1890 – 1900
Burlesque it!
Tegen 1880 had de industriële revolutie ook het eens
plattelandse Amerika veranderd. De helft van de
Amerikaanse bevolking had zich verzameld in steden.
De banen die ze daar hadden gaven hen twee dingen
die ze op de boerderij niet hadden gehad: een klein
beetje extra geld en meer vrije tijd. Veel van deze
mensen waren met zekere regelmaat op zoek naar
goedkoop entertainment. De meeste
variétévoorstellingen waren te ruw voor de dames,
opera was voor de rijken en Broadwayshows kon men
niet elke week bezoeken omdat ze vaak lange tijd
hetzelfde waren. In een tijd waarin platenspelers, films,
radio of televisie nog niet bestonden was er iets anders
nodig dat deze leegte kon vullen. Dit kwam in de vorm
van Vaudeville en Burlesque.
De jaren 1890 werden, vanwege de vele succesvolle
niemendalletjes in de theaters, ook wel de "Gay
Nineties" genoemd. In die jaren lag het drukste
Geluidsfragment:
"Reuben, Reuben" (A Trip To Chinatown)
"The Bowery" (A Trip To Chinatown)
Reuben, Reuben
Percy Gaunt / C. H. Hoyt
A Trip To Chinatown 1891
Reuben, Reuben, I've a notion,
If the men were sent away
Far beyond the stormy ocean,
Female hearts would all be gay
Cynthia, Cynthia, I've been thinking,
If the men should take that trip,
All the women in creation
Right away would take that ship.
Reuben, Reuben, I've been thinking,
What a strange thing it would be
If the streams of drinking water
All turn salty as the sea.
Cynthia, Cynthia, I've been thinking,
You can safely take my word,
More than half the population
Wouldn't know it had occured.
Reuben, Reuben, I've been thinking,
Will you tell me where or when
Women will be forced to stop
This doing things just like the men.
Cynthia, Cynthia, I've been thinking,
And can answer with dispatch,
She must cease her mannish methods
When she comes to strike the match.
Reuben, Reuben, I've been thinking,
© Jeroen van Delft 2005
gedeelte van Broadway nog tussen huisnummer 1 en de
kruising met Park Row. Tegen 1900 waren er weer
veel nieuwe theaters bijgekomen, waardoor het
theaterdistrict uitgesmeerd werd van 13th Street tot aan
45th Street, eindigend in het hart van Longacre Square.
De meest succesvolle Broadwayshow van deze periode
was A Trip To Chinatown (1891), het verhaal waarin
een weduwe verschillende koppels naar een restaurant
meeneemt, alwaar alerlei verwikkelingen leidden tot
een overwinning van de liefde. Er kwamen meerdere
componisten aan te pas maar uiteindelijk zouden drie
van haar songs onsterfelijk worden: "Reuben, Reuben",
"The Bowery" en "After the Ball". In de invloedrijke
musical Show Boat zou "After the Ball" worden
gebruikt om de sfeer van de jaren 1890 weer te geven.
A Trip To Chinatown toerde vele jaren door de VS en
het record aantal voorstellingen van de eerste run zou
pas in de jaren 1920 worden geëvenaard.
Why do people risk their gold
Betting on the wicked races,
Knowing they are bought and sold?
Cynthia, Cynthia, I've been thinking,
That is where the laugh comes in.
Each man thinks that he has fixed it
So the horse he backs will win.
The Bowery
Percy Gaunt / C. H. Hoyt
A Trip To Chinatown 1891
Oh, the night that I struck New York
I went out for a quiet walk
Folks who are 'on to' the city say
Better by far that I took Broadway
But I was out to enjoy the sights
There was the Bow'ry ablaze with lights
I had one of the devil's own nights
I'll never go there anymore
The Bow'ry, the Bow'ry
They say such things
And they do strange things
On the Bow'ry, the Bow'ry
I'll never go there anymore
I had walk'd but a block or two
When up came a fellow and me he knew
Then a policeman came walking by
Chased him away, and I asked him why
"Wasn't he pulling your leg?" Said he
Said I "He never laid hands on me"
"Get off the Bow'ry, you Yep!" said he
1
I'll never go there anymore
I went into a barber shop
He talked 'till I thought he'd never stop
I, cut it short, he misunderstood
Clipp'd down my hair just as close as he could
He shaved with a razor that scratch'd like a pin
Took off my whiskers and most of my chin
That was the worst scrape I'd ever been in
I'll never go there anymore
Burlesque
Een rechtbankscène. De acteurs zien eruit alsof ze er
niet in thuishoren. De rechtszaak begint. Nonsens
alom. Plotseling begint de rechter met een rietje erwtjes
te schieten naar de leden van de jury. Verwarring. De
rechter geeft een grote reactie: "Orde in de zaal! Orde
in de zaal!" Is er orde? Nee. De rechter heeft zichzelf
met zijn hamer een klap op zijn kop gegeven. Hij komt
weer bij. De zaak wordt voortgezet. Een getuige. Een
vrouw. Voluptueus. Een goed opgebouwd verhaal
ontspint zich. Uitspraken met een dubbele bodem gaan
over en weer. Plotseling: een onverwachte wending.
Opnieuw verwarring. Slapstick. Uiteindelijk: totale
chaos. De scène eindigt. Het publiek juicht. Dat was
low-comedy Burlesque.
Letterlijk betekent het woord Burlesque zoveel als
opleuking, iets leuker maken dan het is. De oude
Burlesque was een vorm van variététheater met een
structuur van drie akten waarin in de eerste en de
laatste akte een burletta (kleine Burlesque) werd
gedaan, met een olio als tweede akte.
Later kwamen er ook avondvullende Burlesque
musicals die de draak staken met bekende theaterhits of
recente gebeurtenissen. Voorbeelden hiervan zijn
Burlesques van stukken van Shakespeare als Much Ado
About A Merchant Of Venice of van het Gilbert en
Sullivan succes The Mick Hair-Do.
De Amerikaanse Burlesque evolueerde uit de Engelse
Burlesque, parodistische eenakters waarin met
rijmende coupletten dialogen werden gemaakt die bol
stonden van op elkaar volgende grappen. Al in 1773
speelde er een Engelse Burlesque, Midas, in het John
Street Theater in New York. De Amerikaanse
producenten hadden de wijsheid om voor het lokale
publiek de coupletten te laten vallen en de satire te
behouden. Langzaam liet Burlesque zijn formele
Europese gedaante varen en kwam er een lossere, meer
comfortabele vorm voor in de plaats. Er werd in de
nieuwe vorm veel nadruk gelegd op improvisatie, meer
dan op eenheid van karakter, plot of dialoog. Tel
daarbij de nieuwe mode voor het visueel spectaculaire
en extravagante op en een nieuwe stijl was geboren.
Weber en Fields, Lillian Russell
Er kleefde geen subtiliteit aan de humor van komieken
Joe Weber (1867-1942) en Lew Fields (1867-1941).
Weber speelde de korte, hoogdravende Mike en Fields
de lange pestkop Meyer. Ze droegen opgeplakte
© Jeroen van Delft 2005
I struck a place that they called a 'dive'
I was in luck to get out alive
When the policeman heard of my woes
Saw my black eye and my battered nose
"You've been held up!" said the 'copper' fly
"No, sir! But I've been knock'd down! said I
Then he laughed, tho' I couldn't see why
I'll never go there anymore.
Burlesque stond meestal voor een muzikaal sex-en-
comedy entertainment, terwijl Extravaganza en Specta-
cle de satire meestal vervingen door ongelooflijke
visuele effecten. Het was niet ongewoon dat alle drie
de termen tegelijkertijd gebruikt werden om een show
aan te prijzen.
Speciale for men only-voorstellingen begonnen rond
1868. Ze hadden dezelfde structuur van drie akten als
de Minstrel show maar met één grote vernieuwing: een
extra finale met de naam Extra Added Attraction. In dit
gedeelte kwamen in de shows van meer bedenkelijke
reputatie de hootchie-kootchie-dansers aan bod. Meer
conservatieve theatermanagers durfden niet verder te
gaan dan bijvoorbeeld demonstraties van vechtsporten
door atletische types.
Het oude Burlesque was populair en winstgevend. In
de hoogtijdagen voor de Eerste Wereldoorlog
opereerden repertoiregezelschappen vanuit de grote
steden. Een vol seizoen betekende spelen van eind
augustus tot eind mei. De meeste Burlesquegroepen
toerden langs de theaters van twee afzonderlijke en
elkaar hevig beconcurrerende wheels, de western en de
eastern wheel. De shows die in een wheel speelden
werden altijd voor eenzelfde periode gecontracteerd.
Alle shows verhuisden dan tegelijkertijd naar een
nieuw theater, als de spaken van een wiel, vanwaar de
naam. Het ontstaan van de twee wheels verbeterde de
commerciële organisatie van de industrie aanzienlijk en
gaf de performers de zekerheid van 40 weken vast
werk per seizoen. De keerzijde was dat de
wheelmanagers controle uitoefenden op de kwaliteit en
er een standaardisering ontstond van wat het publiek te
zien kreeg. Meer eenheidsworst was het gevolg.
Vaak voelden de shows ouderwets aan, eigenlijk omdat
ze meestal ook gewoon ouderwets waren: de grappen,
de scènes, zelfs de meisjes waren oud. De industrie als
geheel deed het evenwel goed. The Brooklyn Eagle
rapporteerde in 1925 dat de eastern wheel een
gemiddelde van 1800 mensen publiek per dag in al zijn
46 theaters ontving. Dat is 80.000 per dag of 500.000
per week.
baarden, hadden rare hoedjes op en speelden met een
zwaar Duits accent, een stijl die bekend werd onder de
naam Dutch comedy. Dutch betekent hier niet
Nederlands maar is een Engelse verbastering van het
2
woord Deutsch. Het accent gaf nog een extra laag aan
de low-comedy.
Vanaf 1896 waren ze de sterren en producenten van
meer dan een dozijn Burlesquemusicals. Hun eerste
producties bestonden uit een eerste akte met daarin een
parodie op een recente Broadwayhit en een tweede akte
met daarin individuele acts. Geparodieerd worden door
Weber en Fields was zo'n goede reclame voor een
show dat producenten zowat smeekten om door hen
'behandeld' te worden. Vaste medestanders van Weber
en Fields waren mensen als Fay Templeton, Anna Held
en Marie Dressler en de meest populaire Broadwayster
van de tijd, een zingende actrice wiens naam symbool
stond voor de Broadwayglamour van de jaren 1890.
Lillian Russell
Lillian Russell stond bekend om haar knalharde hoge c,
haar ronde vormen en haar fantastische komische
timing. Het was in Vaudeville en Operette dat ze haar
naam vestigde en immens populair werd. Alle shows
die Weber en Fields samen met haar maakten waren
van het avondvullende formaat. Deze lichtvoetige hits
hadden titels als Whirl-i-gig, Twirly Whirly en Fiddle-
dee-dee.
Russell's talent en schoonheid maakten haar een grote
Striptease en verval van de Burlesque
Ondanks de aanwezigheid van vermaarde komieken
kwamen de meeste mannen in het publiek om zich te
vergapen aan de ontklede vrouwen, die telkens de
grens verlegden van wat er toelaatbaar was in het
theater. De vrouwelijke sterren waren nogal gezet in
vergelijking met wat wij vandaag de dag mooi vinden.
Ze werden exotisch aangekondigd als "Venus dancers",
"Hula-hula dancers", "Salome dancers", of "shimmy
© Jeroen van Delft 2005
beroemdheid en haar relatie met financier "Diamond"
Jim Brady nog veel meer. Zij was goed voor een
weeksalaris van $1250, een verbazingwekkend groot
bedrag voor een Broadwayperformer in die tijd. De
song die altijd met haar verbonden zal blijven is "Come
Down, Ma Evenin' Star".
Fay Templeton, Weber, Fields, Lillian Russell
Weber: "I am delightfulness to meet you!"
Fields: "Der disgust is all mine!"
Tien jaar later brachten Weber en Fields hun
partnerschap tot een eind met Hokey Pokey (1912), met
daarin veel van de oude sketches en co-sterren
waaronder Lillian Russell, die in haar laatste
Broadwayshow nog één keer haar "Come Down Ma
Evenin' Star" ten gehore bracht. Ze bleef tot 1919 in
Vaudeville optreden en velen betreurden haar dood drie
jaar later.
Lew Fields' grootste nalatenschap waren zijn twee
kinderen, boekschrijver Herb en tekst- en
boekschrijfster Dorothy, die allebei aan een aantal van
de belangrijkste Broadwayshows van de twintigste
eeuw meewerkten.
Geluidsfragment
"Come Down, Ma Evenin' Star" – Lillian Russell
Come Down, Ma evenin' Star
John Stromberg/Robert D. Smith
Twirly-Whirly 1902
Tekst
shakers". In respectabele theaters vervingen soubrettes,
lichte, jonge sopranen, de onbedekte dames. In plaats
van hootchie-kootch of shimmy zóngen de soubrettes,
speelden scènes, deden imitaties of brachten komische
sketches.
Van ongeveer 1875 tot 1925 toerden de gewaagde
Burlesques door het hele land, overal waar maar
mannen zaten te wachten op ondeugend, volwassen
3
amusement. De ondergang van Burlesque zette in rond
1910, toen de Western wheel zich toelegde op de
zogenaamde dirty shows. Het heupgewieg en
borstgedein van de Burlesquedames leidde tot hele
groepen schaars geklede meisjes en uiteindelijk was de
hele show gevuld met "bump and grind". (Bump: het
krachtig op en neer bewegen van het bekken, grind: het
ongeremd bewegen van het ontblote torso.)
Om te proberen het publiek dat ze verloren hadden aan
de sprekende film weer terug te winnen, werd in de late
jaren '20 de plaats en de naam van de eens alleen maar
ondeugende Burlesque overgenomen door de meer
ordinaire striptease. Niet dat de striptease zonder kunst
was, integendeel. Een goede stripact volgde een
vastgestelde vorm, had humor en er werd van het
publiek verwacht dat ze de stripper aanmoedigden. Het
begon meestal met een parade, waarbij de meisjes zich
gekleed in alles van een jurk en bont tot een boa
constrictor toonden aan het publiek. Dan volgde de
peel, het langzaam verwijderen van de diverse
kledingstukken. De peel werd vergezeld van veel
bumps en grinds. Het geheel werd afgesloten met de
flash waarbij de performer zich voor een miniseconde
helemaal naakt vertoonde. In de handen van een
werkelijke artieste was de striptease echt bijzonder, wat
het mogelijk maakte dat iemand als Gypsy Rose Lee
(bij ons bekend van de musical Gypsy) de overstap
Tin Pan Alley
In de tijd voordat Elvis Presley de uitvoering van een
song belangrijker maakte dan de inhoud ervan, toen de
populariteit van een song niet bepaald werd door het
aantal platen maar door het aantal stuks bladmuziek dat
ervan verkocht werd, was Tin Pan Alley de naam voor
de muziekuitgeefbusiness die op een permanente basis
componisten en tekstschrijvers in dienst hadden om
populaire liedjes te schrijven. De uitgeverijen
gebruikten uitgebreide promotiecampagnes om deze
liedjes in bladmuziekvorm met een attractieve omslag
aan de man te brengen bij het grote publiek.
Van oorsprong was Tin Pan Alley de bijnaam van een
echte straat op Manhattan, gelegen op West 28th Street
tussen Broadway en Sixth Avenue, waar veel
beginnende muziekuitgeverijen hun kantoren hadden.
Daar demonstreerden pianisten de laatste liedjes aan
het publiek en aan professionele artiesten. Als overal
tegelijk werd gespeeld leek dit geluid op
pannengerinkel, vandaar de naam Tin Pan Alley. Later
zou het een algemene naam worden voor alle
muziekuitgeverijen, ongeacht hun geografische locatie.
De manier waarop vandaag de dag met popmuziek
wordt omgegaan lijkt in niets op het begin van de
commerciële muziekbusiness aan het eind van de
negentiende eeuw en die tot het midden van de jaren
'50 zou duren. In die zeventig jaar ontwikkelde
populaire muziek zich in een vele vormen: love
ballads, tear-jerkers, cakewalks, topical songs, coon
songs, syncopated tunes, Latijns-Amerikaanse muziek,
nonsense songs, show tunes en ragtimes. De muziek
werd gepresenteerd en gepromoot in de vorm van
bladmuziek voor zangstem en piano, mede omdat aan
© Jeroen van Delft 2005
maakte van strippen naar een carrière op Broadway, in
film of televisie.
In de jaren ’20 was er nog even een hernieuwde
belangstelling voor Burlesquestukken uit de achttiende
eeuw. Maar ondanks die opleving was het genre op
sterven na dood. Het publiek van de Western wheel
loste langzaam op in het niets en toen hetzelfde patroon
zich in de Eastern wheel voordeed was het met
Burlesque als muziektheatergenre gedaan. Het
wegnemen van de comedy-peiler, zo bleek achteraf,
was een fatale vergissing. Maar niet alleen dat, de
tijden waren veranderd. De twintigste eeuw bracht een
veel vrijere seksuele moraal. Op een gegeven moment
kon men in de zomer op straat meer naakte huid zien
dan in de negentiende eeuw ooit in het theater te zien
was geweest. De Burlesquesterren werden weggekocht
door de veel lucratievere Musical Comedy. De
Broadwayrevue kreeg de smaak van het vrouwelijk
naakt te pakken en spreidde het ten toon in stijlvolle,
artistieke tableaus. Anatomische expositie werd
gewoon op het legitieme toneel.
En naast dat alles raakten de theaters vreselijk in
verval. Er werden geen nieuwe theaters meer gebouwd
en de paar overlevende theaters voldeden niet meer aan
de eisen die de Musical Comedy aan ze stelde. In het
geval van Burlesque vervielen de plaats en de kunst
ervan tegelijkertijd.
het eind van de negentiende eeuw de piano als
huisinstrument erg populair werd. Het publiek werd tot
kopen aangezet als hun favoriete performer zo'n song
opnam in zijn of haar act, eerst in het gewone theater
en in Vaudeville, toen op de plaat, later op de radio, in
films en uiteindelijk op televisie.
Vóór de jaren 1890 bestonden beroepen als componist,
tekstschrijver of zelfs uitgever niet. Dit wil niet zeggen
dat er geen populaire liedjes werden geschreven maar
dat er niemand speciaal werd ingehuurd om op
aanvraag te schrijven. Die vraag naar specifiek
materiaal kwam toen Tin Pan Alley zich al stevig
gevestigd had, van sterren die songs wilden die hun
letterlijk op het lijf waren geschreven of van uitgevers
die songs wilden hebben van het soort welke andere
uitgevers ook hadden en die goed werden verkocht.
4

Naast dat het belangrijk was dat een ster op het toneel
of op de radio een song gebruikte, werd het uitgevers al
snel duidelijk dat een mooie voorkant een grote rol
speelde in de verkoop van populaire bladmuziek. Al
vanaf het midden van de jaren 1890 werd er door de
uitgeverijen veel aandacht aan besteed. Soms werd er
een combinatie van foto en illustratie gebruikt, soms
kwam een foto van de performer op de voorkant. Dat
laatste had als neveneffect dat performers meer geneigd
waren een song langer te gebruiken en zo werden ook
de fans van die bepaalde artiest aangemoedigd die song
te kopen. Wat de motivatie ook was, tegen de
eeuwwisseling was cover art een belangrijk element
geworden in de verkoop. En elke tijd had weer zijn
eigen soort cover art, wat de bladmuziek vandaag de
dag tot een gewild verzamelobject maakt.
In die tijd was het zo dat muziekuitgeverijen geen
netwerk hadden om hun muziek te verspreiden. Men
moest dus op zoek gaan naar andere manieren om
songs aan het publiek te laten horen zodat ze de
bladmuziek zouden kopen. Promotors trokken er op uit
naar alle plaatsen waar het publiek samenkwam, zoals
bars, restaurants, bierhuizen, theaters en zelfs bordelen.
De promotors hadden dan twee soorten bladmuziek bij
zich, de soort met de mooie omslagen voor de verkoop
en de op krantenpapier gedrukte soort, de zogenaamde
professional copies, om weg te geven aan bandleiders
en zangers in de hoop dat ze de songs zouden spelen.
Innovaties en trends
Elektriciteit/elektrisch licht. Je zou kunnen zeggen
dat de twintigste eeuw begon op de openingsavond van
het nieuwgebouwde Savoy Theatre in Londen op 10
oktober 1881. Toen het van tevoren gewaarschuwde
publiek zat en zweeg liet de inventieve theatermanager
Richard D'Oyly Carte het gaslicht dimmen en bracht
langzaam de zachte gloed op van 1200 nieuw
geïnstalleerde elektrische lampen voor de ogen van het
verbaasde publiek.
Tegen de eeuwwisseling was de nieuwe uitvinding de
oceaan overgewaaid en begon het zich te verspreiden
onder de theaters van Amerika. Managers hoefden niet
langer kalkstaven te verbranden om het
spreekwoordelijke limelight te creëren. Ze waren ook
niet langer afhankelijk van pijpen vol explosief gas in
© Jeroen van Delft 2005
Later kwamen er onder de promotors steeds meer
pianisten die de muziekjes meteen konden voorspelen
aan iedereen die het maar horen wilde.
Maar hoe kreeg je de bladmuziek het hele land door,
want een distributienetwerk bestond nog niet. Dit werd
overgelaten aan handelsreizigers die soms de hele
Verenigde Staten doorkruisten met hun waar: kleding,
naaigerei, keukengerei en nog een hele hoop andere
artikelen. Ze kregen een commissie voor alle
bladmuziek die ze verkochten.
Na het Vaudevilletijdperk, toen de radio het publiek
voor zich innam, werd zendtijd een groot goed. song
pluggers, ook wel bekend als contact men,
concentreerden zich op de orkestleiders en zangers die
hun eigen programma's hadden. Bing Crosby,
bijvoorbeeld, was met zijn regelmatige verschijning op
de radio en in de bioscoop, de grootste plug die een
song kon hebben in de jaren '30. Terwijl het zeer
wenselijk was dat een song door zoveel mogelijk
verschillende artiesten werd opgenomen, was tot aan
het Presleytijdperk de belangrijkste drijfreden voor het
pluggen het verkopen van bladmuziek.
Een belangrijke factor in de ontwikkeling van Tin Pan
Alley was de explosieve groei van Vaudeville. In de
jaren 1890 werden er in het hele land in grote getale
theaters uit de grond gestampt. Ze werden allemaal van
acts voorzien door boekingsagenten die zich doorgaans
in New York bevonden. Elk jaar voor het seizoen
begon kwamen er weer honderden Vaudevilleartiesten
bij de uitgeverijen langs op zoek naar nieuwe songs om
hun act op te frissen. Voor grote sterren creëerden
componisten en tekstschrijvers speciaal materiaal voor
hun exclusief gebruik.
Pas na 1920 was de verkoop van platen zover gestegen
dat het de interesse van Tin Pan Alley opwekte. De
platenmaatschappijen hadden behoefte aan de omzet
van Tin Pan Alley en Tin Pan Alley had behoefte aan
de extra plugmogelijkheden. Maar pas na de Tweede
Wereldoorlog zou de platenindustrie de plaats in gaan
nemen van zijn voorganger en met de opkomst van de
rock 'n roll was de overname compleet. Vastgelegde
uitvoeringen waren nu het meest belangrijke aspect van
populaire muziek en niet langer de songs zelf. Ze
werden vaak ook niet meer als bladmuziek uitgegeven
houten theaters vol mensen, dé reden voor de vele
theaterbranden (en doden!) van de negentiende eeuw.
Naar het theater gaan werd niet alleen lichter maar ook
veiliger.
Nu ze niet langer meer met open vlammen moesten
werken begonnen de nieuwe lichtontwerpers te
experimenteren met het focussen en kleuren van licht.
Licht kon scènes verlichten of verduisteren. Ook de
uitvinding van plastic kleurenfilters voegde enorm veel
toe aan de expressiemogelijkheden en flexibiliteit van
lichtontwerpers.
Nog een ander punt: in 1891 werd het eerste elektrische
reklamebord ontstoken op Broadway. Tegen 1895 was
de hele straat verlicht door alle theaters die hun shows
en sterren in wit licht aankondigden. Ten tijde van de
5
eeuwwisseling was het aanzien van de straat dus
helemaal veranderd, mede omdat er zich nu veel meer
theaters op Broadway en de directe zijstraten daarvan
bevonden. Longacre Square kreeg het eerste
bewegende elektrische reklamebord. En door de
magische verlichting van de straat en het plein kreeg
Broadway de bijnaam "The Great White Way".
Girls. Op een bepaalde manier was The Girl From
Paris (1896) van Ivan Caryll en George Dance een zeer
invloedrijke show. Waarom was het invloedrijk? Het
startte de trend om musicals het woord 'girl' of 'girls' in
de titel mee te geven. Zo waren er "The Girl From" Up
There, Kay's, Dixie, Broadway, Yama, The States,
Brighton, Montmartre, Shanley's, Utah, Brazil, Home,
Child's, Cook's, Wyoming en Nantucket.
Maar er waren ook "Girls and" The Bandits, the Drum-
mer, The Gambler, The Governor, The Kaiser en The
Wizard.
"Girl" Crazy, Of Mine, Of My Dreams, Of Today, Of
Tomorrow, Over There, en The Girl Who Came To
Supper, Show Girl en The Shop Girl.
"Girls" At The Gate, At The Helm, Behind The Counter
en Behind The Gun, Against The Boys, Of America, Of
Gottenburg, Of Holland, Of Summer.
En vergeet niet "The Girl" Friend, In Pink Tights, In
State Room 'B', In The Kimono, In The Private Room,
In The Spotlight, On The Film, In The Taxi en In The
Rain.
Ragtime. Ragtimemuziek was een enorme hit vanaf
Geluidsfragment:
"The Entertainer" - fragment
"Maple Leaf Rag" - fragment
Sidney Jones
© Jeroen van Delft 2005
het moment dat Scott Joplin in 1899 zijn eerste hit de
"Maple Leaf Rag" publiceerde. En dat was opmerkelijk
omdat het populair werd ondanks dat het de eerste
Amerikaanse muzieksoort was waar je niet op kon
dansen of bij mee kon zingen. Je kon het alleen maar
spelen of er naar luisteren. Tussen 1900 en 1910
werden er zo'n 1800 ragtime's uitgegeven op
bladmuziek. Daarna werden ze nog wel geschreven
maar werd de plaats van de ragtime op de
populariteitslijst ingenomen door de ritmes van de
Dixielandmuziek uit New Orleans.
Scott Joplin, één van de zes kinderen van een muzikale
familie in Texas, schreef de "Maple Leaf Rag"
eigenlijk in 1897 maar het werd pas twee jaar later
uitgegeven. Het is de meest populaire rag ooit
geschreven, verkocht meer dan een miljoen exemplaren
van de bladmuziek en inspireerde duizenden
liedjesschrijvers van zijn tijd. Het bracht Joplin de
bijnaam koning van de ragtime. Hij schreef daarna nog
veel meer rags maar de meest bekende is toch wel "The
Entertainer" uit 1902. Scott Joplin was zwart, net zoals
vele andere ragtimeschrijvers.
De populaire ragtime vond al snel een weg naar het
muziektheater, alhoewel er nooit sprake is geweest van
musicals die helemaal in de ragtimestijl zijn
geschreven. Wel kon het bijvoorbeeld worden gebruikt
als expressie van blijdschap. De ragtime leende zich
vooral goed voor het variététheater, Vaudeville en
Burlesque.
The Geisha behoort tot de categorie stukken die in de
jaren 1890 een licht en onbezorgd alternatief vormden
voor de Comic Operas van Gilbert en Sullivan. De
componist ervan kwam uit een muzikale familie. Zijn
vader, James Sidney Jones, was een militaire
kapelmeester en dirigent en zijn jongste broer, John
Guy Sidney Jones trad als dirigent en componist in zijn
voetsporen.
6
James Sidney Jones, naar zijn vader vernoemd, werd
geboren in 1861 in Islington. In zijn kinderjaren
verhuisde hij veel tussen de militaire bases van zijn
vader. Uiteindelijk zou deze zich permanent in Leeds
vestigen en werd daar onder andere dirigent van het
Spa Orchestra in Harrogate. De jonge Sidney begon
pianolessen te geven en speelde klarinet in het orkest
van zijn vader totdat hij in 1882 een positie kreeg
aangeboden als dirigent van reizende musicalshows.
Hij deed dit negen jaar lang, ging mee naar Australië
met een tour die van het Gaiety Theatre in Londen
uitging en keerde weer terug naar de provincie voordat
hij zich in 1892 definitief in Londen zou vestigen. Hij
was nu ook begonnen met het schrijven van losse
nummers voor impresario George Edwardes. Deze zag
kennelijk wat in de jongeman en onder hem schreef
Jones zijn eerste volledige werk, A Gaiety Girl. Het
liep een mooie dertien maanden en zijn tweede werk,
An Artists Model, liep zelfs vijftien maanden. In 1896
probeerde George Edwardes voort te borduren op het
succes van Gilbert en Sullivan's The Mikado van tien
jaar eerder. Hij gaf Jones een schrijfopdracht voor een
oriëntalistische Comic Opera en het Japanse The
Geisha werd een even groot succes als zijn beroemde
voorganger.
A Gaiety Girl 1893, An Artists Model 1894, The Geisha 1896, A Greek Slave 1898, San Toy 1899, The King Of Cadonia
1908.
Geluidsfragment: ander voorbeelden zoeken
"The Amorous Goldfish" – fragment (The Geisha) eruit
"Chin Chin Chinaman" (The Geisha)
Chin Chin Chinaman
Sidney Jones / Percy Greenbank
The Geisha 1896
Chinaman no money makee
Allo lifee long!
Washee washee once me takee,
Washee washee wrong!
When me thinkee stealee collars
P’licee mannee come;
Me get finee fivee dollars,
Plenty muchee sum!
Chin Chin Chinaman
Muchee muchee sad,
Me afraid
© Jeroen van Delft 2005
The Geisha was eigenlijk meer dan een Comic Opera.
De nadruk lag op de goed in het gehoor liggende songs,
de mooie décors, kleurrijke kostuums en de dialogen
waren pittig voor die tijd. Maar het verhaal was net dat
beetje beter uitgewerkt en de score had net dat beetje
meer substantie dan de onbenullige Musical Comedies
van toen. The Geisha speelde een ongekende 760
voorstellingen in Londen. Het werd in hetzelfde theater
opgevolgd door A Greek Slave, een meer ambitieus
stuk en een verre voorloper van Stephen Sondheim's A
Funny Thing Happened On The Way To The Forum.
Maar Griekenland lag minder goed bij het publiek dan
de oriënt en in 1899 werd A Greek Slave weer
opgevolgd door nog een stuk van hetzelfde team, het
Chinese San Toy.
Na al deze successen voelde Jones zich zelfverzekerd
genoeg om de banden met Edwardes door te snijden en
voor zichzelf te beginnen. Hij deed dit vooral omdat hij
vond dat de Edwardesformule zijn hogere muzikale
ambities in de weg stonden. Zijn Comedy Opera My
Lady Molly deed het met zijn 342 voorstellingen beter
dan welk stuk van Sullivan uit de jaren 1890 dan ook.
Op zijn veertigste vond Sidney Jones zijn stijl en
muzikale streven te veel geworteld in de negentiende
eeuw om de competitie aan te gaan met de meer
moderne stijl van Lionel Monckton en Paul Rubens.
Hij schreef nog een aantal volledige werken, waarvan
The King Of Cadonia het grootste succes beleefde, en
nadat hij nog een aantal interpolated songs had
geleverd voor Paul Rubens trok hij zich terug uit de
muziekwereld en ging met pensioen.
Sidney Jones was een kieskeurig vakman, een stil maar
koppig mens. Hoewel hij geliefd was bij de orkesten
die hij dirigeerde, was hij niet iemand die van het
sociale theaterleven hield. Liever verkoos hij het uit
vissen te gaan dan een glamoureuze première te
bezoeken. Hij stierf in 1946 op de leeftijd van 84.
tekst ingevoegd
Allo trade
Wellee wellee bad!
No-ee joke
Brokee broke
Makee shuttee shop
Chin chin chinaman
Chop, chop chop!
When me gette catchee cheatee
Playing piecee card,
Chinaman they allo beatee
Kickee welly hard!
When me takee nicee placee
Makee plenty tea,
Gettee me in more disgracee,
Up they sellee me!
7
Reginald De Koven
Henry Louis Reginald De
Koven was 13 jaar oud
toen hij met zijn ouders van
Connecticut naar Engeland
verhuisde. Hij studeerde
aan het conservatorium van
Stuttgart, in Wenen, in
Frankrijk en liet zijn
zangstem scholen in Italië.
In 1882 streek De Koven
neer in Chicago waar hij
vele losse baantjes had
voordat hij naam maakte
als componist in het nieuwe
genre van de Amerikaanse
operette.
Zijn Robin Hood werd in 1890 voor het eerst door een
touring company in Chicago gepresenteerd. Hoewel de
show haastig in elkaar was gezet en maar $109,50. had
gekost, sloeg het toch aan en kreeg al snel een grotere
productie toebedeeld.
In Robin Hood zit ook De Koven's meest bekende song
"Oh Promise Me" met een tekst van Clement Scott.
Deze was in 1889 gepubliceerd als een losse song. De
producer van Robin Hood hoorde het één van de
actrices zingen in haar kleedkamer. De song werd in de
show geschreven en het was een groot succes. Andere
songs van Robin Hood zijn "Brown October Ale", "The
Tailor's Song" en "The Armorer's Song". Twee andere
showsuccessen van De Koven waren Rob Roy en The
Highwayman, terwijl zijn twintig andere stukken het
meestal niet verder brachten dan 25 tot 50
voorstellingen. Robin Hood kreeg in 1902 nog een
"musequel" met Maid Marian. Na 1891 werkte De
Koven ook als muziekrecensent.
In totaal schreef De Koven meer dan 450 composities,
waaronder ook een pianosonate, twee opera's en een
orkestsuite. Reginald De Koven stierf in 1920 op de
leeftijd van 61. Hij werd in zijn tijd aan de ene kant
beschouwd als een solide vakman van de oude stempel
en aan de andere kant als een ouderwetse en ietwat
saaie negentiende-eeuwer.

Robin Hood 1891, Rob Roy 1894, The Highwayman 1897.

Geluidsfragment:
"Song of Brown October Ale" (Robin Hood)

Song of Brown October Ale Of brown October ale.

Reginald de Koven/Harry B Smith
Robin Hood 1891
And it's will ye quaff with me,my lads,
And it's will ye quaff with me?
It is a draught of nut-brown ale
I offer unto ye.
All humming in the tankard, lads,
It cheers the heart forlorn.
Oh! Here's a friend to everyone,
'T is stout John Barleycorn.
So laugh, lads, and quaff, lads,
'T will make you stout and hale.
Through all my days I'll sing the praise
Yes, laugh, lads, and quaff, lads,
'T will make you stout and hale. Ah!
Through all my days I'll sing the praise
Of brown October ale,
Of brown October ale.
And it's will ye love me true,my lass,
And it's will ye love me true?
If not, I'll drink one flagon more,
And so farewell to you.
If Jean or Moll, or Nan or Doll,
Should make your heart to mourn,
Fill up the pail with nut-brown ale
And toast John Barleycorn.

© Jeroen van Delft 2005 8

 Scène uit Robin Hood

Farce comedies waren de mode in deze jaren. De plots waren met flauwe grappen gevuld en hadden alleen maar tot doel
om van song naar song te komen, waarbij de scores wel nieuw waren, maar door verschillende personen werden
geschreven.

© Jeroen van Delft 2005 9

VRAGEN

Wat is Tin Pan Alley?

Wat zijn de drie stadia van de Burlesque?

Beschrijf de drie stadia van de Burlesque.

Van welk genre werd de striptease een onderdeel?

Bij welk genre hoort de wheel?

Leg uit hoe een wheel werkte.

Een zeer bekend Burlesqueduo maakte gebruik van een speciale soort humor. Wie waren zij en
beschrijf de soort humor die ze gebruikten.

The Geisha en San Toy zijn musicals van…?

Waarom werd het gebruik van het woord girl of girls in de titels van musicals op een gegeven
moment zo populair denk je?

© Jeroen van Delft 2005 10