Plan Opracowania

1. Drgania
a) harmoniczne
— okres i częstotliwość
— amplituda
— położenie
— prędkość
— przyspieszenie
— energia
b) tłumione
— równanie ruchu
— dobroć układu
c) wymuszone
d) rezonans mechaniczny
2. Ruch falowy
a) definicja
b) rodzaje fal
c) Warunki konieczne istnienia fal
d) Wielkości opisujące zjawisko fal
4. Źródła
1. Drgania
a) harmoniczne
Dwa istotne pojęcia opisujące drgania:
OKRES — czas wykonania jednego pełnego drgania(lub czas trwania
jakiegoś zdarzenia, które może się powtarzać). oznaczenie:T ;
jednostka [s]
CZĘSTOTLIWOŚĆ — liczba zdarzeń na jednostkę czasu, dla ruchu
periodycznego częstotliwość to liczba drgań (oscylacji) w jednostce
czasu. oznaczenie: f ; jednostka [1/s]=[Hz]
1
f=
T

Ruch harmoniczny — powszechny ruch periodyczny (okresowy), w

którym przyspieszenie układu(oraz siła wypadkowa)jest
proporcjonalne do przemieszczenia i skierowane w kierunku
położenia równowagi; przykładem układu wykonujący taki właśnie
ruch jest oscylator harmoniczny (np. klocek przyczepiony do
nieważkiej sprężyny poruszający się po powierzchni bez tarcia)
W takim przypadku drgania są wykonywane wokół położenia
równowagi, a siła wypadkowa jest równa sile wywieranej przez
sprężynę i opisywana jest wzorem: F s=−kx
gdzie: k — stała sprężystości, x — przemieszczenie
Siła ta spełnia prawo Hooke’a (o odkształceniach) oraz nie mamy do
czynienia w układzie z siłami niezachowawczymi nie zachodzi
tłumienie, czyli spowalnianie ruchu spowodowane właśnie siłami
takimi jak tarcie.
Amplituda — maksymalne przemieszczenie względem położenia
równowagi. Oznaczenie: A ; jednostka (w przypadku oscylatora)
np. [m]
czynnikiem wpływającym na okres i częstotliwość drgań jest stala
sprężystości układu oraz jego masa, ponieważ ma=−kx
Położenie klocka jako funkcja czasu takich drgań jest opisywane
wzorem:

x ( t )= A cos ( 2Tπ t )= A cos ( ωt )

Przy przesunięciu klocka do położenia w odległości A w prawo lub
lewo od położenia równowagi, wykonujemy pracę , gdy puszczamy
ciało, porusza się ono między + A a − A (oscyluje wokół położenia
równowagi w odległości Aw płaszczyźnie poziomej) z okresem drgań
równym T . Jest to funkcja cosinus (choć może być również sinus),
więc powtarza się ona co 2 π .
Trzeba uwzględnić również przesunięcie zwane fazowym i oznaczane
Φ . [ x ( t )= A cos ( ωt+ Φ ) ]

Prędkość masy na sprężynie to pochodna położenia po czasie.

d
v ( t )= A cos ( ωt +Φ )=− A ωsin ( ωt +Φ )
dt

Wiadomo, że funkcja okresowa mieści się w zakresie <-1,1> zatem

iloczyn maksymalnego przesunięcia i prędkości kątowej to prędkość
maksymalna.
v ( t )=−v max sin ( ωt +Φ )

Prędkość ciała w każdym położeniu ruchu harmonicznego (z energii):

√
|v|= k ( A 2−x 2 )
m
Przyspieszenie to pochodna prędkości po czasie (z przyspieszeniem
maksymalnym jest analogiczniea max= A ω2 ¿ :
2
a ( t )=− A ω cos ( ωt+ Φ )=−amax cos ( ωt+Φ )

Energia potencjalna takiego układu, to energia zmagazynowana w

ściśniętej bądź rozciągniętej sprężynie (gdy siła F x =−kxpowodująca
odkształcenie działa równolegle do osi ruchu):

[ ] [ ]
xk xk xk
−1 2 1 1
W =∫ F x ⅆx ∫ −kxⅆx = k x =− k x2k − k x 2p
x p x p
2 x 2 p
2

x k— położenie początkowe
x p— położenie końcowe
Gdy położenie początkowe bądź końcowe jest równe zeru a
przesunięcie równe x, wzór wygląda następująco:
1 2
E= k x
2

W położeniu równowagi energia kinetyczna jest najwyższa i wynosi:

1 2 1 2 2 1 2
E= m v = m A ω = k A
2 2 2

Energia całkowita jest równa sumie energii potencjalnej i kinetycznej:

1 2 1 2 1 2
Ecałkowita = k x + m v = k A
2 2 2

b) tłumione
Prostym przypadkiem drgań tłumionych są takie drgania, w których
siła tłumiąca ruch jest wprost proporcjonalna do prędkości ruchu v
ciała drgającego.
F z =−k ⋅ x−b ⋅ x

Równanie ruchu:
b k
m ẍ =−kx−r ⋅ ẋ ⇒ ẍ+ ẋ + x=0
m m
Gdzie ẋ —pierwsza pochodna położenia, ẍ — druga pochodna
położenia
b 2 k
Przy czym traktujemy 2m jako współczynnik tłumienia β , a ω 0= m .

W przypadku słabego tłumienia ( β <ω 0) położenie jest opisywane za

pomocą równania sinusoidy gasnącej:
− βt
x ( t )= A 0 ⅇ sin ( ωt+ φ )

Wiadomo, że częstość kołowa dla drgań tłumionych wynosi:

√ ( )
2
b
ω= ω20− =√ ω20 −β 2
2m
2π
A okres (ze wzoru ω= T ¿ :
2π
T=
√ ω −β 2
0
2

Dobroć układu drgającego to wielkość bezwymiarowa

charakteryzująca drgające układy mechaniczne, akustyczne lub
elektryczne; oznaczana jako Q ,jest proporcjonalna do stosunku
energii magazynowanej w układzie przy rezonansie, do energii
traconej w ciągu jednego okresu drgań
E zgromadzona
Q=2 π
Etracona

Dobroć układu słabo tłumionego określa wzór:

E(t ) 2π 1 1
Q=2 π = =ω
E ( t )−E( t+T ) T 2 β 2β

c) wymuszone
są to drgania spowodowane siłą zewnętrzną wymuszającą o
odpowiedniej amplitudzie f 0 i częstości ωopisywaną wzorem:
F z =−kx−r ⋅ ẋ + f 0 cos ( ωt )

Równanie ruchu:
 b k
ẍ + ẋ + x=f 0 cos ( ωt )
m m
x ( t )= A ( f 0 , m, β ,ω 0 , ω ) ⋅ cos ( ωt−φ )

d) rezonans mechaniczny
Rezonans polega na przekazywaniu energii drgań od jednego ciała do
drugiego a jego warunkiem jest równość okresów drgań własnych ciał
rezonujących.
Rezonans parametryczny polega na wzbudzeniu niestabilności układu
drgającego i wzroście amplitudy jego drgań w wyniku okresowej
zmiany parametrów tego układu, a nie w wyniku działającej
zewnętrznej siły okresowej (jak w przypadku zwykłego rezonansu)
Zjawisko występowania rezonansu może być często niekorzystne.
2. Ruch falowy
a) definicja
Pojęcie fala oznacza zaburzenie, które rozchodzi się od miejsca, w
którym powstało.
b) rodzaje fal
Wyróżnia się trzy podstawowe typy fal:
 Mechaniczne (akustyczne, powierzchniowe, uderzeniowe)
 Elektromagnetyczne
 Fale materii

c) Warunki konieczne istnienia fal

— ośrodek sprężysty
— źródło energii
d) Wielkości opisujące zjawisko fal
okres i częstotliwość
Okres to czas potrzebny na wykonanie jednego pełnego ruchu
drgającego w górę i w dół.
Częstotliwość fali to liczba fal przebiegających przez dowolny punkt w
jednostce czasu.
długość
Długość fali mierzy się pomiędzy dwoma podobnymi punktami
ośrodka o tej samej wysokości i wychyleniu.
Oznaczenie: λ
amplituda fali
Oznaczana A jest maksymalnym wychyleniem ośrodka z położenia
równowagi.
prędkość
λ
v= =fλ
T

Zależność ta jest prawdziwa dla wszystkich typów fal. Dla fal na

wodzie v jest prędkością rozchodzenia się fali powierzchniowej, dla
dźwięku v – jest prędkością dźwięku, a dla światła widzialnego –
prędkością światła.
e) fala poprzeczna i podłużna
W przypadku fal poprzecznych ośrodek drga w płaszczyźnie
prostopadłej do kierunku rozchodzenia się fali.
W przypadku fali podłużnej ośrodek drga w kierunku równoległym do
kierunku rozchodzenia się fali.
e) równanie fali monochromatycznej

y ( x ) =A sin ( 2λπ x )
Uzależniając położenie od czasu mamy równanie:
 y ( x , t )= A sin ( 2λπ (x−vt))
2π
Liczba falowa to wielkość określana jako k oraz definiowana przez λ

Jej jednostką jest odwrotność metra.