LOAÏI KÒCH

Kòch ñaõ ra ñôøi raát laâu trong lòch söû vaên minh cuûa nhaân loaïi. Ngay töø thôøi kyø coå ñaïi Hy
laïp kòch ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu röïc rôõ, vôùi nhöõng teân tuoåi nhö Et-sil, Xaphoâel,
Oriphind. Ñeán thôøi Phuïc höng kòch ñöôïc phaùt trieån vôùi thieân taøi cuûa Seâch pia. Kòch coå ñieån
vôùi nhöõng teân tuoåi noåi tieáng nhö Moâlier,Ra-xin, Cor-naây. Theá kæ thöù XVIII, XIX, kòch ñöôïc
phaùt trieån ôû Ñöùc vôùi teân tuoåi cuûa Leùt-xinh, Gôùt, Sinle, ôû Nga vôùi Puskin, Goâgoân, OÁt-troátxki
ñaõ mang laïi cho kòch nhöõng thaønh töïu lôùn.
ÔÛ Vieät Nam, maõi ñeán nhöõng naêm hai möôi cuûa theá kyû XX môùi coù kòch noùi. Vôû kòch
ñöôïc trình dieãn ñaàu tieân laø vôû kòch Cheùn thuoác ñoäc cuûa Vuõ Ñình Long, coâng dieãn laàn ñaàu
tieân ôû Haø Noäi vaøo thaùng 10 naêm 1921, sau ñoù moät soá vôû kòch khaùc ñöôïc coâng dieãn, nhö:
Toøa aùn löông taâm cuûa Vuõ Ñình Long, Baïn vaø vôï cuûa Nguyeãn Höõu Kim, Uyeân Öông vaø
Hoaøng Moäng Ñieäp cuûa Vi Huyeàn Ñaéc. Veà hình thöùc ngheä thuaät caùc vôû kòch naøy coøn giaûn
ñôn, khaùi nieäm, nhaân vaät chæ laø caùi loa phaùt ngoân cho moät tö töôûng, moät khaùi nieäm, chöa coù
cuoäc soáng rieâng, chöa sinh ñoäng, chöa coù tính caùch.
Töø naêm 1930 trôû ñi kòch noùi Vieät Nam tieán theâm moät böôùc theo hai xu höôùng ngheä
thuaät: laõng maïn vaø hieän thöïc. Caùc vôû kòch hieän thöïc, nhö Khoâng moät tieáng vang cuûa Vuõ
Troïng Phuïng, Oâng kyù coùp, Kim tieàn cuûa Vi Huyeàn Ñaéc. Caùc vôû kòch laõng maïn nhö Mô hoa,
Ghen, Nhöõng böùc thö tình cuûa Ñoaøn Phuù Töù, Tuïc luî cuûa Khaùi Höng. Ngoaøi ra coøn coù kòch
vôùi ñeà taøi lòch söû nhö Anh Nga cuûa Phaïm Huy Thoâng, Vuõ Nhö Toâ cuûa Nguyeãn Huy Töôûng.
Veà ngheä thuaät, kòch giai ñoaïn naøy ñaõ coù nhieàu tieán boä. Nhaân vaät ñaõ ñöôïc xaây döïng sinh
ñoäng, coù chieàu saâu noäi taâm, coù caù tính roõ reät, boá cuïc chaët cheõ, kòch tính ñaõ ñöôïc naâng leân
moät böôùc.
Sau caùch maïng thaùng Taùm, kòch ñaõ kòp thôøi baét nhòp vôùi cuoäc soáng daân toäc, phuïc vuï
cho nhu caàu caùch maïng vaø khaùng chieán. Nhöõng vôû kòch cuûa Nguyeãn Huy Töôûng nhö Baéc
Sôn, Nhöõng ngöôøi ôû laïi laø nhöõng vôû kòch tieâu bieåu cho thôøi kyø naøy.
Hoaø bình laäp laïi, mieàn Baéc tieán leân xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi vaø ñaëc bieät laø trong söï
nghieäp choáng Mó cöùu nöôùc, kòch phaùt trieån raát maïnh. Nhöõng vôû kòch tieâu bieåu cho thôøi kyø naøy
ñeàu xoay quanh hai chuû ñeà lôùn laø xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi ôû mieàn Baéc vaø ñaáu tranh giaûi
phoùng mieàn Nam, thoáng nhaát toå quoác, nhö caùc vôû: Giaùo sö Hoaøng cuûa Böûu Tieán, Moät ñaûng
vieân cuûa Hoïc Phi, Noåi gioù cuûa Ñaøo Hoàng Caåm, Tieàn tuyeán goïi cuûa Traàn Quaùn Anh…
Sau ngaøy ñaát nöôùc hoaøn toaøn giaûi phoùng toå quoác thoáng nhaát vaø tieán haønh coâng cuoäc
ñoåi môùi, cuoái nhöõng naêm taùm möôi ñaàu chín möôi, kòch phaùt trieån raàm roä, vôùi teân tuoåi nhaø
vieát kòch treû Löu Quang Vuõ vaø moät soá ngöôøi khaùc.
Hieän nay kòch cuõng ñang töï tìm toøi moät con ñöôøng ñi môùi ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån
trong ñôøi soáng kinh teá thò tröôøng, nhaát laø khi phim truyeàn hình ñang phaùt trieån raàm roä nhö
hieän nay. Hình thöùc goïn nheï vôùi loaïi hình saân khaáu nhoû coù leõ laø moät höôùng ñi caàn phaûi
khuyeán khích, tuy nhieân vaãn phaûi coù nhöõng nhaø haùt lôùn vaø nhöõng ñoaøn kòch mang taàm côõ
quoác gia giöõ vai troø chuû ñaïo cho neàn kòch caùch maïng Vieät Nam.
I. Kòch phaûn aùnh cuoäc soáng cuï theå vaø tröïc tieáp
Kòch vieát ra laø ñeå dieån vieân bieåu dieån treân saân khaáu ñeå soá ñoâng khaùn giaû xem cuøng
moät luùc do ñoù coù tính cuï theå vaø tröïc tieáp. Caùc nhaân vaät ñöôïc caùc dieãn vieân saém vai, ñi
ñöùng, noùi naêng, haønh ñoäng treân saân khaáu sao cho ñuùng nhö yù ñoà cuûa taùc giaû ñònh theå hieän
nhöõng con ngöôøi ngoaøi ñôøi qua ñoù tính caùch nhaân vaät daàn daàn boäc loä. Treân saân khaáu moïi
vieäc dieãn ra y heät nhö ngoaøi ñôøi, ngöôøi xem bò cuoán huùt vaøo söï vieäc ñaáu tranh treân saân
khaáu caêng thaúng, hoài hoäp nhö ñang chöùng kieán söï vieäc xaûy ra, nhö laø moät nhaân chöùng, do
37
ñoù ngöôøi xem nhö cuõng muoán tham gia cuøng haønh ñoäng vôùi nhaân vaät, vì vaäy kòch coù taùc
duïng giaùo duïc raát lôùn , coù söùc taäp hôïp loâi cuoán raát maïnh , tính cuï theå vaø tröïc tieáp cuûa kòch
theå hieän raát roõ.
Kòch coù khaû naêng phaûn aùnh cuoäc soáng vôùi taát caû tính cuï theå phöùc taïp cuûa noù. Ngöôøi
xem troâng thaáy tröïc tieáp quaù trình ñaáu tranh, xung ñoät giöõa nhöõng lôïi ích caù nhaân vaø nhöõng
lôïi ích xaõ hoäi cuûa caùc nhaân vaät, söï va chaïm giöõa nhöõng löïc löôïng lòch söû vaø xaõ hoäi maø caùc
nhaân vaät ñoù laø nhöõng ñaïi dieän tieâu bieåu. Tính cuï theå, tröïc tieáp trong vieäc taùi hieän nhöõng
xung ñoät cuoäc soáng khieán kòch coù taùc duïng tröïc tieáp hôn nhöõng ngheä thuaät khaùc.
Ngheä thuaät kòch laø söï keát hôïp chaët cheõ giöõa hai yeáu toá: kòch baûn vaø bieåu dieãn. Ñoù laø
hai ngheä thuaät coù tính chaát ñoäc laäp töông ñoái nhöng laïi taïo thaønh moät khoái thoáng nhaát, lieân
quan chaët cheõ vôùi nhau. Do ñoù ngöôøi vieát kòch phaûi am hieåu nhöõng quy luaät bieåu dieãn treân
saân khaáu.
Kòch baûn laø moät loaïi hình vaên hoïc, noù gaàn vôùi truyeän , nhöng kòch laø ñeå bieåu dieãn,
neân noù phaûi tuaân theo quy taéc bieåu dieãn. Trong truyeän vai troø cuûa ngöôøi keå chuyeän raát quan
troïng. Coù theå noùi khoâng moät trang naøo, thaäm chí moät doøng naøo laïi vaéng maët ngöôøi keå
chuyeän. Ngöôøi keå chuyeän bieát tröôùc heát moïi chuyeän vaø keå laïi cho ñoäc giaû bieát. Trong
chuyeän, moïi haønh ñoäng, moïi vieäc laøm, moïi söï kieän xaûy ra ñeàu do söï “giaät daây” cuûa taùc giaû.
Trong kòch, ngöôøi vieát kòch chæ coù theå ñeå cho caùc nhaân vaät “töï aên noùi laáy”. Trong kòch caùc
nhaân vaät ñeàu ñöôïc xaây döïng duy nhaát baèng ngoân ngöõ cuûa hoï, chöù khoâng phaûi baèng ngoân
ngöõ moâ taû hoï. Ngöôøi vieát kòch phaûi chuù yù taát caû nhöõng ñieàu vieát ra trong vôû kòch ñeàu coù theå
bieåu dieãn treân saân khaáu.

II. Haønh ñoäng laø phöông tieän theå hieän chuû yeáu cuûa kòch
Nhìn vaøo moät vôû kòch, chuùng ta töôûng chöøng nhö kòch chæ khaùc truyeän ôû choã vieát
baèng ñoái thoaïi maø thoâi. Nhöng nhieàu taùc phaåm vieát baèng ñoái thoaïi maø vaãn khoâng phaûi laø
kòch, tính kòch khoâng phaûi chæ ôû choã ñoái thoaïi maølaø ôû choã haønh ñoäng cuûa nhöõng con ngöôøi
ñoái ñaùp vôùi nhau. Chæ nhöõng caâu ñoái thoaïi coù chöùa ñöïng moät haønh ñoäng môùi laøm ñöôïc
thaønh kòch. Kòch laø haønh ñoäng.
Nguyeân lyù naøy ñaõ ñuôïc Aristtote tìm ra caùch ñaây hôn 2000 naêm vaøo thôøi kyø höng
thònh röïc rôõ cuûa neàn kòch coå ñaïi. Nguyeân lyù naøy ngaøy caøng ñöôïc xaùc minh qua thöïc tieãn
saân khaáu vaø ñöôïc boå xung phaùt trieån.
Vaäy theá naøo laø haønh ñoäng? Haønh ñoäng laø hoaït ñoäng coù yù thöùc cuûa con ngöôøi nhaèm
thay ñoåi moâi tröôøng chung quanh. Thuoäc tính chuû yeáu cuûa haønh ñoäng laø coù muïc ñích.
Aristtote goïi kòch laø söï baét chöôùc haønh ñoäng, kòch ñöôïc xaây döïng baèng haønh ñoäng cuõng nhö
aâm thanh ñoái vôùi aâm nhaïc, maøu saéc ñoái vôùi hoäi hoïa, haønh ñoäng laø ngoân ngöõ cuûa kòch, laø
phöông tieän theå hieän chuû yeáu cuûa kòch. Baát cöù moät yù naøo cuûa ngöôøi saùng taùc cuõng ñeàu phaûi
ñöôïc theå hieän baèng haønh ñoäng, ví duï muoán noùi leân caûnh trôøi möa, ngöôøi hoïa só theå hieän
baèng ñöôøng neùt, maøu saéc, ngöôøi vieát truyeän coù theå taû côn nöôùc döõ doäi ra sao, coøn ngöôøi
vieát kòch phaûi ñöôïc theå hieän baèng haønh ñoäng nhö laáy noùn che, xaén quaàn aùo leân cho ñôõ öôùt,
tìm choå truù aån …
Chính vì duøng haønh ñoäng ñeå theå hieän neân kòch phaûn aùnh cuoäc soáng cuï theå vaø tröïc
tieáp. Ngöôøi xem kòch thaáy cuoäc soáng hieän ngay tröôùc maét, nghe thaáy beân tai. Hoäi hoïa cuõng
cuï theå nhöng ngöng ñoïng khoâng coù aâm thanh. Kòch laø böùc tranh vöøa coù haønh ñoäng vöøa coù
aâm thanh. Ñaây chính laø öu theá cuûa kòch so vôùi caùc theå loaïi khaùc.

38
 Ngöôøi vieát truyeän coù theå taû yù ñònh mong öôùc cuûa nhaân vaät, nhöng ngöôøi vieát kòch
phaûi tìm caùch taïo ñieàu kieän cho nhaân vaät haønh ñoäng ñeå loä roõ yù ñònh, mong öôùc aáy ra. Ngöôøi
ñoäc giaû ñoïc truyeän qua chöõ vieát maø hình dung ra caùc nhaân vaät, coøn ngöôøi khaùn giaû xem
kòch thì nhìn ngay caùc nhaân vaät ñoù haønh ñoäng treân saân khaáu. Haønh ñoäng ñoái vôùi kòch cuõng
nhö chöõ vieát ñoái vôùi truyeän.
Moãi vôû kòch phaûi laø taùc phaåm ngheä thuaät troïn veïn theå hieän moät tö töôûng nhaát ñònh,
muoán theá noù phaûi xoay quanh moät haønh ñoäng lôùn, phuïc vuï cho tö töôûng cuûa vôû kòch, caùc
haønh ñoäng khaùc phaûi xoay quanh vaø phuïc vuï cho haønh ñoäng chính. Ngöôøi vieát phaûi bieát
choïn loïc nhöõng haønh ñoäng naøo phuïc vuï cho chuû ñeà töôûng cuûa vôû kòch chöù khoâng ñöôïc lan
man laøm loaõng vôû kòch. Haønh ñoäng trong kòch phaûi taäp trung, nghóa laø toaøn boä phaûi nhaèm
moät lôïi ích nhaát ñònh. Trong moãi vôû kòch ñeàu coù ñöôøng daây haønh ñoäng chính, ngöôøi ta goïi
ñoù laø haønh ñoäng xuyeân cuûa vôû.
Nhöng haønh ñoäng trong kòch khoâng nhöõng caàn taäp trung maø coøn caàn maïnh meõ nöõa
thì môùi laøm loä roõ tính caùch cuûa nhaân vaät, môùi coù söùc haáp daãn.
Trong cuoäc soáng, con ngöôøi muoán haønh ñoäng maïnh meõ caàn coù hai ñieàu kieän: Vöøa
coù yù muoán tha thieát ñaït cho ñöôïc muïc ñích vöøa gaëp phaûi khoù khaên trôû ngaïi lôùn, baét ngöôøi ta
phaûi haønh ñoäng maïnh meõ, ñaáu tranh vöôït khoù khaên ñeå ñaït muïc ñích. “Löûa thöû vaøng gian
nan thöû söùc”, trong cuoäc ñaáu tranh caøng quyeát lieät bao nhieâu thì tính caùch, phaåm chaát con
ngöôøi caøng loä roõ baáy nhieâu.
Nhöõng khoù khaên trôû ngaïi ñoù coù khi do hoaøn caûnh töï nhieân, coù khi do moät caù nhaân,
moät toå chöùc gaây ra. Hoï haønh ñoäng nhaèm caûn trôû haønh ñoäng xuyeân chính, ta goïi ñoù laø phaûn
haønh ñoäng.
Haønh ñoäng gaén boù chaët cheõ vôùi tính caùch nhaân vaät. Cuøng moät hoaøn caûnh moãi ngöôøi
haønh ñoäng khaùc nhau, coù ngöôøi haønh ñoäng cao thöôïng, coù ngöôøi haønh ñoäng thaáp heøn, cho
neân khi xaây döïng haønh ñoäng, tröôùc heát caàn caên cöù vaøo tính caùch nhaân vaät.
Moãi nhaân vaät trong vôû kòch ñeàu coù moät nhieäm vuï nhaát ñònh ñoái vôùi toaøn boä vôû kòch,
ngöôøi ta goïi ñoù laø nhieäm vuï toái cao cuûa nhaân vaät. Anh ta haønh ñoäng nhaèm vaøo muïc tieâu ñoù,
ta goïi ñoù laø haønh ñoäng xuyeân cuûa nhaân vaät. haønh ñoäng xuyeân ñoù nhaèm phuïc vuï cho nhieäm
vuï toái cao cuûa nhaân vaät.
ÔÛ moãi hoaøn caûnh cuï theå, anh ta laïi coù moät muïc tieâu cuï theå vaø coù moät haønh ñoäng cuï
theå ñeå ñaït muïc tieâu ñoù, ta goïi laø nhieäm vuï töøng luùc. Tuy nhieân nhieäm vuï töøng luùc ñeàu phaûi
phuïc vuï tröïc tieáp hay giaùn tieáp cho nhieäm vuï toái cao, vaø haønh ñoäng töøng luùc cuõng phaûi phuø
hôïp vôùi haønh ñoäng xuyeân cuûa nhaân vaät.
Haønh ñoäng töøng luùc cuûa nhaân vaät keát thaønh moät chuoãi haønh ñoäng ta goïi ñoù laø ñöôøng
daây haønh ñoäng, veõ neân tính caùch cuûa nhaân vaät. Ñöôøng daây haønh ñoäng thöôøng laø taêng daàøn
töø choã nheï nhaøng tôùi choã kieân quyeát, töø choã ñôn giaûn ñeán choã phöùc taïp.
Trong taát caû nhöõng haønh ñoäng cuûa nhaân vaät, coù nhöõng haønh ñoäng ñôn giaûn vaø haønh
ñoäng phöùc taïp. Haønh ñoäng ñôn giaûn khoâng coù nguyeân nhaân taâm lyù saâu xa, coøn haønh ñoäng
phöùc taïp coù nhöõng nguyeân nhaân saâu xa naèm trong taâm lyù nhaân vaät. Haønh ñoäng cuûa con
ngöôøi coù hai phaàn, moät phaàn chuùng ta nhìn thaáy roõ ngay, theå hieän ra beân ngoaøi vaø moät phaàn
naèm trong taâm lyù nhaân vaät khoù nhaän ra, Xtanilapki goïi ñoù laø haønh ñoäng beân ngoaøi vaø phaàn
haønh ñoäng beân trong (coøn goïi laø phaàn haønh ñoäng noäi taâm). Haønh ñoäng beân ngoaøi vaø haønh
ñoäng beân trong ñeàu gaén lieàn vôùi tính caùch cuûa nhaân vaät.
Haønh ñoäng beân ngoaøi chính laø phaûn aùnh haønh ñoäng beân trong vaø do ñoù chòu söï thuùc
ñaåy cuûa haønh ñoäng beân trong. Hai luoàng naøy coù khi raát gaàn nhau, nhöng cuõng coù khi raát xa
39
nhau. Coù nhöõng ngöôøi yeâu ai thì voà vaäp, chieàu chuoäng, saên soùc, gheùt ai thì ra maët traùch cöù
xoû xieân. Nhöng nhöõng ngöôøi coù baûn lónh thì thöôøng khoâng muoán ñeå loä tình caûm thaät cuûa
mình ra. Coù khi yeâu laïi toû veû beà ngoaøi nghieâm khaéc, laõnh ñaïm, coù khi gheùt nhöng vaãn giöõ
lòch söï, saên soùc.
Kòch thôøi xöa chaát phaùc, thaønh thaät, tính caùch nhaân vaät theá naøo thì boäc loä qua aên noùi
vaø haønh ñoäng theá aáy. Kòch thôøi nay tính caùch nhaân vaät theå hieän phöùc taïp hôn.
Haønh ñoäng beân trong theå hieän chieàu saâu cuûa vôû kòch, do ñoù raát quan troïng. Coù nhöõng
taùc giaû non tay, kòch vieát ra môùi xem thaáy raát nhieàu haønh ñoäng, nhöng toaøn haønh ñoäng beân
ngoaøi. Caùc nhaân vaät tranh caõi nhau, khoùc loùc thaûm thieát hoaëc vui cöôøi thoaûi maùi, nhöng
trong loøng hoï thì roãng tueách, saân khaáu luùc naøo cuõng nhoän nhaïo nhöng khi ra veà khaùn giaû
queân saïch, khoâng coù gì ñaùng suy nghó caû, vôû kòch thieáu chieàu saâu taâm lyù. Traùi laïi coù nhöõng
vôû kòch treân saân khaáu moïi ngöôøi ñi ñöùng khoan thai, noùi naêng chaäm raõi aáy theá maø sao taâm
traïng beân trong cuûa hoï saâu xa phong phuù ñeán theá. Khi ra veà khaùn giaû cöù bò nhöõng nhaân vaät
cuûa vôû kòch aùm aûnh maõi khoâng thoâi. Kòch cuûa hoï môùi ñaàu töôûng nhö ít hoaït ñoäng, nhaït
nheõo, nhöng ñoïc kyõ ta thaáy chuùng raát nhieàu haønh ñoäng, khoâng phaûi beân ngoaøi maø töø beân
trong, ôû söï phaùt trieån noäi taâm cuûa nhaân vaät. Döôùi veû ngoaøi bình thöôøng aån naùu moät luoàng
haønh ñoäng beân trong maõnh lieät, phong phuù, phöùc taïp.
Haønh ñoäng beân ngoaøi laøm ngöôøi ta cöôøi, laøm ngöôøi ta giaûi trí. Coøn haønh ñoäng beân
trong truyeàn caûm, gaây xuùc ñoäng vaø sai khieán taâm hoàn chuùng ta. Moät vôû kòch hay laø keát hôïp
nhuaàn nhuyeãn caû hai loaïi haønh ñoäng : Vôû kòch vöøa haáp daãn, vöøa saâu saéc. Suy nghó cuõng laø
moät hình thöùc haønh ñoäng treân saân khaáu. Coù khi nhaân vaät chaúng noùi naêng gì caû maø chæ suy
nghó ñeå tìm caùch ñaït ñöôïc muïc ñích, haønh ñoäng saân khaáu khoâng phaûi ngöng treä maø vaãn tieáp
dieãn lieân tuïc. Nhöõng phuùt im laëng trong kòch, haønh ñoäng beân ngoaøi coù veû ngöng treä, nhöng
haønh ñoäng beân trong vaãn dieãn ra maïnh meõ, coù khi coøn maïnh meõ hôn nöõa. Nhöõng phuùt
ngöøng noåi tieáng cuûa Tseâkhoáp coù söùc maïnh ñi saâu vaøo noäi taâm vaø laøm noåi roõ cuoäc soáng taâm
hoàn cuûa caùc nhaân vaät.
Haønh ñoäng kòch laø moät vaán ñeà heát söùc roäng lôùn vì kòch töùc laø baét chöôùc haønh ñoäng.
Nhieäm vuï cuûa ngöôøi dieãn vieân laø haønh ñoäng treân saân khaáu tuøy theo nhaân vaät maø mình phuï
traùch. nhieäm vuï cuûa ngöôøi ñaïo dieãn laø toå chöùc haønh ñoäng treân saân khaáu. Coøn ngöôøi vieát
kòch laøngöôøi cung caáp chaát lieäu haønh ñoäng cho ñaïo dieãn vaø dieãn vieân, thoâng qua ñoù veû neân
nhöõng tính caùch vaø phaùt trieån moät quan ñieåm, moät tö töôûng nhaát ñònh.

III. Xung ñoät theå hieän tö töôûng cuûa vôû kòch

Xtanixlapxki coù noùi: “Moïi haønh ñoäng ñeàu vaáp phaûi phaûn haønh ñoäng maø phaûn haønh
ñoäng laïi thuùc ñaåy haønh ñoäng. Theá laø toát vaø chuùng ta caàn hoan ngheânh hieän töôïng ñoù, vì
phaûn haønh ñoäng taát nhieân gaây neân moät loaït haønh ñoäng môùi. Chuùng ta caàn moät söï xung ñoät
lieân tuïc, noù taïo neân ñaáu tranh, caõi coï, xoâ xaùt, noù kích thích tính tích cöïc, ñaåy maïnh chaát
haønh ñoäng laø thöù neàn taûng cho ngheä thuaät cuûa chuùng ta. Neáu nhö khoâng coù phaûn haønh ñoäng
naøo heát vaø moïi thöù ñeàu yeân oån caû thì caùc dieãn vieân vaø caùc nhaân vaät maø hoï thuû vai khoâng
coù vieäc gì maø laøm treân saân khaáu caû. Vôû kòch khoâng coù tính haønh ñoäng, vaø do ñoù maát caû tính
saân khaáu”.1
Cuoäc ñaáu tranh giöõa hai löïc löôïng trong moät vôû kòch daãn ñeán xung ñoät. Xung ñoät raát
caàn thieát ñeå kích thích haønh ñoäng, ñeå loâi quaán söï chuù yù cuûa khaùn giaû. Tuy nhieân ñoù chöa

1
Chuyeån daãn theo Nguyeãn Nam. Tìm hieåu ngheä thuaät vieát kòch. Vuï vaên hoaù quaàn chuùng xuaát baûn. Haø Noäi,
1969. Tr. 32,33.
40
phaûi laø muïc ñích vaø chöùc naêng chuû yeáu cuûa xung ñoät. Vai troø chuû yeáu cuûa xung ñoät laø
nhaèm theå hieän tö töôûng.
Vaäy xung ñoät laø gì ? Xung ñoät laø giai ñoaïn phaùt trieån cao cuûa maâu thuaãn. Trong moãi
hieän töôïng cuûa söï soáng coù moät maâu thuaãn chuû choát naèm trong hieän töôïng ñoù. Maâu thuaãn
naøy phaùt trieån tieäm tieán aâm æ vaø khi ñaõ chín muoài thì noå thaønh xung ñoät. Ví duï : giai caáp tö
saûn xuaát hieän ñoàng thôøi keùo theo söï xuaát hieän cuûa giai caáp coâng nhaân. Hai giai caáp naøy
maâu thuaãn vôùi nhau, aâm æ, daãn ñeán chieán tranh caùch maïng. Ñoù laø maâu thuaãn lôùn dieãn ra
treân phaïm vi toaøn xaõ hoäi. Nhöng cuõng coù nhöõng maâu thuaãn nhoû naèm trong nhöõng hieän
töôïng bình thöôøng cuûa cuoäc soáng. Ví duï : hai quyeàn lôïi khaùc nhau, hai tö töôûng, hai tình
caûm, hai caùch suy nghó, hai trình ñoä khaùc nhau …
Baát cöù maâu thuaãn naøo phaùt trieån cuõng phaûi daãn tôùi xung ñoät vaø tôùi giaûi quyeát. Tuy
nhieân maâu thuaãn daãn tôùi xung ñoät phaûi coù nhöõng ñieàu kieän vaø hoaøn caûnh nhaát ñònh.
Hai ngöôøi tính neát khaùc nhau nhöng ôû xa nhau thì maâu thuaãn giöõa hoï chaúng bao giôø
noå thaønh xung ñoät caû. nhöng neáu ñeå hoï ôû gaàn nhau, taïo ñieàu kieän naøo ñoù thì maâu thuaãn
giöõa hoï seõ noå thaønh xung ñoät.
Xung ñoät coù taùc duïng thuùc ñaåy caùc nhaân vaät haønh ñoäng maïnh meõ vaø tích cöïc, ngöôøi
vieát kòch phaûi bieát taïo ñieàu kieän ñeå maâu thuaãn phaùt trieån thaønh xung ñoät.
Maâu thuaãn trong cuoäc soáng raát nhieàu, ngöôøi vieát kòch phaûi bieát choïn maâu thuaãn veà tö
töôûng. Coù theá taùc phaåm môùi coù giaù trò veà tö töôûng, môùi khaùm phaù böôùc phaùt trieån bieän
chöùng tö töôûng cuûa con ngöôøi vaø môùi coù taùc duïng giaùo duïc tö töôûng cho khaùn giaû vaø vôû
kòch môùi saâu saéc. Nhieàu vôû kòch xaây döïng treân nhöõng maâu thuaãn vuïn vaët: anh noï hieåu laàm
anh kia, hai ngöôøi tranh nhau moät moái tình, moät quyeàn lôïi naøo ñoù … roài taïo ra nhöõng tình
tieát ly kyø, raéc roái … nhöõng vôû kòch nhö vaäy thieáu haún söùc naëng veà tö töôûng.
Moãi vôû kòch coù theå cung caáp cho khaùn giaû moät soá kieán thöùc veà khoa hoïc, kyõ thuaät,
lòch söû, phong tuïc. Tuy nhieân caùi chính vaãn laø noäi dung tö töôûng cuûa taùc phaåm. Neáu khaùn
giaû muoán naâng cao trình ñoä khoa hoïc kyõ thuaät thì neân tìm ñoïc saùch khoa hoïc kyõ thuaät hôn
laø ñi xem kòch.
Moät soá ngöôøi vieát kòch maûi chaïy theo xung ñoät veà kyõ thuaät saûn xuaát, xung ñoät giöõa
caùc nhaân vaät chæ laø xung ñoät xung quanh vieäc duøng maùy naøy toát hay maùy kia toát, coù caáy
ñöôïc gioáng luùa noï ôû hôïp taùc xaõ mình hay khoâng . Cuoái cuøng vôû kòch chæ xoay quanh cuoäc
caõi vaõ veà kyõ thuaät maø thoâi. Nhöõng nhaân vaät ôû ñaây môø nhaït vaø khaùn giaû ít thaáy ñôøi soáng tö
töôûng tình caûm cuûa ho. Ngöôøi vieát kòch chæ thaáy maùy maø khoâng thaáy ngöôøi, chæ thaáy kyõ
thuaät maø khoâng thaáy tö töôûng, tình caûm. Phaûi nhìn thaáy beân trong maâu thuaãn veà kyõ thuaät
saûn xuaát laø maâu thuaãn veà tö töôûng vaø caùi ñoù môùi ñaùng laøm cô sôû cho xung ñoät kòch.
Ngay moät soá vôû kòch vieát veà chieán ñaáu cuõng bò sa vaøo tình traïng noùi treân . Maûi mieâu
taû nhöõng maâu thuaãn veà kyõ thuaät chieán ñaáu , phöông phaùp chieán ñaáu … maø coi nheï maâu
thuaãn veà tö töôûng naèm trong ñoù, söï vieäc laán aùt con ngöôøi.
Tö töôûng cuûa moät taùc phaåm, nhö Angghen ñaõ noùi “phaûi toaùt ra töø tình huoáng vaø haønh
ñoäng chöù khoâng phaûi ôû nhöõng lôøi maø nhaø vaên ñöa vaøo mieäng caùc nhaân vaät”. Rieâng ñoái vôùi
kòch, ta coù theå noùi “tö töôûng cuûa moät vôû kòch toaùt ra töø haønh ñoäng ñaáu tranh cuûa caùc nhaân
vaät xoay quanh moät xung ñoät nhaát ñònh”.
Noùi xung ñoät cuûa kòch laø xung ñoät tö töôûng khoâng coù nghóa laø ta ñeå nhaân vaät trình baøy
heát tö töôûng cuûa mình ra tranh luaän vôùi nhaân vaät mang tö töôûng ñoái laäp. Cuõng khoâng coù
nghóa xung ñoät kòch chuû yeáu theå hieän ra qua nhöõng cuoäc caõi coï, tranh chaáp loä lieãu.

41
 Trong cuoäc soáng , nhöõng maâu thuaãn gay gaét nhieàu khi tieán trieån ngaám ngaàm nhöng
vaãn aûnh höôûng raát roõ reät tôùi haønh vi cuûa nhöõng con ngöôøi. Ñem tö töôûng boùc traàn ra laø moät
ñieàu toái kî ñoái vôùi ngheä thuaät.
Anghen trong thö gôûi cho Minnakaoxki coù vieát: “Toâi cho raèng khuynh höôùng phaûi töï
toaùt ra töø tình huoáng vaø haønh ñoäng, chöù khoâng neân nhaán maïnh noù moät caùch ñaëc bieät, vaø
nhaø vaên khoâng baét buoäc phaûi ñöa ra tröôùc ngöôøi ñoïc saün saøng ñaâu ñaáy giaûi phaùp lòch söû
töông lai veà caùc xung ñoät xaõ hoäi maø nhaø vaên mieâu taû”1. Tseâkhoáp cuõng noùi: “ Hình aûnh sinh
ñoäng taïo neân tö töôûng chöù tö töôûng khoâng taïo neân hình aûnh”. Cho neân tö töôûng cuûa moät vôû
kòch phaûi toaùt ra töø haønh ñoäng, maø cuï theå laø haønh ñoäng xuyeân cuûa vôû. Tö töôûng ñoù do khaùn
giaû ruùt ra sau khi xem kòch, chöù khoâng phaûi do moät soá caâu noùi naøo ñoù maø taùc giaû ñaët vaøo
mieäng moät soá nhaân vaät.
Tuy nhieân xaây döïng haønh ñoäng xuyeân nhö theá naøo cho sinh ñoäng , coù hình aûnh vaø coù
söùc truyeàn caûm khoâng phaûi laø coâng vieäc ñôn giaûn. Nhieàu vôû kòch sô löôïc, vieát loái minh hoïa,
trình baøy tö töôûng quaù loä lieãu vaø ñôn giaûn, khoâng coù tính hình töôïng vaø maát söùc thuyeát
phuïc.
Tö töôûng cuûa vôû kòch chæ coù theå ñöôïc theå hieän qua haønh ñoäng xuyeân vaø qua xung ñoät.
Thieáu xung ñoät khoâng theå hieän ñöôïc tö töôûng ñoù ra.
Coù taùc giaû khoâng bieát keát hôïp tö töôûng vaø haønh ñoäng xuyeân. Tö töôûng ñöôïc theå hieän
qua moät soá caâu noùi cuûa moät vaøi nhaân vaät naøo ñoù coøn xung ñoät chæ coát laøm laøm cho vôû kòch
haáp daãn. Keát quaû laø tö töôûng vaø haønh ñoäng kòch taùch rôøi nhau vaø tö töôûng bò khaùn giaû queân
baüng ñi vì noù khoâng ñöôïc toaùt ra töø hình töôïng nhaân vaät. Nhöõng vôû kòch nhö vaäy thöôøng
chuû ñeà môø nhaït hoaëc coøn ñaùnh laïc höôùng tö töôûng cuûa vôû kòch.
Toùm laïi tö töôûng naøo khoâng do haønh ñoäng xuyeân gôïi leân thì ñeàu khoâng coù taùc duïng.
Vaø ngöôïc laïi, nhöõng haønh ñoäng naøo duø haáp daãn ñeán ñaâu, khoâng phuïc vuï cho chuû ñeà cuûa vôû
kòch seõ coù haïi, laøm môø maát tö töôûng vôû kòch maø thoâi.
Xung ñoät laø söï va vaáp, ñaáu tranh cuûa haønh ñoäng xuyeân vaø phaûn haønh ñoäng. Phaûn
haønh ñoäng khoâng phaûi laø chæ haønh ñoäng cuûa nhöõng con ngöôøi, maø coøn laø nhöõng söï kieän caûn
trôû, nhöõng söï kieän khoù khaên ngaên böôùc ñi cuûa haønh ñoäng xuyeân.
Caùc hình thöùc cuûa xung ñoät xöa kia ñôn giaûn, ñeán nay ngaøy caøng phöùc taïp. Noäi dung
xung ñoät kòch chuû yeáu do hoaøn caûnh xaõ hoäi vaø lòch söû cuøng nhöõng vaán ñeà tö töôûng ñaët ra
khi ñoù ñoàng thôøi coøn tuøy thuoäc vaøo caùch nhìn cuûa taùc giaû.
Kòch thôøi coå Hi Laïp thöôøng xaây döïng xung ñoät giöõa con ngöôøi vaø soá meänh, con ngöôøi
choáng laïi soá meänh khaéc nghieät.
Kòch thôøi phong kieán coù hai loaïi: kòch chính thoáng thöôøng xaây döïng xung ñoät giöõa
nhöõng con ngöôøi soáng theo ñaïo ñöùc phong kieán (trung, hieáu, tieát, nghóa), choáng laïi nhöõng
keû ñi ngöôïc laïi ñaïo ñöùc aáy, kòch daân gian thöôøng xaây döïng xung ñoät giöõa tö töôûng laønh
maïnh, thöïc teá, nhaân haäu cuûa quaàn chuùng nhaân daân vôùi nhöõng keû vi phaïm tö töôûng ñoù.
Sang ñeán xaõ hoäi tö baûn, kòch tieán boä moät böôùc lôùn. Kòch Seáchpia thöôøng xaây döïng
treân xung ñoät giöõa lyù töôûng nhaân ñaïo cuûa nhaân daân vôùi nhöõng tö töôûng traùi vôùi tö tuôûng ñoù.
Víduï: söï suøng baùi danh döï haõo, suøng baùi quyeàn haønh quyù toäc (maâu thuaãn giöõa quyù toäc vaø
giai caáp tö saûn ñang leân ), taùc haïi cuûa ñoàng tieàn….

1
Ph. Aêngghen. Thö göûi cho C.Cau-xki ngaøy 26-11-1855. C. Maùc –Ph. Aêngghen –V.I Leânin. Veà vaên hoïc vaø
ngheä thuaät. Nxb Söï thaät, Haø noäi 1977, trang 382.
42
 Neàn kòch XHCN thöôøng xoay quanh xung ñoät giöõa tö töôûng môùi XHCN ñang naåy
maàm vaø tö töôûng cuõ phong kieán, tö saûn.
Hình thöùc xung ñoät coù nhieàu loaïi : bi kòch, haøi kòch, chính kòch. Hình thöùc xung ñoät
quyeát ñònh theå loaïi cuûa töøng vôû.
Thôøi xöa moãi vôû mieâu taû moät loaïi xung ñoät, hoaëc bi kòch, hoaëc haøi kòch. Ngaøy nay
trong moät vôû xung ñoät mang nhieàu saéc thaùi thaåm myõ vöøa bi vöøa haøi … nhöng nhìn chung
xung ñoät kòch vaãn chæ laø xung ñoät giöõa haønh ñoäng xuyeân vaø phaûn haønh ñoäng maø thoâi.
Hình thöùc ñôn giaûn vaø phoå bieán nhaát laø mieâu taû xung ñoät giöõa hai loaïi ngöôøi : moät soá
ngöôøi mang tö töôûng taùc giaû ñoàng tình, hoï haønh ñoäng theo höôùng haønh ñoäng xuyeân, hoï laø
nhaân vaät chính dieän; coøn moät soá ngöôøi khaùc mang tö töôûng ñoái laäp maø taùc giaû pheâ phaùn, hoï
haønh ñoäng theo höôùng phaûn haønh ñoäng, choáng laïi haønh ñoäng xuyeân, hoï laø nhaân vaät phaûn
dieän. Nhaân vaät chính dieän vaø nhaân vaät phaûn dieän phaân bieät nhau roõ raøng.
Hình thöùc phöùc taïp hôn laø khi coù nhöõng nhaân vaät trung gian, tö töôûng khoâng hoaøn
toaøn döùt khoaùt. Khoâng thuoäc chính dieän vaø cuõng khoâng thuoäc phaûn dieän. Xung ñoät do ñoù
dieãn bieán phöùc taïp hôn.
Kòch cuûa Tseâkhoáp xung ñoät raát phöùc taïp vaø chìm raát saâu khoù nhaän ra. Caùc nhaân vaät
ñeàu coù haønh ñoäng xuyeân chi phoái haønh ñoäng cuï theå cuûa hoï. Nhöng caùc haønh ñoäng xuyeân
aáy khaùn giaû raát khoù thaáy, Seâkhoáp khoâng laøm loä roõ ngay tö töôûng cuûa vôû kòch maø gôïi khaùn
giaû suy nghó roài seõ thaáy. Nhaân vaät cuûa Seâkhoáp beà ngoaøi coù haønh ñoäng yeáu ôùt, nhöng beân
trong hoï haønh ñoäng raát maõnh lieät.
Xung ñoät kòch cuûa Goùcki laø xung ñoät do hoaøn caûnh lòch söû khi xuaát hieän con ngöôøi
môùi, nhaän thöùc ñöôïc vai troø vaø vaän meänh lòch söû , thaáy ñöôïc söï dieät vong taát yeáu cuûa xaõ
hoäi cuõ vaø tin töôûng saét ñaù vaøo thaéng lôïi cuûa caùch maïng. Xung ñoät kòch cuûa Goùcki laø xung
ñoät giöõa hai heä tö töôûng.
Xung ñoät kòch laø xung ñoät tö tuôûng nhöng phaûi theå hieän ra qua haønh ñoäng cuûa nhöõng
con ngöôøi, thoâng qua xung ñoät caù nhaân maø noùi leân xung ñoät xaõ hoäi.
Muoán ñaåy xung ñoät theâm caêng thaúng vaø gay gaét ngöôøi ta thöôøng choïn caùc nhaân vaät
mang tö töôûng khaùc nhau laïi coù quan heä maät thieát vôùi nhau, ví duï tình vôï choàng, boá con ,
anh em ruoät thòt , baïn beø … Xung ñoät tö töôûng giöõa nhöõng ngöôøi saün coù tình caûm gaén boù
vôùi nhau seõ dieãn ra gay go phöùc taïp hôn.
Caàn noùi theâm vai troø tình yeâu trong moät taùc phaåm ngheä thuaät. Neáu ngheä thuaät chæ xoay
quanh tình yeâu nam nöõ thì thaät laø nhoû heïp vaø thaáp keùm. Nhöng chuùng ta laïi phaûi thaáy tình
yeâu nam nöõ laø moät trong nhöõng tình caûm quan troïng , phoå bieán , laâu ñôøi vaø maõnh lieät nhaát.
Ñoù laø thöïc teá cuoäc soáng, cho neân gaén xung ñoät tö tuôûng vôùi xung ñoät tình caûm, nhaát laø tình
yeâu seõ laøm taùc phaåm coù theâm chaát hieän thöïc vaø deã ñöôïc khaùn giaû chaáp nhaän hôn.
Tuy nhieân mieâu taû tình yeâu trong taùc phaåm laø ñeå phuïc vuï tö töôûng vôû kòch chöù khoâng
phaûi coát nhaèm cho haáp daãn. Moät tình yeâu ñöa vaøo vôû kòch maø khoâng phuïc vuï tö töôûng chuû
ñeà seõ chæ coù haïi maø thoâi.
Xung ñoät kòch laø xung ñoät giöõa hai theá giôùi quan ñoái laäp, hai nhaân sinh quan ñoái laäp.
Xung ñoät ñoù theå hieän giöõa haønh ñoäng xuyeân vaø phaûn haønh ñoäng.
Tuy nhieân, trong moät vôû kòch khoâng phaûi nhaát thieát phaûi coù nhaân vaät mang tö töôûng
naøy vaø nhaân vaät mang tö töôûng kia vaø ñaáu tranh vôùi nhau. Khoâng nhaát thieát vôû kòch naøo
cuõng chia ra hai tuyeán nhaân vaät chính dieän vaø phaûn dieän. Kòch Tseâkhoáp khoâng phaân bieät
ñöôïc nhaân vaät chính dieän vaø phaûn dieän. Nhieàu vôû kòch môùi khoâng coù nhaân vaät phaûn dieän.
Vôû kòch “ Quan thanh tra” cuûa Goâgoân khoâng coù nhaân vaät chính dieän, aáy theá maø nhöõng vôû
43
kòch ñoù vaãn coù xung ñoät tö töôûng gay gaét vaø quyeát lieät, vaãn theå hieän qua nhöõng nhaân vaät coù
tính caùch roõ neùt.
Xung ñoät kòch khoâng phaûi chæ do cuoäc ñaáu tranh gay gaét giöõa con ngöôøi vôùi con
ngöôøi, giöõa con ngöôøi vôùi hoaøn caûnh maø coøn ôû trong taâm hoàn moãi con ngöôøi.
Ngheä thuaät laø nhaèm phaûn aùnh cuoäc soáng, tìm caùch nhaän thöùc noù, cho neân ngaøy caøng
ñi vaøo nhöõng maët phöùc taïp cuûa cuoäc soáng.
Trong cuoäc soáng con ngöôøi ta coù raát nhieàu lôïi ích maø moãi vôû kòch thöôøng taäp trung
ñöôïc vaøo moät lôïi ích. Kòch ngaøy xöa ñôn giaûn chæ xoay quanh moät lôïi ích, moät xung ñoät.
Kòch ngaøy nay ñaõ chöùa nhieàu xung ñoät vaøo cuøng moät vôû.
Tuy nhieân ñeå baûo ñaûm tính toaøn veïn thoáng nhaát cuûa moãi taùc phaåm ngheä thuaät, ôû moåi
vôû vaãn phaûi coù moät xung ñoät chính noåi baät vaø caùc xung ñoät phuï phaûi laøm noåi roõ xung ñoät
chính.

IV. Kòch baûn phaûi baét ñaàu töø tính caùch nhaân vaät
Haønh ñoäng kòch khoâng phaûi chæ laø muïc ñích gaây haáp daãn maø chính laø ñeå theå hieän tính
caùch. Qua haønh ñoäng chuùng ta thaáy ñöôïc tính caùch con ngöôøi. Vì vaäy, nguyeân nhaân chuû yeáu
cuûa haønh ñoäng laø ôû tính caùch.
Kòch coù nhieäm vuï quan troïng laø khaùm phaù nhöõng ñoäng cô saâu xa thuùc ñaåy nhaân vaät
haønh ñoäng. Coù ngöôøi vieát kòch keùm chæ mieâu taû keát quaû maø khoâng khaùm phaù ra nguyeân
nhaân, nhö taû moät haønh ñoäng anh huøng maø khoâng thaáy caùi gì ñaõ thuùc ñaåy nhaân vaät laäp ñöôïc
thaønh tích ñoù. Ngöôøi vieát kòch phaûn aùnh maët haønh ñoäng cuûa nhaân vaät chính laø nhaèm noùi leân
tính caùch nhaân vaät .
Nguyeân nhaân cuûa xung ñoät cuõng laø naèm trong baûn thaân nhaân vaät chöù ñieàu kieän hoaøn
caûnh beân ngoaøi chæ laø caùi côù, laø caùi dòp thuùc ñaåy nhaân vaät böôùc vaøo xung ñoät. Víduï : xung
ñoät giöõa Maùcbeùt vaø nhöõng ngöôøi khaùc. Maùcbeùt laø moät vò töôùng duõng caûm, trung thaønh.
Nhöng ñeán khi thaéng traän trôû veà laïi ñöôïc caùc muï phuø thuûy tieân ñoaùn laø Maùcbeùt seõ laøm vua,
Maùcbeùt môùi naûy ra yù ñònh gieát vua. Môùi nhìn qua thì töôûng vieäc thaéng traän vaø lôøi tieân ñoaùn
laø nguyeân nhaân thuùc ñaåy Maùcbeùt gieát vua, thöïc ra nguyeân nhaân ñoù naèm saâu hôn, trong tö
töôûng thaàm kín cuûa Maùcbeùt. YÙ xaáu ñaõ coù saün ngaám ngaàm trong loøng Maùcbeùt chæ ñôïi coù dòp
laø noåi leân.
Môùi ñoïc chuùng ta töôûng Maùcbeùt laø moät keû taøn aùc, thích gieát choùc. Thöïc ra Maùcbeùt chæ
laø moät keû nhu nhöôïc. MaùcBeùt ñaõ ñaáu tranh tö töôûng raát gay go choáng laïi tö töôûng caùi aùc
ñang coù dòp troãi daäy. Nhöng vì nhu nhöôïc haén ñaõ bò caùi aùc sai khieán, daãn ñeán haønh ñoäng
gieát vua.
Qua nhaân vaät Maùcbeùt, Seáchpia pheâ phaùn nhöõng con ngöôøi nhu nhöôïc thieáu söùc maïnh
lyù trí ñaõ ñeå cho baûn naêng sai khieán daãn ñeán toäi aùc. Seáchpia ñaõ khaùm phaù ñeán coäi reã nhöõng
haønh ñoäng cuûa Maùcbeùt, cho neân ñeán nay vôû Maùcbeùt vaãn laø moät trong nhöõng vôû bi kòch lôùn
nhaát trong lòch söû saân khaáu theá giôùi.
Nghieân cöùu nhöõng vôû kòch thaønh coâng chuùng ta ñeàu thaáy nhö vaäy. Nguyeân nhaân saâu
xa thuùc ñaåy nhaân vaät haønh ñoäng laø caùi naèm trong baûn tính nhaân vaät, trong tính caùch nhaân
vaät, trong tö töôûng, tình caûm cuûa nhaân vaät.
Nhaân vaät mang tính kòch laø nhaân vaät coù mang saün moät khaùt voïng chöa coù ñieàu kieän
boäc loä, chæ chôø moät hoaøn caûnh naøo ñoù laø haønh ñoäng, gaây xung ñoät vôùi beân ngoaøi.

44
 Kòch caàn phaûi mieâu taû nhöõng haønh ñoäng cuûa nhöõng tính caùch ñieån hình trong nhöõng
hoaøn caûnh ñieån hình.
Tình huoáng (hoaøn caûnh ) gaén boù chaët cheõ vôùi tính caùch vaø phaûi do tính caùch quyeát
ñònh. Tuøy tính caùch maø choïn tình huoáng. Tình huoáng chính laø hoaøn caûnh, laø ñieàu kieän ñeå
tính caùch nhaân vaät boäc loä hoaøn toaøn.
Nhaân vaät kòch khoâng nhöõng laø nhöõng nhaân vaät ñieån hình, coù tính khaùi quaùt cao ñoä, maø
coøn laø nhöõng hình töôïng ngheä thuaät, coù tính cuï theå, caù bieät. Noùi ñeán hình töôïng laø noùi ñeán
söï keát hôïp giöõa caùi rieâng vaø caùi chung. Nhaân vaät kòch coù tính caùch ñieån hình mang söùc
khaùi quaùt cao, töùc laø coù tính chung, nhöng laïi phaûi laø con ngöôøi cuï theå rieâng bieät. Neáu thieáu
tính rieâng, con ngöôøi thieáu chaát soáng vaø chæ laø moät khaùi nieäm, vaø taùc phaåm cuõng maát tính
hieän thöïc.
Goùcki noùi: “Trong moãi nhaân vaät kòch, ngoaøi tính giai caáp chung caàn tìm moät caùi loõi caù
tính rieâng vaø ñaëc bieät ñoái vôùi nhaân vaät ñoù…”. “Ñaëc ñieåm giai caáp khoâng phaûi laø nhaõn hieäu
giaùn ôû beân ngoaøi, ñeo treân maët naï nhö ngöôøi ta thöôøng laøm. Ñaëc ñieåm giai caáp khoâng phaûi
laø coù hay khoâng coù moät noát ruoài treân maët, maø phaûi laø caùi gì naèm ôû beân trong, taän trong gan
ruoät nhaân vaät”1. Nhaø vaên chaân chính coù nhieäm vuï phaûi theå hieän con ngöôøi baèng hình töôïng
ngheä thuaät giaøu söùc bieåu hieän, ñaït tôùi chaân lyù ngheä thuaäït thì môùi haáp daãn vaø môùi giaùo duïc
ñöôïc khaùn giaû.
Xaây döïng nhaân vaät kòch sinh ñoäng, cuï theå thaät laø moät coâng vieäc khoù khaên, ñoøi hoûi lao
ñoäng ngheä thuaät coâng phu. Aleáchxaây ToânxToâi noùi: “Duø laø nhaân vaät chæ noùi coù boán chöõ toâi
cuõng phaûi nhìn thaáy anh ta roõ nhö nhìn thaáy mình soi göông vaäy. Toâi phaûi bieát ñöôïc soá phaän
anh ta, phaûi nhìn thaáy vaø hieåu ñöôïc caùc cöû chæ cuûa anh ta”2.
Neân bieát raèng caùc nhaân vaät chaúng bao giôø bieát ñöôïc roõ nhöõng gì seõ xaûy ra vôùi
mình, thaäm chí seõ khoâng thaáy ñöôïc nhieàu vieäc baûn thaân mình seõ laøm nöõa. Trong cöoäc
soáng cuõng nhö vaäy. Trong nhieàu vôû kòch keùm nhaân vaät cöù nhö bieát tröôùc ñöôïc soá phaän
cuûa mình heát caû.
Kòch Tseâkhoáp coù söùc haáp daãn gheâ gôùm vì caùc nhaân vaät ñöôïc oâng xaây döïng raát chaân
thöïc. Hoï öôùc ñoaùn vaø döï ñònh, nhöng roài luoân luoân thöïc teá laïi xaûy ra khoâng ñuùng nhö theá,
coù khi ngöôïc laïi, hoaëc chính hoï laïi haønh ñoäng traùi vôùi döï ñònh cuûa hoï. ÔÛ vôû “Caàu hoân”, anh
chaøng ñònh ñeán chinh phuïc tình caûm coâ gaùi laïi caõi nhau vôùi coâ. Vôû “Vöôøn anh ñaøo”,
Coâpakhoât ñònh gaëp Vania hoûi laøm vôï, nhöng ñeán khi gaëp laïi chæ noùi chuyeän coâng vieäc …
Cuoäc soáng neáu chuùng ta bieát heát moïi chuyeän, döï ñònh gì seõ laøm ñöôïc ñuùng nhö theá thì
cuoäc soáng seõ khoâng coù gì baát ngôø vaø raát teû nhaït. ÔÛ vôû kòch cuõng vaäy, neáu moïi nhaân vaät ñeàu
bieát tröôùc moïi thöù seõ xaõy ñeán vôùi hoï thì chaúng coù gì ñaùng say meâ, thaát voïng, ñau buoàn, vui
söôùng gì heát!
Trong kòch tính caùch nhaân vaät loä ra qua haønh ñoäng cuûa hoï khi ta ñaët hoï vaøo nhöõng
tình huoáng naøo ñoù. Cuoäc soáng cuûa moät nhaân vaät treân saân khaáu töø luùc xuaát hieän ñeán luùc bieán
maát laø caû moät cuoäc ñaáu tranh vôùi nhöõng ngöôøi khaùc vaø vôùi baûn thaân, khi caêng thaúng maõnh
lieät, luùc aâm yû nheï nhaøng, lieân tieáp thaéng lôïi vaø thaát baïi. Khaùn giaû qua ñoù maø hieåu roõ nhaân
vaät.
Kòch khoâng chæ mieâu taû moät haønh ñoäng anh huøng hoaëc heøn nhaùt, cao thöôïng hoaëc xaáu
xa, maø coøn mieâu taû quaù trình daãn tôùi haønh ñoäng ñoù. Noùi caùch khaùc kòch phaûi khaùm phaù

1
Chuyeån daãn theo Nguyeãn Nam. Tìm hieåu ngheä thuaät vieát kòch. Sñd, tr. 62
2
Chuyeån daãn theo Nguyeãn Nam. Tìm hieåu ngheä thuaät vieát kòch. Sñd, tr. 62

45
ñöôïc logic taâm hoàn. Chính vì theá nhaân vaät Hamleùt cuûa Seâchxpia cho ñeán nay vaãn laø moät
trong nhöõng nhaân vaät thaønh coâng nhaát trong lòch söû saân khaáu theá giôùi. Caû vôû kòch chæ mieâu
taû quaù trình Hamleùt ñi tìm söï thaät, nguoàn goác cuûa caùi aùc vaø tìm caùch neân ñoái xöû vôùi caùi aùc
nhö theá naøo.
Bloác cho raèng choã haáp daãn nhaát trong moät vôû kòch laø khi nhaân vaät ñöùng tröôùc ngaõ ba
ñöôøng, suy nghó, caân nhaéc, löïa choïn con ñöôøng naøo ñeå ñi, tìm thaùi ñoä xöû lyù cho ñuùng.
Nhaân vaät kòch phaûi tha thieát vôùi vaán ñeà maø taùc giaû ñaët ra cho hoï. Neáu ñöùng tröôùc ngaõ
ba ñöôøng anh ta chaèng thieát choïn con ñöôøng naøo caû maø laïi ñöùng yø ra thì coøn gì laø kòch! cho
neân Milei ñaët ra moät soá yeâu caàu: “Nhaân vaät kòch khoâng theå ruùt lui ñöôïc”. OÂng noùi : “Thöïc
ra, ñoái vôùi nhöõng ai muoán phaûn aùnh hieän thöïc , khoâng nhöõng caàn giaûng giaûi taïi sao nhaân
vaät naøy laïi laøm vieäc ñoù, hoaëc khoâng laøm vieäc ñoù ,hoaëc taïi sao hoï laïi xuyùt quyeát ñònh khaùc ,
maø coøn caàn giaûng giaûi taïi sao nhaân vaät ñoù laïi khoâng theå ruùt lui ñöôïc, maø cöù phaûi choïn moät
caùch haønh ñoäng”1. Ñaây cuõng laø vaán ñeà quan troïng vaø khi xaây döïng tính caùch nhaân vaät vaø
choïn tình huoáng phaûi ñaëc bieät chuù yù tôùi. Taïi sao Hamleùt laïi khoâng nhaém maét laøm ngô, ngoài
höôûng caùi gheá hoaøng töû, sung söôùng bao nhieâu? Seâchxpia ñaõ traû lôøi raát roõ, vaø qua vôû kòch ta
thaáy nhaân vaät Hamleùt laø moät con ngöôøi raát deã xuùc ñoäng vaø quaù nhaïy caûm. Hoaøng töû nhö
moät caùi göông trong vaét, maø baát cöù moät noãi vui, noãi buoàn, caùi thieän, caùi aùc trong cuoäc soáng
chung quanh ñeàu roïi boùng vaøo heát. Ñaëc ñieåm tính caùch cuûa Hamleùt laø khoâng theå laøm ngô
tröôùc moät caùi gì ñöôïc, huoáng hoà laø tröôùc moät toäi taày ñình nhö vaäy. Taát nhieân ôû ñôøi coù
nhöõng ngöôøi laïnh nhö baêng, chaúng bao giôø caûm ñoäng tröôùc moät nieàm vui hay noãi khoå cuûa
ai heát, thaäm chí cuûa ngöôøi ruoät thòt nöõa. Neáu ta ñaët moät nhaân vaät tính caùch nhö theá vaøo
hoaøn caûnh cuûa Hamleùt thì chaéc chaén anh ta seõ ruùt lui, maëc keä taát caû.
Tuy nhieân cuõng caàn noùi roõ theâm, nhaân vaät coù theå ñi troán maø vaãn coù kòch, neáu nhö
hoaøn caûnh ñoøi hoï phaûi ñaáu tranh nhöng hoï baát löïc. Thí duï vôû Vöôøn anh ñaøo cuûa Tseâkhoáp:
Raneùpxkaia vaø Gaíep, hai anh em ñöùng tröôùc nguy cô phaù saûn vaãn cöù thaûn nhieân, laûng
chuyeän khi ngöôøi baïn Loâpakhin ñeà ra nhöõng caùch cöùu nguy cho hoï. Kòch tính trong tính
caùch cuûa hoï laø ôû choã cuoäc ñôøi hoï ñang xuoáng doác maø hoï khoâng coù nghò löïc ngaên laïi cöù ñeå
maëc cho noù troâi ñi. Ñaây laø moät saùng taïo raát môùi cuûa Tseâkhoâp. Oâng bieát tìm kòch tính ôû
nhöõng thöù xöa nay ngöôøi ta vaãn cho raèng khoâng coù kòch!
Khi xaây döïng nhaân vaät chuùng ta neân heát söùc cuï theå. Moät nhaân vaät vöøa böôùc ra saân
khaáu laø khaùn giaû ñaõ muoán bieát ngay hoï laø ai? Hoï ñang laøm gì, hoï soáng ra sao? Cha meï hoï
laøm gì, giaøu hay ngheøo? Hoï töï ñaùnh giaù hoï theá naøo vaø ngöôøi khaùc nhìn hoï ra sao? Hoï mô
öôùc gì vaø sôï caùi gì?… Khaùn giaû raát muoán bieát roõ hoï nhö muoán bieát roõ ngöôøi naøo môùi quen.
Vaø ngöôøi vieát cuõng phaûi bieát roõ nhö vaäy.
Trong vôû Nhöõng ngöôøi tieåu thò daân cuûa Gorki coù nhaân vaät nöõ giaùo vieân Tachiana.
Tseâkhoáp ñoïc vôû ñoù xong ñaõ vieát thö goùp yù vôùi Gorki, trong thö coù ñoaïn “Tachiana cuõng laø
moät nhaân vaät troïn veïn, nhöng caàn ñeå chò ta laø giaùo vieân thöïc söï, coù daïy treû thöïc, coù ñi ôû
tröôøng veà thöïc vaø coù theå coù chaám baøi thöïc söï treân saân khaáu…”.
Caùc nhaân vaät ñaáu tranh ñeå thay ñoåi moâi tröôøng soáng cho phuø hôïp vôùi mong muoán cuûa
mình. Nhöng qua cuoäc ñaáu tranh aáy, baûn thaân tö töôûng, tình caûm nhaân vaät cuõng thay ñoåi.
Aphinoâgheânoáp coù noùi: “Trong moãi tính caùch coù nhöõng neùt khoâng thay ñoåi vaø coù nhöõng neùt
thay ñoåi. Tính caùch chuyeån bieán laø moät ñieàu nhaát thieát phaûi coù. Ôû hoài cuoái nhaân vaät khaùc ñi

1
Chuyeån daãn theo Nguyeãn Nam. Tìm hieåu ngheä thuaät vieát kòch. Sñd, tr. 72

46