać powszechnie wdrożone w Armii Czerwonej. Nauka
kamuflażu i wyprowadzania nieprzyjaciela w pole powinny
być stale obecne w procesie szkolenia i wychowania naszego
wojska' jego dowodcow i sztabÓw.'3
VI
V/ pamiętnikach Żukow prrytaczatemat referatu,
"*oi"h
ale tekstu z jakichśpowodÓw nie opublikował i o szczegÓlach
nie opowiedzial. oto i one: 'Na powierzchni nie większej, niż
30 na 30 km zostanie skoncentrowanych 2oo.Oo0 Żolnierry'
1.5oo-2.ooo dział, masa czo|g w, olbrąrmia liczba środkw
transportu i innego sprzętu".a
To właśniemowił Zukow o ześrodkowaniu sił jednej z ra-
dzieckich armii wtargnięcia przed uderzeniem, dodając, że
takich armii będzie wiele. Wszystko, co napisał pułkownik
Bagramian' Zukow przedloĘ| Stalinowi, członkom Biura
PoliĘcznego i najwyŻszemu dowodztwu Armii Czerwonej'
MateriaĘ te zostały przyjęte i zrealizowane. Gdy przejrryny
niemieckie kroniki i czasopisma z I94I roktu, zobaczyrmy
w nich wszystko to' o cą1m mowił Ż:ukow; .masę czolg w,
olbrzymią liczę środkÓw transportu i innego sprzętu"' Wsąrs-
tko to zostało skoncentrowane prŻy granicy. I wszystko zo-
stało spalone. Niemieccy lotrricy nie musieli nawet szukać
celow. Takiego celu nie można nie zauwaĘć. I nie ma mowy
o spudłowaniu.
3lbid., s. 15I.
4 lbid-.
72
żuxow - cDŃ zwYcĘsTwA
Gdyby dwieście tysięcy Żolnierzy, p ltora do dw ch tysięcy
dział, ,,masę czołgćsw, olbr4rmią liczbę środkowtransportu
i innego sprzętu' rozlokować na linii planowanej obrony, to
powstałaby bariera nie do sforsowania, o długoŚci sięgającej
kilkuset kilometrow. A gdyby na linii obrony zgromadzono nie
jedną, lecz dwadzieŚcia sześĆarmii, wtedy bariera zaporowa
będzie rozciagaĆ się od Morza, Barentsa do Morza czarnego.
Lęcz anijedna z dwudziestu sześciu armii nie stala na linii
planowanej obrony. Co więcej, nie było tam ani jednego kor-
pusu, ani jednej dywizji czy pułku. Wsąrstko zostało skoncen-
trowane w an ązki uderzeniowe na maksymalnie wąskich od-
cinkach, zgodnie z zaleceniern wielkiego stratega.
Referat Żukowa za'wierawiele zalecen: rannych nie wywozić
daleko na tyły' re?'erw strategicane skoncentrować przy samej
"stworzyć bazy w odległościr5-2o km od
granicy, przedniej
li]:Iit".s Wsązstkie jego zalecenia zostaĘ zrea|izowane. Przy sa-
mej granicy armia niemiecka przeje|a setki Ęsięcy ton amuni-
cji, materiał w pędnych i smar w, innego sprzętu i provriantu,
a Armia Czerwona zostala bez nabojow, benz'yny i chleba.
Czytarny dalej w referacie Żwkowa: ,,Panowanie na niebie
jest podstawą powodzenia operacji. osiągnąć je można dzięki
śmialemui nagłemu atakowi sił povrietrznych na lotrrictwo
nieprą{aciela w rejonie jego stacjonowania'. W t]rm celu ,,lot-
nictwo pow'inno stacjonować na lotniskach oddalonych odpo-
wiednio: myŚliwce - 30 do 50 km' bombowce _ 75 do 100 km
od przedniej linii".6
Ale przecieŻ w takim prąrpadku cale lob:ictwo moŻe zostać
wystawione na niespodziewany cios. Jak więc uchronić wlas-
ne samoloĘr? Żukow znajduje prosĘ odpowiedŹ: .7-adariern
szczego|nej wagi dla dowodcy sił powietrznych będzie uniemo-
żliwienie rozbicia własnego lotnictwa na ziemi. Najlepszym
środkiem dla wykonania tego zadania jest niespodziewane
uderzenie nasąrch eskadr na lotniska nieprą{aciela. I...l 7-a-
skoczenie j est najważniej są1m warunkiem sukcesu". 7
Jak widać, Żukow myślio zabezpieczeniu własnego lotnic-
twa, a właściwiemyślio tym Bagramian. Alę recepta pozosta-
je niezmienna: zaskakuj4ce uderzenie na lotniska niemieckie,
5 lbid-.
6 lbid,.
7 lbid--
73
WTKTOR SttwoRow
chroniące przed niespodziewan5rm atakiem Luftwaffe' Inne
możliwościobrony radzieckich lotnisk nie były brane pod
uwagę.
vu
T rownież zostały przyjete' Wiosną 194l roku
""l.".r'ia
Zukow nalegał, żeby lotrriska przesunąć jeszcze bliżej w kie-
runku granicy: myśliwcena 2o-3o km, bombowce na 5o-7o
km' żĘdania zostały wykonane.
Nie trzeba być ani wielkim strategiem' ani jasnowidzem'
Żeby zroztlrnieć niebezpieczeristwa w1mikające z takiego roz-
mieszczenia lotnictwa. WyobraŹmy sobie wysunięĘ posteru-
nek obserwacyjny obrony przeciwlotniczej i żolnierzyka' kt ry
w niedzielny czerwcowy poranek znallazl' się na tym stanowi-
sku. Znienacka nad jego głową zagrzrrliaŁa armada niemiec-
kich bombowcow. Żolnierz podniosł słuchawkę i melduje
gdne tszeba: ,,SĘszę odgłos wielu samolot w, lecą na wschod'
potrzeba'Żeby
|ułap..., kurs...'. Sprobujmy poltczyĆ, ile czasu
iam, gdzie docieraj4 informacje od wielu obserwatorÓw' mel-
dunek prĄęto, przeanalizowano, podjęto decyzje i wydano
odpowiednie polecenia' Prą1puśÓmy, Że zabierze to jedną mi-
nutę. A teraz postawmy się na miejscu olicera dyżrrrnego
w pulku, lub w dywizji lotnictwa' Z'adnłonil. telefon: alarm
bojowyl oficer dyżurny musi obudziĆ dow dcow, pilot w' me-
crranikow, wsąlstkich na|eĘ zebrać i odwieŹć na lotnisko'
PrzecieŻ nie Śpią pod skr41dłami samolot w' Potem naleĘ
ściągnąćz samolotow siatki maskujące, pokrowce z silnik w'
wĘćn1ć i rozgrzaĆ silniki, wytoczyĆ samoloty z ukrycia' pod-
kołować na start, wystartować, nabrać wysokości"'
Oto zadanie z matematyki dla uczniÓw trzeciej klasy szkoĘ
podstawowej: prędkośćprzelotowa niemieckiego bombowca
ju-87 w5mosi 35o km/h' ilu minut będzie potrzebowal' by
przelecieć 2o-go km od grarricy panstwa i zbombardować pas
startowY radzieckiego lotniska?
Jęszczejedno zadanie dla uczni w podstawowki' opis sy-
tuacji: zah żrmy, Że radztecq dowodcy, piloci i mechanicy nig-
dy nie śpią.7'alÓŻmy że wsąrstkle samoloĘ są 7Awsze gotowe
do startu. Przyjmijmy, że wszystkie decyzje są podejmowane
w ułamku sekundy i w takim samyrn czasie są przekaąrwane
wykonawcom. Jeżeli radziecki dowodca lotnictwa po otr41ma_
niu sygnalu alarmu naĘchmiast wyda polecenie, aby samo-
toty slłtowałyco 3o sekund' ile czasu potrzeba, by z jednego
74
żUKow - cpŃ zwYcĘsTwA
pasa startowego wzbiło się w powietrze i osiągnęłobezpieczny
pułap 12o bombowcorł/?
A jeżeli na lotrriskach stoi nie po I2o' a po I50-17O samo-
loto'rłl,? Ile wtedy czasu potrzeba?
Nie potrzeba byĆ genialn5rm strategiem, nie potrzeba przy-
woływać na pomoc specjalist w' nie potrzeba nowoczesnej
techniki obliczeniowej , żeby zrozwrnieć prostą rzecz: w wypad-
ku takiego rozlokowania lobrictwa niemożliwe jest jego lryko-
rąrstanie dla obrony panstwa. I nie rozmawiajmy, proszę'
o ,,przestarzatych'' samolotach radzieckich. Nawet, gdyby byĘ
ultranowoczesne, to przy takiej dyslokacji reakcja na uderze-
nie nieprąlaciela nie jest możliwa. Proszę też, nie opowiadaj-
my bajek, że jakoby samolotÓw było malo. Było ich dużo. Było
ich potwornie dużo. Ale zresztą, gdyby nawet było ich dwa,
albo i trzy, a nawet dziesięć razy więcej _ co ztego? Postawmy
się na miejscu dowÓdcy sil powietrznych. Na każdym lotnisku
przygraniczn5rm mamy nie po t2O-f 50, ale po 3OO samolotow.
No i co, czujemy się lepiej? Eskadry nieprąrjaciela przeleciaĘ
już granicę i za 5-Lo minut będą nad nami' T)rmczasem my
na sam start 30o samolotÓw stracimy dwie i p ł godziny. I to
pra1 założeniu' że będą startować co p l minuĘ. Ajeżeli będą
op źnienia? A jeżeli odstęp między startami an'ięksn1 się do
40 sekund?
Nawiasem mowiąc, 3oo samolotow na jednym lotnisku to
nie m j wymysł. Czasem tak bywało. Bywało' zresztą, jeszcze
gorzej' Generai pułkownik lotrrictwa Batiechin widzial na
wlasne oczyr, jak 60. Dywizja Lotnictwa Myśliwskiego stacjo-
nowala na lotnisku o w5rmiarach 80O na 900 metr w.s
W skład dywizji zazvuryczaj wchodzi pięć pułkÓw lotniczych,
czasami więcej. A może dywizje nie byĘ w pełni skompletowa-
ne? WrÓcimy jeszcze do tego pytania' Wtedy przekonamy się,
Że radzieckie pułki i dywizje lotnicze miały pełrre stany etato-
we. I gdyby wszyscy dowodcy, piloci, mechanicy i inni pracu-
jacy na lotnisku co noc spali pod skrzydłami samolot w, to
nawet wtedy, w razie niespodziewanego ataku, start samolo-
tow i wlączenie się ich do walki było niemożliwe. Nawet gdyby
wszyscy piloci w ogÓle nigdy nie spali, gdyby przez caĘ czas
siedzieli w kabinach samolot w, gdyby silniki pracowaty bez
prze\^]y - to i tak w razie niespodziewanego ataku nieprĄa-
ciela radzieckie lotnictwo zostałoby z pewnoŚcią zniszczone.
E Wozdusznajątloszczrodiltg,
Moskwa 1988' s. 16o.
75
WIKTOR ST'WOROW żuxow - cEŃ zwYcĘsTwA

A wowczas olbrą1mie z nlłiązki pancerne, skupiska piechoty wali walcąrć z niemieckimi Żołnierzami piechoĘ uzbrojonymi
i arĘlerii byiyby r wnie skuteczne, jak cyklop z wybit5rm w karabiny masąmowe zapomocą młotÓw kowalskich, łopat,
okiem. kilofÓw i kluczy francuskich. A w lotnictwie nie każdy ma
Nie zawsze było aŻta'kbęznadziejnie. Niektore lotrriska byĘ młot kowalski' Jak bez młota wa|cz1rć z czo|giem?
cofnięte w głąb kraju na odległośĆ12-15 kilometrÓw. Wow- Nie tylko lotnisko w Oranach w pierwsąrm dniu wojny zo-
czas zawsze mamy te 2-3 minuty od przekroczeriaprzezwro' stało zmiażdżone pod gąsienicarni czo|gÓw. Takich lotnisk by-
ga granicy do zrzucenia pierwszej bomby na pas startowy. ło wiele...
W ciągu tych 2-3 minut można przedsięwziąÓ jakieśdzialania.
Ale nie wszystkie lotniska znajdowaĘ się aż tak daleko. oto M wi się, że wszystkiemu byl winny Stalin. W tym jednak
relacja świadka, generała pułkownika Sandałowa: ,,Pulk lot- wypadku przeświadczenie o winie Stalina nie znajduje po-
nictwa szturmowego został przeniesiony na lotnisko polowe twierdzenia. W przededniu wojny Stalin postanowił zasięgnąć
w odlegtości 8 km od'granicy''.9 Był to 74. Pułk Lotnictwa opinii swoich strategow. Stenogram narady wyinzej kadry do-
Szturmowego 10. Dywizji Lotniczej 4. Armii Frontu 7-achod- wodczej Robotrriczo-Chłopskiej Armii Czerwonej jest w5rrnow-
niego. Dzialo się to 20 czerllłca 1941 na rozkaz szefa Sztabu nym Świadectwem: Stalin nie mieszał się do ich pracy, nie
Generalnego Robobeiczo-Chłopskiej Armii Czerwonej, genera- narzucal swojego zdania, prawie nie zabieral glosu. Każdy
ła armii Żukowa. marszałek i generał mowił to, co uwaŻał za sfuszne i to, co
Nie ma czego zazdrościć dow dcy tego pułku. Gdyby nawet, myślal.
biedak, wszystkie noce przesiedzial' ze słuchawką prąr uchu Stalin chcial zasięgnąć opinii swoich strategow. Ale strateg
i gdyby w momencie naruszenia przestrzeni powietrznej syg- Żukow nie mial czasu przygotować się do narady. Zukow nie
nał alarmu bojowego został natychmiastprzekazany na lotni- mogł powiedzieć tego, co myślalnie dlatego, Żeprzeszkadzano
sko, mialĘ w zapasie niewiele ponad minutę : i to tylko mu m wić, ale dlatego, Że... w ogole nie myślał.
w prą1padku, gdyby nadlatujace samoloĘr byĘ najbardziej Ja tJrmczasem stwierdzam z catyrn przekonaniem: nie mo-
ślamazarnymi w catej Luftwaffe Junkersami Ju-87. Gdyby żelmy obciĘać Żukowa klęską 1941 roku, Na cąrm miałyby
natomiast atakowaly szybkie Ju-88, to nie miałby nawet mi- polegać jego grzechy? Za Zukowa myślałwtedy ktośinny' To,
nuty. co się wydarzylo' to właśniejego wina.
A jeżeli do uderzenia w|ączy się niemiecka aĄlleria, to już
w ogole nie ma czasu: w jedneJ sekundzie niemieckie pociski
zry1apas startowy, rozniosą na strzępy samoloty, i długo je sz-
cze będą eksplodować składy amunicji, a niebo przesloni dym
płonącej benryny' Tak właśniewyglądał ranek 22 czerwca
1941 roku.
Co prawda' bywało jeszcze gorzej. Tego samego dnia, 22
czerlłca, na radzieckie lotnisko w Oranach (Litrva; wtargnęĘ
czołgi niemieckie. RozegraĘ się tam sceny mrożące krew w ży-
łach. Lotnicy biegati po pasie startowym, za jedyne uzbĘenie
majac tetetki. Mechanicy bronili się śrubokrętami.
Kolejarze byli w dur:żo lepszej sytuacji. Zrozkazu Zukowa na
granicy skoncentrowano dziesięć brygad wojsk kolejowych
o liczebności 70 Ęsięcy ludzi w celu przestawienia torow nie_
mieckich na szęrszy standard radziecki. Kolejarze ci probo-
9 ,,Wojenno-istoriczeskij żurna_ł", nr 7/ I97I, s. 2L-

76
I
 1r
Rozdzial 6
Grudniowa narada
Ogromne zftącze
sposob us ualki
zapobiegawcze,
zaletg, kt re u.t t
ząskoczenią.L
Generął ąrmii Żukotts
I wojna wybuchła' stoczono wsąrstkie bitwy' nastał pokoj. UpĘ-
Mo"n.*ska narada wyŻszejkadry dowodczej Armii Czer-
wonej rozpoczęła się 23 grudnia 1940 roku, trwała bezprze-
rwy 9 dni i zakonczylra się wieczorem 31 gnrdnia'
W obradach uczeshicąrli szefowie Ludowego Komisariatu
Obrony oraz Sztab:u Generalnego, szefowie centralnych i głÓw_
nych zarządow, szefowie sztab w okręgÓw wojskowych i armii,
generalni inspektorzy rodzajÓw wojsk, komendanci wszystkich
akademii wojskowych, dow dcy niektorych korpus w i dywi-
zji. ogÓłem 276 marszaŁkow, generalÓw i admiralÓw'
z1odlnie z przewidywaniami, na naradzie był obecny sam
Stalin i wszysry członkowie Biura Politycznego'
Naradę avołano w Ścisłej tajemniry. Generałowie prĄeizdżali
do Mosk'uryr w specjalnyctr wydzielonych wagorrach lub przylaĘ_
wali samolotami wojskowymi. SpoĘkano się z nimi w ustron-
nych miejscach i dowożono ich nawęwnębizny dzledztriec hotelu
,,Moskrva'' samochodami z zaskorńętymi szybami' Generałom,
kt rzy przybyli spoza Moskwy nie wolno było wychodziĆ na ulicę'
l Referat nanaradzie wyżB?Ri kadry dow dczej Robotrriczo-Chlopskiej
Armii Czerwonej' 26grudnia rs4o' fu:j Nalcarunie unjrtg"', op' ciŁ, s' 151'
78
d
,$
żUKow - cIEŃ zwYcĘsTwA
GazeĘ Frontu Da]ekowschodniego i olcęgow wojskowych druko-
waĘ nadal portreĘ swoich dow dcow i reportaże o ictr codzien-
nych zajęciach, tworząc tym samym wrażenie' ze pozostają oni
na swoich postenrnkach ' Wzed rozpoczęciem obrad, generalorvie
wsiada_li do autobusÓw z zamalowanymi szybami, ktore z wewnę-
tranego dzted ca hotelowego dowozĘ ich wprost do Sztabu
Generalnego. W taki sam sposÓb ?rlganzowarro ich povnÓt do
hotelu. Ma się rozumieÓ, hotel został oczr1s?.czoley z elementow
postonnyc}r i pozostawał pod szczegÓlną ochroną.
Poki istniał Zwia4ek Radziecki, materiaĘ ztejnarady pozo-
stawaty niedostępne i opatrzone k]auzulą ',Ściśle tajne''' Gdy-
by Związek Radziecki nie runął, wiedzielibyśmy o tej naradzie
tylko tyle, ile opowiedział o niej Żwkow.
Z jaklegoś powodu to utajnienie nie dziwi ani radzieckich
oficjalnych historykow, ani ich zagrar:iczr:ych koleżkÓw po fa-
chu. A to przecieŻ jest niesamowita historia! Na sześćmiesięcy
przed niemiecką inwazją odbyło się spotkanie' na ktoryrm przez
9 dni siedzial Stalin, czlonkowie Biura Politycznego i caławyż-
sza kadra dowÓdczaArmii Czerwonej. o cą1mś przecież mÓwi-
li, zastanawiali się nad cryrnś' dyskutowalil Prąlgotowywali się
do świętej wojny ojczyźnianej, do odparcia ataku wroga. I oto
nęło dziesięć lat' potem dwadzieścia, ftz5rdzieści i pięĆdziesiąt,
ale wciąż nie wolno opowiadać o tym, jak kierownic&llo Związ-
ku Radzieckiego i dowÓdztwo Armii Czerwonej przygotowywały
się do odparcia ataku!
Jaki jest tego powod?
I jeszczejedno: żadnemu z uczesheikÓw narady nie wolno
o niej pisnąć słowa, bo to przecież tajemnica wojskowa. A Zu-
kowowi wolno.
Ale tajemnica to cośpodobnego do powietrza w nadmucha_
ryrm baloniku. Jedna mała dziurka - i balon pęka' a wszyst-
ko, co w środku,wylaĘe na zewnątrz. Wystarcąr, żeby jakiś
tam Żukow trochę za,duŻo powiedzial i wszystko przestaje być
tajemnicą'
Ale z niewiadomych powodow Ęrm razem tak się nie stalo.
Zukow otwarcie opowiadał o naradzie wyŻszej kadry dowÓd-
czej w grudniu I94O roku, lecz mimo jego gadulstwa tajemni-
ca pozostala tajemnicą. MateriaĘ z tej narady wciąż byĘ ści-
śletajne' mimo że Zukow wszystkie sekrety już dawno w)lpa-
plał całemu światu.
CoŻ to za' dz|wna tajemnica, skoro moźna o ntej rozpowiadaĆ?
WIKTOR SIIWOROST t żuxow - cIEŃ zwYcĘsTwA
u I'
I Okazalo się, że Zukow nie złamałprzysięgi. on Ęlko udawał
W o.rrr., 3 sĘcznia 1939 roku Rada Najwyż sza' zf]RR za- zdrajcę. W rzecąrwistości żadnych tajemnic wojskowych nie
twierdziła nowy tekst przysięgi wojskowej, a takŻę nowy regu- ri
zdradnl. Po prostu kłamał,gdy opowiadał o naradziewyŻszej
lamin jej składania. 23 lutego 1939 roku cała Armia Czerwo- kadry dowÓdczej. W swojej książce pisał:
'Wszyscy zabierają-
I

na została zaprzysięŻona. Wsąrscy, od szeregowego do mar- cy głos w dyskusji, łącznie z podsumowującym naradę ludo-
szałka, składali przysięgę indywidualn ie. KaŻdy podpisywał wym komisarzem obrony, byli zgodni co do tego, że jeśliNiem-
się pod jej tekstem. w t]rm dniu przysięgę wojskową zlożył cy faszystowskie rozpoczną wojnę przeciwko Związkowi Ra-
r wnież sam Stalin' dzieckiemu...".2
I oto po 30 latach, w 1969 roku, ukazaĘ się pamiętniki To nieprawda. Nie było mo!ry o żadnej napaści Niemiec na
Żukowa. opowiadat on, Że na naradzie wyŻszej kadry dowod_ Związek Radziecki. Chodzilo o atak na Niemcy. oto dlaczego
czej w grudniu 1940 roku głÓwnym tematem byl możliwy atak materialy z narady pozostawały Ściśle tajne, aż do upadku
Niemiec na Związek Radziecki i warianty jego odparcia' Związku Radzieckiego.
Wszystko to jest b przecieŻ uJawnianie Sam Żukow mÓwił na naradzie o nowych możliwościach
tajnych informacjil nia się pamiętnikÓw uderzenia. Nagłego ataku. I wszyscy, kt rzy zabierali głos, m -
Żukowa materiaĘ ściśle strzeżoną ta_ wili tylko o tym. Na pr4rkład generał ponrczrrik Klenow, szef
jemnicą panstwową, ktora nigdy nie miała zostać ujawniona' sźabu BałĘckiego Specjalnego oW, ktory zabiera]' głos załaz
Żwkow, składajac przysięgę, przyrzeka|,,strzec tajemnicy po Zukowie, mowił nie o klasycznych operacjach zaczepnych,
wojskowej i pari.stwowej''. Prąrsięga koncryla się slowami: ,,Je- lecz o operacjacb szczegÓlnego charakteru: ,,Będą to operacje
Żeli zaśdzialając w zlej wierze nle dochowam mej uroczystej typowe dla okresu początkowe$o, kiedy armie nieprą4'aciela
przysięgi, niech dosięgnie mn radziec- nie zakof'tcz1rły jeszcze koncentracji i nie są gotowe do przefor-
ki.go, po-"zechttanienawiść cego'" mowania. Są to operacje niespodziewanego wtargnięcia mające
Nikt nie zwolnil Żukowa z ryrzekal na celu realizacje szeregu zadan specjalrrych. [...] Polegają one
być wiernym przysiędze nie do czasu przejścia na emeryturę, na działaniu duzych sil lotrrictwa i wojsk zmechanizowanych,
ale do ostatniego tchnienia' Pamiętam siebie, proste$o ra- dopoki nieprąd aciel nie j est j es zcze prn1 gotowarry do zdecydo-
dzieckie zecnJtani:u w 1969 roku jego wanych dzia|an. [...] Jednostki zmechanizowane naleĘ uryko-
relacji o dowÓdczej, pomyślałem:dzia- rzystaÓ samodzielnie, nie biorąc pod uwa$Q posiadanego boga-
łanie w na dłoni. No, teraz Gieorgija tego zap|ecza inżynier11'nego. To właśnieone będą realizować
Zukowa spotka surowa kara, zostanie powszechnie znienawi- zadarie nagłego wtargnięcia na ter;rtorium nieprą{aciela'.3
dzony, będzie nim gardzić lud pracuj4cy. Po rozpadzie Związk'u Radzieckiego stenogram narady
Bynajmniej! Nic takiego się nie sta|o' Za zlamanie prąysięgi opublikowano. Ale do naszych glÓw już dawno zostaĘ wbite
Żt.kow a czekało p owsze chne uwielbienie, b ez maJa deifi kacj a' fantastyczne opowieści Ż:ukowa o tym, jakoby w przededniu
wojny radzieccy generałowie dyskutowali nad problemem od-
III parcia niemieckiej agresji. Dlatego też nie szukamy nowych
T materialow doĘczących początku wojny. Po co, skoro i tak
dak mogło dojśćdo czegoŚ podobnego?! Jeżeli Żukow osten-
tacfnie, na oczach całego świata łamie przysię$ę, dlaczego wsąrstko jest jasne. Dlatego książka o naradzie wyż.szej kadry
nikt nie oskarża go o zdradę? JeŻeli postępuj4c ewidentrrie dowodczej przesz|a prawie niezauważona.
w złejwierze rozg|asza| tajemnice wojskowe, dlacze$o nie roze- A to bardzo niedobrze. Nie będę przecieŻ streszczał całej
slano za nim list w goncrych? Gdzie maja ocry rlasze organa? publikacJi, tym bardziej, że liczy ona 4o7 stron. Trzeba j4
cą,Tn wyjaśnić postępek Ż:ukowaP I jak oceniać zachowanie odszukać i przeczytać. Tra1 razy, albo nawet cztery.
kierownictwa kraju, kt re poblaza zdrajcy? 2 Żukow, op. ciL' s. l73.
Wszystkie wątpliwości wyjaśniłysię po upadku Zul'tązklu 3 Nakanunre uojrlA..., op. cit., s. 153-I54.
Radzieckiego.

80 81
WIKTOR SIIWOROW
Żul{,.ow - cIEŃ zwYcIF.sTwA

w J eszcze jeden referat:,,o użyciu zmechanizowany ch zuliąz-

kÓw takĘcznych we wspołczesnej operacji zaczepnej", lvygła-
O *, jaki charakter miala narada, rrroŻrlasądzić na pod- szal generał pulkownik wojsk pancernych Pawłow, dow dca
stawie krÓtkiej wymiany zdan. General porucznik Remizow'
Zachodniego Specjalnego oW. oto fragment: ,,Polska przestała
dow dca orłowskiego oW, rozpocryma swoje wystąpienie ape-
lem do ludoweg istnieć po 17 dniach. operacja w Belgii i Holandii zakoncryla
się po upĘwie 15 dni. Operacja we Francji, do chwili jej kapi-
dzieckiego Timo
ny, nowoczesną tulacji, trwała ].7 dni. Trzy bardzo charakterysĘcn'e |iczby,
S. Timoszenk
kt rych trudno mi nie uwzględniać r wnież jako pewnej hipo-
tezy dla nas, kiedy planujemy naszą operację ofensywn4''.E

r określał,ż. #
obrony dywizji liczy 8 do 12 kilometrÓw' Występujący na
naradzie jednogloŚnie opowiedzieli się za jego rozszerzeniem.
dowodca Uralskiego oW: ',Nie zgadzatn się na konbatak iprze-
ciwuderzenie".s
W obronie wojska są nadmiernie zagĘszczonel Po co aż \rle
o kontratakach mowiono Ęlko wtedy, gdy chodziło o nie- wojsk na linii obrony' nie chcemy żeby stały bezcrynnie|' Dy-
prą{aciela: my atakuj oni i kontrataku- wizjom nal.eĘ wyznacryć 3o-kilometrowy pas obrony! Albo
j.. Ńi" zastanawiano własne przeciw_ nawet 4O-kilometrowy! A nadwyżkę sił i środkow rzucić do
uderzenia, lecz jak od rzYJaciela' natarcia!
Rozłrłażanoteż inne możliwości: skoncentrować wszystkie
siĘ i środkina kierunkach, gdzie zamierzatny zadawać Niem-
f) byl referat Żukowa o spo-
I-i".*"ąa- i centralrr5rm referatem com niespodziewane uderzenia' a na kierunkach drugorzęd-
sobach nagłego ataku na nieprĄaciela' nych zrea1gnować w og le z obrony i odsłonić $ranicęl Szef
T sztabu trningradzkiego oW generał major Poniedielin nawią-
zuje do doświadczen wyniesionych z wojny domowej: ,,Pamię-
nej
nik tacie, nasi dowÓdcy bez obaw decydowali się na odsłonięcie
Cze
caĘch połaci przestrzeni właśniepo to, by zgromadzić nie-
zbędne sity na określonymkierunku frontu''.g Generał major
Poniedielin nie bez kozery wspomina jakichśtam bezimien-
nych dowodcow. Podczas wojny domowej w celu utworzenia
ugrupowan uderzeniowych nad Wraz Śmiało odsłaniałdru'
gorzędne odcinki frontu Tuchaczewski. Ta wlaśnieodwaga
Tuchaczewskiego byla przycTynąjego sromotnej klęski. Pod
Warszawą Piłsudski uderąrł niespodziewanym manewTem
oskrzydlajacym na flankę, ktorą Trrchaczewski tak odważnie
odsłonił.Ale lekcja, kt rą otrzymał Tuchaczewski nie rra:uczy-
ła niczego niektorych $eneralow Armii Czerwonej. Waśnie
Poniędielin Żąda, by powtÓrzono doŚwiadczenia Tuchaczew-
4 lbid.. s. l7o. skiego - nie wymieniając go, co prawda, z na^rłiska.
5 lbid.. s. 334.
8 lbi.d.., s.225.
6 żukow, op. cit., s. I72.
7 Nąkanunie s lbid,. s- 32I.
toojng---' op. ciL, s- L77 '

a2 83
tj.

il
&

WIKTOR SI'WOROW
Na kilka miesięcy przed opisywaną naradą zakonczono woj_
nę z Finlandią' SiV głÓwne Armii Czerwonej szturmowały linię
Mannerheima na Przesmyku Karelskim' Poniedielin byl do-
wodcą 139. DP i działal. na drugorzędnym kierunku strategi-
cznym. Ateraz dzieli się swoimi doŚwiadczeniami: "l39' Dy-
wizja PiechoĘ utworzyła twardą linię obrony na 30 kilome-
trach frontu, majac po prawej So-kilometrową przestrzen
żurow - crcŃ zwYcĘsTwA
Poniedielin dziala tak, jak tego wymagaja potrzeby ataku:
wsąrstkie siĘ i Środki skoncentrowane jak uderzaj4ca piĘść,
a granica odsłonięta!
A oto rezultat: w czerwcu I94l roku 12. Armia generała
Poniedielina zostala rozbita, podobnie jak wszystkie wojska
I rzutu strategicznego. Sam Poniedielin dostał się do niewoli.
Po wojnie przywieziono go pod eskortą do Moskwy' osądzono
i rozstrzęlarro.
Żukow, natomiast' ktory postawił Poniedielina na grarricy
i gorąco popierał ideę śmiategoodslonięcia frontu, wyszedł
bez szwanku.

D vII
I\eferat ,,O charakterze wspołczesnej operacji obronnej" wy-
głosiłdow dca Moskiewskiego oW, generał armii Tiuleniew.
Ahal A więc jednak ro^Iraj,ano możliwościobronyl
jak jego dywĘa bohatersko Tak, rozważanlo. Oto co powiedzia] Tiuleniew w referacie:
etrowY odcinek frontu' Bu- .Nie mamy wspołczesneJ racjonalnej teorii obrony''''l
zaPYtal z Prerydi:urrl. - A czY To świętaprawda. Radziecka myŚl wojskowa do grudnia
przed wami byl w og le nieprą{aciel?
l94o roku nie zajmowala się kwestią obrony. Po gnrdniu
zreszĘ też. Wszak Tiuleniew wtedy wlaśnie skonstatował, że
ZSRR zwyczajnie nie potrzebuje takiej teorii. Będzie się bronić
Ęlko sporadycznie i tylko na odosobnionych, dnrgorzędnych
kierunkach. Celem obrony nie jest bowiem ocalenie kraju
przed najeżdŹcą. Cel jest inny: będziemy przeprowadzać za-
skakujące' zakrojone na ogromną skalę operacje zaczepnerra
te5rtorium nieprąyjaciela. W t:rm celu musimy ześrodkować
wą'wal do
ogromne siły na wąskich odcinkach frontu. Aby takie sity
kowŁdał zebrać, na|eĘ wycofać prawie wszystkie wojska z kierunk w
odcinkach
drugorzędnych - i właśnietam, na kienrnkach odsłoniętych,
nż 30 na będziemy się ',sporadycznie'' bronić. Tiuleniew wyraził pogląd'
1.5oo-2'ooo dział, masa czołgÓw..'''. ireay to osiągnąć' fuzeba
z ktoryrn nikt nie polemizował: ,,Obrona będzie częściąskła-
przeaeŻw jakimśmiejscu odsłonić front' Zuch Poniedielin!
dową zmasowanego ataku. obronajest konieczną formą dzia-
Poniedielin piastowal wysokie stanowisko, był szefem szta-
łan wojennych na poszczegolnych kierunkach dn:gorzęd-
bu Leningradzkiego ow. A był wtedy Ęlko generałem majo-
nych, maj4cą na celu zachowanie sil głownych dla działan
rem. Jednakże Leningradzki oW będzie odgrywać drugorzęd_
iu potęgi Niemiec' ofensywnych i prąrgotowania uderzenia''. t'
ną rolę
Radziecki atak na Europę był przygotolvywany nie w opar-
Zukow stanowisko trochę
ciu o korpusy, armie, czy nawet fronty. Ludowy komisarz
niŻsze, tam' gdzie można
Poniedielin został dowodcą 12' Armii obrony, marszałek Związ,ku Radzieckiego Timoszenko w mo-
się naprawdę wykazać!
na występie lwowsko-czernitrowskim' rt lbid
)o lbid..,
12 Ibid,., s.2ro
s. 323.
85
84
WIKTOR SI'WOROW
wie koncowej wezwał obecnych, by zdali sobie sprawę ,'z mo-
żliwościprowadzenia jednocześnie dwoch' a być może,
i trzech operacji zaczepnych kilku frontow w celu strategicz-
nego, jak najszerszego porażenia wszystkich możliwościob-
ronnych nieprĄaciela". 13
A obrona na głÓwnych kierunkach nawet teoreĘcznie nie
była przewidy'wana. Wylącznie na drugorzędnych.
Na naradzie potwierdził się pogląd, wyznawany w Armii
Czerwonej od chwili jej utworzenia: najważniejszy jest atak
catyrni armiami, frontami i grupami frontow, choć na po-
szczegolnych kierunkach czasami do defens1nv5r przejdą pułk
lub dywizja. No, może korpus. W koncu zgodzili się, że do
defensylly może przejśćnawet cała armia...
W czerwcu l94l roku w europejskiej częŚci ZSRR w skład
pięciu frontow i Grupy Armii odwodowych wchodziło Ż6 ar-
mii. Sytuacja, w ktorej dwie armie mogą przejśćdo obrony
ramię w ramię na jednym kierunku, uchodzila za całkowicie
niemożliwą i nie była rozllłażana nawet teoreĘcznie.
Mowil o tym Zukow w swoich wspomnieniach: ,,General ar-
mii Tiuleniew prąrgotował zasadniczy referat uO charakterze
wspołczesnej operacj i obronnej u' Zgodnie z otrzymanyrn zale-
ceniem nie wykraczał ortpoza ramy szczebla armii i nie ana-
lizował spe cyfiki wsp oł cze sn ej obrony s trate gicznej''.'
a wspomnieć na naradzie w grudniu 1940 roku' Swoje tchorzo-
I oto wielki strateg Zukow nie reaguje na taki stan rzeczy-
Ani w roku 1940, ani ćwierć wieku pÓŻniej. zgodr.ie z zalece-
niem obrona strategiczna nie była przygotowywana, czy choć-
by teoreĘrcznie brana pod uwage. A skoro nikt nie wydal
odpowiedniego zalecenia, to znaczy, Że i Ż:ukow nie kiwnie
palcem w tym kierunku. Robimy to, co każą, nic więcej. Wy-
kazać inicjatywę? To nie leży w charakterze naszego bohatera.
WłaściwieŻukow nie musiał sam otwarcie występować z ini-
cjaĘwą, wystarcąyzło szepnąć Stalinowi dwa słowa o obronie
strategicznej. Albo, jeżeli sam bał się podnosiĆ tę kwestię'
mog|rozkazać komuśz podwładnych, Żeby niby przezprTwa-
dek, wypsnęło mu się kilka słow o obronie panstwa...
Ale nikomu nic się nie wypsnęło.
Nasuwaja mi się Pewne wnioski. W czerwcu l94o roku,
wy1eŻdŻajac do Kijowa' Żwkow płakałnie dlatego' żeprzeczu-
wał nadejście wielkiego kataklizmu. Płakał, bowiem sądzi|, Że
's lbid', s. 350.
la żukow, op. cit., s. I72'
86
żUKow - cIEŃ zwYcĘsTlvA
po rozbiciu japonskiej 6. Armii nad Chalchyn-gołem może
liczyć na wysokie stanowisko w Moskwie, a ty.rnczasem posy-
łaja go do Kijowa. Jalrże tu nie płakać? ot, i tyle.
Jeślinatomiast prą{miemy v4'laśnienia, ktorych udzielił
sam Źukow, to dopiero otrą,'rnamy odrażajacy obrazek.
W czerwcu 1940 roku był przekonany, Że wojny nie da się
uniknąć. Wy1eŻdŻal 'do Kijowa w poczuciu nadciągającej tra-
gedii. Płakał, bo widział nieuchronnośćwojny, a zarazemwie-
dziat, Że kraj niejest przygotowany do obrony.
I oto w grudniu, gdy Stalin udzielił mu głosu, Zukow nawet
słowem nie wspomniał o konieczności obrony strategicznej.
Wiedział, Że atak Niemiec spowoduje ŚmierĆ dziesiątkow mi-
lionow oby'wateli kraju' ktorego bezpieczenstwa ma obowiązek
bronić. Wiedziai, Że w rezu|tacie napaściNiemiec Związek Ra-
dziecki zostanie zniszczony i sprowadzony do rangi krajow
Trzeciego Swiata' Wiedząc o Ęrm, zaplakal gorzko i... uspo-
koił się.
Zrrkow przechwalał się po wojnie, Że już w czer'wcu l94o
roku zrozumiał wszystko. ''od tej pory całe moje życie osobiste
było podporządkowane nadchodzącej wojnie, choć na naszej
ziemi panowa| jeszcze pokoj.'' Ale Zukow nie zadbał o przygo-
towanie obrony strategicznej, przeciwnie, nawet bał się o niej
stwo tłumaczy \rrn, że ani przed nim, ani przed inn)mi gene-
rałami nie postawiono takiego zdania'
odwaga Żo|nierza polega na Brm, Żeby ruszyĆ na bagneĘ
wroga. Zaśodułaga generała _ żeby mieć własne zdanie
i umieć go bronić. Zo|nięrz idzie na śmierć.Ale i generał musi
pokazać żołnierskąodwagę: możecie mnie zabić, a ja i tak
będę trwał przy swoim: musimy sąrkować się do obrony kraju!
A teraz jedno z dwojga.
opcja pierwsza: Żukow nie był strategiem' Ęlko chwalipię-
tą. o nicąrm nie wiedział i niczego nie przewidział. Wszystkie
swoje progno4z wymyśliłjuŻ po wojnie.
opcja druga: Żukow był tchÓrzem. Wszystko wiedział
i wszystko przewidzia|, ale bal się mowić.
osobiŚcie skłaniam się ku pierwszej odpowiedzi.

Rozdzial T
Jak Żukow gromil Pawlowa
.Śutęta'' wojna %RR przeciuko Hitterousi bgŁa niczgm
inrtgrn jak tgLko rozpaczliwą usalką o prąwo do siedzenią
nie u obcgm. Lecz tue tuŁasnym obozie koncentracgjngm,
z nadzieją, że ob z ten stopniotuo ogarnie caĘ śuiat.|
Kuzniecou
I Dow dcą gry był ludowy komisarz obrony ZSRR, Bohater
N.'"a" wyŻszejkadry dowodczej Armii Czerwonej zakon-
cą1ła się 31 grudnia 1940 roku o godzinie 18.oo. Większość
generałow, ktÓrzy brali w niej udział, potajemnie i w trybie
naĘchmiastow1.rn odprawiono do miejsc ich służby. W Mosk-
wie pozostali tylko najważniejsi.
o godzinie 11.o0, a więc jeszczeprzed zakonczeniem nala-
dy, grupa 49 najwyŻszych dowodcow otrzymała dyrekĘwy'
dotyczące srategiczno-operacyjnej gry wojennej. Miala się
odbyć bitwa pomiędn1 ,,zachodnimi'' (Niemcy) i ,,wschodnimi''
(Armia Czerwona). Pod względem rozmachu i rangi była to
największa gra strategiczna w catym okresie przedwojen_
n5rm.2
'Wojskami .wschodnimi" komenderowal dowodca 7-achod'
niego Specjalnego oW, Bohater Zwia2ku Radzieckiego generał
pułkownik wojsk pancernych Pawłow.
DowÓdcą wojsk ,,zachodnich'', czyli niemieckich był dowod-
ca Kij owskie go Sp ecj alne go oW'B ohater Związku Radzieckie_
go general armii Żukow.
I A. Kuzniecow, Bablj jar, Frankfurt/M 1970, s. 265.
2 ,,Wojenno-istoriczeskij żurnal", nr 12l1986, s. 41.
88
i^n
żUKow - cIEŃ zwYcĘsTwA
W skład grupy Pawłowa wchodzilo 28 generałow: szef szta-
bu frontu ''wschodnich", szef wydziafu operacyjnego, zastępca
szefa sztabu ds. zap|ecza, dowÓdca lotnictwa frontu wraz
z szefem swojego sztabu, dowodca służby łączności'dow dcy
armii razem ze swoimi szefami sztabow, dowodca Floty Bał-
Ęckiej' dowodcy korpus w zmechanizowanych.
W grupie Żukowa natomiast było 21 generałow, ktÓrzy peł-
nili podobne funkcje.
Na zapoznanie się z s5rtuacja przęzrraczorro trTy godziny.
Następnie odbyła się sesja koncowa narady. Po niej' już
w wieczÓr nov,''oroczny, uczestniry gry mieli dodatkowe trzy
godziny na prąrgotowanie rozkazow, zgodnie z zajmowanyrn
w grze stanowiskiem. Następnie wszystkie tajne dokumenĘ
zostały im odebrane. Na przeanalizowanie zadania pTzezrra-
czono dwie rroce: z 3I grudnia na 1 sĘcznia, orazz L na2
sĘcznia, a także jeden dzien_ 1 stycznia 1941.roku. W trak-
cie Ęch rozvłażannie wolno było posiadać żadnych dokumen_
tow.
Grarozpoczęła się 2 sĘcznia 1941 roku w Sztabie General-
nyrn Armii Czerwonej. Odgrywano scenariusz prqrszlej wojny.
Związku Radzieckiego marszałek Związku Radzieckiego Sie-
mion Timoszenko. W skład dowodztwa gry wchodziło 12 naj-
wyŻszych dowÓdcow Armii Czerwonej, w t5rm czterech mar-
szałkÓw Związku Radzieckiego.
Obserwatorami byli J zef Wissarionowicz Stalin i cały skład
Biura PoliĘcznego.
INa oaro^nych mapach sztabo1v5rc h toczylasię wieka #
twa. Na raĄęna mapach, staĄ się ze sobą dwie najpotężniej-
sze armie świata'Przezkll^ka dni i nocy, bez odpoczynku i bez
snu, sztaby dwoch wrogich armii oceniały sytuacje, podejmo-
waĘ decyzje' wydawaĘ rozkazy i polecenia. Do bitwy wpro-
wadzano _ na razie ty|ko na papierze - Ęsiące czolgow, samo-
lot w, dziesiątki tysięcy dziai i moŹdzierzy, milionowe masy
wojsk, z tylow przer^),cano setki tysięcy ton amunicji, paliwa,
sprzętu zmechanizowanego' medycznego i innego w5posaże-
nia. Dywizje, korpusy i całe armie przelamywały front i doko_
nywały wypadow na teren nieprąrjaciela.
Zukow opisał tę grę w swoich pamiętnikach: ,'Gra wojenna
obfitowała w wiele dramatyoznych dla strony wschodnieJ mo_
wrKToR SttwoRow
mentÓw. Byty one pod wieloma względami podobne do Ęch,
jakie wystąpiły po 22 czerwca 1941 roku, kiedy na Związek
Radziecki napadły faszystowskie Niemcy...''.3
Zukow wielokrotnie opowiadał o tej symulacji. oto jego re-
lacja, kt rą zapisał i opublikowal KonstanĘ Simonow.
,,W tej grze dowodziłem nniebieskimi', to znaczy Niemcami'
Pawłow natomiast, kt ry byt dowÓdcą Zachodniego okręgu
Wojskowego, dowodził (czerwon1rmin, nasąrm Frontem Za-
chodnim. Na Froncie Pofudniowo-Zachodnim pomagał mu
Sztern.
Majac rzeczywiste darre wyjściowe oraz realne sity nieprzy-
jaciela, cąlli NiemcÓw, dowodząc nniebieskimin roavijałem
operację wlaśniew tych kienrnkach, w ktÓrych potem rozwi-
jali ją Niemcy. Wyprowadzałem głÓwne ciosy tam, gdzie potem
oni je wyprowadzali. Ugrupowania były rozmieszczone tak
samo, jak rozlokowarro je poŹniej w czasie wojny' Konfigura_
cja naszych granic, topografia, uwarunkowania' te wsąlstkie
okoliczności sprawiaĘ, że podejmowałem takie same decyzje,
jakie pÓŹniej w tychże okolicznoŚciach podejmowali Niemcy'
Gra trwała około ośmiudni. DowÓdztwo świadomie spowal_
niało tempo przerrlieszczania się uniebieskich'' hamowało ich
marsz. Mimo tego <niebiescył na Ósmy dzien dotarli do rejonu
Baranowicz, prry crym, powtarzam' ich tempo przetnieszcza-
nia było sztucznie spowolnione.''
Jak do tego doszło? oto moja odpowiedŹ.
W głębokim betonowym bunkrze w Zossen pod Berlinem
kilku szczegolnie doświadczonych i zaufanych generałow
i feldmarszałkow niemieckich planowało operacje,,Barbaros_
sa". 18 grudnia l94O roku plan operacji przedstawiono Hitle-
rowi, ktory go zaakceptował. A po dwoch Ę$odniach' 2 stycz-
nia 1941 roku, w Moskwie, dowÓdca Kijowskiego Specjalnego
oW generał armii Żukow popatrzyl na mapę, postawil się na
miejsce strategow niemieckich i zrekonstruował w myślach
caty ich plan. W Ęm czasie nie mogł znać planow Hitlera'
Nawet jeżeli wywiad radziecki zdobyl takie plany, to i tak
dowÓdca okręgu w żadnym wypadku nie mogl być dopuszczo-
ny do tak ważnej tajemnicy. Niemniej Ż:ukow antycypował
caĘ niemiecki plan,,Barbarossa''!
Nie ma w tym nic clziwnego. Niemieccy generałowie i feld-
marszałkowie poszukiwali opĘrmalnego, najlepszego wariantu
3 Żukow, op. cit., s' I74.
90
- creŃ zwYcĘsTwA
^rnow
rozbicia Armii Czerwonej. Żukow postawil się na ich miejscu,
popatrzył na maPę oczami NiemcÓw - i zastosował to samo
rozvłiązarie.
Pisarz Iwan Stadniuk opowiada o Żukowie: ,,Jego talent był
tak wielki, Że wystarczyło mu jedno spojrzenie na mapę, by
właŚciwie ocenić sytuację. Stawiajac się w roli dowÓdztwa nie-
mieckiego, Żukow niemal bezbłędnie antycypowal decyzje,
kt re podejmowali Niemcy''.a To właŚnie stało się w sĘczniu
194l roku. Hitler i jego generałowie podejmowali decyzje'
a Żukow rownocześnie te decyzje przewidywał. oceniając ten
fakt Stadniuk wyciąga bezsporny wniosek: genialny wodz.
W opisy'wanej grze strategicznej Żukow starł w proch gene-
rała pułkownika wojsk parrcernych Pawłowa. W sĘrczniu
1941 roku, w grze strategicznej rozgrywanej na mapach szta-
bowych, gnal go do Baranowicz dokładnie tak samo, jak poł
roku poźniej, w czerwcu 1941, gnali go niemieccy generałowie
Hermann Hoth i Heinz Guderian. Wojska Pawłowa najpierw
zostaĘ rozbite przez Zukowa na mapie, a poł roku poźniej
rozniosĘ je hitlerowskie zułiaaki Pancerne.
4lipca 1941 roku narozkaz Sta]ina generała armii Pawłowa
aresztowano i niebawem osądzono. 22tipca został rozstrzelany.
W czasach Breżniewa, kiedy wsąlstkie siĘ aparatu ideo-
logicznego skierowano do rozdmuchiwania kultu jednostki
Ż:ukowa, na ekrany kin weszla wieloodcinkowa epopeja filmo-
wa ozierowa ',Wyzwolenie''. W filmie pokazano scenę areszto-
wania Pawłowa. Pada pytanie: jak mogłeśdopuścićdo takiego
pogromu? A Pawłow odpowiada ze złością:-,,Ktomogł przy-
puszczać, że Niemcy będą działać właśnietak' jak przepowie-
dział Żukow?".
T7 III
I\ieay
4.1,
po ukazały się pamiętniki Ż:ukowa,by'
raz. pierwszy
lern jeszcze młodziutkim porucznikiem. Pamiętam moje pierw-
sze wrażenie z tej lektury: bezgraniczne zdumienie. Wcale nie
trzebabyć generałem czy marszałkiem, nie trzeba być profeso-
rem, ani członkiem Akademii Nauk, żeby dostrzec zakłamanie
w opisach Żukowa. Fałsz, ktÓry bije w oczy.
Po pierwsze, dlaczego w grze wojennej na czele ,,naszych"
stanął dowÓdca okręgu wojskowego general pułkownik wojsk
pancernych Pawłov/? W Zwiry,kw Radzieckim było 16 okręgow
a nr 6/1989, s. 6.
',Wojenno-istoriczeskij żurnał'',
9l
WTKTOR SI'WOROW - crpŃ zwYcĘsTwA
żurrow

nt. edY dla wowi i przęgałia go bez żadnych problemÓw w głąb kraju'
Że bezpo- a Stalin w luĘrm wprowadza Pawłowa do pierwszej piątki spo-
ęw ćwicze- śrÓd tysiąca swoich generalow, rownając go stopniem wojsko-
nia nie odbywaĘ się w obecności Stalina i Biura Politycznego' wyrn z Zukowem.
Natomiast w sĘrczniu Dlaczego, wreszcie, po czwarte, w grze strategicznej po stro-
opracowywaĆ warianĘ nie niemieckiej występuje dow dca okrę u wojskowego, gene-
wTogiem. Dowodca okrę rał armii Żukou/?. Coż on wie o Niemcach? Jako przeciwnik
powinien wystąpić nie kto inny, tylko general porucznik Goli-
Ę odparcia inwazji, to na czele kow - szef Razwiedupru, czy|i Zarządu Wy'wiadowczego Sztabu
stać szef Sztabu Generalnego Generalnego. Z racji zajmowanego stanowiska powinien wie-
Kirył Mierieckow. Miałby okazjQ osobiŚcie przekonać się i po- dzieć o przeciwniku najwięcej ze wszystkich: kim są Hitler,
kazać Stalinowi, że plany obrony, ktÓre na wypadek wojny Goring, Keitel, Jodl, Kleist. Szef wlrwiadu wojskowego musi
prryg wiedzieć, jakie maja plany' powinien jasno zdawać sobie spra-
nych wę z tego do czego są zdolni, a do czego nie, jakimi siłami
kanie dysponuja i w jaki sposob mogą te siĘ wykorzystać. Przewidy-
waniem podstępnych planÓw wroga powinien się zająć nie
dowÓdca okręgu, nawet najgenialniejszy, ale właśnieszef wy-
wiadu wojskowego. I podczas gry strategicznej to on powinien
zademonstrować: Hitler rnoŻe dnalaÓ tak albo tak' awy, jak na
to odpowiecie? A jeśliwrog uderąy w taki sposob? Co wtedy?
Jest w interesie szefa Razwiedupm, aby w takiej grze po-
gabinetu stawić wojska radzieckie w najcięższej z możliwych sytuacji.
dn:
Po st nie zdjał Pawłowa ze Jeślipotem, podczas wojnywyniknie jakiŚ kryn1s, będzie mÓgl
stanowis wykazał Stalinowi' że z czystym sumieniem powiedzieć: przecieŻ was uprzedzalem
Pawłow nie potrafi dowodzić, Że w razie wojny jego wojska jeszcze w sĘczniu...
zostaną rozgromione w jednej chwili. Dlacze$o więc Stalin nie Ale z jakichś przl1cryn w tej grze ani szef Sztabu General-
podjal żadnydn krokow' nie zasĘpił go żadnym innym gene- nego Mierieckow, ani szef jego wywiadu general pomczrrik
rałem? Golikow nie występowali w roli uczestnikow. Siedzieli za to
Po trzecie, dlaczego w lutym 1941 roku generał pułkownik w dow dztwie i patrązli na bitwę pomiędzy Żukowem i Pawło-
wem z pozycji arbitr w.
Dziwne to wszystko, nieprawdaż?

i Tiuleniew. 23 lutego 1941 roku przybylo leszcze dwoch ge-
nerał w armii - Josif Apanasienko i Dmitrij Pawłow'
I co się okazuje? W sĘczniu 1941 roku, w obecności wsą/s_
7
Z-ladziwiające opowieściZukowa
fv
o tym' jak to przejrzal na
wskroŚ plany Hitlera, wcisnęly się nie tylko do radzieckich
podręcznikow. Wielu historykow w Wielkiej Brytanii, USA,
Francji' Izraelu, Włoszech i w NiemczechtęŻ opowiada swoim
cą1telnikom' jak to wielki strateg Zukow przepowiedział
wszystko, co zamierzal zrobić Hitler i jego generałowie.
Slowa Żukowabrzrnią pięknie nie Ęlko po ros14'sku, row-
nież w przekładach na obce jęrykl.
Jednakże...

92
 r
WIKTOR SIIWOROW
Jednakże Zukow nie Sam przejrzal plany Hitlera i nie sam
gromił Pawłowa w grze strategicznej - oprÓcz niego w skład
grupy, ktora odgrywała rolę dowodztwa niemieckiego, wcho-
dzi|o jeszcze drłudziestu generałÓw, admirałow i oficerÓw. Oto
niektÓrzy spoŚrod nich'
Generał pułkownik Sztern - dowodca jedynego w tamĘch
czasach Frontu Dalekowschodniego.
Generałowie ponrcznicy Czerewiczenko i Kirponos. obaj
w niedalekiej prąyszłościzostaną generałami pułkownikami,
obaj będą dowodcami frontow.
Generał major Tołbuchin, ktÓry po uptywie trzech lat zosta-
nie marszałkiem Związku Radzieckiego' jednym z najwybit-
niej szych dowodcow Stalina.
Generał porucznik lotnictwa Żiganew i generai major lot-
nictwa Nowikow. obaj w niedalekiej przyszłościzostaną mar-
szałkami, obaj - jeden po dru$im _ będą przysztyrni dowodca-
mi Sil Powietrznych Armii Czerwonej.
Generałowie porucznicy Purkajew i Kuroczkin w przysz|o-
ścizostaną generalami armii, obaj w czasie wojny z powodze-
niem dowodzili armiami i frontami.
Generał porucznik Gerasimienko - legendarny komandarm,
prryszly bohater spod Stalingradu, po wojnie zostanie mini-
strem obrony UkrainY.
Kontradmiral Gołowko w przyszłoŚci zostanie admirałem.
Nieprzerwanie dowodził Flotą Potnocną od pierwszego do
ostatniego dnia wojny. Po wojnie zostanie pier'wsąrm zastępcą
naczelnego dowodcy Marynarki Wojennej.
oto jacy ludzie wchodzili w sklad grupy Żukowaw grze stra-
tegicznej. Ale o żadn}rm z nich Źukow nie wspomniał choćby
słowem. Zarniast tego wychwalał siebie: zadawałem ciosy, roz-
wijałem operacjQ...
Mamy do wyboru dwie możliwości.
oto pierwsza. Żukow robił wszystko saln, aŻigariew, Sztern.
Kirponos, Purkajew, Kuroczkin, Nowikow, Gołowko, Gerasi-
mienko, Tołbuchin i inni nie mieli żadnego udziału w pracy
geniusza. Jeżeli tak bylo, to oznac7A, Że Żukow nie był strate-
giem. Powtar?Ąmpo raz setny: rola dowodcy nie polega na t\jrm'
by harować Samemu, ale na Ęrm, żeby zorganizować pracę
podwłaclnych i zmusić ich do pracy. A ekipe miał przecież nie
byle jaką'
MożliwoŚć druga. W grze strategicznej wojska nierozgar-
niętego Pawlowa zostaĘ rozgromione kolektywnie, ale wielki
94
Żvrow - crpŃ zwYcIĘsTwA
geniusz dziwnym trafem zapomniał o swojej druĘnie. Zapa-
miętał jedynie własny wkład i tylko o nim opowiada potom-
n1.rn. Jeżeli tak było' to powstaj4 problemy natury etycznej.
Nie po raz pierwszy Żwkow z jakichśpowodow zapomina
o wspołautorach swoich spektakularnych zwycięstw.
l)v
l awlow teŻ nie byl sam. Pawłow był tylko kapitanem potęŻ-
nej drużyny. Żukow gromiąc Pawłowa pokaza| Stalinowi nie-
przydatność Ęch wszystkich, ktÓrzy byli w jego grupie. Ale
rzecz zadziwiajaca: zaraz po zakonczeniu gry, nie Ęlko na
samego Pawłowa, a]e teŻ i na wszystkich, ktorzy byli w jego
grupie posypał się deszcz generalskich gwiazdek i awansow.
W grupie Pawłowa był dowÓdca Srodkowoazjatyckiego oW
generał pułkownik Apanasienko. Po zakonczeniu $rV strategi-
cznej, podobnie jak Pawłow, otrryrnal stopien generała żrmii.
Powtarzam: było trzech generałÓw armii, po grze ich liczba
zwięks4rła się do pięciu. Pod względem stopnia wojskowego
Stalin zrÓwnal z Żukowęrn nie tylko Pawlowa, ale i Apana-
sienkę. oprocz stopnia, Apanasienko otrąlmal też stanowisko
o kluczowym znaczerti:u. Ze SrodkowoazjaĘckiego oW, ktore-
mu wojna bynajmniej nie zagrłŻałai w skladzie ktorego nie
było armii, został przeniesiony na Front Dalekowschodni jako
jego dowodca. W sklad Frontu wchodziĘ tr4z arrnie. Niewy-
kluczona była wojna na dwa fronĘ, jednocześnie przeciwko
Japonii i Niemcom. W takim przypadku przed generałem ar-
mii Apanasienką stanie szczegolnie odpowiedzialne zadanie _
powstrąrmanie japonskiej agresji na Dalekim Wschodzie.
Skoro rv trakcie gry strategicznej Apanasienko udowodnil, że
nie potrafi prowadzić dzia]an obronnych, to trzeba go było
zostawić w Azji Srodkowej, gdzie nie było żadnego zagrożenia.
W druĄnie Pawłowa był teŻ generał porucznik Kuzniecow.
NaĘchmiast po zakonczeniu gry został generałem pułkowni-
kiem. otr4rmał też nowy przydzial: ze stanowiska dow dcy
PÓłnocnokaukaskiego oW, w skład ktÓrego nie wchodziĘ Żad-
ne armie, przeniesiono go na stanowisko dowodcy BałĘckiego
Specjalnego OW, w ktorym byA try armie. Dopiero co Zukow
gromil Pawlowa i Kuzniecowa na Białorusi i w krajach bałtyc-
kich, a tu właŚnie tego samego Pawłowa Stalin zostawił jako
dowodcę na Białon_rsi, a do krajÓw bałĘckich, jako sąsiada
z prawej flanki wysyła tego samego pokonanego Kuzniecowa.
W jakim celu?
95
W'IKTOR SI.IWOROW
W skład drużryny Pawłowa wchodził rÓwnież dowodca Za-
bajkalskiego OW generał porucznik Iwan Koniew. Na razie
w okolicach zabajkalskich nic wojny nie zapowiadało. Plano-
wano ja w Europie. Ale oto zaraz po zakonczeniu gry, Koniew
zastępuje wspomnianego wyżej Kuzniecowa na stanowisku
dowodcy Polnocnokaukaskiego oW. otrą1muje rozkaz tajnego
sformowania 19. Armii i przygotowania jej do dyskretnego
przerzutu w rejon Czerkasow. Wydawałoby się, że skoro Ko-
niew został pokonany razem z Pawłowem, to powinien wrocić
nad swÓj Bajkał, niech tam siedzi jak mysz pod miotłą, a na
granicach zachodnich niech dowodząmądrzejsi od niego.
Po stronie Pawłowa walczyl też general porucznik lotnictwa
Ryczagow. NaĘchmiast po skonczeniu gry ottzymał awans,
zostal zastępcą ludowego komisarza obrony ZSRR. Wyniesio-
no go wyżej od samego Pawłowa. Skoro Zukow sromotnie
pokonal i pornĘl Ryczagowa w Erze strategicznej, d|aczego
Ryczagow tak spektakularnie awarrsował?
Jest Ęlko jedna możliwa odpowie dŹ na te pytania: w strate-
gicalej grze wojennej Pawłow wcale nie został pokonany. Z,a-
pewne do relacji Żukowa wkradły się drobne nieścisłości'
AVI
.B.teraz skierujmy naszą proletariacką czujność ku ewiden-
tnym i jaskrawym przejawom łamania praworządności.
Dopoki istrriał zwiagfrk Radziecki, materiaĘ z gry strate$culej
byĘ niedostępne i opatrzone klauzulą 'Sciśletajne''. Dlatego też
wszyscy uczrstnicy tej gry wojennej zabrali jej tajemnice na tam-
terr świat. W niekt rych pamiętnikach mimochodem wspomina
się: tak, była taka gra' przygotovrywaliśmy się do odparcia ataku,
Ale na prd'ano szukać s7rz'egÓ| w o tych przygotowarriach.
T)rmczasem Ż:ukow wypaplał generalne zasady doĘczące
koncepcji i przebiegu Ery, Ęrm sam1mr popełnił przestę-
^
pstwo. Konstanty Simonow wysfuchał, zapisał i opublikował
opowieŚci Żukowa' Jest w rownej mierze co Żukow winny
zlamania taj emnicy woj skowej.
W czasach, kiedy Zukow i Simonow dopuszczali się tego
ponurego występku, obowiąą1wal Kodeks Karny z roku 196l.
Był w nim specjalny rozdzial mowiący o podobnych sprawach:
s?.czeg |n.ie niebezpieczne przestępstwa przeciwko pa shnnr.
Rozpocąmał się artykułem 64 zdrada ojczynry' WśrÓd innych
przestępstw, ktore krvalifikowały się jako z/rrada ojczyzny, fi-
gurowało r wnież złamanie tajemnicy panstwowej.
96
Żunow - cnŃ zwYcĘsTwA
Jeżeli materiaty z gry strategicznej byty tylko tajne' to Żu_
kow i Simonow powinni byli dostać po 15 lat więzienia z po-
zbawieniem wszystkich stopni i odznaczen, włącznie z tonri
skatą wszystkich oszczędności, ZłoĘch Gwiazd i innych orde-
r w, nagrÓd Leninowskiej i Stalinowskiej, pałacow, dacz,
mieszkan, jachtow, basenÓw' oranżerii, psiarni i stajni, gara-
Ę z odpowiednim zestawem pojazd w, galerii obrazow, tolet-
dobrodziejstw. Chodziło j ed-
ściśletajne' W tym prą1pad-
obu zdrajcom. i Zukowowi,
i Simonoworłri, karę najwyższą - karę śmierci.
Jedno z dwojga: albo nasi wodzowie powinni byli odtajnic
materiaty dotyczące gry - i niech sobie Żukow z Simonowem
gadają do woli, albo utrąrmać materiĄl w ścislejtajemniry,
ale wtedy ołowianą kulką trzeba było na za'wszezamknąć usta
gadułom-zdrajcom'
T}rmczasem na oczach całego kraju, na oczach rządu i Pro-
kuratora Generalnego, dwaj zdrajcy ojczyzny Żlukow i Simo-
now dokonywali przestępstwa - i nikt nawet się nie zajĄ<nąl.
Jasna sprawa, żekl:aj z takim prawodawstwem nie mogł prze-
trwać.
A swoją drogą ciekawe, kto pozwolil Zukowowi i Simonowo-
wi zdradzać tajemnice panstwowe ZSRR? I w jakim celu?
vn
Aoy to zroaxnieĆ przenieśmy się do jasnych sal wystawo-
wych Galerii Tretiakowskiej i zaftzyrnajmy się przed, obrazerit
Wasilija Pierowa
"Myśliwina popasie''. stary łowczy, wybah:-
s Młody myśliwy'
z ie. obok chłop-je_
E karku.
Rozdzielmy role. Natchniony' delikatnie mowiąc, nal.:rator
to Gieorgij Żukow. Słuchacz z obłartĄśębąto Bohater Prary
SocjalisĘcznej, kawaler trzęch Orderow Lenina i innych od-
i uśmiechnijmy {adliwie: pleć pleciugo!
Stary myśliwy zamiast opowiadać o tym, jak wilki i rnedż-
wiedzie za kark ranca! do wora, m głby pokazać skory zabi-
tych drapieżnikow.
WIKTOR SI'WOROW
I
Gieorgij Ż;ukow zamiast wybałusą1ws^J ocTy opowiadać
o tym, jak to w genialnym olśnieniu z gÓry przewidział nie_
miecki plan .Barbarossa", mÓglĘ opublikować materiaty z tej
gry wojennej. Miał taką możliwoŚć, by|ateŻ nagląqa potrzeba'
by opublikowano te materiały. W roku 1956 odbył się )o(
Ąazd IśPZR. Jęszcze do tego wrÓcimy. Głownymi jego prowo-
dyrami byli Chruszczow i Żukow, bez nich nie byłoby żadnego
W' zjazdu partii. Sens { azdu byto cą1telny: banda ludo Żer cow
na plemiennym wiecu zvłaliia wspolrre grzechy na martwego
watażkę. Po rytuale katharsis kanibale z nowymi siłami odda-
li się ulubionemu zajeciu _ pożeraniu ludzi.
Na złodziejskiej schadzce o nazwie W- Ąazd KPZR' kaci
stalinowscy, ubabrani po sąrja we krwi narodu, przekonywali
siebie nawzaj em, żę o nicą,'rn nie wiedzieli. Ci, ktÓrzy niedaw-
no zlirywali okruszki ze stołu Stalina nabrali nagle śmiałości.
Prą1pomnieli sobie o poczuciu godnościosobistej, i wszyscy
jak jeden rnĘ, arzvcali na Stalina swoje zbrodnie i grzechy.
Właśniewtedy byla odpowiednia chwila' by Zukow ujawnit
materiaĘ z wiekopomnej gry strategicznej i, w dodatku, za-
btysnął w całej okazałości:patrzcie, oto ja, wielki, i genialny'
już w styczniu 1941 ptzeulidzialem plan 'Barbarossa''l No, ale
głupi Stalin nie posfucha] moich genialnych ostzeżeft.
Ale z niewiadomych Prz'IcTlnŻukow nie wykorzystał sprzy-
j aj ących okoliczności.
Prą;puśćmyjednak, Że towarzysz Zukow przewidział plarry
Hitlera i w styczniu l94l roku podczas gry strategicznej po-
stępował tak samo, jak pięć miesięcy pÓŻniej postępowaĘ
wojska niemieckie. D|aczegÓŻby nie opublikować matęriałow
o iej grze? W czym problem? Jakiej tajemnicy Ż:ukow strzegł
tak skrupulatnie? Apoza tyrn, jaki jest sens w chowaniu ma-
teriałow, skoro wojna już dawno się skonczyła? Z jaklego po-
wodu propaganda nie może obwieścićcalemu światu: tak,
jesteśmyglupcami, nie byliśmyw ogÓle przygotowani do woj-
ny, w ogole wszystko było nie tak, jak powinno' ale mieliśmy
jednego wielkiego geniusza, on przewidział wszystkol Ale tak
się nie stało. MateriaĘ opatrzone klauzulą "Ściśle tajne'' po-
zostawĄr niedostępne. żhden ciekawski, nawet śdybybardzo
chcial, nie m gł się do nich dostać.
A przecieŻ nie jćst to pierwszy przypadek, kiedy najskrom-
niejszy na Świecie Gieorgij Ż:ukow nie poavala ujrzeć Światła
dziennego dowodom własnego geniuszu.
98
żUKow - cEŃ zwYcĘsTwA
13 sierpnia 196l roku stało sięjasne, żeZvłtązekRadziecki
jest skazany na za$adę. MoŻe jeszcze przęz jakiśczas' jak
martwy baobab, stwarzać z|udzen1e Ęcia, ale są to tylko po-
zory niezniszcza|nej potę gi.
Tego dnia Berlin przepolowiono murem. Mial powstrrymaĆ
mieszkancÓw Wschodnich Niemiec przed ucieczką do normal-
nego świata. W dalszych latach mur udoskonalano i umacnia-
no, powoli przr'ksztalcając w system nieprzezulyciężpnych in-
Ąłeieryjrrych zapÓr i pułapek, ze skomplikolvarł/Tn systemem
sygnalizacji, z betonow1rni stanowiskami ogniowymi, wleĘcz'
kami obserwacyjnymi, zaporami pr zeciuł cznlgowymi, z chytrze
ustawion5rmi samostrzelrrymi karabinami masąmowymi, ktore
zabijaĘ uciekinierow bęz udzialu str:aĘ giranicznej.
Leczim więcej wkładano pracy, pieniędzy, betonu i stali' by
mur stał się coraz doskonalszy' tym bardziej stawało się jas-
ne, ż'e |wdzi rnoŻna utrąrmać w społeczeristwie komunisĘcz-
nym Ęlko za pomocą zasiekow, dnrtu kolczastego, ps w - lub
strzalem w plecy. Mur caĘm swoim istnieniem dowodził jed-
nego: system, kt ry zbudowali komuniści nikogo nie pociąga,
a wręcż - odrzuca. I właŚnie to oznaczało kres Zw'iązku Ra-
dzieckiego w niezbyt odlegtej perspekĘrwie historyczneJ.
A skoro Związek Radzieclri się rozpadnie, to i niekt re ar-
chiwa zostaną otwarte. Żukow pow'inien byt to zrozumieĆ:
skoro archiwa zostaną otwarte, to jego opowieści zostaaą
skonfrontowane z d okumentami.
Czy Żwkow to rozumiał?
Jeżeli Żukow wiedział, że jego kłamstwa wkrotce wyjdą na
jaw, a mimo to dalej kłamał na całego, to znaczy, Że byl
człowiekiem nieodpowiedzialn5rm, o słabej woli.
JeŻe)li zaśw swoich kłamstwach |icry| na to, Że Związek
Radziecki będzie trvyał wiecznie i'archiwa będą zamlmięte na
?Aulszę| to znaczy, że był po prostu ograniczony.

Rozdzial 8
O pienvszyrn szturmie Kr lewca
W żadnej z prowadzonychgier wojenngchnie postanntono
. t s cŁlodnim" zadąnią obrong ząclp dnich gr anic pari-stto a-
t-s
W obgdwu grach nqjtuorżniejszg bgł atak.|
P Bobgtieu
I tycznte słuchali i powtarzali bajdurzenia Żukowa- radzieckie-
Mi.'ęto ponad 50 lat od rozegrania wiekopomnej gry stra-
tegicznej - i ponad ćwierć wieku od pierwszego wydania pa-
miętnik w Ż'ukowa.
Czasy się zmieniły, komuniŚci - jakkolwiekw delikatny spo-
sob - zostali mimo wszystko odsunięci na dalszy plan. odtaj-
niono niekt re archiwa. Na fali przemian interesujące materia-
Ę publikuje .Wojenno-istoriczeskiJ żc)rrral".2 Bardzn ciekawy
artykuł ukazał się też na rozkładowce ,,Izwiestii". l)rtuł brzmi
intrygująco: W STYOZNIU r94l ARMIA czERwoNA UDERZY-
ŁA NA KRoLEWIEo.3
Artykuły przedstawiają bardzo interesujące aspekty gry
strategiczrrej z I94L roku. Wynika z nich niedwuzrraczrie, że
radzieccy stratedzy nle ćwiczyli wtedy żadnych planÓw obro-
ny, nie zastanawiali się nad sposobem odparcia ewentualnego
ataku. Generałowie byli z,ajeci całkiem innymi zagadnieniami:
jak mianowicie zajać KrÓlewiec, Warszawę, Pragę' Bukareszt,
Krakow, Budapeszt.
r .Izwiestia", 22 cz.emtca 1993.
2 żurnał", nr 2/L9g2.
"wojenno-istoriczeskiJ
3 22 czerwca 1993.
'Izwiestla"
100
- creŃ zwYcĘsTwA
^IEow
Najwyższy czas przytoczyć slowa generała armii MaJorowa:
'Nawet wtedy wszyscy rozumieli, Że gra, kt ra się rozpocznie,
będzie miała nie Ęlko teoreĘczne, ale przede wszystkim ściŚle
praktyczne anaczerie" .a Generałowie nie dlatego oPracow5rwa-
Ii atak na europejskie stolice, że takie mieli hobby' lecz dlate-
go' że ich przygotowania do inwazji na Etlrope miaĘ się ku
koricowi.
Wmawiano raann przez dziesięcioleci a, że Żtlkow przewidzial
niemiecki plan ,,Barbarossa'' l podczas ćwiczen strategicznych
postępował dokładnie tak samo, jak p ł roku pÓŹnieJ ataku_
j4ce armie Hitlera. Ten wycz1m mial być najwięksą;m osiąg-
nięciem Zukowa jako stratega. Apogeum jego mądrości.
Po odtajnieniu dokumentÓw niespodziewanie okazało się'
że kr l jest nagi. Dowiadujemy się z nich, Że Żtlkow młyczaj-
nie kłamał.Całe gadanie o tym, że przejrzaŁ niemieckie plany,
nie jest warte funta kłakÓw. RÓwnież żadnych tajemnic pa -
stwowych na temat gry strategicznej Żukow nle zdradzd..
A gamonie, tacy jak pisarz Simonow, general Majorow, mar-
szałek Związku Radzieckiego Kulikow i wielu innych, bezkry-
go barona Munchhausena.
u
Opis.rją" przygotowania do symulacji, Zukow przytacza
bezpośrednio wypowiedŹ Stalina.
po na::adzie miała odbyć się wielka gra woJenna. [...]
"Naząjutrz
- Kiedy rozpoczymacie grę wojenną? _ zapytal Stalin.
- Jutro rano - odpowiedział Timoszenko.
- Dobrze, przeprowadżcie ją, lecz nie zwalniajcie do domu
dow dcow. Kto występuje jako strona <niebieskichl, a kto gra
*czerwonychr?
- rNiebieskimll (stroną zachodnią) dowodzi generał almii
Żukow, a (czer'wonJ[nio (stroną wschodnią) - generał pułkow-
nik Pawłow".5
w bm krÓtkim dialogu nie ma jednego słowa prawdy. Nara-
dawyŻszej kadry dowodczeJ zakonczyla się 3t grudnia. Mar-
szałek Timoszenko nie mÓgł powiedzieć Sta]inowi' że gra roz-
pocznie się nazajutrz, ponieważ rozpoczęto ją dopiero 2 sĘcz-
nia. Stalin, choć sĘnął z okrucienstwa, nigdy w Ęyciu nie
a
"Wojenno_istoriczeskij żurnał", nr 12l1986, s. 41.
5 Żukow' op. ciL, s. 192'
101
WIKTOR SI'WOROW
wyz\acTylby tak poważnego zadania na posylwestrowy ranek.
Skacowane generalskie głowy mogĘby źle pracować.
KtoŚ może spytać: co za rÓżmica, czy gra rozpoczęła się
pierwszego, czy drugiego stycznia? To szczegÓł bez nlacz'enia.
Nieprawda! owe pozornie błahe rozbieżnościdowodzą, Że
wspaniałe dialogi zr Sta]inem zostaĘ w5rmyślone prznz Żuko-
wa, lub przez xrlych wspołautor w wspomnien. WidaĆ to do-
bitnie na podanym przykladzie' A prą1kład nie został do korica
wyczerpany. Marszałek Timoszenko nie mogł powiedzieć Stali-
nowi, że ,,niebieskimi'' gra Zukow, a ,'czerwonyrni'' Pawłow, po-
nieważ tak naprawdę nie była to jedna gra, |ecz dwie. A to już
ma zasadnicze zrlaczertie. Początkowo Zukow i Pawłow odgry-
wali każdy swoją rolę, ale poŹniej się zamienili. Jezeli Ż:ukow
z jakichśpowodow dobrze zapamiętał pierwszą grę z najdrob-
niejs4rmi s7łzr'$Ól^aml, a o drugiej zapomniał, to mamy powod,
by powątpiewać w wiarygodność całej jego relacji.
Jeszcze jedna rzecz. oflcjalnie temat gry został określony
jako: ,,operacja ofensyrłma frontu z przełamaniem RU nie-
prĄaeLe|a". Żukow z niewiadomego powodu nie prąrwoĘe
tej nazwy. A szkoda. Wynika z niej niezbicie, że w prowadzo-
nej grze strategicznej nie chodzilo bynajmniej o zwykĘ plan
natarcia.
RU - to rejon umocniony. Jest to strefa żelbetonowych
i opancerzonych stalowymi pł5rtami fortyfikacji' osłoniętych
rowami przeciwczołgowymi, polami minowymi oraz innymi
wymyślnymi zaporami. Aby powstal RU potrzeba ogromnych
nakład w finansowych i wieloletrrich prac konstrukcsno-bu-
dowlanych' Na terytorium ZSRR nie mogło być żadnych nie-
prą{aćielskich RU. Mogiy być tylko na terytorium nieprą|a-
ciela. A zatem, jeżeli celem gry wojennej jest ,,przełamanie
RU'', to znacTy, Że nasze wojska z z'aloŻenia operuja na terenie
wToga. Wniosek opracol^lrwŹrno nie zw5rkły atak, ale atak na
Niemcy. A ściślejmÓwiąc na kusyWschodnie, ktÓre chroniła
strefa rejon w umocnionych.
r Baranowic^ -1t:
bujdy na resorach' Podczas prowadzenia głI 'niebiescy' pod
dowodztwem Żukowa - ,,armia niemiecka'' - w ogole nie przy-
sĘpili do ataku. Stroną nacierajaca był radziecki Front Za-
chodni dowodzony przez Pawłowa. To on atakował Prusy
Wschodnie, w szczegolności Kr lewiec. Zukow Ęlko się bronił.
r02
żurow - cIEŃ zwYcĘsTwA
A propos: niemieckie miasto Konigsberg (Kr lewiec) po woj-
nie stało się ros5{ską enklawą, przemianowaną na Kalinin-
grad. Oficjalny argument: Niemcy napadli na ZSRR dlatego
z Ęrtułu reparacji wojennych miasto prn1łączono do Rosji. Jed-
nakże nawet gdyby Hitler nie zaatakowal, to juŻ w st1rczniu
l94I roku kierownictwo radzieckie pod osobistym nadzorem
Stalina ronlrażalo rożne sposoby zaanektowarria Krolewca.
RÓwnież ideolodzy KPZR na dfugo przed l94l rokiem zaczęli
popularyzować ten pomysł: Krolewiec wkrotce będzie nasz'
Konstanty Simonow, prą{aciel Zukowa, w 1938 roku po-
pelnił wiersz odnopoLczaltie - {towarzyrsze broni''. Treść:spa-
. ceruję po Moslsłrie, wokoł rrrnie anonimowy tłum. Aprzeciez
wkr tce staniemy wjednym szeregu, Ąednoczeni we wsp lnej
walce. I wojna nas zbliĘ. A dalej:
Qdy do Kr Letpca dzie
ząwitą,
Obg du qi zo staniemg ranni.
Na rni.esĘc nas poŁqczg szpital
A potemzn u naJron[ do tuąLki.
ŚuięĘ gnieu ogarni.e nas,
okruhe chtlsile knua u-lgch stąrć...
I dalej cośw tym samym stylu.
Motyw ''świętegogniewu'' przewijal się w radzieckich wier-
szach l pieśniach na długo zanim Mołotow i Ribbentrop pod-
pisali w Moslrwie pakt o podziale Europy - i w efćkcie o roz-
poczęciu II wojny światowej.
Simonour nie był Poetą' był ulubiencern Stalina'
ponleważ pisał tylko o tym' co potrzebne było Wodzowi w da-
nyrn momencie dziejowym. A skutki tego bywaiy zaskakuj4ce.
W maJu 1941 roku w V Korpusie Powietrznodesantowym ge-
nerała majora Bezugłego w DŹvinsku i w 1. Brygadzie Pie-
choty Morskiej pułkownika Terentija Paraffło w Lipawie nagle
gwałtownie powiększyła się liczba wielbicieli twÓrczości Kon-
stantego Simonowa. W barakach spadochronlarzy całe ściarry
byĘ wyklejone wierszem .Towatrysze broni ''...
Afv
l1't. wroćmy do gry strategicznej. Kilka istotnych szczegÓł w
wartych jest odnotowania.
Pewien nvycz'aj od lat zadomowil się w Związku Radzieckim.
7-alÓŻrny' że Komitet Centralny podejmuje uchwalę w sprawie
103
WIKTOR SIIIPOROW
hodowli nierogacizny w obwodzie riazanskim. We wstępie obo-
wiązkowo znajdzte się cała paleta rutynowych pochwatl osia$-
nięto wielkie sukcesy na odcinku takim a takim, i jeszcze ta-
kim... Ale ?ałaz Po pochwałach pojawia się upiorne słowo:
,,JEDNAKZE'. I dalej sypią się gromy. Kaidy dobrze wie, Żę
wstęp w najmniejsł'rn stopniu nie zapowiada właŚciwej treŚci.
Wr_ęcz przeciwnie: im więcej pochwał we wstępie, Ęrm więcej
zatzutÓw w częściglownej - i tym sbaszniejsze kary dla wino-
wajcow,
Podobna tradycja prĄęła się rownież w armii. Radzieccy
wodzowie otwarcie zapowiadali, Że z.amierzaja prowadzić woj-
nę gl wnie na terytorium wT_oga. Planowano radnęcki Blitz-
krteg. Tę szczerośĆ zauIsze poprzedzało zastrzeżenie: o ile wrÓg
zmusi nas do wojny. Re$ulamin polowy mowił wyraŹnie: jeżeli
wrog uderą1, to Armia Czerwona zamieni się w najbardziej
ofensyumą armię w dziejach.
Podobne zastrzeŻerie nikogo nie wprowadzalo w błąd. Z re-
guĘ tak jakoś dziwnie wychodziło, Że wr g atakował w tym
właśniemomencie, gdy Armia Czerwona była gotowa do podbi-
cia jego kraju. W listopadzie 1939 roku pięć radzieckich armii
stanęło na graniey z Finlandią, i nagle, jak na zawołanie, padĘ
rzekomo pierwsze strzaĘ z finskich dĄal. GazeĘ natychmiast
wybuchiy świętymgniewem: ',odeprzemy atak Finlandiil"' ''Da-
my odpÓr roz-zuchwaJon1'rn bandytom!'', ,'odpowiemy po trzy_
kroć na uderzenie agresorow!", -Znisznrymy zgnuśniałąban-
dę!". W 1940 roku, na grudniowej naradzie naczetnego dowÓdz-
trłła,przez calyr cza's przewijała się ta sama myśL Finlandia nas
zaatakowała, a my, biedaczki-nieboraczki, tylko się broniliśmy.
Ta interpretacja wrosła w całą naszą historiografię' ideolo$ia'
literaturę. WeŹmy na przykład zbior tekst w o tworcy radztec-
kich czołgow Konstnktor bojewgch maszgn'6 W takiej książce
rnofutaby się ograniczyć, do opowiadania o nowatorskich tech-
nologiach, tym bardziej po upływie poł wieku' Ale nie: '3O
listopada 1939 roku Armia Czerwona podjeła działania odwe-
towe, rozpoczęła się wojna finsko-radziecka'''7
Atak na Niemcy planowano w zgodzte z tyrni samymi regu-
łami. Radzieccy stratedzy uśmiechalisię zagadkowo, powta-
rzaj4c do znudzenia: jeżeli wrÓg zmusi nas do wojny, podej-
miemy walkę obronną na jego terytorium.
6 Konstru]ętor bojeusych maszan lćningrad 1988.
7 lbid., s. 91.
r04
żuxow - cEŃ zWYcĘsTwA
Podobnie prąlgotowano zadania na grę strategiczną: 15
lipca I94l roku Niemcy napadaja na ZSRR, kolumny nie-
mieckie wdzieraj4 się 7o-l2O kilometrÓw w głąb terytofium
radzieckiego, ale do 1 sierpnia 1941 roku zostajawypchnięte
na pozycje wfiściowe.8 To Ęlko wstęp, ktÓry z samą grą nie
miał wiele wspÓlnego' W jaki spos b ,,zachodni'' atakowali?
Jak udało się ich powstrąrmać i odbić radzieckie terytorium?
o brm w zadaniu nie ma ani słowa. To nie jest ważne. Ważrre
jest, że to oni napadli, a my wypchnęliśmy ich pod granicę
par1stwową, na wyjściowe pozycje. I właśnięod tego miejsca,
tzn. od granicy paristwowej zsRR' rozpoczę|a się właściwagra
strategiczna: ,operacje odwetowe" Armii Czerwonej w Pmsach
Wschodnich.
Wtargnięcie armii niemieckiej na terytorium radzieckie
i odparcie agresji nie interesowało Stalina ani Zukowa, ani
nikogo innego. Jedno'ich obchodzilo: Jak prowadzić dzia|aria
zaczepne z terenow prry granicznych.
Skoro w samych za|oŻeniach gry zapisano, że wojska nie-
mieckie zaatakowaĘ i wysforowały się do przodu, to znaczl1,
Żenie mawĘm żadnej zaslugi Żwkowa, ktÓryodgrywałrolę
stratega niemieckiego. Nie musiał się zastanawiać, ani podej-
mować żadnych decyzji. Takie po prostu byĘ zadane warun-
ki. Gdyby na jego miejscu postawiono innego geniusza, obo-
wiąą1waĘby go te same załoŻenia:- wrogowie napadli i wdarli
się kilkadziesiąt kilometrow w głąb kraju.
Podobnie Pawłow, jako radziecki dowÓdca, nie musial się
zastanawiać, jak odeprzeć agresje. To wszystko by|o zaułałte
w za|oŻenia do gry wojennej.
vkradĘ
"r.
p.#
nieścisłości.
"Pawłow,
ktory dowodnl Z-achodnim okręgiem Wojskowym,
walcąr| po naszej stronie, dowodził (czerwon5rlnio, tj. Ftontem
Zachodnim. Na Froncie Poludniowo-Zachodnim pomagał mu
Sztern". Jest tu podw jne przekłamanie. Po pierwsze Pawłow,
tak samo jak Zukow, najpier'w dowodzil jedną stroną, a poźniej
dru$4. Po dnrgie Sztern nie pomagął Pawłowowi i nie było go
w dnrĄmie Pawłowa. W pierwszrj częścigry Sztern był w dru-
8 Zasoby Rosy'skiego Panstwowego Archiwum Wojskowości (RG\MA),
zesp l 37977 , rejestr 5, teka 564, karty 32-34.
105
WIKTOR SIIWOROW żuxow - cIEŃ zwYcĘsTwA
8' Armią' W drugiej Wschodni nzachodnichl) i Brześć-Warszawa(Front 7'actrodni
Ęn1e Ż.ukowa, gd^e dowodził niemiecką *wschodnichn) w og le nie został rozegrane".ll

7vr
a

Z-lukow z zapa|em opowiada jak dowÓdztwo gry sztucznie

wstrąrmywało tempo jego zwycięskiego marszu na Baranowi-
cze. T\mcz.asem okazuje się, że w ogole nie zm7erzal w tam_
Ęrm kierunku. Nikt jego popisowego natarcia nie spowalreiał,
W rzecąrwistościarmia Hitlera nie miała aż Ę|u czolg w i sa- skoro działania wojsk niemieckich na terenach ZSRR w ogole
molotow ani na terenie Prus Wschodnich, ani na cĄrm ra- nie były ćwiczone.
d2iecko-niemieckim froncie, od Morza Barentsa do Morza W1'nik pierwszej gry: walka odbywała się Ęlko na terenach
Czarnego' Podczas symulacji siĘ Żukowa na obszarze Prus Prus Wschodnich i okupowanej Polski. Pawłow atakował, Zu-
Wschodnich i okupowanej Polski dwukrotnie przewyŻszały fa- kow bronił się. 'W wielu książkach i artykułach podaje się
kĘczrrą liczbę "niemieckich'' dywi{i' następujące fakty: w tej grze Żllkowtzekomo wszystko zaplra-
.Do*od"ąc tniebieskimi" prowadziłem operacje dokładnie
na nował i wykonał idenĘrcznie, jak pÓł roku pÓŹniej zrobili to
Niemcy. Ósmego dnia Front P lnocno-Wschodni *zachodnichl
przedostal się ponoć pod Baranowicze. W rzecąrw'istości
wsąystko odbylo się zgoła inaczej: lYont Połnocno-Zachodni
nwschodnichu (Pawlow), wykonujac zadarie przedarcia się do
3 wrześnial94l roku nad dolne dorzeczę WisĘ, l sierpnia
przeszndł do ataku. Przez pierwsze dni jego wojska forsowĄr
Niemen i zdobyĘ łuk suwalski (okrąĘĘ tam duże zgnrpowa-
nie sił tzachodnichr)' a na lewym skrąydle przelamaĘ front,
kt rym dowodzil Żwkow. W rejonie przełamaniawprowadzono
armię konno-zmecharizowaną, ktora 13 sierpnia dotarla na
tereny położone 11o-12o kilometrow na zachod od granicy
panstwowej ZSRR."t2
A więc to nie Żukow pogonił Pawłorr,ra, tylko Pawłow Żuvo-
wa. Co prawda p żn1ej Zukow sięgnął do rezerw, przegrupo-
wał swoje siły i przystąpil do kontrataku.
Na tym zakoi:lczyla się pienvsza gra. Jej dowÓdztwo starało
się oglosić remis ze wskazaniem na Zukowa'
Postanowiono tak nie dlatego, Że Ż:ukow wynajdywał jakieŚ
genialne r ozvłiązania, a|e z przy cTyn niezalleŻny ch od j ego ta-
Baranorł'icze , i to przy - powtarzam _ szt'lcznie zwolnion5rm lentu.
tempie ofensYwY". to jest za'wszełatwiej-
Przedęwszystkim Ż'ukow bronił się, a
Nie będę się spierać. Glos maj4 eksperci: 'W obydwu
grach sze, niŻ ofensywa.
(Front
dzta]rania stron na kierunku BrzeŚĆ-Baranowicze Po drugie, atakując Prusy Wschodnie Pawłow zmuszony byl
pokonać kilka duzych rzekw ich dolnym biegu. Dla Pawłowa
9 RKKA - Rabocze-KrestianskĘa Kra-snaja Armlja - Robotniczo-
tt Ibid
-Chłopska Armia Czerwona [prą1rp. red']'
12
ro Nakantnie uojrv.--' op- cx., s. 389' .Izwiestia", 22 cznrwca 1993

l06 L07

$
 żUKow - cEŃ zwYcE/sTwA
WIKTOR SITWOROW
hchodzie. I trzeba powiedzieć' Żę uczerworli,, kt rzy się'bro-
rzeki stanow'iły Przeszkody, dla Zukowa byĘ to naturalne nili, reprezentując w walce nasze siły zbrojne, musieli włoz5rć
rubieże obronne. P oza tyn Prusy Wschodnie przecinaj 4 liczne sporo wysiłku, żeby powstrrymaĆ atak <niebieskich'''.la
kanały, ktÓre są przeszkodą dla atakujących czolgow' Nie, towarą;rszq Majorow, Zukow nie opracow;rlvał żadnych
Po trzecie' Prusy Wschodnie forĘ{ikowaĘ się przez całe planow niemieckiego ataku i nie uwzględniał żadnych ele-
wieki. Każde chłopskie obejście to solidne, murowane domy' mentow potencjału wojskowego Niemiec. I strona .czerwona"
mocny
trudnia nie potrzebowała wkladać żadnego wysiłku, aby powstr4rmać
twierdz atak Żukowa i odrzucić go na pozycje wyjściowe, oraz dużo
erdz na dalej na 7-achÓd.
Żukow kłamd'ł o swoich zwycięstwach, a nasi marszalkowie
świecie,postawiona na labiryncie podziemnych schron w i generałowie' tacy jak generai armii Majorow, wykaz1rwali się
i katakumb. Ponadto dostępu do Prus Wschodnich broni la - p odziwu godnym op ortunizrnem. Naj pi errłl b ezl<ryĘ cztlie slu-
cuch rejonow umocnionych, stworzonych w dwudziestoleciu chali łgarstw chwalipięty, a następnie sami powtarzali jego
międą1wojennym. niewiarygodne bujdy.
Bioiąc to wszystko pod uwa$Q, dow dztwo gry doszło do Ciekaw jestem, cTy general Majorow w ogÓle przeglądał ma-
następującego wniosku, Armii
teriaĘ tej gry? A inni marszałkowie i generałowie? opisuja
Czer-wonej na zachodzte i aPrze-
jeden z drugim, jak to Zukow przewidzial hitlerowskie plany.
ciw Prus Wschodnich or budzi
Cąl naprawdę nie interesuja ich żadne fakty? Cą1 nie warto
uzasadnione obawy, Że wa]ka na Ęm froncie przekształci się
było sięgnąć do archiwÓw i osobiście wczytać się w dokumen-
w długo ne'"ls
t5ł? A jeże|i dokumenĘ są tajne, to zażądaćod władz vrfraŚ-
Poza czas gry wojennej miał pod
nieri' Jakże to? Skoro Wielki Geniusz wszystko przewidzia|
swoimi zawyŻoną liczbę wojsk "nie-
i wszystko przepowiedział' to jaki ma cel ukr1nvanie dowod w
mieckich". Na zakonczenie gry vvyprowadzajac kontratak jego jasnowidzenia?
zgrornadz7| on wojska, kt rych w rzecąrrwistościnie byto' Ęl- o ile przyjmierny, Że nasi marszałkowie i generałowie nie
k"o to uratowało Żukowa od bezapelacyjnej i haniebnej
klęski'
do Morza Bał- crytal| materiałow z gry strategicznej, wtedy strateg Majorow
W realnej sytuacji Pawłow zepchnąłby Żukowa
i całę stado dowÓdcÓw podobnego autoramentu prezentują
tyckiego. się w dosyć dziwnym świetle. Niby wszyscy wiedzą, że wielki
Zukow przejrzal plan niemiecki, wszyscy to powtarzają - ale
żaden nie miał w ręku dokumentow' Żaden nie wgłębiałsię
w szczegoĘ, nikogo nie zainteresowało, jak Zukowowi to
wszystko się udawało.
Jeżeli natomiast zaJobyrny, że general armii Majorow i po-
dobni mu stratedzy znąli treśćdokumentÓw gry wojennej,
a mimo to mowili cośzupełnie sprzecznego z ich treŚcią, to
oznacza, że wszyscy oni są nie generałami i marszałkami, lecz
agitatorami bez zasad i za odpowiednie wlmagrodzenie powie-
dzą wszystko, co im się każe.
Ale to nie wsąrstko, najśmieszniejs?Ą rzęcz mamy jeszcze
przed sobą. Generał armii Majorow pisał swÓj artykuł - albo
pisano go zaniego -w czasach, $dy archiwa odnoszące się do

la
l3 żrrrnał'',rr 2/ L992, s' 22- "Wojenno-istoriczeskij źrurnal", nr 12/1986, s. 4t.
"Wojenno-istoriczeskij
r09
108
s
t.
WIKTOR SIIWOROW żvKow : CIEŃ zwrclpsTwA
gry strategicznej luznawa:no jeszcze ?a tajrre specjalnego zna- riczeskiego żurnału". To czasopismo Sztabu Generalnego Ro-
czerria' Jednak w 1992 roku materiaĘ odtajniono i oficjalrri sfiskich Sił Zbrojnych. A1ę, jak widać, w Akademii Wojskowej
wojskowi historycy zgodnie doszli do wniosku: '".Ąni na nara- nie cleszy się pocą1trrością'Przecież''Wojenno-istoriczeskij
dzie, ani podczas gier wojennych ich uczestnicy nawet nie
starali się analizować sytuacji, ktora mogłaby zaistnieć w to- Zukowa.
ku pierwszych operacji po ewentualnej napaściwroga. Dlate- Generał Borszczow ze względu na swoje stanowisko powi_
go zapewnienia, Że gry prowadzono (w celu przećwiczenia nien c4rtać książki o wojnie, wydawane pod redakcja generała
pevmych zagadnieri, związarlych z dzialaniarni wojsk w po- Zolotałiewa. glÓwnego wojskowego historyka Rosji' Jist taka
czątkowym okresie wojnyo są całkowicie pozbawione podstaw. książka, w ktorej Zołotariew demaskuje autoraCow) niestwo-
Te zagadnienia nie znaJaz|y się na liŚcie celÓw szkoleniowych r torii Żukow a.
zony ch his
i dlate$o nie byĘ analizowane''.l5 Ale w katedrze historii wojen i sztuki wojennej nie cąrta się
A jednak legenda o tym' ŻeZukow przewid'zia| plan ,,Barba- prac oficjalnych wojskowych historykow Rosji. Tam studĘe
rossa'' wciąż Ąe. się historię w oparciu o wymysty strategicznego kłamcy.
w 1996 roku głos zabrał generał major Borszczow, doktor
nauk historycznych' zastępca kierownika katedry historii wo- Zabiera głos generał pułkownik Baryrikin. opowiada o tra-
jen i sztuki wojennej Akademii Wojskowej Sztabu Generalne- gedii Zukowa: ,,Jako bezpośredniuczestnik wyd,arzen Żlkow
go. Opowiada zaskakujace rzeczy: ,,Jeszcze jednym wydarze- boleśnie odbierał fakt, że w powojennych dekadach radziecka
niem, ktore miało miejsce t'uŻ przed wojną i potwierdza lvyso- nauka wojenna nie umiała stworzyć oryginalnych prac, ktore
ki potencjał lntelektualny Żukową byV g.y strategiczne, ukaza|yby w prawdziwym świetle wydarzenia Wielkiej Wojny
przeprowadzone w sĘrczniu l94l roku. Podczas pierwszej Ojczyżnianej".l7
gry' mającej na celu sprawdzenie realnych możliwościochro- Z powodu takich chorobliwych stresÓw biedny Zukow po-
ny granicy panstwowej i planowanych operacji wojskowych stanowil sam opowiedzieć o tl,rm, jak w przededni''' *oj''y
w początkowym okresie wojny, Zukow występował po stronie przewidzial niemiecki plan,,Barbarossa".
'zachodnich''. Jego decyzje dowodzą' że Żukow w zasadzie
przevłidzial plany agresji niemiecko-faszystowskiego dowÓdz-
twa na odcinku pÓłnocno-zachodnim; odpowiednio wykorzy-
stując posiadane siĘ i środki' odniosł bezapelacsne zw5rcię-
stwo nad oczerwon]rmio". t6
Niejednokrotnie styszę zachęLy, ab5rm zabrał się za pisanie
ksiązek nie na podstawie dostępnych ŻrÓde|, ale w oparciu
o archiwa. Dziękuję, roz\vażę. Ale oto mamy generała majora,
profesjonalnego historyka, zastępcę kierownika katedry his-
torii wojen i sztuki wojennej Akademii Wojskowej Sztabu Ge-
neralnego. Z racji zajmowaĘego stanowiska ma dostęp do
wszystkich archiwow. T}rmczasem z jakiegoś powodu w swoich
pracach nie opiera się na archiwach. Nie wiadomo dlaczego nie
opiera się rÓwnież na dostępnych ŹrÓdłach historycznych. Ge-
nerała Borszłz'owa zajmowane stanow'isko zobowiązuje do czy-
tania książek, gazet i czasopism, a szczeg |nie ,'Wojenno-isto-
|5 Nąkonunle uojna, op. cit., s. 389.
16 17
,'Krasnaja zvłiezda", 15 czerwca 1996. ,,Krasnaja zwiezda",3l maja 1996.

110

E

Rozdzial 9
Na Budapeszt!
Dow dztwo ArmitCzertuonej w obgdwu grach
u:ojenngch doskonąLiło u swoich żołnterzy umiejętności
atąlctl. a nie obrony.|
P Pobgletu
I)I
l ocąmania niemieckich i radzieckich generał w byĘ bez
mała wza'jemnym lustrzan5rm odbiciem. w r94o roku Niemcy
przeprowadzili takie same gry wojenrre, Jak Rosjanie, choć co
prawda z miesięczn5rm w5przedzeniem. Jednak rożnica
w czasie między dzialarriami radzieckiego i niemieckiego do-
wćldzfrła powoli topniała.
29 listopada 1940 w Berlinie rozpocząĘ się zakroJone na
dużą ska]ę strategiczne syrrrulacje dzia]an na froncie wschod-
nim. Dowodził nimi general major Friedrichvon Paulus zeSżta-
bu Genera-lnego Wojsk ladowych. Cała rożnica sprowadzała się
do tego, że o ile w Moskwie prowadzono dwie gry wojenne, to
w Berlinie Ęlko jedną' kt ra składała się z trzech etapÓw.
Etap pierwszy: atak wojsk niemieckich na ZSRR i walki
przygraniczne.
Etap drugi: atak wojsk niemieckich do linii Mi sk-Kijow.
Etap trzeci: zakonczęrię wojny i rozbicie ostatnich ręzęrw
Armii Czerwonej, gdyby takowe jeszcze pozostawały na
wschod od linii Mitlsk-KijÓw.
Po każdym etapie $ry następowała jego ana'liza. Całościowy
rozbi r poszczeg lnych etapow z.akonczy| się 13 gnrdnia 194o
l 22 czerułca 1993'
'Izwiestia'',
TL2
żuxow - cEŃ zwYcĘsTwA
roku. Dziewiętrraście dni p Źniej roryoczęĘ się gry strategicz-
ne w Moskwie, z ktÓrych druga, o cTym już dziŚ wiadomo,
zostala pomyślnie za'koncznna l1 styczrria 194l roku.
Historię pisze zwycięzca. Archiwa Węhrmachtu wpadły
w ręce Armii Czerwonej' Radzieccy historyry przedstawili na-
stępnie całemu Światu istotę agresji imperialżmu niemieckie-
go: oto jakie mieli plany! TJrmczasem archiwa radzieckie
po_
zostawa\r skrzętnie za5rglowane. Pozwolilo to propaganjzi-
stom i agitatorom na spopularyzowanie tezy, Że generaloMĆ,
admirałowie' marszalkowi e oraz sam towarąrsz Stalin clerpie-
li na... chroniczne umiłowanie pokoju. Tę ciężką prąpaałose
"Wojenno-istoriczeskij żurnal- opisał w sposÓb nisiępująry:
,Związek Radziecki miał slaajnie pokojowe nastawienie i nie.
zdajrył jeszcze otrząsnąć się ze swojego paryfizmu, mimo do-
piero co zakoftczonej wojny z Finlandią''.2
Pacyfizm Stalina i jego towarzyszy wywołuj ą szczete.wspoł-
czucie, choć wnikliwa analiza relacji wielkich bohaterÓw
i uczonych towarrysry pozslła|a cąrtelrrikowi wyluskaÓ ledwie
z-auwainlne niekonsekwencje i nieścisłości.To wlaŚnie one
zd'awaly się wskaą1waĆ, Że nie wszystko odbyło się tak' jak
mogło wynikać ze wspÓłczesnych opisow.
by
oto przykład.IJkazala sĘ
'Historia radzieckiej myśliwojsko-
wej", oficjalna publikacja naukowa Akademii Nauk ZSRRoraz
InstJrtutu Historii WojskowoŚci Ministerstwa obrony zsRR.
Czytamy w nieJ : początku I94 1 roku zostaĘ przeprowadzo-
',Na
1_e
dwie operacyino-stategiczrre gry symulacfne na mapach
(2-6 sLyczniai 8- I1 sty-czrria). Cwiczonopoczątkovgy
.t p *ffi,
wariant ataku rzachodnlchr oraz obrony (wschodnichrJ.s
od polowy lat pięćdziesiątych podawano liczne informacje
o tlrm' żew sĘcniu 1941 roku opracowywali pla-
ny odparcia agresji .zachodnich"."wschodni''
Przyzulyczailiśmy śięc_irtort
zawierzać opowiastkom o nasą[n wrodzonym umilowaniu
pokoju. A tJrmczasem na]ężalo anłrocić uwagę na pewien
szczegÓl. We wsązstkich oficjalnych pracach taaawczycrr
mo-
wi się o dwoch grach, t}rmczasern w pamiętnikach Źukowa
za'wartajest informacja, że odbyła się tylko jedna gra. Nasi
historycy powinni byli wskazać Zukowowi tę nieścisłość, albo
zwer5rfikować btąd w swoich badaniach. Nie wiadomo dlacze-
go tego nie zrobili. Akademik Anfiłow relacjonuje, że '
odĘł
2 .Wojenno-istoriczeskij
hsrnaf',, nr I/1990, s. Sg.
3 Istorga n-rsskoj
uojennoj mgslu Moskwa lggO.
r13
WIKTOR SI'WOROW
zŻurkowern szeręg długich dyskusji, i Że Żukow opowiedział
mu wiele interesującychrzeczy o okresie przedwojennym oraz
o początku wo3ny' Prą1puśćmy.Sam Anfiłow pisze dw ch
o.
gractr wo.1errrrycr'.: lłlęa'y ukazaniem się książek Zukowa
ie.'riło*. upłynęłydwa lata. A więc? Jak to możliwę' Że pra-
wie jednoczeŚnie marszałek i akademik ogłosili światu dwie
r hie wersje wydarzen? Według Arrfiłowa miały miejsce dwie
gry, według Żuiowa- jedna. Zarazpotem marszalek i akade-
mit< spotytaja sie, zasiadaj4 przy herbacie i rozprawiaJ4
o sprawach wyŻsrych' Dla akademika Anfiłowa była to w]rma_
rzina okazja: towarąrszu Żukow, według moich informacji
odbyiy się dwie gry wojenne, a r,qr piszecie o jednej' KtÓryś
z nas nie ma racji...
Sam Żukow też mogłby wykonaÓ pierwsąr krok' Był naj-
większym dowÓdcą )o( wieku. Miał przed. sobą największego
eksper_ta od początkowego okresu wojny' Zukow z cz5łstej cie'
kawościpowinien byl przecrytać jego książki, a następnie wy-
raztć zdzi-wienie: pamiętam Ętko jedną Fę' a wy' szanowny
kolego, piszecie o dwoch! KtoryśznasJestwblędzie' Sprobuj-
my wspolnie dojśćprawdy.
Ale prawdy nie szukano, ani wsp beie' ani z osobna' Nie
dostrzćgali sprzeczności w swoich wiekopomnych dziełach
i nie śpieszyli się z ich prostov,''aniem'
A dlaczego?
Dlatego, Że sprzeczności dotyczyĘ drobiazg w' W sprawach
zasadiczych obaj klamali rÓwno. obaj na przykład pisali
o obronnym charakterze Ery (albo dw ch gier)' Ani jeden' ani
drugi, ani hordy ideologicznych kłamc w nie widzieli sensu
grzebać w drugorzędnych detalach.
Po latach lvyszty na jaw szczegoly tych gier' Wtedy okazalo
srę, że, mowiąc oględnie, obaj dżentelmeni powinni zostać
uznani za' Żrodła dezinformacjr.
Dokumenty archiwalne, przy calej ich sile przebicia' nie są
w stanie przemłycięĘć stereotypowych ocen i pogląd w' Sie_
dem lat po odtajnieniu materiałow archiwalrrych doĘczących
gier straiegi czn_y ch, wystąPił m j dawny oponent' pulkownik
wasil5 Moioz, zastępca naczebeego ,,Krasnoj alliezdy'' ' Tradv-
ęyjnie juz piętrrował mnie i opowiadal zdumion1łn
cąrtelni-
rtom' zę w Sztabie GeneralnJrm RKKA był obowią2ek przepro-
wadzaniaszkoleniowychofensyrłrnychsymulacjistrategicz-
a W. Anfiłow, Bbssmierblyj po&Dq, Moskwa l97]'' s' 137'
TT4
żuxow - cIEŃ zwYcĘsTwA
nych, ale Że nie miało to miejsca. W grach strategicznych
ćwiczono wyłącznie warianty odparcia agresji. 5
M głbym nawet zrozurnieĆ wypisywarrie podobnych bredni
w czasach, gdy dostęp do dokumentow archiwalnych byl utru-
dniony albo niemożliwy. Ale materiaĘ z gier strategicznych
dawno temu zostały odtajnione i wiemy już ponad wszelką
wątpliwoŚć, że w toku tych gier nikt się nawet nie zają}n{
g obronie. Ćwiczono wyłącznie zagadnienia zuliąz'ane z podbo-
jem Europy i ustanowieniem komunistycznej dyktatury na ca-
łym konĘnencie. T}rle że w ,'I(rasnoj zuieżdzie" o tym nikt nie
wie. I nikogo z czytelnikow nie oburza niekompetencja central-
nęgo organu Ministerstwa Obrony Federacji Rosffskiej.
Wzeczytavłsz5r oświadczenia pułkownika Moroza natych-
miast rzuciłem się do pisania listu. Chciałem wytłumacąrć
zastępry redaktora naczelnego, że uprawia pranie m zg w
swoich cąrtelnikow, i że sam padl ofiarą tego procederu. A]e
n'agle zrozumialem, że wcale nie chodzi o wieloletnie pranie
mÓzgu, lecz o proces poniekąd odwrotny.
Witaliju Iwanowiczu, specjalnie dla Pana opowiadam o dru-
giej grze strategicznej. Niech Pan sam oceni, w co grali nasi
dow dcyw styczniu 1941 roku.
,-,
, il
Z-l dw ch gier pierwsza była rozstrzygaj4ca. ,,Rozbi r pierw-
szej z nich przeprowadzono na szczeblu najwyŻszego kierow-
nictwa poliĘcznego''.6
Najwyższe kierownictwo poliĘczrre - to sam Stalin. Uważnie
śledziłprzebieg pierwszej gry i przekonał się, że w Pnrsach
Wschodnich moŻeugrzęznąĆ na dfużej. Zarazpo zakoriczeniu
pier_wszej gry stalin podjd decyzJę: nie uderąrmy na Europe
od połnocy, lecz z kierunku pohrdniowego. Innymi słowy, nie
z Białorusi i republik bałĘckich' lecz z terytorium Ukrainy
i Mołdawii.
Ciekawa jest relacja Żukowa o tym, jak analizowano wyniki
pierwszej gry. gry wojennej referował szef Sztabu
''Przebieg
Generalnego general armii Mierieckow. Kiedy przytocnll dane
o stosunku sił łwalczących, stron i przewadze nniebiesklchl
na początku dzialan bojowych, zllr|aszcza- w czolgach i lotrric-
5
,,Krasnaja zvłLezda", 13 stycznia 2000.
6 Generał major Zołotariew 27 grudnia
[w:] ,,Krasnaja zuliezda",
r990.
115
WIKTOR SI'WOROW
twie wyraŻnie poirytowany niepowodzeniami tczer-
- Stalin,
wonychn, przerwal mu i oświadczył:
_ Nie zapominajcie, Żew czasie wojny ważrra jest nie tylko
przewaga arytmetyczna, ale także kunszt dow dc w i vłafczą-
cych wojsk."7
opowiadanie Żukowa rłiloi.lr:ra rozumieć Ęlko w jeden spo-
sÓb: Mierieckow rzekomo donosił Stalinowi, że Niemcy - za-
rÓwno w Erze, jak i w rzecą1wistości - mają więcej czolgÓw
i samolotow. A Stalin rzekomo odpowiadał nato z niezadowo-
leniem: sam wiem, ale nie to jest najważniejsze' liczy się nie
kilkakrotnie przewyższa armię Hitlera' Zarowno w rzeczywi-
stoŚci, jak i w grach strategicznych, przewaga była po stronie
Armii ćzerwonej. Zgodnie z zaloŻeniar-rli gry -niebiescy" {''za-
chodni") mieli 3'512 czołgÓw i 3.336 samolotow, a,'czerwoni"
('wschodni'') - 8.81L cznlg w i 5.652 samoloĘ' Dlatego nie
mÓgł Mierieckow meldować Stalinowi o prznuładze "niebies-
kich' na początku gry. I starin nie był zawiedziony przegraJrą
,,czerwonych', ponieważ,,czerwoni' pod dowodztwem Pawłowa
w dw ch miejścach przerwali front ,,niebieskiego'' Żukowa'
o}c:afiyli spore zgmpowanie wojsk Zukowa w rejonie Suwalk
i w dwunastym dniu operacji prowadzili działania wojenne na
terytorium Prus Wschodnich ok. 110-120 kilometrow tuaza-
chod od panstwowej granicy ZSRR.
Zukow konĘrnuuje:
"
_ W czym tkwią przycąmy niepomyśtnych działan wojsk
? - zaPYtal Stalin'
il:ffi ;il.TłŁ}'ili'""i.'.,ł^tr'1:
nie podobał się Sta]inowi".8
Pozostawmy te wszystkie dialogi na sumieniu Zukowa'
Mam konkretną propozycję: trzeba przygotowaĆ kilkaset ty-
sięcy pieczątek z krÓtkim slowem: Kł.AMSTWO i ostemplować
nimi wszystkie książki Ż'ukowa' Najlepiej czerwonyTn tuszem
na każdej stronie.
7 Żllkow, op. ciL, s. 175-
I lbid., s. I75.
1r6
ł,
żuKolp - cEŃ zwYcĘsTwA
A nowe wydania Żukowa od raz:u drukować z ostrzeżeniem,
że prawdy tu nie ma.
, g.a strategc#
o ktorej Zukow zapomniał. WfiŚciowe założeriabyĘpodobne:
w dniu I sierpnia 194I roku wojska Niemiec i ich sojuszni-
k w wtargnęly na terytorium radzieckie; wiarołomny wr g
uderzył Ęrm razem nie z terenow Prus Wschodnich, ale zWę-
gier i Rumunji. Jednak wojska nieprzyjaciela od razu zostaĘ
zepchnięte na pozycje wyjściowe. Mało tego: do 8 sierpnia
,,wschodni" nie tylko wyparli ,,zachodnich" ze swojego teryto-
rium, ale dodatkowo przenieśli dzialania wojerrne na teryto-
rium nieprą{aciela na głębokość9o-18o kilometrÓw, a prawa
flanka ich armii dotarła do linii WisĘ i Dunajca.
DnaJania te rozkładaĘ się w czasie w następuj4cy spos b:
wr g znienacka napada na ZSRR i przez dwa dni skuteczrie
naciera. Trzeciego dnia wojska radzieckie pod dowÓdztwem Zu-
kowa zatrzymują nieprąiaciela, kolejne dwa dni byty potrzebne
do tego, Żeby wypędzić wToga z calego terenu. Po 48 godzinach,
to jest 7 sierpnia, .czerwoni'' przehoqh granicę i przesunęli
się 9o-18o kilomebow w gląb terytorium nieprą{aciela. Tempo
ofenqnvy - 45-90 kilometrÓw na dobę. Ale to dopiero wstęp.
Właściwagra roryoczęla się już na terytorium nieprą{aciela,
9O-18O kilometoow nazachod, od granic Zwiq-z,k'u Radzieckiego.
7-afoŻeniem ry byV "operacje odwetowe' Armii Czerwonej
w Niemczech, Czechoslowacji, na węgrzech i w Rumunii.
W każdej grupie grających zaszĘ rlieznaczrte zmiany. Nie-
ktĆrzy generałowie przesz|i z grupy Pawłowa do grupy Zukowa
i odwrotnie. Kilku generałÓw nie wzięlo udziahr w drugiej
grze. ZasĘpili ich iruei. Ale głowni przeciwnicy pozostali ci
sami. T}le Że teraz Żukow dowodząc wojskami radzieckimi
przeprowadzał .odwetowe uderzenie" na ter1rtorium wroga,
zaśPawłow, dowodząc niemieckimi i węgierskimi wojskami,
probował odeprzeć atak radziecki.
W drugiej grze strategicznej pojawił się pewien nowy ele-
ment. 'operacje odwetowe" Armii Czerwonej odpierał Ęm ra-
zem nie jeden front nieprą4'acie|a, |ecz dwa. Wojskami Nie-
miec i węgier dowodził generał pułkownik wojsk pancernych
Pawłow, a wojskami Rumunii - generał porucznik Kuzniecow.
Kuzrriecow przyby| na naradę do Moskwy jako dowodca
P łnocnokaukaskiego oW' Po pierwszej gyze awansował na
IT7

WIKTOR STIWOROW
dowÓdcę Bałtyckiego Specjalnego oW. Jeszcze nie objał sta-
nowiska' a już polecono mu $raĆ ro1ę w drugiej grze _ dowo-
dzić wojskami Rumunii...
Jak to naleĘ rozumieć? JęŻeli Kuzniecow w rzecąrwistości
dopiero co został mianowany dowodcą nad Baltykiem, to dla-
czego w grze polecono mu dowodzić wojskami Rumunii? Prze-
cież to zupełnie inny teren, inny odcinek strategiczny ' D|acze-
go dowodzenia wojskami rumunskimi nie powierzono kt re-
mus z generalÓw, ktć;rzy słuĄli na poludniowo-za hodnim
pograniczu, ktÓrry znali ten teren i armię Rumunii? Dziwne
to wszystko. Ale Ęlko na pierwsąr rzut oka' Bo to właŚnie
nominacja Kuzniecowa pozlra|a nam w jednej chwili przejrzeć
na wskroś geniabeą koncepcję Stalina.
rv
kilku zagadek' Wjakim celu
cz dwie? Dlaczego nie dowo-
go? Dlaczego wojskami nie-
prą{aciela nie dowodził szef wywiadu wojskowego? D|aczego
te role odgrywali dowÓdcy okręg w wojskowych? D|ac7ego
Żukow i Pawłow zamieniali się miejscami?
Rola, ktorą odgrywat dow dca Bałtyckiego Specjalnego oW
w dmgiej grze - oto klucz do zrozumienia tamtych wydarze '
Wszystko jest proste i maksymabeie logiczne'
Między krajami bałtyckimi i Morzem Czarn5rm rozciąga się
Polesie. Znajduja się tam roz|egle, trudne do pokonania bag-
na. Polesie to najwięksąr obszar bagien w całej Europie'
arnoże i na Świecie. Na obszarze Polesia masowe dyslokacje
wojsk i prowadzenie dzia)anwojennych są skrajnie uciążliwe'
Polesie rozdzlela zachodni teatr działa wojennych na dwa
kierunki strate giczne.
Głowną zasadą strategii j est koncentracj a' DąŻerie do tego'
żeby być sibeym w każdym punkcie prowadzi do rozproszenia
y nasze woj-
południe, to
wolno robić.
powinrro się ze-
Dlatego na jednym kierunku strategiczn1rm
Środkować sĘ gł wne, kt re wykon aja r ozstrY Eaj ace uderze-
nie na nieprą{aciela, natomiast na drugim kierunku strate-
giczn1rm naleĘ w5prowadzić j edynie uderzenie wspieraj 4ce'
Rodzi się pytanie: ktory kierunek uznać za $ wny' a ktÓry
za drugorzędny? Spory na ten temat nigdy nie zostały ostate-
118
żuxow - cIEŃ zwYcĘsTwA
cznie rozstrŻygnięte. Oba wariarrĘ miaĘ swoje plusy i mi-
nusy.
Wtargnięcie na p łnoc od Polesia oznacza|oby ofensywę
wprost na Berlin, jednak na kierunku natarcia leżaĘ Prusy
Wschodnie' silne umocnienia, KrÓlewiec. I cała armia nie-
miecka.
Zkolei uderzenie na południe od Polesia oznac?A, Żę natar-
cie p jdzie drogą okrężną... Ale z drugiej strony jest to ude-
rzerie w odsłonięte zap|ecze naftowe Niemiec. Na samym pa-
liwie s1mtetycznyrrn daleko się nie zajedzie.
Dlatego właśniepostanowiono przeProwadzić dwie gry' po-
rÓwnać wyniki i na tej podstawie dokonać ostatecznego !rybo-
ru. W pierwszej Erze uderzenie na Europe poprowadzono kie-
runkiem p łnocn1rm, z terenÓw Białorusi i republik bałĘc-
kich. W drugiej grze ud,erzenie na Europę ćwiczono z teren w
Ukrainy i Mołdawii.
Stratedzy radzieccy szykowali druzgocącą ofensywę na Eu-
ropę. Dla Niemiec takie uderzenie mogło byĆ Śmiertehee. Hitler
miał tego pelną świadomość,jego generalicja rownież. Przyta-
cza|ern niejedną wypowiedŹ Hit]era i jego generałow na ten
temat. Kto ma ochotę, może odszukać masę fakt w, ktore
potwierdzą tę ocenę sytuacji. JeŻe|i zniszczy się Niemcy' po-
zosta|a częśćkonĘmentu będzie zasypywać stalinowskie czoł-
gi kwiatami, a droga dla nich stanie otworem aż do Atlantyku.
Jeżeli głÓwne uderzenie przeprowadzi się na pÓłnoc od Po-
lesia, z terenÓw Białorusi i krajow bałĘckich' wowczas do-
wodca Zachodniego Specjalnego oW generał pułkownik wojsk
pancernych Pawlow zbierze wszystkie laury i imię jego będzie
sławione na wiekj. Podobna chwała czeka dowÓdcę Bałtyckie-
go Specjalnego oW generała porucznika Kuzniecowa. Ale
w Ęrm wypadku rola dow dcy Kijowskiego Specjalnego oW
generała armii Zukowa zostałaby zepchnięta na dalszy plan.
Jeszcze bardziej spadłoby znaczerlie dowÓdcy odeskiego Spe-
cjalrrego oW generała pułkownika Czerewiczenki.
Gdyby natomiast uderzenie nastąpiło na kierunku przebie-
gającym na południe od Polesia, z terenow Ukrainy i Mołdawii,
wtedy ws4rstkie laury zebralby dow dca Kijowskiego Specjal-
nego oW Ż;ukow i częściowo dow dca odeskiego Specjalnego
OW - Czerewiczenko. Zkol.ei dowÓdcy na Bialonrsi i w repub-
likach batĘckich zostaliby w cieniu.
Dlatego Stalin postarrowił doprowadzić do konfrontacji swo-
ich generałÓw: Ęch' ktÓrą1 byli najbardziej za|rieresowani, by
r19
wrKToR SltwoRow
kierun ek p otn o cny zo staluznany ?a str ate giczrrą o Ś ofensywy,
z Lyrnl, ktorych interesowało cośzgola przeciwnego'
'Wuruo
zdecydowanych zwolennikow uderzenia z terenow
Białorusi i republik bałĘckich wyrożnia się general pułkow-
nik Pawłow, dowodca Zachodniego Specjalne$o oW' A skoro
tak, to wlaśniejemu prąrpada gł wna rola w pierwszej grze
strategicznej . Z'adarie - wedrzeĆ się do Prus Wschodnich'
DruĄma Pawłowa składałasię przede wszystkim z Eer:era'
łow Bałtyckie1o i zachodniego ow. W tej drużrynie wszyscy
bez wyjątku _ szefowie sztabow okręgow, ich zastępcy, czterej
dowÓdcy armii, stacjonujacych w republikach baĘckjch i na
Białorusi, dowodcy lotnictwa w Ęch okręgach - mieli wspÓlny
interes: żeby Stalin :uznal obsz-ar na połnoc od Polesia za
głÓwny kierunek strategicznej ofensywy.
Komu ten wariant najmniej odpowiadał? Generałom, ktÓ_
w-ielu generalow z innych okręg w wojskowych, z aparatu Lu-
dowego Komisariatu Obrony i innych.
w drugiej grze strategicznej wsą1stko odbylo się na odwr t'
Stalin dał Zukowowi i jego dnrżynie możliwośćwykazaria'
aj4 wieksze możliwości.Dlate-
widzimy dow dcę odeskiego
OW, dowodc w dwoch armii
rozmieszczonych na terytorium Ukrainy, szefa sztabu Char-
kowskiego OW i innYch.
Wiadomo, że generałowie, kt rzy słuryli na Białorusl oraz
w republikach bałtyckich nie chcięli, żeby wybrano uderzenie
na Europę z terytorium Ukrainy i
im zadanie: Powstrzymajcie atak
nię, Czechosłowację i południowe
rozkaza| dowodzić wojskami Węgier i Rumunii dow dcom
BałĘckiego i Zachodniego oW, a do ich drużyn w|ączyć sze-
fow sztabÓw i dow dcow armii, ktore stacjonowały na Bialo-
rusi i w republikach bałĘckich.
I20
żuxow - cEŃ zwYcIF^sTwA
D
-fodczas drugiej gry strategicznej Żwkow przeprowadzerl ude-
rzrłrlje na Rumtrnię i na TvVęgry. Było to zadanie dosyć łatwe.
v Przede wsąystkim był to teren pozbawiony rozbudowanych
rejon w umocnionych, podobnych do Ęch' ktÓre znajdowaĘ
się w Prusach Wschodnich] Żukow miał wielką przewagę sił
i środkow. W pierwszej grze Żllkow bronił się w Prusach
Wschodnich majac pod swoimi rozkazałrti Ęlko wojska nie-
mieckie. W drugiej grze Pawłow i Kuzniecow bronili się, mając
do dyspozycji siły' z ktorych połowę stanoMĘ wojska rumun-
skie i węgierskie' Ich zdolnośćdo wa]ki, prą1gotowanie i uz-
broj enie ustępowaĘ niemieckim.
Poza Brm dowÓdztwo grywykonało dosyć dziwneposurrięcie.
Zukow miai bardzo dużo woJsk i dowodzil nimi sam' Pawlow
miał mało wojsk, a w dodatku polowę mu zabrano i oddano
pod rozkazy Kuzniecowa. Kuzniecow zgodnie z zasadami gty
nie podlegał Pawlowowi. T}rm sposobem jednej potęźrtej forma-
cji wojsk radzieckich przeciwstawiono dwa slabe związki, kto-
r5rrni z osobna dowodzili Kuzniecow i Pawłow' Zgodnie z zasa-
dami gry, obie te formacje nie miały wsp lnego dowodztwa.
Koordynatorty Ery wojennej - marszałkowie Timoszenko,
Budionny, Kulik i Szaposznikow - ustawili Pawłowa i Kuzrrie-
cowa na z gory przegranej pozycji. Wszyscy czterej marszalko-
wie skłarriali się raczej ku koncepcji ofensywy z południa. Do
tego samego wniosku po pierwszej grze doszedł rÓwnież Sta-
lin. Dlatego podczas drugiej gry, chcąc ostateczrrie przekonać
Stalina o shrszności wariantu południowego, marszałkovrie
Że c'elowo stworzyli dla Żukowa sytuacje, w ktorej nie dało się
przęgrać'
W rzeczywistości nie było takich rozbieżnościw dowodzeniu
wojskami koalicji hitlerowskiej. Rozkazy dla wojsk niemięckim
i ich sojuszrrikow wydawane były przez jedno centrum dowo-
dzenia w Berlinie. TJrmczasem Kuzniecow i Pawłow musieli
stawić czolo sztucznej sytuacji dwuwładzy, wymyślonej na
użrytek drugiej gry strategicznej. Mieli do wyboru: albo każdą
d."yĄę podejmować wspolnie i tracić bezcenny czas na kon-
sultacje, albo każdy deryduje za siebie - i nieuchrorrnie docho-
dzi do rozbiężności,gdyŻ pra'wa ręka nie wie, co robi lewa.
D
l odczas drugiej gry Stalin był nieobecny.
vII
Nie brał też udziafu
w jej podsumowaniu, ponieważ jwŻpo pierwszej grze zadecy-
12T
WIKTOR SIIWOROW
dował' Że atak na EuropQ na'reĘ poprowadzić na południe od
Polesia.
Dow dcy gry, wiedząc, że nikt nie ma nad nimi kontroli,
otwarcie faworyzowali Żukowa. Żwkow w obu symulacjach
miał dowÓdzhllo w swoich rękach, Pawłowowi w drugiej grze
nie dano takiej możliwości.
Nie była to jedyna raŻąca niesprawiedliwość'jakiej dopuści-
li się koordynatorzy gry wojennej. W pierwszej grzę Żukow
bronił się w Prusach Wschodnich w oparciu o nowoczesne
umocnienia pr4rgraniczne. Sama gra rozpoczęła się na linii
granicy paristwa. W drugiej girze Pawłow nie miai takich for-
Ęrfikacji. Na dodatek rzucono go 9o-I8o kilometrow na za-
chÓd od granicy' w głąb terenÓw, ktorych miał bronić. Pawłow
od razu znaJazl się w sytuacji, w ktorej nie pozostawało nic
innego, jak Ęlko go dobić' Nawet dziśrosfrscy historycy woj-
skowościdziwią się takiemu po-dćjŚciu. ,,Jak udało się
twschodnimł (to jest Żukowowi - w.s.) nie tylko odrzucić
nieprą{aciela ku granicy panstwowej, aleteŻ miejscami prze-
nieśćdzialar'ria wojenne na jego terytorium - to pytanie pozo-
staje bez odpowiedzi.''9 Inn1rmi słowy, Ż:ukow w ciągu dwoch
dni odparł atak nieprąljaciela, po człrm w ciągu kolejnych
dwoch dni wtargnął na jego ter5rtorium na głębokość90-180
kilometrow, dotarł nad Wislę i Dunajec, ale nikt _ wlącznie
z dowodcami gry i Najwięksąlm Strategiem Wszechczasow -
nie miał pojęcia' jak zdołal dokonać takiego cudu.
Pawłow mÓgłby oprzeć swoja linie obrony na masy'ovach
gorskich. Gory są przecieŻ naturalną rubieżą obrorttą, a za-
razemprzeszkodą dla atakujacego. Ale warunki gry okreŚlono
tak, Że Pawłowowi zabrano gory iprzerzucono go na rowniny.
To nie Żllkow, ale dowÓdztwo gry zepchnęło wojska Pawłowa
z wygodnych pozycji defensyvmych. Natomiast wojska Żuko-
wa dowÓdcy gry cudem przenieŚli Przez grzbiety gÓrskie -
wa]cz nię tarn, gdzie cięŻko, ale tam, gdzie łatwo.
Faworyzujac Ż:ukowa, marszalkowie Timoszenko, Budion-
ny, Kulik i Szaposznikow dopuŚcili się zbrodni. WyobraŹmy
sobie na moment, że koord1mator szkolenia wojsk amerykan-
skich, sugeruje generałom, Że w Wietrramie nie ma dżungli
i bagien' Co warte są ćvriczenia bojowe w oparciu o takie za-
|ożenia? Albo, gdyby powiedzieć generałom radzieckim:
wyobraŹcie sobie, że w Afganistanie nie ma gor...
9 No]<ąltunie wojfta..., op. cit., s. 389.
r22
Żurow - creŃ zwYcm.sTwA
Lecz nawet po tych ewidentnych i zbrodnicąrch szachraj-
stwach, Pawlow i Kuzniecow wciąż zachowali możliwoŚć kon-
t5muowania walki. Dlatego Zukowowi prąpisano nie totalne
zwycięstwo, a Ęlko pewną przewagę nad nieprą{acielem.
oficjalna kremlowska propaganda zrobila wsąrstko, żeby
pomniejszyć zasługi Pawłowa i Kuzniecowa i na ich tle wywyż-
szyĆ Ż:ukowa' Ofiarami propagandy stali się nawet uczciwi
badacze naukowi. 'Gry dowiodły, że jako dowodca Żukow
jawnie przeulyŻszal swoich koleg w' Zaznaczę, że obaj jego
przeciwnicy w grze Pawłow i Kuzniecow, bardzo nieudolnie
dowodzili swoimi wojskami w pierwszych dniach Wielkiej Woj-
ny Ojcą1Źnianej.'''o
,'Druga gra [''.] zakonczyl'a się podjęciern przez nwschod-
nichr desy2.ii o ataku na Budapeszt."rr ,,Wschodnimi" w dru-
giej grze,jak pamiętamy, dowodzil Żukow. To on podjał decy-
zje o przedarciu się nad Balaton i sforsowaniu Dunaju w re-
jonie Budapesztu. Decyzje zapadały naraziejedynie w toku
gry strategicznej, jednak sam Zukow zapewniał, że gry te nie
miaĘ charakteru czysto akademickiego,lecz ściślewiązaĘ się
z nadciągajacą wojną.
Prąrpomnijmy wiersz Michaila Isakowskiego "Wrog spalił mu
rodzinny dom, zginęli wszyscy bliscy''. Nie znam mocniejszego,
bardziej gorzkiego utwonr o wojnie' Wrocił żolrierz zwojacz|i,
pokonał trzy mocarstwa, ale nikt na niego nie czeka. Siada na
zarośnięt}rm chwastami grobie i pije w sa1nobeoŚci.
A żoŁnierz siedzi' roni łzg,
od samogonuw głouie ząmęt,
Najego piersi medal lsni,
h- Budap e s zh! s zhlrnlous ąnie.
Medal ,,7-a. zdobycie Budapesztu" ustanowiono 9 czerwca
1945 roku uchwałą Prezydium Rady Najwyższej ZSRR. Gieor-
gij. Zukow juŻ LI slycznla L94L roku zatroszczył się, by stwo-
rzy sytuację' w ktÓrej radzieckich wyzwolicieli, kt rzy poko-
nali po trąy mocarstwa, można było takim medal em odznaczać.
W tym wypadku rzecąrwiŚcie przewidzial nadciągające zda-
rzertia.
1o B. Sokołow, op. ciL, s. I98.
rr
'Izwiestia", 22 czerwca 1993
r23
 żuxow = cmŃ zwycmrstwe
ściw pierwsąych dniach wojny warto napisać osobną książkę.
Nadałbym jej robocąl Ęrtuł ',ZakuĘ łeb'', aby podkreślićwy-
jatkowy upor, niebywałą siłę woli i nieprzeciętne walory inte-
lektualne wielkiego stratega.
TJrmczasem mam Ęlko jedną uwagę. Muszę z'aprzecąrĆtyrn,
ktÓrzy utrąrmują' Że Zukow nie poniosł w Ąciu ani jednej
porażki. otÓŻ Żaden z dowodcow na śrpiecie nie poniÓsł Ęlu
kompromiĘących poraŻek na tak wielką ska]ę, co Żukow.
Klęska Armii Czerwonej latem 1941 roku. to największa hanba
Rozdzial 1O w dziejach ludzkości. Takiej klęski nigdy nie ponios$ żadne
siĘ zbrojne' Cała znakomicie przygotowana Armia Czerwona
l
z-ostala rozbita i wzięta do niewoli w pierwszych miesiącach
Nie zdążyłsię zorientowa w 1941 roku Armia Czerwona straciła 5'3 miliona żol_
/

wojny.
nierz7r i oficerow, kt rzy polegli' trafili do niewoli lub zaginęli
w sytuacji bez wieści.2Nie wspominając o rannych, kontuzjowarrych
i okaleczonych. Cała przedwojenna kadra Armii Czerwonej zo-
stała rozgyomiona. Przez następne cztery lata wojny z hiflerow-
o obronie strategicznej, narzuconej nąm przez usroga Latem
cami nie wa]czyla armiazawodowa, |eczrezerwiści' A coż mo$li
1941 rotąt, ftasze dotu dzttLlo nawet nie mgśLało.'
G e ne r at p onlcznik P ąule nko
zdzialaÓ rezerwiści? Poza Ęrn, nie ws4rscy rezer_wiści wa|czy|i.
Z powodu pośpiesznej ucieczki na okupowanychprzez wToga
I terytoriach pozostała cztł:a rzes?A 5.360.000 poborowych' kto-
W *-rou przeprowadzonych symulacji woj ennych ustalo- rych nie powołano na czas pod sztandary.3
W 1941 roku Armia Czerworla straciła 6.290.000 szh:k broni
no, Że strategiczny kienrnek ofensywy na EuropQ będzie prze-
strzeleckiej.a Wystarczyłoby do uzbrojenia calego Wehrmachtu.
biegać na południe od Polesia. oznaczalrc to, że głowne ude-
Armia Czer_wonaw tym sam1rm czasie skaciła 2o.50o czn|gow.
rzenie nastąpi z ter5rtorium Ukrainy. W ten sposob decydu_
j4ca rola prrypadala Kijowskiemu Specjalnemu oW ktÓry Taka liczba wystarczylaby do wyposażerria pięciu WehrmactrtÓw,
jak rowniź armii USA' Wielkiej Bryhanii' Japonii, Woch i Hisz-
z chwilą rozpoczęeia wojny miał zostać rozwinięty we Front
parrii na dokladkę. I to dwu, albo i trąftrotnie. Na dodatek byV
Południowo -Zachodni i j ego p otrzebom należałopodporząd_
to cznŁgi,jakimi żaden'z Ęch krajÓw nie dysponował.
kować wszelkie działania pozostaĘch wojsk.
Zgodrne z|ogkątych decy{i, dwa dni po zakonełr.:niu drugiej
Armia Czenxtona w 1941 roku stracila 1O.3OO samolot w.
gry wo.jenne; dowodca Kijowskiego oVr' generał arrrdii Żukow zn'
W zupełnościstarcąrłoby na ponowne uzbrojenie Luftwaffe'
także niejednokrotne. I znowu, były to samoloty wysokiej klasy.
stał mianowany szefem Sztabu Generalnego RKKA. Gdyby zde_
cydowano :uderryrć na Errropę z terenÓwpołożonych napokroc od
StraĘ arĘlerii w ciągu pierwszych sześciu miesięcy wojny
Polesia, to szefem Sztabu Generalnego mianowano by Pawłowa.
to lo1.loo dzia] i rnożdzlerzy' Wystarczyloby do uzbrojenia
wszystkich armii na świecieta"ern wzięĘch, nawet kilkakrot-
Zadanieln. Żllkow a bylo pr zy gotowani e gł wne go u derzeni a
nego. I zno\Mu: były to najlepsze na świecie armaĘ, haubice
z terytorium Ukrainy, oraz uderzetl wspomagających zpozo'
staĘch prTy granicznych okręg w wojskowych: odeskiego, Za- i rnoŻdz-terze'
chodniego' BałĘckiego i Leningradzkiego.
Pocąmania Żukowa w przededniu wojny i tuż po jej rozpo- 2 ,,Wojenno-istoriczeskij hsrnał'', nr 2/ L992, s. 23.
częciu uważam za odrębny temat. o jego akĘwnej działalno_ 3 lbid".
4,,Wojenno-istoriczeskij żurnał", nr
,l ,,Wojenno-istoriczeskij ż:urnal"' nr Il/1988, s- 21.
4 / I99 |.

r24 L25
\łIIKToR suwoRow
Na granicach pozostawiono ponad milion ton amunicji.
CzyŻby szef Sztabu Generalnego RKKA Gieorgij Żukow, naj-
więksąz strateg )o( wieku, nie ponosil żadnej odpowiedzialno-
ściza tę haniebną sytuację?
u ale dziaL nie oddam.
Nienorąy, twierdzą, że Żrrkownie miał z Ęrm nic wspolnego,
że to Stalin wtrącal się do wszystkiego i w przededniu wojny
uniemożliwiał podjęcie właściwychdecyzji. Na te protesĘ od-
powiem słowami naszego bohatera' Żukow utrzyrnuje, Że 29
czerwca 1941 roku rzekomo sptzeczał się ze Stalinem. Stalin
miał powiedzieć, Że Ż:ukow wygaduje bzdury, aŻukow ponoć
odparł: ,JeŻeli uwaŻacie, że 1a, 1ako szef Sztabu Generabeego,
jestem zdolny do wyglaszania tylko bredni, to nie mam tu co
robić. Proszę o zwolnienie mnie z obowiązkow i skierowanie
na front. Tam prawdopodobnie prąmiosę większą korzyść
ojczyżnie".5
Przypuśćmy, Że taka rozmowa rzecąrwiściemiała miejsce.
W takim razie nasuwa się pytanie: d|aczego Zukow tak się nie
zachowaf, zanirr. Niemcy zaatakowali? Skoro w przededniu
wojny Stalin fakĘcznie nie zgadza| się z opiniąwielkiego stra-
tega, to Zukow powinien był podjać szybką i stanowczą decy-
zje. Jeże|i Stalin nie słucha moich rad, to po co mam jQzyk
strzępić? Jeżeli nie liczy się z moim zdaniem, niech mnie
wyśle na front!
Nie potrzeba było awantur ani gornolotnych frazesow, wy-
starcz5rlo po prostu rozmÓwić się z Wodzem: - Towarzyszu
Stalin, mamy odmienne poglądy, nie mogę wam pomÓc, nie
porozumiemy się. Po co wam doradca, ktorego opinii nie po-
dzielacie? Będzie lepiej, jeŻe|i znajdziecie sobie innego szefa
Sztabu Generalnego.
Można było postawić ultimatum: - Proszę mnie rozstrzelać,
ale nie zatnierzatn zawaszą głupotę, towarzyszu Stalin, pono_
sić odpowiedzialności wobec narodu i historii!
KaŻdy wysokiej rangi dowÓdca ma spos b, aby zmusić in-
nych do liczenia się z jego zdaniem. T}..rn sposobem jest dymi-
sja. od zawsze ministrowie, generalowie, marszałkowie wyko-
rzystywali ten instrument szantażu i nacisku: za cudzą g|u-
potę nie zamierzarn odpowiadać, dlatego składam dymisje.
JeŻe|i cz|owiek ma z-asady, powinien ich bronić' Tak postąpił
5 Żukow, op. ciL, s. 296.
r26
Żvrow - creŃ zwYcIF+sTwA
w pażdzierniku 1941 roku dowodzący Frontem Dalekows-
chodnim generał arrrlii Jozef Apanasienko. IJważal, że nie
rnożna zabierać ostatnich dzia| przeciwpancernych z Dalekie-
go Wschodu, nawet kosztem ratowania Moskwy. Sklął Stalina
i oŚwiadczył: zerwij ze mnie generalskie pagony, rozstrze|aj,
oto człowiek z zasadarni'
W pierwszej połowie 1941 roku wazyŁy się losy kraju' jego
być albo nie być. Szef Sztabu Generalnego powinien pozosta-
wać nieugięĘ: _Towarzyszu Sta]in, odwołajcie mnie ze stano-
wiska, albo przestancie mi przeszkadzać w wykonywaniu mo-
ich obowiązkÓw!
A7e czy tak postąpił Żukołl?
Proponuje rozulaĘ ć dwie możliwości.
Wariant pierwszy. Sta]in nie przeszkadzał Źukowowi i nie
wtrącał się do jego decyą'i. w t}rm prąpadku cala odpowie-
dzialnośĆza klęskę w l94l roku spada na Żukowa, był bo-
wiem szefem Sztabu Generalnego, a Sztab Generalny bylrrr z-
giem armii.
Wariant drugi. Stalin wtrącał się do pracy Zukowa, nie
pozwalał mu się wykazaĆ, ale Żukow miał słaby charakter
i nie znal'az| w sobie dośĆodwagi, by zrezygnowaĆ z prestiżo_
wego stanowiska. W takim razie rÓwnież ponosi pelną odpo-
wiedzialność za klęskę. JeŻe|i Żukow nie miał w sobie dość
odwagi i determinacji, by odmowić wykonania zbrodniczych
rozkaz w, to znaczy, że powinien być pociągnięty do odpowie_
dzialrroŚci za wspofudział w zbrodni.
Mial jeszcze jedno wfrście, ostateczne' Nie chcąc wykony-
wać zbrodniczych polecen mÓgł wybrać Śmierć. Jego samobÓj-
stwo mogłoby otworzyć oczy Stalinowi i inn1rm dowodcom,
uświadomić ich bezsensowne decyzje - i byc może uratować
miliony rodakÓw. Gdyby Żukow przed wojną strzelił sobie
w łeb, protestujac wobec pocrynan Stalina, wtedy ndreŻaloby
mu postawić pomnik. Wtedy odpowiedzialnoŚć za klęskę po-
nosilby ktośinny'
odpowiedzialność szefa Sztabu Generalnego jest po tysiąc-
kroć większa, niŻkażdego irrnego generała. Cechy szefa Szta-
bu Generalreego wpĘwają na losy panstwa i narodu nie tylko
w danym momencie' ale przez następne dekady, a nierzadko
nawet i stulecia. To stanowisko wymaga szczegolnej siĘ. I od-
wagi. Szef Sztabu Generalr:Iego powinien mieć stalowy chara-
kter, nie ma prawa ulegać cudąrm opiniom. Jego obowiązłłiem
r27
WIKTOR SI'WOROW ł
h:
żuxow - cEŃ zwYcIF.sTwA

jest mieć własne zdanie. Ale to nie wszystko' Szef Sztabu łi cze w sĘczniu 1941, Żukow został szefem Sztabu Generalree-
beneralnego powinien nie Ęlko mieć własne zdarie' a|e teŻ go. I nagle przestal orientować się w sytuacji, nic nie mogł
bronić go na każdym kroku. W ostateczności powinien zreryg- zrozumięć, z rriczyrm sobie poradzić.
rj

nować że starrowiska, o ile okoliczności nie pozwalaja mu

I Na początku sĘcznia 1941 roku Żukow był zaledwie do-
ł
postępować zgodnie z wlasnymi przekonaniami i sumieniem' wÓdcą okręgu wojskowego, nie miał dostępu do najważniej-
' el.^zukow;ie zręrygnowa! ze stanowiska szefa Sztabu Gę- szych informacji. Miał tylko jeden dziefi na opracowanie stra-
il
tegii w grze wojennej - 1 sĘcznia 1941 roku. A ze wspomnieir
t Żukowa wynika, żę na zorientowanie się w sytuacji czasu
w ogole nie bylo. Zgodnle z tym, co sam napisał, gry wojenne
t rozpoczę|y na drugi dzien po naradzie naczelnego dow dztwa.
ł
Nie miał z Ęm jednak żadnych problemow. W jednej chwili
wybitny strateg przeanalizował całą sytuacjQ. NaĘchmiast
wskazał, gdzie Niemcy uderząi jakimi siłami.
I oto Zukow staje na czele Sztabu Generalnego. Ma pehry
nym, tchorzliwYm i nieudolnYm. dostęp do wszelkich informacji i nieograniczone rzesze pod-
władnych do swojej dyspoą1cji. Żukow rnożewezwać na.d5rwa-
ilI nik dowÓdcę ktÓregokolwiek z okręgow wojskowych i ktÓrejkol-
: Ż:ukow nie jest winny tej wiek armii, dow dcę kaizdego korpusu, dywizji' brygady, pułku,
wojny piastował stanowi- szefakażlego sztabu, oddziału, odcinka - i w ciągu kilku minut
ledwie pięć miesięcy' Nie zażądaĆ naświetlenia sytuacji. W sam5rm centum Moskwy, na
Polu Chodynskim, zawsze czekal samolot do dyspozycji szefa
Sztabu Generalnego. Żukow w dowolrrym momencie mogł pole-
cieć do kt regokolwiekze sztabÓw c4/ garrll7rlr:ow na jakikol-
wiek odcinek grarricy i zapytaĆ: - Co u was słychaĆ, towałzy-
sze? Miał prawo wezulać do raportu każdego oficera wywiadu
wojskowego, począwszy od rezydenta w Genewie, a skoncąrw_
wiczu, do takiej wPadki sry na szefie Razwiedupnr: - Poproszę o raport syfuacy'ny!
Żllkow: - A wy, kiedy tanowisko' ile 2 sĘcznia 1941 roku generał armii Zukow, dowodzący Ki-
czasu potrzebowaliścię' sytuacji? jowskim Specjalnym oW potrafił zmarszDrozgryżć iwpełni
Anfiłow: - No, gdzieśrok... ocenić sytuacje strategiczną. Rozumial jąprzez osiem dni, do
Żtlkow; _ otć)Ż to! Ja miałem zaledwie 5 miesięcy' A ile l l sĘcznia, a więc do momentu zakonczerrja gier wojennych.
spraw na głowie!'' Natomiast dwa dni poźniej' 13 stycznia, kiedy zostal szefem
Anfiłow, naturalnie, przyjmuj e argumenty wielkie$o Strate- Sztabu Generalnego, spojrzał na tę samą mapę _ i już nic nie
ga. tŁzyjmijmy zatem i mil' Ale c Ż począć' kiedy fakty nie rozumiał. Patrtyl całą noc, caĘ dzien' patrzył Ędzieri, mie-
łry^"ji t'py. Zukow i jego obroricy nawet nie wiedzą' siąc, dwa _ i nadal nic nie rozumiał. Wezwał na pomoc Sztab
"ię
w co się wplątali. Generalny, sztaby okręgow wojskowych, maqmarki woj ennej,
Por wnajmy dwie opowieścisamego Zukowa' W sĘczniu raŻąda| pomocy setek generałÓw i Ęsięcy pulkownik w, ale
1941 roku szef Sztabu Generalnego spojrzal ponoć na mapę nijak nie mogł wczuć się w sytuacje. Na pierwsąy rzut oka
-i w jednej chwili miał przed oczarri cały niemiecki plan wydawało się łatwe, a jak się bliŻej prryjrzał _ niech to cholera
,,Barbarossa''. Rzekomo.w trakcie gry wojennej
gromił Pawło- wezrnie! W żaden sposob nie mÓgl się połapać, co i jak'
wa tak samo, jak pÓł roku poŹniej generałowie niemieccy od 13 stycznia do 22 czerwca up\męło pięć miesięry, Ę-
gromili wojska Pawlowa na polu walki' A|e załaz potem' jesz- dzien i jeden dzien. Niestety, Źukowowi nie udalo się zgłębić

r28 r29
h
4r
W'IKTOR SI'WOROW żurow - cEŃ zwYcĘsTwA
sytuacji. Zabral<lo mu czasu. Na efekĘ nie trzeba było długo Z koncem m{a 1939 rolnr Zukow zdał obowiązki zastępry
czekać. Wro$ atakuje, a Żukow nau'et nie ma przygotowarrego dowodcy Białonrskiego oW, a w styczrriu 1941 roku
rozkazru o rozpoczęciu dzialan obronnych. "*.rr"oulł

Ni..'*i., zęw żadneŁłumaczenia , ŻeŻrrkownie miał czail

zorientować się w sytuacji. oto dlaczego.
Na zachodnich kresach ZSRR istnia]o pięć okręgow wojsko-
wych: LeningradŻki, BałĘcki, Zachodni (czyli Białoruski)' Ki-
jowski i Odeski. Na czas wojny okręgi te zostaĘ rozwinięte we
fronty, odp owiednio : Front P Ółnocny, PÓłnocno -Za cho dnl, Za-
chodni, Południowo-Zachodni i Pofudniowy.
Zukow nie mial powodu zamarhviać się możliwościąagresji
na odcinku Leningradzkiego OW. Tamtejsze warunki natural-
ne gwarantują, że w Karelii nie ma mowy o żadnych opera-
cjach militarnych na dużą skalę. Gęste, nieprzebyte lasy' taj- ' No i wreszcie' w sĘczniu 1941 roku podczas gry wojennej
ga, tundra, jeztora, grzęzawiska, n^rące rzeki w kamienisĘch Żukow (zgodnie z jego własną relacją) prowadził działania bo-
korytach' urwiste brzegi, potężne skaliska, komary i meszkj,
ktore same mogą czlowieka wykoncryć. Zarazem całkowity
brak drog ibardzo ostry klimat. Do tego na PÓłnocy dochodzi
noc polarna, Wszelkie dzialania wojenne muszą się tu przero-
dnć w lokalne potyczki. Jest więc jasne, że głowne uderzenie
wroga nasĘpi w innym miejscu.
Pozostawały cztery okręgi o zr hricowan5rm anaczeniu stra- sytuacji strate gicznej.
tegiczr1mr. Powierzchowna choćby anajomoŚć tematu poarrala- alnego wprost z fotela
ła uzna za pewnik, że Niemcy mog4 zaatakować przede wszys- sytuację w Kijowskim
tkim w kierunku Białonrsi i Ukrainy. Pozostale kienrnki moŻrta
uznaĆ za. drugorzędne' Dlatego Żukow powinien był przede Ponadto, skoro Żukow był kolejno dowÓdcą brygady, dywiai,
wszystkim prĄrzeĆ się sytuacji na Ulgainie i Białorusi. korpusu, zastępcą dowodry Białoruskiego oW, to miał czas
Ale ten wlaśnie rejon znał on przecież od podszewki! zapoznać się z s5rtuacją w pozostaĄrch okręgach, przede wszys-
CaĘ okres służbyw jednostkach liniowych, od korica wojny tkim w sąsiednim Kijowskim. Kiedy natomiast Zulow dowojził
domoweJ aż d,o początktl II wojny światowej' Zukow spędził na Kijowskim oW tym bardziej jego obowiąż<iem było paznać
Bialorusi. Jedyne przerry, to roczny kurs w Wyższej Szkole warunki w sąsiednich olaęgach: Bialoruskim i odeskim.
Kawalerii w Leningradzie i praca w Inspektoracie Kawalerii
Armii Czerwonej w Moskwie. Wszystkie funkcje liniowe Zu-
kow niezmierrnie pełniłna Białorusi. To właśnietu, w latach
L922 - L 939, pr zec}rodzlł kolejne szczeb|e kariery woj skowej,
od dowodcy szrrładronu kawalerii do zastępcy dowodcy okręgu
wojskowego. Tirtaj dowodził pułkiem, brygadą' dywizją' kor-
pusem. Z racji sprawowanej funkcji Żukow musiał poznać
sytuacjQ na Białorusi rÓwnie dobrze, jak artykuty regulaminu
wojskowego. Musiał f,arn znaćkaŻdą kępkę i każdy krzaczek.

130
l3r
 żuxow - creŃ zwYcĘsTwA
WIKTOR STIWOROW
przede wsą1stkim z Zarządu operacy'nego, bo to oni opraco-
wuja planv wojny, a więc znaja sytuacje najlepiej ze wszys-
tkich. No i trzeba bylo dać im zadanie: Niemcy moga atakować
tak lub tak, w Ósmym dniu mo$a dotrzeć pod Baranowicze -
i co wtedy, ko|edry? Żukow powinien byl przepyt-ać wszys-
tkich podległych mu oficerÓw i generałÓw, co każdy z nich
zrobiłby na miejscu szefa Sztabu Generalnego, w obliczu
rychlej i nieuchronnej agresji wroga?
ZreszŁą nie było powodu, aby na taką defensyrrrną grę wojen-
ną nie zaprosić Stalina. Po śmierci Wodza Zukow opowiadał, ze
Stalin obawiał się wojny. Skoro tak, to trznba było posadzić
bojaŹliwego Stalina w kąciku i zademonstrować mu plan bitwy
obronnej: nie obawiajcie się, towarzyszu Stalin, jeżeli Niemcy po
ośmiudobach podejdą pod Baranowicze, wtedy rozloiryrmy na
ich drodze sto tysięcy min przeciwczołgowychl A za polami mi-
nou4rmi jeszeze w czasie pokoju wykopiemy rowy przeciwczoł-
gowe. W lasach rozmieścimy oddziały partyzanckie. A tu ulay-
jemy w zasadzce brygadę artylerii przeciwpancernej l
Lecz Żukow nie zadał sobie trudu przeprowadzenia wojen-
nej gry obronnej. Trudno to zrozumieć'

v Wodzowi konkluzje: w ten oto sposob, towatz5rszu Stalin,
Z^pytui^y: a co ucąmił sam Żukow' aby rozwiać własne
tej historii? C#
Zukow wielokrobeie dek]arował, iŻ przejrzal plany Hitlera, to
jednak nigdy nie pisnął sł wka o tym' jakie kroki naleĘ
przedsięwziąć' aby uniknąć klęski.
Uwierzmy na chwilę w opowieścigenialrrego dow dcy.
PrzejdŹmy do finafu pierwszej gry wojennej w sĘczniu 194l
roku.
Dow dca Kijowskiego oW generał armii Żukow przedstawia
Hoth i Guderiarr rozgromią Pawłowa. Towaxzysz Stalin widzi
klęskę' bezradnie rozlr<lada ręce - i tyle.
Zapytajrny więc, jak to możliwe, by Stalin nie zainteresował
się problemem obrony Białorusi? Że|by nie zadał ocąrwistego
pytania: co proponujesz w tej sytuacji? Z re|acji Zukorłra wy-
nika, że Stalin nie probowat zna|eżć rozvłiązania tego proble-
mu. Żukow zademonstrowal Stalinowi, w jaki sposob Niemry
rozbij4 wojska Pawlowa - i na tym koniec. Stalin skarcił Pa-
włowa zato, Żeprzegra| s5rmulowaną batalię' potem go awan-
sował, wprowadził go eliĘ radzieckiej generalicji - i nie wspo-
mtnat wtęcej o obronie Białorusi.

133
l3Ż
 żUKow - cIEŃ zwYcĘsTwA
wtKTOR sttwoRow
łożonym.Żukow wie, że Niemcy zaatakw14i smego dnia mo-
la dotrzeć pod Baranowicze. Wie też, Pawłoul nie powstrąrma
uderzenia. Wie ponadto, że Pawlow nie ma bladego pojęcia,
jak powinien postępować. Skoro tak, to obowiązkiem Żukowa
było znalezienie rozwiązania dla Pawłowa. Zukow powinien
zutyczajnie rozkaz'ać Pawłowowi: dzialaj tak i tak' tutaj kop
rowy przeciwczolgowe, tam przygotuj rubież obronną dla 4'
Armii, stąd szykuj przeciwuderzenie M Korpusu Zrneclrani-
zowanego' rozmieśćpola minowe' wycofaj samoloty zprzygra-
nicznych lotnisk polowych' wryież zapasy strategiczne jak
najdalej od granicy, daj rozkaz ewakuacji rodzin wojskowych
w głąb kraju. Jeżeli Pawlow nie był zdolny dowodzi to Żukow
'
miał obowiązek zażądać od Stalina usunięcia go ze stanowi-
ska. Ale Żukow nie wiadomo dlaczego tego nie zażąda|.
Jeżeli więc Pawłow nie byl w stanie wykonywać swoich obo-
wiązkÓw, a usunięcie go ze stanowiska nie było możliwe, to
szef Sztabu Generalnego Zukow powinien był skontaktować
się bezpoŚrednio z dowodcami armii, korpus w i dywizji: co
zatn|eizacie robić na wypadek ataku? Jak zamierzacie się
bronić? Obowiązkiem Zukowa by|o z.aiądaĆ od wsąrstkich
podwładnych Pawłowa, aby przedstawili własne rozslłiązania.
Co zrobi dow dca 3. Armii w razie ataku? A dourodca 1O.
Armii jaką podejmie decyzje?
Ale Zukow nic takiego nie robił.
W ostatecznoŚci Zukow powinien był pomyśleć o sobie. Je-
żeli wojska Pawłowa zostaną rozbite, jeżeli smego dnia woj-
ska niemieckie dotrą pod Baranowicze, co ja, szef Sztabu
Generalnego, powinienem robić?
Ale Zukow nie szukał rozvią?Ar:lia dla Pawłowa, nie wyda-
wal mu Żadnychrozkazow. A Ściślej m wiąc wydawał rozkazy'
ale zgo|a innego Ępu. Nie ulegać prowokacjom! Nie okopywać
się! Nie przestawiać wojsk na pozycie defensyrłme! odsłonić
granicę! Koncentrować sĘl Pasy startowe budować przy sa-
mych granicachl SiĘ powietrzne podciągnąć pod samą grani-
cę! Rezerwy strategiczne - pod granicę! Rodzin wojskowych
nie wywozić z terenow przygralicznychl
D|aczego, skoro caV kraj s7ykuje się do obrony?
Nie będę się spierał: w Mirisku siedzial głupi, nieudolny
Pawłow. Nie wiedział jak odeprzeć atak niemiecki. Aleprzecież
w Moskwię urzędovvał najmądrzejszy wodz )o( wieku!
Dziwna to sprawa: Ż:ukow potrafił wcielić się w Hitlera i hit-
lerowskich stratego\ł/, by przejrzeć ich zamiary, ale r wno-
r35
I34
 !
W'IKTOR SI'WOROW
cześnie zapomnia] wcielić się w swoją własną rolę szefa Szta-
bu Generalrrego, by probować rozlxliąz-ać problem obrony Bia-
łonrsi i całego Związku Radzieckiego.
vrr
^(
(J.n...ł armii Pawłow nie wiedział, jak powstrąrmać ude-
rzenie pancernych zagonÓw na Baranowicze, Bobrujsk, Minsk
i Witebsk i uniknąĆ klęski. A cry Żukow wiedziat? Jeżeli tak,
to dlaczego nie poprosił Stalina o ririanowanie go dowÓdcą
Zachodniego Specjalrrego ow? w Sztabie Generalnym Ż:ukow
i tak nie miał co robić, podobno Sta]in nie słuchał jego genial-
nych rad, więc mogł powiedzieć:
_ Towarzyszu Stalin, mLarn z1ę przeczucia. Pawłow nie
utrąrma frontu na Białoruśi.Sami widzieliściepodczas gry
wojennej. Ja natomiast utrąrmam. odwołajcie Pawlowa ze
stanowiska, wyślijciemnie na Białoruś,a nie przepuszczę
Hotha i Guderiana!
I oto mamy dylemat; czy w ogÓle bylo możliwe powstrąrma_
nie wojsk niemieckich latem 194t roku? Czy istniało ro^^Iią-
zarie tej zagadk1? Jeżeli nie, to Żukow nie powinien był po
wojnie eksponowaĆ własnego geniuszu na tle nieudolności
Pawłowa.
A jeżeli istniało ronlłiązarią to dlaczego szef Sztabu Gbne-
ralnego Zukow nie ujawnił go swojemu podwladnemu Pawło-
wowi, ani bezpośredni ernu prze|oŻonemu Sta]inowi?
Żu.kow nie mial nawet doŚć wyobrażni, Żeby przynajmniej
po wojnie wymyślićjakieś roz\^Iią7Al|ie i ogłosić je swoim zwo-
lennikom: - Ci głupcy nie mieli pojęcia' jak bronić Białonrsi'
A ja wiedziałem: trzeba było zrobić tak i tak-
Cała historia wojen składa się z prąlkładow dwojakiego ro-
dzaju. Albo dowodca (krÓl, książę, generał, admiral, feldmar-
szałek) nie odgadt zarriarow wroga i musiał za to zaplaciĆ
klęską. Albo przeciwnie, przejrza7 zarniary WToga, jakoŚ się
lrm zamiarom przeciwstawił - i w rezultacie odnosil spekta-
kularne zvuycięstwo.
Pewien dowodca, wiedząc Że nieprĄaciel ma przewagę
i niebawem rozniesie jego szeregi, polecił by na własnych Ę-
łach połączono woŻy lancuchami. Żeby wojska się nie cofaĘ'
Inny mądry w dz powstrzymał swoje wojska przed samob j-
cąrm atakiem, kiedy zorientował się, że nieprzyjaciel wykopał
wilcze doĘ, prą'krył je gałęziami i przysypał ziernią' Jeszcze
inny wodz, przejrzawszy zarrliary nieprĄaciela, ukrył w po-
r36
żurrow - creŃ zrłYcIF/sTwA
bliskim lesie sekretny pułk, ktory w rozstrzygaiącym momen-
cie bitwy uderzył na skrzydło i tyły wroga i przechylił szalę
zwycięstwa.
Ąle oto mamy jedyny w swoim rodzaju prą;padek: genialrry
dow dca Zukow, ktory w jednej chwili odgadł zamiary nie-
prą'jaciela' postanowił, że nie będzie wyciągać żadnych wnio-
skÓw ze swoich przewidywan.
Wyobraźmy sobie, że przed wypĘnięciem w morze ,,Titani-
ca" pewien nawigator zgrornadzit ogromną iloŚć informacji
o prądach morskich, o trasach'dryfowania gÓr lodowych, in-
formacje o ich położeniu'..Nawigator przeprowadzi skompli-
kowane obliczenia i ustalił ponad wszelką wątpliwość,że je-
żeli poplynie tą trasą z określonąprędkością' to w nocy z 13
na 14 kwietnia w pewnym określonym punkcie na oceanie
,,Titanic'' zahaca1 o gorę lodową. Nawigator zbiera pochwaĘ
za swą przenikliwośći zostaje mianowany kapitanem ,,Titani-
ca''. Wtedy _ cala naprzÓd! Statek pełną parą przemierza oce-
an, by pewnej ciemnej nocy i dokładnie w tym miejscu, o kto-
ryrn mowil nawigator, uderzyć w rzeczoną gorę lodową. Wow-
czas kapitan-nawigator biumfalnie ogl:as7:.'i wszystko się
sprawdziło. Dokładnie tak' jak mowilem. A zachwycony świat
bije brawo genialnemu jasnowidzowi.
W takiej właśniesytuacji znaJazl się fantasta Zukow. Jego
samochwalstwo stawia go w bardzo dwuznacznej sytuacji.
Gdyby był mądrym człowiekiem' to jego opowieŚć powinna
wyglądać tak: ustaliłem, że Niemcy osmego dnia przedostaną
się pod Bararrowicze. I przedostali się! A tam wpadli w pułap-
kę, ktÓrą na nich zastawiłem!
Natomiast Zukow stwierdza: wszystko rozumiałem, ptzepo-
wiedziałem klęskę' mianowano mnie szefem Sztabu General-
nego i przez pięć miesięcy nie zrobiłem nic, żeby zapobiec
własn1łn przepowiedniom. Katastrofa jednak się wydarzyła!
Dokładnie taka' jak przepowiadałem'
A światprą1klaskuje profeĘcznemu strategowi. I Ęsiące
zwolennikow Zukowa chusteczkami ocierają |ry wzruszeria:
geniusz, po prostu geniusz! Jak powiedział' tak się stało!
A my znowrr stoimy przed wyborem.
A]bo Zukow jest kłamcą i jego opowieści o własnych prze-
powiedniach są nieprawdziwe.
Albo jest wT:ogiem narodu: wiedział, gdzie i jak Niemcy będą
atakować, ale nie zrobił nic' żeby im w tym przeszkodzić.
r37

Rozdziat 11
Rozpo cząi, dzialania wojenne ! fotel kierowcy? A kierownica? Cry są wszystkie dŹrłrignie' pe-
Z osobą Zlkotlsą, posiadĘącego wgbittlg talent przgu dczg,
ztuiązane s q nqjuażniej sze operacje strategtczne
Rądzie ckich Sił Zbroj ng ch.|
Generął armii MĘorow
DI
I owtorzmy raz jeszcze: sztab jest nrÓzgiem armii. Atakowa-
nie sztabu - to jakby cios obuchem w głowę. Aby uniemożliwić
nieprą4'acielowi okładanie nas obuchem, tł zeba własny sztab
odpowiednio ukryć i zabezpiecąłć. Nieprą{aciel nie powinien
wiedzieć kto, gdzie i w jakim trybie podejmuje decyzje, na
cąrm one polegaja' kiedy i jakimi kanałami rozka-z5r trafiają do
oddziałow.
Powszeihnie sądzi się, że funkcja szefa sztabu sprowadza
się do zdobyrvania, gromadzenia, analizowania, opracow5rwa-
nia i oceniania informacji, przygotowania wstępnych rozwią-
zan, wydawania rozkazow oraz planowania działan wojen-
nych, organizowałlia wspołpracy i kontroli ich wykonania. To
wsąrstko prawda, ale nie to jest najważniejsze.
Można stworzyć genialne plany, ktore nigdy nie dotrą do
wojsk. Nie będzie z nich żadnego poą;tku. Dlatego zanim po-
dejmie się jakąśdecyz1e, na|eĘ zbudować pewien system
dowodzenia, tzn. ośrodki, w ktorych decyzje będą zapadać'
oraz kanaĘ łączności,kt rymi podjęte decyzje będą przepĘ-
wać. Krotko mowiąc, zanirr. zacznierny się zastanawiaĆ, ezy
skręciĆ w Prawo, czy w lewo, trzeba najPierw mieć W rękach
l ,,Wojenno-istoriczeskij żurnal", nr I2/I986, s. 40.
138
żurow - cEŃ zwYcIF.sTwA
kierownicę. KaŻdy szef sztabu powinien zacząĆ od stworzenia
systemu dowodzenia wojskiem, a nie od podejmowania mą-
drych decyzji i wydawania genialnych rozkazow. Powinien to
być system tajny i bezpieczny, tj' taki' ktÓremu nic nie zagta-
Ża. o to w pierwsąrm rzędzie musi troszczyć się każdy dowod-
ca. Szef sztabu odpowiada głową za sprzęt, kamuflaż i obronę
stanowiska dowodzenia oraz węzla łączności.
Pamiętając o wszystkich Ęch kwestiach, powroćmy do
Gieorgla Żukowa, największego dowÓdcy )o(wieku, ktory 13
stycznia 194l roku został szefem Sztabu Generalnego RKKA.
Kiedy otrz5rrna się w prezencie używany samochod, to prze'
de wszystkim warto sprawdzić podstawowe rzęc4ri czy jest
daĘ' staq{ka?
Podobnie Śmiem prTw:ułzczać, że wielki strateg Żukow po
objeciu nowego stanowiska, zapytał na przykład , gdne będzie
jego miejsce pracy w razie wojny?, Gdzie jest to podziemne
stanowisko dowodzenia, niedostępne dla wroga, w ktorym bę-
dzie przebywał w ostatrrich godzinach pokoju, w pierwszych
dniach i kolejnych latach wojnf? Przecież nie będzie dowodził
wojną ze swojego gabinetu. Gdzie są te ukryte przed wrogiem,
strzeżone bunkry dla kancelistow, szyfrantÓw, łącznościow-
cow, członkow sztabu?
Za|oĘ|ern, że wielki strateg zada'wal te pytania. Ale moje
przypD'szczenia okazaĘ się błędne. ot ż wielki strateg takich
pytan nie zadal. Żukowa nie interesowało, jak i skąd będzie
kierował odparciem hitlerowskiego ataku. Siedział w Sztabie
Generalnym dzie , dwa, tydzien, miesiąc' pięć miesięcy'
Przez ten czas nawet nie pomyślał,Że pod,czas prowadzenia
dztaJan wojennych jakoŚ trzeba będzie dowodzić Armią Czer-
woną, i że w Ęrm celu dobrze byłoby stworzyć jakiśsystem
dowodzenia' NależałozacząĆ od centrum dowodzenia Szta-
bem Generalnym. Trzeba było zaĄdać r wnież od dow dc w
flot, armii i floĘlli oraz okręg w wojskowych, Żeby oni także
stworzyli' wyposaĄrli i ukryli swoje stanowiska dowodzenia.
System stanowisk dowodzenia trzeba bylo połącz5rć węzlanr.i
i liniami łącznoŚci, kt re r wnież powinny być tajne i dobrze
strzeŻone.
AII
Armia Czerwona miała znakomicie dopracowany system
dowodzenia operacjami wojskowymi w wojnie z-aczepnej na
; r39
ś
WIKTOR SIIWOROW
terenie wroga. Mam na myślistanowiska dowodzenia umiesz-
czone w pociągach. Można je było sprawnie i szybko przemie-
szczać w Ślad za podąŻając1rmi naprzod wojskami. Jeszcze
w czasie pokoju dla tych ruchomych stanowisk dowodzenia
wybudowano specjalne ukrycia, w ktÓrych m.in. znajdowaĘ
się podziemne centrale łącznościrządowej. IstniaĘ rÓwnież
pociągi, przewoŻące ruchome węzĘ strategicznego systemu
łączności'Dla obrony ruchomych stanowisk dowodzenia i po-
,ciąg w łącznościutworzono dywizj ony pociągow pancernych
oraz dywizjony pociągÓw przeciwlotni czych.
Natomiast na wypadek wojny obronnej nie cąmiono Żad-
nych przygotowan. System dowodzenia działaniami Armii
Czerwonej na w1padek wojny obronnej po prostu nie istniał'
Sam Żukow opisywał sytuacje w następujacy sposÓb: ,,W
toku zapoznawania się na wiosnę 1941 roku z istniejacym
stanem tzecąl okazalo się, że Sztab General.'y - podobnie jak
i ludowy komisarz obrony oraz dowodcy rodzajow sił zbroj-
nych i rodzajow wojsk - nie ma przygotowanych na wypadek
wojny stanowisk dowodzenia' z ktÓrych rnoŻna by kierować
wojskami, szybko przekazywać im dyrektywy Kwatery Głow-
nej, a także opracowylvaĆ meldunki otrą'.rnywane od walczą-
cych oddziałow. W okresie przedwojennym nie wykorąrstano
czasu na budowę stanowisk dowodzenia''.2
Pisząc o odniesionych zwycięstwach, wielki dowodca stwier-
dza: zaloĘtern, przewidziałem, widziałem, postanowilem, żą-
dałem, upieralem się, wywalczyłem. opisujac natomiast błęd-
ne rachuby i wpadki, wręcz przestępczą niechlujność,ten sam
genir.lsz strategiczny wyraża się w formie bezosobowej: ktoś
bliżej nieokreślony nie wykorzystał czasu pr7fzrlac7-onego na
zbudowanie stanowisk dowodzenia. Armia Czerwona nie po-
siadala systemu dowodzenia wojskami w wojnie obronnej
i wiadomo, że ktośbył temu winny. No, ale ocą1wiście nie szef
Sztabu Generalnego.
Czy winni są jego poprzedniry? Niewątpliwie. Ale ich nie
za.|iczanł:y przecieŻ ani do geniuszy, ani w poczet święĘch.
Żukowa zaśtraktuje się prawie jak świętego stratega, ktory
choĆ został mianowany szefem Sztabu Generalnego już 13
sĘcznia 1941 roku, to dopiero na wiosnę zorientował się, że
nie ma ani fotela kjerowcy, ani kierovvnicy, ani lewarka zmia-
ny biegow, ani pedalÓw.
2 Żukow, op' ctt.' s. 196.
140
Żvrrow - cIEŃ zwYcĘsTwA
Jeże]i wielki strateg wiosną 194I roku zrozurniał' Żę Sztab
Generalny nie posiada stanowiska dowodzenia na wypadek
wojny obronnej, to należałobyPrzypuszczaĆ, że naĘchmiast
wydał rozkaz zbudowania takiego obiektu. Niestety, to znowu
pomyłka. Nam jest latwo powiedzieć: nie ma punktu dowodze-
nia, to znaczy trzeba go zbudować. Ale geniusze myśląinaczej.
Podwładni Żukowa wielokrotnie zwracali uwagę: trzeba stwo-
rzyć stanowisko dowodzenial A Żukow zabraxtiał, i to katego-
rycznie.
W 1941 roku marszalek ZwiU,ku Radzieckiego Wasilewski
byl generałem majorem w 7-arządzie Operacyjnym Sztabu Ge-
neralnego. Nie wymieniając nikogo z nazwiska Wasilewski
opisuje zaistniałą sytuacjQ w następuj4cy sposob: ,,Bezwzglę-
du na wszystkie nasze Żądaria, przed wojną nie pozwolono
nam nawet zorganizować podziemnego stanow'iska dowodze-
nia, podziemnego pomieszczenia do pracy. Dopiero w pierw-
sąrm dniu wojny, mniej więcej w Ęrm samyln czasie, kiedy
zaczę|a się mobilizacja, a mobilizację - jakkolwiek by to dziw-
nie brzmialo - ogloszono 22 czerwca o godzinie I4.OO, tzn.
dwanaście godzin po rozpoczęciu wojny, dopiero wtedy na
podworzu l. Domu Ludowego Komisariatu Obrony zaczęto
rozgrzebywać ziemię, kopać schron''.3
W sĘrczniu 1941 roku genialny Żukow przyby| do Sztabu
Generalnego. Wiosną zorientował się, że nie ma punktu dowo-
dzenia. Ale dopoki wojna nie wybuchła, nie zajmowal się bu-
dowaniem, rozwijaniem i doskonaleniem systemu dowodze-
nia siłami zbrojnymi; a więc nie w5pelniał swoich podstawo-
wych obowiązkow.
Opracowujac system dowodzenia Armią Czerwoną, Żukow
musial rownież przewidywać prowadzenie wojny obronnej. Nie
wymagalo to nader skomplikowanych planow. Należało tylko
naszkicować na mapie ogolną koncepcję operacji defensyvmej
w razie ataku nieprzyjaciela. Następnie trzeba było okreŚlić
i prryldzie|ić zadar'ia wojskowe. To wszystko.
Gdyby Armia Czerwona szykowała się do wojny obronnej,
to każdemu dowÓdcy, poczynaj4c od szczebla dowÓdcy okrę-
gu, wystarczytoby przydzid.ić określone zadarie bojowe i po-
wiedzieć, co ma robić' Na pytanie jak, każdy dow dca i jego
sztab sami powinni byli znależć odpowiedŹ, prąrgotowując we
własnym zakresie plan obrony.
3 ,.Znatnia", nr 5rl1988, s. 90.
141
WIKTOR SIIWOROW
Jednak Armia Czerwona nie przygotowywała się do wojny
obronnej na swoim terytorium, lecz do jakiejś innej wojny.
Dlatego też wszystkim dowodcom i sztabom zabroniono szy-
kowania jakichkolwiek planow na wypadek konfliktu zbrojne-
go. Sztab Generalny pod rozkazarni Ż:ukowa miał pr4lgotowy-
wać plany nie Ęlko dla najwyższego dowÓdztwa, a|e też dla
wszystkich niższych szczebli w strukturze dowodzenia.
W razie wojny prąrgranlczne okręgi wojskowe miały rozwi-
nąć się we fronĘr. Każdy front to grupa armii. Sztab Generalny
przygotowywaŁ szczegolowe plany dnalan wojerrnych d|a kaŻ-
dego frontu, kaŻdej armii, korpusu, dywizji, pułku' Wszystkie
te plany byĘ zapakowywane w tak z\IłaILe czerwone koperĘ.
KaŻdy dowÓdca, poczynaj4c od dow dcy pulku iwyŻej posia-
dał w swoim sejfie czerwoną kopertę, ale nie miał pojęcia, co
się w niej znajduje.
W przypadku zagroŻeria ze Sztabu Generalnego miał na-
dejśćrozkaz otwarcia kopert. otltymaurszy tal<t rozkaz, każdy
dowodca winien był oLvłorzyć czerwonąkopertę i dzialać zgod-
ne ze wskazowkami, ktÓre zawierała.
Do opracowarria planow dolożono ogromnych staran. Jednak
działania Armii Czerwonej 22 czerwca 1941 roku były zupeŁrie
nieskoord1rrrowane i sprawiaĘ wrażenie pełnej anarchii. Można
było sądzić, że wszyscy, począwszy od szeregowych, na żukowie
i Stalinie konczĄc, nie wiedzieli co maja robić.
Tak więc, czy Armia Czerwona miała jakieśplany? Marszałek
Wasilewski wfiaśnia:,,ocąrwiście,istniaĘ plany operacyjne
i byty dośćdokładnie opracowane, tak samo jak i plany zwią-
zar:le z mobilizacja. Plany mobilizacji zostaĘ przekazane do-
kładnie kazdejjednostce, w|ączając rownież jednostki o mniej-
sTylm zĄaczęĄiu na tyłach frontu, jak np' rruagaayrty czy jedno-
stki gospodarcze. Problem t]nłriłnie w braku planow, a w Brm'
że nie było możliwościich realizacji w zaisheialej syhracji''.a
J eŻeh wierz5lć Wasilewskiemu lub komukolwiek z radzieckich
dowodcÓw i uczonych, to najwięksąr strateg )o( wieku Żtlkow
sporządztl prz3lnvoiĘ plarr odparcia ataku, ktÓry jednak zawie-
rał mał szkopuł: w razie agresji nie można było go zastosować.
CoŻ za s_amorodny talent!
Nawet dziśzżera nas ciekawość i chcielibyśmy obejrzeć te
plany! NiesteĘ, niezmiennie sĘsą1my tę samą odpowiedŹ: _
Phn Żukowa to tajemnica panstwowa ZSRR. - Probujemy
a ,,Znarnia", nr 5/1988, s.82.
r42
żvrow - cpŃ zwYcĘsTwA
polemizować: - PrzecieŻ ZSRR dawno się rozpadł! - Nie szko-
dzi - powiadaja kustosze tajemnicy. - Planu i tak nikomu nie
moŻnapokazać'
Sytuacja staje się naprawdę zabawna, gdy prą1pomnimy so-
bie przechwałki samego Zukowa o tlrm' jak w sĘczrriu 194I
roku rozsffiowai niemiecki plan ,,Barbarossa". Nasz geniusz
strategiczny na odległoŚĆ l.5O0 kilometr w przrjrzal' nawskroś
hitlerowskie sej$l wraz z zawa.rtością, po cTym opracował włas-
ne plany, ktore okazĄr się zupehrie nieprzydatne podczas od-
pierania niemieckiego ataku. Dobre, prawda?
S.- Żukow mial świadornośĆ,żejego plan obronny ,# -
pr?rdar:ry w każdych okolicznościach, poza jedn1rm wxąt-
kiem: poza koniecznością zastosowania go zgodnie zprzenLa-
czeniem. Dlate$o Zukow nawet nie starał się wprowadnćw Ę-
cie swojego planu obrony panstwa.
Sięgnijmy ponovrnie do pamiętrrikÓw marszałka. Pisze, iż
czu|, że wojna się zbliŻa'. Skoro tak, to czemu nie wprowadził
w Ęcie swojego genialnego planu? D|aczrgo nie rozkazaJ'wszys-
tkim dowodcom, żeby otworzyli czerwone koperĘź
Oto relacja Ż:ukowa ,,Zrozurncie sytuacje moja i Timoszen-
ki. Z jednej strony baliśmysię' ponieważ widzieliśmy z rne|-
dunk w naptywajacYch z okręgow, Że wrÓg zajmuje pozycje
wsściowe do ataku, a nasze wojska przez :upÓr Sta]ina nie
byĘ postawione w stan gotowoŚci. Z drugiej strony istniała
jeszcze niewielka szansa, że ud,a się Stalinowi uniknąć wojny
w 1941 roku. W takim stanie pozostawaliŚmy aż do wieczora
2I czerwca, dokąd informacje niemieckich dezerter w nieroz-
wiaĘ tych z|udzen".5
Tak więc wieczorem 2I czerwca 1941 roku Żukow nie miał
już zlwdzen' Zrozurnia]: to wojna! Ale dlaczego nie wprowadził
w Ęc1e swojego genialnego planu?
Znad granicy masolvo spływały dramatyczrre nowiny: wr g
bombarduje lobriska, artyleria nieprą{aciela otworz3rła hr_lraga'
nolvy ogien, olgętY podwodne minują podejścia do radzieckich
portÓw ibaz' grupy dywersyjne nieprą{aciela zdobywaja mosĘ
gremiczlre, prznzrnosĘr prznd^eraJąsię czoł$! Co powinien zrobić
Żukow, otrą1mując takie informacje? odpowiedŹ jest jedna:
wprowadzić w Ęcie plan obronny! Ale z uporem tego nie robi.
5 ,,Wojenno-istoriczeskij żlsrnaf"' nr 3,/1995, s. 4l
r43
 I
WIKTOR SIIWOROW
Żukow opisywał Sta]ina jako bezbronnego, zagubionego
i nieporadne go wodra, natomiast siebie jako spokojnego' roz-
sądnego i Jeżeli naprawdę tak
bylo, to w Żukow powinien był
przede ws Stalina: mamY Plan
działarrial Musimy wprowadzić go w życie!
Ciekawe, że nawet ćwierć wieku pÓźniej genialny dowodca
edliwiać:
ale Prze-
Żukowa,
podobnie jak nie ma żadnych wzmianek o istnieniu planu ob-
rony. Szef Sztabu Generalnego w momencie wybuchu wojny
albo nie miał żadnych planow, albo zapomnial, że je ma'
Do dziśopublikowano tysiące relacji uczestrrikÓw tamtych
wydarzeri. Ani jeden marszałek, ani jeden generał cąr admirał,
ani jeden badacz historii nie wspomina o tym, Żeby Żukow -
cry teżktokolwiek inny _ polecił wprowadzić w Ąlcie wcześniej
opracowane plany i postępować zgodnie z instrukcjami' ktore
znajdowaty się w czerwonych kopertach- Ani jeden dowodzący
frontem, flotą' armią' flotylla, arri jeden dowÓdca korpusu,
dp zji, brygady lub pułku nigdy nie otrrymal rozkazw otwar-
cia czerwonej koPertY.
rv
W '-oolamaczu" pisałem, że planow odparcia agresji nie
było, ale za to istrriał plan niespodziewanego ataku na Niemcy
i podboju Europy. Dokładnie opracowany scenariusz miał być
wprowadzony w życie naĘchmiast po tym, jak dowodzący
frontami i armiami otrzymająkrotki sygnał: ,'BURZA"' Był to
kryptonim owej oPeracji.
Cz\r rzeczywiście istniał plan ,,Burza''? Cry to może Ęlko
moja fantazja?
Ministerstwo obrony Rosji nie moŻe zaprzeczyÓ istnieniu
tego planu. Ale wspomnianemu kryptonimowi prą1pisuje zu-
peŁrie ilnne znaczenie. "Sygnał oBurza" byl rzeczywiście usta-
lony. Ale oznaczal coŚ zupełnie innego. Na to haslo dow dry
dywizji i armii osłonowych mieli otworąrć czerwone koperĘ'
Wewnątrz znajdowaĘ się rozkazy ze wskazaniem krokÓw'
zmierzaj4c:ych do zajecia stanow'isk bojowych w celu odparcia
atakow nieprą{aciela w razie agresji.''6
6 młiezdt,3o czerwca 1993.
"Krasnaja
L44
ł
żuxow - cIEŃ zwYcĘsTwA
Jeżeli uwierzyć tłumaczeniom Ministerstwa obrony Rosji,
to jesteśmy w kolejn1rm ślepym zaułku. Powstaje bowiem
taki
oto obraz.
KaŻdy dowodca posiadał czerwoną kopertę. Uzgodniono
kryptonim ,,Blurza" , ktory dla dowÓdcow miał być sygnałem do
otwarcia czerwonej koperty. Pojawia się zatem pytanie: kiedy
Ów uzgodniony sygnał zostalprzekazany wojskom? Kiedy Zu-
kow owym hasłem wprowadzil w Ęcie plan wojny obronnej?
odpowiedŹ brzmi: nigdy. Czerwone koperty pozostały w sej-
fach. Każdy dowÓdca dzialal według własnego widzimisię.
oc4rwiście'takie działania musiaĘ doprowadzić do najwięk-
szej klęski w historii.
Rozgromienie wojsk radzieckich w l941 roku pociągnęlo za
sobą szereg konsekwencji, a na da]szą metę r wnież rozpad
Związku Radzieckiego.
Ofi cj alna propaganda kremlowska niej ednokrotnie opluwa-
ła i postponowała cale dowÓdztwo Armii Czerwonej. Udało jej
się przekonać świat'że dow dcy Armii Czerwonej byli tch rz-
liwi, gfupi i leniwi. Na rozkaz Ministerstwa Obrony Rosji pe-
wien pseudouczony z uniwers5rtetu w Tel Awiwie nawet prze-
prowadził specjalne badania i z naukową dokladnościąwyli-
czył odsetek idiot w pośrd dowodcow Armii Czerwonej'
Ale sprobujmy wczuć się w rolę Ęch nieszczęsnych dow d-
cow. Sp jrzmy na świat ich oczami. Dowodcom radzieckich
pułkow, brygad' dywizji' korpusow, dowodcom armii i frontow
kategorycznie zabraniano opracow1/vyania jakichkolwiek pla-
now na v4rpadek wojny. Za wszyst}ach myślałZukow. Plany
wojny spływały ze SzLabu Generalnego' przechow5rwane w opie-
czętowanych kopertach jako największa tajemnica panstwowa.
Przed rozpoczęciem wojny nikt nie miał prawa wiedzieć, co
konkretrrie zaplanował Żukow'
I oto wybucha wojna. Nikt nie ma wlasnego planu dzialania,
oczywiście nie z wlasnej winy. Na otwarcie czerwonej koperĘ
potrzebna jest zgoda Żukowa. Ale takiej zgody nie rna. Za
samowolrre zlamanie pieczęci można zaplracić głową.
W takiej sytuacji znaJazla się całaArmia Czerwona. Dow d-
cy nie mieli prawa porozumiewać się międąr sobą w zakresie
wspoldziałania. Koordynacj4 operacji Sił Zbrojnych ZSRR wi-
nien był zajmować się Sztab Generalny. NiesteĘ, sztab nie
wywlaaał się z tej roli w najmniejsąrm stopniu, dlatego najle-
psi dowodcy, najlepsze sztaby i jednostki wojskowe Armii
Czerwonej absurdalnie wylrwawiały się w walkach grarricz-
145
WIKTOR SI'WOROW żUKow - cpŃ zwYcĘsTwA
nych. A ich dowÓdcÓw poŚmiertnie obrzuca się blotem, nazy- Wyobraźmy sobie syfuacje dowÓdcy pulku lotrriczego. Bombar-
wa się durniami i oblicza, ilu z nich to idioci. dują jego pasy startowe. Wiadomo, że jeślibombardowanę są
Zukow celowo, z glupoĘ a|bo zę strachu, zapomniał wydać wsązstkie lotriska, to ntac4r, Żewojna jvbwa. Ale nasz dow d-
rozkaz otwarcia kopert. T}m samym pozostawił Armię Czer-
woną bez planÓw operac11'nych, a w konsekwencji skazał j4
na pogrom. I zato właśnienazywaja go geniuszem. I dlatego
wlaśnie ustanowiono order Zukowa.

Rozka-zyr Żwkowai dyscyplina wojskowa wymaga}y od Żolnie-

jest fundam..rt.J rzy, aby nie ule$ali prowokacjom. Armia wykonała rozkaz, nie
i szkieletem sił zbrojnych. Dyscyplina w armii b1rwa czasem
ślepa' Na wojnie ślepadyscyplina jest często uzasadniona. Bę-
dąc dowÓdcą, nie ma się prawa ujawniać swych planÓw. Dzie-
siątki, setki' Ęsiące, miliony ludzi muszą wykonywać rozkazy,
nie rozumiejąc ich sensu. Jednak dyscyplina może okazać się
samobojczą, jeżeli wojsko otr4rmuje bezsensovrne rozkazy. r?A nas postępowanie Żukowa' ktory te rozkaz1wydawał.
Szef Sztabu Generalnego general armii Żukow przed wojną Ale czy rzecąrwiścieżołnierzena granicy nie wiedzieli' że to
wydał Ę|e r ozkaznw, żr całkowicie sparaliżował Armię Czerwo-
ną. Nie zestrzeliwaÓ samolotow nieprądaciela! Odebrać amu-
nicje pułkom i dywizjom zpienxlszej liniil Wycofać działa, żeby
nie byŁo prą1padkowej kanonady! Rozminować mosty przygra-
niczne! Nie reap;ować na prowokacjel Wszystkich winnych
ostrzeliwania samolotow Luftwaffe naruszających radźecką wojpa. Jak sam wspomina, stracił wtedy resztki złudzen. A|e
przestłzen powietrzną - pod sąd wojskowy! , z jakiegoŚ powodu do korica nie uznał za stosowne wprowa-
Wykonania rozkaz w Żukowa czujnie pilnowali towarzl1sze dzić w cąm swoich planow wojny obronnej.
z NKWD. W marcu 1941 roku, kiedy Zukow był już szefem
Sztabu Generalnego, cale dowodztwo maqrnarki wojennej l1 vr
o maĘ wlos nie zostało rozstrzelane zato, Że okrętY samowol- wą, Żukow zastanawiał się nad Ęm, co sam będzie robił
nie otworzy\r ogierl do niemieckich samolot w. Żukow nie w czasie wojny? MoŻe i tak. Ale nic nie w5rmyŚlił. Wszystkie
znalazl zrozumierlia dla dow dcÓw marynarki i nie cofnął roz- pocąmania Żukowa w pienvszych minutach, godzinach
kazu o nieatakowaniu niemieckich samolotÓw. Przeciwnie, to- i dniach wojny - to totalna improwizacja. Były to działania
warzysze z NKWD oskarżali dowÓdztwo ma5marki wojennej niezaplanowane i nawet nieprzemyślane.
nle z własnej inicjatywy, lecz na wniosek Żwkowa, ktÓry do-
magał się przykładnego ukarania wszystkich, kt rz1r strzelaja
beziozkazu. Po wojnie Żwkow tłumaczyłsię w dośćpokrębey
sposÓb: baliśmy się sprowokować konflikt' nie chcieliśmy dać
Hitlerowi pretekstu do zaatakowania nas.
Nie chcieliście dać Hitlerowi pretekstu... I co z tego wynik-
lo? Czy to go powstrrymalo?
Armia Czerwona musiała ślepo słuchaĆ rozkaz w Zllkowa. specjalnego zarządzrnia nie podejmować".7
Ale jak wojsko miało rozpoznaĆ, gdzte przebiega granica mię-
dzy prowokacją a wojną? 7 Żukow, op. cit., s.219.

146 I47
I"u
 żurow - creŃ zmYcIĘsTwA
WIKTOR ST'WOROW
Zukowowi nie można wiern1ć. Ale jeżeli mu uwierą,łny' to
Stara prawda głosi, że lepiej
nasuwa się w'iele pytan.
Timoszenko nigdy nie Potwierd
2L czerwca wieczorem Żukow pojąl, Że to nie prowokacja'
czerwca |94L zrozurniał, iż woj
lecz wojna, a następnie wydat rozkaz wojskom: nie dać się
do marszałka Timoszenki nie mam pretensji'
ego, dlatego reglrlarnię wycho- sprowokowa(. Dlaczego? Cn1 byl wrogiem swojego narodu?
i wobec, jakobY wieczorem 2I Czy działa| na szkodę panstwa? A może został zvłetbowany
przez hitlerowcÓw i na ich rozkaz skazał Armię Czerrłroną na
ę rozwiały i sam rzekorno zro-
klęskę? Cn1 teŻ dokonal tej zbrodni z własnej inicjaĘrwy?
Jeżeli uwierąrmy opowiadaniom Zukowa, to nasuną się
py'tania rownież odnośnieradzieckich prą;wodc w. Wiedzieli
przeciieŻ, Że Żwkow wydał zbrodniczy rozkaz, ktory zgubił Ar.
kilka godzin poŹniej' a konkretnie o go_
?;rc^Jrra się wojna, to
mię Czerwoną. Zrobił^ to nie z głupoty' ale celowo. Dlaczego
dzinie o.25, wydał wojskom rozkaz: nie dać się wciągnąć
więc go wychwalają? Czy teŻ są wrogami narodu?
w żadne prowokacsne działania i nie podejmować żadnych
Od dziesięcioleci opisuje się tchorzliwego Stalina, ktÓry nic
krokÓw.
nie zrobił w momencie wybuchu wojny. opisuje się też mądre-
go Żukowa, ktory skierował dyrekĘwy do sił zbrojnych.
A moim zdaniem lepiej było nic nie robić, niż wysyłać takie
dyrekĘwy.
za ę ojcxyzny'
r+ vlr
skom tozkaz o unikaniu ,
/-lukow nie powinien był wydawać podobnych rozkaz w,
pr nie chodzi o ProwokacjQ,
albo miał obowiązek stworzyć system alarmorły, kt ry pozwo-
liłby w momencie wybuchu wojny _ a najlepiej przed jej roz-
poczę ciem - wycofać wszystkie wcześniej sze ograniczen ia uĘ -
cia broni. Należało ustalić jakiśsygnał' ktÓry miałby szansę
dotrzeĆ naraz do wszystkich oddzia]ow.
Każda armia podejmuje wojnę obronną nie czekając r:aToz-
kazy, podobnie jak wartownik odpiera agresję, nie czekając na
dyrektywy czy sygnały. Ale Zukow bardzo rygorysĘcznie zapo-
wiedział: walki nie rozpoczymaĆ, ognia nie otwierać. Skoro
wprowadził taki za'kaz, to niechby wymyśliłkrotkię' dźxvięczne
hasła - ',Oslona'', ,,Sza1ir'', .Tajga'' _ i za'wczasu określilich
znaczertie. Niech podwladni wiedzą: jeżeli szef Sztabu General-
nego przekazal takie hasło, to znacz5r, że wszystkie resĘrkcje
zarządzenia|'
śmierci dla Armii zostaja odwolane. Ten sygnał pozura7a rozpocząĆ walkę. Jest
strzelaja! WOJNA!
rdalny dokument Generał a5mii Gieorgij Zrukow jwŻ rok wcześniej roztkliwial
był zgrywać głup- się nad przyszłymi ofiarami' od tej chwili 'całe swoje Ącie
rozumiałem sytuacji' Ale nasz strateg poświęciłzb|iżającej się wojnie''' Następnie pięć miesięcy sie-
ka: podpisałem, bo nię
ja pierwszy uświadomiłem sobie' dzĄc w fotelu szefa Sztabu Generalnego rozmyślało wojnie.
po"i"''o*ił udawać mądralę:
już 2L Głupi Stalin nawet Przęz ten caĘ czas nie wymyślil jednego krÓtkiego słowa, na
łe to woina! Pojąłem to czerwca'
wypadek gdy trzeba będzie poinformować kraj i armię o na-
nazajutrz nie prą,jmowal tego do wiadomości!
r49
148
WIKTOR SIIWOROW
paści. Mało tego, że całą armię pozostawil bez Żadnych pla-
now, to jeszcze wprowadziŁ zakaz podejmowania działan bojo-
wych. Ale to jeszcze nie wszystko. W momencie wybuchu woj-
ny Zukow zapomniał odwołać wprowadzonę Przez siebie za-
kazy' A klęskę 1941 roku wytłumaczył tym' Że ,'wrÓg był
silniejszy'', ,'wojska byĘ nieodporne, wpadały w panikę i cofa-
ły się w popłochu'''
Żwkow caĘ czas opowiadał o głupim i tchÓrzliwym Stalinie.
Wczesnlrm rankiem 22 czerwca 1941 roku Stalin ieszcze rie
wierrył, Że rozpoczęla się wojna, a mądry Żwkow wsąrstko
rozumiał. Skoro rozumiesz' to uderzaj na alarm! Wciskaj guzi-
ki alarmowet Zryvaj plomby! ]il/rączaj s}reny! Wszystkimi ka-
nałami wysyłaj sąrfrÓwki dla dowodcow front w i armii, Wzycz
otwarbrm tekstem do słuchawek, Żeby otwierali czerwone ko-
perĘ. Przekaż podwładn1'rn własną ocenę s5rtuacji! Ci $łupcy
nie rozumieją' że zaczęla się wojna, ale Ę przecież jesteśge-
niuszem. Musisz im uświadomić'ze pokoj się skoncfl.
Ale Zukownie robi nic. Więc proszę mi terazwfiaśnić, komu
potrzebna była jego mądrośĆ,jeżeli nie wykraczala poza ściany
kremlowskiego gabinetu? Jaki poĄrtek z takiej mądrości?Jaki
poĄrtek z tego, że Żwkow wszystko rozumiał i wszystko wie-
dział, skoro nie raczył przekazać tej wiedzy siłom zbrojn1rm?
obowiązkiem dowodcow frontÓw, armii, flotylli' dowodcow
korpusow, dywizji, brygad, pułkow, batalionÓw, kompanii
i plutonow - jest odpieranie atakow wToga. Nie wywiązali się
ze swoich obowiązkow, ponieważ byl1 xułiązani jednoznacznie
brzmiąc;rm rozkazern: nie otwierać ognia.
obowiązkiem Żukowa było zawiadomić armię o wybuchu
wojny. W swoich pocąrnaniach Zukow nie byl rliczyrn
^^riąza-
ny. A więc, dlaczego nic nie zrobil?
Sam Żukow opisuje te pierwsze chwile i $odziny wojny. Do
gabinetu Stalina wchodzi Mołotow i ogłasza, że odbyl spotka-
nie z niemieckim ambasadorem, ktory przekazał mu oficjalne
dokumenĘ o wJ,?owiedzeniu wojny Związkowi Radzieckiemu.
Żukow opisuje reakcję Stalina na tę wiadomość, ale nie wia-
domo dlaczego nie opisuje własnej reakcji. Ponoć od dawna
uł'te, Że wojna się rozpoczęła, a tu jeszcze Molotow prąmosi
dodatkowe poświadczenie...
Reakcja Zukowa powinna być jednoznaczrlai naĘchmiasto-
wa. KaŻda chwila zułlolłjoznacza kolejne zajętę przez wroga
mosĘ, rnagazlrly broni i amunicji. Każda minuta zwłoki, to
kolejne kilometry pancernej ofensyvly Hotha, Guderiana, Man-
150
$ ŻvKow - cmŃ zwYcĘsTwA
steina. KażAa godzina zwłoki ozrvacza kolejne setki samolot w
spalonych na lotniskach i morze bezsensownie przelanej krwi.
Dlatego, usłyszawszy oficjalrre potwierdzenie z ust Mołotowa'
że wojna została w1powiedziana, Zwkow powinien był chwycić
słuchawkę telefonu iWzyczeĆ: woJNA! wo.]NA! WOJNA!
Ale Zukow krąĘ po gabinecie, wygłasza aforyzmy, ale nie
alarmuje wojsk, ktore nie mają żadnych wskazÓwek, prÓcz
kategorycznych żądafi, by wstrąrmać się od jakichkolwiek
dzialan.
Nie mając wskazowek z Moskrłryr, dowodzący Frontem Za-
chodnim generał armii Pawłow na wlasną odpowiedzialnośĆ
o 5.25 wydaje rozkaz: ,,Z powodu rozpoczęĘch ze strony nie-
mieckiej masowych operacji wojennych, rozkazuj1 postawić
wojska w stan gotowoŚci i rozpocząć działania bojowe''.
Co to oznacza: podjaĆ dzialania bojowe? Atakować? Bronić
się? WycoĄrwaĆ? Wyobraźmy sobie konkretną sytuację. Jest
most przygraniczny. Rozkazano podjać działania bojowe. Czy
to znaczy, Że na7eĘ bronić mostu? A rnoŻe wysadzić go? Cz5r
może wysłac Przez ten most na ter;rtorium nieprą4'aciela ba-
taliony rozpoznawcze dywizji pancernych?
Rozkaz podjęcia dzia|an bojowych oznaczałł Żekażdy rr.oŻe
dzialać tak' jak chce. Skutkiem tego był brak jakiejkolwiek
koordynacji działan. KaŻdy dowodca wydawał własne rozkazy,
nie maj4c pojęcia, co robią sąsiedzi. Atakuja' bronią się, ucie-
kaią, cTy chowają się w lasach. Taką sytuacje określasię
straszn5rm terminem: utrata kontroli przez dow dztwo.
Miało to miejsce nie tylko w Zachodnim Specjabeym oW
ale r wnież we wszystkich pozostaĘch.
Jedne oddzlaĘ, zgodnie z rozkazarni - albo bez rozkaz w _
wycosrwaĘ się.
Inne stawały do zaciekłej obrony. Wśrodnich 99. Dywizja
Piechoty, ktÓrą generał major Andriej Własow ucąrnił najlep-
szą dyvłtzją Armii Czerwonej. Własowcy trwali na pozycjach
do ostatniej kropli krwi, broniąc swojej o1czyzny.99. DP jako
pierwsza w Armii Czerwonej została odznaczona orderem za
lrdzial w walce. Miało to miejsce 22 |ipca 1941 roku.
Jeszcze inne ruszyły do wściekłegokontrataku. Na przykład
jednostki Flotylli Dunajskiej przerzuci|y potężne siĘ desanto-
we na rumunskie brzegi i wpriesiĘ czelwone sztarrdary wy-
zwolenia na wsąrstkich dzwonnicach.
Jednym słowem, zapanowal chaos. Nic dobrego wyjśćz te-
go nie mogło. I nie wyszło.
15r
WIKTOR SI'WOROW
Nauczono nas wyśmiewaĆ się z Pawłowa' Duren, wydał roz-
kaz ''podi'ąć dziafania bojowe'', ktÓry kazdy zrozurriial, jak
chcial. Ale my nie będziemy się śmiaĆz Pawłowa. Pawlow wy-
kazał inicjaĘwę. Postąpił wbrew wskaz wkom i dyrektywom
Zukowa. Polecił dać się wciągać w prowokacje! General armii
Dmitrij Pawłow, nie mając po temu żadnego pełnomocnictwa,
nie wiedząc, że Niemcy wypowiedziały wojnę Zwia2kowi Ra-
dzieckiemu, w zasadzie sam wy1rowiedzial wojnę Niemcom.
W swoim rozkazie dowÓdca Frontu Zachodniego powiedział
rzecz najważniejszą: to jest wojna! Zemlalann podjać walkę!
Co jeszcze rnÓgl rozkazać? Atakować? Ale jeżeli inne fronĘ
się wycofują? Wyco$rwać się? A może inne fronĘ kontrataku-
ją? Nie znaj1c sytuacji na innych frontach i nie mając żad-
nych wskazowekz Moskwy, Pawlow po prostu pozwolil swoim
wojskom wa|czyĆ, nie mowiąc dokładnie, kto i co ma robić.
MoŻna do woli wyśmiewaćsię z Pawlowa i jego rozkazow,
ale pamiętajrny, Że genialny Żtlkow siedział w Moskwie, wie-
dzia]', że wojna się zaczę|a, ale żadnego rozkazu nie wydał.
ostatnie, co od niego usĘszano' to: nie ulegać prowokacjom!
Sprobujmy wczuć się w rolę dowodcy przygranicznej dywi-
zji. Dostał dwa polecenia. Pierwsze od Żukowa: nić reagować
na dzialania wojsk niemieckich, kt re miażdŻą Żołnierzy gą-
sienicami, zasypuja ich pociskami i bombami. Drugie od Pa-
włowa: podjać działania bojowe!
Kt rą z Ęch decyzji uznacie za oblędną? Autora ktorego
z Lych rozkazÓw zastrze7i|ibyŚcie jak wściekłegopsa?
n
\-zzym zajmował się wielki strateg Zukow w tamtych godzi-
vIu
nach? Pisai dyrekt5rwę nakazujacą, co mają robić wojska'
I to jest hariba.
Dowodcow okręg w wojskowych i armii' dow dc w korpu-
sow, dynrizji, brygad' pułkÓw naleŻ.alo poinstruować przed
wojną. A w momencie wybuchu konfliktu trzęba było dać im
tylko odpowiedni sygnał. Działałlja w sytuacjach nadmvyczaj-
nych w każdym pododdziale, jednostce, w każdej formacji
opracowylyarre są zawczasu. Kiedy zaistniała nadzułyczajna
sytuacja, dowÓdca powinien rzucić krotki rozkaz: - Do broni!
_ I kaŻdy ma obowiązek wiedzieć, co robić.
Tak to powinno być zorgarizowane, za-wsze i wszędzie, na
wszystkich szczeblach, począwsqr od plutonu.
Ale nie u Żukowa.
r52
żurow - cIEŃ zwYcĘsTwA
Po co Zukow pisze dyrekĘŃę? PrzecieŻkażdy radnecki do-
wodca juŻ ma w ręku czerwoną kopertę, choć nie śmie jej
otworxyć.Trzeba tylko dać mu polecenie. Ale Zukow polecenia
nie daje, natomiast tworzy nowe instiukcje. 1 sĘcznia t941
roku rzucił okiem na mapę i w lot przewidzial niemieckie plany
wojny. P źn1ej przez po! roku opracowywal jakieśplany, ktÓ-
rych w prą'rpadku uderzenia wroga nie dało się wykorzystać.
I oto 22 czerwca rusza ofensywa wroga. W tym momencie
wybitny strateg postanowił napisać dyrektywę dla wojsk. Po-
stanowił wytłumaczyć dowÓdcom armii i frontow, co mają
robić na wypadek ataku, ktory już trwa.
W swojej książce Ż:ukow informuje: 'o godzinie 7.I5 l22
czerwca - W.S.l dyrektywa nr 2 ludowego komisarza obrony
zostala przekazana do okręg w wojskowych. Jedrlakże ze
względu na stosunek sił, a także istniejącą sytuacje , okazafa
się ona całkowicie nierealna. Dlatego też nie mogła być wcie-
lona w Ęcie".8
Moizna bylo napisać: dyrekĘwa nr 2. Ale Ż:ukow uściśla:
dyrekty'wa ludowego komisarza obrony nr 2. W ten sposob
Żrrkow zrzuca z siebie odpowiedzialnośći obarcza nią mar-
szałka Zuliązku Radzieckiego Timoszenkę. Jednak wszyscy
wiedzą, ŻekaŻdy rozkaz ludowego komisarza obrony prąlgoto-
wywany jest przez szefa Sztabu Generalnego. W tym wypadku
dyrektywa nie tylko byla podpisana ptzez Zukowa, ale była
własnoręcznie przez niego napisana.
Zadz1u a mnie fakt, że tekst pierwszego dokumentu czasu
wojny, ktory na dodatek był napisany wlasnoręcznie przez
wybitnego stratega' z jakiegoŚ powodu w dziennikach Żuko-
wa nie jest cytowany. Dowiadujemy się Ęlko, że dyrekĘwa ta
była nie do wykonania, tzn. idioĘlczna.
Stale sĘsąrmy , że ,,z osobąŻluo*u, posiadającego wybitny
ta]ent dowodczy, Tlriązarve są wszystkie waŻniejsze operacje
strategiczne Radzieckich Sił Zbrojnych''. To fakt' Z osobąŻw-
kowa i jego wielkim talentem dow dc4rm zvriązar:.c. jest klęska
Armii Czerwonej w czerwcu 1941 roku. I to jest piętno, ktore-
go nie da się zetłzeć.
8 Zukow, op. cit., s.223.

Rozdzial L2
Jak Żukow nabit Armię
Czenvoną na niemiecką pikę
PLan odparcia agresji Jaszg stotu skiej miał cltarąlder
kontroJensgug. Wstępvte przgjęto koncepcję, ld ra
ząkŁadała, że na ątak nieprzgjaciela należy odpouiedzieć
potężngm uderzeniem. a następnie przg stqpić do
zde cg dotu ang ch dziaŁan oJensgtung ch na catgm Jroncte.
Tej idei bgŁ podporządkotuang całg sgstem strategicznego
rozmie szcząnta siŁ zbrojng ch. Prow adzenie obrong
strategtcznej oraz tnne możLillsościdziąła tuojenngch
vs zasadzie nie bgŁg opracotugtuane.'
Minister obrong ZSRR mąrszałek
Związlctt Radzie ckieg o J ązotu
I kazano kopię dyrektywy szefa Sztabu Generalnego Żukową
Ż^o.*informuje, Że 22 czerwca 1941 roku o godzinie 7.15
dyrektywa nr 2 zosta|aprzekazana do okręgow wojskowych.
Wielki geniusz jest w błędzie.
,,Wojenno-istoriczeskij ż:urna''" opublikował faksymile''Dy-
rektywy nr 2'', ktorą Ż:ukow pisal rankiern 22 czerwca 1941
roku.'Ten uĘrtłany, pokreślonyskrawek papieru był zupełnie
nieczytelny. Zavneraf masę poprawek.
Przede wszystkim dokument powinien być opatrzony klau-
zulą ,,Ściśle tajne''. Zukow napisał: ,'Sąrfrem''. Skreślil.Napi-
sał "Tajne''. Dalej umieściłlistę adresatow: 'Do rad wojsko_
1 ,,Wojenno-istoriczeskij ż;.srnal", nr 5/1991' s. 13.
1',Wojenno-istoriczeskij Ż:urna]''' nr 4/ I 99 1.
r54
- cmŃ zwYcIF.sTwA
Żutow
wych l,eningradzkiego oW, Połnocno...''. Tu Żukow znow
skreŚlił niedokonczone słowo ,,Połnocno''. Za:.niast niego napi-
sal: ''BałtSoW, ZachSoW, KSOW odsow.
Za Ęm kryje się rzecz następująca: w celu przygotowania
ataku na Niemcy, Węgry i Rumunię, jeszcze w czasie pokoju
wojska Bałtyckiego, Zachodniego i Kijowskiego Specjalnego
oW został przekształcone odpowiednio we Fronty: PÓłnocno-
-Zachodni, Zachodni i Południowo-Zachodni. Jednak moŻna
było o Ęrm poinformować dopiero w momencie, kiedy rozpocz-
nie się natarcie na Niemcy' węgry i Rumunię. Przedrozpoczę-
ciem ataku, dla zmylenia przeciwnika, radzieckie rozwinięte
już fronty ciąglLe jeszcze naą^vano okręgami wojskowymi. Zu-
kow chciał zaadresować dyrektywę do rad wojennych frontow,
ale prąpomniał sobie, że atak Arrnii Czerwonej jeszcze się nie
zaczĄ, więc informacji o utworzeniu frontow nie może umieś-
ciĆ nawet w poufn5rm dokumencie. Dlatego Zukow przekreślil
nie dopisany nagłowek do rad wojskowych Frontu PÓłnocno-
-Zachodniego i pozostaĘch frontÓw - i skierowal dyrektywę
do okręgow wojskowych.
PÓżniej do gotowego już dokumentu maĘmi literkami, mię-
dąr wierszami, dorzucił jeszcze jeden adres: ,,Kopia dla ludo-
wĆgo komisarza spraw wevrnętrznych''. Zukow w ciągu pięciu
miesięcy długich rozmyślan nie zdołal nawet sporządzić listy,
kogo w pierwszej kolejności nal.eĘ powiadomić o rozpoczęciu
wojny. W ostatnim momencie Zukow zorientowal się, przy-
pomniał sobie o czekistach i wciągnął resort bezpieczenstwa
na listę adresatow.
A więc, do gmachu NI$VD na Łubiance naĘchmiast prze-
z ktorej ludowy komisarz spraw wewnętrznych Ławrentij Be-
ria miał się dowiedzieĆ, że wojna się rozpoczęła! Natomiast -
ciekawostka! - podobnej kopii nie przekazano admirałowi Ku-
zniecowowi, ludowemu komisarzowi maqmarki woj enriej.
Co prawda, na dole dokumentu znalazł się dopisek: ,,Skopio-
wano odręcznie w jednym egz. iwręczono kapitanowi 1. rangi
Gołubiewowi - LKMW. Podpis na odwrocie''. W kryĘczn1rm
momencie dyrektywa ta nie zostala przekaz.ana maĘmarce
wojennej. KtośpÓŹniej odręcznie przepisywał gryzmoły Zukowa
i przekazywał do Ludowego Komisariatu Mar1marki Wojennej.
Zukow nawet nie wspomnial o dowodcy GłÓwnego Zatządu
obrony Przeciwlotniczej, ani o dowodcy GłÓwnego Załządu Sil
Powietrznych. Dlatego dyrektywa Żukowa nie dotarła ani do
155
WIKTOR ST'WOROUI
Jednego, ani do drugiego. O nich strateg po prostu -to prze-
cież ludzkie!- zapomnial.
Następnie, po wyliczeniu adresatow, Żukow wpisuje datę
oraz godzinę: 22.06.4I r., godzina 7.15. A więc 7.15 nie jest
godziną' o ktorej dyrekĘwa została ptzekazarla do okręgow.
o 7. 15 Zukow dopiero zasiadł' Żeby jąnapisać. Wtedy właśnie
w lewym gornym rogu umieściłgodzinę. Dyrektywę jeszcze
trzeba było ułożyć.Właściwesłowa jak na złośćnie przycho-
dzĘ mu do głowy. PoŹniej dyrektywę na]eżałoprzekazac sry-
frantom' oni też potrzebowali czasu, Żeby zaszfrować doku-
ment. Następnie trzeba było go przekazaĆ do węzla lączności,
trzeba bylo go nadać. Trzeba było go odebrać i odsąrfrować...
A tJrmczasem już od dawna płonęĘlotniska. A Ęrmczasem
czekiścijuż polowali na Ęch nielicznych pilotow, ktÓrzy na
wlasną rękę zdołali wzbić się w powietrze, podjać walkę
i szczęśliwie powrÓcić do bazy. Wojska o+łrymaĘ na razie
tylko dyrektywę Żukowa nr 1: NIE DAc sIĘ wcIĄGNĄc
w ZADNE PRowoKAcYJNE DZIAŁ,ANLA! Kto podejmie wa-ikę,
ten jest prowokatorem' Temu od razu na lotnisku, wśrÓd
płonących samolotow i eksplodujacej amunicji, czekiści odbi-
jają nerki, żeby pozostatJrm odechcialo się ulegać prowoka-
cJom.
W jednostkach wojskowych panuje totalrre bezholowie, każ-
dy robi, co chce _ a Żukow w męczarniach wciąż płodżdoku-
ment. KreŚli, na gorze coŚ dopisuje, znow zarnazuje, obok
pisze1eszcze cośinnego i strzałką pokazuje, gdzie ten dopisek
umieścićw tekście.
Nie mogąc doczekaĆ się polece wielkiego stratega, dowo_
dzący frontami generałowie Kuzniecow, Pawlow, Czer ewiczen-
ko, Kirponos byli zmuszeni przekrocąrć wlasne prerogatywy
i z|anmać przestępcze zakazy Żukowa. Wydawali własne rozka-
Zyi ,,rozpoczĄć działania bojowe". Było to rovłnoznaczne z ?A-
łamaniem się centralnego dowodzenia Armią Czerwoną' Ra-
dzieckie trybunaĘ w każdych okolicznościach uznawaĘ taką
postawę za zbrodnię: kara śmierciprzez rozstrzelanie.
Po wojnie Zukow n'ralal winę na Pawłowa, Kuzniecowa, Kirpo-
nosa i pozostaĘch dowÓdc w okręgow. Ale czy to oni zawini]i?
Dy4rgent orkiestry nie przeprowadzil| żadnych pr b. Nuty
opieczętowano, nikt nie miał do nich dostępu. Kapelmistrz
nawet nie poinformował orkiesĘr, jaki utwor rna zagraĆ. Roz-
poczs' się koncert, a dyrygenta nie ma. Każdy rnuzyk podej-
muje własny temat: ktośgra ,'Taniec z szab|arni", ktośinny
156
żuxow - cIEŃ zwYcĘsTwA
'Umieraj go łabędna".3 orkiestrę obrzucono zgniłymi j aj a-
ace
mi. I oto pojawia się długo oczekiwany genialny d1.łrygent. on
rÓwnież obrzuca swoich wykonawcow zgnił}Tni jajami. Na do-
datek coŚ peroruje o brakach w edukacji muąlkow i o tym, Że
rnają złe instrumenty.
A my wciąż wierąrmy w dyryrgenta. Stawiamy mu pomnik
i na wieki okrywamy hanbą Ęch' ktorzy probowali cokolwiek
zrobić, wtedy, gdy Zukow nie robił nic.
A więc, do rzeczy.
Dowodzenie Armią Czerwoną zostało Zriszczorte nie na szczeb-
lu dowodcow okręgow wojskowych, \ecz rla szczebliu Sztabu Ge-
neralnego. W pierwszych $odzinach wojny Zukow nie wydał Ar-
mii Czerwonej żadnych polecen, co ma robić w razie ataku. RÓw-r
nież przed wojną Żtlkow nie dał okręgom wojskovryrm żadnych
wskazowek, jak m4ą postępować w takim wypadku. A zatern,
Armia Czerwona zostaia pozbawiona dowodztwa nie w pierw-
sąych chwilach wojny, ale jeszcz-e przed jej roą>oczęciem.
,
-II
Z-lukow miaI jeszczejedną możliwość.Mogł ogłosić początek
wojny i rozpocząĆ mobilizacje' Marszałek Związku Radzieckie-
go Bagramian informuje, Że przed wojną wydano rozkaz; nie
zestrze|iwaĆ niemieckich samolotow. Dalej wfi aśniano: otwie-
rać ogien dopiero po ogłoszeniu mobilizacji.a
Kto odpowiada za mobilizacje? OsobiŚcie szef Sztabu Gene-
ralnego. Mobilizacje przygotowuje Sztab Generalny, a prze-
prowadza się ją na podstawie decyzji najvłyŻszych organow
wladzy panstwowej' Jednak obowiązkiem szefa Sztabu Gene-
ralnego jest podpowiedzieć władąl, że właśnienadszedł wła-
ściwy moment!
Stalin skupial w swoich rękach cafąwŁadzę. Uwierzmy Zu-
kowowi, że Stalin wystrasz,ył się i nie wiedział, co robić. No, to
wykaŻ inicjaĘwę! Potraktuj milczenie Stalina jako prą1wole-
nie. A jeżeli nie ma zgody Stalina, przeWocz własne prerogaĘ-
wy! Generał armii Pawlow tak wlaŚnie postąpił' Nie miał ani
decyzji z Moskuryl, ani nie było obok niego Stalina. Zukow nie
musial wrzeszczeĆ do gfuchego telefonu, nie musial pisać i szy-
frować wiadomości dla Sta]ina' Żukow przebywal w gabinecie
3 Popularny w Rosji utwor wg francuskiego kompoą,rtora Camille
Saint-SaĆns'a (1835-r921) - [prąp. tłum.|.
a I. Bagramian, ,,Tak wykuwaliŚmy zwycięstwo'', Warszawa 1980.
r57
UIIKTOR SIIWOROW
Sta]ina, gdne zgromadzono całe Politbiuro. Jeżeli nikt nie wie-
dział,jakie podjać środki,to Żukow powinien był krzyknąć:
- Ogłaszam mobilizację! Kto przeciw?
I to by wystarczyło ' Ktoż by się sprzeciwil? Gdyby nawet
znalaz| się taki osobnik, to wziąłby na siebie odpowiedzialność
za opożnianie dzialan wojennych. A tak zwlekanie z ogłosze-
niem mobilizacji na wieki pozostanie na sumieniu Żukowa.
Mijały $odziny, mobilizacji wci@ nie ogłaszano. Jak informuje
marszalek Zwiu,|<v Radzieckiego Wasilewski, dopiero dwanaście
godnrl po rozpoczęciu wojny podano informację o mobilizacji.
SĘszę opinie, że dowodcy frontow ślamazarniereagowali na
wydarzenia. To prawda. Zato strategiczny geniusz Żukow byl
wzorem zdecydowanego działania.'.
Pozostała jeszcze jedna kwestia. Pierwsą1 dzien mobilizacji
w1uznaczołro na 23 czerwca 1941 roku. Zatem owa perła stra-
tegicznej mądrościZukowa mogła być interpretowana w spo-
sob następujący: od 24 czerwca t941 roku zezllła]'a się ze-
strzeliwać samoloĘ niemieckie.
A nasz geniusz plodzi nowy dokument: dyrekĘwę nr 3. Jej
tekstu w swojej książce też nie prrytacza. I, oczywiście, ma to
swoje uzasadnienie. DyrekĘwa nr 3 nakaąrwała Armii Czer-
wonej nie bronić się, lecz atakować: ,,oWa2yĆ i zniszczyĆ su-
walskie zgrupowanie nieprą4'aciela, a do 24.06 opanować re-
j on Suwałk'',,'oW ąĘ ć i zniszcry ć zgrupowanie nieprĄ aciela,
atakujace na odcinku Włodzimierz Woł:mski, Brody'', ,,do
24.06. opanować rejon Lublina''.
Byloby lepiej, gdyby nasz strateg nie podpisywał takich do-
kument w! Sens tej dyrektywy sprowadza się do tego, że za-
brania wojskom radzięckim obrony. Żukow pchnął wojska do
ofens5rwy na ter5rtorium nieprą{aciela, stawiając im niewyko-
nalne zadanie opanowania prosto z rnarsa) Suwałk i Lublina.
Po wojnie Żukow opowiadał, ,,żewrogbyłsi1rriejszy''' Jezeli tak,
to daj rozkaz obrony! JeŻe\inasze wojska są słabe, to każdy atak
jest dla nich rÓvwrozrraczrLy z samobÓjstwem. TJrm bardziej, jeżeli
jest to atak spontaniczrty, nie poprzedzony odpowiednim przy1o-
towaniem. Zukow po prostu Ąda zioŻeria w ciągu dwÓch dni
meldunku o zajeciu miast na terytorium wroga.
W tej sy'tuacji rozkaz generała armii Pawłowa o rozpoczęciu
działan bojowych wydaje się o wiele rozumniejszy. Każdy do-
wodca widzia], co dzieje się dookola i postępowal zależnie od
okoliczności:. przechodził do obrony, albo się wycoĄrwał' A dy-
rekĘwa rt 3 zrnuszalla wszystkich do ataku.
158
żuxow - cIEŃ zwYcĘsTwA
Zukow oczekiwał ofens5nł1r w specyliczrrych wanrnkach. Zni-
szczone byĘ wszystkie lotniska. Radzieckie samoloty mviadowcze
nie mogty tłystartować, w alliry,L<ll z cTym dowodcy nie mieli po-
jecia' gdzie zrrajdował się nieprąiaciel. Zukow Ędał atakowania
na oślep,podczas gdy nieprą{aciel w pehri opanował przestrzen
powietrzną. Zukow w]'Tnagał ataku w warunkactr, kiedy wrÓg
widzlal wszystko z gory' a my mieliśmywykłute oczy.
W dziecinstwie słyszałemopowieści o polowaniu na niedŹ-
wiedzia' Na niedzqried,zie chadzałto z plką. Pika składała się
z długiego drzewca zakonczonego grotem. Polowanie odbywa-
ło się w pojedynkę' Metoda była nieskomplikowana. NiedŹ-
rpiedzia ttzeba było najpierw rozwscieczyć. Kiedy nrszał do
ataku, wtedy grot należało skierować w pierŚ niedźrwiedzia,
a koniec piki zaprzeć w ziemi. Jeślidrzewce i nerwy myśliwe-
go byty wystarczajaco mocne _ axrierzę zabljalo się samo.
Nabijało się na pikę całą swoją masą'
Dokładnie w ten sam sposob dyrektywa rrr 3 zgubiła Armię
Czerwoną. Tą dyrekĘw ą Zukow nadzia| wielkie go rÓsy' ski e go
niędŻtvtedzia na niemiecka pikę.
7 III
Ll poprzednich rozdziałow pamiętamy, że podczas gier wo-
jennych w styczniu 194 t roku Żukow zaprezerttował się jako
dowodca wyŻszej klasy niż Krrzniecow i Pawłow, ktorzy w po-
czątkowym okresie wojny postępowali nieudolnie. Jednak
obaj dowodzili swoimi wojskami nieudolnie nie dlatego, żebyli
gorsi od Ż:ukowa, Ęlko dlatego, że stosowali się do drakons-
kich reguł' ktÓre on właśnieustanawial.
Wojska pra1granicznych okręgÓw wojskowych, ktÓrymi do-
wodzili Pawłow, Kuzniecow, Kirponos i Czerewiczenko byĘ
wysunięte nad samą granicę i z chwilą zaskakującego ataku
Żolnierze nie zdąŻy|i dopaśćwłasnych czolgow i armat. Stało
się tak nie dlatego, że głupi dowodcy front w z własnej woli
zapędzi7i miliony żołrierzynad gfanice, ale dlatego, Że tak
rozkazal szef Sztabu Generalnego.
Lotniska okręgow przygranicznych byĘ wysunięte nad sa-
me granice i po brzegi zapełnione samolotami. Masąmy te
w większości spłonęły,nie zdąbywszy wzbić się w powietrze.
Stało się to nie z powodu kaprysu Pawłowa, Kuzniecowa, czy
też innego dowÓdcy okręgu, |ecz na rozkaz Żukowa.
Rezerw5r strategiczne rownież znajdowaĘ się prą1 granicy
i dostaĘ się w ręce nieprą4'aciela nie dlatego, że Pawłow i Ku-
159
wIKToR sltwoRow
zniecow byli głupi i nieudolni, a dlatego, Że tak rozkazał szef
Sztabu Generalrrego Żukow'
Wojska okręgow pr4rgraricanych nie miat5l planow odparcia
agresji i winny byl temu Sztab Generalny i jego genialny szef.
JuŻw czasie pokoju wojska Frontu Zachodniego oraz Pofu-
dniowo-Zachodniego na gł wnych odcinkach znalazty się
w pułapce. Rozlokowano je w występach, ktore głęboko wci-
nały się w terytorium nieprzyjaciela. Tak więc zgrupowania
wojsk radzieckich z trzech stron byĘ otoczone ptzezwroga.
Pozostawalo Ęlko uderzenie na ich ĘĘ i odcięcie drogi odwro-
tu. Co teŻ nieprĄaciel ucąrnił. Winny był temu Sztab Gene-
rabey i osobiście jego szef. To Żukow określiłzasady dysloka-
cji wojsk. Bez zgody Sztabu Generalnego dowodca okręgu nie
miał prawa przemięścić nie Ęlko armii czy korpusu' ale nawet
jednego bata]ionu, pułku, czy dy:uu.lzji.
GłÓwne uderzenie armia niemiecka prąrpuściłana wojska
Pawłowa, ześrodkowane na polnoc od Polesia. Natomiast
gł wne siĘ Armii Czer_wonej z jakiegoś powodu znajdowaĘ się
na pofudnie od Polesia. Żukow wszystko wiedział i wszystko
rozumiał. PrzewidziaJ, że Niemcy zaatakuj4 na poludnie od
Polesia, ale... własne wojska skoncentrował w inn5rm miejscu.
Wmawiano nam, że wszystkiemu winni byli dowÓdcy olaę-
gowwojskowych, aw Moslrrrrie siedział geniusz. To stara sztu-
czka' Dziesięć lat przed klęską 1941 roku Stalin przeprowa-
dzat kolektywizację. Mordowa| i niszczył najbardziej ofiarnych
i pracowitych rolnik w, ktÓrzy Ąrwili kraj i połowę Europy.
Rezultat operacji był opłakany. I wtedy towarzysz Stalin napi-
sał artykul do gazeĘ "Prawda". Winą obarczył władze lokalne:
poniosło was, towarzysze, za.baxdzo się przejęliście swoją rol4,
aż wam się kręci w głowie od sukcesÓw! | zaczęto strzelać do
Ęch, ktorzy najbardziej się starali, do tych, kt rnJ dokładnie PD Korin, Berlin 19/
wypełniali r ozkazy Stalina.
Marszalek Zwięku Radzieckie g o G ieorg ij Konstantyno wicz Żukow
W 194r roku Stalin powinien byl rozstrzehć Żukowa. Ale
wtedy cier1 padłby na kierownictwo w Moskwie, aprzez to i na oto siedzi wielki Zukow, caĘ w orderach. Dopiero co sko cryta się tl wojna
samego Stalina. Wygodniej było zwalić wszystko nawykonaw- światowa, caĘ kraj leĄ w gruzach. Mężcryźniwyginęli na ftontach lub lecą
rany w lazaretach. Na polach, w lasach i bagnach - miliony szkielet w, nie
cow rozkaz,w. Dlatego pod topor trafił dow dca FYontu Za-
ma ich nawet kto pochować. W magazynach Ministerstwa obrony zalegają
chodniego generał armii Pawłow oraz inni generałowie'
tony orderÓw, ktÓre należatoby rozdać ocalałym, matkom iwdowom po po-
A Żukow pozostal cTysty.
legĘch.
Ale nikt się tym nie zajmuje. Zukow nie grzebie poleglycll. Nie rozdaje orde-
r w i nie rozkazuje podkomendnym, by się Ęm zajęli. Zukow po prostu nie
oo or..*"zych dni wojny Żukow koor-d1mował a"i"ł# ma na to czasu. Plzypiąwsry wlasne bĘskotki, demonstruje swą wielkość
Frontu Południowo-Zachodniego i Południowego. pzed malarzem. Zukow pozuje.
r60

I
 Z rozkazu dow dcy 1. Frontu Bialoruskiego, marszalka Związku
Radzieckiego Gieorgija Żukowa, okrążony juz Berlin szturmowaly
1' i 2. Armia Pancerna Gwardii. obydwie ulegly zagladzie, tracąc
sprzęt i ludzi w piekle walk ulicznych.
Na zdjęciu czolgiścijednej z gwardyjskich brygad pancernych
'1. Frontu Bialoruskiego przed wyruszeniem do natarcia na stolicę
Trzeciej Rzeszy. Jedni się cieszą, na twarzach innych maluje się
powaga iwyraz zatroskania _ ci widocznie wiedzą, czym dla czol-
g w jest walka w mieście.

Nigdzie na świecienie wybudowano tylu okropnych monumentÓw, co w Zwię-

ku Radzieckim. Wmoszono u nas ohydztwa niewialygodnych rozmiarÓw w każ-
dym mieście.BoĘszcza na kurhanach' Dlaczego marnowano setki tysĘcy ton
betonu i stali, miliarĘ budżetowych rubli na wznoszenie betonowych strasz/-
del, ale nie chowano zabitych żolnierzy? Dlatego, że chodzenie po lasach imo-
czarach, szukanie spr chniaĘch kościjest zecą niepr4ljemną iw dodatku
niebezpiecmą. t'''] A stawianie żelaznych poągÓw z wmiesionymi mieczami
_to dla ich autorÓw i sponsorÓw sprawa dochodowa i prestizowa. Hadziecki wyzwoliciel w Europie.
Bohater Związku Radzieckiego, general porucznik Wladimir Kriu-
kow ijego malżonka, Śpiewaczka Lidia Ruslanowa.
osobę, kt ra skupuje kradzione przedmioĘ nazywa się paserem, a wtaści-
cielkę domu publicznego - burdelmamą. W najbliższym otoczeniu Zukowa
poiawita się para, kt ra zamienila się rolami. on byt wlaścicielem domu
publicznego, ona paserem.

Pażdziernik 1941 roku, Front Zachodni - ulubienica Zukowa

,,socjalistyczny slowiczek'' Lidia Ruslanowa występuje przed żol Zawsze razem' Marszalek Zwięku Radzieckiego GieorgijZukow ijego
nierzami i partyzantami. kontroler z ramienia partii, general porucznik Konstanty Tielegin.
 Marszalek Zw. Radzieckiego Admiral marynarki wojennej Marszalek Zw. Radzieckiego
lwan Koniew Nikolaj Kuzniecow Rodion Malinowski

Marszalkowie Zwięku Radzieckiego Gieorgij Żukow (pierwszy z le-

wej) i Kliment Woroszylow (w środku) na wystawie zdobycznego
sprzętu wojskowego. Moskwa 1943 rok.
Marszalek Zw. Radzieckiego
RADzlEccY DoWÓDcY z olGEsU !l WoJtJY ŚwnroweJ Kirylł Miereckow
Marszalek Zw. Radzieckiego
Konstanty Rokossowski
Marszalek Zw. Radzieckiego
Wasilij Sokołowski

Marszalek Zw. Radzieckiego Marszalek Zw Radzieckiego Marszalek Zw Radzieckiego Marszalek Zw. Radzieckiego Marszalek Zw Radzieckiego Marszalek Zw. Radzieckiego
Siemion Budionny Filip Golikow Andriej Jeremienko Siemion Timoszenko Aleksander Wasilewski Nikolaj Woronow
 żvsow - cBŃ zwYcĘsTwA
Generał pułkownik Kuzniecow w krajach bałtyckich dowo-
dził dwoma korpusami zmechanizowanymi, przeciwko ktor5rm
walczyła jedna niemiecka grupa pancerna - 63 I czołgow.
Generał armii Pawłow na Białorusi miał 6 korpusow zme-
chanizowanych, przeciwko ktÓ4rm wa|czyĘ dwie niemieckie
gr_upy pancerne - I'967 czo|gÓw.
Generał armii Zukow w Moldawii i na Ukrainie miał 10 kor-
pusow nnecltartizowarrych, przeciwko kior}'m walczyła jedna
niemiecka grupa pancerna - 799 czolgow.
No, chyba geniusz strategiczny zademonstrował tutaj sw j
ta]ent dowÓdczy! NiesteĘ' bezsensownymi marszani Żukow
wykonczył sześćkorpusow, a poźniej wystawit je na ogien
nieprą4'aciela' by ulegĘ całkowitej zagladzie. Pozostałe cztery
korpusy wykr'wawił do cna.
Obecnie wciska się całemu światu, że starcie pancerne w 1943
roku na Łuku Kurskim pod ProchorowĘ było najwięksąrmwhi-
storii drugiej wojny światowej i w całej historii świata.Ale to
nieprawda. Największa bitwa pancerna miała miejsce w dniach
23-27 cznrwca L94I roku w rejonie Dubna, Łucka i Rownego,
gdzie doszło do konfrontacji sześciuradzieckich korpus w zme-
ctranŻowanych z niemiecką 1. Grupą Pancerną Kleista' Radziec-
kimi wojskami dowodzil Zukow. MiaI pekrą przewagę zarÓwno
pod względem ilości'jak i jakości posiadanego r:zbrojenia.
1. Grupa Pancerna miała na stanie 799 czołg w.
Po to, żeby załrz5rrnaĆ taką liczbę czołg w Zukowowi powjnno
było wystarczyĆ na Ukrainie i w Mołdawii 266 czo|gow podob-
nej klasy, co niemieckie. Ąrmczasem Żukow w składzie Kijow-
skiego i odeskiego oW miał 8.069 czołgow, czyh 3o-krobeie
więcej' rnżbyłopotrzebne do obrony.
Sam tylko IV KZmech, ktory Zukow rzucil przeciwko 1.
Grupie Pancernej miał 892 czo|gi, w tym 414 najnowszych
czolgow typu T-34, Kw-l i I{^I-2' Podobnych czołgÓw ani
Hitler' ani nikt w świecie nie miał nawet w projektach.
VIII KZmech mial 858 czo|gÓw, wlączając 171 T-34 i KW.
AI KZmech - 773 czolgl w tlrm 131 T-34 i KW.
){{II llZrnech - 647 czalg w, w tym 31 T-34 i KW.
Cąr to za' mafo? Hitler na żadn1rm froncie nie miał arri jed-
nego czołgu, ktÓry możra by porÓvrnać do czołgÓw radzieckich.
Rażdy z ty ch korp us Ów m ożna, Ś mi ał o u-w aŻać za' pr aw dziw ą
armię pancerną. Podczas wojny mało ktÓra armia radziecka
Bandycka para gra o najwyższą stawkę - panowanie nad rumun-
miała taką liczbę czo|g w. Rownież niemieckie armie pancer-
skimi zlożami ropy naftowej'
ne podczas wojny nigdy nie miaĘ na stanie Ęlu czotgow. UsA,
Hitler i Stalin na karykaturze z początku lat 40. XX wieku.
r61
wrr(TOR SttwoRow
Wielka Brytania, Francja, Japonia, Wochy w tej dziedzinie
nie mogĘ dorÓwnać poziomowi ZSRR i Niemiec, gdyż w swo-
korpusu Waszugin po zakonczeniu bitwy strzelil sobie w leb'
A był Ęlko komisarzem, to nie on przy$otowywał, planował
i dowodził $rm starciem.
Tę bitwę pallcerną przygotowywat' planował i poprowadził
sam Zukow. To on w ciągu czterech dni rzucił w ogien sześć
korpusow zmechanizowarrych, a irrne wykrwawił. Po takiej
klęsce Żukow też powinien się zastrzelić i chociaż częŚciowo
oczyścićsię z hanby. A, ściślejmÓwiąc, najpierw powinien był
zasrze|ić się Żukow' a dopiero pÓŹniej pozostali' kt rzy nie
ponosili za tę hanbę takiej odpowiedzia]ności, jak on'
Ale Zukow wsiadł do samolotu i polectał do Moskwy'
Co zrobiłby wielki Żukow, gdyby miał nie dziesięć korpusow
zmechanizowartych, Ęlko dwa, jak Kuzniecow?
Co zrobiłby wielki Ż:ukow, gdyby przeciwko niemu walczyr|a
nie jedna grupa pancerna, lecz dwie, jak przeciw Pawłowowi?
Dowodzący frontami generałowie Pawłow i Krrzniecow nie
osk-
ff'.*'
wszystko gdzieś.
Sprawa ta wyrnaga dokładniejszej analin1. PowrÓcimy do
niej pr4r innej okazji.
v plan w? A potem nagle otrąrmal niewykonalne dyrekĘwy'
Żur*pl *o;rri. ogłosił: mieliśmymało amunicji' Przesta-
rzale czolgs. Samoloty jak latajace trumny' Wojska skrajnie
wyczeĘarre.
SprÓbujmy zamienić armie miejscami, jak to się c4mi pod_
Wyobraźmy sobie, że na miejscu Armii
ecki Wehrmacht. Ż-e to nie Armia Czer-
ązku Radzieckie$o, a armia niemiecka.
A Wehrmachtowi rozkazuje największy dow dca )o( wieku -
Żukow. Wszystko jest w najlepsąrm porządku: w armii nie-
mieckiej są odporni, dobrze przeszkoleni Żolnięrzę, rnądrn1
dow dcy i Świetrra technika wojskowa. Jakie byłoby to polą-
częrtie wzorcowa armia i na jej cze|e radziecki geniusz?
r62
żuxow - crcŃ zwYcĘsTwA
Możecie to sobie wyobrazić? Dobrze. IdŹmy dalej.
Przed wojną zostają wydane w Moskwie dyrektywy Żukowa:
lotniska przenieśĆnad granice, wprost pod ogien Wrogich
baterii! |rezesll,ir sfuategiczne rownież taml Do samolotow nie-
prą4'aciela nie strzelać| 7-amki z broni zdać do magaąm w!
PrzeciąĆ na granicach druĘ kolczaste! Transzei i okop w nie
kopaćl Miliony Żo|nierzy przerzucić pod same granice. TamteŻ
rozmieścićsztaby, stano'uriska dowodzenia i węzły łączrrości!
Ż-adnych map swojego ter;rtorium wojskom nie dawaćl Najpo-
tężniejsze armie wprowadzić w przycz |ki, kt re wcinaja sie
w terytorium wroga! Żadnych przedsięwzięć bez rozkaz;u
z Moskwy nie podejmować! Nie dać się wciągnąć w Żadne
prowokaq{ ne dzialanial
DowÓdcy wsąlstkich szczeb|i, od plutonu począvłszy, nie
maja pojecia o planach dowÓdztwa' Wszystkie plarry zostaĘ
dostarczone w opieczętowanych kopertach. Za ofułarcie bez
rozkaz:u grozi pluton egzekucSny.
I nagle na tę wzorcową armię spada nieoczekiwany, druz-
gocący atak. Rozkaz Żukowa, by nie dać się wciągnąć w pro-
wokacy'ne działania ozrtaczał, że nie wolno wa|cztJć' Arozkaz
nie podej mowania żadnych przedsięw zięć b ez polecenia ozna-
czal, Że nie wolrro w og le nic robiĆ. Po takich rozkazach
w najbardziej dramaĘcznej chwili nieprą{acielskiej agresji
następuje wielogodzinne milczenie Moskwy. 7-akaz prowadze-
nia wojny wciąż obowiązuje, nie zostaje odwołany.
Co zrobiłaby zdyscyplinowana armia niemiecka w takiej sy-
tuacji? Czy by|oby jej lŻej, niż Armii Czerwonej w dniu 22
czerwca 1941 roku? Czy almia niemiecka od razu zaczęlaby
wygrywać' gdyby żaden generał ani oficer nie mial żadnych
w ktÓrych Żllkow wymaga atakowania bez żadnego prz5rgoto-
wania. Atakowania w sytuacji, kiedy nie wolno tego robić.
Atakowania na ślepo'
W ktÓrych wTęcz znuszał do nabicia się na niemiecĘ pikę.
Czy po tyrrr wszystkim ktośjeszcze odwaĘ się powiedzieć,
że Żukow to geniusz? Czy po Ęrm wszystkim ktośjeszcze
odwaĘ się winić Armię Czerwoną za to, że Ż|e walczylla?

Rozdzial 13
Jak Żakow ratowal Moskwę
Żukotu znącznie bardziej Lubił tL:ładać, niż kterotuąc.
W ciężkich chwilachjego podkomendninie mogttliczgć na
dobre słotuo ani usparcie ze strong stoojego dotu dcg
i tou;arzgsza broni.l
Mąr s ząłek Ztl:iązku Radzteckiego Rokossorosłj
I jących wojsk niemieckich było możliwe tylko jedną linią kole-
Mi."iu"" poprzedzajace wybuctr wojny oraz czerwiec i li-
piec 1941 roku są na tyle istotne, że nie da się ich opisać
w kilku rozdzialach. Na ten temat powstarrie odrębna książka.
Wroćmy teraz do sierpnia 1941 roku, przenieŚmy się w okolice
miasta Jelrria. Tutaj w sierpniu i wześniu1941 roku Front Od-
wodovryr pod dowodztwem Zukowa przeprorvadzil pierwszą w tej
wojnie udarrą ofensywQ. Ttrtaj narodziła się tadycja gward!{ska.
Za wytrwałośćw obronie i zdecydowanie w ataku oraz za zbioro-
we bohaterstwo i męstwo wszystkich żołrlierzy'roo. i 127. DyWi-
{a PiechoĘ 24. Armii Frontu odwodowego zostahirprzerniano]Ma-
ne odpowiednio na I'i2'Dl.vvwję PiechoĘ Gwardii.
Bitwa pod Jelnią - to pierwszy triumf Armii Czerwonej
w wojnie z Niemcami hitlerowskimi' Do tego przyczynl się
Żukow' Trzeba mu to prn1znać.
Ale co tak naprawdę wydarzyło się pod Jelnią?
Czołowe oddziaĘ 2. Gnrpy Pancernej Guderiana przełama-
ły radziecką obronę i 19 lipca 1941 roku zajeĘ Jelnię. Niem-
com udało się uchwyciĆ dobrze umocniony pr4rczÓ|ek' ktÓry
rnia| szczeg |ne znaczenie _ był skjerowany w śtronęMoskwy.
1 żurnal'', nr 2/I99o' s. 50
',Wojenno-istoriczeskij
r6'4
Żtltow - crcŃ zwYcĘsTwA
PrzezniecĄr miesiąc 2. Grupa Pancerna tocąrła walki na linii
od Brześcia do Jelni, pokonując odległośćokoło 7oo km. od
Moskwy dzieliło j4 zaledwie 3o0 km. Gdyby czołgi Guderiana
posuwaĘ się nadal z taką prędkością,to do ro$atek Moskwy
dotarłyby w ciągu dwoch tygodni' Występ jebeienski miał być
rubieżą wfrŚciową do ataku na stolicę' W wyniku krwawych
bojow w sierpniu i na początku wrzeŚnia Zukowowi udało się
j4 zniszcryć. Wielkośćjego cąmu ukazuje nam się w całej
okazałoŚci. A jednak...
A jednak, po bliżsryrn zapoznaniu się z faktami, jesteśmy
zrnuszeni trochę inaczej ocenić owczesną sytuacjQ.
Podchodząc pod Jelnię 2. GPanc Guderiana wysforowała
się daleko naprzÓd. Jej flanki były odsłonięte, tyiy zagroŻone.
Rezerw nie było. Wojska potrzebowaiy odpocąmku i uzupeł-
nienia zapasow, sprzęt wymagał napraw. Brakowało czołg w,
silnikow, środkow transportu, amunicji, częŚci zamiennych.
A co najważniejsze _ Guderianowi brakowało paliwa. Tak więc
Moskwa nie była wtedy bezpoŚrednio zagroŻona. Guderian
musiał zaczekać na dostarczenie mu wszystkiego, co było
niezbędne do przeprowadzenia ataku' 7-aop atrzenie naciera-
jową Minsk-Smolensk-WiaŹma-Moskwa, wowczas mocno za-
groŻoną i w znacznyrn stopniu uszkodzoną.
Ale nawet gdyby Guderian miałwszystkiego pod dostatkiem,
to i tak uderzenie na Moskwę bylo wtedy dosyć ryzykown)rrn
przedsięwzięciem. od połnocy 2. GPanc zagrarŻaty wojska ra_
dzieckiego Frontu Połnocno-7-achodniego, |iczące okolo poł mi_
|iona Żolnierzy, setki czołgow i Ęsiące dział. Wojska teso frontu
same nie byĘ narażone na żadne niebezpieczenstwo, ponieważ
znajdowały się na terenach wyiryny Wałdajskiej, niedostęp-
nych dla niemieckich czołgÓw. Natomiast od południa, ze stro-
ny Kijowa, Konotopu i Brianska, cala 2. GPanc oraz jejjedyna
kolejowa droga zaopatrzeria, by|a zagroŻona przez wojska
Frontu Zachodniego oraz Brianskiego, liczące ponad milion
Żołrierzy, Ęsiąc czołg w i pięÓ tysięcy dział'
Niemieckie dow dztwo stanęło wobec dylematu w z-asad,zie
nie do rozstr4rgnięcia: uderzać na Moskwę, cąr najpierw roz-
bić zgrupowanie wojsk radzieckich pod Kijowem? Gude5ian
i wielu innych generałow skłanialo się ku temu, żeby iśćna
Moskwę. Hitler uważal, że atak na Moskwę, to wkładanie
głowy w potrzask' Nie można :udęrzać na Moskwę, mając na
prawej flance tak potężne zgrupowanie wojsk radzieckich.
165
WIKTOR SI'WOROW
Rubież obronna wojsk radzieckich w rejonie Kijowa oparta
była na potężnej ptzeszkodzie wodnej _ Dnieprze, oraz Kijow-
skim Rejonie Umocnionym. W tej sytuacji atak frontalny nie
rokował powodzenia. Jednak 2. GPanc Guderiana, przebiwszy
się daleko na wschod, zagraŻa|a prawej flance kijowskiego
zgrupowania i mogła :uderzyĆ na jego tyĘ.
2l sierpnia 1941 roku Hitler rozkazal t5rrnczasowo wstrzy-
mać atak na Moskwę, a zamiast tego uderzyć na południe
i oWążqrć wojska radzieckie pod Kijowem. Operacja ta została
przeprowadzona. W kotle kijowskim wojska niemieckie wzięły
do niewoli okolo 665.000 żo|nierzy i oficerÓw radzieckich' zdo-
byĘ 88a czolgi, 3.I78 dzial, setki tysięcy ton amunicji, paliwa,
częścizamiennych i Ą'wności.
il
Na x..*ru snuto rożne domysĘ na temat plan w Hitlera
na przełomie lata i jesieni 1941 roku. Szef Sztabu Generalne-
go Żukow jak zwykle wszystko wiedział, wszystko rozumial
i wszystko przewidzial. A głupi Stalin nic nie wiedział, nic nie
rozumial i niczego nie przewidział. Sam Żukow opowiada, że
29 lipca zadnxlonlł' do Stalina i poprosił o prą{Qcie w celu
z|oŻeria pilnego meldunku. oto, co zameldował:
"Na moskiewskim kierunku strategicznym
Niemcy w naj-
b|iŻszych dniach nie będą mogli prowadzić dzlałran zaczepnych,
ponieważ ponieśli zbyt wielkie straĘ' Nie mają tutaj wielkich
strategicznych odwodow w celu ubezpieczenia prawego i lewe-
go skrą1dła Gnrpy Armii ,,Srodek''; na kjerunku lenipgradz-
kim, bez dodatkowych sil Niemcy nie podejmą proby zdobycia
Leningradu, aby połącą1ć się z armią fir1ską' a następnie skie-
rować na Moskrvę...''.2
Żr;.kow rzekomo powiedzial Sta]inowi: Hitler nie uderz1r teraz
na Moskwę, ani nie będzie szturmował L,eningradu. Teraz jest
ilnlae zagroŻenie: wojska niemieckie zapewne uderzą na tyły
Frontu Pofudniowo-Zachodniego, utrz,ymujacego rejon Kijowa.
Dlatego trzeba jak najszybciej wyprowadzić wojska z okolic
Kijowa za Dniepr.
Stalin: -A co z Kijowem?
Żukow: - KijÓw trzeba będzie opuŚciĆ.
Wtedywłaśniemiala ponoć miejsce owa s\mnawymianaz.dan.
Stalin: - Co za bzdura!
2 Żtlkow' op' cit., s.294'295.
r66
Żvrow - cmŃ zwYcIF/sTwA
Zukow: _ JeŻeli uważacie, że ja' jako szef Sztabu General-
nego, jestem zdo|ny do wygłaszania Ęlko bredni, to nie mam
tu co robić. Proszę o zwolnienie mnie z tego stanowiska i skie-
rowanie na front.
Doniesiono narn, Że taka rozmowa rzekomo miała miejsce
i w jej w1miku Stalin odwolal Żukowa ze stanowiska szefa
Sztabu Generalnego i mianował go dowÓdcą Frontu odwodo-
wego. I właśniedowodząc Frontem odwodowym Żukow prze-
prowadził bĘskotliwą operacje zaczeprrą pod Jelnią.
ZwrÓĆmy uwa$Q na następującą okolicznoŚÓ - Hitler się
wahał: uderz5rć na Moskwę, czrl na Kijow? oba warianty byty
rownie kuszące. Z jednej strony Moskwa, bezbronna, w odle-
głościzaledwie 3oo kilometr w. Z drugiej strony, jeże|i zawrÓ-
cić pod Kij w, można bez większego wysilku rozbić milionowe
zgrupowanie wojsk radzieckich' Co zatem wybrać?
Warto zauwaĘć' Że obaromłiązaxia były w rown5rm stopniu
skazane na porażkę. Gdyby Hitler w sierpniu uderzył na Mosk-
wę, to przed porąjesiennych deszcz5r n1e zdłjrylby zdobyć Ukrai-
ny' Wtedy o Ukrainę tłzęba było walcąlć jesienią i zimą. Gdyby
natomiast uderzyl na Ukrainę, wtedy przed porą deszczową nie
zdobyłby Moskwy i bitwa o nią r wnieŻ prrrypadlaby na jesien
i zimę. Zadnaztych możliwościnie uchroniłaby wojsk niemiec-
kich od kampanii zimowej - walki w błocie, mrozie i Śniegu.
ZreszĘwojna i tak zaczęła się przeciągać i nie bylo widokow na
rychłe zwycięstwo Niemiec. A jesz-cze planowano przecieŻ zlo-
bycie trningradu! Niemcy nie chcieli rownieŻ zostawić Stalinowi
Kr5łnu. Krym był bazĄ radneckiego loheictwa, ktore przyrnie-
rzało się do bombardowania rumunskiego zap|ecza- naftowego
III Rzeszy. Hitler zdawal sobie z tego sprawę.
Oba kienrnki ataku byĘ rownie kuszące - i w rown5rm sto-
pniu nie rokujące szans na szybkie zwycięstwo. Prawdopodo-
bieristwo wyboru każdej opcji było idenĘrczne, dlatego tak
tnrdno było przewidzieć, na co zdecyduje się Hitler.
Dzisiaj już wiemy, że po dfugich wahaniach i sporach Hitler
podjął ostateęzną decyzje dopiero 21 sierpnia: Moskwy na
razie nie atakować, skierować się na południe, na Ęły kijo-
wskiego zgrupowania wojsk radzieckich. Ale geniatrry Ż:ukow
(jeżeli wierąrć jego pamiętrrikom) juŻ 29 lipca dokladnie wie-
dzia|' jaką decyzje podejmie Hitler. I rzekomo meldował Sta]i-
nowi: nie uderzą na Moskwę, leczna Kijow.
Biedny Hitler, 29 lipca l94I roku pogryzal paznokcie, nie
wiedząc, na co się zdecydować: Moskwa' cąr Kljou/? I nawet
L67
wtToR slrwoRow
nie domyślałsię, że wielki Żukow z odległościpÓłtora Ęsiąca
kilometrow odczytaljego myślitrzy Ęgodnie wcześniej,nim
zawitaĘ w jego, Fuhrera, glowie.
D III
I rąrpuśćmy,Że to, co stało się pod Jęlnią odbyło się tak, jak
mowią a$itator4l. Zalożmy, że była to pierwsza podczas tej
wojny udana operacja zaczepna wojsk radzieckich, zbiorowy
heroizm, narodziny radzieckiej gwardii - a wsąystko to za
sprawą Żukowa, organizatora i inspiratora owego czyry\).
PostawmyJednak pytanie: w jakim celu? Komu i po co po-
trzebna była ofensywa pod Jelnią?
Cofnrjmy się do prognoz Żukowa z 29 |ipca 1941 roku. Żu-
kow ponoć zawczasu wiedział, że Hitler nie uderzy na Moskwę,
Że p jdzie na Kijow. Podobno za te właŚnie przepowiednie głupi
Stalin odwolal go zr stanowiska szefa Sztabu Generalnego.
Dobrze, zal Żmy że tak było.
T er az pr Ąrąlj my się działaniom Żwkow a' Pr zez p |tor a rrrie-
siąca szturmuje występ jelnienski, bo jest to przyczclek do
ewentualnej ofensywJr na Moskwę, chociaż sam ponoć wie, Że
w tym momencie nikt na stolicę uderzać nie ?arruierza.
Ztlkow rzekomo przepowiedział, że nasĘpi atak na tyty
wojsk broniących Kijowa. I takie uderzenie faktyczrrie nasĘpi-
ło. W kotle kijowskim ginie sześćarmii. SiĘ Guderiana też są
na wycze{paniu. Guderian oPisuje, ż,e musiał rzucić do boju
ostatrrie rezęf,łIy - kompanię ochrony sztabu. W rezerwie nie
miał już ani jednego żo|nierza.. Żukow nie powinien byl więc
tracić czasu na zbędne atakowanie występu jelnienskiego, za-
miast tego naleźałomontować linię obrony totalnej' Dywizje,
ktore wydostały się z oku:Ęenia, należałoskierować do pomocy
armiom, zamkniętym w kofle kijowskim. SĘ Guderiana były
na wyczerpaniu. Czasem żdźblotrawy możc przetrącić grzbiet
wielbłąda. Gdyby Żukcxry prąrnajmniej częściąswoich dywizji
udern1l na tyły 2. GPanc, to największe zw5lcięstwo Guderiarra
pod Kjjowem, mogłoby się obrocić w największą jego klęskę.
2. GPanc rozciągnęla się na ogromnym obszanzę,jej skrzydla
i ĘĘ nie miały zadnej osłony. Zprzodu cz.olg;, z.a nimi _ niezliczo-
ne kolumny służbtylovrylch: lazarety polowe, bataliony remonto-
we, bezkresne kolumny transportowe z paliwem i amunicja, ku-
chnie poJowe itd. Wszystkie sąwuątkowo tatwym celem. Ale bez
Ędt sfużb grupa pancęrna nie może frnkcjonować iwalvyć.
To dopiero okazja dla Żukowa| IJderz5rĆ na tyty Guderiana!
r68
ii;
I Żvtow - cIEŃ zwYcĘsTwA
Zllkow sam przepowiedzial, Że najb|iinzyn celem Hitlera
jest Kijow' a nie Moskwa. I oto toczy się bitwa o KiJÓw. Wojska
niemieckie opadaja z sił, są na granicy wyczerpania. Nie mają
rezerir, utrudniona jest dostawa zaopatrzenia. A Zukow wy-
daje się tego nie dostrzegać. Żukow szturmuje niemieckie
okopy pod Jelnią, nadaremnie przelewa krew żołnierzyw imię
nikomu niepotrzebnego vrystępu jelnienskiego.
Jedno z dwojga. Albo Zukow nie przewidział, że Hitler ude-
rzy na Kijow i dopiero po wojnie wszystkim ogłosił swoje przy-
pluszczerlia. W takim w5padku jest kłamcą.
Albo Zukow istotnie miał nosa, że Hitler zsft ci swoje woj-
ska na KijÓw' lecz mimo to bezsensownie tracił si\r na drugo-
rzędn5rm odcinku, kiedy w kotle kijowskim ginęty Ęsiące żoł-
nierzy radzieckich, a nawet niewielka pomoc mogła diame-
tralnie odwrocić sytuację na korzyśćArmii Czerwonej' W t5rm
prą,.padku Żukow okazalby się nieudolnym kapralem, nie-
zdoln1rm do podejmowania właściwychdecyzJi nawet w oczy-
wistej dlan sytuacji.
ncerna C,ra..i"-*
zdoby|aJelrrię, po cąrm przeszłado obrony. Zukow od począt-
ku sierpnia nieprzerwanie szturmował jej pozycje. Wiadomo,
żebez żadnego skutku. TJłn samym prryczynił się do śmierci
niezliczonej ilościswoich Żolnierzy, w żaden sposob nie szko_
dząc Guderianowi' Nie ma nic głupszego niż szturmowanie
dobrze umocnionych poąycji, na ktorych okopał się silny nie-
prą[aciel. Takim szturmem bezsensownie uśmierca się włas-
nych żolnierz1r' Nawet jeżeli spodziewano się natarcia na Mo-
skwę z występu jelnier1skiego, to i tak nie bylo potrzeby go
szturmować . Trzeba było natomiast organżować obronę prze-
ciw ześrodkoulan]En tam siłom nieprą{aciela.
Weżrny prqr|dad. W 1943 roku nadeszĘ informacje, Żewoj-
ska niemieckie przygotowują ofensywę z okolic orła i Biało-
grodu. Cz1r z tego wynika, że wojska radzieckie naĘchmiast
miaĘ uderzyć na orzei i Białogrod? Bynajmniej. Skoro z tych
rejonÓw spodziewany jest atak nieprą{aciela, to oznacza', Że
nieprą{aciel na t5rm kierunku zgromadzi| duże siĘ. Dlatego
nie należało atakować jegopozycji, Ęlko przygotowywać obro-
nę: kopać rowy przeciwczo|gowe, kłaśćpola minowe, okopy-
wać się' budowaĆ schrony, prąlgotowywać zapory przeciw-
czolgowe i zasadzkl. Jeżeli nieprą{aciel jest silny i szykuje
169
WIKTOR SI'WOROW
atak na danym kierunku, niech natknie się'na naszą obronę.
Niech polamie sobie zęby na naszych umocnieniach.
W 1943 roku Hitler upierał się, żeby ściąćŁuk Kurski, gdzie
rozrn|eszczone były zrvaczące sity Armii Czerworrej, ktore prąr-
gotowaĘ tam obronę nie do ruszenia. Ta operacja Hitlera
wykrwawiła najlepsze jednostki Wehrmachtu.
Żwkow to strateg tegoż samego polaoju, co Hit]er. Żtlkow row-
nieŻzaczynalod kaprala i do konca dni swoich pozostal menta]-
nie kapralem, bez względu na pagony marszalkowskie. Zukow
widzi występ jelrrienski, gdzie, wedfug niego, zrrajduja się siĘ
zdo]rre uderzyĆ na Moslovę. Cz'Jh potęnrc siły' I Zukow wydaje
rozkaz natarcia. Pięć atakow dzienrrie! Dziesięć! Hura-a-a!
Przeciwnik siedzi w okopach' nie widać nawet hełmow. Strze-
la, spokojnie celujac. A nasi żo|rierze atakuja w14prostowani.
Muszą strzelać w biegu. DŹrnga1ą zapas amunicji i granatow,
tracą oddech z powodu s4rbkiego biegu. Nie mogą celować.
I w ogole, do ko$o mają strzelać, skoro Niemcy są okopani.
Niemieccy snajperzy i karabiny masąmowe koszą radzieckie
tyraliery jedną po drugiej. Nie szkodzi! Ludzi mamy pod dostat_
kjem! Ponowić atak! No, jeszcze taz! I jeszcze|. Jeszłze|'
Przez cah1r sierpien I94I,bez chwili przerwy, Żukow sztur-
mował lvystęp jelnienski. Wykrwawił tam najlepsze formacje
'Armii Czerwonej. To właśnieresztki dwoch dywizji' ktore oca-
lały po niezliczonych szturmach, o|łrymaĘ we wrześniu Ętu-
ły gwardyjskie.
Jelrri broniła nie tylko piechota, była tam r wnież 2. GPanc,
co stanowiło jedną czwartą niemieckiej potęgi pancernej. Nie
ma chyba nic straszniejszego, niż rzucić piechotę wprost na
okopane czo|gi. Czołgi w obronie są nie do pokonania' Nad
ziemię wystaje tylko zamaskowana wieŻa. Ale nawet gdyby
była odsłonięta, nie jest w nią łatwo 1u:afić. Zresztą trafienie
rzadko kiedy daje jakikolwiek efekt. Zaloga okopanego czolgo
jest chroniona pancerzem, walcz5r w komfortowych wręcz wa-
runkach. Biegnąca w polu piechota Żukowa stanowi łatwy
cel. Podobnie nacierajacy czołgjest dla czolgu okopanego bar-
dzo łakomym kąskiem. Atakujcie' wojska Żukowa, atakujcie
hurmem! Im więcej was, Ęrm lepiej! Wszystkich rozwalimy...
21 sierpnia Hifler wydał rozkaz o potajemnym wycofarriu 2.
GPanc z występu jeLeienskiego. Grupa wykonała rozkaz i zaata-
kowala Konotop, następnie Łochwicę orazŁyĘ radzieckiego zgru-
powania pod Kijowem' Głęboko na tyłach wojsk radzieckich 2.
GPanc Guderiana polączy|a się z 1' GParrc Kleista, zamykając
170
żuxow - cIEŃ zwYcĘsTlvA
pierścien okrążenia wokoł radzieckiego Frontu Pofudniowo-Za-
chodniego. Było to największy kociol w dziejach wojen.
Wycofujac się Guderian zostawił na występie jelnieriskim
tylko kilka słabych dywizji piechoĘ, bez czolg w i prawie bez
arĘlerii. I ten opustoszaty rejon Żukow znowu zaczą| sztvr-
mować. Dzien po dniu. Ędzien po Ęgodniu' Bez odrobiny
litościdla własnych żolnierzy.
Żwkow w koncu zdobył występ jelnienski' Ale było to raczej
wlparcie wojsk niemieckich, a nie ich pogrom. Niemieckie dy-
wizje piechoĘ po prostu wycofały się z przyczÓłka, zawalonego
ciałami radzieckich Żo|nierzy' Opuszczaj4c go wojska niemiec-
kie zostawiĘ po sobie pola min przeciwpancernych i przeciw-
pie chotnych. Wadą nieprzerwanych
-
atak w j est to, że przeciw -
nik poznaje metody walki, jakimi kieruje się atakujacy. JeŻelri
na danym kierunku w ciągu pÓłtora miesiąca przeprowada|
127 nieudanych atakow' to znac4r, że nadal. będzie przebijać
głową mur w tym sam}rrn miejscu'
Wojska niemieckie na wszystkich frontach posuwaty się
naprzÓd, więc miny przeciwpiechotne i przeciwpancerne nie
byty im przydatne. A z występu jelnienskiego Niemcy pod
naciskiem Żukowa stopniowo się wycoĄrwali, więc miało sens
właŚnie tu je wykorzystać. Tak też się stało. PrakĘcznie caĘ
zapas min, jaki posiadała armia niemiecka, został zuĘLy na
Ęrm odcinku. I właśniepo Ęch nieprzebytych polach mino-
wych rwaĘ się naprz d dywizje Żukowa, niszcząc same siebie
i nie cąrniąc szkody nieprą{acielowi.
Zadajrrry sobie pytanie: co Zukow wiedział o przeciwniku
znajdujacym się w występie jelrrienskim?
JeŻeli uważal, że jest tarr^ 2. GPanc, a mimo to rozkazal go
szturmować, to znaczy, Że byl^ zbrodniarzem. Rozkaz frontal-
nego ataku na czolgi - jedną cn'lartą niemieckiej potęgi pan-
cernej - okopane na pozycjach obronnych, to zbrodnia' Jeśli
natomiast sądził, że na występie jelnienskim nie ma czołgÓw
Guderiana, kt re zagraŻaĘby Moskwie, to szturmowanie pol
minowych byto podwojną zbrodnią.
Gdyby 2. GPanc tam nie było, to obowiązkiem Zukowa było
naĘchmiast dowiedzieć się, gdzie jest i co zamierza''Ęrncza-
sem zanim jeszcze Ż:ukow zaczął szturmować Jelnię, podsta-
wowe sĘ 2. GPanc przystąpiły już dij likwidacji sześciuarmii
osaczonych w kotle kijowskim.
Dalej wydarzenia romłljałysię następująco. Wojska nie-
mieckie, wśrÓd nich 2' GParrc, rozgromity sześćarmii radziec-
177
w'rr(ToR sttwoRow
kich' wzięły do niewoli niezlriczonerzęszejencÓw i niebywałe
trofea, po cTym zawrÓciĘ w kierunku Moskwy' Pod koniec
września1941 rozpoczęło się natarcie na stolicę ZSRR. Nie-
mieckie grupy pancerne doskonale radziĘ sobie bez występu
jelnienskiego. Był im niepotrzebny. Z powodzeniem zaatako-
wali na innych kierunkach i ponownie zna|eżli się na przed-
polach Moskwy.
Jelnia, ktorą Zukow szturmowal przez ponad miesiąc, pła_
cąc 7A' jej zdobycie morzem krwi radzieckich Żołnierąr, poddala
się bez walki. Front odwodowy, ktÓrym do niedawna dowodził
Żwkow, dosta_ł się w okrążenie i zosta] rozgromiony. Powod był
oc4rwisty: pod dowÓdztwem Zukowa FYont nie przygotował się
do odparcia ataku, Ęrlko bezsensownie szturmował Jelnię.
W walkach o występ wojska FYontu odwodowego zostaĘ zna-
czrie przetrzebione i oslabione, straciĘ niewyobrażalrrą ilość
amunicji i zostaty praktycznie z goŁymi rękami. Wtedy właśnie
dostaĘ się pod uderzenie niemieckich dywiai' Trzy Ęgodnie
po niepotrzebn1'rn zwycięstwie pod Jelnią triumf Żukowaprze-
mienił się w spektakullrrną klęskę całego Frontu odwodowego,
Gdybyw sierpniu i na początku września Żukow sprobował
uratowaĆ sześćarmii z kotia kijowskiego, w wczas ir:aczej
potocryĘby się losy wojsk w okolicach Jelrri. Gdyby Zukow
nie szturmował Jelni, lecz siłą kilku dywizji uderąlł na tyĘ
Guderiana, wtedy walki pod Kijowem przeciągnęĘby się do
paŻdziernika i listopada. w tym prąrpadku wojska Ż:ukowa
pod Jelnią miaĘby czas na przygotowanie obrony. Poza tyrn
rownież sam nieprą{aciel po krwawych bojach o Kijow byłby
już poważnie osłabiony. No i pr4lsĘpiłby do ataku na Mosk-
wę nie z koricem września, |ecz d:użo b|iżej zimy. Może nawet
w ogÓle by nie przystąpił.
Ale Żukow w sierpniu i wrześniu n1e przyszedl z pomocą
ginącym w okrążeniu pod Kijowem. Dlatego naĘrchmiast po
rozgromieniu kijowskiego zgrupowania wojsk radzieckich
przysz|a kolej na Front Odwodowy. Wojska, kt rymi dowodził
Żukow same dostaĘ się w potrzask.
Co prawda sam Żukow uniknął okrążenia. Mial szczęście:
jeszcze przed niemieckim atakiem na Moskwę, Stalin skiero'
wał go do Leningradu' W przeciwnym razie wcina]by więzien-
ną karrnę w niemieckim oflagu, tak jak setki Ęsięcy Żolnierry
i oficerÓw Frontu odwodowego, ktorych skazal na niewolę
i śmierćabsurdalnymi atakami na Jelnię.
L72
Rozdzial 14
Jak zakoitczyla się ,,klęska
Niemc w pod Moskwą"?
W 29' Armtt zostąło 6.000 LudzL [...] WgczerpaŁa się
.. a
amunicja i żgusność.2bŁnierze zaczęLi umierać z gŁodu.L
y innymi t"f.", ZI
ocalil Leningrad.
Zaczxijrny od tego, Że przez dwa stulecia rosfiscy carowie
forĘrfikowali tereny wokÓł Petersburga. Zlobycie miasta sztur-
mem było niemożliwe, to bylo najlepiej umocnione miasto na
świecie. Na dodatek, latem oraz wczesnąjesienią l94I roku do
Leningradu przeniesiona została cała Flota Bałtycka. W okoli-
cach Irningradu skoncentrowano niesĘchane siły - 360 dział
artylerii morskiej, w tym 2o7 nadbrzeżnej i l53 okrętowej. Ta-
kiej potęgi nie było w żadnej innej bazie wojskowej w czasie II
wojny Światowej'2 Mowa tu nie o artylerii polowej, lecz mor-
skiej. Przeważnie byĘ to dnała dużego kalibru. Armia niemiec-
ka nie miała aĄrlerii o porÓwnywaLeej sile ognia' kt rą mogła-
by przeciwstawić artylerii radzieckiej.
opr cz tego Irningradu broniły cztery arrnie: 8.,23'' 42. i55.
Ich obrona opierała się na potęanej sieci rejonow umocnionych.
Nieba nad lrningradem strzegł korpus Wojsk obrony Po-
wietrznćj.,,Najwyższa koncentracja artylerii przeciwlotniczej
przy obronie Moskwy, Leningradu i Baku byla 8- lo razy więk-
l ,,Wojenno-istoriczeskij ŻurnaJ", nr 2/ L995' s. 17.
2 ,,Wojenno-istoriczeskij żurnał'', nr 6/|973, s.37.
L73
WIKTOR SIIWOROW
sza' leiŻ podczas obrony Berlina i Lond1mu.''" Poza t1'rn nieba
nad Leningradem broniła artyleria przeciwlotnicza okrętÓw
wojennych.
Leningradu broniło też lotnictwo FloĘ BałĘckiej i Frontu
Leningradzkiego.
Szturmowarrie Leningradu byłoby szalenstwem. I Hitler na
takie szaleristwo się nie zdecydował.
Prą'rpomnijmy sobie jeszcze raz prognozl, Z:ukowa, ktÓre 29
lipca 194l roku przedstawił Stalinowi: "Bez dodatkowych sił
Niemcy nie podejmą proby zdobycia Leningradu, aby połączyć
się z armią finską''.n Z pamiętrrikÓw Żukowa wyrrika wprost:
Leningradowi nie groził szturm. Po lipcu sytuacja się zrnieni-
ła: liczebnośćwojsk niemieckich pod Leningradem nie zwię-
kszyta się. Wręcz przeciwnie, zmniejszyła się. I to znaczrtie.
Gł wna siła uderzeniowa, ktora szla na l,eningrad to 4.
Grupa Pancerna generała Ericha Hoepnera. Zukow otrzyrrral
rozkaz, by udać się do Leningradu. A Hoepner otrryrna|roz-
kaz przeniesienia 4. GPanc z kierunku leningradzkiego na
moskiewski.
W powieściCzakowskiego ,,Blokada" opisany jest moment
pierwszej narady, jaką przeprowadzl| Z:ukow w sztabie Frontu
Leningradzkiego. Dzwoni telefon, ktośWrycz5r do słuchawki:
- pobiegl szturmowi' kt rego... niemieckie dowÓdztwo nie pla-
Niemcy!
Wszyscy obecni wpadaja w panikę, i tylko nieporuszony Zu-
kow pyta spokojnie:
- Jacy Niemcy'T
Nikt ze zgrornadzonych nie rozumie spokoju Ż:ukowa: prze-
cieŻ trzeba natychmiast przedsięwziąć jakieśśrodki, Żeby za-
trrymać hitlerowc w' ktor5rm udało się przerwać linię frontu.
Lecz okazuje się, że spokoj Żukowa spowodowany jest Ęm, że
dobrze rozumie sytuację. Wie, że Niemcy nie maja wystarcza-
jących sił, żeby przeprowadzić sztltrn. Dlatego jest spokojny.
PowieśćCzakowskiego, to fikcja literacka. Ale pytanie po-
stawione jest wlaściwie: ,,Jacy Niemcy?''.
SiĘ niemieckie były zdecydowanie niewystarczające do
szturmu Leningradu. Po przeniesieniu 4. GPanc na kierunek
moskiewski' pod l,eningradem nie pozostał ani jeden niemiec-
ki czolg' Zaterrr szturmu nie należało się obawiać. A więc, nie
rrroŻna prąrpisywać Żukowowi zasługi ocalenia miasta'
3 Sotuietskqjauojennojo.etrcykłopiedlja op. cit., t. 1, s. 289.
a Żukow, op. cit., s. 296.
174
Żunow - cIDŃ zwYcĘsTwA
I jeszczejedno' Gdy mowimy o obronie Leningradu, naleĘ
zastanowić się nad Ęrm' w jaki sposob wrog się tam znalaz|.
Jak to się stalo, że lotniska Frontu Polnocno-Zachodniego
znalazĘ się przy samej granicy, tak blisko, że rozjechaĘ je
gąsienice czoigÓw Hoepnera i Mansteina? Jak to się stało, że
ani jedna dywizja Frontu PÓ|nocno-Zachodniego (i wsąrstkich
irrnych frontÓw) nie poŚpieszyła z odsiecz{ Jak to się stało,
że mosty nad Niemnem i DŹviną wpadły w ręce wroga? Jak
to możliwe, że forĘrfikacje Pskowskiego i ostrowskiego RU nie
byĘ obsadzone Przez za|ogi i zostaĘ z rnatszv zajęte przez
nieprą{aciela? CzyŻ szef Sztabu Generalnego, generał armii
Ż:ukow nie powinien był ponieśćodpowiedzialnoŚci za te kom-
promiĘące zdarzenia?
A skoro tak, to za jakie zasługi śpiewamymu pieśnipo-
chwalne?
Pieśnipochwalne śpiewamyza to, Że Żukow przez swoje
przedwojenne planowanie, przeŻ swoje rozkazy w pierwszych
godzinach i dniach wojny postawil wojska FYontu Potnocno-
-Zachodniego i innych frontow w sytuacji, ktÓra skaą1wała je
na rozgromienie. Swoim dzialaniem Z:ukow otworzył wTogowi
droge do Leningradu. Zaśkiedy wrÓg wycofał głÓwną część
swoich wojsk spod lrningradu, Żukow swoją obecnościąza-
t'
nowa:ło.
A O" Leningradzie - Moskwa.
Pewien zrrarly generał okrzyknął Żukowa geniuszem za to,
,1
il
rl Że ten ,,zatz5lrna| pułki faszystowskie pod murami Moskruy''.
i Mocno powiedziane. Jednak dokumenĘ niemieckie wskazują
na to, że a;.rnia niemiecka dowlokła się pod mury Moskrn5l
resztkami sił. Była już wyczerpana i wykrwawiona nieustan-
nymi walkami, dlatego zatrrymala się sama, niezależnie od
kontrofens5nn5r Armii Czerwonej, a nawet na kilka dni przed
jej początkiem. ofensywa armii niemieckiej na Moskwę za-
chĘsnęłasię w rzekach, rozlewiskach i jeziorach knxri Żo|nie-
rzy Ar rn11 C zer_won ej . Wiel omie się czne rtiepr zerwan e bitwy wy-
czerpały siĘ Wehrmachtu. Najpełniejszy obraz rozlltoju armii
niemieckiej w okresie przedwojenn;rm oraz w trakcie wojny
przedstawił generał maj or Muller -Hillebrandt w pracy,Ąrmia
lądowa Niemiec, 1933-1945". Wystarc4l przeczytać jedną
stronę, żeby ocenić stan wojsk niemieckich po bitwie o Kijow.
L75
WIKTOR SIIWOROW
Jesienią 1941 roku niemieckie dy'wizje pancerne dysponowa-
ły 35o/o swojej początkowej zdolrrości bojowej, ,,Dlatego w opera-
cjach powinna byta nastąpić przerwa. [...] Nasze wojska są
o krok od całkowitego wyczeĘania zasobow materialnych i lu-
dzkich. [...l Zdo]nośćmanewrowa i sĘ ofensyvwre naszych
wojsk wyczerpały się. [...] Najlepsze, na co możemy \czyĆ, to
podciągnięcie pokrocnego skrzydła pod Moskwę i zajęcie przez
2. Grupę Parrcerną za'kola oki, na p łnocny zacht;d od Tuty."s
' Jak zatem widać, nie było wielkiej r żnicy, czy Żukow poja-
wiłĘsię pod Moskwą, czy teŻ nie'
Po drugie' nie można nie zgodzić się z ochroniarzęrn Stalina'
ktory slusznie stwierdził: 'Żukow miat zbyt wysokie mniema-
nie o sobie i czasami tracil samokonfoolę. Co miało ozrtaczać,
Że nie podda Moskqź Kwatera Głowna Naczelnego DowÓdz-
tvla przerzuciła na Front Zachodni 39 dywizji i 42 brygady
zUra|u, Syberii i Kazachstanu. Bez nich nawet chwała genial-
nego Żukowa przepadłaby bezpowrotnie''.6
A po trzecie, naleĘ powt rzyć to samo pyŁanie: w jaki spo-
sÓb' z cą4'ej winy pulki niemieckie pojawiły się pod murami
Moskwy? Jakim cudem ,'marszałek zwycięstwa'', majac 36-
-krotnie więcej samolotÓw' niż potrzeba bylo do obrony, wpu-
ścilwroga na swoje terytorium? I w jaki sposÓb genialny do-
w dca znalazł się pod samą Moskwą?
Aby zatrzyrnaĆ tłzy tysiące niemieckich czołg w na samej
granicy i nie pozwolić im wtargnąÓ na terytorium 7'sRR' 2Ż
czerwca 1941 roku Żukowowi wystarcąlło mieć na catym
froncie Ęsiąc czołgow. G ra połtora tysiąca. Jak to możliwe,
że mając 25.479 czo|g w, wielki dowÓdca oparł się plecami
o mury stolicy?
AT III
Lłay mowa jest o s\mnych czymach Żlkowa pod murami
Moskwy, prąpominam sobie akademicki kurs historii wojep
i sztuki wojennej. U nas na początku wojny wszystko było nie
tak' a poŹniej powoli zaczęto nabierać rozumu.
I właśniena wykladzie w akademii opowiadają narn, Że
wywiad wojskowy po raz pierwszy zostal wlaściwie zorganizo-
wany w bitwach zaczepnych wojsk radzieckich nad rzekąLa-
mą w sĘczniu 1942 roku.
5 B. Muller-Hitlebrandt, op. cit., t. 3, s. 23.
6 A. Rybin, stąLiniŻLlkoL!), Moskwa 1994, s. 23.
176
żUKow - cIEŃ zwYcĘsTwA
Tarn też, nad rzeką Lałną' po raz pienvszy zostało dobrze
zor ganizo\^Ia&e inźynie4{ne zaberyieczenie operacji ofensyvmej.
RÓvrnież podczas tej operacji, w stycuniu L942 roLąl, po raz
pier.wsąr dobrze przygotowano zabezpieczenie Ęł w w trakcie
walk zaczepnych.
obrona povdetrzna po raz pierwszy dobrze funkcjonowała
w trakcie walk nad rzekąLanrrą. Mam nadzieje, że domyŚliliś-
cie się już, kiedy.
Po raz pierwsą/ odpowiednie planowanie dziaJan bojowych
miało miejsce... w sĘczniu l942 roku, nad Lamą.
Gdzie się rusaJć, wsąrstko bierze sw j początek nad brze-
gami Lamy. Jeśli' na przyklad, nie wiecie, gdzie po raz pierw-
sTy w ciągu wojny dobrzę wykonano operac5{ny kamuflaż
wojsk, to podpowiem: nad rzeką Lamą. A kiedy? W styczniu
1942 roku. Nie wierą1cie, to sięgnijcie po
"Wojenno-istoricze-
skij żurnał''.7
Słuchacze akademii wojskowych Zwlązku Radzieckiego po-
wtarzali to wszystko semestr po semestrze. Jedni konczyli
naukę, odchodzili do armii, na ich miejsce prąychodżili nas-
tępni. I tak rok w rok, przez cale dziesięciolecia. I nikt tego nie
kwestionowal. A dla mnie to jest kompletnie niezrozumiale.
Zresztą ja wszystko kwestionuJ Q . C Ż to za woj ska bez
"A\^Isze
naanly? Dlaczego opowiadaja nam o jakichś radzieckich jed-
nostkach nad rzeką Lamą, nie podaJac numerÓw dywizji, ani
numerÓw armii, nie wymieniajac żadnych nazwisk?
I jeszcze jedno: 10 sĘrcznia 1942 roku Kwatera Gł wna
Naczelnego Dow dztwa rozesłała do dowodc w frontow i armii
dyrektywę o sposobach prowadzenia tak zwanego natarcia
artyleryjskiego. Może to wydać się dziwne, ale rankiem tego
sarnego dnia wojska radzieckie, kt re nie otrą1maĘjeszczetej
dyrekĘwy i nie miĄr czasu się z rią zapoznać, pomyŚlrrie
przeprowad ziĘ tak z\rrarre natźircie artyleryj skie . Nadzulyczaj
pomyŚbeiel 7aświad'cza marszałek artylerii Pieredielski:,,Po
raz piewłsz3l natarcie arĘlerfrskie - w takiej formie, jaka zo-
stała przewidzianaw dyrektywie - miało miejsce podczas ata-
ku 20. Armii nad rzekąLarną w st5rczniu 1942 roku''.8
No, nareszcie te wojska zostaĘ jakoŚ nazwane. Nie jakieś
tam bezimienne. To 20' Armia' wchodząca w skład F}ontu
Zachodniego. A kto dowodż 2o. Armią? Sięgnijmy po .Ra-
7 ,,Wojerrno-istoriczeskij ż^:u.l:ral", nr L/1972, s. t3.
8 ,,Wo1enno-istoriczeskij żtrnał", nr lI/Ig76, s. 13.
r77
WIKTOR SI'WOROW
dziecką encyklopedię wojskową''. Wymienionych jest jedena.shr
generałow, ktÓrzy w czasie wojny kolejno dowodzili 20. Armią.
Pierwszych pięciu to generałowie porucznicy: Riemiezow (czer-
wiec-lipiec 1941)' Kuroczkin (lipiec-sierpier1 r941)' Łukin (sier-
pieri-wrzesie t941)' Jerszakow (wrzesien-paŹdziernik r94I)'
Rejter (rnarzrc-wrzesien I 942)...s
Stop! Nas interesuja bitwy 20' Armii nad rzekąI'atnąw sty-
czn|u L942 roku. Ale z ,'Ency1dopedii'' w5mika, Że od pażdzier-
nika 1941 roku do marca t942 roku 20. Armią nikt nie dowo-
dzil. Cuda nad rzeką L^amą dział się bez udziału dowÓdcow.
Poprzednia strona,,Encyklopedii'' podaje:'2o' Armię zeŚrodko-
wano na pÓłnoc od Moskury i włączono w skład Frontu Zachod-
niego. W grudniu 1941 roku na prawej flance Frontu uczestri-
czyla w operacji zaczepnej na kierunku Klin-Sohrieczrtogorsk.
Wspołdziałając z L6.,30. i 1. Armią Uderzeniową zadala ona
klęskę 3. i 4. GPanc wroga, odrzuciła je 9o-1oo kilometr w na
zachod, na rubięż rzeld Lamy' wyavoliła Ruzę, Wolokołamsk
i wiele irrnych miejscowości. W styczniu 1942 roku wojska 20.
Armii uderzyły na kienrnku Wołokołamsk-Szachowska, przrla-
mĄr umocnioną linię obrony Wroga na rubieży I'arny' po cąIm
nękając wycofujacego się wroga, z koricem sĘcznia dotarĘ do
rejonu na pÓłnocny wsch d od Gżacka. Ta ofensywawzbogacila
radziecką sżukę operacfiną o doświadczenie koncentracji sił
i środkÓw na głown1rm kienrnku, oraz ich właściwegowykorzy-
stania w warunkach zimowych".to
I tak dalej.
rre wzbogac*
dziecką sztukę operacfiną, 20. Armia miała swojego dowodcę.
Byl w randze generała majora. Nazywał się Andriej Własow.
Za waJkj stoczone nad La'mą otrąrmal stopie generala po-
rucznika inajwyŻsze odznaczenie paristwowe - order lrnina'
Pod bokiem armii Własowa dzilalaĘ armie Rokossowskjego
i Goworowa. Rokossowski i Goworow z c?asern zostali mar-
szałkami Związku Radzieckiego. Jednakże ani Rokossowskie-
go, ani Goworowa nie stawiano za.wzor. Byli dobrymi dowÓd-
cami, a nawet bardzo dobrymi. Ąle za wz r stawiarro Wlaso-
wa. Był lepsąrm dow dcą niż obaj pr4rszlu marszałkowie.
9 sor'retskąia L.Dojennąa errcykłopiedij+ op. ctt., t. 3, s. 1o4.
to Ibid., s. lo3.
t78
- cnŃ zwYcĘsTwA
ŻtslKow
Gdyby los sprawił inaczej, to wlaśnie on poprowadzi|by
Deliladę Zwycięstwa w Moskwie. Własow był o wiele bardziej
światĘmdow dcą niż Rokossowslid i Goworow'
Nad Własowem, Rokossowskim i Goworowem stał Zukow'
Można by prĄąć, że ocalenie Moslrrłry i wszyśtkie cuda nad
|-amąwydarryĘ się na rozkaz Zukowa. Ale wtedy nieuchron-
nie nasuwa się pytanie, dlaczego Zukow doprowadził do per-
fekcji Ęlko kunszt wojenny Własowa? Dlaczego zapomniał
o Rokossowsliim, Goworowie i innych dowÓdcach armii Fron-
tu Zachodniego?
I wtedy pozostaje narn przyznać, że btyskotliwe operacje 20'
Armii nad I-am3 były dzielem Własowa, bez udztał:u Ż:ukowa,
a możliwe, Żewręcz wbrew Zukowowi.
Do eposu narodowego nie dostał się ani Zukow, ani Gowo-
row, ani Rokossowski. Nad krajem rozbrzmiewała chwałaWła-
sowa, O nim narod układałpieśni:
Grom uojenng furczał bąsem.
Wszgstkie grzmtaŁy nam arrnatg,
o ar',. że generałWąsous
FYgcom spuściłniezŁe baĘ!
P żniej los sprawił, że nazwisko Własowa wykreślonoi pu-
szczono w niepamięć.'' No, ale co zrobiÓ z chwalą wybawry
Moskwy?
Chwalę wybawcy zdecydowano prąpisać Żukowowi.
# ll Generał Andriej Własow w lipcu I942 roku dostal się do niewoli.
Kilka mi-_e-sięcy-p żrltej, zawiledzą Berlina, stanął na czele Rosf skiego
Ruchu Wyzlllolenczego, tworzonego wśrodjencow pod hasleni:
_
91ewizt'n wrogiem ludu ros5{skiego''. W l944 roku utworąrł Komitet
"Bo*1-
Wyzwolenia Narodow Rosji (KoNĘ . 7Araz potem, za zgodĄ wladz lII
Rzesryr, Własow sformował dwie dy'w zje piechoty. w miju 1945 roku
jedna z Ęch dywizji - 20.000 ludzi - wystąpiła prze iw Niemcom
podczas powstania w Pradze' Pod koniec wojny żbłnierze Wlasowa
wycofali się do stresr ame5rkanskiej. Na mocypoiozumlenjattanskich
Wlasow i większośćpr4lwodcow KoNR zostali wydarri wlad-zom ZSRR.
Skazarry w Moskwie I
lierpnia 1946 roku na karę śmierci.Wyrok
wykonano nazajuttz. W ZSRR Wasow byl symbolem renegata i z raj_
cy. Komunistyczna propaganda i historycy mianem ,,własowc w''
określali Żolnieray wszelkich formacji twoŁonych przez Niemcow
z jencow radzieckich. w PRL ro4rowszechniano kłamstwa o udziale
armii Własowa w tłumieniu Powstania Warszawskiego. Dzisiaj wiado-
mo, że ruch Wlasowa był jednym z najbardziej wieloznacznych i tra-
g;lcznych epizodow II wojny światowej lprzyp. tłum.]'
L79
WIKTOR SIIWOROW
v chodnim, porzucajac w walce i na drodze odwrotu rannych,
W r.,'ur'iu 194l roku Armia Czerwona przegoniła Niem-
c w spod Moskwy. W zułiązk'u z kontrofensywąwojsk radzięc-
kich opowiada się, że Stalin tak zachtysnął się sukcesem' że
zaŻąda|, aby Armia Czerwona nlsry|a do natarcia rownocześ-
nie na wszystkich kiemnkach.
I to był błąd.
A mądry Zukow radził Stalinowi, żeby nie pędzil Niemcow
na cat}rm froncie, ale raczej skoncentrował s'V na strategicz-
n1rm kierunku moskiewskim. Niemcy atakowali Moskwę, tu-
taj ześrodkowali swoje doborowe oddziały. Tu skupili gros
swoich sil. Tu mieli prawie wszystkie czolgi. I'wsąrstkie po-
zbawione paliwa. A więc tu najlepiej było uderzyć, w te od-
dnaĘ zulolrta załnarzaj4ce na śmierć.Rozbijemy najlepsze
wojska na najważniejszym kierunku, a z reśztąpÓjdzie la-
twiej. Sami dadzą nogę! PrzecieŻ nacierać rownocześnie na
czterech frontach, tojakby łapać cztery sroki za ogon. Niepo-
trzebnie tracimy energię. Nie Ęlko nie pokonamy wroga, ale
teŻ do wiosny zwĄemy wszystkje rezermj| strategiczne. Tak
pisze Ż:ukow w swoich pamiętnikach. Wszystko jest proste
i jasne:nie można było atakowaćwszędzie rownocześnie. Nie
można. I kropka!
Ale głupi Stalin nie posłuchał mądrego Żukowa. Atakował
rownocześnie na wszystkich kierunkach. I w efekcie nie dość'
że nie rozbił wroga do wiosny, to jeszcze zostal bez Tezerw'
Skutkiem była utrata wiosną 1942 Krymu i Sewastopo|a, roz-
bicie 2. Armii Uderzeniowej Własowa, sromotna klęska pod
Charkowem, podejŚcie wT_oga pod Stalingrad' do nadwołżan-
skich arterii naftowych, zaopatrujacych armię i przemysł w ro-
pę zKaukazu.
Ten przykład wyraźnie pokazuje głupotę Stalina i geniusz
Żukowa. Jest tylko jedno ,,ale''.
W ostatnim dniu 1941 roku na Kremlu odbyła się narada'
na kt rej ustalano plany działan wojennych na następny rok.
,,W przeddzien narady w Kwaterze Głownej, 31 grudnia 1941
roku, generał armii Żukow i Bułganin telefonicznie zameldo-
wali Stalinowi, że w trakcie walk wojska Frontu Zachodniego
rozbiĘ )oL XII, XIII, )OIII, LIII i LVII Korpus Armrjny składa-
jace sie 2292.,258., 183., 15.,98., 34.,259.,260"52., L7.,
137., 3I., 29O. i 167. DP i 19. DPanc otaz 2. Brygady SS'
przerzuconej drogą lotniczą z Krakowa; pod uderzeniami
wojsk FYontu nieprą,jaciel nadal wycofuje się w kienrnku za-
180
I
żuxow - creŃ zwYcm/sTwA
arĘlerię, uzbrojenie i sprzęt.'''2
Jeśliwierzyć tym chełpliwyrn meldunkom, wychodzi na to,
Że Zukow w grudniu 1941 roku pod Moskwą dokonał czegoŚ
w na miarę obrony Stalingradu. Dalej w artykule czytarny:
,,Wszystko to, oględnie mÓwiąc, odbiegało od rzecąrwistości'
Wymienione jednostki jeszcze przez kilka lat broniĘ się i sta-
wiaĘ zażarty opÓr wojskom Frontu Zachodniego".'3
Żukow mÓwiąc oględnie k]amał, opowiadając Stalinovri
o swoich wspanialych zwycięstwach. W pogoni za orderami
i zaszcąltami decydował się na fałszerstwa. W styczrriu 1942
roku należałozaatakować Ęlko na jednym, strategiczrrym kie-
runku dzialan wojennych, mianowicie na kierunku zachod-
nirn. ZaśStalin, jak wiemy, zdecydowai się atakować na wsąr-
stkich kierunkach naraz. Tę decyzje Stalin podjął nie z głupo-
Ęr, lecz dlatego, że tnatacz Żwkow prąrpisał sobie zwycięstwa'
ktÓrych nie bylo. Żukow przed|oĘ| raport: na głownyrn kierun-
ku zachodnim wrog został praktycznie rozgromiony, pozostalo
Ęlko dokonc4rĆ dzie|a na kierunkach drugorzędnych.
W gnrdniu 1941 roku armia niemiecka stanęla w obliczu
klęski. Rozgromienie Grupy Armii ,,Srodek'' mogłoby ozrlaczać
rozbicie calego niemieckiego frontu, od BałĘku doMorzaCzar-
nego. Ale z powodu kłamliwych i chelpliwych meldunkow Żu-
kowa, ktory dezinformował Naczelnego V/odza, tak się nie sta-
ło. Stalin rozkazal atakować jednoczeŚnie na wszystkich kie-
runkach. Nacierano raz zarazefi|, ale wsąrstkie ataki byĘ zbyt
slabe. To dalo armii niemieckiej możliwośćumocnienia się na
terytorium radzieckim, przez co jej agonia potnvala jeszcze trzy
i pÓł roku.
y*i.."y*.*ł""*
w5rmysĘ.
Zwkow zameldował Stalinowi, że na zachodnim kierunku
wr g został w zasadzie rozbiĘ ijest w odwrocie. Żukow sam
uwierą1ł w ten opĘrmistyczny raport. Genialny strateg posłał
swoje armie w śladza uciekajacymi fiak mu się zdawalo)
12 Centralne Archiwum Ministerstwa Obrony ZSRR, zespoł 208'
rejestr 251l, teka 1035, karta 63-64 [w:| ,'Wojenno-istoriczeskij żur-
nał''' nr 2/l99I, s' 24'
13 Ibid,.
r8l
WIKTOR ST'WOROW
wojskami niemieckimi. Ech, lepiej żeby nie przeprowadzał
tego kontrataku! Tak z\^Iarra,,klęska Niemcow pod Moskwą''
pod mądrym przewodem Żukowaprzerodzi|a się w klęskę Ar-
mii Czerwonej.
Żukow był dowÓdcą Frontu Zachodniego, i jednocześnie na-
czeln1rm dowodcą kierunku zachodniego, w kt rego skład
wchodziĘ dwa FronĘ: Zachodni i Kaliniriski. I oto Żukow pla-
nuje wielką operacje. ,,ZakladaJa ona, Że siĘ Frontu Kalinin-
skiego i Zachodniego przeprowadzą zbieŻne uderzenie w kie-
runku na Wiaźmę, oWuą i zltiszcząrżewsko-wiazemskie zgru-
powanie wroga."to
,,7-8 lutego dowodcy Front w podjeli decyzje o przeprowa-
dzeniu operacji. Decyzja ta nie była adekrvatna do Ówczesnej
sytuacji. Na żadnym Froncie nie utworzono silnego zgrupowa-
nia' ktore byłoby w stanie doprowadzić do sukcesu i pomyśl-
nego kontynuowania działan na flankach.W zasadzie,kaŻda
armia atakowała z osobna. Proba przełamania, podjęta przez
Żukowa dowodzącego FYontem Zachodnim, przyudziale stwo-
rzonej przez niego armii uderzeniowej nie gwarantowała su-
kcesu, tj. rozgromienia nieprą{aciela' ponieważ armia ta nie
dysponowała środkami wystarczaj4cymi do przeprowadzenia
takiej operacji."ts
W rejon, gdzie zgrupowania uderzeniowe Frontu Kalininskie-
go i 7achodniego powinny były zarrknąć pierścien okrążenia
wokoł sił gł wnych Gnrpy Armii 'Środek", z tozkazu Żukowa
ztA)cor:o desant spadochronowy w składzie IV Korpusu Po-
wietrzrrodesantowego wzmocnionego przez 25o' Pułk Specjalny.
TuŻ ptzed r ozpoczęc1em wojny, z inicjatywy Zukowa w Armii
Czerwonej utworzono korpusy powietrznodesantowe. Ż.ukow
pisze: ,,2 charakteru prrp:uszczz.lnych operacji bojowych wy-
nikała oczywista konieczrość znaczrrcj rozbudowy wojsk
powietrzrrodesantorruych. W kwietniu 1941 roku rozpoczyĄa
się formowanie pięciu korpusow powietrznodesantowych''.'6
Ten fragment Źle wkomponowuje się w resztę narracji.'Żukow
opowiada, że Armia Czerwona rzekomo przygotowywała się do
odparcia agresji. TJrmczasem w wojnie obronnej niemożliwe
jest przeprowadzenie duzych operacji powietrznodesantowych.
Ia
,,Krasnaja zlxłiezda"' 14 marca 1993.
l5 Generał pułkownik Barynkin [w:] ,,Krasnaja zwfezda", 14 marca
1997.
16
żukow, op. ctt.' s. 19o.
L82
ŻuKo'w - creŃ zwYcĘsTwA
Korpusy powietrznodesantowe nie Ęlko były utworzone
z inicjatywy Żukowa ale teŻ Lylko przez niego byty wykorz5r-
swwane. W Armii Czerwonej w całej jej historii duże operacje
powietrznodesantowe byĘ przeprowadzane wyłącznle z wi-
cjatywy Żukowa i jedynie pod jego dowodztwem' ocą1wiście,
wszystkie konczyĘ się całkowitą klęską i śmięrciątysięcy
spadochroniarąr.
Pierwsza duża operacj a powietrznodesantowa zostala prze-
prowadzona przezŻukowaw czasie kontrofensywy pod Mosk-
wą. Zukow posłałswoje armie w rejon, gdzie zosta| zrz:ucorry
IV KPD.
',o ile wcześniej hitlerowcy okrążali broniące się wojska, to
,
teraz radzięckie armie same kierowaĘ się na tyły wroga' aby
go oWąĘć. Te pr by' niestety, nie zawsze były uwiericzone
sukcesem. Na przykład w sĘczniu 1942 roku wojska 29. i 39.
Armii przedostały się głęboko na Ęły wroga. Rozwijajac natar-
cie w stronę Rżewa, nie mogty zapewnić należytej obrony swo-
ich skrzydel i zostaty okrążone.''l7
W śladzawrogiem' ktorynigdzie nie uciekal ,Żukow odważ-
nie skierował 33. Armię generała porucznika Jefremowa
i I Korpus Kawalerii Gwardii, nie zabezpieczaj1c ich tyłÓw
i skrzydeł. obie jednostki dostaĘ się w okrąŻenie i przez kilka
miesięcy bohatersko wa|cąrĘ na Ęłach Wroga, bez ewakuacji
rarrnych, bez zaopatłzenia w paliwo, amunicje i żywność.33.
Armia i jej dow dca generał porucznik Jefremow zginęli pod
Wiażrną.
Kremlowscy ideolodzy, opowiadajac o Zukowie, ostrożnie
omijaja śliskie tematy. Wojska Frontu Zachodniego i Kalinin-
skiego w trakcie zwycięskiego kontrataku zostaĘ prawie w stu
procentach wybite. Zukow posłałw okrążenie trzy armie i dwa
wydzielone korpusy - i wszystkie zostaĘ zrtiszczone.
l7 ,,Wojenno-istoriczeskij żurnał'', nr 2/1995, s. l7.

T
Rozdział 15
Na Syczewkę!
Zoklęciąmi .Bctt" gdabU Żtkotu żgł"autorzg ltst ti'l tugrażqją
bezgraniczną, niemalJałtaĘczną uiarę w swojego idolą
kt ry przecież nie zrodził się tu ich wgobraźni, Lecz
tu ttuardej shlzbie ojczgźnie, u postępkachkujej chtuąLe,
bez czgnienią ąjnIU)
nr
(-fav
rozmawiamy o wojnie, zaraz wspominamy Stalingrad,
a wspomniawszy Stalingrad, wspominamy Zukowa. To właś-
nie on, najwybitniejszy dowodca)o(wieku, był autorem jednej
znajbardziej btyskotliwych operacjl II wojny Światowej, a być
może nawet w całej historii wojen. Stalingrad jest potwierdze-
niem aksjomatu: gdzie Żukow, tam zwycięstwo! Rzucił okiem
na mapę - i w mi$ znalaz| rozlliązariel
7-akxyl<rijmy więc trzykrotne 'Hura!'' ku chwale naszego
geniusza, ale potem mimo wszystko spytajmy o wiarygodność
Ęch informacji. Spr bujmy dotrzeć do zr deł.
Skąd wiadomo, że to Żukow zaproponował plan stalingra-
dzkiej strate1icznej operacji z.aczepnej? Bardzo |atłło zna|eżć
ŹrÓdło;jest nim sam Żukow. To on o$łosiłsię autorem planu
operacji, przyznaj4c, co prawda, że istniał wspÓłautor - gene-
rał Wasilewski. Zukow tak opisuje te wydarzenia:
'Dnia 12 wrześniaudałem się do Moslsł4r i
po czterech
godzinach lot.uzna|azłem się na Kremlu, dokąd zostal wezwa-
ny rÓwnież szef Sztabu Generalnego, Wasilewski.
I .Krasnaja nź.ezAa",4 lutego 1997.
L84
,.S
żuxow - cEŃ zwYcĘsTwA
l..'l Naczelny Wodz wydobył swoja mapę z wyrysowanym roz-
mieszczeniem odwodow Naczelnego DowÓdztwa. Długo i wnik-
liwie jej się przyglądał. Odszedłem z Aleksandrem Michajło-
wiczem [Wasilewskim - W.S.] jak najdaleJ od stofu i szeptem
mowiliŚmy o tym' że najwidocniej trz'eba powziąć jakąśinną
decy{e.
- A jaką oinnąl decyzje? _ zapyta| Stalin' podnosząc znie-
nacka głowę.
Nigdy nie prrypwszczalem, Że Stalin ma tak doskonaĘ
sfuch. Podeszliśmy do stołu. l...] cały następny dzieri praco-
wałem wTazz Wasilewskim w Sztabie Generalnym' [.'.] Po roz-
patrzeniu wszystkich możliwych wariarrt w, zderydowaliśmy
przedstawić Stalinowi następujacy plan działan".'?
Wynika z tego, że do sukcesu stalingradzkiego przeciwude-
rzertiaprzyczyni|y się trą1 osobjr: Stalin, Żukow i Wasilewski.
7.asfugą Stalina było to, Że miał dobry słuch. Podsluchał,
o cTym szepczą między sobą Zukow i Wasilewski, to go zaln-
teresowało, a wtedy Żukow wraz z towarzyszem broni podsu-
nęli naczelrremu dow dcy genialne r oalliązan7e.
Ż:ukow opowiadal, że Stalin nie wierzył w sukces, bał się
ryTyką proponował przeprowadzić operację na mniejszą ska-
lę. Ale Zukow przekonał Stalina i wsąrstko się udało...
;zczeg łowo, gł#
nie piÓrami sfużebnych dziejopisarzy: ,,12 lipca Kwatera GłÓw-
na Naczelnego Dowodztwa :utltlłorz5rla nowy FYont Stalingradz'
ki t...] pod koniec lipca w skład Frontu Stalingradzkiego
wchodziĘ [...] obwodowy i miejski komitety partii wykonały
ogromną pracę organizacy1ną w fazie formowania i prąrgoto-
wania pospolitego ruszenia".
Wszystko pięlorie i ładnie, ale zwrÓćmy uwagę na pewien
szczeg |i w lipcu L942 rok.u Żukowa nie było w Stalingradzie
i nie mogło go tam byĆ. Każdy' kto interesuje się wojną, może
zrekonstruować chronologic zrie poczynania Zukowa na fron-
cie, dzieri po dniu, od pierwszego do ostatniego dnia wojny.
Niekiedy wręcz z dokładnościądo godzin i minut. od t t
l94I
paŻdz;iernka do 26 sierpnia 1942 roku Zukow dowodził
wojskami Frontu Zachodniego, ktory walczyl na zupebeie in-
nym kierunku, odległym o Ęsiąc kilometrow' Do 26 sierpnia
2 Żlskow, op. ciL, s' 418-419.
185
 il

WIKTOR sltwoRow ŻvIdolII- cmŃ zwYcIF.sTwA

1942 roku Zukow nie miał możliwościzajmować się sprawami szych Żohtierz5r. Do jej stworzenia użyto pięciu korpusow
Stalingradu. powietrznodesantoriryrch, kt re przeksztalcono w gwardyjskie
A oto co się wydarzyło pod Stalingradem' dywizje piechoty. W połowie sieł)nia Stalin skierował w rejon
Wiosną 1942 roku padł radziecki Front Południowo-Zachod- Stalingradu 24. i 66. Armię. Pod Stalingrad nieprzerwanie
ni. Winowajcami katastro napływaĘ wciąż nowe wojska. Wysłano tam dziesiątki kar-
i Bagramian. Ale głownym nych kompanii i batalion w.
kłamstrua, przez chełpliwe Stalin rzucil pod Stalingrad dziewiętnaście szkoł wojsko-
wych' m.in. Żytomierską, Winnicką, GroŹnienską, 1. i 2. Aka-
demię PiechoĘ z ordżonikidze, Krasnodarską Karabinow Ma-
sąrnowych i Możdzier zy, Czelabi ską' Omską, Kazanską Pan-
cerną. W kazdej z Ęc}r szkoł było 'od 3,5 do 5 Ęsięry
najlepsąrch Żołnierz5l i podoficer w w wieku 18-22 |at' wyty-
nia' PÓlnocnego Kaukazu' stepowi Kałmucy' Armia Czerwona powanych z linii frontu, majacych doświadczenie w boju''.3
znalazf,a się w roli okupanta na swoim własn5rm te5rtorium' Do budowania umocnien obronnych Stalin skierował 5., 7.,
zierniapaliła się jej pod nogami. Powstancy wieszali czekist w' 8. i lo' Armię Saperską. Wiem, co to Jest kompania albo
komrrnistow i komisarzy, rozwalali tm głowy, topili w rzekach batalion saperow. Widziałem na własne ocąr pułk saperski
i bagnach. Radzieckie pułki i dywi{e Poszły w rozqĘkę' w całej jego okazalości. Nie było mi dane widzieć brygady
się na saper w w pełnym składzie, ale mogę ją sobie wyobrazić' Ja-
n'..'"".".* potok niemieckiego natarcia rozAzielil
na kierunku kośnie moge sobie wyobrazić dywizji saperow. Zwyczajnie nie
dwa kienrnki udezenia. Pienrvszy zaatakowal
jestem w stanie. No, bo ilu saperÓw narazrnoŻe być w jednym
miejscu? A t}rm bardziej nie mogę wyobrazić sobie korpusu,
kt ry składałbysię z samych saperow. Zaśw przypadku Sta-
lina mowa jest nie o brygadach, dywizjach i korpusach sape-
r w. Związek Radziecki to Jedyny kraj na świecie, kt ry miał
całe armie wojsk inĄmieryjnych. Stalin wyslal do budowy
pozycJi obronnych pod Stalingradem cztery takie armie naraz.
Oprocz armii saperskich, do utworzenia strategicznego pa-
sa obrony Stalin ze sWoich osobistych rezerw oddelegował pod
Stalingrad kllka załządow budownictwa obronnego z odwo-
dow Naczelnego Dowodztwa (OND). Na podstawie jednego
przykładu rl:oŻna zrozurnieć, co one sobą reprezentowaty. Per-
sonel samego 24.?arządw Budownictwa obrorrnego oND wy-
kopał w okolicach Stalingradu I.448 kilometrÓw okopÓw
i transzei, 57 kilometrÓw rowÓw przeciwczo|gowych, us54pał
5l kilometrow skarp, postawił 8 kilometrow zapÓr przeciw-
re mogłyby po- czołgowych i24'4oo punktow ogniowych. PunkĘ ogniowe by-
30 lipca z roz' ły nie tylko ziemno-drewniane, ale także Że|betowe i stalowe.
zostalLaw|ączo- Ponadto ustawił l.1l2 ton konstnrkcji metalowych i 2.317
na 51. Armia. 9 sierpnia Stalin skierowal pod Stalingrad 1' metrÓw szeŚciennych budowli żelbetowych.o Do pracy 24. Za-
le tej armii Stalin postawił byłego szefa s A. Samsonow, Znat'ipomnX', Moskwa 1989, s. 136.
swojęgo przysz|ego zastępcę, generala
a ,,Krasnaja zutiezda",l0 stycznia 1985.
1. Armia Gwardii składałasię z najlep-

186 ra7
WINTOR SIIWOROW
rządu Budownictwa Obronnego oND dodajmy pracę innych
zarząd w budownictwa obronneE|o oraz ptacę czterech armii
saperskich. Wyobraziwszy sobie rozmach prac ptzy wznosze-
niu umocnien, pozostaje jedynie dziwiĆ się uporowi Hitlera
i jego generatow, ktÓrzy poslali swoje dywizje do samoboj-
czych atakÓw przeciwko takiej obronie.
OprÓcz artylerii w składzie dziesięciu armii ogolnowojsko_
wych i jednej gwardyjskiej, Stalin ze swoich osobistych rezef,I
wysłałpod Stalingrad I29 pułkow artylerii oND i 115 samo-
dzielnych dywizjonow arĘlerii rakietowej. MoŻna w nieskon-
czoność wyliczać pułki, dywizje i korpusy lotnictwa myŚliw-
skiego, szturmowego i bombowego, dywizjony i pułki moŹ-
dnerzy, pododdziaĘ i oddziaĘ lącznoŚci, slużby techniczne,
medyczne oraz inne, ktore Stalin rzucil do bitwy nad Wołga.
W lipcu i w sierpniu 1942 roku wszystkie te pulki, brygady'
dywizje, korpusy i armie albo znajdował się już w okolicach
Stalingradu, albo były tam wlaśnieptzerzucane, albo przy-
gotowywały się do przerzutu. Nie mÓwię tu o 2. Armii Kawa_
lerii i o 5. Armii Pancernej, o czterech korpusach pancernych
i dw ch zmechanizowanych, ktore latem 1942 roku byĘ for-
mowane daleko na Ęłach i prąrgotowywał się do wa]k w zi-
mie. W każdym razie mrrsimy przyzlać, że pod Stalingrad
wysłano ogromną ilośćwojsk. Wszystko to odbywalo się
w czasie, gdy Zukow przebywał na Froncie Zachodnim. W Ę-
cu i sierpniu L942 roku bez jego udziału dokonano najważ-
niejszego - za Pomocą drasĘcznych ŚrodkÓw powstrzymano
panikę,kt ra ogarnęla armię, powstrąrmano uciekające wojs_
ka, utworzono nowy radziecki front w rejonie strategicznej
wyrwy ucąmionej przez wojska niemieckie, zorgaJrizowano
solidną obronę, przerz:ucotl.o nowe dywizje, korpusy i armie.
Latem 1942 roku dzialania nieprąrjaciela z gwaltownych
starć manewrowych przeksztalciły się w skrajnie niekorzystne
dla niego walki pozycyjne o każdą rubież, każdy okop i każdy
punkt ognio\łry. Do tego wkrÓtce miała nadejśĆzima. Słowem,
latem 1942 roku w okolicach Stalingradu zaistrriały warunki,
ktÓre nieuchronnie prowadziły do klęski armii niemieckiej.
Zsromadzono tam takie sĘ, Że do zulycięstwa nie potrzeba
było dowÓdczego geniuszu.
ru
o*.."-rwięc książkę Żrrkowai cą1tamy o tym, jak latem
l942 roku wrÓg szedł na Stalingrad, o Ęm jak Armia Czerwo-
r88
.d
żuKow - crpŃ zwYcĘsTwA
na bohatersko walczyła z wrogiem, o t}łrn, jak powstr4rmala
atak nieprą,jaciela. Żwkow żrywo i barwnie opisuje zdarzenia,
z ktorymi nie miał nic wspÓlnego. Jeżeli interesuje nas sytu-
acja pod Stalingradem w lipcu 1942 roku, to znajdziemy wy-
t starczająco d:uŻo żr dę| na ten temat. Książkę ,,Wspomnienia
i refleksje'' napisano w pierwszej osobie jakby w imieniu Żu-
kowa, dlatego teŻ właściwiejbyłoby opowiadać w nieJ nie
o Froncie Stalingradzkim, gdzie Zukowa nie było, lecz o Fron-
cie Zachodnim' ktÓrym wtedy dowodzil. Lecz wszystko to, co
dzialo się wiosną i latem 1942 roku na Froncie Zachodnim,
w pamiętnikach znalazło się w jednym akapicie. Autorzy pa-
miętnik w zapędzili się na strategiczne wyżryny: ,,37. i L2.
Armia Frontu Połnocnokaukaskie go otrąrmaiy zadanie. .'''' 5 Po
coż opowiadają nam o Kaukazie, skoro Żukowa tam nie było?
A ci dalej swoje: .Na wezwanie komitetÓw centralnych komu-
nisĘcznej partii Gruzji, Armenii i Azerbejdżanu formowano
oddziaty zbrojne...".6
W pamiętnikach Żukowa jest szczegÓlowo opisana k]ęska
1942 roku w okolicach Charkowa. I są wymienieni winowaj-
cy. Ale ŻukowatarrrteŻ nie było. Żukow nie odpowiadalzaten
kierunek. Opisana jest klęska Frontu Krymskiego. I znÓw pa-
dają nazwiska winowajc w. Jednak Zukow nie walczyl na
K4rmie' K4rm to nie jego bÓl głowy. W pamiętnikach opisane
są porażki pod WoroneŻem, autorzy wspomnieli upadek Se-
wastopola i nieudaną pr bę rozbicia NiemcÓw okrążonych
w okolicy Demianska, podjętą przez wojska Frontu P łnocno-
Zachodniego. W Ęch wszystkich wydarzeniach Żukow nie
uczestniczył' Dlaczego to wszystko znajduje się w jego memu-
arach?
Dlatego' że autorry wspomnien Zukowa upiekli trzy piecze-
nie na jednym ogniu.
Po pierwsze, przedstawili nieograniczone strategiczne hory-
zonĘ Żukowa'
Po dnrgie, pokazali gorzką prawdę: popatrzcie na klęski
sąsiadÓw Ż:;rkowa, zobaczcie, jak przehczyl się głupi Stalin
i dow dcy wszystkich frontÓw, na ktÓrych nie ma Żukowa.
Po trzecie, wypełnili postronną narracją rozdzial o L942
roku, w taki sposÓb, by nie zostało w nim miejsca na oPo-
wieśćo Żukowie i jego pocąrnaniach'
5 Żukoq op. ciL, s.4o9.
6 lhid..
189
WIKTOR SI'WOROW
Należryl wspomnieć, że dla Frontu Zachodniego, kt rym wte-
dy dowodził Ż:ukow, rok L942 byl rokiem sromotnych klęsk
i ogromnych strat. Na Froncie Zachodnim prowadzil on koleJ-
ne absurdalne operacje zaczępflę, z ktÓrych każda kof'tcąĄa
się niepowodzeniem. Najbardziej krwawą z nich była operacja
rżewsko-syczewska - 30 lipca-23 sierpnia 1942 roku.
Ciekawe' że ,,Radziecka encyklopedia wojskowa'' bardzo do-
)
kładnie podaje daĘ tej operacji' wylricza' armie i korpusy' ktorych
trżyto do jej przeprowadzenia, zannieszrza' nawet mape .' JeŚli
encyklopedia opisuje operację, to awczy, że jest ona tego warta.
A Zukow, kt ry za nią odpowiadał, nie informuje o datach, nie
ujawnia sił, ktÓre braĘ w niej udział' i też nie umieszcza mapy.
Z'amiast tego dowiadujemy się z pamiękrikow Zwkowa:.
- o podstępnej polityce USA i Wielkiej Brytanii;
- o planach Stalina na 1942 rok:
_ o zamierzeniach Hitlęrana L942 tok;
- o pracy partffno-politycznej w Armii Czerwonej;
_ o czynach szeregowych Żolnierry i podoficerow;
- o oporze narodu radzieckiego na Ęłach wroga;
- o bohaterskiej pracy robotnikow i chlop w;
_ o przewodniej i kierowniczej roli Partii i jej mądrego Ko-
mitetu Centralnego;
- o operacjach na wsąlstkich frontach, opr cz Zachodniego.
W pamiętnikach Żukowa nie ma mapy operacji rżewsko-sy-
czewskiej, ktorą przeprowadzil Żukow. Jest natomiast mapa,
jak Niemcy szli na Stalingrad, gdne Ż:ukowa w wczas nie
byto, i za ktorego obronę Żukow nie był odpowiedzialny.
A nas interesuje nie Stalingrad, tylko operacja rżewsko-sy-
czewska' kt rą pamiętniki skrupulatnie przemi|czaja.
Aby przeprowadnćtę operacjQ, Żukow ześrodkował20. i 31'
Armię, 1. Armię Powietrzną, VI i uil Korpus Palcerny, II Kor-
pus Kawalerii Gwardii. Ile w tych armiach i korpusach było
żo|nierzy, czolgÓw, broni, samolot w - tego nie podaje ani
Żukow, ani ,,Radziecka encyklopedia wojskowa''. Ale sami wi_
dnrny, że sĘ te byĘ niebagatelne. W pamiętnikach Zukowa
jest napisarre, że Niemcy ponieśli'duże straty". o radzieckich
stratach źr dłami|czą. Widocznie obyło się bez strat.
Aby wesprzeć wojska Żukowa, w kierunku tejże Syczewki
nacierały woiska lewego slrrąydła Frontu Kalininskiego: 29.
i 30. Armia, wspierane przez 3. Armię Powietrzną.
? bwietskąjau'sojenrąjaencaldopiedljo. op. cit., t.7' s. l19-12o.
190
żuxow - cpŃ zwYcĘsTwA
Cztery armie og lnowojskowe, korpus kawalerii, dwa kor-
przez dtt e armie powietzne? Do
że dla Żukowa było za mało.
Czy Żukow, dysponujac takimi siłami, zajał Syczewkę? Nie-
steĘ' nie.
Gdzie leĘ pr^fczyna poraŻl<t? Kto ponosi winę?
Powod byl banalnie prosĘr: do Syczewki skierowano ?Ama-
ło sił. Żukow mial w tJrm czasie na froncie zaledwie dziesięć
arlnii. Zabrakło mu ,jeszczejednej-dwÓch armii''. Winien te-
mu jest, ocąrwiście, Stalin _ to on nie dal Zukowowi tych
armii. ',Jeślibyśmydysponowali jeszcze jedną, dwiema armia-
mi, to można byłoby. [...] Niestety, ta rea]na możliwośćzostafa
?Aprzepaszczona przez Naczelne DowÓdztwo".6
A przecieŻ to nie byl pierwszy szturm Syczewki. od stycania
do sierpnia 1942 roku na Rżew i Syczewkę ruszyło pięć armii
Koniewa i dziesięć armii Żukowa. Dla przypomnienia: żukow
nie tylko był dow dcą Frontu Zachodniego, ale r wnież głow-
nodowodzącym Kierunku Zachodniego, w kt rego skladzie wal-
czyĘ FYont Zachodni (Zukow) i F}ont Kallnir1ski (Koniew). Inny-
mi słowy, pięć armii Koniewa też podlegało Zukowowi. Przed
operacją rżewsko-syczewską, 5 krvietnia 1942 roku, Kwatera
GlÓvma Naczelnego Dowodztwa j eszcze raz potwierdziła pełno-
mocnictwa Żukowa: kierowal on nie Ęlko operacjami Frontu
Zachodniego' ale r wnież sąsiedniego Frontu Kalininskiego.g
W okolicy RŻewa i Syczewki trupy żolnierzy radzieckich, za-
biĘch w poprzednich sźurmach leżaĘ już warstwami. Stały
całe złomowiska spalonych czołgow radzieckich. Wszyscy fron-
towcy na zaws?.e zapamiętali wielomiesięcznąrzeŻ pod Rżewem
i Syczewką, ktÓra dokonała się pod dow dztwem genialnego
Żukowa. Aleksander TWardowski napisał jeden z najbardziej
przejmujacych wierszy o wojnie. Nieprąrpadkowo jest on zaĘ-
tułowany,,zgir:ą|em pod Rżrewem'' :
PłonąŁ Jront uie czngm ogni.em
RaniŁ ojczgzna zeu.
Ja zginąłen1 tnie uiem
Czg już wzĘLiśmy Rżeus?
E żukow, op. ciL, s. 4L2.
9 lo/I99I, s. 24.
"Wojenno-istoriczeskij żwrnaf", nr
191
WIKTOR SI'WOROW
Szturm. Szturm. Szturm frontalny. TakjakwczoraJ. I przed-
wc7'oraj. Według tego samego scenariusza.' Po pięć atakÓw
dziennie. Po siedem. Po dziesięć. WciąŻ na te same wzgorza.
Miesiąc po miesiącu. od stycznia do sierpnia. Naprzodt Zukow
jest z nami!
Drv
I\adzieccy historycy w1maleŹli specjalny jeryki caĘ szereg
forteli, za piomocą ktÓrych ukrywaja porażki na wojnie,
aprzede wszystkim - poraŻki Ż'ukowa. Jednak istrrieja rtieza-
wodne wykĄrwacze klamstw. oto jeden z nich. 7al Żrny, Że
natknęliście się na opis operacji zaczepnej, ale nie jest podarry
jej kryptonim. Wiedzcie, że rr^acie przed sobą kłamstwo.
Sprawa polega na brm, że operacJe obronne w Mększości
nie mają k5rptonim w. WrÓg chce zrobić coś,czego się nie
spodziewamy, czego nie przewidujemy. Stara się uderzyć tam,
gdzie planowaliśmymało zlnaczĄce operacje obronne, albo
w ogole nie planowaliśmy. D}atego operacja obronna najczę-
ściej jest improwizacją. Dodatkowo w operacji obronnej nie
ukrywamy własnych zamiarow. Jeślibronimy Stalingradu, to
jest zrozumiałe, Że zamierzanlty go utrąrmać.
Inaczej rzecz się ma w w1padku operacji zaczepnej. To do
nas należy inicjaĘwa' To my musimy ukryć przed nieprą{a-
cielem czas, miejsce, cel, zarniaty, strukturę własnych sił
i wiele innych rzeczy. Dlatego właŚnie przygotowanie operacji
zaczepnej zacTyna się od nadania jej kryptonimu. Robi się
tak' aby zachować tajemnicę. Jeśliw Sztabie Generaln5rm roz-
prawiaj4 o 'MaĘm Saturnie", wszyscy powolarri wledzą, o co
chodzi' Jeślinie jesteście wtajemniczeni - nic nie zrozumiecie.
,,Uran'', '"Ąnadyr'', ''s.3-2o", ,,Blsrza", ,,Bagration''. Co to jest?
o crym m wią generałowie? JeŻeli wiesz, wszystko jest jasne.
JeŚli nie wiesz - to moŻesz gubić się w domyslach. Nawet
sąrfranci, ktÓrzy są wprowadzeni w naJwiększe tajemnice, nie
mają pojęcia, czego doĘcz1l przekazywałla informacja- Piszą..
'Iskra", ale nie wiedzą, co się kq{e pod Ę r^azv\Ią'
od czasow wojny minęło jrź pÓl wieku, a w pevneej glubej e4-
cyldopedii czytarny opis operacji zacz.epnyc}a o dziwnych nazwach:
rżrewsko-syczewska, rżewsko-wiaziemska, syczewsko_wiaziemska.
Nie są podane lcjrptonimy tych operacji. Ale pomyślmy: cz1żnlkour
mo$ planować operację ?Ac?r"prrąw sztabie Frontu Zachodniego
i naanlać ja rżewsko-syczęwską? Nie, nie mogt. Gdyby tak nazwal
operację, to już samą naz\|\|ą zdradztiby swoje plany i zarrnary
r92
rH żUKow - crcŃ zwYclpsTwA
u wszystkim sztabovryrm masąmisfl<om i telefonistkom, wszystkim
lceślarzom, pisarzom i wartownikom' JeŚli żll:'ua^l nie był komp-
,\ ..:Ęł'y-
idioĘ' to Tvaczy, Że podczas planowarria tych operacji
używał loyptonimÓw. Dlaczego więc nam ictr nie podają, choć
upĘnęło już poł wielnr?
Dlatego, że te operacje nawet dziś,po 50-60 latachl pozo-
stają tajne' Prątcryna tego jest następująca. PrĄmljmy, że
planowano rozgromienie niemieckiej Grupy Armii,,Srodek",
z prze|amaniem linii obrony, przedarciem się 600 kilometrÓw
w głąb i @Ściem wojsk radzieckich nawybrzeŻe BałĘku. Ale
nie rozgromiono grupy wojsk niemieckich, nie przelamano
linii obrony, zamiast 600 kilometrÓw posunięto się o 23 km.
Planowano dojśćdo Witebska, Miirska i Rygi, ale armia dotar-
ła do Syczewki i nawet tej nie potrafita zaJać.
Jak ukryć kompromitacje? 7-a pomocą tajemnicy paristwo-
wej. Nasi oligarchowie wojskowo-historyczni w podobnych
przypadkach zastrzęEają tajnośćcałej operacji. Do kategorii
taj emnic panstwowych trafiaj a kryptonimy, cele, zadaria i za-
mierzenia operacji, opis wykorą1stanych sił t środkow,a co
najważniejsze - straĘr. Załniast tego uczeni piszą w encyklo-
pedii: tak, byĘ walki w Ęch okolicach, ale niczego poważnego
tam nię planowano. Po prostu chciano zdobyć Rżew, oddalony
o 6 kilometrow od linii frontu, oraz Syczewkę, oddaloną aż
o 50 kilometrow. Co prawda, za. pierwstyrn razerr' ani Rżewa
ani Syczewki nie zdobyto. Ani za trzecim' Arlj za trzynasĘrm.
Ani za czterdziesbrm pierwsąrm.
Pomyślmy: cąg Stalin mogł zlecić Zukowowi bojowe zadanie
odbicia jakiejśtam Syczewki? Cry to nie zb5rt miałkie, jak na
Stalina? I jak na Żwkowa? I dla Ftontu Zachodniego, z kt -
rym wsp łdzialałFront Kalininski?
23 sierpnia 1942 roku ugrzęl kolejny atak na Syczewkę,
a 26 sierpnia Stalin mianowal Żukowa swoim zastępcą.
odnotujmy, że dow dca Frontu Zachodniego Żukow awan-
sowa] na zastępcę Naczelnego Wodza nie po wielkich trium-
fach, ale po ośmiu miesiącach krwawej, beznadziejnej rzezl.
To nie była nagroda za sukces. Irrna cecha Żukowaprrypad|a
Stalinowi do gustu: od mlesięcy ślesetki tysięcy ludzi na
śmierĆ- l nawet mu powieka nie drgnie!
Stalin potrzebował dwÓch pomocnikow o zupebeie rÓżnych
cechach charaktenr. Tak jak w putku, od myśleniajest szef
sztabu' to on jest autorem planow, natomiast zastępca do-
wodcy pulku to poganiacz. Tam, gdziew danej chwili rozstrry-
193
wrKToR suwoRow
ga się najważniejsze zadanie, tam dowodca posyla swojego
zastępcę, Żeby wrzeszczał i I<IąI. A dowodca pułku odpowiada
za' całość.
Na wszystkich szczeblach działa ten sam system: każdy
dow dca musi mieć jednego pomocnika od myśleniai drugie-
go od dyscypliny. Na samyln szczycie Stalin zrobił dokładnie
tak samo. U Stalina od myśleniabyl Wasilewski' To on ukła-
dał plany. Ale potrzebny był jeszcze drugi' ktory poslałby
ludzi na śmierć.I to była rola Żukowa: ma przecież doświad-
czenie, da sobie radę.
Zastępca Naczelnego Wodza ds. Mordobicia i Egzekucji...
D l zn
L o raz pierwszy Zukow prrybyl do Stalingradu 31 sierpnia
1942 roku. Najpierw pr bował przypuścić kontratak na woj-
ska niemieckie, ktore przerwaĘ linię frontu. Nic z tego nie
wyszło. Kontrataki zakoncz5rĘ się klęską. Nawiasem mowiąc,
w ,,pamiętnikach'' Żukowajest aluzja do klęski. Pisze, że byl
w Stalingradzie, cośtam robił prawie dwa tygodnie i wrocił do
Moskwy 12 września. Wtedy to właśniew gabinecie Stalina
rozegraJa się ta scena, ktÓrą Z:ukow niejednokrotnie z przy-
jemnościąopisywał: szeptali na boku z Wasilewskim, Że trze-
ba szukać innego roadłiązałia.Stalin usĘszał i zainteresował
się: jakiego?
Te słowa Ż:ukow w1powiedział po Ę.rn, jak wr cil ze Stalin-
gradu i probowal tam przeprowadzać kontrataki. Zukowpro-
ponuje znaleŹć inne rozwiązanie, ponieważ doĘchczasowe
proby' podejmowane pTzez niego w pierwszych dniach wrześ-
nia, okazaĘ się bezowocne.
Żukow w okresie walk obronnych jeszcze LłJlka razy jeŻdzll
pod Stalingrad. Ale nie tylko on się tam pojawiał. W Stalingra-
dzie bywał między innymi członek Politbiura Gieorgij Malen-
kow, chociaż nikt z tego powodu nie ogłasza go genialnym
strategiem i wybawcą. I nie stawiamy mu pomnikow, nie włą-
c?Arny go w poczet świętych.
ostatni raz Żukow opuŚcił rejon Stalingradu t6 listopada
1942 roku. A kontratak wojsk radzieckich rozpoczĄ się 19
listopada. Bez Żukowa. W dniu rozpoczęeia stalingradzkiej
kontrofens5nł5r, Żukow znajdował się dokładnie tysiąc kilome-
trÓw od Stalingradu i zajmował się zupełnie czym irrnym. Sta-
lin znowrr skierował go na kierunek zachodni. Znow na Sy-
czewkę!
r94
l
Rozdziat fo
w na syczewkę!
Gdg przgj eżdżaŁem na front, od razu udątuało mi sę
zorientouać w sgtuacji, przejąć dottsodzenie w suoje ręce
t nądąć tugdarzeniom uŁaścitug bieg.l
M ąr s załek Ztuiązku Radzie ckieg o Żukow
T7 I
Aontrofensywa pod Stalingradem miala być drugorzędną
operacją. Kto chce się o tym przekonać, znajdzie masę świa-
dectw na ten temat w relacjach uczestnikow, m.in' marszał-
kow Związku Radzieckiego Wasilewskiego, Rokossowskiego,
Jeremienki, glownego marszałka artylerii Woronowa. Piszą
oni, że po zakonczeniu operacji okrążenia wojsk niemieckich
pod Stalingradem odkry|i ze zdziwięniem, że niemieckich dy-
wizji było w kotle trty raz1więcej, niż się spodziewano. Dowo-
dztwo radzieckie zamierza|o oWąĘć w okolicy Stalingradu
7-8 dfizj1 niemieckich, okazalo się, że jest ich 22. Innyrrri
słowy, pod Stalingradem nie planowano operacji na takwielką
skalę, jaka w rzecąrwistości miala miejsce. Gtowną operację
szykowano na kierunku zachodnim. Znowu planowano prze-
bijać się z Rżewa, Syczewki i WiaŹmy w kierunku Zatoki Ry-
skiej. Zukow po raz kolejny koordynuje operacje Frontu Kali-
ninskiego i Frontu Zachodniego. oprÓcz tego, w ataku wspoł-
dzialają woj s ka FYontu P łno cno - 7-ach o dnie go i Brianskie g o.
Aby przeprowadzić tę ogromną operację, zgrornadzorto wię-
cej sił, niż podczas kontrofensywy pod Stalingradem' Pod
dowÓdztwem Żukowa znalazĘ się t1rm ra7em prawie dwa mi-
I ,,Krasnaja zstiezda",lS lutego 1998
195
 Tr
WIKTOR ST'WOROW
liony żołnierzy i oficerÓw' 3.3oo czo|g w, ponad lrsiąc samo-
|ot w, 24 tysiące dzia| i rnożdzierzy. Ączny potencjał uderze-
niowy radzieckich czolg w wykorzystanych w tej operacji
ptzewyŻszal 2,8 raza lączny potencj al uderzeniowy hitlerow-
skich wojsk pancernych, ktÓrych 22 czenltca 1941 roku użyto
przeciw ZSRR.
No i tę właśnieoper-acjQ w listopadzie i grudniu 1942 roku
Żr;kow znÓw zaprzepaścił.Haniebna klęska, rzeki knrri, pira-
midy żołnierskich kości i prawie dwa Ęsiące spalonych czoł-
g w radzieckich - oto bilans operacji, na dokładkę do tych'
kt rzy spoczęli w tej ziemi międz1r sĘczniem i sieĘniem.
A pod Stalingradem, gdne nie było Żukowa - tam było
zwycięstwo'
Rżewem i wiaŹ#
w5parowała ze stron naszej historii. Zapomniano o niej. A je-
śliktÓryś ze skrupulatnych badaczy zainteresuje się dokład-
niej, gdzie był wielki strate$ Żukow w chwili rozpoczęcia sta-
lingradzkiej kontrofensywy, uslyszy ?.awczaslu przygotowana
odpow'iedŹ: Ż:ukow znajdował się wtedy na drugorzędnym kie-
runku, wykonywał tam operację dywers5{ną, aby odciągnąć
od Stalingradu możliwie największe sĘ nieprąrjaciela.
7-a czasÓw Breżniewa cała machina ideologiczna Zu ązku
Radzieckiego była nastawiona na rozdmuchiwanie kultu Zu-
kowa. W tamtych dobrych czasach zmuszono marszałka Wa-
silewskiego - wÓwczas 82łetniego, mial przed sobą rok Ęcia
_ Żeby zaśw7adczył:
'13 listopada 1942 roku [...] Ż'ukow otrzy-
ma]' rozkaz rozpoczęcia przygotowan do operacji dywersfrnej
na Froncie Zachodnim i Kaliniriskim; ja miałem za' zadanie
koord5mować akcje trzech front w na kienrnku stalingradz-
kim podczas kontrofensy'0v5r".2
Ciekawe, prawda? 19 listopada 1942 roku rozploczyma się
olbrąrmia operacja pod Stalingradem, ktÓra ma zmienić prze-
bieg wojny na korzyśćZSRR, a tydzier1 wcześniej,13 listopa-
da, najgenialniejszemu dowodcy )o( wieku, zastępcy Naczel-
nego Wodza, generałowi armii Żukowowi powierzaj4 zadanie
przeprowadzenia operacji dywersyjnej w zupekrie innym miej-
scu! Cąr Stalin nie mogł powierzyć dowodzenia nią Koniewo-
w'i, Goworowowi, Rokossowskiemu, Golikowowi, Tołbuchino-
2
"Wojerrno-istoriczeskij żurnal'', nr 11/1977, s.63.
196
, ł,{
\ Żllwow - cpŃ zwYcIF.sTwA
)
wi,/ Bagramianowi, Biriuzowowi, Woronowowi, Malinowskie-
mu albo jeszcze komuŚ innemu? D|aczego we wszystkich ope-
racjach Stalin posylał Zukowa na gl wny kierunek' a podczas
stalingradzkiej ofensywy skierował go na drugorzędny kieru-
nek, by przeprowadzał tarn operację dywersfrną?
odpowiedŹ jest prosta: operacja pod Syczewką, Rżewem
i Wiaźmą w listopadzie-grudniu 1942 roku nie była dywersją.
Tu właśniemiało pojśćgłowne uderzenie Armii Czerwonej'
Jednak Żukow zavła|i! sprawę, dlatego po fakcie operacje tQ
uznano za drugorzędną.
hodnim w ristopra-n'
dzie-grudniu 1942 roku nie była dywersją, ponieważ operacja
dywersyjna z za|oŻenia poprzedza operację zasadn7czĄ' Sztuk-
mistrz wpier_w uqpia r:as?Ą czuJność,a dopiero potem wycią-
ga z kapelusza białego kr lika. Kumple doliniarza najpierw
pokazuja nam jakiśportfel - To nie panski? - a w tej samej
chwili kieszonkowiec zręcznie wfimuJe nam portfel z kieszenl.
Odeski bandzior Benia Krzyk wpierw podpala dom naprzeciw
cyrkułu, a potem, gdy stojkowi biegną pom c sąsiadom, wy-
wofuje pożar w samyn cyrkule. W walce najpierw wykonuje
się zrnyłkę' a dopiero potem uderza. Tak teŻ jest na wojnie:
najpierur atak dywersfrny na kierunku drugoplanowym, a po-
tem _ atak właściwyna gl wnym kierunku strategiczn1rm.
Kontrofensywa pod Stalingradem rozpoczęła się 19 listopa-
da 1942 roku, a atak "dywersyjny" Frontu Kalini skiego i Za-
chodniego - 25 listopada 1942 roku. Nasuwa się pytanie:
ktora operacja miała odciągnąć uwagę i siĘ nieprą{aciela?
operacja Frontu Kalini skiego i Zachodniego nie była dnrgo-
rz'ędrlą ani dywersyjną. Brała w niej udział większa liczba wojsk,
nŻ w kontrofenqrwie pod Stalirrgradem. Żukow miał w sktadzie
Frontu Ifulininskiego i Zadrodniego 15 armii og lnowojskorłych,
po dwie uderzeniowe i powiebzrre, oraz jedną armię pancerną.
opr cz tego operację wspieraływojska Ftontu P beocno-Zachod-
niego i Briariskiego: 7 armii ogÓlnowojskovryrch, jedna uderzenio-
wa i dwie powietraxe. Na Ęłach tego zgrupowania znjdowały się
ogÓlnowojskowa 68. Armia' a takżr 2. i 3. Armia odwodowa.
W sumie Żukow miał 23 armie ogÓInowojskowe, trzy uderzenio-
we, jedną pancemą, cztery powietrzrre i dwie odwodowe.
A Wasilewski miał pod Staliningradem lo armii og lnowoj-
skowych, jedną pancerną i tr4r powietrzne.
L97

UIIKTOR SIJWOROW
KtÓra z tych operacji jest głdrną, a ktÓra manewrem dy-
wersyjnym?
Atak FYontu Kalininskiego i Zachodniego prry wspofudziale
FYontu Pohtocno-Zachodniego i Brianskiego w listoparlzie-grud-
niu 1942 rolnr nie był zadną dywersja. Wiemy o tym choćby
zksiaizlssamego Zukowa. Oto dyrektywa dla FYontu lblininskie-
go i Zachodniego, wydana 8 grudnia 1942 roku. Najbliższe wyty-
czrre dla FYontu Zachodniego: "1o-1lJil. przelamać obronę nie-
prz5{acielską na odcinku Bolsze l(ropotowo - Jarygino i nie poż-
niej nż 15J(I opanować Syczewkę. 2o)il wprowadzić do rejonu
Andriejewskie co najrnniej dwie dywĘe piechotyw celu zamlorię-
. cia, wsp beie z 4I. ArmiąFYontu Kalininskiego, pierścienia olcą-
żenia wokoł wojsk nieprą{acie1a''.3
Ponadto Front Kalinir1ski miał przełarnać front,,z zadaniem
zamknięcia od pofudnia zgrupowania nieprzyjaciela, olaążo-
nego w w1miku wsp łdzialania z Frontem Zachodnim''.a
A więc Front Kalinir1ski i Zachodn| kt rJrmi kierował Żu-
kow, miĄl takie same radarlja,jak i fronty pod Stalingradem:
prze|amaĆ obronę wroga na dw ch odcinkach, mobilnyrni
zutiąz,kami przedostać się głęboko na jego tyĘ i zamknąć pier-
ścien wokoł okrążonego zgruPowania nieprąfl aciela.
Uwierzmy na chwilę propagandzie komunisĘcrtej. Prry-
znajmy, że Front Południowo-Zachodni i Front Stalingradzki
pod dowodztwem Wasilewskiego w listopadzie 1942 roku prze-
łamywały obronę nieprzyJaciela i zamykały pierŚcierl olgążę-
nia, aby w efekcie przechylić szalę swoją korzyść. Rownież
zg dżrny się, że w listopadzie FronĘ Kaliniriski i Zachodni pod
dowodztwem Żukowa miĄl przełamać obronę nieprą[aciela
i zamlmąć pierŚcien okrążenia tylko po to, aby odwrocić uwa$Q
Hitlera.
A oto jak poradziły sobie ze swoim zadaniem fronty, ktorymi
dowodził Żtlkow. Głos oddajemy samemu marszałkołrri (albo
autorom jego wspomnien): ,,Dow dztwo Frontu Kalininskiego
w osobie generała porucznika Maksyma Purkajewa podołało
zadaniu. Gnrpa wojsk Frontu, ktora nacierała na pofudnie od
miasta BieĘ, pomyślnie przełamała front, n-rsąrła w kierunku
Syczewkj. Grupa wojsk FYontu Zachodniego miała za zadanie
przełamać obronę nieprądacielską ze swojej strony i wyjśćna
spotkarrie wojsk Frontu Kalininskiego, aŻeby zamknąć pier-
3 żukow, op' ctt., s. 446.
4 Ibid,.
198
ś
\
\ ŻIJKow - cIEŃ zwYcĘsTwA
Ślien okrązenia wokoł rżewskiego zgrupowania wojsk nie-
)
mieckich. A]e Frontowi Zachodniemu nie udało się przełamać
obrony nieprą,1'aciela. [...] w Brm czasie skomplikowała się
r wnież sytuacja na Froncie Kalininskim w rejonie naszego
przełamania. Nieprą[aciel silnym uderzeniem na skrzydło
wojsk Frontu odciął nasz korpus zmechanizowany, ktÓrym
dowodził generał major Sołomatin'''5
Uwierzmy, że wszystko to słuĄrło odwroceniu uvragi nie-
prą{aciela. Z jakim skutkiem? Skutek mamy jak na dloni.
Wojska dowodzone przez Żukowa nie przełamałyfrontu nie-
mieckiego, nie okrąźyĘnieprądaciela, wręcz przeciwnie, sa-
me dostĄl się w okrążenie. Jeślidamy wiarę, żebyła to Ęlko
operacja dywersfina na drugorzędnyrn kierunku, to musimy
stvrierdzić, że w czasie, gdy cała uwaga Hitlera i jego feldmar-
szałkow skupiona była na Stalingradzie, wojska pod kierow-
nictwem Żukowa nawet na drugorzędn1łn kierunku nie potra-
fity wypełnić wznaczonego im zadarria.
o giganĘcznej ofensywie Żukowa z prze|omw listopaćla
i grudnia 1942 roku napisano już niemało artykulow i ksią-
żek. Z'eby nie być posądzonym o złośliwość, nie opiszę tej
operacji własn1rmi słowami. Niedawno w ,,Niezależn1rm prze-
glądzie wojskow5rm" :ukazal się artykuł -Nie w boj, lecz na
ubÓj".6 opowiada o dzialaniach 20. Armii Frontu Zachodniego
w kolejnej operacji rżewsko-syczewskiej na przełomie listopa-
da i grudnia 1942 roku.
W tej operacji 20' Armia otrąrmala wsparcie - dwa korpusy
pancerne, osiem samodzielnych brygad pancernych i odpo-
wiednią iloŚć arĘlerii.
Artykul ma następujące środĘrtuĘ:"Nieudany początek",
,,Walka o ogrody we wsi Żerebcowo'', ,,Upor, ganiczący z sza-
le stwem''. To wszystko powiedziano o najwięksą1m strategu
)O( wieku.
A oto fragmenty artykufu:
listopada wojska praktycznie rzeczbiorąc posyłane były
"25
nle w b j' lecz na ubÓj, wprost pod doskonale zorganizowarly
ogien wroga".
''148. i 15o. brygada piechoĘ z wII Korpusu PiechoĘ
Gwardii przez cztery dni szturmowaty wioskę Chlepie ' poło-
6 lbid., s.446-442.
6 M. chodarionok' Władimirow, ,,Niezawisimoje wojennoje obozrie-
n{e", 8 czerwca2OOI.
r99
WIKTOR SI'WOROW
żonąna wysokim brzegu Wazuzy' [..'] Na podejściąchdo wio-
ski praktycznie w peheyrn skladzie !ryginęły 148. i I5o. bry-
gada piechoĘ' z ktorych opr cz sztabow i pododdziałow za-
opatrzenia nie ostał się nikt.''
,'Nieubłagarra Kwatera Gł wna i jej przedstawiciel Gieorgij
Zukow domagali się tylko jednego - ataku za wszelką cenę.
20. Armia zostala dodatkowo wzmocniona V Korpusem Pan-
cern1[n i czterema dywizjami piechoty."
"Pole bitwy było uslane nasąrmi spalonymi czołgami. Mię-
dzy innymi już 6 grudnia sześćz ośmiu brygad pancernych
20. Armii' straciwszy prawie całe uzbrojenie, zostało odesła-
nych na tyty * celu przywrocenia zdolnościbojowęj.''
,,JuŻ 13 gnrdnia w Korpus Pancerny mial na stanie 26
czo|'gow, a wprowadzony do walki dwa dni wcześniej V KPanc
- jedynie 30. Jeden korpus pancerny walczy| o wieŚ Małoje
Kropotowo, drugi zaśprobował wziąć szturmem wioskę Pod-
osinowka."
''Po Ęgodniu
(r 1-18 grudnia) krwawych, zacięĘch i w zasa-
dzie bezskuteczrrych walk możliwościofens5rwne 20; Armii
ostatecznie wyczerpaĘ się. Skoncąlła się amunicja, materiały
Padne i smary. Prawie w całościutracone zostało uzbrojenie
wszystkich ośmiu brygad pancernych i obu korpusow pancer_
nych. Ci, ktÓrzy zostali przy Ęc1w, od kilku dni pozbawieni snu
i żywności'byli krancowo wyczerpani i śmiertelnie zmęczeni."
,w ciągu 23 dni i nocy nieprzerwanydr walk wojska 20. Armii
na 8-kilometrowym odcinku wgryzty się w obronę nieprąfiaciela
na glębokośćlo kilometrow. Srednie tempo oferrsywy - nieco
ponad 40o metrÓw na dobę. 7-akażdy kilomet fuznbabylo zapŁa-
ciĆ szeŚcioma Ęsiącami zabitych i rarueych Żohlierzy."
przebiegaĘ
''Mniej więcej według tego samego scenariusza
wydarzenia w strefach natarcia pozostalych armii Frontu Za-
chodniego i Kalinirlskiego. "
''ogÓlne straĘ w ludziach Frontu Kalini skiego i Zachod-
niego w1miosĘ ponad 215 tysięcy zabitych i rannych.''
uroga". ootłaa#
w ten sam sposÓb pod genialnym przewodem Żllkowa opero_
walo piętnaŚcie armii ogolnowojskowych, dwie uderzeniowe
i jedna armia pancęrna Frontu Zachodniego i Kaliniriskiego,
a ponadto na odcinkach innych frontÓw jeszcze siedem armii
ogÓlnowojskowych i jedna armia uderzeniowa'
2o'0
Żvrow - cEŃ zwYcĘsTwA
opublikowano już wystarczająco dużo dokumentow o dzia-
łaniach każdej armii w tej gigantycznej operacji .dywersyjnej''.
Lecznie przypadkiem wybrałem 20. Armię' 20. Armia została
zmasakrowanaw pażdzierniku 194I roku pod Jelnią. Nie bę-
dę mÓwić' z cĄej winy. Pamiętamy, kto szturmowal Jetnię
przez dula miesiące' wyknvawił wojska, zmarnował całą amu-
nicje i paliwo, po cąrm wyjechal na inny front, porzucając
wycienczone wojska na pewną śmierć.
W listopadzie 194I roku sformowano nową 20. Armię. Po
starej 20' Armii odziedziczyr|a Ęlko numer' Ta nowa, pośpie-
sznie formowana i niedoświadczona w walce armia już w sty-
czrljlu.1942 roku pod dowÓdztwem generala majora Andrieja
Własowa dokonywała cud w nad rzeką Lamą. A nad Właso-
wem stał wtedy Zukow.
Minąi rok. Znow jest zirna'Ta sama 20. Armia tegoż FYontu
Zachodniego terazma za sobą roczne doświadczenie bojowe.
I zn w ogolne kierownictwo sprawuje Ż:ukow. Ale tym razetn
wszystko idzie wspak: wywiad jest nieskuteczny, arĘleria
strzela niecelnie, cała operacja przygotowana jest nieudo]rrie'
Nieprfiaciel już dawno wie, gdzie nastąplą uderzenia i solid-
nie przygotował się do ich odparcią.
Czegoż, a raczej kogoż więc br-akuje? Brakuje $enerała Wła-
sowa. Bez niego wielki strateg Zukow stał się zwyktym kapra_
lem z czasÓw I wojny światowej. Popełnia elementarne błędy'
Żywiolern czo|gÓw jest niepowstrąrmane parcie do przodu.
Nigdy nie sztr:rmuje się czolgami obszarow zabudowanych ani
gr:iazd oporu. Naleźry je omijać szerokim lukiem. Ale tego
Żukow nie zrozumiat nie Ęlko do korica wojny, ale do konca
swego Ęcia.
1 porażkę oou arl
czewkf odpowiedŹ Zukowa (albo autorÓw Jego pamiętnika)
jest rozbrajająca:,Jeśli obrona nieprą{aciela rozrnileszczona
jest w terenie uniemożliwiającym obserwacje' w ktorym istnie-
ją dobre ukrycia za przeeiw|egĘmi stokami wzgÓrz, w jarach
r wnoleglych do linii frontu, wÓwczas trudno jest przełamać
taĘ obronę, zsrłaszcza. przy ograniczonJ[n użyciu czo|gow.
w brm konkrebeym w1padku nie uwzględriono zrlaczenia te-
renu, na kt rym rozbudowana zostafa niemiecka obrona".7
7 Żtskow, op. ctt., s. 447.
20r
WIKTOR SIJWOROW
(
Sytuacja zaiste groteskowa. Na papierzn plan był znakomiĘ,
ale zapomniano o jarach. Więc kto ponosi za to winę? Według
Żukowawinę ponowi jakiŚ abstrakcyjny "ktoŚ'', ktÓry zapom-
niał o parowach. Chwileczkę, ale przecieŻ tę operacje ,,dywer-
s)dną'' planował osobiścieŻukow, ten sam, ktory od styczrria
do kofica sierpnia 1942 roku nieudobrrie szturmował tzeczone
jary i parovry pod Syczewką. C4rŻbywięc przez osiem miesięcy
bezskutecznych szturm w wielki dow dca nie zorientował się,
że ich zdobywanie nic nie da?
Gdyby się zorientował, to powinien byl powiedzieć Sta]inowi, że
operacje dywerq{ną trzeb a przeprowadnć w jakimkolwiek inn1łrn
miejscu fuontu, Ęlko nie pod Syczewką. Ale kapral Zukow, gdy
otruymal tozkaz ponownego szturmu Syczewki, źłvaworyknął:
jest!" - i pobiegł go wypdniaĆ. Sam pr4rgotował operacje,
',Tak
sam ja zaprzepaśclJ, a potem na$e prą1pomnial sobie, Że juŻ
wcześniej na te same grabie nadepnąl kilkadziesiąt razy.
Wychodzi na to, Że od sLyrcznia do grudnia L942, przez
okrągłY rok, Zukow zalewal krwią cały obwod smolenski. Sta-
lingrad był Ęlko drobnym przerywnikiem w tJrm procederze.
Stalingradzką ofensywę przeprowadzono bez udziału Z:uko-
wa. Ęle że po wojnie Zukow zapomniał, iżwlistopadzie i grud-
n1ll I94Ż roku w okolicach Rżewa i Syczewki.zmarnował bez
sensu miliony pociskÓw, skazał na śmierćtnasy Żo|nierzy,
pogrzebał najlepsze j ednostki gwardyj skie.
D
I rawda jest taka, że Zukow spod Stalingradu
VI
odciagał nie
wojska niemieckie, ale radzieckie. ,'Po imponującym' |ecz naj-
prawdopodobniej nieoczekiwanym dla dowÓdztwa radzieckiego
sukcesie stalingradzkim, całkiem realna stala się szansa decy-
duj4cego zwycięstwa na cĄrm południowym skrązdle frontu
radziecko-niemieckiego. Los dał stronie radżeckiej niepowta-
rza'|ną szansę okrążenia i całkowitego zniszczenja niemieckich
wojsk na południe od Woroneża, co doprowad7lłoby do klęski
Rzeszy już zirną 1943 roku. Wydawało się, że Kwatera Głowna
w Moskwie ma do dyspozycji wszelkie środki,potrzebne do
zreaJizowałia tego planu - druzgocącą przewagę sił nad nie-
prĄacielem i nadnllyczaj korzystrrą operac5,jnie sytuację stra-
tegiczną na t}rm odcinku frontu. Owa niezwykle rzadka szansa
na południowym skrąldle frontu zosta]a anarnolvana.''8
8 Chodarionok, Władimirow, op. cit.
202
Żuxow - cIEŃ zwYcIF/sTwA
oto jak do tego doszło.
Latem 1942 roku wojska niemieckie na południowej flance
frontu przedaĄ się daleko na wschod, sforsowaĘ Don i skie-
rowaĘ na południe dochodząc do samych podn ży Kaukazu.
W listopadzie Armia Czerwona okrąĘla NiemcÓw pod Stalin-
gradem, co samo w sobie było spektakularnym dokonaniem.
Jednak ta kontrofensywa zwiastowala jeszcze więksąl sukces:
wojska radzieckie zagrozIĘ trasom zaopatrzenia silnego zgru-
powania niemieckiego na Kaukazie. Nad Niemcami zawisla
grożba okrążenia na niespoĘkaną skalę. Przed nimi bylo wiel-
kie pasmo g r Kaukazu, po prawej Morze Czarne, a po lewej
_ Morze Kaspijskie, Wołga i niemożliwy do rozerwania front
radziecki. Wojskom radzieckim pozostawało jedynie zatkać tę
butelkę korkiem.
Feldmarszałek Erich von Manstein po latach przyznaurał:
,,Przez Rost wprzechodziĘ dostawy zaopatłzenia nie Ęlko dla
całej Grupy Armii <Al, ale także 4. Armii Pancernej i rumun-
skiej 4. Armii ".s
W kotle pod Stalingradern znalrazła się niemiecka 6. Armia'
Gdyby Rosjanie ruszyli na Rost w, w pułapce znalazĘby się
kolejne cztery armie, jak rÓwnież dowodztwo i zap|ecze Grupy
Armii '/Ą'. Przebicie się z kotła nie było możliwe, bowiem woj-
ska hitlerowskie zapuściĘsię za daleko na wschÓd i na po-
łudnie. Żeby rozpocząć operację przełamania radzieckiego
pierśclenia, niemieckie oddziaĘ czolowe musiałyby wpierw
cofnąć się o 500-600 kilometrow. A na to po prostu nie mialy
paliwa. W prąrpadku uderzenia na Rostow, okrążenie pod
Stalingradem byłoby prologiem, pierwsąrm etapem pogromu
na skalę niewyobrażalną.
Radzieccy dow dcy zdawali sobie sprawę, że sytuacja jest
dla nich nadztxlyczaj korzystna. Marszałek Związku Radziec-
kiego Jeremienko w tym czasie był generalem pulkownikiem
l dowodził Frontem Stalingradzkim. W swoim dzierrniku bojo-
wym jeszcze 18 stycznia 1943 roku zapisat:,,Na]eżało, tak jak
zaproponował sztab Frontu Stalingradzkjego, nie atakować
okrążonych, 7ecz zadusić ich blokadą wytzyma|iby nie więcej
'
nlż miesiąc, a Front Donski wysłać prawym brzegiem rzekj
w kierunku Szacht, Rostowa. W konsekwencji byloby to na-
tarcie trzech frontow: Woroneskiego, Południowo-Zachodnie-
e Von MansteinE., Verlorene Srege, Bonn 1995. Cytat za wyd. ros.:
Utletlanngje pobiedg, Moskwa 1999, s. 433.
wffToR suwoRow
goi Doriskiego. Takie uderzenie byłoby vlfiątkowo Jilne t za-
mknęłoby jak w pułapce całe zgn:powanie nieprąlaciela na
PÓlnocnym Kaukazie''.'o
Głowny marszałek artylerii Woronow:''Mieliśmy możliwość
zgotowania woj skom hitlerowskim nowego niespodziewanego
kotła pod Rostowem oraz rozgrornienia południowego skrzyd-
ła frontu wschodniego''.'t
Niemieccy dowÓdcy także widzieli ogromne niebezpieczeri-
stwo okrążenia.
Szef Sztabu GeneralnegoWojsk I4dowych, generał pułkow-
nik7-ęitzler:,,Mniej więcej od połowy grudnia zaczęIa nadcią-
gać inna katastrofa, podobna do stalingradzkiej. Ponieważ
wiąże się ona bezpośrednio ze Stalingradem, powiem o niej
kilka słÓw. Chodzi o los nasą1ch wojsk na Kaukazie. [...]
W okresie zimowym ww1miku pomyŚlnego ataku wojsk rosfr-
skich na zacbÓd i na poludnie od Stalingradu, pojawiło się
zagroŻerie dla calego frontu kaukaskiego. [...] Nietrudno bylo
zron;lrnieĆ, Że jeŻelri Rosjanie będą kontynuować natarcie, to
w krÓtkim czasie dotrą do Rostowa, a jeśliuda im się przejąć
Rostow, to całej Grupie Armii ,,A, grozi niechybnie okrą-
Żertie".|2
Feldmarszałek von Manstein tuważal, Że w prtypadku ude-
rzenia wojsk radzieckich na Rost w, caĘ front wschodni ru-
nie w styczniu 1943 roku - o ile nie nastąpi to już w grudniu
1942 roku. ,,Chodziło o to, czy już tej zirny zostałie zrobiony
decydujacy krok zrnierzający do zadania klęski Niemcom na
Wschodzie' Katastrofa 6. Armii, choć sama w sobie dn)zqocą-
ca i bardzo smutna, w skali całej II wojny światowej takim
wydarzeniem nie była. I-ecz rozgrornienie całego południowego
skrzydła frontu wschodniego otwieraloby drogę do szybkiego
zwycięstwa nad Niemcami. Radzieckie dowÓdztwo mogło li-
cz5rĆ na osiągnięcie tego celu na południow]rm skrzydle
z dw ch przycryn. Pierwsza z nich - to ogromna przewaga
liczebna armii rosyjskiej, a druga - to lepsza sytuacja opera-
cfna, w ktorej znalazło się dowÓdztwo radzieckie dzięki błę-
dom dow dztwa niemieckiego pod Stalingradem."ts
lo żurnal-, rr 4 / 1994.
"Wojenno-istoriczeskij
1'Krasnaj a zvłiezda"' 28 października t 992.
l pamięta o cudzych zwycięstwach pod Stalingradem - a na
t2 The Battle oJstaltgrad-
[w:l The FatalDecisions, Londyn 1956.
Cytatzawyd. ros.: Rokotuyje rieszenlją, Moskwa 1958, s. 197.
tr Von Manstein, op. cX., s. 432.
204
żuxow - cIEŃ zwYcĘsTwA
Rozumiejąc sbaszrre zagrożenie, dowÓdztwo niemieckie pod-
jeło wszelkie środki,by rrniknąć rozbicia frontu wschodniego na
samyrn początku 1943 roku' Grupa Armii ' '' porzuciła wsąrs-
tko i w pośpiechu, unikajac walki, opuściłaP heocny Łśaukaz
Gdyby Zukow zrozumia|, jak wspaniała sytuacja była pod
Stalingradem' powinien by| krzyczeć do Stalina:
- Przerwijmy ten idioĘczny atak na Syczewkęl Nie marnuj-
my brygad i korpusow pancernych dla jakichśposiolkÓw, kto-
re już dawno znikły z powierzcŁtti ziemil Cała naprzod na
RostÓwl Tam skierujmy nasze rezetry amunicjil I korpusy
gwardffskie! I lotnictwo! I armie uderzeniowe! Zwycięstwo
nad Niemcami jest w zasięgu rękil
Ale Zukow nie potrafił wlaściwie ocenić zaistniałej sy'tuacji.
Zukowwykonywał idioĘczny rozkaz, i to w naJbardziej idioty-
czny sposÓb, mianowicie odciągał najlepsze jednostki Armii
Czerwonej od najważniejszego odcinka frontu i bezmyśInie je
wyniszczał, szturmujac nikomu niepotrzebne wioskl.
iarsko tTrl
"".."ył zwy'
własnej osoby. ,'oto ja, Wielki Żukow, autor radzieckich
cięstw, rownież wiktorii pod Stalingradem.' Po kraju zaczęĘ
krążryć pogłoski, ktore dotarty rownież do Stalina. Można wy_
obraziĆ sobie jego wścieklość'gdy usĘsza|, Że Żukow o1|asza
się bohaterem stalingradzkim. I wtedy właśniemarszałkowie
Bułganin i Wasilewski napisali projekt rozkazu o tym, Że Żu-
kow, straciwszy resztki skromnoŚci, prąrpisuje sobie opraco-
wanie i przeprowadzenie operacji, z ktÓr1rrni nie miał nic
wspÓlnego. Stalin ten proJekt podpisał. W rozkazie stwierdzo-
no między innymi: - Ż'ukow nie mial nic wspolnego z planem
likwidacji grupy wojsk niemieckich pod Stalingradem ani z je-
go przeprowadzeniem. Jak wiadomo, plan likwidacJi wojsk
niemieckich został opracowany, a sama likwidacja roąoczę|a
się zimą 1942 roku, w czasie, gdy marszałek Zukow znajdo-
wał się na innJrm froncie, daleko od Stalingradu''.
Rozumiemy' jakie powody zmusiły Stalina do podpisania
rozkazrr o niegodn1rm zachowaniu Ż:ukowa marszałek-pysza-
lek zapomniał o swoich porażkach pod Syczewką,lecz dobrzę
dodatek prą1pisuje je sobie.
Ale Żukow niezbyt przejąL się rozkazem Stalina o swych
klamstwach. MinęĘ dwie dekady i w pamiętnikach wielkiego
WIKTOR SI'WOROW
dowodcy zn w zabrzmiala fatsą1wa piosnka o tym, jak to ztvy-
ciężrylłpod Stalingradem . .Zasti:uga Kwatery GłÓwnej Naczelne-
go Dowodztwa i Sztabu Generalnego polega na tym' że potra-
przeanalizować wszystkie c4mnikj
fiĘ z naukową ścisłością
tej gigantyczrrej operacji, zdołałyprzevłidzieĆ tok jej rozwoju
i zakonczęnie. Tak więc nie o pojedynczych pretendentach do
nautorstwa, idei kontrofens]^'vy naleĘ m wić.'''a
Widzicie, jaki Zukow jest skromny? Nawet nie probuje pod-
kreślaĆswojej wybitnej roli w przeprowadzeniu kontrofensy_
lvy pod Stalingradem. M wi, że pracowali wszyscy: i Naczelree
Dow dztwo i Sztab Generalny. Po co szukać jednej osoby,
ktora zaproponowała pomysł kontrofensyuryz?
Najpierw Żukow opowiedział o tym' jak on sam iWasilewski
wymyśtilicaĘ plan, o brm, jak Stalin podsłuchal, o cąrm mo-
wili i zainteresowal się tym. A pożriej Żukow wspaniałomyśl_
nie zgadza się, żeby nie szukać autorow owego genialnego
planu.
Nieco pÓŹniej Żwkow wzrnocnił swoja wypowiedŹ: ,,ogromna
z.as|uga Naczelnego Dowodztwa polegala na Ęm, że potrafili
oni z matęm aĘ czną pr ecyzią przeanalizować wszystkie cąm-
niki tej ogromnej operacji, potrafili przewidzieć jej przebieg
i zakonczenie".ts
,,zasługa Naczelnego Dow dztwa i Sztabu Generalnego"
przemieniła się w "ogromną zaslu$Q'' samego Naczelrrego Do-
wodztwa. A Sztab Generalny wypadł z kręśuzwycięzcow. Ale
jest to całkiem zroz:umialre. Stalin wyrzuci| Żukowa ze Sztabu
Generalnego jtrż w lipcu 1941 roku i zdegradowal go. A skoro
Żu.kowa nie ma juŻw gensztąbi.e, to znaczy, że o roli Sztabu
Generalnego
wspominać.
DowÓdztwa,
książce powtarza to na olrrągło. Dlatego wypowiedzi na temat
ogromnych zasfug Naczelnego Dowodztwa w bitwie pod Sta-
lingradem odnoszą się także do samego autora. To Zukow
sam siebie chwa]i. opowiada o matemaĘczrrej dokładności
swoj ej własnej ana|izy.
Ale o jakiej dokładnościmoże być molva, skoro okrąŻono
trx5r ra.z5r więceJ wojsk, niŻ zarnierzano? Poza Ęm, jeślido-
puszczano btąd w jedną stronę, to taki sam błąd mogl wystą_
|a Żtlkow, op. cit.' s. 42I.
|5 MarszaŁŻtikow. Kakimmyjewopmnim. Moskwa 1988' s. 239.
206
żUKow - cDŃ zwYcIF.sTwA
piÓ w drugą stronę. Zdecydowano okrąĘĆ 7-8 dywizji, a co by
było' gdyby się okazalo, że jest tam ich trąrkrotnie mniej?
O jakiej matematycznej precyzji mowa, skoro Naczelne Do-
i wodztwo rozkaza|o atakowaĆ NiemcÓw okrążonych pod Sta-
lingradem? okrążone jednostki byĘ wtaŚciwie obozem uzbro-
jonych jenc w,bez ĄrvrnoŚci, opału i odzieĘ zimowej. Niebez-
pieczenstwo, że wynllą się z okążenia, zostało zhkwidowarre.
Po tym należałozostawić je w spokoju do wiosny. Ile czasu
mogą wytrąrmać żolJ.ięrze na trzaskaj4c5,łn mrozie, bez mun-
durÓw zimowych, bez opału, amunicji i żrywnoŚci? Ale wydano
rozkaz, więc radzieckie dywizje' korpusy i armie przystąpĘ
do szturmu.
Latem 1942 roku wojska inżynieĄine budowaĘ umocnione
rubieże obronne wokoł Stalingradu, potem wojska niemieckie
je pokonały, teraz zaśArmia Czerwona szturmowała niedostę-
pny pas umocnieri, kt re sama niedawno wznosiła' Atak na
ufortylikowane miasto był niewybaczaln5rm błędem Hitlera.
Teraz Armia Czerwona powtarzala błąd Hitlera. ',Dlaczego Ro-
sjanie zdecydowali przejśćdo ataku' nie czekając, aż kocioł
sam się rozpadnie, bez jakichkolwiek strat z ich strony - to
wiedzą tylko generalowie rosf scy.'''6
o jakiej dokładnościmatemaĘcznej mowa, skoro zaprze-
paszczono szansę rozgromienia NiemcÓw już na początku 1943
roku? Skoro była możliwośćodniesienia zwycięstwa bez bitwy
kurskiej, bez Prochorowki, bez forsowarria Dniepru, Dniestm,
Niemna, Wsty i Odry, bez bitwy nad Balatonem, bez szturmu
wzgÓrz seelowskich, Krolęwca i Berlina?
Ale zamiast ataku na RostÓw nasi stratedzy szturmowali
własne umocnienia pod Stalingradem i ogrody na obrzeż'ach
wioski Zerebcowo.
W całej epopei stalingradzkiej najbardziej zdumiewa bez-
czelność Zukowa.
Każdy, kto interesuje się historią i wykaże dośćwytnvalości'
moŻe nekonstruować jego kolejne miejsca postoju podczas
całej wojny. A potem każdy badacz rrroże wykazać Zukowowi
to samo, co wykazali mu już po wojnie Sta]in, Bułganin i Wa-
silewski: nadmierne i bezpodstawne wywyzszanie się oraz kra-
dzież cudzrj sławy.
Ale realne zagroŻerie zdemaskowaniem nie wywarło więk-
szego wrażenia na autorach pamiętnik w Zukovra.
tG Rokou;gle rieszenVq op. ciL, s. I99.
207

IVIKTOR SI'WOROW
C""" na krotkie podsumowanie.
Pod Stalingradem zostaĘ wykonane dwa zadania.
Pierwszym z nich było powstrztr'rnanie odwrotu wojsk ra-
dzieckich i utworzenie nowego frontu. To zadanie zostalo zre'
alizowane w lipcu i sierpniu 1942 roku bez udziału Żukowa.
Drugim zadaniem było przełamanie linii frontu nieprąda-
ciela i okrążenie jego wojsk w okolicach Stalingradu . To zada-
nie zostało zrea|izowane w dniach 19-23 listopada 1942 roku.
I teŻ bez udziału Zukowa. 7-,ałowno w czasie wykonywania
pierurszego' jak i drugiego zadania Żukow szturmował Sy-
czewkę.
Słyszę głosy sprzeciwu' Dobrze, przyjmijmy na moment, że
stalingradzka strategiczna operacJa ?:.:czeprra zostala przepro-
wadzona bez udziału Żukowa. A|e przecieŻ nie jest ważne, kto
ja realŻował, Ęlko kto ją wymyślil!
Prąrpomnijmy więc człowieka, kt ry Ją wymyŚlił. Jego sta-
nowisko tatem 1942 roku, to starszy oficer Głownego Zarządu
oPeracyjnego Sztabu Generalnego. Stopie - pułkownik'
pÓżniej - generał porucznik' Nazwisko - Potapow. o tym' Że
plan ofensyvrry stalingradzkiej zrodz1l się w Głown1'rn Zatzą-
dzie operacyjnym Sztabu Generalnego, i że autorem planu
byl pułkownik Potapow, wszyscy od dawna już wiedzą' Nikt
nie robił z tego tajemnicy' Po upadku w|adzy komunistycznej
w GłÓwnym 7-.arządzie operacfnym Sztabu Generalnego od-
naleziono mapę z plarrem operacji. Na mapie byĘ podpisy
Potapowa i Wasilewskiego. I data: 30 lipca L942 roku. Jest to
data_zakorlczenia planowarria operacji. w brm czasie Ż:ukow
po raz n-Ęr szturmował Syczewkę i jeszcze nawet nie myślał
o Stalingradzie.
Plan pułkownika Potapowa został przedstawiony szefowi
Sztabu Generalnego Wasilewskiemu. Wasilewski przekazal go
Stalinowi. Potem stalin wurłła]' Ż'ukowa do Moslnłry, miano-
wal swoim zastępcą i skierował w okolice Stalingradu. Zukow
wrocił |Ż wrześniai rzekomo zaproponował ,,inne'' rozuriaza-
nie. Ale Sztab Generalny to właśnierozulią7alie opracował
połtora miesiąca przed cudownym olśnieniem Żukowa. Nas-
tępnie zostalo ono przedloŻone Stalinowi i Stalin wraz zWasi-
lewskim już dawno rozploczę|iintens5rwne prace przygotowaw-
cze w celu jego zrealizowania. Natomiast w dniu 12 grudnia
1942 roku Wasilewski z rozkazu Stalina j edynie wtaj emnicąrl
Żukowa w szczeg ły gotowej już operacji.
208
)
Żurow - cIEIt zsYcĘsrwA
U*.."*u prze'z cnwilę, że to on, wielki Żukow,*. -.".srrT
1942 roku zaproponował plan ofensywy stalingradzkiej; Uwie-
tzmy, że Stalin wątpit w sukcęs' a Żukow nie wąĘiłariprzez
chwilę. Niech tam!
Z pewnościązdarzało wam się bywać w takich sytuacjach:
przychodzisz do przełożonego i proponujesz Jaldeś niezwykłe
i
i ryzykowne posunięcie' Kierownik ma wątpliwości,czy to się
ii
uda. Co odpowie?
Są tylko dwie możliwości.
Wariant pierwszy. Szef zabroni się tym zajmować, dlatego'
że w koricowyrn rozrachunku to on za wszystko odpowiada.
Wariant drugi. Szef powie: sam to wymyŚliłeś, to sam to rÓb.
Bierzesz na siebie odpowiedzialność.Jak za'wa|1sz, to miej
pretensje do siebie.
Żukow proponuje trzeci wariant. Stalin wątpl w sukces' ale
z jakiegośpowodu calą odpowiedzialnośćbierze na siebie,
a potem ptzerzuca na Wasilewskiego. Żukowa natomiast od-
syła gdzie indzlej, zwalniając go z Ódpowiedzialności za'rea|i-
zację ryzykownego planu. Przec1eż takie cuda slę nie zdarzaja|
Gdyby Stalin wątpił w powodzenie, to poslałĘ Zukowa, aby
sam kierował operacja pod Stalingradem: ty to zaprgponowa-
łeś,wierzysz w sukces, masz tu karty do ręki' DztałaJl Jak
za-wal7sz 'odpowiesz glową. JeśliStalin bał się konselnvencJi,
to powinien byl trąlmać Zukowa w okolicach Stalingradu
i w prąrpadku niepowodzenia zsra]ić winę na niego'
Ale Stalin nie uchylal się od odpowiedzialności. Przed ryn1-
kowną operacją odpowiedzialnością za nią nie obarćzal od-
ważnego; mądrego Żukowa. A Świadcąl to o tym, że Stalin nie
uwaŻał Żr;.kowa za autora pomysłu, nie zakładał, że w r'azle
porażki moŻna będzie zuraJiĆ na niego całą wlnę. Dlatego tuż
przed tozpoczęciem tak ryzykownej operacJi Sta]tn wysy|a Żu-
kowa Ęsiąc kilometr w od Stalingradu, na zachodni kieru-
nek, żeby tam poprowadzi| inną operacje , ktorą Zukow rze-
czywiściezaproponował' ktÓrą długo planował' i -Jak zwykle
- zawaliL
Stalin wledział, że plan ofensyvrry stalingradzkiej powstał
w gabinetach Sztabu Generalnego, został opt'acowany przez
pewnego pułkownika iz.atlvierdzony przez szefa Sztabu Gene-
ralnego generała pułkownika Wasilewskiego. Dlatego właśnie
15 paŹdziernika 1942 roku Stalin miarruje Wasilewskiego (za-
ledwie generała pułkownika!) swoim zastępcą, a w llstopadzie
 r
wtr(ToR stMoRow
posla pod Stalingrad, aby tam koord1mował działania wszys-
tkich wojsk, ktore braĘ wdział' w kontrofensywie.
l,ogika StalinA jest prosta i nie budzi wątpliwoŚci: plan ope-
racji powstał w Sztabie Generaln1'rn, został zabuierdzony przez
jego szefa, więc jedź, szefie Sztabu Generalnego' generale puł-
kowniku Wasilewski, pod Stalingrad i przeprowadzaj swoja
operację, Jak zawalisz -będne po tobie!
Wiadomo, jaki. był rezultat. 18 sĘcznia 1943 roku Stalin
nadaje swojemu zastępcy Wasilewskiemu stopien generala
armii. Nie mija miesiąc i 16 lutego Stalin nadaje Wasilewskie-
mu stopien marszałka Związku Radzieckiego.
Zfakt:u, że to Wasilewski, a nie Żukow koord1mował dziala-
nia frontow pod Stalingradem, nasuwa się prosty wniosek:
opowieściz ksiląŻki Ż:ukowa o jego decydujacej roli w bitwie
stalingradzkiej należą do kategorii legendarnych wycąmow
panfilowcow i stachanowcow, Sindbada Żeg|arza i.'. barona
Munchhausena:
Wzmianka o pułkowniku Potapowie w radzieckiej prasie
pojawiła się tylko raz. ,,Krasnaja zlxliezda'' 1 września 1992
rokw prryznaJ'a, Że to właśnieon opracowal i zaproponował
plan ofensyrvy stalingradzkiej .
7araz po upadku komr'miztnu był krotki okres, kiedy zacząto
otwierać archiwa, gdy upadły mity i spadĘ z piedestałÓw nadęte
sławy. Ale był to okres bardzo lffotki. Wladze opamiętały się.
z bralnl) lepszego kandydata zaczęto od nowa wywyższać Żuko-
wa. Kampania wznoszerlia go do rangi bogÓw w okamgnieniu
osiągnęła w}rrniary ogolrronarodowej histerii. A pułkowrrika Pota-
powa zrrÓw puszczono w niepamięć. Jego plan zrrÓw tralił do
osobliwej kategorii niepotwierdzonych informacji.
Osoba pułkownika Potapowa komplikowała konfabulacje
na temat wy czynow kandydata na nowego Swiętego Jerzego.'7
|7 Gi.eorgg Pobiedonosiec, dosł.: Gieorgij Zwycięzca: Swięty Jerzy
[prąrp. tłum"].
Rozd,zial L7
O wybitnej roli
Zuracqją się do mnie totuąrzasze _ uczestnicy bittug
kurskiej _ z putaniami: dlaczego Żukotl'l tu stpotch
pamiętnikach znieksztąłca pra u'ldę, przgptsĘ ąc sobie
coś'czego nie bgło? Kto jak kto, ale on nie powinien
robić czegośtakiego!|
I
o dobrze, pod Stalingradem Zukow nie miał możliwości,
żeby się wykazać. Ale Łuk Kurski? Tam dopiero pokazał, co
potrafi!
Sytuacja była następujaca: po sukcesie operacji stalingra-
dzkiej wojska Frontu Centralnego i Woroneskiego wysforowa-
Ę się naprzod, |ecz poniosĘ duże straty i dlatego otrrymaĘ
ro?kaz przejścia do obrotry. ZostaI utworzony mocny występ
skierowany w stronę nieprzy1'aciela - tak zrxlarry Łuk Kurski'
Plan Niemcow na lato 1943 roku był następujacy: z okolic
Orła i Biełgorodu w1prowadzić dwa zbieżne uderzenia na
Kursk, Ściąć Łuk Kurski, a następnie oWąĘć i zniszczyĆwoj-
ska dwÓch frontow radzieckich.
Radziecki w1'wiad wojskowy odkrył zanrriary dowodztwa nie-
mieckiego, zdobył plany ataku i ustatił prrybliŻoną datę jego
rozpoczęcia.
Wszystko to działo się bez udzialu Żukowa Zasząd' Wywia-
dowczy podlegał Zukowowi Ęlko od lutego do lipca 1941 roku,
kledy pełniłon funkcje szefa Sztabu Generalnego' W 1943
l
''Wojenno-istoriczeskij żwrnaf", nr 3/ L992, s' 32
2L7
WIKTOR SITWOROW
roku GRU2 podlegał nie Żukowowi' lecz Wasilewskiemu i Sta-
linowi.
Dowodzący Frontem Centralnym i Woroneskim generałowie
armii Rokossowski i Watutin otrąrmali od Stalina fłzy ostrze-
żęnia o przygotow1wan1tn natarciu niemieckim. 2 maja, 20
maja i 2 lipca Stalin ostrzegł ich, Że dowÓdztwo niemieckie
przygotowuje uderzenia oskrzydlajace. Zat wrto Front Cen-
tralny, jak i Woroneski byĘ gotowe do odparcia ataku.
W nocy z 4 na 5 lipca 1943 roku ze sztab:u 13. Armii do
dowodztwa Frontu Centralnego zostala przekazana inforinaqJa.
o schwfianiu niemieckich saperow, ktorzy ocąrszcza|i przej-
ściaw radzieckich polach mino'"łych i ściągalizasieki. Jericy
zeznafi, że niemieckie natarcie ma'' ŚĘ::1qzpocząć o 3 nad ra.
nem, i Że zgnlpowania szturmowe zajęĘ poz5lc|e wfiściowe. Do
rozpoczęciaataku'poŻostałaniecalagodzina.
]
Artyleria Frontu Centra.lnego wyczekiwała w pelnej gotowo-
ścido rłykonania' kontrpr'zygotowania artyler5{skiego. Tuż
przed r ozp oczęciem niemieckiego natarcia planowarro lvyko-
nać uderzenie ogniowe na pozycje w14'ściowe wojsk niemiec-
kich, na przygotowane do szturmu dywizje. Na rozkaz otwar-
cia ognia czekało 506 dział' 468 rnożdz1erzy i L17 w1rzutni
rakietowych Katiusza. Ta riawała miała potrwać zaledwię 3o
minut., Ale planowane natężenie ognia było vr;{ątkowo silne;
Ar'tyleria sąsiedniego Frontu Woroneskie go teŻ znajdowała
się w gotowoŚci do przeprowadzenia arĘle4{skiego uderzenia
w tyrn samym czasle i rÓwnej mocy.
AJe informacje o dokładn5rm czasie tozpoczęa'a' ataku nie-
mieckiego byĘ niepevrne. To oczywiste, że wzięci do nlewoli
sapefzy od razu zaczęli mowić, i że powiedzieli prawdę, Nasi
zwiadowcy potrafili tak rozmawiać z jencalrri, że ci od razu do
wszystkiego się przyznawali. Jednak pojmani saperŻy mogli
nie znać dokładnego czasu, lub mogli się mylić.
J eśliartyleria r ozp o cznie pr4rgotowanie do' odp arcia ataku
za wcześrlie, to straci Ęsiące ton pociskow na ostrzeliwanie
pustych p l i tąk. Może się okazaĆ, że niemieckie zgrupowania
szttrrmowe jeszcze nie stanęły na poąrcJach wy'ściowych' Je-
śliprzygotowanie przepr owadzirrry za p Óźno, rezultat' będzie
2 w Ig42 roku Zatząd Wywiadowczy Sztabu Generalnego RKKA
(Razwiedupr) został podniesiony do rangi Głownego Zarządu _ od tego
czasu radziecki (a następnie rosfiski) ływiad wojskowy znany jest
pod nazwą GRU [pr4rp. red.].
212
żuxow - cEŃ zurycĘsTwA
dokładnie taki sąm;'atak trafi w pustkQ, ponieważ siły głÓume
nieprfiaciela będą już na przedpolu naszych pozycji.
A zatem, czy sily głowne Niemcow są już na'rubieżach
wsściowych do ataku, cz3r jeszcze nie? A może już je :opuŚCi-
Ę? Jest noc, ciemno, nawet jeślizostaną Wyslane samoloty
zlxliadowczę, Z gory i tak nic nie widać. Co zatem robić? W ra-
zie omyłki nasza arĘleria zmarnotrawi połowę arnunicji, i to
juŻ na samyrn'początku wielkiej bitnny.
W filmie ,,Wyzwolenie'' aktor Uljanow gral Żukowa na Łuku
Iturskim. Zastępca Naczelnego Wodz.a zjawla się w sztabie
Frontu Centralnego' ktorym dowodzi generał armii Rokossow-
ski. Zukow ocenia sytuacje, z zatroskarlą twarzą analizuje,
wreszcie, nxtabywszy wsąrstkie argumenty, zd ecydowanie wy-
daje rozkaz,
ZT:1
il
I.., historyczny moment opisuje marszalek Zwiq.ku
".rn Rokoss;owski. Zukow rzeoąrwiŚcie przybyl
Radzieckiego do
sztabu Frontu Centralnego w przededniu bitwy, ale nie wyka,
zaI na'wet śladu prąrpisywanej mu determinacji. lRyzyko wyda
nia r ozkazu o r ozp o częciu kontrprą1gotowania artyle4{ ski e go
wziął na siebie sam Rokossowski. Ryryko praktycznie śmier-
tęlne. JeśliRokossowski mylił się w oszacowaniu czasu, to
bitwa na.Łuku Krrrskim rnoż'e znstać przegrarra. Konsekwencje
takiej ktęski mogą być katąstrofalne d|aZwiązka Radzieckiego.
Dlatego Rokossowski, z.arrim podjął decyzję, poprosil Żukową,
jako starszego stopniem, aby ją zabwierdztł. Alę żukow nie
chciał wziąć na siebie ryZyka.Zawsze konsekwentqie i umie-
jetnie uchylał się od odpowiedzialnoŚci: jesteś, Rokossowski,
dowÓdcą Frontu' Centralnego, więc decyduj sam.
.Teraz o samodzielnej pracy Żukowa jako. przedstawiciela
Naczelnego DorvÓdztwa na Froncie Centralnym. W swoich
wspomnieniach obszerni e .opisuj e on p odej mowane, rzekomo
przez siebie, dzia|aria na nasąrm froncie w okresie pr4lgoto-
wan oraz w trakcie samej operacji obronnej. Zmuszony jestem
pginformować z pelną,odpowiedzialnoŚcią' i jeżeli okaŻe się to
potrzebne, pr41wołam świadkow,ktorzy potwierdzą, Że to,,co
Żukow napisał w tym arĘkule nie odpowiada rzeczywistości
l zostało przezniego zmyślone.Będąc w sztabie w nocy przed
rozpoczęciem ataku wroga' gdy otrąrmano doniesienie dowod-
cy 13. Armii generała Puchowa o poJmaniu niemieckich sape-
r w, ktorąr poinformowali o przewidywanym początku ataku
2L3
WIKTOR SI]WOROW
niemieckiego, Zukow odmowił nawet zaLllrierdzęnia mojej pro-
pozycji doĘczącej t ozpoczęcia arĘleryj skiego przygotowania
do odparcia ataku, pozostawiwszy tę decyz1ę mnie, jako do-
wodzącemu frontem. Decyz]ę 1uzeba było podjąć naĘchmiast,
nie było czasu na konsultacje z Naczeln5'.rn Dowodztwem.''3
Rokossowski podjał decyzye. Zgodnie zjego rozkazem arty-
lerJ{ skie kontrprzygotowanie na Froncie Centralnl..rn r ozpo -
częło się w nocy 5 czerwca 1943 roku o godzinie 2.2o.'fo
właściwiebył początek bitwy kurskiej.
O godzinie 4.3o nieprąljaciel rozpocz$. prąrgotowanie arĘ-
ler5{skie, a o 5.3o orłowskie zgnrpowanie wojsk niemieckich
ruszyło do natarcia.
Rokossowski konĘmuuje opowieść:
,,5 czerwcd. około godżny I0 rano Z:ukow zadn*ronił do Na-
czelnego DowÓdztwa. W mojej obecnoŚci zameldował Stalinow'i'
że (cytuję dosłownie) Kostin (moj pseudonim) dowodzi wojskami
pewrrie i zdecydowanie, i Że atak nieprą{aciela jest odpierany.
I od razu poprosił o pozr'łrolenie nawyjazd do Sokołowskiego. Po
tej rozmorvie naĘrchmiast wffechał. Tak naprawdę wyglądał
pobyt Zukowa na Froncie Centralnym. W okresie pr4rgotowan
do operacJi Zukow nie był na Froncię Centraln1rm ani razu''.a
:nie nieprą'i."r"'[
na Łuku Kurskim. W okresie przygotowan Zukow w ogÓle nie
pojawił się na odcinku ani Frontu Centralnego, ani Worones-
kiego. Prą'jechał dopiero w przeddzien bitwy. Nie podjał żad-
nych decyzji. Nie wziął na siebie odpowiedzialności za decyzje
Rokossowskiego.
Kontrprąrgotowanie arĘlery1'skie przeprowadził nie tylko
Front Centralny, ale rÓwnież Woroneski. Tam decydował do-
wodzący frontem generał Watutin. Jego rozkaz został zaśłier-
dzony pr zez rr.ar s zaJka Zvnązkw Radzie cki e g o Wasilewski e go.
Żukow nie miał z t5rm nic wspÓlnego, nawet go tam nie było.
Nasz bohater nie przemęczał się zbytrrio na Froncie Central-
n1''rn' Cztery i pÓł godziny po rozpoczęciu bitwy Zukow wyje-
chał na inny front. Nie mÓgł polecieĆ samolotem: w powietrzu
toczyla się bitwa. Od stanowiska dowodzenia Rokossowskiego
do stanowiska dowodzenia Sokołowskiego było 74o kilome-
3 ,,Wojenno-istoriczeskij 4srnaf", nr 3,/1992, s. 31.
4 lbid,.
214
żUKouI -'cIEŃ zwYcĘsTwA
trow, a jechaÓ trzębabyło zniszczonymi drogami frontowymi,
pełnymi wojsk. Dlatego wielki strateg Żukow nie mogł dowo-
dzić bitwą kurską w jej najtrudniejszym, pierwsąrm dniu.
Podrożował. Być może w drugim dniu także'
W """""ch
Breżniewa tutt zut<owa szerzomo" ,.,oil
".łuw tym
propagandy komunisĘcznej. Szczegolne wysiłki czyn1lii
kierunku głowny ideolog KPZR Susłow, minister obrony mal-
sza]ek Greczko oraz szef Głownego Zarządw PoliĘcznego Armii
Radzieckiej generał armii Jepiszew, Wsąlstko' co opowiedział
Rokossowski o roli Żukorva w bitwie kurskiej, wszystko, co
mogło ranciĆ cien na osobę wielkiego stratega - bezlitośnie
usunięto z książki Rokossowskiego. FragmenĘ, ktore cytowa-
lem, opublikowaIlo dopiero ćwierć wieku po Ęłn' jak ocenzu-
rowana książka Rokossowskiego pierwsą/ raz ujrzala światło
dzienne. Jednak nawet breżniewowsko-susłowscy cenzorzy nie
mieli odwagi spierać się z Rokossowskim. Prawdzie nie da się
zaprzeczyć. W ocenzurowanej książce Rokossowskiego i tak
zachował się głowny sens w1powiedzi: ,,Nie mieliśmyczasu na
skontaktowanie się z Kwaterą Glorłmą Naczelnego DowÓdztwa,
ponie\Maż sytuacja przedstawiała się tak, żekaŻda zwłoka mog-
ła doprowadz1Ć do poważnych następstw. Przedstawiciel Kwa_
tery Glownej ND Zukow, ktory przybyl do nas poprzedniego
wieczoru, pozostawił mi swobodę decyzji''s.
Powiedziane jest to nieco delikatniej, ale sens jest ten sam:
Żukow nie podejmował decyzji o przeprowadzeniu arĘleryj-
skiego pr4rgotowania do odparcia ataku. Temu oświadczeniu
Rokossowskiego nikt nigdy nie zaprzecztll. Opowiadanie Ro-
kossowskiego to nie fikcja i rtie czcze wymysly. Szef sztabu
Frontu Centralrrego generał porucznik Malinin zobowiązałty
był prowadzie dzienn7k dzia]an wojennych frontu. I, będąc
sr.rmienn5rm sztabowcem, taki dziennik prowadził. obecnie
dziennik ten udostępniono badaczom. Są w nim zanotowane
wszystkie rozkazy i polecenia, ktore wydawano w ośrodkudo-
wodzenia frontem. Wsą1stko było tak, jak opowiedział Rokos-
sowski, a nie tak' jak opisywali autorzy pamiętnikow Ż:ukollra'
I nie tak, jak przedstawił to aktor Uljanow.
T\rmczasem już po opublikowaniu ksiązki Rokossowskiego,
z rozkazt Breżniewa i Susłowa zaczęto zdjecia do filmu ,,Wy-
5 K. Rokossowski, %łnierskiobowiązek, Warszawa 1973, s' 313.
215
wt(ToR srJwoRow
zwolenie''. To nie jest film,\eczraczej epopeja filmowa. GłÓwnyru
jej koncept; to wychwalanie pod niebiosa największego dowÓdcy
wszectr cza'sow i wszęch nąrodow _ towarzysza Zukowa,
Rokossowski zapoznaŁ się ze scenalittszęm, Napisal list do
reĘsera ozierowa i do aktora Uljarrowa, ktÓry grał Żukowa.
Rokossowski, powofując się na dokumenĘ, dowiodł niezbicią
Że Żukow nie podejmował decyzji o arĘleryjskim kontrprą1-
gotowaniu. Jednak ani Ozierow, ani Uljanow nie okaza_li się
ludŹmi honoru' Wbrew, prawdzie historycznej' wbrew doku-
mentom i relacjom naocznych ŚwiadkÓw, przedstawili w fil-
mie mądreśo, nięco zrrwŻor^ego Zukowa, ktÓry na własne ry-
zyko,bez konsultacji ze Stalinem, podejmuje najbardziej dra-
matyczną decyzje w historii calej bitwy.
Ę"i.ro"*" zew tejhistorii jest to, że 5 czerwcar'gą3 roku]
w chwili rozpoczęcla wielkieJ bitwy na Łuku Krrrskim Żukow
pojechał do Sokolowskiego. W jakim celu?
W t}rm momencie na Łuku Kurskim decydowaĘ się dalsze
losy wojny. Front Centralny i Woroneski były już oskrzydlone
przez nieprĄaciela od połnocy' zachodu i południa. Nioprzy-
jaciel wziął te fronty w gigantyczne kleszcze, zaatakował pra-
we skrzydło Frontu Centralnego i'Iewe skrąrdlo Frontu Woro-
4eskiego. JeśliwrÓg przełamie radziecką obronę, to oba fronĘ
zostaną skazane na zaE|adę.
ZarÓwno front Rokossowskiego jak i front Watutina oparty
się nieprzyjacielowi, powstrąrmĄl go i same przeszły, do ata-
ku. Ale 5lipca 1943 roku, w chwili rozpoczęcia niemieckiego
natarcia, nikt nie mÓgl przewidziec wyniku bitlvy. Mogła ona
r wnie dobrze zakonczy.ć się wielką porażką wojsk radziec-
kich. I dlatego wielki Żllkow chyŻo czrrrychrnąl z Łuku Kur-
skiego, ktory m gł się okazać pułapką bez wfrścia.
A kimże był Sokołowski, do ktorego tak śpieszyłniepokona-
ny Żukow?
Generał pulkownik, z czasem marszałek Zvmązku Radziec-
kiego, Wasilij Sokolowski dowodził Frontem Zachodnim' Jak
pamiętamy, 26 sierpnia 1942 roku Zukow otrąrmał awans
i zdal dowodzenie Frontem Zachodnim. Po Żukowie Front7-,a-
chodni przeja| Koniew, a po nim wlaśnie Sokolowski. W mar-
cu I943 roku Front Zachodni dowodzony przez Sokolowskie-
go (ale już bezŻ:ukowa) wreszcie zajałRżew, WiaŹmę i Syczew-
kę. Po tym nastąpiła przerwa w działaniach na odcinku tego
216
$
Żvrow - cIEI{ zwYcĘsTwA
frontu. .Ą mowiąc prościej - astÓj. La.tem 1943 roku nieprzy-
jaciel nie atakował pozycji Frontu Zachodniego. Nikt temu
frontowi nie zagrłŻa|' Losy wojny nie decydował się wtedy na
odcinku Frontu Zachodniego. Losy decydowaty się na Łuku
Kurskim, na odcinkach Frontu Centralnego i Woroneskiego.
D|aczego więc w decydującym momencie wojny Zukow
ucieka z głownego kjerunku na mniej ważny, na Front Za-
chodni, ktoremu nic nie zagraŻa?
Odpowiedź jest prosta: właśniedlatego tam ucieka, że Fron_
towi Zachodniemu nic nie zagraŻa. Żukow śpieszy na odcinek
Frontu Zachodniego, bo tam jest spokojnie.
Ale może Zwkow miał na Froncie Zachodnim do załatwienia
jakieŚ pilrre sprawy? MoŻena jego odcinku trzebabyło rozwią-
zać jakieś ważne problemy, ostrzec Sokołowskiego przed gro-
żącyrni,niebezpieczeristwami? Być może. W talrilm razie tak
też trzeba pisać historię: opowiedzieć o pilrrych sprawach,
ktore Zukow miat do załatwienia z da|a od Łuku Kurskiego,
aJego wybitną rolę w bitwie kurskiej po prostu przemllczeć.
VI
-1
Lrav tylko stato się jasne, Żę na Łuku Kursktm wojska
Rokossowskiego i watutina powstrą;rmały nieprą{aciela, że
ostatrri atak armii niemieckiej został ostatecznie odparty, że
niemieckie wojska pancerne został}r pokonane - Zukow znÓw
się tam pojawił.
. Stalingrad i Kursk, to apogeum dowodczego mistrzostwa
Zukowa, czolowego stratega i najwybitniejszego myśliciela woj-
skowego. Procztych dwoch byĘ też inne bitwy, boje, wspaniałe
operacje strategiczne. Ale, trzeba przyznac, wkład żukowa
w ich organizacje, przeprowadzenie i pomyślne zakonczenie
aie był aż tak więlkj, jak * prąpadku bitew stalingradzlidej
i kurskiej.
/r^1 vu
\-rzłowiek jest istotą slabą. Sam jestem ofiarą propagandy
komunistycznej. Ja też święciewierzyłem, ŻeŻukow nie prze-
grał żadnej bitwy. I pisałem o tym. Proszę moich cąrtetnik w
o wybaczenie. Wycofuje własne slowa. Zukowowi wystarczy
się prąrpatrzeć' i oto nagle widzimy przed sobą karierę krwa-
wego kata, pełną klęsk i niepowodzen. Żukow prakĘcznie
przez caląwojnę zajmował się koord1macją działan kilku fron-
tÓw. I po prostu sobie z Ęm nie radz7ł.
2L7
wtr(ToR sltwoRow
W czerwcu 1941 roku koord1mował dzialania Frontu Połu-
dniowo-Zachodniego i Południowego. Efćktem Ęch działan
byla klęska.
Przez caĘ rok 1942 z niewielkimi przerwami Zukow koor-
dynował dziaŁania Frontu Zachodniego i Kalini skiego. Rezul-
tatem była seria krwawych porażek pod Syczewką'
Następnie Żukow koordyrruje daajania frontow na Łuku Kur-
skim. Tam genialny strateg wystriszyl się odpowiedzia]rrości.
W luĘ.rn 1944 roku Zukow koordynował działania frontow
na Ukrainie. o t}rm już wsporninaliśmy. Skutkiem tego była
poraŻka, Zgrupowanie w:roga przerwalo pierścienokrążenia,
a Stalin zTn\]szorry był odwołać Zukowa do Moskwy. PowÓd?
Zukow nie rozumial sytuacji i nie był w stanie wypełniać po-
wierzonych mu obowiązkow.
Latem 1944 roku Żukow,koordynuje dziaJatia dwoch fron=
tow operacji lwowsko-sandomierskiej. To teŻ byla wielka poraż-
ka. I winny jest Zukow. PotaŻka była na tyle duża' a wina
Zrrkowa na Ęle oc4ywista, że musiał się do niej przyznać. ,,Ma-
jac więcej sił' niż było potrzeba do wykonania zadania, drepta-
liśmy w miejscu pod Lwowem; jako koordynator działran dwoćh
frontÓw nie wykorzystałem tych sił tam, gdzie było to konieczne,
nie manewrowałem nimi tak' aby mieć szybszy i bardziej jedno-
zrraczr:y sukces, niż ten' ktory został osiągnięĘ.''6
Stalin pięĆ razy się sparzył przy kolejnych probach lvyko-
rzystania Zukowa jako koordynatora działan kilku frontow.
PoŻnie1 Sta]in zmuszony by| osobiście kierować nimi z Krem-
tra. A Zukowa zdegradowal _ powierzy| mu koord1mację nie
kilku frontow, lecz jednego, l. Frontu Białoruskiego.
Na Ęm stanowisku Zukow do reszĘ skompromitował się
bezsensownym prowadzeniem operacji berlinskiej. Szturm
Berlina udowodnił, Że ptzez cztery lata wojny Zukow niczego
się nie na:uczyl'. Na początku wojny poniosl klęskę. Pod koniec
wojny skompromitował się dokładnie w ten sam sposÓb, po-
nosząc klęskę w Berlinie.
2 paŹdziern1ka 1942 roku dowodca batalionu pancernego
kapitan Sztrik pisal w liŚcie: ,,Nasza piechota wdarła się na
obrzeŻa Syczewki i dalej nie mogła postąpić ani kroku - tak
silnybył ogien. PoszĘwnrch ną57ę *pudła,. [...]
ściedla czo|gÓw oznacza śmierć''.7
6 ,,Wojenno-istoriczeskij żurnaf'' nr l'2/ 1987, s. 44.
' I Korpus Kawalerii Gwardii _ pod Wiaźmą.
7,,Wojenno-istoriczeskij żurnał'', nt / 1995.
2 IV Korpus Powietrznodesantowy - pod Wiaźmą.
2La
żUKow - cIEŃ zwYcĘsTwA
Żeby to zrozumieć nie trzeba być dowodcą batalionu pan-
cernego' KaŻdy żołnierz. ktory widzial czolgi wwa]ce, wiedział'
że wa1ka w mieście to dla czołgÓw śmierc.Czołgiptzeznaczone
są do innych celow.
Żukow poslał czo|gi na Syczewkę batalionami, pułkami,
brygadami i korpusami' Ale nic nie zrozumiał, niczego się nie
naucryl.
Teraz ma przed sobą nie Syczewkę, lecz Berlin. I oto naj-
większy dowodca, ktory na wojnie niczego się nie nauczy|,
Posla do Berlina 1. i 2. Armię Pancerną Gwardii. I obie giną
na ulicach Berlina.
Gdyby Żukowby|uczciw1'rn człowiekiem, to po zakonczeniu
operacji berlinskiej powinien byl strzelić sobie w łeb. A przy-
najmniej zerwać z piersi wsąrstkle btyskotki' pojśćdo klaszto-
ru i do konca życia modlić się o wybaczenie mu jego zbrodni.
vIII
A r., statystyki.
^rtrochę stracil Ż:ukou/? ProponujQ pol1czyĆ tylko te
Ile korpusow
korpusy, ktore zginęły zupełnie niepotrzebnie.
Sześćzmechanizowanych: IV, VIII' IX' XV' xIX i )o(II
KZmecl:ł w starciach w okolicach Dubna, Łucka, R wnego.
Trąr z Ęch korpusÓw - każdy z osobna - przewyŻszały pod
względem liczby czoŁgow każdą arrnię pancerną, zarÓwno ra-
dziecką,jak i niemiecką. Pozostałe siły zbrojne na świecie nie
miaty ani armii pancernych, ani korpusÓw zmechanizowa-
nych o takiej mocy.
Cztery korpusy lotnictwa dalekiego zasięgu' czyli strategi-
czr'ego, bez osłony myśliwcow zostaly skierowarre do bombar-
dowania celow takĘcznych: mostow i kolumn pancernych
nieprą{aciela. MosĘ Tozminowano na rozkaz Zukowa, dlate-
go 1rrzeba było je zbombardować. Lotrrictwo dalekiego zasięgu
powinno operować w nocy na dużej wysokości, mierząc do
rozlegĘch, powierzchniowych celÓw, da]eko na Ęłach wroga.
Radzieckie lotnictwo dalekiego zasięgu, niczyrn lotrrictwo
szturmowe, operowało w dzien na niewielkiej wysokości, ma-
j4c vłyznaczone małe i ruchome cele na wysuniętych pozy-
Walkawmie- cjach i na bliskim zapleczu nieprzyjaciela. Tym sposobem Zu-
kow zniszczyl całe lotnictwo dalekiego zasięgu.
Dłu$o jeszcze rnoŻna by ciągnąć tę wyliczankę.
2L9
cm(Tot. SVWoBOW I
Samodzielny. Korpus Powietrznodesantowy - w opęracji for-
solwąnia Dniepru w 1943 roku, w strefie dzialan.l. Frontu
Ukrairiskiego.
Ta lista to tylko początek, kto chce, może Ją kont1rnuować.
, Ile armii zniszczyi Żukow? Znow proponuje policzyć tylko
te],,kt re zgineĘ z $upoty Żukowa, zupełnie idiotycznie,i zu.
pełnie niepotrzebnie.
W 1941 roku - 3. i 10, Armia lYontu Zachodnie1o oraz
częŚć '4, Armii z rozkaau Żukowa wysłano na występ biato-
stocki. Wobec ataku nieprą,laciela ich klęska była gwaranto-
wana. W tej sytuacji obrona była niemożliwa;
6-.; I2.' 18. i 26. Armię Żukow posłałna rr1łstęp lwowsko-
-częrnihowskiml gdzieobrona rownięż byla niemożliwa. Co też
stalo się ptzyczyną ich rozbieia
Z grubsza biorąc, Żukow rna na sumieniu trąmaście armii
pierwszego rzutu strategicznego. Bez planow bow'iem nie moż-
na walc4rć. Zabrak planow winę ponosi Żukow.
No i 29.' 33. i 39. Armia w okolicy WiaŹmy."
Jęsięnią 1943 roku Żukow rzucił do walki 3. Armię Pancer-
ną Gwardii, nie zatroszcTywszy się o t'o, by zaopatrryć ja w pa-
liwq. Arrnia lvysforowala się do przodu i zgineła.
l. i 2. Arrnią Pancerna Gwa.rdii w Berlinie. Niech mi będzie
vrybaczorre. jeślinie wspomniałem wszystkich. Ateraz oŚwieĆ-
cie mnie i. pokażcie mi jakiegoś dowÓdcę w historii ludzkości'
ktÓry przewyŻszyl Żukowa'. ] .Czy tak było naprawdę?
Swiatu wmowiono, Że Żukow nie poniosl ani jednej klęski.
Z tego durnnego stwierdzenia pVnie logiczny wniosek: skoro
ani j ednej 'p oraŻki, to znaczy , że same zrłrycięstwa.
Gdy spojrąrmy jeszcze raz'r'a. ten nieprzerwany łancuch
niepowodzen i ktęsk Żukowa, zapytamy zę zdzi'wieniem! gdzię
są te zwycięstwa?
Rozdział 18
o czym m wią ordery
daka p ouinno się nazw ać łĘdakiem. bez
Łqj w zgĘdu
nątol ile mą odznączef't'|
A.Tonous
:
P.-o'*, na portrety Żrrkowai widzimy przede *"'y"ttirrl
Jego ordery. DuŻo wspaniaĘch orderow. Zukowa'nie można
sobie wyobraziÓ bez order w. Uwięlbial je. Uważał'że w kwe-
stii odznaczen skrą;wdzono go, nie oceniono jego zasfug jak
na|eĘ. Podobnie uważają jego czciciele.
',, Żeby rozstrzygnąć ten,problern, nateżatoĘ Zukowa z kimŚ
porownać, pororrunanie daje lepszy obtaz rzec4r. A z kim $o
moŻna por wnać? Ęlko ze Stalinem.
i ,Pierwszy order radziecki ustanowiono w 1918 roku: Order
Czerwonego, Sgtandaru. Byl wykonany ze srebra.
Stalin miał trzy takie ordery. I Ztlkow teŻ nla|'trry'
W 1930 roku ustanowiono order Lenina, ktÓry był odzna-
czeniem par1stwowym naJwyższego stopnia. Ten order by| ze
rlrte., a profil Lenina z platyny.
Stalin miał trą1 takie ordery. Zukow miał ich sześĆ'
, W 1942 roku ustanowiono ordery nazwane imieniem le-
gendarnych dowodcow: Suworowa, Kutuzowa i Aleksarr^dra
Newskiego: W następnyrn roku - Order,Bohdana Chmielnic-
ktego. NajwyŻszy z nich' to order Suworowa I klasy; Wyko-
nany był z platyny. Pierwszy Order Suworowa I klasy został
l Spor o Żukouie,,,Niezawisimaja gazieta'', 5 marca 1994.
22r
WIKTOR SIIWOROW
przyz\arry Żukowowi. Nieco poŹniej Żukow dostaje drugi taki
order.
Stalin miał jeden order Suworowa I klasy. Zukow - dwa.
W 1943 roku ustanowiono najwyższy order wojskowy ,,Zwy-
cięstwo''. Podstawa orderu byl:a z platyny. W promieniach
gwiazdy - pięć duĄch rubinow. Po raz pierws4l w światowej
prakĘce jubilerskiej uĄto rubinow o takiej wielkości. Order
był usiany diamentami o łącznej masie 16 karatow.
order 'Zwycięstwo'' wTęczano w sumie dziewiętnaście razy.
przyznano Żukowo-
',Zwycięstwo'' z wybitym numerem ,,L"
wi. Nr ,,2" - Wasilewskiemu. Nr ,,3" - Stalinowi. Nr ,,4" -
Koniewowi. Nr .'5'' - znow Żukowowi. Nr .6'' - Rokossowskie-
mu. Nr "7" - ponownie Wasilewskiemu. Pięć orderow prryIzrra-
no najwyżsrym dowodcom Sprąrmierzonych. Pozostałe ordery
rozdano marszałkom, kt rzy byli przedstawicielami Kwatery
Gl wnej Naczelnego Dow dztwa lub dowodzili frontami
w koncowym etapie wojny: Goworow, Malinowski, Mieriec-
kow, Timoszenko i Tołbuchin. Jeszcze jeden order pr^Jznano
szefowi Sztabu Generalnego, generałowi armii Antonowowi'
Był on jedynym radzieckim generałem, ktÓry został kawale-
rerr. ,,Zwycięstwa''.
Ti.rż po wojnie decyĄą rządu i najwyższego dowÓdztwa Ar-
mii Czerwonej powtornie orderem "Zwycięstwo" odzrtaczorlo
Stalina. on jednak odmÓwił prĄęcia orderu.
w 1978 roku wykonano dwudziesĘr order ,,Zwycięstwo''.
odznaczorrc nim marszalka Związku Radzieckiego Leonida
Breżniewa. Po jego śmierciten dekret arrulowano, jako nie
odpowiadajacy statutowi orderr.. Jeszcze do tego wr cimy.
Czas na kr tkie podsumowanie. Stalin najpierw nagradzal
Żukowa i Wasilewskiego, potem siebie. Nie Ęlko orderami,
|ecz rownieŻ stopniem marszałka Związku Radzieckiego. Sta-
lin nadał Zukowowi ten stopien 18 sĘcznia 1943 roku, Wasi-
lewskiemu - 16 lutego, zaŚ sobie - 6 marca 1943 roku.
W kategorii ,,Czerwonego Sztandaru'', Stalin i Ż:ukow idą łeb
w łeb. Order ten w czasie wojny rozdawano na prawo i lewo,
więc na szczeblw, na jakim byli Stalin i Żukow, nie przedsta-
wiał zbyt dużej wartości.
Co do innych orderow, Żukow ma dwukrotną przewagę.
Dwa lata przed śmierciąStalin zdecydował się jednak prĄaĆ
drugi order ,,Zwycięstwo'' i tym samym zrowna! się w tej kate-
Eorji z Żukowem. Co się Ęczry orderÓw Lenina i Suworowa,
Żukow z.achował dwrrkrotrrą przewagę.
222
.&
żuxow - crcŃ zwYcĘsTwA
op'o"" orderÓw był teŻĘrtułBohate ra Związkun^a"i."nl]
go. Wr az z nirn pr n1znawano Z|otą Gwiazdę. od razr'r po wpro-
wadzeniu tego tytulu wyniknęła sprzeczność.order Lerrina
był odznaczeniem pat'tstwowym najwyższego stopnia. A Boha-
ter Związku Radzieckiego to nie order, lecz tytuł. Jak po|ącąlć
Z|otą Gwiazdę Bohatera i Order Lenina? Co jest ważniejsze?
Stalin zna]azl proste roziviązarlie - do Zlotej Gwiazdy do|ącza-
no teŻ order [,enina. W uchwałach pisano: 'Nadać Ętuł Bo-
hatera Związku Radzieckiego wraz z wręczeniem orderu Le-
nina i medalu Złota Gwiazda''. Kawaler najwyższego odzna-
czenia paristwowego nosił order Lenina. Natomiast Bohater
Związku Radzieckie$o - Zlotą Gwiazdę i order lrnina. Tak
Stalin rozułiąza]. problem sprzeczności'
Zarządzono, że order Lenina wręcza się Ęlko przy pierwszeJ
Z|otej Gwieżdzie, a przy następnych już nie.
l Sta]in nadał Zukowowi pierwszą ZłotąGwiazdę jeszczew 1939
'
rbku za Chałchyn-gol' W czasie wojny dodał jeszczr dwie. Zukow
był trzykrotnym Bohaterem Zwiu,|<ll Radzieckiego.
' W zasadzie popebriono kardyrralny bląd. TYtul Bohatera
Związku Radzieckiego powinien być nadawany jeden raz, nie-
za|eŻnie od tego, jakich by człovriek dokonał heroicznych cą1-
nÓw. Dwukrotny i trzykrotny Bohater - to tak jak dwukrotny
chirurg albo trzykrotrry tancerz, po dwakroć wielki' po trzykroć
potęŻny i po czterokroć wspaniały. Więc jeślibohaterem rnoŻna
być dwukrotnie i tr4lkrotrrie, to gdzie jest granica? Dlatego też
postanowiono nie nadawać więcej, niŻtrzech gwiazd. Trzy}rot-
ny Bohater był gorną EFanicą.
1 ' Dop ki zyl Stalin' trzykrotnych Bohaterow Zw'iązku Radziec-
lrilego było trzech _ Ż.ukovl i dwaj pulkownicy lotnictwa, piloci
m!śIiwscyKożedub i Pokryszkin. Wśrodgenerał w i marszał-
k w Zukow jako jedyny tnialtrzy Zlote Gwiazly. Rokossowski
mlał dwie. Wasilewski _ jedną. Drugą otrąrmal pÓżniej, za
woJnę z Japonią we wrześniu 1945 roku. Stalin nie miał ani
Jednej. Wtedy generałowie i marszałkowie zdecydowali ucąmić
Stalina Bohaterem Związku,Radzieckiego. Nadano mu ten ty-
tul, lecz odmowił prąięcia Z|otej Gwiazdy.
ri Fo pięciu latach, w 1950 roku Stalin po dlugich namowach
,godził się prą4'ać Zlotą Gvnazdę i drugi order ,,Zwycięstwo'',
ale nigdy ich nie nosil.
od chwili' gdy Stalin zgodzt| się prą{ąĆ Z|otą Gwiazdę'
żukow stał się trąrkrotrrie większym Bohaterem, nŻ Stalin.
wrxron suwoRow
A;w czasie, gdy Stalin odmawiał pr4rJecia Ę1tułuBohatera
Związl<ls Radzieckiego' wynik w ZoĘch Gwiazdach brzrniał
3:o, na,korzyśćŻukowa. . dokonać jakiegoś bohaterskiego cŻyrru. A gdzie ten bohaterski
Alp nawet tego było mu mało.
Ż+ III
Luuo* nie m gł pogodziÓ się z t5rm, że maĘlko trzykroheie
więceJ Z|oĘch Gwlazd' niż Stalin' Nie m gł spokojnie żyć'
majac świadomośĆ,Że optocz niego są jeszcze dwaj trąykrotni
Bohaterowie Związkw Radzieckiego.
Ale prawo nie pozwalało na otrąrmanie czwartej Gwiazdy.
Co więc mogł zrobić? Pozostawało zlamać prawo. I Żukow
złatna| prawo. 1 grudnia 1956 roku nadał sarn sobie t5rtuł
czterokrotnego Bohatera Zwiryku Radzieckiego. I zawiesił so-
bie na potężnej piersi czwartąZ|otą Gwiazdę. Pozosta]i mar-
szałkowie Zwi4zku Radziecklego mieli po jednej lub po dwie
Gwiazdy. Niektorzy nie mieli ani jednej. A Żukow miał cztery!
A za co caxłarta?
Za nic. Prezent na urodziny. Przyznal ja sobie .w uznaniu
wielkich zasług, a także na sześćdziesiąteurodziny". Ni$dy
dotąd Ęrtułu Bohatera Związku Radzieckiego nie przyznawa-
no z okazji jubileuszu. To odzrtaczenie Zukowa, to potrojne
złamanie prawa'
Po pierwsze, nie wolno było prryzltawaÓ czwartej Gwiazdy.
Po drugie, nie wob:'ro było Jej przyzrn'waĆ z okazji Jubileu-
szu. .$rtuł Bohatera nadaryano za czyn bohaterski.
Po bzecle żukow zawiesił sobie na piersi obok Złotej Gwiaz-
dy także Order Lenina.' A to, jak pamiętarny, było niezgodne
z prawem. Order Lenina był nadawany tylko'przy pierwszej
GwieŻdzte, a prTy następnych już nie.
Do tego czasu obchodzono i pięćdziesiąte, i sześćdziesiąte,
i siedemdziesiąte urodziny Stalina. I nikomu nie przyszło do
Błowy, ŻeĘ prryznać Stalinowi tytuł Bohatera Zw'lązku Ra'
dzleckiego, of tak, po prostu, z okazji jubileuszu.
w 1939 roku na sześćdziesiąte urodziny Stalinowi nadano
tytuł Bohatera Pracy SocjalisĘczneJ. Ale to nie było odznacze-
nle wojskowe.
Na siedemdziesiąte urodziny nie dano Stalinowi żadnych
Z|oĘch Gwiazdl chociaŹ uważal się już za geniwsza wszech
czasÓw i wszech narodÓw.
2 MarszaĘ bwietskotpo hjuza- op. crŁ' s. 36.
224
$ żuKow - crcŃ zwYcĘsTwA
AŻukow na swoje sześćdziesiąte urodziny zawiesił sobie na
piersi odznaczenie wojskowe. żkby na nie zaslruĘć, trzeba
czyn?
I wtedy służalcyZukowa wymyśIili uzasadnienie: Żukow
otrtymal czlrałtą Gwiazdę, bo całe jego źrycie było jednym
wielkim czynern bohaterskim.
Żukow zdeprecjonowal Ęrtut Bohatera Związku Radzieckie-
go. w Rosji, kt rej już nie ma, istniał order Świętego Jerzego
- po rosyjsku Swiętego Gieorgija. SzczegÓlny prestiż temu or-
derowi nadawał jego statut. Kawalerem orderu mogl zostać
Ęlko człowiek' kt ry dokonał piezwyklego cąrnu, wykazal mę-
stwo w walce, poprowadzil wybitną operację wojskową. 'Gieor-
gua'' nie rnoŻna bylo kupić, dostać po anajomości, albo zokazji
urodzin, choćby to była okrągła rocznica' Tylko wybitne osiąg-
nięcia na polu bitewnym otwierały drogę do ''Gieorgija''. T5rtuł
Bohatera Zvłiąz,kw Radzieckiego mial swąwartoŚć z tego same-
go powodu: rnożna go było otrrymaĆ Ęlko dokonuj4c cąrnu
bohaterskiego.
Ale oto mamy pienvszy wfiątek: Zukow sam sobie na uro-
dziny przyłpina Zlotą Gwiazdę.
od tej chwili bohaterski $u| zaczęto rozdawać na prawo
i lewo. WeŹmy na przykład marszalka Związku Radzieckiego
Nikołaja ogarkowa. T]rtuł Bohatera Związku Radzieckiego
otrrymalw czasie pokoju _28pażdziernika 1977 roku. Za co?
7-a to, Że skonczyl 60 lat. Marszałek Związku Radzieckiego
Dmitrij Ustinow teŻ był Bohaterem. T!.tuł ofoąrma| 27 paź-
dziernika 1978 roku. Dociągnąl do siedemdziesiątki! CzyŻ to
nie bohaterstwo? Urodziny mial 30 pździernika' więc trzy dni
przed jubileuszem... Spodobało się to cywilnym towarzyszom
w Politbiurze. Siedzą sobie na Kremlu, ktÓremuś zb|iża się
okrągła roczrica' Wtedy wspÓftowarzysze ogiaszaj4:. cale Ęcie
tkwisz w kremlowskich komnatach, w nomenklaturowych sa-
natoriach - wszak to jeden wielki cz5rn bohaterski. Prąimij,
drogi towarzyszu, Ęrtuł Bohatera Związku Radzieckiegol
WlrrÓtce wszyscy towałzysze na stanowiskach kieroumiczych
na lGemlu zostali Bohaterami.
Podejście Zukowa strasznie spodobalo się towarzyszowi Breż-
niewowi.
Leonid Iljlcz urodził się 19 gnrdnia 1906 roku. A oto daty
nadania mu ĘrtulÓw Bohatera Związkw Radzieckiego. Z okazji
60 urodzin - 18 gmdnia 1966. Z okazji 70 urodzin - 18
WKTOR SI'WOROW
grudnia L976.Zokazji7z urodzin- 19 grudnia 1978.Zokazji
75 - ponownie 18 grudnia l98l roku.
Najpierw dawarro na okrągłe roczrrice urodzin. Potem - na
połokrągłe. Ale nie wytrzymari i raz dali na zwykłe urodziny.
Jako dodatek do urodzinowego tortu.
I Breżnięw nawieszal sobie tyle orderow' ile Żukow: cztery
gwiazdy Bohatera. l miat jeszcze jedną cieniutką gwiazdkę
Bohatera Prary SocjalisĘcznej ' Więc zrobiło się pięć' a zatem
dogonił Żukowa - a nawet przegonił.
Ale to wszystko zaczę|o się nie od Breżniewa, |ecz od Żuko-
wą. To Zukow jako pierwszy uhonorował się tJrtułem Bohatera
na swoje urodziny.
Trv
lJecz cry to prawda, Że Ż.ukow sam sobie przyzaa| czllła:.tą
gwiazdę?
Prawda. Po&.zjeżdzie partii Żukow czu| się prawie bogiem'
Robił, co chciał. Chruszczowa nanlral publicznie "Nihtką'.
okazywal Chruszczowowi swoja pogardę, nie tylko w wąskim
kręgu, ale rownież publicznie'
,,Krasnaja nviezda" oPisuje jeden z w'ielu takich wyskokÓw
wielkiego dowodcy: 'Żukow jako minister obrony był zapro-
szony na łimprezę rządową, - premierę spektaklu' na kt rej
miał być Chruszczow. Ranga ministra zobowiąrywała go do
obecnoŚci' Żukow przyjechal z żonąi ojd miejscę w |oĘ rzą-
dowej, w drugim rzędzie. Gdy pojawił się Chruszczow, sala
zaczę|a na stojąco bić brawa' Klaskali wszyscy, z w$ątkiem
marszałka, ktory z zamyśleniemstudiowal progTam. Zona ci'
cho powiedziała: - Mogłbyśprzynajmniej udawać...".3
jest zachwycona takim zachowaniem:
"Krasnaja zvłiezda''
żona prosi, Żeby chociaŻ udawal, a on nic. Proszę, jaki odważ-
ny był nasz wielki strateg towatzysz Żukow|
Nawiasem mÓwiąc, wykazal tu chamstwo najsryż-szego sto-
pnia. Mogt uulaż.aĆ Nikitkę za durnia, ale po co okatywać
publicznie swÓj brak szacunku? w tym prąrpadku Ztlkow
wykazuje chamstwo nie Ęlko w stosunku do pierwszej osoby
w paristwie, ale rownież wobec wszystkich obecnych. Skoro
wszyscy klaszczą, a on jeden ostentacffnie lekceważy po-
wszechną euforię, to jakby wysyłałim komunikat: mam was
wszystkich w głębokim poważaniu! AprzecieŻ na sali obecni
3 ,,Krasnaja ztviezda", 30 maja 1997.
226
- cEŃ zwYcĘsTwA
^rlś.ow
byli nie tylko robotrricy i kołchoŹnicy' obecna tam była cała
ęlitarządząca. IkaŻdy - jestem o tym przekonany - myŚlał: co
będzie, jak ten cham dorwie się do wladzy?
Zukow swoim zachowaniemznieważat nie Ęlko gtowę pan-
stwa, ale też w jego osobie całe mocarstwo. W obęcności
całego korpusu dyplomaĘcznego, zgromadzonego na pre-
mierze.
Takimi ekscesami - a zdałzaĘ mu się dośćczęsto _ Zukow
demonstrował nie tylko najwyższą pogardę wszystkim wok l,
a|e teŻ zadzi'wiajac4, niewiarygodną wprost głupotę. Zukow
przygotowywał się to tego' by zostać dyktatorem. Neronem
albo Kaligulą. Już wczuwał się w tę rolę, przyzulyczajał się do
niej. Władza w kraju już prawie całkowicie należala do Zuko-
wa. I trzeba było wykazać odrobinę przebiegłoŚci. Trzeba było
ucą1ć się od Stalina. Stalin doszedł do wladąl, prą1milając się
do wszystkich jak maĘ kotek. Nie prą;pinał sobie gwiazd.
Nikogo nie znięważał.Do wszystkich się uśmiechal, Borys
Bażanow opisuje początek zwykłego dnia pracy w Politbiurze
w połowie lat 2o'' ,,Zinowiew r^ie patrzy w stronę Trockiego,
a Ttocki też udaje, że go nie widzi i przegląda papiery. Jako
trzeci wszedł Stalin. Kieruje się wprost do Trocklego i zatna-
szysĘm, szerokim gestem po prą{acielsku Ściska mu dło ".a
Trocki uwaŻal Stalina za szaraczka. Miał rację: taki szary
mruczący kotek Jośka.
A Zukowowi jeszćze przed zagaxnięciem pełnej wladzy zaczę-
ło się zdawać, że jest lwem. I stosownie do tego się zachow5rwał.
Jak będziesz dyktatorem, to obrażaj innych do woli' Ale pÓki
nim nie jesteŚ' dop ki musisz jeszcze dzielrić wladzę z Chrusz-
czo\Mem, to pohamuj swoje dyktatorskie zapedy. Uważaja cie
za stratega, a głÓwna siła strategii |eĘ w zaskoczeniu. Umiej
maskować swoje zamiar5r.
W chamskim zachowaniu tego stratega z bożej łaski wciąl
przejawia się niepoprawna wada miernego dowÓdcy: Ż'ukow
nigdy nie docenial przeciwnikÓw. W tym rÓwnież głupiutkiego
napozÓr Nikitki.
Stosunek Żwkowa do prą1wodc w panstwa, jego wielkie
p|any zagarnięcia w|adzl1 opiszę w następnej książce. Teraz
wrÓćmy do orderow' Prą'pominam głowną tezę. Żukow czwl
się już niema] pełnoprawnym gospodarzem w wielkim kraju'
a B. Bażanow,
',Byłem sekretarzem Stalina"' ',Krytyka'', Warszawa
1985. s. 40.
227
WIKTOR SI'WOROW
MÓgł sobie pozwolić nie tylko na Ępowanie siebie na cztero-
krotnego Bohatera, ale teŻ na dużo poważniejsze rzęczy.
'v
'Luno-nie
miał szacunku dla prawa. Naruszajac ustalony
porządek, pra1znawal odznaczerlia sobię i swoim faworytom.
oni z kolei też łama]i prawo. Bezprawne przyznawanie orde-
row, to Ęlko jeden z wielu przykładow stosunku Zukowa do
regul i zasad.
,,Krasnaja zvłiezda" znowu zachĘstując się z zachwytu' opo-
wiada jak dowodca )ooX Korpusu PiechoĘ Gwardii general
major Chietagurow otrąrmuje zrąkŻ:ukowa order Suworowa
I klasy: ,,Ąrm odznaczeniem, zgodnie z jego statutem, honoro-
wano od stopnia dowodcy arrniiwzulyŻ. Ale to przecieŻ Żukow
ja dawał''.s
DowÓdca korpusu, niezaleŻnie od tego, jakich cudow doko-
nał na wojnie jego korpus, nie mogł dostać orderu wyŻszego
stopnia' niż Suworow II klasy. JeŚli trzeba było odznaczyć
dow dcę korpusu za wspaniale przeprowadzoną operacjQ -
dawano mu order Bohdana Chmielnickiego II klasy. Jeśli
korpus dokonal czegoś wielkiego - wtedy dostawał Kutuzowa
II klasy' A jeślibyło to cośnieprawdopodobnego _ wtenczas
przyzreawar.o mu Suworowa, ale Ęlko II |<|asy.Z tego prostego
powodu, że korpus nie jest jednostką strategiczną. Nie jest
nawet j ednostką operacyj ną, lecz operac5{ no -taktyczną. Kor-
pus nie może dokonać niczego, co kardynalnie wp\męłoby na
przebieg wojny. Stalin ustanowił bardzo dokładny system,
kogo, za co i cąrm odznaczaĆ. Decyzję Stalina zabłierdzilo
Prezydium Rady Najwyższej ZSRRi system ten był prawomoc-
ny. Oprocz tego, statut każdego orderu też musiał być zatwier-
dzony dekretem i dlatego stawał się normą prawną.
A Żukow nic sobie nie robił z pta'Wa' z Rady Najwyższej,
z ustalonego systemu odznaczen i z samego Stalina, ktory ow
system wprowadził.
Żukow r ozstsze|iwaJ' za najmniej szą niesubordynacj ę. Ale
sam wprowadzał anarchię w kraju i w armii. o jakim porząd-
ku mowa, jeślizastępca Naczelnego Wodza demonstracyjnie
i publicznie łamie nie tylko dyscyplinę wojskową, ale rÓwnież
prawa wprowadzone przęz swojego prze|oŻonego i zatwierdzo-
ne przez najwŻszy organ ustawodaulczy?
5 ,,Krasnaja zvłiezda",30 listopada 1996.
224
żUKow - cDŃ zwYcĘsTwA
Breżniewowi przyzrrarro w swoim cz-asię order,,Zwycięstwo".
A potem, po jego śmierci, dekret anulowano. D|aczego? D|a-
tego' że w statucie jest powiedzianę, ?a' jakie zaslugi rnoŻna
odznacz5lć t)rm orderem: ,,Za skuteczne przeprowadzenie ope-
racji w skali jednego lub kilku frontow, w wyniku ktorych
sytuacja gruntownie zmienia się na korzyśćArmii Czerwonej''.
Breżniew nie przeprowadzał takich operacji. W ogÓle nie prze-
prowadzal żadnych operacji. W swoim życiu nie dowodzll'Żad-
ną operacja, ani też żadną bitwą: cąl to pułku, czy batalionu,
czy plutonu, czy choćby drużryny' Jest ocą;wiste, że Breżniew
zostat odznaczony Orderem,,Zwycięstwo'' bezprawnie.
Następny rangą po orderze ,,Zwycięstwo'' jest order Suwo-
rowa. Paragraf piąĘ statutu wyraźnie stwierdza: 'orderem
Suworowa II klasy odznaczani są dowÓdcy korpusow, dywizji
i brygad' ich zastępcy oraz szefowie sztabÓw''. A order I klasy
należa] się tylko Ęrr'ktorzy pełnili funkcje wyŻsząniż dowÓd-
ca korpusu. o tJrm mowi paragraf czlxlarĘ,
Zr:kow odznacza dow dcę korpusu Chetagurowa orderem
Suworowa I klasy, ktÓry Chetagurowowi się nie ndreĘ. Żu-
kow łamie dekret Prezydium Rady Najwyższej ZSRR oraz sta-
tut orderu.
opinia ,,Krasnej nl ezdy" jest zaskakująca. Kiedy Breżnie-
wa odzrlaczano orderem, łamiąc statut, był to wstyd i hanba.
Nie wolno było do tego dopuścić!A jeŚli już dopuszczono, to
trzeba to było naprawić, dekret anulowaÓ, a order zwrocić.
A teraz Żukow robi dokładnie to samo. odznacza Chetagu-
rowa, łamiąc statut. Gazeta powinna zaprotestować: wstyd
i har1ba! odebrać order Chetagurowowi! Zosta]' przyznany bez'
prawnie! Ale centralny organ Ministerstwa Obrony rozrzewrtia
się: tak, jest to złamanie Prawa, ale to przecieŻŻukow je łamie!
Ach' jakże odważnie depcze prawo!
T jeszczejeden VT
L ulubieniec Zukowa. Generał porucznik Kriu-
kow. Przyłapano go na kradzieĘ na wyjątkowo dużą skalę.
Pochodzenie swojego niesamowitego majatku w$aśniłna
przesłuchaniu w prosĘ sposob: |eża|o, nikomu niepotrzebne,
to pomyślałem,Że sobie wezmę...
Aleksander Buszkow opisuje to indywiduum: ,,Już dobrali
się do skory generałowi porucznikowi Kriukoworvi. I juŻ zdąĘ|
się prn1zrlać, że w swoim szpitalu wojskowym miał najpraw-
dziwszy burdel, kt rego pracownice ?Awzorową pracę nagra-
229
WIKTOR SI'WOROW
dzał'orderami wojskowymi, że starannie zbierał na obrzeŻach
drog niemieckich brylanĘ i szafiry' futra i cenne obrazy, Że
Złotą Gwiazdę teŻ dostał beąrrawnie' z osobistego polecenia
Ż:ukowa; żle sam Zukow w rozmowach prywatrrych oświadcza,
że samodzielrrie pokonał Hitlera, a Stalin nie miał z brm nic
wspÓlnego".6
Ż:ukow bezprawnie cz1mi generała Kriukowa Bohaterem
Związku Radzieckiego, ten z kolei bezprawnie rozdaje ordery
wojskowe pracownicom burdelu.
Całkiem na miejscu byłoby pytanie o klientow. Dla kogo
Bohater Związk'u Radzieckiego' gwardyjski general porucznik
Kriukow utrąrmywał tę insĘrtucje? JeŚli dla potrzeb własnych,
to nie byłby to burdel, tylko harem. Awięc? Dla podwladnych?
Tak się nie robi. W stosunku do podwładnych należy ptzeia-
wiać surowość.Strzec komunistycznej moralności. Takie in-
slrtucje zakJada się dla zwierzchnikÓw.Żeby uśmierzaćzłość
gremiÓw kierov'rrriczych. A kto stał nad Kriukowem? Waśnie
ten, kt ry zrobiz niego Bohatera.
PÓ raz pierwszy los zetknd ich w 1933 roku. Kriukow do-
wodził 20' pułkiem kawalerii 4. Doriskiej Kozackiej Dywizji
Kawalerii. A dywizj ą dowodził Żukow . Potem Żukow ciągnr{ za
sobą Kriukowa po szczeblach krętej drabiny służbowej.Na
wojnie Kriukow dowodzil l98' DZmot.Dywizja została rozgro-
miona, a Kriukow otrąrmal awans. Dostał II Korpus Kawalerii
Gwardii. w 194l roku korpusem Brm dowodził generał major
Lew Dowator. Pod dow dztwem Dowatora korpus ottzrJrr^al
Ęrtuł gwardyjski. Po śmierciDowatora korpus niczirm się już
nie wsławił.,,Radziecka encyklopedia wojskowa'' ze wsa1s'
tkich korpusow kawalerii opisuje tylko trzy: W Kubanski Ko-
zacki Gwardii, V Budapesztenski Doriski Kozacki Gwardii
oraz YII Brandenburski Gwardii. O II Korpusie Gwardii nie
wspomina. Nie było powodu, Żeby o nim wspominać. 7-a to
dowodca tego korpusu - wspomniany już menadżer burdelu,
generał porucznik Kriukow - chodzi obwieszony orderami aż
do pępka. oprocz Z|otej Gwiazdy Bohatera Związl<l Radziec-
kiego ma trzy Ordery l,enina, Order Czerwonego Sztandaru,
Suworowa I klasy, Kutuzowa I klasy i dwa Suworowa II klasy.
Z kirr^ go porownać? Chociażby ze Stalinem. Stalin miał
jednąZ|otą Gwiazdę, Kriukow też miał jedną. Stalin rrrialtrry
ordery lrnina, Kriukow też miał trzy. Stalin miał jedego Su-
6 Rossga, kotoroj nie bgb, str.56l.
Ż30
- cEŃ zwYcĘsTwA
^Irow
worowa I klasy. Kriukow też. Stalin rnial trzy ordery Czerwo-
nego Sztandaru. Kriukow miał jeden. Ale pamiętajmy, że ten
srebrny order stracił swoja wartośći na szczeblu generala
i marszałka nie był zb1rt ceniony. Natomiast Kriukow miał
z|otego Kutuzowa I klasy i dwa złote Suworowy II klasy, ktÓ-
rych nie miał Stalin.
Możecie powiedzieĆ, że przecież Stalin mial dwa 'Zwycię-
\t*^", a l(riukow nie. Trzeba prryntaĆ' Że pod trrrm względem
Kriukow nieco zostal w tyle. Żukow nie posiadal na wojnie
takiej wladzy, Żeby odznaczyć swojego faworyta orderem,'Zwy-
cięstwo'.
Drugtego takiego dow dry rr.ozrla by szukać w całej Armii
Czerwonejl I tak nie analazlby się żaden z podobnym komple-
tem order w. A nie znal.az|by się dlatego, żre wszystkich odana-
czano zgodnie z prawem' a tego chĘstka - wbrew prawu. Moż-
na by się sprzeczać ' Że Ł1Ąu| Bohatera Związku Radzieckiego
przyz\arto m! za autenĘrczne bohaterstwo' a Ęlko towarzysze
zBezpiecze stwa zmusili biednego generała na przesłuchaniu,
żeby oczernił siebie i Żukowa, ktory nieprawnie rozdawal od-
znaczęrlia sobie i swoim faworytom' Dobrze, nie warto krusą'e
kopii. Ale co z Suworowem I klasy? Powtarzam jes?n?Erazz taki
order nie naJeża,l się dow dcy korpusu, nawet jeślibyłby czte-
rokrotn1mt bohaterem. Kuhrzow I klasy też się nie należał.
wowi ordery
"" "TJ
ale teŻ żonę Kriukowa' Lidię Rusłanowną, odznaczy| Orderem
Wojny ojczyrŹnianej I klasy. order byl ze złota. Stalin m głby
uzyć jakiegokolwiek złota na ordery. Czy to duża rożnica dla
Żolnierza, czy rna order z prÓbą 375 czy 585? Na orderach
prÓba i tak nie jest wybita. Ale Stalin i na żołnierskie, na
oficerskie, na generalskle i marszalkowskie ordery ulry,vaJwy-
łącznie z|otaz pr bą 9L6. hrÓwno ,'Wojna ojczyŻriana'' I kla-
sy' Jak i
'Chwała" I klasy i irrne w5nabiarro ze zIotanajstyższĄ
proby.
Lidia Rusłanowna nie potrzebowała zlota. Miała własnego
pod dostatkiem. Ale chciała poczuć się bohaterką.
Statut tego orderu Stalin pisał osobiście. W dniu 20 maja
1942 roku statut ten został zahłierdzony Dekretem Wery-
dium Rady Najwyższej zsRR W statucie bałdzo wyraŹnie są
określone zasfugi kandydata do Orderu Wojny ojczyźnialĄ
I klasy:
23t
WIKTOR SI'WOROW

',...osobiście zriszca1ł2 c1ęŻkie lub średnie, lub też 3lek]<ie

czolgi (samochody pancerne) nieprą{aciela
lub
- zniszczyl ogniem artyler5{skim co najmniej 5 baterii nie-
prą{aciela
lub
- w walce zdobył jedną baterię nieprą{aciela
lub
_ zdobyl i doprowadzi| d'o własnej ba4r nieprĄacielski
okręt wojenny'..". Rozdzial fg
I tak dalej' dwie bite strony. Bardzo wyrażnie i konkretnie
wyliczono, kogo odznaczaĆ i z'a co. Pilota myśliwskiego _ ?A.
trty zestrze|one samoloĘ. Pilota samolotu szturmowego _ ?A. Jakże on kochal
samo wykonanie 25 lotow bojowych. W 1942 roku pilot w jed-
nostkach lotnictwa szturmowego statystyczrne ginąl prz5r frontowc w!
7 wylocie. A więc ten order przyzrrawano nie bez Pr^]cTyny.
Dokładnie tak samo określone jest, kto mogł dostać order hcznljcie Lepiej kopać sobie grobg
Wojny ojczyżnialej II klasy. order ten należal się między Nd przeŁom id.ą karne bataliong'
innymi temu, kto: Włodzimierz Wgsocki
,,. o gniem broni osobis tej zestrzdii| samolot nieprĄ aciela
. .

lub
- potrafił naprawić' opanować i wykorzystać zdobyczny sa-
molot nieprą{aclela w warunkach bojowych
lub
- pod ogniem nieprą{aciela ewakuowął z pola bitwy dwa
czolgi, uszkodzone przez wroga..." .
Lidia Rusłanowa, Żona właścicielaroz5rwkowego ptzybyt-
ku, nie zlilrwidowała ani jednej baterii nieprzyjaciela' nie nisz-
czyła czołgÓw, ani ciężkich, ani średnich, ani lekkich, nie
zdobywala okrętow wroga i nie doprowadza]a ich do swojej
bazy. Nie należałjej się nawet order II klasy: nie zestrze|iwala
samolotow nieprąflaciela własną bronią' nie opanow3rwała
zd'obycnlych masąm i nie ewakuowała trafionych przez wro-
ga cz.olgow.
I otowielki Żukow prtypinado jej mężnej piersi Złoty order.
Postępował dokładnie w ten sam sposob, w jaki po wielu la-
tach rosfrscy świeżoupieczeni ''demokraci'' dzielili bogactwa
kraju: wszystko dla swoich, reszta - dla narodu.
ł
si
nrczylora.."*i 1
tymi naJdroŻszyrni, z platynyi złota. Dla odmianywartoprzn-
rzeĆ się kwestii zgodnego z prawem pr4lznawania odznaczen
wojskowych.
Tu odsłania się obraz, ktory zaptera dech w plersi. W 199l
roku, kiedy rozpadai się Związek Radziecki, w Moslsrrie prze-
choulrwano 3,2 mln odzrtaczen wojskowych, kt re zr imych
powodow nie zostały wTęczone frontowcom. Kto powinien był
zajmować się poszukiwaniem odznaczonych? Kto powinien
by|wręczaĆ odznaczenia? odpowiedź jest prosta: paristwo. To
panstwo wezułało miliony ludzi pod sztandar5l. Paristwo posy_
łałoich w bÓj i na śmierć.Paristwo ich odznaczy|o. A więc
niech paristwo wręczy swoim obywatelom ordery i medale, na
kt re sobie zasluĘl.i|
Kto konkretrrie powinien się tą kwestią zajrnować?
Ministęrstwo Obrony: minister, wszyscy jego zastępcy, szef
Sztabu Generalnego.
A kto się tytnprzez pol wieku zajmowal?
Nikt.
o Zukowie komuniści stwordi wiele legend' oto dwię
z nich. Pierwsza: ŻoŁnierze-frontowcy uwielbiali Żukowa do
233
wtr(ToR st,woRour
szalenstwa. Druga: Żukow uwielbial do szalenstwa Żolnierzy-
-frontowcÓw.
MiłoŚć zewlAjemnoŚcią. Nic dodaĆ, nic ujać.
\ Jeślinie miał chęci lub czasu, żeby wykonać swoj4 pracę,
Jedna r?-eczwymaga tu uściślenia:kochajary Żo|nierzl1 Zu-
kow kochał samego siebie bardziej, niż wszystkich frontow-
c w razem wzięĘch. o siebie się zatroszczyi - po woJnie bez-
prawnie prryznal sobie kolejnąZ|otą Gwiazdę, ktorej i tak nie
miał już gdzie zawiesić. Ale nie pamiętał o milionach żoŁnie-
rzy, odznaczonych zgodnie z prawem, ale ktorzy przez jego
niedbalstwo nigdy nie otrąrmali tych wyrożtien.
W ZSRR na dobrą sprawę nikt nigdy nie zajmowal się
frontowcami. Nikogo nie obchodzili. Na szczeblu panstwo-
w1łn nikt nie podnosił kwestii poszuklwania odznaczonych.
ordery i medale leżą stertami, skrąynkami, stosami - i niech
sobie leżą! Jeśćnie wolaja. I tak sobie leŻaly, dopÓki wszyscy
kombatanci nie wymarli. ordery |eĄ do tej pory. Według
moich ocen, na początku nowego tysiąclecia jest to okolo
osiemdziesięciu ton orderow i medali. Ponad jedna txzecia
z ntch jest zbrązu: medale za|-en1ngrad, Stalingrad, Warsza_
wę, Budapeszt, Kr lewiec. Ponad połowa masy całkowitej to
srebro: medale "7-a odwagę" i "7-a zasługi w boju'', Ordery
Czerwonego Sztandaru i Czer-wonej Gwiazdy, WoJny Ojcry-
Źnianej II klasy, ChwaĘ II i III klasy, Aleksandra Newskiego
i inne. Są też wyższe odznaczertia. Wedfug mnie okolo sied-
miu ton.
I ntkogo w panstwie te siedem ton nie obchodzi' A może
wszystko już dawno zostało rozkadzione?
DU
I o wielkim zwycięstwie Żolnięrz wTaca do domu. Dostaje
skromny żołnierski medal ,,Za odwĘQ'' albo order Czerwonej
Gwiazdy. Jednak nigdy się o tym nie dowie. Nikt go o tym nie
zawiadomi.
Takich jak on są miliony.
A co m gł nobić Żukow?
Przede wszystJ<im mÓgt przedstawić ten problem rządzą-
cym. Był to jego obowiązek. Powinien był poszukaÓ rozutiąza-
nia' Powinien był zobowiązać dowodc ow okręgÓw woj skowych,
wojskowych komisarzy republik, okręgÓw, obwodow, miast,
rejonow, dowÓdcow jednostek, by wytruale szukali odznaczo-
nych i wręczali im owe ordery. Żukow powinien byl Ądać
sprawozdan z tej pracy, chwalić gorliwych i karać oplesza-
234
ŻvKow - cEŃ zwYcĘsTwA
łych. Jednak z jakiegośpowodu Żukow uchylał się od w1peł-
nienia swoich obowiązkow.
to mÓ$l ją povrierąrĆ podwładnym. Ale tego też nie zrobił.
Po wojnie Zukow był komendantem gł wnym radzieckiej Ad-
ministracji Wojskowej w Niemczech, rÓwnocześnie Naczelnym
Dowodcą Grupy Radzieckich Wojsk okupacfinych w Niem-
częch. Podlegał mu sztab w Wunsdorfle, sztaby sześciu armii.
We wszystkich tych sztabach zalegaĘ stosy akt personalnych,
potwierdzajacych prtyznanie medalu. Co z nimi zrobił tak ko-
chaj ący frontowcÓw Żukou/?
Nic.
Następnie Żwkow był Naczelnym DowÓdcąWoJsk Lądowych.
Większośćżolniera1podczas wojny sluiyła właśniew wojskach
lądowych. Żukow miał w ręku ogromną wladzę i wsąlstlrde pa-
piery' Co zrobił, ż.eby rozuliązać ten problem?
Nic.
Żukow traktowal narÓd w taki sam sposÓb, Jak wsąlsry
prryw dcy radzieccy i rosyjscy, aż po dzlen dzisiejszy' Ludzle
wykonuj4 Pracę, a ci wypłacają im w1magrodzenle po roku
albo po dwÓch latach. Frontowcy wykonali najtrudnteJsze za-
danie pod słoncem, przelewali własną krew, oddawali źrycie.
Nadszedł czas,by się rozliczl1ć. Jednak Zukow nie ma zanrlia-
ru dać im tego, na co sobie zasluĘlri, co im się należało.
Potem Żukow dowodził okręgami wojskowymi. Mogł przy-
najmniej na tym szczeblu zająć sie regulowaniem długÓw' Był
dow dcą Uralskiego okIęgu wojskou'ego. Z Uralu posĄ na
wojnę dywizje' korpusy i caie armie. Tu je formowano l sĘd
poslano do boju. Tutaj nie toczyĘ się działania wojenne,
zachowały się wsąrstkie dokumenĘ. A więc - do dziełal
Ale żukow do dziela nie przystępował.
PożnieJ Ż:ukow był pier'ws4rm zastępcą ministra obrony, da-
lej ministrem obrony i nieomal dyktatorem Związku Radziec-
kiego. W ręku Zukowa byĘ wszystkie dokumenĘ, wszystkie
ordery i prawie nieograniczona władza.
Co wtedy robil Zukow? .
Odznaczal sam siebie.
TIU
I nagle Żukowa strącono w niesławie' Siedzi w domu. Nie ma
nic do roboĘ. Niechże wspomni frontowca-ka]ekę, ktoremu
Przyz'JanyrĄ ale nigdy nie wręczonJrm medalem ,,7-a. obronę
235

WIKTOR SI'WOROW
Stalingradu'' sprawiłby ostatnią radość.Żukowowi na\'ojnie
nie Ża] było żołnierskiejkrwi, niech więc choć po wojnie odda
ŻoŁnierzom należne'
Ale Źukow nie pamiętał o Żołnierzach-frontowcach.
ł.rnczasem do Zukowa tłumami przychodząfrontowcy kon-
cesj onowani' nomenklatur a. Przy szedł pisarz KonstanĘ Simo-
now, Bohater Pracy SocjalisĘczrrej, laureat Nagrody Leninow-
skiej i szeŚciu Stalinowskich. TeŻ udaje, że zna się na wojnie,
i że kocha Żołnierąr, snuje z Zukowem wysublimowane dialogi.
I ani jeden, ani drugi nie pamięta o swoim długu wobec żoł-
nrcrzy.
Żl:'kow m gł wystąpić z apelem. Mogł napisać w swoich 'pa-
miętrrikach": zbierzmy się, bracia, i wsp lnie ntajdźrrry rozvłią-
zanie tego problemu! Konstanty Simonow teŻmogł wspomnieć
o frontowcach. Ale wojna go nie interesowa]a. Robił karierę,
sŁuĘlwl.adzy, zgarnla| swoje naglody i miliony, pisał to, czego
żądafawladza.
Aronłiązanie problemu było całkiem proste. Należało opub-
likować cośw rodzaju książki telefonicznej:
Iwanow Piotr, szeregowy, zmobilizowany przez Zubilowską
Rejonową Komisje Poborową w 1941 roku _ order ChwaĘ III
klasy.
Pietrow Nikołaj' sierżant, zmobilizowany przez...
I tak dalej.
I tyle. Przecież wydawnictwo Ministerstwa Obrony Wojeniz-
dat i tak publikowało sterĘ nikomu niepotrzebnej makulatu-
ry - utwory Simonowa, Czakowskiego, Bondariewa, Stadniu-
ka, Pikula i wielu innych. Zarniast Ęch wsąrstkich heroicz-
nych dzieł, zamiast gniotow o fikcyjnych gierojach, trzeba było
wydrukować książki z nazu;iskarrli prawdziwych bohatęrÓw.
Niech każdy odszuka się na liŚcie. Niech matka, żona, brat
i syn znajdą na liście ukochanego człowieka i odbiorą za po-
ległego jego order żołnierski.
A tJrmczasem pseudoliteraciryczdii na całe gardła: o NIKIM
NIE ZAPOMNTANO! O NICZYIvI NIE ZAPOMNIANO! - i z tymi
sloganami na ustach wysługiwali się reżimowi' ktory nie uz-
nawał własnych długÓw wobec narodu.
KtośmÓgłby zapytać: co się tak przyczepiłeśdo Zukowa? Nie
Ęlko on był leniem w Ministerstwie Obrony. Po Żukowie ludzie
na stanowiskach kierowniczych caĘ czas się zmieniali, i w Mi-
nisterstwie Obrony i w Sztabie Generaln5rm. I wszyscy byli
prozniakami: ogarkow, Kulikow, Łosik, Achromiej ew' Greczko
236
!l
-
{
1i
Żvrow cIEŃ zwYcĘsTwA
i Graczow nie raczyli prąpomnieć sobie o spłaceniu długow.
D|aczeso ich się nie czepiasź?
Odpowiadam: dlatego, Że Żaden z nich nie kreował się na
największego prą{aciela frontowcÓw. Dlatego, Że Ż,aden z nich
nie.stawiał się na piedestale i nie zaliczaj w poczet święĘch.
A Żukowa ogłoszono kandydatem na świętego- Świętego
Gieorgija.
o Zukowie powiadaja, że był dobry d|a żo|nierzy. odpowia-
dam: nie, Żukow był dokładnie takim samym spasionym biu-
rokraĘ wojskowym, jak wszyscy jego poprzednicy i następcy.
A r aczej jeszcze gorsąrm.
TV
Mou. nie starczyło czasu, Żeby wręczyc ordery frontow-
com? Wszak minęło dopiero 60 lat. A może budżet był napię-
ty? No dobrze, a kto gospodanrje budżetem? Jak nazllrać
wszystkich szefÓw Ministerstwa Obrony' wsąystkich tych Wa-
silewskich i BulganinÓw, Zukowow i Malinowskich, Ustino-
wow i Graczow W7 Podpowiecie mi: przestępcami! A ja się nie
zgodzę' W Rosji przestępcy nxracaj4 dlugi. I to naĘchmiast.
To niepodważalna tradycja Świata przestępczego w Rosji. Jeśli
ktoŚ zwraca dług, ale spoŹnił się choć o minutę, zurlrąz:ują go
i kladą w przejŚciu międąl pryczami. A potem skaczą po kolei
z gÓrtfej prycTy.
Takj stosunek do rzeczy jest prawzorem sprawiedliwości
i ścisłegoegzekwowania ustalonych praw. Gdyby caty narÓd
postępował podobnie, gdyby raz zmiażdĘ|i klatkę piersiową
komuś,kto nie rurrÓc1l dług w narodowi' wtedy następnym
prą1w dcom odechciałoby się wodzić go za nos.
Z:ukow nie zwrÓcił długu frontowcom. Ale rrie mamy prawa
nazywać go przestępcą. Jeślinazwiemy go przestępcą, będzie
to niezasłużona obelga dla wsą1stkich naszych knajakow, do-
|xliarzy, w|amyw aczy, kasiarąr, kilerow.
Av co tam ordery.
fLle
Po wojnie wracają do domu żo|nierze-wyzvvoliciele. W owym
czasie większoŚć ludności kraju stanowią wieśniacy.Prz1rcho-
dzą do kołchozu, a tam zabierają im wszystkie dokumenĘ'
Nie wolno im mieć dowodu osobistego) Skoro są chłopami, to
znaczy, że są obywatelami drugiej kategorii: nie wydaja im
dowodow, żeby nie uciekli z kolchozu. Skoro są Żo|nierzarni-
237
wrKToR sttwoRow
-z\rry|cięzcarni, skoro karmią kraj, to Znacąl, że są pozbawieni
wszelkich praw. Nie wolno im, na prryI<lad, podrÓżować sa-
molotem: kto ich bez dowodu wpuści na pokład? Samolotem
moŻna było przewozić psy. Ą Żo|nietz-wyztlroliciel ze swoimi
prawami stał niżej od psa. Dla rasowego psa trzeba było mieć
dowod, a rasowy chłop nie mogł mieć dowodu' Pieniędzy
w kołchozach teŻ nie w5ryłacano. Powtarzam po raz setny:
o wielkościkraju stanowią nie rakieĘ i satelity, nie zapora na
Jenisieju, arri ,,Jezioro łabędzie'', lecz stosunek panstwa do
zwykłych obywateli.
No dobrze, Stalin był despotą. Ale trzy lata po zabojstwie
Stalina do władąy doszli Chruszczow i Żukow. W cąrm byli
lepsi od Stalina? Chruszczow powinien był powiedzieć do Żg-
kowa, a Żwkow do Chruszczowa: to była wielka wojna, nawet
nas?A' propaganda nazywa ja
"ojczyżnianą", zrÓbrny więc do-
bry ucąmek: zrownajmy w prawach żoŁnierzy-wyzlllolicieli
z psami!
Nie wiemy, czy taki dialog miał miejsce. Ale rezultat jest
widoczrry: większośćŻolrierzy -wyzułolicieli mogła j edfnie po-
marzr1ć o świetlanej przyszlości,gdy ich dzieci będą miaĘ
takie same prawa, co psy.
I kiedy propaganda komunisĘczrra powiada narn, Że Zwią-
zek Radziecki wygrał wojnę, poddamy to w wątpliwość. W re-
zultacie tego zwycięstwa narody naszego panstwa znalazĘ się
w socjalistycznej niewoli. Nie uwierąrmy w opowieści o t}rm, że
wojna była w jakimkolwiek stopniu ojczyźmiana. Większość
ludnoŚci kraju nie miała dowodow osobistych, dlatego z pun-
ktu widzenia prawa ponad sto milion w ludzi nie było obywa-
telami swojego kraju. Nie mogli wal^ca1ć o swoją ojczyznę, po-
nieważ jej nie mieli. owa ojcąrzna nie uznawałaich za' swoich
obywateli i stosownie ich traktowala.
Nie uwierąrmy też w opowieści o tak zwanej ,,misji wyzwo-
lenczej" Armii Czerwonej. Jeślichce się nieŚć wolnośćludziom,
trzeba najpierw samemu się wyzwoliÓ. Ale nasi żo|nierze szlri
na wojnę jako niewolnicy. I wrÓcili z niej jako niewolnicy. Uz-
brojeni niewolnicy pod eskortą NKWD i pod przewodem wła-
ścicieli niewolnik w, mogli nieśćsąsiednim narodom jed1mie
niewolę.
I to właśniecąanili.
Żl;ikow nie kiwnął palcem, Żeby wynvolić swoj narod. Nawet
się nad Ęrm nie zastanawiał. Nomenklatura była zbiorowym
właścicielemniewolnikÓw. Żukow byl takim samJ[n członkiem
238
żurow - cIEŃ zwYcĘsTwA
Stowarzyszenia Waścicieli NiewolnikÓw jak Chruszczow
i Breżniew, jak Ruslanowa
i Andropow, jak Beria, Jeżow i Szo-
łochow.
wiony praw.
No dobrze, zaslluĘl Sobie na ordery i medale, a ojcz5rzna
nie pokwapiła się, by mu je wręcąrć' Ale niech go choć mar-
twego uszanują!
'Dwie trzecie frontowcow, kt rzy zginęli w latach 1 94 1 - 1945
pochowano j ako nieznanych Żo|nierzy." I
W grobach ŻoInierzy i oficerÓw Armii Czerwonej, kt ra1 zg1-
nęli wwojnie z Niemcami ,,pochowanych jest ponad 6,5 milio-
na ludzi, z ktorych zaledwie 2,3 miliona zostało zidenĘrfiko-
wanych".2
Porownanie strat Armii Czerwonej i Wehrmachtu jest szo-
kujące. Gdzie leĘ przycTyna takiego statlu rzeczy? Dlaczego,
aby zabić,jednego hitlerowca, trzeba było poświęcićżycie pię-
ciu, albo nawet i dziesięciu radzieckich Żolnierzy?
Przyrctynjest dużo. Jedna, doŚć istotna: radzieckiego Żoł-
rtierza po wojnie wysławiano w pieŚniach i legendach, ale na
froncie jego życie nie miało żadnej waltości, nie szanowano go
ż'ywego' a t}rm bardziej
- martwego.
W Niemczech było inaczej. Każdy Niemiec po pracy był
zobowiązany posprzątać swoje stanowisko. Każdy niemiecki
oficer po walce zobowiapany był ewakuować z pola bih4r usz-
kodzony sprzęt wojskowy, w1łnieśćrannych i zabiĘch. Ran-
nych przewieżc do szpitala wojskowego. ZabiĘc}l pochować.
Z honorami wojskowymi.
W Armii Czerwonej ewakuacja sprzętu wojskowego i broni
z pol bitewnych była przeprowadzanawzorcowo. Mam na my-
ślitylko dru$ą połowę wojny. Wszystko to, co zostało porzu-
cone w 1941 roku, stalo się hanbą narodową. To, co zostało
porzucone w 194l roku nar d radziecki produkował przez
dwa dziesięciolecia! Zapas w porzuconych na polu walki, wy-
starczyłoby na wiele lat wojny _ aŻ d'o zwycięstwa.
Ale nie mÓwimy teraz o porzuconyn w5posażeniu. Mowimy
o tym' że w drugiej połowie wojny ewakuację radzieckiego
sprzętu z pola bitwy wykonywano bardzo sprawnie. Organizo-
' ''Krasnaja zlliezda",6 pździernika l999.
2 lbid,.
239
WIKTOR SI'WOROW
wano zbi rkę broni, amunicji, wystrzelonych łusek arĘleryj-
skich. ocąrwiście, że nie w stu procentach, a]e w dużej częŚci.
Jeżeli ktośnie oddal lusek artyleryjskich z ostatniego tygo-
dnia walk, nie dostawał nowej amunicji. A dowÓdcy zaopa-
trzenia artyle4{skiego wszystkich stopni mieli rozkaz, by wy-
dawać amunicje pododdziałom Ęlko w zamian za wystrzelone
łuski. Jeśliktośwydał amunicję, a nie odebrał wystrzelonych
łusek - stawał przed trybunałem' I od raz:u zrobił się wzorowy
porządek. ByĘ' ocą1wiŚcie' wyjątki. ZdarzaĘ się sytuacje,
kiedy nikt nie przejmował się zbieraniem wystrzelonych łusek'
Ale problem wtÓrnego ich wykorzystania został w dużym sto-
pniu rozwiązany. Podobnie jak wiele innych kwestii, na przy-
k|ad za ewakuacje czołgow z pola bitwy dawano ordery. Za
ewakuację rannych - też.
A za wlmoszenie trup w order w nie dawano. Grzebano
Żołnierzy radzieckich z honorami wojskowymi, ale Ęlko nie-
kt rych. Jeślibył na to czas. Niemcy grzebali w trumnach
i każdego w osobn5rm grobie. IśaŻdymusiał mieć własny krzyż'
A u nas nie było mowy o trumnach. Nikt się takimi drobiazga-
mi nie przejmował. I nie każdy miai swoj grÓb, chowano zbio-
rowo. To mniej roboty: zsra|ić wszystkich do leja po bombie
albo do rowu przeciwczołgowego i byle jak zas5pac ziemią.
I nawet wymyślono ładnie brzmiącą naz$Ięi bratrria mogiła. Nie
myŚleliśmy o trumnach, nie myśleliśmyo osobnych grobach.
Trzeba było wyzwalać ojczyznęl Pędzić wToga z ojcz5lstej ziemll
I nieśćwolność i szczęścienarodom Europy!
TWierdzę jednak' że wojna skonczylaby się znacznie wcześ-
niej, ze znaczrie lepsąrm w1mikiem i mniejsąrmi stratami,
gdyby wydano rozkazwynoszenia martwych z pola bitwy i cho-
wania w tmmnach.
WyobraŹmy sobie dowodcę pułku: wysłałbatalion, żeby
szturmował wzgÓrze, stracił ludzi, ale się tym nie martwi' Zgi-
nęli - trudno' To jest wojna. Nie zdobyliśmy wzgÓrzA' ale jutro
je zdobędnemy. Jutro przyś|ąnam do pułku nowych ludzi,
znow będziemy szturmować. A Brmczasem dowodca idzie do
ziemianki, piĆ wÓdkę.
W ten spos b nakręcała się spirala absurdu. Z jednej stro-
ny dowodca nie ttoszczy się o swoich }udzi, z drugiej strony
naza1r:trz przyśląmu nowych, niedoświadczonych, ktorzy sa-
mi o siebie nie potrafią się zatoszcz5rć. Dlatego sarnozniszcze-
nie armii dokonywało się z dwÓch stron rÓwnocześnie - od
dołu i od gory.
240
żuxow - cmŃ zwYcIF.sTwA
Nazajutrz Żołtodzioby polegną w pierwszym starciu, u stop
tego samego wzgÓrza. A potem przyŚlą nowych...
Armia Czerwona w latach II wojny światowejbyła nieduża,
leczwciąŻ nienasycona. Na froncie jednorazowo walczylo oko-
ło pięciu milion w ludzi. Niekiedy dochodziło do oŚmiu, a na-
wet do dziesięciu milionow Żo|nierzy i oficerow. Nigdy więcej'
Ale wczorajsze miliony dzisiaj gnija w jarach i lasach, a na ich
miejscu walczą inne miliony. oni teŻ polegną, a po ich cbrzę-
szczących koŚciach ptzejdą następni, niosąc wolnośćnaro-
dom.
Gdyby na dowÓdcę nałożono obowiązek wynoszenia z pola
bitwy wsą;lstkich zabitych i chowania ich w trufnnach, w do-
datku z honorami - wtedy byłoby zupelnie inaczej. Wtedy
dowodca miałby problem. Jak pod ostrzalem nieprą{aciela
wynieśćwsąrstkie trwpy z pola? Ilu jeszcze przy tyrn zginie
|udzi? I jak tych następnych wynieść z pola bitqź Kto ma się
t1rm zajmować? Jeślipolegną wszyscy Żolnierzepwłku, to sam
będzie musiał ich potem wynosićl I skąd wziąć Ę|e trumien?
A ile dołow ttzeba wykopaćl I zidentyfikować każde zwłoki.
I każdemu umocować gwiazdę z dykLy nad mogiłąl Ile z tym
kłopotu! Dlatego następn5rm razerr^ dowÓdca lepiej by się za-
stanowił, zanirn by posłałŻolniernJ na kolejny, niepotrzebny
szturm wzgorza.
A za Ęrn ptynęłyby dalsze konsekwencje. Gdyby każdy do-
wÓdca pułku strzegł swoich ludzi' to armia mogłaby licąlÓ nie
pięć' i nie dziesięć, ale piętnaście lub dwadzieścia milionow
żo|nierry. I nie ginęliby oni w pierwsąrm starciu. Co innego
pięć milionÓw nowicjuszy, ktorych wprost z poboru posłalo
w bÓj' a inna rzecz _ dwadzieŚcia milionow starych fronto-
wych wsadaczy. Wtedy też wojna potoczyłaby się zupełnie
inaczej.
A wystarczyło tylko wydać rozkaz, Żeby kaŻdego Żołnierza.
pochować w osobn1.rn grobie. WyobraŹmy sobie: Żukow przy-
gotowuje operacje rżewsko-syczewską. Dostaje raport: w toku
operacji trzęba będzie dostarczyć wojskom 4. 139 wagonow
amunicji, l2O tysięcy ton materiałÓw pędnych i smarow'
oprocz tego' Żukowowi przedkładają liste niezbędnego zaopa-
trzeria. Na liściesą silniki czołgowe, setki ton częścizamien-
nych do czołgow i ciężar wek, naboje, miny, chleb, konserwy,
bandaże, cysterny gorzaĘ, zap|ecze inżynieq{ne... i 78.000
sosnowych trumien. Myślę' że nawet Zukow oburzyłby się.
Wyobraźmy sobie, ilu potrzeba wagonow, Żeby te trumny
24r
WIKTOR SUWOROW
zułieżĆdo magaąmÓw. A teraz wyobraźmy sobie, ile trzeba
ciężarÓwek, żeby dostarczyĘ trumny z rnagaryrnow fronto-
wych do rnagarynÓw armijnych - i dalej' do korpusow, dywi-
zji, brygad i pułkow. I|u Żołnierry trzeba by wycofać z walki do
rozładowyvania i przeładowywania trumien. A z drugiej stro-
ny - dekonspiracja' Jeślirozładowuja Ęle trumien v/ okolicy
prąlgotowywanej operacji, to kazdy szpieg i dywersant na-
tychmiast zamelduje w sztabie nieprą{aciela: coŚ się kroi!
A więc, żeby nie dać się zdemaskować, Zukow musiałby tak
waJczyć, żeby nie potrzeba było tylu trumien'
A|bo, za|oŻrny, Żeten sam Żukow prąrgotowuje szturm Ber-
lina. Zmęczony zasiada w fotelu, a szef sztabu 1. lYontu Bia-
łoruskiego melduje, że do szturmu Berlina potrzeba rniędz5r
irrn1'rni.'' pÓł miliona trumien. Wierzę, że nawet Żukow by się
zamyślil.Do jego światłejgłowy wkradĘby się wątpliwości:
a po co w ogole szturmować Berlin? Komu ten szturm jest
potrzebny? Berlin już jest otoczony przez wojska radzieckie.
Pierścieokrążenia zamknął się 3o-5o kilometrow na zachod
od Berlina. Berlin jest już zamieniony przez |otnictwo USA
i Wielkiej Brytanii w ocean gruzÓw. W Berlinie jest dużo lud-
ności i setki tysięcy uchodŹcÓw ze wschodniej częściNiemiec.
Według nasąrch danych w mieście są dwa miliony ludzi' głÓw-
nie cywilÓw. Według danych niemieckich : trTy miliony.
W Berlinie panuje już głÓd. W Berlinie konina jest delikate-
sem. Obroncy Berlina nie mają na co licz5rć' Nikt im nie
dowiezie Ąrwności, amunicji też. W Berlinie nie ma opafu.
W Berlinie nie ma światla.W Berlinie zostal zniszczony sy-
stem wodociągolvy. W Berlinie nie działa kanalizacja. W Ber-
linie nikt nie sprząta Śmieci i trupÓw' Ile jeszcze rnoŻetrzymać
się to ogromne miasto? To nie Leningrad, ktory można było
zaopatrywać przez jezioro Ładoga, za ktÓrym stał ogromny
kraj. Berlina nie można było zaopatrywać' I nie miał kto go
zaopattywaĆ.
Dla Berlina nie bylo yuŻ nadziei. Wojna już się koncz5rła.
Trzeba pozwolić obroncom Berlina jeszcze przez tydzien do-
jeśćresztki z9rrllej koniny. Potem Berlin saln w1rwiesiłby białą
flage. Ale Żukowowi nie była potrzebna biała flaga nad Berli-
nem' lecz czerwona nad III Rzeszą. I dlatego Z:ukow przepro-
wadza nikomu niepotrzebny, zbrodniczo nieudolny szturm
ogromnego miasta. Zaśkwestią, ile w trakcie tego szturmu
polegnie Żołnierąl, Zukow się nie przejmował. Gdyby Żołnierryr
chowano w trumnach, to szturm byłby niewykonalny' Ze
242
ŻuKow - cIEŃ zwYcĘsTwA
względu na dowoz trumien trzeba by zrezygnować z dowozu
amunicji naptzysz|ą operację. Ale wArmii Czerwonej chowa-
no bez tnrmien - dlatego ten problem nie istrriał.
Można zaprzecąrĆ'. szturm Berlina wykonano z rozkaz.u Sta-
|na, czy Zukow mÓgł się przeciwstawić?
Za|ożmy, że nie mogł. Ale w takim razie nie ma powodu
robic z niego bohatera. Należy jasno i uczciwie przyznać: Sta-
lin wydal idiotyczny rozkaz, żeby szturmowaĆ Berlin , aŻ:ukow
ten idiotyczny rozkaz wykonal; nie sprzeciwiając sie ir:lre za-
stanawiając nad konsekwencjami.
La\ jednak tym'
vII
ktorzy zginęli w trakcie bezsensownego
szturmu Berlina poszczęściłosię. Chociaż bez trumien, to
jednak ich pochowano. W Niemczech malo jest ziemi, dlatego
nie zostawia się tnrpow w polu. U nas, na Rusi, ziemi jest
dużo..Dlatego nie każdy, kto poległ na ziemi ojczystej, dostał
się do niej.
Zolnierza za Ęcia nie uważano za cz|owieka, ale niechby
chociaż martwego pochowanol Martwego niewolnika w każ-
dych czasach i w kazdym panstwie chowano w ziemi. Dlacze-
go nasi właŚciciele niewolnikow nie grzebią swoich zmarłych?
Dlaczego w polach pol wieku po wojnie bieleją jeszcze kości
żo|rnerzy? ,,Krasnaja ztxriezda" pisze, Że w grobach żolnier-
skich ',pogrzebanych jest ponad 6,5 milionÓw |udzi, z ktÓrych
zaledwie 2,3 miliona zostało zidenĘfikowanych''' Czytarny
i cieszymy się, że mieliŚmy takie małe straty na wojnie. Ale
zastan wmy się nad tym głębiej. Nie chodzi o Żo|nierzy i oft-
cerÓw, ktorzy zginęli, lecz jedyrrie o tych, kt rty zostali pocho-
wani. A kto licd tych' ktorąl nie byli pochowani?
Białe kościżo|nieruy na polach dawnych bitew - to wsĘd
i hat'rba dla Rosji po wsze czasy. Kto powinien był grzebać
Żo|nierzy na wojnie i po wojnie? Dzierttikarze obruszają się,
Że pot wieku po wojnie poszukiwacze militariÓw odnajduja
żołnierskienieśmiertelniki' ale ich zawartośćsdawno juŻ stla-
wił czas. ,,Lenistwo, obojętność,mieszczariskie myślenie (moja
chata z krajan. [...] A przecież wtedy żołnierskienieśmiertelrri-
ki w prosty sposob odsłoniĘby swoje tajemnice. Dzisiaj nato_
3 Nieśmiertelnikiem w Armii Czerwonej była bakelitowa rurka
z kartką w środku. W innych armiach stosowano r żne systemy bla_
szanych identyfikatorow z wybiĘrmi dan1.rni osobow3,łni [prąyp. red.|'
243
WIKTOR SI'WOROW
miast milczą j ak zaklęte. Czas Wuszy nawet skałę. Nie oszczę-
dził kruchych bakelitowych identJrfikator w z włożonymi do
nich *dowodami Śmiercir.''4
Gazeta jest ria wła^ściwymtropie! T$ko dobrze by było,
gdyby wymieniła nazwiska tych wielmoŻow, ktorąr po wojnie
wykazali lenistwo, obojętnośći mieszczariskie myŚlenie o po-
ległych.
Kto więc powinien byl grzebaĆ zrndrĘch? Kto miał się t}.rn
zajrnować? Według starej tradycji woJnę uulaŻa się za zakori-
czoną z chwilą' $dy pochowany jest ostatni poległy Żolnierz.
Jeślitak, to Wielka Wojna oJczyŻniana będzie tnłlać bez kor1-
ca. Więc nie świętujmy Dlia Zwycięstwa. żrolrńerze nie są
jeszeze pochowanl, wilęc cąr nie za- wczeŚnie, by świętować
wiktorię?
Tak lz;ułana ,,oJczyzrn", ktora zmobilizowala pod sztandary
34 miliony swolch obywateli' nie zatroszczyła się o pochowa-
nie poległych. Poł wieku po zakonczeniu wojny żolnierskie
kościnadal leŻąna polach' w lasach i na moczarach. Socjali-
stycznej oJczyzny, Związk'u Radzieckie$o, już nie ma, a my
nawet nie możemy pomarzryć, że zostanie pochowany ostatrri
Żoinierz.
Nie było pieniędzy na pochÓwek? Pieniądze byĘ. Nikt na
Świecie nie wybudował Ęlu okropnych monumentÓw, ile
w Związk'u Radzieckim' Wznoszono u nas ohydztwa niewia5l_
godnych rozmiar w, w kźdym mieście. BoĘszcza na kurha-
nach. Dlaczego marnowano setki tysięcy ton betonu i stali,
miliardy budżetowych rubli na wznoszenie betonowych stra-
szydeł, ale nie chowano zablĘch żolnierzy? Dlatego' że cho-
dzenie po lasach i moczarach, szukanie sprÓchniałych kości
jest rzeczą nieprą{emną i w dodatku niebezpieczną. MoŻna
natknąć się na zardzewilafą minę. A stawianie Że|aznych po'
sągow z wzrriesion1rmi mieczami - to dla ich autor w i spon_
sorow sprawa dochodowa i prestiżowa
A przeaeŻ Zukow, będąc jeszcze Naczebrym Dowodcą Wojsk
Lądowych albo ministrem obrony, powinten byl zająć się cho-
waniem polegĘch' Należalo posłać armię w okolice, gdzie to-
czyĘ się bitwy. Zadanie bojowe: rozrninować, zebrać amunicjQ
i porzuconą bron, odszukać i pochować zabitych. Na|eŻalo za-
angaŻować w to calą armię: sformować oddziaty poszukiwaw-
cze, wysfać je w okolice walk na miesiąc-dwa. Potem wyslać
żuxow - cmŃ zwYcĘsTwA
tam inne oddziały. I tam poznaliby zycie w warunkach polo-
wych. Tam otrą1maliby przygotowanie bojowe, w warunkach
rzeczywistego zagroŻenia życia. Tam nauczyliby się topogralii,
wJpracow5rvyanla nawykow orientacji w nieznarrym terenie.
Tam ukształtowaliby swÓj charakter i poczucie patrioĘzmu.
Tam nauczyliĘ się tworzenia kolektywow. Tam poznaliby hi-
storię wojny'
A rownocześnie zebraliby kości polegĘch.
C rka wielkiego dowodcy Margarita Żukow czyni vłyrzuĘ
Moskwie i Petersburgowi: w Starym Oskole wystawiono po-
mnik mojemu ojcu, w Uralsku _ też, w Niżnim Nowog5odzie -
teŻ, we wsi Strielkowka stoi ca\r kompleks, z pomnikiem i Iz-
bą Pamięci. A w Moskwie i Petersburgu - niel To hanba! Nie
raczylli wystawić pomnika Zukowowl, co zabezcze|nośĆl
Towarzysze rządzący usłyszeli l zaraz wystawili w Moskwie
pomnik Żukowa. T\zebaby jeszcze w Petersburgu' W Wolgo-
gradzie. Na polach Prochorowki. W KtJowie. W Warszawie.
W Berlinie. W Poczdamie. W Wunsdorfle. W odessie. Wszę-
dzie...
Wszystko to piękne. T!ko' jak mi się zdaJe, należaloby
najPierw pochować miliony Żo|rierzy, a potem dopiero sta_
wiać pomniki temu, ktÓry swoim gentalnym dowodzeniem
posłałich na Śmięrć, ale nie pokwapil się wydać rozkaz' by ich
kości pokryto ziemią'

a
"Krasnaja
ni ezdt,9 grudnia 1999.

244

Rozdział 20
Prawa ręka
Sierou poleci| abgmusąstkte zŁote precjoza
przekazgwaŁ bezpo średnioj emtL WypehiĘ ąc to
polecenie, przekozałem ze społotui operacgjne mu
Sierouałącznie około 30 kilogratnÓu uyrob u ze
ztotą. [.'.] Opr cz mnie innikterounicg sektor tu
r unież dątuąLi Sierowollsi wiele zŁoĘch przedmiot tu.|
GeneraŁn@or Sidnieu
I zamachu
"t*rtl
Do tego przewrotu wrocimy prąr innej okaĄi. Teraz chcialbym
tylko zwr cić uwagę na peu'ną okolicaność. Gł wnym Jego
inicjatorem był Zukow. Dnrgim czlowiekiem pod względem
znaczenia dla owych wydarzen był Iwan Sierow.
Jeże[ żukow dokonywał przewrotu par1stwowego z pomocą
tego człowieka, to znaczy, Żebezgranicznie mu ufał. Zeby lepiej
ocenić Żukowa, prĄrĄmy się uwaŻnie Sierowowi. PlzecieŻ
już dawno _ zreszĘ baldzn sfusznie - powiedziarro: powiedz
mi, kim jest twoj prą{aciel, a powiem ci''' PrĄrĄmy się
najbliższemu wspołpracownikovri i prą[acielowi największego
dow dcy )O( wieku.
SierowJest interesuJący jeszcze z jednego powodu. Zukow
szybko i zderydowanie dążryłdo zdobycia wladzy absolutnej
w paristwie. Gdyby ją uzyskał, to drugim czlowiekiem w pan-
stwie byłby Sierow. Możemy sobie wyobrazić, co by czekało
l Protokoł przesłucharria w dniu 6 lutego 1948 roku [w:l
"Wojenn5le archiwy
Rossli", nr 1/1993, s. 197.
246
żuxow - crcŃ zwYcĘsTwA
nas vr ra^e ?Agarnięcia władą1 przez Ż'ukowa. Sierow cąrni
ten obraz j e szcze bał dziej wyrazn1'rn.
Tn
lwan Sierow. Rok urodzenia 1905. Rosjanin. Pochodzenie
chłopskie, obwod wołogodski. Tak zapisane jest w dokumen-
tach' W rzeczywistości Wania Sierow był synem nadzorcy wię-
zienia wołogodskiego. Nic w tym z|ego, jednakże w l917 roku
w|adzę w panstwie przejęli la5rminaliści. A oni nte lubili straż_
nik wwięziennych. Nowi przywodcy zamienili caĘ kraj i przy-
legające terytoria w jedną wielką zonę, otoczoną drutem kol-
czasbrm. Sami stali się strażnikaml więziennymi dla swoJe$o
narodu. A strażnik w wlęztennych dawnego reżimu lvyłapy-
wali, wsadzali do więzien l zabijali. Dzieci strażnikÓw vrięzien-
nych poprzedniego reżimu nie miały co |icąlć na wspaniałe
kariery. Wszystkie drogi byty przed nlmi zamknięte.
Jest zatem zrozurniale, dlaczego nadzorca wologodskiego
więzienia Aleksander Slerow zniknąl bez śladu,uciekając
przed rozprawą,
Jego s1m Wania wcześnie zacząl karierę poliĘczną. Rozpo-
c?Ą| ]ą od oszustwa' oglaszajac się rolnikiem z daada pradzia-
da. Wwieku 18 lat Iwan Sierowbył !rierownikiem cryte|niprry
powiato\^/ym wydziale poliĘczrro-wychowawcąrm. W tamĘch
czasach to stanowisko oficjalnie nazywalo się
"świetlicowy''.
Chłopi orząziem7ę, aWaniawydaje książki. żradne par1stwo na
świecie nie może sobie pozrrrolić na tald luksus: w ogronrn)rm
kraju w kazdej wsi siedzi mlody obibok i wypoĘcza' ksiąŻri
o tym' jak to w świetlanej przyszłościwszyscy będą rowni
i szczęŚliwi. Na cośtaldego pozwalali sobie tylko bolszewicy.
SV""ę glosy: przecież likvyidowali analfabeĘzm, nieśliludo_
wi kagarrek oświaĘ!Towarzyrsz Lenin jasno wypowiedzial się
w tej kwestii: na|eĘ zlikwidować jedynie po to,
''.Ąnalfabetyzm
żeby kaŻdy chłop, kaŻdy robotnik m gł samodzielnie, bez ni-
cą4'ej pomoqr czytać nasze dekrety i apele. Cel jest czysto
prakĘczny. Ot, i wszystko".2
Hitler nie czytaJl-enxn, aJeteŻbylleninowcem. Możra u niego
znaJeżśdokładnie taki sam rybat' niemal słowo w słowo. Rożrtca
polega na tym, że Hifler zarrierzaJ'wprowadzać taką,,aJfabeLyza-
cję" na terenach okuporłanydr, a tenin - na swolm
2 J. Annienkow, Dniewniki maich tustriecz. CykL tragiediź' Moslcrva
I991, t. 2, s.27O.
247
WIKTOR S('WOROW
il'
o;
,ir
Ale wroćmy do Wani Sierowa. Szybko zrozurrtial, że lepiej jest
sz.eruyć propagandę pracy przodowniczej, niż harować salne-
mu. Po czterech miesiącach pracy na niwie poliĘcznej oświaĘ
ludu pracuj4cego _ dostaje pierwsąl i dośćwysoki awans. Wa-
nia Sierow zostaje przewodniczącym sielsotlsietu.s W sierpniu
1925 roku wstępuje do Akademii Wojskowej, ktorą koftczy
w sierpniu 1928 roku. Następnie w przeciągu szeŚciu |atprze-
chodzi przez stanowiska od dowodcy plutonu ogniowego do
p'o. szefa sztabu pułku arĘlerii. W sĘcaniu 1935 roku wstę-
puje do Akademii Wojskowo-InĄmie5{nej. W t936 roku prze-
nosi się do Akademii Wojskcjwej imienia Frunzego. Konczy 1a
w sĘczniu 1939 roku. Jest to moment, w ktorym następuje
kres stalinowskiej Wielkiej Czystki. W NIilVD ma miejsce
transfuzja. Czekistow z zaciąFlv JeŻowatowarrysz Stalin wtrą-
cił pod koła historii. Na ich miejsce przychodząmłodzi z awaĄ-
su: oficerowie sił zbrojnych,-parĘ'jni watażkowie, pnący się
w gorę młodzieżowi dziafacze, przodujacY proletariusze.
Wśrodzmobilizowanych do sfużby w NKWD zna\azl się rÓw-
nież majorWania Sierow. Jego kariera to prawie pionowy wzlot.
9 lutego 1939 roku Sierow zostaje zastępcą szefa Głownego
Zarządu Milicji Robotrriczo-Chłopskiej NI(WD ZSRR. DziewięĆ
dni pozniej ofoąrmuje awans: sam zostaje szefem owego Głow-
nego 7-arządu' Rownocześnie dostaje nowy stopien - majora
bezpieczenstwa panstwowego. W tlrm czasie był to jeden romb
na wyłogach, co odpowiadało stopniowi wojskowemu kombryg.
Pięć miesięcy pÓżn1ej - następny awans. Sierow zostaje zas-
tępcą dowodcy najstrasaliejszego organu czekistowskiego -
GłÓwnego ZałzĄdu Bezpieczenstwa Panstwowego NKWD ZSRR.
Pierwszego września rozpoczęła się II wojna światowa. Dru-
giego wrześniaSierow zostaje szefem NI{WD Ukrainy. Czvrat-
tego wrześniaotrą..rnuje stopien kornisarza bezpieczenstwa
paristwowego III stopnia. W Kijowie Sierow po raz pierwszy
spoĘka się z jednym z najstraszniejszych katÓw )o( wieku -
Nikitą Chruszczowem. W 1937 roku Chruszczow był pierw-
s ąrm s ekretarzem Moskiewskiego Mi ej skiego Komitetu Partii.
Mial bezpośredni zvviązek z masow1łni egzekucjami. Był
członkiem tak zwanej moskiewskiej trojki' ktÓra bez sądu
i śledztwaskazala na Śmierć Ęsiące ludzi. od stycznia 1938
roku Chruszczow był I sekretarzemKC Komunistycznej Partii
3 srclsoutet
- rada wiejska, najrriższy organ administracfny
[przyp. tłum.|.
244
żUKow - cIEŃ zwYcIF/sTwA
Ukrainy. Ukrainę czyścil z taką samą gorliwoŚcią, jak i Mosk-
wę. Wsą1scy sekretarze parĘ{ni, począwsĄr od komitetow re-
jonowych, osobiściewydawali i podpisywali wyroki Śmierci'
Potem, co prawda, sami dostawa-li się pod tenŻe karzący pro-
letariacki top r. Lecz dwaj sekretarze republikariskich partii
komunisĘcznych pod ten topÓr nie wpadli, ponieważ starali
się bardziej od innych. Nazwiska tych dw ch stachanowcow
terroru, to Beria na Zakaukaziu i Chruszczow w Kijowie.
W chwili' gdy Sierow spotkał się z Chruszczowem, ten ostat-
ni skąparry był w ludzkiej krwi po czubek Ęsiny.
17 września 1939 roku Zwiazek Radziecki przystępuje do II
wojny światowej po sfuonie Hitlera. W ślad za' Armią Czerwoną
do wyzwalania ziemi polskiej przystąpili waleczrri czekiści o go-
rących głowach i zimnych sercach' Wszystko to, co zrobili we
Lwowie i Stanisławowie, w Rownem i Łucku, w Kowlu iZafesz-
cą1kach _ dnafo się na rozkaz i pod kontrolą NikiĘ Chruszczo-
wa, oraz młodego czekisĘ Wani Sierowa. Wtedy nie mial jeszcze
ukonczonych 35 lat. Wszystko, co tarn zrobiono mają na swoim
komunisĘcznym sumieniu: deportacj e, oboz1r koncentracfi ne,
kolekĘwizację' Rozstrzeliwanie polskich oficerow w Charkowie
i Miednoje, to teŻ dnelo spracowanych rąk Wani Sierowa.
26 kwietnia l94o roku Iwan Sierow otrąrmuje swoj pierwszy
order. I to nie byle jaki' tylko od razu najwyŻsze odzlaczenie
panstwowe - Order [,enina. Ciekawe, gdy porovmamy tę datę
z niektÓrymi tragiczn1rmi kartami polskiej historii: z jednej
strony - rozstrzelanie tysięcy wzięĘch do niewoli polskich ofi-
cerow' w Brrn na podległej Sierowowi Ukrainie, z dn-rgiej strony
_ najwyŻsze odznaczerlie radziecka dla tegoż Sierowa.
Ciekawa jest jeszcze jedna zbieżność.Dowodca 7-arządu ds.
Jencow Woj ennych i Internowanych, kapitan bezpieczenstwa
panstwowego Piotr Soprunienko, ktory bezpośrednio kierował
wywÓzkąz obozow i rozstrzeliwaniem polskich oficer w, w Ę.m
właśniedniu 26 kwietrria 1940 roku rownież otrą..rnał swÓj
pierwszy order.a Sierow i Soprunienko są na jednej liścieod-
znaczortych. Na tej liściesą sami kaci' RÓżnica polega na t}rm,
że kapitan bezpieczenstwa Soprunienko dostaje najniŻsze
w tej kategoii odznaczenie, najskromniejsą'/ orderek ,,odzrta-
ka Honoru'', natomiast Iwan Sierow - prąrwÓdca NI{WD Ukrai-
ny, komisarz bezpiecze stwa paristwowego III stopnia - naj-
a N. Pietrow, Sorokin, Kto ru-kotuodił /VKt4lD 1934-1941' Moskwa
I999, s. 381,389.
wrEToR sttwoRow'
wyŻsze odznaczenie panstwowe. 7asługi Sierowa w krveśtiiroz-
strzelania polskich oficer w uzyskaty wyższą ocenę; zaslugi
Soprunienki - dużo mniejszą.
rŻut<ow. W"t.hIJ;
tlkrainy Ełłortysię zgrany triumwirat: pierwszy selgetarz KC
KP tlkrainy towarzysz Chmszczow, szef NKWD towarzysz Sie-
r ow oraz dowodzący woj skami KiJowskiego Specjalnego okręgu
Wojskowego towarzyszŻwkow. Prą;padli sobie do gustu. żuko-
wa zAwsze ciągpęło ku tym' I<tÓrzy bez litości przelewali krew
narodu. Żukow zna]azł się wŚr d swoich. Rozumieli się nawza-
jem i szarrowali: zbryzgarry knvĘ Chnrszcmw, szybko dogania-
jący go Sierow i nasz drogi Gieorgij Ż.ukow,l<tÓry do tego czasu
w Mongolii zAapy| już wydać niemało wyrok w śmierci.
Ich drogi życiowe rtie raz się rozejdą. Ale nigdy na dlugo.
Gdziekolwiek by się ci muszkieterzy znajdowali' będą pamię-
tać o sobie i pomagać sobie na wszelkie sposoby' Przewrotu
22 czerwca 1957 roku dokonaj4 we trzech.
N" .oO 1941 Stalin planowal zrtiszczertieEuropy. ,W #
celu 3 lutego 1941 roku resort NI(WD zostal podzielony na
dlll a nieza|eżne lud owe komi sari aty : NI(WD (Spraw Wewn ę trz-
nych - towarz5rsz Beria) i NKGB (Bezpiecze stwa Paristwowe-
go - towarzysz Mierkułow). Sens podziału polegał na tym, że
NKWD pełniłmnÓstwo funkcji' zar wrlo na terytoriumZwiaz-
ku Radzieckiego,jak i za granicą. od totalnego śledzenia
wszystkich do zabijania milionow swoich obywateli. Od wydo-
bycia zlota, do budoviy linii kolejowych. Od przechowywania
wszystkich archiwÓw panstwowych, do ochrony granic pan-
stwa. Od rejestracji związk w malżenskich, do ochrony żywe-
go Stalina i martwego Lenina. Od spisu noworodkow, do ga-
szenia pożarow. od szpiegosblła zagraticznego, do budowy
największych na świecie elektrowni wbdnych. od produkcji
aluminium, do utrzymywania hoteli dla cudzoziemcÓw. od
sadzenia lasÓw do ich wyrębu. od konstnrowanla l testowa-
nia bombowcÓw nurkujacych, do uczenia komunist w z so-
juszniczych panstw sztuki podkładania bomb. od kierowania
ruchem kolowym do likwidowania wrogow politycznych za
granicą. A tu jeszcze szykuje się marsz wynllo|eftcz5r na War-
szawę, Budapeszt, Bukareszt, Berlin, Wieden, ParyŻ, Ma-
250
żUKow - cIEŃ zFrcĘsTwA
dryt... Planowano prryłącn1Ć do Związk'u Radzieckiego milio-
ny kilometrow kwadratowych nowych terytoriow, sowietyzacje
matych i duzych panstw europejskich, oczyszczenie wielomi-
lionowych mas z niepożądanego elementu. obowiązk w było
za wiele, dlatego NI{IMD trzęba bylo podzielić na dwa mini-
sterstwa.
Nowy NI(WD zachował wiele starych stnrktur, ktore miaĘ
roznliąrywać gtownie zadarlja wewnątrz laaju: milicja, wojska
pograniczrre , obozl1pracy, budowa ważniejszych obiektow prze-
myslowych I transportowych itp. itd.
Natomiast do NKGB nalreża]a kluczowa rola w nadchodzącej
wojnie, planowanej ,'nawrogich terenach''. Funkcje NKGB byĘ
następujące: prowadzenie dzialan wywiadowcąrch za grarricą,
kontrola wielomilionowych mas ludzi w rejonach działari wo-
jennych i na terenach ,,wyzwolonych", izolacja i lilsuidacja
osÓb niepożądanych i catych warstw ludności na terytoriach
przy|ącz-anych do Zwiuku Radzieckiego. Na NKGB spocąrwało
także zadaxtie ochrony prąyrw dcow radzieckich, zar wno cy-
wilnych, jak i wojskowych, a jednocześnie kontrola icl: przy-
kładnego zachowania.
Do początku 1941 roku lwan Sierow zdąĘl juŻukazać swoje
krwawe oblicze. Jego doświadczenie w dziedzinie oczyszczarlja
"wrogich teren w'' z riepoĄdanych warstw i klas oraz prze-
mieniania "terenow wyzwolonych" w republiki radzieckie było
krotkie' ale bogate' ZdąTy| wyrobić sobie rękę prty egzekuc-
jach. W opinii służbowej Sierowa są zapisane słowa, ktorych
kaŻdy by mu pozazdrości|. Jak pamiętamy, w teczce Żukowa
były zapisane słowa: solidny czlonek partii. Sierow miał lepszą:
niezłomny członek partii.
Zaslugi Sierowa i jego doświadczenie zostaĄl docenione. 25
lutego 1941 roku zostaje mianowarry pierwsąrm zastępcą lu-
dowego komisarza bezpieczeristwa panstwowego - cryli za-
stępcą szefa NKGB ZSRR.
Jednakże Hitler przetasował wszystkie karty' Napadl pierw-
sry i poWzlJżowałdalekosiężne plany wyzwolenia Europy.
i ich sowieĘzację odłożono na le-
Prz5rłączenie nowych ziem
Ps?ś,czasy. W wojnie obronnej na własn5rm terytorium dwa
resorĘ bezpieczenstwa nie byĘ potrzebne. W pierwsąrch
dniach wojny nikt nie myślało zmianach strukturalnych. Ale
już 20 lipca 1941 roku NI{WD i NKGB zostaĘ z powrotem
połączone w jedno ministerstwo - Ludowy Komisariat Spraw
Werłmętrznych' NKWD.
25r
WIKTOR ST'WOROW
Iwan Sierow obejmuje stanowisko zastępcy ludowego komisa-
rza spraw wewnębzrych, tzl. zastępcy ławrentija Berii. Na tym
stanowisku pozostawał do kofica wojny i po jej zakonczeniu.
Zukowa i siero*J
LI pażdziernika 1941 roku Żukow zostal mianowany do-
wodcą Frontu Zachodniego. L3 pażdziernika Sierow zostaje
wzlaaczorry do pomocy Zukowowi. Zukow i Sierow dzia]ają
ramię w ramię. Dziarscy chłopcy Wani Sierowa zajmowali po-
zycje na Ęłachoddziałow Armii Czerwonej i zachęcali je do
walki ogniem z automatow w plecy, zwiększając determinacje
w obronie i kontratakach.
Żukow i Sierow ponownie spotkali się pod koniec wojny.
Żukow jest dow dcą 1. Frontu Białoruskiego. Generał puł-
kownik Sierow - peŁromocnikiem NKWD na Froncie Białorus-
kim. Rownocześnie Sierow nadal pozostaje zastępc ą towarzyr -
sza Berii. oprocz tego Sierow jest doradcą NKWD ZSRR przy
Ministerstwi e Bezpieczenstwa Public znego w Polsce' Przęka-
ą1wał polskim towarzyszom swoje bezcenne doświadczenie
w strzelaniu w tył głowy.
Na początku lat 90. w Polsce zaczęto zvłracać ludziom nie-
ruchomoŚci, odebrane za panowania komunistÓw. Pewna ko-
bieta w podesz\rm wieku odzyskala swoją wille, ktora została
jej skonfiskowana w 1944 roku na potrzeby NKWD. W tej willi
mieszkał towaraJsz Sierow, a potem irrni towarzysze. Willa
przedstawiała obraz nędzy i rozpacąr. Wszystko zdemolowane,
pomieszczenia zawalone rupieciami. To wszystko właścicielka
musiała sprzątać, jak archeolog, ktÓry odkopuje szczątki
i zdejmuje kolejne warstwy kulturowe. Kiedy posprzątala piur-
nice, odkryła... malutkie prywatne więzienie zWatami, ryg|a'
mi, ciężkimi stalowymi drzwiami i innymi atrybutami. Na Ścia-
nach, tak jak we wszystkich więzieniach świata'więżriowie ryli
napisy. T\rmi napisami zaJmowała się polska prokuratura,
dziennikarze, historycy. okaza|o się, że było to osobiste więzie-
nie towarąrsza Sierowa. Kiedy juŻ zmęczy| się w prary roz-
strzeliwaniem i torturami, wracał do swojego przytulnego do-
mku, i tam wypocąnvał w celi tortur, już nie sfużbowej, lecz
swojej własnej, domowej.
I jak po brm nie wierzyć w teorie genetyki? Iwan Sierow, s5rn
pracownika więzienia Aleksandra Sierowa, najwyrźniej odzie-
dziczyl geny ojca.
252
żuxow - cnŃ zwYcĘsTwA
Sierow miał pierścaląw orderach. Sam pasjonuję się odzrra-
czeniami, jestem namiętnym kolekcjonerem orderow i infor-
macji o Ęłn' kiedy' kogo, za co i cąrm odznaczono. W apogeum
swej kariery generał armii Sierow oprÓcz Z|otej Gwiazdy Boha-
tera Zwia&ku Radzieckiego miał sześćorderow Lenina, cztery
ordery Czerwonego Sztandaru, order Suworowa I klasy, dwa
Kutuzowy I klasy i polski order Virtuti Militari IV klasy. Zeby
nie opowiadać o każdym orderze na piersi Sierowa, wspomni-
my Ęlko o pierwsąrm i ostatrrim. Pamiętamy, że pierwszy or-
der dostal za rozstrzelanie polsklch oficerow. Sw j ostatni ra-
dziecki order - Kutuzowa I klasy - Slerow otrąrmał 18 grudnia
1956 roku za'to, Że utopił we knłri węgierską rewolucję. Wszys-
tkie pozostałe ordery mieszczą slę w pomtędzy tyrr. dwoma.
Sierow łatwo zbieral ordery' ale tak samo lekko one z niego
spadały. Orderem Suworowa I klasy odznacznno Sierowd'w 1944
roku za wysiedlenie narodow Kaukazu. W 1959 roku akcja ta
zostala uznana za'bezpravłną' lvięc order kazano zvłr ciĆ. Cztery
lata pÓżriej' w 1963 roku Chnrszczow zdegradował Sierowa z ge-
nerala armii do generala majora. Z czterech gMazd generalsldch
została mu tylko jedna. oprÓcz tego, Chruszczow odebrał Siero-
wowi t)rtuł Bohatera Zwiap|g Radżeckiego oraz Jeden Order l,e-
nina. W 1995 roku dekretem Prezydenta RP l,echaWałęq1 Sierow
został pozbawiony rovmteż polskiego ordenr.
Ale ciekawiej byloby spojrzeć, kto i za co dał Sierowowi
Z|otą Gwiazdę Bohatera Związk'u Radzieckiego, ktorą w ko -
cu uznano zabezpravłrie przyzlaną. Wśrod najwyższych sto-
pniem oficerow NI{WD Bohaterem Zwiryku Radzieckiego był
Ęlko Sierow. tawrentij Beria, niezależnie od swolch krwa-
wych zaslug, nie zostal Bohaterem Związkw Radzieckiego.
T).tuł Bohatera Zwlry,Iłl Radzieckiego ze Z|otą Gwiazdą i or-
derem Lenina swojemu wiernemu prą{acielowi zaJahn|Zukow.
System przyznawarLia odntacz'eft wojskowych był dosyć pro-
sĘ. Waściwy wydna| sztabu frontu sporządzal listę wyroźrria-
jących się: Iwanow, Pietrow, Sierow zasługują na takie a takie
odznaczenia. Listę podpisywał dowÓdca Frontu i czlonek Rady
Wojskowej. W tym wypadku byli to marszałek Związk'u Ra-
dzieckiego Żukow i generał porucznik Tielegin. Następnie listę
wysyłano do Moskwy. Z Moskwy prz1rchodzi|a uchwała o na-
daniu Ęrtułow i prryznałljru orderow' Zukow podpisal wniosek
o odznaczertie 28 panfiłowcÓw - i zostali bohaterami. Podpisal
wniosek o odznaczefrie Sierowa - i strzelity korki od szampa-
nÓw! }l cośdla mnie, a ja dla ciebie.
253

W'IKTOR SI'WOROW
l)rtuł Bohatera Zvmązku Radzieckiego został nadany Siero-
wowi 29 maja 1945 roku. ByIo to nieoczekiwane i niezrozumia-
le. Czekista na najwyŻszych stanowiskach kierowniczych mÓgł
wyrÓźrrić się jedynie masow1[n zabijaniem lludzi, żadnego inne-
go heroizmu nie mÓgł przejawić' Na Łubiance nie było miejsca
na cTyny bohaterskie. Alę za masowe zabijanie ludzi Ętułu
Bohatera Zwiaaku Radzieckiego nie otrąrmał ani Jagoda, ani
Beria, ani Jeżow. NaĘchmiast w organach NIilVD rozesĄ się
plotki o qrrr' Że,,Sierow niezasfużęnie dostal Bohatera Zvnąz-
ku Radzieckiego, że Ż:ukow zrob:/. to, by prrywiązać do siebie
Sierowa". Plotki powtarzano uparcie i niestrudzenie. Generał
porucznik Aleksander Wadis, ktÓry do Ż7 czerwca 1945 roku
zajmował stanowisko szefa ZarzĄdu Kontn4rwiadu SMIERSZ
Grupy Radzieckich Wojsk okupacfinych w Niemczech, o Ęch
nastrojach meldował do Moskwy. Generał Wadis słono zapłacił
za te meldunki. Zukow i Sierow zemścilisię na nim strasznie.
A przecieŻ meldował tylko to' o cz'rrn mÓwili wsąIscy.
DVI
IJojownik o lepszą przysz|ośĆi rÓwnoŚÓ wszystkich ludzi,
Bohater Zwiazku Radzieckiego generał pułkownik Iwan Sie-
row byl w Niemczech zastępcą Zukowa'
Stanowisko Zukowa oficjalnie naąrwało się: Naczelrry Dowodca
Grupy Radzieckich Wojsk Okupacyjnych w Niemczectr i Komen-
dant Głorłł_ryRadzieckiej Administracji Wojskowej w Niemczech.s
Stanowisko Sierowa: zastępca Komendanta Gl wnego ds.
Administracji Cywilnej .
Radziecka strefa okupacfina w Niemczech była podzielona
na sektory operac5,jne MWD (Ministerstwa Spraw Wevmętrz-
nych). Berlinskim sektorem MWD kierował generał majorAle-
ksiej Sidniew, urodzony w 1907 roku. W 1947 roku przenie-
siono go z Niemiec na stanowisko ministra bezpieczenstwa
panstwowego Tatarskiej ASSR. w 1948 roku został areszto-
wany' Protokol przesłuchania z dnia 6 lutego 1948 roku wy-
jaŚnia, co działo się w NiemczechWschodnich, $dzie dowodzili
Ż:ukow i Sierow. oto jego fragmenĘ.
,,SIDNIEW: oddziaĘ Armii Radzieckiej' ktÓre opanowały
Berlin, zdobyĘ wiele łupow. W rożnych częŚciach miasta co
krok odkrywano składy złota, srebra, brylantow i innych ko-
sztowności. Jednocześnie znaleziono kilka ogromnych skła-
5 MarszaĘ Sotuietskotuo Sojuza, op. cit, s. 36.
254
is
il'
',ł Żvrow - cmŃ zwYcĘsTwA
dow, w ktÓrych zrrajdowaĘ się drogie futra, rożne rodzaje te-
ksĘliÓw' bielizna najlepszego gatunku i wiele innych dobr'
o takich rzeczach jak sztućce i serwisy już nie mowię, bo było
ich bez liku. Te cenne przedmioĘ i towary byĘ rozkradane
przezrÓżne osoby. Muszę przyznać, że sam należa]em do tych
niewielu dowÓdcow, ktorzy mieli w ręku wszelkie możliwoŚci,
by naĘchmiast zorganizrlwać ochronę i zrobić spis wsązstkich
cennych przedmiotow, ktore zostaĘ przejęte przez wojska ra-
dzieckie na terytorium Niemiec. Jednak nie przedsięwziąłem
żadnych krokÓw, by zapobiec grabieąl i z tego powodu czuję
się winny. [..'] Muszę powiedzieć, że gdy posyłałemdo Rosji ten
beąrrawnie zagarnięĘ majatek, to ocą1wiŚcie, uszczknflem
sobie co nieco.
SLEDCZY: W czasie rewizji waszego mieszkania w Lenin-
gradzie zna|ezion'o około stu wyrobow z plat1my i z|ota, tysiące
metrow wełny i jedwabiu. okolo 50 kosztownych dywanow,
dużą ilośćkryształÓw, porcelarry i innych d br. Czyl to jest
według was (co niecol? Przedstawiamy wam fotografie zare-
kwirowanych wam w czasie rewizji pięciu unikatowych gobe-
linow flamandzkich i francuskich mistrzow zXYll i )ilIII wie-
ku. Skąd wzięliściete gobeliny?
SIDNIEW: Gobeliny znaleziorto w piwnicach niemieckiego
Reichsbanku, gdzie pozostawili je na przechowanie w czasie
wojny jacyśniemieccy bogacze. Gdy je zobaczy|em, kazałem
Aksionowowi wysłać je do mojego mieszkania w Leningradzie.
SLEDCZY: Ale miejsce Ęch gobelinÓw jest Ęlko w muzeum.
Do czego miaĘ się warr^ przydać?
SIDNIEW: Szczerze mÓwiąc, nawet się nad Ęrm nie zasta-
nawiałem. Wpadły mi w ręce, to je zabrałem. [...] Brałem naj-
cenniejsze rzecqr, a),e co jeszcze sobie przywlaszczylem, teraz
już nie pamiętam.
SLEDCZY: To my wam przyPomnimy. Skąd wzięliściedam-
ską torebkę, wykonaną z czystego złota?
SIDNIE\M: Nie pamiętam dokładnie, gdzie natknąłem się na
tę torebkę. Myślę'Że wziĄem ją albo ja, albo moja żona,
z piwnicy Reichsbanku.
nnatknęliście,?Skąd ukradliściezarekwirowarre wam L5 zlo-
Ęch zegark w, 42 zlote wisiorki, brosze, kolczyki, łar1cuszki,
15 złotych pierścionkow i inne wyroby ze zlota?
SIDNIEW: Tak samo jak złote bransoleĘl, wziąłem te rzecxy
z niemieckich składow...
255

WIKTOR SIIWOROW
ŚtF)liczv: SześĆset srebrnych łyżek,widelcow i innych sztuć-
cÓw te, ulcadliście?
SIDNIEW: Tak, ukradlem.
SLEDCZY: Można by pomyśleĆ,Że prĄmowaliście dużo
goŚci' Po co ukradliście Ęle sztućcou/?
SIDNIE\M: Nie znajduje odpowiedzi na tak postawione py'tanie'
ŚtBoczy:S2 cenne wyroby zf:utła, 178 skÓrek futrzanych,
1.5oo metrow wełrrianych, jedwabnych, aksamitnych i innych
materiałow wysokiej jakości, 4O5 par ponczoch damskich, 78
par butow, 296 sztuk odzieĘ - to Ęlko częśćzare|<lltirowanych
warn rzęcłJ. Jak zostaliście spekulantem?
SIDNIEW: l.'.1 W 1944 roku, będąc zastępcą dowÓdcy Za-
rządu SMIERSZ 1. Frontu Ukrainskiego' na terytorium Polski
spotkałem się z Sierowem, kt ry w tym czasie był pełnomoc-
ttiki.* NIf fD do spraw wspomnianego Frontu: Pod jego kie-
rownictwem pracowałem w Polsce, a potem, gdy wojska ra-
moje grzeszne życie. t...] Chyba nie zna'raz|by się nikt, kto był
w Niemczech i nie wiedział o wm, że Sierow jest w zasadzie
wodzirejem w Procede
czy. Samolot Sierowa
a Moskwą, przewoĄc
rzeczy, futra, dywany, obraz1 dla Sierowa' Z takim sam}łrn
ładunkiem Sierow wysyłałdo Moskwy wagony i samochody'
1...] Po zajeciu Berlina jedna z moich grup operacyjnych
w Reichsbanku znalazla ponad 40 milion w niemieckich ma-
rek. Mniej więcej Ęle samo fnarek skonfiskowaliśmy w innych
składach w dzielnicy Mitte (Berlin). Wszystkie te pieniądze
zostały przew1ezione do piwnicy budyrrku, w ktorym mieścił
się berlinski sęktor operacyjny MWD. t...l
Śt-Bpczy: Ile tam w sumie zrrajdowało się pieniędzy?
SIDNIEW: W piwnicach znaJdowało się około l00 workow'
w ktÓrych marek"' Przechowywanie
takiej ilośc e niezgodne z prawem' ale
zrobiliŚmy [."l Sierow rozdawał co
kwartał każdemu dow dcy sektora operacyjnego tak zwane
nieksięgowane sumy. [...l W ten sposob kaŻdy dowodca sekto-
ra operacfrnego dostał zrnojej piwnicy po kilka milionow ma-
rek niemieckich. [...]
256
T żUKow - cEŃ zwYcĘsTwA
!l
t
t,
SLEDCT{: Czy wiecie, gdzie teraz znajduja się zapisy wy-
datkowania marek niemieckich?
SIDNIEW: Teczki z materialami sprawozdawc4rmi o lvyda-
i
nych markach niemieckich, zebrane ze wszystkich sektorow,
w tym także zapisy o wydanych przezę mnie pieniądzach, zo-
staĘ spalone z polecenia Sierowa. [...l
śLDpczYA gdzie podzialiście sprawozdania o skonfiskowa-
n1rm złocie i innych kosztovmościach, ktÓre byV u was w mie-
szkaniu?
SIDNIEW: Te sprawozdania, tak samo jak sprawozdania
o markach niemieckich' byty przekazane do zespołu operac$-
nego Sierowa i tam spalone. [...]
SLED CZY: Nie wykrę caj cie si ę ogolnikami, Ęlko powiedzcie,
co wiecie o rozkradaniu złota przez Sierowa?
SIDNIEW: Gdy chodzilem do Sierowa z meldr:nkami o skonfi-
skowanych kosztownościach, pr4mosilem mu dla przykladu naj-
droż.sz.e wyroby zn zlota i brylantow. Sierow w takich prą1rpad-
kach dfugo przyglądal się kosztownościom, cieszyl się ich wido-
kiem. A potem częśćzostawial sobie. [...l Biezanow, o ile mi
wiadomo, gdy byl dowÓdcą sektora operaq{nego MWD wTtrryn-
gii' zyl jakpanisko. PrąyrwiÓzł sobie do domu duĄliczbę cerrnych
przedmiotow' kt re nalezał do bogacą1 w Turyngii' uruchomił
browar jakiegośesesmana i czerpal z niego zyski. Klepow, podo-
bnie jak Bieżanow, vrządnl sobie w Niemczech wspaniałe życie'
[...I Sierowwyszukat gdzieśniemieckiego tednika, ktory specjal-
nie opracował konsbr:kcję odbiornik w radiovr5lch z adapterem
i sporządnl rysunki tectnicane, a Sierow osobiścienanosił po-
prawki. Dreumo na obudorł6r odbiornikÓw było zdarte ze ścian
gabinetu Hitlera w Kancelarii Rzesąl. [...] Jeden z tych odbiorni-
kow Sierow podarował Zukoworvi. [...] Sierow był moim protekto-
rem. opr cz tego miałem u niego dobre notowania' Jako energi-
czrry pracownik. [.'.] Sierow wlele czasu spędzał w towarzystwie
marszałka Ztlkowa, z ktorym był w bliskich stosr:nkach. obaj
byli jednakowo nieuczciwi i kryli się nawzajem..."
7
I-tacytowalem niewielki fragment z ogromnego protokolu.
vII
Trzeba powiedzieć jako uzupełnienie, że w t}.rn czasie samo-
chÓd osobov4y średniej klasy kosztowai w Niemczech Ęsiąc
marek. Z ukradzionych przez Sierowa 80 milionow marek po
roku zostalo tylko 3 miliony, ale nawet te pozostałe 3 miliony
oddano Sierowowi. Ach, nieskalane ręce czekist5l!
257
wtKToR SLWOROW
I Jeszczejedęrr szczego|i najlepszy prą{aciel $enialnego Zu-
kowa Wania Sierow zamieszkal w rezydencji Goebbelsa'
Informacje o ztlłyczajach Sierowa i jego podwladnych nigdy
przez nikogo nie były zdementowane.
Stalin widział, Żew cz'asie wojny generałowie armii i gene-
rałowie NKWD znajduja wspolny język. Dla Stalina te konta-
kty byV Śmiertelnym zagroŻeniem. ZdawaL sobie z tego spra-
wę, dlatego dzielil i rządzi|. w 1943 roku Stalin znow podzielił
NI(\ĄID, Brm razem natrzy części.opr cz odtworzenia NKGB'
z Ludowego Komisariatu SprawWewnętranych wyodrębnil też
kontrwywiad wojskowy SMIERSZ i podporządkowal go sobie.
Następn1rm posunięciem Stalina bylo utworzenie w 1946 roku
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (MWD - dawny NI(WD)
oraz Ministerstwa Bezpieczenstwa Panstwowego (MGB - połą-
czone NKGB i SMIERSZ). Na czele MGB stalin postawił ge-
nerała pułkownika Wiktora Abakumowa. Pozostawało Ęlko
sktocić ze sobą MWD (Beria, Sierow) i MGB (Abakumow).
I Stalin skłÓcal ich całkiem skutecznie.
Ludżę Abakumowa wsz.cz.ynali procesy przeciwko generałom
i marszałkom armii oraz przeciwko generałom MwD. Pod ich
przenikliwe spojrzenia tafiały pocz1mania Zukowa, Berii, Siero-
wa, fielegina, Sidniewa, I(riukowaiwielu innydr. Ale Beriai Sie-
row porafili się wylrręcić. Przrprowadzili atak wypruedzajacy.
Beria i Sierow poinformowali Stalina o czymśtakim' że wszys-
tkie dowody zebrane przeciwko nim przrczludn lłbakumowa dalej
pozostały w archiwach. KradneŻ złota' brylarrtÓw, milionow ma-
rek - wszystko to pestka. Sierow pozostał na wolności, a 4 Ęca
1951 roku szef MGB gerrerał pułkownikAbakumo!\r' ktÓry kopał
dołId pod Sierowem i Żukowem, zostal anrolrriony ze wszystkich
stanowisk. Poctrodził tydzien bezpracy, snujac domysty' na jakie
stanowisko go mianują. Ale t2 Ęca został aresztoltarry.Terazto
już ekipa Berii i Sierowa prowadzila rewĘe i przesfuchania'
Zko|ą sam(Abakumowi jego ludzie musieli skladać wyczerpuja-
ce ?ffi, Iria. Śteacą' l podejrzani zamienili się miejscami, ale
treśćprotokołow i przesfuchan nie ule$a zmiarrie. U Abakumo-
wateżntalenono z|oto'brylanty' obrazy i gobeliny. Ęly też bran-
solety, .pierŚcionki, kolcąyki, wisiorki.'.
ocą1wiście, nie aresztowano go za zloto ani 7A. brylanĘ.
ByĘ ku temu o wiele poważniejsze powody.
Anatolij Kuzrriecow w swojej wspaniałej książce Bablj Jar
opowiada o roku 1939. "Była wojna z Polską. Hitler z zac}ro-
du, my ze wschodu - i Polski nie ma. ocągwiście, dla zmylenia
254
.E
żUKow - cmŃ zwYcĘsTwA
nazwaliśmy to (wyzwoleniem Zachodniej Ukrainy i Bialorusil,
rozwiesiliŚmy plakaty' na ktÓrych jakiśobdarty chłop obej-
muje śmiałegoczerwonoarmistę-wyzrłloliciela. Ale tak to jtź
jest, że ten kto napada, zawsze od czegoŚ lub kogośwyzułala.
Tato Żnrcia Gorochowskiego został zmobilizowany, brał
udział w wojnie i raz po pijanemu opowiedeial, jak ich tam
naprawdę witano. Przede wsąrstkim wszyscy, od naJwiększe-
go dow dcy do ostatniego szeregowego, rzucili się na sklepy
z tekstyliami, obuwiem i zaczę|i napychaÓ sobie world i kie-
szenie. BoŻe, czego to nie prąrwieŹli nasi dzielni wojacy z Pol-
ski! Jęden politruk przywiozł walizkę lakierek, ale po kilku
krokach zaczęĘ sięroz|azić' okazało się, że było to obuwie dla
nieboszczykÓw, zrobione byle Jak. A tato Żorcia przywtoz! so-
bie nawet worek dzwonkÓw od rower w' Chodziliśmy z nimi,
dzwoniliśmy i cieszyliśmy slę:
_ Przyszla layska na PolaczkÓwl
Prz5rszła kryska na burżujską Lttwę, totwę' Estontę. Rumu-
nii odebrano Besarabię. Dobrze jest byc silnym.''6
Nasi wyzwoliciele bralt, co kt ry m gł' Jeżeti ktoryś miał już
rower' to zapewne mlal też davonek na klerownlcy. Jeżeli nie
miał roweru, to danvonek nie był mu potrzebny. Jeślimial - no,
coŻ, zwyprawy wyzwolicielskiej mÓgł przywileŹć sobie dzwonek
zapasowy. Ale po co ?Araz caĘ worek?
Nasi genialni wodzowie i mądrry przywodcy tajnego frontu
mieli takie satne zwyczaje, jak szeregowi wyzwoliciele Europy:
łap, co ci w ręce wpadniel U potęanego szefa MGB, generała
pułkownikaAbakumowa, wŚrod krysztalÓw i porcelany, wśrod
bĘszczących sztabek zlotai kamieni szlachetrrych, wśrÓd sto-
sow złotych i srebrnych naczyn zrnJeziono walizkę niemiec-
kich szelek. Po co mu Ęle? Przecież nie będzie nimi handlowaćl
l po c Ż miałby handlować, skoro miał nieograniczony dostęp
do pieniędzy?
A oto generał porucznik Kriukow, najb|żsry prĄaciel Żu-
kowa. U niego pr cz brylarrtÓw, zlota, rubinow i szalirow od-
kryto podczas rewizji... 78 zasuwek okiennych, 16 zamk w do
drzwi, 44 pompki rowerowe.
Jeśliobawiasz się, że jedna pompka się zepsuje, weź sobie
1o zapasowych. Po co ci aż 44?
A oto ulubieniec Żukowa, generał porucznik leonid Miniuk.
Stanow'isko - adiutant Żukowa, poŹniej generał do specjal-
6 Kuzniecow, op. cit.
259
WIKTOR SI'WOROW

nych poruczęnpray marszałku Żukowie. Podczas aresztowa-

nia' skonfiskowano u niego oprÓcz srebra i złota, garniturow
i ta|erzy, marmurowych posągow i statuetek, dywan w i ob-
razÓw, gobelinow i innych rzeczy..' 92 pompki rowerowe.
Wszyscy oni - Żukow, Sierow, Beria, Sidniew, Tielegin, Mi-
niuk, Abakumow, Kriukow - wkrocąyli do Europy pod sztan-
darem wyzwolenia. Wszystko, co robili, określano g rnolotnie:
wynroleftcza misja Armii Czerwonej.
Wszystkie te spekulacje i Wadzieże rozkrvitaĘ pod osłoną
Sztandaru Zwycięstwa, kt ry dumnie powiewał nad zbombar-
dowanym Reichstagiem.
Wszyscy oni nazywali się komunistami. W imię powszech-
nej rowności zabijali dziesiątki milion w ludzi, a rownocześ-
nie umchamiali esesmanskje browary i napychali sobie kie-
szenie milionami. Wyzwalali świat od Hitlera, Goebbelsa
i Goringa, a rownocześnie wprowadzali się do ich jeszcze cie-
pĘch komnat i rezydencji. Uwalniali Świat od brunatnej dżu-
my, od hitlerowskich obozÓw koncentracffnych, ale te obozy
nie zostawały puste' nat5rchmiast w|ączano je do systemu
Gułagu. Wszyscy opowiadali, że wkrÓtce nastąpią czasy' gdy
na Świecie nvyc1ęĘ komunizm i każdy będzie pracować we-
dłu$ możliwoŚci, a dostawaÓ wedfug potrzeb. Komu ile potrze-
ba' tyle sobie weŹmiel
Wielka idea.
Ale jak zadowolić potrzeby samego Sierowa, lub choćby
Miniuka?
M wią nam: ech, gdyby do władąl w 1957 roku zamiast
Chruszczowa doszedł Zukow! A my pyŁamy: co by się stało
z Ęrm krajem, gdyby do wladzy rzeczywiście doszedł Żllkow?
Można latwo odpowiedzieć na to pytanie. Żukow doprowa-
dzilby dowładz5r swojego najbliższego prĄaciela Sierowa i je-
mu podobnych. owi towarryszeurządzilibyw piwnicach swo-
ich palac w i willi maler1kie prąrtulne prywatne więzienia
i cele tortur. I rozkradliby kĘ na długo przed stagnacja i pie-
nestrojką, a nasi wspołcześni',demokraci'' nie mieliby juŻ cze-
go kraść.
Rozdzial2L
Dlacze$o Żukow nie m gł
zaprowadzić, porządku
w Niemczech?
Ztl]<otu przgsŁaŁ mi koronę,kt ra nąLeżąŁą, usedle uszelkich
oznak' do mąŁżonki niemIeckiego cesąrzą. Z korong zdarto
złoto, abg i'sgkonać z niego szpiclutę, kt rą Żukotu chciął
podarotuać suojej c rce z okazji urodzin.L
Generał rnąjor Sidnieu
\-1 I
Ukoticąlla się wojna, Armię Czelwoną należałosąrbko i zde-
cydowanie zredukować. Armia była monstrua]na: dziesięć fron-
tow w Europie i tzy fronty na Da]ekim Wschodzie. W skład
każdego frontu wchodziło od pięciu do dwunastu armii. La.tem
1945 stalin miał sto jeden armii: pięć armii uderzeniowych,
sześćgwardyjskich armii pancernych, osiemnaście powietrz-
nych' j edenaście gwardfi skich ogolrrowoj skowych i sześćdzie-
siąt jeden ogolnowojskowych. oprocz frontÓw i armii miał dwa-
dzieŚcia okręg w wojskowych, cztery floĘ, ldlka floĘlli rzecz-
nych, setki akademii wojskowych, jednostek rezefrrry i centr w
szkoleniowych, wojska NKWD itd., itp. Była to liczba absurdal-
nie wysoka, nikomu do niczego nie pofuzebna. Poza' tym żadne
panstwo nie byłoby w stanie wyżrylwć Ęlu Żolnierry. Dlatego też
oficerÓw zwalniano setkami tysięcy, a podoficerÓw i zwykĘch

' Protokoł przesłuchania w dniu 6 lutego 1948 roku [w:]

,,Wojenn$e archiwy Rossii", nr 1/1993.

26r
ł
WIKTOR SI'WOROW
Żolrier4r _ milionami. Rownocześnie roą^Iią?Ano Ęsiące puł-
kow, setki brygad i dywi{i' dziesiątki korpusow i armii, wszys-
tkie fronty. Przy crym wczorajsi dowodcy armii stawa]i się do-
w dcami korpus w, dowodcy korpusÓw przejmowali dywi{e'
dowodcy dywizji - brygady, a nawet pułki. Wczorajsi dowodcy
pułkow stawali się dow dcami batalionÓw' jednak mimo to
wciąż ich zwa]rriano. Dostać się do akademii było prawie nie-
możliwe. Akademie wojskowe prą{mowaĘ głownie Bohaterow
Związku Radzieckiego, a i to nie wszystkich. Był nawet taki
termin _ ,,z|oĘ zacią,". OficerÓw, generałow, admirałÓw i mar-
szałk w po wojnie bylo tak wielu i byli tak młodzi, że możliwości
awansuw armii prakĘcznie nie istniały. Każdego degradowano
i wszyscywiedzieli' że do emerytury na awans nie ma coliczyć,
a o dawnych zaszczytach lepiej nie marzyć'
Zroz:urniałe zatern, że wszyscy czuli się pokrą1wdzeni.
E'.
I'ala cięć nie ominęła nawet uiercfuszki. Latem 1945 roku
II
w Związku Radzieckim był jeden generalissimus i dwrrnastu
marszałk w Związku Radzieckiego. W czasie wojny marszal-
kowie dowodzili frontami. Wojna się skonczyła. FronĘ rozvłią-
A co z marszałkami?
zarl'o.
Marszałek Zwiazku Radzieckiego ł,awrentij Beria nie zajmo-
wał w armii żadnego stanowiska. Nie ten resort.
Budionny nie zajmował żadnego stanowiska w armii z po-
wodu podeszlego wieku.
Pozostaje jeszcze dziesięciu marszałkÓw, a Stalinowi w Mos-
kwie potrzebny jest Ęlko jeden. Na dodatek potrzebny jest
marszałek myŚlący. Zroanmia]'e, że wyb r pada na Wasilew-
skiego. Wasilewski to najbardziej utalentowany z radzieckich
dowÓdcÓw. ocąlwiście, zaraz po Stalinie. Wasilewski - to feno-
menalrra pamięć' Wasilewski - to niepodważa'lna logika. Wasi
lewski byl głownym wojskowym doradcą Stalina przez calą
wojnę. Wasilewski - wieczne źrodlo genialnych pomysł w.
Żukow nie pasował na głÓwnego doradcę wojskowego Stali-
na' Jego brak predyspoz5rcji do wysiłku umysłowego zawwa-
Żono juŻ dawno. JuŻ w listopadzie l93o roku Rokossowski
napisał w opinii o Zukowie mordercze słowa: ,,Niezdatny do
pracy w sztabie i na uczelni. Organicznie jej nie znosi".2
2 K. Rokossowski
[w:] ',Wojenno-istoriczeskij żurnał", nr
s.22.
262
żtxow - creŃ zWYcm.sTwA
Sztab to mÓzg. Pułk bez sztablu, to pułk odrn ŻdŻony. Podo-
bnie dywizja. I korpus' i armia, i front. Do sztabow spĘwają
kompleksowe dane o ruchach oddziałow własnych i sąsied-
nich, o naczeln1rm dow dztwie, o nieprą{acielu, o zaopatrze-
niu niezbędny'rn do przeĘcia i walki, o terenie' o pogodzie
i wiele' rłriele innych' W sztabach wszystkie te informacje są
analizowane oraz poddawane ocenie i na tej podstawie zapa-
daja decyzje. Jeżelri w opinii dowÓdcy napisane jest, że niena-
widzi pracy w sżabie i na uczelni, oznac?A to, że nie potrafi
samodzielnie myŚleć. Dowodca, ktory nienawidzi pracyw szta-
bie, to mniej więcej Ęle samo, co szachlsta, ktory lubi bezmy-
ślnieprzestawiać figury na szachownicy. To Śledczy, ktÓry nie
potrafi zebrać faktow i poszlak orazląca1ć ich w logiczny łan-
crrch' Za to wybijać zęby i lamać żebra _ proszę bardzo. To
chinrrg, ktory namiętnie wycina pacJentowi co popadnie, nie
zastanawiaj4c się zbybeio, czemu to słu|y.
o tym' Że Zukow nie był i nie m gł być woJskow1łn doradcą
Stalina świadczy prosty fakt. Nie istnieje tak nllarta
''teoreĘr-
czna spuścizna"po Zukowie. W ciągu 43 lat służby ten genial-
ny strateg nie napisał ani jedneJ liniJkl' kt rą można by zali-
' czyć do prac teoreĘcznych.
Podczas służbyprzepracowal w sztabie najwyżej pol roku.
Zukowbył szefem Sztabu Generalnego od st5rcznia 1941 roku.
Kierował prą1gotowaniami do wojny. Poczynania Zukowa na
tym stanowisku spowodowały, że ZSRR poni sł największą
klęskę i największe ofiaryw dziejach historii nowoĘnej. Zro-
zurnia|e, że myślicieltej klasy nie byl Stalinowi w Moskwie
potrzebny.
Stalin na doradcę wybrał Wasilewskiego. Był to wyb r wla-
ściwy.Pozostawał Ęlko problem, co zrobiĆ z dziewięcioma
pozostałymi marszałkami. A w Moskwie zptacą krucho.
-1
\ uI
\Jtalin miał Ęlko jedno v4{ście:odeslać dziewięciu marszal-
k w byle dalej, żeby dowodzili okręgami wojskowymiw Zwiu,-
ku Radzieckim i podbiĘmi pat'rstwami w Europie.
Rokossowskjego Stalin wysłałdo Polski.
Woroszyłowa na Węgry.
Tołbuchina do Bułgarii. PoŹniej Tolbuchin dowodził Zakaw-
kaskim OW'
5,/ 1990, Koniewa do Austrii. PoŹniej Koniew jeszcze kilkakrotnie
zmieniał stanowiska, a następnie dowodził Karpackim oW.
263
WIKTOR SI'WOROW
. Gorodow - I,eningradzki OW
Timoszenko dowodzil kolejno Bararrowickim, Białoruskim,
Poludniowouralskim i ponownie Białoruskim oW aŻ do 1960
roku.
Mierieckow kolejno dowodził Nadmorskim, Moskiewskim,
Białomorskim i Połnocnym oW.
Malinowski dowodził ZabaJkalskim, a następnie Daleko-
wschodnim OW.
Zukowowi Stalin powierzył naJwazrriejszy podbity kraj: Niemry.
- Z'aprowadŹ tam porządekl
Żukowjak zwykle nię wywiązał się ze swoich obowiązkÓw.
Miał ulrocić łajdactwa w armii, i nawet tego nie potrafił.
Rzecz w tym, że radziecki żolnierz'wyzuloliciel uważał, że
może robić w Niemczech co mu się żywnie podoba. - Ja się
rnszczę - powiadał radziecki wyzwoliciel, gwałcąc nieletnie
dziewrrszki.
W 1945 roku żołrrierze i oficerowie Armii Czerwonej zacho-
wywali się w Berlinie i innych niemieckich miastach tak sa_
mo, jak we Lwowie w trzydziesĘm dziewiątym, w Rydze' Wil-
nie, Tallinie albo w Kownie w 1940 roku. Rownież w Polsce
radzieccy wyzwoliciele grabili, mordowali, gwałcili' Pod osłoną
Armii CzerwoneJ radzieckie organa prowadziĘ konsekwentne
operacje, mające na celu wymordowanie najlepszych, najbar-
dziej utalentowanych i najzdolniejszych ludzi w okupowa-
nych laajach. Na kim i za' co się mścili w ',wyzwolonej" Polsce
w trzydziest}rm dziewiąt}.rn roku? w 1940 roku zniszczono
i ponŻono narody Estonii, Litwy' ł,otury' Bukowiny, Besara-
bii. w okupowanych krajach Sowieci zachowywali się wcale
nie lepiej niż hitlerowcy.CTy nie najwyżsąz czas zapytaĆ' skąd
w ogole hitlerowcy pojawili się w naszej historii? Czy nie pora
już prryłpomnieć sobie, kto dopuściłHitlera do w|adzy? Czy
nie pora odpowiedzieć sobie na pytanie: kto i dlaczego szkolil
czolgistÓw Wehrmachtu w Kazaniu, lotnikow Luftwaffe w Li_
piecku, niemieckich artylerzystow i specjalist w od gazow bo-
jowych w Saratowie? Po I wojnie światowej pokonane Niemcy
straciĘ prawo do posiadania okrętÓw podwodnych, bombow-
cÓw, czołgÓw, ciężkiej arĘlerii. Kto i dlaczego pozwolił nie-
mieckim konstruktorom na projektowanie czolgow i okrętow
podwodnych w Leningradzie? Kto wpuściłkonstnrktorow
Junkersa do Fili?
Tak, hitlerowcy popełnili ciężkie zbrodnie w ZSRR. Ale gdy-
by Stalin nie pozwolił Hitlerowi dojśćdo wladzt1, gdyby nie
264
żUKow - cEŃ zwYcĘsTwA
wyszkolił niemieckich konstruktorÓw, czołgistow i lotnikow,
to nie byłoby wojny i wsąrstkich jej okrucienstw na naszych
ziemiach.
Ale może nasze społecze stwo nie ponosi winy za rozpęta-
nie II wojny światowej? Może nasi obywatele po prostu nie
wiedzieli, że komuniści dążą do zawładnięcia światem? Być
może nie wiedzieli, że w Moskwie dziala Kominterns - sztab
Swiatowej Rewolucji? Być może nie wiedzieli' że Stalin przy-
goto'"vuje Niemcy do wojny?
Być może nie wiedzieli'
I na t}.rn właśniepolega jego zbrodnla' Ludzle mają obowi4-
zek wiedzieć' kto nimi rządzi. Powinnl kontrolourać swoich
rządzących. Maja obowiązek buntować stę, Jeżell w|adza ta
popełnia zbrodnie. W przeclwn5rm razie staJa slę wspÓlurinni
zbrodni. Jeżeli społeczenstwo dopuŚcilo komunist w-prze-
stępcow d'o w|adzy' to znacry, że powlnno odpowiadać za
wszystkie ich zbrodnie.
Najpierw nasz lud, pod śwlatłymprzewodnlctwem partli
komunis t5rcznej, wyhodował faszys towską besttę, a następnie
mścil się za to, Że bestią zagryzla nas prawle na śmlerć.
Lko czentu *"#
tkim (procz samych Niemc w) ruJnowanie Niemiec bardzo się
podobało. Aleksander Twardowski w znanyrn poemacie ,,Wa-
syl Tiorkin'' smakowicie opisał te grabieże' Pamiętacle?
Droga ttsiedzie wprost na Berlin.
Z pierzyn szary puch sĘ kłębi.
Prawda, u TWardowskiego grabież jest ze wszech mlar szla-
chetrra. Zobacry|i wyzwoliciele ruską babuszkę w Niemczech
i postanowili podzielić się fupami:
3 Komintern KommmśtbzesĄj Internacjonąt _ (tzvł' III Między-
-
narod wka) zrzeszaJ' partie komunisĘrczne rożnych kraJ w. Powstal
na początku 1919 rolnr, jego siedzibą byla Moskwa, a pier_wsą;rm
przewodniczącym G. zinowiew - członek Politbiura RKP(b). Komin-
tern był organizacj4 zdominowaną przez radzleckich komunist w,
z czaserI7 przekształconą w ekspo41turę wywiad w ZSRR. Skompro-
mitowany poparciem udzielanym uI Rzesą/ (lata 1935-1940) oraz
wspołpracą z RSFIA i Abwehrą, zostal - decyzją Sta]lna - romłiązaly
w 1943 roku [prą1p. red.].
265
wrKToR sttwoRolv
W drogę kubek, cukrukrzgnkę,
MąsŁą, chlebą małg zapas,
I'podttszkę, i pierzgnkę _
Nam u ;ąITLrąz, ąwrogom_klapa-..
- ALeŻ, dziatki" tgle tego? _
Cłopcg sĘ krzątąją znouw
Ciągną j akiśścienng ze g ar
I prouadzą j akLś rouser.a
Za tęn poemat TWardowski otrą;mał Nagrodę Stalinowską
Iklasy' TWardowski jakby zapomniał uściślić, że chłopaki nie
zawsze tacha]i ze sobą ze1ary specjalnie dla biednej babci'
o sobie też nie zapominali.
Jednak dosyć wcześni e zauw-aznrlo , żr rnarrudeszy szkodzą Ar-
mii Czerwonej. koceder terr tolerowano, dopÓki trvała wojna.
I'eczwojna się skonczyla, a grabieŻe nie ustawały. Nle bez powo-
du we wszystkich armiach Świata manrder vr rozstrzeliwuje się
na miejscu. T}siące lat temu ?a:uw:a"rrro, ż.ę armla zanażorta
szabrownictwem jest niezdolna do walki. Tam gdzie pojawiaja sie
szabrovneicy, tam natychmiast sypie się dysryplirra. DowÓdca dla
szabrownika, to osobnik' ktory przeszkadza. mu Ąmować się
ulubion1rm procederem' ż]obrierz-szabrownik wzbogaciwszy się
bez większego T:rrrdu, na ile rozumie, Że zagrabionym dobytkiem
możmawykupić się od warty, ciężkiej pracy, od walki' od wojny.
Tam gdzie szabrownicy, tam natychrniast zacryna szerzyĆ
się korupcja. Do dowodc w nieprzerwan5[n potokiem ptyną
cenne łupy, kt re oni z kolei wykorzystują do przekupywania
swoich zwierzchnikÓw. Kiedy Ęlko jedni zacrynaj4 wykupy-
wać się od ciężkiej i niebezpiecznej służby, od walk i zbroj-
nych w1padow - wśrÓd reszty pojawia się zrozumiałe niezado_
wolenie. 7-acrynaja szemrać'
Tam gdzie szabrownicy, tam nieuchronnie poJawiają sie
paserzy: handlarze kradzionym towarem. A tam gdzie pase-
rz3ł, tatt kroluje złodzieJski kodeks. Szabrownictwo i maru-
derstwo za'Wsze szło w Parze z pijanstwem. No i proszę: na-
około wojna' a maruder wykupil się od walki. Ma bro w rę-
ku, walczyć nie musi, co ma zatem robić? Pozostaje mu Ęlko
w dalsąrm ciągu grabić' gwałciĆ i pić.
Wielką Armię Napoleona zriszca1ły nie mr z 1poinry. żhł-
nięrze rzucili się grabić Moskwę. Nikt nie sh-rchał rozkazÓw,
a TWardowski, op. cit., s. 216,22I.
Ż66
ł
żurow - creŃ zwYcrr,sTwA
kaŻdy starał się nagrabić jak naJwięcej. Dyscyplina padła
w mgnieniu oka. Zresztą z tego teŻ powodu Napoleon nie do-
stał się do niewoli' Podczas kiedy Wielka Armia uciekała z Ro-
sji' oddział KozakÓw donskich ruszył wprost na lsvaterę Na-
poleona. Kozacy zobaczyh mnÓstwo bĘskotek i rancili się w te
pędy napychać salnłryl.
P żniej wszystko im skonfiskowano, a wszystkie te przed-
mioĘ trafiĘ do moskiewskiego Muzeum Historycznego: wide-
lec i Ężka Bonapartego,łÓżko polowe, dzbanek i brą'rtwa. Sam
Bonaparte zbległ.
Z szabrownictwem ostro walczono w t8t2 roku. Tlrmcza-
sem szabrownictwo należało ukrÓctć latem 1945 roku. Nieba-
wem osiągnęło rozmiar5r, jakich Europa nte widziała od, cz'a-
s w upadku Cesarstwa Rzymskiego. Skutktem gwałt w i gra-
bieĘ była nie tylko całkowita demorallzacJa Armtt Czenrronej,
ale i masowy exodus mieszka c wwschodntch Nlemlec. Ucie-
kali do streĄl okupowan'ej przez woJska amerykanskte, brytyj-
skie i francuskie' Wschodnie Nlemcy pustoszaĘ w oczach.
Przeklęci amerykanscy tmperialiŚci otrąpalt wspantały argu-
ment: oto jak radziecry komuntśctstęgają po wladzę nad
światem. Patrzcie ludzie, co z waml będzie, kiedy prryldąl
Syhracja faktycznie nie była wesoła. Szabrownlctwo Armtt
Czerwonej w Niemczech przeszkadzalo towarzyszovrl Stalino-
wi w rea]izacji jego planow. Trzęba było natychmtast podJąć
jakieś kroki.
Statin polecił Zukowowi zaprowadz\ć porządek. A Zukowo-
wi nie starczylo siĘ charakteru.
av
l' \le czy Zwkow niewrzeszcza!? Nie pienił się? Nie tupał no$4
i nie walil pięściąw st l?
owszem, wszystko to robił: wrzeszcza]', pienił się i tupal
nogami, walil pięściami. Ale szabrownictwo daleJ kwltlo. Zu_
kow wydawał wściekłerozkazy, zrywal pagony, aresztował
i rozstrzeliwał. I darej nic się nie zmieniało.
Prąlcryna tkwila w t5rm, że głownym szabrownlktem Armii
CzenrvoneJ był sam Żukow. Kradł obra4l calymi galeriami,
meble wagonami, cenne księgi - bibliotekami, cenne materie
i jedwab - kllometrami, kamienie szlachetne - na liiilogramy.
Nie wypieram się tego, co już powiedziałem: Żukow rzecaywi-
Ście miał stalowy charakter i niezłomną wolę. Jednak praw-
dziwą słabościąnajwiększego dow dry )o( wieku byty pienią-
267
WIKTOR STWOROW
dze. I nie mÓgł nic na to poradzlÓ ten $enialny strateg. Kradł
coraz więcej, i więcej - i nie mÓgł przestać'
W dawnych czasach' kiedy bylem młodyrr oficerem, mialem
dowÓdcę batalionu, ktÓry na każdej odprawie groz1|, że zapro-
wadzi porządek' odgrażał się: 'Niech no tylko przestanę pić -
dobiorę się do was''.
Jeżeli dow dca saln pije, to nie ma kontroli nad pijanstwem
podwladnych. Jeź:eli dowÓdca sam nie potrall frrymaĆrąkPrzy
sobie, jeżeli z byle powodu rwie się do bicia po pysku, to swoim
zachowaniem daje przyzulolenie podwładnym robić to samo
w stosunku do niżs4lch ran$ą. Jeżeli sam dow dca kradnie,
to nie moźre mieć pretensji, że podwładni robią to samo.
Dokladnie tak rzecz miala się z Żukowe.rn' Kradł, grabil
Niemc w -, a rownocześniężądał,by ukrÓcić grabieże. T}rm-
czasem naJęŻa|o zacząĆ od siebie, od własnego og5Ódka. Dać
przyk|ad otoczeniu: stwierdzam wszem i wobec, Że dosyć juŻ
się nakradłem, i tego samego oczekuje od was.
Ale Zukow nie umial przestać. Nie umiał się opanować, nie
potrafił powściąg|'raćchciwości graniczącej z obłędem. A dop ki
sam kradl' nie było szans, aby ukr cić szabrownictwo ż.olnierzy.
Zukow pozostawał pod stalą kontrolą. Kontrolerem z ra-
mienia partii byt generał porucznik Konstanty Tielegin. Jego
zadaniem było dbać o morale i kręgoslup ideowy radzieckiego
Żolnierza, a przede wsąrstkim o morale i kręgosłup samego
Żukowa Więc Żukow powiedział: kradnij, Konstanty Fiodoro-
wiczu ile dusza zapragnie, ja na twoje złodziejstwo przymknę
oko, a Ęr nie anrracaj uwagi na moje ciemne spraw}d.
Sam tego nie słyszałem, ale rezultaty zmo:uuy nie daĘ na
siebie długo czekać. Tielegin kradl, prą1mykaj4c oko naz|o-
dziejstwa Zukowa, a Żukow kradł prąrmykając oko na Tiele-
gina' I żry|i tak sobie po przyjacielsku, kontroler i jego pod-
opieczny. Tielegin kradł nie Ęlko dla siebie. Iftadł rÓwnież dla
swoich prze|oŻonych w Moskwie, Żeby na niego z kolei nikt
nie donosił.
Do historii Tielegina jeszcze powrÓcimy.
Z rarrienia resortu spraw wewnętrznych Żukowa kontrolo-
wal general pułkownik Iwan Sierow. Byłwiceministrem spraw
wewnętrzrrych i jednocześnie zastępcą Żukowa do spraw ad-
ministracji cy'wilnej w Niemczech. Żukow od razu dał mu do
zrozumienia: ręka rękę mfre. Nie upieram się, że padĘ do-
kladnie te słowa' w każdym razie faktem jest, że Żukow i Sie_
row doszli do porozumienia. I zacz.ął kraśĆSierow tak' jak to
268
J{l
żurow - cpŃ zwYcĘsTwA
było przyjete wśrodczekistow _ z rozmachem' Ale też nie dla
siebie kradł,|eczi dla swoich moskiewskich przełożonych, by
nie wierąrli podłym donosom. Kradł też Sierow dla swoich
podwładnych, aby takich donosow nie pisali. o złodzieJstwie
Sierowa trochę już wiemy.
Na tym szczeb|u krag szabrownik w znaczrtie się powięk-
9rył. Byli też inni towarzysze, ktÓrych należalo przyhofubić,
wychodząc z zalożenia: nie posmarujesz - nle pojedziesz.
Przecięż to nie Zukow osobiście myszkował po plwnicach ban-
k w, czy w muzeach' To nie on sam załadowywał i rozładowy-
wał wagony z łupami. Do tego procederu Żwkow wciągnął
wiele osob ze swego najbliższego otoczenia, począwszy od, za-
stępc w i doradcow, a skonczywszy na adiutantach i ordy_
nansach. Każdy z nich, kradnąc dla Żukowa, nie zapominal
i o soble. W interesie Żukowależalo, aby lnnl r wnteż kradli.
Trzęba było ich w to wciąg;nąĆ, żeby nie wydali. Akażdy zpo-
mocnikow Zukowa miał swoich ord5mansow. I o ntch tęż nie
rnoŻna bylo zapomnieć...
I Sięrow miał swoich ord1mansow. Także Sierow sam nle
ładował wagon w. Rownież Tielegin sam skrąynek nle nosil'
A za wsąrstko trzeba płacić. Za transport. Za kontrolę grani-
cną. I wsąrstkim trzeba było daÓ w łapę.
Ryba zacn1na gnić od głowy. Zlodziejstwo Zukowa, to wir
czarnej lodowateJ wody nad tonącym ,,Titanikiem". Wtr ktÓry
wsysa wsąrstko, co ptywa na powierzchni. To cza:rfla dzlura
w centrum galaktyki' wokoł ktÓrej w szalon5rm pędzte wlruja
inne obiekt5r kosmiczne, a potem wpadaja w nią - i znlkaJa.
Im bliżej czarnej dziury, z Ęrm większą prędkościąwiruJą, tym
szybcieJ sąprzez nią wchłaniane
W Moskrvie postawiono Żukowowi pomnik. Miejsce na po-
mnik vrybrano fatalnie' żukow to zlodziej. Pomnik z|odzteJow1
na]eża|o postawlć na BuĘrkach.s NiesteĘ, nłyclęĘĘwspÓl-
czćsne' abstrakcyJne trendyw sztuce' Ja jestem zwolenniliiiem
realizrnu. Dla większego realizrnu objuczyłbym spiżowego ko-
nia Żukowa sakwami z zagrablonym mienlem. oto Żukow -
bohater na koniu, do domu pomyka z Niemiec, wszelakie ba-
rachło wiezie: z jukÓwwystaje ?r'gdr z kukulką' garnlri, dam-
skie reformy i kierownica od roweru. A na przedzie, dla więk-
szego realizmu' wielki' potężny palow z, ktory ciągnie d|aŻu-
kowa pociąg ze skarbami Goringa.
5 Butyrki
- słJmne moskiewskie więzienie lprą'rp. ttum.].
269
WIKTOR STTWOROW
Nasze spoleczenstwo nieśmiałouĘskuj e : złodzieje rozkradli
Rosje. WszYstko co lud stworzył własną pracąprzęz dziesięcio-
lecia, znikło nie w'iadomo gdzie iw nie wiadomo kt rych szwaj-
carskich bankach. Ale inaczej być nie mogło. Drodzy towatry-
sze, będą was okradać dop Ę' dopÓki w centrum Moskuryl
będzię stał pomnik zlodneja. Złodziejstwo będzie kwitło' ponie-
waż młodemu pokoleniu stawia się za'wzor glÓwnego moskiew-
skiego oligarchę:
- Będziecie kraśĆz rozmachem, jak Zukow - to i wam po-
mnik postawią!
Ztodziejstwo Żukcrwa i jego najbliŻszego otoczenia wciągało
coraz to nowych \udzi. Zaraza pleniła się na wszystkich szczeb-
lach władzy. Jak za' Jelc1ma. Zllkow ryczal, jak dzika bestia,
Ądając ukrocenia łajdactwa, ale nikt go nie sfuchał. Gdy jakiś
dowodca r ozkazywal podwladnym zaprzestać grabieźry' odpo-
wiada]i: sam jesteŚ z|odziej|
Dlatego też w Berlinie patrole na chybił-traffł łapałyra-
dzieckich żołnierąrkÓw' ktÓrąr ukradli rower, a potem karano
ich dla prąlkładu. Ale tak naprawdę nic się nie zmieniało
i zmienić się nie mogło'
r+
, vr
I-nkow był pierwsąrm radzieckim oligarchą. Miał prawie
nieograniczoną władzę. Mial ogromne znajomościw struktu-
rach władąy. Dysponował potężną silą finansową na tle po-
wszechnej biedy i głodującego narodu.
Nie on jeden. W czasie wojny generałowie, czekiścii dziala-
cze partfni poczuli smak luksusowego Ęcia, polącąyli swe
siĘ i zaczę|i stosować zasadę: Ą i daj zyć innym. Narodem
się nie przejmowali. Brali pod uwa$e Ęlko sobie rownych,
rangą ipoŻycją:. nie donośo ciemnych sprawkach czekisĘ, to
cię nie rusry.
Stalin wiedział, że regularna wymiana najwyŻszej nomen-
klatury, to głÓwna zasada socjalizmu' Prz1r ctym wszystkich
usunięĘch na|eĘ od razu zlikwidować. W przeciwnym razie
nie pogodzą się tak |afullo z usunięciem' W latach 1937-r938
Stalin rozstrzeliwal swoich generałow, najwyższych rangą cze-
kist w i prąrw dc w partyjnych dziesiątkami Ęsięcy. Jednak
Stalin czegośnie dopilnowal. Rozstrzelał za.malo komunist w,
czekist w i najwyŻszych rangą dowodc w. Minęlo zaledwie
siedem lat i dusze mlodych komunistow z nizin spolecznych,
wiejskich chłopakow w łapciach, ktÓtzy rozsmakowali się we
270
I
żuxow - cEŃ zwYcĘsTwA
wladzt1, przesiąkĘ moralrrą zgnilizną' Także w czasie terroru
i powszechnego strachu kradli tak' jak rigdzie się nie kradło.
A co by było' gdyby nie było terroru? Co by bylo, gdyby Stalin
nie zastrasąrł parĘnych i wojskowych wielmożÓv/? Gdyby nie
paralżował ich strach? Gdyby Stalin maso\łro ich nie rozstrze-
liwaP
odpowiedŹ jest Ęlko jedna: rozkradliby ten kĘ jwŻ przed
l94l rokiem.
Stalin wiedział lepiej niż inni: socjalizm nie może istnieć bez
regularnej, przeprowadzanej raz na 5-7 lat, masowej liklida-
cji głÓwnej kadry dowodczej: od komitetow rejonowych do
Politbiura, od oddziałow rejonowych NKWD do naczelnikÓw
Łubianki. Kiedy Ęlko zakoftczyło się masowe rozstrzeliwanie
prąrwodcow, system zgnil' po cąrm runąI.
Proces gnicia rozpoczą| się dlatego, że Rosja ma pecha'
PrąrpadĘ jej w udziale niezliczone bogactwa naturalne. Prze-
klęta ropa i przeklęty gaz, przeklęte zloto i uran' przeklęty
mangan i nikiel, podarowane naszemu krajowi w niewiary-
godnych ilościachl Niezliczone bogactwa to nasze nieszczę-
ście,jak banany w kraju papuasow. Papuasi też maja pecha,
prn1szło im Ęć tam, gdzie nigdy nie ma mrozÓw. Nie muszą
budować domÓw, mogą zaslaniaÓ się od deszczu palmowymi
liśćmi.Nie muszą pracować ani myśleć- banarry rosną na
kazdym drzewie. I to łatwe życie jest hamulcem ich rozwoju.
MÓj kraj także ma pecha. Kraj może lniĆ przez dziesięciole-
cia, nauka może stać w miejscu lub cofać się' Lecz nie trzeba
niczego zmieniać, wsą1stko tnoŻna kupić w Ameryce. Nawet
chleb. I zap|acić surowcami naturaln5rmi. Dlatego proces gni-
cia ciągnął się przez.dziesięciolecia. W innych okolicznościach
radziecki socjalDm run{by jeszcze srybciej.
Stalin zdawal sobie sprawę z tego staltu rzeczy i wiedział,
że pomÓc może tylko zdecydowana interwencja chirurgiczna.

Rozdział 22
O bolszewiku, kt ry Plakat
W punkcie celngm w Jagodziftsku (niedaleko Kotlslą)
zatrrymono 7 wagonÓu, w ktorych znqjdowało się 85
skrzgft z meblami. Podczas kontroli dokument tu okoząŁo
sĘ, tż naleŻą one do mąrsząłką Żukou.sa-'
Generął almiiBułganin
I Nadszedl nowy, 1947 rok. Zukow z niejasnych prrycryrr
Z^"^e trzebabyło od najważniejszego oligarchy' Stalin po-
dejmuje pierwsze kroki, mogące świadczyc o tym, iŻ Żukow
znalaz! się w nielasce' odwołuje go do Moskwy' na stanowi-
sko, kt re utworzono specjalnie dla niego: Naczelny DowÓdca
Wojsk Lądowych.
Jest to stanowisko wlaściwie niepotrzebne, bez kt rego ar-
mia jakoś obchodzila się do tej pory. Rozkazy z Ministerstwa
obrony przekazywarto bezpośrednio do okręgow wojskowych'
Całkowicie zbędne bylo tworzenie pośredniego ogniwa w oso-
bie Naczelnego Dowodcy Wojsk Lądowych' Potrzebny był jak
piąte koło u wozLl. Stalin wymyślił
jedyryrm celu: abY m c dYskrebeie
miec, po ctyrn rozprawić się z sza
w Berlinie.
Po pewnym czasie Stalin oddelegował Ż:ukowa, by dowodzil
Odeskim OW.
W tamtych czasach dla marszałka wst5rdem było nie dowo-
dzić okręgiem woJskowym' Ponieważ w Moskwie miejsca dla
I Meldunek dla Stalina z dnia 23 sierpnia 1946. [wl
"WojennYje
archiwy Rossii", nr l/1993.
272
J,
żurow - cEŃ z$YcIF.sTwA
nich nie bylo' to rozjechali się po cat1rn kraju. Koniew poje-
chał do Lwowa. Gorodow do Leningradu. Miereckow na Daleki
WschÓd' na ussuryjskie wzgorza'. Malinowski do CzyĘ. Timo-
szenko do BaranowiczÓw.
A Zukow siedzi w Odessie.
To prawda, Odessa tonie Czyta, i nie ussuryjska tajga, i nie
Baranowicze. Na Zabajkalu, Dalekim Wschodzie i w Barano-
wiczach siedzą marszalkowie dużo bardziej utalentowani niż
Zukow. Ż-aden z nich nie czuje się urażony.
T}rlko marszałek Zukow się dąsa'
u
ażdy człowiek w jakimśstopniu jest egoistą' każdy dba
o swoj sukces i dostatnie życie. Jednak osobntk z tak bez-
Względnym charakterem jak Zukow, jest zapatrzony w siebie
dużo bardziej, niŻ ludzie przeciętni. oportunizm, egocentryzm
i egoizm Żukowa byĘ klasa same dla siebie.
Stalin nie kazał rozstrze|ać Zukowa ani go aresztować' ani
nie usunął go z armii. RÓwnież nie zdegradowal l nie zabrał
odznaczen. Za to wyslal go, aby dowodzil Odeskim OW.
postanowil spędzić Sylwestra nie w odessie, a w swoJej pod-
moskjewskiej daczy. Wiadomo, że w Święta zdatzaj4 się naJ-
mniej oczekiwane wypadki, że obniŻona jest gotowość boJowa
armii, dlategowszyscy dowÓdry, od plutonowegow gÓrę, maja
obowiązekbyć ze swoimi podwładnymi. Jednak dowodca Ode-
skiego OW wita Nowy Rok z dala od Odessy i powierzonych
mu wojsk.
CÓż, marszałku, zdegradowali cię' dali ci stanowisko, ktÓre
wedle twojego mniemarria ubliża twej godnoŚcil Ale w takiej
samej sytuacji znajduja się wszyscy w armii. Wielu spośrd
tych' kt rą1 do niedawna dowodzili pułkami i batalionami zo-
stało zwolnionych zwojska. Przeminęła młodość,na emeryturę
jeszcze zawcześnię,zdrowie i nerwy zabrafa wojna, a umiejQt-
nościzawodowych brak. Lecz cÓż to obchodzi Ęch rua gÓrze?
Ąz, marszałku' jesteś żo|nierzem' Masz wypełniać powierzo-
ne ci zadania, służyćtam, dokąd cię poślą'Wiadomo, Że nie
?Awsze wszystko uklada się po twojej myśli. Służbanie druż-
ba' Masz być tam, gdzie ci rozkaŻą. I nie ma się co oburzać!
Skoro jesteśdow dcą, powinieneś byĆ ze swoimi żołnierzami.
Twoje miejsce jest w sztabie w odessie! Tam są twoi zastępcy,
dowodcy' szefowie sztabu i jego wydziałow. Co jeden to boha-
273
WIKTOR SI'WOROW
ter, wszysry wielokrotrrie odznaczeni. ZaprośŻeichwraz z Żo-
nami do swojej daczy pod odessą, wypijcie w dki, przegryŹcie,
zrrÓw się napijcie, pogadajcie po ludzku, pograjcie na harmo-
szce. Może służbabędzie |Żejsza. Może cośsię odmieni na
lepsze.
Ale urażony Żukow porzuca plac wkę i jedne do Moslnvy.
I tu świętuje Nowy Rok. Zaprosił wielu gości.
opowiada pułkownik Tielegin, s1m tego samego generała
porucznika, ktory z ramienia partii miat pilnować Żukowa
w Niemczech.
.Dacza prąlwitała ich ciszą, ktÓra wzbudzała nieokreślony
lęk. Zukow wyszedł na ganek, potem zaprowadził do holu,
pom gl rozebrać się, otworzyl drzwi do znajomego salonu.
Mama opowiadała, że spojrza|a - i ciarki ja przeszly:. olbrą1mi
st ł, ktory rok temu był suto zastawiony, prąy kt ry'rn siedzia-
ło mnostwo ludzi, stał pusty. I tylko jeden jego koniec był
nakryĘ obnrsem, na ktoryrm staĘ cztery nakrycia. Gieorgij
Konstantynowicz, popatrąlł na gościz poczuciem winy i po-
wiedział:
- Dziękuje, Że prrysz|iście. Zapraszałem wiele osob. Ale
wsą/scy odmowili, z r Żny cb powodow.
NastrÓj Gieorgija KonstanĘmowicza i Aleksandry Diewny
zmienil się tak bardzo, że mimo ich usilnych staran ukrycie
tego okazalo się niemożliwe. A po spełnieniu lampką szampa-
na tradycyjnego noworocznego toastu , Ż:ukow opadł na krzesło
i gorzko zaplakal. Mama wyciągnęła chusteczkę z toreblłd i za-
częła ocierać mu łzy i uspakajać. Z ogromn5rm trudem wziąl się
w garść'''2
AprzecieŻ nie było powodu do płaczu. Dostałeś,marszalku,
pod komendę okręg wojskowy. W czasie pokoju jest to stano-
wisko prestżowe dla dowodcy każdej rangi. Cala armia, mi_
liony ludzi po wojnie zostało zdegradowanych albo zwolnio-
nych z armii - ale nikt nie placze.
Nikt, oprocz Żukowa.
Jeżeli rok wcześniej ptTy tyrn ogrqmn}łn stole zasiadało
liczrre grono goŚci, a dziśĘlko dwoje, to winien temu byl sam
Zukow.
Obowiązkiem dowodcy jestbyćze swoimi żołnierzami.Gdy-
by Żukow został w odessie, to w Sylwestra przyszllby wszyscy
generałowie ze sztabw okręgu. Zaproszenie dowodcy uznaliby
2 posiedział w ławce z kapitanami i porucznikami' Chce go po-
"Nasz sorł'riemiennik"' nr 5/1993,
s. 16.
274
żurow - cEŃ zwYcĘsTwA
za wielki zaszczyt. Ale Zukow nie chce bratać się z niższyrni
ran$4. Z ko|ei w moskiewskich wyż.szych sferach luchodził za'
personą non grata-
I oto siedzi przy pusĘm stole. Moskiewscy towarzysze nie
śpiesządo niego w goŚci' Wczorajsi pochlebcy uciekają, ni-
c^rrm szczury z tonącego okrętu. Jest to wyłącznie wina same-
go Żukowa. Przez pra'wie całą wojnę Ż'ukow był zastępcą Sta-
lina, przed wojną byl szefem Sztabu Generalnego. Pod jego
dowodztwem znajdowała się cała armia. Przez jeJ szeregi
w ciągu wojny przewinęło się bez ma|a trzydzieścimilionÓw
tudzlKażd'ego z nich mogl żukow awansować, ucą4ić swoim
podwładnym i prą{acielem. W czasie wojny prakĘczrrie całe
wyższe dowÓdztwo Armii CzerwoneJ bylo w)rmieniarre, i to nie
jeden raz. Wybieraj, kogo chcesz, nagradzaJ, albo go precz.
Żukow pozbyvał się ludzt silnych, Ęch' kt rzy nie bali się
mieć własne zdanie i nie bali mu się sprzeclwlć. Hołubiłlizu-
sÓw i pochlebcÓw. Wszyscy oni byli jak chorągiewld na wieĄl.
Kiedy wiatr powial w inną stronę, żukow został samJak palec.
A generał porucznik Tielegin przyszedł z żoną w gościnie
z powodu wielkieJ prĄaźnl' PowÓd był inny. otÓż do nledaw-
na Tielegin byl członkiem Rady Wojskowej Radziecktch Wojsk
Okupac$nych i Radzieckiej Administracjt WojskoweJ w Niem-
czech. W GłÓwnym Zarządzie PoliĘcznym byl czlowtekiem
numer dwa. WyŻsze stanowisko od niego zajmował tylko szef
Gł wnego Zarządu Politycznego Armii Czerwonej. Tielegin' Jak
pamiętamy, miał dbać o morale wszystkich Żo|nierzy radzięc-
kich w Niemczech, począwszy od samego Żwkowa. Miał oso-
biścieświecićprzykładem dla innych. I nie wywiązat stę z tych
obowiązkow. Nie tylko nie ukr cił złodziejstwa Żukowa, ale
i sarn zacząL kraść.Z rozrnachem|
Stalin odwołal Zukowa z Niemiec. odwołałtakże Tielegina,
skierował go na kursy doksztalcajace dla czlonkÓw partii. Coż'
wczoraj był czlowiekiem numer dwa w GlÓwnym ZarzĄdzie
Politycznym, a dziśsiedzi w jednej Ia'wce z młodymi komso-
molcami i partfrniakami. Kiedy Stalin wysyłałna taki kurs
wyŻsrych dowodcow, to był sygnał' Że zna|eŻ|i się w wielkiej
niełasce. Najczęściej taki kurs sygnałizował zb|iŻające się are-
sztowanie. Tak było w przypadku generała porucznika Pawła
Ryczagowa. DziśStalin ma do niego pełne zaufanie i Rycza-
gow jest zastępcą ludowego komisarza obrony, jutro Stalin
jest niezadowolony i posla go na kursy do akademi| Żeby
275
WIKTOR ST]WOROW
niżyć, nim wydarozkaz aresztowania. Poucąrłeśsię kilka mię-
sięcy? Wystarc4l. Pewnego pięknego dnia, w przerwie między
zajęciami, Przndą po ciebie dziarscy chłopcy i wezmą cię pod
ręce.
Podobny scenariusz oczekiwał Tielegina. Niezbyt długo po-
siedział na kursach dokształcających. o jego aresztowaniu
zadecydowano już wczeŚniej. Ale na razie nie wie o tym ani
sam Tielegin, ani jego prą{aciele. Jednak opuŚcili go rownie
szybko, jak przyjaciele Źukowa. Tielegin zamięrzal spedzić
Sylwestra w domu z żnną, ale zadavonil Zukow, więc wybrali
się do niego'
Możecie się ze mną rne zgodzić, ale myślę,Że gdyby Stalin
nie strącil Tielegina z nieboĘcznych wyĄn, dyby Tielegin
wciąż był wysokim rangą dow dcą, a nie sfuchaczem wykła-
d w z materializrnu dialektycznego, to w żadnym wypadku
nie spedzałby nocy sylwestrowej u Żukowa'
Po*i."i., że za.bardzosię rozwodzę nad cechami charakteru
Żr:"kowa. Cąl nie pora zacząÓ pisać o strategii? Nie, towarzy-
sze. Nie rozmawiamy o cechach charakteru, tylko o zdolno-
ściac}r dowodcąlch naszego bohatera. WłaściwydobÓr ludzi
na stanowiska jest jednym z najurazrjejsrych zadan stawia-
nych przed dow dcą. Inteligentrry i energiczny dowodca do-
biera podwładnych podobnych z charakteru do siebie. Będę
się odwoĘwał do Machiavellego: "Pierwsze prą1puszczenie,
jakie się cryni o panu i jego umyśle,wysnuwa się z tego ja-
kich przy nim widzi się ludzi''.3
Kiedy Zukow siedzial mocno w siodle, wkoło kłębiĘ się tłu-
my prą{acioł, ktÓrych sam sobie dobral. Wystarczyło, żeby
nieco się zachwial, a prąiaciele rozpierzchli się jak sploszone
wr ble. oto skutki wybor w Żukowa. otacza| się samymi
łajdakami. Z niejasnych przycryn ludzi silnych, wiernych
i uczciwych w jego najblższym otoczeniu nie było.
Dziwią r wnież lzy Żtlkowa. Chce ci się plakać, no to scho-
waj się w kącie i placz do woli' Ale sam, nie przy gościach!
Żukow to szabrown1ki złodziej mienia panstwowego. Każde-
go Żolnierza, oficera, generała postawiono by pod Ścianą nawet
za Lysięczlą, za milionową częśćtego, co nakradł Z:ukow'
A tJrmczasem Stalin go nie rozstrzelał, nie wsadził do więzienia'
3 N. Machiavelli, ,,KsiąĘ" [w:] pism", Warszawa 1972'
"Wybor
276
żuxow - cEŃ zwYcĘsTwA
nie aresztował, pagonÓw nie zerwał, nawet nie skonfiskowal
ukradzionych brylantow. A ten ląr leje.
W Moskrłrie nie ma pracy dla Zukowa. Starrowisko wymagające
myślenia go nie pociąga' Do Niemiec wyslać go nie możrra, dość
już tam się na]gadł, a wojsko radzieckie, ktÓre miał pod komen-
dą, doprowadził do całkowitej demoralizacji. Stalin przel<aaĄe
mu okręg wojskowy - a ten płacze, Mierieckow i Rokossowski
siedzieli w więzleniu, przeszlri przez śLedzLwoi torh:ry, cele śmier-
ci, nawet pozorowane egzekucje, kiedy do konca niewiedzieli, cąl
to rozstrzelanie, cz5r Ęlko okrutny iart. PrzeĘlrli to.
A gdyby Stalin zdegradowal Żukowa? Ciekawe, jak wtedy by
zareagowaJ?
Dfv
l ulkownik
Tielegin kontynuuje opowieść, Jak wyglądala dal-
sza częśĆsylwestrowego wieczora 1947 roku.
''około drugiej w nocy nieoczeklwanie prą{echali Kriukow
IU i Rusłanowa, <uciekinierzyh z prTyjęcia, na kt rym' jak wyjaŚ-
niła Lidia Andriejewna, sama występowala. Jako że byl;a to
osoba niesĘchanie wrażIiwa, od razu zorlentowała slę w na-
strojach wśrÓd obecnych. Rozwinęla sporych rozmiarÓw pacz-
kę i rzuciła na stoł dwa ustrzelone cietrzewie:
_ Życzę wam, Gieorgiju Konstantynow'iczu, żeby tak skori-
czyli wsąlscy wasi wrogowie.''o
Ach, jakich Żukow ma odważnych prą4'aciÓłl I jakich głu-
pich! Wiadomo, Że dacza' Żtlkowajest na podsluchu. Jeślisię
cośchlapnie, to zostanie doniesione tam' $dzie txzeba'
Na świąteczn1rm stole Żukowa leżą dwa cietrzewie z Prze-
strzelon1rrni $łowami. Lidia Rusłanowa Ęczy Żukowowi, aby
taki sam los spotkał jego wrogÓw.
A kim są ci wrogowie Żukowa? Kto odsunął go od niemiec-
kiego koryta? Kto doprowadzil towarzysza Żukowa do |ez?
NiegodziwcÓw jest dw ch, tak jak dwa są cietrzewie. Pierw-
szy z nich, to minister spraw wewnętrznych ZSRR Wiktor
Abakumow, ktory chce się rozprawić ze z|odziejstwem Żwko-
wa, Tielegina i Sierowa oraz ich otoczenia.
Drugi, ktÓry postanowił odciągnąć od niemieckiego koryta,
to niejaki Dżugaszwili, o pseudonimie Stalin.
I oto Rusłanowa Ęcz5r Zukowowi, aby jego wrogowie leżeli
z przesttze|onymi głowami. Podobne słowa w pierwszej kolej-
s.2l8- { ,,Nasz sowriemiennik", nr 5/1993, s. 16.
277
W'IKTOR SI]WOROW
nościprzekazywano Abakumowowi. Ten z kolei przekazywał
je Stalinowi. optocz tego był rownolegĘ kanał, za pomocą
ktÓrego treŚci rozm w docieraĘ najpierw do. Stalina. Następ-
nie Stalin słuchałmeldunkow Abakuinowa, sprawdzaj4c, cry
ten donosi mu o wszystkim.
WyobraŹcie sobie, że jesteścietowarzyszem Stalinem. Jest
1 stycznia 1947 roku. Budzicie się w południe, glowa pęka.
Wtedy Ęcz|Iwi donoszą wam, kto, komu i czego Ęcz5rł, wzno-
sząc sylwestrowe toasĘ i wskazujac na dwa ptaszyska z prze-
strzelonymi głowami.
A teraz zapamiętajmy na1blriŻsze otoczenie Żukowa. Zapa-
miętajmy, kto witał z nim Nowy Rok. Generał porucznik Tie-
|egin z żoną, generał porucznik Kriukow i jego żona, artystka
Rusłanowa' Ta szajka nie jest Żn\Ąązana wielkimi idealami,
tylko wsp lnym złodziejskim interesem.
W trudnych chwilach prąr Z:ukov.łre nie było nikogo.
Nikogo, pr Ócz z|odziei.
oże głowy -'
przestrzelili,umrzeć pomogli' Za,to nienaulidzonemu Aba-
a'le
'r:
kumowowi, ktÓry prÓbował rozprawić się ze z|odziejstwem na
wyŻszych szczeblach panstwowych, przestrzelili. Jak cietrze-
wiowi.
A Żukow wspiął się prawie na sam szcąrt władzy. Jest
ministrem obrony ZSRR i jednym z dwoch przywÓdcow naro-
du. Na razie jest zmuszony dnerĘć ster pospofu zCtlruszczo-
wem. Nie ma jeszcze takiej władąr, aby mÓc rozstrzeliwać
ludzi niewygodnych. Ale j ego b ezwzględne postęp owani e pr ze-
kracza już wszelkie granice.
wizyIy Ż:ukowa w okręgach wojskowych i flotach staja sie
prawdziwymi pogromami. Wystarczy wspomnieć o dwoch,
w 1957 roku. Pierwsza pięciodniowa wizyta mihła miejsce we
Flocie P łnocnej. Druga - nad BałĘkiem, r wnież pięć dni.
W ciągu Ęch dziesięciu roboczych dni Zukow osobiściezde-
gradował i zwolnił z Sil Zbrojnych ZSRR 273 oficerÓw, jednego
generała i jednego admirała.
Wychodzi okolo 27 os b dziennie.
Jasne, że Ż:ukow nie zrywał porucznikom naramiennikow.
To nie ten poziom. Natomiast zwalniał bez litości i bez prawa
do emeqrtury dowodcÓw krążownikow, niszczycieli, okrętÓw
podwodnych i floĘlli, ich zastępcow, dowÓdcÓw pułkow' bry-
278
żurow - cEŃ zwYcIF.sTwA
gad, dywizji lotnictwa morskiego i obrony brzegowej. Gdyby
Zukow przez te dziesięć dni nie spał, to średnio Taz na godzinę
zrywalby pagony z kolejnego starszego oficera, generała, lub
admirała. A gdyby chciał jednak wypocząĆ, to tempo zrywania
pagonÓw musiałoby wzrosnąć.
Prą'lmijmy' że Zukow pracował po dziesięć godzin na dobę.
To znaczy, że pozbawiał pagonow średnioco dwadzieścia mi-
nut. Czy w trakcie tak wytężonej pracy mÓgł się crymśjeszcze
zajrnowaĆ? Raczej na nic innego nie starczało mu czasu.
Gdyby jedna Ąrrnisja zabierala zamiast dwudziestu minut
tylko dwie-trąr, to zostałoby jeszcze parę chwil na gorzałkę
i dziewcąmki' ktorych sobie nie Żalował..
Każdy' kogo Żukow zdegradowal i wyrzucil, wcześniej miał
za sobą wojerrny szlak bojowy. W latach t941-1945 nie jeden
raz zrnieniałlo się kierownictwo Ludowego Komisariatu Obrony,
Sztabu Generalnego, wszystkich frontÓw i armii - lecz kierow-
nictwa Ludowego Komisariatu Maqmarki Mojennej Stalin nig-
dy nie zmieniał. Ludowy komisarz mar1marki wojennej Nikolaj
Kuzniecow pozostawał na swoim stanowlsku od pierwszego do
ostatrriego dnia wojny. Pod swoimi rozkazami miał cztery floty.
DowÓdcy żadnej z Ęch czterech flot nie zmienili się przez cała
wojnę. To dowÓd, że Stalin mial zaufanie do ludzi rnorza.
Ale pojawit się Żukow. Kosi wszystkich rÓwno, jak leci.
ByĘ cztery floĘ, w dwoch już z|oĘ| Mrytę, zarnierzał od,-
wiedzić dwie następne'
p
J. ogrom w maĘmarce wojennej rozpoczal się od samej gÓry.
Po wielu latach admirał ma5marki wojennej Kuzniecow pisał
do KC: 'l5 lutego 1956 roku zostałem wezwany przez owczes-
nego ministra obrony i w ciągu 5-7 minut w wyjątkowo gru-
bianskiej formie zostalem poinformowany o tlrm, iż zdelrado-
wano mnie i zwolniono z sił zbrojnych, bez prawa powrotu do
slużby. Po Ęch wydarzeniach nikt mnie nie wezuła]', aby for-
malnie zalaNnć sprawę. Jakiśprzedstawiciel dzialu kadr, pod_
czas mojej nieobecności, prąpiÓsł do domu i zostawił doku-
menty potwierdzające moje zwolnienie. l...] W zułiązk'u z tym,
Że nie znałem powodow dymisji poprosiłem o przedstawienie
mi zarzutÓw i dokumentÓw dotyczących mojej sprawy, jednak
odmÓwiono mi w nie wglądu''.s
5 ,,Krasnaja z-łviezda'',21 maja 1988.
279
WIKTOR SITWOROW
Kuzniecow pisze dalej:
'Chcieli.mnie po prostu zriszczyć'
Bez weqwania do Ministerstwa, bez wffaśniei, bez przedsta-
wienia mi dokumentÓw o powodach mojego zwolrrienia, zosta-
łem odcięty od ma5marki wojerrnej. Marszałek Żukow w gru-
bianski, Ępowy dla niego spos b poinformowa| rnnie, Że zo-
stałem zwolniony ze stanowiska i zdegradowany do stopnia
kontradmirała. Kiedy zapytałem na jakiej podstawie i dlacze-
go mnie nie przesłuchano, odpowiedzial z uśmieszkiem, Że to
nie było konieczne''.6
Nikołaj Kuzniecow objął stanowisko ludowego komisarza ma-
rynarki wojennej w t939 roku. W Ęrm samym czasie Zukow był
Ę|ko komdguent Kuzniecovr' roą)oczął wojnę na stanowisku
ludowe$o komisarza ma4marki wojennej i tam ją skonc4lł.
W historii Zvłtązku Radzieckiego tylko trzy osoby miały stopien
admirała mar1marki wojennej. Kuzniecow był pierwsąrm z nich.
A admiral mar1marki wojennej Zwiaalu Radzieckiego jest peł-
n1.łn odpowiednikiem stopnia marszalka ZwiaBku Radzieckiego.
Lecz porÓwnywać Kuzniecowa z Żukowem nie prąrstoi. Ku_
zniecow był wykształconyrn czlowiekiem. lJkonczyl szkołę
i Akademię Marymarki Wojennej. DośÓ powiedzieć, że Kuznie-
cow swobodnie m wił po angielsku, niemiecku, francusku
i po hiszpansku. Gdzie tam do niego dzisiejsą,.rn generałom
i admirałom. Ktory znich wlada cztererna jQaYkami?
A Zukow nie miał wykształcenia' Tak jest napisane w jego
autobiografii. Cztery klasy i kursy kawa-leq{skie, na ktorych
uczyli Żukowa szabelką machać. Nawet po rosyjsku Żukow
mowił niezbyt dobrze _ per ,,!vy'' potrafił zlłracaÓ się tylko do
ważniejszych od niego. A swobodnie potrafił wypowiadać się
jedynie w wulgarnej gwarze wojskowej. ,,Żukow uśmiechnął
się' popatrzył na mnie i odpowiedzial, wŻywając slow o spo-
r5rm natężeniu chamstwa i ostrych w zn'aczertiu.''7
Zukow Wralca z sil zbrolnych Kuzniecowa, ktory jest mu
rÓwny stopniem' A co skrywa się pod terminem
'wwyjątkowo
grubianskiej formie'', domyślcie się sami. Żukowwyrzuca Ku-
zniecowa degradujac go o trzy stopnie. Coż, jeżdrlna pozbycie
się admirała ma4marki woj errnej Związku Radzieckieckiego
potrzebował ',5-7 minut", to nasze prTwuszczenie się potwier-
dza: na zadecydowanie o losie jakichśtam generałow majorow
czy kontradmirałÓw nie mogł przeznacryć więcej czasu.
6 ,,Krasnaja zllłiezda",24 lipca 1999.
7 N. Chruszczow,
,,Ogoniok" nr 34l1989, s. 10.
2ao
żuxow - creŃ zwYcĘsTwA
vII
^
\-o.t największego dowodcy )O( wieku EłłaGieorgiewna
" ,,ojciec był człowiekiem ufnym i sentymentaln5rm".8
opowiada:
Co prawda, to prawda. Nie można zaprzeczyĆ, Że Zukow by|
senĘmentalny. Jest to fakt powszechnie znany' Ludzie w Ę-
pie Zukowa s ą zaw sze s enĘryn entalni. Niestychanie sent5rmen-
talny był na przyklad SS-Reichsfuhrer Heinrich Himmler.
Pewnego razu zernd|ał podczas wizyty w obozie koncentracs-
n1rm' To, co tam zobaczyl, poruszyło go do głębi. Himmler już
nigdy więcej nie odwiedził podobnej instytucji. Kierował nimi
zza,biurka.
Tak samo wzruszająco senĘ,'rnentalny byl Zukow' Kiedy
sprawa dotycryła jego własnej kariery wielki strateg nie był Po
prostu senĘrmentalny: byl poruszony do |ez' Pod tym wzg|ę-
dem Żukow i Himmler są podobni do siebie. Co prawda, byĘ
i rożnice. Gdy sprawy doĘczy|y towarzyszy frontowych, z kto-
rymi Zukow przeszed| cały szlak bojowy' wtedy nle omdlewal,
lecz epatował groŹnym majestatem. Żukow nle słabnął, kiedy
zrywa| pagony generałom i admirałom' ktedy rąbał szablą ru-
skich chłopÓww guberni tambowskieJ,'gkiedy palil wste i topił
w bagnach zakladnikÓw' kiedy podpisywal rozka^J o maso-
wych egzekucjach i deportacji dziesiątkow milion w ludzl.
Chcą nam wmÓwić, że siła woli i sadyzm to jedno i to samo.
MÓwią: popatrzcie na Żukowa. Ten umial głośnokrzyczećl
A jak wybornie przeklinał|. Z jakim smakiem walił w mordę
podwladnych. Oto sila woli!
Być rnoŻe. I'ecz spojrzcie na Stalina. Na nikogo nie WzyrczaŁ.
Nie był grubianski. No i nikt nie widział go płaczącego. Oto sila.
8 ,,Magazin'',16 września 1999' s. 37.
9 w latach 1920-192l w guberni tambowskiej - środkowaRosja,
dorzecze wołgi - doszlo do anĘbolszewickiej rewolty chlopskiej pod
dowodztwem esera Antonowa. Znstala krwawo stłumiona przez Tu-
chaczewskiego. żukow brał udział w pac1fikacji jako dowodca szwa-
dronu kawalerii [prryp. tłum.].

Rozdzial 23
Najbliższe otoczenie
Wokclł Żukotlsa' nągromadztŁo się jtlz zbyt dwŻo tĘna-I
A. Buszkotu
kowa w t.,ta.ry"tl
chwilach.
Jak pamiętamy, niepocieszony i łkajacY Żukow witat Nowy
Rok z generałem porucznikiem Tieleginem i jego żoną. Nieco
pożruej do|ączy|i do nich generał porucznik Kriukow z Żoną
Lidią Rusłanową.
Naszą opowieśćzaczniemy od Tielegina. W czasie wojny byl
członkiem Rady Wojskowej 1. Frontu Białoruskiego, a następ-
nie Rady Wojskowej Grupy Radzieckich Wojsk Okupacfinych
w Niemczech. Członek Rady Wojskowej, to komisarz poliĘcz-
ny' kt ry zostaje przydzielony dowodzącemu armią, okręgiem
wojskowym, flotą albo frontem, aby patvyl^ mu na ręce i dono-
sil gdzie trzeba o jego decyzjach. W Ęm prą;padku dowodcą
był Zukow, a Tielegin był inspektorem z ramienia partii. Jed-
nak staia się rzecz niewiarygodna. DowÓdca i inspektor doga-
dali się i dzialaJi rękaw rękę.
NiesteĘ, $enerał Tielegin wpadł, i to z powodu błatrostki.
otÓż z okupowanych Niemiec wyslał do kraju transport z na-
grabionym mieniem. Tielegin pochodził z Tatarska w okręgu
nowosybirskim i tam teŻ w transport wyeĘspediował. Trans-
port został przechwycony.w trakcie śledztwanasz dziarski
generał w1'aśniał:nie dla siebie wiozłem, dla krajan, poprosili
I Buszkow, op. ciL, s. 560.
282
. ŻuKoul - c1BŃ zwYcIF TwA
i nie moglem odm wiÓ. I dodaje: przeklęci hitlerowcy zrrisz-
cąr|i naszą ukochaną ojczyntę i teraz trzeba ja odbudować.
Tielegin pomyślal słusznie: jeślipowiem, że transport był
m j' to oskarżą mnie o szabrownictwo, jeŚli jednak powiem,
Że d|a krajan' będzie to okolicznośćłagodząca.
ocąywiście,kaŻdy w1'woził z Niemiec, co Ęlko się dało i ile
się dało: w wa]izach, workąch, skrąmiach. Kto wyŻsry ran$4
wywoził furmanką, samochodem, samolotem albo wagonem.
Jednak nie było pozwolenia, aby wy'wozić całymi transpor-
tami.
TransporĘ, owszem, szły z Niemiec, jednak byty to trans-
porĘ rządowe i tylko dla skarbu panstwa. Poza t]rm Stalin
wydał rozkaz: rnoŻna w1'wozić mienie, ale tylko w te rejony
Związku Radzieckiego, ktore ucierpiały w wyniku wojny
i okupacji' A okręg nowosybirski nie znajdowal się na liście
terenÓw dotknięĘch działaniami wroga.
A zatem, KonstanĘ Tielegin naruszyl rozporządzenia Stali-
narLaraz we wszystkich punktach. I zato zostal aresztowany,
osądzony i skazany. Wyrok dostał solidny - 25 lat.
',Wojenno-
-istoriczeskij żurnaf'' opublikowal nawet spory artykuł na ten
temat: ,,Trarrsport dlugi na 25 lat" '2 Sens arĘkułu jest nastę-
pujący: ot, gadziny stalinowskie! Człowieka za' nic wsadzili do
więzienia! Za taką bzdurę - do paki! MoŻe i towarzysz Tielegin
kradł' ale nie udowodniono mu tego. Przecież wpadł nie z po-
wodu setek transportow, a tylko jednego. A bestiom stalinow-
skim nie Żal bylo człowieka' Za glupi transport kradzionego
towaru dali mu 25 lat.
Wprawdzie w arĘkule o nieszczęsnyrn generale wspomina
się mimochodem, że opr cz transportu
'dla krajan'' wziął spo-
ro i dla siebie. Podczas rewizji znaleĄorrc,,duĘ iloŚĆ warto-
ściowych przedmiotow'' bylo tam m.in.: .ponad 16 kilogramÓw
wyrobow ze srebra, 2I8 bel webey i jedwabiu, 2l strzelb my-
śliwskich, wiele porcelany i fajarrsu o znacznej wartościanty-
kwarycznej, futra, gobeliny francuskich i flamandzkich mi-
strzow z X\/11 i XVIII wieku i wiele innych cennych przed-
miot w".3
w brm miejscu wypada przytoczyĆ zeznal:ia, ktÓre zloĘl
general major Sidniew. on także był zapalonym kolekcjone-
rem gobelinow' kt re wyszly spod ręki Ęch samych mistrzÓw
2 ,,Wojenno-istoriczeskij h:rna)", nr 6/198g.
3 lbtd..
283
WIKTOR SI'WOROW
i byV z tego sarnego okresu, co gobeliny uku:adzione przez
Tielegina. Czy przez pr4rpadek to nie z tego samego skarbca
towarrysze generałowie kradli dzieła sztuki' a potem spra-
wiedliwie je dzielili miedzy siebie? 1 jeszcze jedno: generał
major Sidniew zeznawał w ś]edztwie,Że towarzysze generało_
wie nię prtywozi|i pierwszych lepsąrch strzelb, ty]ko, jak się
okazało generał armii Sierow odna]azł staruszka Sauera, wła-
ściciela sĘnnej na caĘm świeciefabryki i tam kazał w)pro-
dukować specjalne egzernp|arze broni dla towarzyszy r*y-
cięzcÓw.
.1
Ueneral porucznik Tielegin }r":adł z takim rozmachem, że
jego pocąmania staĘ się c4rmŚ w rodzaju punktu odniesie-
nia. Kiedy prowadzono jakieś większe śledztwow sprawie za-
garnięcia mienia, mÓwiono z podziwem: kradł prawie jak Tie-
legin!
I kiedy przyszła kolej na Żukowa, skalę jego zlodziejstwa
i b env zgIę dno śc i zestawi ono z dna|ani am i Ti e e gin a. Żukow o -
l Kriukow zostal prz5r|apany na kradzieĘ, aresztowany i osa-
wi polecono napisać wyjaśnienie. Sledztwo w sprawie prze-
stępczej dziaialności Zukowa prowadził sekretarz KC Andriej
Żdanow. Pismo z w$aśnieniami było skierowane właśniedo
niego. Zukow pisał,'obwinianie mnie o to, że wspÓlzawodniezy -
lem z Tieleginem w złodziejstwach jest oszczerstwem. o Tiele-
ginie powiedzieć nic nie mogę. Wydaje mi się, że Tielegin nie-
słusznie przyw|aszczyl sobie meble w Lipsku. Zresztąmowiłem
mu o t}rm. Dokąd je wysłał- nie wiem".a
Z pisemnego wlaśnienia Zukowa w1mika, że generał Tiele-
gin bezprawnie zaja| meble w Lipsku. Smiem prrypuszczać, że
nie chodziło tu o żołnierskie taboreĘ. Żukow prryznaje, że
wiedział o zlodziejstwie Tielegina. Ż:ukow podobno wyraża|
swoje niezadowolenie z powodu jego bezprawnych pocąman.
CoŻ' nie wiemy, czy tak bylo naprawdę' Lecz nawet jeś|iŻu-
kow wyraził swoje niezadowolenie, Ło wyŻej o tym nie doniÓsł.
Z pisemnego wyjaśnienia Żukowa wynika tylko jedno: Że nie
wiadomo gdzie jest mienie, ktÓre przywłaszczyl sobie Tielegin.
A z tego z kolei, w1mika, Że ptocz przechwyconego transportu,
ktÓry Tielegin wyslał dla ,,krajan" i procz przedmiotÓw zna|e-
zionych podczas rewizji, w jego mieszkaniachi daczach znal-
dowaĘ się jeszcze inne drogocenne przedmioty, ktore Tielegin
a ,,Wojennfe archiwy Rossii", nr 1/1993, s.243.
284
żurow - cIEŃ z\łYcĘsTwA
bezprawnie zagarnął i poslał w niewiadome miejsce. I właśnie
z Ęrm problemem prÓbowal się uporać sekretarz KC Żdanow.
fty narywa"ię #
serem, a właścicielkędomu publicznego _ burdelmamą.
W najbliższyrn otoczeniu Żukowa pojawiła się para, ktÓra za-
mieniła się rolami. on byl właścicielemdomu publicznego,
ona paserem' On nazy'wał się Wadimir Kriukow' ona zaśLidia
Rusłanowa.
oprocz prowadzenia domu publicznego Kriukow zajmował
II się szabrownictwem i paserstwem na szeroką skalę. Jako
przykrywkę rniai jeszcze jedną profesje - był generałem po-
rucznikiem, dowÓdcą II Korpusu Kawalerii Gwardii. Zl{r1uko-
wem spotkaliśmy się w rozdzla]e o orderach. Kriukow był do-
wodcą pułku w dywizji Żukowa już w 1932 toku. PoŹniej Żu-
kow ciągnąl go za sobą i obwieszał orderami, naruszając
rozka4r Stalina i prawo Związku Radzieckiego.
dzony w więzieniu. Z matenalÓw Śledczych w1mika, Że wy-
vnoz! z Niemiec ogromnego, czarnego Horcha 951A, dwa Mer-
cedesy i Audi.
opowiem teraz o Horchu 951A. otoż ten pojazd w)pro-
dukowano jako Hitlenuagen, czy|i samochod dla Hitlera. Była
to ośmioosobowa limuąma napędzana silnikiem o pojemno-
ści4.944 cm3. Pojazd był wyposażony we wszelkie możliwe
udogodnienia. Na przykIad pralvy przedni blotnik można było
unieśći pod nim znajdowała się umywalka, w oknach byĘ
zasłony, a na Ęlnych drzwiach prz1rbvterdzono uchw5Ą na
wazoniki. Kabina szofera była oddzielona dżuiękoszcze|ną,
ruchomą przegrodą, a nad częściądla pasażerow znajdował
się są1berdach. W tamĘch czasach chlodnice aut byly ozda-
biane miniaturowymi figurkami: psami gonczymi, biegnącymi
jeleniami, jastrzębiami, srebrn5rmi statuetkami. Symbolem
firmy Horch byla lecąca kula armatnia. Aby podkreślić,że
kula owa nie lely na masce samochodu, Ęlko leci, prąrozdo-
biono ją parą rozpostartych orlich skrzydeł: potrafimy zmie-
niaĆ bajki w Ęcie - na nasą/rn Horchu możemy polecieć do-
kąd zechcemy, jak baron Munchhausen na kuli armatniej.
Ten subtelny humor podobal się wszystkim, Ęlko nie pr2y-
wodcy III Rzeszy. Hit]er nie chciał dopuścić,aby wiązano jego
imię z imieniem s\mnego barona.
WIKTOR SI'WOROW
Horch 951A to ogromny, lvygodny i niewiarygodnie drogi
pojazd. Produkowano go Ęlko na indy'widualne zamowienię,
jedynym mankamentem było to, Że na chłodnicy nie miał
trąrramiennej gwiazdy. Mercedes byl symbolem Niemiec i dla-
tego Hitler wybrał właśnietę markę, a nie inną. Jednak ludzie
z najb|lŻszego otoczenia Hitlera, na prąrklad Goring i Rosen-
berg, woleli Horcha 951. Taki samoch d Hitler podarowal
marszałkowi Mannerheimovri, jako dowÓd wdzięcznościza' to,
że Marrnerheim uniemożliwił Armii Czerwonej zajęcie terenÓw,
gdzie znajdowaĘ się zloŻa szllredzkiej rudy i Ę..rn samym ura-
towal Niemcy od natychmiastowej klęski w wojnie.
I taki to właśniesamochod wziął dla siebie generał porucz-
nik Kriukow - dowodca II Korpusu Kawalerii Gwardii, mena-
dżer burdelu i ulubieniec Żltkowa, Bohater Zvnązku Radziec-
kiego. w języku rosfskim dla określenia takiej sytuacji ist-
nieje wyrażenie: bierzesz niezgodnie z rangą. Albo dosadniej:
wyŻej stasz, niż dupę masz' Auto przeznaczone dla prą1wÓdry
III Rzeszy, ktÓre mieli prawo posiadać Ęlko najbogatsi, naj-
bardziej wpĘwowi ludzie w Niemczech, nie było odpowiednle
dla komunisty Kriukowa' ktÓry podczas wojny zabil niezliczo-
ną ilośćludzi w imię powszechnej rownoŚci materialnej.
Mercedesy ktore Kriukow przy okaĄi przytałga| z Niemiec
też nie byĘ byle jakie, Ęlko szczego|ne, wybrane ze znajorno-
ściąrzeczy. Na przykład Mercedes 54oK - sportowy kabriolet
o niezwykĘrm wdzięku i elegancji.
Generałowi l(riukowowi oprocz aut' fozech mieszkan w Mosk-
wie i dwÓch dacz skonfiskowano jeszcze 7oo tysięry rubli w go-
towce. A bylo to już po reformie monetarnej z 1947 roku, kiedy
to pod hasłem stabilizacji nrbla Stalin doprowadził do banlq-uc-
twa wielu "podziemnych'' milionerÓw' Szczęściarz l(riukow prze-
trwał nawet wymianę pienędąr oraz potra_ffł przy Ęrn uratować
ponad pol miliona w gotowce. Dla por urnarria, generał MGB
zarabiał w tamtych czasach 5-6 tysięry rubli miesięcanie.s
Poza tymu bohaterskiego generala znaleztono 1O7 kilogramow
wyrobow ze srebra, 35 cenrrych dywanow, gobeliny, wiele serwi-
s w o zrracanej wartościanĘloruarycanej' futra' rzeŻby z brryu
i marmuru, dekorac5{ne wa"rlĄy| ogromną bibliotekę niemiec-
kich starodrukow, 312 par eleganckich but w, 87 garniturow
ogromrĘ ilośćjedwabnej bielizny osobistej i poŚcielowej itd.' Ę.
5 List generała pułkownika Sierowa do Stalina z 8 lutego 1948 [w:l
,,Wojennye archiwy Rossii", nr 1/1993, s.2L2.
246
żuxow - cmŃ zwYcĘsTwA
Wsąrstko to zostalo ukradzione przez Kriukowa i wywiezio-
ne z Niemiec tylko dzięki protekcji Żukowa. Dlatego też w Śle-
dztwie Kriukowowi zadano pytanie: ',Pow'iedzieliście, że upad-
liście nisko i staliŚcie się szabrownikiem i grabieżcą. Ca1 rnoŻ-
na uważać, że takim samym szabrownikiem był Zukow, ktory
prą'imował od was prezenty, znaj4c ich pochodzenie?''.
I cÓŻ miał. odpowiedzieć właŚciciel burdelu na takie pytanie?
r+
, rv
Zloną bohaterskiego generała Kriukowa była paserka Lidia
Rusłanowa, ktora profesja piosenkarki kamuflowała swoja
rzeczywistą działalność.Ruslanowa i Kriukow - paser i bur-
delmama, źryjący w formalnym zvłiązkw - byli najbliŻszyrni
prą{ aci łmi quasi-świętego' Gieorgij a Zukowa.
Na pewno nnjdą się tacy, ktÓrzy ?AprzeczĄi Ruslanowa nie
udawała, że wykonuje zawÓd śpiewaczki, naprawdę była arty-
stką. Chcecie tak uwaŻać - proszę bardzo. Pozostanę przy
swoirn zdarriu. Nauczono mnie odrÓżniać właŚciwy zaw d cz|o-
wieka od prąlkrywki. Najważniejsżć w życiu Lidii Ruslanowej
było bogactwo. ChciwoŚć byla pasja i celem ąycia. Na z|odziej-
s twie, s zabrowni ctwi e, p as ers twie zbiia baj eczny maj atek.
W swojej galerii Rusłanowa miała l32 obrazy najsłynniej-
szych mistrzow malarstwa rosyjskiego: Sąrszkina, Riepina,
Sierowa, Surikowa, Basniecowa, Wereszczagina, Lewitana,
Kramskiego, Briułłowa,Tropinina, Wrubla, Makowskiego' Aj -
wazowskiego i innych. Pewnego tazu zaszedłem, ot' tak sobie,
do londyrlskiej National Gallery przy Trafalgar Square i za-
czĄlem odliczaĆ pierwsze I32 obraz1l. Chciałem się zoriento-
wać, jaka powierzchnia jest niezbędna do wystawienia tylu
obrazow' Plotna byw"ją rÓżnych rozmiarow: małe średnie,
duże. Ale wszystko jedno, ktore weŹmiemy pod uwagę' nawet
te małe - okaŻe się, że potrzeba naprawdę sporo miejsca, aby
rozwiesiĆ Ęle obrazow.
Lidię Rusłanową,'Krasn aja nxiezda'' pieszczotliwi e r:laTrya
s alistycznym słowiczki em' Chciałbym się d owie dzieć, j akim
ocj
cudem ten słouriczekzagarnąl Ęle pieniędzy?
W tamtych czasach było wiele sposobow, jak zbić maJątek
nie dysponując kapitałem. W Leningradzie były zgrornadzone
ogromne bogactwa. Podczas blokady w lrningradzie panował
taki głod' Że d'ochodziło do pr4rpadkow kanibalizmu. Po woj-
nie otwarto Muzeum Blokady i kilka sal poświęconotemu
zjawisku. Jednak z czasetn eksponaty pochowano lub znisz-
247
wrKToR sttwoRow
czono. Zrozwmiałe _ przecieŻ to niemożliwe, Żeby jeden czło-
wiek radziecki skonsumował drugiego radzieckiego człowieka.
Cośtakiego nie miało prawa mieĆ miejsca' A skoro nie mialo
prawa, to zaacry, Że tego nie było.
Pieniądze w oblężonym l,eningradzie nie miaĘ żadnej war-
tości,tak samo, jak w caĘm kraju. Po co wam pieniądze,
kiedy umieracie z głodu? Potrzebny wam chleb, a tego zapie-
niądze nie dostaniecie. Chleb dają na kartki. I w ten sposob
w olcążonym Leningradzie bujnie rozkwitł czarny rynek. Naj-
twardszą walutą Leningradu stały się amerykanskie konser-
!vy. Do miasta nieprzerwanl.rn strumieniem po skutej lodem
Ładodze ciągnęĘ samochody. WiozĘ chleb, słoninę, mięso
kaszę i cukier. .W tamĘch czasach za plaster *krakowskiej"
można bylo dostać Irwitana, Kandinskiego albo Somowa' Za
kilo szpiku - ikonę Rublowa.''6
Byty tysiące ton prowiantu, ktore ktośmusiał rozdzie|iĆ.'
Wystarcąlło, Żeby Ściągnąć na lewo ciężarÓwkę, załadowaną
skrąmiami z konserwami i kielbasą - a solidny nab5rwca za
taki towar mogł zap|acić nie tylko pl tnami Niestierowa cąr
szmaragdami z kolekcji cara. Mogl dostarczyć, czego dusza
zapragnie.
Proszę nie zrozumieć mnie opacznie. Wcale nie twierdzę, że
dowodca Frontu Leningradzkiego, zastępca Naczelnego Wodza
general armii Żukow organizował na lewo takie transpor-ty. Ja
nawet nie c4mię takieJ aluzji. Po prostu mowię, Że Żukow mia],
takie możliwości'aprĄaci łka Żukowa Lidia Rusłanowa pod-
czas wojny w zagadkowy sposob weszła w posiadanie nieprze-
branego bogactwa' Sam Żukow rownież nie zbiednia|. oczywi-
ście,że nie moglo być źadnego zvłiązkw między bogactwami
Rusłanowej, Kriukowa i Zukowa a konserwami, ktore prTysy-
łat dobry wujaszek Sam' a ktÓre rozlz1elał dobry wujaszek
Żukow. Postawmy sprawę jasno: bogactwo swoją drogą' akon_
serwy swoj4
lllko pozostaje pewna niejasność:skąd te bogactwa?
Mu* się, że Lidia Rusłanowa wiele koncertowa ł^, ^ )"'
zarobione pieniądze kupowała dziela sztuki. Trudno mi w to
uwierzyć.
6 J. Aleszkowski, Ruka- PowiEstlDowanie pałacza Nowy Jork 1980'
s.74.
248
żuKow - creŃ zwYcĘsTwA
A prrycn1n po temu jest sporo' Przede wsąrstkim w Zvmaz-
ku Radzieckim wszyscy artyŚci byli zrzeszeni w odpowiednich
stowarzyszeniach i kolektywach. Nad tym związkami czuwaĘ
mocno rozbudowane struktury panstwowe. W czasie wojny (a
także w czasie pokoju) arĘściwypelniali wolę panstwa: wy-
nxłaJa]1 szerokie masy ludowe ze z|ych nastrojÓw' Artysta byl
sluga panstwa. A panstwo radzieckie było skąpe.
oto przykład: oleg Popow. W księdze rekordÓw Guinnessa
jest napisane: najśmieszniejszy klown na świecie' oleg Popow
cieszył się powszechną sławą. Zna|i go wszyscy. NiÓsl w sze-
roki światchwałę swojej ojczyzny i dostarczał jej ogromne
dochody, liczone w dziesiątkach milionow dolarow. Spędził na
cyrkowej arenie całą dnr$4 polowę )o( wieku, zacrynając do-
kładnie w 1950 rokw' Zjeżdzi| caiy świat, od Melbourne do
Toronto, od Rąrmu po Pekin, od Caracas do Sydney. W po-
dzięce za to wszystko radzieckie paristwo ograbiło go do ko-
piejki i wyrzuciło na bruk, prąldzieliwsTy rntu glodową rentę.
Niewiele brakuje, by musiał iŚć po prośbie.
Lidia Rusłanowa nie cieszyla się nawet sekrą częściątej po_
pularności'co oleg Popow. Poza RosJa Znartoją tylko w Mon_
golii. I nie prąmosiła skarbowi panstwa żadnych dochodow.
Tym bardziej, żr w czasie wojny ani żohrierze na froncie' ani
ranni w szpitalach, ani robotnicy w zakladach zbrojeniowych,
ani kołchoźnicy pracujacy w polu za koncerĘ raczej nie płacili.
Organizowało je panstwo dla podnoszenia ducha bojowego mas
ludourych, a następnie skąpą panstwową ręką rozliczalo się
z arĘstami - kartkami na chleb, pieniędzmi za ktore, tak na-
prawdę nic nie można bylo kupić. l z tego też powodu artysta
nie m gł zarobić zbyt wiele' Ale nawet gdyby cośmu skapnęło,
to obywatele w czasie wojny przestali wiertyĆ w pieniądze.
Wciąż pamiętali wojnę domową: na początku za rubla możesz
się zabawić do woli, a wkrÓtce za milion tych samych nrbli nie
kupisz nawet szcrypĘ soli. DziŚ banloeoty z dwu$owym orlem
i koronami, a jutro kierenki - pieniądze Rządu TJrmczasowego.
A po nich pierwsze komunisĘrczne pieniądze ze swasĘka. Je-
żeli ktośjeszcze pamięta, to do czasu zaprojekto\pania symbolu
sierpa i młota, był młot i ptug, a przed nimi nasza swojska,
komunisĘczna swasĘka. Pożliej Hitler przejd ją od Lenina.
Zatęrn ludzie nie wierzyli w pieniądze. DziŚ jeszcze mają
jakąśwartość- jutro będzie inflacja. Albo wymiana pieniędzy.
Dlatego w czasie wojny jedyną walutą był towar. Kto umieral
z głodu, oddawal za chleb wszystko, co miał. A ten, kto roz-
WIKTOR SIIWOROW
dzielal chleb i słoninę, na$|e znacznie się wzbogacał. Za go'
t wkę nie można było kupić nawet kromki chleba. Dlatego
wlaśnie droga Ruslanowej do bogactwa nie mogła być uslana
pieniędzmi' zarobionymi na koncertowaniu. A skoro nie była
usłana koncertami ani konserwami - to czyrn?
Powiedzcie mi, naiwnemu, jakim cudem tak ogromne bogac-
fuła z oblęŻonego Irningradu mogły nrcJężć się w pałacach
Lidii Rusłarrowej' skoro nie można ich było kupić za pieniądze?
D
-f\uslanowa i jej protektor Żukow mieli wiele możliwoŚci
wzbogacenia się. oto jeszcze jedna. Hitlerowry grabili radziec-
kie muzea i zagrabione dzieła sztuki wywozili do Niemiec.
P żniej do Niemiec wkroczyli wyzwoliciele i przywlaszcąyli so-
bie skradzione dobra. Pewien towarrysz z czasopisma,Litiera-
turnaja gaziet{ uznaje takie postępowanie za natura]rre: "na
usprawiedliwienie zrakomiteJ śpiewaczki Rusłanowej możemy
powiedzieć, że ma znakomiĘ gust' a obraz1l ktore przrywiozła
z Niemiec, *l32 autentyczrre malouridłau, to wwiększ.ości dzteła
zrrakomiĘch rosf skich rna)arzy (Riepina, Ajwazowskego' Szy-
szkina i innych), kt re swego czasu zostĄr wliwiezione przez
nazistowskich okupantow z Rosji i Ukrainy".?
No i proszę. Jeżeli hitlerowcy wywleżl.i z naszych muzeÓw
dziela sztuki, to znaczy, Że są szabrownikami. Jeżeli potem
Ruslanowa pr zyw|asz-czl1ła sobie ukradzione przez hitlerow-
cow mienie Rosji i Ukrainy, to nie uważa się tego za szabrow-
nictwo, gdyż dziela raz ul<rad'z|one przesta\r stanowić wlas-
noŚć panstwa.
Mnie interesuje Ęlko jedno: za jakie to zasługi dowodzący
1. Frontem Białoruskim Żukow bezprawnie odznaczałboJo-
wymi orderami sowieckiego słouriczka i na dodatek pozwalal
mu myszkować w niemieckich muzeach i galeriach, zabieraĆ
sobie, co się mu źrywnie spodoba i bez przeszkod wywozić do
swoich pałac w i d'acz?
Sam Żukow też nie zasypiał gruszek w popiele. TeŻ byl
znawcą sztuki i zbieraczem. w jego kolekcji znajdowaĘ się
obrazy zzasobow galerii drezdenskiej. Tu, ocąrwiście, obeszło
się bez konserw. Po wojnie Żukow został panem okupowanych
Niemiec. Dlatego mogł spokojnie powiedzieć: dawać mi tę golą
babę w złoconych ramach do mojego salonu! I tamtą też!
7 ,,Litieraturnaja
Eazteta",S sierpnia, 1992 rok
290
żuxow - creŃ zwYcĘsTwA
Poza brm proszę zwrocić uwagę na następujący szczegÓl.
Kiedy wiosną L942 roku totumfacka Żukowa wzbogacała się
w oblężonym I'rningradzie, w 2. Armii Uderzeniov/ej generała
ponrcznika Własowa panował straszliwy głod. Armia przedne-
rała się w stronę osaczonego Leningradu, jednak nikomu się
nie udało przerwaĆ blokady, a armie wsPalcia zostaty W tyle.
Armia Własowa, osamotrriona, znalazła się na tyłach wroga.
Armii trzeba bylo wydać rozkaz odwrotu, ale towarzyszom na
Kremlu szkoda bylo oddać zdobyte przeznią tereny. Dlatego
też armii rozkazano, aby utrąpała PoĄlcję, chociaŻ nie było
żadnych możliwoŚci udzielenia jej wsparcia logistycznego. Po-
wtorzy| się scenariusz z wiosny 1942 roku kiedy Zukow wy-
prowadzil 33. Armię na głębokie tyły nieprzyjaciela i zostawił
na pewną śmierć:nie mogę wyslać wam zaopatrzenia, ale
cofnąć się nie pozwalaml
Zastępcę dow dcy Frontu Wołchowskiego generała porucz-
nika Własowa wysłano, aby ratowal 2' Armię Uderzeniową.
PrĘsz|o mu odpowiadać za cudze blędy, chybione decyzje
i przestępstwa. ZloŻono na Jego barkl ciężar odpowiedzialno-
ściza2.Armię Uderzeniową, za operację kt rej nie planował,
ktorej nie prąlgotowywał i nie przeprowadzał. Kazano mu
dowodzić armią, ktÓrej nie można było zapewnić dostaw
sprzętu i łwności'ale kt rej zabraniano wycofać się' Kiedy
wreszcie prryszed| rozkaz, aby 2. Armia prÓbowała przebić
się z ohąŻenia, nie miał kto wykonać tego rozkazu, bowiem
ci, ktÓrzy przetrwali' z wcienczenia nie mogli stać na wlas-
nych nogach.
To nie Wlasow zdradztl, to jego zdradzono.
W lasach pod Lubani4, $dzie armia Własowa utrzymywała
po4reje obrorure, kora na drzewach, pączki i llstkt byty obje-
dzone do wysokości człowieka. Ż-olnierz dostawal 50 gram w
okruchow z sucharow na dzier1' I nic więcej. Zjedzono wszys-
tkie konie - nawet trupy koni, ktore padły, także skorzane
torby, rzemienie i buĘ. A poŹniej skoncąyła się slelanka i nie
wydawano nawet Ęch 50 gramÓw suchar w. Własow zame|-
dował 2L czerwca t942 roku do sztabu Frontu Wołchowskie-
go: ,,żo|nierze umierają masowo z głodu'. SamoloĘ zrzucaIy
bardzo mało sucharÓw i konserw. Wszystkiego co zrzwciĘ
trzeba było szukać na bagnach, a znalezione - oddawać. Je-
żeli ktośukr5lł konsenlrę, rozsttzeliwano go.8
8 ,,Krasnaja nłiezda",28 lutego 1996.
29t
WIKTOR SI'WOROW
WArmii Czerwonej surowo traktorrłano szabrownikow i ma-
ruder w' Szeregowy Tołoczko opowiada: ',w lipcu 1944 roku
sierżant baterii artylerii 179. DP zarekwirowal konia, nal.eŻą-
cego do litewskiego chłopa, aby przetransportować armatę na
pozl1cje ogniowe. Zactrowanie sięrżanta uznano za maruder-
stwo. Wyrok zapad| natychmiast - rozstrzelać''.9
Olga lwanienko, lekarz wojskowy, m wi: ,,1942 rok, I28.
DP, spalone miasto, rozpadaj4cy się, opuszczony dom, dwoch
Żo|nierry wyciąga spod gruz w zriszczorte |oŻko. Zostają na
Ęm przyłapani. Ich zachowanie ocenione zostaje jako maru-
derstwo. Wyrok jedyny możliwy w tlrm przypadku: rozstrze|a-
nie' Wyrok zatllłierdza szef sztabu pulku porucznik Kapu-
stianski. Nawet nie zwołał trybunału. Jego władza jest wystar-
czająca".|o
Moge prąrtocąyć wiele takich prąrpadkow, przedstawiaj4c
świadk w, archiwalne dokumenty, publikacje, listy żołnierąr.
A t1rmczasem socjalistyczny słowiczek uwił sobie gniazdko: ga-
lerię obrazow''. I to nie byle jakich malunkÓw' ale obrazÓw,
stanowiących dziedzictwo narodowe. Ale wybaczono jej: w kon-
cu jest prą1'aci lką prawie Świętego, bohatera, największego
dowÓdcy )Q( wieku.
lukowa i R'"ł"x:
wą. Wyrok odsiadywali w komfortowych warunkach. Piarri-
stka Barysznikowa opowiadała, w jakich okolicznościach po-
jawiła się Rusłanowa w obozowym baraku: ,,w futrze z czar-
no-brązowymi mankietami, w pantoflach z cieniutkiej koŹlej
skory, w ogromnyrn, biatl'rn, puchowym szalu".rr W takim
ubraniu niestraszne są nawet rr'roryl syber51'skie' Więzien Ru-
słanowa popisywała się w obozach i na etapach takimi stro-
jami' wywiezion5rmi zwyzurolonych Niemiec, o jakich nie śnilo
się nie tylko żonie naczelnika Ozierlagu, ale i żonie pierwszego
sekretarza irkuckiego obwodowego komitetu I<PZR. Zrozu-
miałe, Żewięzien Rusłanowa rrriaJa szczegÓlrrą pozycję ikorzy-
sta|a z licznych prą1wilejÓw' I nie dhngala sąm kolejowych
na plecach i taczek też nie pchała.
9 ,,Wojenno-istoriczeskij żurnał'', nr 1/1992' s. 49.
',Russkaja myśl'', 2I czerwca 2001'
1o
ll ,,Russkaja myśl',8 lutego 2001.
292
żuxow - cIEŃ zwYcĘsTwA
Siedziała sobie ta wesoła kompania, jak na wczasach. Nie
posiedziała dfugo. SelaetaIza KC towarzysza' Arrdrieja ŻAałrcwa,
ktory pr bował zaprowadziĆ porządek w kraju, dosyĆ szybko do-
sięgła tajemnicza śmierć.Aresztowany zostal minister bezpie-
czenstwa panstwowe$o generał pułkownik Abakumow. Następ-
nie r wnie tajemniczą śmierciąumarł Stalin. I Tielegina, Kriuko-
wa i Rusłanową wypuścili.Ci sami sędziowie, kt rry wcześniej
skaza]i Ęch złodziei i szabrownikow, teraz ich uniewinnili.
A dlaczego?
Z powodu ujawnienia nowych okoliczności.
A cÓŻ to za flowe okoliczności?Akta spraw prĄaci l Żuko-
wa tego nie precyzują. Pojawiły się nowe okolicznoŚci, i tyle.
WychodŹcie, towatzysze, z mamra.
Niezbyt długo spekulowano o przycrynach tak sąrbkiego
uwolnienia owych towarąłs4ł.Na sam szczyt- wladzy dostał
się towarąrsz Żukow. To właśnlebyty te nowe okolicznoŚci,
i dlatego też wypuszczono tych zlodĄeJaszkÓw _ towarzyszy
broni wielkiego stratega.
Wy'aśniłosię też, że towarrysz Tlelegln wcale nie wywożł
dobr dla swoich ukochanych kraJan, tylko dla sieble. Kiedy
wyszedł z więzienia, zażądal, aby zawartość transportu zwrÓ_
cono jemu, a nie jego krajanom. Powstala dziwna sytuacja.
Zjednej strony generał porucznik to z|odztej, sząbrownik' czło-
wiek' kt ry przywlaszczył sobie zdobyczne mienie; z drugiej
strony z rozkaas, Zukowa wJpuszcza się go na wolność i unie-
winnia. okazuje się, że wcale nie jest ztodziejem ani szabrow-
nikiem. Co zatern zrobić ze skonfiskowanym transportem łu-
pÓw wojerrnych? Jeżeli uzna się, że Tielegin nie byt żlod.t i.^,
będzie to znaczylo, że zarekwirowane mienie należy do niego,
co z kolei będzie ozrl'acza|o, żn' zawartośĆ wagon w trzeba bę-
dzie mu oddać, a]bo zwr cić rÓwnowartość w gotÓwce. Nie
wsąrscy wiedzieli, Że za swoje oszczędności general porucznik
nie mogł kupić nawet jednego Oo-tonowego wagonu jedwabnej
bielizny, a co dopiero całego transportu.
W Wojskowej Prokuraturze Generalnej i Prokuraturze Ge-
neralnej ZSRR wydano salomonowy wyrok. Generalowi Tiele-
ginowi oznajmiono: nie jesteŚcie z|odziejem, jesteścieuczci-
wym obywatelem, żyjcie sobie na wolności,ale transportu
zwrÓcić wam nie możemy, bo go ukradliŚcie. Prokurator gene-
ralny Armii Radzieckiej Czepcow ,,w imieniu prokuratora ge-
neralnego ZSRR Rudenki niedwuznacznie dał do zrozurrrienia
natrętnemu petentowi, iŻ przedrnioĘ, ktÓre chce odzyskać
293
WIKTOR SI'WOROW
(zostały prąNlaszczone na drodze przestępstwal i dlate$o nie
podlegaja zwrotowi". t2
Rusłanowa rÓwnież zaĄdala zwrotu swoich dÓbr. Za skonfi-
skowaną szkatułkę z brylantami zaproponowano jej rekompen-
satę w wysokości 1O0 tysięcy rubli. ,',Ą ona zaŻądala miliona.
Według zeznatl Rusłanowej, wśrodzarekwirowanej biżuterii
znajdowaĘ się unikatowe wyroby a wartośćcałej zarekwirowa-
nej szkatułki wynosiła 2 miliony."'3
Ile tak naprawdę byĘ warte dwa miliony w 1948 roku, kiedy
zaaresztowanlo Rusłanową? Po wymianie pieniędzy w 1947, aż
do 1953 roku, kiedy zwolniono Rusłanową zwięzienia, inflacji
prakĘcznie nie było. Prąrpomnijmy sobie w tym miejscu przy-
toczony wyżej fragment listu generała pułkownika Sierowa do
Stalina z 8 lutego 1948 roku: generał MGB otr4,'rnywał wtedy
5-6 Ęsięcy rubli na miesiąc. To daje 60-72 Ęsięcy rocznie. Co
z kolei oznacza, że generał-czekista musial przez 28-33 |at
aresztować ludzi, przesfuchiwać ich i torturować, wyrywać pa-
znokcie i rozływać rtozdrza, łamać kręgosłupy, palić wsie, roz-
strzeliwać zakładnikÓw i jencow wojennych, wyslać cĄrmi
transportami Rosjan i cudzoziemcow do łagr w albo na roz-
strzelanie, żeby nazbierać pieniędzy na jedną szkatułkę Rusła-
nowej' Prz5r za|oŻeriu, żn przez te wsąrstkie lata generał nie
wydał na Ęcie ani kopiejki'
Wedlug stalego, dobrego komunisĘczne9o A^]yczaju oficer
w armii zarabia| dwukrotnie mniej niż czekista, ktory miał
Ęle samo gwiazdek na pagonach. CzyLi - generał armii, aby
zebraĆ odpowiednią ilośćpieniędzy na szkat'ułkę biżuterii mu-
siał dowodzić dy'wizją cn1 też korpusem dwukrotnie dłwŻej niż
czekista: 56-66 lat. I nie wydać ani kopiejki.
Corka s\mnej śpiewaczki i bohaterskiego generała Margari_
ta Kriukowa w tlrm samyrn artykule, w kt ryrn mowa jest
o szkatułce z brylantami wartej dwa miliony nrbli, opowiada
o swoim kryształowo czystym ojcu: ,,W. Kriukow całe swoje
Ąrcie nie odr Żniał brylantu od kostki bruku: mial irrne zain-
teresowania. Był mądrym, wykształcon5,.rn człowiekiem. Szcze-
golną milościądałzył literaturę rosy'ską, a to co jadł i na cąrm
spai nie obchodziło go zupełnie".'a
l2 ,'Wo1enno-istoriczeskij Ż:urnał", nr 6/I989, s. 82.
13
,,Russkaja myśI"'22lutego 200I.
_la ,,Russkaja myś|", 22lutego 200l.
294
żurow - cIEŃ zwYcIF.sTwA
Wielbicielowi literatury klasycznej Kfiukowowi było wsąrs-
tko jedno z czego je: z miedzianego żołnierskiego kociołka,
czy z a|uminiowej miski. Dlatego też jadał na srebrnej zasta-
wie ze zlotyrn zdobieniem, skradzionej z palac:u w Poczdamie.
Było mu wszystko jedno cąrm jeŹdzi: rozklekotanym Mosk-
wiczem, czy na zardzewiaĘm rowerze. Dlatego teŻ jeżdził
samochodem wyprodukowanym dla wodza III Rzeszy. Nie
odrożniał brylantow od kostki brukowej, lecz nie wiadomo
dlaczego w szkatułce trryma| nie kostkę brukową, ale bry-
lanĘ.
A VIII
lLni Tielegin. ani Ruslanowa, ani Kriukow nigdy po uwol-
nieniu nie dochodzili swojej niewinności
Prokuratura Generalna ZSRR podporządkowała się rozka-
zom Żukowa i zadecydowała o zwolnieniu jego prą{aciol
z więzienia' Jednakże w oficjalnych dokumentach podkreśla-
no, Że zostaje im zwrocona tylko częśćskonfiskowanego mie-
nia, ponieważ teszta zostala przywlaszczona w drodze kra-
dzieĘ i szabrownictwa.
Zukow w swoim wyjaŚnieniu do KC KPZR nie zaprzecza, że
generał porucznik Tielegin kradl'
I oto problem dla agitatorÓw: Jak oczyŚctć z zarzwt w sza-
brownikow i z|odziei:. Tielegina, Kriukowa, Rusłanową? Chyb a
zb1rt szemrane otoczenie, jak na kandydata w poczet świę-
Ęch?
W5,laśnienie pojawiło się szybko. I to nie jedno.
WfraŚnienie pierwsze: kradli tylko piękne przedmioty, mieli
arĘsĘczne natury. I to ich usprawiedliwia' BrylantÓw mniej-
szycb niż dwa karaty nie brali. Czyż to nie jest oznaka znako-
mitego wyczucia smaku? Czyż niejest to usprawiedliwieniem
d|a nieszczęsnych ofiar sta]inizmu? Mnie ten argument prze-
konuje. Za Jelcyna rozgrabiono Skarbiec Diamentowy Rosji.
Doszło do tego, że dyrekcja kremlowskiego muzeum była zmu-
szon'aurządzić wystawę _ 1rrzeba było pokazać: owszem, wiele
rozbadziono, a]e coŚ tam jednak zostało. ogłośmy'że nie
będziemy szukać Ęch, ktorzy okradli Skarbiec, $dyż połasili
się oni nie na byle łajno, anarzeczy szczegolnie wartościowe,
piękne i wspaniałe. Bądźmy dla nich pobłazliwi' gdyż zaiste
mają znakomiĘ gust.
W$aŚnienie drugie: Kriukow, Tielegin, Ruslanowa sąprTy-
jaciołmi Żukowa, a prą,jaciołom quasi-świętego wybacza się
295
WE(TOR SUWOROW żuxow - cIEŃ zwYcIF'sTrrA
pralMie wsą/stko. Tak jak i samemu quasi-świętemu Gieor- - obywatelu śledczy,przecieŻ już wam powiedziałem -
grjowi. z szafki.
Wy'aśnienie lrzecie: Rusłanowa oglosiła, Że caĘ jej majątek
na|eĘ. do jej męża Kriukowa. I wybaczono jej. Ajej mąż Kriu- A oto morał: ręka rękę mfre. Prą{aciele Żukowa nie mogliby
kow oglosił, że jego caĘ majatek naleĘ do jego żony Rusłano- prowadzić burdelu w szpitalu polow1.rn II Korpusu Kawalerii
wej. I jemu także pr4rszlo wybaczyĆ. Gwardii, nie mogliby kraśćna wojnie tak otwarcie, gdyby nie
Po aresztowaniu śledczymajor Griszajew przesłuchiwał Ru- mieli obroncy w osobie zastępcy Naczelnego Wodza, marszał-
slanową: ka Związkw Radzieckiego Żukowa.
''SLEDCZY: W materiałach śledztwaoskaJża się was o to, WspÓłczeŚnie taką sytuacje okreŚla się eufemistycznie:
że w czasie pobytu w Niemczech zajmowaliście się grabieĘ mieć plecy'
i szabrownictwem na ogromną skalę. Przyznajecie się do
tego?
RUSŁANoWA: Zdecydowanie się nie prn1zrtaje'
ŚtBoczy Ale podczas rewiąi na waszej daczy zna|eziono
ogromną ilośćcennych rzeczy. Jakie jest ich pochodzenie?
RUSł.ANOWA: Te przedmioLynalreŻądo mojego rnężza. otrzy-
mał je w prezencie z Niemiec. Najprawdopodobniej od towa-
rryszy broni".t5
W 1951 roku Kriukow prryzna| się do wsąrstkiego przed
sądem. Lecz juŻwl<r tce, w 1953 roku Żukow stanął rraszc4l-
cie władzy i rozkazal wypuściĆ wsąrstkich prą{acioł zwięzie-
nia, ich sprawy ponownie rozpatxzyć. I prokuratorąrpokornie
wznowili te sprawy' oto rezultaĘ.
,,Kriukow nie zaprzeczał w sądzie, Że przywłaszczył sobie
mienie panstwowe. W tym czasie, jak wynika ze stanowiska
Wojskowej Prokuratury Generalnej, sformułowanego na pod-
stawie dodatkowego dochodzenia, przeprowadzonego w l9S3
roku, zajęte podczas aresztowania Kriukowa kosztowności
należałydo jego żony Ruslanowej, ktora kupiła je za wlasne
pieniądze.''l6
W ten sposÓb krąg się zamknąl. Jak w starym szmoncesie
o nrskim porządku.
- obywatelu Kriukow, skąd bierzecie Ęle pieniędzy?
- Z szafki.
- A kto je tam wkłada?
- Moja Żona, Lidia Rusłanowa.
- A skąd onaje bierzę?
- Jajej daję.
- A wy skądje bierzecie?
rs Buszkow, op. cit., s. 56O.
16 N. Smirnow. op. cit., s. 156-I57.

296

Rozdział 24
Negatyrwny cud
Żukotu jest jedną z nqjstraszni.ejszgch postaci tu historii
RosjL Jego clnrakter nĘLepiej oddąje portret pędzla
Konstantego Wa-siLiew ą. Przedstątlsi'oną ną nim nie ziemska
istotą nie mą nic usp lnego ze śu;iątem Ludzi" jąkbv
przgbyŁa zjakiejś innej rzeczytLlistości To nie człowiek, to
poganski b g tuojng z waszczerzonymi uibzymi kłami na
sinej twarzg. PłaszczJakby odlartg ze staLt, chłodngm
matowgm złotem śuiecąkrąŻki medąLi" zajego plecami
taf'tczą purpurowo-zŁocis te j ęzgla ognia piekielne go
i przeraźLituie bieleje szkielet jaktegoś budgnku.|
A. Bttszkotu
A
.{-\by Zr:kowa można bylo za|iczyć w poczet świętych'kan-
dydat musialĘ spełniać określone wymagania.
Przede ws4rstkim musimy stwierdzić, cry byl cudotw rcą.
Z ręką na sercu potwierdzam: tak, żukow dokonał niemało
cudÓw.
Jeden z richwydarzy| się 14 września 1954 roku o godzinie
9.53 na wchodząqrm w skład Południowouralskiego okręgu
Wojskowego poligonie pod Tockiem. Dla upamiętnienia tego
zdarzenia w miejscu cudu wmurowano tablicę pamiątkową
z inskrypcją: ,,We wrześniu1954 roku na Ęm poligonie prze-
prowadzono taktyczne ćwiczenia wojskowe pod dow dztwem
marszałka Związk'u Radzieckiego Żukowa''
I Buszkow, op. cit., s. 559.
294
M
żUKow - creŃ zwYcĘsTwA
Na kazdiłn więksąrm poligonie manewĄr odbywaja sie
prakĘcznie bezprzerwy' Dlaczego wlaśniete Ćwiczenia posta-
nowiono upamiętnić wmrrrowaniem tablicy?
Tr4l dni pÓŹruej' 17września 1954 roku,
'hawda" opubliko-
wała depeszę agencji prasowej TASS o dokonanym cudzie:
'W
ostatnich dniach, zgodnie z planem prac naukowo-badawczych
i eksperymentalnych, na teqrtorium Zwiaplnt Radzieckiego
przeprowadzono prÓbę jednego z rodzajÓw broni jądrowej. Ce-
lem proby bylo zbadanie przebiegu wybuchu atomowego. Do-
świadczenie dało cenne renitaĘ, ktore pomogą naukowcom
i in4mięrom pomyślnie rom avywać zadan1a z zalsesu obrony
przed atakiem nuklearn5rm".
Z informacji TASS nie w1mikalo, czyrn te doświadczenia
rÓŻnlły się-od poprzednich, ani komu ta genlalna myślwpadła
do głowy, ani teŻkto zorganizował w eksperyment i kto nad-
zorował jego przebieg. DziśznamyJuż odpowiedz| na te pyta-
nia: ,,Badanie terenu i inne prace przygotowawcze rozpoczęto
już w okresie zlmowym' a pelną parą nrszyły Mosną t latem.
Ważną rolę odegral marszalek Zwilązkw Radztecklego Zukow'
Po powrocie do Moskwy po śmlerclStalina zaJmowal wtedy
stanowisko pierwszego wiceminlstra obrony ZSRR".,
Eksperyrmenty były dośćniezwykłe' Pryrmat Zwlązku Ra-
dzieckiego w tej dziedzinie jest nlezaprzeczalny. Ntkt na świe-
cie nie mÓgl poszczycić się podobnymt oslągnlęctaml. Nawet
w ZSRR nie każdemu taki pomysł moglby prą|Ść do głowy.
Marszałek wojsk pancernych profesor oleg Łosik, Bohater
Z-wia4|al Radzieckiego' prezes Klubu Kawalerow Orderu Żllkowa,
ogłaszajac swego idola,'wielkim dow dcą'' stwierdzll: ,,Dokonal on
prawdziwego pruewrotu w przygotowaniach operacyJnych i woj-
skovrylch' Pod jego dowodztwem we wrześniut954 roku na poli-
gonie tockim w raz pierwszy prznprowadznno woJskowe ćwhczn-
nia z prakĘrczrrym zastosowaniem broni jądrowej".3
au
l' \ bylo tak: bombowiec zrancił bombę z pułapu 13 ktlome-
trow. Jej moc wybuchu, to ekwiwalent 40 klloton trotylu,
zatern rownoważna sile eksplozji w Hiroszimie l Nagasalid ra-
zem wzięĘch. Wybuch ladunku w atmosferze, na wysokości
35O metrow.
2 .IGasnaja apiezla",28 gn:dnia
1996.
3 lbid..
299
WTKTOR ST'WOROW
W jakim celu?
Założenia eksperymentu były następujące. I wojna świato-
wa była wojną pozycyjną. Nie dlatego, że komuśsię tak spo-
dobalo, czy że ktośtak zdecydował. Nie, po prostu żadna
armia nie była w stanie prze|ałnać obrony strategicznej nie-
prąlaciela, poza jedryrm, jedynym wyjatkiem, jakim był prze-
łom brusiłowskj.a
W trakcie II wojny światowejnauczono się przełamywać
strategiczną obronę nieprą{aciela. Ale nadal dla każdego do-
w dcy byto to naJtrudniejsze ż.adar^ie. 7-a prze|amLanie linii
nieprzyjaciela trzeba było zaplaciĆ ogromną ilościąamunicji'
kolosalrrymi stratami sprzętu wojskowego, a przede wszyst-
kim knłri żołnierskiej. Zresztąnie zawsze przelamywanie fron-
tu koficlo się sukcesem. Prąykład: bezskuteczne i nonsen-
sowTre poczynania Ż.ukowa pod Syczewką od sĘcznia do
grudnia 1942 roku.
Kiedy po II wojnie światowejmarszalkowie radzieccy dostali
w swoje ręce brori jądrow4, zadecydowali: jeślibędzie trzęba,
przełamiemy front uderzeniem jadrowym, w powstaĘ wyłom
wprowadzimy wojska i w ten sposÓb wtargniemy na tyty nie-
prą{aciela!
Ale najpierw trzeba było spr bować tego manewTu na ćwi-
czeniach.
odnotujmy na marginesie, że stronie, kt ra szykuje się do
wojny obrorrrrej, takie ćwiczenia w ogole nie są potrzebne.
Gdyby Moskwa była zaniepokojona groŹbą agresji, to należalo
obwieścićwszem i wobec: jesteśmy bardzo słabi, bardzo się
boimy' dlatego uderąrmy Ęlko jeden raz, a|e za to mocno,
w samo selce wroga' Takie ostrzeżenie bytoby wystarczające
dla ParyŻa, Londyeu, Wasąrngtonu. Przy takiej koncepcji
strategicznej nie trzeba przeprowadzać ćwiczen. Wystarcąrło-
by zrzucić bombę na pustyni i wyobrazić sobie, co się zdarzy,
jeŚli huknie na Manhattanie.
Ale Armia Radziecka nie planowała burzyć miast wToga.
7arrrierzala je zajmować. Do tego konieczrre było przełamanie
frontu nieprą,j aciela.
Stąd decyzja o przeProwadzeniu odpowiednich Ćwicze .
a Aleksiej Brusiłow (1853
I wojny
światowej m.in. dowodził latem
1916 roku zdołai przelamać lprzyp.
tlum.l.
300
żuśow- creŃ zwYcIF/sTwA
III
T
Iak więc na poligonie tockim odtworzono umowną linię ob-
rony nieprą4'aciela i poT\lc]e wojsk radzieckich.
',Bombę zrz:ucono nad obszarem,
gdzie w schronach znaj-
dowaĘ się zwierzęta. Wobec obu stron - broniącej się oraz
atakującej - zastosowano wszystkie zr:arrę w tym czasie środ-
ki bezpieczeristwa' Cwiczenia zaowocowały niezwykle boga-
Ęrm materiałem naukowym' wyniki eksperyrmentu dokładnie
analizowano. Na ich podstawie opracowano teorię nowych
rodzajow dzialan bojowych - ataku i obrony w warunkach
uĘcia broni jądrowej . Zweryfikowano istniej ące podręczniki
i regulaminy."s
Dochodzimy tw do rzeca1 najważniejszej. opr cz zllvierząt,
na ktorych przeprowadzono doświadcz'erlie, na poligonie byli
rÓwnież ludzie' By\ tam całe jednostki. Jedne dy"tłdzje broniĘ
się w warunkach rea]nego użycia broni jadrowej, a inne atako-
wa$. ogolna liczba uczestnikÓw ćwiczefi to 45.Ooo ludzi.
45.0oo młodych' zdrowych mężrczyzn. Wedlug innych żrÓdeł
atakujących było 45.ooo i dodatkowo r5.ooo broniących się.
Nieraz można natknąć się na informacJe, Że ogÓlna |lczba
uczestnikÓw sięgala 60.000.6 oflcJalne żrÓd|a zachowują mil-
czenie. Osobiście skłaniam się ku drugiej liczbie, ale dopÓki nie
zostala potwierdzona ofi cj alnie, pozostaniemy prąr pierwszej.
Broniący się mieli za zadanie przeĘć wybuch atomowy
w bezpośredniej bliskości- w okopach i podziemnych schro-
nach. Ponadto mieli ,,pozostawać w gotowoŚci, by zamknąć
wylom w rubieży obronnej nniebieskichł, powstał} w wyniku
ataku jądrowego ze strony uczerwonych'''.7 Natomiast naciera-
jący mieli za- zadatlje uderzyć wprost przez epicentnrm wybu-
chu i przelamać obronę umownego nieprądaciela' Słowem,
cośjakby fronta]ne natarcie po szerokiej, uprzątniętej alei.
Przebieg ćwiczen opisano tak panowała przerażaja'
''Wokoł
ca cisza' Swiecilo slonce, zaroś|aleciutko koĘsaĘ się na
wietrze, GdzieŚ wysoko leciał samolot z bombą atomową. [...]
Iśażdymial własne, osobiste odczucia, ale jeślibyje zebraĆ
w całoŚć, u|oĘĘby się w dwa słowa: niezłe tarapaty' [..'] Wre-
szcie jest sygnał do ataku. Pierwsze, co rzuciło się w oczy po
5 ,,Krasnaja zwiezda",3J. maja 1996.
6 27 sĘczxnazool.
"Wriemia",
7 ,,Krasnaja zwlezda',9 lipca 1992.
301
wrKToR st woRow
wy'ściuz podziemnych schronow - to ogromny na pÓł nieba
obłok. od spodu jakby popychał go huczący purpurowy pło-
mien, ktory zmieniał barwę, stawał się malinowy' mniej ja-
skrawy - wszystko kłębiło się' podnosl|o wyŻej' ciągnąc za
sobą, zasysaj ąc z zierni słup kurzu. Przer aża|o jeszcze j edno
: poniewierĄr się zerwane wieże czolgowe, postawione na
nie do poznania zmieniła się położonaprzed nami okolica.
Ziemia była rowna, obs1pana kamieniami' jakby zorarua.
Gdzieniegdzie stopiona, wlaśniezasĘ gala. Gdzieniegdzie dy-
miła' Nie było żadnych roślinani niczego innego. |...l I rzecz
nieoczekiwana: licznik Geigera prawie nie reaguje na promie-
niowanie. Dowodca plutonu czolg w ze strachem donosi przez
radio: prą,.rząd jest niesprawny. To samo z inn5,łni czujnika-
mi. [...] Po drodze, bliżej epicentrum, widziano kilka czo|gow,
rÓwnież ciężkich' NiektÓre z nich roztopiły się i jakby osiadĘ
na ziemi, inne leżaĘ gąsienicami do g ry' odrzucone na
kilkadziesiąt metrow. Wybuch obejmował cale wzgorza. Ile
obiektow zostalo zniszczortych - trudno się nawet domyślać''.8
Wszyscy, ktÓrzl1 wspominali ten dzieri, mieli podobne od-
czucla.
'Naraz poczułem na szyt' przez niedopięĘ maskę, lekkie
i ciepłe muśnięcie. Podobne odczucie ma się na plaży, gdy
słonce, ktore schowało się na chwilę, wychodzi zza chrn:ur.
Zroa-lmliałern, że wybuch już nastąpił. Po kilku chwilach do-
tarła do nas fala akustyczna. ['..] Przeszedł podmuch uderze-
nia, a ja wydałem komendę: oDziałon na stanowiska!, i urY-
skocz,1rłem z okopu. Wysoko, nad glowną pozycj4 obrony rnie-
prĄaciela, kłębiąc się i wylewając z ogromnej kipiącej kuli'
w ktÓrej buzował jeszcze plomien, wznosił się ku niebu kolo-
salny, niesamowity obłok. Grzyb podobny był do tego ze zdjeć,
|ecz ileż on wydzielał zlej mocy! Jakie przerażenie wywołal
w umyŚle naocznego świadkal
[.'.] Tego, co zobaczyliśmynie da się opisać słowami, i nie
mieścisię to w głowie, nie można się do tego przyzutyczalĆ' ari
tego zapomnieć. [..'] zbliżając się do epicentrum ujrzeliśmy
obraz bez|itosnej rozprawy atomowego demona z prnJrodą.
Najpierw las (dęby, graby, vnązy) powitał nas swoimi nłięd|y-
mi i pomarszczonyTni liśćmi,połamarrymi gałęziami i korona-
mi. Dalej byty powalone drzewa, zktorych każde upadło zgod-
nie z kierunkiem fali uderzeniowej. Bliżej epicentrum caĘ las
zamieniony by| w drzazgi i drobne odłamki, jakie rnozna zo-
8 ,'Krasnaja zvłiezda",29 września 1989.
302
żUKow - creŃ zWYcEsTwA
baczyć na niektorych porębach. I wreszcie - pustyrrne i ciem-
ne pole, zniwelowane jak plac budowy, zroztopioną powierz'
chnią, z rnaĘrni otworami od spopielonych albo porwanych
przez atomovły huragan drzew. [...] Na roztopionym gruncie
sztorc, jak pudełka zapa|ek, kadłuby czo|gÓw, powyginane
lawety dział, powiązanew wymyślnewęzĘ luff armatnie, po-
mięte jak stare chusteczki do nosa kadłuby transporterÓw
opancerzonych i karoserie samochod w."e
''W chwili wybuchu ziemia jakby porusąrła się, usunęła
spod n g, rozleg} się łoskot, grzmot, trzask, ku niebu wzbił się
oślepiajacy gr ryb o gria.'' lo
-Prz5łWo było patrzeć na ślepei zwęglone ntlierzęta domo-
we, strach wspominaĆ powalone drze:wa, starty z powierzchni
ziemi piękny zagajnik, kilka spopielonych wsi, nędzne szcząt-
ki sprzętu wojskowego.'''t
''Co krok w okopach i na otwartym polu można było spot-
kać skazane na atomową rzeŻWowy' kozy, owce i inne zwie-
rzęta domowe. Jedne jeszcze staty i żuĘ trawę, innym lvypły_
nęĘ oczy i tliła się sierść,jeszcze inne (zwłaszcz.a konie) juŻ
IeżaJy' odsłaniając okropne rany.'' 12
''Jak się
poźniej okazało, żo|nierze,ktĆrzy brali udział w taj-
nych ćwiczeniach' awraz z nimi okoliczni mieszkancy, dostali
niemalą dawkę promieniowania.''l3
oto świadek z ł-otuły, Michaił Arensburg. Był podoficerem
w batalionie wojsk inżynier5{nych na poligonie tockim. opisu-
je schron dla dowodztwa.
,,Schron, nawiasem mowiąc, był bardzo ładny, wyglądał jak
stacja metra. Budowali go nasi chłopcy.'''a obok fotografia
autora - młodego sapera. I fotografia plutonu: porucznik, jego
Żołnierze i podoficerowie. Z Lych 22 uŚmiechniętych saperÓw
przezyl jeden' I zataz prosi dziennikarza: ,,Proszę mnie nie
fotografować' wyglądam oklopnie''. A oto jego wrażenia: ,,Cho-
ciaż wybuch nastąpił nad ziemią i byliśmytak daleko, i tak
s G. Ambraziewicz, ,,Niezawisimost'', 23 kwietnia 1997.
ro,,Krasnaja zstiezda", 9 lipca 1992.
ll ,,Litieraturnaja gazieta", 15 września 1999.
12 G. Ambrazievtcz, op.
cit.
13
,,Krasnaja zwiezda",19 lipca 1996.
14
,,Wriemia", op. crt
303
WII(TOR ST'WOROW
poczuliśmy,jak przezjakąś chwilę ziernia pod nami zaczę|a
się nrszać, jak fala na morzu. [...] Na naszych prryrządach
zabraklo skali, przestaĘ dzla|aĆ. [.'.] Ku miejscu wybuchu
runęłJr czolgi, rzucili się żołnierze, ocą1wiście, z okrąrkiem
oHura!,. Wieżę jedne go z czoŁgÓw po wybuchu wyrzwci|o aŻ na
I50 metrÓw. A las dębowy z wiekowymi drzewami legł na zie-
mi, jak trawa pod podmuchem jesiennego wiatru. Wysocy
urzędnicy wyjechali od razu po zakonczeniu działan, dosłow-
nie w ciągu kilku minut. żaLdnych obiad w i uroczystych
przemowien o umacnianiu pokoju na Świecie. A na poligonie
zostało nie tylko |eŻące zwałami bydło z oderwanymi konczy'
nami i zwęglonymi bokami. Zosta|y tarr. teŻ ludzkie trupy.
Akcja zaplanowana była tak ż|e, Że w czasie inscenizowanego
natarcia czolgi często najeŻdŻaĘ na namioĘ w krzakach'
w kt rych znajdowali się żolnierze. Naturalnie, te straty prze-
milczano. Wydaje mi się, Że przede wszystkim chciano prze-
prowadzić doświadczenie na ludziach i ztlrietzętach. [..'] Chy-
ba dopiero teraz zrozwrniałem, Że my wszyscy odgrywaliśmy
rolę krolikow doświadczalnych.''' 5
,'Tę okolicę pokazano oficerom przed i po wybuchu ' Z leś-
nego masylvu dębowego zostaĘ jedynie czarne zg|iszcza, spa-
lone kikuĘ. Sprzęt wojskowy _ nasz i (nieprąrjacielao - byl
stopiony, powyginany. okopy i schrony znikły, gorna warstwa
ziemi jakby się przemieŚciła. Widok byl straszny.''16
Należry jeszcze dodać cośo masylvie leśnym:okoliczne dą-
browy sadzono z dekretu Piotra I. Było tam wiele Ęsięcy ol-
brąrmich dębow' Liczy|y prawie 25o |at. Żeby spalić w oka-
mgnieniu takie mnostwo dębor/?! Qryżto nie wymaga udziafu
sil nadprąrrodzonych? Wy byŚcie potrafili? Ja nie, mimo naj_
szczerszyrch chęci. To byl w stanie zrobić Ęlko Gieorgij Zu-
kow. Jest on więc nie tylko zułycięzcą, ale teŻ cudotwÓrcą.
rr\ fV
I ylto w ZSRR przeprowadzano podobne eksperymenty na
tak wielką skalę! Tylko u nas i nigdzie indziej! ZnÓw Związek
Radziecki jest na pierwsą.'rn miejscu na całej planecie!
Ćwiczenia zakonczyĘ się pomyślnie,ale co dalej?
Dalej' ocąrwiŚcie, przyszedł awans dla Zukowa. Promienio-
wanie na niego nie podziałało, byl wbezpiecznej odległościod
ts lbid.
16
,,Krasnaja zwiezda", 9 lipca 1992.
304
- cmŃ zwYcĘsTwA
ŻvKow
epicentrum. Miał inne odpowiedzialne zadania, w pewn}rrn
oddaleniu od poligonu tockiego.
A co się stało z 45.ooo młodych męŻc4rzn? W okolicy, w ktÓ-
rej pozorowali dzialania bojowe, bronili się i atakowali, poziom
promieniowania byl na tyle wysoki, Żenaprryrządach zabrakło
ska]i. PrzestaĘ reagować na promieniowarrie! Co stało się
z ludirni? O nich Żukow NIGDY nie wspomniał. ,,Krasnaja
zlłiezda'' prą'rpomniała sobie o nich po 38 latach' 9 lipca 1992
roku:,'Kienrjący ćwiczeniami Zukow podziękował wszystkim
uczestnikom zawyszkolenie' wytrąpatośći odwagę. [...l Takie
elementarne Środki ostrożnościjak dezakĘwacja sprzętu, bro-
ni i umundurowania nie zostaĘ przedsięwzięte. W ćwicze-
niach uczestniczy|a ogromna liczba|udzi. Nie zarządznno Żad-
nej specjalisĘcznej obserwacji ich stanu zdrowia. objęci ścisła
tajemnicą i zapomniani, zyli' jak mogli' bez żadnej pomocy ze
sfoony panstwa. [...l Kazdy podpisał zobowiązałią Że będzie
milczał przez 25 lat".
Milczęć prz.ez ćwierć wieku? W jakim celu? WyobraŹmy so-
bie, co m gł opowiedzieć uczestrrik Ęch ćwiczen' Żebyli tarrt
lr:dne? o t}rm wszyscy wiedzieli, przec[eŻ trzy dni po wybuchu,
17 września 1954 roku, pojawiła się depesza TASS. Co jeszcze
mogł opowiedzieć uczestnik ćwiczen? ż-e bomba ma niesamo-
witą siłę niszczącąB A kto o t]rm nie wie? PrzecieŻwystarcąr'
żeby jeden z uczestrrikÓw manewr w opowiedzial komuś, że
przy wybuchu powstaje kula ognia, że promieniowanie cieplne
spopiela domy i drzewa, topi pancerze czolgow, że faJa uderze-
niowa roznosi w drzazgi wszelkie budowle, zrlinław7eŻe czolgo-
we--.7-a|Óżrmy, że ktośto usĘszał iprzekazal dalej' że w ko cu
informacja dotarła do wywiadu nieprą{aciela. Ętanle: a cąyl
dla wrogÓw ta informacja stanowi jakieśnouurr{?
Trzeba nadmienić, Że Żalaz po ćwiczeniach Żo|nierze l ofice-
rowie, ktÓrzy brali w nich udzial, zaczę|i szybko podupadać
na zdrowiu. Pierwsza dolegliwość, to krwawa biegunka. Ale
lekarzowi nie wolrro powiedzieć o prryczynie: tajemnlca woj-
skowa! |'ekarz patrzy i dziwi się: ani to czerwonka' anl chole-
ra. Człowiek czeżnie w oczach i w żaden sposÓb nie można
mu pom c. Wwojsku biedak tęż nie ma czego szukać. Takich
odsyłano do domu: niech cywilni lekarze się domyślają,co to
za prz5łpadłość.Ale przecież cywilnym lekarzom też nie wolno
nic m wić.
Następna dolegliwoŚć' to impotencja. Prąrpomnijmy opisy
uczestnik w: gdy tylko obłok wybuchu jądrowego pop\ł_tąłdo
305
WIKTOR ST'WOROW
nieba, natychmiast padaty komendy: 'Na stanowiska...!", ,,Do
woz wl", ,,Naprz d!".
Wybuch jadrowy, to temperatura mierzona w milionach
stopni. W chwili eksplozji spala się ogromna iloŚć tlenu,
opr cz tego fala uderzeniowa rozpycha na wsąrstkie strony
ogromne masy powietrza. W epicentrum wybuchu tworzy się
prÓŻnia. I ta pustka, jak odkurzacz, zasysa ziemię i kurz' ktÓ-
re potem opadaja na okolicę. Dziesiątki tysięcy Żołnierzy i ofi-
cerow ruszyĘ do ataku przez epicentrum, a z g ry sypalo się
na nich radioaktywne świnstwo...
,'Krasnaja alliezda" nie wŻywa terminu "impotencja".
o uczestnikach eksperymentu mowi się inaczej. Jeden ma
problemy rodzinne, od innego odeszła żona. Albo na prĄl-
klad". .ZaczęĘ się nieporozumienia w rodzinie. l...j Żona za-
częła stawiać mu wydumane załzuĘ, że jest niewierny. Ale-
ksiej dośćszybko doszedł do wniosku, Że żona po prostu
kręci, maskując własny brak satysfakcji, a może i zdradę''.I7
Mowa jest o poruczniku Rożkowie. Znajdowal się w czołgu 15
kilometrow od miejsca wybuchu. 'W chwili wybuchu czolgi-
Ści znajdowali się w swoich okopanych na głębokośćokolo
trzech metr w ntrzydziestkachczwÓrkachl. Srodkow ochron-
nych, opr cz masek przeciwgazowych, nie było'''
Siedzial w czołg1r, trzy metry pod ziemią i l5 kilometrow od
epicentrum' A co z piechotą? Piechota nie była opancerzona,
nie zalegala trzy metry pod ziemią' tkwiła w okopach 8 kilo-
metrow od miejsca eksplozji...
Żeby w ciagu zaledwie kilku minut zamienić Ęsiące zdro-
wychmężczyzn w impotent w _ czyŻ to nie w;rmaganadprzy-
rodzonych zdolnoŚci? Nikt irrny by tego nie powtorzył. Był to
w stanie zrobić Ęlko zły czarownik Gieorgij.
Za impotencję nikt z armii nie pedził. WystępowaĘ jednak
inrre poważne schorzenia, i to na wielką skalę. Ęmczasem
wszystkim uczestnikom owego eksperymentu wpisano w do-
kumentach - dla zachowania tajemnicy - potwierdzenie, że we
wrześniu 1954 roku przebywali na Dalekim Wschodzie,
w strefie podbiegunowej lub w Azji Srodkowej. Konsekwencje
tego bywaĘ dramatyczne.
oto ŻołnierzptĄeŻdŻado rodzinnej wioski. Cierpi na jakąś
nieznaną chorobę. Jak może mu pomÓc wiejski felczer, skoro
sołdąt nie potrafi słowa powiedzieć o przt1czynie choroby?
r7 ,,Krasnaja zwfezda",9 lipca 1992.
306
żUKow - cEŃ zwYcĘsTwA
Ajeślinawet cokolwiek powie, to nikt mu nie uvmerzy' bowiem
w dokumentach ma wpisane cośzgo|a innego, co zostało
uwierzytelnione odpowiednimi podpisami i pieczęciami. Dla-
tego uczestnicy tych ćwiczen cicho, szybko i w milczeniu od-
chodzili na tamten świat.
oficjalni historycy z Łubiankjl8 apeluja do mnie, abym pisał
historię wylącznie w oparciu o dokumenty. Racja, droda1
prfiaciele! T}lko należy brać pod uwagę fakt, Że nasza uko-
chana w|adza do najuczciwszych nie naleĘ. Dla niej skłamać
to tak, jak w1pić szklankę wody. l,os uczestrrikow ćvriczen na
poligonie tockim jest tego jaskrawym przykładem, jest wzor-
cem masowego fałszowania dokumentow. Wadza odgrodziła
się od skutkow swej zbrodni podwÓjnym murem: zobowiąza-
niem uczestnikow do milczenia oraz falszywymi dokumen-
tami.
Po coż żądano od dziesiątkow tysięcy uczestnik w pisemnej
gwarancji dochowania tajemnicy, przysięgi, że będą milczeć
przez 25 lat?
odpowiadam: po to, żeby inwalidzt nLe naprzykrza|l się Żu-
kowowi. Żeby mÓgl spokojnie zyć i plsać kslążkt o tym' jak
kocha swÓj narod' swoją wspanlalą oJczyznę, mądrą partię
komunisĘrczną oraz jej Komitet Centralny.
Za Stalina, w okresie masowych egzekucJi, wprowadzono
oryginalny w]rrok:', 1 o lat b ez prawa do korespondencJt''. Czło-
wieka likwidowano, a jego rodzinę lnformowano' że sledzl za
kratkami. o ile po dziesięciu latach ktośz krewnych w ogole
jeszcze o nim pamiętał, wowczas informowano, tż dany osob-
nik zmarl w więzieniu' przykładowo na katar slenny. I wpisy-
wano pierwsza,|epszą datę zgonu.
,,25 lat milczenia", ,, 10 lat bez prawa do korespondencji" -
te wyroki mają wsp lne korzenie. Ż:ukow dobrze to skalkulo-
wa].: z.a 25 lat niech sobie gadaja do woli... Kto im da wiarę,
skoro w dokumentach wsąlstko zmieniono?
Ludziom, ktÓrzy pomagali likwidować skutkt katastrosl
w Czarnobylu, nie wydawano żadnych zaświad,częn Pow d?
Pośpiech,niedop atrze nie, zlnly czajne niedbalstwo.
Wsąrstkim nakazano milczenie pod groŹbą pociągnlęcia do
odpowiedzialności karnej: tym, ktÓrzy przycrynllt stę do likwi-
dacji skutk w awarii na ,,Majaku" (1957) i probnych wy-
buchow jadrowych na poligonie tockim i nowoziemlelskim
l8 Centrala KGB w Moskwie
Iprą,.p' tłum.|.
307
WIETOR SltwoRow
(f 954), oraztq,kt rzy zostali napromieniowani przy innych
okazjach,.. A kiedy pozwolono już o wszystkim mÓwić' to od
nieszczęŚnikow zaczęto Ędać odpowiednich zaŚwiadczen.
Skąd mieli jewziąć, skoro nawet w archiwach nie ma takich
dokumentow? Albo zostaĘ zrtiszczonę, albo w og le nigdy ich
nie sporządzano. I|uż ludzi odeszlo ptzedwczeŚnie na tamten
światĘlko dlatego, że nawet lekarzowi nie mogli powiedzieć,
co w rzeczywistości jest powodem choroby?! Czasarni przy-
chodzą do głowy wywrotowe myśli:czy to aby nie jest świado-
ma polityka panstwa?
Myśljest faktycznie wywrotowa. Ale trafia w sedno.
v slawią zostaĘ zerwane. Młodzi Jugosłowianie maJa do wybo-
W nikt nie przejmował się losem oiiar zbrodn iczych
""**
eksper5rmentÓw Zukowa. A|e Związek Radziecki, chwała Bo-
gu, runął, a kolejne oderwane segmenty stawaĘ się niepodle-
gĘmi pa_fistwami. Niektore z nich wykazuja pe\ilną troskę
w omawianej materii. Ł,otewski dziennik ,,Czas" rozpoczą|po-
szukiwania |udzi, ktÓrzyr przeĘ|i owe dramatyezne wydałze-
nia. Wiosną 2001 roku gościłemw Rydze rlazaproszenie re-
dakcji .Czasu'' i spoĘkalem się z ocalałymi. Te spotkania za_
.fug..ją na osobną książkę. 7*brane relacje nie są dla ludzi
o słabych nerwach. opowiadali, jak h"zeciego dnia zaczęĘ się
masowe zachorowania. Jak w okolicy Czkałowa' w stepie' po-
stawiono miasteczka namiotowe, otoczone zasiekami z drrtu
kolczastego, gdzie tysiące ofi ar zbr odniczy ch eksper5rment w
wegetowały w oczekiwaniu na kres swej udręki. opowiadali,
jak doszło tam do buntu - i jak go zdławiono.
Naiwnie sądzilem, że skoro czlowiek nie umarł po Ęgodniu'
po roku ani po dziesięciu latach, to uruczy, Żeby| daleko od
miejsca wybuchu, afbo Że nie jest podatny na promieniowa_
nie. Mylilem się. Przede mną zasiedli krzepcy staruszkowie,
kt rzy na pierwsąr rzut oka mieli szczęściei po sztuczkach
żukowa przeĘ|i prawie pÓł wieku. Ale okazało się, że szczę-
ściemiał Ęlko Zukow. Wszystkich pozostaĘch promieniowa-
nie nie oszczędzilo. Ludziom na pozor zdrowym rodziĘ się
dnecl z nieznanymi chorobami. KonsekwencJe igraszek na
poligonie tockim niespodziewanie z og5omną siłą ujawniają
się w kolejnych pokoleniach' Rodzą się dzieci z wodogłowiem,
z miękkimi kośćmi.
Nigdy nie zapomnę rozŻalonego szlochu starca: dlaczego
nas nie uprzedzono, że nie wolno narn mieć dzieci? D|aczego?!
308
żuxow - crcŃ zwYcĘsTwA
TT
\Jważa się, Że na poligonietockim były dwie kategorie istot
irywych' poddawanych doŚwiadczeniu.
Pierwsza z nich, to dziesiątki Ęsięcy koni, kr w, owiec,
Świn' psÓw i kot w. Druga, to 45.000 (albo 60.000) Żolnierry
i oficer w.
Ale byla jeszcze jedna kategoria - więŹniowie.
opowiada kapitan w stanie spocąmku Mladlen Makrowicz.
Dziwne imię zasługuje na kilka słÓw wyjaśnienia.Po II wojnie
światoweJ w Związku Radzieckim szkolono tysiące oficerÓw do
armii bratnich panstw: Polski, Czechosłowacji, Węgier, Bułga-
rii, Rumunii, Jugosławii' Albanii. Lecznag|e stosunki zJugo-
ru: wracać do domu, gdzie ich wsadzą za kratki jako szpiegÓw
stalinowskich, lub teŻ zostać w Związkw Radzieckim. WybÓr
ten byl czysto teoreĘczny. Wszystkich, ktorzy wyrażali chęć
powrotu, z rozkaz:u towarz5rsza Stalina wsadzano za radziec-
kie kratki' Jako szpiegow marszalka Tito. Mładlen Ma}rowicz
zostal. Wraz z wieloma innymi prznd obywatelstwo radĄec-
kie i znalazl się w szeregach Sił Zbrojnych zsRR. W ekspery-
mencie tockim odegral szczegÓ|ną rolę' Wybor padł na niego,
bow'iem gdyby zg|ną|, nikt by się o niego nie upomniał' oto
jego opowieść.
,,Dowodca wojsk obrony chemicznej okręgu Pofudniowo-
uralskiego pułkownik Cmchladzn wprowadził mnie do dużego
gabinetu, gdzie za stołem siedzieli nieznani mi cywile, przed-
stawił mnie, odwrocił się i wyszedł. Niezrrajomi nie przedstawili
się i nie zadali ani jednego pytania. Moja zgoda do niczego nie
była potrzebna. Wysfuchałem rozkanl:. ood jutra zostajecie
mianowani szefem kursow pomiam promieniowania podczas
praktycznego użycia broni jądrowej wArmii Radzieckiej. Macie
na'uczyć skazarrych pomiaru promieniowania i wykonać z nimi
te pomiary po wybuchu bomby atomowej. Dostaniecie wszys-
tko, co będzie wam potrzebne do pracyD' Następnie poinformo-
wano mnie o mojej odpowiedzialności i nieograniczonych pre-
rogat5rwach: za jakikolwiek przejaw niesubordlmacjl ze strony
podwładnych miałem prawo kazać rozstrzelać ich na miejscu,
bez obawy o jakiekolwiek konsekwencje. Na koniec wręczono
mi do podpisania zobowiaparie do zachowania tajemnicy woj-
skowej przez Ćv, erĆ wieku. Miałem wtedy 27 |at.
A więc: nieznajomi cywile ustnym rozkazem mianowali
mnie na nieetatowe stanowisko i bez jakiegokolwiek doku-
309
WIKTOR SI)WOROW
mentu zlecili mi szkolenie oddziału skazanc w o nieznarrych
dla mnie biografiach. Jedynym ślademna papierze był mÓj
podpis na zobowiąz.aniu do milczenia.
Dwaj wartownicy z automatami caĘ czas strzegli kontenera
i aparatury. Wstęp na teren, gdzie mieszkałem i pracowalem
ze swoimi kursantami , był zakazany. |...]
Cały nasz sprzęt ochrony osobistej składałsię z ogÓlnowoj-
skowej maski przeciwgazowej, spodni impregnowanych poko-
stem i bawebeianej peleryny. Falę uderzeniową wybuchu ato-
mowego przeĘ|iśrnyw otwartych okopach. I gdy <strona ata-
kującal przy pomocy arĘlerii i lotnictwa rozprawiala się
z nnieprĄacieleml na skrzydlach, ja w czołgu posuwałem się
w kierunku epicentrum wybuchu. Skaźrenie radioakĘrłme
w promieniu lo kilometrow było wyraŹnie zvłiększone' a w epi-
centrum wynosiło 48 rentgenÓw. Gdy wrociłem do punktu
dowodzenia i zameldowalern prze|oŻonyTn o w1mikach pomia-
row, przebyłem już ze wszystkimi drogę do epicentnrrn, oTIa-
cTywsry chorągiewkami stopien skażenia okolicy' Na Ę'rn moja
rola na poligonie tockim się skoncfia.
Nie mogłem ustać na nogach. SkazancÓw wyprowadzono
i nigdy nie dowiedziałem się o ich losie. Mnie polożono na
nosze, na kt rych przd.eżałern kilka dni bez jakiejkolwiek
pomocy medycznej' Badania stopnia skażenia nie były już
przeprowadzanę. o tyrn, Że moje leczenie nie znalazlo się
w tockim scenariuszu dowiedziałem się dokładnie po 40 la-
tach, gdy na własny wniosek otrąrmałem z archiw w kopię
wykazu przebiegu służby,gdzie czarr:o na białym było napi-
sane, że od 7 sierpnia, tzn' 37 dni przed wybuchem atomo-
wym, znajdowałem się <1y dyspozycji dowodcy P łnocno-
kaukaskiego okręgu Wojskowegoł. Cry|i daleko od miejsca
tych zdałzen. |...|
Nic dziwnego, że przez następne p l wieku moj los' jak
rownież los Ęsięcy npoddanych doświadczeniul tworzono
w oparciu o oficjalną dezinformację i kłamstwo' my zaśbyliś-
rny nviązarli podpisami o <nie rozpowszechnianiuo. SprÓbuj
Ęlko otworzyć usta! Natychmiast staniesz się przestępcą pari-
stwowym. A cała utajemnica panstwowao polega na tym, że do
dzisiaj nie mam mieszkania, Że armia, ktora zabrała mi mło-
dośći zdrowie, nie prryznaia mi prawa do leczenia w swoich
szpitalach woj skowych. " ts
l9
gazieta", 15 wrzeŚnia 1999.
"Litieraturna|a
310
ŻaKow - cIEŃ zwYcĘsTwA
M wią mi: w ,,Akwarium'' pisałeŚ o ekspeqrmentach na
więźniach, ale takie wypadki zdatzaĘ się Ęlko za Sta]ina.
Niestety, moi prą{acielę _ za Zukowa też się zdarzaly'. I po
nim także.
by było
przebiegu wybuchu atomowego. Doświadczenie dało cenne "t"a#
rezultaĘ, ktÓre pomogą naukowcom i inĄmierom pomyślnie
ronłiavywać zadania z zakresu obrony przed atakiem nukle-
arnym".
Ci, na ktorych Zukow przeprowadzał swÓj eksperyment,
maja na ten temat inne zdanie: ,,Zycie udowodniło, że do-
świadczenie,ktore tak drogo kosztowało, straciło jakikolwiek
sens' Ludzie' kt rzy znal.eż|I się z strefie promieniowania ją-
drowego, nawet jeślinie umarli, to stracili zdolnośćbojową
i wolę walki, niezależnle od ich morale i predyspozycji fiz5rcz-
nych.
Nasz udział w tym orygtnalnym eksperyrmencie atomow]rm
przez d|ugie lata pozostawal taJemnicą woJskową i panstwo-
wą, po ćwiczeniach nlkt nas ntę zbadał t nte leczyl. l.'.I 20
listopada 1954 roku na badanlach proftlaktycznych wykryto
w moim lew1łrn płucu onarośl wtelkoŚct orzecha wloskiegoo''.20
Potem _ grużliica, dziewięć mleslęry w szpttalu woJskowym,
następnie autora Ęch wspomnlefi odeslano z Sll ZbroJnych
na rentę. Potem nawet rentę mu odebrano. Jest to relacja
oficera, ktory też był w czołgu.
Mieszkancom okolicznych wiosek towarzyszŻukow nle wy-
rażal swojej wdzięczności, choć oni swoJa dawkę też dostalt.
I była między nimi rożnica: uczestnicy ćwlczen zrobtlt swoje -
i wyjechali. Natomiast okoliczni mieszkariry daleJ tkwlli na
skażon5rm obszarze. Na czas ćwiczen wysledlono ich, ale po
ćwiczeniach wrÓcili. Nie będę nwĘĆ cąrtelntk w statystyką
zapadalnoŚci na schorzenia onkologiczne w okoltcy pollgonu
tockiego. Nie jest bynajmniej opĘrmistyczna.
Wszystko to odnotowujemy w kontekściezapevnete , jak
bardzo Zukow kochał swoj narod, swoich żollnkerzy l oflcerow.
Ocenmy teraz z grubsza ' wartośćprzrprowadzonych do-
świadczen z bronią jądrowa. T}siące uczestnik w ćwiczeri
zwolniono z armii i nigdy do niej nie wrÓcili' Do czego im się
20 Giennadij Ambraziew"icz, op. ciL.
31t
WIKTOR SI'WOROW
przyda z.dobyta podczas eksperymentow na poligonie umiejet-
noŚÓ przełamywania frontu przez epicentrum wybuchu, skoro
nigdy v/'ięcej nie będą słuą1Ć w wojsku? Z nikirn nie mogą
podzielić się nabyĘm doŚwiadczeniem, nikomu nie mogą opo-
wiedzieć o tym, co widzieli. Jaki jest sens takich doŚwiadczen?
Gdyby Żukow wywołał chorobę popromienną, białaczkę
i inne paskudztwa u tysięcy ludzi, ale pÓżniej kazał ich |eczyĆ
- bytoby to pouczajace doświadczenieptrynajmniej dla leka-
rzy wojskowych. Ale nikt się Ęm nie zajał.
Gdyby po wybuchu przeprowadzono u uczestnikow ekspe-
4rmentu kontrolę medyczną, kontrolę stopnia napromienio-
walia i kontrolę chemiczną, byłoby to prąydatne dla wojsko-
wych służbmedycznych, dlawojsk obrony chemicznej i radia_
cfrnej. Ate brm także nikt się nie zainteresował.
Gdyby po wybuchu przeprowadzono dezakĘwacjQ sprzętu
technicznego, byłoby to zkorzyściądla rÓżnyc|t innych spe-
cjalist w' Ale dezakĘwacji nie przeprowadzono.
Dlatego pytam: kto zdobył nowe dośw'iadczenie podczas
tych ćwiczen? CąrŻ nie zaskakująca logika: dziesiątki Ęsięcy
ludzi nauczono, jak się zachować w prrypadku użycia broni
jądrowej - a oni umarli. Jaki więc był sens ich ucn1ć?
Wkr tce po wydarzeniach na poligonie tockim zamowiono
film dla nasąrch enerdowskich prą{acioł. I)rtuł: 'Biała krew''.
Fabuła filmu: przeklęci zachodnioniemieccy rewanżyŚci wy-
ciągają ręce Po bro jądrową. Wysyłaja do Stanow Zjednoczo-
nych swoich oficerÓw na ćwiczenia. Ale Amerykanie też nie
w ciemię bici: kilkunastu niemieckich oficerow wykorzystuja
jako kroliki doŚwiadczalne w ćwiczęniach z użyciem broni nu-
klearnej. I oto wybuch jadrolw na pusĘmi. oddzial niemięc-
kich oficerow ubranych w srebrne, prawie kosmiczne skafan-
dry rzuca się do ataku. Jeden z nich ma uszkodzoną maskę.
Nawdychał się radioaktywnego pylu... Następnie wraca do
domu, Leczą go najlepsi specjaliści, lecz niesteĘ: gaśnie
w oczach. W koncowej scenie umierajacy oficer patrzy w stro-
nę widzÓw i wygłasza wzniosłą lcrvestię: ,,Ludzie, kochałem
was! BądŹcie czujni!''. Cała sa]a tonęła we łzach. Pięścisame
się zaciskaĘ. A serca wypelniał sprawiedliwy gniew.
Porownajmy film o okropnoŚciach broni jadrowej i radziec-
ką surową rzecąrwistość.W filmie ',Biała krew" mamy kilku-
nastu bohaterÓw, na poligonie tockim - 45.oo0' albo i więcej.
Tamci to oficerowie-ochotnicy - u nas nikt nikogo nie pytał
o zgodę. W filmie biegają w srebrzysĘch skafandrach - u nas
312
żuxow - creŃ zwYcĘsTwA
w bawełnianych pele4mach. U nich leczą _ u nas nie. Z|i
Amerykanie badaja skutki uĘcia broni jądrowej na cudzo-
ziemcach. Nasi - na swoich.
\IIII
Istnle;a dwie prasowe interpretacje wydarzen na poligonie
tockim.
Wersja pierwsza: wybuch jadrowy to jedno ze szczytowych
osiągnięć radzieckiej myśliwojskowej. T}lko my i tylko pod
prryvvÓdzhvem największego geniusza militarne go towara1sza
Żukowa mogliśmytego dokonać.
Oto cytaty.
"Cwiczenia na tak wielką skalę i tak bardzo zbliżone do
realnych warunkow bojowych, nie rozpoznanych jeszcze przez
nasze wojska' obyĘ się bez strat. Nikt nie zginął, nikt nie
został ranny, ani kontuzjowany, Żaden sprzęt nie uległ uszko-
dzeniu. oto jak wysoki byl poziom organizacyjny ćwiczen,
I'
I
osobiście nadzorowanych przez Ż.ukowa.'2l
I
Naturalnie, 45.ooo impotentÓw to pestka.
I jeszcze jeden artykulik:
I
'Do najważniejszych wydarzen tego okresu naleĘ zahczyć
manewĄr wojskowe, kt re odbyĘ się we wrzeŚniu 1954 roku
w Południowouralskim OW na poligonie w Tocku. W trakcie
przygotowan operacy'nych ćwiczono dzlalanta woJsk w natarclu
i obronie w wanrnkach użycia bront JądroweJ. KoncepcJa, plan
i przygotowanie tych ćwiczen, ktore do teJ pory nte maJ4 odpo_
wiednikow w rodzimej prakĘce wojskowej, powstaly prry bez-
pośrednim udziale marszalka Zwiaa,ku Radzteckiego Żukowa,
ktoremu powierzono nad nimi pieczę. Cwlczenla mtały charak-
ter ekspe4rmentalny. Podczas manewr w badano oddzlaływa-
nie bomby atomourej średniej mocy na sprzęt, uzbroJenie i za-
soby ludzkie".22
I wersja druga: to zbrodnia!
oto jak opisuje te wydarzenia ,,LitieraturnaJa gazeta''. T}tuł:
",Ątak
jądrowy na Rosje'' i podĘrtut jako kontynuacja: .prze-
prowadziła Armia Radziecka 45 lat temu'.
',Lokalizacja tych doświadczen nie była pomylką. Byla
zbrodnią. Trudno o gęściejzaludniony region, niż tereny po-
|oŻone między wołgą i Uralem. Trudno też zna|eżć bardziej
l'Krasnaja zułiezda'', 25 płżdziernika I 998.
2
22 General putkownik Bary'r1kin [w:]
'Krasnajamłiezla",31 maja 1996.
313
WIKTOR ST'WOROW
Ęzną g|ebę. Cn1 rzekę r wnie piękną jak 600-kilometrowa
Samara, ktora zaopatruje w wodę ponadmilionowe miasto, po
cąrm wpada do jednej z najwaŻniejsn1ch rzek Europy - Wolgi.
W Wołdze zairylval| kąpieli prą1wÓdcy naszego kraju, przyby|1
na ćwiczenia. Po wybuchu żadnemu z nich nie przyszło do
głowy' aby się w niej ochłodzić.
Wskażmy z nazłviska dzialacal panstwowych, ktorzy ode-
grali decydującą rolę w wyborze miejsca wybuchu: Beria, Bul-
ganin, Kaganowicz, Mołotow, Malenkow.''23
Mamy oto dwa odmienne punkĘ widzenia.
Pierwszy punkt widzenia: wybuch jądrowy na poligonie pod
Tockiem był wielkim sukcesem. W tym wypadku Żukow
przedstawiany jest jako największy geniusz wojskowy' To on
wybierał najbardziej malownicze tereny Rosji, najlepsze gleby.
To jemu wpadła do głowy nowatorska idea, by przeprowadzaÓ
doświadczenia na żywych ludziach. I to samodzielrrie, bez po-
mocnikÓw, zastępcÓw i zwierzchnik w! Chwała rn:u za to! A na
poligonie tockim umieszczono tablicę pamiątkową: ,,...pod do-
wodztwe m m arszałka Związku Radzie cki eg o Zukow a" .
Drugi punktwidzenia: wybuch jądrowy na tockim poligonie
był straszliwą zbrodnią. Ale w tym prą1padku nazvłiska Zu-
kowa z jakichśptzycTyn się nie w5,'rnienia. Tylko: Beria, Buł-
ganin, Kaganowicz, Mołotow, Malenkow. To oni popełnili tę
zbrodnię' I od razu znajduje sięjakiegoś poczciwego generała
porucznika Osina, ktory doskonale pamięta Berię, a Zukowa
sobie nie prą4pomina, mimo tego, Że Żukow oficjalnie nadzo-
rował doświadczenia, a Beria rrrial Żelazne alibi: 26 czeflNca
1953 roku - tj. ponad rok przed przeprowadzeniem wybuchu
_ został aresztowany i trzy miesiące pÓŹniej rozstrzelany. Eg-
zekucja miała miejsce Ż3 pażdziernika 1953 roku o godzinie
r9.5o' tj. prawie dziewięć miesięcy przed wybuchem. Lecz
naszych generał w wca]e to nie peszy: wszystkie sukcesy od-
nosił Zukow, wsąrstkie zbrodnie popełnial Beria!
}lko jeden uczestnik wydałzen, kapral Michaił Arensburg,
opowiedział o zĘm duchu tej zbrodni. Arensburg nie był jed-
lryTn z Ęsięcy żołnierzy, ktÓrzy przyjechali na ćwiczenia. Slu-
Ęl w bata|ionie stacjonujacym na brm poligonie, wchodził
w skład jego obsługi. Dlatego jego udziałw ćwiczeniach wyjat-
kowo zostal oficjalnie potwierdzony zaświadczeniem z Cen-
23 Na podstawie wspomnien generała porucznika osina [w:] ,,Litie'
raturnaja Gazieta'', 15 września 1999.
314
żuxow - cEŃ zwYcĘsTwA
tralnego Archiwum Ministerstwa obrony Rosji - w odrożnie-
niu od dziesiątk w Ęsięcy pozostaĘch uczestnikÓw ekspery-
mentu.
Oto fragment jego relacji.
',Na
poligonie był klub' w ktorym żołnierzorn wyświetlano
filmy, dorabiałem tam jako operator. Tak się składa' że wiele
widziałem przez swoje okienko na przykład generalskie obia-
dy. Widziałem marszałka Żukowa, ktory przyjeŻdŻal do nas
kilkakrotnie. Wsą1scy się go strasznie bali. Kiedy prĄeżdŻal,
generałowie rozbiegali się spłoszeni jak kury, aby Ęlko zejść
mu z widoku. Pewnego razu z satysfakcja zenxtal pagony jed-
nemu z generałow - i pognal precz."
A propos zrywania pagon w: Żukow uwielbial to robić'
Z poczuciern głębokiej satysfakcji zrywa| pagony oficerom, ge-
nerałom i admirałom. Sadysta rozpruwa ofierze brzuch i po-
wolutku wywleka wnętrzności, tak, by nieszczęśnik wjrzaŁ to
na własne oczy. Żukow nie rozpruwal brzuchow - tJrmczasem
nie ma na to dowodow. Jednak osobiście zdzieral pagony.
Napawal się tJrm. Dowodow rr^amaż nadto. Nie prą1taczam ich
tylko dlatego, Że to nużąca lektura'
No, ale sp jrzmy na proceder zrywanla pagon w z innego
punktu widzenia. Z punktu widzenia Komitetu Centralnego
I<PZR.
Nadawanie stopni admiralsklch t generalskich, a w zulLąz-
ku z tym ich odbieranie, nie było w gestlt mlnlstra obrony
i jego zastępcÓw. Stopnie admiralskie l generalskle prąrzna-
wala Rada Ministr w ZSRR. I Ęlko Rada Ministrow miała
prawo degradować admirałÓw i generałow.
Tak to wygląda w teorii. Zaśw prakĘce było tak: kontrolę
nad sprawami kadrowymi sprawował KC KPZR. KaŻdy dow d-
ca dy'wizji - wszystko jedno czy generał major, czy tylko pul-
kownik _ naleŻal do nomenklatury KC. AwansuJe wżej _
i trafia do nomenklatury Politbiura. W KC i Politblurze podej-
mowano nieoficjahee decyzje. MÓwiło się, że ,,instancJa zdecy-
dowała'. Następnie Rada Ministrow ogłaszala tę samą decyzję,
Ęrmrazem we własnym imieniu.
Żukow zrywal pagony nie z powodubezvvzg|ędnego chara-
kteru i sadysĘcznych skłonności.Z powodu głupoty. Żukow
nie znal i nie chciał znać granic swojej w|adzy. Robił to' czego
nie wolno bylo robić bez zgody KC i Politbiura. W istocie Zu-
kow prą1pisywal sobie władzę tak zwanych ,,najwyższych in-
stancji''. Nie ma co spierać się, czy Zukow sąlkowal zanr:ach
315
WIKTOR STIWOROW
stanu, czy rrie sąykovrał. Już ciągnął do siebie koldrę wladzy.
T\|e że crynił to niezdarnie - i głupio.
Chcecie wiedzieć, na cajml polegala słupota Zukowa? Pro-
szębardzo: podporządkuj sobie KC i Politbirrro - i rob wtedy.
co ci się byvłnle podoba. Nawet rozpruwaj brzuchy i wyciągaj
generalskie kiszki. Ale dopoki nie podporządkowateś ich so-
bie, musisz trrymać sięwyznaczonych ram, porządku i zasad.
KrÓtko m wiąc, nie mow,,hop'' poki nie przeskoczysŹ.
Komunist5rczni agitatorry w Rosji sugerują młodemu poko-
leniu, że nie naleĄr wstydzić się za. Żukowa. Mowią: w każdym
stadzie znajdzie się parsą;wa owca, każdy narod wydał jakieś
monstrum. W Niemczech był Hitler, u nas Zukow.
Na pierwszy rzut oka wsąrstko jest w porządku. Hitlerowcy
przeprowadzali zbrodnicze ekspe4rmenty na ludziach _ i Żu-
kow przeprowadzat zbrodnicze eksperymenĘ na ludziach.
Wydawałoby się, że to łajdacy tego samego kalibru.
ZwroĆrny jednak uwagę na subtelne rÓżnice. Hiflerowcy
przeprowadzali swoje zbrodricze eksper5rmenty, ale nie na
taką skalę, jak marszałek Żukow' Nie ma też dowodÓw na to,
że Hitler osobiście w nich uczestniczył. A Zukow tak, jak naj-
bardziej. Miejsca Ęch eksper5rmentow uparniętniają tablice
pamiątkowe. KazĄ narn szcrycić się Ęmi eksperyrmentami.
I jeszcze jedno: hitlerowcy przeprowadzali ekspe5rmenĘ na
wrogach narodu niemieckiego.
AZukow na swoich rodakach.
KONIEC
Bibliografia
Aleszkowski J., Ruka- PolDiestLDouanie pałacza, Nowy Jork 1980.
Anfiłow W., Biessmierhlgj podLaig, Moskwa l 97 I.
Anienkow J ., Dnieu:niki moich tu striecz. Cgkł tragiedg, Moskwa I 99 I.
Bagramian I.' ''Tak wykuwaliśmyzwycięstwo'', Warszawa 1980.
Batiechin L., Wozdusznąja.moszcz roding. Moskwa 1988.
Bażanow B.' ',Byłem sekretarzem Stalina'', Krytyka' Warszawa 1985.
Beer H., MoskausAs imKampJder Geleimdienste, Monachium 1983.
Briekhill P., Tfu DamBusters, l,ondyn 1951.
Bukowski W., ,,Moskiewski proces", Warszawa 1998.
Buszkow A., Rossga kotoroj nte było, Moskwa 1997.
Dietrich o., 12 JąŁve mit Hitbr, Monachlum 1955'
Ejdus J., Żan<oie toptituo tu tlsojnle, Moskwa 1943.
Gregory J., Batchelor, Atborre WarJare I I I 8- 1 94 l, l,eeds I 978.
Guderian H., ,'Wspomnienia żołnlerza'',Warszawa 1991.
Hoth G.' Tankowue opleracJt (tłum z nlem.), Moskrva 1961.
Halder F., ',Dziennik wojerrrry' Codżenrre zaplsy sznfa Sztabu Genera]-
nego Wojsk Lądowych 1939-1942"' t. l/3, Warszawal97L-L974.
Hitler Ą,'Moja walka'', I{rakow I992.
Hitler A, 'Rozmowy przy stole I94L-L944. Rozmowy w Kwaterze
Głownej zapisane na polecenle Marttna Bormanna przez Jego ad-
iutanta Heinricha Heima", Warszawa 1966.
Karpienko A-, Obozrienie otiecziestwlennoJ bronletankowoJ tlechnkL
1 90 5- 1 99 5, Sankt-Petersburg 1 996.
Kuzniecow A., Bablj jar, Frankfurt,/M 1970.
Liddell Hart B., Stratiegia.nieprjangchdieJsttu! (ilum. z ang.), Moskwa
r957.
Liddell Hart B., WtorĘa mirouqi a LDojną (uum' z anE'), Moskwa l 976'
Machiavelli N.' ''Wybor pism", Warszavła 1972'
Manstein E. von., Verlorene Srege, Bonn 1995; UttertanngJe pobtedg
(tlum. z niem.), Moskwa 1999.
Mellenthin F.W. von., Parwer Battles 1939-1945: a sbldg oJ the em-
pbgment oJ armow in the SecondWorll,War, Londyn 1955.
Middeldorf E., 'Taktyka w kampanii ros5{skiej", Warszawa 1961.
Mriller-Hillebrand B., Das Heer 1939-1945, t. L/3, FYankfurt/M.
1954-1956; Suctaputnąja armija Giermanii 1933-1945 (tłum.
z niem.), Moskwa 1956-1958.
Picker G., Tnstol'ngje razgouory Gitliera (tlum. z niem.), Smole sk
1993.
Pietrow N., Sorokin K., Kfo ru]<otuodił NKWD 1934-194I, Moskwa
1999.
Proektor D., wojnąu DLDropE, Moskwa 1963.
317
WIKTOR SI'WOROW żUKow - cIDŃ zwrclĘtTll'A
Reinhardt K., Die Wende uor Moskau- 1978. Nalcrrn t t nle . u ąJ l1|J, Male f lafu aou E aza zal il a u)u e e rą Llo rttleotlodarl.
Ribbentrop |- von, MEżluLondonomiMosktooj, Moskwa 1996. czcll)o sosląluą RKl01 23.3l rllelcabrta lp4o, Moekwe l99R'
Rokossowski K.' 'żbheierski obowiązek", Warszawa 1973 oktJabr'skll pleltttlll (,'l( I(PSS, Slbnogą|ltveak|l łiltT lpl' Mogkwa l9ll7,
Rosenberg A, Zulłuddleg eirwr deutscten Aus senpotilik, Monachium ordlena lanbvl Moskor usle|/ tuq/c'l'lg/ oltrrp, Mrllkwa l fłBB'
1927. XwI sJezd' partlL stl|nogrą|bzeslelJ olczlel, Morlrwa l0B4,
Ruge F., Wojnana.morie 1939-1945, Moskwa 1957. Scr,b szcze nll a Sorł{elskotuo I4[o r mbluro, M ockwa Lg 46 - 47 .
Rybin A., stalin i Żukow, Moskwa 1994. Sowierszenno sekrtetnol Tol'ko dlJa komandotuąnla' Moskwa l967,
Samsonow A,, Znat'ipomntt', Moskwa 1989. SowietskĘa woJennąJa enclkłopledlJa' t. l -8' Moskwa I 976- r 980.
Sandałow L., BojewgJe dleJstwlja wojsk 4. Armii Zapodltotuo fionta u SSSR-Giarmanuą. 1939- 1 94-l, red. J. Fltetusą1rnsktJ, Nowy Jork 1983.
noczalnyj pie{ad WleltkoJ Otieczie sht iennoj WoJnA, Moskwa 1 96 1. Wojerutgje parady naKrasftoj płDszczoĄt, Moskwa 1980.
Sandalow L., PierieŻgtaje' Moskwa 1966. WozdttszttaJa moszcz rodiny, Moskwa I 988.
SandałowL-'TrudlqjerubieŻy, Moskwa 1965. i
"WII Zjazd Komunistycznej Partii
(bolszewik w) Rosji. Marzec 1919.
Sandalow L., Na moskoulskomnaprauslienĄ Moslnva 197o. ProtokoĘ"' Warszawa 1966.
Smirnow N., wpbt' do LDa sszej rniery' Moslnłla 1 997.
Sokołow B., Nieizwiesttluj Żukotls: portrietbiez r'tetlszg, Mi sk 2ooo. i Pisma i pertodykt
Soloniewicz |., NarodnĄamonarchiju Minsk 1997. 'i .Biulietien' oppozicji', Paryż-Berlin-Zurych-Nowy Jork' 1929- 194 I.
SołoniewiczI.,,,RosJawobozachkoncentracyJnych",t. l/2,Warszawa l
"22",
Tel Awiw.
r990. .Czas", Minsk.
Stefanowskij P., Trrbtą nieulDiestnach, Moskwa 1968. ,,Izwiestij a", Moskwa.
Szaposznikow B.'',Wspomnienia. Rozważarria teoretyczne'', Warszawa 'Krasnaj a zuiezda", Moskwa.
r976. ,,Litieraturnaj a Eazieta", Moskwa.
Triandafiłłow W., Charaktter opieracgj sowriemienngch armlj, Moskwa ,,Magazin", Moskwa.
1929. "MoskowskiJe nowostl", Moskwa.
Triandafiłłow W., Rozmc'ch opieffaąj solDriemieĄnach. annlj' Moskwa- -Moskowskij komsomoliec", Moskwa.
-lrningrad 1926. .Nasz sowrierniennlk", Moskwa.
Ustinow D., Wo iąja pobiedg. ZĄpiski nnrkomo. lu,oon!ż.enlią Moskwa .Niezawisimaj a Eazleta", Mo skwa.
1988. -Niezawisimost"', Moskwa.
żukow G.' ',Wspomnienia i refleksje", Warszawa 1970. ,,NiezawisimoJe wojennoJe obozrlenle", Moskwa.
i nowieJszaja lstorla", Moskwa.
"Nowaja
Prace zbiorowe "Nowoje
Russkoje Słowo'', Nowy Jork.
7947 god, Moskwa 1998 ,,Ogoniok", Moskwa.
Bojetuoj put' SousletskolDo UojennD-fl1arskotuo ;fłota. Moskwa 1968' 'kawda", Moskwa.
s. 537. ,,Rodina", Moskwa.
BrźćlsholtdAmer'tcąnTanks o-f World' WarII' Norły Jork 1969. .Rossij skaj a gaziet^", Moskwa.
Enryclopedia oJ GermanTattks of WorldWar Two, londyn 1978. .Rossijskoje wozroźdienie'', Moskwa.
The Fata7Decisiotls, Londgn 1956; (tłum. z niem.) Rokouuje rieszeftlią .Russkaj a mysl'"' Paryż.
Moskwa 1958. .Wiesti", Moskwa.
Gototlsił li Stalin nashpatte'bt4ju uojrur protitu Gttliera?, red. W. Nie- .Wojenno-istoriczeskij żrrrnał",Moskwa.
wieżyn' Moskwa 1995. ,,Wojenn11'e archiwy Rossii", Moskwa.
,,Historia Drugiej Wojny Światowej 1939-145", t' I/I2, Warszawa 'Woprosy istoril", Moskwa.
r964-1967. 'Wriemia", Moskwa.
,,Historia Wielkiej Wojny Narodowej Zwiaz.lst Radziecktego 1941- I945", ,,Znarnja", Moskwa.
t. 1/6, Warszawa 1976-1985.
IstoĘa nrsskoj wojernoj mysli' Moskwa 1980. Zbiory archlwalne
Kottsbllcłor boj euy ch maszAn, kningrad I 988. Archiwum Prezydenta Federacji RosyjskieJ
Krasnoalamiorul4l baĘ skli fut u bih e za laningrod" Moskwa I 973. Centralne Archiwum Mnisterstwa Obrony ZSRR
Marszałżfukow. Kakinmg jeuo pomnin- Moskura 1988. Rossskie Panstwowe Archiwum Wojsko_wości
Marszafu bu:ietslanuo bJuzn, Moskwa I 996.

318