Kvantitativne metode Tjedan 2

SAŽETAK – TJEDAN 2 (Analitička metoda rješavanja MM)

1. Predavanje
1.1 Analitička metoda (ilustrirana na Primjeru 2.1)

2. Vježba
2.1 Priprema za rješavanje analitičkom metodom (postavljanje kanonskog
oblika matematičkog modela za Zadatke 2.1, 2.2 i 2.5)

1.1 Analitička metoda (ilustrirana na Primjeru 2.1)

Primjer 2.1 [iz knjige: Šimunović, Katica; Havrlišan, Sara: Primjena linearnog programiranja
u strojarstvu, Slavonski Brod: Strojarski fakultet u Slavonskom Brodu, 2019.]

a) Definirani problem s prikupljenim podacima

Za proizvodnju dva proizvoda P1 i P2 koriste se dva stroja S1 i S2. Svaki proizvod se mora
obraditi na oba stroja. Za obradu jednog proizvoda P1 na stroju S1 potrebne su 2 v. j. (v. j. –
vremenske jedinice), a na stroju S2, 10 v. j. Za obradu jednog proizvoda P2 na stroju S1
potrebno je 6 v. j., a na stroju S2, 5 v. j. Raspoloživo radno vrijeme stroja S1 je 240 v. j., a
stroja S2, 400 v. j. U odjelu prodaje poduzeća izračunato je da bi dobit po proizvodu P1 iznosila
10 n. j. (podsjetnik, n. j. – novčane jedinice), a za proizvod P2, 12 n. j. Treba odrediti optimalan
proizvodni program (koliko se može proizvesti proizvoda P1 i P2), da se postigne maksimalna
dobit (Petrić i dr., 1980.).

b) Raščlanjivanje problema i postavljanje matematičkog modela

Kako bi bilo olakšano raščlanjivanje problema, jedan od korisnih koraka je podatke o problemu
prikazati tablično. Problem ima dva proizvoda i dva stroja i za njih će podaci biti prikazani u
tablici 2.1.

Tablica 2.1 Sažet prikaz problema – Primjer 2.1

Vrijeme obrade, v. j./kom. Proizvod P1 Proizvod P2 Raspoloživo vrijeme, v. j.

Stroj S1 2 6 240
Stroj S2 10 5 400
Dobit, n. j./kom. 10 12

Nakon ovog koraka, slijedi raščlanjivanje definiranog problema, postavljanjem pitanja koja će
olakšati postavljanje matematičkog modela.

Stranica 1 od 6
 Kvantitativne metode Tjedan 2

1. O čemu se odlučuje (varijable)?

Treba izračunati koliko se može proizvesti proizvoda P1 i P2. Dakle strukturne (stvarne, realne)
varijable mogu se nazvati P1 i P2.

2. Što je cilj (funkcija cilja)?

U ovom problemu cilj je ostvariti maksimalnu dobit. Ako je cilj maksimalna dobit, koeficijenti
koji će se nalaziti uz varijable P1 i P2 u funkciji cilja, će biti izračunate jedinične dobiti za svaki
proizvod, a to su za proizvod P1, 10 n. j./kom., a za proizvod P2, 12 n. j./kom. Stoga će funkcija
cilja biti sljedeća:

 n. j.   n. j. 
FC = 10    P1 (kom.) + 12    P2 (kom.) → (n. j.) → max
 kom.   kom. 

ili

FC = 10  P1 + 12  P2 → (n. j.) → max

3. Što ograničava (ograničenja)?

Kapaciteti strojeva S1 i S2 predstavljaju ograničenja. Stroj S1 je raspoloživ maksimalno 240

v. j., dok je stroj S2 maksimalno raspoloživ 400 v. j. S desne strane nejednadžbe ograničenja će
stoga biti: ≤ 240 v. j. za stroj S1, a za stroj S2, ≤ 400 v. j. Lijeva strana za oba ograničenja ovisit
će o dvije varijable P1 i P2, koje imaju jedinicu mjere (kom.). Da bi lijeva i desna strana
ograničenja imale iste jedinice mjere, koeficijenti aij uz varijable u ograničenjima, moraju imati
jedinicu mjere (v. j./kom.), a to su zapravo normativi izrade, tj. koliko je potrebno vremenskih
jedinica da se određeni proizvod obradi na strojevima S1 i S2. Nakon ovoga mogu se napisati
sljedeća ograničenja:

 v. j.   v. j. 
Stroj S1: 2    P1 (kom.) + 6    P2 (kom.)  240 v. j.
 kom.   kom. 
 v. j.   v. j. 
Stroj S2: 10    P1 (kom.) + 5    P2 (kom.)  400 v. j.
 kom.   kom. 

Nakon raščlanjivanja problema prikazan je matematički model.

c) Matematički model

Funkcija cilja:

FC = 10  P1 + 12  P2 → (n. j. ) → max

Stranica 2 od 6
 Kvantitativne metode Tjedan 2

Ograničenja:

Stroj S1: 2  P1 + 6  P 2  240 v. j.

Stroj S2: 10  P1 + 5  P2  400 v. j.

Uvjeti nenegativnosti:

P1, P 2  0

Kako bi se moglo dobiti optimalno rješenje analitičkom metodom, matematički model treba
pretvoriti u kanonski oblik, dodavanjem dopunskih varijabla, koje su označene s y.

Matematički model Kanonski oblik matematičkog modela

Funkcija cilja: Funkcija cilja:

FC = 10  P1 + 12  P2 → max FC = 10  P1 + 12  P2 + 0  ( y1 + y2 ) → max

Ograničenja: Ograničenja:

2  P1 + 6  P 2  240 2  P1 + 6  P2 + y1 = 240
10  P1 + 5  P 2  400 10  P1 + 5  P2 + y2 = 400

Uvjeti nenegativnosti: Uvjeti nenegativnosti:

P1, P 2  0 P1, P 2, y1 , y2  0

Dopunske varijable y1 i y2 imaju tehnološko, procesno značenje neiskorištenja ukupnog

raspoloživog vremena strojeva S1 i S2, odnosno predstavljaju njihovo slobodno (neutrošeno)
vrijeme. Vrijednost dopunskih varijabla znači koliko manje strojevi rade od maksimalnog
raspoloživog vremena. U engleskom jeziku, ova vrsta dopunskih varijabla se naziva slack
variable (manjak). Ukoliko su im vrijednosti 0, tada su strojevi 100% iskorišteni (zauzeti).
Kako dopunske varijable ne pridonose smanjenju niti povećanju funkcije cilja, ispred njih se
nalazi koeficijent 0 u funkciji cilja.
Kanonski oblik modela je sada nehomogeni sustav od dvije jednadžbe s četiri varijable, koji se
može riješiti da se bilo koje dvije varijable postave na nulu i sustav onda riješi za preostale dvije
varijable. Tako se dobiju osnovna rješenja kojih, prema izrazu 2.1 ima šest:

(n + m)! = (2 + 2)! = 4!
=
4  3  2 1
= 6.
n!m! 2!2! 2!2! 2 1 2 1

Sva osnovna rješenja su prikazana u tablici 2.2.

Stranica 3 od 6
 Kvantitativne metode Tjedan 2

Tablica 2.2 Osnovna rješenja – Primjer 2.1

R. br. P1 P2 y1 y2 FC
1 0 0 240 400 0
2 0 40 0 200 480
3 0 80 –240 0 -
4 120 0 0 –800 -
5 40 0 160 0 400
6 24 32 0 0 624

Podaci u tablici 2.2 dobiveni su kako slijedi.

Redni broj 1:

-za P1 = 0 i P2 = 0, slijedi:
2  P1 + 6  P2 + y1 = 240 → y1 = 240 − 2  P1 − 6  P2 = 240 − 2  0 − 6  0 = 240
10  P1 + 5  P2 + y2 = 400 → y2 = 400 − 10  P1 − 5  P2 = 400 − 10  0 − 5  0 = 400
FC = 10  P1 + 12  P2 + 0  ( y1 + y2 ) = 10  0 + 12  0 + 0  (240 + 400 ) = 0
Ovo je slučaj kada ne postoji proizvodnja (P1 = 0 i P2 = 0) i dopunske varijable y1 i y2 imaju
maksimalne vrijednosti (strojevi nisu uopće zauzeti; y1 = 240 i y2 = 400) te i ne postoji dobit
(FC = 0).

Redni broj 2:

- za P1 = 0 i y1 = 0, slijedi:
240
2  P1 + 6  P2 + y1 = 240 → 6  P2 = 240 − 2  P1 − y1 = 240 − 2  0 − 0 = 240 → P2 = = 40
6
10  P1 + 5  P2 + y2 = 400 → y2 = 400 − 10  P1 − 5  P2 = 400 − 10  0 − 5  40 = 200
FC = 10  P1 + 12  P2 + 0  ( y1 + y2 ) = 10  0 + 12  40 + 0  (0 + 200 ) = 480
Uz maksimalno zauzeće stroja S1 (y1 = 0) i kada se još ne ostvaruje proizvodnja proizvoda P1
(P1 = 0), moguće bi bilo obraditi 40 kom. proizvoda P2 (P2 = 40); stroju S2 ostalo bi još
slobodno 200 v. j. (y2 = 200), a dobit bi iznosila 480 n. j. (FC = 480).

Redni broj 3:

- za P1 = 0 i y2 = 0, slijedi:
400
10  P1 + 5  P2 + y2 = 400 → 5  P2 = 400 − 10  P1 − y2 = 400 − 10  0 − 0 = 400 → P2 = = 80
5
2  P1 + 6  P2 + y1 = 240 → y1 = 240 − 2  P1 − 6  P2 = 240 − 2  0 − 6  80 = −240
Uz maksimalno zauzeće stroja S2 (y2 = 0) i kada se još ne ostvaruje proizvodnja proizvoda P1
(P1 = 0), moguće bi bilo obraditi 80 kom. proizvoda P2 (P2 = 80) na stroju S2; međutim stroju
Stranica 4 od 6
 Kvantitativne metode Tjedan 2

S1 bi, za obradu 80 kom. proizvoda P2 nedostajalo 240 v. j. (y1 = –240) te je to osnovno

nemoguće rješenje.

Redni broj 4:

- za P2 = 0 i y1 = 0, slijedi:
240
2  P1 + 6  P2 + y1 = 240 → 2  P1 = 240 − 6  P2 − y1 = 240 − 6  0 − 0 = 240 → P1 = = 120
2
10  P1 + 5  P2 + y2 = 400 → y2 = 400 − 10 120 − 5  0 = 400 − 1200 = −800
Ovo osnovno rješenje je nemoguće kao i prethodno, zato što prema uvjetima nenegativnosti,
varijable ne mogu biti negativne vrijednosti (y2 = –800). Ako se promatra tehnološki (procesno),
stroj S2 ne može biti neiskorišten –800 v. j., odnosno stroju S2 bi za obradu 120 kom. proizvoda
P1 (P1 = 120) nedostajalo 800 v. j. (raspoloživ je 400 v. j., a za obradu 120 kom. proizvoda P1,
tome stroju bi trebalo 10 . 120 = 1200 v. j.).

Redni broj 5:

- za P2 = 0 i y2 = 0, slijedi:
400
10  P1 + 5  P2 + y2 = 400 → 10  P1 = 400 − 5  P2 − y2 = 400 − 5  0 − 0 = 400 → P1 = = 40
10
2  P1 + 6  P2 + y1 = 240 → y1 = 240 − 2  P1 − 6  P2 = 240 − 2  40 − 6  0 = 240 − 80 = 160
FC = 10  P1 + 12  P2 + 0  ( y1 + y2 ) = 10  40 + 12  0 + 0  (160 + 0) = 400
Bez obrade proizvoda P2 (P2 = 0) i uz maksimalno zauzeće stroja S2 (y2 = 0), bilo bi moguće
obraditi 40 kom. proizvoda P1 (P1 = 40); pri tome bi stroju S1 još ostalo slobodno (nezauzeto)
160 v. j. (y1 = 160). Uz ovakvu proizvodnju, dobit bi iznosila 400 n. j. (FC = 400), što je manje
nego za osnovno moguće rješenje pod rednim brojem 2.

Redni broj 6:

-za y1 = 0 i y2 = 0, slijedi rješavanje sustava dvije jednadžbe s dvije varijable:

240 − 6  P2
2  P1 + 6  P2 + y1 = 240 → 2  P1 + 6  P2 = 240 → P1 =
2
240 − 6  P2
10  P1 + 5  P2 + y2 = 400 → 10  P1 + 5  P2 = 400 → 10  + 5  P2 =
2
800
= 400 → 1200 − 25  P2 = 400 → 25  P2 = 1200 − 400 = 800 → P2 = = 32
25
240 − 6  P2 240 − 6  32
P1 = = = 24
2 2
FC = 10  P1 + 12  P2 + 0  ( y1 + y2 ) = 10  24 + 12  32 + 0  (0 + 0) = 624

Stranica 5 od 6
 Kvantitativne metode Tjedan 2

Za slučaj kada su oba stroja maksimalno zauzeta (y1 = 0 i y2 = 0), rješenjem sustava dvije
jednadžbe s dvije varijable, dobije se da se može obraditi 24 kom. proizvoda P1 (P1 = 24) i 32
kom. proizvoda P2 (P2 = 32) te postići najveća dobit od 624 n. j. (FC = 624).

Dakle, od ovih šest izračunatih osnovnih rješenja, dva su nemoguća (rješenja pod rednim
brojevima 3 i 4, tablica 2.2) jer se dobiju negativne vrijednosti za dopunske varijable. Preostala
četiri osnovna rješenja su moguća (osnovna moguća rješenja) jer zadovoljavaju oba
ograničenja. Samo jedno rješenje od četiri osnovna moguća je optimalno i to ono koje daje
najveću vrijednost funkcije cilja. To je rješenje u šestom retku tablice 2.2, koje iznosi:

P1 = 24 kom. – broj proizvoda P1

P2 = 32 kom. – broj proizvoda P2
y1 = 0 v. j.
y2 = 0 v. j.
FC = 624 n. j. – maksimalna dobit.

Za optimalno rješenje, dopunske varijable imaju vrijednost 0, tj. y1 = 0 v. j. i y2 = 0 v. j. što

znači da su uz proizvodnju 24 kom. proizvoda P1 i 32 kom. proizvoda P2, strojevi S1 i S2 100%
zauzeti. Može se primijetiti da dopunske varijable imaju jedinicu mjere (v. j.). Dopunske
varijable uvijek imaju istu jedinicu mjere kao ograničenje na koje se odnose.

Stranica 6 od 6