BESIGHEIDS

GELEENTHEDE
BELEGGINGS: SEKURITEITE

VRAESTEL 2:
AFDELING A
AFDELING B VRAAG 2
AFDELING C VRAAG 5

(KWARTAAL 2)

1
 ONDERWERP INHOUDBESONDERHEDE VIR DOELEINDES VAN LEER EN ASSESSERING
Beleggings: Leerders moet die volgende kan doen:
Sekuriteite • Beskryf kortliks/Verduidelik/Bespreek die funksies van die JSE
• Beskryf kortliks/Noem/Beskryf/ Verduidelik/Bespreek die volgende faktore wat in ag
geneem moet word wanneer beleggingsbesluite geneem word:
o Opbrengs op belegging
o Risiko
o Beleggingstermyn/periode
o Inflasiekoers
o Belasting
o Likiditeit
• Verduidelik/Bespreek die verskeie tipes beleggingsgeleenthede en hul
risikofaktore:
o Gesamentlike fondse/Stokvel
o Bestuurde portefeulje
o Besigheidgeleenthede/Waagkapitaal
o 32 dae-kennisgewing deposito's
o Skuldbriewe
o Lewensversekering en aftree annuïteite

• Verduidelik/Bespreek/Analiseer/Evalueer positiewe/ voordele en/of

negatiewe/nadele) van die volgende beleggingsvorme:
o Regering/RSA Kleinhandelspaareffekte
o Effektetrusts
o Aandele
o Vaste deposito
• Identifiseer die volgende tipes/soorte aandele van uit gegewe
scenario's/stellings:
o Gewone-aandele
o Voorkeuraandele
o Bonusaandele
o Stigtersaandele
• Noem/Beskryf kortliks/Verduidelik/Bespreek soorte voorkeuraandele.
• Beskryf kortliks/Noem die regte van gewone- en voorkeuraandeelhouers.
• Identifiseer soorte voorkeuraandele uit gegewe scenario's/stellings.
• Onderskei tussen gewone en voorkeuraandele.
• Definieer/Verduidelik die betekenis van skuld-briewe, dividende, kapitaalwins,
enkelvoudige rente, saamgestelde rente.
• Onderskei tussen enkelvoudige en saamgestelde rente.
• Bereken enkelvoudige en saamgestelde rente uit gegewe scenario's.
• Stel die beste beleggingsopsie voor wat op berekeninge gebaseer is.

Sleutelkonsepte

Term Definisie

Belegging Die gebruik van geld in die hoop om meer geld te verdien.

JSE / Johannesburg ‘n Formele mark waar aandele verhandel word en ‘n vergelyking van al die
Sekuriteitsbeurs publieke maatskappye wat genoteer is.
Aandele ‘n Aandeel is mede-eienaarskap van ‘n maatskappy.
Die mark vir sekuriteite waar maatskappye en die regering
Kapitaalmark /
Effektemark langtermynfondse kan insamel.

Korttermyn- 'n Belegging vir 'n tydperk van korter as een jaar.
belegging
2
Langtermyn- 'n Belegging vir 'n tydperk langer as 'n jaar.
belegging
Vaste koers Die koers bly dieselfde vir die tydperk.

Opgehoopte Versamel oor 'n tydperk.

Enkelvoudige rente Die rente word bereken op die oorspronklike som (hoofsom) wat belê is.
Die rente vir elke tydperk word bereken op die hoofsom plus alle rente wat
Saamgestelde rente reeds in vorige tydperke verdien is.

Verwys na die kans dat die bedrag wat belê is, oor 'n tydperk in waarde kan
Risiko daal weens onvoorsiene omstandighede.

JSE

JSE – JOHANNESBURG STOCK EXCHANGE

JEB – JOHANNESBURG EFFEKTEBEURS

FUNKSIES VAN DIE JSE

• Gee geleentheid aan finansiële instellings om hul fondse in aandele te belê.
• Dien as 'n barometer/aanwyser van ekonomiese toestande in Suid-Afrika.
• Hou beleggers op hoogte van aandeelpryse deur dit daagliks te publiseer.
• Tree op as 'n skakel tussen beleggers en publieke maatskappye.
• Klein beleggers word genooi om deel te neem aan die ekonomie van die land deur die koop/verkoop van
aandele.
• Verhoog primêre kapitaal.
• Voorsien beskerming vir beleggers.
• Moedig korttermynbelegging aan.
• ingelig oor die aandeelpryse deur dit daagliks te publiseer

3
 FAKTORE WAT IN AG GENEEM MOET WORD BY BELEGGINGSBESLUITE

1. Opbrengs op belegging (OOB)

(Hoeveel geld kry jy terug)
• Verwys na inkomste uit die belegging, soos rente of dividende; óf kapitaalgroei (groei/toename van
die oorspronklike bedrag wat belê is).
• Oor die algemeen is daar 'n direkte verband tussen risiko en opbrengs.

2. Risiko
• Verwys na die kans dat die bedrag wat belê is oor 'n tydperk in waarde kan daal weens onvoorsiene
omstandighede.
• Hoe hoër die potensiële opbrengs, hoe hoër is die risiko van 'n potensiële verlies.
• Voorbeeld: Belegging in aandele het 'n hoër risiko as om in 'n vaste deposito te belê.

3. Likiditeit
• 'n Bedrag kapitaal kan belê word in 'n tipe belegging wat maklik in kontant omgeskakel kan word.
• Die term likiditeit word gebruik om die gemak en spoed waarmee beleggers 'n belegging in kontant
kan omskep, te beskryf.
• Voorbeeld: 'n Belegging in 'n spaarrekening sal makliker omskep word in kontant as 'n belegging in 'n
vaste deposito wat gewoonlik vir 'n vaste tydperk gedeponeer word.

4. Belasting
• 'n Goeie belegging sal goeie na-belaste opbrengste lewer.
• Inkomstebelastingimplikasies moet oorweeg word ten einde 'n hoë netto opbrengs ná belasting te
verseker.
• Belastingkoerse is nie noodwendig dieselfde vir verskillende beleggings nie.

5. Inflasiekoers
• Inflasie verwys na 'n afname in die waarde van geld as gevolg van stygende pryse van dienste en
goedere.
• Mense word geraak deur 'n hoë inflasiekoers omdat hul geld se koopkrag daal.
• Die opbrengs op belegging moet hoër wees as die inflasiekoers.

6. Beleggingsperiode
(hoe lank gaan jou geld belê word)
• Dit verwys na die duur van die belegging wat die opbrengs op belegging kan beïnvloed.
• Dit kan ‘n kort, medium en/of lang termyn wees.
• Die beleggingstydperk sal afhang van 'n kliënt se persoonlike behoeftes.

7. Beleggingsbeplanningsfaktore
• Beleggers moet altyd die veiligste moontlike beleggingsgeleenthede oorweeg.
• Sommige beleggings bied 'n lae inkomste op kapitaal wat belê is, maar dit kan 'n veiliger belegging
wees as een wat 'n hoër inkomste beloof.
• Ondersoek geleenthede met 'n geskiedenis van goeie opbrengs.

8. Begrotings
(hoeveel geld het jy om te belê)
• Beleggers kan die hoeveelheid surplusgeld wat belê kan word, bepaal.
• Beleggers moet vir onvoorsiene koste begroot.

9. Wisselvalligheid / Fluktuasies op beleggingsmarkte

• Skommelinge in nasionale en internasionale ekonomiese tendense moet oorweeg word.
• Die vlak van onbestendigheid sal die hoeveelheid opbrengste bepaal.

4
 TIPE BELEGGINGS

TIPE
VERDUIDELIKING
BELEGGING
• Versameling beleggingsopsies wat
bestaan uit aandele in verskillende
maatskappye.
• Aantal beleggings word saamgevoeg
EFFEKTETRUSTS in ‘n effektetrustfonds, en word
bestuur deur ‘n portefeuljebestuurder.
• Kan direk van die geakkrediteerde
diensverskaffers gekoop word.
RISIKO
• Beleggings kan in hoë- en lae risiko
aandele gemaak word, so die risiko
word dan regdeur die fonds versprei
en oor die algemeen verlaag.
• Fondsbestuurders bestuur die
risikovlak namens die beleggers.

• 'n Belegger gee opdrag aan 'n • Risiko is laer oor ‘n langer termyn
finansiële adviseur om sy verskillende • Beleggings word in verskeie
beleggings in een portefeulje te maatskappye gemaak, risiko is
BESTUURDE
bestuur. versprei.
PORTEFEULJE
• As die portefeulje nie goed presteer
nie, kan die portefeulje of dele
daarvan verander word met / sonder
om die belegger in te lig
• Maatskappye verkoop gedeeltes van • Aandele het 'n lae / medium risiko
sy eienaarskap in die vorm van oor 'n langtermyn
aandele om kapitaal te verkry • Gewone aandele het die hoogste
• Aandele gee die houer een stem per risiko aangesien die belegger die
aandeel en die reg om 'n dividend te volle of 'n deel van die belegging
ontvang . kan verloor
• Aandele van genoteerde • Voorkeuraandeelhouers se risiko is
maatskappye word op die JSE laer, aangesien hulle voorkeureise
verhandel. het op die bates van die
AANDELE • Aandele kan gekoop / verkoop word likwidasiemaatskappy
deur makelaars aan wie 'n
makelaarsfooi deur die belegger
betaal sal word.
• Gewone aandele het geen spesiale
regte of beperkings nie en kan hoër
dividende oplewer / verdien, maar ook
hoër risiko.
• Voorkeuraandeelhouers ontvang
meestal 'n vaste dividend en word
betaal voor ander aandeelhouers.
• Dit word uitgereik om geleende • Skuldbriewe het 'n lae risiko omdat
kapitaal van die publiek in te samel. hulle terugbetaal moet word.
• Die lener / skuldbriefhouer stem saam • Maatskappye is verplig om die
om onder sekere voorwaardes vir 'n bedrag van die skuldbrief plus rente
sekere tydperk geld aan die terug te betaal, wat die risiko vir die
SKULDBRIEWE maatskappy te leen. belegger verminder.
• Skuldbriefhouers is krediteure, • Beleggers mag 'n bestendige
aangesien die maatskappy verplig is inkomste verdien in die vorm van
om die bedrag van die skuldbriewe rente terwyl hulle hul hoofsom
terug te betaal. behou.
• Die meeste soorte skuldbriewe kan op
die JSE verhandel word.

5
 • Om die besparing aan te moedig, bied • Risiko is baie laag, aangesien 'n
die SA regering aan SA burgers die belegging in die regering gemaak
geleentheid om te belê in word wat nie bankrot kan raak/ kan
spaarobligasies. verdwyn nie.
• Rente word halfjaarliks op 31 Maart • Dit is 'n veilige belegging, aangesien
RSA en 30 September verdien en in die dit nie op die ope mark verkoop kan
belegger se bankrekening inbetaal. word nie / nie blootgestel word aan
KLEINHANDEL-
• Dit kan nie as sekuriteit gebruik word markrisiko's nie.
STAATSEFFEKTE om lenings te bekom nie, dus kan
krediteure nie daarop aanspraak
maak nie.
• Dit kan geërf word deur 'n
genomineerde begunstigde wanneer
die belegger sterf.
• Minimum belegging is R 1000
• Koop 'n huis / stuk grond is gewoonlik • Lae risiko oor 'n lang termyn.
net geskik as 'n langtermyn belegging. • Risiko kan bepaal word deur
• Groot gelde / belasting is betaalbaar ekonomiese toestande en kan die
op hierdie transaksies, dus eiendom waarde van eiendom beïnvloed.
kan nie jaarliks gekoop / verkoop
word nie.
VASTE
• Opbrengs op eiendom word verdien in
EIENDOMME
die vorm van huur / verkope /
kapitaalwins teen 'n hoër prys as
waarvoor dit gekoop is (insluitende
die oordragkoste en belasting).
• Die ligging / grootte van die eiendom
kan ook die groei in waarde oor tyd
beïnvloed.
• Dit is 'n informele spaarskema • Swendelaars wat aanspraak maak
waaraan 'n relatief klein groepie op stokvel, kan eintlik onwettige
mense bydra. piramideskemas hardloop en
• Elke lid neem 'n beurt om van die uitbetalings is nie moontlik nie
fondse te trek vir hul eie persoonlike aangesien kontant uitgeput is / lede
wins. kan hul spaargeld verloor.
GESAMENTLIKE • Geen / Klein opbrengs op belegging, • Geld in 'n spaarrekening is 'n veilige
FONDSE/ aangesien bydraes maandeliks na belegging, maar met lae
STOKVEL een van die lede versprei word. rentekoerse / die opbrengste is laag.
• Dit moedig mense aan om elke
maand vir 'n spesifieke rede te spaar.
• 'n Stokvel word gewoonlik bestuur
deur 'n betroubare voorsitter, wat
verantwoordelik sal wees vir die
rekordhouding en bestuur van die
bankrekening.
• Risikokapitaal word deur 'n belegger / • Hoë risiko vir die belegger (s), indien
besighede gegee om 'n besigheid te navorsing nie behoorlik gedoen is
begin / uitbrei in ruil vir 'n aandeel in nie.
die nuwe / uitgebreide onderneming. • Onervare sake-eienaars wat
• Belegger (s) moet die tipe besigheids- verkeerde sakebesluite neem, kan
BESIGHEID / ekonomiese toestande ken voordat groot verliese / sluiting van 'n
GELEENTHEDE/ 'n besigheid gekoop / begin word. bestaande onderneming ervaar
WAAGKAPITAAL • Koop 'n franchise / bestaande
besighede sal suksesvol wees as die
beleggers behoorlike navorsing
gedoen het / verstaan presies waarna
hy / sy belê.
•
6
 • 'n Maandelikse betaling word aan 'n
versekeringsmaatskappy betaal met
LEWENS- die verwagting om 'n voorafbepaalde
VERSEKERING bedrag op 'n datum in die toekoms te
ontvang.
EN AFTREE
• Om voorsiening te maak vir
ANNUÏTEITE toekomstige uitgawes / gee
gemoedsrus aan die versekerdes se
afhanklikes
• Dit is 'n baie konserwatiewe metode
van belegging teen 'n vaste koers vir
'n vaste tydperk by 'n finansiële
instelling / bank.
VASTE
• Geld kan nie gedurende die tydperk
DEPOSITO van die deposito teruggetrek /
bygevoeg word nie.
• Beleggers moet seker wees dat hulle
nie toegang sal wil hê tot die geld vir
die tydperk van die deposito nie.
• Geld word teen 'n vaste koers belê,
hoewel onttrekkings gemaak kan
32- word mits die bank 32 dae kennis
gegee word van die onttrekking.
KENNISGEWING
• Dit verdien meer rente as 'n lopende /
DEPOSITOS tjek / spaarrekening, maar minder
rente as 'n vaste deposito.
• Lae risiko, aangesien die
versekerde bedrag uitbetaal sal
word ongeag omstandighede.
• Slegs die sluitingsdatum /
bankrotskap van die
versekeringsmaatskappy kan tot
gevolg hê dat die maandelikse
bydraes tot die sluitingsdatum
verlore kan gaan.
• Baie laag aangesien die belegger
sal ontvang wat beloof is.
• Aangesien die rentekoers gewoonlik
vasgestel word, sal die opbrengs nie
geraak word deur markskommelings
nie
• Lae risiko, aangesien beleggings
plus rente op die vervaldatum van
belegging uitbetaal sal word.
• Rente word bereken op die
daaglikse balans, wat die waarde /
opbrengs op die belegging versnel /
die risiko verlaag.
• Rentekoers kan met marktoestande
fluktueer en die risiko verhoog.

IMPAK VAN BELEGGINGS

RSA KLEINHANDEL STAATSEFFEKTE

Voordele:
• Gewaarborgde opbrengste, aangesien rentekoers vir die hele beleggingsperiode vasgestel word.
• Rentekoerse is markverwant en lok meer beleggers.
• Rente kan twee keer per jaar ontvang word.
• Dit is 'n bekostigbare tipe belegging vir alle vlakke van inkomsteverdieners, insluitende pensioenarisse.

Nadele:
• 'n Minimum van R1 000 moet belê word, wat vir sommige klein beleggers moeilik kan wees om
bymekaar te kry.
• Handelsobligasies is nie vrylik oordraagbaar onder beleggers nie.
• Beleggers moet geldige SA identifikasie hê / moet ouer as 18 jaar wees wat buitelanders / jongmense
kan ontmoedig om te belê.
• Strawwe word gehef vir vroeë onttrekkings, indien die spaargeld minder as 12 maande oud is.

7
 EFFEKTETRUSTS

Voordele
• Bestuur deur 'n fondsbestuurder wat aandele op die aandelebeurs / JSE koop.
• Veilige beleggings, aangesien dit volgens reëls en regulasies bestuur word.
• 'n Klein bedrag kan per maand belê word.
• Maklik om te belê, aangesien beleggers eenvoudig 'n paar relevante vorms invul of aanlyn belê.

Nadele
• Aandeleprys mag fluktueer
• Effektetrusts mag nie leen nie en verminder dus potensiële opbrengste.
• Vrapryse vir die die prys wat jy 'n eenheid kan koop, is vir gewoonlik hoër as die prys waarvoor jy dit
kan verkoop. Dit maak belegging minder likied.
• Nie goed vir mense wat vir 'n kort tydperk wil belê nie

VASTE DEPOSITO’S

Voordele
• Rente word teen 'n vaste koers verdien ongeag veranderinge in die ekonomiese klimaat.
• Die tydperk van belegging kan oor 'n kort / medium / lang termyn wees.
• Verseker finansiële dissipline aangesien beleggers hul fondse nie voor die vervaldatum kan onttrek nie.
• Hoofsom plus rente verdien word uitbetaal op die vervaldatum.

Nadele
• Die belegger kan nie fondse onttrek voor die vervaldatum nie
• Mag nie die effek van inflasie oor die lang termyn uitpresteer nie.
• Lae opbrengste in vergelyking met ander beleggings.

GEWONE AANDELE

Voordele
• Hoe meer aandele jy hou, hoe meer dividenduitbetalings sal jy ontvang.
• Kan vrylik verhandel word op die JSE.
• Aandeelhouers het stemreg op die algemene jaarvergadering.
• Belegging in aandele bied beskerming teen inflasie.

Nadele
• Aandeelhouers mag minder dividende / geen dividende ontvang indien maatskappy se wins laag is nie.
• Maatskappye het geen regsverpligting om dividende aan aandeelhouers te betaal nie.
• Risiko kan hoog wees, aangesien beleggings verlore gaan wanneer maatskappye gelikwideer word.
• Dividende verklaar of nie, word deur die bestuur / direkteure van die maatskappy bepaal.

8
 SOORTE AANDELE

• Gewone aandele ontvang slegs dividende wanneer wins gemaak word.

• Gewoonlik hoe hoër die netto wins, hoe hoër die dividend.
1.
• Aandeelhouers is die laaste wat betaal moet word indien die maatskappy
bankrot verklaar word.
Gewone aandele • Dividende wissel van jaar tot jaar volgens wins wat gemaak word en word
deur die maatskappy / direksie bepaal.
• Aandeelhouers het stemreg op die Algemene Jaarvergadering / AJV.
• Sommige van hierdie tipe aandele ontvang dividende ongeag of 'n wins
gemaak word.
• 'n Vaste opbrengskoers word op hierdie tipe aandele betaal.
2. • Aandeelhouers het 'n voorkeureis op maatskappybates in geval van
Voorkeuraandele bankrotskap / likwidasie.
• Hierdie aandele geniet voorkeurregte op dividende / terugbetaling oor
gewone aandele.
• Dividende is betaalbaar volgens die tipe voorkeuraandele.
• Stemregte is beperk tot spesifieke omstandighede / besluite.
3. • Uitgereik aan die stigters en inkorporeerders van die maatskappy.
• Hulle ontvang dividende nadat alle ander aandeelhouers betaal is.
Stigtersaandele
• Betaling in die vorm van aandele aan aandeelhouers.
4. • Uitgereik as vergoeding vir onbetaalde dividende.
Bonusaandele • Aandeelhouers ontvang hierdie aandele sonder om daarvoor te betaal.
• Aandeelhouers sal meer aandele besit en meer dividende in die toekoms
insamel.

REGTE VAN GEWONE AANDEELHOUERS

• Die reg om te stem by Algemene Jaarvergadering
• Woon die Algemene Jaarvergadering by om te leer oor die maatskappy se prestasie.
• Ontvang tussentydse en jaarverslae
• Eis op maatskappy bates in geval van bankrotskap nadat alle ander skuldeisers en voorkeuraandeelhouers
betaal is.

REGTE VAN VOORKEURAANDEEHOUERS

• Ontvang dividende, ongeag of wins gemaak word.
• Hulle word eerste betaal / geniet voorkeurregte op dividende.
• Hulle het 'n voorkeureis op maatskappy bates in die geval van bankrotskap / likwidasie van die
maatskappy.
• Hulle het slegs stemreg by die algemene jaarvergadering onder spesifieke omstandighede / vir sekere
besluite.

VERSKILLE TUSSEN GEWONE AANDELE EN VOORKEURAANDELE

GEWONE AANDELE VOORKEURAANDELE

Ontvang slegs dividende wanneer wins gemaak Ontvang dividend ongeag wins gemaak is.
word.

Aandeelhouers is die laaste wat beta word indien Aandeelhouers kry voorkeur op maatskappybates
die besigheid bankrot is. indien die besigheid bankrot is.

9
 VOORKEURAANDELE
TIPES VOORKEURAANDELE
DEELNEMENDE VOORKEURAANDELE NIE-DEELNEMENDE VOORKEURAANDELE

Gewaarborgde vaste dividende Geregtig om elke jaar slegs 'n vaste dividend te
ontvang.

Is geregtig om te deel in enige surplus Sal nie ekstra dividend kry in geval van surplus
maatskappy wins. winste nie.

Ontvang hoër dividende wanneer die maatskappy Het nie reg om deel te hê aan winste nadat
goed presteer. ekwiteitsaandeelhouers 'n dividend betaal het nie.

Het voorkeurregte oor gewone aandele teen Ontvang 'n bedrag gelykstaande aan die
terugbetaling wanneer die maatskappy sluit. aanvanklike belegging plus opgelope en
onbetaalde dividende by likwidasie.

KUMULATIEWE VOORKEURAANDELE NIE-KUMULATIEWE VOORKEURAANDELE

Aandeelhouers word vergoed vir vorige dividende Aandeelhouers word nie vergoed vir vorige
wat nie uitbetaal is toe winste te laag was om dividende wat nie uitbetaal is toe die wins laag
dividende te verklaar / Ontvang dividende wat nie was nie.
voorheen uitbetaal is nie.

AFLOSBARE VOORKEURAANDELE NIE-AFLOSBARE VOORKEURAANDELE

Aandele kan op die vasgestelde datum afgelos / Aandele word eers teruggekoop wanneer die
teruggekoop word na keuse van die maatskappy om ander redes as bankrotskap sluit.
uitreikingsmaatskappy.

OMSKEPBARE VOORKEURAANDELE NIE-OMSKEPBARE VOORKEURAANDELE

Aandele kan omskep word in 'n voorafbepaalde Aandele kan nie omskep word in gewone aandele
getal gewone aandele op die datum wat nie.
gespesifiseer is toe die voorkeuraandele uitgereik is

IMPAK VAN VOORKEURAANDELE

Voordele
• Aandeelhouers verkry proporsionele eienaarskap in 'n maatskappy.
• Belegging in voorkeuraandele het 'n laer risiko as gewone aandele, aangesien voorkeuraandeelhouers
voorkeureise het op die bates van 'n maatskappy by likwidasie.
• Dividende word uitbetaal voordat enige ander aandeelhouers hul s'n ontvang.
• Voorkeuraandeelhouers ontvang 'n vaste dividendbedrag / persentasie per jaar.

Nadele
• Aandeelhouers het geen stemreg op die Algemene Jaarvergadering nie.
• Aandeelhouers mag minder dividende ontvang wanneer maatskappy winste hoog is aangesien hul
dividende vasgestel word.
• Nie-kumulatiewe voorkeuraandeelhouers het nie kumulatiewe regte op vorige dividende nie uitbetaal
nie.
• Risiko kan hoog wees, aangesien beleggings verlore gaan wanneer maatskappye gelikwideer word.

10
 RENTE

ENKELVOUDIGE RENTE SAAMGESTELDE RENTE

Rente verdien op die oorspronklike bedrag. Rente verdien op die oorspronklike bedrag sowel as
vorige rente verdien.

Hoofsom bly dieselfde Hoofsom groei met die toevoeging van rente

Rente word apart gehou Rente word by hoofbedrag bygevoeg.

Gee minder opbrengs op belegging Gee hoër opbrengs op belegging

BEREKENING VAN ENKELVOUDIGE RENTE:

• Berekening op die oorspronklike bedrag / hoofsom wat belê is

• FORMULE: Rente = P x R x T

Enkelvoudige rente = Hoofsom (bedrag belê) x persentasie rentekoers x tyd in jare/maande

I = P x R x T

Aktiwiteit 4

Jack belê R100 000 in 'n vaste deposito vir drie jaar. Die bank bied hom
11% enkelvoudige rente aan.

Bereken die rente wat Jack na die drie jaar sou ontvang.
(3)

Aktiwiteit 5

Zizi belê R 3000 in 'n spaarrekening by 'n bank waar hy 10% enkelvoudige rente per
jaar sal ontvang, wat elke 6 maande uitbetaal word.

Bereken die rente wat Zizi na 2 jaar sal ontvang. (3)

BEREKENING VAN SAAMGESTELDE RENTE:

Rente = P (1 + i) ᶰ - P
P = Hoofsom (aanvanklike belegging)
i = persentasie rentekoers
n = aantal jare

11
 Aktiwiteit 6

Jill wil R 25 000 in 'n vaste deposito vir drie jaar belê. Die bank bied haar 10%
saamgestelde rente aan.

1. Bereken wat Jill se belegging aan die einde van die drie jaar werd sou wees.
2. Bereken die rente wat Jill na die drie jaar sou ontvang.
(8)

Aktiwiteit 7
Thando belê R3 000 in 'n flexi-deposito rekening by 'n bank vir twee jaar teen 10%
rente p.j., jaarliks saamgestel.

Bereken die rente wat Thando na 2 jaar sal ontvang.

12
 WOLKSKOOL
EKSAMENRIGLYNE

JSE

13
FAKTORE WAT BELEGGINGS BEPAAL
OPBRENGS OP BELEGGINGS

BELEGGINGSTYDPERK

LIKIDITEIT

EKSAMENRIGLYNE
…

14
RSA KLEINHANDELEFFEKTE

EFFEKTETRUSTS

TIPE AANDELE

15
ENKELVOUDIGE EN SAAMGESTELDE RENTE

16
17
AFDELING C

18
 BESIGHEIDS
GELEENTHEDE
BELEGGINGS: VERSEKERING

VRAESTEL 2:
AFDELING A
AFDELING B VRAAG 2
AFDELING C VRAAG 5

(KWARTAAL 2)
19
 ONDERWERP INHOUDBESONDERHEDE VIR DOELEINDES VAN LEER EN ASSESSERING
Beleggings: Leerders moet die volgende kan doen:
Versekering
NIE-VERPLIGTE VERSEKERING
• Verduidelik/Brei uit oor die betekenis van nie-verpligte versekering
• Verduidelik/Brei uit oor die betekenis van die volgende versekeringskonsepte:
o Oorversekering
o Onderversekering
o Aweryklousule
o Herinbesitstelling
o Bybetaling
• Verduidelik die verskille tussen oor- en onder- versekering.
• Onderskei tussen versekering en assuransie. Gee voorbeelde.
• Noem/Gee voorbeelde van kort- en langtermynversekering.
• Noem/Verduidelik/Bespreek die volgende beginsels van versekering:
o Skadeloosstelling/Indemnifikasie
o Sekuriteitstelling/Sekerheid
o Uiterste goeie trou
o Versekerbare belang
• Identifiseer die bogenoemde beginsels van versekering uit gegewe
scenario's/stellings.
• Toepassing van aweryklousule om die vergoeding in die geval van onder-
versekering te berekenStel die beste beleggingsopsie voor wat op berekeninge
gebaseer is.
• Bespreek/Verduidelik die voordele/belangrikheid van versekering.
• Verduidelik die betekenis van versekerbare en nieversekerbare risiko's.
• Beskryf kortliks/Noem/Gee voorbeelde van versekerbare en nieversekerbare
risiko's.
VERPLIGTE VERSEKERING
• Verduidelik/Brei uit oor die betekenis van verpligte versekering.
• Verduidelik/Onderskei tussen verpligte en nieverpligte versekering en gee
voorbeelde.
• Bespreek/Verduidelik soorte van verpligte versekering bv.
Werkloosheidsversekeringsfonds (WVF),
• Padongelukkefonds (POF)/Padongelukke-voordeleskema (POVS/'RABS') en Wet
op Vergoeding vir Beroepsbeserings en -siektes (WVBBS)
• Verduidelik die soorte voordele wat die WVF kan uitbetaal.
• Identifiseer die soorte verpligte versekering uit gegewe scenario's/stellings.
• Bly op hoogte van die veranderinge in wetgewing wat plaasvind, bv. POF is in
die proses om oor te skakel na POVF (Padongelukke- voordeleskema).

Sleutelkonsepte

Term Definisie
Versekering 'n Kontrak tussen 'n persoon/besigheid (die versekerde) wat
versekeringsdekking benodig en die versekeringsmaatskappy/ versekeraar wat die
finansiële risiko dra.

Versekeringskontrak ’n Ooreenkoms waarvolgens die versekeraar onderneem om die

versekerde vry te stel in die geval van 'n bepaalde verlies, in ruil vir 'n premie.
Versekeraar ‘n Versekeringsmaatskappy wat bepaalde risiko’s dra.

Versekerde Individu/besigheid wat versekeringsdekking uitneem.

Vrywaar Om die versekerde te vergoed, te beskerm of te betaal in die geval van verlies of
skade.

20
Premie Die betaling wat deur die versekerde gemaak word om gedek te word in die
geval van verliese/skade.
Lewensversekering Dit is langtermynversekering wat uitgeneem word op die lewe van 'n mens as
dekking in die geval van dood.
Versekerbare belang Word uitgedruk in finansiële terme en verwys na die belang wat die versekerde het
by die verlies of skade wat gely kan word.
Werkloosheids- Hierdie fonds bied voordele aan werkers wat hulle werk verloor om redes soos
versekeringsfonds (WVF) aflegging.
Padongelukke- Hierdie fonds betaal vergoeding aan 'n persoon wat beseer word in, of gestremd is
voordeleskema (POVS) ná, 'n padongeluk; en aan afhanklikes van ‘n persoon wat weens 'n padongeluk Commented [ch1]:
Padongelukkefonds (POF) sterf.
Vergoeding vir Hierdie fonds vergoed werkers finansieel vir ongeskiktheid wat mag voorkom as
beroepsbeserings en - gevolg van ongelukke tydens pligte in die werkplek.
siektes (COIDA)

VERSEKERINGSKONSEPTE

DEFINISIE VAN VERSEKERING

• 'n Ooreenkoms waarvolgens die versekeraar onderneem om die versekerde skadeloos te stel in die
geval van 'n bepaalde verlies.
• Die versekerde moet 'n premie betaal vir gespesifiseerde verliese wat gedek word.

NIE-VERPLIGTE VERSEKERING

DEFINISIE VAN NIE-VERPLIGTE VERSEKERING

• Nie-verpligte versekering is vrywillig. Die versekerde het die keuse om 'n versekeringskontrak te sluit.

21
 VERSEKERINGSKONSEPTE

(a) Beginsel van Herinbesitstelling

• Versekerde word herstel na amper dieselfde finansiële posisie as voor die verlies plaasgevind het.
• Die versekeraar herbou/vervang die beskadigde eiendom in plaas van kontant uit te betaal.
• Beginsel van herinbesitstelling kan toegepas word indien die item OORVERSEKER was.

(b) “Excess”/Bybetaling

• 'n Klousule wat bepaal dat die versekerde verantwoordelik is vir 'n spesifieke gedeelte (vaste bedrag)
van die eisbedrag wanneer 'n eis ingedien word.

(c) Versekerbare Risiko

• Risiko wat na versekeringsmaatskappye verskuif kan word om die finansiële impak van die verliese te
verminder.
• Risiko's wat deur versekeringsmaatskappye gedra kan word.

(d) Nieversekerbare risiko

• Risiko's wat nie na versekeringsmaatskappye verskuif kan word nie, besighede/ individue moet self
sulke risiko's dra.
• Versekeringsmaatskappye kan nie 'n premie uitwerk wat die besigheid moet betaal
nie.

(e) Oorversekering

• Oorversekering is wanneer die item verseker is vir meer as die werklike markwaarde.
• Versekerde ontvang nie 'n uitbetaling wat groter is as die markwaarde van die verlies nie.
• Dit beteken dat die ekstra geld wat vir die premies betaal word, nie aan die versekerde terugbetaal
sal word nie.

(f) Onderversekering.

• Kom voor wanneer eiendom of bates verseker word vir minder as hul volle markwaarde.
• Die bate is verseker vir minder as die werklike waarde van die bate.
• As 'n onderneming verseker is teen 'n bedrag wat onder die werklike markwaarde van goedere of
dienste is, word die versekerde slegs uitbetaal vir die bedrag waarvoor die bates verseker is.
• Die versekeraar pas gewoonlik die gemiddelde klousule toe om die bedrag te bereken wat aan die
versekerde vergoed moet word as die bates onderverseker is.

22
(g) Awery-klousule
• Die versekeraar betaal slegs die gemiddelde tussen die werklike waarde en die versekerde waarde.
• Dit beteken dat die versekerde 'n deel van die risiko moet dra wat nie verseker is nie.
• Dit geld vir goed wat ONDERVERSEKER is.

Berekening van onderversekering (Awery klousule)

• Definisie: Onderversekering vind plaas wanneer eiendom of bates NIE verseker is vir hul volle
markwaarde nie, maar vir minder as die huidige/werklike waarde.

FORMULE: (Bedrag verseker ÷ Markwaarde) x skadevergoeding

VERSKILLE TUSSEN VERSEKERING EN ASSURANSIE

Versekering: Dekking vir 'n spesifieke gebeurtenis wat MOONTLIK KAN gebeur, bv. skade aan
'n gebou as gevolg van 'n brand.

Assuransie: Dekking vir ' n gespesifiseerde gebeurtenis wat DEFINITIEF GAAN gebeur, maar dis onseker
wanneer dit gaan gebeur, bv. dood van 'n vennoot of sleutelpersoon.

VERSEKERING
• Gebaseer op die beginsel van
skadeloosstelling.
• Die versekerde dra die koste van die
potensiële verlies aan die versekeraar oor
teen ‘n premie.
• Dit dek ‘n spesifieke gebeurtenis wat MAG
voorkom.
• Van toepassing op korttermyn-versekering
Voorbeeld:
• Versekering van eiendom of geld in transito
teen diefstal, inbraak, brand.
ASSURANSIE
• Gebaseer op die beginsel van sekuriteit/sekerheid.
• Die versekeraar onderneem om ‘n ooreengekome
bedrag geld te betaal nadat ‘n sekere tydperk
verstryk het / by die dood van die versekerde; wat
ook al eerste plaasvind.
• Spesifieke gebeurtenis is seker, maar die tyd van
die gebeurtenis is onseker.
• Van toepassing op langtermyn-versekering
Voorbeeld:
• Lewensversekeringspolisse, uitkeer-polisse, aftree-
annuïteite.

23
 VOORBEELDE VAN KORTTERMYN EN LANGTERMYNVERSEKERING

KORTTERMYN VERSEKERING LANGTERMYN VERSEKERING

• Eiendomsversekering • Uitkeerpolis
• Geld in transito • Lewensversekering
• Diefstal • Uittree annuïteit/Pensioenfonds /Voorsorgfonds
• Inbraak • Ongeskiktheidspolis
• Brand • Traumaversekering
• Begrafnisversekering
• Mediese fonds

ELANGRIKHEID VAN VERSEKERING VIR BESIGHEDE

• Beskerm die besigheid teen diefstal / verlies van voorraad en / of skade wat veroorsaak word deur
natuurrampe soos oorstromings, stormskade, ens.
• Besighede word beskerm teen die verlies aan verdienste, bv. stakings deur werknemers wat lei tot miljoene
verliese.
• Beskerm besighede teen oneerlike werknemers.
• Beskerm besighede teen verliese weens die dood van 'n skuldenaar.

VERSEKERBARE EN NIE-VERSEKERBARE RISIKO’S

Versekerbare risiko’s Nie-versekerbare risiko’s

Hierdie risikos word nie verseker deur

Hierdie risikos word verseker deur
versekeringsmaatskappye nie want die
versekeringsmaatskappye.
verskeringskoste/risiko is te hoog.

• Diefstal • Verliese veroorsaak deur oorlog

• Inbraak • Veranderings in mode
• Brand • Tussen bestellings en ontvangs van goedere
• Natuurlike rampe • Bevordering van tegnologie

BEGINSELS VAN VERSEKERING

Versekeraar stem in om die versekerde te vergoed vir skadevergoeding /

1. Vrywaring verliese wat in die versekeringskontrak gespesifiseer word, in ruil vir
premies wat deur die versekerde aan die versekeraar betaal is.

Van toepassing op langtermynversekering waar die versekeraar onderneem

2. Sekuriteit om 'n ooreengekome bedrag uit te betaal in die geval van lewensverlies/
besering/ aftrede.

Beide partye, die versekerde en die versekeraar, moet eerlik wees wanneer
3. Uiterste goeie trou
‘n versekeringkontrak aangegaan word en moet alle feite openbaar.

Versekerde moet bewys dat hy / sy 'n finansiële verlies sal ly indien die
4. Versekerbare belang versekerde voorwerp beskadig / verlore is /ophou om te bestaan. Dit moet
uitgedruk word in finansiële terme.

LET WEL: DIE AWERY KLOUSULE IS NIE EEN VAN DIE BEGINSELS VAN VERSEKERING NIE.

24
 VERSKILLE TUSSEN VRYWARING EN SEKURITEIT
Vrywaring Sekuriteit

‘n Moontlike verlies word verseker Die versekerde gebeurtenis is beslis, die tyd van
gebeurtenis is net nie seker nie.

Van toepassing op korttermynversekering bv. Van toepassing op langtermynversekering bv.

eiendom/bates lewensdekking, aftrede

VERPLIGTE VERSEKERING

SOORTE VERPLIGTE VERSEKERING

• Werkloosheidsversekeringfonds (WVF)
• Padongelukke voordele skema (POVS)
• Vergoedingsfonds vir beroepsbeserings en –siektes (COIDA)

WVF
• Die WVF bied voordele aan werkers wat gewerk het en werkloos geraak het om verskeie redes.
• Besighede dra 1% van die basiese lone teenoor WVF by
• Werknemers dra 1% van hul basiese loon by WVF by.
• Alle werknemers wat minstens 24 uur per maand werk, moet geregistreer wees vir WVF.

VOORDELE VAN WVF

Werkloosheidsvoordele
Siekte / ongeskiktheid
Kraamvoordele
Aannemignsvoordele
Afhanklikes se voordele
• Werknemers wat werkloos / afgedank word weens herstrukturering /
'n vervalde kontrak, kan binne ses maande nadat hulle werkloos
geword het, eis.
• Werknemers mag hierdie voordele ontvang indien hulle nie meer as
14 dae kan werk sonder om 'n salaris / gedeelte van die salaris te
ontvang.
• Swanger werknemers ontvang hierdie voordele vir tot 4
agtereenvolgende maande.
• Werknemers mag hierdie voordele ontvang indien hulle 'n kind jonger
as twee jaar aanneem.Werknemers wat onbetaalde verlof neem /
mag deel van hul salaris kry terwyl hulle die kind by die huis versorg.
• Afhanklikes mag aansoek doen om hierdie voordele indien die
broodwinner sterf, wie bygedra het tot WVF.

PADONGELUKKE VOORDELE SKEMA (POVS)

• POVS verseker padgebruikers teen die nalatigheid van ander padgebruikers.
• Die POVS bied verpligte dekking vir alle padgebruikers in Suid-Afrika, wat Suid-Afrikaanse besighede
insluit.
• Bestuurders van besigheidsvoertuie word vrygestel teen eise deur persone wat beseer word in
voertuigongelukke.
• POVS word befonds deur 'n heffing op die verkoop van brandstof / diesel / petrol.

25
 VERGOEDING VIR BEROEPSBESERINGS EN –SIEKTES (COIDA)
• Vergoed werknemers vir beserings en siektes wat by die werk aangegaan word.
• Vergoeding wat betaal word, word bepaal deur die graad van ongeskiktheid.
• Die bydrae wat betaalbaar word, word elke paar jaar hersien volgens die risiko verbonde aan daardie
tipe werk.
• Die fonds dek werkgewers vir enige regs eis wat werkers teen hulle mag bring.
• In die geval van 'n werknemer se dood as gevolg van 'n werksverwante ongeluk / siekte, sal sy / haar
afhanklike (s) finansiële ondersteuning ontvang.

Verskille tussen verpligte en nie-verpligte versekering

Verpligte versekering Nie-verpligte versekering

Word deur die wet vereis, regsverpligting om dit uit Die versekerde het ‘n keuse om versekering uit te
te neem en te betaal. neem.

Word deur die regering gereguleer en vereis nie Wettige kontrak tussen die versekerde en
versekeringskontrakte nie. versekeraar.

26
 WOLKSKOOL
EKSAMENRIGLYNE

VERSEKERING EN ASSURANSIE

27
28
KORT EN LANGTERMYNVERSEKERING

EKSAMENRIGLYNE

29
BEGINSELS VAN VESEKERING

BELANGRIKHEID/VOORDELE/POSITIEWE ASPEKTE VAN VERSEKERING VIR BESIGHEDE

VERSEKERBARE EN NIE-VERSEKERBARE RISIKOS

WVF

30
POVS

WVBS

VERPLIGTE EN NIE-VERPLIGTE VERSEKERING

31
AFDELING C

32
 BESIGHEIDS
GELEENTHEDE
BESTUUR EN LEIERSKAP

VRAESTEL 2:
AFDELING A
AFDELING B VRAAG 2
AFDELING C VRAAG 5

(KWARTAAL 2)
33
 ONDERWERP INHOUDBESONDERHEDE VIR DOELEINDES VAN LEER EN ASSESSERING
Leerders moet die volgende kan doen:
Bestuur en Leerders moet die volgende kan doen: BESTUUR EN LEIERSKAP
leierskap • Definieer/Brei uit oor die betekenis van bestuur en leierskap
• Onderskei tussen bestuur en leierskap.

LEIERSKAPSTYLE
• Beskryf kortliks die verskille/Onderskei tussen die volgende leierskapstyle:
o Demokraties
o Outokraties
o Laissez-faire/Vrye-teuels
o Charismaties
o Transaksioneel
• Identifiseer die leierskapstyle uit gegewe scenario's/gevallestudies en
motiveer antwoorde.
• Bespreek/Evalueer/Analiseer die impak (positiewe/ voordele en/of
negatiewe/nadele ingesluit) van elke leierskapstyl.
• Stel voor/Beveel situasies aan waarop elke leierskapstyl toegepas kan word in
die werkplek.

LEIERSKAPSTEORIEË
• Bespreek/Verduidelik die volgende teorieë van bestuur en leierskap:
o Leiers en volgelinge
o Situasionele (Situasie-) leierskap
o Transformasie/Oorgangsbestuur-leierskap
• Identifiseer die bogenoemde leierskapsteorieë uit gegewe scenario's/stellings.
• Verduidelik/Bespreek die rol van persoonlike ingesteldheid/houding in suksesvolle
leierskap
• Identifiseer die rol van persoonlike ingesteldheid/ houding in suksesvolle
leierskap uit gegewe scenario's/gevallestudies.

Sleutelkonsepte

Konsep Definisie
Leierskap Die vermoë van 'n individu of groep individue om volgelinge of ander
lede van 'n organisasie te beïnvloed en te lei.
Bestuur Beplanning, organisering, leiding en beheer van werknemers om
doelwitte te bereik.
Demokratiese Die leier versoek die spanlede/groepe om idees by te dra en deel te
leierskapstyl neem aan die besluitnemingsproses.

Outokratiese Die leier neem al die besluite op sy/haar eie sonder raadpleging van
leierskapstyl personeel.
Laat-maar- Die leier delegeer take aan volgelinge met min of geen
loopleierskapstyl rigtinggewing/hulp nie.
Charismatiese Die leier gebruik sjarme om volgelinge te beïnvloed.
leierskapstyl
Transaksionele Die leier fokus op die motivering van volgelinge deur middel van 'n
leierskapstyl stelsel van beloning en straf.

34
 Burokratiese Leiers/bestuurders maak seker dat werknemers reëls en beleide volg.
leierskapstyl

Leier-en-volgelingteorie Fokus op verhouding tussen leier en volgelinge.

Situasieleierskapsteorie Fokus op die toepassing van verskillende leierskapstyle afhangende

van die situasie en die volwassenheidsvlak van werknemers.

Transformasionele Die leier identifiseer die nodige veranderinge / skep 'n visie om die
leierskapsteorie verandering deur inspirasie te lei.
Persoonlike Die wyse waarop die leier verband hou met sy/haar werknemers
houding bepaal die sukses of mislukking van 'n onderneming.

DEFINISIES EN VERSKILLE

DEFINISIE VAN LEIERSKAP

• Die vermoë van 'n individu of groep individue om volgelinge of ander lede van 'n organisasie te
beïnvloed en te lei
• Dit kan nie geleer word nie, alhoewel dit aangeleer kan word aangesien dit 'n aangebore eienskap is

DEFINISIE VAN BESTUUR

• Die koördinering van beplanning, organisering, leiding en beheer van werknemers om doelwitte te
bereik.
• 'n Persoon word 'n bestuurder as gevolg van die posisie waarin hy / sy aangestel is

VERSKILLE TUSSEN LEIERSKAP EN BESTUUR

LEIERSKAP BESTUUR

Beinvloed menslike gedrag Lei menslike gedrag

Inspireer personeel om mekaar te vertrou en te Beheer stelsels en prosedures om die werk
ondersteun gedoen te kry.
Fokus op wat en hoekom Fokus op hoe en wanneer
Het mag as gevolg van sy/ haar kennis en Het mag as gevolg van gesagsposisie waarin hul
intelligensie aangestel is.

35
 LEIERSKAPSTYLE

Demokratiese Leierskapstyl
Die leier gee vir die werknemers ‘n geleentheid om deel te neem aan die besluitnemingsproses.

Voordele:
• Die leier laat die werknemers toe om aan die besluitnemingsproses deel te neem, sodat hulle bemagtig
/ positief voel.
• Personeel gee 'n verskeidenheid idees wat tot verhoogde verkope kan lei.
• Gesag word gedelegeer wat werknemers kan motiveer om meer produktief te wees.
• Komplekse besluite kan geneem word met insette van spesialiste / geskoolde werkers.

Nadele:
• Verkeerde besluite kan geneem word indien personeel onervare is
• Besluitneming kan tydrowend wees omdat belanghebbendes geraadpleeg moet word.
• Werknemers mag mismoedig voel indien hul menings nie oorweeg word nie.
• Nie effektief in tye van krisis nie / wanneer vinnige besluite geneem moet word.

Situasies waarin demokratiese leierskapstyl gebruik kan word:

• Die leier het nie al die inligting wat nodig is om 'n besluit te neem nie en werknemers het waardevolle
inligting om by te dra.
• Besluite moet vanuit verskeie perspektiewe gekyk word.

Outokratiese leierskapstyl
Die leier neem hoofsaaklik alleen alle besluite.

Voordele:
• Vinnige besluite kan geneem word sonder raadpleging van werknemers.
• Werk word betyds gedoen.
• Direkte toesig en streng beheer verseker hoë kwaliteit produkte / dienste.
• Verskaf sterk leierskap wat nuwe werknemers selfversekerd en veilig laat voel.

Nadele:
• Leiers en volgelinge kan verdeeld raak en mag nie saamstem oor maniere om probleme op te los nie.
• Werkers kan gedemotiveer word indien hul menings nie oorweeg word nie.
• De-gemotiveerde werkers het 'n negatiewe invloed op produktiwiteit.
• Volgers kan voel dat hulle nie waardeer word nie, wat lei tot hoë afwesigheid

Situasies waarin outokratiese leierskapstyl gebruik kan word:

• In krisis situasies, bv. in die geval van onvoorsiene uitdagings / ongelukke.
• In die hantering van werknemers wat nie samewerkend is nie.

36
 Laissez-Faire Leierskapstyl
Werknemers word toegelaat om besluite op hul eie te neem.

Voordele:
• Werkers word toegelaat om besluite te neem op hul eie werk / metodes.
• Ondergeskiktes het maksimum vryheid en kan onafhanklik werk.
• Leier motiveer werkers deur hulle te vertrou om dinge op hul eie te doen.
• Ondergeskiktes is kundiges en kan verantwoordelikheid neem vir hul optrede.

Nadele:
• Gebrek aan duidelike rigting kan werkers demotiveer.
• Werknemers word verantwoordelik gehou vir hul eie werk wat kan lei tot onderprestasie.
• Kan lei tot konflik wanneer sommige spanlede as leiers optree en aan ander dikteer.
• Daar word van hul verwag om hul eie konfliksituasies op te los.

Situasies waarin Laissez-Faire leierskapstyl gebruik kan word:

• Spanlede moet hul leierskapvaardighede verbeter / ontwikkel.
• Geskik wanneer werknemers hoogs ervare is en meer weet oor die taak as die leier.

Transaksionele Leierskapstyl
Werknemers word beloon vir goeie werk en gestraf vir werk wat nie voldoende is nie.

Voordele:
• Moedig werkers aan om hard te werk om belonings te ontvang.
• Verbeter werknemers se produktiwiteit en moraal.
• Werknemers weet wat van hul verwag word.
• Dissiplinêre prosedures word goed gekommunikeer.

Nadele:
• Werknemers kan verveeld raak as gevolg van te veel reëls.
• Bestuur / beheer van werknemers kan tydrowend wees.
• Sommige werknemers kan ongemotiveerd wees indien hulle nie die teikens bereik of bereik het nie,
alhoewel hulle baie hard gewerk het.
• Nie geskik vir spanwerk nie, aangesien alle spanlede gestraf kan word vir swak prestasie wat deur een
spanlid veroorsaak word.

Situasies waarin transaksionele leierskapstyl gebruik kan word:

• Wanneer die onderneming die prestasie van werknemers wil maksimaliseer
• Wanneer sperdatums op kort kennisgewing / onder druk bereik moet word.

37
 Charismatiese Leierskapstyl
Maak staat op ‘n inspirerende leier met baie selfvertroue.

Voordele:
• Deskundige om visie te verkoop en uitstekende resultate te behaal.
• Werknemers word gemotiveer aangesien die leier energiek / inspirerend is.
• Inspireer lojaliteit / harde werk onder werknemers.

Nadele:
• Leier glo meer in homself as in die span
• Projekte kan ineenstort as die leier die span verlaat.
• Leiers is onverdraagsaam teenoor uitdagings en beskou hulself as onvervangbaar

Situasies waarin charismatiese leierskapstyl gebruik kan word:

• Motiveer werknemers aangesien die leier energiek en inspirerend is.
• Inspireer lojaliteit en harde werk onder werknemers

VERSKILLE TUSSEN DEMOKRATIES EN OUTOKRATIESE LEIERSKAPSTYLE

SITUASIES WAARIN ELKE LEIERSKAPSTYL TOEGEPAS KAN WORD.

LEIERSKAPSTYLE TOEPASSING/SITUASIE
• Groeplede is vaardig en gretig om hul idees te deel.
• Die leier het nie al die inligting wat nodig is om 'n besluit te neem nie en
werknemers het waardevolle inligting om by te dra.
DEMOKRATIES • Samewerking word benodig tussen 'n leier en 'n span.
• Besluite moet vanuit verskeie perspektiewe gekyk word.
• Wanneer nuwe beleide of prosedures ontwikkel moet word en die insette van
alle belanghebbendes benodig word.
• Wanneer die leier nuut/onervare is en afhanklik is van ervare werknemers.
OUTOKRATIES • In krisissituasies, bv. in die geval van onvoorsiene uitdagings.
• In noodgevalle, waar daar beperkte tyd is.
• Wanneer werkers nie ten volle opgelei is nie.

38
LAISSEZ-FAIRE / • Wanneer die organisasie nuwe/kreatiewe strategieë wil bekendstel.
VRYE TEUELS
• Ondergeskiktes is kundiges en kan verantwoordelikheid neem vir hul optrede.
Die leier is baie besig en die delegering van take sal produktiwiteit verhoog.
• Spanlede moet hul leierskapvaardighede ontwikkel.
Geskik wanneer werknemers hoogs ervare is en meer weet oor die taak as die
• leier
• Wanneer volgelinge oortuig moet word om 'n bepaalde rigting te volg.
Verkope visie en uitstekende resultate word behaal.
CHARISMATIES Motiveer werknemers aangesien die leier inspirerend is.
•
• Inspireer lojaliteit onder werknemers.
• Wanneer die besigheid die werknemer se prestasie wil bevorder/ maksimaliseer.
TRANSAKSIONEEL
• Wanneer werknemers gemotiveer word om sperdatums op kort kennisgewing te
bereik.
• Wanneer werkers 'n lae moraal het.
• Wanneer produksievlakke laag is.
BUROKRATIES • Wanneer roetinewerk deur werknemers uitgevoer word.
• Wanneer bestuurders verseker dat prosedures altyd akkuraat gevolg word.

LEIERSKAPSTEORIEë

•Verskillende leierskapseienskappe is nodig vir verskillende

situasies.
1. Situasionele •Verhoudings tussen leiers en werknemers is gebaseer op
Leierskapsteorie wedersydse respek en vertroue.
•Kan lei tot konflik wanneer leiers verskillende leierskapstyle in
verskillende situasies gebruik.

•Geskik vir dinamiese omgewing waar daar drastiese

veranderinge kan plaasvind.
2.Transformasie •Leiers inspireer hul volgelinge om aan te pas by verandering
Leierskapsteorie en saam te werk aan 'n gemeenskaplike doelwit.
•Moedig kreatiewe denke en probleemoplossing aan wat ook
die sukses van die besigheid bevorder

•Daar is 'n goeie verstandhouding tussen leiers en volgelinge -

volgers luister na wat van hul verwag word.
3. Leiers en •Leiers lei deur voorbeeld en beloon goeie werk.
Volgelinge •Volgers wat nie toegelaat word om openlik met leiers te
kommunikeer nie, sal respek verloor vir die leier.

39
40
 TEORIEË OOR
LEIERSKAP EN VERDUIDELIKINGS
BESTUUR
Leier-en volgeling • Verhouding tussen leiers en werknemers berus op wedersydse respek.

• Sleutel tot sukses is 'n oop en eerlike kommunikasie tussen leier en volgeling.
• Verhouding is gebaseer op respek en die vermoë om mekaar te beïnvloed.

Situasionele • Verskillende leierskapseienskappe is nodig vir verskillende situasies.

• Die situasie dikteer die leierskapstyl wat toegepas moet word.

• Doeltreffende toepassing van hierdie teorie kan leiers in staat stel om hul
doelwitte te bereik.
• Die persoonlikheid van leiers inspireer volgelinge om hul verwagtinge te
Transformasionele verander om te werk aan 'n gemeenskaplike doelwit.

• Leiers het die vertroue en respek van volgelinge.

• Moedig volgelinge aan om nuwe geleenthede te verken.

DIE ROL VAN PERSOONLIKE HOUDING IN SUKSES EN LEIERSKAP

• Positiewe houding stel leierskapspotensiaal vry.
• 'n Leier se goeie/slegte houding kan die sukses/mislukking van die onderneming beïnvloed.
• Goeie leiers verstaan dat die regte gesindheid die regte atmosfeer sal daarstel.
• Leiers se houding kan die werknemer se gedagtes en gedrag beïnvloed.
• Leiers moet die gedrag wat hulle in spanlede wil sien, self uitbeeld.
• Suksesvolle leiers oorweeg die vermoëns/vaardighede van spanlede om take/rolle effektief toe te ken.
• Entoesiasme veroorsaak vertroue in 'n leier.
• 'n Positiewe houding is van kritieke belang vir goeie leierskap, want goeie leiers fokus op die taak, ongeag
probleme/uitdagings

41
 WOLKSKOOL
VRAE UIT DIE DOE VRAESTELLE UIT PER ONDERWERP

BESTUUR EN LEIERSKAP

DEMOKRATIESE STYL

OUTOKRATIESE STYL

LAISSEZ-FAIRE

TRANSAKSIONELE TEORIE

42
SITUASIONELE TEORIE

TRANFORMASIE TEORIE

ROL VAN PERSOONLIKE HOUDING IN LEIERSKAP

ALGEMEEN

43
 BESIGHEIDS
GELEENTHEDE
ONDERNEMINGSVORMS

VRAESTEL 2:
AFDELING A
AFDELING B VRAAG 2
AFDELING C VRAAG 5

(KWARTAAL 3)

44
 ONDERWERP INHOUDBESONDERHEDE VIR DOELEINDES VAN LEER EN ASSESSERING
Ondernemings- Leerders moet die volgende kan doen:
vorms • Bespreek/Verduidelik die kenmerke/eienskappe van elke ondernemingsvorm.
• Verduidelik die betekenis van beperkte aanspreeklikheid en onbeperkte
aanspreeklikheid.
• Herhaal: Bespreek/Verduidelik/Evalueer die impak (positiewe/voordele en/of
negatiewe/nadele) van die verskillende ondernemingsvorme.
• Verduidelik/Bespreek hoe die volgende kriteria tot die sukses en/of mislukking van
elke ondernemingsvorm kan bydra:
o Belasting: Elke ondernemings- vorm se belastingvereistes bepaal die impak
van belasting op die besigheid se sukses/ mislukking.
o Bestuur: Eienaarskap beïnvloed bestuurs-funksies wat 'n impak op die
besigheid se sukses/mislukking kan hê.
o Kapitaal: Verwys na die vermoë om kapitaal uit verskeie bronne te bekom
(bv. eie of geleende kapitaal). Die hoeveelheid/bedrag kapitaal wat verkry kan
word sal ook 'n impak hê op besigheidsukses/- mislukking.
o Verdeling van winste: verwys na maniere waarop winste verdeel word
tussen die eienaar(s)/aandeelhouers/beleggers.
o Wetgewing/Regsvereistes vir die oprigting van elke soort ondernemingsvorm
het 'n impak op die oprigtingskostes en tyd wat dit kan neem om wettiglik sake
SLEUTELBEGRIPPE te doen.

BEGRIPPE DEFINISIE

Vorm van eienaarskap Die regsposisie van die besigheid en die manier waarop dit besit word
Edms (Bpk) Eiendoms Beperk
Gaan voort om te bestaan selfs as 'n verandering van eienaarskap plaasvind
Kontinuïteit
bv. 'n lid of aandeelhouer sterf of aftree .
As 'n persoon of besigheid aanspreeklikheid aanvaar vir die skuld van 'n
Borg
ander persoon of besigheid.
Sekuriteite Aandele en effekte uitgereik deur 'n maatskappy.

Beperkte Verliese is beperk tot die bedrag wat die eienaar belê het in die besigheid.
aanspreeklikheid
Onbeperkte Die eienaar se persoonlike bates kan aangewend word om die skuld van
aanspreeklikheid die onderneming te betaal
Die dokument wat die regte, verantwoordelikhede en pligte van
Memorandum van
aandeelhouers en direkteure uiteensit. (Dien as 'n maatskappy se
Oprigting (MOI)
grondwet)
Enigste Handelaar / ’n Besigheid word besit en beheer deur een persoon op wie al die besluite
Enigste eienaar val. Winste behoort aan die enigste eienaar.
/Alleen eienaar
’n Ooreenkoms tussen twee of meer partye wat ooreengekom het om te
finansier en saam te werk in die nastrewing van gemeenskaplike
Vennootskap
besigheidsgeleenthede. Alle partye/venote dra ewe veel verantwoordelikheid
vir skulde aangegaan.

45
 Outonome vereniging van persone wat vrywillig verenig om hul
gemeenskaplike ekonomiese / sosiale behoeftes / aspirasies te bereik deur
Koöperatiewe Vereniging
middel van 'n gesamentlike besit en demokraties beheerde onderneming wat
bedryf word volgens koöperatiewe beginsels.
’n Maatskappy is 'n regspersoon wat kapasiteit en mag het om op hul eie te
Maatskappy handel. ( word in dieselfde lig gesien as
natuurlike persoon)
’n Maatskappy geïnkorporeer vir die doel van finansiële wins vir sy
Winsmaatskappye
aandeelhouers.
’n Nie-winsgewende maatskappy is 'n vereniging sonder winsoogmerk is
Nie- winsgewende
nie. Hulle word deur lede en direkteure
maatskappy
bestuur.
’n Openbare maatskappy is 'n vrywillige vereniging van EEN of meer
Publieke maatskappy persone, beheer deur die maatskappy Wet 71 van 2008, opgerig ingevolge
die Memorandum van Oprigting.
’n Private maatskappy is 'n vrywillige assosiasie van 1 of meer persone.
Privaat maatskappy beheer deur die maatskappy Wet 71 van 2008, opgeneem ingevolge die
Memorandum van Oprigting.
Maatskappy met ’n Maatskappy Persoonlike aanspreeklikheid is 'n vrywillige vereniging
Persoonlike van 1 of meer persone beheer deur die maatskappy Wet 71 van 2008,
aanspreeklikheid opgerig ingevolge die Memorandum van Oprigting

’n Maatskappy in staatsbesit (MSB) is 'n regspersoon wat deur die regering

Maatskappy in geskep word om aan kommersiële aktiwiteite deel te neem namens die
Staatsbesit eienaar. Hul regstatus wissel van om deel te wees van regering tot die deel
van ‘n maatskappy met die staat as regulerende aandeelhouer.
’n Dokument wat bepalings bevat met betrekking tot sake rakende die
Vennootskaps
besigheid en die vennote. Dit bevat breedvoerige voorwaardes met
ooreenkoms
betrekking tot die besigheid en die vennote.
Prospektus is 'n dokument wat die publiek nooi om sekuriteite / aandele te
Prospektus
koop. Dit is dokument wat gebruik word om aanbod aan die publiek te maak.
'n Vergadering wat een keer per jaar gehou word waar die aandeelhouers 'n
Algemene Jaar
verslag ontvang waarin aangedui word hoe goed die maatskappy gedoen het.
Vergadering (AJV)
Hulle mag ook nuwe direkteure kies
Mense verkies deur die aandeelhouers wat dien op die direksie van 'n
maatskappy om die aandeelhouers se belange te verteenwoordig. Aantal
direkteure in a maatskappy:
Direkteure Publiek (minimum 3) Private (minimum 1)
Persoonlike Aanspreeklikheid (minimum 1)
Staatsbeheerde (minimum 1)
Nie- Winsgewend (minimum 3)

46
 EIENSKAPPE VAN ONDERNEMINGSVORME
ALLEENHANDELAAR
Definisie Kenmerke / Eienskappe
• Die eienaar het 'n persoonlike
belangstelling in die bestuur en die
'n Eenmansaak is 'n dienste wat gelewer word.
besigheid wat deur een • Dit is maklik om op te rig aangesien
persoon besit en bestuur daar geen wettige formaliteite is om
word. die besigheid te vorm nie.
• Daar is geen wetlike vereistes ten
opsigte van die naam van die
besigheid nie.
• Die eienaar het onbeperkte
aanspreeklikheid. Die eienaar is
persoonlik aanspreeklik vir die skuld
van die onderneming.
• 'n Eenmansaak het beperkte vermoë
vir uitbreiding en het 'n gebrek aan
kontinuïteit van bestaan.
• Die besigheid het geen
regspersoonlikheid nie en het dus
geen kontinuïteit nie /
Deurlopendheid hang af van
die lewe en gesondheid van die eienaar.
Impak
Voordele
• Eienaar maak alle besluite.
• Vereis min kapitaal om te
begin.
• Alle winste behoort aan die
eienaar
• Eenvoudige bestuurstruktuur.
• Kan maklik aanpas by die
behoeftes van die kliënt /
kliënt.
• Geen regsproses en vereistes
nie.
• Die bates van die besigheid
behoort aan die eienaar.
• Daar is persoonlike
aanmoediging en persoonlike
kontak tussen die eienaar en
kliënte
Nadele
• Onbeperkte aanspreeklikheid wat
beteken dat die eienaar
verantwoordelik is vir alle skuld wat
aangegaan is.
• Kontantvloei is dikwels 'n
probleem.
• Grootte van besigheid kan beperk
word weens 'n gebrek aan kapitaal.
• Nie 'n regspersoon nie en geen
kontinuïteit nie
• Moeilik om hoogs geskoolde en
kundige werknemers te lok.
• Die eienaar is verantwoordelik vir die
verskaffing van al die nodige kapitaal.
• As die eienaar nie genoeg kennis /
ervaring het nie, kan die besigheid
misluk.
47
 VENNOOTSKAP
Definisie Kenmerke / Eienskappe
• 'n Ooreenkoms tussen twee of meer
mense wat arbeid, kapitaal en
hulpbronne kombineer tot 'n
'n Vennootskap het twee of gemeenskaplike doelwit.
meer vennote wat die • Vennote kombineer kapitaal en kan
besigheid besit. ook kapitaal van finansiële instellings
Hierdie eienaars deel die leen.
verantwoordelikheid van die • Geen wetlike vereistes met
besigheid en deel die betrekking tot die naam van die
finansiële en bestuursbesluite besigheid nie.
van die onderneming. • Vennote het onbeperkte
aanspreeklikheid en is gesamentlik en
afsonderlik aanspreeklik vir die skuld
van die onderneming.
• Wins word volgens die
vennootskapsooreenkoms gedeel.
• Vennootskap betaal nie belasting nie,
vennote betaal persoonlike
inkomstebelasting.
• Ouditering van finansiële state is
opsioneel.
• Vennote deel verantwoordelikhede en
hulle is almal betrokke by besluitneming.
• Geen wetlike formaliteite om te begin
nie, slegs 'n skriftelike
vennootskapsooreenkoms word vereis.
Impak
Voordele
• Die vennote kan hul kennis
en vaardighede bymekaar
voeg om gesamentlik die
beste besluite te neem.
• Die werklas en
verantwoordelikheid word
tussen vennote gedeel.
• Vennote kan hulpbronne
deel.
• Vennote word slegs verplig
om belasting te betaal in hul
persoonlike en individuele
hoedanigheid.
• Die vennote het 'n persoonlike
belang in die besigheid.
• Kan enige tyd ekstra vennote
inbring.
• Lok voornemende
werknemers of spoor hul aan
met die opsie om vennoot te
word.
Nadele
• 'n Vennootskap het onbeperkte
aanspreeklikheid
• Elke sakevennoot is wetlik
verantwoordelik vir die
gesamentlike aanspreeklikheid
van die vennootskap
• Verskillende persoonlikhede en
opsies van vennote kan lei tot
konflikte of teenstrydighede.
• Vennote mag dalk nie almal ewe
veel bydra nie.
• Verlies in winste en onstabiliteit van
die besigheid kan plaasvind as 'n
vennoot bedank / sterf of
belangstelling in die besigheid
verloor of bankrot verklaar word.
• Daar kan 'n gebrek aan kapitaal
en kontantvloei wees.
• 'n Vennootskap het onbeperkte
aanspreeklikheid
48

Definisie
‘n Geregistreerde besigheid
met ‘n lidmaatskap van 1 – 10
persone. Bestaan onder die
Wet op Beslote Korporasies
en is spesiaal geskep vir
kleiner ondernemings. Geen
nuwe beslote korporasies
mag gestig word nie
BESLOTE KORPORASIE
Kenmerke / Eienskappe
• Kan 'n minimum van een en maksimum tien
lede hê wat 'n gemeenskaplike doelwit deel.
• Die woord 'beslote' beteken dat alle lede
betrek word en aan die bestuur deelneem.
• Elke lid lewer 'n bydrae van sommige /
bates / dienste aan die korporasie.
• Die naam moet eindig met die
agtervoegsel BK.
• Lede het onbeperkte aanspreeklikheid,
behalwe waar die BK meer as tien lede vir
ses maande of langer gehad het.
• 'n BK het sy eie regspersoonlikheid en het
dus onbeperkte kontinuïteit.
• Oudit van boeke is opsioneel aangesien
lede slegs 'n rekeningkundige beampte
benodig om finansiële rekords te kontroleer.
• Oordrag van 'n lid se belang
moet deur alle ander lede goedgekeur
word.
• Wins word gedeel in
verhouding tot die lid se belang in die
BK.
Impak
Voordele
• Daar is min wetlike
vereistes, bv. ouditering van
finansiële state / gereelde
algemene jaarvergaderings.
• 'N BK is 'n regspersoon en
bestaan voortdurend.
• Kan omgeskakel word na 'n
private maatskappy en lede
kan aandeelhouers word.
• Lede het beperkte
aanspreeklikheid
• Eienaars se belang in die BK
hoef nie in verhouding tot hul
kapitaalbydrae te wees nie
• BK kan deur CIPC
(Kommissie vir Maatskaplike
en Intellektuele Eiendom)
vrygestel word van die
ouditering van sy finansiële
state.
Nadele
• Beperkte groei en uitbreiding
aangesien 'n BK nie meer as
tien lede kan hê nie.
• 'n Lid van 'n BK kan
persoonlik aanspreeklik
gehou word vir die verliese
van BK indien die lid se
optrede onbevoegd was.
• Geouditeerde finansiële state
kan vereis word wanneer
aansoek gedoen word vir ‘n
lening.
• 'N BK word belas asof dit 'n
maatskappy is, wat hoër is as
persoonlike belastingkoerse
• Moeilik vir lede om die BK te
verlaat, aangesien alle lede
moet ooreenkom om 'n lid se
belang te vervreem.
• ‘n BK word op sy inkomste en
Standaard
Maatskappybelasting belas op
grond van lede se dividende /
Dubbelbelasting.
49
 PRIVAAT MAATSKAPPY
Definisie Kenmerke / Eienskappe
• Benodig een of meer direkteure en
een of meer aandeelhouers.
• Dit benodig 'n minimum van een
aandeelhouer en daar is geen
Dit kan 'n klein of groot beperking op die aantal aandeelhouers
maatskappy wees en het een wat 'n private maatskappy mag hê nie.
of meer direkteure. • Registreer by die registrateur van
maatskappye deur die opstel van Akte
van Oprigting.
• Die maatskappy se naam eindig met
briewe (Edms) Bpk.
• 'n Private maatskappy mag nie
aandele aan die publiek verkoop nie.
• Beleggers verskaf kapitaal om wins
uit aandele te verdien.
• Die maatskappy het 'n
regspersoonlikheid sowel as
onbeperkte kontinuïteit.
• Die ouditering van finansiële state is
opsioneel.
• Wins word in die vorm van dividende
gedeel in verhouding tot die aandeel
wat gehou word.
Impak
Voordele Nadele
• Meer geleenthede om • Vereis baie kapitaal
minder belasting te betaal • Hoe meer aandeelhouers,
• Goeie langtermyn hoe minder wins
groeimoontlikhede • Meer belasting vereistes
• Besit regspersoonlikheid en • Direkteure het nie 'n
aandeelhouers het geen persoonlike belangstelling
direkte regsimplikasies nie / nie
beperkte aanspreeklikheid. • Jaarlikse finansiële state moet
• Raad van direkteure met deur 'n gekwalifiseerde persoon
kundigheid / ervaring kan hersien word, wat 'n ekstra
aangewys word om besluite te koste vir die maatskappy is.
neem. • Betaal belasting op die winste
• Nie nodig om die finansiële van die besigheid en op
jaarstate by die kommissie in te verklaarde dividende /
dien nie. Onderhewig aan dubbele
• Dit is 'n regspersoon en kan belasting.
kontrakte onderteken in sy eie
naam
• Die nuwe wet verplig
persoonlike aanspreeklikheid
op direkteure wat op 'n
roekelose / bedrieglike wyse
bewustelik deelgeneem het aan
die uitvoering van sake.
• Finansiële state is privaat en
nie beskikbaar vir die algemene
publiek nie.
• 'n Maatskappy het
kontinuïteit van bestaan
50
• Aandeelhouers het 'n beperkte • Dit is moontlik om 'n privaat
aanspreeklikheid en sal nie hul maatskappy te verkoop
aanvanklike kapitaal belê verloor, indien aangesien dit 'n regspersoon
die onderneming bankrot gaan nie. in eie reg is.
• Aandeelhouers het beperkte
aanspreeklikheid en 'n afsonderlike
regsentiteit.
• Verhoog kapitaal deur aandele aan
sy aandeelhouers uit te reik.
• Wins word in die vorm van dividende
gedeel in verhouding tot die aantal
aandele wat gehou word.

51
 PERSOONLIKE AANSPREEKLIKHEIDS MAATSKAPPY (PAM)
Definisie
• Baie soortgelyk aan 'n private
maatskappy, die verskil is dat
die direkteure van 'n
Persoonlike
Aanspreeklikheidsmaatskapp
y gesamentlik en afsonderlik
aanspreeklik is vir al die
skulde en laste van die
maatskappy. Dit beteken dat
die direkteure onbeperkte
aanspreeklikheid het.
• Die naam van die
persoonlike
aanspreeklikheidsmaatskapp
y eindig in GEINK en die
naam van die private
maatskappy eindig in (Edms)
Bpk
Impak
Kenmerke / Eienskappe Voordele Nadele
• Die maatskappy se naam moet • Dieselfde as privaat • Direkteure van die persoonlike
eindig met letters GEINK maatskappy aanspreeklikheidsmaatskappy
• Direkteure het onbeperkte onbeperkte aanspreeklikheid het.
aanspreeklikheid en hulle is • ·Alle ander nadele van
gesamentlik aanspreeklik vir die skuld privaat maatskappy
van die onderneming, selfs al is hulle
lank buite die kantoor.
• Die Memorandum van Oprigting moet
verklaar dat dit 'n persoonlike
aanspreeklikheidsmaatskappy is.
• Hulle moet ten minste een direkteur
hê op hul raad van direkteure.
• alle ander kenmerke van privaat
maatskappy
52

Definisie
• ‘n Openbare maatskappy is 'n
maatskappy wat geregistreer is
om sy aandele aan die
algemene publiek te bied. Dit
word meestal gedoen deur die
Johannesburgse Sekuriteite /
Effektebeurs (JSE).
• Die publieke maatskappy is
ontwerp vir 'n grootskaalse
onderneming wat groot kapitale
beleggings benodig.
PUBLIEKE MAATSKAPPY
Kenmerke / Eienskappe
• 'n Minimum van een persoon word
vereis om 'n publieke maatskappy
te begin.
• Benodig drie of meer direkteure
en drie of meer aandeelhouers.
• Registreer by die Registrateur
van Maatskappye deur 'n Akte
van Oprigting op te stel.
• Die maatskappy se naam eindig
met letters Bpk.
• Het regspersoonlikheid en het
dus onbeperkte kontinuïteit
• Verhoog kapitaal deur aandele aan
die publiek uit te reik en kapitaal te
leen deur 'n skuldbrief uit te reik.
• 'n Prospektus word aan die publiek
uitgereik om kapitaal in te samel.
• Aandeelhouers het 'n beperkte
aanspreeklikheid.
Impak
Voordele
• Die besigheid het sy eie
regsidentiteit
• Maklik om fondse in te
samel vir groei deur die
verkoop van aandele
• Die aandeelhouers is slegs
aanspreeklik vir die bedrag
wat belê word /
Aandeelhouers het beperkte
aanspreeklikheid.
• Kan 'n kundige raad van
direkteure aanstel.
• Koop en verkoop vrylik van
aandele.
• De aandeelhouers kan hul
aandele vryelik verkoop /
oordra.
• Die publiek het toegang tot
die inligting en dit kan hulle
motiveer om aandele van 'n
maatskappy te koop.
Nadele
• Moet alle finansiële inligting
openbaar
• Groot bedrag van fondse word
aan finansiële oudits bestee.
• Aandele moet in die openbaar
verhandel word.
• 'n Volledige verslag moet elke
jaar aan die groot
aandeelhouers voorgelê word.
• Moeilik en duur om op te rig
aangesien die maatskappy aan
baie wetlike vereistes onderwerp
word
• Hoe meer aandeelhouers, hoe
minder wins.
• Die aandeelhouers mag min of
geen insette in die sake van die
maatskappy toegelaat word nie.
53
• Die nuwe wet verplig
persoonlike aanspreeklikheid op
direkteure wat op 'n
roekelose / bedrieglike manier
bewus deelgeneem het aan die
uitvoering van sake.
• Die maatskappy het 'n
regspersoonlikheid sowel as
onbeperkte kontinuïteit.
• 'n Publieke maatskappy moet
'n algemene jaarvergadering
hou.
• Ouditering van finansiële state
is verpligtend en geouditeerde
state is beskikbaar aan
aandeelhouers en die publiek.
• Wins word in die vorm van
dividende gedeel in verhouding
tot die aandeel
wat gehou word.

54

Definisie
• 'n Maatskappy in staatsbesit
het die regering as sy
hoofaandeelhouer en val
onder die departement van
openbare ondernemings.
• Hierdie besighede neem
namens die regering deel aan
kommersiële bedrywighede.
MAATSKAPPY IN STAATSBESIT(MSB/SOC)
Kenmerke / Eienskappe
• Benodig drie of meer direkteure
en een of meer aandeelhouers.
• Registreer by die Registrateur van
Maatskappye deur 'n Akte van
Oprigting op te stel.
• Dit is in besit van die regering en
bedryf vir wins.
• MIS is gelys as 'n publieke
maatskappy.
• Die naam eindig met letters
MIS(SOC).
• Staatsbeheerde maatskappye
ondersteun private besighede deur
infrastruktuur soos
kommunikasiediens / Poskantoor en
elektrisiteitsvoorsiening / Eskom te
verskaf.
Voordele
• Projekte kan gebruik word om
ander staatsdepartemente te
finansier
• Verskaf noodsaaklike dienste
wat nie deur die private sektor
aangebied word nie
• Pryse word redelik gehou /
Skep goeie mededinging met
die private sektor om dienste
aan meer burgers
bekostigbaar te maak.
• Onnodige duplisering van
dienste word uitgeskakel
• Beplanning kan gekoördineer
word deur middel van sentrale
behee
• Genereer inkomste om
sosiale programme te
finansier.
Impak
Nadele
• Kan lei tot swak bestuur aangesien
die regering nie altyd so doeltreffend
is as die privaatsektor nie
• Oneffektiwiteit as gevolg van die
grootte van die besigheid.
• Maak gereeld staat op
staatsubsidies
• 'n Gebrek aan aansporing vir
werknemers om te presteer as daar
geen ander motiveringsmiddels is
nie, soos produktiwiteitsbonusse.
• Regering kan geld verloor deur
middel van die besigheid.
• ‘n Gebrek aan aansporing vir
werknemers om te presteer as daar
geen aandeel in die wins is nie.
55

Definisie
'n Nie-winsgewende maatskappy
/ onderneming (NWM/NWO) is
nie gestig met die doel om wins te
maak nie, maar vir openbare
voordeel gevestig
NIE-WINSGEWENDE MAATSKAPPYE (MSW)
Kenmerke / Eienskappe
• Die hoofdoel is om diens te lewer
en nie wins te maak nie.
• Hulle word befonds deur
donasies en buitelandse fondse.
• Die naam van die maatskappy
moet in die NPC/NWM/NWO
eindig.
• Alle winste moet gebruik word vir
die primêre doelwit van die nie-
winsgewende maatskappy.
• Dit moet die Akte van
Oprigting opstel.
• Kwalifiserende NWM.NWO’s word
belastingvrystellingstatus verleen
Impak
Voordele Nadele
• Projekte word slegs gebruik • Benodig professionele hulp om
vir die primêre doelwit van hierdie organisasie op te stel
die organisasie. • Kan nie genoeg kapitaal genereer
• Hulle bied maatskaplike om hul uitgawes te dek nie.
dienste aan verskeie • Donasies mag nie altyd genoeg
gemeenskappe. wees nie.
• Donateurs/skenkers ontvang • Bates word nie na die
belastingaftrekkings. afsluiting aan die lede versprei
• Die aanspreeklikheid van die nie.
lede is beperk • Om 'n nie-winsgewende maatskappy
• Het kontinuïteit van die te stig, neem tyd
bestaan / moeite / geld.
• Meeste van die inkomste van • Verkryging van toelaes kan 'n stadige
'n maatskappy sonder en vermoeiende proses wees.
winsoogmerk is vry van • Geïnkoporeerders kan nie die bates
inkomstebelasting oorneem wat deur die besigheid
• Kan subsidies / hulp ontvang opgehoop word, as hulle besluit om te
• Surplus inkomste word behou vertrek nie.
om die doelwitte van die • Hulle word nie toegelaat om
besigheid te bevorder. bonusse aan lede te betaal nie.
56

Definisie
'n Koöperasie is 'n tradisionele
manier waarop 'n groep
belangstellendes bymekaarkom
en hulpbronne / infrastruktuur
en koste deel om 'n beter uitkoms
te bereik.
om wedersydse voordeel vir die lede te
skep.
KOÖPERASIES
Kenmerke / Eienskappe
• Minimum van vyf lede is nodig
om 'n koöperasie te begin.
• Registreer by die
Registrateur van
Maatskappye
• Regspersoon en kan grond besit
en bankrekeninge oopmaak.
• Lede besit en bestuur die besigheid
saam en deel ewe in sy winste.
• Besluite word demokraties
geneem
• Hulle word gemotiveer deur diens
eerder as wins
• Moet by die Registrateur van
Koöperasiesverenigings registreer
• Die woord 'Cooperative Limited'
moet aan die einde van sy naam
verskyn.
• Hulle word bestuur deur 'n minimum
van drie direkteure.
• Die doel van 'n koöperasie is
Impak
Voordele
• Toegang tot hulpbronne en
befondsing
• Besluitneming is deur 'n
groep
• Elke lid het 'n gelyke aandeel
in die besigheid.
• 'n Koöperasie kan sy eie
bestuur aanstel
• Lede het beperkte
aanspreeklikheid
• Die besluite is demokraties
en regverdig
• Mense word gemotiveer
omdat hulle vir hulself werk
Nadele
• Die besluite is dikwels moeilik om te
bereik en tydrowend te maak.
• Moeilik om 'n koöperasie te stig.
• Baie min bevordering
posisies vir personeel.
• Dit kan moeilik wees om 'n lening
te kry, want hul hoofdoel is nie altyd
om wins te maak nie
• Die sukses van koöperasies hang
af van die ondersteuning van die
lede.
• Aandele is nie vrylik
oordraagbaar nie
• Alle lede het een stem ongeag
die aantal aandele wat gehou
word.
57
 KRITERIA / FAKTORE KAN BYDRAE TOT SUKSES OF MISLUKKING VAN ELKE VORM VAN
EIENAARSKAP
EENMANSAAK
FAKTOR SUKSES MISLUKKING
• Maklik om te beheer aangesien dit 'n
Kapasiteit / Grootte • Moeilik om voort/aan te gaan en langtermyn te groei
klein onderneming is

• Moeilik om goeie, goed opgeleide personeel te kry aangesien

• Een eienaar so daar is geen meningsverskille nie. dit duur is.
Bestuur / Beheer • Kan vinnige besluite neem sonder om ander te • Eienaar moet alle besigheidsfunksies bestuur en uitvoer.
raadpleeg. • Eienaars moet staatmaak op eie besluite en kan verkeerde
besluite maak.

• As winste te groot raak, kan dit 'n hoë belasting in persoonlike

• Eienaar word slegs op persoonlike winste belas.
hoedanigheid wees.
• Afhangend van hoeveel inkomste die eienaar verdien,
Belasting • Versuim deur die eienaar om te voldoen aan persoonlike
kan sy / haar belastingkoers laer wees as die
inkomstebelastingregulasies kan lei tot aansienlike finansiële
maatskappybelastingkoers.
boetes wat deur die SAID opgelê word.

• Kapitaal kan versigtig bestee en bestuur word.

• Winste mag nie groot genoeg wees vir uitbreiding nie. Kan nie
• Die eienaar kan geld van 'n finansiële instelling leen,
Kapitaal mense met groot salarisse aanstel nie.
veral as hy / sy bates het wat as borg vir 'n lening
• Eienaar verantwoordelik vir enige kapitaal geleen.
gebruik kan word.

58
 • Eienaar moet noukeurig begroot sodat besigheidskuld gedek
word. As die eienaar nie wins maak nie, kan die eienaar se
• Eienaar ontvang alle winste uit die besigheid wat tot inkomste en lewensbestaan swaar geraak word. Die eienaar is
kapitaalgroei kan lei.
Verdeling van winste persoonlik aanspreeklik vir die verlies van die besigheid. Winste
• Eienaar kan die winste gebruik om sy onderneming uit mag nie alle
te brei
• besigheidskuld dek nie. Eienaar mag besluit om nie uit te brei
nie.

• Onbeperkte aanspreeklikheid - Persoonlike skuld en

• Dit is maklik / goedkoop om te begin. Onbeperkte
besigheidskuld is een.
aanspreeklikheid kan die eienaar aanmoedig om
• Moet voldoen aan relevante munisipale regulasies of dit kan
harder te werk om die sukses van die besigheid te
sluit.
Wetgewing verseker.
• Die eienaar is persoonlik aanspreeklik vir die besigheidskuld; hy /
• Daar is beperkte regulatoriese vereistes ten opsigte
sy kan huiwerig wees om riskos te neem.
van die naam van die onderneming. Dit is nie
• Besigheid kan slegs vir meer lenings kwalifiseer indien hulle
verpligtend om finansiële state geouditeer te hê nie
gelisensieer is. / Lenings is nie maklik verkrygbaar nie.

59
 VENNOOTSKAP
FAKTOR SUKSES MISLUKKING
• Eenvoudig om 'n vennootskapsentiteit te vestig. • Moeilik om saam te stem oor besigheid kwessies.
Kapasiteit / Grootte Vaardighede word bygedra • Moeilik om onttrekkings van vennote te beheer in groot
• Moedig uitbreiding aan aangesien meer vennote by die vennootskappe.
besigheid aansluit. • Vertraging in besluitneming indien een vennoot afwesig is.

• Gesamentlike besluitneming. • Vertraging in besluitneming omdat alle vennote eers in kennis

Bestuur / Beheer • Gekombineerde bestuursvaardighede en ervaring in gestel moet wordl sommige vennote is nie toegewyd tot die
bestuur. sukses van die besigheid nie

• Versuim om te voldoen aan belasting regulasies deur een of

• Die vennootskap betaal nie inkomstebelasting nie. meer vennote kan lei tot sluiting van die besigheid.
Belasting • Wins wat genereer is kan gebruik word vir uitbreiding of • Individuele belasting betaal deur vennote op inkomste verdien is
verdeling tussen vennote. hoër as persentasie vaste belastingkoers betaal deur
maatskappye / beslote korporasies

• Vennootskappe kan finansieel sterk wees omdat baie

• Vennote kan hul kapitaalbydrae verloor as die besigheid misluk.
vennote bydra.
Kapitaal • Dit is onbillik teenoor vennote met vaardighede indien sommige
• Gereelde kontantvloei aangesien daar genoeg
vennote nie vaardighede bydra
bedryfskapitaal is

Verdeling van winste • Vennote deel winste volgens hul bydraes.
• Vennote moet 'n vennootskapsooreenkoms opstel.
• Vennootskappe mag aansoek doen vir
plaaslike/regerings tenders.
Wetgewing
• Vennote is meer gemotiveerd om sukses te behaal
omdat hul persoonlike besittings in gevaar is.
• Hoeveel werk gedoen deur elkeen mag dalk nie gelyk wees
aan die hoeveelheid wins wat elke vennoot ontvang nie.
• Mondelinge ooreenkoms kan probleme skep vir vennote in die
toekoms wat die sukses daarvan kan beïnvloed.
• Vennote is gesamentlik en afsonderlik aanspreeklik vir die
besigheid se skuld.
• ’n Vennootskap mag misluk indien een vennoot skuld aangaan
wat die besigheid nie kan terug betaal.

60
 PRIVAAT MAATSKAPPY
FAKTOR SUKSES MISLUKKING
• Die eienaars van klein private maatskappye is aktief
betrokke by die bestuur van die besigheid en die
• Sommige privaat maatskappye is baie klein ( ‘n enkel
Kapasiteit / Grootte produksie van goedere en dienste.
eienaar) terwyl ander private maatskappye groot is.
• Groot private maatskappye het ‘n groter kapasiteit om
kapitaal in te win as kleiner ondernemings

• Aandeelhouers het die mag om geskikte direkteure te kies,

• Hoewel aandeelhouers die maatskappy besit is hulle nie
maar nie alle aandeelhouers oefen hul stemreg uit nie.
Bestuur / Beheer aktief betrokke by die bestuur van die maatskappy nie.
• Direkteure mag soms in hul eie belang optree en nie in
• Direkteure is aanspreeklik teenoor aandeelhouers.
beste belang van die maatskappy nie.

• Wins na belasting word verdeel tussen aandeelhouers

• Maatskappye betaal sekondêre belasting van 10% op die
Belasting in die vorm van dividende. Maatskappye betaal 28%
dividende wat na aandeelhouers versprei is.
belasting van die belasbare inkomste

• Selfs al is aandele nie vrylik oordraagbaar nie, kan ‘n • Die aandele van private maatskappye is nie vrylik
Kaptiaal
groot private maatskappy aansienlike bedrae insamel. oordraagbaar nie
• Hoë winste en goeie opbrengste aan aandeelhouers dui
• Aandeelhouers mag hul aandele verkoop wanneer
op die sukses van 'n maatskappy wat die waarde van
dividende laag is, wat ‘n daling in aandeelpryse tot gevolg
aandele verhoog Winste gegenereer kan herbelê word
Verdeling van winste het.
om besigheidsaktiwiteite uit te brei.
• Dividende word nie altyd uitbetaal nie, wat nuwe beleggers
• Die aandeelhouers ontvang wins volgens die tipe en
ontmoedig.
getal van hul aandele.

• Nie verpligtend om finasiële state te laat

• Besighede kan slegs om lenings aansoek
Wetgewing • oudit nie. Relatief maklik om ‘n private maatskappy op
• doen indien hulle oor finansiële state beskik
die been te bring

61
 PUBLIEKE MAATSKAPPY
FAKTOR SUKSES MISLUKKING
• Groot kapasiteit van die maatskappy kan ook lei tot die
ondergang in daardie strukture en prosesse kan te duur
• Baie mense kan by die maatskappy aansluit deur
Kapasiteit / Grootte word.
aandele aan die publiek uit te reik.
• Hoë koste om infrastruktuur en groot werkersbasis te
handhaaf

• Bestuur ten minste deur een bevoegde hoogs geskoolde

• Aandeelhouers het die mag om geskikte direkteure te
direkteur.
kies, maar nie alle aandeelhouers oefen hul stemreg uit
• Die bestuur van die maatskappy kan verbeter aangesien
Bestuur / Beheer nie.
direkteure aanspreeklik is teenoor aandeelhouers.
• Direkteure mag soms in hul eie belang optree en nie in
• Die aandeelhouers kan stem vir / stel die mees
beste belang van die maatskappy nie.
bekwame direkteure aan om hul maatskappy te bestuur.

• Kan belastingkortings verkry as hulle betrokke is by

• Onderhewig aan dubbele belasting bv. aandeelhouers
KMIprojekte.
Belasting betaal sekondêre belasting, dit kan 'n negatiewe impak
• Kan staatstenders verkry en hul lisensies hernu indien
hê op 'n maatskappy wat reeds finansieel sukkel
hulle nie belasting ontduik nie

• Aandeelhouers is geregtig om ‘n maatskappy se

• Kan groot bedrae kapitaal bymekaar maak aangesien finansiële state te sien wat impak het op die privaatheid
Kapitaal aandele /skuldbriewe verkoop kan word aan van die maatskappy.
aandeelhouers/publiek • Groei is beperk indien nie genoeg kapitaal gekry word
nie.

62
 • Hoë winste en goeie opbrengste aan
aandeelhouers dui op die sukses van 'n
maatskappy wat die waarde van
• Aandeelhouers mag hul aandele verkoop wanneer dividende
aandele verhoog.
laag is, wat daling in aandeelpryse tot gevolg het.
Verdeling van winste • Winste wat genereer is kan herbelê
• Dividende word nie altyd uitbetaal nie wat nuwe beleggers
word om besigheidsaktiwiteite uit te
ontmoedig.
brei.
• Die aandeelhouers ontvang wins
volgens die tipe en aantal aandele.
• Streng regulerende vereistes poog om
aandeelhouers te beskerm. • Daar is baie regulerende vereistes rakende publieke
Wetgewing • Aandeelhouers geniet beperkte maatskappye veral as die maatskappy genoteer is.
aanspreeklikheid vir die skuld van die • Ingewikkelde proses om maatskappy op die been te bring.
maaatskappy.

63
 PERSOONLIKE AANSPREEKLIKHEIDSMAATSKAPPY
FAKTOR SUKSES MISLUKKING
• Daar is geen beperking op die aantal aandeelhouers • Dit kan nie in 'n baie groot besigheid groei nie, aangesien
Kapasiteit / Grootte
nie, dit kan tot uitbreiding lei dit nie die publiek kan nooi om aandele te koop nie

• Direkteure mag nie 'n direkte belang in die maatskappy hê

• PAM word bestuur deur 'n bevoegde raad van nie, wat groei en winsmaksimering kan belemmer
direkteure wat kundiges op hul gebied kan wees.
• PAM en sy aandeelhouers is verplig om 'n groter bedrag vir
• Vinnige besluite kan gemaak word, selfs al is daar net direkteure se vergoeding te begroot om die beste direkteure
Bestuur / Beheer
een direkteur. te lok.
• Die aandeelhouers kan stem vir / aanstel die mees
• Direkteursfooie verhoog die maatskappy se uitgawes wat
bekwame direkteure om hul maatskappy te bestuur.
die netto wins verminder

• Kan belastingkortings verkry as hulle betrokke is by

KMI-projekte.
• Kan regeringstenders verkry en hul lisensies hernu
indien hulle nie belasting ontduik nie.
• PAM betaal slegs belasting nadat besigheidskoste
afgetrek is. • Onderworpe tot dubbele belasting bv. aandeelhouers betaal
Belasting • Maatskappye en aandeelhouers word afsonderlik belas sekondêre belasting, dit kan 'n negatiewe impak hê op 'n
/ dubbele belasting. maatskappy wat reeds finansieel sukkel.
• Die maatskappy betaal belasting teen 'n vaste koers
wat laer kan wees as dié van vennootskappe.
• Beeld van die besigheid word bevorder en lok
beleggings wanneer maatskappye voldoen aan
belastingregulasies / wette

64
 • Dit kan nie tot 'n baie groot besigheid groei nie, aangesien
dit nie die publiek kan nooi om aandele te koop nie.
• Beperkings op oordraagbaarheid van aandele mag dalk nie
• Kapitaal kan verhoog word deur meer aandeelhouers te
Kapitaal finansieel sterk beleggers lok nie.
kry
• Baie kapitaal kan nie verkry word nie aangesien
kapitaalbydrae slegs beperk is tot private
• aandeelhouers.

• Hoë winste en goeie opbrengste aan aandeelhouers dui

op die sukses van 'n maatskappy wat die waarde van • Aandeelhouers mag hul aandele verkoop wanneer dividende
Verdeling van winste aandele verhoog. laag is, wat daling in aandeelpryse tot gevolg het Dividende
• Winste wat gemaak was, kan herbelê word om word nie altyd uitbetaal wat nuwe beleggers ontmoedig
sakebedrywighede uit te brei.

• Wetgewing Die maatskappy en sy eienaars

(aandeelhouers) is afsonderlike entiteite, wat meer
mense mag aanmoedig om by die maatskappy aan te
• Langdurige registrasievereistes kan die werklike bedryf van
sluit
die onderneming vertraag en aandeelhouers kan op
• Direkteure word verplig (deur die Wet) om
winsgewende geleenthede uitmis.
verantwoordelik op te tree en harder te werk aan die
• Dit is duur om hierdie vorm van eienaarskap te registreer wat
sukses van die maatskappy om hul persoonlike bates te
besigheidskoste verhoog en dus wins verminder.
beskerm
Wetgewing • Die opstel van direkteure se prestasiekontrakte kan
• Direkteure teken prestasie kontrakte wat hulle sal
tydrowend wees, duur en verhoog koste.
motiveer om professioneel en eties te presteer.
• Ouditering is slegs nodig as die PAM voldoen aan die nodige
• Regte en pligte van aandeelhouers word in die
toetse vir solvensie en likiditeit, wat lei tot ekstra ouditkoste
Maatskappywet bepaal, wat onetiese en korrupte gedrag
verminder mag regeringstenders verkry aangesien die
PAM behoorlik geregistreer is in ooreenstemming met
die Maatskappywet

65
 NIE-WINSGEWENDE MAATSKAPPY (MSW)
FAKTOR SUKSES
• Baie van die donateurs kan gewillig wees om
NWM/NWOaktiwiteite geld te skenk, want dit is
vir 'n goeie rede vir die gemeenskap.
Kapasiteit / Grootte
• Meer aandeelhouers mag betrokke raak / by die
maatskappy aansluit, aangesien hulle positief
bydra tot die samelewing.
• 'N NWM/NWO kan goed bestuur word aangesien
dit 'n minimum van drie direkteure benodig.
• Meer direkteure kan aangestel word om meer
Bestuur / Beheer vaardighede / idees / innovasies / kundigheid aan
die NWM/NWO te bring.
• Die wettig voorgeskrewe bestuursstruktuur
verseker 'n goed georganiseerde maatskappy
• Mag kwalifiseer vir belastingvrystelling
indien aan sekere kriteria voldoen word
• Dit kan sekere belastingvoordele / kortings
Belasting
ontvang wanneer hulle aktief betrokke is by
gemeenskapsprojekte
MISLUKKING
• Beperkte kapasiteit want fondse kan moeilik wees
om te verkry. - Mag dalk nie beleggers lok nie as
gevolg van hul aard as NWM/NWO, aangesien
hulle nie winsgedrewe is nie
• Groot bestuurstruktuur kan besluite bemoeilik /
vertraag.
• Direkteure kan besigheidsfondse wanbestuur
omdat hulle nie 'n direkte belang in die
NWM/NWO het nie.
• Direkteure is aanspreeklik vir enige verlies / skade
/ koste wat die maatskappy ondervind.
• Direkteure mag dalk nie vaardighede hê om
hulpbronne te bestuur nie.
• Vereis om inkomstebelasting te betaal
• indien hulle betrokke is by aktiwiteite wat nie met
hul sakedoeleindes verband hou nie.
• Moet voldoen aan sekere belastingvereistes om
vrygestel te word, bv. Operasies moet uitsluitlik vir
liefdadigheids-, wetenskaplike of openbare
veiligheidsdoeleindes wees.
66
 • Stigters kan beperkte kapitaal bydra / dalk nie voldoende
kapitaal bydrae wat nodig is vir die vestiging / bedryf van
• Onbeperkte aantal stigterslede kan meer kapitaal aan
die maatskappy nie.
die maatskappy bydra.
• Die maatskappy hang af van die skenkings as hoofbron van
• Meer kapitaal kan verhoog word deur donasies /
Kaptiaal kapitaal wat sy werking / uitbreiding kan belemmer. -
borgskappe vir bedrywighede/ uitbreiding.
NWM/NWO mag sukkel om genoeg kapitaal / fondse in te
• Dit is maklik om fondse / kapitaal in te samel, aangesien samel
skenkers belastingvoordele geniet.
• indien hulle donateurs nie oortuig nie / donasies misbruik
word.

• Die winste van die maatskappy word gebruik om ander • Mag potensiële beleggers ontmoedig om in die maatskappy
Verdeling van winste
behoeftes van die maatskappy te finansier. te belê, aangesien dit 'n nie-winsgewende maatskappy is

• Die maatskappy en sy eienaars (aandeelhouers) is

afsonderlike entiteite, wat meer mense mag aanmoedig • Stigtingprosedures is tydrowend / ingewikkeld / duur,
Wetgewing om by die maatskappy aan te sluit aangesien baie regsdokumente voorberei / ingedien moet
• Finansiële state word geouditeer, dit kan tot word.
doeltreffende gebruik van hulpbronne lei.

67
 VERSKIL TUSSEN PRIVAAT EN PUBLIEKE MAATSKAPPY
PRIVAAT
1. Mag geen aandele aan die algemene publiek bied
nie.
2. Aandele is nie vrylik oordraagbaar nie
3. Minimum van een direkteur.
4. Naam moet eindig met Eiendoms Beperk / (Edms)
Bpk.
5. Jaarlikse finansiële state hoef nie
geouditeer en gepubliseer te word nie.
6. Hoef nie 'n prospektus te publiseer nie omdat dit
nie sy aandele in die openbaar kan verhandel
nie.
PUBLIEK
1. Dryf handel met aandele aan publiek op die
Johannesburgse Effektebeurs
2. Aandele is vrylik oordraagbaar.
3. Minimum van drie direkteure.
4. Naam moet eindig met Beperk / Bpk
5. Jaarlikse finansiële state moet geouditeer en
gepubliseer word.
6. Moet 'n prospektus registreer en publiseer met die
Kommissie vir Maatskaplike en Intellektuele Eiendom /
CIPC.

7. Die maatskappy hoef nie die minimum 7. Moet 'n minimum intekening voor die aanvang van die
inskrywing / uitreiking van minimum aandele in maatskappy insamel
te samel nie.

VERSKILLE TUSSEN PRIVAAT EN PERSOONLIKE AANSPREEKLIKHEIDS-MAATSKAPPY

PRIVAAT PAM
1. Die naam eindig met (Edms) Bpk 1. Die naam eindig met GEINK
2. Die direkteure is nie persoonlik aanspreeklik vir 2. Die direkteure is persoonlik aanspreeklik vir die skuld
die skuld van die onderneming nie. van die onderneming.

68
 BESIGHEIDS
GELEENTHEDE
AANBIEDING EN DATA- RESPONS

VRAESTEL 2:
AFDELING A
AFDELING B VRAAG 2
AFDELING C VRAAG 5

(KWARTAAL 3)

69
 ONDERWERP INHOUDBESONDERHEDE VIR DOELEINDES VAN LEER EN ASSESSERING
Leerders moet die volgende kan doen:
Aanbieding en data
AANBIEDING
respons
• Beskryf kortliks/Verduidelik/Bespreek faktore wat oorweeg moet word wanneer 'n
aanbieding voorberei word. (Voor die aanbieding)
• Beskryf kortliks/Verduidelik faktore wat die aanbiedertydens die aanbieding in ag moet
neem, bv. behou oogkontak/gebruik van visuele hulp- middels/bewegings/moenie
vinnig praat nie/gebruik pouses waar nodig, ens. (Tydens die aanbieding)
• Identifiseer faktore wat oorweeg moet word wanneer 'n aanbieding voorberei word en
tydens die aanbieding in aggeneem moet word uit gegewe scenario's/gevallestudies.
• Verduidelik hoe om op vrae na afloop van 'n aanbiedingop 'n nie-aggressiewe en
professionele wyse te hanteer/reageer. (Na die aanbieding)
• Haal maniere aan oor hoe die aanbieder terugvoer/vrae op 'n nie-aggressiewe en
professionele wyse kan hanteervan gegewe scenarios/gevallestudies.
• Stel voor/Beveel maniere aan hoe die aanbieder terugvoer op 'n nie-aggressiewe en
professionele wysekan hanteer.
• Verduidelik/Stel voor/Beveel aan areas van verbetering indie volgende aanbieding.
Identifiseer areas van verbetering in die volgende aanbieding van gegewe
scenarios/gevallestudies.
DATARESPONS
• Bespreek kortliks/Verduidelik aspekte wat in ag geneem moet wanneer 'n multimedia-
aanbieding ontwerp word, bv. begin met die teks/inhoud, kies die agtergrond en kies
relevante prente/skep grafieke.
• Gee voorbeelde van nieverbale aanbiedinge, bv. geskrewe verslae, scenario's, soorte
grafieke, (bv. lyn, sirkel en kolom), asook ander nieverbale soorte inligting soos prente en
foto's.
• Verduidelik/Bespreek/Evalueer die impak van dievolgende visuele hulpmiddele:
• Power Point/Data projektor
• Oorhoofse projektor/Transparante
• Uitdeelstukke / Gedrukte afskrifte / Brosjures
• Video konferensie/Skype
• Blaaiborde
• Interaktiewe witbord
• Plakkate, baniere, advertensiemateriaal
• Identifiseer visuele hulpmiddele uit gegewescenario's/stellings

FAKTORE WAT OORWEEG MOET WORD BY AANBIEDINGS

Faktore VOOR aanbieding gedoen word:

• Duidelike doelwitte en hoofpunte van die aanbieding.
• Hoofdoelstellings ingesluit in die inleiding van die aanbieding.
• Inligting aangebied behoort relevant en akkuraat te wees.
• Ten volle vertroud wees met die inhoud/doelstellings van die
aanbieding.
• Agtergrond van die gehoor om te bepaal watter visuele hulpmiddele toepaslik sal wees.
• Berei 'n konsep van die aanbieding voor met logiese struktuur; inleiding, lyf en slot.
• Samevatting toon 'n opsomming van die sleutelfeite en hoe dit aanpas by die doelstellings.
• Ontwerp visuele hulpmiddele/grafieke wat inligting sal saamvat.
• Kry inligting oor die plek waar die aanbieding gaan plaasvind, bv. watter toerusting beskikbaar is
om tydens kragonderbrekings te gebruik.
• Oorweeg die tydsduur vir die aanbieding, bv. vyftien minute beskikbaar vir die aanbieding.
• Oefen om 'n selfversekerde aanbieding te verseker en om tyd doeltreffend te gebruik.
• Berei vir die terugvoersessie voor, deur vir moontlike vrae voorsiening te maak.

70
 Faktore GEDURENDE aanbieding:
• Maak oogkontak met almal in die gehoor en kyk in alle rigtings van die gehoor.
• Verkry kredietwaardigheid deur jouself as die aanbieder voor te stel.
• Praat duidelik en hoorbaar vir almal in die gehoor.
• Pas jou stemtoon aan om eentonigheid te vermy.
• Voeg humor by jou aanbieding.
• Gebruik visuele hulpmiddels effektief om aanbieding te versterk.
• Noem die doelwitte/hoofpunte van die aanbieding in die inleiding.
• Noem die belangrikste inligting eerste.
• Kry gehoor se aandag / Betrek die gehoor deur verskeie metodes, bv. kort videogrepe / klankeffekte /
humor, ens.
• Som die aanbieding op in die gevolgtrekking.
• Staan regop en waar almal jou kan sien tydens die aanbieding.
• Behou jou tempo / Moenie te vinnig vorder of te stadig praat nie.
• Gebruik geskikte gebare, bv. handgebare om punte te beklemtoon.
• Hou die aanbieding kort en saaklik.
• Sluit jou aanbieding af met ‘n treffende slot wat onthou sal word.
• Goeie tydsbestuur sal tyd laat vir vrae.

Faktore om te oorweeg NA die aanbieding/Professionele hantering van terugvoer

• Maak seker dat jy elke vraag verstaan / wat gevra word.
• Herhaal vrae indien onseker, voordat u reageer.
• Luister aandagtig na elke vraag en dink versigtig voordat jy reageer.
• Beantwoord vrae en nie die persoon nie.
• Erken goeie vrae.
• Bly professioneel / beleefd / kalm / nie- aggressief.
• Moenie betrokke raak by 'n debat of argument nie

Beantwoording van vrae aan die EINDE van die aanbieding

• Staan regop en waar die gehoor die aanbieder duidelik kan sien.
• Luister aandagtig na elke vraag voordat dit beantwoord word.
• Dink mooi voor antwoord gegee word. Herbewoord 'n vraag indien onderseker.
• Spreek die vraag aan en nie die persoon nie.
• Gee erkenning vir goeie vrae.
• Bly te alle tye professioneel en kalm.
• Moenie in 'n argument betrokke raak tydens terugvoer.
• Hou die antwoorde kort en kragtig
• Moenie toelaat dat een persoon die bespreking domineer en al die vrae vra nie.
• Vermy die beantwoording van moeilike vrae as die antwoord nie bekend is nie.
• Maak verskoning vir 'n fout en beloof om die korrekte inligting beskikbaar te maak.
• Spreek die hele gehoor aan en nie net die persoon wat die vraag gevra het nie.
• Beloof om antwoorde wat jy nie geken het of nie van seker is nie, op te volg.

Die verbetering van VOLGENDE aanbieding:

• Ontleed enige kritiek en vermy dit in volgende aanbieding
• Ontleed die tydsduur van die aanbieding om inhoud by te voeg/ weg te laat.
• Verminder of verwyder hulpmiddels wat nie effektief was nie.
• Hersien die logiese vloei van skyfies en die gebruik van hulpmiddels.

71
 AANBIEDINGS MET HULPMIDDELS/ MULTIMEDIA

Voorbeelde van nie-verbale aanbiedings:

• Tabelle
• Grafieke
• Diagramme
• Skyfievertonings
• Geskrewe verslae
• Blaaiborde
• Uitdeelstukke
• Illustrasies en foto’s

Aspekte om te oorweeg wanneer ‘n multimedia aanbieding ontwerp word:

• Begin met die teks en opskrifte.
• Gebruik leesbare skrif en lettergroottes.
• Kies prente wat die boodskap van die aanbieding ondersteun.
• Gebruik helder kleure om sigbaarheid te verhoog.
• Sluit duidelike en relevante grafika in.
• Voeg spesiale effekte by bv. klank en animasies.

Voordele vir die gebruik van visuele hulpmiddels:

• Beklemtoon die hoofpunte van die onderwerp
• Trek aandag en behou die lesers se aandag langer.
• Verminder baie inligting so aanbiedings word kort en saaklik gehou.
• Help die gehoor om die onderwerp te verstaan
• Visuele hulpmiddele wat aandag trek, behou die lesers se aandag langer.

IMPAK VAN VISUELE HULPMIDDELS

VOORDELE NADELE
POWERPOINTS
• Maklik om te kombineer met klank- / videoclips • Kan nie skyfies sonder elektrisiteit / dataprojektor
• Video-knipsels bied verskeidenheid en trek die wys nie.
aandag van die gehoor • Minder effektief vir mense met siggestremdhede.

Oorhoofse projektor
• Opsommings / Eenvoudige grafika kan maklik op • Nie maklik om met klank te kombineer nie.
transparante verduidelik word. • Ongeorganiseerde transparante kan 'n
• Deursigtighede kan handmatig of elektronies op die onprofessionele beeld dra
rekenaar voorberei word.

72
 INTERAKTIEWE WITBORD / SMART BORDE
• Beelde kan direk vanaf 'n rekenaar geprojekteer • Kan slegs gebruik word deur 'n aanbieder wat sy
word sodat geen eksterne projektor nodig is nie. unieke eienskappe ken.
• Bykomende aantekeninge wat tydens die • Kan nie aan enige rekenaar gekoppel word nie
aanbieding bygevoeg is kan na die aanbieding op aangesien spesiale / gelisensieerde sagteware
die rekenaar gevang word. benodig word om dit te gebruik.

AANTEKENINGE EN UITDEELSTUKKE
• Betekenisvolle uitdeelstukke kan aan die begin • Uitdeel van materiaal aan die begin van die
van die aanbieding uitgedeel word aan aandag aanbieding kan die gehoor aflei.
trek. • Sekere besonderhede kan verlore gaan /
• Afskrifte van uitdeelstukke kan aan die einde van weggelaat omdat dit slegs sleutelinligting opsom
die aanbieding versprei word as
'n herinnering aan die belangrikste feite

PLAKKATE, BANIERE, DRAAGBARE ADVERTENSIEBORDE, EN VLAE

• Handig om die logo / visie van die besigheid te
bevorder.
• Om 'n positiewe impak te maak wanneer
strategies binne / buite die lokaal geplaas
word
• Fokus slegs op visuele aspekte aangesien dit
nie gekombineer kan word met geluide nie..
• Kan nie altyd nuttig wees in 'n klein lokaal / gehoor
nie, aangesien dit 'n 'druk' atmosfeer kan skep

WITBORDE / BLAAIBORDE
• Hoofsaaklik gebruik vir 'n klein gehoor om kort • Onnet handskrif kan nie bydra tot 'n
aantekeninge / idees te gebruik. professionele beeld nie.
• Baie effektief in dinkskrumsessies as voorstelle • Dit is tydrowend om voor te berei.
opgesom / gelys word

• Aangewend wanneer inligting in dele aangetoon
moet word.
• Mense kan maklik tendense op grafieke
identifiseer.
• Meer visueel aantreklik, dus kan belangrike feite
beter onthou word.
• Makliker om te lees en behou die gehoor se
aandag.
• Nuttige visuele maniere om data aan te bied en
vergelykings waar te neem.
• Kommunikeer getalle baie duideliker as net 'n stel
getalle.
VIDEOKONFERENSIES / SKYPE
• Deelnemers kan mekaar sien en hoor gedurende
hul kommunikasie.
• Kan gebruik word indien ‘n aanbieder na
dokumente met grafieke / verhoudings /
diagramme en prosedures wil verwys.
• Kan gebruik word vir internasionale
vergaderings.
• Dis nie nodig om geld en tyd te spandeer om na
vergaderings te reis nie.
• Dokumente kan terselfdertyd op die skerm gesien
word.
GRAFIEKE
• Kan verwarrend wees as dit nie eenvoudig en
duidelik aangebied is nie.
• Tydrowend, omdat dit langdradige berekeninge
vereis.
• Te veel veranderlikes kan dit moeilik maak om te
lees.
• Sommige grafieke mag slegs persentasies aandui
en nie die belangrikste tendense nie.
• Die persoonlike aspekte van ‘n gesprek skiet
tekort
• Die omgewing kan voorkom dat mense inligting
behoorlik kan onthou.
• Kan moeilik wees om almal byeen te kry vir die
konferensie / sessie.
• Deelnemers moet behoorlik opgelei word om die
toerusting te kan gebruik.
• Konferensiefasiliteite kan duur wees en almal wat
dit bywoon, moet toegang hê tot die nodige
toerusting en sagteware.
73
 WOLKSKOOL

Faktore wat oorweeg moet word VOORDAT aanbieding gedoen word

Faktorewatoorweegmoetword GEDURENDEdie aanbieding

Faktore om te oorweeg NA die aanbieding / Professionele hantering van terugvoer

Beantwoording van vrae aandie einde van dieaanbieding

74
 Raad oor die verbetering van die volgende aanbieding:

Faktore om te oorweeg met ‘n multi-media aanbieding

Voorbeelde van nie-verbale aanbiedings

Voordele van die gebruik van hulpmiddels in aanbiedings

Impak en effektiewiteit van visuele hulpmiddels

75
AFDELING C

76