Mür�bbiye
(Ozet)
ÜREBBIYELERE kadın
M
olduktan için saygı,
çocuklarımızı yetlştlrdlk­
leri için şükran borçlu­
yuz. Ama bu romanımızın konusu
olan Matmazel Anjel'in ancak adı
mürebbiyedir. Dolayısıyla saygıya
da, şükrana da değmeyen bir
sürtüktür o. Parls'te yosmalıktan
başka okul, "Histolres grlvolses"
denilen edepsizce kitaplar dışın·
da öğrenim görmediği halde ls­
tanbul'da her nasılsa namuslu bir
aileyi faka bastınp, yanlannda mü­
rebbiyeliğe kapılanmıştır. Rable'­
lerin, Krebllyon'ların, Bokas'ların,
Love'ların yetiştirmesi olan Mat­
mazel Anjel'ln bir benzerini lstan­
bul'da değil, belki Parls'te bile
bulmak güç olduğu için bir çiçek
bahçesinde tek baldıran yetişme­
si havayı bozmayacağı gibi bunun
varlığından da öteki saygıdeğer
namuslu mürebbiye hanımlara bir
leke bulaşmaz sanırım.
1 Aralık 1897
H.R.
•
J'aime - Seviyorum,
Tu aimes - Seviyorsun,
il aime - Seviyor,
Et mon frere vous aime - AQabe·
yim sizi seviyor...
•.
OQrencisi, Nezahat Hanım'ın tekil
3. kişiyi, böyle belirli bir özneyle çek­
mesi, Matmazel Anjel'i şaşırtmadı, se­
vindirdi. Bu sevinç öQrencislnin böyle
bir basit çekimde şahıs zamiri yerine,
bir isim kullanmak, buna bir de tam­
leç eklemek gibi kısa sarede Fransız­
ca'da gelişmeden ileri gelmiyordu.
Matmazelin asıl sevindiQi, çocuQun
aQzından, bir erkeQin kendisine sevgi·
sini duyurmasıydı.
Sevincini sezdirmeksizin, çocuk­
tan biraz daha bilgi alabilmek için, ya·
pay bir kızgınlık göstererek, pek az
blldiQi Tarkçesi'yle dedi ki:
- Yok... Yok... Yanlış konjage yap­
tı. "Et mon frere vous aime." Bu nasıl
bet lakırdı? .. Kim dedi böyle?.. Kitap
dedi? ..
- Hayır matmazel. .. Kitap deme­
di. .. AOabeyim Şemi Bey söyledi! ..
- A ...Şemi Bey... O çapkın böyle
demiş?.. Daha başka bir şey söyleme­
di?..
. 2
- Söyledi... Bana bu camıenin çö­
zamana de öQretti. Burada aOabeyim
özne, aime fiil'miş... Siz de doz tam­
leç oluyormuşsunuz. AQabeyim, "Sen
matmazele böyle söyle, eoer dedlQiml
gazelce anlatablllrsen bugan mutlaka
bon-puan alırsın" dedi.
Nezahat Hanım'ın, bon-puan hak·
kını belirtemeye fırsat kalmadan, Mat·
mazeı Anjel'in öteki öQrencisl, kaça­
cak Nami Bey elinde mini mini bir
"gramer" ile koşa koşa geldi. Mareb­
blyenln yazana bakıp, çocukça bir ga­
ıacakten sonra:
J'adore - Taparcasına seviyorum,
Tu adores - Taparcasına seviyor­
sun,
Yaşamı ve
yapıtları
CJURPINAR, Hüseyin Rahmi *
XX. yy. romancılarından, 17
Agustos 1864 8 Mart 1944, dot.
•.
ve ölm. lstanbul * Mahmudiye
Rüştiyesi'nde okudu, 1878'de
Mülkiye'ye girdi, hastalanması
yüzünden buradaki ögrenimini
yarıda bıraktı (1880), 1908
Meşrutiyetine kadar kısa süreli bir­
iki memur/ugu bir yana bırakılırsa,
hayatını hep kalemiyle kazandı:
il vous adore - O sizi, taparcası­
na seviyor,
diye "adore" fiilini gene birtamleç kul­
lanarak çekmeye başladı. Altı yaşında
bir çocuoun saf aozından taparcasına
sevmek fiilinin kiplerini işitmek, mat­
mazelin pek hoşuna gitti. Kendini tu­
tamayıp, Fransız kadınlarına has uçarı
bir kahkaha salıverdikten sonra, "O si­
zi taparcasına seviyor" camleslndeki,
"o" zamirinin kime alt olduOunu anla­
mak azere çocuQa sordu:
il kim?. .
Nami Bey bu kaçınılmaz soruya
karşı verilecek yanıt ve o sırada yapa­
caOı davranışın, kendine önceden iyi­
ce öQretlldiQini belli eden, çocukca bir
1887'de Tercüman-ı Hakikat
gazetesinde başlayan yazarlıtı,
Kütahya milletvekili o/dutu yıllar
(1936 - 1943) dışında, ömrü
boyunca devam etti. Yazarlıtının
en verimli dönemi 1921 - 1924
yıllarıdır. Hayatının son 31 yılını
Heybeliada'daki köşkünde geçirdi.
Heybeliada mezarlıgında gömülü
* Servetifünuncu/arın çagdaşı ve
yaşıtı o/dutu halde, o toplu/uta
girmemiş olan Hüseyin Rahmi,
daha ilk romanı Şık ile tanındı:
Ahmet Mithat bu romanı gazetesi
Tercüman-ı Hakikat'ta tefrika
etmiş, Hüseyin Rahmi'yi de
gazeteye yazar olarak almıştı
(1888). Hüseyin Rahmi, gazetecilik
hayatında ilk üç-dört yıl çeviri ile
utraştı, sonra ///et (1896) ile
peşpeşe kendi romanlarını
yayımlamaya başladı. Özellikle
sosyal sorunları, batıl inançları,
aile geçimsizliklerini, yüzeyde
kalan Batılı/aşmaları, ruh
hastalarını konu edinen
romanlarında daima gözlemden
hareket eden bir realist - natüralist
yöntemiyle eski lstanbu/'un
gündelik hayatından çok canlı
sahneler yansıttı; çokluk halk
çevrelerinden seçtiti kişilerini
büyük bir ustalıkla konuşturdu. *
Çevirileri, başka türlerdeki eserleri
dışında, 1973 sonunda roman,
hikaye ve oyun türlerinde, kitap
olarak elimizde kendi eserlerinin
 tutumla, yerlere kadar e!)ilip, taparca­
sına sevdi!)ini gösterir bir reverans
yaptıktan sonra:
- 11...lşte o... Eniştebeyim Sadri
Bey!..
Biri a!)abeyi, öteki eniştesi yerine
bu iki çocu!)un daha pek de anlamla­
rını kavrayamadıkları Fransızca fiillerle
mürebblyelerine aşk ilan etmeleri An­
jel için pek şaşırtıcı olmadı. Matmaze­
lin o eve mürebbiye olarak gelmesin­
den beri geçen bir ay içinde, gerek Şe­
mi, gerek Sadri beyler odada, sofrada,
salonda, bahçede Anjel'e rastladıkça
baygın bakışlarla "eme", "adore" fiil­
lerinin bugün çocuklara ö!)retmiş ol­
dukları gibi yalnız şimdiki zamanını
deQil, bütün geçmiş ve gelecek za­
man, yahut şart kiplerini ve belki de
hiçbir dilde bulunmayan, her türlü gra­
mer dışındaki garip zamanlarını gö!)üs
geçirerek çekiyorlardı ... Anjel, çevre­
sindeki bu iki aşk pervanesini birbiri­
ne çarptırmaksızın idare edebilmek
için ustaca bir plan düzenlemişti. MO­
rebbiyellkten ne kazanabilecek?.. Ay­
da dört, beş lira... Bu parayı dileklerini
gerçekleştirmesi için yeterli bulmuyor­
du. Mürebbiyelik için geldi!)i alla pek
zengindi. Bu iş için aldıQı parayı üç,
sayısı 54'tür. Bunlardan, sag/ığında
yayımlanmış olanlar (ilk basılış
yıllarıyla): a- romanlar: Şık (1889),
iffet (1896), Mutallaka (Boşanmış
Kadın, 1898; son baskıdaki adı:
Evlat Hatırı), Mürebbiye (1899),
Bir Muadele-i Sevda (Aşk Batağı,
1890), Metres (1899), Tesadüf
(1900), Nimetşinas (1901), Şıpsevdi
(1911), Kuyruklu Yıldız Altında
Bir /:ı.divaç (Evlenme, 1912),
Gulyabani (1912), Cadı (1912),
Sevda Peşinde (1912), Hakka
Sığındık (1919), Toraman (1919),
Hayattan Sayfalar (1919), Son
Arzu (1922), Tebessüm-/ Elem (Acı
Gülüş, 1923), CehennemUk (1924),
Efsuncu Baba (1924), Meyhanede
Hanımlar (1924), Ben Deli miyim?
(1925), Tutuşmuş Gönüller (1926),
Billur Kalb (1926), Evlere Şenlik -
Kaynanam Nasıl Kudurdu (1927),
Muhabbet nlsımı (1928),
Mezanndan Kalkan Şehit (1928),
Kokotlar Mektebi (1928), Şeytan
işi (1933), Unutulmaz. Adam
(1934), Eşkiya ininde (1935), Kesik
Baş (1942), Gönül Bir
Ye/değirmenidir Sevda Öğütür
(1943) * b- hikaye kitapları:
Kadınlar Vaid (1920), Namusla
Aflık Meselesi (1933), Katil Buse
(Öldüren Öpücük, 1932), /ki
Hödüğün Seyahati (1933),
Tünelden //k Çıkış (1934), Gönül
Ticareti (1939), Melek Sanmıştım
Şeytanı (1943) * c- oyunları:
belki de dört katına çıkarmak için yal­
nız çocuklara yabancı dil kurallarını
ö!)retmek de!')ll, evdeki beyl11re aşkın
en şaşırtıcı şakalarıyla ilgili dersler
vermek gerekece!)ini düşünmüştü.
"Sevmek" ve "taparcasına sevmek"
fiillerinin, akıl almaz çekimini Dehrı
Efendi'nin, Bo!)azlçl'ndeki yalısının
bahçesinde iki küçü!')e öQreten Anjel,
Paris'te yetişmiş bir sokak kızıydı.
Böylelerinin serüvenlerini Fransa'da
"natüralizm" okulu yazarları ayrıntıla·
rıyla anlatmış ve bunların durmadan
kanayan toplumsal bir yara olduQunu
göstermişlerdir. Anjel, nüfus defterine
yalnız anasının adıyla yazılmış, baba­
sı belirsiz bir kızdı. Daha kadınlık ça­
Oına girmeden, çok zaman önce, o da
anasının yolunu tuttu. O da anasının
u!)radı!)ı kazaya u!)radı. Hamile kalın­
ca birkaç ay önce birlikte yaşadıQı
Mösyö Andre adlı bir herifin yanına
koştu, çocu!)un babasının o oldu!)unu
ileri sürdü. Ama Andre şiddetle karşı
çıktı, "Çocu!)unun babasını, öteki
dostlarının arasında ara!.." diye diren­
di. Anjel, bebe!)in babasının Andre ol­
du!)unu çok iyi biliyordu. Ama herif
babalı!)ı kabul etmedikten sonra bu
bilgi ne ışe yarayacaktı ki?.. Kapı dı-
Hazan Bülbülü (1916), Kadın
Erkek/eşince (1933) * Ölümünden
sonra çıkmış kitapları: (Hepsi
roman) Ölüm Bir Kurtuluş mudur?
(1945), Dirilen iskelet (1946),
Dünyanın Mihveri Kadın mı, Para
mı? (1949), Eti Senin Kemiği
Benim (1963), Deli Filozof (1964),
Kaderin Cilvesi (1964).
Doğumunun /()(). yıldönümünde
(1964) Atlas Kitabevi, Gürpınar'ın
bütün eserlerini, dillerini
sadeleştirerek, yeniden basmaya
girişti (1965). Yazarın ilk kez bu
dizide kitap biçimine giren
romanları da şunlar oldu: Can
Pazarı (1968), insanlar Maymun
muydu? (1968), Ölüler Yaşıyor
mu? (1973), Tokuşan Kafalar
(oyun 1973), iki Damla Yaş (oyun,
1973), Namuslu Kokotlar (1973) *
Atlas Kitabevi'nin Hüseyin
Rahmi'nin roman, hikaye ve
oyunlarından oluşturduğu bu
dizisi, 54 kitapla 1973'te
tamamlandı * Gürpınar
konusunda son iki değerlendirme
ve tanıtma, Agah Sırrı Levent'in
Hüseyin Rahmi Gürpınar (TDK
yayınları, 1964) ve Muzaffer
Gökmen'in Gürpınar
Bibliyografyası (1966) isimli
eserleridir.
Behçet Necatigil
Edebi�:ııım11d:ı İ�imler Söıllıgü,
ıo. n:ı�ını
şarı edildikten sonra, başka bir baba
aramaya başladı. Parası çok, aklı az,
acıma duygusu olan, çocuk canlısı bi­
rini bulmalıydı.
Çok yorulmadan buldu böyle biri­
ni. Bu saf adam Mösyö Bodler'di. Ti­
yatrocu, romancı güruhundan biriydi
bu. Böylelerini kandırmak kolaydır.
Her gün bir türlü yalan yaza yaza ya­
lanı do!)rudan, olanı olmamıştan, ger­
çeQi sahteden ayıramaz olmuşlardır.
Hayatın manzaralarına hep roman ko­
nusu gibi bakarlar. Zaten söylenen ya­
lan bir edepsizlik sayılırken, yalanın
yazıya dökülmesi hüner sayılmıyor
mu?.. Kitap şeklinde parayla satılma­
sı uygarlı!)ın yazarlara kazandırdı!')ı ga­
rip bir ayrıcalık de!)il mi?.. işte Mösyö
Bodler de yazdı!)ı yalanlara kendisi gü­
lüp, Alemi a!)latan kalem sahiplerin­
dendi. Anjel'in birlikte oldu!)u sayısız
mösyöler arasından, çocu!)una baba
olarak Andre'den sonra, Bodler'i seç­
mesi, bu adamın yazar olmasından, ya­
zarların sahip oldu!)u duyarlıktan
yararlanma dışında bir nedeni daha
vardı. O da Bodler'in "Düşkün
Çocuklar" ya da "Do!)anın Yavruları"
adında beş perdelik bir dramın yazarı
olmasıydı. Ona On kazandıran bu oyu­
nunda qüşkün anaları, ahlAksız baba­
ları, yani Fransa halkının beşte ikisi­
ni yasalar karşısında kuşkulu duruma
sokan, toplumun dışına iten o canavar­
ları sergilemişti. Bu tor çocukları ha­
yır kurumları ya da kilise kapılarında
büyüterek, ellerine geçim için cinayet,
hırsızlık, yankesicilik araçlarını verip,
bütün yaşamlarında kötülük içinde
yüzdükten sonra, zavallıların kürekler­
de, prangalarda nasıl can verdiklerini
tüyler ürpertecek bir biçimde canlan­
dırmıştı. Bodler oyununu izlerken, bü­
tan seyirciler gibi gözyaşı dökmüştü.
Ama, asıl a!)lanacak durum oyunu al­
kışlayan mösyölerin perde indikten
sonra metreslerini kollarına takıp, ti­
yatrodan çıkmalarıydı. Galiba Mösyö
Bodler de, o acıklı piyesin oynadı!')ı ilk
gece nazlı Angel'le ilişki kurmuş, sah­
nede gösterdiklerine seyircilerle birlik­
te kendisi de a!)ladıktan sonra, met­
resiyle birlikte pek çok gülüp, e!')len­
mişti. Avrupa'nın günümüzdeki ahlAk
ve Adetle.ri bakımİndan bunda da şa­
şılacak bir şey yoktur. Bodler o oyu­
nu o yolda hareket etmek için de!')il,
para kazanmak için yazmıştı. Seyirci­
ler, oraya ahlAk dersi almak için de!)il,
hoşça vakit geçirmek için gelmişler­
di.
Anjel, karnında, çocu!)uyla, "Do!)a­
nın Yavruları" yazarının kapısına bir
sabah dayanır. Herif yazarsa, karı da
yosma!.. ikisi de ince birer sanat sa­
hibi.Beriki kurnazsa, öteki de fettan...
Biri kalemiyle halkı aldatırsa, öbürü de
diliyle dünyayı baştan çıkarır ...
Ancak, Anjel'in döktüQü dillerin
hiç yararı olmaz. Bodler, o yolda kadın­
lardan her gün biriyle birlikte oldu!)u
halde, birinin bir glln, ''Bunun babası
sensin" diye bir çocukla karşısına çı­
kaca!)ını aklından geçırmemiştir. An­
jel, a!')ır basmak için,
3
 - Mösyö, "DoQanın Çocukları"
oyununuzda geçim zoruyla gayrımeş·
ru çocuQunu boj)an analan... Kadınların
insan soyunun sarmeslne hizmetleri
dolayısıyla taşıdıkları kutsallı!')a karşı·
lık, bunları sırf zevkleri için seven, ka·
zara bir çocuk meydana geliverince
bunu do!')a yasalarına aykırı zararlı bir
olay sayan inkarcı babaları, korkunç
bir yargılamaya çekmiştiniz... Bugan
siz aynı şeyi yapıyorsunuz... Bakalım
çocu!')unuz hakkındaki kararınız... An·
nesine karşı davranışınız... Kendi hak·
kınızda, kendinizin verece!')i yargı ne
olacak?.. dedi.
Tereciye, tere satmaya kalkışan
Anjel'in çocu!')una Bodler sahip çık·
madı. Ama, bir anlaşmaya vardılar: An·
jel yosmalıOın içyazana, yosmaların
yaşamlarını, görüşlerini anlatacak,
Bodler bunları bir kitapta dile getire·
cek, kitabın geliri do!')acak çocuQun
olacaktı. Bodler, natüralist bir yazar­
dı. Deney ve gözlem yöntemlerini ede·
biyata uyguluyordu. Belirli koşulların
toplumda ve insanlarda belirli sonuç·
lara varacaQına inanıyordu. Kendisi ve
benzerleri için "Namustan yoksunlu·
oumuz bizi ahlak kurallarına düşman
yapmıştır" diyen Anjel'in anlattıkları,
Bodler'e açık saçık bir yapıt yazdırdı.
O sırada çocuk do!)du. Kitap da çok
tutundu. Anjel, eline geçen paranın al·
tından girip, astOnden çıktı. Artık el·
yak ciyak ba!')ırmaktan başka bir yararı
kalmayan oyunca!')ı annesine bıraka·
rak, Maksim adında bir tüccarla gezip,
tozmaya başladı. Bu arada yolları dört·
beş ay kalmak için geldikleri 1 stan·
bul'a u!')radı.
Anjel, batı mallarının doQuda para
etti!)inin farkına varmıştı. Kendisini pa·
zarlamayı da pek gOzel beceriyordu.
Mösyö Maksim, lstanbul'a gelişlerin·
den bir ay sonra, Anjel'i bir Rum deli·
kanlısıyla yakalar. Tüccar, "natara·
lizm" yanlısı olmadı!)ı için de Anjel'·
in belinin ortası budur diye bir tekme
indirip, kadını otelden kapı dışarı eder.
iki yıl çantasıyla sokakta kalan
genç kadın, lstanbul'da yaşayan bir
Fransız ailesine başvurur. Geçimini
sa!)lamak için mürebbiyelik yapmak
istedi!')ini bildirir.
• mi,,geçen yüzyılın sonunda dikkatimi·
Avrupalılar yabancı ülkelerde ya­
şarken kendi yurttaşlarına rastlayınca
bOyOk bir saygı ve yakınlık gösteriyor·
lar. Bunun nedeni o yabancının baş·
ka bir ulusun sırtından geçinmesidir.
Kendi uluslarının başka bir ulus kar·
şısında nüfuz ve etkinli!)inin artması·
nı sa!')lıyorlar ya! Oradaki ulusal
gelirden kendi Olkelerine pay taşıyor·
lar ya! O Fransız ailesi de Anjel'I bir
gece bile kendi evlerinde konuk etme·
diler ama hemen Dehri Efendi ailesi·
nin yanına yerleştirdiler.
Anjel böyle bir Anjel'dir işte...
Minik Nezahat Hanım'la Nami
Bey'in fiil çekimleri morebbiyeyi pek
sevindirmişti ya, defterinde daha pek
çok kişinin adı vardı aileden. Şemi ile
4
Sadri dışındakilerin de kendisiyle ilgili
tutumunu çocuklardan ö!)renmeye ça·
lıştı.
-Yalnız Şemi ve Sadri beyler mi?
ikisi bu söz söylemiş? Amca Bey böy­
le bir şey demedi? diye sordu. Çocuk·
lardan olumsuz yanıt alınca da bayal)ı
canı sıkıldı. Bugan demediyse başka
bir gan der diyerek gOIOmsedi. ..
Anjel'ln bahçede Çocuklarla çalış·
tı!)ı kameriyenin önünden yalının aş·
çıbaşısı Tosun AOa geçiyordu. Kolları
dirseQe kadar sıvalıydı, belinde al çiz·
gili ipek futası vardı, boynundan gO·
maş kordonu sarkıyordu. Gar bıyıklı,
kırmızı yanaklı Bolulu aşçıbaşıya An·
jel galamsedi. Akide şekeri gibi bir
kahkaha salıvererek Fransızca,
-"AJı başı", defterime yazıimaya
de!)eceklerden biri de sensin. O gazel
bıyıklarınla bu onuru kazanmaya hak
iddia edebilirsin!
O böyle konuşurken aşçıbaşında
hoşafın ya!')ı kesildi.
iKI 6ÖR(JŞ
Konur Ertop
Mürebbiye, romancılı!)ımızın nite­
likli OrOnlerinden biri. HOseyln Rahmi'·
nin ilk yapıtları arasında yer alıyor.
1897 yılında ikdam gazetesinde tefri·
ka edilirken, ilgi görmeye başlamış,
yazarına onana kazandıran bir roman
olmuştur. Romanda birçok motif, te·
ma yazarın ilerde geliştlrece()i bayak
çerçeveyi belirler. Eski tip ailelerin, aş·
çıtı vekilharçlı bOyOk evlerin yerel çiz·
gilerini gösterir. Kahramanlarını
yakından kavramış,onlar[l nitelikleri·
ni neyin canlandıraca!')ını iyi kestirmiş·
tir. ToP-lumumuzun usta bir gözlemci·
sidir. Öte yandan gOlmecenin gizini
kavramıştır. Bunu ölçOIO kullanır; can
alıcı noktalarını iyi bilir.
MOrebbiye'de bir BoQaziçi yalısı,
arka tarafında uzanan korusuyla bu·
gon artık tarihin malı olan do()al çev·
resiyle canlandırılıyor. Böyle bir yalıyı
öme()ln Abdülhak Şinasi Hisar bOsbO·
ton ayrı doQa, insan, tarih ve uygarlık
çizgileriyle anlatacaktır. Hüseyin Rah·
zi hiç belli etmeden yanlışBatılılaşma
sorunu Ozerine çekmiştir. Anjel'in. Pa·
rls yaşamı, Dersaadet'e sOrOklenen
yosmanın yardımını gordOQO Fransız
ailesi, ahlak de()erlerlne yan çizen,
kendi dışında kalan dünyaya sOmorme
iştihasıyla yönelen sözde uygar dOn·
yanın olumsuz yanlarını tanıtır. Dehri
Efendl'nin bilim, sanat sevgisinin yO­
neldiOiBatı ise, uygariı()ın yoz akı olan
de()erteri önOmOze açar: Efendinin ki·
taplı()ında Comeille, Moliere, Racine,
( Voltaire'in heykelleri karşımıza çıkar.
Atlaslar, kitaplar, sözlükler karşımıza
yayılır. Halk romancısı, insanlıOın or­
tak de()erterini sozop, çıkararak oku·
runa tanıtıp, O()retmeye koyulur.
Kahramanlar taşkın bir halk neşe-
-Efendim kokana hanım! Lafını
hiç anlamıyorum ama vallahi sesin kO·
çok beyin akşamları OfOrdOOO dOdOk·
ten (flavta), benim tamburanın telinden
daha tatlı, dah<ı oynak. Param olsa ben
de senin dilini öQreneceQlm, dedi.
Anjel bu kez Türkçe konuştu:
-Bu akşam puf börek var?
-Sen puf böre!)i seviyon mu? Öy-
leyse bundan sonra her gan sana ka·
ba kaba plşirOrOm.
-Sen onu nasıl kabartır öyle?
-Unu hassalı olunca kabarır. (An·
Jel'in kollarını göstererek)Senln fista·
nın kollarından çok şlşer...
Aşçıbaşı muttaoa yorarken kendi
kendine bir tOrkO tutturur:
"Kolların puf böre!)I, gerdanın el·
masiye
Ben plşOrorom gazelim sen he·
men durma ye!"
•
Anjel'in yalısına kapılandı!)ı Dehri
·
·
sini yansıtan sevimli yanlarla karşımı·
\ za çıkar. Kambur Amca Be�en, aş·
çıbaşı Tosun'a kadar tipler gülmece
edebiyatımızın ilerde geliştireceQi mo­
deli verirler.
lkdam'da 90 yıla yaklaşan bir sore
önce Mürebblye'yl okuyanlar arasında
Hoseyln Rahml'nln sAdık okurları ka·
dınlar, ço()unluktaydı. Roman, onların
sorunlarını deşer. Anjel'ln, Paris'tekl
serüveni, sokak kadınlarının yaşamı,
yazgıları, bizdeki yertl yaşamla, ahlAk
de()erlertyle karşılaştırmalara olanak
verir. Anjel'in lstanbul'daki yalıda or·
tasına girdlQI yaşamsa, kadına aç er·
kekler dünyasının sorunlarını yansıtır.
Yalıdaki iki kadın Melahat Hanım'la,
Eda ise birer karikatür kahrama·
nıdır. Bu itici kadın 1ipleri ataerkil al·
lenin yaşadıQı bunalımların da neden·
teri arasında yer alırlar.
ÇOzaten, parçalanan bir dünyanın,
komik öyküsüdür Mürebbiye.
iyi bir romandır ama, yeterince
 Efendi mülkiye emeklilerinden 65-70
yaşlarında, varlıklı biridir. Bilime, tek­
nlı')e meraklıdır. Avrupa dillerinden
Fransızcayı çok iyi, ötekilerini de az
çok bilir. Bazı huyları pek gariptir. Ça­
buk öfkelenir, tok ve doQru sözlO ol­
ması kimilerini gücendirir. Bununla
birlikte dOrOst, dOzenll biridir. Ulusal
ahlak ve Adetlerden bazılarına uymak­
ta çok da muhafazakArdır.
Eski çaO filozofları gibi kocaman
bir kafa, kılları karmakarışık, akı kara­
sından çok gar kaşlar, sert bakışlı ka­
ra gözler beyaz bir sakal... Bunlar Dehri
Efendl'nln yOzOne bOyOkler için Sok­
rat'ın karlkatoro şeklinde acayip bir
heybet, çocuklar için korkunç bir uma­
cı göronoşo kazandırmıştır.
Ev halkından bOyOk koçak yanına
kim girse titremeden yOZOne bakamaz.
Efendi bir kez karaya ak dedi mi, o iş
geçmiş ola!
Efendi kitaplıQına kapanıp da oku­
yup yazmaya koyuldu mu yanına ı:ılri-
okunmamışıır. iıtm<tnı "onusunu şöy­
le böyle bllir. Kitaba ise pek dikkat
edilmemlştlr. Ben 1897 tarthll basımını maları (TesAdOf), vb. batan ay­
okudum: Dehri Efendl'nln, kaçak oO·
lunun adı bir ye . rde Nami, başka bir
yerde Vahlp'tl. Beşinci bOIOmden son­
ra yedinci bOIOm geliyordu. 1954'te·
açonca kez yeni harfli basılışında bO­
ıomıer gene yanlış. Belki şimdiye ka­
dar dozeltllmlştlr?..
Atilla özkırımıı
.
Realist ve natOrallst bir roman an­
layışını savunan Hüseyin Rahmi, top­
lumsal yaşayışta Tanzlmat'la başlayan
lkillOI ve toplum yapısındaki deQlşlm-
lerl konu almış, TOrk toplumunun her
)romanlarına. Kalemi görünenleri yan­
katından kişiyi, her sınıftan insanı ro­
manlarında yaşatmıştır.
Hüseyin Rahmi'ye göre, "Edebi·
yattan, sanattan gaye herhalde bir
menfaat-1 lçtlmalyyedlr." Bu nedenıe­ cek bir nesne gibi görmesine ve ro­
doQrudan doQruya halka seslenme,
lemez. Ama o aklına esince dalresin­
:ıen çıkar, bazen yalının bOyOk divan­
hanesinde yakaladıı')ı kAhya kadına
"ekonomi polltik"ten açar, bahçede
bahçıvanı eline geçirince zavallıya
"botanik" anlatır, bazen de sofada ve­
'la bahçede oynayan çocuklara karışır
:ınlarla "saklambaç", "köşe kapmaca"
:ıynamaya koyulur... . .
Dehri Efendl'nln ilk eşinden bir kı­
zıyla bir oQlu olmuştu. Melahat Ha­
nım'la Şemi Bey. Eşinin ölOmOnden
sonra tuttuı')u genç odalıktan da Ne­
zahat Hanım'la Nami Bey olmuştu. 25
yaşlarındaki Melahat Hanım kocaday­
dı. 18'indeki bOyOk oQul yatılı okulda
okuyordu. MOrebbiye Anjel kOçOkler,
yani Nezahat Hanımla Nami Bey için
getirilmişti yalıya.
Çocuklar babalarından çok korkar­
lardı. ÇOnkO hiçbir konuda şakası yok­
tu. Çocuklardan birinin çakı, bıçak gibi
bir şeyle oynadıı')ını görse alır, yavru­
caOın ellni birkaç yerden kanatırcası-
halkı eQltme yolunu benimser. Bu
amaç, yapıtlarında yalın bir dll kullan­
masına yol açacaktır. Okunmak ama­
cıyla mizaha başvurur, diyaloglarda
taklide yer verir. Ama gOIOnçlOkler acı­
ya dönOşOr sonuçta. ÇOnkO Hüseyin
Rahmi, anlattıklarından ders alınması­
nı istemektedir. GOzlem Onemll bir yer
tutar romancılıQında, yaşanan hayatın
kimi yönlerini başarıyla yansıtır..
HOseyln Rahml'dekl konu çeşltli­
llQlni Cevdet Kudret şöyle özetler: "Es­
ki lstanbul'un her katından insanları
onun eserlerinde kendi çevreleri, kılık·
ları, görenek ve gelenekleri, doşonce­
ıerl, inançları, dlllerl ve her tarla
özellikleriyle yaşamakta,y.-ım yOzyıl
önceki lstanbul'un atlı tramvayları
(Şıpsevdi), KAOıthane Alemleri (Bir
Muadele·! Sevda), ramazan gecelerin·
de Şehzadebaşı gezmeleri (Son Arzu),
mahalle baskınları (Tebessom-1 Elem),
ölO gömme törenleri (Hayattan Sayfa­
lar), kenar mahalle kadınlarının konuş­
rıntılarıyla yazıya geçirilmiştxılunmak­
tadır." (TOrk Edebiyatında HikAye ve
Roman, C. 2)
Yalnız şurası da bellrtilmelldlr: HO- · 1969)
seyln Rahml'nln romanlarında tefrlka­
cılıOın doQurduQu b1r daQınıklık
görülür. Bir Oslüp yaratmaya çalışmaz
o. Klşllerl hem alablldlQlne canlıdır­
lar, hem de birer kukladırlar. Derin­
likleri yoktur. Üstelik yazar onlara karşı
acımasızdır. Umut ve iyimserlik deOil,
umutsuzluk ve karamsarlık egemendir
sıtır hep. Ama batan çirkinliklere kar­
şın hayata olan sevgisi onu kurtarır.
Hüseyin Rahmi'yi bugon de oku­
nur kılan bu sevgidir. Kendi dOşOnce­
lerlnl açıklamak için kişilerini uzun
uzun konuştunnaeına, onları klcelene­
manlarını bir tez dzerlne kurmasına
na çizerdi, ders alsın diye. Ateşle
oynayanın elini ateşe sokar, ateşin
can yaktıOını OOretmeye kalkışırdı. BO­
yOklere de aynı şeyleri yapardı. Bu yaz.
den Anjel, evdeki erkeklerden yalnız
Dehri Efendi'nin adını anı defterine
yazmakta duraksamıştı.
·
Dehri Efendi'nin kendinden 18-20
yaş koçak bir kardeşi vardı. Ailede her­
kes ona Amca Bey dediOinden asıl adı­
nı bllmeyenler çoktu. Amca Bey
goronoşte Dehri Efendi'nin kOçOcek
ölçüde acayip bir benı.eriydi. Kambur
olduı')u için bu benzerlik, gellşmeslnln
son döneminde olan bir kurbaQa yav­
rusunun bOyOklerlne biçimce son yak­
laşım derecesi kadardı! Eski analar
kota bir alışkanlıkla çocukların bacak
aralarına, hamam bohçasınaçevlrlrce­
sl ne pamuklu bezler tıkıştırırlardı ya,
bu cahilllQin sonucu Amca Beyıdeba­
caklar yılankavlleşmiş, boydaki çarpık·
lıOa belkemlOlndekl çarpıklık da
eklenmişti. Sanki yaratılış, ana rahmin-
karşın, hayatın içindedir, hayattan
kopmaz. /
Denllebillr ki, Hüseyin Rahml'nln
romanlarının bir görünen, bir de görün­
meyen yüzleri vardır. Bunun en tipik
OmeOlnl MOrebblye'de görürüz. Roma­
nın eleştirmen ve edebiyat tarihçilerin­
ce deQlşlk deQerlendirmelere kcnu
olması da bu ikili gOranoşon sonucu­
dur. Genel kanı, Hüseyin Rahml'nln
Marebblye'de, yabancı eQltlcilere ve­
rilen deQerin olumsuzluQunu, yanlış­
lıOını yansıttıQıdır. Bu yargıya, Fransız
mürebbiyenin evin erkeklerini baştan
çıkarışının yarattıQı olaylar kanıt gös­
terilir. Ayrıca y�tta natüralist bir tu­
tumla dönemin eleştirisi cıe ya­
pılmıştır. Bu eleştiri, Batılılaşma özen­
tisinin kadın-erkek ilişklleri açısından
geleneksel aile düzeninde yol açtıOı
gOIOnçlOkleri sergileme yoluyla ger­
çekleş!irilir.
Oysa batan bunlar romanın gOrO­
nen yazodor. Rauf Mutluay'ın da be·
lirttiı')i gibi "Hüseyin Rahmi'nin asıl
dileQi, bu aşksız erkekler kümesi için­
de cinsellik açlıOından doAiln çatışma­
ları göstermektir" (Papl ids, sayı 34,
Nitekim romanda Fransız moreb·
biye Anjel'ln çevresindeki erkeklerin
zaaflarını zekice deO erlendlrdlOlne ta­
nık oluruz. insanın d
oQasındakl cinsel
lçgodonan, topluma egemen olan ah·
lak anlayışı sonucu doyurulamayışı,
evlilik kurumunun bu sorunu çOzeme­
ylşi ve kadın-erkek lllşkllerinln yozey- .
selliQi, bastırılan istekleri patlama
noktasına getirmiştir. Anjel'ln çevre­
sindeki erkekleri baştan çıkannak için
çaba gOstecmeslne gerek yoktur. ÇOn·
kO hepsi baştan çıkmaya hazırdırlar za.
ten. Hüseyin Rahmi'nln hareket
noktası da budur. Blı patlamamD.,,,., '
nuçıarını sergiler o kadar. M lllAllY'll
yol açan nedenleri � kl!Şkusuz.
5
de oluşurken işe yarayan ve yarama­
yan ne varsa Dehri Efendi'ye vermiş,
Amca Bey'e ise her şeyin adisi, bo;ı:u­
Qu, zayıfı kalmıştı! Amca Bey her ha·
reketinde aQabeyini taklit ederdi.
Dehri acayip olduQundan onu taklit
eden de acayibin acayibi olmuştu...
AQabey taşrada memurluklarda gezer­
ken kardeşi kendisine kalan mirası
son metellQine kadar tüketmiş, şimdi
de Dehri Efendi'nin IOtfuna sıQınmış­
tı. Bu yüzden Dehri Efendi'nln Amca
Bey üzerindeki etklnliQi al}abeylikten
babalık derecesine çıkmış, ötekinin
evdeki durumu ise çocuklarla uşaklar
arasına inmişti.
Amca Bey'in birkaç kez evlenip ay­
rılması Dehri Efendi'yi son derece kız­
dırmış, böylece de Amca Bey ebedi
bekArlıQa mahkOm olmuştu. Anjel'in
yalıya gelmesi bundan dolayı en çok
Amca Bey'ln gözlerini kamaştırdı. MO-'
rebbiye ise Paris'in romancılarına taş
çıkartacak bir psikologdu, bu sakat vo­
cu�a saoıam bir ruhla karşılaşmaya­
caQını biliyordu. Amcaya kancayı
takınca istediQi yere götOreblleceQini
kestirmişti.
Matmazel, Amca Bey'e kamburu­
na uygun bir "zoka" düzenledikten
sonra evdeki ufak tefek beylere de bir
"çapari" hazırladı. Bazen çinakop 10·
nesine çurçur dOştOOO gibi Şemi ve
Sadri beyler için attıOı bu çapariye ve­
kilharç, aşçıbaşı ya da ayvazdan biri
yakalansa da olurdu. Maksat balık tut­
mak deQll mi? IQneye birkaçı çengel­
ıensin de ne cinsten olursa olsun ...
Tatsızları suya atmak, eti gazel olan­
ları salamuraya yatırmak kendi gönlO·
ne kalmış bir işti!
Acayip insanların kaynaştı()ı yalı­
da OçOnca acayip yaratık Melahat Ha­
nım'dı. Melahat sözlükte güzellik
anlamına gelir ama bu kadın kocası
için canlı bir felaketti. Erkeklerde bl·
le az görOlen upuzun bir vacut azerln·
de yumurta gibi bir kafa, Çinlilerinkine
benzeyen çekik kaşlar, gözler, aoız ve
burun ... Tavan soporgesine kadın el­
bisesi giydirmişler gibi bir şeydi. Me·
lahat kadından çok uçurtmaya
benziyordu fakat ipi bir belA ilmlOI gi­
bi Sadri'nln boynuna geçirilmişti.
Sadri Bey yoksul bir aileden, ter­
biyeli, alçak gönOllO bir gençti. Damat­
lıOa seçilmesinde bOtOn bu nitelikle­
rinin payı olmuştu. Evlenmeden önce
Dehri Efendi'nin elini öpmeye geldik·
çe bilimsel konular üzerinde söyleşir·
ken müstakbel kayınpederinin gözüne
iyice girmişti. Bir defasında botanik·
ten söz etmişlerdi. Dehri Efendi man­
tarlar konusundaki bilgisini sergile·
miş, Sadrl'clk botanikten felsefeye,
mantarlardan mikrokozmosa uzanan
konuşrna boyunca afallamış, ters-tOrs
karşılıklar yapıştırmış, birinin şaşkın·
lıOı ötekinin artan coşkunlu()u, arala­
rındaki yakınlıQı pekiştirmişti.
Efendinin bOyOk o()lu Şemi bir yük­
sek okulda okuyor, eve haftada bir ge­
ce geliyordu. Kalın kafasına pek bir
şey girmez ama pek çok çalışırdı. ls-
6
terse çalışmasın. Yalıda falaka ve kı·
zılcık deQneOI hazır bekliyordu. Dehri
Efendi okulda öQrendiklerinl sorar, de­
likanlı karşılık veremezse falakaya ya­
tırılırdı. Bu yüzden vapurda eve
gelirken bile kitaplara yumulur, papa­
Qanglbl ezberlerdi. Bazan kurnazlıkla
kurtarırdı kendisini Dehri !:fendl'nln
elinden. Yalıya gelirken kırlarda sey­
rek görülen bir yaprak, ya da tuhaf bir
mantar arar, doQru babasına götaror,
soyunu sopunu sorardı. Dehri Efendi
ol}lunun bilim merakını övgüyle karşı­
lar, kitaplıkta botanik kitaplarını ve al­
bOmlerini yerlere döker, bu araştırması
günlerce sarer, Şemi de, batan yalı
halkı da bir sare rahat ederdi.
KAhya kadın Eda da acayiplikte
başkalarından geri kalmıyordu. Erkek­
likle kadınlık arasında bir şeydi. Koca­
sı Şaban AOa'nın karıdan ödO kopardı.
• çiçek bulup, kıza veriyor, bazen Fran­
AnJel, göranaşa hoş, fakat kokla­
yanın başını döndüren bir çiçek gibi·
dlr. GOzelllQlnln baharında, 20 yaşın­
dadır. Orta boylu, nArindlr, gerdanı, ya­
naklarıysa dolgundur: Amca Bey düş­
lerinde onu ince bir hayAI olarak ya­
şatır, aşçıbaşı tombul bir kadın gibi
görar.
Bir hafta sonu okuldan, yalıya ge­
len Şemi, morebbiyeyl ilk kez görOn·
ce, şaşırmış ve hemen gönlana kap­
tırmıştı. Neredeyse babasına gidip,
okulu bırakmayı, kardeşleriyle birlikte
mürebbiyeden özel ders almayı iste­
yecekti. Ama, falaka gözQnO korkuttu.
Anjel'ln baygın gözleri işe sabrını tO·
ketiyor, ona bOyOk tehlikelere direne­
cek cesareti veriyordu. Çocuklarla
birlikte marebblyeden ders almaktan
umudunu kesince, haftada bir gececik
olsun Anjel ile kalmanın yollarını ara­
maya başladı. Ona açılmak için ne ya­
pacaQını kestiremiyordu ... Sofradan
kalkarken elini mi sıksam, bahçede
gezerken eteQlni mi öpsem yolunda
çocukça şeyler dOşOnda. Sonunda kız­
kardeşi Nezahate öQrettlOI "almer" fi·
iliyle meramını duyurmayı başardı.
O gece kadın, sofrada Şeml'ye so­
murttu. Batan hafta okulda ise deli­
kanlının kafasına hiçbir ders girmedi.
Ertesi hafta sonu yalıdaki sınavda,
Dehri Efendi bu başarısız öQrenciyi fa­
lakaya yatırıp, 12 deyr'ıek vurdu. O ak­
şam Anjel'den gördOOO iltifatlı bakış­
lar batan acıları sildi, sOpOrdO.
Yemekten sonra, bahçede buluş­
tular. AnJel çocuklara öQrettlOI şey için
sitem etti. Şemi gözyaşları içinde aş­
kını itiraf edince, mürebbiye delikan­
lının yanal}ına okşarcasına bir fiske
vurup, yanından savuştu. Bu, bir umut·
tu. Şemi, el ayak çekildikten sonra An·
Jel'in odasına yöneldi.
Genç kadın yata()ında açık saçık
bir kitap okuyordu: "les Tableaux
Vivants" (Canlı Tablolar). Şeml'nin be·
yaz gecelik entarisiyle odaya sOzOldO·
QOnO farketmemiş görOndO. Sonra
yapmacık bir şaşkınlık gösterdi. Hafif­
ten haykırıp, odadan çıkmasını söyle-
yince, Şemicik, karyolanın ayakucuna
yıQılıverdl. Gözyaşları, af dilemeler,
umut verici bakışlar sonunda Şemi ye­
rinden doQruldu, bir anda oda kapısı­
nın anahtarını cevirdi.
•
Mürebbiye yalıya geldiQinden be·
ri zavallı Amca Bey, her gece dOşOn­
de kamburunu düzelmiş görüyordu.
Sabahları gerçekle, yeniden yOzyOze
gelince, yozonon güzel olduQunu, sır­
tındaki koçak bir tomse()in zararı ol­
mayacaQını dOşOnOp, kendi kendini
teselliye çalışıyordu. Daha sonra ter­
zilerin ustalı()ıyla, kamburunu örtme­
ye !<alkıştı. Beyo()lu'nda kavga etme­
dik terzi bırakmayarak, birkaç kat el­
bise yaptırdı. Kamburunu gizlemek
için pamuklar eklenmiş elbiseleri gi·
yip sOslenlyor Anjel'ln gözüne ilişecek
yerlerde gezintiye çıkıyordu. Bazen bir
sızca bir kitaptan sevda toten bir bö·
ıom seçip, sökemediQini söyleyerek,
mürebbiyeye çevirtiyordu. Fransızca
sevgi cümleleri kuruyor, odasında pro­
valar yapıp, bunları Anjel'e söyleme­
yi tasar ıyordu. Haftalarca ul}raştıktan
sonra şu cümleyi hazırladı: "Mademo­
isellel.. Si vous dalgnez agreer mes
amoureux hommages, je vous offre
mon coet1ravec ma rose." (Matmazel!..
Aşıkane saygılarımı kabul tenEızzOIOn·
de bulunursanız, gOIOmle birlikte, kal­
bimi de size sunarım.)
AnJel'in karşısına çıktıQında ko­
medilerin Jön prömlye roıo yapan
yaşlı kambur oyuncularından farksız­
dı. Bahçede kitap okuyan kıza, elinde­
ki gOIO titreyerek verirken, cümlesini
de yanlış söyledi. "Ma rose" (gOIOm)
yerine, "ma bosse" (kamburum) deyi­
verince, morebbiyekahkahayı kopardı.
Bu maskaralık kızın hoşuna gitmişti.
Birkaç akşam sonra ye()eni Şemi gi­
bi, morebbiyeyi bir gece ziyaretiyle şe­
reflendirmek bahtiyarlıQına ulaştı.
Sofrada tatlının sonda gelmesi gi­
bi, Anjel de, Sadri'ye olan iştihasını en
sona saklamıştı. Sadri de ona yaklaş·
mak için fırsat arıyordu. Ancak genç
adam, içgOveysi olduQundan evde ka­
rısından kurtulup, mürebbiyeye kolay
kolay açılamıyordu. Onunla, Şemi ve
Amca Bey arasındaki gizli pandomi­
mayı anlamakta gOçlOk çekmedi. Şe­
mi'nin kız kardeşi Nezahat'e gizlice
"Aimer" fiilinin çekimini öQrettlOini
öQrenınce, o da Koçak Nami'ye,
"Adorer" fiilinin çekimini öQreterek,
Anjel'e açılmayı başardı. Artık yatak
odası ziyaretleri sıraya konmuştu. Şe­
mi, hafta sonları odada misafir oluyor,
Sadri, Melahat Hanım'ın şehirdeki bir
teyzesinde yatıya gittlOi geceler, yalı­
da kalmak için bahaneler uyduruyor ve
gece yarısı AnJel'in odasına kapaQı
atıyordu.
•
·)
Şemi'nin okulu tatil olunca, işler
karıştı. Delikanlı yalıdan gece · gOndOz
ayrılmıyor, her gece sevgilisinin oda-
sına girme umuduyla, sabahlara deQln
sofalarda dolaşıyordu. Melahat Ha·
nım, teyzesine 20-25 günde bir gider,
Sadri, bu fırsattan yararlanarak, Anjel'·
le birlikte olurdu. Bu sırada teyze has·
talanıp, Melahat Hanım'ın yalıdan
uzak geçirdiQi geceler sıklaşınca, Sad·
ri'nin çapkınlıkalanı daha da genişle·
dl. Ancak Anjel, Aşıkların birbirlerini
farketmeslnden ve feci bir sonuç doO·
masından korkarak, kapısını oçone de
kapadı. Haftalar süren bu durum tasalı
tutkunları bOsbatan tutuşturdu. Hele
Amca Bey her tehlikeyi göze alıyor, ge­
celeri Anjel'ln odasına kadar gidip, ka­
pıyı tıklatıyor, fakat içeri giremeden,
geri dönmek zorunda kalıyordu. Bir ge­
ce gene sofayı geçerek, kapının önO·
ne dayanacaktı. Bu sırada ayak sesleri
işitince, ortadaki masanın örtOsOnO
bir ucundan kaldırıp, altına sOzOldO.
Dışarıda ayak sesleri yaklaşırken, ma·
sanın altında başka birinin daha bulun·
duQunu farkettl. Nefesini kesip, bek·
lerken, ortaya hafifçe kaldırıp, dışarı
baktı: Anjel'in kapısını bir gölge tıkır·
datıyor, bir yandan da içeri alınması
için yalvarıyordu. O sırada merdiven·
lerden birinin daha geldiQI duyulunca
kapı önünde bekleyı:.n Aşık, kendini
masanın altına attı, böylece sırasıyla
Şemi, Amca Bey, Sadri aynı sıQınaQa
sinmiş oldular.
Dışarıda dolaşan ise mürebbiyeye
ilk günden beri cephe alf!llŞ olan, kAh·
ya kadın Eda Hanım'dı. Uç AşıQın bir·
biri ardınca sofadan geçtlQlnl farket·
miştl. Ortalıkta hiçbirini göremedi.
Odalarına bakıp, yataklarında olma·
dıQını görünce morebbiyenin iki kanat·
lı kapısının topuzlarını dışarıdan kuşa·
Qıyla sımsıkı baQlayıp, içeride olduk·
larını sandıQı çapkınları haber verrıek
için Dehri Efendi'nin odasına gitti.
Dehri Efendi, Moliere'in, GOIOnç
KibarlıQı'nı yüksek sesle okuyor, kişi·
lerin taklidini yaparak, oyunu canlan·
dırıyordu. Kı:ı.pıyı vurup, odaya giren
Eda'yı görünce, kadını karşısına aldı.
Ona rol ezberletmeye başladı. Yarım
saat uQraştıktan sonra sedye taşıyan
hamalların bulunduQu ;;ahneyl onun·
la karşılıklı oynamaya koyuldu. Derken
Eda bir fırsatını bulup, savuşmaya kal·
kıştı. Dehri Efendi onu bir tarı o bırak·
mak istemiyor, komedyaya yeteneQi
olduQunu söylüyor, çalışmaya devam
etmelerini istiyordu.
O sırada dışaqdan gOrOltOler gel·
meye başladı. Koşup, baktılar: Kapısı
topuzlarından baQlanmış Anjel, feryat
ediyordu. Eda, mürebbiyenin şirreti!·
Qinden içeride başka biri bulunmadı·
Qını farkedlnce, olanları anlatmaktan
çekindi. Kapıyı kimin baQladıQını bil·
mediQini sö,yledi. Kızın odasında ol·
dukları sanılan aç Aşık ise, Mollere'ln
oyunu oynandıQı sırada kendi odala·
rına dönmüş yataklarına girmişlerdi.
Dehri Efendi hepsini teker teker çaQı·
rarak, kapıyı kimin baQladıQını öQren·
meye çalıştı. Amca Bey bir gOrOltO
duyup, kapıdan dışarıyı gözlediQlni,
Eda'yı kuşaQını çıkarıp, mOrebblyenirJ
kapısını baQlarken gördOQOnO anlattı.
Sadri de, aynı şeyi söyledi. Kafası kı·
zan Eda ise Oç erkeQin Anjel'le ilişki·
lerlni sayıp, döktü. Dehri Efendi,
Eda'ya baQırıp, çaQırdı. MOrebblyenin
suçlu olduQunu kabul etmiyordu. Eda
kendini savunmak için oçonon de az
önce odalarında bulunmadıQını anlat·
tı. Şemi getirilip, sorguya çekilince,
delikanlı, oçonon birlikte koruya gez·
meye çıktıklarını söyledi. iş bOsboton
karışmıştı. Amca'yla, enişte odaların·
da olduklarında direniyorlardı. Kabak
gene çocuQun başına patladı. Şemi fa·
lakaya yatırıldı. Sopayı atma görevi
Amca'ya verildi. Dehri Efendi, karde·
şine yapacaQı işi gösterirken, sopadan
Amcada naşibini aldı. Sonunda olay·
ların hepsi, Aşık üçgeniyle sevgiliyi te­
mize çıkaracak yolda yor-umlandı.
Dehri Efendi, ertesi gOn Anjel'in iste·
Ol üzerine kızın bilgisini, namusunu
onaylayan bir bonservis yazıp, imzala·
dı. Eda'yı yalıdan kovdu. Halayıklardan
birini Eda'nın kocası Şaban AQa'ya ni·
kAhladı.
• yı yalan yanlış çevirebiliyorlardı. Şemi,
Üç cambaz sanki bir ipte oynuyor·
du. Sofadaki masanın altına girmele­
rine, Anjel'le ilişkllerini Oç erkek
birbirlerine nasıl açıklayacaklarıı.ı kes·
tiremiyorlardı. En becerikli Amca Bey
çıktı. Tedirgin gecenin sabahında Sad·
rl'yi arkasından da Şemi'yi görüşmek
ozere korudaki kestaneliQe çaQırdı.
önce damat geldi. Amca Bey, Şemi'·
nin tecrobeslzllQlnl, mürebbiyeye gön·
lana kaptırmasından çekindlQlni
.anlattı. Mürebbiyenin kapısına da ço·
cuQundurumunu kontrol etmek ve onu
kötü yoldan korumak için gittiQini bil·
dirdl. Ancak, damadın, kinayeli konuş·
masına sinirlenince, onu suçlamaya
girişti. Derken ikisi de birbirinin dalı·
na basarak, Anjel'i sevdiklerini söyle·
ylp, karşılıklı meydan okudular. AQaç·
ların arasından ortaya atılan Şemi de,
mürebbiye ile ilişkisini dile getirmek·
ten çekinmedi. Az sonra tartışmalar
sille-tokat dövüşmeye döndü. Dehri
Efendi'nin bahçeye indiQini uzaktan
görünce, yara-bere içinde birbirlerin·
den ayrıldılar.
Şemi �alıya girerken, aşçıbaşı To·
sun AOa'yla karşılaştı. Adam, delikan·
lının durumunu görOnce, "Anladım, ya
eniştenle dalaştın, ya kamburla Yavaş
yavaş sakız aQacının dergi meydana
çıkıyor. Elbette çıkacak. Oyle karışık
iş olur mu?" dedi. Şemi bu "sakız
aQacı" sözonon Anjel'le bir ilişkisi ol·
duQunu sezdi ama, Tosun'un aQzından
başka IAf alamadı.
Zenci köle Beşir, bahçede soluk·
ıanan Amca ile damadı beyefendinin
çaQırdıQını haber verdi. Kavgadan ye­
ni çıkmış olan il.şıklar, üstlerine baş·
larına çeki·dOztın vermeye çalıştılar.
Dehri Efendi'ye t�apezden dOştOklerini
söyleyeceklerdi. Efendi hazretleri, ki·
taplıQındaydı. Anjel yarı dekolte bir sa·
bah tuvaletiyle oturuyordu. Karşısında
minikler ders o'<uyordu. Dehri Efendi
aç aşıQın geldlQini farketmez görün·
dO. Mürebbiye ile Rasin'in, Andromak
oyunundavezin ve kafiyeye uyma!, için
yaptıQı bir dil yanlışlıQıyla ilgili söyle·
şisini sOrdOrdO. Sonra Fenelon'dan bir
parça okuyan Nezahet'e "dragon"un
ne olduQunu anlatmaya başladı. Der·
ken, sOklOm pOklOm aç erkeQe bakıp
"tulumbacı kavgasından mı geliyor·
sunuz?" diye sordu. Trapezden düşme
hikayesine tabii inanmadı. Fakat Os·
tünde durmadı. Amca'yla,Şemi'nin, bi·
ri bekar, öbOrO artık yetişkin delikanlı
olduQu için bundan sonra selamlıkta
yatacaklarını, harem kısmına girmeye·
ceklerinJ bildirdi. Bu, aşıklardan ikisi·
nin Anjel'den uzaklaştırılması demek
oluyordu. Ayrıca Paris AQaçlar Kurulu
Kurultayı'ria göndermek üzere Fransız·
ca bir bildiri hazırladıQını anlattı. Ko­
nu "akasya" aQacıyla "albizzia anthel
mintica" aQacı arasındaki akrabalıktı.
Amca Bey'le, Şemi, Dehri Efendi'nin -
Fransızca olarak yazdıklarını Türkçe'·
ye çevirecek, Sadri de yazılanları temi·
ze çekecekti. Bir hafta, on gon sore
verilmişti. Çeviriyi yapacak olanlar bO·
ton gon çabalıyor, ancak yarım sayfa·
haremde Sadri'nin, Anjel'i görüp göre·
mediQini merak ediyordu. Kafa�ı�a
ikide bir Tosun'un sözOnO ettiQi sakız­
aQacına takılıyordu. Bir akşam aşçıbiı·
şıyı içirip, konuşturmayı başardı. To·
sun da Anjel'e tutkun olduQunu anlat­
tı. Kadını beQeniyor, fakat yaklaşam.ı·
yordu. Penceresinin karşısındaki sa-..
kız aQacına geceleri tırmanmış, Oç
AşıQın içerideki serüvenlerine tanık ol·
muştu. Artık geceleri pancurların sıkı
sıkıya kapalı olduQunu anlattı.
•
Aşçıbaşının gördüklerini sayıp
döktOQO gecenin sabahı, aç vefalı Aşık
anthel mtntlca çevirisi için masanın
çevresinde t:ıir araya geldiler. Amca
Bey, yeQeninin sayısız yanlışını çıka·
rıyor, amca ile enişte ikisi birden de·
likanlıyı alaya alıyorlardı. Şemi kızıp,
asıl gOIOnç olanın bir kamburla evli bir
adamın aşkı olduQunu söyleyip oda·
dan çıktı gitti. Amcayla enişte deli·
'
kanlıdan nasıl intikam alacaklarını
konuştular. ögıe yemeQinden sonra
damat bey iki haftada bir defa gittiQI
daireye yollandı. Amca bahçede Şe·
mi'yi bularak, geceleri Sadri'nin, mO·
rebbiye ile buluştuQunu haber verdi.
Delikanlı, mürebbiye ile Sadri oda·
ya kapandıktan sonra, gidip ikisini de
öldürmeye karar verdi. Geceyi iple
çekti. Konyak içip, cesaret kazandık·
tan sonra, elinde bıçaQıyla mürebbiye·
nin kapısına dayandı. Kapıya yüklen·
diQI sırada içeriden sesler yükseldi.
Sonra bir dolabın açılıp, kapandıQı, ki·
litiendiQI farkedildi. Şemi odaya dalın·
ca, telaş içindeki morebbiyeyi görda.
Ne kadar zorladıysa kıza aynalı dola­
bı açtıramadı. GöQsOne bıçaQı dayaya·
rak, anahtarı aldı. Anjel gözyaşı
dökerken, dolabı açtı. Mürebbiye, dO·
şap bayılmıştı. Kapak açılınca Şemi de
şaşkınlıOından dOşOp bayıldı. içeriden
kıpkırmızı bir yüzle Dehri Elendi çık·
mıştı. Odanın ortasına yarada ve iki
gence bakıp, o da dOşto, bayıldı. •
7

Roman dan alı ntı
EM'i artık insanlıktan çıkmış. Ateş kesil­
U
mişti. Oradan çekildi. Yere düşmemek
için duvarlara tutunatutuna Sadri'ninoda­
sına kadar gitti. Baktı kapı aralık, içeride
kimse yok. Onun bitişi!')indeki odaya gi­
rerek, pencerelerden birinin camının ka­
fesini kaldırdı. Kararını yerine getirdikten
sonra kendini kolaylıkla denize atabilmek için bu hazı�lık­
ta bulunuyordu. Oradan geri döndü. Pederinin dairesine gi­
den koridordan içeri girdi. Kütüphanede lamba yandı!')ını
kapının aralıklarından gördü. "Babam oturuyor" dedi.
Yavaşça geri çekildi. O tarafa ses gitmemesi için ko­
ridorun sofaya olan kapısını usulca kapadı. Bir gOrOltO du­
yup babasının gelmesine, ev halkının uyanıp, yukarıya
koşuşmalarına meydan kalmadan bu işi gayet çabuk gör­
mek icap ediyordu. Zangır,zangırtitreyerekkendi kendine:
"Haydi bakalım, cesaret, metanet. işe başlamak za­
manı geldi" d.�di. Yavaş yavaş yine mürebbiyenin kapısı­
na yaklaştı. Umitsiz aşkının ve kıskançlığın vücuduna
verdiği olanca şiddetle iki aya!')ını döşeme tahtalarına kuv­
vetle basıp sa!') omuzunu iki kanadın birleştiQi yere daya­
yarak, insan Osto denebilecek bir kuvvetle kapıya bir yük­
lendi. Gündüzden çekip hazırlamış olduQu alt ve Ost sür­
güleri yuvalarından kurtararak, iki kanat birden gacır gacır
bir karış kadar ileriye yOrOdO. Fakat kilit bOtOn bOton açıl­
madı. Yine kapıyı tutuyordu.
lçerden Türkçe, Fransızca:
""Ay, aman! O nedir? Ne oluyoruz?" gibi dehşet ve hay­
ret ifade eden kalınlı, inceli sesler işitildi.
NDAN sonra bir telaş, bir gezinme baş­
ladı. "KOt" diye birkaç kişi birden karyo­
ladan atladıktan sonra içerideki dolaplar­
dan birinin anahtarla kapısı açılıp, yine ki­
litlenir gibi oldu. Şem'i bu karışıklıktan
faydalanarak, hançeri elinde sımsıkı tu­
tup, on beş, yirmi adım geriye açıldı. Ken­
dini bilmez bir halde koşa koşa golle gibi hızla kapıya ikinci
bir defa daha yüklendi. iki kanat birden çatır çatır arkası­
na dayandı.
Şem'i sağına bakındı, soluna baktı, odada Anjel'den
başka kimseyi göremedi. Hançerin kınını çekip odanın or­
tasına fırlatarak, silahlı elini mürebbiyeye doQru kaldırdı.
Helecandan zor anlaşır bir sesle:
- EQer baQırırsan, bu hançeri göğsünde bil. Birkaç
dakika evvel burada biri vardı. Nereye sakladın? Söyle?
Mürebbiye cüret göstermek isteyerek:
- Je vais crier a l'assassin.
(Tutun katil var diye ba!')ıraca!')ım.)
- Si tu cries Je te tue...
(Ba�ırırsan öldürürüm.)
Anjel, o korkunç anda düşmanıma ana diliyle söyler­
sem belki tesiri daha büyük olur fikriyle Türkçe'ye çevire­
rek:
- Ben ölmek korkutmuyor. Şimdi katil var ba!')ıracak.
Efendibaba gelecek burda... Senin ayaklar koyacak (fala­
ka) içerde ... Sopa sopa sopa... Çok acı, çok a!}rı.
- Uzun lakırdıya vaktim yok ... Bu gece içeri aldı!')ın
herifi nereye sakladın? Deminden tatlı tatlı konuşuyordu­
nuz.
- Ben içerde herif aldı? Ben masum günahsız karı.
EM'i çılgın bir hiddetle karyolanın etek­
U
liğini kaldırıp altına baktı. Kimse yok. Ko­
modin yerine karyolanın başucuna yerleş­
tirilmiş bulunan dolaplı büroyu açtı, yine
aradı!')ını bulamadı. Aynalı dolaba koştu.
Baktı üzerinde anahtarı yok. Titrek bir ses­
le:
- Şu aynalı dolabın anahtarını ver. içinde kimse yok­
sa bu gece seni affedeceQim.
- Benim aynalı dolap anahtarın kimse vermez. içeri­
de kadın eşya var, e!)er bir erkek onlara bakıyor ayıp olu-
.
��
- O kadının, kendini çırıl çıplak erkeklere gösterme­
si ayıp olmuyor da, eşyasını göstermesi mi ayıp oluyor?
Anahtarı ver diyorum.
·
Anjel, hakaretli bir cüretle kaşlarını çatıp:
- Ben anahtar vermiyorum.
- Sen anahtar vermiyorsun amma, ben seni gtberti-
yorum.
Bahtsız Şem'i delice bir şiddetle intikam eli altında
hırpalayıp ezmeye uQraştıQı, hançerle göQsünü delmeyi dü­
şündOQO o vücudun -gençlik hayallerini cinnete çevlren
sevdasıyla bütün rüyalarını aydınlatan- Anjel'in, ruhunun
hakimesinin nazik vücudu olduQunu düşündü. O vücuda
değerken kalbinde duyduQu her vuruş: "Oldürme affet, af­
fet. O yine seni sevecektir" diyordu. Baktı ki, gittikçe ar­
tan teessürü kararını yerine getirmesine engel olacak bu
defa, ne yaptığını, ne yapacaQını bilmez bir halde kızın el­
lerini bırakıp kalktı. Odanın içinde bir-iki döndü. Aynalı do­
lapla karşı karşıya gelince:
- Bunun içinde erkek var. Sen anahtarı vermezsen,
ben de tekmemle kıracağım. Evvela onun içinden çıkanı,
sonra da seni geberteceğim.
Dedi. Tekmesini kaldırdığı sırada Anjel, ümitsiz bir inil­
ti ile:
- Yok yok, kırmayacak... Kırmayacak... Ben anahtarı
verecek, dedi.
Gecelik gömle!')inin sol tarafındaki ufacık dantelalı ce­
binden kOçOk bir anahtar çıkarıp, odanın ortasına fırlattı.
Şem'i hemen anahtarı aldı, dolabın kilidine sokarken,beri
yandan mürebbiye, uzun bir "ah" çekerek;
- Şem'i açma. Açma sonra çok pişman olacak dedi.
Kız bu sözleri bitirir bitirmez bütün bütün yere serpilip ba­
yılıverdi.
Şem'i, düşmanını dolaptan kaçırmadan, ilk hamlede
öldürmek için bir eliyle hançeri kaldırdı. Hazır olarak öyle­
ce tuttu. Diğer eliyle dolabı açıp gözüne ilk çarpan man­
zaralardan bu defa gerçekten çıldırmış gibi iki adım geriye
fırlayarak:
- Ahhh... Efendi Babam!!
Feryadiyle elinden hançer bir tarafa kendi de öbür ta­
rafa dOştO bayıldı. Evet... Şem'inin Efendi Babası Dehri
Efendi, ak sakallı ve kıpkırmızı bir yoz.le Anjel'in asılı fis­
tanlarının arasından çıktı. Odanın ortasına doğru bir-iki
adım yOrOdO. Kendini bilmez bir halde yerde yatan o iki gen­
ce, o acıklı levhaya baktı. Üçüncü bayılan da kendisi oldu.