ANKARA NVERSTES MHENDSLK FAKLTES ELEKTRONK MHENDSL STAJ RAPORU

Transmisyon Mdrl

Ad ve Soyad Numara

: :

Stajn Balang Tarihi Stajn Biti Tarihi Raporun Teslim Tarihi

: : :

NDEKLER

TRK TELEKOM LE LGL BLGLER Staj yaptm Kurulu Trk Telekom Adir. Trk Telekomun Ulustaki merkezinde stajm tamamladm. Kurulu Trkiye de her trl iletiim ekli iin vazgeilmez bir kurumdur. alma konusu bir konu zerinde snrlanmayacak genitir, yani alma konusu Trkiye de kullanlan her hangi bir iletiim eklini az veya ok kapsar. Kurulu bir iletmedir, yani aratrma-gelitirme blm yoktur, bu durumda mhendisler yeni bir ey gelitirmek yerine; iletiim sistemin iletimi, onarm, ve ynetimi aamalarnda grev alrlar. Bu teknik ilerin yan sra, iletmede amirlik grevini de yapyorlar. Kuruluun tarihesi ve organizasyon emas aadaki gibidir. Tarihe Bugnk Trk Telekom'un temeli 23 Ekim 1840 tarihinde Postahane-i Amirane adyla Sultan Abdlmecit tarafndan atld. 9 Austos 1847: lk telgraf alma-ekme ileminin baaryla gerekletirilmesi zerine ilk telgraf hattnn stanbul-Edirne arasnda denmesine baland. Temmuz 1881: stanbul Soukeme'deki Posta ve Telgraf Nezareti binasyla Yeni Cami'deki postane arasnda tek telli bir telefon ekildi. 23 Mays 1909: lk manuel telefon santral, stanbul Byk Postane binasnda 50 hatlk olarak tesis edildi. 4 ubat 1924: 406 sayl Telefon ve Telgraf Kanunu ile yurdun her tarafnda telefon tesis etme ve iletme grevi PTT Genel Mdrl'ne verildi. 11 Eyll 1926: Trkiye'nin ilk otomatik telefon santral, 2000 hatlk kapasiteyle Ankara'da hizmete verildi. 1 Eyll 1929: Tek devreli ilk ehirleraras haberlemesi Ankara-stanbul arasnda gerekletirildi. 1940: Ankara-stanbul arasnda tesis edilen 2 adet tek kanall havai hat oklayc sistemi haberlemede eskiye gre byk kolaylk salad. Kasm 1973: lk otomatik teleks santral kuruldu. 6 Nisan 1976: Antalya-Catania arasnda toplam 480 kanall ilk denizalt koaksiyel kablosunun hizmete verilmesiyle, ok kanall yurtd haberlemesi saland.

23 Nisan: lk uydu haberleme yer istasyonunun hizmete verilmesiyle NTELSAT zerinden Atlantik blgesi uydular kullanlarak 13 lke ile haberleme saland. Mart 1982: ehirleraras ve milletlerarasna ak ankesrler kurulmaya baland. 28 Haziran 1984: Ankara, stanbul, zmir, ve Adana illeri arasnda Elektronik Mektup hizmeti verilmeye baland. 5 Temmuz 1984: Bir sistem zerinden ok sayda ky otomatik telefon ebekesine balayacak multi access zel radyo link sistemi tesis edildi. 18 Aralk 1984: Trkiye'nin ilk saysal telefon santral, Ankara Kavakldere'de hizmete verildi. 10 Nisan 1985: Haberlemede kanal kapasitesini artran fiber optik kablo, ilk kez Ankara-Konya karayolunun 37. kilometresinden itibaren denmeye baland. 23 Ekim 1986: Mobil telefon, Ankara ve stanbul'da; ar cihazlar da Ankara, stanbul ve zmir'de hizmete verildi. Mart 1987: Avrupa'da ilk olarak uydu sistemi zerinden video konferans lkemizde gerekletirildi. Aralk 1988: lk olarak Ankara, ankaya'da Kablo TV hizmeti verilmeye baland. 21 Aralk 1990: Fransz Aerospatiale firmas ile "TRKSAT Milli Haberleme Uydular" szlemesi imzaland. 23 ubat 1994: Trkiye GSM teknolojisiyle tant. Haberlemede snr tanmayan GSM ilk kez Ankara, stanbul ve zmir'deki abonelerine hizmet vermeye balad. 11 Austos 1994: Trkiye'nin ilk uydusu TRKSAT uzaya frlatld. 24 Nisan 1995: PTT'deki telekomnikasyon ve posta hizmetlerinin birbirinden ayrlmasyla Trk Telekomnikasyon A.. kuruldu. 10 Temmuz 1996: Trkiye'nin ikinci uydusu TRKSAT 1C uzaya frlatld. 1996: Trkiye Ulusal nternet Altyap A (TURNET) hizmete verildi. 7 Kasm 1996 : Trksat uydularn reten Aeorspatiale ve Trk Telekom ortaklyla kurulan Eurasiasat'n kurulu anlamas imzaland. Kasm 1996: Yksek hzl veri iletimine olanak salayan Frame Relay hizmeti devreye sokuldu. 27 Nisan 1998: GSM lisans, 25 yllna Turkcell ve Telsim irketlerine devredildi.. 28 Austos 1998 : nternet eriimini Trkiye geneline yaymak, hzl ve kaliteli hizmet sunabilmek amacyla TT NET ulusal internet alt yap ana ilikin szleme imzaland. 29 Ocak 2000 : Trk Telekom, 23948 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 4502 sayl Kanun ile KT statsnden karlarak zel hukuk hkmlerine tabi Anonim irket oldu. 2

11 Ocak 2001: Trk Telekom ve Alcatel ortakl ile kurulan EURASIASAT irketi tarafndan yaptrlan TRKSAT 2A uydusu Gney Amerika'daki Kourou ss'nden uzaya frlatld. Organizasyon emas

Stajn Amac Elektrik Elektronik Blm rencilerinin, mezuniyet sonras almaya ksa srede uyum salayabilmesi iin iin renciye deneyim kazandrmak, teknik ve pratik bilgi edinmek. Stajn Konusu Telekomda stajm Transmisyon Mdrlnde yaptm. Bu ksmda verilerin yksek kapasiteli oklayclar ile oklanarak uzun mesafelere iletilmesi salanyordu. Yardmc Birimler Trk Telekomun iletmesi kuruluun organizasyon eme ve yapndan grlecei zere letme Daire Bakanlnn sorumluluundadr. Ayrca blge ve il mdrlklerinde dari ler Mdrl ve Gelirler Takip Mdrl iletme grevlerinde sorumludurlar. Trk Telekomun laboratuvarlarndan T.T. Laboratuvar Mdrl sorumludur. Mdrlk Ankara Macunkyde bulunmaktadr. Mdrln belli bal grevleri arasnda unlar bulunmaktadr: 1) Laboratuar faaliyetlerini koordine etmek ve takibini salamak. 2) Laboratuarda onarlan birimlerin sorumluluu altndaki illere sevkini salamak. 3) Konusu ile ilgili gelime ve yenilikleri takip ederek neriler sunmak. 4) Personelin konularnda gelimeleri iin gerekli eitim ve seminerlere itirakini salamak. Trk Telekomun Laboratuar Mdrlnde u alt birimler bulunmaktadr: 1) Enerji Sistemleri 2) Soutma Sistemleri 3) Transmisyon 4) Eriim ebekeleri 5) Mobil sistemleri 6) Biliim Alar 7) Santraller 8) Ankesrl 9) Bro Makineleri 10) Teleks ve Teleteks Trk Telekom A.. Ankara l Mdrlnde kalite kontrolden Pazarlama Mdrl

Kalite Gvence ve Plan Koor. ef Mhendislii sorumludur. Bu mdrlk toplam kalite ynetimi ve ISO 9001 Kalite Gvence Sistemini Trk Tlekomun geneline uygulamaya almaktadr. Bunun iin sunumlar hazrlamakta, bror vb. dkmanlarla bunu alanlara uygulamay amalamaktadr. Kalite Gvence ve Plan Koor. ef Mhendisliinden mhendis Ayten AKTAtan alnan bilgilere gre; bugne kadar 8 il ISO 9001:2000 Kalite Ynetim Sistemi belgesini alm. TELEKOMNKASYON SSTEMNN GENEL TANIMI Telekomnikasyon sistemleri, telefonun kefinden sonra hzla gelien haberleme aralar ile en yeni teknolojileri eskiden kurulmu ve faal olan tehizatlarla birlikte uyumlu olarak kullanan dnyann en byk otomatik sistemidir. Bu gelimeler, insanlarn dier insanlarla sratli, gizli ve gvenilir haberlemeye verdikleri nem sonucu artan ilgi ve istei ticari ynden cazip klmasyla meydana gelmitir. Genel bir telekomnikasyon ebekesi; abone terminal ve cihazlar, santraller, iletim sistemleri, hatlar ve hat ba tehizatlarndan oluur. ekil_1 deki blok ema ile haberleme sistemi bileenleri gsterilmitir. Santraller telekomnikasyon ebekesindeki esas grevlerine gre; lokal abone, tandem (transit), ehirleraras ve milletleraras santraller olarak gruplandrlrlar.

ekil_1- Haberleme Sistemi Balantlar Blok emas Baz ksaltmalarn aklamalar; R/L: Radyo link sistemi K/P: Kuranportr,analog oklayc ve tayc sistem

FOK: Fiber optik kablo FOHT: Fiber optik hat tehizat PCM: Saysal oklayc sistem.30 ses kanal bir fiziki devre tekil eder. EM/2Mb: Saysal 30 kanal analog E/M tipi iaretlemeli devreye dntren cihaz Telekomnikasyon sistemlerine bal ok sayda deiik haberleme aralar bulunmaktadr. En yaygn olarak kullanlan telefon santralleri, haberleme ann dm noktalardr. Santraller aras iletim balantlarnda plak havai hatlar, havai ve yeralt kablolar, fiber optik kablolar veya kablosuz olarak radyo irtibatlar kullanlr. Bir iletim irtibatndan ayn anda ok sayda konuma kanal iletebilmek iin analog ve saysal oklayclar kullanlmaktadr. Kablo ularna veya R/L sistemlerine irtibatlanan bu terminal cihazlar santral trank ularna analog olarak trank seviyesinde, saysal olarak da 30 kanall PCM seviyesinde irtibatlandrlmaktadr. Santrallerin abone balantlar genelde dorudan bakr kablo ile balanr. zel durumlarda abone devrelerinden data haberlemesi iin modem kullanlabilir. BR TELEFON SANTRALNDE ARAMA ETLER Ayn Santrale Bal ki Abone Arasnda (Lokal) Arama 1) Ahizeyi kaldrma ve santrale arama (ar) isteini iletme. 2) Santralin rakam kayd iin yazc (register) hazrlayarak arayan abone hattna balamas ve evir sesi vermesi.Rakam kayt cihaz mterek kullanlan bir donanm olup 10000 abone iin trafik durumuna gre 140-160 adet olarak belirlenir.Sadece rakam kayd tamamlanncaya kadar bal kalr. 3) Arayan abonenin arad telefon numarasna ait rakamlar evirmesi veya tulamas. 4) Santralin rakamlar kayt etmesini tamamlamas, tercme etmesi ayn santrale ait numara olduunu tespiti, aranan telefon hattnn donanm belirleme , her iki abone arasnda balant kanalnn anahtarlama donanmnn altrlarak salanmas. 5) Aranan abone serbest ise zil aldrma, megul ise geriye megul tonu gnderme 6) Zili alan abonenin cevap iin telefon ahizesini kaldrmas ile konumaya balama,santralin cretlendirmeyi balatmas. Baka Bir Santrale Bal Aboneyi Arama 1) Ahizeyi kaldrma ve santrale arama (ar) isteini iletme. 6

2) Santralin rakam kayd iin yazc (register) hazrlayarak arayan abone hattna balamas ve evir sesi vermesi. 3) Arayan abonenin arad telefon numarasna ait rakamlar evirmesi veya tulamas. 4) Rakam kaydnn tamamlanmasndan sonra prefiks tercmesi sonucu aranan telefon numarasnn baka bir santrale ait olduu tespit edilir.Prefiks koduna gre yn ve cretlendirme kademesi seilir.Seilen yndeki trank grubundan bo bir kan trank seilerek yakalanr.Arayan abone ile seilen kan trank arasnda anahtarlama sistemini altrarak balant kanal kurar. (kan arama balants tamamland). 5) kan trankn karsna ba giren trank zerinden gerekli iaretlemeler yaplarak rakamlar kar santrale gnderilir. Santral giren tranka bal yazcya rakamlar kayt eder.Kayt edilen rakamlar kontrol birimine aktararak tercme eder ve kendi abonesi olduunu tespit ettikten sonra adresini belirler,arayan santralle balantl olan seili giren rank devresine abone hattn anahtarlama zerinden irtibatlar. 6) Aranan abone serbest ise zili aldrlr, megul ise geriye megul tonu gnderilir. 7) Zili alan abonenin cevap iin telefon ahizesini kaldrmas ile konumaya balama, aranan santralden arayan santrale trank zerinden cevap iareti gnderilmesi ve arayan abonenin bal olduu santralin bu cevap iaretini almas ile cretlendirmeyi balatmas. SANTRAL ARETLEMELER Santral Abone aretlemesi Santral abone iaretlemeleri telefon makinesn ahize ak kapal durumu, zil tonlar ve rakam evirme veya tulama ilerinden oluur. Saysal ISDN abonelerde hat iaretlemesi olmaz dorudan telefon makinesi ile santral arasnda sinyalleme kanal kullanlr. Santraller Aras aretleme Santraller aras trank irtibatlar zerinden konuma balantlar salanmas iin iaretleme yaplr. aretleme yaps kanal bal ve ortak kanal iaretlemesi olarak ikiye ayrlr. Kanal bal iaretlemelerden Trkiye de yaygn olarak kullanlanlar E/M ve DC loop hat iaretlemesi ve R1 yazc iaretlemesidir.

Bir abonenin arama yapmak iin telefonu kaldrmas veya bir santral trankndan dier santrale arama yaplmas teebbsnde, serbest, megul gibi hattn durumunu ve rakam gnder, z gibi balant fonksiyonlarn ifade eden sisteme hat iaretlemesi denir. Yazc (Register) aretlemesi Santrallerden arama isteyen kullancnn arad adresi rakamlarla tanmlamasndan sonra bu rakamlarn elektriksel sinyallere dntrlerek santralden gnderilmesi ve alnmas ile kayt edilerek deerlendirilmesini salayan sisteme yazc iaretlemesi denir.

ekil_2 Trkiye Telefon A Yaps

TRKYE'DE LK TELEFON Trkiye'de ilk telefon 1908 senesinde uygulanmaya baland. Kadky ve Beyolu santralleri 1911 senesinde hizmete ald. lk otomatik telefon santrali 1926 senesinde Ankara'da kuruldu. Ardndan dier il merkezlerinde de telefon santralleri kurulmaya baland. Ksa bir sre sonra kurulan santraller araclyla btn iller aras telefon haberlemesi balam oldu. PTT'nin 1970'lerden sonra yapt almalarla telefon sratle yaylmaya balad. Telefon nasl alr: Bir elektrik devresi zerinden bir telefon konumasnn yaplmas srasnda meydana gelen olaylar ylece sralanabilir: 1. Ses enerjisi elektrik enerjisine dnr. 2. Elektrik enerjisi nakledilir. 3. Kar tarafta elektrik enerjisi manyetik enerjiye dnr. 4. Manyetik enerji ses enerjisine dnr. Elektrik titreimlerinin iletkenlerdeki yaylma hz esas titreimlerinin havadaki yaylma hzndan bir ka yz bin kere daha fazla olduundan (200-300 bin km/sn mertebesinde) telefon ile konuanlar, aradaki uzakla ramen, kar karya bulunuyorlarm hissine sahiptirler. Telefon sistemi ana grev yapar. ki abone arasnda konuma irtibatn salar ve aboneler arasnda arma, megul evirme, ses sinyalleri retir. Otomatik olmayan manyetolu telefonlarda bu ilemler elle yaplr. Bir telefon aletinde bulunan belli bal paralar unlardr: 1. Ses alc (mikrofon), 2. Mikrofon akm kayna, 3. Ses verici (kulaklk), 4. arma ve arlma dzenleri, 5. Devre ap kapayclar, anahtarlar, 6. arma kadran.

ekil_3 - Mikrofon Yardmyla Sesin Elektrie evrilmesi ekil_3'de grld gibi, azndan kan veya herhangi bir ekilde yaynlanan ses havada basn deiimi yaratmakta ve bu basn deiimi, suya atlan tan yaratt dalgaya benzer ekilde, havada bir dalga iletimi eklinde yaylmaktadr. Hava basncnn yaratt etkiden yararlanlarak, mikrofonlar araclyla sesin elektrie evrilmesi salanmtr. Bunun tersi bir ileme, elektriin de sese evrilmesi mmkn olmaktadr. Elektriin sese evrilmesi de hoparlrler ile gerekletirilmektedir. Otomatik telefon cihaznda ahize kaldrldnda devreyi aan bir anahtar ve n tarafta numaratr mevcuttur. Telefon ahizesi kaldrlnca telefonla santral arasnda elektrik devresi kurulur. Ahizeden ton sesi duyulur. Numaratrden, mesela 6 rakam evrilince elektrik devresi alt defa alp kapanm olur. Elektrik devresindeki alp kapanmalar sinyal olarak santralde devreler vastasyla saylr. Muhaberenin (haberlemenin) konuma eklinde olmas art deildir. Lokal santrallere konulan bilgisayarlar gnderilen sinyal cinsine gre seim yaparak datm analog telefon, saysal telefon, teleks, televizyon bilgi ilem ekillerinde terminallere ulatrr. Bylece telefon konumalar yannda televizyon, yaz, teleks, bilgisayar ilemleri de ok sratli ve kaliteli olarak yrtlr. Muhabere hatlar: Muhabere (haberleme) imkanlar ok eitlidir. Bunlar: 1) ki telli analog radyo sinyal hatt (1 konuma). 2) Anolog radyo rle link hatt (30 konuma). 3) Saysal radyo rle link hatt (1920 konuma). 4) ok kollu koaksiyel kablo hatt (7680 konuma). 5) Fiber optik kablo hatt (10.000 konuma ve st). 6) Muhabere uydular hatt (20.000 konuma).

10

ki telli konuma devreleri uzak mesafelerde kayplar ok artt ve kanal says snrl olduu iin ehir ii datm sistemi dnda kullanlmaz. Muhabere sistemleri radyo yaynlarndan istifadeyle kapasite ve kalite ynnden ok gelimitir. Telefon konumalar hem dorudan analog sinyal olarak hem de bu analog sinyalin saysal sinyal haline evrilmesinden sonra yaynlanarak yaplabilmektedir. Analog sinyal de yank problemi ve sinyal grlt seviyesi yksek olduu iin terk edilmi saysal sinyal sistemine geilmitir. Saysal sinyal sistemlerinde, analog sinyal dilimlere blnerek dzgn palslara ayrlr. Bu palslar daha sonra kodlanarak verici anteninden '0', '1' saysal yayn olarak gnderilir. Kodlanma ilemi her konuma iin ayr ayr yaplabildii iin bir antenden ayn anda binlerce sayda konuma palslar halinde yaynlanabilir. Alc telefon, istasyondan alnan bu binlerce yayn tekrar kod zcde zmlenerek, ses sinyal haline evrilerek santral mantk devresinden geerek abonelere ular. Kodlanm palslar antenden yaynlanabildii gibi koaksiyel kablolardan da gnderilebilir. Koaksiyel kablolarda kayplar ok azalr. Koaksiyel kablo yerine bundan daha sratli yksek kapasiteli ve kayp oran ok dk optik fiber kablolar da kullanlabilir. Optik fiber sisteminde kodlanm saysal sinyaller optik sinyallere evrilerek gnderilir. Kar santralde optik sinyaller nce elektronik sinyallere daha sonra da odyo analog sinyale evrilerek lokal santral mantk devresinden abonelere ulatrlr. ki telli muhabere sisteminde ayn anda bir konuma yaplr. Halbuki pals kod modleli saysal radyo link muhabere sisteminde 30 kanal mevcuttur. Koaks kablolu saysal radyo link muhabere sistemiyse en az saniyede 30 megabit bilgi gnderme kapasitesine sahip olup, 1920 kanalldr. 1985 senesinde F. Almanya'da hizmete girmi olan byle bir sistem saniyede 565 mbit kapasiteye; bir baka ifadeyle ayn anda 7680 konuma veya bilgi aktarmaya msaittir. Fiber optik sistemler 140 mbps ve daha yukar kapasitede grev yapmaktadr. Fiberoptik muhabere sistemi kapasite ykseklii, montaj kolayl, bakm istememesi, yksek kaliteli bilgi gndermesiyle mevcut sistemlerin en mkemmelidir. Telefonun tatbikatta salad en byk fayda muhaberenin sratli bir ekilde yaplmasdr. Fiber optik, koaksiyel kablo ve elektromanyetik yollarla uydulardan yanstlarak yaplan telefon grmeleri dnyann her kesini birbirine balamtr. Telefon sistemlerinin kanal kapasiteleri her geen gn artmaktadr. Kanal saysnda artlar telefonu daha da pratik bir hale sokmaktadr. Telekomnikasyon alanndaki nemli gelimelerden biri de, telsiz telefonun ortaya kmasdr. Ksa dalga radyo alc-vericilerin normal telefon sistemine balamasyla hareket halinde telefonla konuma imkan ortaya kmtr. Bu sistemle blgeler

11

aras kesintisiz balant olduu gibi, ok uzun menzilli yolculuklar yapan bile istedii yeri annda arayabilir.

ekil_4- Koaksiyel Kablonun Yaps Koaksiyel (veya ksaca "koaks") kablo, merkezde iletken kablo, kablonun dnda yaltkan bir tabaka, onun stnde tel zrh ve en dta yaltkan d yzeyden oluur.

OPTK KABLOLAR VE OPTK LETMN TEMELLER Bakr tel, R/L ( Radyo Link), uydu haberlemesi gibi radyo dalgalar ile yaplan iletiim sistemlerinde var olan dinleme, karma, grlt, kapasite ve iletiim hz dkl, bant genilii ve esnekliklerinin az olmas gibi olumsuz etkileri ortadan kaldran Optik letim Sistemi, iletiimde yeni bir dnem amtr. deal derecede saflatrlm silikondan oluan fiber optik damarlar ile yaplan optik iletiim, sahip olduu geni olanaklar ile iletiime byk kolaylk ve kalite getirmitir. Haberlemede Optik letiimin Kullanm Optik iletiime aadaki nedenlerden dolay ynelinmitir. 1) Optik damarlarn, bakrdan daha ucuz bir malzeme ile retilmesi. 2) Optik damarlarn, hzla artan kanal ve bant gereksinimleri karlayacak ekilde yksek bir iletim kapasitesine sahip olmas. 3) Nkleer radyasyon ve elektromanyetik etkilerden etkilenmemesi. Yukardaki zellikler ile lazerinde kullanlmasyla optik iletiim ksa bir srede

12

kullanma gemitir. FBER OPTK Son on ylda elektronik iletiim endstrisinde ok sayda nemli ve dikkate deer deiim meydana geldi. Ses, veri ve grnt iletiimindeki olaanst art, daha ekonomik ve daha geni kapasiteli iletiim sistemlerine olan talebin de ayn ekilde artmasna neden oldu. Bu da elektronik iletiim endstrisinde teknik bir devrime yol at. Yeryz mikrodalga sistemleri oktan maksimum kapasitelerine ulam bulunmaktadr; uydu sistemleri de her geen gn artan talebe ancak geici bir rahatlama getirebilmektedir. Geni kapasitelere cevap verebilecek ve yksek kalitede hizmet salayabilecek ekonomik iletiim sistemlerinin gerekli olduu aka ortadr. Bilgi taycs olarak n kullanld iletiim sistemleri, son zamanlarda olduka ilgi grmektedir. Gnmzde nde gelen eitli ve gelitirme laboratuarlarnda bir k dalgasn iermek ve bu dalgay bir kaynaktan bir var yerine gndermek zere cam ya da plastik fiber kablolarn kullanld sistemlerle ilgili aratrmalar yaplmaktadr. Gdml bir fiber optik araclyla bilgi tayan iletiim sistemlerine fiber optik sistemler denmektedir. Dk sinyal kayplar nedeniyle fiber, bakr kablolara gre daha yksek hzlarda ve ok uzun mesafelerde veri aktarm mmkndr. Bu mesafe repeater kullanlmadan 2 km ye kadar kabilir. Fiberin hafif ve ince yaps bakr kablo kullanmann zor olduu ortamlarda kullanlabilmesini salar. Btn bunlar fiberin nemli zellikleridir fakat fiberin en nemli zellii elektromanyetik alanlardan hi etkilenmemesidir. nk fiber kablodan elektrik deil k aktarlr.

13

Resim_1- Fiber Optik Kablo Demeti

ekil_5- Bir Fiber Optik Hat Tehizatnn Genel Blok emas

PDH (Plesiochronous Digital Hierarchy ) ve SDH (Synchronous Digital Hierarchy ) oklamann ne olduu ve nemi zerine daha nceki sayfalarda bilgiler verdik, gnmzn oklama metodu olan saysal oklamann farkl hiyerarilerinden bahsedelim. ki eit yksek kapasiteli oklama hiyerari gnmzde Telekom tarafndan kullanlmaktadr. Bunlar PDH ve SDHtir. imdi bunlar zerine bahsederek bu hiyerarileri karlatralm.

14

TRKYEDE VE DNYADA FBERN KULLANILMASI Dnyada Fiber teknolojisi hastanelerde, havaclkta, iyerlerinde, bilgisayarlarda, g istasyonlarnda ve demiryollarnda kullanlmaktadr. lkemizde yaygn olarak Trk Telekom A.. tarafndan kullanlmaktadr.Kablolu TVde yayn merkezleri, datm merkezleri ve denetim merkezleri arasnda kullanlr. Ayrca televizyon ve radyo yaynlarnn sistemin kendi iinde haberlemesinde de kullanlr. Optik letimin stnlkleri Iksal iletimi dier iletim ekillerinde gl yapan zellikler aadaki gibidir. 1) Yksek hzla iletim yaparlar. 2) Uzun yineleyici ( repertr )aralklarna olanak salarlar 3) Kanal bana maliyeti dktr. 4) Bilgi alnmas olduka gtr. 5) Elektromanyetik etkilerden etkilenmez. 6) Karma sorunu yoktur. 7) Al ve veri ularnda elektriksel iletim vardr. 8) Deiik evre koullarnda gvenli olarak kullanlabilinir Kablo tesisi kolaylna ramen ek ve bakmda daha hassas bir mdahale gerektirir. Optik letiimde Kllanlan Malzemeler Bildiimiz gibi sinyaller oklayclar ierisinde ilenirken elektriksel sinyallerdir, fakat iletim esnasnda fiber kablolarda sinyaller k halindedir. oklaycda ilenen sinyali optik hale, veya optik sinyali oklaycya uygularken elektriksel hale dntrmek iin dntrcler kullanlr. Elektrik sinyalinin optik ( ksal ) sinyale, optik sinyali elektrik sinyaline evirme grevini yapan yar iletkenlerden yaplm elemanlara ksaca dntrc diyoruz. Elektrik sinyalini optik sinyale eviren dntrcler hat tehizatnn verici ucunda bulunur. Temel olarak iki tip dntrc kullanlr. Bunlar LED ve LD dir. LED: ( Light emmiting diode ) k yayan diyot. LD: ( Light amplification by stimulated emission of radiation diode ) Uyarlm nm salnm ile k oaltan diyot. LEDler: 1) Az g harcarlar 2) Uzun mrldrler 15

3) Ucuzdurlar 4) Tesisi kolaydr 5) Dk gldr 6) Dk tepki hzlar vardr LDler: 1) Miliwattlar boyutundan 10 Wa kadar yksek k gleri vardr. 2) Yksek tepki hzlar ile bilinir. 3) Pahaldr. 4) Isya kar duyarldrlar. 5) Ksa mrldrler. Sistemde LED veya LD in hangisinin kullanlaca sistemin zelliine ve gereksinimlerine gre deiir. Genel olarak; LEDler src ve denetim devrelerinin basitlii dolaysyla ksa mesafeli haberleme sistemlerinde ve aygt ii balantlarda, LDler ise yksek gl olduklarndan geni bantl uzak mesafeli haberleme sistemlerinde kullanlmaktadr. Optik sinyallerin elektriksel sinyallere dntrlmesi ilemi hat donanmnn al ucunda bulunur. Temel olarak iki eit O/E dntrc kullanlmaktadr. Bunlar APD ve PIN-PEDdir. APD: ( Avalanca photo diode ) APDlerin grlt dzeyleri yksektir. zellikle yava alan sistemlerde kullanlr. PIN-PED: ( Positive-Intrinsic-Negative-Field-Effect-Transistor ) PIN-PEDin k duyarllklar ve tepki hzlar yksektir. Bu nedenle optik sinyallerin alnnda yaygn olarak kullanlrlar. Birletirici ( Konnektr) : Sistemden alnan optik sinyalin en az kaypla fiber damara gemesini salayan malzemedir. Optik fiber ara balant kablolarnn bir ucunda bulunur. Optik Fiber Ara Balant Kablosu: Fiber damardaki optik sinyalin sisteme veya sistemden fiber damara gei yapabilmesi iin kullanlan ve bir ucunda birletirici ( konnektr ) bulunan iinde tek fiber damar olan zel kablolardr. 3~10 m uzunluunda retilmektedir. plak Fiber Adaptr: Optik fiber ara balant kablosu yaplmad durumlarda ( geici olarak ) optik sinyalin geiini salamak iin kulanlar. plak fiber adaptrnn vidal veya geme ksm sistem veya U linke balanrken dier ksm dzgn kesilmi plak fiber damar gerip sktrarak ileri-geri hareketini engelleyecak ekilde yaplmtr. Birletiriciden

16

( konnektrden ) fark kaynak yapma ve snrl esneklik gibi olumsuz yn olmayp istenildii an fiber damarlardan ayrlabilir. Deiik yapda olanlar vardr. U Link ( optik Balayc) :Konnektrleri ( birletiricileri ) veya plak fiber adaptrlerini ( fiziksel olarak ) kar karya getirerek ksal sinyalin bir noktadan bir noktaya geiini salayan malzemedir. Bu gei bir damardan dier bir damara, damar ile sistem arasnda veya sistemler arasnda olabilir. Zayflatclar:Optik zayflatc; sistemin (O/E) alma snrlarndan daha ok gelen optik gcn drmek amacyla kullanlr. Optik sinyali ( zayflatcnn giri ve klar arasnda ) Zayflatma gelen k ile giden k arasnda gei ( hava ) araln oaltarak veya azaltarak geen n miktarn ayarlama ilkesine dayanr. Optik Filtreler:Fiber damarlardan gnderilen deiik dalga boyundaki optik sinyalleri dier sinyallerden ayrp alabilmek iin kullanlr. 1310, 1550 nm dalga boyuna gre deiik tipleri vardr. Fiber Damarlarda In letilmesi Optik damarlara verilen sinyaller bu damarlar zerinde iletilirler, fakat bu iletim elektriksel iletim gibi deildir. imdi n bu damarlar zerinde ilelemesine bakalm. Fiber damarlardan gelen n, kaynaktan ka dereceyle geldii, n iletimini etkiler. Ik fiber damarda ilerlerken, damarn evresine arparak ve evreden yansyarak ilerler. Optik iletimde kullanlan fiber damarlar tam yansma olayndan yararlanan k dalga klavuzlardr. Silindirik dalga klavuzlar balca iki katmandan oluur. letimi salayan silindirik z tabakas, bunun dn evreleyen bir rt tabakas vardr. rt tabakasnn krlma indisi, z tabakasn indisinden biraz azdr. En stte de koruyucu ( plastik ) klf vardr. Eksene dik ve dzgn olarak kesilmi fiber damara dar bir n demeti tutulduunda n fiber damar iine girer. Burada n demetinin eksenle yapt aya gre iki durum oluur. Geni A Durumu: Eksenle belirli deerden daha geni a yaparak zden fibere giren k, eksene yaklaacak ekilde krlr. Bu k z ile rt tabakas arasndaki yzeye arptnda byk ksm krlarak rt tabakasna girer. ok az bir ksm da z iine geri yansr. Bu nlar olduka zayflar, biraz yol aldktan sonra snerler.

17

Dar A Durumu: Eksenle as belirli bir deerin altnda olacak ekilde zden fibere giren k z ile rt tabakas arasndaki yzeyde tam yansmaya urar ve bu yansma n yolu zerinde tekrarlanr. Optik iletim salayan da bu ktr. Fresnal Yansma: Ik krlma indisleri iki ortamdan birinden dierine geerken, bir blm geldii ortam iine yansr. Buna fresnal yansma denir. ki fiber kablonun ek ksmnda ideal koullar salanamadndan bu eit bir yansma grlebilir. Tm iletim sistemlerinde olduu gibi bu iletim sistemlerde de zayflama olacaktr. Deiik etmenlerin etkisiyle optik sinyal var noktasna gc azalm olarak ular. Genel olarak bu zayflama aadaki etmenlere dayanr. 1) Keskin kk kvrmlar. 2) Yabanc maddeler 3) retim hatalar 4) ekme, bzlme, basn ve scaklk etkisi 5) OH iyonlarnn yutulmas 6) Metal iyonlar yutmas F/O kablolar tesisi ve eki srasnda nemli kayplar nlemek iin aadakilere dikkat etmek gerekir. Keskin ve kk kvrmlar: Keskin kvrmlar; fiber optik damarlar keskin dn yaptklarnda dn noktasnda k geni a yapar ve nemli ksm damardan dar kar ve zayflama yapar. Kk kvrmlar ise yle oluur. Kablonun iindeki damarn uzama katsays onu koruyan klftan daha fazla olduundan, uzama durumunda iteki fiber damar kablo iinde kk kvrmlar oluturur ve buda geni ayla damar dna arpmasn salar. Buda n nemli bir ksmnn dar kmasna neden olur ve zayflamaya neden olur. ekme, bzlme, basn ve scaklk etkisi: ekme, bzlme, basn ve scaklktan dolay fiber damarlar ierisinde kk ve keskin kvrmlar oluur. Bu kvrm noktalarnda kayplar artar, ve zayflama grlr. OH ( Nem-Hidroksil) Yutmas: Kablonun su almas nedeniyle plastiklerin nemden bozulmas sonucu ve ayrca iletkenin elektrolizinden ortaya kan hidrojen, oksijen ile birleerek OH iyonu olarak gsterilen hidroksil nem oluturur. SiO ile H2O temasa geince SiOH ve OH oluur ve SiO bozulur, buda kabloyu tahri eder.

18

TELEFON EBEKES Bir telefon ebekesi,datm (tevzi) kutusu, lokal kablo, saha dolab, prensibal kablo, jonksiyon kablo ve repartitrden meydana gelir.Her abone santralden ne kadar uzakta olursa olsun mutlak surette santralden itibaren mstakil bir devre ile beslenmek zorundadr. Datm Kutusu: Abone ile telefon ebekesinin irtibatland terminallerdir.Bina dahili ve harici olmak zere iki tip datm kutusu vardr.Bina iine monte edilen 30-40-90 ve 120lik olan datm kutular bina dahili kutulardr.Bina dnda duvara veya direklere monte edilen 10luk veya 20lik olan datm kutular bina harici kutulardr. Lokal Kablo: Datm kutusu ile saha dolab veya datm kutusu ile santral arasndaki kablolardr. Saha Dolab: Abone ynnden gelen lokal kablolar ile santral ynnden gelen prensibal kablolarn irtibatlanmasn salayan 100lk terminallerin bulunduu balant yerleridir. Prensibal Kablo: Saha dolab sisteminde, repartitr ile saha dolaplar arasnda kablolardr. Jonksiyon Kablo: Ayn ehirde santrallerin balantlarn salayan kablodur. Repartitr: Santral kablolar ile ebeke kablolarnn irtibatland yerdir.

ANALOG SAYISAL EVRCLER Analog ses iaretlerinden belli zaman aralklar ile rnekler alnarak saysal kodlama ile iletilmesi teorik olarak ok nceleri dnlm ancak o zaman ki teknolojilerle hzl anahtarlama yaplamad iin uygulanamamt. Yar iletken anahtar olarak transistrn kullanlmaya balanmas ile ve tmleik elemanlar sayesinde devrelerde klme ve ucuzlama saysal ilemleri cazip hale getirmitir. Son yllarda bilgisayar teknolojisindeki hzl gelime; telefon tekniinde ok byk gelimelere neden olmutur.Bu yndeki ilk adm 25-30 yl ncesinin bilgisayar kontroll analog anahtarl santralleridir.Teknoloji gelitike santrallerin anahtarlama sistemleri saysallatrlmtr.Saysal santrallerin teknoloji ve ekonomiklii asndan analog santrallere gre stnl vardr.Saysal santrallerin kullanlabilmesinde n art konuma iaretlerinin saysala dntrlmesidir.Bu ileme PCM (Pulse Code Modulation) Darbe Kod Modulasyonu denir.oklama ve anahtarlama yntemleri iin;

19

FDM (Frequency Division Multiplex) TDM (Time Division Multiplex) de kullanlr. TDM ( Time Division Multiplex ) Hem analog hemde saysal santraller ile alabilen bu sistem u anda lkemizde radyolink zerinden 1920 kanal, koaksiyel kablo zerinden 7680 kanal ve fiber optik kablo zerinden ise 30720 kanal kapasiteli alabilmesine ramen ille de en yksek kanal kapasiteli almas gerekmez.Gzergahn kanal kapasitesi ne ise ona uygun sistem semek suretiyle lzumsuz yere bo kanal says arttrlmaz. TDM, zaman blmeli oklama denilen ve saysal olan bir yntemdir.Bir saysal sinyal dnelim, bu sinyalin bir hz vardr ve bu hz varsayalm 64kb/sn ( bir telefon hattnn veri hz ) olsun.Bunun anlam bir telefondan bir saniyede 64kb veri alnyor demektir.imdi bir oklayc devre dnelim, ve bu devrenin hz 128kb olsun,yani bu devrenin giriine iki kablo zerinden iki tane 64kb uygulannca , kta tek kablo zerinden bir tane 128kb veri elde ederiz.Bu ekilde bir saniyelik zaman aralna iki kat veri sktrm oluruz.Yani zaman oklamas yapm oluruz. FDM(Frequency Division Multiplex) Analog sistemler Telekom da hakim iken frekans oklamal sistemler varm.Bunu yle aklayalm.Bir frekans aral dnelim,bu aralk 100khlik bir aralk olsun.Bu aral 10khlik 10 arala blelim. Yani bu oklayc devrenin giriine 10 tane giri girelim ve modlasyon teknikleriyle bu 10 girii 10khlik aralklarla 100khlik arala yerletirelim ve bir kablo zerine bu sinyali uygulayalm, grld gibi yine ok girii tek k haline getirdik ve yine oklama yaptk. TDMin FDMe Karlatrlmas TDMin FDM den stnlklerine bakalm; Kanal kapasitesi daha yksektir. Grlt oran daha dktr. Gvenilirlii daha yksektir. Fiziki boyutlar daha kktr. Maliyeti daha dktr.

20

letme kolayl salar.

Grld gibi, TDM daha avantajl ve kolay bir, yntem. Analog sistemlerin iletim ve dizayn zorluunu da dndmz zaman saysal sistemlerin kullanlmasnn daha mantkl olduunu grrz.Telekom da analog sistemler u an az miktarda kullanlyor ve kalanlarda gerekli mali imkanlar bulunduunda saysal sistemlere dntrlyor.

PCM ( PULSE CODE MODULATION ) Analog olan ses frekans sinyalimizi saysal sistemler zerinden kar merkeze ulatrabilmek iin sinyali saysal bilgi ekline dntrmek ve kar merkeze vardktan sonra da yine sinyalin benzeri olan analog sinyal elde etmek gerekmektedir, bu ilemi PCM ile yaparz. PCM, darbe kod modlasyonunun ksaltmasdr. Darbe kod modlasyonu ile analog sinyaller saysal sinyallere dnr ve lkemizin ve birok lkenin standart yaps olan 2mb/sn ereve yapsn oluturulur. 2mb ereve yapsn oluturan nitenin giriinde 64kb/sn hznda 30 hat bulunur ve bu 30 hat nitenin iinde oklanr ve kontrol verileri ile birlikte 32 hatlk bir ereve oluturulur. Bu erevenin saniyedeki hz 32*64=2048 kb/sn, yani 2mb/sn dir. Bu ekilde 2mb ereve yaps oluturulur. (1 byte=8bit) imdi bu yntemi inceleyelim; ncelikle ereve yaps kavramn hakknda biraz bahsedelim. Bir erevenin iinde veriler bir dzene gre yerleir ve erevenin her bitleri veya bytelarnn nceden belirlenen bir grevi vardr. Mesela 2mb erevenin ilk baytnn 3. biti AIS ( Alarm Indication Signal ) diye bilinen hata bitidir ve herhangi bir hata halinde bu bit 1 olur. Daha baka ereve yaplarna rnek olarak 155mb, 620mb gibi SDH erevelerini rnek verebiliriz. Bilgi sinyalinin frekansndan en az iki kat frekansta belirli aralklarla rnekler alnarak yine belirli basamaklar arasna yerletirildikten sonra ikili say sistemi ile kodlama ilemine PCM ismi verilir.Bu ilem rnekleme, kuantalama ve kodlama olmak zere aamadan oluur.

21

RNEKLEME rnekleme; konuma iaretinin saysal ekle dntrlmesine doru atlan ilk admdr. rneklemeye gerek duyulmasnn nedeni analog saysal dnmnn anlk ve srekli olarak yaplamamasdr. Anlk bir iaret deerinin elde edilmesi ve dntrlmesi gerekir, bu da belli bir sre alr. Bir nceki ilem tamamlanmadan yenisi ile uralamaz. rneklenmi iaret rnekleme skl yeterli olmak kaydyla kaynak iaretinin olduka yakn bir aklamasn vermektedir. rnekleme Frekansnn Seilmesi;rneklenmi iaret, rnekleme frekans f,kaynak iaretinin en yksek frekansnn en az iki kat olmas kaydyla kaynak iareti hakknda tam ve tek anlaml bilgiyi tar. Mesela 300-3400 Hz band geniliine sahip bir telefon konuma kanaln rneklemek iin en az 6800Hzlik bir rnekleme frekansna ihtiya vardr. Ancak pratikte bu deer 8000 Hz olarak alnr.

= 2

max

= 2 4 Khz = 8Khz olarak bulunur. Buradan da aboneye uranlmas

gereken zaman aral;

T = 1 1 = = 125 sn olarak bulunur. f 8 Khz

Her 125 sn de aboneden alnan bu sinyale P.A.M(pals genlik modulasyonu) sinyali denir.125 sn bir erevenin sresidir, Bir oklu ereve 16 ereveden oluur. Bir oklu
sn ereve iin geen sre 125 16 = 2msn dir. Bir rnek 8 bitten oluur yani bir timeslot 8

bittir ve bir timeslot aral 3,9 sn dir. 1 bit 488 nsn dir.

KUANTALAMA rnekler alnan analog sinyalin PAM olarak kar tarafa gndermesi, grlt asndan ok byk bir yarar salamamaktadr ve PAM sinyalleri halen analog zelliktedir. rnekleme sonucunda elde edilen kesikli PAM sinyalinin genlik deerinin kodlanarak saysal hale evrilebilmeleri iin KUANTALAMA (niceleme) ileminin yaplmas gerekmektedir. Bu ilemde her genlik dilimine bir kod (seviye) karlk olarak gelmekte ve bunun saysal olarak yollanmas uygun grlmektedir. Kuantalama ilemi yapldnda; rneklenmi durumdaki

22

kesikli PAM sinyalinin genlik deerleri geliigzel veya asl deerleri yerine nceden belirlenmi kendisine en yakn genlik seviyeleri ile temsil edilmektedir. Bu genlik deerleri, belirli kuantalama seviyelerine karlk gelmektedir. ki ekilde kuantalama yntemi vardr. 1) Lineer Kuantalama 2) Non-Lineer Kuantalama Lineer kuantalama da, kodlanan ses sinyalinin genlik blmeleri eit bir ekilde blnmtr.Kodlamann her genlikte hassasiyeti ayndr.Fakat non-lineer kuantalama da toplumlarn lisanlarnn baz genlik aralklarnda daha youn seslere sahip olmasndan dolay, baz genlik aralklarna daha hassas kodlama yaplr,bylece ses daha anlalabilir bir ekilde tekrar oluturulabilir. Trkiyede non-lineer kuantalama kullanlr.Bu yntemde kanaldan iletilebilecek en yksek gerilimin pozitif ve negatif alternanstaki deeri nce eit olmayan 8 paraya blnr ve bu paralara segment ad verilir.Daha sonra her segment 16 eit paraya blnr,bunlara da oda aral denir.bylece pozitif ve negatif alternansta 128er olmak zere toplam 256 adet kuantalama aral(oda aral) elde edilmi olur.Bu ekilde snrsz olan genlik says 256 ile snrlandrlr.

ekil_6- Nonlineer Kuantalama

23

KODLAMA Kodlama safhada yaplmaktadr. Aboneden alnan sinyal 125 sn aralklarla rneklendikten ve dorusal olmayan kuantalama yntemi ile kuantalama aralklarna yerletirildikten sonra sinyalin pozitif ya da negatif alternansta olmasna baklr.Eer pozitif alternansta ise ikili say sistemi ile 1,eer negatif alternansta ise ikili say sistemi ile 0 olarak rnein iareti konulur. rneklenmi sinyal eit olmayan 8 segment aralndan (0 ile 7) hangisine denk gelir bunu ikili say sistemi ile ve 3 bit olarak kodlarz. rneklenip kuantalanm sinyalin segmentinin oda deerine baklr. Segment aralklarnda bulunan 16 adet (0 ile 15 aras) odadan hangisinin ierisinde yer alyorsa ikili kod ile 4 bit olarak kodlanr. Bu ekilde saysal sinyallere evrilen ses sinyali, TDM yntemiyle oklanarak 2mb ereve yaps oluturulur. PDH teorisine gre 4 tane 2mb oklanarak bir 8mb ereve elde edilir. Daha sonra 4 tane 8mb oklanarak 34mb ereve yaps oluturulur. Daha sonra da 4 tane 34mb oklanarak PDH teorisi iin en yksek hz olan 144mb ereve yaps oluturulur. PDH ve SDH teorileri ilerde incelenecektir. PCM ereve Yaps ve Hat Kodlar Kanallarn analog saysal dnm ileri tamamlanp konuma bilgileri saysal olarak ayn iletim ortamndan birden ok kanal tayabilmek iin oklama ilemi yaplr. Zaman paylaml oklama ynteminde bir kanaldan alnan iki rnek arasndaki zaman aral sistemdeki kanal says kadar zaman dilimlerine ayrlr. Her zaman dilimi iinde rnei temsil eden bite kar gelen 8 darbe retilir.lk on be kanal 1-15, son on be kanal ise 17-31 aras zaman dilimlerine yerletirilir. Sfr ile tanmlanan ilk zaman dilimine 8 bitten oluan sabit bir zamanlama szc yerletirilir. Bu szck veri ile al taraf arasndaki zamanlamay salar. aretleme bilgileri de 16.zaman diliminde gnderilir. Bylece bir ereve ekilde de grlecei gibi 0-31 saylar ile tanmlanan 32 zaman diliminden oluur.

24

ekil_7- PCM ereve Yaps 32 kanaldan ancak 30 tanesi konuma kanal olarak kullanlabilir.Bu yzdendir ki bazen 30 kanal bazen de 32 kanal olarak adlandrlr. Konuma iin kullanlan her kanal 1 tanesi iaret 7 tanesi bykl olan 8 bit ierir.Her rnek iin deiken bit ters evrimi kullanlarak ift bitler deitirilir.Her erevede ayn aboneye, ayn kanal verilir.Her seferinde ise bir baka rnek gnderilir.Bu da 8000 Hzlik rnekleme hzna bal olarak, saniyede 8000 ereve demektir. Kanal 0 konuma iin kullanlmaz, ereve e zamanlamas anlamnda ekillendirme iin kullanlr. Bununla birlikte bu i iin sfrnc kanal btn bitleri gerekmez; baz bitlerin ulusal bazlarnn da uluslar aras anlam vardr. ift ve tek erevelerin deiik anlamlar vardr. ift ve tek erevelerin deiik anlamlar vardr. ift erevelerin 7 biti, dierlerinin 1 biti e zamanlama iin kullanlr. Kalan 8 bit baka amalar iindir.

oklu ereve (Multiframe) Yaps 16 PCM erevesi 1 oklu ereveyi oluturur. Her ereve 125 sn sreli olduundan
sn byle bir oklu erevenin zaman aral 125 16 = 2msn dir.

25

ekil_8- PCM oklu ereve Yaps

Sfr erevesinde PCM sisteminde kullanlan alclarn erevelerinin ardk sranlarna gre zamanlamalarn salayan oklu ereve szc yer alr. 16.zaman dilimi ereveler iine her biri 4 bit ieren iki yarm bit dizisi eklinde yerletirilir. 1. erevedeki ilk yar dizi 1. kanala, ikinci yarm dizide 16.kanala ait iaretleme bilgilerini tar. ekilde de grlecei gibi bunu izleyen erevelerdeki yerletirme ; 2.erevede 2 ve 17, 3.erevede 3 ve 18 ve sonuncu (15.) erevede 15 ve 30 nolu kanal bilgileri tanacak biimde yaplr. 16 adet 32 zaman dilimli ve 30 konuma kanall PCM erevesi bir oklu ereve yapsn oluturur. PCM 30 iin 0.zaman dilimi ve 30 ses kanalnn iaretlemesi iin 16.zaman dilimi kullanlmakta olup, iaretleme; 16 ereveden (0-15) meydana gelen bir oklu ereve sresinde tamamlanr.

26

Her kanal sinyallemesi iin 4 bit ayrlmtr. Hat iaretlemesi iin 1 bit veya 2 bit kullanlr. Dierleri sabit bir deere ayarlanrlar.

PCM HAT KODLAMASI PCM bilgileri elde edildikten sonraki sinyal ekli uzak mesafeye tamaya elverili olmadndan yeniden kodlanarak iletime uygun hale getirilirler. Kare dalgann iletim hattnda bozulmasn nlemek, uzun sren 0 bitleri ile kesinti durumunun ayrt edilmesini salamak iin deiik kodlama mantklar gelitirilmitir. rneklenip, kuantalanp, kodlanarak oluturulan NRZ ( Non Return Zero ) bit dizisi haline dntrlen bu iaretleri hatta uygulayabilmemiz iin hat koduna getirilmesi gerekir. Bit dizilerini hat zerinde iletebilmemiz iin hat zerinde meydana gelen DC bilekenin sfra yakn seyretmesi gerekir, aksi takdirde tm 1 bitleri kar taraftan 0 olarak alglanr. Bunu nlemek iin hatta verilen veri kodlanarak verilir. SAYISAL MODLASYON TEKNKLER 2 mbps lik 30 kanal 32 zaman dilimli PCM sistemi oklanmak suretiyle daha yksek mertebelerde ilerletilirler. Saysal teknolojinin yaygnlamas ile birlikte frekans blmeli oklayc (FDM) sistemler yerine zaman blmeli (TDM) saysal sistemler oklayc olarak kullanlmaktadr.

27

ekil_9- FDM oklayc Yaps

ekil_10- TDM oklayc Yaps

28

PCM HAT TEHZATLARI VE MERTEBELER

ekil_11- 2Mbps PCM Hat Tehizatnn Blok emas

ekil_12- PCM Kapasite ve Hat Tehizat Mertebeleri Saysal oklayclarn en dk mertebesi 2.044 kbps lik 32 kanall sistemdir. Bunun 30 kanal iletim iin kullanlr. Hat tehizatlar bu temel kanal grubunun 4 kat olacak ekilde kademelendirilmitir.

29

PDH ( Plesiochronous Digital Hierarchy) PDH bir oklama hiyerarisidir. Kendi ereve yapsna ve zelliklerine gre verileri oklar. SDHe gre daha eski bir teknolojidir. Standart bit hzlarna baktmzda, imdiye kadar iki oklama hiyerarisi vardr, bunlardan ilki olan ve Amerika da ve baz lkelerde kullanlan 1.5mb/sn erevesidir. Dieri ise Avrupa da ve birok lkede kullanlan 2mb/sn ereve yapsdr ve bu ereve CEPT standartlarndan gre kullanlr. PDH sinyalinin zelliklerine baktmzda u zellikleri grrz; Asenkrondur, yani oklama esnasnda senkronizasyona ihtiya yoktur. Bit oklamas vardr. Bitler zerinde ereve dzeltilmesi, hizalanmas vardr. Her oklama evresi iin ayr bir ereve vardr. oklama yapldnda oluan yeni erevede oklanan veriler arasndaki faz bilgisi yani verilerin yerleri bir bellekte saklanmaz,yani oklanan verinin iindeki bir 2mbe erimek iin ters oklama yapmak gerekir. SDH / SONET ( Synchronous Digital Hierarchy )/(Synchronous Optical Network ) SDH hiyerarisi CCITT standartlarna uygundur, SONET ise Amerikan standartlarna uygundur. letim ebekeleri, eitli servislerin rettii ses, veri ve video trafiini ebeke boyunca aktarrlar. SDH, fiber optik kablo zerinden saysal iletim iin gelitirilmitir. Senkron saysal iletim normal PCM e gre (PDH) avantaj daha yksek hzlara kmas ve mertebeler arasnda geiin elastikiyeti ve ileri teknolojinin getirdii donanm azl ve az yer tutmasdr. Gelitirilmi bakm, test, denetim ve izleme imkan vardr. Veri tamas ucuzdur.SDH de STM1, STM4, STM16, STM64 gibi hz mertebeleri tanmlanmtr. SDH iletiminin temel stnlkleri olarak; 1) ebekenin ezamanl olmas, 2) letim/Bakm iin ayr ebeke gerektirmemesi, 3) Optik arabirimleri standart olmas dolaysyla farkl eticilerin cihazlarnn birbirine dorudan balanabilmesi, 30

4) Yksek anahat hzlar, 5) Anahatlar zerinden deiik hzlarda bilgi aktarm, 6) Hat ve ebeke eleman arzalarna kar koruma ve yedekleme saylabilir. 7) En kk ereve 155MB/sn dir, ve buna STM-1 denir. STMler de kendi aralarnda oklanarak STM-N oluturulur, STM-Nin ereve bykl ise 155*N olarak bulunur.

ekil_13- SDH Mertebeleri

ekil_14- SDH'de Farkl Balantlar SDH'in bir noktadan dier noktaya bilgi aktarmn bir nakliye ilemine benzeterek aklayabiliriz. SDH iletiminin, ebekede yaklak k hz ile dolaan TIR'larn tad eitli boydaki bilgi paketleri ile yapldn dnelim. TIR'larn bykl SDH elemannn 155 Mbit/sn, 622 Mbit/sn, 40 Gbit/sn gibi hangi anahat hznda altn belirtir. Servis iaretleri (ayn ekilde ses, veri ya da video olabilir) gnderecek olan SDH eleman tarafndan zel bir ekilde paketlenir (bu paketlere sanal kap denilmektedir) ve TIR zerine yklenir. TIR dier SDH elemanna ulatnda dorudan sadece bu pakete ulalr ve indirilir.

31

SDH ebekesinde Bilgi Aktarm Yerine konulacak baka paket var ise boaltlan yere yerletirilir. Her bir SDH elemannn TIR zerinde ykn alaca ve ykleme yapaca yerler nceden belirlenir ve ebeke yneticisini deitirinceye kadar sabit kalr. Bu ekilde ebeke zerinde bilgi iletimi ekle/kar olarak adlandrlr. SDH elemanlar kendilerine ait sanal kaplarn TIR iindeki yerini bilirler ve dorudan bu paketlere ulaarak kendi bilgilerini alrlar. letim hattndaki bozulmay paketin yolda hasar grmesi olarak alabiliriz. letim garantisi iin ayn paket dier bir TIR'a da yklenerek gnderilir ve vard noktada alan SDH elemannn iki paket arasnda seim yaparak salam paketi almas beklenir. PDH ve SDH Karlatrlmas PDH daha eski bir teknoloji olmasna ramen halen kullanlmaktadr, SDH ise daha gelimi bir teknoloji olup, birok yerde PDHin yerini almtr, imdi bu iki hiyeariyi karlatralm. PDH 1) Asenkron a ( network ), 2) Asenkron oklama teknii kullanlr, 3) Her oklama evresi iin ayr bir ereve tanmldr, 4) bit-bit oklanr, 5) ters oklama ile erevenin paralarna eriilir, 6) 140mba kadar standart bit hz vardr. 4) byte-byte oklanr 5) iaretiler yorumlandnda istenilen ereve parasna eriilebilir 6) 155MBn katlar bit hzlar standarttr. SDH 1) Senkron a( network ), 2) Senkron oklama teknii kullanlr, 3) Her evrede ayn ereve ekli tanmldr,

Tablo_1- PDH-SDH Karlatrlmas

STM1 EREVE YAPISI Her hiyeraride bir ereve yaps vardr, senkron hiyerariler de ise ereve kavram daha fazla nem kazanr.SDH hiyerarisinden en kk basamak olan STM-1 erevesine gz atalm.

32

STM-N ( Synchronous Transport Module Level ) SDH hiyeraride temel veri iletim hz 155Mb/sndir. Senkron iletiimde STM-1 en dk veri hzdr.STM1, 1 tane 140 mbps ya da 1 tane 155 mbps dir. STM-1in ereve yapsna bakacak olursak, ereve yaps 1430 bytetan oluur ve her zaman aadaki gibi iki boyutlu bir gsterimle ifade edilir ekli ise 270 9=2430 bytelk bir erevedir. 2430 byte 8 bit 8000 Hz=155,520 mbps

ekil_15- STM1Yaps

ereve sresi 125 sn.Bu sre bilindii gibi insan sesinin iki misli frekansta rnekleme frekansndan, yani 8000 Hz rnekleme frekansndan geliyor. Buradaki her byte 64kb/sn hzndadr. Yani her byteta bir kii telefon grmesi yapabilir. erevenin sa ksmndaki AU-4 ksm trafik bilgileri, yani ilettiimiz veridir. Sol ksmndaki ksm ise STM erevesinin salkl almas ve verinin salkl iletilmesi iin erevenin kontrol ksmdr. STM erevesi ana blok ierir. Bunlar SOH ( Section Overhead ), PTR ( Pointer ), ve trafik bilgilerinin olduu ksmdr.

33

SOH ve PTR ierisinde veriler denetim bilgilerini, Trafik bilgileri ise AU-4 dediimiz trafik ksmn ifade eder. Bu ereve satr satr iletilir; ilk iletilen bit, ilk stunun ilk satrdr. Benzer ekilde bir STM4, 4 tane 140 mbps ya da 4 tane 155 mbps dr. STM16, 16 tane 140 mbps ya da 16 tane 155 mbps dr. STM64, 64 tane 140 mbps ya da 64 tane 155 mbps dr. ereve Yapsnda Tanmlar SOH: 8x9 byte byklnde ki SOH blou ereve hizalama sinyali ( verilerin erevede verilen kalba uydurulmas) , denetleme baytlar, onarm ve kontrol gibi servisler iin derekli bytelar ierir. Trafik Bilgisi ( Payload) : 2 ila 140 Mbit/sn lik STM oklaycsna akan sinyaller bu 9x261 bytelk alanda iletilir. Bu sinyaller STM-1 ierisinde gerekli ereve koullarna gre oklanr. PTR ( aretiler ): Trafik bilgisinin STM erevesindeki faz ilikilerini depolar, yani oklanan verilerin ereve ierisindeki yerlerinin adreslerini kaydeder. Bu sayede herhangi bir STM ierisinde oklanan verilere eriebiliriz. SDH ile oklanan sinyallerde daha yksek hzlar STM-1 erevelerinin byte-byte oklanmas ile elde ederiz. oklalan yeni ereve kalp olarak STM-1 erevesi ile ayndr, ama doa alarak boyutu daha fazladr. N tane STM-1 erevesi oklanrken, ilk nce her erevenin ilk stunu yani erevenin en sol ksmna stunlar ard, arda dizerek yerletirilir, daha sonra ikinci stunlar ard, arda dizilir, bu ekilde btn stunlar dizelenir. Bu ekilde STM-N erevesi oluturulur. Tayclar ( Container ): Tayclar C ile sembolize edersek, STM-1 erevesinde her eit bilgi,senkron olsa da asenkron olsa da Cler ierisinde oklanr, ve erevedeki yeri tayin edilir. Bu Cler aslnda tanmlanm ereve tarafndan senkronize edilmi ( yani bir dzene sokulmu ) veri tama kapasiteleridir. Cler bytelardan yaplmtr ve beklenildii 34

gibi her 125 mikro saniye bir bu C tekrar doldurulmaldr. Benzetme yapacak olursak, SDH bir terzi olsun ve asenkron veri girileri de bez paralar olun. Bu bez paralarn ekillendiren terzi Cleri elde eder, bu paralar birletirerek elbiseyi yani, STM-1 ereve yapsn elde eder. Trafik bilgileri Clere sdrlmak zorundadr, bu durumu salamak iin bit-bit veya byte-byte hizalama yaplabilir. Cler aadaki verileri ierir; 1) Saf trafik bilgileri. 2) Zaman hizalamas iin hizalama bitleri veya bytelar. 3) Hizalama kontrol bitleri, bu bitleri verinin hizalama olup olmadn bildirir. Eer hizalama ise veri olarak alglanmaz. Taycy aadaki gibi gsterelim;

Grsel Tayclar: STM erevesi yapsnda Cler belli basamaklar ile ilenir,birletirilir, ve STM ereve yaps oluturulur. Tayclardan bir sonraki aama ise, grsel tayclardr ve VC ( Virtual Container )ile sembolize edilir. imdi bu basama inceleyelim. Bu basamakta taycya 1 byte bilgi eklenir. Bu POH ( Path OverHead ) bilgisidir. Burada baz kontrol verileri vardr.

35

Yukardaki taral ksm taycya verilen POH tr, ve bylece taycdan grsel taycya ulam olduk. POHta ki bilgi, taycnn iletim esnasnda salkl bir ekilde iletilmesin salyor. Kullanlan an denetimi ve onarm iin verileri iinde barndryor. TU ( Tributary Unit ): Bu basamak grsel taycnn bir st basamadr. Grsel taycya bir bytelk iarareti bilgisi ilave edilir ve TU-12 elde edilir. Kk VC ler byk VC ler ierisinde olabilir ve ieride bir ekilde yerletirilmilerdir, bu yerlemedeki faz ilikilerini, yani verilerin birbirinden ayrlmasn salar. Eer faz ilikileri kayt edilmeseydi, istenilen veriye ulaabilmek iin demultiplex aamalarn kat etmek gerekirdi, fakat faz ilikilerini bildiimizden istediimiz veriye herhangi bir ereve katmannda ( STM-N) ulaabiliyoruz.

TUG( Tributary Unit Group): Bu basamakta bir sonraki basamak iin bir alt basamaktr. Daha geni bir taycda toplanmadan nce TUlar kendi aralarnda gruplanrlar, yani TUlar kendi aralarnda TU gruplaroluturulur, ve TUGlar oluturulur. TUGlar da kendi aralarnda gruplanr.

36

TUGlar da en sonunda VC-4 grsel tayc ierisine kodlanr. VC-4 grsel taycsnn boyutu byktr, ve ancak bir tanesi bir STM iinde tanabilir.

37

AU ( Administrative Unit ): Yksek sevyeli VC-4 grssel taycs, bir STM-1 ierisinde direkt olarak tanabilir. Bu durumda grsel taycnn erecedeki yeri in faz bilgilerinin bir yerde saklanmas gerekir. Bu durumda AU iaretileri bu grsel taycya balanr, ve AU basaman oluturur. Eer AU nun iinde VC-4 gibi byk bir grsel tayc yoksa ve daha kk boyutlarda ise, bu AUlar gruplandrp STM-1 erevesini oluturmak gerekir. Bu ekilde AUG ler oluur. rnek olursak Amerika da 3 tane AU-3 bir AUGyi oluturur, Trkiye de ise bir tane AU-4 Bir AUGyi kendi bana oluturur. Trkiye de AU-4 kullanld iin, biraz AU-4dan bahsedelim. fade ettiimiz gibi, bir tek VC-4 bir AU-4 ierisinde iletilebiliyor. VC-4e AU-4 ierisinde, uygun bir yer bulunur, ve AU-4 iaretileri ile yeri tarif edilir, bu tarif ise VC-4n ilk byten yani ilk POH bytenn iaret ederek VC-4n yeri belirlenir. Bu durumu aadaki ekil zerinde daha net grebiliriz.

Yukardaki ekilde, AU-4 PTR ilk byten yerini gsteriyor, ve bu ekilde VC-4n yeri belirleniyor, bu arada AU-4 iaretisi her 3 byte da bir gsterim yapabiliyor, yani, 3,6,9... gibi bir adres gsterim zelliine sahip.

38

areti AU-4 blou ierisinde ve n kat olan her hangi bir adresi gsterebilir, yani bir arza durumunda veya bir gecikme durumunda, erevenin ereve ok esnek bir ekilde yerletirilabildiinden, hzl bir ekilde almaya balyabilir. Eer bu esnaklik salanmasa idi, STM erevesinin belli bir byte balama byte olacakt, ve bu durumun sonucu olarak, esneklik azalacak ve hata durumunda veri iletimini tekrar salayabilmek iin bir veya yarm ereve periyodu kadar beklemek gerekebilecekti.

DWDM(Youn Dalga Boyu Blmeli oklama) DWDM, tek bir fiber zerinde farkl dalga boylarnda birden fazla yksek hzl devre tayabilen optik transmisyon tehizatlardr. DWDM teknolojisinde optik anahtarlama ve ynlendirme yaplmakta ve yksek hzl ebekelerde artan yksek talepleri karlamak nedeniyle noktadan noktaya balantlarda tercih edilen bir transmisyon teknolojisidir. 32 tane 10 gbps lk stm64 altrr,yeniler 96 tane 10 gbps stm64 altrabilir. Fiber optik zerinden yaplan k bazl iletiimlerde sinyallerin dalga boyuna gre ayrlmas.Bylece multiplexing k sinyallerini evirmeden ve bylece zaman kaybedilmeden yaplabilecektir.Dense wavelength division multiplexingde ayn fiber optik kablosunda 16 kanal birden bulunabilmektedir. DWDM transmisyon sisteminin Avantajlar Nelerdir?
1)

Tek bir fiber ifti zerinde ok sayda yksek hzl devre tayabilme imkan salayan yksek kapasiteli linklerin kurulmas.

2)

Mevcut linkler zerine yaplacak kart ilaveleri ile kapasite artrmlarnn kolay ve hzl karlanabilmesi.

3)

Yksek kapasite imkan salamas asndan dier alternatif transmisyon zmleri ile karlatrldnda ekonomik yatrm faydalar salamas.

4) 5)

Optik anahtarlama ve ynlendirme teknolojisi ile salanan sistem gvenilirlii. Gelimi iletim/ynetim fonksiyonlarnn SDH sistemleri ile entegreli alabilme imkan getirmesiyle, tek bir noktadan tm ebeke elemanlarna eriim salamas.

6)

Daha az sayda fiber ve tehizat kullanmyla birlikte gl iletme/ynetim sistemleri ile yatrm ve iletme kolayl ve ekonomik tasarruf getirisi.

39

Gnmz teknolojisinde tek bir fiber zerinde herbir kanaldan 100 Mb/s - 10 Gb/s hzlar arasnda 8, 16, 32, 64,80 ve 160 adet kanal tayabilen DWDM sistemleri mevcuttur. DWDM Telekom operatrleri tarafndan, yksek hzl kapasite kullanmnda fiber maliyetlerini drmek amacyla daha ok noktadan noktaya uzak mesafe omurga yapsnda tercih edilmektedir. DWDM transmisyon sistemleri Trk Telekom ebekesinde 2001 ylndan itibaren SDH transmisyon tehizat ile birlikte ana omurgada kullanlmaktadr. DWDM projesi kapsamnda 26 byk il ve 36 merkez 320 Gb/s ve 80 Gb/s kapasiteli linkler ile birbirine balanmaktadr. LETM ALTYAPISI TEKNK DURUM BELRLEMES Trkiyenin iletiim altyaps, tm olanakszlklara karlk gz ard edilemeyecek bir byklkte ve teknolojik dzeydedir. Bir dnem, Avrupada ikinci en ok saysallam konuma ykselmi olan bu altyap, birok AB lkesinin altyapsndan daha zengindir. Ancak, lkemizin gelimesine olabilecek katks asndan hzla geniletilmesi, yenilenmesi ve genileyecek pazarn gereksinmelerine, tekel sonucu deil, kresel rekabet koullarnda tercih edilerek yant vermesi salanmaldr. Bu dnce ile, bu blmde Trk Telekomun sahibi bulunduu altyap zetlenmeye allmtr. letiim A Trkiye genelindeki iletiim a, mekanik ve saysal santraller, ynlendiriciler, optik, radyo (ve uydu) ya da kablo iletim hatlar, oklayclar ve bu an ynetiminden olumaktadr. Bunlarn tm TTnin mlkiyetindedir. 1. Uluslararas Ses k Merkezleri Trk Telekom, lke genelinde ses tamada tek yetkili iletmeci olup uluslararas ses k hizmetlerini byk ehir merkezindeki telefon santrallerinden salamaktadr. Nortel Networks / Neta tarafndan stanbul, Ankara, zmir illerine kurulan DMS300 santralleri, bu noktadan yurtdna kan ve gelen telefon trafik hizmetini sunmaktadr. Bu ululararas merkezlerden lke geneline yaylma, ehir santralleri ve toll gateway santralleri araclyla salanmaktadr. 2002 Mart itibaryla DMS 300 telefon santrallerindeki k u (trunk) saylar aadaki gibidir. stanbul DMS300 Ankara DMS300 18780 14910

40

zmir DMS300

7200

Uluslararas DMS300 santralleri tmyle saysal olup d Dnya ile No.5, No.7 ve R2 sinyallemeleri ile Trkiye apndaki santrallerle ise No.7 sinyallemesi ile haberlemektedir. 2. ehirleraras Ses k Merkezleri Trk Telekom sabit telefon ebeke (PSTN) hiyerarisi byk ve kk ehirlerde farkl yapda almaktadr. stanbul, Ankara, zmir gibi byk illerde santraller toplam drt seviyeye yaylmaktadr. En alt seviyede abonelere eriimin saland lokal telefon santralleri, ikinci seviyede lokal telefon santrallerinin birbirleriyle ehir ii iletiimini salayan lokal tandem telefon santralleri, nc seviyede ehirlerarasna k salayan toll tandem santralleri ve en stte ise uluslararas k santralleri yer almaktadr. Kk ehirlerde ise santrallerin dalm daha farkl bir yaylm izlemektedir. Metropol dndaki ehirlerde ky ve kasaba abonelerinin telefon ebekesine eriimini salayan krsal telefon santralleri, ile telefon santralleri ve ehir ii lokal telefon santralleri. Kylerde yer alan krsal telefon santralleri en alt sevide olup ebekeye ile santralleri zerinden katlrlar. Merkez ky/kasaba, ile ve ehir ii lokal santralleri ise bir st seviyededir. ehirdeki nc seviyede yer alan aboneli tandem ehir santrali ise ok fonksiyonlu olup, hem ehir ii, lokal ve merkez kylere balant salar, hem de ehirleraras ve uluslararasna k salar. Trk Telekom PSTN ebekesinde ehirler aras ve GSM ebekelerine balanty salayan ve uluslar aras DMS 300lerin bir altnda yer alan toll tandem santraller ebekede CLASS1 olarak nitelendirilir ve 2001 sonu itibaryla toplam 24 adettir. Bu santrallerin santral baznda dalm %70 DMS200, %20 S12 ve %10 EWSDdir. ebekeye No.7 ve R1 sinyallemeleri ile ve 2Mb/s E1 trunklar zerinden balanmaktadrlar. Ayn zamanda bu santraller No.7 ebekesinde STP (Signaling Transfer Point) ilevini de yerine getirmektedir. 3. ehir Ses Anahtarlama Merkezleri Trkiye genelinde 2001 sonu itibaryla ehir santralleri kategorisinde toplam 740 saysal santral ve 105 X-BAR santral hizmet vermektedir. Bu santrallerin sistem baznda kurulu abone kapasiteleri yine 2001 sonu itibaryla aadaki gibidir. DMS: S12: 6,080,718 5,245,715 41

EWSD: AXE-10: X-BAR:

2,896,234 324,960 1,625,000

Ulusal ebekede ehir santralleri seviyesinde XBARlarda R1, Saysal santrallerde No.7 ve (XBAR ve krsal santral balants iin) R1 sinyallemesi desteklenmektedir. Trkiye genelinde 740 ehir santralndan 446 adeti 2001 sonu itibaryla No.7 ebekesine dahil olmutur. Bu santrallerde No.7nin getirdii abone zelliklerinden (CLIP, CLIR gibi) yararlanabilecek abone says 2001 sonu itibaryla 10,800,000dir. Krsal santral olarak 2000 yl sonu itibaryla sistem baznda kurulu abone dalmlar ise aadaki gibidir. ELF DCLE LEVENT ANADOLU FIRAT S-2000 :809,504 :2,340,241 :601,704 :1.356.019 :13,192 :334,201

4. Uluslararas letim Uluslar aras balantlar genelde uydu kanallar ve fiber optik kablolar ile salanmaktadr. Uydu balantlar TT Glba uydu yer istasyonu zerinden Trksat ve dier iletiim uydu kanallar kullanlarak yaplmaktadr. ok sayda lke ile uydu balants bulunmaktadr. Yurtd iletim balantlarnn byk bir ksm da fiber optik kablolar ile salanmaktadr. eitli komu ve Avrupa lkeleri ile aramzda denizalt ve karasal fiber kablo balants yaplmtr. Uluslararas balant hzlar olarak 2/34/155 Mb/s uygulanmaktadr. 5. ehirleraras letim Gnmzde ehirleraras iletim ok byk oranda fiber optik hatlar zerinden salanmaktadr. Bu tek modlu (SM) hatlar zerinde lazer iletim teknolojisi kullanlmaktadr. Fiber optie oranla ok az kapasitede eeksenli kablo (coaxial cable) ve radyolink iletim sistemleri de bulunmaktadr. Fiber hatlar zerinde genelde SDH ezamanl saysal oklayclar ile TDM zaman blnmeli oklama uygulanmaktadr. Temelde, en kk birim olarak 30 adet konuma kanaln tayan 2 Mb/s E1 iareti kullanlmaktadr.

42

SDH teknolojisi ile dorudan ok yksek hzlarda oklama yaplabilmektedir. rnein 1,008 adet E1, 2.5 Gb/s hzndaki STM-16 iaretine dntrlmektedir. Drt adet STM-16 ise STM-64 (10 Gb/s) hzna oklanarak 4,032 adet E1 yani 120,960 adet telefon konumas veya edeer veri ayn anda bir ift fiber zerinden tanmaktadr. Gnmzde internet ve veri teknolojilerinin gelimesi sonucu artan ihtiyalar trafikte yaratlan gereksinmeyi sz edilen deerlerin de zerine karm, zaman blnmeli oklamaya ek olarak farkl dalga boyuna sahip lazer kaynaklarnn tek bir fiber zerinden tand youn tayf oklamas (DWDM Dense Wavelenght Division Multiplexing) uygulanarak fiber hat zerinden tanan veri miktar katlanarak bytlmtr. (Bkz. ekil_16) Bugn yurdumuzda ehirleraras iletiimde SDH oklama ile 2.5 Gb/s veri hz yaygn olarak kullanlmaktadr. Son dnemde de10 Gb/s, STM-64 dzeyinde sistemler kullanlmaya balanmtr. Bu hzlar DWDM teknii ile optik olarak tekrar oklanarak 32 adet 2.5 Gb/s veya 32 adet 10 Gb/s kanal bir ift fiber kl zerinden iletilmektedir.
6.4 Tb

1.6 Tb

Kapasite Devrimi
50 Mb
1984

320 Gb

2.5 Gb
1994 1998

Moore Kanunu
2001

ekil_16- Kapasite Devrimi

IDR (INTERMEDIATE DATA RATE) SSTEM Transmisyon problemleri nedeniyle haberleme olana salanamayan veya mevcut haberlemenin srdrlmesinde glklerle karlalan yerleim birimlerine TURKSAT uydular zerinden 512 Kbs (30 kanal) saysal haberleme olana salamak amacyla 5 adet master ve 30 adet remote uydu yer istasyonu sistemleri ihtiya duyulan merkezlerde servise verilmektedir.

43

IDR sisteminde master uydu yer istasyonlar 8W RF birimi ve 8+2 konfigrasyonu ile oluacaktr. Sistemde 512 Kbs hznda 30 kanal digital E1 balants (transmisyonu) salanabilmesi iin Saysal Devre oklayc Cihaz (DCME) ile 2 Mbs hznn 512 Kbs'a sktrlmas ve sonuta uyduya 512 Kbs olarak klmas gerekmektedir. Bu durumda 2Mbs standart digital santral k Saysal Devre oklayc Cihaznda (DCME) 1:4 orannda sktrlmakta ve Digital Echo Canceler ve Digital IDR Modem' e girmektedir. Modem k yani uydu eriimi 512 Kbs olduundan igal edilen uzay kesimi 1:4 oranna dmektedir.Uzayda ki maliyetler bu tarz bir sktrmay gerektirmitir. Echo Canceller: Uydu telefon hatlarnda yansma etkisini azaltan veya yok eden elektronik devre.

44

KAYNAKLAR 1) SIEMENS Saysal Transmisyon Sistemleri Temel lkeler Eitim Dkman Simko 2) PCM Sistemleri TELETA 3) NTERNET{www.turktelekom.com.tr, www.ikbul.turktelekom.com.tr, www.pazarlama.turktelekom.com.tr,ttankara.turktelekom.com.tr} 4) Fiber-optik Hat Tehizatlar TELETA 5) Trk Telekom Teknik letme ve Bakm Dairesi Bakanl Saysal Radyo Teorisine Genel Bak 6) Trk Telekom Meslek Gelitirme Bamdrl Telekomnkasyonda Kuranportr Bilgisi Temel Bilgiler sf.536 7) Trk Telekom Meslek Gelitirme Bamdrl Optik letim Kuram

45

SMGELEME FO: Fiber Optik DWDM: Dense Wavelength Division Multiplexing FDM: Frequency Division Multiplexing R\L:Radyo-link PCM: Pulse Code Modulation TT: Trk Telekom TDM: Time Division Multiplexing PDH: Plesiochronous Digital Hierarchy SDH: Synchronous Digital Hierarchy STM1: Synchronous Transport Module Level 1

46