Professional Documents
Culture Documents
Libro de Respuesta - Lengua Guarani 8º-1
Libro de Respuesta - Lengua Guarani 8º-1
8
SERIE
El libro Guaraní 8, para el octavo grado de la colección El Libro del Estudiante del Grupo Editorial Atlas, ha
sido elaborado de acuerdo con los CONTENIDOS CURRICULARES de la Reforma Educativa Nacional, bajo la
responsabilidad de la autora.
ISBN: 978-99967-56-08-5
498
ORTg
Grupo Editorial Atlas: Dr. Benza y Ecuador • Tel.: (021) 556 815 (R. A.)
www.grupoeditorialatlas.com
2
Índice
Presentación ....................................................................................................................................................................................................5
Así es el libro .....................................................................................................................................................................................................6
Unidad 1
Ñañemitÿ - A cultivar................................................................................................................................................................................... 8
Unidades temáticas ..................................................................................................................................................................................... 8
Capacidades y temas ................................................................................................................................................................................. 8
Ñañomongeta - Expresión oral / Ñemongeta: «Ña Mariana ha ña Adriana» - Diálogo: «Doña Mariana y doña Adriana».....10
Ñahendu haçua - Comprensión de textos orales / Jehaipyre: «Ka’avoty mbo’ehaopegua» - Texto: «Huerta escolar» ............12
Ñamoñe’ë haçua - Lectura comprensiva / Moñe’ërä: «Pohä omondýiva vicho’ikuéra» - Texto: «Repelente de insectos» .......14
Ñe’ëtekuaa - Gramática / Tero ñemohenda - Clasificación del sustantivo .......................................................................................16
Jehai hekopegua - Ortografía / Ñe’ëpuporä - Eufonía (Armonización nasal) ..................................................................................18
Jahai haçua - Redacción / Etiketa’apo - Creación de etiqueta..........................................................................................................20
Ñandekatupyryve haçua - Repaso ......................................................................................................................................................... 22
Unidad 2
Ñane retä - Nuestro país / Ta’angahai - Descripción ........................................................................................................................... 24
Unidades temáticas ................................................................................................................................................................................... 24
Capacidades y temas ............................................................................................................................................................................... 24
Unidad 3
Mombe’upy - Leyenda .............................................................................................................................................................................. 40
Unidades temáticas ................................................................................................................................................................................... 40
Capacidades y temas ............................................................................................................................................................................... 40
Índice / 3
Unidad 4
Ñe’ëpoty aty - Poesías ............................................................................................................................................................................... 56
Unidades temáticas ................................................................................................................................................................................... 56
Capacidades y temas ............................................................................................................................................................................... 56
Unidad 5
Marandu - Noticias / Jaikuaa haçua ...................................................................................................................................................... 72
Unidades temáticas ................................................................................................................................................................................... 72
Capacidades y temas ............................................................................................................................................................................... 72
Ñañomongeta - Expresión oral / Eikuaamípa Paraguay Récord Ginness - ¿Conoces los Récords Guinness de Paraguay? ... 74
Ñahendu haçua - Comprensión de textos orales / Marandu: «Mbeju tuichavéva» - Noticia: «El mbeju más grande» .............76
Ñamoñe’ë haçua - Lectura comprensiva / Marandu: «Ryguasu picha’ï» - Noticia: «Gallina picha’ï» ..........................................78
Ñe’ëtekuaa - Gramática / Ñe’ëteja ñemohenda - Clasificación de adverbios................................................................................82
Jehai hekopegua - Ortografía / Signokuéra - Signos de puntuación .................................................................................................84
Jahai haçua - Redacción / Marandu apo - Redacción de texto informativo ...................................................................................85
Ñandekatupyryve haçua - Repaso ......................................................................................................................................................... 88
Unidad 6
Mombe’urä - Cuentos ................................................................................................................................................................................ 90
Unidades temáticas ................................................................................................................................................................................... 90
Capacidades y temas ............................................................................................................................................................................... 90
Ñañomongeta - Expresión oral / Mombe’urä: «Ícaro jeveve» - Cuento: «El vuelo de Ícaro»...........................................................92
Ñahendu haçua - Comprensión de textos orales / Mombe’urä: «Okaraygua» - Cuento: «El forastero» .......................................94
Ñamoñe’ë haçua - Lectura comprensiva / Mombe’urä: «Rómulo ha Remo» - Cuento: «Rómulo y Remo» ..................................96
Ñe’ëtekuaa - Gramática / Ñe’ëteja - Adverbio .......................................................................................................................................99
Jehai hekopegua - Ortografía / Pundieköi - Digrama .........................................................................................................................101
Jahai haçua - Redacción / Mombe’urä jehai - Redacción de cuento.............................................................................................102
Ñandekatupyryve haçua - Repaso ....................................................................................................................................................... 104
Unidad 7
Ñemombe’u rehegua - Mitos.................................................................................................................................................................. 106
Unidades temáticas ................................................................................................................................................................................. 106
Capacidades y temas ............................................................................................................................................................................. 106
Ñañomongeta - Expresión oral / Mombe’ugua’u ypy: «Ñamandu» - Mito de la creación: «Ñamandu» ...................................108
Ñahendu haçua - Comprensión de textos orales / Mombe’ugua’u: «Jaguaru» - Mito: «Jaguaru» ............................................. 112
Ñamoñe’ë haçua - Lectura comprensiva / Mombe’ugua’u: «Jasy Jatere hasyröguare» - Mito:
«Cuando enfermó Jasy Jatere» ................................................................................................................................................................ 117
Ñe’ëtekuaa - Gramática / Ñe’ëjoaju ñehesa’ÿijo - Análisis de oraciones ........................................................................................ 121
Jehai hekopetegua - Ortografía / Puso (’) jeporu - Uso del puso (’) ..................................................................................................123
Jahai haçua - Redacción / Ta’angahai jehai - Redacción de descripción .....................................................................................124
Ñandekatupyryve haçua - Repaso ....................................................................................................................................................... 126
4 / Índice
Presentación
Para el Grupo Editorial Atlas es una gran alegría poner en tus manos este libro
para que lo explores y así logres aprendizajes que te ayudarán en tu formación
como persona de bien para nuestra sociedad.
Este libro ha sido elaborado con mucho cariño por un equipo de reconocidos
profesionales del país, quienes han puesto sus conocimientos, sus experiencias
y su afecto hacia ti para construir este material pensando en tus necesidades
e intereses.
Cuando hagas el recorrido por las páginas de tu libro encontrarás interesantes
textos que te motivarán a la lectura, hallarás ejercicios que te ayudarán
a desarrollar con mayor ahínco las actividades que tu maestra o maestro
te propone, descubrirás también muchos datos e informaciones que,
correctamente usados, te permitirán participar con conocimiento de causa
en las conversaciones que se produzcan tanto en la escuela como en otros
lugares en los que concurres.
Tu maestra o maestro te ayudará a desarrollar lo que en este libro se propone,
además contarás con el valioso apoyo de tus compañeras y compañeros
quienes, al igual que tú, lo aprovecharán también para descubrir y aprender.
Asimismo, algunos ejercicios del libro los resolverás con ayuda de tus familiares.
No dudes en consultar con ellos, tampoco dudes en comentar sobre su
contenido, aquello que leíste y llamó tu atención. De esa manera, todo tu
entorno se enriquecerá con los aportes del libro.
Desde nuestra editorial te alentamos a que este libro se convierta para ti en un
compañero más y, como tal, cuídalo y dedícale mucho tiempo. Recuerda que
el libro es un amigo y como tal debes tratarlo.
Disfruta de su compañía, disfruta de lo que te ofrece tu libro.
Con afecto,
Presentación / 5
Libro
Páginas de apertura
Nombre de
la unidad Actividades
previas de la
unidad
Capacidades
Temas
Ñañomongeta - Expresión oral
Nombre
del tema
Actividades de
preintervención oral,
intervención oral y
posintervención oral
6
Ñahendu haçua -
Ñamoñe’ë haçua -
Comprensión de textos orales
Comprensión de textos escritos
Nombre
del tema Nombre
del tema
Actividades de
preaudición, Actividades de
audición prelectura, lectura y
y posaudición poslectura
Contenidos y
actividades
sobre la
ortografía
Contenidos
y actividades
gramaticales
Nombre
del tema
Actividades de
preescritura, Actividades para
escritura y consolidar los
posescritura conocimientos
7
unidad 1
ultiva r
ÿ - A c
mit
Ñañe
Unidades temáticas:
Expresión oral, Comprensión de textos orales,
Comprensión de textos escritos y Expresión escrita
mitänguéra
karaikuéra
kuñakaraikuéra
3. Ambohovái. Contesto.
Mba’érepa ja’e ndaha’eiha mitä umi oñomongetáva. ¿Por qué decimos que no son
niños los que dialogan?
He’i rupi ojupe ña Mariana ha ña Adriana.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Mba’éichapa hi’ä ndéve oñemomaiteíta moköi karai ojotopáva. ¿Cómo crees que
se saludarán dos señores que se encuentran?
Moköi karai oñomomaitekuaa he’ívo: «Mba’eteko karai».
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Indicadores
Se expresa correctamente con personas de su edad.
Küjejerä
Mba’emba’épa ñaikotevë:
sype (azada)
yvy karäiha (rastrillo)
yvy avevo (abono)
ka’avo ra’ÿi (semillas de hortalizas)
y (agua)
Mba’éichapa jajapóta:
1 2 3
3. Amombe’u mba’érepa iporä jajapo ka’avoty. Comento las ventajas de preparar una
huerta.
_______________________________________________________________________________
Respuesta personal.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Indicadores
Identifica los pasos de un texto instructivo.
1. Amoñe’ë, amaña ta’angáre ha ha’e mba’érepa hi’ä chéve oñe’ëta jehaipyre. Leo,
observo la imagen y predigo de qué tratará el texto.
Cháke ou ysau
ha ñañotÿva ha’e ho’u.
Tekotevë ñaipohäno
ani ka’avo omoperö.
Pohä romeroguigua
Roméro omomombyry ñati’ü ha avei umi vicho’ikuéra ho’úva
ka’avo ka’avotypegua.
Mba’éichapa jajapova’erä:
- Ñambopupu 950 g roméro rakä ipirupyre 1 litro ýpe 20 térä 30 aravo’i.
- Ñambogua peteï mba’yru oguerekóva 2 litro-pe ha ñamyenyhë y ro’ysäme.
- Ñamoï mba’yru ñambochivuhápe ha ñambochivu ka’avóre.
- Pohä rembyre ñañongatu heladera-pe.
pupu: _____________________
hervir rembyre: _____________________
sobrante/residuo/resto
mba’yru: _____________________
recipiente mbochivu: rociar/fumigar
_____________________
aravo’i: _____________________
minuto
3
___ Ñambogua pohä opupupa rire.
1
___ Ñamoï roméro rakä ipirupyre ýpe.
5
___ Pohä hembýva ñañongatuva’erä heladera-pe.
4
___ Ñamoï pohä mba’yru oñembochivu haçuáme.
2
___ Ñambopupu 20 térä 30 aravo’i.
6. Ambohovái. Contesto.
– Mba’érepa iporä jajapo pohä ka’avógui. ¿Por qué es importante preparar repelentes
de insectos naturales?
Ani haçua oñembyai ñande rekoha.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
– Mba’ére hi’ä ndéve jareko umi vicho’i ñande rógape. ¿Por qué crees que hay
insectos en nuestras casas?
Respuesta personal.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
– Mba’épa ikatu jajapo ani haçua jareko vicho’i ñande rógape. ¿Qué podemos
hacer para evitar la presencia de insectos en nuestras casas?
_____________________________________________________________________________
Respuesta personal.
_____________________________________________________________________________
7. Aheka ha ahai mba’éichapa ikatu ajapo avei pohä ambue ka’avógui. Escribo cómo
se prepara repelente de otra planta.
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Indicadores
Identifica secuencia de textos instructivos.
Establece secuencia básica.
Identifica significado de palabras.
1. Amoñe’ë. Leo.
Ñañemitÿta
Marandu
Tero ñemohenda - Clasificación del sustantivo
Teroteï ára - sy
säso: teroeta
_________________
Caraguatay: terotee
_________________
añykä: tero ijysajarundýva
_________________
araroguekúi: teroeta
_________________
ára: teroteï
_________________
aranduka: tero andúva
_________________
py’aguapy: tero andu’ÿva
_________________
tetä: Paraguay
_________________
ysyry: Paraná
_________________
mitä: José
_________________
yvyty: Köi
_________________
Mbo’ehao: Puente Kyha
_________________
Indicadores
Reconoce sustantivos.
1. Ha’e. Expreso.
2. Amoñe’ë. Leo.
Yso marandova
3. Amongora umi ñe’ë tïgua ha upéi ahai. Encierro en círculo las palabras nasales y luego
transcribo.
Ikonikoni - omongu’i - moköi - hatï - oïva - hovyü - okañÿ - pohä - marandova - ñamombia
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Marandu
Ñe’ëpuporä - Eufonía: sonoridad agradable que resulta de la acertada combinación
de los elementos acústicos de las palabras. En guaraní se sustituyen algunas letras por
otras para mejorar su sonido.
Ejemplos:
_______________________________________________________________________________
pohä ________
nguéra
nguéra
mitä ________
ja térä ña
___ ke
ja
___ mombo
ña
___ ñotÿ
ña
Indicadores
Identifica palabras nasales.
1. Amoñe’ë. Leo.
Yva térä ka’avo ñembopiru ningo ojejapo ymaite guive, ani haçua oñehundiparei.
Yva ha ka’avo hi’y heta, upévare ndaikatúi jareko are; ñamokä térä ñambopirúramo
ikatu ñañongatu heta ára térä jasy peve.
Mba’éichapa jajapóta:
- Jajohéi porä yva térä ka’avo ñambopirútava.
- Ñaikytï pererïmimi ha ñamoï bandeja térä rejilla ári (ndojáiva’erä ojuehe).
- Ñambyaku vevúi horno 30° guive 60° peve ha ñamoinge ipype ñande bandeja
térä rejilla.
- Horno rokë ñambojuruvyva’erä 5 guive 10 cm peve ikatuhaçuáicha osë pe y
timbo.
- Ikä pya’eve haçua ikatu ñamoï ventilador.
- Ikämbavove ñanohë, ñaha’arö ho’ysä ha ñamoï mba’yrúpe, ñamboty porä ani
haçua havë.
2. Ahai mbykymi mba’éichapa ambopiru yva térä ka’avo. Escribo, en forma resumida,
los pasos a seguir para deshidratar frutas o plantas.
_______________________________________________________________________________
- Jajohéi porä yva térä ka’avo ñambopirútava.
_______________________________________________________________________________
- Ñaikytï pererïmimi ha ñamoï bandeja térä rejilla ári (ndojáiva’erä ojuehe).
_______________________________________________________________________________
- Ñambyaku vevúi horno 30° guive 60° peve ha ñamoinge ipype ñande bandeja térä rejilla.
_______________________________________________________________________________
- Horno rokë ñambojuruvyva’erä 5 guive 10 cm peve ikatuhaçuáicha osë pe y timbo.
_______________________________________________________________________________
- Ikä pya’eve haçua ikatu ñamoï ventilador.
_______________________________________________________________________________
- Ikämbavove ñanohë, ñaha’arö ho’ysä ha ñamoï mba’yrúpe, ñamboty porä ani haçua havë.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Fecha de
elaboración
Nombre del
producto
Fecha de
vencimiento
Indicadores
Identifica los pasos de un texto instructivo.
hypýi: ________________________
salpicar/regar
tyarö: ________________________
maduro
tembyre: resto/sobrante/residuo
________________________
ñongatu: ________________________
guardar
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________________
terorei: yvy
________________________________
teroteï: ára
________________________________
tero andu: mba’yru
________________________________
tero ijysajateïva: ka’avo
________________________________
tero ijysajaapýva: tembi’u - rembi’u - hembi’u
________________________________
Unidades temáticas:
Expresión oral, Comprensión de textos orales,
Comprensión de textos escritos y Expresión escrita
Cavernas
Tres Cerro
s oïva Va
llemí-me.
Kururuku
a Conce Laguna
pción-p Bla
e.
oïva San nca
Caverna Pedro-p
s oïva Va e. Reserva
llemí-me de
. Alto Para l Mbaracayú oïv
ná-me. a
Laguna
Salada o
ïva Chac
o-pe.
_______________________________________________________________________________
Amombe’u mávandipa aha ha mba’épa ajapo aha jave upépe. Comento con
quién suelo ir y qué hago cuando voy allí.
_______________________________________________________________________________
Respuesta libre.
_______________________________________________________________________________
3. Ambohovái. Contesto.
– Moöpa opyta che táva. ¿Dónde queda mi ciudad/barrio?
_____________________________________________________________________________
Respuesta libre.
_____________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
– Mba’épa rojapo ore rogayguakuéra ha ore irünguéra ndive ore távape. ¿Qué
actividades realizamos en el barrio con nuestra familia y con nuestros amigos?
_____________________________________________________________________________
Respuesta libre.
_____________________________________________________________________________
Indicadores
Expresa su opinión con coherencia.
Respeta la opinión de los demás.
Se expresa con fluidez.
1. Apurahéi. Canto.
Rap Jaguata
Ipypukueterei pe yno’o guasu, hi’y ho’ysä ha hesakä asy; ikatu jahecha ipype ka’avo
ypegua, jatyta, karumbe ha avei mba’éichapa ho’yta umi pira. Ñaçuahëvo upépe
japyta ñandejurujái iporäitereígui.
ho’ysä: _________________
fresco hesakä: _________________
claridad
4. Ambosa’y umi mymba oikóva Ojo de Mar-pe. Pinto los animales que viven en el Ojo
de Mar.
5. Ambohovái. Contesto.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
Guyra ñe’ë.
8. Ahai mba’érepa tekotevë ñañangareko ko tendáre. Escribo por qué debemos cuidar
este lugar.
Ñañangarekova’erä ko tendáre ani haçua oñemongy’a ha oñembyai.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Indicadores
Reconoce el contenido del texto.
Emite opinión sobre situaciones presentadas.
Valora la importancia del cuidado del medioambiente.
1. Amoñe’ë. Leo.
yvypóra: persona
______________________________________
arapy: mundo/universo/espacio
______________________________________
ytororö: cascada
______________________________________
ypykue: antepasado/originario
______________________________________
kachivéo: canoa
______________________________________
G
Resérva Mbarakayú-pe oï pokäpokä guyra. (_____)
A
Ka’aguy Mbarakayú-pe oï opaichagua yvyramáta. (_____)
G
Pe resérvape oiko ñande ypykue ava guarani. (_____)
7. Ambohovái. Contesto.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
opaichagua vicho’ikuéra.
– Iporäpa jaha ko tendápe. Mba’érepa. ¿Es bueno visitar el lugar? ¿Por qué?
Respuesta libre.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
8. Ahai che remimo’ä ko ñe’ëapesä rehe. Escribo mi opinión sobre esta frase.
Iporä oçuahë tape hü resérvape ikatuhaçuáicha hetave yvypóra oikuaa.
_______________________________________________________________________________
Respuesta personal.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
REPÚBLICA
FEDERATIVA
DEL
BRASIL
17 km
Escala: 1: 850.000
10.Ajeporeka oïpa guyra térä ambue mymba ikatúva opa upépe. Investigo sobre las
aves y otros animales en peligro de extinción de ese lugar.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Indicadores
Identifica sinónimos.
Identifica hecho y opinión.
Emite opinión sobre lo leído.
Ka’aguy Mbaracayú
Marandu
Teroja ñemohenda - Clasificación del adjetivo
Teroja tekome’ëva - Adjetivo calificativo: yvate, piru, ñarö, porä.
Teroja moteïva techaukarä - Adjetivo demostrativo: se subclasifica en:
- Tovakegua - Demostrativos de presencia: ko, pe, amo, ko’ä, umi, ä.
- Tovake’ÿgua - Demostrativos de ausencia: upe, aipo, ako, ku, umi.
Teroja mba’éva - Adjetivo posesivo: che, nde, ne, ñande, ñane, pende, pene.
Teroja papapýva - Adjetivo numeral: peteï, moköi; mbohapyha, irundyha.
Teroja kuaa’ÿva - Adjetivo indefinido: heta, mbovy, ambue, oimeraë.
Teroja moteïva
Techapyrä
techaukarä
ko’ä
amo
aipo
umi
ku
ko
morotï
jakare ___________ yvate
yvyramáta ___________
sa'yju
guyra ___________ guasu
ytororö ___________
opaichagua
________________ porä
guyra ___________
ambue
___________ tie’ÿ
ka’i ___________
Peteï
________ moköi
oïhína yvyramáta rehe ha upépe ho’u ________ . Ohecha
mbohapy
ichupe ___________ ha ou ichupe. Upémaramo, ka’i opo ha opo ysypóre ha ova
peteï
________ mátare.
Indicadores
Identifica la clasificación de los adjetivos.
Aplica adecuadamente los adjetivos.
1. Amoñe’ë. Leo.
Mauricio ha isy
Marandu:
Ñe’ë imuanduheteïva - Palabras monotónicas: son palabras que tienen una sola
vocal tónica y llevan tilde cuando esta no es final. Ej.: túva, óga, mboriahu, po, pira.
Ñe’ë imuanduhe’etáva - Palabras politónicas: son palabras que tienen dos o más
vocales tónicas y lleva tilde la última vocal tónica no final. Ej.: tuvarä, ogapýpe,
mboriahukue, pirapirére, popinda.
4. Amongurusu ñe’ë ojehaivaíva ha ahai porä. Marco con X las palabras mal escritas y las
escribo correctamente.
Indicadores
Identifica palabras monotónicas y politónicas.
Aplica la regla de acentuación en palabras monotónicas y politónicas.
1. Amoñe’ë. Leo.
2. Ahai. Escribo.
Marandu:
Yvyra’ãngahai - Topografía: describe un lugar, un paisaje, un país.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Indicadores
Utiliza adjetivos.
Describe un lugar.
Secuencia las ideas.
Pelota Róga
2. Ambohovái. Contesto.
– Mávapa ojapo ta’anga umi ógare. ¿Quiénes realizan las pinturas artísticas en las casas?
Umi artista muralista hérava Tetägua.
_____________________________________________________________________________
____________________________________ ______________________________________
Unidades temáticas:
Expresión oral, Comprensión de textos orales,
Comprensión de textos escritos y Expresión escrita
1. Amoñe’ë. Leo.
Urutau ohecha kuarahy oike Cerro Lambaré, mburuvicha Urutau ohecha kuarahy oike
ha oguahu. mbarete oiko hague. ha oguahu.
– Amombe’u mba’érepa oñe’ë umi ñe’ërysyijoja. Comento de qué hablan los versos
rimados.
_____________________________________________________________________________
Oñe’ë heta mombe’upy réra rehe.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
3. Ambohovái. Contesto.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
– Amombe’u umi mombe’upy réra aikuaáva. Comento los títulos de las leyendas que
conozco.
Respuesta personal.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
4. Rojapo peteï aty ha roñe’ë mombe’upýre. Comentamos en grupo sobre las leyendas.
Ro’e ore remimo’ä hesekuéra. Expresamos nuestra opinión sobre las leyendas.
Roikuaápa mombe’ypy ambue tetämegua. ¿Conocemos leyendas de otros países?
Oï poräpa jaikuaa ñane mombe’upy. Mba’érepa. ¿Es importante conocer nuestras
leyendas? ¿Por qué?
Respuesta personal.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Indicadores
Secuencia sus ideas para expresar su postura.
Fundamenta correctamente su respuesta.
Se expresa con fluidez.
2. Ahendu. Escucho.
Suinda
Vy’a’ÿ ha ñembyasy oñañuä hekove ha oiko ichugui guyra. Upéicha, pyhare jave
oñehendu ha’ete umi ao oñemondoróva.
Péva ndaje ha’e suinda omondoróva ao umi poköi imembýre ha péicha ñahendu
poköi pe chissp, chissp…
3. Ambohovái. Respondo.
– Mávarepa oñeñe’ë jehaipyrépe. ¿De quién se habla en el texto?
_____________________________________________________________________________
Oñeñe’ë kuñakarai hérava Suinda rehe.
Upeichahágui
__________________ ndajeko iñambue sapy’a ohóvo hekove.
Upéicha
______________ pyhare jave oñehendu ha’ete umi ao oñemondoróva.
____
5 Suindágui oiko guyra.
____
2 Omba’apo ára ha pyharekue.
____
3 Iñambue ohóvo hekove.
____
1 Suinda imemby poköi.
____
4 Suinda otopa imemby omano ro’y ha vare’águi.
7. Amombe’u ha ahai che remiandu Suindáre. Comento y escribo lo que más llamó mi
atención sobre Suinda.
_______________________________________________________________________________
Respuesta personal.
_______________________________________________________________________________
Indicadores
Identifica conectores.
Establece secuencia de ideas.
Mba’éichapa lo mitä
Pejúke ápe mombe’upyregua jaikuaa Tupäsy Ka’akupe, San Blás ha Ñandejára Guasu
ha upéi ñamombe’u haçua. tekotevë ñamomba’eguasu.
Piri, Mburukuja ha Yrupë Pejúke lo mitä, mombe’upy rehegua jaikuaa.
yvotýre oñe’ë.
Kururu, Ka’i ha Chahä
ko’äva mombe’upy mymbaregua.
Palo sánto
Yma ymaite ndaje oikoraka’e umi toba apytépe peteï mitärusu iporä ha
imarangatuetereíva hérava Cosakáit. Ha’e iñakävaiete peteï mitäkuña
iporäitereívare. Upéicharamo jepe, mitäkuña nopenái hese.
Mitärusu oiko hasëháre ha oporandu Tupäme mba’érepa ndohayhúi ichupe
mitäkuña.
Upéicha rupi, Cosakáit hasy ha hasyete ñembyasýgui, ni upeichavéramo mitäkuña
ndohói ohecha ichupe.
Cosakáit ohenoika mitäkuña sýpe ha he’i ichupe:
—Che amanóta ha amano rire jepeve ahayhúta ne membykuñáme. Amano rire
ambojeguakáta yvotýpe iñakärague, amohyakuä asýta pe y ojáva hembére
hoy’u haçua ha amondýita umi vicho’imimi oïva ijypýpe ani haçua omyangekói
ichupe. Aiméta ha’e oïháme ha ame’ëta ichupe ha’e oipotáva ha ojeruréva.
Uperiremínte, Cosakáit omano ha Tupä ojapo ichugui peteï yvyramáta hérava
palo sánto. Péicha heñói upepete ha upéi isarambi ka’aguy tuichakue javeve.
Cosakáit ome’ë mitäkuñáme yvoty ha oïva mba’e porä he’iva’ekue.
Upévare umi toba omomba’eguasueterei ha he’i imarangatuha pe palo sánto ha
ohenói ichupe hikuái Cosakáit.
Oikóva
Cosakáit ha’e peteï mitärusu. (_________)
Oikóva
Mitäkuña iporäiterei. (_________)
Oje’éva
Umi toba omomba’eguasueterei pe palo sánto. (_________)
Indicadores
Identifica características del personaje.
Identifica causa-efecto.
Diferencia hecho y opinión.
Mombe’upy ñemombe’u
Marandu
Ñe’ëtéva areales - Verbos activos: se utilizan con morfemas o partículas de
número y persona a, re, o, ja (ña), ro, pe, o. Pueden ser verbos transitivos e
intransitivos. Ejs.: ajogua, reme’ë, oguata, ñañeno, rokaru.
Ñe’ëtéva aireales - Verbos activos: se utilizan con morfemas o partículas de
número y persona ai, rei, oi, jai (ñai), roi, pei, oi. Ejs.: aity, reipo’o, oiporavo, ñaikytï,
roipiro, peipopï, oike.
aipo’o
Che ___________ heta yva pe yvyra rakägui. (po’o)
Maribel he’i chéve. ___________
Ndepiru tekotevë ekaruve. (piru)
ropuka
Ore ___________ hetaiterei jagua’íre. (puka)
Kuehe ___________
aity che celular yvýpe ha oñembyai. (ty)
Ko mitäkuña __________.
oguata (guata) Ha’e __________
oikuaa heta mba’e. (kuaa)
(ñe’ëtéva __________)
areal (ñe’ëtéva __________)
aireal
Indicadores
Identifica clasificación de verbos.
Conjuga los verbos activos y atributivos en guaraní.
1. Amoñe’ë ha ahaiguy umi ñe’ë oúva ambue ñe’ëgui. Leo y subrayo las palabras de
otras lenguas.
Shopping-pe jeho
Che sy, che ha che ru Shopping-pe roho rokaru.
Che ru ojerure so’o ka’ë che sy katu ho’u milanesa ha torta
helada ha che ha’u ryguasu ha ensalada.
Rokarupa rire roho cine-hápe rohecha película hérava Los
Buscadores.
Upépe avei ojekuaa heta mombe’upy plata yvyguy rehegua.
Marandu
Extranjerismo: es aquel vocablo o frase que un idioma toma de otro, generalmente
para llenar un vacío de designación. Puede mantener su grafía y pronunciación
originales o puede adoptar los de la lengua meta. En guaraní existen varias
palabras que tienen sus orígenes en el español.
2. Amaña ta’angáre ha ahai ñe’ëjoaju aiporuhápe ñe’ë oúva ambue ñe’ëgui. Observo
las imágenes y formulo oraciones utilizando extranjerismos.
3. Ajapo peteï ñomongeta ha aiporu ä ñe’ë. Escribo un diálogo utilizando estas palabras.
Indicadores
Identifica palabras que derivan de otras lenguas.
Utiliza correctamente el extranjerismo.
Mboehao La Enseñanza-pe
Oikóta peteï tembiapo mombe’upy
jechauka rehegua.
Ko tembiapo ojapohína temimbo’ekuéra
poapyha mbo’esyrypegua.
Oikóta áça 22 jasypópe
Aravo: 15:00
Tenda: Iturbe ha Yegros
Marandu
Informe: es un texto que describe las cualidades de un hecho y de los eventos
que lo rodean.
Marandu oguerekova’erä - Estructura del informe
Mba’érepa oñeñe’ë
Moöpa oikóta
Araka’épa oikóta
Mba’e aravópepa oikóta
Mba’érepa
Ikatu avei ñamoï ta’anga
Indicadores
Secuencia sus ideas.
Emplea correctamente los morfemas.
Utiliza vocabulario apropiado.
Kuararyja
Oçuahëvo ikyvy omaña saite ha vai jepi hese; ha’etéva voi oikéva hetépe ku
mba’e aña.
Oporandu itúvape mba’épa ikatu ojapo ha itúva he’i ichupe omoïmba haçua
ipóre pe ñandy hü oïva japepóre ha oñembojávo ijypýpe pe maymáva omona
haçua hováre ikatu haçua oikuaa mávapa. Ha’e ojapo upéicha. Mitäkuña osë
oñani upégui ha oho ysyrýpe ojovahéi, osegui ichupe mitärusu ha ohecha ha’eha
heindy.
Omombe’u itúvape. Itúva he’i ichupe ogueru haçua heindýpe. Mitäkuña osë
oñani ñu, ka’aguýre oçuahë meve arapy apyra’ÿme. Mitäkuña hesa’yjuve ára
ha ára ha hova parapa.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
3. Ahaiguy. Subrayo.
Mitäkuñágui oiko…
kuarahy jasy kuarahyja
4. Anohë mbohapy ñe’ëtéva mombe’upýgui ha amosusü. Extraigo del texto tres verbos
y los conjugo.
Unidades temáticas:
Expresión oral, Comprensión de textos orales,
Comprensión de textos escritos y Expresión escrita
Kumanda
4. Ambohovái. Contesto.
– Moöpa hi’ä ndéve oiko ñe’ëpoty. ¿En qué lugar crees que sucede lo que dice en la
poesía?
_____________________________________________________________________________
Oiko okaháre.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Indicadores
Utiliza volumen de voz adecuado.
Identifica homónimos y parónimos.
Pronuncia con claridad las palabras.
Se expresa con fluidez.
1. Amaña ta’angáre ha ha’e mba’érepa hi’ä chéve oñe’ëta ñe’ëpoty. Observo las
imágenes y digo de qué creo que tratará el poema.
Marandu
Pujoja - Onomatopeya: es la imitación o recreación de un sonido natural o de otro
acto acústico no discursivo en el vocablo que se forma para significarlo. Ejs.: piriri, pororo.
6. Amongora umi ñe’ë ojehai hüvéva ha upéi ha’e mba’épa he’ise. Encierro en círculo
las palabras que están en negrita y digo qué significan.
Ohechauka tyapu ojapóva angu’a
Tokyto kyta, pya’éke peju, peju, pejupa. __________________________________
oñembisóvo avati.
7. Ahai mba’e tyapúpa ojapo. Escribo los sonidos onomatopéyicos que se producen.
ocharara/ochororo
Oky tuicháramo: ________________________________
opururu/opiriri
Ñapyrüramo yvyrarogue pirúre: ________________________________
osunu
Ára overaitereíramo: ________________________________
Ñamoïramo ñandy akúpe so’o: ________________________________
ochyryry
8. Ahai peteï haipyvo ha aiporu ñe’ë tyapu rupiguáva. Escribo un párrafo utilizando
palabras onomatopéyicas.
Respuesta libre.
______________________________________________________________________________________
Indicadores
Identifica palabras polisémicas.
Reconoce el significado contextual de las palabras.
Usa correctamente las palabras polisémicas.
2. Amoñe’ë. Leo.
Imomorämby
Nde rova pytängymi Ha umi jasy kypy’y Che po’a nga’u heñói
nde pire katu kamby, nde tyvyta moköive pe Tupäme ajerure,
ha nde áva hü asy ikarapä poräite, che mba’eránte ko che
oñeñopë jovaimi. ko mba’e imomorämby. roipota kuñataï.
4. Ambojoaju ko’ä ñe’ë he’isévare ñe’ëpotýpe. Uno estas palabras con su significado
contextual.
labio esforzarse
rembe orilla ku’i molido
borde pedacito
_______________________________________________________________________________
Nde tyvyta jasyra’y.
_______________________________________________________________________________
Nde resa yvapurü.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Ñemongeta (diálogo)
Ñemombe’u (narración)
Mombe’u’anga (descripción)
10. Aheka ñe’ëpapára rekovekue ha amoïmba. Busco la biografía del poeta y completo.
Hembiapokue: _________________________________________________________________
«Imomorämby», «Ñane mitärö guare», «Che rembiayhupy», «Ne pore’ÿme», «Santo Tomás
________________________________________________________________________________
ára» ha hetave mba’e.
Indicadores
Identifica figuras literarias.
Identifica imágenes sensoriales.
Identifica palabras polisémicas.
(Che) chemba’eporä.
(Ñande) ñandekatupyry.
Marandu
Ñe’ëjoaju chendal - Enunciado atributivo: este tipo de enunciado u oración está
constituido por una marca personal de posesivo (che, nde, ne, i, iñ, ij, h, ñande, ñane,
ore, pende, pene, i, iñ, ij, h) y un adjetivo o sustantivo adjetivado. Se denomina atributivo
porque denota una cualidad o modo de ser del sujeto. Ej.: Mitä hetia’e. Ha’e iporä.
Observación: En guaraní no existe el verbo ser, estar o tener meramente copulativo, es
decir, para unir un adjetivo con un sustantivo, un sustantivo con un pronombre, como
cuando decimos: Mi amiga es alta, al traducir en guaraní el verbo ser se suple por una
marca personal de posesivo: Che angirü ijyvate.
2. Amoïmba ñe’ëjoaju atributivo. Completo las oraciones con la marca personal más adjetivo.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Pe jagua ñarö.
Pe jagua iñarö.
_______________________________________________________________________________
Karai ava.
Karai ijava.
_______________________________________________________________________________
5. Aiporu ñe’ëtéva atributivo amoïmba haçua ñe’ëjoaju. Completo las oraciones con la
marca personal de los atributivos.
i
Amo karai __karape, i
__kyra ha akóinte oiko okaru.
i
Mymbakuéra __saraki ñúme.
h
Che irü __ova pytängy.
Indicadores
Identifica enunciados de tipo atributivo.
Analiza las oraciones de tipo atributivo.
Emplea adecuadamente los verbos atributivos.
1. Amoñe’ë. Leo.
Marandu
Ysajambue - Metaplasmo: son transformaciones que sufren algunas palabras. Los
cambios pueden ser por adición, por supresión o por la distinta combinación de letra o
grupo de letras.
Ysajambue ñemohenda:
Ñepyründa - Prótesis (Adición al principio de la palabra)
ai: mbyai
’e: mbo’e
Combinación
atĩ: akãrague morotĩ = a-, apócope de akãrague; -tĩ, aféresis de morotĩ.
apiku'i: akã pire ku'i = a-, apócope de akã; pi-, apócope de pire; ku’i, sin modificación.
vakapi: vakapire
__________________________
upéare: upévare
__________________________
akärague morotï: akätï
__________________________
ndorekói: ndaguerekói
__________________________
ai: avei
__________________________
upémarö: upémaramo
__________________________
kóa: kóva
__________________________
oraháta: ogueraháta
__________________________
jopóirö: jopóiramo
__________________________
3. Amohenda umi ñe’ë ijysajambuéva hendapete. Ubico las palabras según clasificación
del metaplasmo.
Ñepurü’a - Aféresis
ruvicha - ahániri
____________________
Mbyte’a - Síncopa
ai - rö - jey
____________________
Paha’a - Apócope
pi
____________________
4. Ahai ysaja guerova ko’ä ñe’ëme. Escribo las transformaciones que sufren estas palabras.
Ajahupava’erä __________________________
ajahupa’arä
Aguerahákuri __________________________
arahákuri
Indicadores
Identifica metaplasmos.
Identifica la clasificación de los metaplasmos.
Usa nuevos vocablos.
1. Amoñe’ë. Leo.
Mitäkuña poräite
3. Ahai peteï ñe’ëpoty peteï ava ahayhuvévape ha aiporu umi ñe’ëjoaju atributivo ha
ñe’ëporähaipyre. Escribo un poema a una persona que amo, empleo enunciados de
tipo atributivo y figuras literarias.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Indicadores
Usa enunciados de tipo atributivo.
Emplea figuras literarias.
Aplica normas ortográficas.
Mbarakaja saite
saite: arisco/salvaje
_____________________________
kyhyje: miedo
_____________________________
año: solo
_____________________________
pyrü: pisada
_____________________________
3. Ambohovái. Contesto.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Nde nerembiapo.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
5. Ahai ko’ä ñe’ë ysajambuekuaa rupi. Escribo estas palabras teniendo en cuenta el
procedimiento de metaplasmo.
syry: syryry
_____________________________
oru: ogueru
_____________________________
avei: ai
_____________________________
jevy: jey
_____________________________
Unidades temáticas:
Expresión oral, Comprensión de textos orales,
Comprensión de textos escritos y Expresión escrita
Amombe’u umi mba’e aikuaáva ko’ä marandúre. Comento lo que conozco sobre
estas informaciones.
Respuesta personal.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Amombe’u umi ambue Récords Guinness ñane retämegua. Comento otros Récords
Guinness de nuestro país.
Respuesta personal.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
3. Ambohovái. Contesto.
– Mba’épa ikatu jaikuaa marandu rupive. ¿Qué podemos conocer mediante las
noticias?
_____________________________________________________________________________
Ikatu jaikuaa opa mba’e oikóva ko arapýpe.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
4. Añembyaty che irünguéra ndive ha rohai mba’épepa roipota ore retä oguereko
avei Récord Guinness. Formamos grupos con los compañeros y escribimos en qué nos
gustaría que obtuviera un Récord Guinness nuestro país.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Indicadores
Emplea las palabras estudiadas.
Expresa su opinión con coherencia.
Reproduce textos informativos.
Se expresa con fluidez en los diálogos.
Color, A. (2017). El mbeju más grande del mundo - Nacionales - ABC Color. Abc.com.py. Recuperado de
http://www.abc.com.py/nacionales/el-mbeju-mas-grande-del-mundo-275514.html
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
5. Aheka internet-pe ambue Récord Guinness oguerekovéva ñane retä ha ahai. Busco
en internet otro Récord Guinness que tiene nuestro país y lo transcribo.
_______________________________________________________________________________
Respuesta personal.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Indicadores
Identifica la estructura del texto informativo.
Interpreta la intención comunicativa del texto.
Expresa su opinión sobre una noticia.
1 jasypateï 2013-pe
Ryguasu picha’ï
Ta’anga Omýiva (filme) Iberoamericaygua Iporävévape oñeme’ë jopóiramo
tembiapojegua paraguaigua.
Color, A. (2017). Premian con artesanía paraguaya al Mejor Filme Iberoamericano en Portugal - Espectáculos - ABC
Color. Abc.com.py. Recuperado de http://www.abc.com.py/espectaculos/cine-y-tv/premian-con-artesania-
paraguaya-al-mejor-filme-iberoamericano-en-portugal-634744.html.
regalo/galardón
jopói: _________________________
artesanía
tembiapojegua: _________________________
capital/ciudad cabecera
tavaguasu: _________________________
4. Ahaiguy. Subrayo.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
Hëe Nahániri
Ryguasu picha’ï hüva ñanembopo’a mba’apópe. La gallina picha'ï negra da suerte en el trabajo.
_______________________________________________________________________________
Ha morotïva katu ñanembopo’a mborayhúpe. La gallina picha'ï blanca da suerte en el amor.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Indicadores
Identifica la estructura del texto informativo.
Responde preguntas referentes al texto.
Identifica el lugar donde ocurre el hecho.
Karai José omba’apo heta. Áça mombyry guive ñahendu umi guyra ñe’ë.
Marandu
Ñe’ëteja tendaguáva
Ndohomo’äi mamove umi temimbo’e. (_________________________)
Pyharekue oho ohecha hikuái ta’anga omýiva. (_________________________)
Ñe’ëteja araguáva
Indicadores
Identifica adverbios.
Clasifica adverbios.
Usa los adverbios correctamente.
Marandu
Kyta - Punto: señala la pausa marcada al final de una oración, párrafo o texto.
Kyguái - Coma: marca una pausa breve dentro de una oración.
Kytaguái - Punto y coma: indica una pausa mayor que la marcada por la coma
y menor que la del punto.
Kytaköi - Dos puntos: preceden a una enumeración, a una cita o a palabras
textuales y suceden a las fórmulas de tratamiento.
Taiköi - Comillas: enmarcan la reproducción de citas textuales de cualquier
extensión; indican que una palabra o expresión es impropia.
Taiky - Guion: sirve para dividir una palabra al final del renglón.
Rokái - Paréntesis: se utiliza para insertar en un enunciado una información
incidental, complementaria o aclaratoria.
Indicadores
Identifica signos de puntuación.
Utiliza correctamente los signos de puntuación.
1. Amoñe’ë. Leo.
Mba’épa oikóta:
Ojejapóta tererejere tuichavéva.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Moöpa:
Costanera Paraguaypeguápe.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Marandu
Noticia
Es el relato objetivo, claro, conciso y veraz de un hecho noticioso. Para elaborar una
noticia, se parte de una fórmula de seis preguntas, que en guaraní son: mba’épa oiko,
mávapa ojapo, araka’épa oiko, moöpa oiko, mba’eichakuépa oiko ha ma’eräpa oiko.
Arange _____________________________
Indicadores
Identifica la estructura de una noticia.
Redacta noticias teniendo en cuenta la estructura y las preguntas guías.
_____________________________________________________________________________
3. Amoñe’ë ä ñe’ëteja ha ajapo ñe’ëjoaju. Leo los adverbios y los empleo en oraciones.
Jajapo haçua mbeju ñaikotevë : avatiku’i , aramirö , ñandy , kesu , kamby ha juky .
6. Amoïmba. Completo.
Rokái
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Taiky
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Respuesta personal.
Unidades temáticas:
Expresión oral, Comprensión de textos orales,
Comprensión de textos escritos y Expresión escrita
1. Amoñe’ë. Leo.
Ícaro jeveve
3. Ambohovái. Contesto.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
– Mba’éichapa héra pe karai réi. Oï poräpa ha’e ojapóva. ¿Cómo se llama el rey?
¿Es correcto su actuar?
_____________________________________________________________________________
Respuesta personal.
_____________________________________________________________________________
– Ícaro rembiapópa oï porä. Mba’érepa. ¿Es correcto el actuar de Ícaro? ¿Por qué?
_____________________________________________________________________________
Respuesta personal.
_____________________________________________________________________________
4. Amombe’u mba’épa ymaite guive ojapose yvypóra. Comento según el cuento cuál
fue siempre el anhelo del hombre.
Yvypóra ningo ymaite guive oveveséva.
_______________________________________________________________________________
5. Amoha’anga mba’éichapa aipota opa mombe’urä. Grafico cómo quiero que sea el
final del cuento.
Indicadores
Recrea cuentos.
Identifica antónimos.
Pronuncia con claridad las palabras.
Se expresa con fluidez.
2. Ahendu. Escucho.
Okaraygua
6. Máva rehepa nemomandu'a ko’ä avatee. ¿Con quién relacionas a los personajes?
_______________________________________________________________________________
Respuesta personal.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
7. Amongora umi mba’e iporäva jajapo. Encierro en círculo las buenas acciones que
debemos realizar
Indicadores
Identifica sinónimos.
Identifica valores y antivalores.
Caracteriza al personaje del cuento.
Rómulo ha Remo
4. Ambohovái. Contesto.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
– Mba’épa ojapo Amulio ityvýra rehe. Oï poräpa. ¿Qué hizo Amulio a su hermano
menor? ¿Es correcto su actuar?
_____________________________________________________________________________
Amulio omosë ityvýra iñemoñare reheve.
Respuesta personal.
_____________________________________________________________________________
6. Ahai umi avatee’ÿ réra. Escribo los nombres de los personajes secundarios.
_______________________________________________________________________________
Rea Silvia - Amulio - Numitor - Tupä Marte - Tupä Vesta
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
imembyköi
Rea Silvia _________________ ha ombohéra Rómulo ha Remo.
omano haçua hikuái ro’y ha vare’águi
Amulio oguerokañy umi moköi mitä ha omombo ________________________________.
Rómulo ha Remo oho _________________.
ysyry Tíber peve
9. Ahai che remimo’ä ko mba’evai rehe ha mba’érepa naiporäi jajapo umíva. Escribo
mi opinión sobre este antivalor y expreso por qué no es bueno.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Indicadores
Identifica la idea principal de párrafos.
Identifica antónimos.
Caracteriza a los personajes principales y secundarios.
Identifica valores y antivalores.
ko’áça
Pe tetä hérava ____________ Italia.
upégui
Rea Silvia okañy _____________.
Moköivéva he’i:
Ko’ápe
—_____________ jajapo ñande tavarä.
Marandu
Ñe’ëteja - Adverbio
4. Ahaiguy ñe’ëteja ha ahai mba’eichaguápa. Subrayo los adverbios y luego los clasifico.
_______________________________________________________________________________
Ñe’ëteja porandúva
_______________________________________________________________________________
Ñe’ëteja moneïva
_______________________________________________________________________________
5. Aiporu ñe’ëteja amoïmba haçua ñe’ëjoaju. Completo las oraciones con adverbios.
Hëe
_______, aháta akaru.
Moöpa
___________ opyta ne mbo’ehao.
Nahániri
_____________, ndovaléi repoko upévare.
Ñe’ëteja moneïva:
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Ñe’ëteja mbotovéva:
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Indicadores
Identifica adverbios de interrogación, negación y afirmación.
Emplea correctamente los adverbios.
1. Amoñe’ë ha ahaiguy umi ñe’ë oguerekóva pundieköi. Leo y subrayo las palabras que
contienen digramas.
mbarakaja
Pe________________ mbokaja
ojupi _____________ rakäre.
anguja
Umi _____________ pytümbýpe
ho’u kesu ________________.
karrétape
Pe _____________ sandia
ojegueru heta _________.
kambuchípe
Amo _________________ manduvi
henyhë _____________.
Marandu
Pundieköi - Digramas
Están compuestos por dos consonantes inseparables, ya que son una sola letra con un
solo sonido, forman sílaba con una vocal. Se clasifican en orales (ch, rr) y nasales (mb,
nd, ng, nt).
2. Amoñe’ëpehë ä ñe’ë orekóva pundieköi. Separo en sílabas las palabras con digramas.
arro: a-rro
___________________________
mburukuja: mbu-ru-ku-ja
___________________________
andai: a-nda-i
___________________________
mburika: mbu-ri-ka
___________________________
karumbe: ka-ru-mbe
___________________________
angete: a-nge-te
___________________________
mbaipy: mbai-py
___________________________
chicharö: chi-cha-rö
___________________________
mbusia: mbu-sia
___________________________
Indicadores
Identifica digramas.
Separa en sílaba palabras con digramas.
1. Amoñe’ë. Leo.
Ita hü
2. Amombe’u mba’épa oñandu pe ita hü. Comento lo que sintió la piedra negra.
_______________________________________________________________________________
Respuesta personal.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Ñepyrümbu:
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Paha:
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Mbyte:
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Paha:
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Indicadores
Recrea cuentos.
Newton Masä
Peteï ára ndaje oho ombojy haçua ryguasu rupi’a ikaru pyharerä ha omoï
rängue ryguasu rupi’a omoï hi’aravopapaha. Oho omaña haçuáicha
aravóre ha otopa hi’aravopapaha opupuhína.
hasypamíva: enfermizo
___________________________________
mba’ekuaa: saber, ciencia, entendimiento
___________________________________
aravopapaha: reloj
___________________________________
3. Ambohovái. Contesto.
_______________________
araka’eve _______________________
mba’épa _______________________
_______________________ _______________________ _______________________
6. Anohë mbohapy ñe’ë oguerekóva pundieköi ha ajapo ñe’ëjoaju. Extraigo del texto
tres palabras con digramas y las empleo en oraciones.
ambue
_______________________________________________________________________________
iñirünguéra
_______________________________________________________________________________
ichupe
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Unidades temáticas:
Expresión oral, Comprensión de textos orales,
Comprensión de textos escritos y Expresión escrita
1. Amoñe’ë. Leo.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
6. Jajapo peteï aty ha ñañe’ë mombe’uguau’úre. Comentamos en grupo sobre los mitos.
Indicadores
Utiliza vocabulario adecuado.
2. Ahendu. Escucho.
Jaguaru
– Mba’éicha rupípa ikatu Jaguaru ohecha umi oikova’ekue yma. ¿Por qué Jaguaru
puede ver lo que sucedió hace mucho tiempo?
Pe hesa poha oï rupi ijatúape ikatu ohecha umi yma oikova’ekue.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
6. Ahaiguy. Subrayo.
Jaguaru oiko:
itatýpe
itakotýpe
itakuápe
Ha’e oñangareko:
ñúre
ka’aguýre
ysyrýre
Ko jehaipyre ha’e:
marandu
mombe’ugua’u
mombe’urä
mombe’upy
Indicadores
Identifica personajes.
2. Amoñe’e. Leo.
Peteï ára ndaje Jasy Jatere ivare’a, oguata, oguata Ñe’ëndy - Vocabulario
ha hembi’uräre ojeporeka. Ndojuhúi mba’eve ha maimbe: tostar
oñepyrü hasë. akäguyry: mareado, tener vahído
Oñemboja ijypýpe Ka’aguy Póra ha he’i ichupe: jeporeka: hurgar, rebuscarse
—Jaha chendive ja’u avati maimbe. Jasy Jatere ojetyvyro: sacudirse, animarse
ypýpe: junta a, cerca de
hye renyhë ha oñeno oke.
je’ói: ir, partir
Suinda ñe’ë, pyhare omombáy ichupe ndaijaói: sin ropa
opu’ä ojetyvyrovyro iñakäguyry ha iñakärasy.
Ojepy’amongeta ha he’i ijupe:
—Moö piko che ajuhúta pohä.
Upéva ohendu peteï ñakurutü ha he’i ichupe:
—Eju torogueraha oïháme ne irü.
—Máva piko che irü —ha’e oporandu.
Ombohovái ñakurutü:
—Ha ne irü ningo Pombéro fifi, ha’e ikatu pohä ndéve çuarä okonsegi.
Upémaramo ñakurutü Jasy Jaterépe ogueru ha Pombéro fifi ndive ojojuhu. Mba’épa
oiko… Jasy Jatere ndaijaói, Pombéro fifi shopping-pe pya’e porä oje’ói ojogua ichupe
peteï kamisa sa’yju, vakéro hovy ha sapatu pyahu.
Doctor-pe oho ha nimbo ra’e ipresión ojupipaite, ome’ë ichupe pohä iñakärasy
omonguera haçua. Jasy Jatere okuera ha opyta Pombéro fifi ndive oiko haçua.
3. Ambohovái. Contesto.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
___
6 Jasy Jatere okuera.
___
5 Doctor-pe oho ha nimbo ra’e ipresión ojupipa.
___
4 Pombéro oho shopping-pe ojogua ao.
___
2 Ñakurutü ohendu Jasy Jatere oñe’ërö.
___
1 Jasy Jatere iñakäguyry ha iñakärasy.
___
3 Ñakurutü he’i: «Eju torogueraha».
8. Ahai mba’épa oiméne oiko Jasy Jaterégui. Escribo qué creo que sucedió con Jasy
Jatere.
_______________________________________________________________________________
Respuesta personal.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Indicadores
Identifica figuras literarias.
1. Amoñe’ë. Leo.
Oiko porandu
Marandu
ojapo
Nadia ha José __________ ikarurä.
re’u heta kurapepë.
Nde ______
ojogua
Carlos __________ heta aranduka.
Jasy Jatere
Teroñe’ë: _____________
Ñe’ëtéva: ho’u
_____________
Moimbaha mbohasapyréva: avati
_____________________
maimbe
Pombéro
Teroñe’ë: _____________
Ñe’ëtéva: ojogua
_____________
Moimbaha mbohasapyréva: heta
_________________
ao
Teroñe’ë: _____________
Jaguaru
Ñe’ëtéva: oñangareko
_____________
guyra a ka’aguýre
Moimbaha mbohasapyréva: ___________________
Indicadores
Identifica verbos activos transitivos.
1. Amoñe’ë ha omongora umi ñe’ë oguerekóva puso. Leo y encierro en círculo las
palabras con puso.
Mandi’o
Marandu
El puso «’» es una consonante glotal intervocálica que sirve para cortar
momentáneamente el sonido, y forma sílaba con la vocal que le sigue. Ejemplos:
mandi’o se separa ma-ndi-’o.
_______________________________________________________________________________
he’ö: he-’ö pya’e: pya-’e
_______________________________________________________________________________
amono’ö: a-mo-no-’ö so’o: so-’o
_______________________________________________________________________________
ka’ë: ka-’ë
Indicadores
Identifica palabras con puso.
1. Amoñe’ë. Leo.
Mba’éichapa hete:
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Mba’éichapa heko:
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Mba’épa ho’u:
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Mba’épa ojapo:
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Moöpa oiko:
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Guajojo
3. Anohë mbohapy ñe’ë ipusóva ha amoñe’ëpehë. Extraigo del texto tres palabras con
puso y las separo en sílabas.
_______________________________________________________________________________
ka’aguýpe: ka-’a-guý-pe
_______________________________________________________________________________
te’yikuéra: te-’yi-kué-ra
_______________________________________________________________________________
mba’épa: mba-’é-pa
Ñe’ëtéva:
omombe’u
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
Moïmbaha mbohasapyre:
_______________________________________________________________________________
mba’éichapa heñói guajojo.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________