You are on page 1of 43

NIMS NEPALI NOTE 9851198366 JEEVAN LIMBU-NIMS BY:DEVI PRASAD DAHAL

!=j0f{ljGof;
j0f{, zJb, n]Vo lrGx cflbsf] z'4 n]vg ug'{ g} eflifs z'4tf dflgG5 . o;nfO{ csf]{ zJbdf j0f{ljGof; klg elgG5 .
j0f{ljGof;sf lgod s07 kf/]/ ;fWo x' Fb}g . t;y{ elifs k|of]unfO{ hlt w]/} cEof; ul/G5 Tolt g} z'4 n]vgtkm{ cl3
al9G5 . k9\bf jf n]Vbf eflifs k|of]unfO{ Vofn ug{ ;s] w]/} xb;Dd eflifs z'4tf sfod ug{ ;lsG5 . g]kfnLdf b]xfo
cg';f/sf kIfx?df z'4tf x]g]{ ul/G5 .
! x|:j / bL3{ @= z, if, ;
#= a / j $= j / cf]
%= o, P, o] ^= 5\o, If, Io / 5]
&= C / l/ *= lzl/ljGb' / rGb|ljGb'
(= kb ljof]u / kb of]u !)= ª,`,0f,g,d sf] k|of]u
!!=chGt / xnGt !@=1,UofF,Uof sf] k|of]u
x|:j / bL3{;DaGwL ;fdfGo lgodx? M
-s_ kbflbdf x|:j
!= d"n jf Jo'TkGg ;j{gfd af]ws zJbdf M ltdL pgL pxfFltgL cflb
@= pt\, pk, s', b'/ \, lg, lg;, lj, ;' pk;u{df M ;'sd{, lgof]hg, s'nt, ljho lgZrn, pksf/ cflb
#= cfuGT's zJbdf Ml8kf], l8n/, OlGhg cflb
$= l4 / lq ePsf ;+Vof zJbdf M l4tLo, lqrfnL; clb
%= gftf af]ws zJbdf M d'df, legfh', a'jf, ldltgL cflb
^= g]kfnL tb\ej / cfuGt's gfddf MOHht, lstfa, lha|f], ltx'g, l;GsL, ph'/, u'lnof], ;'l/nf] cflb
&= g]kfnL y/ jf hftdf M;'j]bL, lu/L, lnDa" cflb
*= tb\ej / cfuGT'fs ljz]if0fdf M s'/f}6], 5'Rrf], b'Anf], n'/], l/;fxf cflb
(= cJoo zJbdf M l;t, lt/, lkRr, ;'n'Ss cflb
!)= ;a] g]kfnL wft' / ls|ofdf M lsg, lkpg', lng', s'b \ l;nfp cflb
-v_ kb dWodf x|:j
!= clt, clw, cg', cle, kl/, k|lt, pk;u{ nfu]sf zJbdf M h:t} M clwsf/, k|lti7f, cg'xf/, kl/s|df cltzo,
cg's/0f cflb
@= gftf af]ws zJbdf M eflgh, elth, dfOh", alxgL cflb
#= sxL ;ª\Vofaf]ws zJbdf M h:t} M pGgfO;, afpGg, Pp6f, b'O6f cflb
$= Osf, Ot, Od, Odf, Oi7, ps, tf, Tj k|Too nfu]sf zJbdf M h:t} Meflifsf, uflosf, clGtd, jl/i7, hfu?s,
JolStTj cflb
#= tb\ej, cfuGt's / em/f{ gfddf M h:t} Mcl;gf, cd]l/sf, slgsf, vf]]l/of, dflg;, dfOt cflb
$= Oof, OofF, Oof/, Onf] , pjf, k|Too nfu]sf zJbx?df M h:t} M ;xl/of, lrlgofF, xltof/, /l;nf], s?jf cflb
%= k'lnª\uaf6 :qLlnª\u agfpFbf M h:t} M sls{gL, ylkgL, afx'gL, cflb
^= tb\ej / cfugt's ljz]if0f zJbdf M cldnf], pleG8f], slnnf], alnof] cflb
&= cJoo / cg's/0f zJbdf M clxn], aflx/, lklnSs, lbpF;f, h'?Ss, dfl:t/, cflb
*= wft' / ls|ofdf M g'xfpg', s'bfpg', elgg\, ul/gl\, ylgP5, ul/P cflb
(= ;j{gfddf M xh'/, xh'/x? cflb
-u_ kbfGtdf x|:j
!= kbfGtdf lr, l6, l0f, lt, ly, l4, lw, lg, lk, le, ld, ln, lj, lz, lif li6 cfpg] s]xl zjbx?df M?lr, kfl0f, q'l6,
ult, ltly, a'l4, lglw, d'lg, lnlk, cle, /lZd, aln, slj, /flz, Clif, ;[li6cfflb
@= :yfg hgfpg] psf/fGt gfd zJbdf M h:t} MaNv', 6]s', dn]v', anDa', afnfh' cflb.
#= psf/fGt ;fdfGo ljz]if0f zJbdf M h:t} M l;sf?, bofn', dfofn', 3/]n' cflb
$= d"n cJoo Osf/fGt zJbdf M h:t} M d'lg, ef]ln, kl;{, dflu, cl3, kl5 cflb
%= cGTodf g, 'e', ?, n', ePsf s]xL zJbx?df M h:t} M efg', zDe', lje', u'?, rf?, eL? cflb
^= k'lnª\uL gftf af]ws zJbdf M h:t} MHjfOF, klt, gflt, efO, h]7fh', cflb
&= cJoo zJbdf M h:t} M k5fl8, jl/kl/, ldgls, tfklg, olb cflb
*= dfgj]Tt/ gfddf M h:t} M cfn', s]/fp, ln:g', lxpF, b'g' cflb
(= cGtodf lt cfpg] ;fj{gflds zJbdf M h:t} M olt, slt, hlt, Tolt cflb

lgD; nf]s;]jf tof/L-9851198366 JEEVAN LIMBU-NIMS


|2 | rf}yf] / kfFrf} tx

-3_ kbflbdf bL3{


!= pmWj{ /]km\;Fu cfPsf ;+o'St zJbdf M h:t} M sLlt{, hL0f{, zLif{s, sLt{g cflb
@= pk;u{;Fu bL3{ ;lGw ePdf M h:t} M;"lSTf, ;"St cflb
#= w]/}h;f] ;+:s[t tT;d zJbdf M h:t} M O{Zj/, O{zfg, e"ld, w"t{, /Llt, d"lt{, bLlKt, wL/ hLjg, tLI0f cflb
-ª_ kb dWodf bL3{
!= s]xL ljz]if0f zJbdf M h:t} Ma]7Ls ck"/f], gdL7f] cflb
@= s/0f, s[t, efj, efj, e"t, ejg, O{o ufFl;Psf zJbx?df M h:t} M v08Ls/0f, PsLs[t, PsLefj, pidLe"t,
;dLejg, dfgjLo cflb
#= cgLo, tLo, O{g k|Too ufFl;Psf zJbx?df MdfggLo, k|fGtLo, u|fdL0f cflb
$= s]xL :f=Vofjfrs zJbdf M h:t} MrfnL;, k}FtfnL;, aTtL;, aofnL; cflb,
%= OR5fy{s ls|ofdf M hfpmg\, a;"g\ b]v"g\ cflb
^= s]xL gfd zJbdf M h:t} M sk"/, sGbd"n, vh"/, hf;"; aGb"s cflb,
&= s]xL tT;d zJbdf M chLj, cs|"/, lje"if0f, s't"xn, ;'u|Lj, ;dL/, k|lts"n, ctLt cflb
-r_ kbfGtdf bL3{
!= :yfg, gbL / efiff a'emfpg] zJbdf M h:t} Msf];L, u'NdL, g]kfnL, g] jf/L, l7dL cflb
@= cfb/ / ;DaGwjfrL zJbdf M h:t} M ;'>L, Ho", cfkm\gL, p;sL, d]/L cflb
#= cyL{, zfnL, bzL{, jL hf]l8Psf zJbx?df M h:t} M leIffyL{, zlStzfnL, x[bo:kzL{, t]h:jL cflb
$= cGTodf O{ k|Too hf]l8Psf :qLlnª\uL zJbdf M h:t} M O{Zj/L, nIdL, dfOnL, ;fgL, cflb
%= :qLlnª\uL zJbdf M h:t} M 5f]/L, /fgL, ufO{, sfG5L, kfj{tL, sfsL cflb
^= hft, k];f, y/ a'emfpg] zJbdf MIf]qL, lnDa", sfsL{, 1jfnL, ljBfyL{, ls;fgL cflb
&= s[bGt O{ k|"Toodf M h:t} M u/L eO{, k9L, cflb
*= ;j{gfd zjbdf M h:t} M xfdL, ltdL, pgL, ltgL, cfkm", oL, tL cflb
(= efjjfrs gfd zJbdf M h:t} M ul/aL, d]xgtL, kl/>dL cflb
!)= lghL{j j:t' hgfpg M h:t} M 6f]kL, 7]sL, sf]bfnL, ld7fO{, kfgL cflb
kbof]u / kb ljof]u
PseGbf a9L kbx?nfO{ Pp6} l8sf]df hf]8]/ n]Vg' kbof]u xf] eg] 5'6 \ofP/ km/s km/s l8sf]df n]Vg' kb ljof]u xf] . kbof]u
/ kb ljof]u ;DaGwL s]xL ;fdfGo lgodsf] oxfF rrf{ ul/Psf] 5 M
kbof]u ;DaGwL ;fdfGo lgodx?
!= pk;u{ / k|Tooaf6 lgld{t zJbx? M k|xf/, k|ltkmn, b'wfn', /l;nf] cflb
@= ljelSt nfu]sf zJbx? M h:t} xl/nfO{, ltdLaf6 clb
#= gfdof]uL zJbdf M h:t} M xl/;Fu, ahf/;Dd, sf]7faflx/ cflb
$= ;d:t zJbdf M h:t} M cfdfafa', k"hfsf]7f, ufO{uf]7 cflb
%= l4Tj zJbdf M h:t} M h:t} M3/3/, 5d5d, s'?ds?d cflb
^= ;+o'St ls|ofdf M h:t} M ug'{k5{, vfO/xG5, xfF:g'x'G5 cflb
&= s]xL cJoo zJbdf M h:t} M o;sf/0f, lsgeg], t}klg cflb
*= cs/0fsf] g nfu]sf zJbdf M h:t} M ghfpm, n]Vb}gYof], a;]g5g\ cflb
kb ljof]u ;DaGwL ;fdfGo lgodx?
!= ;+of]hs zJb 5'6\6} n]Vg] M /, clg, klg, lsgeg], To;}n] cflb
@= lgkft zJb 5'6\6} n]Vg] M t, lg, /], kf], x}, v}, P cflb
#= kIfaf]ws ls|of 5'6\6} n]Vg] m ub}{ 5 , a;]sf] 5 , cfPsf] x'g]5,
$= ljefhs g n]Vbf 5'6\6} n]Vg] M g uof] g cfof], g alxgL g HjfOF cflb
n]Vo lrGxx?
efifnfO{ hLjGttf lbg n]Vo lrGxsf] dxTjk"0f{ e"ldsf x'G5 . n]Vo lhGxx?nfO{ ;xL 9ª\udf k|of]u ul/Pg eg] l;ª\uf]
cleJolStdf g} k|efj k/L cgy{ ;dt nfUg] x'g ;S5 .cleJolStsf] cf/f]x cj/f]x Pjd\ lj>fd tyf ult olt a'emfpg
n]Vo lrGxx?sf] k|of] clgjfo{ ug'{k5{ .g]kfnL efifdf k|o'St n]Vo lrGxx?nfO{ tnsf a'Fbfx?df rrf{ ul/Psf] 5 M
!= k"0{lj/fd - . _
jfSosf] cGtdf egfOnfO{ lj>fd lbg k|of]u ul/G5 . h:t} M
pm 3/ uof] .
@= cNklj/fd - , _
 ;dfghftLo kb, kbfjnL, jfSo clbnfO{:ki6 ?kdf e]b ug{sf nflu k|of]u ul/G5 .
 h:t} M d}n] xl/, /fh', Zofd / ljgf]bnfO{ e]6]F .
rf]yf] / kfRf} tx |3|

 xf]Og, d}n] 9fF6]sf] 5}g .


 /fd|f km"nx?, c;nL sfFr / cf]iflw lsg]/ Nofpm .
 k|ToIf sygdf M h:Tf} M dbgn] eGof], æcfh ljbf 5 .Æ
 ;Daf]wg ug'{ k/]df M h:t} M P sfnL, otf cfpm t .
#= cw{lj/fd - Ù _
 ;dfg lsl;dsf kbfjnL Pjd\ jfSosf sLrdf ;DaGw b]vfpFbf cw{lj/fd k|of]u ul/G5 . h:t} M xfF:g] xfF:b} 5g\ Ù
?g] ?b} 5g\ .
 pkjfSox?nfO{ ljz]if hf]8 lbFbf klg cw{lj/fdsf] k|of]u ul/G5 .
 h:t} Mw}o{n] dflg;nfO{ dxfg agfpF5 Ù 3d08n] ktLt agfpF5 .
$= k|ZglrGx - <_
 k|Zg jf lh1f;f k|s6 ubf{ k|Zg lrGxsf] k|of]u ul/G5 .
h:t} M sxfF hfg] xf] <
 s'g} egfOdf ;Gb]x x'Fbf M tfKn]h'ªdf <cn}FrL k|z:t x'G5 .
%= lj:doflbaf]ws lrGx - Û_
dgsf efjx? k|s6 ug{sf nflu lj:doflbaf]ws lrGxsf] k|of]u ul/G5 . b'Mv, kL8f, xif{, v';L, zf]s, cflb JoSt ug{ of]
lrGxsf] k|of]u x'G5 . h:t} M
– cfxf Û s:tf] /fd|f] km"n .
– :ofaf;\ Û ltdLn] /fd|f] sfd u/]5f} .
^= lgb]{zs lrGx - M—_
jf:tljs ljj/0f :ki6 kfg[sf lglDt k|of]u ul/g] lrgxnfO{ lgb]{zs lrGx elgG5 .s'g} s'/fnfO{ JofVof tyf p4[t ubf{
Pjd\ cYof{pFbf kln o; lrGxsf] k|of]u ul/G5 .o;nfO{ ;fk]If lj.fd klg elgG5 .h:t} M
– g]kfnL ;flxTosf k|d'v ljwfx? oL x'g \ M
syf, sljtf, lgaGw, gf6s cflb
&= lto{s lrGx - ÷_
;dfg j0f{ jf zJbx?sf aLrdf lje]b jf ljsNk hgfpg k|of]u ul/g] lrGxnfO{ lto{s lrGx elgG5 .o;nfO{ ljsNk
lrGx klg elgG5 . h:t} Mz ÷if÷ ; sf] k|of]udf ljBfyL{x? w]/} clNdlnG5g\ .
*= of]hs lrGx - —_
6'ls|Psf jf ;dfg :t/sf zJb hf]8\g] n]Vbf Ps x/kmdf gc6fO{ csf{ x/kmdf Pp6} zJbsf] aLrdf k|of]u x'g] lrGxnfO{
of]hs lrGx elgG5 .h:t} M ;'v — b'Mv
– tg— dg— jrg— sd{
– cf— cfkm\gf]
(= sf]i7s lrGx - - _ _
jfSofTds ;Gbe{df ljljw cy{nfO{ :ki6 kfg{ jf ljj/0fnfO{ k|i6 kfg{ ylkPsf kb / s|d hgfpgsf lglDt k|of]u ul/g]
lrGxnfO{ sf]i7s lrGx elgG5 .h:t} M
– w'd'{;-;Ltf/fd s6\6\]n_ xfF:o snfsf/ x'g\ .
– gDa/ k|bfg ubf{ klg sf]i7s lrGxsf] k|of]u ul/G5 . h:t} M
-s_===================
-v_====================
-u_====================
!)= p4/0f lrGx - æÆ_
JolSt4f/f cleJoSt k|ToIf syg, zJb.jfso cflbnfO{ h:tfsf] To:t} k|:t't ug'{ kbf{ k|of]u ull/g] lrGxnfO{ p40f
lrGx elgG5 .
p4/0f o'un / Psn u/L @ k|sf/sf x'G5g\ .
– /fdn] eGof], æd ljBfyL{ x'F . Æ
– ljZj]ZJf/k|;fb sf]O/fnfn] {rGb|jbgÚ syf n]v]sf x'g\ .
– nIdL k|;fb b]jsf]6fn] eg]sf 5g\, ædflg; 7"nf] lbnn] x'G5, hftn] x'Fb}g . Æ
z, if, ;, a, j, cf], o, P, o], 5\o, If, Io, 5], C / l/ sf] k|of]u
!= z, if / C sf] k|of]u tT;d zJbdf k|of]u x'g] x'gfn] tT;d zJb olb xf] eg] logsf] k|of]u ug'{kb{5 . h:t} Mz:q, z]if
lzio, bz{s, zf]ef, if8\oGq, if8f];L, if8\/;, Ct', CtDe/f cflb .
@= lj;u{ nfu]sf zJbsf] cGTodf z sf] k|of]u x'G5 . h:t} M k|fozM, cIf/zM, s|dzM cflb
|4 | rf}yf] / kfFrf} tx

#= /,6,k,7 j0f{sf cufl8 / k5fl8 if sf] k|of]u ul/G5 . h:t} M


k|]ifs,/fi6|,:ki6,j[li6,;[li6,sfi7,s07,cf]i7,k'ik,jfik,lgikIf,kf]if0f,kf}if cflb
$=s / 0f sf k5fl8 if sf] k|of]u ul/G5 . h:t} M s[ifs,lgisk6,lgisnª\s,dl:tis,alxisf/ cflb .
%=e sf k5fl8 if sf] k|of]u ul/G5 . h:t} M efif,e]if,eLid,e"if0f,eflifsf,eLif0f cflb .
^=z,if,; sf cufl8 z sf] k|of]u ul/G5 . h:t} M zf:q,lzio,ljz]if,ljz]if0f,zzL,lzz',lzlz/,z}zj,zf;g cflb .
&=; sf] k|of]u tb\ej / cfuGt's zJbdf ul/G5 . h:t} M
;f;,k';,;fob,b;,;lxb,abdf;,lt;{gf,:6];g,;'uf,c;f]h,:6];g,l;sf/,Pl;of,;x/,;8s ;flns cflb ,;kmn, ;DklTt,
;r]t, ;x/, ;nfO{, ;k{, ;nud, ;]tf], ;'wf/, ;x/Ls/0f cflb
*= ;j{gfd,ljz]if0f / ls|ofkbdf ; sf] k|of]u ul/G5 .h:t} M o;,To;,p;,;fgf],;a},;:tf],;]tf],;Sof],;'Tof],;'xfof],;'gfpF5 cflb
(=t,y,b,w j0f{sf cufl8 ; sf] k|of]u ul/G5 . h:t} M
x:t,c:q,gfl:ts,cfl:ts,:t/,:jf:Yo,k|:yfg,;bg,;b:o,;fwf/0f,;wf,;bg,l;4,:gfts,:gfg cflb .
!)= ;,;t\,;d\,;x pk;u{ nfu]sf zjbdf ; sf] k|of]u ul/G5 . h:t} M
;sn,;kl/jf/,;b\efjgf,;b\ljrf/,;Tsd{,;'zf]let,;'zLn,;'>L,;Ddfg,;DaGw,;Daf]wg,;Gb]x,;xefj,;xof]u,;xerf/L,;x
efj cflb .
!!= g]kfnL em/f, tb\ej / cfuGt's zJbdf a sf] k|of]u ul/G5 . h:t} M au/, ayfg, af8'nL, ladf, asf]{, aª\uf/f, aGbL,
as'Nnf, afs;, avt, aVv' cflb
!@== g]kfnL ls|ofkbdf a sf] k|of]u ul/G5 . h:t} M af]N5, a:5, ahfpF5, afFW5, afNof] cflb
!#= a pRrf/0f x'g] ;a} cJoodf a sf] k|of]u ul/G5 . h:t} M ha,ta,a?,a/{,Aof/],a]/ cflb .
!$= a pRrf/0f x'g] ;a} ljz]if0fdf a sf] k|of]u ul/G5 . h:t} Maf7f],afª\uf],a'Rrf],alx/f],as]g'{,alnof] cflb .
!%= a pRrf/0f x'g] ;a} gfd zJbdf a sf] k|of]u ul/G5 . h:t} M la/fnf],as'Nnf],af]s|f],af2,afv|f],af5f],alxgL,atf; cflb .
!^= z'4 j sf] pRrf/0f x'G5 eg] j s} k'of]u ug'{k5{ .h:t} M jlsn, jhg, jfsjfs, jfo', jf/kf/ cflb
!&= cj, lj, ;d\ pk;u{ nfu]sf zJbdf j sf] k|of] x'G5 . h:t} M cjx]ngf, cjsfz, lj1fg, ljb]z, ;+jfb, ;+j[TTf, ;+ljwfg
cflb
!*= s]xL zJbdf a pRrf/0f eP klg j n]lvG5 . h:t} Mlj/f6\, lji0f', j}B, ljj]s, j]b, jGbgf, jf0fL, ljz]if0f, jfl0fHo cflb
!(= j/,tJo,t,cfj6,pjf,jfnf,jf/,jf/L,jfg\,jt\,jtL, ljb\ k|Too hf]l8Psf zJbdf j sf] k|of]u x'G5 .h:t} M
u?j/,dfGoj/,st{Jo,jStJo,g]t[Tj,JolStTj,;hfj6,ld;fj6,eF8'jf,8f]s'jf,s'?jf,;f}efUojtL,kfgLjfnf,v]tjfnf,pd]4f/,lhD
d]jf/,pd]4f/L,8]/fjfnf,wgjfg\,u'0fjfg\,k'qjt\,cfTdjt\,;f}efUojtL,lzIffljb\,;+ljwfgljb\ cflb .
@)= s]xL cg's/f0fTds zJbdf j sf] k|of]u x'G5 . h:t} M jfSs,UjfDd,5\jf:;,SjfKk,x\jfTt,KjfSs cflb .
@!=j pRrf/0f x'g] s]xL tT;d zJbx? M b]jtf,bfgj,hLjg,ljz]if,jf:tljs,lzj,ljzfn,ljleGg
jfxg,j0f{g,jfSo,jftfj/0f,j}lbs,j[If,ljleGg cflb .
@@= j pRrf/0f x'g] s]xL tb\ej / cfuGt's zJbx? M sf}jf,s'jf,d]jf,SjfF6L,6fj/,h'jfOF,j/,v'jf,d]jf,h'jf cflb .
@#= cf] pRrf/0f x'g] tb\ej / cfuGt's zJbdf cf] n]Vg] ul/G5 . h:t} M cf]v/,cf]vn,cf]O/f]
cf]R5\ofg,cf]hg,cf]xbf,cf]em]n,cf]bfg,cf]8f/,cf]e/6fOd,cf]l;nf] cflb .
@$= cª\sx? n]Vbf P sf] k|of]u ul/G5 . h:t} PSsfO{;, Ps,PstL;, Ps;6\7L, cflb,
@%=pRrf/0fdf o cfpg] l:yltdf o g} n]Vg'k5{, ;j{gfddf o s} k|of]u x'G5 . h:t} M o;n], To;n] oxfF, o1, otL, odb"t,
oyfjt\ cflb .
@^=Psf],Psf,PsL / P/ k|Toodf P sf] k|of]g ul/G5 . h:t} M uPsf],ePsf,nfPsL,eP/,;'gfP/ cflb .
@&=Ao'TkGg-lgld{t_ / cfuGt's zJbdf o sf] k|of]u ul/G5 . h:t} M
;xl/of,/Tof}nL,76\of}nL,lrlgofF,sd}of,n'RofOF,hxflgofF,;hfo,;on,6fo/,6fod,;fo/L,ox'bL,8fo/L cflb .
@*= s]xL tT;d zJbdf dfq o] nsf] k|of]u ul/G5 . o] sf] k|of]u g]kfnL efiffdf Go"g dfqdf x'g] u/]sf] 5 . h:t} M
k|To]s,cGTo]li6,Ho]i7,Wo]o,dWo] cflb .
@(=C sf] k|of]u s]xL tT;d zJbdf dfq x'g ] ub{5 . g]kfnLsf tb\ej / cfuGt's zJbdf C sf] k|of]u x'Fb}g . h:t} M
Clif,C0f,CUj]b,Cl4,Crf,g}CTo,Cife,CtDe/f,C0fTds,s[lt,s[lqd,3[0ff,u[x,b[9,k[ys,x[i6k'i6,x[bo,t[i0f,b[i6f+z,;d[l4,z[ª \
uf/ cflb .
#)= g]kfnLsf tb\ej / cfuGt's zJbdf l/ sf] k|of]u x'g] ub{5 . Hf:t} M l/Ttf], l/S;f,l/ag,l/;,l/ª,l/kf]6,l/;,l/sfkL,l/ª\u6f
cflb .
#!= If sf] k|of]u tT;d zJbdf x'g] ub{5 .h:t} M cIf,Iflt,If]qkmn,cIf/,IfL/,nIf0f,k/LIf0f,;fIfL,sIf,bLIff,cfIf]k,rIf',
;dLIff,kIfL,;dIf,pknIo,cWoIf,k/LIff,;j]{If0f,leIff,eIo cflb .
#@=5 sf] k|of]u tb\ej / cfuGt's zJbdff ug]{ ul/G5 . h:t}
M5]qL,5]kf/f],/5\ofg,5]nf],l56f],5f]/L,5/k:6,5gs,5\ofKg',5\of:;,5f/f],5fof,5]l:sgL,5\of:;,5\of cflb .
rf]yf] / kfRf} tx |5|
##=tT;d zJbdf dfq 1 sf] k|of]u x'g] ub{5 . h:t} M 1fg,c1fg,lj1,;+1f,lj1fkg,o1,lh1f;f,k|f1,lj1fg,1ftf,cj1f,1fkg,
cflb
#$=UofF / Uof sf] k|of]u tb\ej / cfuGt's zJbdf ul/G5 . h:t} M UofF;,UofFr],UofFl6;,Uof/]h,Uofl:6s,Uofª,Uof/]G6L,Uofk cflb
.
#%= tb\ej / cfuGt's zJbdf dfq rGb|ljGb'sf] k|of]u ul/G5 .h:t} M
afF;,cfFvf,cFWof/f],cfFk,cf}F7L,3fF;,tF,ljofF,ufF;,cFh'n L,6fFs,3'F8f],3fF6L,sfF9f,;'Fu'/,kmfF;L,7fF6,oxfF,ToxfF,hfFu/,l;Fufg cflb .
#^=wft'df bf,b} hf]l8Fbf rGb|ljGb nfU5 . h:t} M x;fpFb},ufpFb},hfFbf,NofpFbf,lbFb},lkpFb} cflb .
#&=k|yd k'?ifsf] ls|ofkbdf rGb|ljGb' nfU5 . h:t} M uPF,k9]F,n]Vof}F,x]5f}{F, cflb .
#*=o,/,n,j,z,if,if,;,x.1 j0f{eGbf cufl8 xnGt pRrf/0f x'g] 7fpFdf lz/ljGb' nfU5 . h:t} M
;+j]bgf,;+jfb,;+;f/,c+z,;+;u{,j+z,x+;,;+/If0.,;+of]u,l;+x,;+xf/,;+1fg cflb .
#(=b]xfosf cj:yfdf ª,`,0f,g,d sf] k|of]u x'G5 M
s,v,u,3,ª cufl8 ª zª\s/ zª\v,;ª\ut,;ª\3
r,5,h,em,` cufl8 ` ;~rf/,nf~5gf,;~ho,emGemf
6,7,8,9,0f cufl8 0f 206f,s07,sf08,t'08
t,y,b,w,g cufl8 g bGt,u|Gy,5Gb,lgaGw,
k,km,a,e,d cufl8 d sDk,kDkmf,laDa,:tDe
chGt / xnGtsf] k|of]u
v'6\6f gsfl6Psf] cIf/nfO{ chGt elgG5 eg] v'6\6f sfl6Psf] cIf/nfO{ xnGt elgG5 . g]kfnLdf ª,5,6,7,8,9,b,x
j0f{nfO{ xnGt n]Vg ldNb}g . To;}n] oL j0f{x?nfO{ cfwf n]Vg'kbf{ xnGt n]vg'k5{ . g]kfnLsf sltko cIf/x? xnGt
pRrf/0f eP klg chGt n]Vg'k5{ .
-s_ chGtsf] k|of]u M
 pRrf/0fsf] cGTodf xnGt x'g] eP klg g]kfnLsf gfd,ljz]if0f,cJoo / cg's/0fTds zJbx?df chGt n]Vg'k5{ .
h:t} M /fd,?v,o;,To;,c;n,ljzfn,5d5d,s7f]/,e6fe6 cflb .
 ;d:t zJb chGt n]Vg'k5{ . h:t} M bfneft,x/lbg,sgkm6\6f,/ftlbg cflb .
 Ps cIf/sf zJb chGt n]Vg'k5{ . h:t} M tF,d,pm,n,/,g cflb
 ;ª\Vofjfrs zJb chGt n]Vg'k5{ . h:t} M Ps,tLg,kfFr,;ft,aL;,cflb .
 cfuGt's zJbdf chGt n]vg'k5{ . h:t} M SofDk;,a;,sf/,l/hN6,k]G;g cflb
 pxL j0f{ bf]l/Psf cg's/0fTds zJbx?df chGt n]Vg'k5{ .h:t} M;nnn,km///,eggg, cflb .
 ltdL ;j{gfdsf nflu k|of]u ug]{ ls|ofkb / cGTodf g cfpg] ls|ofkbdf chGt n] vg'k5{ . h:t} M
eg,k9,u/,a;,uOg,dl/g,kl9g cflb .
s_ xnGtsf] k|of]u M
 dfg\ / jfg\ k|Too ufFl;Psf zJbx?df xnGt n]vg'k5{ . h:t} M >Ldfg\,wLdfg\,a'l4dfg\,anjfg\,eujfg\ cflb
 cGTodf t\,d cfPsf sltko zJbx? xnGt n]lvG5 . h:t} M cfkt\,j[xt\,;+jt\ x7ft\,hut\,Pjd\,cxd\,z'ed\,:jod\
ofjt\,
 dWod k'?ofsf] Psjrg / t[tLo k'?ifsf] ax'jrgsf] ls|of xnGt n]Vg'k5{. h:t} M
;'t\,lxF8\,n]v\,hfnf;\,vfO;\,u/]gg\,x'g]5}gg\,ePgg\ a:5g\ cflb .

@=kb;ª\ult
jfSosf] d]n eGg' zJbx?sf] ;ª\ult xf] .jfSodf zJbx?sf] lglZrt s|d /x]sf] x'G5 . g]kfnL efiffdf d'Vo u/L stf{ /
ls|ofsf] d]n ;aeGbf a9L Vofn ul/G5.oBlk cGo zJbx?sf] d]n klg x'g}k5{ gq g]kfnL efiffsf] ;f}Gbo{ ;dfKt x'G5 .
zJbx?nfO{ jfSodf k|of]u ubf{ ;ª\ult cyf{t\ d]n u/fpg'k5{ .jfSosf] d]n u/fpFbf lgDg kIfdf Wofg lbg' h?/L b]lvG5 M
!= stf{ / ls|ofsf] d]n
stf{ h'g lnª\u, jrg, k'?if / cfb/sf] x'G5, ls|ofkb klg ToxL lnª\u, jrg, k'?if / cfb/sf] x'g'k5{ .
h:t} M ;Ltfn] vfhf vfof] .-a]d]n_- :qLlnª\uL stf{, k'lnª\uL ls|of ePsf]_
– ;Ltfn] vfhf vfO{ -d]n_
– lzIfsn] dnfO{ e]6]sf] lyof] .-a]d]n_- cfb/ gldn]sf]_
– lzIfsn] dnfO{ e]6\g' ePsf] lyof] .-d]n_
|6 | rf}yf] / kfFrf} tx

@= sd{ / ls|ofaLrsf] d]n


sd{jfRosf] jfSodf sd{ / ls|ofsf] ;ª\ult /xG5, t;y{ sd{jfRosf] jfSo agfOFb} 5 eg] sd{ cg';f/sf] jfSo
agfpg'k5{ . h:t} M
/fd4f/f lstfax? kl9of] .-a]d]n_sd{ ax'jrg ePsf]n] ls|ofkb gldn]sf]_
– /fd4f/f lstfax? kl9P .-d]n_
– efO4f/f alxgLnfO{ lkl6of] .-ad]n_ sd{ :qLlnª\u ePsf] t/ ls|of k'lnª\u /x]sf]_
– efO4f/f alxgL lkl6O{ .-d]n_
#= e]bs / e]BaLrsf] d]n
e]bs eg]sf ;DaGwjfrs ljelStx? x'g \ . sf], sf, sL, /f], /f, /L, gf], gf, gL ljelStx?n] e]bssf] sfd u5{g\ t;y{
s'g} zJbnfO{ jfSodf k|of]u ubf{ klxnf e]bs / kl5 e]B -gfd_sf] k|of]u ug'{k5{ .h:t} M d]/f] snd xf] .
oxfF snd d]/f] xf] eGbf e]bs / e]Bsf] d]n x'g ;Sb}g .t;y{ klxnf e]bs-d]/f]_ g} /fVg' pko'St x'G5 .
cfkm\gf] dfG5], t]/f] ;fyL, tkfOFsf] sfd, p;sf] n'uf cflb
$= ljz]if0f / ljz]ioaLrsf] d]n
ljz]if0f / gfdsf] k|of]udf klg d]n u/fO{ jfSo lgdf{0f ug'{k5{ . ljz]io eg]sf] gfd g} xf] . ljz]if0f / gfdsf aLrdf
lnª\u, jrg / cfb/sf] pko'St k|of]u x'g'k5{ .h:t} M
– cUnf] s]6L ot} cfpFb} 5] .-a]d]n_ -ljz]if0f / ljz]iodf lnªusf] d]n gePsf]_
– cUnL s]6L ot} cfpFb} 5] .-d]n_
– d]/f] ;fyLx? cfpF5g\ . -a]d]n_ -ljz]if0f / ljz]iodf jrgsf] d]n gePsf]_
– d]/f ;fyLx? cfpF5g\ .
– efO af7f] 5g\ . -a]d]n_ -ljz]if0f / ljz]iodf cfb/sf] d]n gePsf]_
– efO af7f 5g\ .-d]n_
%= gfd / ;j{gfdaLrsf] d]n
gfdsf] ;6\6fdf ;j{gfdsf] k|of]u x'g] x'gfn] gfd h:tf] /fv]sf] 5, To:fsf] ;6\6ffdf k|of]u ul/g] zJb klg ;f]xL gfdnfO{
;Daf]wg x'g] vfnsf] x'g'k5{ . h:t} M
– cfdf cfpg'eof] .pgn] vfhf NofOg\ .-cfdf gfdsf] 7fpFdf pgL ;j{gfd a]d]n_
– cfdf cfpg'eof] .pxfFn] vfhf Nofpg'eof] .-d]n_

#=gfd, ;j{gfd, ljz]if0f, ls|ofkb


#=!= Gffd
s'g} k|f0fL, j:t', kbfy{, 7fpF cflbnfO{ a'emfpg] / jfSodf stf{ , sd{, k"/s cflbsf] sfo{ ug{] zAb gfd xf] . h:t}Ù ufO{ , df6f],
s[i0f, kf]v/f, b"w, bof cflb . s'g} zAb gfd xf] ls xf]Og egL klxrfg ug{sf nflu Pp6f dxTjk"0f{ tl/sf To; zAb;Fu
;DaGw hf]8]/ sf] / s] k|Zg ug{' / To;sf] pQ/df s] cfpF5 egL x]g{' xf] . ;fdfGotM sf] / s] k|Zgsf] pQ/df zAb gfd x'g]
u5{ . h:t}Ù
k|Zg pQ/
sf] < lbbL, xl/, s[i0f, cfdf, bfO, dfOh" cflb .
s] < lk7f], snd, 3/, bxL, dfof, 3fF; cflb .
sf] k|Zgsf] pQ/df dfG5]nfO{ ;Í]t ug{] dfgjLo gfd cfpF5 eg] s] k|Zgsf] pQ/df dfG5]afx]snfO{ ;Í]t ug{] dfgj]t/ gfd
cfpF5 .
gfdsf k|sf/
gfd zAbnfO{ ljleGg cfwf/df juL{s/0f ug{] rng 5 M
-s_ uGg ;lsg] / g;lsg] cfwf/df gfd b'O{ k|sf/sf x'G5g\ —
-!_ u0fgLo
-@_ cu0fgLo .
3/, dfG5], snd, xl/ cflb uGg ;lsg] gfd u0fgLo x'g \ eg] df6f], lrgL, kfgL, bof cflb ugg g;lsg] gfd
cu0fgLo x'g\ .
-v_ dfG5]nfO{ ;Ís]t ug{] jf dfG5]afx]snfO{ ;Ís]t ug{] cfwf/df gfd b'O{ k|sf/sf x'G5g\—
-!_ dfgjLo
-@_ dfgj]t/ .
Zofd, uLtf, s[i0f, lbbL, bfh', dfG5], dfdf, lzIfs cflb dfG5]nfO{ ;Ís]t ug{] gfd dfgjLo x'g \ eg] 3/, snd, b"w,
af6f], ?v, r/f, kz' cflb dfgjeGbf leGgnfO{ a'emfpg] gfd dfgj]t/ x'g \ .
rf]yf] / kfRf} tx |7|
-u_ k|f0f x'g] / gx'g]nfO{ ;Ís]t ug{] cfwf/df gfd b'O{ k|sf/sf x'G5g\— -!_ ;hLj / -@_ lghL{j . ufO{, dfG5], r/f, hLjhGt'
cflb k|f0fTj x'g]nfO{ ;Ís]t ug{] gfd ;hLj x'g \ eg] 9'Ëf, df6f], kfgL, k|;fb, gbL cflb k|f0fTj gx'g]nfO{ ;Ës]t ug{]
gfd lghL{j x'g\ .
-3_ b]Vg jf 5'g ;lsg] jf g;lsg] cfwf/df gfd b'O{ k|sf/sf 5g\— -!_ d"t{ / -@_ cd"t{ . kfgL, snd, k|f0fL, b"w, bxL
cflb b]Vg / 5'g ;lsg]nfO{ ;Ës]t ug{] gfd d"t{ x'g \ eg] bof, Dffof cflb b]Vg / 5'g g;lsg] gfd cd"t{ x'g \ .
sfo{sf cfwf/df gfdsf k|sf/
k/Dk/fut ?kdf gfdnfO{ kfFr k|sf/sf juL{s/0f u/]sf] kfOG5 . tL o;k|sf/ 5g\ M
!= JolQmjfrs gfd
s'g} JolQm, 7fpF, j:t', rf8kj{, gbL, kxf8 cflbnfO{ ls6]/ a'emfpg] gfd JolQmjfrs gfd xf] . h:t}Ù
 JolQm a'emfpg] M /fd, s[i0f, /Ltf, k|ldnf cflb .
 7fpF a'emfpg] M sf7df8f}F, kf]v/f, x'Dnf, emfkf cflb .
 j:t' a'emfpg]M d'gfdbg, tfhdxn, l;+xb/af/ cflb .
 rf8kj{ a'emfpg] M b;}F, xf]nL, Nxf];f/, O{b cflb .
 gbL a'emfpg] M sfnLu08sL, afUdtL, s0ff{nL cflb .
 kxf8 a'emfpg] M ;u/dfyf, df5fk'R5|] cflb .
@= hfltjfrs gfd
s'g} j:t', k|f0fL, 7fpF, cflbsf] ;du|tf -;d"xnfO{ xf]Og_ nfO{ a'emfpg] gfd hfltjfrs gfd xf] . h:t}Ù
 j:t' M kxf8, km"n, cGg, uxgf, 3/ cflb .
 k|f0fL M dflg;, r/f, kz', ufO{, hgfj/ cflb .
 :yfg M b]z, ;x/, ufpF, ljBfno cflb .
#= PseGbf a9L j:t', k|f0fL cflbsf] ;d"xnfO{ a'emfpg] gfd ;d"xjfrs xf] .
h:t}Ù
 j:t';d"x a'emfpg]– /f;, em'Kkf], 8ªu'/, y'k|f], u'R5f cflb .
 k|f0fL;d"x a'emfpg]– x'n, hdft, u0f, j[Gb aufn em'G8 cflb .
$= hfltjfrs gfd / ;d"xjfrs gfdcGtu{t cg]s JolQmafrs gfd c6\5g\ . oL tLgy/L gfdsf] klxrfg ubf{ em'lSsg]
;Defjgf x'G5 . tnsf] ;"rL / km/sn] oL tLg}aLrsf] km/s klxrfg ug{ ;3fpF5 M
Hffltjfrs gfd ;d"xjfrs gfd JolQmjfrs gfd
dfG5] eL8 /fd, s[i0f, uLtf
hgfj/ ayfg dfnLufO{, cKk" xfQL
km"n k'iku'R5f sdn, u'nfkm
r/f em'G8 8fFkm], do"/
gbL bf]efg afUdtL, lqz"nL cflb.
$= b|Jojfrs gfd
ug]/ b]vfpg g;lsg] t/ 5'g / x]g{ ;lsg] kbfy{ljz]ifnfO{ a'emfpg] gfd b|Jojfrs gfd xf] . kbfy{ljz]ifnfO{ a'emfpg]
ePsfn] o;nfO{ kbfy{jfrs gfd klg elgG5 . b|Jojfrs gfdn] ;Ës]t ug{] kbfy{x? 7f]; , UofF; / t/n u/L tLg
k|sf/sf x'G5g\ . h:t}Ù
 7f]; kbfy{ a'emfpg] M kmnfd, rfFbL, df6f], 9'Ëf, lk7f] cflb .
 t/n kbfy{ a'emfpg] M t]n, b"w, bxL, dxL, l3p cflb .
 UofF; kbfy{ a'emfpg] M xfjf, clS;hg, w'cfF cflb .
%= efjjfrs gfd
5'g, x]g{ / uGg g;lsg] t/ cg'ej ug{ ;lsg] -efjljz]if_ nfO{ a'emfpg] gfd efjjfrs gfd xf] . o:tf gfdx? d"n
efjs} ?kdf tyf cGo ljleGg zAbdf k|Too nfu]/ efjfTds tfTko{ a'emfpg] ?kdf u/L b'O{ ?kdf /x]sf 5g\ . h:t}Ù
 d"n ?kdf M bof, dfof, k|]d, xif{ pT;fx cflb .
 k|Tooåf/f lgld{t Mdfgj±tf Ö dfgjtf ul/a±O{ Ö ul/aL
 hftLo±tf Ö hftLotf cUnf]±cfO Ö cUnfO
 ;'Gb/±o Ö ;f}Gbo{ JolQm±Tj Ö JolQmTj
Gffdsf k|sf/
JolQmjfrs Hffltjfrs ;d"xjfrs b|Jojfrs Effjjfrs
|8 | rf}yf] / kfFrf} tx

/fd, xl/ dfG5], r/f em'08, ayfg b"w, bxL Bof, dfof
gLtf, k|ldnf 3/, snd em'Kkf, eL8 df6f], lrgL, k|]d, :g]x
sf7df8f}F, km"n, uxgf ;d"x, aufn xfjf, kfgL dfgjtf
g]kfn b]z, ufpF /flz, h'n'; ;'g, kmnfd b]jTj,
sfnLu08sL lxdfn, kxf8 lk7f], w'nf] k9fO,
;u/dfyf df]6f
8fFkm] O
gfdsf jfSofTds sfo{
gfd zAbn] jfSodf lgDglnlvt sfo{x? u5{ M
!= stf{, sd{, s/0fnufotsf sf/ssf] sfo{ u5{ . h:t}Ù
Gffd jfSodf k|of]u sfo{
Zofd Zofd 3/ uof] . Zofd Ö stf{ sf/s
vfgf pm vfgf vfG5 . Vffgf Ö sd{ sf/s
snd d sndn] lr7L n]V5' . snd Ö s/0f sf/s
efO lbbLn] efOnfO{ ld7fO{ efO Ö ;Dk|bfg
?v lbg'eof] . sf/s
3/ ?vaf6 kft v:of] . ?v Ö ckfbfg sf/s
d cfh 3/df g} /xG5' . 3/ Ö clws/0f
sf/s
@= k"/ssf] sfo{ u5{ . h:t}Ù
Gffd jfSodf k|of]u sfo{
ljBfyL{ Zofd ljBfyL{ xf] . ljBfyL{ Ö Zofdsf]
g]tf d ltdLnfO{ g]tf dfG5' . k"/s
g]tf Ö ltdLsf] k"/s
#= Jofs/0ffTds sf]l6 hgfpF5 . h:t}Ù
Gffd jfSodf k|of]u sfo{ -sf]l6_
s]6f] s]6f] OdfGbf/ 5 . s]6f] Ö k'lnË, Psjrg, z"Go
s]6L s]6L 3'Dg uOg\ . cfb/
cfdf cfdf dnfO{ dfof s]6L Ö :qLlnË, Psjrg, ;fdfGo
ug{'x'G5 . cfb/
cfdf Ö :qLlnË, Psjrg, pRr
cfb/ cflb
$= kl/j]zljz]ifdf gfdn] ljz]if0fsf] sf klg u5{ . h:t}Ù
Gffd jfSodf k|of]u sfo{
s]6fs]6L – ltdL s]6fs]6L s'/f – s]6fs]6L Ö sfd gnfUg],
tof/L gu/ . sdhf]/ , gldNg] -ljz]if0f_
kTy/L – d tof/L kf]zfs – tof/L Ö tof/ ePsf] -
dhb'/ lsG5' . ljz]if0f_
– dnfO{ kTy/L dfnf – kTy/L Ö kTy/n] ag]sf] -
NofOlbg' . ljz]if0f_
– cfh x]6f}F8fdf – dhb'/ Ö dhb'/åf/f
dhb'/ cfGbf]ng ;~rflnt -ljz]if0f_
rln/x]sf] 5 .
%= gfdn] kl/j]zljz]ifdf lqmofof]uLsf] sfd klg u5{ . h:t}Ù
Gffd jfSodf k|of]u sfo{
kf]v/f – pm kf]v/f uof] – Kff]v/f Ö uPsf] 7fpF, cfwf/ -
. lqmofof]uL, lqmofGjoL_
3/ – pm cfOtaf/ – 3/ Ö a:g] 7fpF, cfwf/ -
3/ a:5 . lqmofof]uL, lqofGjoL_
rf]yf] / kfRf} tx |9|

#=@ ;j{gfd
jfSodf gfdsf] 7fpFdf gfds} sfd ug{] u/L k|of]u x'g] zAb ;j{gfd xf] . …lbbLÚ skfn sf]b{} x'g'x'G5, To;}n] …pxfFÚ cfpg cem}
s]xL ;do nfU5 . o; jfSodf pxfF ;j{gfd xf] . of] zAb gfzAb lbbLsf] ;6\6fdf cfPsf] 5 . gfdsf] :yfgdf / gfdsf]
;6\6fdf k|of]u x'g] zAb ePsfn] ;j{gfdnfO{ gfd:yflgs zAb klg elgG5 .
;j{gfdnfO{ cfwf/e"t ?kdf gfdsf] ;6\6fdf k|of]u x'g] zAb elgG5 tfklg jfSox?df cfpFbf of] gfdkb, kbfjnL / jfSos}
;6\6fdf klg k|of]u x'g ;S5 . h:t}Ù
 cfdf bofn' x'g'x'G5 . pxfF bof af8\g'x'G5 . -pxfF –gfdkbsf ;6\6fdf_
 ltdLx? Rff]g{] sfd gu/ . of] g/fd|f] afgL xf] .-of]–kbfjnLdf ;6\6fdf_
 k[YjL uf]nf] 5 . of] ;To xf] . -of] – ;6\6fdf_
 d, xfdL, tF, ltdL, tkfO{, pm, pgL, pxfF, sf], s], s'g cflb ;j{gfd x'g\ . ;j{gfdsf] ;+Vof ;Lldt x'g] u5{ .
;j{gfdsf k|sf/
k/Dk/fut ?kdf ;j{gfdnfO{ lgDglnlvt ^ k|sf/x?df afF8]/ cWoog ul/G5 M
!= k'?ifjfrs ;j{gfd
s'g} jQmf, >f]tf, j:t' jf ljifosf ;6\6fdf k|of]u x'g] ;j{gfd k'?ifjfrs ;j{gfd xf]] . k'?ifjfrs ;j{gfd klg tLg
lsl;dsf x'G5g\ M
-s_ k|yd k'?ifjfrs M d, xfdL, xfdLx?
-v_ låtLo k'?ifjfrs MtF, ltdL, ltdLx?, tkfO{, tkfO{x?, xh'/, xh'/x?
-u_ t[tLo k'?ifjfrsM pm, pgL, pgLx?, pxfF, pxfFx?, Tof], ltgL, tL, ltgLx?, of], logL, oL, logLx?
@= bz{s ;j{gfd
6f9f jf glhssf] JolQm, j:t' / ljifosf ;6\6fdf k|of]u x'g] ;j{gfd bz{s ;j{gfd xf] . 6f9fsf] JolQm, j:t' / ljifosf
;6\6fdf k|of]u x'g] ;j{gfdnfO{ b"/jtL{ elgG5 eg] glhssf] JolQm, j:t' / ljifosf ;6\6fdf k|of]u x'g] ;j{gfdnfO{
;dLkjtL{ elgG5 . h:t}Ù
 b"/jtL{ bz{s M Tof], tL
 ;dLkjtL{ bz{s M of], oL
t[tLo k'?ifjfrs s]xL ;j{gfdx? bz{s ;j{gfd x'g] u5{g .
#= ;DaGwjfrs ;j{gfd
b'O{ jf b'O{eGbf a9L jfSoaLr ;DaGw sfodu/L jfSox?nfO{ hf]8 \g] ;j{gfd ;DaGwjfrL ;j{gfd xf] . h:t}Ù
 hf] M hf] of] sfd ug{ ;Sb}g, oxfF gcfcf];\ .
 h] M ltdL h] eGg rfxG5f}Ù glxlRsrfO{ eg .
 h'g M h'g c;n 5Ù To;}nfO{ ;fyL agfpg'k5{ .
h]h], h'gh'g, hf]hf] klg ;DaGwjfrs ;j{gfd x'g \ . oL låTjaf6 ag]sf x'g\ .
$= k|Zgjfrs ;j{gfd
jfSonfO{ k|Zgfy{s agfpg] ;j{gfd k|Zgjfrs ;j{gfd x'g \ . h:t}Ù
 sf] M ltd|f] 3/df sf] -JolQm_ cfPsf] 5 <
 s] M ltdL s] -j:t' vfg dg k/fpF5f} <
 s'g M oLdWo] s'g -;fdfg_ bfdL xf]nf <
sf]sf], s]s] / s'gs'g klg k|Zgjfrs ;j{gfd x'g \ . oL låTjaf6 ag]sf x'g\ .
%= lgZro tyf clgZrojfrs ;j{gfd
ls6fgL;fy s;}nfO{ a'emfpg] ;j{gfd lgZrojfrs xf] eg] ls6fg gu/L ;fdfGo ;Í]t dfq ug{] ;j{gfd clgZrojfrs
xf] . h:t}Ù
-s_ lgZrojfrs ;j{gfd
– k|To]s M Odfgbf/L;fy sfd ug{' k|To]ssf] bfloTj xf] .
– b'j} M b'j} oxfFaf6 uOxfn .
-v_ clgZrojfrs ;j{gfd
– sf]xL M ltd|f] 3/df kSs} klg sf]xL n's]sf] 5 .
– s]xL M ef]s nfu]sf] a]nfdf s]xL vfg kfP x'GYof] .
s'g}s'g}, sf]xLsf]xL, s]xLs]xL cflb clgZrojfrs ;j{gfd x'g \ . oL låTjaf6 ag]sf x'g\ .
^= lghjfrs ;j{gfd
Gfd tyf ;j{gfd;d]tsf] lghTj atfpg] ;j{gfd lghjffrs ;j{gfd x'g \ . oL ;j{gfd gfd tyf k'?ifjfrs ;j{gfdsf
k5f8L k|of]u x'G5g\ . h:t}Ù
|10 | rf}yf] / kfFrf} tx

– cffkm" M Zofd cfkm" sfd ub{}gÙ c?nfO{ bf]if lbG5 .


– cfkm}F M ltdL cfkm}F sfddf hfpm
– :jod\ M d :jod\ ltdLnfO{ e]6\g cfpg]5' .
– v'b M pm v'b ;d:ofu|:t 5 .
v'bsf] k|of]u x'g] u/]sf] kfOP klg of] g]kfnL ;j{gfdsf ?kdf dfGo 5}g .
;j{gfdsf k|sf/
k'?ifjfrs bz{s ;DaGwjfrs k|Zgjfrs lgZro÷ lghjfrs
clgZrojfrs

d, xfdL of], hf], h] sf], s] s'g b'j}, sf]xL cfkm"


tF, ltdL, o h'gÙ sf]sf], s]s] ; s]xL cfkm}F
ltdLx? L h]h], s'gs'g a} s'g} :jod\
tkfO{, xh'/ h'gh'g k|To]s sf]xLsf]xL
pm, ltgL, Tof] hf]hf] x/]s s]xLs]xL
pgLx? t s'g}s'g}
Tof], ltgL, tL L
ltgLx?, pxfF

;j{gfdsf jfSofTds sfo{


;j{gfdn] jfSodf k|of]u eP/ lgDglnlvt sfo{ u5{ M
!= stf{, sd{h:tf sf/sx?sf] sfd u5{ . h:t}Ù
;j{gfd jfSodf k|of]u sfo{
d d 3'Dg uPF . d Ö stf{sf/s
ltdL d ltdLnfO{ af]nfpFnf ltdL Ö sd{sf/s
pgL . pgL Ö s/0fsf/s
tkfO{ d of] sfd pgLaf6 tkfO{ Ö ;Dk|bfg
ltgL u/fpF5' . sf/s
pxfF pm tkfO{nfO{ k'?:sf/ ltgL Ö ckfbfg sf/s
lbG5 . pxfF Ö clws/0f
d ltgLaf6 6f9fO;s]F sf/s
.
d]/f] efO pxfFdf
cfl>t 5 .
@= k'/ssf] sfo{ u5{ . h:t}Ù
;j{gfd jfSodf k|of]u sfo{
ltdL d}n] vf]h]sf] dfG5] ltdL g} xf} ltdL Ö dfG5] -stf{_ sf]
xfdL . k"/s
;dfhkl/j{tgsf jfxsx? xfdL Ö jfxsx?sf]
xfdL xf} k"/s
#= Jofs/0ffTds sf]l6sf] ;+s]t u5{ . h:t}Ù
;j{gfd jfSodf k|of]u sfo{
Tof] Tof] c;n sfd u5{ Tof] Ö t[tLo k'?if, Psjrg, z"Go
ltdL . cfb/
ltdL 3/ hfpm ltdL Ö låtLo k'?if, Psjrg,
;fdfGo cfb/
$= jfSodf pkjfSox?nfO{ ;DalGwt kf/]/ hf]8\5 . h:t}Ù
;j{gfd jfSodf k|of]u sfo{
h] ltdLnfO{ h] dg 5 ToxL h] Ö ;+of]hssf] e"ldsf lgjf{x
h'g u/ . h'g Ö ;+of]hssf] e"lds lgjf{x
h'g /fd|f] 5 ToxL lsg .
%= jfSodf gfdsf] ;6\6fdf gfd;/x eO{ sfo{ u5{ . h:t}Ù
of] sfd /fdsf] xf] . o;sf] lhDd]jf/ pm g} 5 .
rf]yf] / kfRf} tx |11|
oxfF …pmÚ ;j{gfdn] /fd -gfdkb_ sf] ;6\6fdf gfd:yflgs eP/ sfd u/]sf] 5 .
^= kl/j]zcg';f/ ljz]if0fsf] sfo{ klg u5{ . h:tf}Ù
;j{gfd jfSodf k|of]u sfo{
of] of] 3/ s;sf] xf] < of] Ö 3/sf] ljz]if0f
tL tL s]6fx? v]ndf d:t tL Ö s]6fx?sf] ljz]if0f
5g\ .
ljz]if0fsf] sfd u/]sf] cj:yfsf ;j{gfdnfO{ ;fj{gflds ljz]if0f elgG5 .
#=#= ljz]if0f
Gffd tyf ;j{gfdsf] ljz]iftf atfpg] zAb ljz]if0f xf] . ljz]if0fn] gfd tyf ;j{gfd cyf{t\ ljziosf] ?k, /+u, :jefj,
cj:yf cflbsf] aofg u5{Ù ljz]iosf] cy{nfO{ :ki6 kf5{Ù h:t} M
ljz]if0f ljz]if0f / aofg
ljz]io
sfnf] sfnf] r:df -sfnf] zAbn] r:dfsf] /ªsf] aofg u5{ ._
u'lnof] u'lnof] ld7fO{ -u'lnof] zAbn] ld7fO{sf] :jfbsf] aofg
w]/} w]/} vfgf u5{ ._
klxnf] klxnf] 3/ -w]/} zAbn] vfgfsf] dfqfsf] aofg u5{ ._
-klxnf] zAbn] 3/sf] :yfgqmdsf] aofg
u5{ ._
To;}n] sfnf], u'lnof], w]/} / klxnf] ljz]if]0f x'g\ .
s'g, slt, s:tf], sqf], s;sf] h:tf k|Zgsf] pQ/df ljz]if0f cfpF5 g\ . h:t}
k|Zg pQ/df cfpg] ljz]if0f zAbx?
s'g < – h]7f], klxnf], cl3Nnf] cflb .
slt < – w]/}, yf]/}, y'k|}, clws cflb .
s:tf] < – /fd|f], v/fa, 1fgL, l/;fxf cflb
sqf] < – 7"nf], ;fgf], Pdfgsf] cflb .
s;sf] <– d]/f], , p;sf], ltd|f] cflb .
ljz]if0fsf k|sf/
ljz]if0fsf] lbg] cy{ / jfSodf k|of]u ePkl5 ug{] sfo{sf cfwf/df ljz]if0fsf kfFr k|sf/sf 5g\ M
!= u'0fjfrs ljz]if0f
ljz]io -gfd_ sf] /ª, cfsf/, :jefj, u'0f, 5fF6, ;doh:tf ljz]iftfsf] aofg ug{] ljz]if0f u'0fjfrs ljz]if0f xf] . h:t}Ù
/ftf], 7"nf], c;n, ljgd|, k|frLg, jt{dfg cflb .
u'0fjfrss ljz]if0f–ljz]if Afofg
ljz]if0f
/ftf] /ftf] sk8f – /ftfn] sk8fsf] /ªsf]
7"nf] 7"nf] 3/ aofg u5{ .
c;n c;n afgL – 7"nf]n] 3/sf] cfsf/sf]
ljgd| ljgd| :jefj aofg u5{ .
k|frLg k|frLg ;do – c;nn] afgLsf]
jt{dfg jt{dfg ;do ljz]iftf atfpF5 .
– ljgd|n] :jefjsf]
k|s[lt atfpF5 .
– k|frLgn] ;dosf]
ljuttf atfpF5 .
– jt{dfgn] sfnsf] Ps
efu atfpF5 .
s'g, s:tf], sqf], / s;sf] k|Zgsf] pQ/df cfpg] ljz]if0fx? u'0fjfrs x'G5g\ .
@= kl/df0fjfrs ljz]if0f
ljz]iosf] dfqf tf}n jf kl/df0fsf] aofg ug{] ljz]if0f kl/df0fjfrs ljz]if0f xf] . h:t}Ù w]/} yf]/} , k|z:t, dgUu],
clnslt, cfwf, cflb .
Kfl/df0fjfrs ljz]if0f ljz]if0f–ljz]io aofg
w]/} w]/} df6f] w]/}n] df6fsf] dfqfsf]
yf]/} yf]/} vfg]s'/f aofg u5{ .
|12 | rf}yf] / kfFrf} tx

k|z:t k|z:t b"w yf]/}n] vfg]s'/fsf] dfqfsf]


aofg u5{ .
k|z:tn] b"wsf] dfqfsf]
aofg u5{ .
slt k|Zgsf] pQ/df kl/df0faf]ws ljz]if0f cfpF5g\ . h:t}Ù
k|Zg pQ/df cfpg] ljz]if0f zAbx?
 slt < – w]/}, yf]/}, k|z:t, clnslt, dgUu], Hofbf, cfwf, k"/f, 36L, a9L, tdfd,
 clwsf+z, olt, plt cflb .
#= ;ª\Vofjfrs ljz]if0f
ljz]iosf] lglZrt tyf clglZrt ;+Vof atfpg] ljz]if0f ;+Vofjfrs ljz]if0f xªªf] . h:t}Ù Ps, b'O{, tLg, klxnf], bf];|f],
t];|f], b;f}F, ;of}F, xhf/f}F, cflb .
;ª\Vofjfrs ljz]if0f–ljz]io Aofg
ljz]if0f
b'O{ b'O{ snd lglZrt ;+Vofsf] aofg u5{ .
t];|f] t];|f] 3/ lglZrt ;+Vofsf] aofg u5{ .
;of}F ;of}F dflg; clglZrt ;+Vofsf] aofg u5{ .

;ª\Vofjfrs ljz]if0f cfj[ltd"ns, qmdd"ns, lglZrt ;+Vofjfrs, clglZrt ;+Vofd"ns / ;d"xd"ns x'G5g\ . h:t}Ù
 cfj[ltd"ns M bf]Aa/, t]Aa/, rf}a/ cflb .
 qmdd"ns M klxnf], bf];|f], t];|f], k|yd, låtLo, t[tLo cflb .
 lglZrt ;ª\Vofd"nsM Ps, b'O{, tLg, rf/ cflb .
 clglZrt ;+Vofd"ns M ;of}F, xhf/f}F, nfvf}F cflb .
 ;d"x ;ª\Vofd"ns M b'j}, rf/}, gj} cflb .
s'g / slt k|Zgsf] pQ/df ;+Vofjfrs ljz]if0f cfpF5g\ . h:t}Ù
k|Zg pQ/df cfpg] ljz]if0f zAbx?
slt < Ps, b'O{, ;of}F, xhf/f}F .
s'g < klxnf], bf];|f], t];|f] cflb .
b|i6Jo
slt k|Zgsf] pQ/df kl/df0fjfrs / ;ª\Vofjfrs b'j} ljz]if0f cfpF5g\ t/ kl/df0fjfrssf ;ª\Vof x'Fb}g / ;+Vofjfrsdf
dfqf x'Fb}g . …sltÚ k|Zgsf] pQ/df cfpg] o:tf ljz] if0fx? lqmofof]uL klg x'g ;S5g\ . To:t} …s'gÚ k|Zgsf] pQ/df cfpg]
ljz]if0f u'0fjfrs / ;+Vofjfrs b'j} x'G5g\ .
$= ;fj{gflds ljz]if0f
;fj{gflds ljz]if0f rflxF kbfjnLdf jf jfSodf dfq x'G5Ù zAbdf tx x'b}g . ;j{gfd zAbn] kbfjnL jf jfSodf k|of]u eO{
ljz]if0fsf] sfd u¥of] eg] ToxL ;j{gfd ;fj{gflds ljz]if0f aG5 . h:t}Ù
;j{gfd ;fj{gflds ljz]if0f Aofg
of] of] s]6f] -s]6f] glhs 5 elg aoff u5{ ._
Tof]] Tof] 3/ -3/ 6f9f 5 egL aofg u5{ ._
of] / Tof] qmdzM s]6f] / 3/sf] aofg ug{ cfPsfn] ljz]if0f x'g \ . oL zAb ;j{gfd x'g\ t/ ;j{gfd eP klg jfSodf
ljz]if0fsf] sfd u/]sfn] ;fj{gflds ljz]if0f dflgG5g\ .
;fj{gflds ljz]if0f ljz]i0f -gfd_ sf cuf8L cfO{ jfSodf k|of]u x'G5 . h:t}Ù
;fj{gdlds ljz]if0f jfSodf k|of]u
of] of] 7fpF ;'g;fg /x]5 .
hf] hf] JolQm b'MvL 5 To;sf] ;]jf u/
h'g h'g b]z czfGt 5 ToxfF ljsf; x'Fb}g .
h] h] s'/f ;xL 5 To;}df b[9 x'g'k5{ .
%= e]bs ljz]if0f
ifi7L ljelQm lrXg sf], sf, sL, /f], /f, /L, gf], gf, gL nfu]sf gflds kbn] kbfjnLut / jfSofTds k|of]udf ljz]if0fsf]
sfd u5{gÙ h:t} M
ifi7L ljelQm nfu]sf kb e]bs ljz]if0f Afofg
rf]yf] / kfRf} tx |13|
/fdsf]÷/fdsf÷/fdsL – /fdsf] efO alnof] – efO;Fusf] ;DaGw
5 atfpF5 .
– /fdsf efOx? wgL – efOx?;Fusf]
d]/f]÷d]/f÷d]/L 5g\ . ;DaGw atfpF5 .
– /fdsL alxgL alxgL;Fusf]
c;n 5] . ;DaGw atfpF5 .
cfk\mgf]÷cfk\mgf÷cfk\mg – d]/f] ;fyL cfof] . – ;fyL;Fusf]
L – d]/f efOx? cfP . ;DaGw atfpF5 .
– d]/L alxgL cfO{ . – efOx?;Fusf]
– cfk\mgf] dfG5]nfO{ ;DaGw atfpF5 .
dfof ug{'k5{ . – alxgL;Fusf]
– cfk\mgf ;DaGw atfpF5 .
dfG5]x?nfO} – dfG5]x?;Fusf]
;xof]u ug{'k5{ . ;DaGw atfpF5 .
– cfk\mgL cfdfnfO{ – dfG5]x?;Fusf]
dfof ug{'k5{ . ;DaGw atfpF5 .
– cfdf;Fusf]
;DaGw atfpF5 .

ljz]if0fsf] k|sf/
u'0fjfrs Kfl/df0fjfrs ;+Vofjfrs ;fj{gflds e]bs
sfnf], w]/}, yf]/} Ps, b'O{, of], oL p;sf],
tLtf] clnslt, 36L tLg Tof], tL p;
;Hhg, a9L, k|z:t ;of}F, xhf/f}F ;a}, k|To]s sf,
af7f] dgUu], cfwf Kflxnf], bf];|f] x/]s p;
k|frLg, sd, clws bf]Aa/, t]Aa/ cflb . sL
cN5L cflb b'j}, rf/} d]/f], d]/f,
uf]nf], cflb d]/L
nfdf] cfk\mgf],
g]kfnL, cfk\m
ljb]zL gf,
hfGg], cfk\m
;'g]sf] gf
cflb
ljz]if0fsf jfSofTds sfo{
ljz]if0fn] jfSodf k|of]u eP/ lgDglnlvt sfo{ u5{ M
!= ljz]io -gfd_ sf] ljz]iftfsf] aofg u5{ . h:t}Ù
wgL dfG5];Fu w]/} k};f x'G5 .
o; jfSodf wgL / w]/} ljz]if0fzAbn] dfG5] / k};f -ljz]io_ sf] ljz]iftf atfPsf 5g\ .
@= ljz]io -gfd_ sf] cy{nfO{ lglZrt ;Ldfdf ;Lldt u5{ . h:t}Ù
k'/fgf] sk8f RofltPsf] 5 .
o; jfSodf k'/fgf] ljz]if0fn] sk8fsf w]/} ljz]iftfdWo] ;Lldt ljz]iftf dfq atfPsf] 5 .
#= k"/ssf] sfd u5{ . h:t}Ù
efO{ ;fgf] 5 .
o; jfSodf ;fgf] ljz]if0f zAbn] efOsf] k"/ssf] sfd u/]sf] 5 .
$= ljz]io -gfd_ sf] e]bssf ?kdf sfd u5{ . h:t}Ù
d]/L alxgL c;n 5] . pm cfk\mgf] sfd cfkm}F u5{] .
oL jfSodf d]/L zAbn] alxgLsf] / cfk\mgf] zAbn] efOsf] e]bssf] sfd u/]sf] 5 .
%= t'ngfTdstf b]vfpF5 . h:t}Ù
– a[xQ/ – d a[xQ/ sfo{df h'6]sf] 5' . -csf{]eGbf 7"nL egL t'ngf_
– a[xQd –pm a[xQd of]hgf agfpFb} 5 . -;a}eGbf 7"nf] egL t'ngf_
^= ljz]if0fn] lqmofljz]if0fsf] sfd u5{ . h:t}Ù
|14 | rf}yf] / kfFrf} tx

ltdLnfO{ ge]6]sf] w]/} eof] . -lqmofsf] cjlwsf] aofg_


pgLx? w]/} rN5g\ . -lqmofsf] sfo{sf] aofg_
#=$= lqmofkb
jfSodf k|of]u eP/ stf{n] u/]sf] sfdsf] j0f{g ug{ ] / jfSonfO{ k"0f{tf lbnfpg] zAb lqmof xf] . h:t}Ù
lqmofkb jfSodf k|of]u
k9\5 Zofd k':ts k9\5 .
u/] ltgLx?n] sfd u/] .
n]VYof}F xfdL sljtf n]VYof}F .
lqmofkbn] s'g} sfd eP–gePsf] cyjf x'g]–gx'g] s'/f :ki6 kf5{ .
lqmofsf k|sf/
lqmofnfO{ ;+/rgf, sd{, ;dfkg cflbsf cfwf/df ljleGg efudf afF8]/ cWoog ug{] ul/G5 . ;+/rgfsf cfwf/df lqmof ;/n
/ ;+o'Qm x'G5g\, sd{sf cfwf/df csd{s / ;sd{s x'G5g\ eg] ;dfkgsf cfwf/df ;dflksf / c;dflksf x'G5g\ . lqmof
jfSodf clgjfo{ tTj ePsf] / lqmofljgf s'g} klg jfSo k"/f x'g g;Sg] ePsfn] lqmofsf] lj:t[t cWoog PsfO …#Ú
jfSotTj cGtu{t ul/Psf] 5 . oxfF lqmofnfO{ ;dflksf lqmof -jfSo k"/f ug{ ;Sg] ?kdf ePsf] lqmof_ sf ?kdf klxrfg
ug{] sfddfq ul/Psf] 5 .
;a} kIfsf ;dflksf lqmof lqmofkb x'g \ .
lqmofsf jfSofTds sfo{
!= lqmofn] jfSonfO{ k"0f{tf lbnfpF5 . h:t}Ù
– Zofdn] sfd ;Sof] .
– ;Sof] lqmofn] jfSodf k"0f{lj/fd nufPsf] 5 .
@= lqmofn] jfSodf stf{n] u/]sf] sfd b]vfpF5 . h:t}Ù
– k|ldnf >dk"j{s k9\b} l5g\ .
k9\b} l5g\ lqmofn] stf{n] k|ldnfn] ;DkGg u/]sf] sfd -kl9/x]sf] sfd_ atfPsf] 5 .
#= lqmofn] 36gf ljz]ifnfO{ atfpF5 . h:t}Ù
– o'4df ;}lgs / ljb|f]xL dfl/P .
dfl/P lqmofn] 36gf atfPsf] 5 .
$= lqmofn] s'g} sfdsf] ljz]if cj:yf b]vfpF5 . h:t}Ù
– Eft /fd|/L kfs]sf] 5 .
Kffs]sf] 5 lqmofn] eftsf] cj:yf ljz]ifnfO{ a'emfPsf] 5 .
%= lqmofn] s'g} klg s'/fsf] pkl:ylt jf cg'kl:ylt a'emfpF5 . h:t}Ù
– 3/leq w]/} ;fdfg 5g\ .
5g\ lqmofn] ;fdfgsf] pkl:ylt b]vfPsf] 5 .
#=%= cJoo kbx?
zJb efifsf] ;fy{s / cy{afxs PsfO xf] . zJb jfSodf k|of]u ePkl5 kb aGb5 . t;y{ zJb / jfSodf ;fdfGo
tflTjs leGgtf dfq kfOG5 . jf:tjdf zJbju{ / kbju{ eGg' Pp6} s'/f dflgG5 . g]kfnL efiffsf zJbx?nfO{ ljsf/L /
cljsf/L ju{df afFl8Psf] 5 . ljsf/L ju{ eg]sf lnª\u,jrg,k'?if / cfb/sf cfwf/df kl/jt{g x'g] kbx? x'g \ eg]
cljsf/L eg]sf lnª\u,jrg,k'?if / cfb/sf cfwf/df kl/jt{g gx'g] ju{x? x'g\ . ljsf/L kb cGtu{t
gfd,;j{gfd,ljz]if0f / ls|ofkb kb{5g\ eg] cljsf/L cGtu{t ls|ofof]uL,gfdof]uL,;+of]hs,lj:doflbaf]ws / lgkft
kb{5g\ . cljsf/L zJbnfO{ cJoo eGg] ul/G5 .
#=%=!=ls|ofof]uL
ls|ofsf] ljz]iftf hgfpg] zJbnfO{ ls|ofof]uL elgG5 .;fy} ljz]if0f / ls|ofof]uLs} ljz]iftf hgfPdf klg ls|ofof]uL g} x'G5 .
o;nfO{ ls|ofljz]if0f klg eGg] ul/G5 . h:t} M
ltdL ;/f;/ hfpm .
d}n] lgs} /fd|f] n'uf lsg]F .
ltdL cem} la:tf/} lxF8 .
dflysf jfSox?df ;/f;/ zJbn] lxF8\g'sf] ljz]iftf,lgs}n] /fd|f]sf] ljz]iftf / cem}n] la:tf/}sf] ljz]iftf a'emfPsf]n] tL kb
ls|ofof]uL jf ls|ofljz]if0f x'g \ .
ls|ofof]uLsf k|sf/x?
;dojfrsMlxhf],cl:t,kl;{,ev{/,t'?Gt,rfF8},xfn;fn},clxn],o;kfln,lbpF;f],cr]n,klxn],hlxn],kf]xf]/,plxn],cfhef]ln cflb
:yfgjfrsMoxfF,ToxfF,ptf,Totf,k/,glhs,6f9f,5]p,;fd'Gg],cl3,kl5,cufl8,k5fl8,jfl/,kfl/ cflb .
/LltjfrsM;'6'Ss,lkl6Ss,Kof6\6,;/f;/,km6fkm6,la:tf/},;':t,v'q'Ss cflb
rf]yf] / kfRf} tx |15|
kl/df0fjfrsM w]/},yf]/},clnslt,sd,a9L,lgs} k|z:t,cToGt},ax't},hDd} cflb
sf/0fjfrsM ePsf]n],ug{,n]Vg,eP/,u?Gh]n,k9\b},;'Gbf,x]bf{ cflb .
#=%=@=gfdof]uL
gfd,;j{gfd ljz]if0f;Fu hf]l8P/ cfPsf ljelSt afx]ssf kbnfO{ gfdof]uL elgG5 . h:t} M
d;Fu s]xL lstfax? 5g\ . kfgLljgf df5f afFRg ;Sb}g .
;Fu,lt/,tkm{,k6\l6,g]/,;fy,aLr,leq,dfly,d'lg,;fd',h:tf],em}F,eGbf,adf]lhd,
;dfg,;d]t,afx]s,cltl/St,;lxt,el/,pk|fGt,tfsf,lalTts} cflbh:tf kbx? gfdof]uL x'g \ .
#=%=#=;+of]hs
b'O{ jf b'O{eGbf a9L kb,kbfjnL,pkjfSo / jfSonfO{ hf]8 \g] kbnfO{ ;+of]hs elgG5 . h:t} M
/fd / Zofd uP .
3fd nfu] clg Gofgf] eof] .
h;n] dx sf9\5 To;n] xft rf6\5 .
;+of]hssf k|sf/x?

!= ;fk]If ;+of]hs M :jtGq ?kdf g/xg] jf csf{sf] ck]Iff ug]{ ;+of]hsnfO{ ;fk]If ;+of]hs elgG5 . ld> jfSodf k|wfg
pkjfSo / cwLg pkjfSonfO{ hf]8\g] kbx? ;+of]hs x'G5\ . h:t} M hf] k9\5 Tof] kf; x'G5 .
ha–ta h'g–Tof], hlxn]–tlxn],hlt–Tolt h;/L–To;/L olb–eg] h:tf]–To:tf],egL,eg]/,eGg],eg]/ cflb ;fk]If ;+of]hs x'g \ .
!= lg/k]If ;+of]hs M:jtGq zJb tyf,jfSox?nfO{ hf]8\g] ;+of]hsnfO{ lg/k]If ;+of]hs elgG5 . h:t} M
ltdL hfpm / rfF8} cfpm .
ltgLx? efu] lsgsL k'ln;n] vf]lh/x]sf] lyof] .
/,clg,lsgeg],To;}n],To;sf/0f,tyflk,oBlk,jf,cyjf,klg,t}klg,lsGt' cflb cflb lg/k]If ;+of]hs x'g\ .
#=%=$=lj:doflbaf]ws M k|foM jfSosf] cufl8 / s'g} a]nf jfSosf] k5fl8 cfP/ dfG5]sf dgsf efjgfx?nfO{ JoSt ug]{
cJoo kbnfO{ lj:doflbaf]ws zJb elgG5 . h:t} M
cfxf Û ltdL t slt /fd|f b]lvPsf 5f} .
lar/f Û pm t d/]5 .
ltdL t s:tf] dfG5] l5 Û
P]of,cfDd},cfTyf,afkm|],/fd/fd,s7},P,:ofaf;,lwSsf/,wt\,xTt]l/sf,cfR5',nf}g lg, cflb .
#=%=%=lgkft M

jfSodf k|of]u gxF'bfsf] cj:yfdf cfk\mgf] 5'6\6} :jtGq cy{ gePsf t/ jfSodf k|of]u ePkl5 lgZro, cg'/f]w, ;xdlt cflb
cfzo a'emfpg] cljsf/L zAb lgkft x'g \ . h:t}Ù /], lg, n, nf}, xF, x}, /, t, tf, kf], g} xls cflb .
lgkftsf] k|of]ufj:yf M
– hf]8 lbg] M g}, t
– ljR5]b ug]{ M dfq, s]jn
– lgwf{/0f ug]{ rflxF
– cfu|x ug]{ M x}, g, xf}
– l:ylt hgfpg] M g}, lg
– cfzª\sf÷;Defjgf hgfpg] M Sof/], Sof/, v}, / /]
– lgZro hgfpg] M kf]
– cfZjf;g hgfpg] M n, nf}
– ;RrfO{ hgfpg] M Aof/]
– ;dy{g hgfpg] M xlu
– k|Zg hgfpg] M ls, s]]
– cltzo hgfpg] M Sof
– cfZrfo{ hgfpg] M P
lgkftx? Ps} k6s PseGbf a9L klg k|of]u x'g ;Sb5g\ . h:t} Md hfG5' lg t . n, t x}, d uPF . ltdL cfpm x} t . cflb

$ sfn
sfn ;j{x]t's, cv08 / ;j{JofkL 5 tfklg dgLifLx? syg;do / lqmofsf pkflwn] ubf{ of] ljefHo x'G5 eGg]
dfGb5g\ . o;}n] jfSodf lqmofn] ;+s]t ug{] ;donfO{ sfn elgG5 . g]kfnL efiffsf lqmofdf sfn / lrlXgt ug{]
|16 | rf}yf] / kfFrf} tx

?kfog k|Too -;u{_ / ltgaf6 lgld{t x'g] ?kfjnLsf cfwf/df d'VotM b'O{ lsl;dsf sfn lglb{i6 x'G5g\ -s_ e"t / -v_
ce"t .:d/0Lo xf];\ ce"t sfnleq eljiot\ sfn kb{5 . g]kfnL lqmofdf e"tsfn lgb{]z ug{ nufOg] ?kfog k|Toodf
…oÚ ?k jf To;sf] ;+?k b]lvG5 / ce"t sfn lgb{]z ug{ nufOg] k|Too rflxF …5Ú ?k b]lvG5 . h:t} M
e"tsfn
k|yd k'?if låtLo k'?if t[tLo k'?if
Psjrg P Ö lbPF O;\ Ö lbO;\ of] -k'_, O{ -:qL_ Ö lbof],
lbO{
Afx'jrg of}F Ö lbof}F of} Ö lbof} P, Og\ -cfb/fyL{ :qL=_ Ö
lbP, lbOg\
ce"t sfn
k|yd k'?if låtLo k'?if t[tLo k'?if
Psjrg 5' Ö lbG5', 5;\ Ö lbG5;\, 5 Ö lbG5,
lbg]5' lbg]5;\ lbg]5
5];\ Ö -:qL=_ Ö 5] Ö lbG5] -
lbG5];\ :qL_
Afx'jrg 5f} Ö lbG5f}F, 5f} Ö lbG5f}, lbg]5f}+ 5g\ Ö lbG5g\,
lbg]5f}F 5\of} -:qL_ Ö lbG5\of}, lbg]5g\,
lbg]5\of} l5g\ -:qL_ Ö
ul5{g
g]kfnL lqmofsf sfnnfO{ k|ydtM e"t / ce"t u/L b'O{ lsl;dsf ljefhg ug{ ;lsG5 / To;kl5 ce"tnfO{ jt{dfg tyf
eljio u/L b'O{ lsl;dsf afF8L ;du|df e"t, jt{dfg / eljio u/L tLg k|sf/df ljefhg ul/G5 . logdf e"tsfnn]
lalt;s]sf] sfo{nfO{ a'emfpF5 . h:t} M /fdn] snd lbof] . ce"t sfndf jt{dfgn] x'Fb} u/]sf] jf clxn]sf] sfo{nfO{ a'emfpF5 .
h:t} M /fd snd lbG5 . clg ce"t sfns} eljion] rflxF x'g nfu]sf] jf kl5 x'g] sfo{nfO{ a'emfpF5 . h:t} M /fd snd
lbg]5 . oBlk …g]±5Ú nufP/ eljio sfn OlËt ug{] k|rngn] n]Vo g]kfnLdf jt{dfgaf6 eljionfO{ lje]b u/fpg] ;r]ttf
ljsf; ug{] k|rng a9\g yfn]sf] k|tLt x'G5 tfklg of] jt{dfg sfnsf ?kx?sf] lje]b clgjfo{ Joj:yf geP/ j}slNks
Joj:yfsf ?kdf dfq /x]sf] e]l6G5 . h:t} M
– /fd Ps xKtfkl5 dfq wflbª hfG5÷hfg]5 .
– ;Ltf kl;{ lrtjg hfG5]÷hfg]5]
Dflysf} rrf{ / pbfx/0faf6 s] :ki6 x'G5 eg] g]kfnL efiffdf lqmofsf] :jfefljs ?kfog / k|of]usf b[li6n] e"t / ce"t u/L
b'O{ lsl;dsf sfn 5g\ t/ k/Dk/fut sflns cjwf/0ff / n]Vo g]kfnLsf] lje]bcg';f/ rflxF e"t, jt{dfg, eljio u/L tLg
sfn k|rlnt 5g\ .
kIf
s'g} sfnut If]qleq x'g] 36gf jf sfo{Jofkf/sf] ljz]if cj:yfnfO{ kIf elgG5 . k/Dk/fut Jofs/0fdf sfnsf] ;"Id jf
cjfGt/ e]b g} kIf xf] . h:t} M
– d]/f] efO /fd eft vfFb}5 .
– d]/f] efO /fdn] eft vfPsf] 5 .
dflysf jfSodf vfFb}5 tyf vfPsf] 5 eGg] lqmofsf] :j?kn] sfn Pp6} eP klg a]Unfa]Un} cj:yf hgfPsf] 5 . oxL g}
lqmofsf kIfsf] cleJolQm xf] .
g]kfnL efiffsf lqmofsf ;Gbe{df d'VotM kfFr lsl;dsf kIf kfOG5g\, tL x'g– -s_ ;fdfGo, v_ ck"0f{, u_ k"0f{, 3_ c1ft /
ª cEo:t . logsf] ;fdfGo kl/ro o;k|sf/ 5 M
s_ ;fdfGo kIf M of] s'g} ljz]if ?kdf clrlXgt kIf xf] . o;}n] o;nfO{ s'g} cj:yf ljz]if hgfpg] e"t jf ce"t sfnsf]
;fdfGo k|of]u dflgG5 . h:t} M /fd lstfa k9\5 . /fdn] lstfa k9\of] .
– ;fdfGo e"t M wft' ±PF, of}F, O;\, of}, g'eof], O{, Og\, of] P cflb
– ;fdfGo jt{dfg M wft' ±5', 5f}F, 5;\, 5\of}, 5f}, g'x'G5, 5], l5g\, 5, 5g\ cflb
– ;fdfGo e"t M wft' ± g]5', g]5f}F, g]5;\, g]5\of}, g]5f}, g'x'Gf]5, g]5], g]l5g\, g]5, g]5g\ cflb cflb
v_ ck"0f{ kIf M of] lqmofdf sfo{sf] ck"0f{tf Pjd\ lg/Gt/tf hgfpg] kIf xf] . h:t} M /fd klqsf k9\b} 5 . /fdn] klqsf
k9]sf] 5 .
oL jfSodf lqmofåf/f JoQm sfo{Jofkf/sf] lg/Gt/tf hfx]/ ePsfn] logdf ck"0f{ kIfsf] cleJolQm ePsf] 5 . g]kfnL
efiffdf wft'df …b}÷t}Ú k|Too nufP/ oxfF pQm ck"0f{ kIfsf] lqmof ag]sf] 5 . …/xÚ wft'df …Psf]Ú k|Too nufP/ klg o;
lsl;dsf] kIfnfO{ k|s6 ug{ ;lsG5 . h:t} M
– /fd lstfa kl9/x]sf] 5 . /fdn] lstfa kl9/x]sf] lyof] .
rf]yf] / kfRf} tx |17|
– ck"0f{ e"t M wft' ±b}÷t} ±lyPF, lyof}F, lyO;\, lyof}, x'g'x'GYof], lyO{, lyOg\, lyof], lyP cflb
– ck"0f{ jt{dfg M wft' ± b}÷t} ±5', 5f}F, 5;\, 5\of}, 5f}, g'x'G5, 5], l5g\, 5, 5g\ cflb
– ck"0f{ eljiot\ M wft' ± b}÷t} ± x'g]5', x'g]5f}F, x'g]5;\, x'g]5\of}, x'g]5f}, x'g'x'Gf]5, x'g]5], x'g]l5g\, x'g]5, x'g]5g\ cflb
u_ k"0f{ kIf M of] lqmofsf sfo{sf] k"0f{tf JoQm ug{] kIf xf] . h:t} M
/fdn] lstfa k9]sf] 5 . /fdn] lstfa k9]sf] lyof] .
oL jfSodf lqmofåf/f JolQm sfo{Jofkf/sf] k"0f{tf hfx]/ ePsf] 5 . ctM logdf k"0f{ kIfsf] cleJolQm /x]sf] 5 . g]kfnL
efiffdf wft'df …Psf]Ú …PsfÚ …PsLÚ k|Too nufP/ o; lsl;dsf] cleJolQm ul/G5 sltko k|;Ëdf …b]v]Yof}FÚ, …b]v]Yof}FÚ,
h:tf lqmofsf ?kfjnLn] klg k"0f{tf cleJoQm u/]sf] kfOG5 .
– k"0f{ e"t M wft' ±Psf]÷Psf÷PsL ±lyPF, lyof}F, lyO;\, lyof}, g'ePsf] lyof], lyO{, lyOg\, lyof], lyP cflb
– k"0f{ jt{dfg M wft' ± Psf]÷Psf÷PsL ±5', 5f}F, 5;\, 5\of}, 5f}, g'ePsf] 5, 5], l5g\, 5, 5g\ cflb
– k"0f{ eljiot\ M wft'±Psf]÷Psf÷PsL±x'g]5', x'g]5f}F, x'g]5;\, x'g]5\of}, x'g]5f}, g'ePsf] x'g]5, x'g]5], x'g]l5g\, x'g]5,
x'g]5g\ cflb
3_ c1ft kIf M of] klxn]] c1ft t/ sfo{ l;l4Pkl5 1ft x'g cfPsf] l:ylt hgfpg] kIf xf] . of] kIf e"tsfndf dfq x'G5
.o;df PF5', P5f}F, P5;\, O5;\, P5f}, g'eP5, O5], O5, O5g\, P5, P5g\ h:tf k|Toox? ufFl;G5g\ h:t} M
– /fd ;x/af6 cfP5 .
– Aff3n] d[u df/]5 .
– d lbgel/ cndlnPF5' .
– /dfn] pkGof; kl95 .
o;/L dflysf jfSodf em}F c1ft kIf hgfpg g]kfnL wft'df k'lnË / ax'jrg eP …PÚ tyf :qLlnË eP …OÚ k|Toosf
;fy …5Ú sf ;+uLtcg';f/ ck]lIft ?kx?sf] k|of]u ul/G5 .
ª_ cEo:t kIf M of] jfSodf k|o'Qm lqmofsf sfo{sf] s'g} vf; cjlwleqsf] cfj[lt jf cEof; hgfpg] Jofs/0ffTds sf]l6
xf] . of] kIf klg e"tsfndf dfq x'G5 . o;df y]F, Yof}F, ly;\, Yof}, g'x'GYof], yL, lyg\, Yof] y] h:tf k|Toox? ufFl;G5g\ .
h:t} M
– /fd lbgxF' xl/sxfF hfGYof] .
– /df ;w}F ljBfno hfGyL .
– pgLx? sfd kbf{ ;w}F dnfO{ ;DemGy] .
oL jfSodf lqmofåf/f JoQm sfo{Jofkf/sf] jf/Djf/tf jf cEof; a'lemPsf]n] logdf cEo:t kIf hfx]/ ePs f] 5 . g]kfnL
efiffdf wft'df …±Yof]÷y]Ú h:tf ;+ult cg'?k k|Too nufP/ o; lsl;dsf] kIf cleJoQm ug{] lqmof ?kn] /rgf ul/G5
.
sfn kl/jt{g
sfn kl/jt{g e"t, jt{dfg / eljiot\nfO{ Ps csf{df ul/G5 .sfn kl/jt{g ubf{ lnª\u, jrg, k'?if / cfb/nfO{ Vofn
ug'{k5{ . sfn kl/jt{g ubf{ Wofg lbg'kg]{ d'Vo kIfx?nfO{ a'Fbfut?kdf tn k|:t't ul/Psf] 5 M
– jfSo h'g kIfdf 5, To;} kIfdf kl/jt{g ug'{k5{ .h:t} M
pm hfFb} lyof] .-sfn kl/jt{g_
pm hfFb} 5 .-ck"0f{ kIf g} /x]sf]_
– lnª\u, jrg, k'?if / cfb/ ldnfP/ dfq sfn kl/jt{g ug'{k5{ . h:t} M
sfG5Ln] 3fF; sf6\g]l5g\ .-jt{dfg sfn_
sfG5Ln] 3fF; sf6\l5g\ .-;fdfGo kIf g} /x]sf]_
– sfnsf] kIf tf]s]/ kl/jt{g ug{" eg]sf] eP ToxL kIfdf agfOlbg] t/ sfn kl/jt{g dfq eg]sf] 5 eg] jfSosf] sfn /
kIf klxrfg u/L csf]{ sfndf n}hfg'k5{ t/ kIf pxL /xg'k5{ . h:t} M
lj/fh dfdf3/lt/ uPsf 5g\ . -sfn_
lj/fh dfdf3/lt/ uPsf lyP .-jt{dfgsf] k"0f{ kIfnfO{ e"tsf] k"0f{ kIfdf nluPsf]_

% jfRo
jfRo eg]sf] egfO xf] .jfRo lgdf{0fsf] d'Vo cfwf/ stf{ , sd{ / ls|ofsf] k|d'vtf jf uf}0ftf xf] .jfSodf ls|ofkb stf{
cg';f/, sd{ cg';f/ jf efj cg';f/ x'g] x'Fbf jfSosf cfzo s'g lsl;dsf] 5 eGg] 5'6 \l6G5 . jfRo ls|ofsf]
?kfog;Fu ;DalGwt 5 . ls|ofkb stf{ k|wfg 5 eg] st{[ jfRo, sd{ k|wfg 5 eg] sd{ jfRo / efj k|wfg 5 eg] efj
jfRo x'g] ub5{ .o; cfwf/df jfRo # k|sf/sf] x'G5 .
-s_ st[{jfRo
stf{ k|d'v ePsf] jfRonfO{ st[{jfRo elgG5 .st{[jfRodf stf{sf] lnª\u, jrg, k'?if / cfb/ cg';f/sf] ls|ofkb /x]sf]
x'G5 .st{[jfRo ;sd{s / csd{s b'j} vfnsf] ls|ofaf6 aG5 .stf{ k|wfg x'g' o;sf] ljz]iftf xf] .h:t} M
– pm 3/ uof] .tkfO{F sfof{no hfg'x'G5 . ltgLx? k/LIffdf ;xefuL x'g]5g\ .
|18 | rf}yf] / kfFrf} tx

-v_ sd{jfRo
sd{ k|d'v jfSonfO{ sd{jfRo elgG5 .sd{jfRodf stf{ uf}0f x'G5 / stf{sf] sfd klg ls|ofkbn] g} u/]sf] x'G5 .o;df
sd{sf] lnª\u, jrg, k'?if / cfb/nfO{ x]/]/ ls|of /flvG5 .o;df ;sd{s ls|of dfq /x]sf] x'G5 .sd{jfRodf stf{ g/fVg
klg ;lsG5 t}klg 4f/f jf af6 yk]/ stf{nfO{ uf}0f agfOG5 .h:t} M
– ltdL4f/f sfdx? ul/P . cfdf4f/f alxgL lkl6Og\ .;'Gtnf vfOG5 .
-u_ efjjfRo
efjjfRodf stf{ / sd{ b'j}sf] e"ldsf uf}0f eO{ s]jn efj jf cfzo dfq k|s6 ul/Psf] x'G5 .o;df csd{s ls|of dfq
/flvG5 .stf{nfO{ 4f/f jf af6 yk]/ uf}0f agfOG5, sd{ t x'Fb} x'Fb}g efjjfRodf , s]jn ls|ofsf] k|wfgtf /xG5 .h:t} M
– cfh rfF8} pl7of] . lbgel/ 3/d} al;of] . cfFvf gx]bf{ nl8G5 .
jfRosf] kl/jt{g Ps k6s tnsf] tflnsfsf] cWoog u/f}F M
st[{jfRo sd{jfRo efjjfRo
– stf{sf] lnª\u, – sd{sf] lnª\u, jrg, – stf{ x6fOlbg]] jf
jrg, k'?if cfb/ k'?if cfb/ x]g]{ / – 4f/f÷af6 yKg], d
x]g]{ / ls|of ls|of ldnfpg], eP cfkm" agfpg],
ldnfpg], – stf{df 4f/f÷af6 – ls|ofkbdf O
– stf{ rflxG5 eg] yKg], ylklbg],
/fVg], – ls|ofkbdf O – cf1fy{s jf
– stf{df n] / sd{df ylklbg], OR5fy{s jfSo eP
nfO{ rflxPdf /fVg] – cf1fy{s jf ls|ofdf Oof];\ yKg],
– stf{df 4f/f÷af6 5 OR5fy{s jfSo eP – ls|of /fVbf k'lnª\u,
eg] x6fpg], ls|ofdf Oof];\ / Psjrg, t[tLo
– ls|ofkbsf] O Oo"g\ yKg], k'?if / cgfb/sf]
x6fOlbg], – sd{df nfO{ 5 eg] /fVg]
– Oof];\ / Oo"g\ ePsf] x6fOlbg] – sfn, kIf, efj h'g
ls|of 5 eg] cf1f – sfn, kIf, efj h'g 5 ToxL /fVg], -
jf OR5f agfpg], 5 ToxL /fVg], - kl/jt{g ug'{ x'Fb}g_
– stf{ 5}g eg] kl/jt{g ug'{ x'Fb}g_ – stf{df cfb/ eP
/flvlbg], stf{ /fVbf klg cgfb/,
h] klg /fVg ;lsG5 :qLlnª\u eP klg
t/ stf{ cg';fsf] k'lnª\u, ax'jrg
ls|of x'g'k5{ eP klg Psjrg /
– sfn, kIf, efj h'g cGo k'?if eP klg
5 ToxL /fVg], - t[tLo k'?if /fVg]
kl/jt{g ug'{ x'Fb}g_

pbfx/0fx?
!= d ltdLnfO{ af]nfpF5' . -sd{jfRo_
d4f/f ltdL af]nfOG5f} .
@= sfn'n] ;fdfgx? lsGof] . -sd{jfRo_
sfn'4f/f ;fdfgx? lslgP .
#= d t uPF x} .-efjjfRo_
cfkm" t uOof] x} .
$= Zofd4f/f d x]lkPF .-st{[jfRo_
Zofdn] dnfO{ x]Kof] .
%= /f]gfN8f]4f/f km'6an v]lnG5 .-st{[jfRo_
/f]gfN8f]n] km'6an v]N5 .
^= bfOn] alxgLnfO{ lk6\5 .-sd{jfRo_
bfO4f/f alxgL lkl6G5] .
&= /ftel/ lgbfOPg .-st{[jfRo_
pm /ftel/ lgbfPg .-oxfF pm stf{sf] 7fpFdf cGo stf{ klg /fVg ;lsg]_h:t} M
rf]yf] / kfRf} tx |19|
– tkfO{F /ftel/ lgbfpg'ePg .
– ltdL /ftel/ lgbfPgf} .
– xfdL /ftel/ lgbfPgf}F .
*= O/fg4f/f cd]l/sfdf cfs|d0f ul/of] .-sd{jfRo_
O/fgn] cd]l/sfdf cfs|d0f u¥of] .
(= xfdL st} klg hfg]5}gf}F .-efjjfRo_
st} klg uOg]5}g .
!)= ljgf]b4f/f uLtx? ufOPsf 5g\ .-st[{jfRo_
ljgf]bn] uLtx? ufPsf] 5 .
jfRo kl/jt{g ubf{ sfn, kIf, s/0f cs/0f, lnªu, jrg, k'?if, cfb/ efj cflbnfO{ Wofg lbg'k5{ .oL kIfx? h'g 5,
ToxL /xg'k5{ . ls|ofkb d'Vo?kdf ldn] gldn]sf] klxrfg ug'{k5{ .
^=cg's/0ffTds zJb
sfo{sf] gSsn zJb ug]{ zJbx?nfO{ cg's/0ffTds zJb elgG5 . cg's/0ffTds zJbx? cJoosf] sf]l6df kb{5g \ .
g]kfnLdf k|r lnt s]xL cg's/0fTds zJbx? / ltgsf] cy{ oxfF lbOPsf] 5 M
– csdSs -kg{'_ – cndNn -kg{'_
– ss|Ss -kg{'_ – SjfKk -vfg'_
– s6Ss -k]6 vfg'_ – s;Ss -s:g'_
– lsl6Ss -6f]Sg'_ – s/s/ -s/fpg'_
– snsn -aUg'_ – lsl//L cfjfh cfpg'_
– s'?ds'?d -rkfpg'_ – SjfFSjfF -?g'_
– Sjf/SjftL{ -x]g{'_ – vª\u|ª\u -;'Sg'_
– vrfvr -el/g_' – vnvnL kl;gfn] leHg'_
– lv::f -xfF:g'_ – v'q'Ss -dg{'_
– v'?Ss-dfGg'_ – v';'Ss -;'gfpg'_
– uhw'Dd -gaf]n]/ a:g'_– u8\ofª\u'8'ª -cfsf; uh{g{'_
– ubub -v';L x'g'_ – udSs -km'Ng, xg''_
– uNof{du'n'{d -9Ng'_ – u'gu'g -s'/f ug{'_
– 3'6'3'6' -lkpg'_ – £ofRr -/f]lsg'_
– lsRr -xfF:g'_ – 3'FSs 3'FSs -?g'_
– r6Ss -dfof dfg'{_ – r;r;L -3f]Rg'_
– lr6lr6 -kl;gf cfpg' – lrl6Ss -kg{'_
– r'n'{Dd -8'Ag'_ – 5Ss -kg{'_
– 5n{ª\u -x'g', a'em\g'_ – h¥ofsh'?Ss -p7\g'_
– h'?Ss -p7\g'_ – emgSs -l/;fpg'_
– emdSs -;fFem kg{'_ – emdemd -kfgL kg{'_
– emnSs -b]Vg'_ – emnemnL -b]Vg'_
– em;ª\u -x'g'_ – csdSs -kg{'_
– em\jfDd -xfdkmfNg'_ – emNofF:; -;Demg'_
– 6KKf -l6Kg'_ – 6kSs -l6Kg'_
– 6x6x -h"g nfUg'_ – 6'Kn'Ss -cfOk'Ug'_
– 6's'6's' -lxF8\g'_ – 6\jfNn -kg{'_
– 8'ª\8'ª\tL -ugfpg'_ – tktk -r'lxg'_
– ykSs -/fVg'_ – bgbgL -cfuf] afNg'_
– w'?w'? -?g'_ – lgy'|Ss -leHg'_
– kNofsk'n's -x]g'{_ – lkRr -y'Sg'_
– lkl6Ss -efFRg'_ – KjfSs -af]Ng'_
– Kof6\6 -lk6\g'__ – km6fkm6 -lxF8\g'_
– kmtSs -uNg'_ – km'Tt -lg:sg'_
– km\of6\6 -b]vf kg{'_ – etetL -kf]Ng'_
– dVv -kg{'_ – d';'d';' -xfF:g'_
– /gSs -l/;fpg'_ – n6/Dd -kmNg'_
|20 | rf}yf] / kfFrf} tx

– n'un'u -sfDg'_ – n';'Ss -efUg'_


– ;'n'Ss -lgNg'_ – ;'6'Ss -efUg'_
– :jfF:jfF -Zjf; km]]g'{_ – ;n{Ss-kg'{_
– ª\jf/ ª\jf/ -la/fnf] s/fpg'_ –Rjf:; -3f]Rg'_
– 9nSs -9Nsg'_ – :ofF:ofF -Zjf; km]]g'{_
– lknlkn -cfF;' emfg'{_ – 6\jfSs -kfg'{_
– Efm\ofKk -cFufNg'_ – RofKk -;dfTg'_
– lv:; -kg'{_ – 5\ofKk-leHg'_
– t/Ss -r'lxg'_ – ;/Ss -/fVg'_
– :jf6\6 -tfGg'_ – etetL -kf]Ng'_
– em\jfDd -xfdkmfNg'_ – :jfTt -lgNg'_
– kmgkmgL -3'Dg'_ – NofRofSs -s'lRrg'_
– em\jf6\6 -b]vf kg'{_ – tgtgL -lkpg'_
– x'x'{/L -aNg' _ – l;/{-xfjf cfpg'_
– ykSs -/fVg'_ – SjfF SjfF -?g'_
– 6gSs -6lGsg'_ – lv:; -kg'{_
dfly k|:t't ul/Psf c's/0fTds zJbx?nfO{ jfSodf k|of]u ubf{ ls|ofkb;Fu d]n x'g] u/L agfpg'k5{ . g]kfnL efifdf o:tf
zJbx? k|z:t dfqfdf kfOG5g\ .cg's/0ffTds zJbx? ;f]em} ls|ofkb;Fu ;DalGwt x'g] ePsfn] logsf] k|of]u s'g cy{df
x'G5 eGg] s'/fsf] x]Ssf /xg'k5{ .h:t} M x\jfNNf Mp;n] kfgL x\jfNn aufof] .
o; jfSodf x\jfNNf zJb aufpg' ls|ofkb;Fu ;DalGwt 5 .
rngrNtLsf] af]nLrfnLdf klg o:tf zJbx?sf] k|of]u eO/x]sf] x'G5 . t;y{ cg's/0ffTds zJbx?sf] jfSodf k|of]u ub f{
rngrNtLsf] eflifs k|of]unfO{ ;d]t Wofg lbg'k5{ . o:t} u/L cg's/0fTds zJbx? g]kfnL efifdf k|z:t /x]sf 5g\ . o:tf
cg's/0fTds yk zJbx?sf af/]df klg hfgsf/L /fVg' cfjZos x'G5 . cg's/0fTds zJbsf] ;DaGw ;f]em} ls|ofkb;Fu x'g ]
ub5{ .
&=sf/s / ljelSt
gflds kb;Fu ;DaGw /fVg] gflds kbnfO{ sf/s elgG5 . h:t} M
/fdn] ZofdnfO{ 9'ª\ufn] xfGof] .
o; pbfx/0fdf /fdn] xfGof], ZofdnfO{ xfGof],9'ª\ufn] xfGof] . cyf{t\ /fd,Zofd / 9'ª\ufsf] ;DaGw ls|ofkb xfGof];Fu
ePsfn] oL kbx? sf/s x'g\ . sf/sdf ljelSt hf]l8g] ub{5 .
gflds kb;Fu hf]l8P/ cfpg eflifs OsfO{nfO{ ljelSt elgG5 . ljelStx? PsfIf/L jf ax'cIf/L x'g ;Sb5g\ . jfSodf
/x]/ ljelSt lrGxx?n] sf/s;Fusf] ;DaGw b]vfpF5g\ . ljelStsf] k|of]u gx'Fbf jfSox? cy{ljxLg x'G5g\ .
sf/s / ljelSt lrGxsf] ;DaGw tnsf] tflnsfaf6 x]g'{xf];\ .
ljelSt lRfGx sf/s sf/s lrGg] pbfx/0f
cfwf/
k|ydf n],af6,4f/f stf{ h;n] sfd u5{ xl/n] vfhf
Tof]] stf{ sf/s vfof] .
x'G5
l4tLof nfO{ sd{ sfdsf] c;/ d 3f]8fnfO{
kg]{ zJb sd{ afFW5' .
sf/s x'G5
t[tLof n],af6,4f/f s/0f sfd ug]{ ;fwg /fh' sndn]
jf sf/0f n]V5 .
hgfpg] s/0f
sf/s x'G5
rt'lyL{ nfO{,nflu, ;Dk|bfg h;sf nflu Zofd /LtfnfO{
lglDt sfd ul/G5 pkxf/ lbG5 .
Tof] ;Dk|bfg
sf/s x'G5
k~rdL b]lv,af6 ckfbfg 5'6\l6g] ?vaf6 kft
rf]yf] / kfRf} tx |21|
7fpF,;do jf v:of]
j:t'sf] ;|f]t
hgfPdf
ckfbfg sf/s
x'G5 .
ifi7L sf],sf,sL,/f], o;nfO{ ;DaGw b]vfpF5 /fdsf] efO{
/f,/L,gf],gf,gL sf/s kf; eof]
dflgFb}g
;KtdL df,dfly clws/0f s'g} j:t' lbbL 3/df
cl8g],/fVg] x'g'xG' 5
cfwf/ hgfPdf
clws/0f sf/s
sf/s x'G5 .

jfSodf ePsf] d'Vo ls|of;Fu k|ToIf ;DaGw /fVg] gflds kb sf/s x'G5g\ / ltg} sf/s;Fu hf]l8P/ cfpg] kbx? ljelSt
x'G5g\ . ljelStn] ltg} sf/snfO{ cy{k"0f{ agfpF5g\ .h:t} M
?v kmn v;]/ 6fpsf] nfUof] .-cy{ljxLg cj:yf_
?vaf6 kmn v;]/ 6fpsf]df nfUof] .-;DaGw ;lxtsf] cy{k"0f{ jfSo_
s'g} zJb s'g sf/s xf] eg]/ lrGgsf nflu ljelSt dfq x]/]/ x'Fb}g,Tof] zJbn] k|bfg u/]sf] cy{ ;d]t x]g'{k5{ . h:t} M
bxLaf6 dxL aG5 .
pSt jfSodf af6 ljelSt nfu]sf] 5 . af6 ljelSt stf{,s/0f / ckfbfg # cf]6f sf/sdf k|of]u x'G5 t/ o; jfSodf
dxLsf] ;|f]t bxL ePsf] cy{ k|fKt ePsf]n] bxLaf6 eGg] zJb ckfbfg sf/s x'G5 .
ljelStsf] k|of]u cj:yf
n] sf] k|of]u
 stf{ sf/s a'emfpg M h:t} M/fdn] vfgf vfof] .
 s/0f sf/s a'emfpg M h:t} Mpm sndn] n]V5 .
 cr]tg stf{ a'emfpg M h:t} M af9Ln] v]t aufof] .
 sf/0f a'emfpg M h:t} MdnfO{ ?3fn] ;tfof] .
 sfdsf] tl/sf a'emfpg M h:t} M Zofd v';Ln] gfRb} 5 .
 clgjfo{ cfjZostf a'emfpg M h:t} M d}n] of] sfd cfh} ;Sg' 5 .
 cg'dlt jf :jLs[lt hgfpg M h:t} M ltdLn] oxfF a;] x'G5 .
nfO{ sf] k|of]u
 sd{ sf/s a'emfpg M h:t} M d ltdLnfO{ af]nfpF5' .
 ;Dk|bfg sf/s a'emfpg M h:t} Md pnfO{ snd lbG5' .
 c;/ b]vfpg M h:t} M /fh]zn] ufO{nfO{ lk6\of] .
 p4]Zo a'emfpg M h:t} M d}n] k9\gnfO{ lstfa lsg]F .
 nfIfl0fs clek|fo a'emfpg M h:t} p;n] b'MvnfO{ a]jf:tf u5{ .
 cg'ej hgfpg M h:t} M dnfO{ 3fp nfUof] .
 vf; cjwf/0ff a'emfpg M h:t} M vfgnfO{ t vfpFnf lg .
af6 sf] k|of]u
 stf{ sf/s a'emfpg M h:t} Mg]tfaf6 pb\3f6g eof] .
 ;fwg a'emfpg M h:t} M xfdL a;af6 oxfF cfof}F .
 5'6\l6g] 7fpF a'emfpg M h:t} M pm kf]v/faf6 cfof] .
 ;|f]t a'emfpg M h:Tf} M b"waf6 bxL aG5 .
 sf/0f a'emfpg M h:t} M d}n] ltdLaf6 b'Mv kfPF .
 sd{ / efj jfRosf] stf{;Fu M h:t} M /fdaf6 e"n eof] .
 k|flKtsf] dfWod hgfpg M h:t} M 8fFsfn] ufpFn]af6 wgdfn n'6] .
|22 | rf}yf] / kfFrf} tx

b]lv sf] k|of]u


 ;dosf] ;Ldf a'emfpg M h:t} M lxhf]b]lv hf8f] a9\of] .
 :yfgsf] leGgtf b]vfpg M h:t} M sf7df8f}Fb]lv oxfF;Dd cfPF .
 ;fdLKotfsf] ;DaGw b]vfpg M h:t} M dnfO{ af3b]lv 8/ nfU5 .
 cf/De ljGb' b]vfpg M h:t} Mp;sf] lz/b]lv kfp;Dd rf]6 5 .
4f/f sf] k|of]u
 stf{ sf/s a'Efmfpg M h:t} M /fd4f/f uNtL ul/of] .-sd{ / efj jfRodf_
 s/0f sf/s a'emfpg M h:Tf} M p;n] oGq4f/f sfd u5{ .
df sf] k|of]u
 clws/0f sf/s a'emfpg M h:t} M ltdL 3/df a; x} .
 s'g} s/f lgwf{/0f ug{ M h:t} M pm ;DklTtdf wgL 5 .
 ljifo ;Gbe{sf] cfwf/ b]vfpg M h:t} Mp;nfO{ ;flxTodf ?lr 5 .
 sfo{Jofkf/sf] ;DaGw b]vfpg M h:t} M pm xjfOhxfhdf cfPsf] xf] .-af6 k|of]u x'g ;Sg]_
 ljz]if kl/l:yltdf sf/0f hgfpg M h:t} Mljifn' vfgf vfPdf /f]u nfU5 .
sf],sf,sL,/f],/f,/L,gf],gf,gL sf] k|of]u
 :jfldTjsf] ;DaGw b]vfpg M h:t} of] d]/f] 3/ xf] .
 ;dosf] ;DaGw b]vfpg M h:t} M lxpFbsf] lbgdf hf8f] x'G5 .
 pTkfbs / pTkfB ;DaGw b]vfpg M h:t} M of] tf]/Lsf] t]n xf] .
 gftf ;DaGw b]vfpg M h:t} M tL d]f bfh'efO x'g \ .
 lgs6tf b]vfpg M h:t} M pm d]/f] 3/sf] glhsdf a:5 .
 cfwf/ b]vfpg M h:t} M s'jfsf] kfgL lr;f] x'G5 .
 ;dosf] ;Gbe{ pNn]v ug{ M h:t} M lxhf]sf] sfd cem} afFsL 5 .
 e]bs ljz]if0f hgfpg M h:t} M uf]/vfsf] ;' Gtnf dL7f] x'G5 .
nflu / lglDt sf] k|of]u
 e]bs kl5 dfq k|of]u x'g] M h:t} M pm d]/f nflu sfd u5{ .
 d ltd|f lglDt Hofg lbg tof/ 5' .
- sf],sf,sL,/f],/f,/L,gf],gf,gL sf] k|of]u ePkl5 dfq logsf] k|of] x'g] ePsf]n] cfjZostf cg';f/ k|of]u x'g]_
dfly sf] k|of]u
 cfwf/ hgfpg M h:t} M 5fgfdfly l3/f}Fnf kmn]sf] 5 .
 gfdof]uLsf ?kdf k|of]u ug{ M h:t} M k"j{k6\6L d]/f] 3/ 5 .
 cf/f]k k|Tof/f]k ug{ M h:t} M ltdLdfly ;a} lhDd]jf/L yf]kl/Psf] 5 .
M ddfly 7"nf] cGofo eof] .
sf/s / ljelStsf lardf leGgtf
sf/s ljelQm
jfSodf cfpg] gflds kbx? jfSodf k|of]u ePsf gflds
sf/s x'g\ . h:t}M /fdn] eft kbsf k5fl8 ufFl;g] PsfO{
vfG5 . -/fd stf{ sf/s_ ljelSQ x'g\ . h:t}M /fdn] eft
vfG5 . -n] M k|ydf ljelQm_
sf/sx? cy{k"0f{ x'G5g\ ljelQm :jtGq ?kdf cy{xLg
x'G5g\ .
sf/sx?sf] k|ToIf ;DaGw ljelQmsf] k|ToIf ;DaGw
lqmofkb;Fu x'G5 . sf/sLo kb;Fu x'G5 .
ljelSQn] sf/snfO{ lrgfpF5g\ sf/sn] ljelQmnfO{ lrgfpF5g\
.
sf/sx? ;Fw} k|ToIf ?kdf ljelQmx? slxn]sfxLF ck|ToIf
rf]yf] / kfRf} tx |23|
b]lvG5g\ . h:t}M /fd eft ?kdf k|of]u x'g ;S5g\ . h:t+M
vfG5 . - stf{ sf/s /fd_ /fd eft vfG5 . -k|ydf
ljelQm -n]_ nf]k
*=lnª\u,jrg k'?if
-s_ lnª\usf cfwf/df JffSosf] ?kfGt/0f M
lnª\usf cfwf/df jfSosf] ?kfGt/0f ubf{ k'lnª\u jf :qLlnª\udf ?kfGt/0f ul/G5 . lnª\u kl/Jft{g ubf{ gfd, ;j{gfd,
ljz]if0f / lsofkbdf kl/jt{g ul/G5 .
h:t} M
– s]6f]] /fd|f] 5 . s6L /fd|L 5] .
– pgL cUnL l5g\ . pgL cUnf 5g\ .
lnË kl/jt{g ubf{ cfb/ / k'?if ldnfP/ h'g 5, To;}df k/ljt{g ug'{k5{ .
h:t} M
– pgn] sfd ul/g\ .-dWod cfb/_
– pgn] sfd u/] .-dWod cfb/_
– tF kf7 k9\5;\ .-l4tLo k'?if, cgfb/_
– tF kf7 k9\5];\ . -l4tLo k'?if, cgfb/_
ax'jrg / pRr cfb/df lnª\u e]b x'Fb}g .h:t} M
– a'jf 3/ hfg'x'G5 .
– cdf 3/ hfg'x'G5 .
– s]6fx? uP .
– s]6Lx? uP .
lnª\u kl/jt{g ubf{ gfd, ljz]if0f / ls|ofkbsf zJbx?nfO{ kl/jt{g u/L :qLlnª\u agfOG5 .
h:t} M
– k'lnË M 5f]/f], s's'/, nfdf, a"9f]
– :qLlnË M 5f]/L, s's'gL{, nldgL, a"9L
– k'lnË M sfnf], /fd|f], vGr'jf
– :qLlnË M sfnL, /fd|L, vGr'jL
– k'lnË M k9\5;\, vfof], n]VYof],
– :qLlnË M k9\5];\, vfO{, n]VyL
-v_ jrgsf cfwf/df jfSosf] jfSoGt/0f
jrg kl/jt{g Psjrg / axjrgsf cfwf/df ul/G5 .jrg kl/jt{gdf gfd, ;j{gfd, ljz]if0 / ls|ofkbnfO{ kl/jt{g
ul/G5 . h:t} M
– Tof] 7"nf] efO ot} cfof] .
– tL 7"nf efOx? ot} cfP .
jrg kl/jt{g ubf{ h'g lnª\u, k'?if, cfb/, sfn, kIf, efj 5 To;}df ug'{k5{ .
h:t} M
– s]6L ;'Gb/ l5g\ .
– s]6Lx? ;'Gb/ 5g\ .-lnª\u pxL 5_
– tkfOF stf hfg'ePsf] lyof] <
– tkfOFx? stf hfg'ePsf] lyof] <-cfb/ pxL 5_
– s[i0f 3/d} a;]sf] 5 .
– s[i0fx? 3/d} a;]sf 5g\ .-sfn / kIf pxL 5_
– pm hfcf];\ .
– pgLx? hfpmg\ .-efj pxL 5_
jrg kl/jt{g ubf{ gfd zJbx?df x? yk]/ kl/jt{g ul/G5 .;fy} pRr cfb/df ls}ofkb Psjrg / ax'jrgdf Pp6}
/xG5 .
h:t} M
– tkfOF hfg'x'G5 .
– tkfOFx? hfg'x'G5 .-pxL ls|ofkbsf] k|of]u ePsf]_
zflJbs pbfx/0fx? M
– Psjrg M 5f]/f], 8f]sf], lstfa, snd, s]6f], lzIfs, 5fgf], .
– ax'jrg M 5f]/fx?, 8f]s fx?, lstfax?, sndx?, s]6fx?, lzIfsx?, 5fgfx?
|24 | rf}yf] / kfFrf} tx

– Psjrg M d, tF, pm, Tof], of]


– ax'jrg M xfdL, ltdLx?, pgLx?, logLx?
– Psjrg M sfnf], /fd|f]
– ax'jrg M sfnf, /fd|f
– Psjrg M k9\5, v]Nof], lxF8\5', vfg]5', n]V5
– Afx'jrg M vfg]5g\, n]V5g\, k9\5g\, v]n]
-u_ k'?ifsf cfwf/df jfSofGt/0f
jStf, >f]tf jf jStf / >f]tfeGbf k/sf] JolStnfO{ a'emfpg] Jofs/l0fs sf]6LnfO{ k'?if elgG5 . k'?if tLg Kf|sf/sf
x'G5g\ .
– k|yd k'?if M d, xfdL
– låtLo k'?if M tF, ltdL, ltdLx? tkfO{, tkfOFx?, xh'/, xh'/x?
– t[tLo k'?if M of], oL, logLx?, Tof], tL, ltgL, ltgLx?, pm, pgL, pgLx?, pxfF, pxfFx?
k'?if kl/jt{g ubf{ h'g lnª\u, jrg / cfb/ 5 To;}df kl/jt{g ug'{k5{ .h:t} M
– ltdL sfd u5f}{ .
– pgL sfd u5{g\ .-pxL jrg / cfb/sf] k|of]u ePsf]_
– t}Fn] of]uf u/sL 5];\ .
– p;n] of]uf u/]sL 5] .-pxL lnª\u / jrgsf] k|of]u ePsf]_
s]xL k'?if hgfpg] pbfx/0fx? M
– k|yd M k9\5', k9\5f}F, k9]F, k9\of}F, k9'Fnf
– låtLo M k9\5g\, k9\5f}F, kl9;\. Kf9\of}, k9f}nf
– t[tLo M k9\5, k9\5g\, k9\of], k9], k9\nf
-3_ cfb/sf cfwf/df jfSofGt/0f
cfb/ eg]sf] ;Ddfg;"rs zJb xf] .g]kfnLdf cfb/sf] k|of]u # k|sf/n] ul/G5, cyf{t \ cfb/ # k|sf/sf x'G5g\ .
cgfb/ pm, of], Tof], tF ,
;fdfGo cfb/ ltdL, ltdLx?, pgL, logL, ltgL, pgLx?,
logLx?, ltgLx?
pRr cfb/ tkfOF, tkfOFx?, xh'/, xh'/x?, oxfF, oxfFx?,
pxfF, pxfFx?
 cfb/ kl/jtg ubf{ jrg, lnª\u / k'?if h'g 5 ToxL /fVg'k5{ .h:t} M
– pm s] ub}{ 5 <
– tF s] ub}{ 5;\ <-cgfb/, Psjrgsf] k|of]u_
– ltdL /fd|L 5\of} .
– pgL /fd|L l5g\ .-:qLlnª\usf] k|of]u_
cGo s]xL zflJbs pbfx/0fx? M
– cgfb/ M 5f]/f], s]6f], elthf]
– cfb/ M 5f]/f, s]6f, elthf
– cgfb/ M tF, of]
– cfb/ M ltdL, pgL, ltgL, tkfO{, tkfO{x?, xh'/, pxfFx?
(=ljk/Ltfy{s / kof{ojfrL zJb
-s_ kof{ojfrL zJb
;dfg cy{ lbg] zJbnfO{ kof{ojfrL zJb elgG5 .g]kfnL efifdf k|o'St zJbx?nfO{ ljleGg km/s zJbx?sf] k|of]u dfkm{t \
jfSodf /fvL k|of]u ug{ ;lsG5 .;Gbe{ Pp6} ePsf jfSox?df ;dfgfyL{ zJbn] cy{df leGgtf NofpFb}gg\ t/ ;Gbe{ /
kl/j]zn] sltko zJbx?n] km/s cy{ klg u|x0f ug{ ;S5g\ .oxfF ;dfg cy{ k|bfg ug]{ s]xL zJbx?sf] rrf{ ul/Psf 5 .
zJb ;dfgfyL{ zJb
3/ u[x,cfjf;,;bg,lgs]tg,cfno,ejg,lgjf;
ca]/ l9nf,lanDa,laFofnf],ca]nf
gf}nf] gofF,gjLg g"tg,cfw'lgs
cfFvf g]q,gog,rIf',nf]rg
z/L/ hLp,tg,sfo,ufy
af6f] ;8s,dfu{,ky
rf]yf] / kfRf} tx |25|
kxf8 kj{t,lul/
cfuf] clUg,cgn,kfjs
ayfg aufn,;d"x,x"n.bn,n:s/
;+;f/ ljZj,hut\,e"tn,k[YjL,wtL{
cd[t ;'wf,lko'if,dWf'
cfw'lgs g"tg,gofF,gf}nf],cjf{rLg
b'Mv si6,ljklTt,sx/,;+s6,cfkt\
/fIf; bfgj,c;'/,b}To
;do ofd,avt,a]nf
ljZjf; e/f];f,cf:yf,lgi7f
csd{0o lgsDdf,lglis|o,pbf;Lg
gZj/ Ifl0fs,gfzjfg\,If0feª\u'/
cfZrfo{ pb]s,crDd,tfh'k,5Ss
cSsn v'aL,Ifdtf,rt'¥ofOF,a'l4
vf]s|f] vfnL,l/Ttf],z'Go
emu8f /8fsf],lsrnf],slrª\un
OHht Odfg,dfg,;Ddfg,k|lti7f
yf]/} sd,slDt,Go"g,cNk,
bf; ;]js,gf]s/,sdf/f]
gfª\uf] gUg,lgj{:q
g/d sf]n,sdnf],gd|,d'nfod
kljq rf]vf],z'4,lgd{n,d'nfod
k|tLs lgzfgf,nIf0f,lrGx
o'4 n8fOF,;+u|fd,/0f,hª\u
jif{ ;Djt\,;fn,;do
ljrf/ ;f]rfO{,lrGtg,dgg,;ª\sNk
;Ldf l:fdfgf,;fFw,xb
7fpF :yn,:yfg,yfFt ynf]
rnfv af7f],rt'/,rª\v,k6'
dflg; dg'io,g/,dfgj,dfG5]
xfjf kjg,jfo',atf;,;dL/
km"n k'ik,s';'d,;'dg
5f]/f k'q,;"t,tgoL
xft s/,x:t,kf0fL,e'hf,afx'nL
kfgL hn,gL/ cbs,kfjs,;gn,bxg
lktf a'jf,afaf,af,hgs
gLzf /fqL,/ft,/hgL,cGwsf/
P]Zjo{ wg,;DklTTf,j}ej
9'ª\uf] kTy/,zLnf,kfiff0f,k|:t/
nf]Ug] v;d,klt,>Ldfg\,kf]O
yfngL k|f/De,cf/De,;'?,>Lu0f]z
j[If ?v,t?,b|'d
kf]v/L tfn,tnfp,bx,/x
x7ft\ crfgs,PSsf;L,ckem{6
v'6\6f kfp,r/0f,uf]8f,kfOnf,
cg'/fu k|]d,elSt,:g]x
cfgGb xif{,v';L,dhf,;'v,k|zGgtf
ul/a bLg,sª\ufn,lgwf]{
s]z /f}F,skfn,/f]d
xG8/ rf]6,7Ss/
|26 | rf}yf] / kfFrf} tx

y'k|f] /f;,vft,/fzL
bIf l;kfn',of]Uo,lgk"0f{,cg'ejL
b[9 c6n,cl8u,l:y/,l6sfp
b]jn b]jfno,dlGb/,b]ju[x
gL/; ?vf],;'Vvf,a]:jflbnf]
k/fs|d axfb'/L,jL/tf,kf}/vL,k'?iffy{
aTtL bLks,bLk,lr/fu
afbn 36f,d]3
ljb|f]x ljKnj,s|flGt,pkb|f]j
x':;' a]xf];L
cnª\sf/ uxgf,cfe"if0f
k|jL0f s'zn,lgk"0f{,bIf,l;kfn'
Unflg lvGgtf,kZrftfk,v]b
hl6n s8f,sl7g,lSni6
cf/wgf k"hf,pkf;gf,cr{gf
cl4tLo cb\e"t,cg'kd
cgj/t clj/fd,lg/Gt/,nuftf/
cltly kfx'gf,cEofut,cfuGt's
cufw cyfx,ckf/,c;fWo}
ldq ;fyL,;FuL,;x[boL,aGw'
s?0ff bof,dfof,:g]x,;xfg'e"lt
sfg s0f{,>j0]flGb|o
3d08 cledfg,cxª\sf/
ljnIf0f crDd,cb\e"t,cgf}7f],c;fwf/0f
k[YjL e"ld,w/tL a;'Gw/f,w/f hut\
pHofnf] cfnf]s,k|sfz,sflGt,bLlKt,c+z'
rGb|df zzL,OGb",;f]d,h"g,rfFbgL,gLzfs/,lxdf+z'
pkxf/ sf]z]nL,e6L,;f}uft,Ogfd,k'/:sf/
dxfb]j zªs/,kz'klt,lzj,ef]nfgfy,dx]z
v/fa b'h{g,a]7Ls,ghftL,b'h{g,g/fd|f],vtd
lgolt efUo,k|f/Aw
cg';Gwfg cGj]]if0f,vf]h,uj]if0f
pTt]hgf cfj]z,Iff]e
cb[io ljn'Kt cuf]r/
cIf'0f ceUg,cvl08t
cxf]bf kb,bhf{,tx
Clif tk:jL,;Gt,of]uL
s|f]w cfj]z,l/;,Iff]e
piff laxfg,k|eft,k|ftM
O{v, O{iof{,8fx,l/;,OaL
5fq ljBfyL{,lzio,r]nf]
jg c/0o,hª\un
OR5f rfxgf,clenfiff,/x/,cfsf+Iff,sfdgf
eujfg\ O{Zj/,b]jtf,k/d]Zj/,;"/,hubLZj/,k|e'
PSsf;L crfgs,cs:dft\,ckem{6
plSt egfO,syg,pb\uf/,cleJolSt
;'g;fg rsdGg,;'g;fg,\Psnf;,;Ggf6f,lg:tAw
gd:sf/ k|0ffd,gd:t],9f]u,:j:tL,hbf},clejfbg
pTt/ hjfkm,lbzf
rf]yf] / kfRf} tx |27|
-v_ lj/LtfyL{ zJb M
pN6f] cy{ k|bfg ug]{ zJbnfO{ ljk/LtfyL{ zJb elgG5 . g]kfnL efifdf k|z:t dfqfdf ljk/Ltfy{s zJbx? kfOG5g\ . oxfF s]xL
ljk/LtfyL{ zJbx?sf] pNn]v ul/Psf] 5 M
zJbx? ljk/LtfyL{ zJb
hLjg d/0f
cf:yf cgf:yf
xl/of] ;'s]sf]
pbf/ ;ª\sL0f{
;DkGGf ljkGg
nfe xfgL
v08g d08g
rf]/ ;fw'
cflb cGTo
;an b'a{n
k|ToIf ck|ToIf
k|z+;f lgGbf
cfsfz kftfn
lgsf;L k}7f/L
gjLg k|frLg
cd[t ljif
;f}efUo b'ef{Uo
c;n v/fa
xfg'{ lhTg'
ufpF ;x/
OHHft a]OHht
u'g a}u'g
k|Zg pTTf/
n]s a];L
ck{0f u|x0f
s6" dw'\/
k|fs[t s[lqd
;'lbg s'lbg
/fhf /ª\s
lj4fg d"v{
pGglt cjglt
;HHfg b'h{g
pksf/ cksf/
cfsif{0f ljsif{0f
cUnf] xf]rf]
cy{ cgy{
afns a[4
l/Ttf] el/
cf;fdL ;fx"
;fIf/ lg/If/
ldq zq'
;kmf kmf]xf]/
3fd 5fof
j[xt\ ;"Id
;'ud b'u{d
1fg c1fg
|28 | rf}yf] / kfFrf} tx

;'Gb/ s'?k
cfo Joo
pbo c:t
Ps cg]s
dfgj bfgj
;+of]u ;+of]u
k|]d 3[0ff
k"jL{o kfZrfTo
:ju{ gs{
:jtGq k/fwLg
b"/ ;dLk
kfk k'0o
s[t1 s[tWg
hft s'hft
cfl:ts gfl:ts
;'k'q s'k'q
xFl;nf] ?Gr]
/f]uL lg/f]uL
u'0f cju'0f
cfuf] kfgL
ktL{ /}s/
7"nf] ;fgf]
;Tdfu{ s'dfu{
/; gL/;
;kgf ljkgf
gfkmf gf]S;fg
;fx;L 8/kf]s
hfu[t ;'if'Kt
rnfv h'D;f]
pTyfg ktg
pi0f zLt
;SsnL gSsnL
cltj[li6 cgfj[li6
afFemf] cfjfb
vf]s|f] vFlbnf]
cfoft lgof{t
lgGbf :t'lt
dfg ckdfg
;j{1 cNk1
oyf]lrt cg'lrt
dfG5] kz'
xn'ª\uf] uxf}F
;lhnf] cK7\of/f]
ck]Iff pk]Iff
ljeflht ;+ul7t
jf;gf cgfzlSt
nf}lss cnf}lss
;To c;To
;fhL af;L
rf]yf] / kfRf} tx |29|
;'uGw b'u{Gw
gofF k'/fgf]
306f If0f
k|frLg cjf{rLg
;fk]If lg/k]If
cfb/ cgfb/
;ls|otf lglis|otf
dxfg\ gLr
e|i6 ;bfrf/L
ldYof ;To
ljeT; cs'l;t
;DkGgtf ljkGgtf
;Gtfk zLtntf
;d ljifd
;/n hl6n
hLljt d[t
:jtGq k/tGq
dfly pNn]lvt afx]s cGo y'k|} zJbsf ljk/Ltfy{s zJbx? k|of]u x'G5G\f .sltko ljk/Ltfy{s zJbx?sf] ;6\6fdf ;Gbe{ /
k|;ª\u cg';f/ cs}{ zJbsf] ;d]t k|of]u ug'{ kg]{ x'G5 .
!)=tT;d,tb\ej / cfuGt's zJb
g]kfnL efiff ef/f]k]nL kl/jf/sf] ;t\d ju{sf] cfo{–O/fg]nL zfvfsf] ;+:s[t efiffaf6 ljsl;t efiff xf] . To;}n] o;sf]
zAbe08f/df ;+:s[t;|f]tsf zAb a9L kfOG5g\ . ;|f]t eg]sf] zAb u|x0f ug{] 7fpF xf] . eflifs lj:tf/ / j}1flgs pGglt;Fu}
g]kfnL efiffn] klg ljleGg ;|f]taf6 zAb u|x0f u/]sf] 5 . ;|f]tsf b[li6n] zAb b'O{ k|sf/sf x'G5g\ – df}lns zAb / cfuGt's
zAb .
-c_ df}lns zAb M g]kfNfL efifdf tT;d / 7]6 jf em/f{ zJbx? df}lns zJb dflgG5g\ .t;y{ df}lns zJbx? klg @
k|sf/sf x'G5g\ .
-s_tT;d zJb
g]kfnL efiffdf k|o'St zJbx? ;+:s[t efiffdf h;/L k|of]u x'G5g\ ToxL ?kdf g]kfnLdf cfPsf zJbnfO{ tT;d\ zAb, elgG5
. h:t} M
u'?,ljBf,wd{,dfu{,u[x,lz/,kfp,r/0f,z/L/,b]x,x:t,O{Zj/,ge,zzL,uug,j;'Gw/f,;"o{,j[If,ls/0f,cf>d,;'v,d"lt{,r"0f{,lgb|f,k'q,lktf,d
l:tis,jftf{,;"q,xif{,;GWof,ldq,bz{g,:qL,kmn,;"t,b08,b'i6,k':ts,b]jtf,OGb|,zfnLg,ljb\jfg\,cflb
s_tb\ej zJb
;+:s[tfaf6 ?k ablnP/ cfPsf g]kfnL efifdf k|of]u x'g] zAbnfO{ tb\ej zJb elgG5 . g]kfnL efiffsf lghL 7]6 jf em/f{
zAb klg df}lns zJb cGtu{t kb{5g\ . h:t} Msd{af6 sfd,wd{af6 wfd,clIfaf6 cfFvf,pHjnaf6 pHofnf],/Staf6
/ftf],ltStaf6 tLtf],kqaf6 kft,clUgaf6 cfuf],c>'af6 cfF;',x:taf6 xft,cBaf6 cfh,elugLaf6 alxgL,/fqLaf6 /ft,gjaf6
gofF,s0f{af6 sfg,cfiff9af6 c;f/,gfl;sfaf6 gfs,blwaf6 bxL,Zjf;af6 ;f; cflb .
To;}u/L g]kfnLefifdf ag]sf 7]6 jf em/f{ zJbx? klg g]kfnL efifsf df}lns zJb dflgG5g\ .h:t} M
l;s{g',rfd|f],emsf]{,:jFf7,aHof, df]/f,ufG6f],u]8f],y't'gf],rfd|],RofFpv'/L,;'GtnL,v'kf{,kmf]u6f],g]K6],ufF8 cflb
-cf_ cfuGt's zAb M ;+:s[tafx]s g]kfnleq af]lng] /fi6«leqsf efiffaf6 / cGo ljb]zL efiffaf6 g]kfnLdf cfPsf zAbnfO{
cfuGt's zAb elgG5 . /fi6«leqsf efiffaf6 cfPsf cfuGt's zAbnfO{ b]zh / ljb]zL efiffaf6 zAbnfO{ ljb]zh zAb klg
elgG5 .
g]kfnLsf s]xL cfuGt's zAb lgDgfg';f/ 5g\ M
aËfnL M uD5f, df5f===
hfkfgL Ms/fFt], h'8f], xf]G8f====
sf]l/ofnL M t]–SjfGbf]===
hd{g M km/]gxfO6, ;]ldgf/===
u|L;]nL M yd{;, y]l;;, Yof]/L, lkmnf];kmL===
k|m]Gr M sn]h, sk\mo{', sf6{'g, k'ln;===
O6flnog M SofDk;, sf]6f, efOlng, :6'l8of]===
kf]t{'ufnL M crf/, sfh', skmL,, udnf, sldh, luhf{, uf]bfd===
t'sL{ M rDrf, tf]k, s}FrL, rSs', rsrs, ;f}uft, s'NnL===
|30 | rf}yf] / kfFrf} tx

cª\u|]hL M kmf]6f], OlGhg, PS;/], 6]an, sf]6===


lrlgofF M rfprfp, df]df],, lnrL===
lxGbL M p6k6fª, cGwfw'Gw, cfk;,sd;]sd,ax't===
kmf/;L M cGbfh, cgf/, cfjfh, lsgf/f, u'nfkm, k};f, ;/sf/, vf]Ndf, rGbf===
c/aL M sfut, t'kmfg, Ogfd, s;'/, dflns, xs, b'lgofF, gub===
d}lynL M k}gL, hg, k6'jf, 9]jf===
tfdfª M 8Dkm', Rofª\af, ;]nf]===
ef]6] M -ltAatL_ lhDa', vDaf, Rofª\u|f, nfdf, olt, aSv', 8fFkm], b/af/===
u'?ª M v'kf{, 3'd, y'G;], /f8L, /f]bL, 3n]===
du/ M cfn], k6'sf, cfF;L, hfF8, /S;L, kfvL, r'F8L, l/8L===
g]jf/L M a'OFun, kvf{n, e\mofn, k;n, u'Gb|'s, sf};L, l5F8L, rfs', vfkf===
!!=pk;u{ nfu]/ lgld{t zJbx?
;u{k|lqmofdf pk;u{, dWo;u{ / k/;u{sf] k|of]u x'G5 . pk;u{ cfwf/ kbsf cufl8 hf]l8G5g\ . pk;u{sf] vf; cy{ x'Fb}g t/
cfwf/kb;Fu hf]l8Fbf ltgn] cfwf/kbsf] cy{nfO{ /fd|f] agfpg], g/fd|f] agfpg], kl/jt{g ug{] jf gjLg cy{ ;[hgf ug{] sfd
u5{g\ . pk;u{df a4?k / d'Qm?ksf] of]u x'G5 / a4?k d'Qm?ksf clu /xG5g\ . pk;u{ / cfwf/kb 5'6\6ofpg] cfwf/ g}
oxL xf] .
-s_ tnsf] zAbx? k9\g';\ / ltgsf] lgdf{0fk|lqmof o:tf] /x]5, To;df Wofg lbg'; \ M
zAb lgdf{0fk|lqmof zAb lgdf{0fk|lqmof
pkxf/ pk±xf/ b'lj{rf/ b'/\±ljrf/
cfb]z cf±b]z cTolws clt±clws
pTyfg pt\±yfg k|To]s k|lt±Ps
lgisfd lg;\±sfd ;+jfb ;d\±jfb
-v_ …sÚ df lbOPsf] zAbx?sf] lgdf{0f b'O{ tTj ldn]/ ePsf] 5 . Pp6f lglZrt cy{ lbg] zAb 5, csf{] :jo+df cy{jfg\ geO{
cy{jfg\ zAbsf cufl8 hf]l8P/ ;fy{s ePsf] tTj 5 . zAbsf cufl8 hf]l8P/ zAbsf] cy{df gjLgtf, ld7f; /
kl/jt{g Nofpg] tTjfnfO{ pk;u{ elgG5 . pk;u{nfO{ cfw]o tTj / cy{ lbg] zAbnfO{ cfwf/tTj elgG5 . …sÚ df
5'6\6ofOPsf zAbx?df cufl8 /x]sf pk;u{ -pk, cf, pt\, lg;\, b'/, clt\, k|lt, ;d\_ cfw]o tTj x'g\ eg] k5fl8sf
cy{jfg\ zAb -xf/, b]z, yfg, sfd, ljrf/, clws, Ps, jfb_ cfwf/tTj x'g \ .
-u_ cfwf/ zAbdf pk;u{ hf]l8P/ gofF zAb lgdf{0f x'g] k|lqmof pk;u{k|lqmof xf] . o;/L ag]sf zAbx? pk;u{k|lqmofåf/f
lgld{t zAb x'g\ . …sÚ df b]vfOPsf ;a} zAb pk;u{k|lqmofåf/f lgdf{0f ePsf 5g\ .
-3_ pk;u{n] cfwf/ zAbdf hf]l8P/ cfwf/zAbsf] cy{df lgDgk|sf/n] gjLgtf NofpF5
!_ cfwf/zAbsf] cy{df cem :ki6 k|:6tf yK5 . h:t}Ù
cfwf/zAb cy{ pk;u{ pk;u{lgld{t zAb gjLg cy{
wf/0ff Ö ljrf/ cj cjwf/0ff Ö lglZrt ljrf/
@_ cfwf/zAbsf] cy{df cltzotf yK5 . h:t}Ù
cfwf/zAb cy{ pk;u{ pk;u{lgld{t zAb gjLg cy{
j[li6 Öjiff{ clt cltj[li6 Ö w]/} a9L aiff{
#_ cfwf/zAbsf] cy{df gsf/fTdstf NofOlbG5 . h:t}Ù
cfwf/zAb cy{ pk;u{ pk;u{lgld{t zAb gjLg cy{
of]Uo ÖIfdtfo'Qm c cof]Uo Ö IfdtfxLg
$_ cfwf/zAbsf] cy{ k"0f{?kdf ablnlbG5 . h:t}Ù
cfwf/zAb cy{ pk;u{ pk;u{lgld{t zAb gjLg cy{
r/0f Ökfp -uf]8f_ cf cf/r0f Ö Jojxf/
pko{'Qm ljz]iftfx?sf] cfwf/df pk;u{ / pk;u{åf/f zAblgdf{0fsf] kl/efiff lgDglnlvtcg';f/ ug{ ;lsG5 M
zAbsf cufl8 hf]l8P/ zAbsf] cy{df gofFkg, gofF ld7f; / gofF cy{ yKg] efiffsf] cfw]o tTjnfO{ pk;u{ elgG5 .
pk;u{ nfu]/ zAb aGg] k|lqmofnfO{ pk;u{åf/f zAblgdf{0f elgG5 .
pk;u{åf/f lgld{t zAbsf] klxrfg
oxfF pk;u{åf/f lgld{t s]xL zAbx?nfO{ lgdf{0fk|lqmof;lxt k|:t't ul/Psf] 5 . logsf] cWoogaf6 pk;u{ / pk;u{åf/f
zAblgdf{0fsf] k|lqmofsf ;fy} pk;u{åf/f lgld{t zAbsf] klxrfg ug{ ;d]t ;3fp k'Ug]5 .
!= c= -cefj, lgif]w_
c±sfn Ö csfn c±l8u Ö cl8u
rf]yf] / kfRf} tx |31|
;'±plQm Ö ;"lQm ;'±cfut Ö :jfut
c±sd{ Ö csd{ c±;Gtf]if Ö c;Gtf]if
c±1fg Ö c1fgc±lxt Ö clxt
c±6]/ Ö c6]/ c±;lhnf] Ö c;lhnf]
@= cg\ -gsf/fTdstf_
cg\±clwsf/ Ö cglwsf/ cg\±cflb Ö cgflb
cg\±cGt Ö cgGt cg\±OR5f Ö clgR5f
cg\±cfj/0fÖ cgfj/0f cg\±plrt Ö cg'lrt
cg\±pQl/tÖ cg'Ql/t cg\±cf:yf Ö cgf:yf
#= cg –cefj, lgif]w_
cg±k9 Ö cgk9 cg\±kTof/ Ö cgkTof/
cg±luGtL Ö cgluGtL cg±sG6f/ Ö cgsG6f/
cg±d]n Ö cgd]n cg±df]n Ö cgdf]n
cg±hfg Ö cghfg cg±b]vf Ö cgb]vf
$= clw –clws, dfly_
clw±sf/ Ö clwsf/ clw±/fHo Ö clw/fHo
clw±s[t Ö clws[t clw±cfb]z Ö cWofb]z
clw±u|x0f Ö clwu|x0f clw±d"Nog Ö clwd"Nog
clw±klt Ö clwklt clw±cfTd Ö cWofTd
%= cg' -kl5, cg';f/_
cg±s/0f Ö cg's/0f cg'±dfg Ö cg'dfg
cg'±;/0f Ö cg';/0f cg'±?k Ö cg'?k
cg'±jfb Ö cg'jfb cg'±zf;g Ö cg'zf;g
cg'±xf/ Ö cg'xf/ cg'±udg Ö cg'udg
^= cle -pQd, w]/}_
cle±hft Ö clehft cle±1fg Ö cle1fg
cle±tfk Ö cletfk cle±gGbg Ö clegGbg
cle±g]tf Ö cleg]tf cle±k|]/0ff Ö clek|]/0ff
cle±of]u Ö cleof]u cle±j[l4 Ö clej[l4
&= clt -w]/}, /fd|f], a9fOr9fO_
clt±b]z Ö cltb]z clt±/yL Ö clt/yL
clt±jfbL Ö cltjfbL clt±j[li6 Ö cltj[li6
clt±JoflKt Ö cltJoflKt clt±zo Ö cltzo
clt±;f/ Ö clt;f/ clt±l/Qm Ö cltl/Qm
*= cj -plgZro, cgfb/, Go"gtf_
cj±ut Ö cjut cj±u'0fÖ cju'0f
cj±bfg Ö cjbfg cj±wfg Ö cjwfg
cj±gt Ö cjgt cj±dfg Ö cjdfg
cj±/f]k0f Ö cj/f]k0f cj±nDa Ö cjnDa
(= pk -;xfos, glhs_
pk±b]z Ö pkb]z pk±s'nklt Ö pks'nklt
pk±rf/ Ö pkrf/ pk±l:ylt Ö pkl:ylt
pk±xf/ Öpkxf/ pk±cWoIf Ö pkfWoIf
pk±sf/ Ö pksf/ pk±k|wfgdGqL Ö pkk|wfgdGqL
pk±dfg Ö pkdfg
!)= lg
lg±aGw Ö lgaGw lg±s'~h Ö lgs'~h
lg±lxt Ö lglxtlg±jf; Ö lgjf;
lg±8/ Ö lg8/ lg±of]hs Ö lgof]hg
lg±kft Ö lgkft lg±ofqf Ö lgofqf
!!= lgM -ljgf, afx]s_
lgM± /j Ö gL/j lgM±zª\s Ö lgMzª\s
|32 | rf}yf] / kfFrf} tx

lgM±/; Ö lg/; lgM±z'Ns Ö lgMz'Ns


!@= lg/\ -ljgf, /lxt, ljz]if_
lg/\±dn Ö lgd{nlg/\±eoÖ lge{o
lg/\±b]z Ö lgb{]z lg/\±df]x Ö lgdf{]x
lg/\±cfxf/ Ö lg/fxf/ lg/\±ljif Ö lglj{if
lg/\±ljsNk Ö lglj{sNk lg/\±hLj Ö lghL{j
lg/\±dftf Ö lgdf{tf lg/\±anÖ lga{n
!#= lg;\ -/lxt, ljz]if, aflx/_
lg;\±t]h Ö lg:t]h lg;\±lkmqmL Ö lgl:kmqmL
lg;\±5n Ö lgZ5n lg;\±;f/ Ö lg:;f/
lg;\±sfd Ö lgisfd lg;\±lqmo Ö lgliqmo
lg;\±kIf Ö lgikIf lg;\±snÍ Ö lgisnÍ
lg;\±lrt Ö lglZrt lg;\±sk6 Ö lgisk6
!$= k/f -ljkl/t, Hofb}, Hofbf_
k/f±ho Ö k/fho k/f±sfi7f Ö k/fsfi7f
k/f±hLt Ö k/fhLt k/f±dgf]lj1fg Ö k/fdgf]lj1fg
k/f±qmd Ö k/fqmd k/f±k"j{ Ö k/fk"j{
!%= kl/ -jl/kl/, /fd|f]_
Kfl/±ro Ö kl/ro kl/±kf6L Ö kl/kf6L
Kfl/±j]z Ö kl/j]z kl/±efiff Ö kl/efiff
kl/±jf/ Ö kl/jf/ kl/±u0fgf Ö kl/u0fgf
kl/±>d Ö kl/>d kl/±sNkgf Ö kl/sNkgf
kl/±Tofu Ö kl/Tofu kl/±xf; Ö kl/xf;
!^= k| -w]/}, ljz]if, ;fgf]_
k|±sf/ Ö k|sf/ k|±xf/ Ö k|xf/
k|±rng Ö k|rng k|±s[lt Ö k|s[lt
k|±b]z Ö k|b]z k|±aGw Ö k|aGw
k|±j]z Ö k|j]z k|±hflt Ö k|hflt
k|±rf/ Ö k|rf/ k|±ult Ö k|ult
!&= k|lt -;fd', lj?4, x/]s_
k|lt±sf/ Ö k|ltsf/ k|lt±1f Ö k|lt1f
k|lt±Ps Ö k|To]sk|lt±d"lt{ Ö k|ltd"lt{
k|lt±jfb Ö k|ltjfb k|lt±ufdL Ö k|ltufdL
k|lt±pTklQ Ö k|To'TklQ k|lt±of]uL Ö k|ltof]uL
k|lt±lqmof Ö k|ltlqmof k|lt±?k Ö k|lt?k
!*= lj -ljz]if, leGg, ljkl/t_
lj±z]if Ö ljz]iflj±rf/ Ö ljrf/
lj±sf; Ö ljsf; lj±sf/ Ö ljsf/
lj±/f]w Ö lj/f]wlj±gfz Ö ljgfz
lj±go Ö ljgo lj±dfg Ö ljdfg
lj±jfb Öljjfb lj±1fg Ö lj1fg
!(= ;d\ -/fd|f], k"0f{, ljz]if_
;d\±ro Ö ;~ro ;d\±jfb Ö ;+jfb
;d\±efjgf Ö ;Defjgf ;d\±u7g Ö ;Ë7g
;d\±of]u Ö ;+of]u;d\±xf/Ö ;+xf/
;d\±dfg Ö ;Ddfg ;d\±rfns Ö ;~rfngs
;d\±b]z Ö ;+b]z ;d\±j[l4 Ö ;+j[l4
@)= ;' -/fd|f], c;n, >]i7_
;'±of]u Ö ;'of]u;'±dg Ö ;'dg
;'±sfo{ Ö ;'sfo{ ;'±ljrf/ Ö ;'ljrf/
;'±gfd Ö ;'gfd;'±ne Ö ;'ne
rf]yf] / kfRf} tx |33|
;'±oz Ö ;'oz ;'±jf; Ö ;'jf;
;'±ky Ö ;'ky ;'±zLn Ö ;'zLn
@!= s' -v/fa_
s'±ljrf/ Ö s'ljrf/ s'±Voft Ö s'Voft
s'±r]i6f Ö s'r]i6f s'±;Ëut Ö s';Ët
s'±sfo{ Ö s'sfo{ s'±a]nf Ö s'a]nf
s'±ky Ö s'ky s'±dfu{ Ö s'dfu{
s'±s[To Ös's[To s'±kfq Ö s'kfq
@@= la -pN6f], g/fd|f], v/fa_
la±hf]8L Ö lahf]8L la±xfn Ö laxfn
la±hf]/ Ö lahf]/ la±vlr{nf] Ö lavlr{nf]
la±sfd Ö lasfd la±/l;nf] Ö la/l;nf]
la±/Ë Ö la/Ë la±hf]u Ö lahf]u
la±hft Ö lahft la±vrL{Ö lavrL{
@(= a] -lagfcy{_
a]±sf/ Ö a]sf/ a]±tfn Ö a]tfn
a]±sfd Ö a]sfd a]±lylt Ö a]lylt
a]±:jfb Ö a]:jfb a]±lx;fa Ö a]lx;fa
a]±k\mjfFs Ö a]k\mjfFs a]±nufd Ö a]nufd
a]±gfd Ö a]gfda]±;xf/f Ö a];xf/f
@#= ab -v/fa_
ab±rng Ö abrng ab±VofOF Ö abVofOF
ab±df; Ö abdf; ab±xf];Ö abxf];
ab±lgot Ö ablgot ab±gfd Ö abgfd
!@=k|Too nfu]/ lgld{t zJbx?
-!_ tnsf zAbx? Wofgk"j{s k9\g'xf];\ M
a'9\of}nL sfo{ k7gLo ;fdflhs w'nf}6f]
agfj6 >Jo cFu]g' dfgjLo 3'dGt]
-@_ …!Ú df n]lvPsf zAbx?nfO{ 5'6\ofP/ tn b]vfOPsf] 5 . ltgnfO{ Wofgk"j{s x]g{'xf]; \ / ltgdf s'g c+zn] cy{ lbG5 /
s'g c+zn] lbFb}g, ljrf/ ug{'xf];\ M
a"9f]±of}nL Ö a'9\of}nL cfuf]±Pg' Ö cu]g'
ag\±cfj6 Ö agfj6 ;dfh±Os Ö ;fdflhs
s[±o Ö sfo{ w"nf]±cf}6f] Ö w'nf}6f]
>"±o Ö >Jo dfgj±O{o Ö dfgjLo
Kf7\±cgLo Ö k7gLo 3'd\±cGt] Ö 3'dGt]
-#_ dfly tkfO{n] k9]sf zAbx? b'O{ tTj ldn]/ ag]sf 5g\ . cufl8sf tTjn] lglZrt cy{ lbG5 eg] k5fl8sf] tTjn]
lglZrt cy{ lbFb}g t/ Tof] klg cufl8sf] zAbdf hf]l8Pkl5 eg] ;fy{s aG5 . cy{ lbg g;Sg] cufl8sf] tTj
cfwf/tTj xf] / cy{ lbg g;Sg] t/ cfwf/zAbdf hf]l8Pkl5 ;fy{s aGg] k5fl8sf] tTj cfw]o tTj xf] . cfwf/tTjnfO{
k|s[lt elgG5 eg] cfw]o tTjnfO{ k|Too elgG5 . dflysf zAbx? k|s[lt / k|Too ldn]/ ag]sf x'g \ . o;/L k|s[lt /
k|Too ldn]/ gofF zAblgdf{0f x'g] k|lqmofnfO{ k|Tooåf/f zAblgdf{0f elgG5 .
-$_ k|Too :jod\df cy{jfg\ tTj geP klg o;n] zAbsf] k5fl8 hf]l8P/ To;sf] zAbju{ abnL, gfd, ljz]if0f, lqmof,
lqmofof]uL cflb agfOlbG5 . h:t}Ù
zAb k|Too zAblgdf{0f zAbju{ kl/jt{g
/fd|f] ± c/L Ö /fd|/L ljz]if0faf6 lqmofof]uL -/fd|f] Ö /fd|/L
ck'tf] ± cfnL Ö ck'tfnL ljz]if0faf6 gfd -ck'tf] Ö ck'tfnL_
3/ ± Pn' Ö 3/]n' gfdaf6 ljz]if0f -3/ Ö 3/]n'_
Kfl5 ± nf] Ö kl5Nnf] gfdof]uLaf6 ljz]if0f -kl5 Ö kl5Nnf]_
Wfft'df nfUg] k|Too / wft'afx]ssf gfd, ;j{gfd, ljz]if0f tyf cljsf/L zAbx?df nfUg] k|Too u/L zAbdf b'O{ k|sf/sf
k|Too hf]l8G5g\ . wft'df nfUg] k|ToonfO{ s[t\ k|Too elgG5 eg] wft'afx]ssf cGo zAbdf nfUg] k|ToonfO{ tl4t k|Too
elgG5 . s[t\k|Too nfu]/ ag]sf zAbnfO{ s[bGt zAb elgG5 eg] tl4t k|Too nfu]/ ag]sf zAbnfO{ tl4tfGt zAb elgG5 .
h:t}Ù
Wfft' s[t\ k|Too s[bGt zAb k|fltkflbs tl4t k|Too tl4tfGt zAb
|34 | rf}yf] / kfFrf} tx

Kf9\ ± cfO Ö k9fO cfuf] ± Pg' Öcu]g'


/6\ ± cGt] Ö /6Gt] b"w ± cfn' Ö b'wfn'
/f]k\ ± cf] Ö /f]kf] ukm ± cf8L Ö ukmf8L
b]v\ ± cfj6 Ö b]vfj6 w"nf] ± cf}6f] Ö w'nf}6f]
-^_ lqmofkb aGgnfO{ rflxg] cfwf/kb wft' xf] . wft'ljgf lqmofsf] lgdf{0f x'g ;Sb}g . gfd, ;j{gfd, ljz]if0f / cljsf/L
a'emfpg] d"n zAb k|fltkflbs x'g\
k|Tooåf/f lgld{t zAbsf] klxrfg
oxfF k|Tooåf/f lgld{t s]xL zAbx?nfO{ ltgsf] lgdf{0fk|lqmof;lxt k|:t't ul/Psf] 5 . logsf] cWoogaf6 k|Too / k|Tooåf/f
zAblgdf{0fk|lqmofsf ;fy} k|Tooåf/f lgld{t zAbsf] klxrfg ug{ ;3fp k'Ug]5 .
-!_ cs
Kf7\± cs Ö kf7s wf/\±cs Ö wf/s
b[z\±cs Ö bz{s ;]j\±cs Ö ;]js
u}±cs Ö ufoss[if\±cs Ö s[ifs
-@_ cg
Vf6\±cg Ö v6g e'6\±cg Ö e'6g
Kf7\±cg Ö k7g b[z\±cgÖ bz{g
Uf}±cg Ö ufog d[±cg Ö d/0f
Rfn\±cg Ö rng e"±cg Ö ejg
-#_ cgLo
z'r\±cgLo Ö ;f]rgLo :d[±cgLo Ö :d/0fLo
k7\±cgLo Ö k7gLo k"h\±cgLo Ö k"hgLo
b[z\±cgLo Ö bz{gLo dfg\±cgLo Ö dfggLo
-$_ Os
;dfh±Os Ö ;fdflhs df;±Os Ö dfl;s
/fhgLlt±Os Ö /fhg}lts OR5f±Os Ö P]lR5s
Wfd{±Os Ö wfld{s lzIff±Os Ö z}lIfs
kIf±Os Ö kflIfs e"uf]n±Os Ö ef}uf]lns
-%_ Ot
Kf7\±Ot Ö kl7t xif{±Ot Ö xlif{t
/r\±Ot Ö /lrt qf;±Ot Ö qfl;t
/If\±Ot Ö /lIft kL8f±Ot Ö kLl8t
Uf0f\±Ot Ö ul0ft Joyf±Ot Ö Jolyt
-^_ Oo
/fi6«±Oo Ö /fli6«o OGb|±OoÖ OlGb|o
Ifq±Oo Ö Iflqo >f]q±Oo Ö >f]lqo
-&_ O{
wg±O{ Ö wgL 7"nf]±O{ Ö 7"nL
Toh±O{ Ö TofuL 1fg±O{ Ö 1fgL
;fy±O{ Ö ;fyL Wofg±O{ Ö WofgL
b'Mv±O{ Ö b'MvL g]kfn±O{Ö g]kfnL
-*_ O{g÷O{0f
u|fd±O{0f Ö u|fdL0f s'n±O{gÖ s'nLg
gj±O{g Ö gjLg ;jf{˱O{0f Ö ;jf{ËL0f
k|fs\±O{g Ö k|frLg /˱O{g Ö /ËLg
o'u±O{g Ö o'uLg sfn±O{g Ö sfnLg
-(_ O{o
If]q±O{o Ö If]qLodfgj±O{o Ö dfgjLo
b]z±O{o Ö b]zLohn±O{oÖ hnLo
zf:q±O{o Ö zf:qLo :yfg±O{o Ö :yfgLo
k|sfzs±O{o Ö k|sfzsLo ju{±O{o Ö juL{o
rf]yf] / kfRf} tx |35|
-!)_
afn±s Ö afns k~r±s Ö k~rs
bz±s Ö bzs ci6±s Ö ci6s
zLif{±s Ö zLif{s d[t±s Ö d[ts
5q±s Ö 5qs dWo±s Ö dWos
-!!_ t
s[±t Ö s[t t[k\±t Ö t[Kt
d[±tÖ d[t o'h\±t Ö o'Qm
ud\±t Ö ut db\±t Ö dQ
Vof±t Ö Voft e'h\±t Ö e'St
-!@_ t/
xLg±t/ Ö xLgt/ n3'±t/ Ö n3't/
>]i7±t/ Ö >]i7t/ dxt\±t/ Ö dxQ/
clws±t/ Ö clwst/ lk|o±t/ Ö lk|ot/
a[xt\±t/ Ö a[xQ/ pRr±t/ Ö pRrt/
-!#_ td
xLg±td Ö xLgtd n3'±tdÖ n3'td
>]i7±td Ö >]i7td dxt\±td Ö dxQd
clws±td Ö clwstd lk|o±td Ö lk|otd
a[xt±td\ Ö a[xQd pRr±td Ö pRrtd
-!$_ tJo
1f±tJo Ö 1ftJo bf±tJo Ö bftJo
s[±tJo Ö st{Jo b[z\±tJo Ö b|i6Jo
dg\±tJo Ö dGtJo jr\±tJo Ö jStJo
ud\±tJo Ö uGtJo e"±tJo Ö eljtJo
-!%_ tf
ldq±tf Ö ldqtf dfgg±tf Ö dfgjtf
1f±tf Ö 1ftf ;d±tf Ö ;dtf
s[±tf Ö stf{ slj±tf Ö sljtf
jr\±tf Ö jStf kz'±tf Ö kz'tf
-!^_ lt
s[±lt Ö s[lt :t'±lt Ö :t'lt
:d[±lt Ö :d[lt bLk\±lt Ö bLlKt
ud\±lt Ö ult >"±lt Ö >"lt
Vof±lt Ö Voflt hf±lt Ö hflt
-!&_ Tj
kz'±Tj Ö kz'Tju'?±Tj Ö u'?Tj
dfgj±Tj Ö dfgjTj s[lt±Tj Ö s[ltTj
slj±Tj Ö sljTj JolQm±Tj Ö JolQmTj
k|e'±Tj Ö k|e'Tjn3'±Tj Ö n3'Tj
-!*_ do
:j0f{±do Ö:j0f{do jfs\±do Ö jfªdo
lx/0o±do Ö lx/0odo 1fg±do Ö 1fgdo
b'Mv±do Ö b'Mvdo Wofg±do Ö Wofgdo
hn±do Ö hndo sljtf±do Ö sljtfdo
-!(_ dfg\÷jfg\
wg±jfg\ Ö wgjfg\ >L±dfg\Ö >Ldfg\
1fg±jfg\ Ö 1fgjfg\ wL±dfg\ Ö wLdfg\
?k±jfg\ Ö ?kjfg\ a'l4±dfg\ Ö a'l4dfg\
P]Zjo{±jfg\ Ö P]Zjo{jfg\ cfo';\±dfg\ Ö cfio'dfg\
-@)_ o
;'Gb/±o Ö ;f}Gbo{ :j:y±oÖ :jf:Yo
|36 | rf}yf] / kfFrf} tx

dg';\±o Ö dg'iowL/±o Ö w}o{


;ef±o Ö ;Eo s[±o Ö sfo{
jg±o Ö jGo dfg\±o Ö dfGo
-@!_ cSs8
a'em\±cSs8 Ö a'emSs8 3'd\±cSs8 Ö 3'dSs8
lkp±cSs8 Ö lkoSs8 af]n\±cSs8 Ö af]nSs8
-@@_ ct
vk\±ct Ö vkt nfu\±ct Ö nfut
ar\±ct Ö art /6\±ct Ö /6t
cfp±ct Ö cfjtlvn\±ct Ö lnvt
hf±ct Ö hfjt
-@#_ cGt
Kf9\±cGt Ö k9Gt 8'n\±cGt Ö 8'nGt
n]v\±cGt Ö n]vGt l3r\±cGt Ö l3rGt
3f]s\±cGt Ö 3f]sGt n8\±cGt Ö n8Gt
/6\±cGt Ö /6Gt le8\±cGt Ö le8Gt
-@$_ cfO
Kf9\±cfO Ö k9fO cUnf]±cfO Ö cUnfO
Nf]v\±cfO Ö n]vfOprf]±cfO Ö prfO
eg\±cfO Ö egfO nfdf]±cfO Ö ndfO
;f]r\±cfO Ö ;f]rfO df]n±cfO Ö df]nfO
-@%_ cfOF÷ofOF
sfh±ofOF Ö shfOF u'G8f]±cfOF Ö u'G8\ofOF
/fh±cfOF Ö /hfOF w"t{±ofOFÖ w'Tof{OF
/f]k\±cfOF Ö /f]kfOF n'Rrf]±cfOF Ö n'RofOF
r]k|f]±cfOF Ö r]k|fOF b'i6±ofOF Ö b'i6\ofOF
-@^_ cfp÷cfj
;'em\±cfj Ö ;'emfj em's\±cfj Ö em'sfj
;'em\\±cfp Ö ;'emfp em's\±cfp Ö em'sfp
Rf'g\±cfj Ö r'gfj3]/\±cfp Ö 3]/fp
Rf'g\±cfp Ö r'gfp ar\\±cfj Ö arfj
-@&_ cfnL
ck'tf]±cfnL Ö ck'tfnL xl/of]±cfnL Ö xl/ofnL
n]s±cfnL Ö n]sfnL lxd±cfnL Ö lxdfnL
bfª±cfnL Ö bªfnL dfem±cfnL Ö demfnL
yfs±cfnL Ö ysfnL
-@*_ cfn'
l/;±cfn' Ö l/;fn' ;Lk±cfn' Ö l;kfn'
s[kf±cfn' Ö s[kfn'O{v±cfn' Ö Ovfn'
bof±cfn' Ö bofn' ljif±cfn' Ö ljiffn'
dfof±cfn' Ö dfofn' b"w±cfn' Ö b'wfn'
-@(_ cfj6
ag±cfj6 Ö agfj6 ld;fp±cfj6 Ö ld;fj6
n]v\±cfj6 Ö n]vfj6 eg\±cfj6 Ö egfj6
b]v\±cfj6 Ö b]vfj6 ldn\±cfj6 Ö ldnfj6
a'g\±cfj6 Ö a'gfj6 /fv\±cfj6 Ö /vfj6
-#)_ cfxf÷ofxf
l/;±cfxf Ö l/;fxf w't\±cfxf Ö w'tfxf
ldr\±cfxf Ö ldrfxf kf]n\±cfxf Ö kf]nfxf
n'6\±cfxf Ö n'6fxf l3r\±cfxf Ö l3rfxf
lk/\±cfxf Ö lk/fxf hfF8\±cfxf Ö hF8\ofxf
rf]yf] / kfRf} tx |37|
-#!_ Oof
;x/±Oof Ö ;xl/of kxf8±Oof Ö kxfl8of
Gfh/±Oof Ö ghl/of leq±Oof Ö lelqof
Efmu8f±Oof Ö emul8of ef/±Oof Ö el/of
kmf]s6±Oof Ö kmf]sl6of b'Mv±Oof Ö b'Mlvof
-#@_ Oof/
c+z±Oof/ Ö c+lzof/ ;fFw±Oof/ Ö ;Flwof/
dt±Oof/ Ö dltof/ u'7L±Oof/ Ö u'l7of/
xft±Oof/ Ö xltof/ xf];±Oof/ Ö xf]l;of/
-##_ Onf]
/;±Onf] Ö /l;nf] af]em±Onf] Ö af]lemnf]
b"w±Onf] Ö b'lwnf] 7fF6±Onf] Ö 7fFl6nf]
g"g±Onf] Ö g'lgnf] cfF6±Onf] Ö cfFl6nf]
wf/±Onf] Ö wfl/nf] dn±Onf] Ö dlnnf]
-#$_ pjf
efF8\±pjf Ö eF8'jf;]s\±pjf Ö ;]s'jf
s'/\±pjf Ö s'?jfxf/\±pjf Ö x?jf
7f]s\±pjf Ö 7f]s'jf r/\±pjf Ö r?jf
/f]s\±pjf Ö /f]s'jf ;/\±pjfÖ ;?jf
-#%_ P
6fpsf]±P Ö 6fps]emf]n'Ëf]]±P Ö emf]nË]
9f]sf±P Ö 9f]s] eft±P Ö eft]
eQmk'/±P Ö eQmk'/] kfvf]±P Ö kfv]
csf;±P Ö cfsf;] cª\s'z±P Ö cª\s';]
-#^_ PnL
8f]6L±PnL Ö 8f]6]nL hd{gL±PnL Ö hd{g]nL
lh/L±PnL Ö lh/]nL h"gnL±PnL Ö h'g]nL
u'NdL±PnL Ö u'Nd]nL jg±PnL Ö jg]nL
k"j{±PnL Ö k'a{]nL adf{±PnL Ö ad{]nL
-#&_ cf]
xfF;\±cf] Ö xfF;f] kf]t\±cf] Ö kf]tf]
lr/\±cf] Ö lr/f] kmf6\±cf]Ö kmf6f]
lt/\±cf] Ö lt/f] gfk\±cf] Ö gfkf]
3f]r\±cf] Ö 3f]rf] 3]/\±cf] Ö 3]/f]
-#*_ cf]6
Nf]v\±cf]6 Ö n]vf]69fn\±cf]6 Ö 9nf]6
Afg\±cf]6 Ö agf]6 a'g\±cf]6 Ö a'gf]6
Efg\±cf]6 Ö egf]6 l6k\±cf]6 Ö l6kf]6
sk\±cf]6 Ö skf]6 5fg\±cf]6 Ö 5gf]6
-#(_ cf}nL÷of}nL
;'g±cf]nL Ö ;'gf}nL snz±of}nL Ö sn:of}nL
Af"9f]±cf]nL Ö a'9f}nL a"9f]±of}nL Ö a'9\of}nL
Kf'vf{±cf]nL Ö k'vf}{nL k'vf{±of}nL Ö k'Vof}{nL
7xfF;f]±cf]nL Ö xF:of}nL 76\6f±of}nL Ö 76\of}nL
-$)_ tL
3'd\±tL Ö 3'DtL 3f]s±tLÖ 3f]StL
Rfn\±tL Ö rNtL p7\±tL Ö p7\tL
-$!_ kg÷kgf
Ef2f±kg Ö e2fkg e2f±kgf Ö e2fkgf
5'rf]±kg Ö 5'rf]kg h'D;f]±kgf Ö h'D;f]kgf
Dff]6f]±kg Ö df]6f]kg l76f}n]±kgf Ö l76f}n]kgf
lkmSsf±kg Ö lkmSsfkg l5r/f±kgf Ö l5r/fkgf
|38 | rf}yf] / kfFrf} tx

-$@_ nL
Afg]kf±nL Ö ag]kfnL :ofª\hf±nL Ö :ofª\hfnL
;fg]kf±nL Ö ;fg]kfnL emfkf±nL Ö emfkfnL
Kff]v/f±nL Ö kf]v/fnL cd]l/sf±nL Ö cd]l/sfnL
kfNkf±nL Ö kfNkfnL So'af±nL Ö So'afnL
-$#_ n]
l7dL±n] Ö l7ldn] ;fFv'±n] Ö ;fFv'n]
ufpF±n] Ö ufpFn] efbufpF±n] Ö efbufpFn]
dfbL±n] Ö dflbn]

!#=;df; eP/ lgld{t zJbx?


-s_ tnsf zAbx? Wofgk"j{s k9\g'xf];\ M
cl3lNt/, leQ]38L, df5fk'R5«], cfdfafa', ;KtClif, dfdf;;'/f
-v_ …sÚ df n]lvPsf zAbx?nfO{ tn lju|x;lxt b]vfOPsf] 5 . lju|xdfly ljz]if Wofg lbg'xf]; \ M
zAb lju|x
cl3lNt/ cl3Nnf] lt/
leQ]38L leQfsf] 38L
df5fk'R5« df5fsf] k'R5/ h:tf] 5 h]
cfdfafa' cfdf / afa'
;KtClif ;Kt -;ft_ Clifx?sf] ;d"x
Dfdf;;'/f dfdf ;;'/f
-u_ dfly n]lvPsf zAbx? pk;u{ / k|Too ldn]/ ag]sf geO{ :jtGq cy{ lbg] 5'§f5'§} zAbx? ldn]/ ag]sf 5g\ . Pp6f
zAb;Fu csf{] zAbsf] d]n eP/ gofF zAb aGg] k|lqmof ;df; k|lqmof xf] . dflysf zAbx? ;df; k|lqmofaf6 lgdf{0 f
ePsf x'g\ .
-3_ ;df; x'gsf] nflu glhssf] cy{ut ;DaGw ePsf zAbx? rflxG5g\ . h'g;'s} zAbx?lar ;df; x'Fb}g . h:t}Ù
zAbx? ;df; -d]n_ zAbx? c;df; -d]n
x'g
g;Sg]_
l;+xsf] b/af/ Ö l;+xb/af/ l;+x nf}/f] 3f6
l;dfgflt/ Ö l;dfgflt/ d/]/ lg/
uf]a/sf] u0f]z Ö uf]a/u0f]z uf]a/sf] h:tf]
h:tf] 5 hf] vfgf
agfpF5 hf]
pko{Qm cfwfe"t s'/fx?sf cfwf/df ;df;;DaGwL lgDglnlvt kl/efiff agfpg ;lsG5 M
– cfk;df glhssf] ;DaGw ePsf b'O{ jf b'O{eGbf a9L zAbx?aLr d]n x'g] k|lqmofnfO{ ;df; elgG5 .
– ;df;k|lqmofåf/f lgld{t zAbnfO{ ;d:t zAb elgG5 . g]kfnL ;df;k|lqmof ^ k|sf/ 5g\ . ToxL cfwf/df g]kfnL ;d:t
zAbx? klg ^ k|sf/sf dflgG5g\ .
;df;sf k|sf/
zAbzAbaLr d]n x'g] k|lqmof / ;df; eO;s]kl5 ;d:t zAbn] lbg] cy{sf cfwf/df g]kfnL ;df; ^ k|sf/sf 5g \— -!_
tTk'?if ;df;, -@_ sd{wf/0f ;df;, -#_ låu' ;df;, -$_ åGå ;df;, -%_ ax'j|Llx ;df; / -^_ cJooLefj ;df;
!= tTk'?if ;df;
Pscsf{df cy{ut ;DaGw ePsf b'O{ zAbx?aLr ljelQmsf] nf]k eP/ ;d:t zAbsf] lgdf{0f x'g] k|lqmofnfO{ tTk'?if
;df; elgG5 . h:t}Ù
sd{n] xf/f Ö sd{xf/f
jgdf af; Ö jgjf; cflb
nfO{, n], af6 cflb ljelQmlrXgsf] nf]k eO{ aGg] / ljelQmlrXgx? Klg ljleGg k|sf/sf x'g] cfwf/df tTk'?if ;df;
klg ^ k|sf/sf x'G5g\ M
-!_ låtLof k'?if -låtLof ljelQmlrXg nfO{ sf] nf]k eO{ x'g] ;df;_
dgnfO{ df]xs Ö dgdf]xs
3/nfO{ efF8f Ö 3/efF8f
efOnfO{ df/f Ö efOdf/f
rf]yf] / kfRf} tx |39|
b]znfO{ df/f Ö b]zdf/f cflb
-@_ t[tLof tTk'?if -t[tLof ljelQmlrXg n] sf] nf]k eO{ x'g] ;df;_
sd{n] xf/f Ö sd{xf/f
a'l4n] xLg Ö a'l4xLg
jrgn] a4 Ö jrga4
ef]sn] d/L Ö efsd/L cflb .
-#_ rt'yL{ tTk'?if rt'yL{ ljelQmlrXg nfO{ -sf nflusf] cy{ lbg]_ sf] nf]k eO{ x'g] ;df;_
Aff6fnfO{ vr{ Ö af6fvr{
k"hfnfO{ ;fdu|L Ö k"hf;fdu|L
efG;fnfO{ 3/ Ö efG;f3/
k"hfnfO{ sf]7f Ö k"hfsf]7f cflb .
-$_ k~rdL tTk'?if -k~rdL ljelQmlrXg b]lv÷af6 nf]k eO{ x'g] ;df;_
3/b]lv km'6\6f Ö 3/km'6\6f
kL8faf6 d'Qm Ö kL8fd'Qm
sNkgfaf6 ctLt Ö sNkgftLt
:s"naf6 5'6\6L Ö :s"n5'6\6L
-%_ ifi7L tTk'?if -ifi7L ljelQmlrXg sf] sf sL nf]k eO{ x'g] ;df;_
ufO{sf] uf]7 Ö ufO{uf]7
hLjsf] lj1fg Ö hLjlj1fg
leQfsf] 38L Ö leQ]38L
aNv'sf] b/af/ Ö aNv'b/af/
-^_ ;KtdL tTk'?if -;KtdL ljelQm df sf] nf]k eO{ x'g] ;df;_
Jgdf jf; Ö jgjf;
nf]sdf lk|o Ö nf]slk|o
/ftdf cGwf]Ö /tGwf]
hgdf lk|o Ö hglk|o cflb .
tTk'?if ;df; eO{ ag]sf] ;d:t zAbdf pQ/kbn] lbg] cy{ d'Vo x'G5 . h:t}Ù aNv'b/af/ zAbdf b'O{ kb 5g \— aNv' /
b/af/ . aNv' k"j{kb xf] eg] b/af/ pQ/kb xf] . aNv'b/af/ zAbsf] d'Vo cy{ 7"nf] dxn eGg] x'G5 . of] cy{ aNv' zAbn]
glbO{ b/af/ zAbn] lbG5 . To;}n] aNv'b/af/ pQ/k|wfg 5 . pQ/kbsf] cy{ d'Vo x'g] ;df; ePsfn] tTk'?if ;df;nfO{
pQ/k|wfg ;df; klg elgG5 .
tTk'?if ;df;åf/f ag]sf s]xL ;d:t zAbx?
3/s'?jf, Hofgdf/f, ;'grf]/, k};f7u, Oltxf;sf/, b]zb|f]x, lxtsf/L, cf/fdbfos, 8/5]?jf, ts{o'Qm, ljj]sxLg, tYok"0f{,
:gftsf]Q/, hUufwgL, jgkfn], k|hftGq, s[lifdGqL, lxpFr'nL, b]zlgsfnf, k9fOvr{, sfo{6f]nL, a;ef8f, tLy{ofqf, x:tlnlvt,
sk8f5fg, gbLs6fg, ljBfbfg, ufnkf/f, sL6gfzs, n'ufw'nfO, u[xTofu, dfgjf]lrt, cfTdlge{/ , ljsf;f]Gd'v, 3/kfn'jf,
gu/jf;L cflb .
-@_ sd{wf/0f ;df;
Pscsf{df cy{ut ;DaGw ePsf zAbx?lar gfdsf] gfd;Fu , ljz]if0fsf] ljz]if0f;Fu, ljz]if0fsf] ljz]io -gfd_ ;Fu,
pkdfgsf] pkd]o;Fu / cf/f]ksf] cf/f]Ko;Fu d]n eO{ ;d:t zAb aGg] k|lqmofnfO{ sd{wf/0f ;df; elgG5 . h:t}Ù
Gfd / gfdsf] d]n eP/
Dffdf ;;'/f Ö Dffdf;;'/f
u'?cfdf Ö u'?df
Eflgh bfO Ö efGbfO
sfsf ;;'/f Ö sfsf;;'/f
lxd lul/ Ölxdlul/
afa' ;fx]a Ö afa';fx]a
ljz]if0f / ljz]if0fsf] d]n eP/
zLt pmi0f Ö zLtf]i0f
h]7f] af7f] Ö h]7f]af7f]
sfnf] lgnf] Ö sfnf]lgnf]
hfGg] ;'Gg] Ö hfGg];'Gg]
/ftf] lk/f] Ö /ftf]lk/f]
a"9f] kfsf] Ö a"9f]kfsf]
|40 | rf}yf] / kfFrf} tx

ljz]if0f / ljz]io -gfd_ sf] d]n eP/


rNg] lrq Ö rnlrq
/fFs] e"t Ö /fFs]e"t
enf] cfbdL Ö enfbdL
dxfg\ slj Ö dxfslj
7"nf] bfO Ö 7"NbfO
;fgL cfdf Ö ;fgLdf
pkdfg / pkd]osf] d]n eP/
k|f0fem}F lk|o Ö k|f0flk|o
uxF'em}F uf]/f] Ö uxF'uf]/f]
sdnh:t} gog Ö sdngog
xf8h:tf] cf]v/ Ö xf8]cf]v/
rGb|h:tf] d'xf/ Ö rGb|d'xf/
rGb|h:tf] laGb' rGb|laGb'
pkdfg / pkd]o t'ngf ubf{ k|of]u x'g] u5{g\ . h;sf] t'ngf ul/G5 Tof] pkd]o xf] / hf]l;t t'ngf ul/G5 Tof] pkdfg
xf] . rGb|d'xf/df d'xf/ pkd]o xf] eg] rGb| pkdfg xf] .
cf/f]k / cf/f]Kosf] d]n eP/
hLjg?kL wg Ö hLjgwg
ej?kL ;fu/ Ö ej;fu
sdn?kL gog Ö sdngog
:qL?kL /Tg Ö :qL/Tg
:g]x?kL aGwg Ö :g]xaGwg
b'Mv?kL ;fu/ Ö b'Mv;fu/
– cf/f]k / cf/f]Ko Pp6fdfly csf{sf] cf/f]k ubf{ k|of]u u5{g \ . h;dfly cf/f]k nufOG5 Tof] cf/f]Ko xf] / h] cf/f]k
nufOG5 Tof] cf/f]k xf] . sdngogdf gog cf/f]Ko xf] eg] sdn cf/f]k xf] .
– sd{wf/0f ;df; klg pQ/kbk|wfg x'G5 .
sd{wf/0f ;df;åf/f lgld{t s]xL ;d:t zAbx?
nf]Ug]dfG5], km'k"lbbL, dlxnfk|x/L, cNkljsl;t, 7"nf]sfG5f], lkmSsfkx]Fnf], d"nwf/, ;b/d'sfd, cGwljZjf;, lk|ohg,
k|wfgdGqL, s/sdn, ah|:jfF7, ;flxTo;'wf, ljBdfg, s]6f;fyL, rf]/Llgsf;L, cw{lzlIft, sfnLdf6L, hLjgHof]tL, pRrlzIff,
bL3{/f]u, cfwf/ft, r/dr'nL, a8fu'?, cfdr'gfj, ;fGgfgL cflb .
#= låu' ;df;
cfk;df cy{ut ;DaGw ePsf zAbx?lar lglZrt ;+Vof a'emfpg] ljz]if0f zAb / ;d"x a'emfpg] gfdzAbsf] d]n eO{
;d:t zAblgdf{0f x'g] k|lqmofnfO{ låu' ;df; elgG5 . låu' ;df;af6 ag]sf] ;d:t zAbn] ;d"xjfrs gfdsf] sfo{ u5{
. h:t}Ù
lju|x –kb;d"x ;df; lju|x –kb;d"x ;df;
b'O{ af6fsf] ;d"x Ö bf]af6f] if6\ -5_ kbsf] ;d"x Ö if6\kb
b'O{ 5fofsf] ;d"x Ö bf]5foff if6\ -5_ cfggsf] ;d"x Ö if8fgg
b'O{ dgsf] d]n Ö bf]dg ;ft Clifsf] ;d"x Ö;KtClif
b'O{ wf/sf] d]n Ö bf]wf/ ;Kt -;ft_ sf];Lsf] ;d"x Ö
lq -tLg_ kmnsf] ;d"x Ö lqkmnf ;Ktsf];L
lq -tLg_ sfnsf] ;d"x Ö lqsfn ;Kt -;ft_ 3'DtLsf] ;d"x Ö
lq -tLg_ zlQmsf] ;d"x Ö lqzlQm ;ft3'DtL
lq -tLg_ sf]0fsf] ;d"x Ö lqsf]0f ;ft kxl/ofsf] ;d"x Ö
rf/sf]0fsf] ;d"x Ö rt'isf]0f ;ftkxl/of
rf/ ju{sf] ;d"x Ö rt{'ju{ ci6 -cf7_ cËsf] ;d"x Ö ci6fË
rf/ df;sf] ;d"x Ö rf}df; ci6 -cf7_ cWofosf] ;d"x Ö
rf/ v08sf] ;d"x Ö rf}v08 ci6fWofoL
k~r -kfFr_ d'vsf] ;d"x Ö ci6 -cf7_ kfbsf] ;d"x Ö
k~rd'v ci6kfb
k~r -kfFr_ cd[tsf] ;d"x Ö ci6 -cf7_ wft'sf] ;d"x Ö
k~rfd[t ci6wft'
rf]yf] / kfRf} tx |41|
k~r –kfFr_ tTjsf] ;d"x Ö gf} u]8Lsf] ;d"x Ö gf}u8L
k~rtTj gf} /;sf] ;d"x Ö gj/;
k~r –kfFr_ zLnsf] ;d"x Ö gj -gf}_ u|xsf] ;d"x Ö gju|x
k~rzLn -gf}_ gj/Tgsf] ;d"x Ö gj/Gt
if6\ -5_ sf]0fsf] ;d"x Ö if6\sf]0f bz wf/fsf] ;d"x Ö bzwf/f
bz cjtf/sf] ;d"x Ö bzfjtf/
låu' ;df;åf/f lgld{t ;d:t zAb klg pQ/kbk|wfg x'G5 .
låu' ;df;åf/f lgld{t s]xL zAbx?
rf}vDaf, bf]af6f], c7GgL, bf];fFw, tLg3'DtL, rf/wfd, bzbfg, gjb'uf{, rf}3]/f], gj/fqL, gjb'uf{, gj/Ë, ci6fË, k~r}afhf,
k~rkfqf], rf}sf];, rf/eGHofª, lqnf]s, rt'e{'jg, ;Ktfx, gjfx, rt'{df;, rf}3]/f], lqzlQm, ;Ktu08sL, ci6j;' cflb .
$= åGå ;df;
Pscsf{df cy{ut ;DaGw ePsf ;dfg jf ljkl/t dxTjsf zAbaLr d]n eO{ ;d:t zAbsf] lgdf{0f x'g] k|lqmofnfO{
åGå ;df; elgG5 . åGå ;df; x'Fbf zAbx?sf] aLrsf] 5'6\6} /x]sf] /, jf, klg h:tf ;+of]hs tTjsf] nf]k x'G5 . h:t}Ù
cfdf / af Ö cfdfaf
j/ klg k/ klg Ö j/k/
tn / dfly Ö tndfly
kfk jf k'0oÖ kfkk'0o
nf]k x'g] ;+of]hs tTjsf cfwf/df åGå ;df; ljleGg lsl;dsf x'G5g\ . h:t}Ù
!= ;d'Rrofy{ -;dfg tx jf ;d'Rrtf a'emfpg] zAbx?aLr_
5f]/L / a'xf/L Ö 5f]/La'xf/L
5fq / 5fqf Ö 5fq5fqf
Cfdf / af Ö cfdfaf
bfn / eft Ö bfnefn
@= ljk/Ltfy{ -ljk/Lt cy{ a'emfpg] zAbx?aLr_
b'Mv / ;'v Ö b'Mv;'v
zf]ifs / zf]lift Ö zf]ifszf]lift
/ft / lbg Ö /ftlbg
bfofF / afofF Ö bfofFafofF
#= ljsNkfy{ -ljsNk a'emfpg] zAbx?aLr_
Dffg jf ckdfg Ö dfgckdfg
h; jf ckh; Ö h;ckh;
Kffk jf k'0oÖ kfkk'0o
w]/ jf yf]/ Ö w]/yf]/
$= kof{ofy{ -kof{ojfrL zAbx?aLr_
OHht / k|lti7f Ö OHhtk|lti7f
jg / hËn Ö jghËn
Nfh / ;/d Ö nfh;/d
af]nL / jrg Ö af]nLjrg cflb .
åGå ;df; peokbk|wfg x'G5 . o:tf ;d:t zAbsf ;a} kbsf] cy{ d'Vo x'G5 .
åGå ;df;åf/f lgld{t s]xL zAbx?
5f]/f5f]/L, bfh'efO, lbbLalxgL, ;f;';;'/f, wgdfn, lzIffbLIff Vofn76\6f, ;fFemlaxfg, ptf/r9fj, cfjthfjt, v]ns'b,
p7a;, wg;DklQ, ;kmf;'U3/, hUufhldg, kmf]x/d}nf, afx'gIf]qL, af]6la?jf, ufpFa];L, 3/v]t, xftv'6\6f, bf}/f;'?jfn,
xf85fnf, bofdfof, gfltgfltgf, cfrf/ljrf/, d]nldnfk, ;f]wvf]h , kz'kG5L, b'Mvbb{ .
-%_ ax'j|Llx ;df;
Pscsf{df cy{ut ;DaGw ePsf b'O{ jf b'O{eGbf a9L zAbx?sf] d]n eO{ ljz]if0fsf] cy{ lbg] -k|foM_ ;d:t zAbsf]
lgdf{0f x'g] k|lqmofnfO{ ax'j|Llx ;df; elgG5 . h:t}Ù
Dff5fsf] k'R5/h:tf] 5 h] Ö df5fk'R5«] -lxdfn_
uf]a/sf] u0f]z h:tf] 5 h] Ö uf]a/u0f]z -d"v{_
;ft sf]7f ePsf] Ö ;ftsf]7] -3/_
;ft /Ëx? ePsf] Ö ;Kt/ËL -j:t'_
ax'j|Llx ;df; klg ljleGg k|sf/sf x'G5g\ . h:t}Ù
-!_ ;DaGwfyL{ -s'g} JolQm, j:t' cflbsf vf; ljz]iftf;Fu ;DalGwt cy{ atfpg]_
|42 | rf}yf] / kfFrf} tx

sfg nfdf 5g\ h;sf Ö nfdsfg] -afv|f]_


h;df ;ocf]6f kq 5g\ Ö ;okqL -km"n_
;ft /Ë 5g\ h;df Ö ;Kt/ËL -OGb|wg'_
-@_ pkdfyL{ -s'g} s'/f;Fusf] t'ngfTds cy{ atfpg]_
Dffvf]h:tf] a'6\6f 5g\ h;df Ö dflSva'6\6] -sk8f_
uf]a/sf] u0f]zh:t} 5 hf] Ö uf]a/u0f]z -d"v{ dfG5]_
r/fsf] r'Rrf] h:tf] r'Rrf] 5 h;sf] Ö rl/r'Rr] -gfs_
-#_ kl/df0ffyL{ -gfkf] nufpg]_
Rff/ xft nfdf] 5 h] Ö rf/xft] -nf}/f]_
b; xft nDafO 5 h;sf] Ö b;xft -sf]7f_
;ft xft nfdf] 5 h]Ö ;ftxft] -kml/of_
Rff/sf]; kl/df0f 5 h;sf] Ö rf/sf];] -emf8L_
lglj{sNk, lgd'vf, c1fgL h:tf zAbx?nfO{ lgifwfyL{ ax'j|Llx eg]/ cWoog ug{] rng 5 t/ o:tf zAb lg/ \, lg, c
h:tf pk;u{ nfu]/ klg aGg] ePsfn] lognfO{ ;f]xL k|lqmofdf /fVg' a]; x'G5 .
ax'j|Llx ;df; eP/ ag]sf] zAbn] ;df; x'g'k"j{sf zAbx?n] lbg] cy{ 5fl8lbP/ lgtfGt gofF cy{ lbG5 . To;}n] o;
;df;nfO{ cGofy{k|wfg ;df; klg elgG5 .
ax'j|Llx ;df;åf/f lgld{t s]xL zAbx?
rf/tf/], tfgs'g], ax'd'vL, 5\bde]ifL, jfdkGyL, blIf0fkGyL, ljsf;jfbL, dfgjtfjfbL, rf/kf6], bf]kfo, rf}kfof, /ftdf6],
nfn'kft], d';nwf/], sfuv'6\6,] ;'OFv'6\6,] nfdk'R5«], nfd3f/], ;Lkd"ns, ;dsfnL, afx|l;Ëf, ax'kIfLo, pGgltzLn .
^= cJooLefj ;df;
cJoo =-cljsf/L_ zAb;Fu cJoo g} a'emfpg] zAb jf c? s'g} zAbsf] d]n eO{ ;d:t zAb aGg] k|lqmofnfO{ cJooLefj
;df; elgG5 . o; k|lqmofn] ag]sf] ;d:t zAbn] klg cJoo jf cJoo;/xsf] sfd u5{ . h:t}Ù
-s_ cJoo / cJoo ldn]/
d'lg lt/ Ö d'lGt/
tn lt/ Ö tlNt/
jfl/ k6\6L Ö jfl/k6\6L
-v_ cJoo / gfd ldn]/
e/ hGd Ö e/hGd
ljgf ts{ Ö ljgfts{
oyf zlQm Ö oyfzlQm
-u_ gfd / cJoo ldn]/ k]6 e/ Ö k]6e/
hGd e/ Ö hGde/
hLjg ko{Gt Ö hLjgko{Gt
-3_ e]bs / cJoo ldn]/
8fF8fsf] kfl/ Ö 8fF8fkfl/
3/sf] leq Ö 3/leq
cJoo zAbsf] pkl:ylt geP klg ;df; ePkl5 zAb ag]sf zAbx?;d]t cJooLefj ;df;åf/f lgld{t dflgG5g\ .
h:t}Ù
o;sf/0f, To;y{, ;f}efUojz, ank"j{s, ljrf/fy{ cflb .
cJooLefj ;df; klg pQ/k|wfg ;df; xf] . h:t}Ù
lju|x -kb;d"x_ ;d:t zAb d'Vo cy{
8fF8fsf] kfl/ 8fF8fkfl/kfl/ kl5Nnf] kbn] zAbsf] d'Vo cy{ lbPsf] 5 .
cJooLoefj ;df;åf/f lgld{t s]xL zAbx?
ljgfsfd, k]6el/, oyf;Dej, ;s]hlt, e/hGd, oyfl:ylt, ank"j{s, k|df0f:j?k, tYo;lxt, dflylt/, tnlt/,
8fF8fkfl/, cfsf;dfly, hldgd'lg, ;Demgfafx]s, ;f}efUojz, x/avt, ljlwk"j{s, n]v]cg';f/ .
s'g} klg ;d:tzAb s'g k|sf/sf] xf] eGg] s'/fsf] lg0f{o lju|xsf] cfwf/df x'G5 . Pp6} ;d:tzAb klg cnu cnu
tl/sfn] lju|x u/]/ 5'6\ofOPdf a]Unfa]Un} ;df;cGtu{t kg{ ;S5 . h:t}Ù
efOnfO{ df/f Ö tTk'?if
efOnfO{ df5{ h;n] Ö ax'j|Llx
rf]yf] / kfRf} tx |43|

=!$=l4Tj eP/ lgld{t zJbx?


tnsf zAbx? x]/f}F M
3/3/, km/km/, cfcfk\mgf], ;;fgf], km6fkm6, sf6s'6
oL zAbx? s;/L ag]sf 5g\ egL a'e\mg ltgsf] 5'§ofOPsf] :j?k x]/f}F M
3/±3/ Ö 3/3/ cfk\mgf]±cfk\mgf] Ö cf–cfk\mgf] km6±km6 Ö km6fkm6
Kfm/±km/ Ö km/km/ ;fgf]± ;fgf] Ö ;–;fgf] sf6±sf6 Ö sf6s'6
dfly 5'6\ofOPsf zAb x]bf{ b'O{cf]6f x'g\ h:tf] nfU5 . jf:tjdf 3/±3/ b'O{ zAb geP/ lgdf{0f x'g] zAb
bf]xf]l/Psf] xf] . o;/L Pp6} zAb k'gM bf]xf]l/P/ klg zAbsf] lgdf{0f x'g] u5{ .
 zAb k'gM bf]xf]l/O{ gofF zAb aGg] k|lqmofnfO{ låTjk|lqmof elgG5 . 3/3/, cfcfk\mgf], km6fkm6
låTjk|lqmofåf/f lgdf{0f ePsf zAb x'g\ .
 låTjk|lqmofaf6 ag]sf zAbnfO{ lå?Qm zAb elgG5 .
dfly 5'6\ofOPsf zAbx?nfO{ k'gM Wofgk"j{s x]/f}F M
s'g} zAb h:tfsf] t:t} bf]xf]l/Psf 5g\, s'g} zAbsf] c+zdfq bf]xf]l/Psf] 5 / s'g} Wjlg dfq kl/jt{g
eO{ bf]xf]l/Psf] 5 . o;} cfwf/df låTjzAbnfO{ d"ntM b'O{ efudf afF8]/ x]l/G5—
-!_ k"0f{ låTj / -@_ ck"0f{ låTj .
låTjsf k|sf/
-s_ k"0f{ låTj
Pp6f zAb k"0f{tM pxL ?kdf bf]xf]l/P/ gofF zAb aGg] k|lqmof k"0f{ låTj xf] . h:t}Ù 3/3/, dgdg, jgjg
cflb .
-c_ ck"0f{ låTj
ck"0f{ låTj b'O{ k|sf/sf 5g\ M -!_ cf+lzs / -@_ cfkl/jlt{t .
-!_ cf+lzs låTj M zAbsf] s'g} c+z dfq bf]xf]l/O{ gofF zAb aGg] k|lqmof cf+lzs låTj xf] . h:t}Ù cf–cfk\mgf],
;–;fgf], h–h;sf] cflb .
-@_ cfkl/jlt{t låTj M zAb bf]xf]l/Fbf s'g} Wjljljz]ifdf kl/jt{g eO{ zAb bf]xf]l/P/ gofF zAb aGg] k|l qmof
cfkl/jlt{t låTj xf] . h:t}Ù km6fkm6, s'6fs'6, egfeg, P}Frf]k}Frf] ,cfnf]kfnf] cflb .
låTjk|lqmofåf/f lgld{t s]xL zAbx?
 3/3/, jgjg, ;/;/, snsn, k6k6, kftkft, xftxft, dlGb/dlGb/, kf6Lkf6L, uNnLuNnL, d'7fd'7f,
s0fs0f, ;fy;fy, aftaft, If0fIf0f .
 ;;fgf, cfcfk\mgf], em}emu8f, u/uxgf. ememNsf], yysf{], ;/;Nnfx, tTdof/ .
 Kfm6fkm6, Dfnfdfn, eft;ft, 7]sL;]sL, dg}dg, n'5fn'5, r'F8fr'F8, egfeg, uf]bfuf]b, r'krfk,
b]vfb]v, 7fs7's, lryf]/flryf]/ .

z'esfdgf

You might also like