You are on page 1of 6

ZAWNGIN KHAW CHANCHIN

A awmna:
Mizoram hmarchhak, Saitual District (2019) a awm a ni a. Chhak lamah Tuivai lui,
thlang lamah Tuivawl luiin a kárcheh a, hmar lamah Suangpuilawn khua leh chhim lamah
Phullen khuain an kárcheh a ni. Latitude 23°51’55"N - 23°56’55"N leh Longitude 92°54’54"E
- 93°04’03"E {Toposheet No. 84 (A/13 & E/1)} inkara awm a ni. Khaw chhung mihring chenna
hi 1.04sq km. vel a zau a ni. Khaw ram zau zawng hi 46.625sq km vel zet a zau a ni bawk.
Khaw hmun hlui a\angin tlak lam hmun rem zawkah in sawn thlak a ni. Zawngin hi tuipui
a\angin 980m vela sanga awm a ni, a hmun hniam ber hi 170m vel leh a sang lai ber
Vanpuilala hmun tlang hi 1276m vela sang a ni bawk.
A hming put chhan:
Zawngin Khua hi tun hma chuan Hmunpui khua a ni \hin a. Hmunpui a an awmlaiin Zawng
hri a leng a, Zawnghri vei dahna in tur Hmunpui a\anga 2 km vel, chhaklam tlang kawn rem
laiah In an sak sak a, hmunpui a\anga hriveite chaw pe tura an kal dawn pawhin Zawngin ah ka
kal dawn an ti mai \hin a. A hnu deuhah Hmunpui khuaah chuan hripui a len tak avangin chu
hripui chuan Zodai angeih a an rin avangin, Zawng hrivei an dahna lai vel ah chuan Khua din
chhoh a ni a, chuta \ang chuan ‘Zawngin’ tih hming hi a lo pu ta a ni.

Din kum leh din dan tlangpui:


Zawngin khua hi kum 1860-ah lal Vanpuilala’n inbâwk nán a hmang a (Lehkhabu
\henkhatah 1862 tia ziak ni mah se, a fapa Lalhleia Zawnginah 1860-ah a piang tih a nih
avàngin 1860 ka ti a ni), in 50 bâwr vêl an awm nia sawi a ni a, he a inbâwkna hmun hi tun
thlengin ‘Vanpuilala hmun tlâng’ tih a la ni. Kum 1905-1910-ah lal Lalzika chu Hmunpui
hmunah a awm veleh a. Chumi hnu kum 1920-ah Vanphunga’n Vanbawng a\angin a rawn
zuan leh a. Kum 1919-ah Thirhlum tlânga mite lal Vanphunga Vanbawng a\anga a rawn
phei hmain Hmunpui hmunah an lo va phei lâwk a ni. 1921-ah Kawrlungtukah an chho va,
1922-ah lal hovin Hmunsâng (Zawngin khaw hlui)-ah an chho leh a, a \hente erawhchu
Kawrlungtukah an la awm. Lal Vanphunga ho va an awm lai hian in 200 vêl khuaa chhal an
ni.
Kum 1922-ah lal Vanphunga a thi a, Pi Ngûri, lalnu hovin an awm a, 1923-ah lal Pianfela
Sailo chu Khawlek (tunah North Khawlek) a\angin a rawn phei a, lal bân (1954) a nih
thleng khán a lal ta reng a ni. Tichuan, 1919 a\ang chuan meimit lovin Zawngin khua chu
a awm ta a ni. Mizoram buai khán kum 1968 December thla tawp Krismass dawn \epah
Suangpuilawn leh Phullen-ah khalh khâwm kan ni a, January 1972-ah Zawngin ah lêt lehin
tun thlengin mei mit lovin a awm ta zêl a ni.

Zawngin khua leh Mihring:


Zawngin khuaah hian tun din hmun (August, 2019) hian In (House) 130 awmin, mihring
cheng zat mipa 362 leh hmeichhia 353 kan vaiin 715 kan awm a ni. Kum 2001-ah IN 91 leh
mihring 525 kan awm a, 2011-ah IN 115 leh mihring 617 kan awm bawk. Kum 10 chhung
hian In 24 leh mihring 92-in kan pung chho a, kum 2019-ah In 130 leh mihring 715 kan
awm a. 2011 - 2019 inkarah hian In 15 leh mihring 98 laiin kan pung chho ve bawk. Khua
leh mihringin hma kan sawn chho ve zel tih In leh mihring dinhmun a\ang hian a lang
chiang em em a ni.
Zawngin khua leh Zirna: (August, 2019)
1. Govt. Primary School, Zawngin: Govt. Primary School, Zawngin hi kum 1972-ah Private-a
din a ni a, 8th October, 1978 khán Primary School chu ADC-in Official-in a hawng a, 5th
March, 1980-ah Sawrkarin a la ta a ni. Tunah hian Zirtîrtu 3 leh Zirlai 66 an awm mek.
2. Govt. Middle School, Zawngin: Govt. Middle School, Zawngin hi kum 1985-ah Private-a din
a ni a, 1st July, 1988 khán Deficit status-ah hlânkai a ni a, 1st September, 2003 khán Sawrkarin
a la ta a ni. Tunah hian Zirtîrtu 5 (+1 rawihbelh = 6) leh Zirlai 62 an awm mek.
3. Zawngin High School: 17th February, 2012 khán khawtlâng \angrualin Private-a a din a ni a.
30th March, 2015 khan School hian Permission a hmu a. 5th October 2018-ah Lumpsum GIA-ah
hlan kai a ni. Tunah (Aug 2019) hian Zirtîrtu 4 leh Zirlai 33 an awm mek.
4. Anganwadi Centre: Social Welfare Department hnuaiah Anganwadi Centre pahnih a awm
a, chu chu Child Development Project Officer, Phullen enkawlna hnuaiah a awm a ni.
Tunah hian Thawktu 2 (1+1) leh Helper 2 (1+1) leh Zirlai 39 an awm mek.
5. Creche Centre: Mizo Hmeichhe Insuihkhawm Pawlin an enkawl Crech Centre a awm
bawk a, hetah hian zirna in pangngaia English Medium Nursery School angin an enkawl a.
Tunah hian Zirtîrtu 2 leh Zirlai 27 an awm mek.

Zawngin khua leh Sorkar Office:


Zawngin khuaah hian Sorkar Office tia han sawi tùr a hranpain a awm lêm lo .
1. Health and Family Welfare Department hnuaiah Village Health Centre pakhat a awm ve
a. Chu chu Health Worker-in a \hutchilh a ni.
2. Education Department hnuaiah Primary leh Middle School pakhat ve ve a awm a. Hê’ng
Primary leh Middle School-te hi SDEO, Saitual awpna hnuaiah a awm a ni.
3. Social Welfare Department hnuaiah Anganwadi Centre pahnih a awm a, chu chu Child
Development Project Officer, Phullen enkawlna hnuaiah a awm.
4. Postal Department hnuaiah Date 23rd May, 1999 khan Branch Post Office (BPO) hawn a ni
a, Post master (Pu C Lalrotlinga) pakhat a awm bawk.

Zawngin khua leh Non-Governmental Organisation (NGO):


1. Young Mizo Association : Kum 1935-ah rampum huapin YMA lo ding tawh mah se Zawngin
khuaah hian Boys Scout a din reng avàngin a hran a YMA din \ûl kher lovah an ngai a. Kum
1959-ah Pu Bawih\huama, Tlangliana leh midangte rawtnain YMA chu din a ni. President
hmasa berah Pu Bawih\huama a ni a, Secretary-ah Tlangliana a ni. Kum 1959-1962 thleng an
thawk a. 1969-1972 chhûng chu rambuai khaw sawi khawm vàngin a ding lo va, 1973
a\angin din thar leh a ni ta a ni. 15th June, 1986 khán Public Library (Registration Number
: 31 of 1986) neiin an enkawl \an bawk. Mizoram thingtlâng khuaah chuan Public Library
nei hmasa ber pâwl zîngah an tel pha.
2. Games and Sports Association : Kum 1976 a\angin din \an a ni a, Block Week a awm
cháng pawhin an duai lo \hìn hle. He GSA hi Phullen Zone Football Association-ah inaffiliate-
in Aizawl District Football Association nen an inthlun zawm a ni.
3. Livestock Cooperative Society : Kum 1980 a\ang khán din a ni a, atirah chuan bawngte
an vulh phawt a, a hnuah Dawr an siam a, tunah hian Concrete Building neiin khawtlâng
tana \angkai tak Dawr an din a ni.
4. Mizo Hmeichhe Insuihkhawm Pawl : Kum 1982 a\ang khán din \an a ni a. Kum 1984
a\angin Balwadi Centre an din \an a, 1996-ah Creche Centre-ah hlânkai a niin tun thlengin
\ha takin an la enkawl reng a ni.
5. Mizoram Upa Pawl : Mizoram Upa Pawl hi kum 1984 chho bâwrah khán din a ni a, hun
engemawti chhûng chu a zuzi chho va, kum 1999 chho bâwr a\ang khán tun thlengin
pangngai takin an ding chho va, anmahni pualin IN (building) pawh an nei nghe nghe.
6. Village Defence Party : Kum 1989 khán din \an a ni a, khawtlâng mipuite zû leh sa,
ruihtheihthil leh sualna kawng hrang hrang laka an him theih nán nasa takin an thawk \hìn.
7. Zawngin Educational Worker Association : Zawngin khaw chhûnga Zirtîrtu awmten 1992-
a an din a ni a, Zirlai ti\hate an chawimawiin, Board hnuaia exam pass-te chawimawina
hun an hmang \hìn.
8. Zawngin Students’ Union : July 18, 1993 khán din a ni a, theihtâwkin zirlaite ham\hatna
tùr an ngaihtuah \hìn.

Zawngin khua leh Kohhran:


1. Presbyterian Church of India : Kum 1910 a\ang daih tawh khán Presbyterian Church of
India hi din a ni tawhin Biak In pawh neih nghal a ni a (Pu Khupthanga, kum 99 sawi).
Biak In pangngai tak hi 1919-ah neih \an a ni a. Kum 1920 a\angin mumal taka kal chhoh
a ni. Kum 1932-ah Tirhkoh Dawnkima hovin Hmunpuiah Naupang Inkhawmpui neih \an a
ni. Zoram pumah Naupang Inkhawmpui nei hmasa ber pâwl an ni âwm e. Phullen Pastor
Bial hnuaiah awmin Tuivai Presbytery huamchhûnga awm a ni. Tunah hian Kohhran mem-
ber 650 (Mipa 337 leh hmeichhia 313) an awm mêk a ni.
2. Baptist Church of Mizoram : Kum 1993 khán Baptist Church of Mizoram hi din\an a ni
a, \um 2 Biak In sak \hat a ni tawh. Tunah hian member 9 an awm mêk a. Tun hma chuan
Phuaibung Pastor Bialah an awm \hin a, kum 2000 a\ang khán Saitual Pastor Bial an
awm a ni.
3. United Penticostal Church( North East) : Kum 1985 a\ang khán din a ni a, Biak In nei
lovin mimal inah hun rei tak chu an inkhâwm \hìn a. 2014 a\angin Biak In an nei \an a ni.
Tunah hian member 13 an awm mêk a; Suangpuilawn Pastor Bial huamchhûngah an awm
mêk a ni.

LUI hmingte:
1. Tuithlavar - Khua a\anga hmarlamah Zawngin tlang a\angia hnar neiin a hmar luan a, Sabual
ramah Rawkawn lui a fin.
2. Saphai lui - Saphai zawl a\anga tlak lam hawi a luangin Thokhur leh Hmarbawk ramah Tuivawl
luipui a fin.
3. Phulraw lui - Thokhur ramah tlaklam hawi a luangin kepran ram zawnah Tuivawl luipui a fin.
4. Luata lui - Hmunpui a\anga tlaklamah hnar a nei a, khawthlanglamah Luangin Tuivawl luipui a fin.
5. Phaipheng lui - Lungzawn tlang a\anga hnar neiin tlak lamah khawchhung luangtlangin Tuivawl
luipui a fin.
6. Changzawl lui - Lungzawntlang tlak lamah tlak lam hawia luangin Tuivawl luipui a fin.
7. Kangmual lui - Kangmual ramah hnar a nei a, chhim lam hawi a luangin Tuiphei lui a fin.
8. Zawngin lui - Lungzawn tlangaha hnar neiin tlak lam Tuivawi luipui a fin.
9. Kawngbo lui - Chuah lama Zawngin tlang a\anga hnar neiin Tuivai luipui Phuaibuang ram
zawnah a fin.
10. Chithar lui - Chhuah lamah Zawngin tlang a\anga hnar neiin Phuaibuang ram zawnah Tuivawl
luipui a fin.

TLANG hmingte:
1. Khawtehmun tlang - Khua a\anga hmar lamah a awm pipute lo chen tawhna niin a lang.
2. Melhnih tlang - Khaw hmar lamah Suangpuilawn kawng ah a awm a. Suaka pa Vengtia sawi a
ni bawk.
3. Vanpuilala hmuntlang - Vanpuilala bawk khawhna hmun a ni a, Zawngin ramah chuan a sang
lai ber a ni.
4. Lungzawn tlang - Khua a\anga chhaklamah tlang chung sei ve tak a awm a, thlan lung lakna
ber a hman \hin a nih avangin hming chawi chhanah hman a ni.

NGAW hmingte:
1. Melmula (Ramhuai) Ngaw - Khua a\anga chhimlam Khawdungsei ramah a awm a, Pukah
Piring ruak tam tak a awm \hin a Melmula hipruahna an ti \hin a ni.
2. Kingkang Ngaw - Khua a\anga hmar lamah a awm a Lungbang kham thui tak hnuaiah ngaw
lungkhawkrawk hmun a ni a. hmanlaiin Kingkanga hmuh zawh lohin a bo an ti.
3. Tuilut Ngaw - Hei hi tuna khawhnuaiah a awm a. Tuilut thuk zet mai a awm a, hei hi a hming
chawi chhan a ni.

KHUA AWMTAWHNA RAM hmingte:


1. Hmarbawk - Tuna khua hnuai lamah hian hmar ho ten inbawk nan an lo hmang tawh a. He lai
an lo awm tawhna hmun hi ram hmingah put chhunzawm zel a ni.
2. Khawdungsei - He lai hmunah hian an lo inbawkin khua atan an lo hmang tawh a ni tih an hnu
hma a\angin a hriat theih a, An awmna vel hi a ram hmingah a pu hlen ta bawk.
3. Kelbawng (Kelbawk) - Helai hmun pawl hi pipute lo inbawk tawhna hmun bawk a ni. A ram
hming atan vawiin thlengin Kel bawng hla leh Kelbawng hnai tih ani ta zel a ni.
4. Khawte hmun tlang, Melhnihkawn leh Kawngbo tlang - Heng hmunah te pawh hian pipute
sulhnu hmuh tur a awm a, an lo khawsa tawh ngei niin a lang bawk.
5. Sahlamkawn - Mizoten milulak an chin laia mi lu an lamna hmun ani a, Hmunpui bul Kelbawng
kawngah a awm a, tun thleng in Sahlamkawn tih a ni ta zel a ni.
Pipu Sulhnu leh Thil himgthangte:
1. Kawrlungtuk - Khua a\anga hmar lamah a awm a, tunah chuan khawchung ani ta mai e.
Pialtlep zau tak tawp lu lamah Lungker Adung 106Inch leh Avang 85inch leh 32Inch (8.8ft X
7ft X 2.6ft) Athuk a awm. hei hi kawr (Vai ho) sulhnu a ngaih a ni. Hmun hma atana bengbelin
Tuikhurah an hmang anih hmel hle. Pipute Mizoram an awm hma a sulhnu a ni a tih theih awm
e. Pialtlepah hian hnuhma eng eng emaw hawrawp mak tak tak - eng hawrawp nge tih hriat loh
leh Mihring lem chemte hum laite, Mihring lem Sakawr pawl hlum an tih te a awm a ni.

2. Puma Zai : Kum 1908 khan Zawngin Hmunpui Lal, Lalzikan a \hianpa leh Liangkhaia
chu ama pawimawh tihsak tur leh Puma Zai zuk zir thiam turin Liangkhaia leh a \hian
mi pahnih (Tumbila leh ___) an nih chu Lalhleia khua Ratu-ah a tir a. Khawzadala khua
Bunghmun a tlawh hmasa a, chu khua ami te chuan hmar lam pa pakhat nau awih sak
an hriat chu Zawlbuk ah an lo sa. Zawngin tlangval khan a thu kha a chhinchhiah a, an
khaw lamah an lalpa hovin an sa ve ta a. |ha an tih zawng tak a ni a, lal \hian pakhat
Thangkungan Zawngin Tuikhur (Tuna Kawrlungtuk hi a nih hmel hle mai) chu hlain a
phuah ta a.
“Kan tuikhur hi khur nuam a lo ni Puma,
Sirte ainawnpar bual kan hmu " a ti a.
A sa zawng zawng an lam a an in vai huai huai mai a, an lalpa chuan mak a ti a, a va en a,
a lo phuah leh ta a.
“Lal bawrhsappa lai hmel\ha a lo leng a, Puma
I vangkhua chung siar zat chu kan tlanglam " tiin satalh ngenna a phuah leh a :-
“Kan lam man sial in a rel dawn e, Puma
Lallai thansei Lalbawrhsappa Lalhmel\ha” a ti leh a, an lalpa chuan zai aih nan chuan
a sechal chu a kapthlu ta mai a, silai a ri chamchi ta mai a, zan laiah te chuan a ri zaul ta deuh
deuh mai, hei hi 1908 March thla a ni. Nitin ruai an \heh ta mai a, an hlimna chuan tawpin
tai a nei ta lo va, Sial leh Vawk a tlu nitin ta mai a ni.
“Zawngin Tuikhurin a daih dawn lo Puma,
Chawn leh lam sechhun a tarn em e,"
Zawngin hoin an uar vanglai tak hian Bawrhsap leh Manding sap, mizoin kawl sap leh
manding putara an tih mai te kha Nula leh tlangvalin Puma zai sain an lo hmuak a, an lawm
hle a ni ang chu, "Zawngin khua chu kuli an awl ang" tiin Order an chhuah hial a ni an ti.
Puma zaiah hian mi zawng zawng an lam \hin a, chuvangin TLANGLAM zai an vuah ta nghe
nghe a ni.
2. Tuilut - Phaipheng lui tan tlangin 24M a sei 4.39 a zau, a thuk lam pawh hriat chian a har hle. Pu
C Lalzara huan chhungah a awm. Chuta \ang chuan lui pangai in a luang leh ta a ni.
3. Bãkpûk: Zawngin rama khawdungsei ram pharh mawng lam, Tuivawl lui luikam, Buhbân
ram epa awm a ni a. Tuivawl a\anga 100m vêla hlaa awm a ni. Bakpûk hi a lian leh tê a
awm a, a tê zâwkah hi chuan mihring a luh theih lo a, a thûk zâwng pawh hriat a ni lo.Lungpui
lian tak mai hnuai chu a kaw kûk mai a, bãk awmna a nih avàngin Bãkpûk tih a ni. He
bãkpûk thûk lam hi 72.52m a ni a, a vãng lam 5.49m a ni a, a sân zâwng 5m lai a ni.
Puk chhûnga lût tùr hian meichher êng \ha tâwk ken luh a ngai a, bãk an tam vànglai
phei chuan bãk thla zâp leh bãk zunin meichher a ti thi thei \hìn a, a buaithlâk \hìn hle. A
chhûng hi bãk êk leh zun rim avàngin a rimtui lo hle a, bãk hâwla kal cháng pawhin thawmhnaw-
ah bãk rim a nam vek \hìn.
4. Thlikua - : Hei hi Zawngin ram chhûnga Changzawl ram parh mawng lama awm a ni a.
Buhbân ram ep, Tuivawl lui a\anga metre 100 vêla awm a ni. He thlikua hi a thûk zâwng
hriat a ni lo va, a kua hi a bial deuh a ni a, a vãng hi 19cm leh a dung 36cm a zau a ni. A kua
hi a bel tlân mai a, hrechiang saa kal lo phei chuan sakuh kaw bel tak emaw tih mai tùr a ni
a, a kaw ko-ah hian lehkha han tár ila, a phe hlap hlap thei a ni. He thlikua hi Tuivawl lui fawk
che vêlin a siam a nih rin a ni a; mahse rin thu mai a ni.
Zawngin ramah hian hmun hnih dangah pawh thlikua a awm a, pakhat zâwk chu
Hmundo ramah a ni a, he thlikua hi chu khawii a\anga rawn thaw nge a nih sawi har tak
a ni. Tin, Melmula ngaw chhûngah thlikua hi a awm bawk a, thingzung kár a\anga thaw
chhuak a ni a, a thaw reng lo va, thâwt cháng nei a ni thung a, a thâwtna zawnah chuan
lehkha han dah pawhin a phe hlap hlap thei a ni.
5. Khurchhia - Zawngin hmun hlui Suangpuilawn kawng 1km vela hlaah a awm. Hei pawh hi a
mak dangdai ve hle mai hmunzawl lai takah kaw ve tawp mai a, tlakpalh hlauhawm tak a ni.
Jeep road (kawnghlui) bulte ah a awm a, Khurchhia awmna lai vel chu Khurchhe kawn tih a ni
\hin. tun hma Zawngin hmasa ah chuan kawtchhuah atan hman a ni \hin. Milian milal hmuah
nan hman \hin a ni.
6. Leikawmzai - Hmarbawk rama awm a ni. hei pawh hi mak ve tak a ni. Tlangpawng leh
tlangpawng inkarah hlamkhat aia thuiin lei hlangin lei(bridge) a in dawh kai a. Mihring kal
theihin lei hlangin a in dawh kai ve tawp mai a ni.
7. Chawilung : Khawdungsei ramah Melmula ngaw bulah Khua an lo din ve ngei tawh tih an thlan
leh lungrem a\angin a hriat theih a, helai a an awmna bulah hian Ngurtawna (Pu Pc Lalbuatsaiha Pa
Nau) Chawilung a awm a (Tunah Pu Pianmawia huan chhungah hmuh theihin a awm).

8. Thangkawla Lungphun: Hmunpui Pu K Sangkamlova huanah a lungphun hi hmuh tur a awm.


A lungphuna a inziah dan chuan hmunpui a awm lai 1900 chho velah pawh Sumdawng hausa
tak ni tawh ni awm tak a ni.

Zawngin khua leh Inawpna lam:


Kum 1923 a\anga 1954 (lal ban) thleng khan Zawngin lal, Pianfela’n Zawngin khua hi
thlamuang takin a lo awp/enkawl tawh a. (Zawngin Lal, Pu Piangfela’n Dt 13th March 1965
khan Chatuan ram min lo pansan. Dt 14th March, 1965-ah a ruang hi Rev Liangkhaia’n ropui
takin a vui. A ruang hi Dawrpui Vengthar thlanmualah phum a ni.)
Kum 1954-a Lal ban an nih khán VC thlan (1954-1957) \an a ni. Pu H Kaibuaia chu
President hmasa ber a ni. Kum 1960 - 1964 chhungin Pu Kapliana chu VC president-ah a lo
\ang ve ta a ni. Hemi hnu a\ang hi chuan VC thlanna mumal awm tawh lovin invuah chawp leh
inruatin khawtlang hruaitu chu a lo ni ta a. Kum 1968-a khaw sawi khâwm a nih hnu-ah
Zawngin tlângah mei a mit a, Kum 1972-ah Bâwk khawh leh a nih hnu, 1983 a\angin
Village Council din \an leh a ni. Tunah hian Village Council Member 3 an awm mêk a ni.
Ram pum huapa YMA din\an 1935 ni mah se Zawngin khua chu Bay Scout kan tih ang chi
kha Pu H Kaibuaia te kaihhruaina hnuaiah rei tak chhung chu a lo ding tawh a ni. Kum 1959-ah
Pu Bawih\huama, Tlangliana leh midangte rawtnain YMA chu din a ni a. President hmasa
ber chu Pu Bawih\huama a ni a, Secretary-ah Tlangliana a ni. Kum 1959-1962 thleng an
thawk. Kum 1962-1968 ah Pu Biakdanga’n a kaihruai ve leh a. Khalhkhawm avangin Kum
1973 a\angin YMA din thar leh a ni.

You might also like