Aile Danışmanlığı Dökümanı

AKNET MEB
ÖZEL ANKARA GELİŞİM UZAKTAN ÖĞRETİM KURSU
AİLE DANIŞMANLIĞI
EĞİTİMİ
Modül XVII
Hazırlayan:
UZMAN PSİKOLOG İLKER KÜÇÜK
www.aknetakademi.com.tr
İçindekiler
MODÜL XVII
AİLE DANIŞMALIĞI EĞİTİMİ
- ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ
1. ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ.....................................................................................................04
1.1 Bilim ve Bilimsel Bilgi...............................................................................................04
1.2 Bilimsel Bilginin Özellikleri.......................................................................................04
1.3 Bilimsel Araştırmanın Amaç ve Çeşitleri..................................................................09
1.3.1 Araştırma Çeşitleri..........................................................................................11
1.4 Araştırmanın Planlanması........................................................................................12
1.5 Araştırma Yöntemleri...............................................................................................13
1.5.1 AçıklayıcıAraştırma Yöntemleri......................................................................13
1.5.2 Betimleyici veya Durum Saptayıcı Araştırma Yöntemleri..............................13
1.5.3 Sayım Tipi veya Tanıtıcı Araştırma Yöntemleri............................................. 14
1.5.4 Deneysel Araştırma Yöntemleri.....................................................................14
1.6 Araştırma Türleri......................................................................................................14
1.6.1 Alan Araştırmaları.........................................................................................14
1.6.2 Tanıtıcı Araştırmalar.......................................................................................15
1.6.3 İstatistik Araştırmaları....................................................................................15
1.7 Veri Çeşitleri ve Veri Toplama Yöntemleri..................................................................15
1.8 Verilerin Çözümlenmesi ve Yorumlanması................................................................16
1.8.1 Betimsel Yöntem............................................................................................17
1.8.1.1 Tarama yöntemi...................................................................................17
1.8.1.1.1 Testler......................................................................................17
1.8.1.1.2 Anketler..................................................................................17
1.8.1.2 Doğal Gözlem.......................................................................................18
1.8.1.3 Sistematik Gözlem...............................................................................19
1.8.1.4 Görüşme.............................................................................................19
1.8.1.5 Vak’a (olgu) İncelemesi........................................................................19
1.8.1.6 İstatistiksel Yöntemler........................................................................20
1.8.2 Korelasyonel Yöntemler.................................................................................20
1.8.3 Deneysel Yöntemler........................................................................................21
1.9 Verilerin Düzenlenmesi ve Analizi..............................................................................21
1.9.1 Tümdengelim.................................................................................................22
1.9.2 Tümevarım....................................................................................................22
2. RAPOR YAZMA.....................................................................................................................25
2.1 Bilimsel Raporun Nitelikleri......................................................................................25
2.1.1 Bir örneklik....................................................................................................26
2.1.2 Bağlantı.........................................................................................................26
2.1.3 Sadelik ve Açıklık...........................................................................................26
Aile Danışmanlığı Eğitimi

2.1.4 Yazım Kılavuzuna Uyma.................................................................................26
2.1.5 Sürükleyici Üslup (akıcılık).............................................................................26
2.1.6 Sonuçların İyi Değerlendirilmesi.....................................................................26
2.2 Araştırma Raporunun Biçimsel Yapısı.......................................................................26
2.2.1 Kapak Sayfası................................................................................................27
2.2.2 Ön Bölüm.......................................................................................................27
2.2.3 Önsöz............................................................................................................27
2.2.4 Çizelgeler Listesi............................................................................................27
2.2.5 Şekiller Listesi................................................................................................27
2.2.6 Kısaltmalar Listesi..........................................................................................28
2.2.7 Tanımlar.........................................................................................................28
2.2.8 Ana Bölüm.....................................................................................................28
2.2.9 Giriş................................................................................................................28
2.2.10 Yöntem..........................................................................................................29
2.2.10.1 Denekler...........................................................................................29
2.2.10.2 Araçlar...........................................................................................29
2.2.10.3 Prosedür.........................................................................................29
2.2.11 Bulgular.........................................................................................................29
2.2.12 Tartışma........................................................................................................29
2.2.13 Son – Arka Bölüm...........................................................................................30
2.2.14 Bibliyografya ya da Kaynakça........................................................................30
2.3 Raporda Başlık Sistemi............................................................................................30
2.4 Sayfaların Numaralandırılması.................................................................................31
2.5 Raporda Çizelgeler.....................................................................................................31
2.6 Kaynak ve Dipnot Gösterme Kuralları........................................................................31
2.6.1 Metin Aktarımları.................................................................................33
2.7 Tablo Şekil ve Grafikler.............................................................................................34
2.8 Etkili Yazma ve Yazım Kuralları.................................................................................34
2.8.1 Kâğıt Cinsi......................................................................................................34
2.8.2 Yazı Büyüklüğü ve Biçimi................................................................................34
2.8.3 Kenar Boşluğu ve Satır Aralığı.......................................................................35
2.8.4 Sayfaların Numaralandırılması......................................................................35
2.8.5 Üslup ve imlâ................................................................................................35
2.9 Bitişik Yazılması Gereken Kelimeler...........................................................................35
2.10 Ayrı Yazılması Gereken Kelimeler..............................................................................36
KAYNAKÇA...................................................................................................................37
ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ
1. ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ
1.1 Bilim ve Bilimsel Bilgi
Bilim: Doğru düşünme, sistemli bilgi edinme sürecidir. O halde doğru nedir? Doğru, düşünen
kişi veya süje ile düşünülen şey veya obje arasındaki uyum veya birebir ilişkidir. Eğer bu uyum
yoksa buna yanlış diyoruz.
1.2 Bilimsel Bilginin Özellikleri
Bilimsel bilginin kendine özgü bir takım özellikler vardır. Bunları şöyle sıralayabiliriz.
1. Tarafsızlık ilkesi
2. Doğru ölçü
3. Kanıtlama niteliği
4. Genelleme özelliği
5. Bilim olması gerekeni değil, olanı inceler.
1. Tarafsızlık ilkesi: Bilim adamı ele aldığı konuya inançlarını, değer yargılarını ve siyasal
kanaatlerini karıştırmamalıdır. Fen bilimlerinde mümkün olabilen bu objektiflik, sosyal bilimlerde
biraz zor bir durumdur. Çünkü toplum ve insanı konu alan sosyal bilimlerde değer yargılarından
uzaklaşmak dolayısıyla tarafsızlığı koruyabilmek son derece güçleşir.
2. Doğru ölçü: Bir bilimin gelişme ve olgunlaşma düzeyi çoğu zaman o bilimin matematiği
kullanma düzeyiyle yani ölçme teknikleriyle değerlendirilir. En genel anlamda ölçme, nesne ve
olaylara, bazı kurallara uygun olarak sayılar vermektir.
3. Kanıtlama niteliği: Bilimsel verilerin her şart ve her durumda tekrarlanabilmesi ve sonuçlarının
gerçekliğinin ortaya konulması gerekir.

4. Genelleyici özelliği: Bilimin bir diğer özelliği de olaylar arasında sebep -sonuç ilişkisi kurmak
suretiyle genel kavramlara yükselmesidir.
5. Bilim, olması gereken olayları değil olanı inceler: Olması gereken olaylar, isteklerimize,
duygularımıza bağlı yorumlardır. Bunlar değer yargılarının konusudur. Örneğin nasıl hareket
etmeliyim ki, ahlaki bir davranışta bulunmuş olayım. Oysa bilim, var olanı araştırır, bu yüzden
olgusaldır. Bilimin görevi, inandırma olmayıp buna karşılık, belli şartlar altında belli olaylar arasında
ilişki kurmak suretiyle sonuçlara varmaktır. Buna determinizm diyoruz.
Günümüzde bilimin amacı, ideal ve mutlak gerçeklere ulaşmak

değildir, bilimin sonuçları görelidir ve geçicidir. Bilim sürekli bir
şekilde kendini ve kendi buluşlarını düzelten bir özellik taşır. Bu Bilimsel olayların diğer
sebeple bilimsel düşünce hata olasılığını daima akılda tutmayı ve özelliği statik ve dinamik
onu araştırmayı gerektirir. taraflarının bulunmasıdır.
Bilimsel gerçek, mutlak değişmez olmayıp görelidir, yani Özet olarak bilgi bir
değişmeye açıktır. Bilimin sonuçları şimdilik kesindir, yarın yapılacak yandan birikim özelliğine,
bir araştırma ile gerçek olarak bildiğimiz şeyler, yanlışlar olabilir. öte yandan yenileşme
Çünkü bilgi baş döndürücü bir hızla ilerlemektedir. özelliğine
Bilim adamları işini gücünü bıraksa her gün kendi alanında yayınlanan kitap ve dergileri okumaya
kalksa ömrü yetmemektedir. Bugün bilgi kirlenmesinden söz edilmektedir. Yani doğru olarak
bilinen pek çok bilimsel gerçek çok kısa bir süre sonra geçerliliğini yitirmektedir.
İnsanoğlu var olalı beri üzerinde yaşadığı dünyayı, çevresini kuşatan evreni ve hayatı
anlamlandırma çabası içerisinde olmuştur. Varlığı anlama ve yaşamı anlamlandırma çabası
insanoğlunun yeryüzündeki serüvenini şekillendiren en temel etken olmuştur.
Yeryüzünde yaşamını kolaylaştırma, geçmişi ve geleceği anlamlandırma çabası içerisinde olan
insan sürekli öğrenmeye ve bilgi edinmeye gayret etmiştir. Bu gayret sonucudur ki, insanlığa ait
bilgi birikimi bin yılları bulan bir dönemden geçmiş ve günümüze kadar ulaşmıştır.
İnsanlığa ait olan bu bilgi mirasında her millet kendi özelliklerine göre pay sahibi olmuş ve
mirasın gelişimine katkıda bulunmuştur.
İnsanlığa ait bilgi mirasına medeniyet diyecek olursak, tarihsel süreç içerisinde şu tespiti
yapabiliriz. Medeniyet bir bayrak yarışı gibidir.
Bayrak yarışlarında bir koşucu bayrağı alır, belirli
bir mesafe gittikten sonra bir başkasına devreder
ve yarış böylece sürer. Medeniyet yarışı da buna
benzer. Dünya üzerindeki bilgi mirası bir toplumun
elinde şekillenir, belli bir dönem gelişir ve zamanı
gelince bir başka topluluğun eline geçer, o toplum
da gelişir ve yine devredilir. Bu böyle devam edip
gider. Burada, anlatılan dünyamızın gerçeğidir.
Bilgi bir dönem Hint ve Çin’de, bir dönem Arabistan

ve Mısır’da, bir dönem Türklerde en yüksek devrini
yaşamış ve bayrak başka toplumlara teslim
edilmiştir.
Bu insanlık mirasında Asteklerden Babil’e,
Sümerlerden Perslere Yunan’dan
Roma’ya ve daha sayamadığımız birçok
topluluğa ait katkılar bulunmaktadır. Şu
anda dünya üzerinde bu medeniyetin
taşıyıcısı durumunda olan topluluk ise
batı adını verdiğimiz milletler grubudur.
Batı insanlığa ait bilgi mirasını esasen
16. yüzyıllarda eline almış ve bugünlere
kadar taşımıştır. Bir gün onlarda
bayrağı bir başka medeniyete teslim
edeceklerdir.
Batının elinde şekillenen bilgi
medeniyetine en genel anlamda pozitif
bilim denmektedir. Pozitif bilimin kökleri
doğal olarak çok eskilere dayansa da
Avrupa da gelişimi Galileo ile başlatılabilir.
Galileo yaptığı araştırmalarla insanlığa
yeni ipuçları sunmuş ve dünya üzerinde çok ciddi değişimlere sebep olacak bilgi sürecini
başlatmıştır.
Galileo’nun bulduğu eylemsizlik kuramı batılıların tasavvur ettikleri evren anlayışını kökten
değiştirmiş ve batıda ciddi bir zihinsel değişimin temellerini atmıştır. Eylemsizlik kavramıyla yola
çıkan Galileo dünyanın dönebileceğini anlamış ve bunu bir iddia olarak ortaya atmıştır. O zamana
kadar dünyayı evrenin en altında duran sabit bir yer olarak düşünen batılı zihniyeti bu bulguyla ciddi
sarsıntılara maruz kalmış ve hatta bu büyük bilim adamını engizisyon mahkemelerinde yargılayarak
idamını istemişlerdir. Galileo da baskılar karşısında geri adım atarak dünyanın döndüğü iddiasından
vazgeçmiştir. Dünyanın dönüyor olmasının Avrupa’da bu kadar ciddi etkiler yapmasını anlamak
bizim medeniyetimiz için zordur. Çünkü bizdeki evren anlayışı batıdakine benzemez.
Galileo’nun engizisyonda yargılandığı dönemlerde bizler zaten Dünyanın döndüğünü biliyor ve

hatta yıldızların ve Güneşin hareketlerini tespit etmeye çalışıyorduk. Bu yüzden bu bilgi bizim
için yeni değildi. Aynı zamanda bizi etkilememesinin bir diğer nedeni ise bizdeki dini anlayışın
Hıristiyanlıktan farklı olmasıydı. Bizdeki dini anlayış belirli bir evren tipini zorunlu tutmuyordu.
Hıristiyan inanışına göre dünya evrenin en alt katıydı ve zaten aşağılık olan insan burada
yaşıyordu.
Evrenin en üstünde ise tanrı bulunuyordu ve tanrı ile insanın arasında bulunan diğer katlarda
yüce insanlar yani rahipler ve ruhban sınıfı bulunuyordu. Bu sınıf insanla tanrı arasında aracılık
vazifesini yerine getiriyor ve tanrının isteklerini insana, insanın isteklerini ise tanrıya iletmekle
görevli bulunuyorlardı.
İşte bu dini inanıştan dolayıdır ki, Galileo’nun ortaya attığı düşünceler Avrupa’da ciddi sarsıntılara
yol açmış ve bilim kiliseyle mücadele etmek zorunda kalmıştır. Kendi kutsal konumlarını kaybetmek
istemeyen ruhban sınıfı bu yeni görüşlere karşı mücadele etmiştir.
Galileo’nun bulgularıyla beslenen yeni fizik anlayışı Nevton’la en kusursuz dönemine
ulaşmıştır. Nevton’un bulgularıyla insanlar artık evreni tamamen çözebileceklerine ve hatta ele
geçirebileceklerine inanmışlardır. Nevton’un kurduğu mekanik fizik anlayışı şunu gerektiriyordu.
Eğer biz nedenleri bilirsek her şeyin çözümüne ulaşabilir ve evrenin bütün sırlarını çözebiliriz. Bu
fizik anlayışıyla yanılmaz ve kesin doğruların varlığına ve evrenin tüm sırlarının çözülebileceğine
inanılmaya başlanmıştır.
İşte dünyanın hiçbir yerinde ve hiçbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde

edilebileceğini iddia eden bu bilim görüşüne pozitif bilim denmiştir.
İnsanlık pozitif bilimin verdiği inançla evrenin bütün sırlarını çözebileceğini

düşünmüş, geçmiş ve geleceğe dair tüm sırların insan aklı ve çabasıyla elde
edilebileceğine inanmıştır.
Bugün hala bilime dair birçok tanımlama ve tespit bu pozitif bilim inancına bağlı olarak ortaya
konmakta ve anlatılmaya çalışılmaktadır. Pozitif bilim inancı içerisinde bilim çeşitli özelliklerle
tanımlanır.
Bu özellikler şunlardır:
Nesneldir; bilimin bulguları kişisel görüş ve beğenilerden uzaktır. Herkes tarafından ortak
olarak gözlemlenebilecek ve değerlendirilebilecek doğruları içerir.
Mantıksaldır; bilimin bulguları akla ters düşmez.
Genelleyicidir; bilimin bulguları aynı durumdaki tüm olaylar için geçerlidir. Bulgular bütünü
içerir.
Sağlam ve değişmez gerçeklerdir; bilimsel bilgiyle elde edilen veriler zaman içerisinde
değişmez.
Tutarlı ve kalıcıdır; Bilime yönelik bu tür özellikler uzun bir süre varlığını ve inandırıcılığını
korumuştur.
Bahsedilen bu özellikler pozitif bilim görüşünün bir sonucu ve çıkarımlarıdır. Pozitif bilim ise
yerini 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında daha farklı ve değişik görüşlere bırakmıştır.
Pozitif bilim inancındaki en köklü değişimi Einstein ve Maks Plank yapmıştır.
Bu iki büyük bilim adamı pozitif bilimin evreni çözeceği ve değişmez doğruları bulabileceği
inancını değiştirmişlerdir. Einstein’in Rölativitesi ve Maks Plank’ın Kuantum Fiziği insanlığın bilim
anlayışını farklı bir yöne kaydırmıştır. Bu bilim adamlarının bulgularından sonra bilimin tarafsız ve
nesnel olmadığı düşünülmeye başlanmıştır.
Bilimsel bilgide objektifliğin değil sübjektifliğin var olduğu, kesinliğin değil olasılığın kendisini
gösterdiğini bu bilim adamları ortaya koymuşlardır. Bu nedenle pozitif bilim 20. yüzyılın ilk
yarısından sonra yerini modern bilime bırakmış ve bu anlayışta da ciddi değişimler meydana
getirmiştir.
Örneğin Einstein; insanın evreni çözemeyeceğini
sadece onu yorumlayabileceğini ileri sürmüştür. Yani
insanın yapabileceği evrenin sırlarını çözebileceğini
değil, onu belli bir zaman ve durum aralığı içerisinde
kendisine göre yorumlayabileceğini dile getirmiştir.
Maks Plank ise yapılan bilimsel çalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının
esas olduğunu ortaya koymuştur. Bu iki görüş pozitif bilimi tamamen ortadan kaldırmamıştır.
Bu bilim adamlarının bulgularından sonra şu ortaya çıkmıştır. Kesin doğrular olarak

adlandırılan bilimsel bilgiler normal boyuttaki durumlar için geçerlidir. Makro ve mikro
düzeydeki bilimsel araştırmalarda kesinlik ve nesnellik yoktur. Tam aksine bu düzeydeki
araştırmalarda kişisellik ve olasılık esastır.
Örneğin atom parçalanarak atom altı dünya incelendiğinde hem bilim adamının kişisel
tercihleri deney ve gözlemi etkilemektedir ve hem de bulduğu veriler kesin doğru olmaktan
uzak sadece doğru olma ihtimali olan bilgiler durumuna düşmektedir.
Einstein ve Maks Plank’la bilim dünyasına kazandırılan en temel iki özellik bilimde makro ve
mikro düzeylerde nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağıdır. Mesela atom altı dünyasını incelerken
nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağına dair küçük bir örneği burada ele alalım. Normal bir
termometreyle bir oda sıcaklığı ölçüldüğünde elde edilen bilgi kesin gibi gözükebilir.
Oda sıcaklığı ölçülürken termometredeki ıssı odaya geçecektir fakat bu ısı çok düşük olduğundan
odanın sıcaklığının ölçümüne ciddi bir etki yapmayacaktır ve yaptığımız ölçüm doğru olarak
düşünülecektir. Fakat aynı ölçümü elektron ve protonlar düzeyinde yaptığımızda kullanacağımız
ölçüm aleti ne kadar küçük olursa olsun sonucu çok büyük oranda etkileyecektir.
Elektronlar çok küçük parçacıklar olduğu için ısıyı ölçmek amacıyla kullanacağımız herhangi
bir ölçüm aracı sonucu çok büyük oranda değiştirecektir. Bu oda sıcaklığını kitaplık kadar büyük
bir termometreyle ölçmeye benzeyecektir ki sonuç asla kesine yakın olmayacaktır. Çünkü
kitaplık kadar büyük olan bir termometrenin sıcaklığı ister istemez oda sıcaklığını büyük ölçüde
değiştirecektir.

Maks Plank ve Einstein’le başlayan bilimsel bilgideki bu değişim bugün daha
inanılmaz düzeylere varmıştır. Post modern yaklaşım tabiri altında toplanabilecek
bu anlayış değişimleri bilimsel bilginin doğruluk, değişmezlik, nesnellik gibi
özelliklerini ciddi boyutlarda sarsıntıya uğratacak düzeylere erişmiştir. Bu nedenle
bilimsel bilginin gelişimi ciddi emek ve gayret sarfedilerek araştırılması ve
öğrenilmesi gereken bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır.
1.3 Bilimsel Araştırmanın Amaç ve Çeşitleri
Araştırma; soru sorma, inceleme, değerlendirme, yorumlama ve karar verme çabasının

oluşturduğu bir öğrenme ve bilgi edinme sürecidir. Araştırma süreci soru sorabilmekle başlar ki,
bu da en temelde merak etme yeteneğini gerektirir. Bir araştırmanın ortaya konabilmesi, yeni ve
faydalı sonuçların oluşturulabilmesi için merak şarttır.
Bilim adamını sıradan insanlardan ayıran ve onu insanlığa faydalı bir birey yapan özelliği
merakı ve merak ettiği konuların sebep ve sonuçlarını ortaya çıkarmada gösterdiği samimi
gayretidir.
Merak edilmeyen hiçbir şey sorulmaz

ve sorulmayan soruların da asla cevabı
olmaz. Bu yüzden bilimsel araştırmayı
başlatan temel faktör meraktır. Merak;
öğrenme isteğidir. Öğrenme isteği
ve çabasını gayret ve samimiyetle
birleştirebilen ve öğrenme isteğinden
vazgeçmeyen kişiler insanlığı daha iyi ve
daha erdemli zeminlere taşıyabilir. Merak
ve öğrenme arzusuyla oluşturulan bir
sorunun, soru ile ilgili her türlü bilgi
ve verinin incelenip değerlendirilmesi
yorumlanarak bir hükme varılması,
bir bilginin ortaya çıkarılması çabasına
araştırma denir. Bilimsel araştırma
ise; yeni bilgi, yöntem veya ürünleri
elde etmeye yönelik belirli bir amacı,
aşamaları ve yöntemi içeren bilgi üretme
ya da derleme çabasıdır.
Bilimsel araştırmaların amaç ve yöntemleri belli bir düzenliliği gerektirir. Buna

bilimsel araştırma sistemi adı verilir ve her bilim türü kendine ait araştırma
gerektirir.
Tıp alanında yapılan çalışmaların sistemi farklı gökbiliminin sistemi farklıdır. Buna karşılık
tüm bilimsel araştırmalarda gözetilen amaçlar ortaktır. Bilimsel araştırmalar şu amaçlarla
oluşturulur.
Bir sorunu çözmek: Bilimin her alanında çözüm bekleyen geliştirilmeye ve iyileştirilmeye
ihtiyaç duyan sayısız sorun vardır. Bir araştırma alanıyla ilgili herhangi bir sorunu çözmeyi
amaç edinebilir.
Yeni bir ürün ortaya koymak: Bir araştırma o ana kadar hiç ele alınmamış bir ürün, bir bilgiyi
ortaya çıkarmayı amaç edinebilir. Aynı zamanda var olan bilgi ya da ürünü geliştirmek de bir
yeniliktir. Örneğin; telefon mevcut bir üründür. Fakat geliştirilip cep telefonu halini aldığında
ortaya çıkan ürün de yenidir.
Yeni bir yöntem geliştirmek: Bir sorunun çözümünde ortaya çıkarılabilecek yeni bir yöntem
oluşturmak da bilimsel araştırmanın amaçlarındandır. Örneğin ilaç tedavisi yerine ışın tedavisi
geliştirmek bir yeni yöntem oluşturmaktır.
Faydalılık: Bilimsel araştırmanın temel amaçlarından birisi de insanlığa faydalı olmasıdır.
Bilimsel araştırmaların ortak amaçlarının yanı sıra şu ortak niteliklerinden bahsedilebilir.

Tarafsız ve sistemli bir süreçtir. Bir düşünceyi ya da görüşü kabul ettirmeyi değil tanımayı ve
tanımlamayı hedefler. Bir uzmanlık işidir. Araştırma yöntem ve tekniklerinde yetişmişliği gerektirir.
Olası tüm eleştiriler karşısında tutunabilecek nitelikte olmalıdır. Başkalarınca da tekrarlanabilir
nitelikte olmalıdır.
Araştırma çoğu zaman sadece olayları gözleme, bilgi, veri ve istatistik toplama sanılmaktadır.
Araştırma, bir bilgi üretme işidir.
Bugünkü teknik kalkınmanın, bilimsel ve teknolojik gelişmenin araştırma ve araştırmacıya
borçlu olunduğu bilinen bir gerçektir.
Araştırma sayesinde yeni bilgiler kazanılmakta, bilim

gelişmekte, gelişen bilim ve teknik sayesinde de araştırma
yöntem ve araçları güçlenmektedir. Araştırma sürecinde
Araştırmalar; amaçları, olayların incelenmesi, bilgilerin toplanması zorunludur.
yürütüldükleri ortamlar Fakat araştırmacı, gözlemlerini ve topladığı bilgileri yeniden
ve yöntemleri açısından organize eder, analiz ve senteze tabi tutar, yorumlar;
sınıflandırılabilir. Araştırmacı değerlendirir ve anlamlı bilgiler bütünü haline getirir. Bu
araştırmanın konusu, çok karmaşık bir faaliyettir.
nitelikleri ve veri türlerine göre
uygun araştırma yöntemini Araştırmalar; amaçları, yürütüldükleri ortamlar
belirleyebilir. Hatta araştırmanın ve yöntemleri açısından sınıflandırılabilir. Araştırmacı
yapısı gereği birden fazla araştırmanın konusu, nitelikleri ve veri türlerine göre uygun
yöntemi aynı araştırma için araştırma yöntemini belirleyebilir. Hatta araştırmanın
kullanılabilir. yapısı gereği birden fazla araştırma yöntemi aynı araştırma
için kullanılabilir.
Araştırmaya ilgisiz kalmak, özellikle günümüz dünyasında
toplumun bilgide, teknolojide geri kalmaya mahkûm olması demektir. Çağın gerisinde kalmış
bir toplum ise, 21. Yüzyılın dünyasının ancak kenar mahallesinde yaşamaya mahkûm olması
demektir.
Araştırma insanın merakından doğmuş, onun gerçeği öğrenmeye ve iş yapma yollarını
geliştirmeye karşı olan hasretiyle beslenmiş bir faaliyettir.
Araştırma; amaçlı, planlı ve sistemli olarak verilerin toplanması, gruplanması, analizi, sentezi,
açıklanması, yorumlanması ve değerlendirilmesi işlemleriyle problemlere güvenilir çözüm yolları
bulma süreci olarak tanımlanmaktadır.
İncelenen alanın büyüklüğüne göre araştırma metotları ikiye ayrılır:

1. Makro-sosyolojik araştırmalar, bütün ülkeyi kapsayan araştırmalardır
2. Mikro-sosyolojik araştırmalar ise, küçük gruplar üzerinde yapılan araştırmalardır.
10 Aile Danışmanlığı Eğitimi

1.3.1 Araştırma Çeşitleri
Araştırmalar temel ve uygulamalı olmak üzere ikiye ayrılır.

Temel araştırmalar; bilim, bilim içindir anlayışına uygun olarak kuramsal bilgi alanına
yenilerini katma amacına yöneliktir.
Uygulamalı araştırmalar ise, günlük problemlere çözüm bulma amacını taşırlar. Araştırmalar
yapıldığı çevre ve araştırma ortamına göre laboratuar ve saha araştırmaları olmak üzere
ikiye ayrılır.
Laboratuar araştırmaları: Laboratuar, yapay bir ortamdır. Kontrollü ve yapay ortamdaki

davranışların gerçek hayattan farklı olacağı açıktır. Özellikle sosyal bilimler ve eğitimle ilgili
laboratuar araştırmalarının gerçek hayata uyma olasılığı azdır. Bu nedenle sosyal bilimlerde
sınırlı bir uygulama olanağı vardır. Bunun en büyük nedeni insan hayatı üzerinde kobaylar üzerinde
olduğu gibi deney odası çalışmaları ve sınamaların yapılamaması, yapılmaması gerektiğidir.
Her şeye rağmen sosyal bilimlerde deney çalışmaları yapılabilmektedir. Bunların bir bölümü
deney odası sınamalarına benzemekte bir bölümü ise yerinde deneyim niteliğinde olmaktadır.
Deney odası çalışmaları psikoloji ve sosyal psikolojide mümkündür. Buna örnek olarak
Muzaffer Şerif’in “Otokinetik Etki” deneyidir. Şerif bu deneyde görsel algı yanılmasından
faydalanmıştır.
Karanlık bir odada hareketsiz duran bir ışık noktasına denekler bakmış her gösterilişte bunu
hareket ediyormuş gibi görmüşlerdir. Gerçekte ışık hareket etmemektedir buna rağmen denek
ilk gösterilişinde 1 cm, ikincide 9 cm, üçüncüde 11 cm, dördüncüde ise 3 cm diyen denek, onuncu
gösterilişinde 7 cm civarında bir uzunluk söylemiştir. Bundan sonra söylediği uzunluklar hep
6-8 cm arasında değişmiştir.
Her deneğin başlangıçta birbirini tutmayan rakamlar verdiği fakat zamanla belli bir
sayıda karar kıldığıdır. Bulgunun ilginç yönü bütün deneklerin kendilerine göre bir standart
oluşturmalarıdır.
Yerinde deneyim ise pasif ve aktif olarak ikiye ayrılır. Birinci durumda araştırmacı ilgili toplumsal
kümenin hayatına herhangi bir etkeni suni olarak katmamaktadır. Örneğin seçimlerde seçmenlerin
oylarının cinsiyete, yaşa, dine, ekonomik ve sosyal düzeye göre nasıl bir farklılık gösterdiğini
seçmenler arasında yapılacak bir kanı yoklaması araştırması ile ortaya çıkarılması.
Aktif biçimde yapılan yerinde deneyimler ise toplumsal süreçlerin (eğitim, aile, siyasal, ekonomik
iletim vb süreçleri) akışına suni olarak bir etkenin katılması ve sonuçların incelenmesidir.
Başlangıçta da belirtildiği gibi sosyal bilimlerde çok az uygulanan deney türüdür.
Toplumsal bilimlerde doğal bilimlerdeki gibi deney yapmak çok güç ve sınırlı olduğundan, bu
eksikliği gidermek bakımından toplumsal bilimlerde karşılaştırmalı yönteme başvurulmaktadır.
Saha araştırmaları ise, gerçek hayatın içinde yer almaktadır, burada yapaylık söz konusu
değildir. Sosyal bilimlerde bir grup, bir şirket, bir köy, bir şehir veya bütün bir toplum alan olarak
kabul edilebilir.
Alan araştırması, tarama yöntemi, saha araştırması veya survey kavramları altında
açıklanmaktadır. Buna betimsel araştırma da denilir. Alan araştırmaları insanların herhangi bir
konudaki görüşlerini ve değerlendirmeleri içerir.
Alan araştırmasının bilimsel niteliği toplumla ve bireyle ilgili değişkenleri içermesinden
kaynaklanır. Bu değişkenler bireyin cinsiyeti, dini, medeni hali, sosyo-ekonomik statüsü, eğitim
düzeyi, yaşı, geliri, mesleği, yaşadığı coğrafi bölge, bağımsız değişkenleri; bireyin düşünceleri,
ilgisi, tutumu, tavrı gibi psikolojik ve sosyal psikolojik davranışları bağımlı değişkenleri oluşturur.
www.aknetakademi.com.tr 11
1.4 Araştırmanın Planlanması
Düzenli her davranışta olduğu gibi, araştırmacı, işe başlamadan önce, ne yapmak ve nasıl
yapmak istediğini çok iyi planlamak zorundadır. Araştırmaların özgünlüğü planlama aşamasında
belirlenir. İyi planlanmış, bir araştırmanın yürütülmesi, büyük ölçüde “rutin” işlerden oluşur. Bu
nedenle de araştırmacıların zamanlarının büyük bir bölümü planlama için ayrılır. Bu oranın %80’e
kadar çıkması gerektiğini söylemek bir abartma sayılmamalıdır.
Araştırmacı, mimara benzer, yapacağı ayrıntılı plan, gerektiğinde başkalarınca da anlaşılıp
uygulanabilir nitelikte olmalıdır. Araştırma planı, problemin seçilmesinden araştırılıp rapor
edilmesine kadar geçen tüm süreçlerin önceden düşülmesini ve kendi içinde tutarlığı olan bir
bütün oluşturulmasını gerektirir.
Araştırmacı aynı zamanda iyi bir işletmeci iyi bir proje yöneticisi olarak,
çalışmalarının zaman ve maliyet planını yapmak zorundadır.
Bu amaçla:
1. Ayrıntılı amaçların ve buna dayalı iş paketleri ile aralarındaki en uygun ilişkilerin

belirlenmesi,
2. Her iş paketi içindeki önemli işlemlerin gerektireceği insan gücü, süre ile para miktar ve
kaynaklarının belirlemesi
3. Araştırmanın gerektireceği sanılan toplam süre ve olanaklar ile öngörülen başlama ve bitiş
tarihlerinin belirlenmesi gerekecektir.
Araştırmaların, araştırmacının niteliklerine beklentilerine ve araştırmanın içeriğine göre

planlanmasında ayrılıklar gözlenebilir. Fakat genel olarak bir araştırmanın planlanmasında şu
aşamalar görülür.
Fikir Üretme: Her araştırma bir düşünce aşaması içerir. Araştırmacının ilgileri, karşılaştığı
güçlükler, yetenek ve kabiliyetleri, bilgi birikimi, çevre ve daha birçok etken araştırmacıyı bir
öğrenme isteğine götürebilir. Fikir üretme süreci bir merak, ilgi ve ihtiyacın sonucunda araştırmacıda
oluşan ve çözüm gerektiren sorulardır.
Araştırma Konusunun Belirlenmesi: Araştırmacının, öğrenmek, bulmak, ortaya çıkarmak

veya geliştirmek niyetiyle oluşturduğu sorular ve merak alanlarının bir araştırma konusuna
dönüşebilmesi, fikirlerin çerçevesinin daha açık ve net olarak
çizilmesini gerektirir.
Bu amaçla konuyla ilgili yapılmış çalışmalar, Ciddi bir araştırmanın

çalışmaların yöntem ve vardıkları sonuçlar hakkında genel gerçekleştirilebilmesi için
bir bilgilenme süreci gerekir. gerekli olan en temel özellik
Araştırmacının sorusuyla ilgili gerçekleştireceği bilgi araştırmacının ilgi ve sevgisidir.
edinme süreci, soruyu ya da sorunu araştırılabilir bir Eğer bir araştırmacı herhangi
konu biçimine dönüştürmesine olanak sağlayacaktır. Bir bir konuyu gerçekten inceleme
araştırma konusu şu özellikleri taşımalıdır. Konu yeni ve isteği duyarsa o konuyla ilgili
özgün olmalıdır. Konu anlamlı ve uygulanabilir olmalıdır. ne kadar güçlük varsa aşabilir
Konu bir amaç ve hipotez içermelidir. Konu araştırmacı ve ve yeni görüş ve düşünceler
diğer kişiler için ilgi çekici olmalıdır. üretebilir.

Konu araştırmaya ayrılacak zaman
içerisinde gerçekleştirilebilecek nitelikte
olmalıdır. Bu özellikler değerlendirilirken
Bazen bir ömür üren araştırmaların ve
konunun yeni ve özgün olması, araştırmanın
öğrenme çabalarının gerçekten
başkaları için de önem taşıması açısından
insanlığın kaderini etkileyen buluşları ortaya
gerekli bir unsurdur. Aksi takdirde
çıkardığı muhakkaktır. Bilim adamlarını var
araştırmacı kendi öğrenme düzeyini
eden bu büyük öğrenme tutkusu olmuştur.
artırmak ve başkaları için yeni olmayan
fakat kendisinin bilmediği bir konuyu da
araştırabilir.
Araştırma Probleminin Belirlenmesi: Araştırmacının çözmek istediği sorunun edinilen bilgiler

sonucunda netleştirilip, araştırmayı yönlendirecek şekilde düzenlenmiş halidir. Bazen araştırmalar
tek problem içermeyebilir. Gerçekleştirilen öğrenme ve düşünme süreci konuya bağlı farklı
problemlerin oluşturulmasına fırsat verebilir.
Araştırma Hipotezinin Oluşturulması: Araştırmacının oluşturduğu probleme cevap olabileceğini

düşündüğü varsayımlara hipotez denir. Hipotez araştırmacının olabileceğini düşündüğü muhtemel
cevaptır. Bu yüzden tanımlama ya da yargı içermesi gerekir.
Fakat hipotezin ille de gerçekleşeceği ve doğruluğunun ortaya çıkarılacağı düşünülemez.
Yöntem Belirleme Aşaması: Sorunun ve hedefin belirlenmesinden sonra uygun yöntemin

belirlenmesi gerekir. Hangi verilere ihtiyaç olduğu ve bu verilerin nasıl elde edileceği sorusuna
verilen cevap araştırmanın yöntemini ortaya çıkarır.
Verilerin Toplanması, analizi ve değerlendirilmesi: Araştırma süreci anlamına da gelen

bu aşamada araştırmacı kendisini beklediği çözüme götürecek her türlü bilgiyi toplar ve
değerlendirir.
Araştırmanın Sunumu: Tamamlanan araştırmanın ne şekilde başkalarına ulaştırılacağının

ortaya konduğu aşamadır.
1.5 Araştırma Yöntemleri
1.5.1 Açıklayıcı Araştırma Yöntemleri
Bu tip araştırmalar bilimin son amacı olan öngörülerde bulunma olanağı sağlar. Açıklayıcı
araştırmalar, hipotezden kalkarak veri toplama araçları ile olaylar ve değişkenler arasında neden-
sonuç ilişkisi kurmayı ve olayları, olguları açıklamayı amaçlarlar.
1.5.2 Betimleyici veya Durum Saptayıcı Araştırma Yöntemleri
Bu tip araştırmalar ile olgular hakkında sistemli ve düzenli bilgilere sahip oluruz. Betimleyici
bir araştırmada herhangi bir ilişkinin varlığı veya yokluğu araştırılır. Örneklemden hareketle evren
hakkında geniş bilgi sahibi oluruz. Yeni hipotezlerin formüle edilmesi kolaylaşır.
Betimleyici araştırmalar bize o olgunun niçin öyle olduğunu, o ilişkinin niçin öyle kurulduğunu
açıklamazlar, onun yerine olgularda neyin olduğunu, nelerin neler ile birlikte olduğunu bildirirler.
Betimleyici araştırmaların sonuçları, yüzde tabloları, grafikler ile gösterilir ve değişkenler

arasında korelasyonun varlığı veya yokluğu saptanır.
Betimsel araştırmalar (survey) olayların insan gruplarının bazı özelliklerinin tek tek ne olduğunu
veya iki ve daha çok özelliğinin ilişkisel düzeyde nasıl olduğunu açıklamaya çalışır. Betimsel
araştırmalarda, deneysel araştırmada olduğu gibi bir değişkeni diğerinin fonksiyonu gibi inceleme
söz konusu değildir.
Betimleyici araştırmalarla kavramsal modelimiz zenginleşir. Bu tip araştırmalarda da hipotez,

gözlem ve yorumlama aşamalarından geçilir. Hipotez bir kurama dayanacağı gibi sağ duyuya
dayanabilir veya kuram ile hipotez arasında çok yakın bir ilişki var olmamış olabilir.
1.5.3 Sayım Tipi veya Tanıtıcı Araştırma Yöntemleri
Bunlar ciddi inleme ve araştırmalardır. Ancak bu

araştırmalar sonunda bilimsel bilgi elde edilemez.
Tanıtıcı araştırmalarda bir örneklemede belli niteliklerin Çoğunlukla pratik ihtiyaçları
ne kadar sık gözlendiği ortaya çıkarılır. Bunların sayım karşılamak amacı ile yapılır. Bu
ve sayılar arasında bir ilişkinin var olup olmadığının nedenle sosyal bilimlerden çok
araştırılması zorunlu değildir. Bunlarda örneklemden olup sosyal hizmet uzmanları,
kalkarak evrenin özellikleri sıralanır. reklamcılar, pazarlamacılar
Nüfus, işyeri ve hane halkı sayımları, gecekondu tarafından uygulanır.
bölgelerindeki alt yapı hizmetlerinin saptanmasına yönelik
belediyelerce gerçekleştirilen sayımlar bu tip araştırmalara
girer. Tanıtıcı araştırmaların bilim için önemi, betimleyici araştırmalara ipucu sağlamasından
gelir.
1.5.4 Deneysel Araştırma Yöntemleri
Herhangi bir materyali işleme tabi tutarak veya

işleme tabi tutmadan oluşturulmuş bir ortamda
değişken ve etkenlerinin denetlenebildiği, sonucun
izlendiği araştırma yöntemidir.
Deneysel yöntemde amaç, incelenen olaydaki neden
sonuç ilişkilerinin ortaya çıkartılmasıdır. Bu ilişkilerin
gerçek niteliğini bulabilmek için sonucu etkileyebileceği
düşünülen tüm etkenler denenebilir.
Deneysel yöntem dendiğinde laboratuarlar akla
gelse de mümkün olan tüm çevre ve ortamlarda
kullanılabilen bir yöntemdir.
1.6 Araştırma Türleri
1.6.1 Alan Araştırmaları
Alan araştırmaları, incelemenin incelenen varlıkların doğal ortamlarında yapılması anlamına

gelir. Laboratuar araştırmalarından temel farkı gözlemcinin doğal ortamları kullanmasıdır.
Deneysel araştırmalarda araştırmacı kendi kurgusunu oluşturur ve oluşturduğu ortam
içerisinde sonuçları almaya çalışır. Oysa alan araştırmalarında kişi ile incelenen değerler arasında
bir mesafe ve kurgu yoktur. Araştırmacı ortama dahil olur ve mevcut durumu değerlendirmeyi
amaçlar.
Bu tip araştırmalarda bir kurgu söz konusu olmadığı için olay ve davranışlar daha farklı biçimleri

ile gözlemlenebilir. Bu da araştırmacı açısından bir zenginlik oluşturur. Alan araştırmalarının bir
niteliği de bir araştırmacının kurduğu hipotezi doğrulamaktan çok hipotez oluşturmaya yönelik
olmalarıdır.
1.6.2 Tanıtıcı Araştırmalar
Belirli bir bilgi kümesinin ilgi duyulan bazı özelliklerini ortaya koymayı amaçlayan araştırma
türleridir. Tanıtıcı araştırmaların amacı genelde neden sonuç ilişkilerini gözlemlemek değil durum
ya da olayların genel niteliklerini belirleyebilmektir.
Tanıtıcı araştırmaların en bilineni monografiler ve tarihsel araştırmalardır. Monografiler: Olay
ve olguları olduğu gibi tanıtmayı amaçlayan çalışmalardır. Örnek olay ve değişim monografileri
olmak üzere iki türü vardır.
Örnek olay monografileri: Temsil niteliğine sahip tek

bir kişi, kurum veya olayın ele alınarak ayrıntılı bir
Bu tür araştırmalarda
biçimde tanıtılmasına yönelik çalışmalardır.
amaçlanan özelliklerin doğru
Değişim monografileri: Mevcut durumun tanıtılması
olarak ölçümlenebilmesi
yanında olayların zaman içindeki değişimlerinin de
ve gerçek niteliklerin
izlenmesi amacına yönelik çalışmalardır.
belirlenebilmesidir.
Tarihsel araştırmalar: Toplumsal olayların geçmişteki
durumunu incelemeye yönelik araştırmalardır. Bu
tür araştırmaların verileri oldukça fazladır. Geçmişe ait olan her bilgi bu araştırmalar için bir
veri oluşturabilir. Fosillerden antlaşmalara, silahlardan mektuplara kadar sayısız veri söz
konusudur.
1.6.3 İstatistik Araştırmaları
İstatistik biliminin tekniklerinin kullanılabileceği

araştırmalardır. Bu nedenle hem fen bilimlerinde hem
de sosyal bilimlerde kullanılabilecek bir araştırma
türüdür. İstatistik araştırmaları, araştırma verilerinin
sayısal nitelikte ifadesi ve istatistik yöntemlerinin
yardımıyla yorumlanması ve değerlendirilmesini
içerir.
1.7 Veri Çeşitleri ve Veri Toplama Yöntemleri
Araştırmacının problemini çözmek amacıyla kullanabileceği her türlü bilgiye veri denir.
Bilgi alanlarının çokluğu ve çeşitliliğine bağlı olarak sayısız veriden söz edilebilir. Bir atomun
yörüngesinden, aile ilişkilerine, yıldız kümelerinden balık türlerine her türlü bilgi kaynağı herhangi
bir araştırma için veri olarak kullanılabilir.
İnsanlar, aileler, kuruluşlar, yayınlanmış veya yayınlanmamış belge, bulgu, dokümanlar ve

doğanın kendisi araştırmacı için veri kaynağı olabilir.
Her bilim dalı için veriler farklı olduğundan veri toplama yöntemleri de bilim dallarına göre
değişiklik arz eder. Bilim dallarını fen bilimleri ve sosyal bilimler olarak ele alırsak fen bilimleri için
veri toplama yöntemi araştırmanın niteliğine bağlı olarak yapılan deney ve gözlemler sonucunda
elde edilen bilgilerdir.
Verilerin toplanması: Veri, araştırma sürecinde sonuca varmak veya anlam çıkarmak için
kullanılan nicelikler, olaylar, kayıtlar veya sayı kümeleridir.
Veriler;
1- Yazımlanmış veri kaynakları: kitaplar, dergiler, gazeteler, arşiv ve istatistik raporlarıdır.
2- Yazımlanmamış veriler: görüşme, anket, gözlem tekniği ile elde edilen verilerdir. Bunlar
araştırmacının doğrudan gözlemlerine ve ölçmelerine dayanan birey, obje ve olaylardır.
Toplanan ilk bilgiler ham verileri oluşturur. Araştırma hangi tür verilerin, hangi kaynaklardan,
hangi tekniklerle, hangi araçlarla ve kimlerden, ne zaman toplandığının belirtilmesi önemli
yöntem bilgilerindendir. Anket ve test gibi araçlar kullanılmışsa bunların amaçlarını, geçerlik ve
güvenirliliklerinin bilinip bilinmediğinin açıklanması gerekir. Anketin ne kadarının geri alınabildiğinin
ve ne kadarının kullanılabilir durumda olduğu belirtilmelidir.
Güvenirlik, verilerin güvenirliliği bilimsel çalışmanın ilk koşuludur. Her araştırma, bir başkası
tarafından tekrar edilerek bulgular test edilebilir. Test etme, bir anlamda verilerin güvenirliliğinin
kontrol edilmesi anlamına gelir.
Verilerin güvenirliliği, veri toplama aracının da güvenirliliğini gösterir.
Yani veriler anket ve görüşme teknikleri ile elde edildi

ise, bu tekniklerin güvenirliliğini anlamına gelir. Verilerin
geçerliliği, verilerin, elde edilmesi gereken verileri temsil Verilerin toplanmasıyla
edebilme derecesidir. Başka bir ifade ile gözlenmek ilgili araçlar(anket, görüşme
istenen niteliğin başka bir nitelikle karıştırılmamasıdır. soruları) eklerde verilir ve bu
Ankette soruyu cevaplayan deneğin herhangi bir yanılgıya durum yöntem bölümünde
düşmeyeceği ve doğru algılayacağı bir fadeyle önceden açıklanır.
tanımlaması gerekir. Bu sebeple anketin bir pilot grup
üzerinde denendikten sonra, araştırma örneklemine
uygulanması yerinde olur.
1.8 Verilerin Çözümlenmesi ve Yorumlanması
Ham verilerin nasıl çözümlendiği ve nasıl yorumlandığını bilmek önemlidir. Bazen yanlış seçilmiş
bir çözümleme şekli ile çok değerli veriler boşa gidebilir.
Araştırmada kullanılan(varsa) istatistik teknikleri, seçiliş gerekçeleri ile raporda açıklanmalıdır.
Ayrıca işlemlerin elle mi, yoksa bilgisayarla mı yapıldığı belirtilerek(varsa) bilgisayar programına
atıfta bulunulmalı ve sonuçların nasıl denetlendiği belirtilmelidir.
Alan araştırmalarında örneklem istatistikleri genellikle betimsel düzeyde olup yüzde, ortanca,
ortalama olarak vasat ölçülerini; ranj, çeyrek kayma, standart kayma olarak değişim ölçülerini,
korelasyon katsayısı olarak da ilişki ölçülerini gösterir.
Örneklem istatistiklerinin, önceden saptanan bir anlamlılık düzeyinde evren

değerlerine genellenmesine test edilmesine hipotez test etme denir. Hipotez test
etme, evrenin dağılım karakteri yerine, örneklem istatistiklerine dayalı bir yargıya
varma işidir. Evrenin tamamından alınan verilerin dağılım karakteristiklerinin
(yüzde, ortalama, ortanca, korelasyon katsayısı, çeyrek kayma, standart kayma
vb.) test edilmesi söz konusu değildir.

Tıp alanında deneklerin ilaca verdikleri tepkiler bir veri kümesi oluştururken, gök bilim için
yıldızlardan yayılan ışığın yeryüzüne ulaşma süreleri birer veri oluşturabilir. Aynı yaklaşım teknik
bilimler için de geçerlidir. Sosyal bilimler açısından ise belli başlı beş tür veri toplama yöntemi
vardır. Bu yöntemler fen bilimlerinde yapılan kimi araştırmalarda da kullanılabileceği gibi sosyal
bilimlerde de bu yöntemlerin bir kaçı bir arada kullanılabilir. Her bilimin kendine özgü bir konusu
olduğundan bilimler konularına uygun yöntemleri geliştirmek zorunda kalmışlardır.
Nitekim maddeyi inceleyen fizikle, canlıyı inceleyen biyoloji aynı yöntemleri kullanmazlar. Bunlar
gibi, organizmaların davranışlarını inceleyen psikoloji de konusuna uygun yöntemleri kullanır.
1.8.1 Betimsel Yöntem
Bu yöntemler bir davranışın, bir olayın, bir ilişkinin betimlenmesini sağlarlar. Betimleme sözlü
olabileceğin gibi sayılarla da olabilir. Bu gruba tarama yöntemi (testler, anketler) ,doğal gözlem,
görüşme ve vak’a (olgu) incelemesi girer:
1.8.1.1 Tarama yöntemi
Tarama yöntemi; soru listesi, görüşme gibi tekniklerden yararlanarak, belirli özelliklere sahip
olan insanları ilgilendiren ya da olayı, o an ki durumuyla saptama amacı güden bir araştırma
yoludur. Genellikle bu yöntemle çok sayıda kişiye ulaşmak istenir.
Tarama yöntemi; öğrenci ve öğretmen sorunlarının saptanmasında, oyların siyasal partilere
dağılımının belirlenmesinde, pazar araştırmalarında, kamuoyu yoklamalarında çok kullanılır.
Bunun için testlerden ve anketlerden yararlanılır.
1.8.1.1.1 Testler
Test, bireyin yeteneğini, zekasını, kişilik yapısını, başarısını ortaya

çıkaran bir ölçer, bir araçtır.
Test yoluyla bireyleri birbiri ile karşılaştırmak ve değerlendirmek
mümkün olmuştur.
Örneğin, üniversite giriş sınavlarında uygulanan testler, öğrencilerini
başarı durumuna göre sıralar. Test, psikolojinin önemli araştırma
yöntemlerinden biridir. Günümüzde özellikle eğitim, endüstri ve psikiyatri
de yaygın olarak kullanılır.
1.8.1.1.2 Anketler
Bir konuda düzenlenmiş soruların ilgili kişilere sorarak ya da

göndererek bilgi derlemeye anket denir. Anket yönteminden daha
çok kişilerin görüşlerini, kanılarını toplamak için yararlanılır. Anketin
geçerliliği, soruların iyi hazırlanmış olması kadar anketi cevaplayanların
içtenlikli olup olmamalarına bağlıdır.
1.8.1.2 Doğal Gözlem
Doğal gözlem, organizmanın içinde bulunduğu fiziksel durumu ve onun bu durum karşısında
ki davranışlarını doğal halde incelemektir. Gözlemde gözleyici, duruma ya da olaya herhangi bir
müdahalede bulunmaz; var olanı saptamakla yetinir.
Psikolojinin hemen her dalında gözlem kullanılır; çocuk ve hayvan psikolojisi gibi toplumsal
psikolojide de gözlemden yararlanılır. Söz gelimi, parmağını kesen bir çocuğu, bir fareyi yakalayan
kediyi, bir maçta heyecanlanan kişileri gözleyebiliriz. Duruma ve olaya hiç karışmadan sadece
gördüklerimizi betimlemekle birçok bilgi edinebiliriz.
Gözlemde sadece göz değil, bütün duyu organları kullanılır. Fotoğraf makinesi
ve televizyonun bir gözlem vasıtası olarak kullanılması, araştırmacıların işlerini
kolaylaştırmıştır. Gözlem tekniği ile elde edilen veriler, diğer tekniklerle tamamlanıp
bütünleştiği ölçüde geçerlik ve güvenirliliği artacaktır.
Belgeler üzerinde yapılan gözlemler: Yazılı belgeler arşivlerle basından oluşur. Osmanlı
İmparatorluğundan kalan belgeler, Türkiye’nin sosyal tarihi açısından çok değerlidir. Basın da sosyal
hayatı anlayıp belgelemek için yararlı bilgi kaynağıdır. Burada basının tarafsız olup olmaması bir
problemdir. İstatistikler de toplum hayatı için önemlidir. Bugün istatistiksiz bir toplum ve devlet
hayatı düşünülemez.
Bantlar, plaklar, fotoğraflar. Slaytlar, filmler, bilgisayarlar, müzeler ses ve görüntüsü olan
diğer belgelerdir. Örneğin; Fatih döneminin sosyal hayatı üzerinde araştırma yapan bir kimse
Fatih Kanunnamesinin muhtevasını açıklamalıdır. Diğer taraftan Tanzimat döneminin sosyal
hayatını inceleyen bir araştırmacı, Tanzimat Fermanını inceledikten başka o fermanın hangi
sosyal şartlar altında hazırlandığını açıklayacaktır.
Hazırlık aşamasındaki gözlem, Belgesel Gözlem olarak adlandırılmakta olup, araştırılacak

olguya ilişkin araştırıcının kaba gözlemleri ile o zamana kadar söylenmiş sözlerin, getirilmiş
açıklamaların izlerini taşıyan yazılı belgeler, istatistiksel belgeler ile teknik, ikonografik(azizlerin
resimleri), fotografik belgelerin incelenmesini kapsayan bir işlemdir.
Araştırmanın sınama aşamasındaki gözlem ise denencelerde dile getirilen ve sadece bir tahmin
olan ilişkinin, gerçekten var olup olmadığını sınamak için başvurulan bir işlemdir. Bu şekilde ele
alınan gözlem tekniği şu alt dallara ayrılır.
1. Tabii (doğal) gözlem

2. Sistematik gözlem
Doğal gözlem: olayları oluş sırasında onlara müdahale etmeksizin oldukları gibi gözlemektir.
Doğal gözlem, değişkenleri denetim altında bulundurma olanağından yoksundur.
Doğal gözlem iki şekilde gerçekleştirilebilir.

Katılımlı gözlem, araştırıcının gözlemci kimliğini saklayabildiği veya kendisini gözlemde
bulunduğu grubun bir üyesi olarak kabul ettirebildiği durumlarda söz konusudur.
Bu teknik 19.Yüzyılda sosyal antropologlar tarafından ilkel toplulukların araştırılması sırasında
kullanılmış ve giderek öteki sosyal bilim dallarında yaygınlaşmıştır. Buna emik bakış biçimi
denilmektedir.
Böylece araştırmacı, duruma eşlik eden düşünsel ve duygusal öğeleri paylaşarak içten
kavramayı ve böylece gözlem konusu olan olayın iç yapısına sızarak bir anlayış derinliğine ulaşmayı

amaçlar.
Katılımlı gözleme yapılan eleştiriler şöyle sıralanabilir.
► Birincisi, gözlemcinin bir gruba tam anlamıyla katılması imkânsızdır. Çünkü araştırıcının
gözlem yaptığının bilincinde olması onu bir grubun gerçek üyesi olmaktan, bir olaya tam
katılmaktan alıkoyar. Bu nedenle gözleme ancak belli bir ölçüde katılmaktan söz edilebilir.
► İkincisi, araştırıcı duruma katıldığı ölçüde olaylara bakış açısı ve gözlemin kapsamı
daralmaktadır.
► Üçüncü olarak araştırıcı duygusal ve düşünsel bakımdan gruba katıldığı ölçüde, en önemli
bir özelliği olan tarafsızlığını yitirir. Böylece sağlanan veriler güvenirlik ve geçerliliğin ön
koşulu olan nesnellikten yoksun kalmış olur.
► Dördüncüsü araştırmacı olaya veya gruba katıldığı ölçüde gözlemi, biricik ve kendine
özgü bir nitelik kazanır. Böylece gözlem sonuçları yinelenme olanağından yoksun kalır. Bu ise
gözlem verilerinin güvenirlik ve geçerlilik düzeyinin düşmesine yol açar.
Katılımsız gözlem: Bu gözlem çeşidinde araştırmacı durumun gereklerine göre değişik roller
almakla birlikte, ilkece araştırıcı kişiliğini korumakta ve olayın dışında kalmaktadır. Olay veya
grubun içine girmekten kaçınarak durumu dıştan izlemeye çalışan araştırmacı, böylece bir ölçüde
gözlemlerine nesnellik, genişlik ve genellik kazandırma olanağını bulur. Katılımsız gözlem, etik
bakış açısı ile gerçekleştirilen bir tekniktir. Bu bilim adamının davranışıdır.
Katılımsız gözlemin geçerlik ve güvenirlilik düzeyi katılımlı gözleme göre yüksek ise de, bu
katılımsız gözlemin sakıncalarını ortadan kaldırmaz. Örneğin araştırmacının grup veya olaya
katılmamak üzere aşırı çaba göstermesi, duruma yabancılaşmasına, gözlemin kendiliğinden
ve doğal olmaktan çıkmasına yol açabilir. Ayrıca katılımsız gözlemde elde edilen verilerin
denetimsiz olması, araştırma verilerinin bilimin gerektirdiği düzeyde geçerlik ve güvenirliğe,
nesnelliğe sahip olmasını engeller.
1.8.1.3 Sistematik Gözlem
Bu araştırıcının standartlaştırıcı araçlar kullanarak veri toplama yollarını denetim atında

bulundurması anlamına gelir. Soruları dikkatle hazırlanmış anket formları, görüşme formları ve
özel testler (zeka testi, kişilik testi) sistematik gözlem tekniğine girer.
1.8.1.4 Görüşme
Konuşma ve konuşturma yoluyla bireyin değerlendirmesine görüşme denir. Görüşme

bilgi edinmek amacı ile yapıldığı gibi, ruhsal bozuklukların tedavisi için de kullanılır. Psikoloji ve
psikiyatrinin önemli araştırma yöntemlerinden biridir.
Görüşme yöntemi, görüşmeyi yapan kişiye dayandığından oldukça özel bir yöntemdir.
1.8.1.5 Vak’a (olgu) İncelemesi
Bazı durumlar da bireyi değerlendirmek ya da davranışlarını anlamlandırmak için geçmiş

yaşantısını ve çevresini yakından tanımak gerekebilir. O zaman bireyden yaşamı boyunca
başından geçen önemli olayların anlatmasını istemek, ilişki kurduğu insanların ona nasıl bir etki de
bulunduğunu öğrenmek gerekir.
İşte, bireyin geçmişimde yer alan önemli olayları betimsel bir biçimde yansıtan
“bireysel öykü” ye vak’a tarihçesi ya da incelemesi denir.
1.8.1.6 İstatistiksel Yöntemler
Psikolojik araştırmalardan elde edilen sonuçların birçoğu sayılar şeklindedir. Ancak sayısal
bilgileri elde etmek yeterli değildir. Bilgilerin ne anlama geldiğini ve bunlardan nasıl geçerli sonuçlar
çıkarılabileceğini de bilmek gerekir. Bunun için de istatistiksel yöntemlerden yararlanılır.
İstatistik, sayı ile belirtebilen verilerin elde edilmesinde, sınıflandırılmasın da, sunulmasında
kullanılan bir yöntemdir.
Bu yöntemle önce veriler toplanır ve bir araya getirilir. Daha sonra toplanan veriler
sınıflandırılır. Bunu verilerin sunulması izler. Sunma, metin ya da tablolar şeklinde olabileceğin gibi
grafikler şeklinde de olabilir.
1.8.2 Korelasyonel Yöntemler
Korelasyon, iki dizi puan ya da ölçüm arasında ki karşılıklı ilişki anlamına gelir. Başka bir değişle,
elde edilen değerler, özellikle, puanlar arasında ki bağıntıyı gösterir. Psikolojide çok kullanılan
yöntemlerden biridir.
Örneğin, şu soruların cevaplandırılmasın da korelasyon kullanılır:
Ölçülebilen beden özellikleri ile karakter arasında nasıl bir ilişki vardır?
Şişman olmakla, başkalarına hakim olma eğilimi arasında bir bağıntı var mıdır?
Okulda alınan üstün notlar zeka derecesine bağlı mıdır?
İçe dönüklülükle sanatkarlık arasında bir ilişki var mıdır?
Korelasyon büyüklük bakımından 0’dan +1’e, gene 0’dan -1’e kadar çıkabilir. Buna göre iki değer
arasındaki korelasyon +1,00 ile -1,00 arasında dağılabilir. Söz gelimi, cebir problemlerini çözme ile
avcılık arasındaki korelasyon 0’dır.
Bu, iki değişken arasında hiç bir korelasyon (bağıntı) olmadığı anlamına gelir. Bunun yanında
araştırmalar yüksek ders notları ile zeka derecesi arasındaki korelasyonun orta derecede
olduğunu göstermiştir. Çünkü zeka derecesinin dışında çeşitli etkenler sınıfta yüksek not olmaya
neden olmaktadır. Farklı korelasyon miktarları 0 ve 1 arasında bir sayı ile belirtildiğinden 0,8 ya
da 0,9’luk bir korelasyon yüksek 0,4 ile 0,6 arası orta ve 0,2 ile 0,3 arası düşüktür. Aralarında
bağlantı bulunan iki cinsi verinin ya da değerin değişme yönleri aynı ise korelasyon pozitif, bu ilişki
ters yönde ise bu takdirde korelasyon negatif olur.

1.8.3 Deneysel Yöntemler
Deney yöntemi laboratuar içinde olduğu kadar, laboratuar dışında da kullanılabilir. Dolayısıyla
bir deney sırasında, değişik psikoterapi yöntemlerinin etkilerini, bu yöntemleri farklı fakat
benzeri duygusal bozukluklara sahip insan grupları üzerinde deneyerek araştırmak mümkündür.
Deney yönteminde önemli olan yer değil, mantıktır. Bu böyle olmakla birlikte, birçok deney özel
laboratuarlar da gerçekleştirilir; bunun da başlıca nedeni, koşulların kontrol edilmesi için özel
gereçlerin, bilgisayarların ve başka aygıtların gerekli olmasıdır.
Laboratuarın ayırt edici özelliği, deneyi yapan kişinin, koşulları dikkatle kontrol edebildiği ve
değişkenler arasındaki ilişkilerin bulgulanması için ölçümler yapılabildiği bir yer olmasıdır.
Değişken, değişik değerlerle ortaya çıkabilen bir şeydir. Örneğin, öğrenme yeteneği ile yaş
arasındaki ilişkiyi bulgulamaya yönelik bir deneyde, hem öğrenme yeteneği hem de yaş, değişik
değerlere sahip olabilir. Öğrenme yeteneği yaş arttıkça sistematik olarak değiştiği için, bu iki
değişken arasında düzenli bir bulgulayabiliriz.
Değişkenler üzerinde tam bir kontrolün sağlanabilmesi, deney yöntemini diğer gözlem
yöntemlerinden ayırır. Eğer deneyi yapan kişi öğrenme yeteneğinin, kişinin uyku süresine bağlı
olup olmadığını bulgulamaya çalışıyorsa, değişik denek gruplarının geceyi laboratuar da geçirmesi
sağlanarak uyku süresi kontrol edilebilir.
İki grubun sırasıyla saat 23:00’te ve 01:00’de uyumasına
izin verilirken, 3. grup sabah saat 04:00’a dek uyanık
tutulabilir.
Deney yapan kişi, tüm
denekleri aynı saatte uyandırıp
Bu incelemede, farklı uyku süreleri öncel koşullar;
hepsine aynı öğrenme işini
öğrenme performansları ise bu koşulların sonuçlarıdır.
vererek daha fazla uyku uyuyan
deneklerin görevin üstesinden
Deneğin yaptığından bağımsız olması nedeniyle öncel
daha çabuk gelip gelmediklerini
koşula, bağımsız değişken adı verilmektedir. Öncel
belirleyebilir.
koşullar da yer alan değişikliklerden etkilenen değişkene
ise bağımlı değişken denilmektedir.
Psikolojide deneyler bir tek denek üzerinde yapılabildiği
gibi, iki ya da daha fazla grup üzerinde de yapılabilir. Gruplar oluşturulurken bir yandan aynı özellikte
olan deneklerin gruplara alınmasına, öte yandan koşulların bütün denekler için aynı olmasına özen
gösterilir. Bu şekilde oluşturulmuş gruplardan birine, sonucunu anlamak istediğimiz “Bağımsız
değişken” uygulanır.
Öteki grubun içinde bulunduğu koşullar üzerinde ise hiç bir değişiklik yapılmaz. Grup deneylerinde
üzerinde bağımsız değişkenin uygulandığı gruba “deney grubu”, ötekine de kontrol gurubu denir.
1.9 Verilerin Düzenlenmesi ve Analizi
Toplanan bilgiler veya veriler uygun bir veya birkaç istatistiksel teknikle incelenip yorumlanabilir.
Hipotezlerin test edilmesi, yani bilimsel geçerliliklerinin saptanması iki yolla olur. Bunlardan birisi
tümevarım yöntemi, diğeri ise tümdengelim yöntemidir.
1.9.1 Tümdengelim
Bu yöntemde geçerlilik, sonuçların öncüllerle tutarlı olmasından kaynaklanır. Bu, Aristo
mantığına dayanan kıyas yöntemidir.
Örneğin;
Bütün insanlar akıllıdır. Ali de insandır. Ali de akıllıdır.
Bu yöntem yeni bir bilgi getirmez Çünkü bütün insanlar akıllıdır, denildiğinde zaten Ali’nin
de akıllı olduğu anlaşılmaktadır. Ortaçağ boyunca bu yöntem kullanıldığı için bilimde ilerleme
kaydedilememiştir. Özellikle fen bilimlerinin gelişmesi
tümevarım yönteminin kullanılmasından sonra
gerçekleşmiştir. Bu yöntemin büsbütün işe yaramadığını
Tümdengelim ve faydasız olduğunu söylemek de mümkün değildir.
metodunu sosyolojide en iyi Örneğin iktisatta homo-economicus (ekonomik düşünen
uygulayanlardan birisi Vilfredo insan) tipinin bütün toplumlar için yaygın bir tip olduğunu
Pareto’dur. Ona göre sosyoloji, açıklayan bir kural vardır. Ekonomik insan ne demektir?
ekonomi bilimi gibi tümdengelimi İnsanlar genellikle ucuz iken daha fazla mal almak
benimseyebilir. Bunu isterlerken, pahalı iken satıcılar daha fazla satıp daha çok
açıklayabilmek için Tümdengelim kazanmak isterler. İşte iktisattaki arz-talep kanunu bütün
yönteminin iktisat biliminde zamanlarda bütün ülkelerin piyasa ilişkileri için geçerlidir.
nasıl kullanıldığını kısaca Böylece iktisat bilimi tümden gelim yönteminden hareketle
belirtmemizde fayda vardır. özel durumları açıklamış olur. İşte bu yüzden Parateyo göre
sosyoloji bilimi de tümdengelim yöntemini uygulayabilir.
1.9.2 Tümevarım
Tümevarım: Tek tek olgulardan genel önermeler çıkarmaya, genel ilkeler ve yasalar bulmaya
denir. Olay ister tabiatta kendiliğinden isterse laboratuarda deney yoluyla meydana getirilmiş
olsun, bunun zihinsel olarak kavranması gerekir. Bu durumda bilim adamları gözlem ve deneye
başvururlar. Fakat genellikle fen bilimlerinde(fizik, kimya biyoloji vb.) deney, sosyal bilimlerde ise
gözleme başvurulur.
Tümevarım yöntemini sosyolojiye uygulayan bilim adamı Emile Durkheim’dir. O’na göre bir
sosyal gerçek ancak bir başka sosyal gerçekle açıklanabilir. İntiharlar isimli eserinde intiharların
sebeplerini bireylerin psikolojisinden çok bütün insanlara
etki eden sosyal kurumlarda, sosyal düzen ve sosyal
olaylarda aramak gerektiği düşüncesini savunmuş ve bu
Tümevarım bilim düşüncelerini rakamlara dayanan bazı analizler yardımıyla
adamını sistemleştirilmiş desteklemiştir.
bilgilere ulaştırır. Sosyolojide
sistemleştirilmiş bilgilere diğer Bu analizlerde Durkheim intihar olaylarına etki eden
bilimlerden daha din, dil, milliyet, köy, şehir hayatı, meslek, cinsiyet gibi
çok ihtiyaç vardır. Çünkü faktörleri değişkenler olarak almış ve çeşitli mesleklerde
sosyal sistemler, bu değişkenlerle intihar olayları arasındaki ilişkiyi ortaya
sosyolojinin başlıca konuları koymaya ve bütün ülkeler için geçerli olan genel sonuçlar
arasındadır. bulmaya çalışmıştır.

O’nun bulduğu sonuçlara göre tek tek ülkelerde intihar
oranlarının az çok sabit bir tarzda meydana çıkması intiharların
bireysel sebepler dışında bütün insanlara etki eden sosyal
baskılara tabi olduğunu ortaya koymuştur.
Örneğin bütün ülkelerde kadın ve erkek bütün fertler için
intihar oranlarının, şehirde, köylerden daha çok oluşu; sosyal
düzenin bireysel psikolojiler üzerinde etkili olduğunu açıkça
ortaya koymaktadır. Böylece Durkheim, ayrı ayrı ülkelerde ayrı
cinsleri ve diğer birçok faktörleri ele alarak bu özel durumların
araştırılmasından hareket ederek bunların hepsi için geçerli
olabilecek genel hükümlere varmaktadır. Böylece tıpkı deney
yapan bir fizikçi gibi belli şartlar altında tekrarladığı bir olayın
gösterdiği sebep-sonuç ilişkisini bir fizik kanunu olarak ortaya
koyması gibi tüme varım yöntemini kullanmaktadır.
Hipotetik Yöntem (Bileşik Yöntem): Charles Darwin (1809-

1882) Aristo’nun tümden gelim ve Bacon’un tüme varım
yöntemlerini birleştirerek bundan bir tümevarım - tümdengelim
yöntemi meydana getirmiştir. Buna bileşik yöntem de denilir.
Araştırma, bir ileri-geri hareketidir. Araştırmacı önce tüme
varım yoluyla gözlemlerden hareket ederek denenceleri
oluşturmaktadır. Sonra tümdengelim yoluyla, eğer denenceler
doğru ise hangi durum ve olguların (doğrulayıcıların) var olması
gerektiğini saptamaya çalışmaktadır. Daha sonra ilgili deliller,
olgular, bilgiler (veriler) toplanarak doğrulayıcıların veya
denencelerin test edilmesine geçilmektedir.
Fen bilimlerinde determinizm hakim olduğu için gelecekte
nelerin olacağı az çok tahmin edilebilir. Sosyal bilimlerde bu
son derece zordur. Çünkü yukarıda da açıklandığı gibi insan
düşünen hesap yapan bir varlık olduğu için onun ne yapacağını
kestirebilmek mümkün olmasa gerektir. Onun için toplumsal
bilimlerin bilimsellik iddialarını kabul etmeyenler, toplumsal
hayatın bilim tarafından değil de doktrinler (öğreti) tarafından
ele alınması gerektiğini savunanlar olmuştur. Eğer böyle olursa bilim değil, toplum felsefesi
yapılmış olur.
Lundberg’e göre, fizik bilimlerindeki determinizm anlayışı büyük ölçüde değişmiş ve sosyal
bilimlerdekine yaklaşmıştır. Başlangıçta sosyolojik yasalar, fiziksel yasalar model alınarak
düşünülmüştür. Günümüzde ise fizik yasalar sosyolojinin yasalarına yaklaşmaya çalışmaktadır.
Sosyal olaylar çok karmaşık ve açıklanması oldukça zor olduğu için sosyoloji, metot yönünden
çeşitli aşamalardan geçmiş, sosyoloji tarihinde yoğun metot tartışmaları olmuştur. Örneğin Max
Weber, tabii bilimlerde görülen sebep-sonuç ilişkisinin sosyal bilimler için söz konusu olamayacağını
ve sosyal bilimlerde toplumsal etki ve değerlerin daha ağır bastıklarını söylemiştir.
Karl Manheim, peşine düşülen kesinlik niteliğinin sosyal bilimlerden çok tabiat bilimlerinde
geçerli olabileceğini ve sosyologların algı ve düşüncelerinin sosyal-kültürel değerler tarafından
zorunlu olarak etkilendiğini ileri sürmüştür.
O’na göre görünüşte birbiriyle ilişkisi olmayan olgular ve hatta tesadüfi nitelikte olan olgular
arasında bile ilişkiler bulunabilir. Ayrıca sebep-sonuç ilişkileri, bizim değer yargılarımızın ve duygusal
tepkilerimizin etkisi altında kalmaktadır.
Ayrıca araştırma konusu ve sorunların
seçimi araştırmacının bireysel ve kültürel
değerleri tarafından etkilenmektedir.
Bununla ilgili olarak C.W. Mills
Sosyolojik Hayal Gücü adlı eserinde
şöyle yazmaktadır. “Ömrünü toplumu
incelemekle geçirmiş ve bu incelemelerini
yayınlamış olan bir kimse, hem ahlaki
ve hem de siyasal nedenlerle hareket
etmiştir” Myrdal’a göre, herhangi bir
ülkede sosyal bilimler, kültürel sisteminin
bir parçası olduğundan, tarafsız sosyoloji
olanaksız olmamakla beraber, pratik
değildir.
Fransız sosyologu Jean Caziniuve’nin belirttiği gibi, toplumsal bilimler henüz yerlerine
oturmamış ve kriz içinde bulunan bilimlerdir. Bu nedenle toplumsal bilimlerde sürekli kavram ve
kuram kargaşası hüküm sürmektedir.
Görülüyor ki sosyal bilim araştırmacısının kesin olarak kabul edeceği hiç bir şey yoktur.
Metot konusunda öne sürülen bir problem de sosyal gerçeğin bütün kısımları ile bütünsel sosyal
bir fenomen olarak ele almanın zorluğudur. Sosyal gerçek bütünden soyutlandığı takdirde bunun
bütün unsurlarını anlamak mümkün olamaz. O halde sosyolojik araştırmada bütünsel gerçek, bir
sosyal sistem modeli haline getirilerek basitleştirilmeli ve bu suretle açıklanmaya çalışılmalıdır.

2. RAPOR YAZMA
Araştırma bir süreç olup, amaç problemlere güvenilir çözümler bulmaktır. Bunun için planlı ve
sistemli çalışmak gerekir. Ayrıca, bilgide sürekliliği ve denetlenebilirliği sağlamak için, sonucun
kesinlikle raporlaştırılması gerekir.
Araştırma yöntemleri problemin tanımlanmasından çözümüne kadar olan zihinsel çabaların
tümünü, bilimsel yöntemi; araştırma teknikleri ise, yöntemi somutlaştıran, verilerin toplanması
ile bunların yazılı bir dökümü olan, araştırma raporunun yazılmasını içerir.
O halde rapor araştırmada elde edilen verilerin belirli kurallara uygun olarak yazıya dökülmesidir.
Araştırma raporunun temel amacı, araştırma ile varılan sonucu başkalarına duyurarak bilgide
birikimi ve denetlenebilirliği sağlamaktır.
Yazılı anlatım; yaratıcı ve öğretici olmak üzere iki türlüdür. Rapor yazma, öğretici yazma türünden
olup, yazmayla ilgili belirli bilgi ve beceriyi kazanan herkes bu yazı türünde başarılı olabilir.
2.1 Bilimsel Raporun Nitelikleri

Bir bilimsel yayın hazırlanıp kaleme alınırken şunların üzerinde titizlikle durulmalıdır.
1. Bir örneklik,
2. Bağlantı,
3. Sadelik ve açıklık
4. Yazım kılavuzuna uyma,
5. Sürükleyici bir üslup
6. Sonuçların iyi değerlendirilmesi.
2.1.1 Bir Örneklik
Raporlarda bir örneklik çok önemlidir. Doğru ya da yanlış, iyi ya da kötü, benzer konularda
kullanılan bir biçim, raporun her yerinde aynı olmalıdır Sözgelimi tabloların düzeni, kaynak
gösterme gibi uygulamalar birbirine benzer özellikler taşımalıdır.
Yüzde dağılımı verilirken bir tabloda kesirleri ifade ederken bir hane, diğer tabloda
iki tane yazılmaz ya da bir tablo başlığının sadece ilk kelimesinin başını büyük harf,
diğer tablonun başlığındaki her kelimenin baş harflerini büyük harfle yazmak
olmaz.
2.1.2 Bağlantı
Bir bilimsel yayında cümle, paragraf ve bölümler arasında bağlantı olmalı, konu dışına
çıkılmamalıdır.
2.1.3 Sadelik ve Açıklık

Bir bilimsel yayın sade ve açık dille yazılmalıdır. Açıklık terim ve tanımlamaların yerinde
kullanılması ile sağlanır. Araştırmacının anlaşılması güç kavramları açıklaması gerekir Yalınlık
raporun anlaşılırlığını İmlada doğruluk, noktalama, büyük harflerin yerleri vb.kurallara uyma her
yazıda, bilimsel yayında bulundurulması gereken niteliklerdir. Bu amaçla Türk Dil Kurumu İmla
Kılavuzu (son baskı) rehber olarak muhakkak elde bulundurulmalıdır.
Bilimsel araştırmalar da diğer yayınlar gibi okuyucuyu sıkmamalı, ilginç noktaları yakalayıp ilgi
büyük ölçüde artırır.
2.1.4 Yazım Kılavuzuna Uyma

İmlada doğruluk, noktalama, büyük harflerin yerleri vb. kurallara uyma her yazıda, bilimsel
yayında bulundurulması gereken niteliklerdir. Bu amaçla Türk Dil Kurumu İmla Kılavuzu (son baskı)
rehber olarak muhakkak elde bulundurulmalıdır.
2.1.5 Sürükleyici Üslup (akıcılık)

Bilimsel araştırmalar da diğer yayınlar gibi okuyucuyu sıkmamalı, ilginç noktaları yakalayıp ilgi
uyandırır bir üslupla kaleme alınmalıdır.
2.1.6 Sonuçların İyi Değerlendirilmesi

Bir bilimsel yayında doğruluk, objektif olma, tarafsızlık, kontrol edilebilme, Fikir ve Sanat
Eserleri Yasasına uyma gibi nitelikler de aranır.
2.2 Araştırma Raporunun Biçimsel Yapısı

Araştırma gelişigüzel yazılan bir metin değildir. Düzensiz ve sistemsiz bir araştırma ne denli
özgün buluşlar ve sonuçlar getirmiş olursa olsun, bilimsel çevrelerde hak ettiği ilgiyi göremez.
Elde edilen bilgiler, ancak başkalarının yararlanmasına ve eleştirisine sunulduğu zaman bir değer
kazanır. O nedenle bilgilerin düzenli biçimde aktarılması ve belirli şekil kurallarına uyulması,
bilimsel etkinlik açısından önem taşır.

Bir tez üç kısımdan oluşur: 1. Ön bölüm, 2. Ana (asıl) bölüm ve 3. Referans ya da son (arka)
bölüm
2.2.1 Kapak sayfası

Hazırlanan bir raporun ilk sayfası kapak sayfasıdır. Genel olarak kapak sayfasında şu bilgiler
bulunur.
Raporun hazırlandığı kurumun adı.

Raporun adı.
Raporu hazırlayan kişi veya grubun adı.
Varsa raporu denetleyen kişi ya da gurup adı. Raporun yazıldığı yer ve yıl.
2.2.2 Ön Bölüm
Tezde asıl metine, ana bölüme kadar olan kısım “ön bölüm” olarak adlandırılır. Ön bölüm şu
kısımlardan oluşur.
2.2.3 Önsöz
Bir bakıma, araştırmacının okuyucuya iletmek istediği özel mesaj durumundadır. Onun konu
hakkındaki kişisel görüş, amaç ve dileklerini kapsar. Eğer tezde bir teşekkür sayfası yoksa önsöz
onu da kapsar.
2.2.4 Çizelgeler Listesi

Çizelge numaraları “çizelge” sözcüğünün altında Arap rakamı ile gösterilir, rakamı bir nokta izler.
Çizelgenin sayfa numarası “sayfa” başlığının altında sağda gösterilir. Çizelge başlıkları noktadan
iki boşluk sonra başlar ve metindeki çizelge başlığı aynıyla burada verilir. Çizelge başlıkları büyük
harfle verilebileceği gibi, ilk harfler büyük olacak şekilde de verilebilir.
2.2.5 Şekiller Listesi

Bazen kısaca “ŞEKİLLER” de denir. Şekil numaraları Arap rakamı ile gösterilir, onu bir nokta
izler. Şekil başlığı noktadan iki harf boşluğu sonra başlar. Şekiller arasında iki satır, bir şekil başlığı
içinde ise bir satırlık boşluk bulunur. Şekil numarası sol taraftaki “şekil” sözcüğünün altına üç harf
içeriden Arap rakamı olarak gösterilir.
Unutulmaması gereken nokta, kısaltmalar listesi oluşturulmuş olsa bile metin
içerisinde kısaltmayla ifade edilen kelimeler ilk kez kullanıldıkları yerde uzun
şekliyle yazılır. Daha sonra kısaltılmış biçimi ile yazılır.
2.2.6 Kısaltmalar Listesi

Eğer yazar herkes tarafından bilinenlerin dışında kısaltmalar yapmışsa bunların bir listesinin
araştırmanın ön kısmında gösterilmesi gerekir. Kısaltmalar listesi alfabetik sıraya göre
düzenlenir.
Kısaltmalar listesinde yer verilmiş olsa bile, ilgili terim veya ifade metin içinde ilk kez geçtiğinde
uzun şekliyle yazılır, parantez içinde kısaltılışı gösterilir. Daha sonraki kullanılışlarda yalnızca
kısaltmalara yer verilir.
Eğer yazar genellikle herkes tarafından bilinenlerin dışında kısaltmalar yapmışsa bunları bir liste
halinde araştırmanın ön kısmında gösterebilir. Kısaltmalar listesi alfabetik sıraya göre oluşturulur.
Örneğin;
A.g.e. : Adı geçen eser

A.g.m. : Adı geçen makale
AKM: Atatürk Kültür Merkezi
Bak. : Bakanlığı
bkz. bakınız
Böl. : Bölümü
C. : Cilt
Haz. : Hazırlayan
s. : sayfa
S. : Sayı
2.2.7 Tanımlar
Yabancı ve teknik sözcüklerle, onların çeviri ya da tanımları burada verilir. Bu tür sözcükler
alfabetik olarak sıralanır. Her sözcük soldan 3,81 cm içerden büyük harfle başlar, sonuna nokta
konur, bazen de iki nokta ya da küçük çizgi konur.
Tanım bir satıra sığmazsa, ikinci satır beş harf boşluğu içerden başlatılır. Sözcükler arasında, iki
satır, bir tanım içinde ise bir satır boşluk bırakılır. Tanımlar bazen ekte de verilebilir.
2.2.8 Ana Bölüm

Araştırmanın asıl gövdesi metin kısmından oluşur. Metinde açıklanan bilgiler, bölümler ve bazen
bölümlerin bir araya toplanmasıyla oluşturulan kısımlar biçiminde okuyucuya sunulur. Metnin
bitiminden sonra araştırmanın son kısmı gelir (Seyidoğlu, 2003).
2.2.9 Giriş
Girişte problem takdim edilir, konuyla ilgili daha önceki çalışmalardan bahsedilir, amaç ve
gerekçeler bildirilir.

2.2.10 Yöntem
Araştırmanın nasıl yapıldığını betimleyen kesimdir. Bu betimleme okuyucuya araştırmanın
yönteminin uygunluğunu, bulguların geçerlik ve güvenirliğini değerlendirme olanağı verir.
Yöntemde genelde şu alt başlıklar yer alır.
2.2.10.1 Denekler
Bu bölümde deneye kimlerin katıldığı, katılımcı sayısı, deneklerin seçilme prosedürü ile ilgili
bilgiler verilir.
2.2.10.2 Araçlar
Bu alt bölümde araştırmada kullanılan materyaller ve işlevleri tartışılır. Standart laboratuar
donatımı, mobilya, kronometre bunlar arasındadır.
2.2.10.3 Prosedür
Bu bölüm araştırmanın her aşamasını özetler. Deneklere verilen yönergeler, grupların
oluşturulması, spesifik deneysel manipulasyonlar betimlenir.
2.2.11 Bulgular
Bu bölümde araştırmadan elde edilen bulgular, analiz sonuçları yazılır. Sonuçlar yazılırken
mutlaka araştırmanın amaçları gözden geçirilmeli ve amaçlara ne kadar ulaşıldığı belirtilmelidir.
Olumlu veya olumsuz tüm bulgular verilmelidir.
Genelde yaygın olan olumlu, istatistiksel açıdan önemli çıkan bulguların bildirilmesidir, ancak
olumlu sonuçlar kadar olumsuzlar da değer taşır.
Çizelge ya da tablolar gerçek değerleri gösterirler ve asıl etkileri açık bir biçimde ortaya
koyabilirler. Çizelgelerin üretilmesi şekillere göre daha ucuzdur. Nitelikli bir şeklin okuyucunun
gözüne hemen çarpma, etkileşim ve genel karşılaştırmaları yapma gibi nitelikleri vardır.
Metinde birkaç cümle ile kolayca betimlenebilecek verilerin çizelge olarak verilmesinden
kaçınılmalıdır. Çizelge ve şekiller metni tamamlayıcı unsurlardır ve tüm iletişim görevini
üstlenemezler. Ayrıca okuyucuya çizelge ya da şekilde ne aradıkları söylenmelidir.
Anlam çıkartıcı istatistikler rapor edildiğinde (t testleri, F testleri ki-kare vb.) test değeri,
serbestlik derecesi, olasılık düzeyi ve etkinin yönü hakkındaki bilgiler verilmelidir. Ayrıca ortalama
ve standart sapma gibi betimsel istatistikler de verilmelidir. Burada okuyucunun mesleki istatistik
bilgisinin olduğu varsayılmalıdır.
2.2.12 Tartışma
Bu kesimde bulguların implikasyonlarının (anlam, ima) özellikle de hipotezimizle ilgili
olanların değerlendirilmesi ve yorumlanması esastır. Bulguları test etme, yorumlama ve nitelik
değerlendirmesi yapma özgürlüğü vardır. Bulguların kuramsal sonuçları ve sonuçların geçerliği
vurgulanmalıdır
Bulgular, önceden geliştirilen beklentiler ışığında yorumlanır. Yoksa tesadüfi sonuçların önemli
bulgular olarak nitelendirilme olasılığı artar. Ancak, bulguların beklendik ya da beklenmedik yönde
çıkmasına göre, benimsenmesi ve yorumu kolay ya da zor olabilir.
Genellikle beklentilere uygun bulguların araştırmacılarca daha rahat benimsendiği ve
yorumlandığı; beklenmedik bulguların ise, çoğu kez reddedildiği, önemsiz görüldüğü ve
yorumlamada güçlük çekildiği bilinmektedir.
Sonuçların beklenmedik yönde çıkması halinde,

araştırmacının hatayı, genellikle yöntem sınırlılıklarında Bulgular yazılırken anlatıma
gösterme eğiliminde olduğu, kendi geliştirip uyguladığı yardımcı olacak biçimde tablo
yöntemi şiddetle eleştirdiği, topladığı verilerin geçerlik ve şekillerden yararlanılmalıdır.
ve güvenirliğinden büyük ölçüde kuşkuya düştüğü Tablo ve şekiller olabildiğince sık
görülmektedir. kullanılmalıdır.
2.2.13. Son – Arka Bölüm

Ekler her bilimsel raporun vazgeçilmez parçalarıdır. Konu ile ilgili, ancak metin içinde ye alması
uygun düşmeyen şeyler ekte yer alır. Metinde çok ayrıntılı olduğu için yer almayan çizelgeler,
bir grup şekiller, yöntem konusundaki teknik notlar, okuyucunun doğrudan elinin altında
bulunamayan belgelerin kopyaları vb.ekte verilmelidir.
Son notlar, daha çok dönem ödevlerinde kullanılırlar. Son notlar metinde küçük arap rakamları
ile ardışık olarak numaralandırılırlar. “NOTLAR” başlığında da son notların metin içindeki
sıralanışına uygun olarak gerekli açıklama ve referanslara yer verilir.
2.2.14 Bibliyografya ya da Kaynakça

Kaynakça, “belli bir konu, yer ve dönemle ilgili yayınları kapsayan veya en iyilerini seçen eser”
şeklinde tanımlanmaktadır.
Araştırmada yararlanılan kaynakların sıralandığı bir bölümdür. Kaynakçada genellikle yazılı
kaynaklar verilir. Kaynak kişiler daha çok metin içinde ve ön söz bölümünde verilir.
2.3 Raporda Başlık Sistemi

“Chicago Manual of Style”’in 13.baskısı ve American Psychological Association (APA)’nın beşinci
baskısının önerdiği sistem şöyledir.
Düzey I Orta Başlık (Sözcüklerin sadece ilk harfleri büyük)

Düzey II İtalik orta başlık (Sözcüklerin Sadece İlk Harfleri Büyük)
Düzey III İtalik Yan Başlık (Sözcüklerin Sadece İlk Harleri Büyük)
Düzey IV İtalik paragraf başlığı (Sadece ilk sözcüğün ilk harfi büyük) Düzey V BÖLÜM BAŞLIĞI
(BÜYÜK HARFLERLE ORTA BAŞLIK)
Her alt başlıkla metin arasında yukarıdan veya aşağıdan iki satır boşluk olmalıdır (Şekil ve
çizelgeden sonra başlık yer alırsa aralarında üç satır boşluğu bulunmalıdır).

2.4 Sayfaların Numaralandırılması
Raporda ön bölümde boş sayfa, adama ve epigraf
sayfaları dışında her sayfaya bir numara verilir.
Ön bölümde sayfalar küçük roman rakamları ile
numaralandırılır. Ön bölümde sayfalar küçük roman
rakamları ile numaralandırılır. Numaralar sayfaların
alt kenarından yedi satır yukarıda ortalanarak verilir.
Numaralandırmaya (ii) ile başlanır. Başlık sayfası “i” ile
numaralanır, ancak görünmez.
Ana bölümler, şekiller, ekler, notlar ve kaynakça listesi
arap rakamları ile sayfaların üst kenarından yedi satır
aşağıdan ortalanarak verilir.
2.5 Raporda Çizelgeler

Metin içinde verilen çizelgeler, büyüklüklerine göre, metinle birlikte ya da ayrı sayfalarda verilir.
Genellikle yarım sayfadan az yer tutan çizelgeler metinle birlikte, daha büyük çizelgeler ayrı
sayfalarda verilir.
Metinle birlikte verildiğinde, çizelge, sayfanın ortalarına ya da sonuna gelecek biçimde
yerleştirilmelidir. Sayfa metinle başlamalı, çizelge ondan sonra gelmelidir. Çizelge ile metin
arasında üstten ve alttan birer geniş satır aralığı boşluklar bırakılır. Böylece, çizelge ile metin
birbirinden kolayca ayrılabilir.
■ Şekiller metinde ilk referans gösterildikleri yere olabildiğince yakın olmalıdırlar. Şekillere
gönderme yapılırken “Bakınız…” şeklinde cümleler kullanılmalıdır.
■ Şekiller bir sayfada bitmezse birbirini izleyen sayfalara yerleştirilir. Bu sayfalar sırayla ayrı
sayfalar gibi numaralandırılır.
■ Şekil için bir sayfanın dört tarafından en az 2.54 cm’lik boşluk bırakılmalıdır. Tezlerde sol
boşluk biraz daha fazla olabilir.
2.6 Kaynak ve Dipnot Gösterme Kuralları

Rapor içerisinde kullanılan farklı kaynaklardan edinilen bilgilerin nereden alındığının gösterilmesi
gerekir. Raporda farklı bir kaynaktan alınan ve olduğu gibi kullanılan cümlelerin ya da rapor
hazırlayan kişinin faydalandığı düşüncelerin hangi kaynaklardan elde edildiği gösterilmelidir.
Rapor yazarken kaynak gösterilmesi; savunulan görüşlerin doğruluğunu desteklemeyi,
araştırmacının kendi katkısının ne olduğunu belirtmeyi, sunulan bilgilerin denetimine imkân
vermeyi, yeni araştırmacılara yol göstermeyi mümkün kılar.
Rapor yazılırken kaynak gösterilmesi gereken bilgiler genellikle şunlardır;
■ Genel bilgilerin dışında kalan ve başkaları tarafından ifade edilmiş görüşler,

■ Başka kaynaklardan edinilen fikir ya da düşünceler,
■ Tablo ya da çizelgenin alındığı kaynaklar.
Kaynak gösterme metin içerisinde yapılabileceği gibi dipnotlarla da gerçekleştirilebilir. Kaynaklar

metin içerisinde gösterilirken kullanılan kaynaktan aktarılan cümle ya da cümlelerin sonunda
parantez açılarak gösterilir. Dipnotlu sistemden bahsetmeden önce şu açıklamanın yapılması
faydalı olacaktır.
Dipnotlar yalnızca yararlanılan kaynakları göstermede kullanılmaz. Rapor hazırlayan kişi
bahsettiği konuda ayrıntılı bilgi, farklı görüş, hatırlatma vb. yapmak istediğinde de dipnot
kullanabilir. Metin içerisinde ilgili bölüme dipnot numarası vererek gerekli açıklamayı o numaralı
dipnotta yapabilir.
Dipnotlar raporlarda üç ayrı şekilde düzenlenebilir.
1.Sayfa sonunda; metin içerisine dipnot numarası konulur ve aynı sayfanın alt kısmına yararlanılan
kaynakla ilgili açıklamalar yazılır.
2. Bölüm sonuna; metin içerisinde verilen rakamlar bölüm sonunda dipnotlar olarak toplanır
ve bölüm sonlarında toplu olarak gösterilir. Eğer birden çok bölüm varsa her bölümde dip not
numaralandırılması tekrar birden başlatılarak verilir ve her bölümle ilgili dipnotlar o bölümün
sonuna yerleştirilir.
3. Rapor sonunda; Metin içerisinde kullanılan dipnotlar bir araya getirilir ve araştırmanın
sonunda ayrı bir bölüm olarak düzenlenir. Bu üç yöntemden en uygunu sayfa sonuna dipnot
düşülmesidir. Çünkü okuyucu görmek istediği dipnotu, okumasını bozmadan kolayca görebilir.
Kaynak göstermede dikkat edilmesi gereken bazı kurallar vardır. Bu kurallar yararlanılan kaynağın
türüne göre değişiklik gösterir. Bunları sırasıyla inceleyelim.
Kitaplar:
Eğer kaynak olarak bir kitap gösterilecekse düzenleme şu şekilde yapılır.

Yazarın Adı ve Soyadı, Kitabın Adı, Yayınlandığı Şehir, Yayın Yılı, Sayfa numarası. Örnek;
Cemil Meriç, Bu Ülke, İstanbul, 1993, s. 45
Eğer bir kitabın birden çok yazarı varsa yazarların adları ve soyadları tek tek yazılır. Diğer
kısımlarda farklı bir uygulama yapılmaz.
Örnek; Serdar Keskin, Mahmut Biçer, Aksi Seda, Ankara, 2006, s. 46
Eğer bir kitabın birden çok sayfası ifade edilmek istenirse sayfa numaralarının arasına ( , ) ya
da ( - ) işareti konur. ( - ) işareti konunun belirtilen sayfalarda başladığı ve bittiğini gösterir. ( ,) ise
konunun gösterilen ilk sayfada başladığını ve son sayfaya kadar aralarda işlendiğini gösterir.
Örnek; Ömür Ceylan, Tasavvufi Şiir Şerhleri, İstanbul, 2000, s. 65,69 Hüseyin Ağca,
Yazılı Anlatım, Ankara, 1999, s. 79-84
Bir kaynak dipnotlarda ilk kez kullanılıyorsa yukarıda bahsedilen şekilde yapılır. Aynı kaynak
rapor içerisinde birden çok kere gösterilecekse kısaltma yapılır.
Yazarın Soyadı, a.g.e., sayfa numarası age; adı geçen eser demektir. Örnek; Meriç,
a.g.e., s. 83
Şeklinde kaynak gösterilirse, Cemil Meriç’in daha önceki dipnotta ayrıntılı gösterilen eseri
kastedilmiş olur. Aynı soyadı taşıyan yazarların kitaplarını tekrar kaynak göstermek gerektiğinde
karışıklık olmasın diye yazar adları da belirtilir. Rapor içerisinde aynı yazarın birkaç farklı kitabı
kullanılmışsa açıklayıcı olması için yazarın soyadından sonra kitabın adı yazılır.
Örnek; Meriç, Kırk Ambar, a.g.e., s.89
Örnek;Meriç, Mağaradakiler, a.g.e., s.99
Bu yöntemle kitabın yayın yeri ve yılını tekrar tekrar yazmak gerekmez.

Makaleler:
Eğer kaynak olarak bir makale gösterilecekse şu düzen gerçekleştirilir.

Yazar Adı Soyadı, “Makalenin Adı”, Bulunduğu Kitabın Adı, Yayın Yeri, YayınYılı,
Sayfa numarası Örnek; Mete Tunçay, “İlk ve Orta Öğretimde Tarih”, Felsefe Kurumu
Seminerleri, Ankara, 1977, s.276,277
Aynı makale birden çok yerde kaynak olarak gösterildiğinde kaynağın sonraki gösterimi şu
şekilde yapılır.
Yazarın Soyadı, a.g.m., s.276
a.g.m.; adı geçen makale demektir.
Kaynak gösterirken makalede uyulacak kuralların diğer ayrıntıları kitaplarla aynıdır. Orada
gösterilen değişiklikler makaleye uygulanır. Ansiklopedi: Kaynak gösterilen eser bir ansiklopedi
ise şu yekilde kaynak gösterilir.
Ansiklopedinin Adı, Cilt Numarası, Yayın yeri, Yayın Yılı, Sayfa Numaras4ı.
Örnek; Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, 6.cilt, İstanbul, 1985, s.1934
Dergi:
Bir süreli yayın içerisinde bulunan bir makale dipnotta şöyle gösterilir.
Yazar Adı ve Soyadı, “ Makalenin Adı”, Derginin Adı, Cilt Numarası, Sayısı, Sayfa
Numarası.
Örnek; İlhan Akçay, “Yakutiye Medresesi”, Vakıflar Dergisi, Sayı 6, İstanbul, 1965,
s.146
2.6.1 Metin Aktarımları

Araştırma yazılarında bazen başka kişi veya kişilerin görüşlerine yer vermek gerekir.
Araştırmacı; fikirlerini desteklemek, araştırmasını zenginleştirmek için ya da benzeri amaçlarla
başka kaynaklardan alıntı yapabilir.
Bir araştırmada farklı kaynaklardan iki şekilde aktarım yapılabilir.
Doğrudan aktarma: Bir başka kaynakta yazılmış olan fikir veya düşüncelerin cümlelerde hiçbir
değişiklik yapmadan araştırma içerisinde kullanılmasıdır. Bu tür kaynak aktarımlarında kullanılan
cümleler ( “ )işareti arasına alınır, italik yazı tipiyle yazılır ve cümlelerin bittiği yere dipnot numarası
konularak cümlelerin alındığı kaynak dipnotta gösterilir.
Doğrudan kaynak aktarımında bazen cümlelerin tamamına ihtiyaç duyulmaz ve aktarılan metin
içerisinden bazı cümleler çıkarılabilir. Bu durumda aktarılan metinden çıkarılan cümlelerin olması
gereken yere ( … ) işareti konularak gösterilir.
Dolaylı Aktarım: Başka kaynaktaki cümlelerin olduğu gibi değil sadece anlatmak istediği
düşüncelerin aktarımıyla gerçekleştirilir. Araştırmayı yapan kişi kaynak olarak kullandığı metnin
cümlelerini olduğu gibi almayıp yalnızca düşüncelerini ifade etmekle yetinebilir. Aktarım yaparken
kendi üslubunu kullanabilir. Bu tür aktarımlarda ( “ ) işareti kullanılmaz.
Cümleler italik olarak yazılmaz. Fakat araştırmada düşüncelerin aktarıldığı bölüme yine dip not
numarası konulur ve yararlanılan kaynak orada gösterilir.
2.7 Tablo Şekil ve Grafikler
Tablo isimleri ve başlıkları ile ilgili

gösterimler aşağıdaki özellikler
dikkate alınarak hazırlanmalıdır.
Sola dayalı, Times New Roman,
kalın, 11 punto ve baş harfleri büyük,
üstten 12 nk, alttan 6 nk, satır arası
1 olmalıdır.
►Tablo başlıkları bölüm başlığı (Tablo 4.1, Tablo 4.2. vb.) dikkate alınarak
numaralandırılmalıdır.
► Tablolardaki iç metinlerin yazımında gerekli hallerde 8 puntoya kadar küçültme yapılabilir.
►Tablo başlıkları ile tablo gövdesi hiçbir şekilde ayrı sayfalarda olmamalıdır.
► Tablo gövdesindeki bölünmelere mümkün olduğunca izin verilmemelidir.
►Tablo bölünmesi zorunlu ise, üst bilgi satırı sonraki sayfalarda da aynen yazılmalıdır.
►Tablolarda kullanılan semboller büyük-küçük gösterimleri, üst çizgileri, yatay-dikey
gösterimleri, üslü ifadeler vb. ayrıntılara dikkat edilerek yazılmalıdır.
Şekil, grafik, harita, fotoğraf vb. ile ilgili içeriklerin başlıkları ve isimlerinin yazımında aşağıdaki
özellikler dikkate alınmalıdır. Ortalı, Times New Roman, kalın, 11 punto ve baş harfleri büyük,
üstten 6 nk, alttan 18 nk, satır arası 1 olmalıdır.
►Şekil/grafik/harita/fotoğraf vb. ile ilgili iç metinlerin yazımında 8 puntoya kadar küçültme

yapılabilir.
►Şekil/grafik/harita/fotoğraf başlıkları ile gövde hiçbir şekilde ayrı sayfalarda olmamalıdır.
►Şekil/grafik/harita/fotoğraf gövdesindeki bölünmelere mümkün olduğunca izin
verilmemelidir.
2.8 Etkili Yazma ve Yazım Kuralları

Yazım tekniği olarak “Dipnot ” ve “APA” yöntemlerinden biri seçilmelidir.
2.8.1 Kâğıt Cinsi

A4 boyutunda (210 mm x 297mm, 75I80 gr./m,) birinci hamur ve beyaz kağıt tercih edilmeli ve
yazı alanı olarak kağıdın sadece tek tarafı kullanılmalıdır.
2.8.2 Yazı Büyüklüğü ve Biçimi

Kapakta yer alan bilgiler 14 punto olmalıdır. Sadece kapakta yer alan tezin başlığı 18 punto
olmalıdır. Çalışmanın diğer sayfalarındaki tüm başlıklar ve metin 12 punto, ana bölüm başlıkları ise
14 punto olmalıdır. Tablolar ve şekillerin içindeki bilgiler 11 punto, tabloların ve şekillerin alt ve üst
bilgileri ise tablo ve şeklin puntosundan bir punto küçük yazılmalıdır. Dipnotların yazı büyüklüğü
ise 10 puntodur. Times New Roman yazı türü tercih edilmektedir.

2.8.3 Kenar Boşluğu ve Satır Aralığı
Sayfanın üstünden 3.0 cm., altından 2.5 cm., solundan 3.5 cm., sağından 2.5 cm. boşluk
bırakılmalıdır. Tezlerin hacmi bitirme projelerine göre daha geniş olduğu için, tezlerde sol kenardaki
boşluk cilt payı ile birlikte 4 cm. olarak bırakılabilir. Ancak kapak sayfasında sağ ve sol kenarlardan
2.5 cm ’lik boşluklar bırakılmalıdır. Balıklardan önce 2 satır, sonra 1 satır boşluk bırakılır. Her ana
bölüm üstten 2 satır boşluk bırakmak suretiyle, yeni bir sayfadan başlar. Yeni konunun başlığı
sayfanın son satırına yazılmaz. Metin 1.5 satır aralığı ile yazılır. Boş bırakılan satırların yanı sıra
dipnotlar ve tabloların/şekillerin üstünde ve altında yer alan tablo ve şekil bilgileri ise tek satır
aralığında olmalıdır.
2.8.4 Sayfaların Numaralandırılması

Çalışmanın metin kısmı Giriş sayfasından itibaren Arap rakamları (1,2,3, ...) kullanılarak
numaralandırılır, ancak Giriş sayfasının sayfa numarası yazılı olarak gösterilmez. Çalışmanın ön
bilgi kısmına Romen rakamlarıyla numara verilir.
2.8.5 Üslup ve imlâ

Kısa ve öz cümleler kurularak sade bir üslup benimsenmeli, eski kelime kullanımından kaçınmalı
ve dil bilgisi kurallarına uyulmalıdır.
Kısaltma yapılırken ilk geçtiği yerde ilgili kısaltma parantez içerisinde (Örnek: ......Avrupa Birliği
(AB)..........) gösterilir. Daha sonraki kullanımlarda söz konusu ifadenin sadece kısaltmasına yer
verilir. Mümkünse cümleler rakamla başlatılmamalıdır.
Başlıklarda geçen “ve”, “ile” gibi bağlaçlar küçük harflerle yazılmalıdır. Birinci tekil ve çoğul kişi
takıları kullanılmamalıdır (Örnek: “araştırdım” değil “araştırılmıştır”).
2.9 Bitişik Yazılması Gereken Kelimeler

1. Birleşen iki kelimede anlam kaymasına uğrayanlar: Hanımeli (bir bitki), kadıngöbeği
(bir tatlı), devetabanı (bir bitki), aslanağzı (bir çiçek).
2. Bileşik kelimelerin bir kısmında sesli harf düşmesi meydana gelmiş olanlar: Pazartesi
(pazar ertesi), kaynana (kayın ana), niçin (ne için).
3. Pekiştirilmiş sıfatlar. Sapsarı, sipsivri, dümdüz.
4. Yapı bakımından tam olarak birleşmiş, bileşik kelime halini almış bazı kelime ve
deyimler. Zıpçıktı, çıtkırıldım, dedikodu, gecekondu, külbastı.
5. Farsçadan alınan (hane) kelimesi ile yapılan birleşik kelimeler. Kahvehane, çayhane,
yatakhane.
6. Dilimizde bulunan bazı kelimeler, etmek, eylemek, olmak yardımcı fiilleri ile
birleşirken
7. Ses fazlalaşması (Kelimeler yabancıdır, asıllarına benzer duruma gelir) meydana
gelir: Affetmek, halletmek, hissetmek.
8. Dilimize yabancı dillerden girmiş, bugün çok kullandığımız bazı kelimeler etmek,
eylemek, olmak yardımcı fiilleri ile birleşirken ikinci hecedeki sesli harflerini düşürür (Asılları
gibi olurlar). Emir - emretmek, nakil- nakletmek, şükür o şükretmek, sabır - sabretmek.
9. (a-e-ı-i-u-ü) ekleri kullanılarak yapılmış bileşik fiiller. Uyuyakalmak, bakakalmak,
yapabilmek, yazıvermek, öle-yazmak.
10. İki veya daha çok kelimeden meydana gelmiş Türkçe yer adları (İI, şehir, köy).
Çanakkale, Eskişehir, Pınarbaşı
11. İki veya daha çok kelimeden meydana gelmiş mahalle ve semt adları. Çengelköy,
Beşiktaş, Yenimahalle, Sarıyer.
12. Dağ, tepe, akarsu, göl, deniz adları: Uludağ, Kızıldeniz, Karasu, Acıgöl, Aksu.
2.10 Ayrı Yazılması Gereken Kelimeler
1. Sıfatlarda derece göstermeye yarayan (en, daha) gibi zarflar: En güzel, daha iyi, en
fazla, daha soğuk vb.
2. İkilemeler, (İkilemeler dilimizde çok geniş yer tutar.): Düşe kalka, gide gide, eski
püskü, şıpır şıpır, kem küm, allak bullak.
3. İkilemelerden bazıları bugün kullanılmayan kelimelerden meydana gelir. Anlamsız
gibi görünen bu kelimelerin zamanında anlamlı birer kelime olduğu bilinmektedir. Bunlar da
diğer ikilemeler gibi yazılır. Ev bark, soy sop.
4. (m) ile yapılmış ikilemeler: Dolap molap, kapı mapı, kitap mitap.
5. İsim hal ekleri ile yapılan ikilemeler: iç içe, göz göze, elden ele, yıldan yıla, yan yana.
6. İyelik eki almış ikilemeler: Boşu boşuna, günü gününe.
7. İsimleri tekrarlamak şeklinde yapılan ikilemeler: Akın akın, kucak kucak, takım
takım.
8. Sıfatların tekrarlanması ile yapılan ikilemeler: Tatlı tatlı, diri diri, ağır ağır, güzel
güzel.
9. Kökü yabancı olup (be) getirilerek söylenen ikilemeler: Öz be öz, ay be ay.
10. Deyimler (Dilimizde çok sık kullanılmaktadır): Yuvasını yapmak, devede kulak, ununu
elemiş eleğini asmış, çalım satmak.
11. (Ev, yurt) kelimeleri ile kurulan bileşik kelimeler. Radyo evi, sağlık yurdu, öğrenci
yurdu, aş evi.
12. Ardı sıra, peşi sıra, önü sıra, yanı sıra gibi sözler.
13. İki kelimeyi birleştirip bir bileşik kelime yapıldığında her iki kelime de eski anlamını
koruyorsa. Arnavut kaldırımı deniz yolu, Tatar böreği, kuru soğan, tahin helvası, tulum
peyniri, çam fıstığı, badem şekeri, bağ bozumu.
14. İsim soylu bir kelime ile etmek, eylemek, olmak yardımcı fiilleri ile yapılan bileşik
fiiller. Yarış etmek, borç etmek, gelin olmak, sağ olmak, el etmek,,
15. Yer adlarında kullanılan Batı, Doğu, Güney, Kuzey, Aşağı, Orta, Yukarı, Küçük,
Büyük,: Eski, Yeni, iç ve benzeri, kelimeler. Doğu Anadolu, Batı Trakya, Orta Anadolu, Kuzey
Amerika, Kuzeydoğu Anadolu, Uzak Doğu, İç Anadolu, Küçük Çekmece, Büyük Çamlıca,
Büyük Menderes.

Kaynakça
• Arıkan Rauf. Araştırma Teknikleri Ve Rapor Hazırlama, Asil Yayın Dağıtım, Ankara
• Arlı, M. Ve Nazik, M.H. Bilimsel Araştırmaya Giriş. Ankara, Gazi Kitabevi.
• Arseven, A. Alan Araştırma Yöntemi İlkeler Teknikler Örnekler, Tekışık Matbaası, Ankara
• Ataöv Türkkaya. Bilimsel Araştırma El Kitabı, Sevinç Matbaası, Ankara
• B Alcı Sosyal Bilimlerde Araştırma: Yöntem Teknik Ve İlkeler. Ankara, Pegema Yayıncılık.
• Capra Frıtjof. Fiziğin Taosu, Çev. Kaan Ökten, Arıtan Yayınevi, İstanbul
• Çelebi, N. Sosyoloji Ve Metedoloji Yazıları, Ankara: Anı Yayınları
• Einstein A., İnfeld L, Fiziğin Evrimi, Çev. Öner Ünalan, Çağ Matbaası, Ankara
• Goode Willam, Hat Paul, Sosyal Bilimlerde Araştırma Metodları, Çev. Ruşen Keleş, Sevinç
Matbaası, Ankara
• Gökçe Birsen, Toplumsal Bilimlerde Araştırma, Savaş Yayınları, Ankara
• Kaptan Saim, Bilimsel Araştırma Ve İstatistik Teknikleri, Tek Işık Ofset Tesisleri, Ankara
• Karasar Niyazi, Bilimsel Araştırma Yöntemi, Ankara
• Nazik Hamil, Arlı Mine, Araştırma Teknikleri, Ay-Pa Yayınları, İstanbul
• Rummel Frances, Eğitimde Araştırmaya Giriş, Rezzan Taşçıoğlu, Ajans Türk Matbacılık,
Ankara
•
• Saim, K. Bilimsel Araştırma Ve İstatistik Teknikleri, Tekışık Web Ofset Tesisleri: Ankara
• Seyidoğlu, Halil, Bilimsel Araştırma Ve Yazma El Kitabı, Güzem, İstanbul
• Türk Dil Kurumu, İmla Kılavuzu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara
• Turkdoğan O. Bilimsel Düşünme Ve Araştırma Metedolojisi, M.E.B. Yay. İstanbul
• Ünver Özkan, Uygulamalı İstatistik, Bilim Yayınları, Ankara
• Yıldırım Ali, Şimşek Hasan, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayınları,
Ankara
• Yıldırım Cemal, Eğitimde Araştırma Metodları, Ay Yıldız Yayınları, Ankara
Notlar:
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Copyright: Bu eserin tüm hakları saklıdır. İzinsiz, kısmen ya da tamamen hiçbir şekilde
kopya edilemez, çoğaltılamaz, dağıtılamaz. (2016)

Türkiye’nin Online Eğitim Platformu
Merkez Ofis:
Meşrutiyet Mah. Karanfil Sk. 51/4 Çankaya/ANKARA
Tel : 0 312 232 35 26

Tel : 0 507 615 96 16

Aile Danışmanlığı Dökümanı

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Aile Danışmanlığı Dökümanı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

AKNET MEB

ÖZEL ANKARA GELİŞİM UZAKTAN ÖĞRETİM KURSU

UZMAN PSİKOLOG İLKER KÜÇÜK

AİLE DANIŞMALIĞI EĞİTİMİ

 Aile Danışmanlığı Eğitimi

1.2 Bilimsel Bilginin Özellikleri

 Aile Danışmanlığı Eğitimi

Günümüzde bilimin amacı, ideal ve mutlak gerçeklere ulaşmak

Bilgi bir dönem Hint ve Çin’de, bir dönem Arabistan

Bu insanlık mirasında Asteklerden Babil’e,

Galileo’nun engizisyonda yargılandığı dönemlerde bizler zaten Dünyanın döndüğünü biliyor ve

 Aile Danışmanlığı Eğitimi

İnsanlık pozitif bilimin verdiği inançla evrenin bütün sırlarını çözebileceğini

Bu bilim adamlarının bulgularından sonra şu ortaya çıkmıştır. Kesin doğrular olarak

 Aile Danışmanlığı Eğitimi

1.3 Bilimsel Araştırmanın Amaç ve Çeşitleri

Araştırma; soru sorma, inceleme, değerlendirme, yorumlama ve karar verme çabasının

Merak edilmeyen hiçbir şey sorulmaz

Bilimsel araştırmaların amaç ve yöntemleri belli bir düzenliliği gerektirir. Buna

Bilimsel araştırmaların ortak amaçlarının yanı sıra şu ortak niteliklerinden bahsedilebilir.

Araştırma sayesinde yeni bilgiler kazanılmakta, bilim

İncelenen alanın büyüklüğüne göre araştırma metotları ikiye ayrılır:

10 Aile Danışmanlığı Eğitimi

Araştırmalar temel ve uygulamalı olmak üzere ikiye ayrılır.

Laboratuar araştırmaları: Laboratuar, yapay bir ortamdır. Kontrollü ve yapay ortamdaki

1. Ayrıntılı amaçların ve buna dayalı iş paketleri ile aralarındaki en uygun ilişkilerin

Araştırmaların, araştırmacının niteliklerine beklentilerine ve araştırmanın içeriğine göre

Araştırma Konusunun Belirlenmesi: Araştırmacının, öğrenmek, bulmak, ortaya çıkarmak

Bu amaçla konuyla ilgili yapılmış çalışmalar, Ciddi bir araştırmanın

12 Aile Danışmanlığı Eğitimi

Araştırma Probleminin Belirlenmesi: Araştırmacının çözmek istediği sorunun edinilen bilgiler

Araştırma Hipotezinin Oluşturulması: Araştırmacının oluşturduğu probleme cevap olabileceğini

Fakat hipotezin ille de gerçekleşeceği ve doğruluğunun ortaya çıkarılacağı düşünülemez.

Yöntem Belirleme Aşaması: Sorunun ve hedefin belirlenmesinden sonra uygun yöntemin

Verilerin Toplanması, analizi ve değerlendirilmesi: Araştırma süreci anlamına da gelen

Araştırmanın Sunumu: Tamamlanan araştırmanın ne şekilde başkalarına ulaştırılacağının

1.5 Araştırma Yöntemleri

1.5.1 Açıklayıcı Araştırma Yöntemleri

1.5.2 Betimleyici veya Durum Saptayıcı Araştırma Yöntemleri

Betimleyici araştırmaların sonuçları, yüzde tabloları, grafikler ile gösterilir ve değişkenler

Betimleyici araştırmalarla kavramsal modelimiz zenginleşir. Bu tip araştırmalarda da hipotez,

1.5.3 Sayım Tipi veya Tanıtıcı Araştırma Yöntemleri

Bunlar ciddi inleme ve araştırmalardır. Ancak bu

1.5.4 Deneysel Araştırma Yöntemleri

Herhangi bir materyali işleme tabi tutarak veya

1.6 Araştırma Türleri

1.6.1 Alan Araştırmaları

Alan araştırmaları, incelemenin incelenen varlıkların doğal ortamlarında yapılması anlamına

14 Aile Danışmanlığı Eğitimi

1.6.2 Tanıtıcı Araştırmalar

Örnek olay monografileri: Temsil niteliğine sahip tek

1.6.3 İstatistik Araştırmaları

İstatistik biliminin tekniklerinin kullanılabileceği

1.7 Veri Çeşitleri ve Veri Toplama Yöntemleri

İnsanlar, aileler, kuruluşlar, yayınlanmış veya yayınlanmamış belge, bulgu, dokümanlar ve

Verilerin güvenirliliği, veri toplama aracının da güvenirliliğini gösterir.

Yani veriler anket ve görüşme teknikleri ile elde edildi

1.8 Verilerin Çözümlenmesi ve Yorumlanması

Örneklem istatistiklerinin, önceden saptanan bir anlamlılık düzeyinde evren

16 Aile Danışmanlığı Eğitimi

1.8.1 Betimsel Yöntem

1.8.1.1 Tarama yöntemi

Test, bireyin yeteneğini, zekasını, kişilik yapısını, başarısını ortaya

Bir konuda düzenlenmiş soruların ilgili kişilere sorarak ya da

Aile Danışmanlığı Eğitimi

Aile Danışmanlığı Eğitimi

Aile Danışmanlığı Eğitimi

Aile Danışmanlığı Eğitimi