Odun Dışı Orman Ürünleri

1. GİRİŞ

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 1

 1. GİRİŞ
• Yenilenebilir bir doğal kaynak olan
ormanlardan ilk çağlardan beri çok
farklı ihtiyaçların giderilebilmesi için
faydalanılmaktadır.
• Ormanlardan endüstriyel ve yakacak
odun hammaddesi sağlanmasının yanı
sıra gıda, ilaç sanayii, tekstil, kozmetik,
deri tabaklanması gibi birçok alanda
odun dışı orman ürünleri
kullanılmaktadır.
Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 2
 1. GİRİŞ
• Ormanlardan elde edilen odun
hammaddesi dışında kalan tüm
ürünler odun dışı orman ürünleri
(ODOÜ) olarak adlandırılmaktadır.

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 3

 1. GİRİŞ
• Bazı orman ağaç ve ağaççıklarının gövdelerinden
tekniğine uygun metotlarla yara açmak suretiyle
elde olunan reçine, sığla yağı vb. balzami yağlar,
defne, okaliptüs, huş gibi ağaç ve ağaççık
yaprakları, mazı, palamut, sumak, mahlep, çam
fıstığı gibi meyveler, bazı ağaç ve ağaççıkların
kabukları ince dal ve sürgünleri ile gerek orman alt
florasını oluşturan, gerekse orman rejimine giren
sahalarda bulunan kekik, eğreti otu, adaçayı, nane
gibi bitkiler otsu, rizomlu, yumrulu soğanlı bitkiler,
mantarlar, üretim artığı olarak ortaya çıkan ağaç
kabuğu, kozalak, çalı, yonga, kök gibi ürünler
ODOÜ’dir.

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 4

 1. GİRİŞ
• Ayrıca orman içerisinde yaşayan
çeşitli av hayvanlarının deri, et ve
boynuzları ile orman içi sularda
yetişen balıklar bu gurup içine
girmektedir.

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 5

 1. GİRİŞ
• Türkiye’de orman ağaçlarının yayılışını,
servet ve artımını belirleyen envanter
çalışması yapılmıştır. Ancak ODOÜ
için bu şekilde bir envanter çalışması
mevcut değildir. OGM 1987 yılında
böyle bir çalışma için bir düzenlemeye
gitmiştir. Ancak ODOÜ’nin tespitine
yönelik bu çalışma bir ön çalışma
niteliğindedir. Gerçek anlamda bir
servet tespiti ve üretim planlaması
henüz yapılmamıştır.

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 6

 1.1. ODOÜ’nin Tarihsel Gelişimi
• Tüm doğal kaynaklar gibi ODOÜ de
uzun yıllardan beri insanoğlu
tarafından tüketilmektedir.
• Nüfus artışı ve teknolojik gelişmelere
paralel olarak ODOÜ tüketimi
artmıştır.
• Plan ve programa tabi olmayan
tüketim, birçok bitki türünü yok olma
noktasına getirmiştir.

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 7

 1.1. ODOÜ’nin Tarihsel Gelişimi
• Doğanın tahribine neden olan bu
tür faydalanmanın denetim altına
alınması için OGM tarafından bazı
çalışmalar yapılmaktadır.
• Ancak günümüzde bile ODOÜ’nin
tam kontrolünün sağlandığı
söylenemez.

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 8

 1.1. ODOÜ’nin Tarihsel Gelişimi
• Gelişmiş ülkelerde doğanın ve doğal
ürünlerin korunması hususunda
önemli çaba harcanmaktadır.
• Ulusal ve uluslararası çevreci
kuruluşlar, bu alanda önemli
faaliyetlerde bulunmaktadırlar.
• Batı ülkelerinde ODOÜ işleyen birçok
firma bu ürünlerin temin edildiği
alanların belgelenmemesi halinde ürün
satın almamaktadır.

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 9

 1.1. ODOÜ’nin Tarihsel Gelişimi
• Çevreci kuruluşların baskıları nedeni ile
koruma altına alınmış doğal türlerin
doğadan toplanmadığı (kültüre alınarak
yetiştirilmiş olduğu) belgelenmedikçe,
bu ürünler satın alınmamaktadır.
• Gelişmiş ülkelerde bu tür önlemler
uygulanırken ülkemizde ne yazık ki
doğal tahribatı devam etmektedir.

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 10

 1.1. ODOÜ’nin Tarihsel Gelişimi
• Ülkemizdeki ormanlarda ağaç
serveti ile birlikte ODOÜ ve orman
toprağını korumak ve işletmekle
görevli orman teşkilatı etkin bir
koruma yapamamaktadır.
• Orman köylülerinin bu konuda
bilinçsiz olması da önemli bir engel
oluşturmaktadır.
Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 11
 1.1. ODOÜ’nin Tarihsel Gelişimi
• Taşrada görev yapan orman işletme
müdürlük ve orman işletme
şefliklerinin de ODOÜ’nin
korunması ve işletilmesinde yeterli
bilgiye sahip olmadığı bir gerçektir.
• Tüm bu olumsuzlukların birleşmesi
sonucu plansız faydalanma ve
tahribat devam etmektedir.
Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 12
 1.2. Dünya’da ODOÜ
• Küçük çaplı odun dışı orman
ürünlerine dayanan iş olanakları,
gelişmekte olan ülkelerin hemen
hemen hepsinde yerel ekonomi için
artan bir öneme sahiptir.
• Bu küçük çaplı üretim ve ticaret
faaliyetleri kırsal kesimin tarım dışı iş
alanlarının en büyük en büyük
parçalarından birini oluşturmaktadır.
Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 13
 1.2. Dünya’da ODOÜ
• ODOÜ gelişmekte olan ekonomiler
için olduğu kadar sanayileşmiş
ekonomiler için de önemlidir.
• Odun dışı orman kaynaklarının
kullanımının çoğu kez sanayileşmiş
ülkelerde marjinal bir faaliyet olarak
görüldüğü halde, gerçekte bu ürünlerin
ticareti birçok kırsal bölge insanı ve
toplumu için kayda değer ekonomik
faydalar sağladıkları da belirtilmektedir.
Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 14
 1.2. Dünya’da Odun Dışı Orman Ürünleri
• ODOÜ denildiği zaman çoğunlukla
bitkisel kökenli ürünler ön plana
çıkmaktadır.
• Bu ürünlerden sağlanan gelirlere
bakıldığında hayvansal kökenli ürünlerden
elde edilen gelir, bitkisel kökenli
ürünlerden sağlanan gelirin altında
kalmaktadır.
• Bu nedenle tür çeşitliliği bakımından
önemli zenginliğe sahip ülkeler, özellikle
tıbbi ve aromatik bitki ticaretinde bir adım
öne çıkabilmenin yollarını aramaktadırlar.
Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 15
 1.3. Türkiye’de Odun Dışı Orman Ürünleri
• Ormancılıkta ürünün ana ya da yan
ürün olarak adlandırılmasında esas
alınması gereken ölçütün işletme amacı
olması gerekirken Türkiye’deki mevcut
anlayış ODOÜ’nin ikincil ürün olarak
nitelendirilmesi sonucu doğmuştur.
• ODOÜ tanımının ormanlardan elde
edilen odun dışındaki bütün
faydalanmaları içermesine rağmen
Türkiye’de sadece odun dışı bitkisel
ürün kapsamında değerlendirilmiştir.
Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 16
 1.3. Türkiye’de Odun Dışı Orman Ürünleri
• 1963 yılından beri 5 yılda bir hazırlanan 5
yıllık kalkınma planlarını ve şu anki mevcut
duruma bakıldığında gerek OGM’nün
üretim programında yer alan olsun ürün
yelpazesini odun dışı bitkisel ürünler
oluşturmaktadır.
• Özellikle kekik, defne, adaçayı vb.
bitkilerden çeşitli kimyasal işlemler
sonucunda elde edilen değerli kimyasal
maddeler çok yüksek fiyatlar karşılığında
ülkemiz tarafından ithal edilmektedir.
Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 17
 1.3. Türkiye’de Odun Dışı Orman Ürünleri

• ODOÜ kapsamına giren ve orman

içlerinde ve orman içi açıklıklarda
yetişen tıbbi bitkiler ilaç sanayisinin
önemli hammaddelerini
oluşturmaktadır.
• Birçok ilacın etken maddelerinin
sentezi bu bitkilerden elde edilen
kimyasal maddeler kullanılarak
yapılmaktadır.
Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 18
 1.3. Türkiye’de Odun Dışı Orman Ürünleri

• Bol miktarda hammaddeye sahip

olmamıza karşı ne yazık ki uygulana
yanlış politikalar ve yabancı ilaç
firmalarının etkileri nedeni ile
ülkemizde ilaç sanayii yeterince
gelişmemiş olup üretimde ithal
edilen ham ve yarım mamul etken
maddeler kullanılmaktadır.

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 19

 1.3. Türkiye’de Odun Dışı Orman Ürünleri
• OGM ODOÜ envanteri ile ilgili ilk
önemli çalışmasını 1987 yılında yapmış
ve Türkiye’de 38 adet bitkisel kökenli
ODOÜ tespit etmiştir.
• “Ülkemizdeki Bazı Önemli Orman Tali
Ürünlerinin Teşhis ve Tanıtım
Kılavuzu” adı altında bir kitapçık
hazırlanmış ve bunun bölge
müdürlüklerince yapılacak envanter
çalışmalarına esas olması
amaçlanmıştır.
Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 20
 1.3. Türkiye’de Odun Dışı Orman Ürünleri
• 1995 yılında çıkartılan “Orman Tali
Ürünlerinin Üretim ve Satış Esasları”
adlı 283 nolu tebliğde orman tali
ürünlerinin tanıtım, üretimde
uygulanacak genel hükümler, üretim ve
satış işlemlerinin programlanması,
üretim ve toplamanın yaptırılma
usulleri ile OGM tarafından üretim
programına alınan ve alınmayan tali
ürünlerinin üretim taşıma ve satışına ait
esaslar hakkında bilgiler verilmiştir.

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 21

 1.3. Türkiye’de Odun Dışı Orman Ürünleri

• Yine OGM ODOÜ potansiyelimizin

belirlenmesine yönelik çalışmaları 2003
yılında hız vererek gelecekte yapılacak
envanter ve planlamaya altlık
oluşturması amacıyla yayılış saha ve
miktarının bölge müdürlüklerine tespit
yaptırılarak “Türkiye Ormanlarında
Odun Dışı Ürünler” adlı kitapçığı
hazırlamıştır.

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 22

 1.3. Türkiye’de Odun Dışı Orman Ürünleri

• Türkiye ODOÜ bakımından

önemli potansiyele sahip ihracatçı
ülkeler arasında olmasına karşın,
ihracatı yapılan ODOÜ’nün kesin
olarak sayısı ve miktarı
bilinmemektedir.

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 23

 1.3. Türkiye’de Odun Dışı Orman Ürünleri
• ODOÜ’nin korunması sürdürülebilir
yönetimi ve mahalli, ülkesel ve küresel
düzeylerde fayda ve katkılarının artırılabilmesi
ile ilgili en önemli darboğaz ve sorunlar;
1. Bu kaynakların yayılış alanları, mevcut
durumları ve potansiyelleri hakkındaki bilgi
ve çalışmalardaki yetersizlikler;
2. Bilgisiz ve düzensiz faydalanmalar nedeni
ile odun dışı orman ürün kaynaklarının ve
büyük öneme sahip biyolojik
çeşitliliklerinin ciddi tahribat tehdidi altında
bulunmaması;

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 24

 1.3. Türkiye’de Odun Dışı Orman Ürünleri

3. Orman teşkilatları ve diğer ilgili

kuruluşların kurumsal yetersizlikleri;
4. Mahalli halkın faydalanma hakları
bilgi ve belirsizlikler ve sorunlar;
5. Bu ürünlerin işleme ve pazarlama
konularındaki bilgi ve tecrübe
eksikliklerinin ve bu alanda destek ve
eğitim programları yetersizliği;

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 25

 1.3. Türkiye’de Odun Dışı Orman Ürünleri

6. Yurt dışına ihracatın büyük

çoğunlukla hammadde halinde
yapılmakta olması;
7. Uygun ODOÜ’nin kültüre
alınarak yetiştirilmesi
konularındaki bilgi ve gayretlerin
yetersizliğidir.

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 26

 1.4. ODOÜ ile İlgili Hukuksal Durumu
1.4.1. Osmanlı Dönemi
• Ülkemizde, Osmanlı döneminde
orman varlığının korunması ve
işletilmesi konusunda bazı
düzenlemeler yapılmıştır.

• Padişah fermanları ile bazı ormanlık

alanlar korumaya alınmıştır.

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 27

 1.4. ODOÜ ile İlgili Hukuksal Durumu
1.4.1. Osmanlı Dönemi
• Örneğin donanmaya ait gemilerin yapımı
için Akdeniz Bölgesi’nde bir kısım sedir
ormanlarının korumaya alındığı, avlak ve
doğal çevrenin korunması için İstanbul
çevresindeki ormanların korunduğu, 1850
yıllarından sonra devlete gelir sağlamak
amacı ile devlet ormanlarının kişilere
işlettirildiği bilinmektedir.
• Bu tür kısmi düzenlemelerin dışında
ormanlar umumun yararlanmasına açıktır.
“Cibal-i Mübaha” zihniyeti ile
ormanlardan faydalanılmaktaydı.

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 28

 1.4. ODOÜ ile İlgili Hukuksal Durumu
1.4.1. Osmanlı Dönemi
• “Cibal-i Mübaha” zihniyeti ile
ormanlardan faydalanılmaktaydı.
• Devlet orman varlığını koruyacak
ve işletecek bir örgüte sahip değildi.
• Günümüzde dahi bu serbest
faydalanma alışkanlığının tesirleri
yaşanmaktadır.

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 29

 1.4. ODOÜ ile İlgili Hukuksal Durumu
1.4.1. Osmanlı Dönemi
• Özellikle kadastrosu yapılarak devlet
adına tespit edilen ormanlar için bazı
yörelerde halk, bir hakkı elinden
alınıyor gibi tepki göstermektedir.
• Bu dönemde orman ürünlerinin
ayrımına gidilmemiştir.
• Ağaç serveti ve genel orman alanının
korunması için tedbirler alınmıştır.
ODOÜ’ne ilişkin ayrı bir düzenleme
yoktur.

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 30

 1.4. ODOÜ ile İlgili Hukuksal Durumu
1.4.2. Cumhuriyet Dönemi
• Cumhuriyet döneminde ormanlarla ilgili
kapsamlı düzenleme 1937 tarihinde 3116
sayılı yasa ile yapılmıştır. Bu yasada
ODOÜ’ne ilişkin maddelere de yer
verilmiştir. 3116 sayılı orman kanununun
20. maddesi şöyledir;
• “Ormanlardan çıkarılan kerestelik ve
mahsulattan başka diğer her nevi orman
mahsulleri de artırmaya çıkarılabileceği
gibi, geçimleri öteden beri bu mahsulleri
toplayıp satmaya bağlı olan işçi,
Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 31
 1.4. ODOÜ ile İlgili Hukuksal Durumu
1.4.2. Cumhuriyet Dönemi
• orman kenarı ve ufki olarak ormana
beş kilometre mesafeye kadar olan
köylülere tarife bedeli ödemek şartı ile
gösterilecek mıntıkada tayin edilecek
müddetler içinde toplayıp çıkarmak
üzere izin verilebilir.
• Bu nevi mahsullerden salep, yer
mantarı, kitre, çelik, soğan, kocayemiş,
alıç gibi toprak mahsulatı ve meyveleri
ve ağaçlık yerdeki otları
toplayacaklardan para alınmaz.”
Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 32
 1.4. ODOÜ ile İlgili Hukuksal Durumu
1.4.2. Cumhuriyet Dönemi
• Yasa metninden de anlaşılacağı üzere
bazı ODOÜ tarife bedeli ödemek
suretiyle hasat edilebilirken, toprak
mahsulatı olarak nitelendirilen salep,
yer mantarı, otsu bitkilerle bu bitkilerin
meyvelerinin hasatında bedel
alınmamaktadır.
• Bu tür ODOÜ’nin toplanmasında
idareden izin alınması yeterli
görülmüştür.
Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 33
 1.4. ODOÜ ile İlgili Hukuksal Durumu
1.4.2. Cumhuriyet Dönemi
• Halen yürürlükte olan 1956 tarih 6831
sayılı orman kanunu (2896 sayılı yasa
ile değişik) ile ODOÜ için yapılan
düzenleme şöyledir:
• Yasanın 14. Maddesinin c bendi ile
palamut, ıhlamur çiçeği, her çeşit
orman örtüsü, mazı kozalağı, tıbbi ve
sınai nebatlar veya orman tohumlarını
toplayıp götürmek yasaklanmıştır.
Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 34
 1.4. ODOÜ ile İlgili Hukuksal Durumu
1.4.2. Cumhuriyet Dönemi
• Aynı maddenin b bendine göre dikili
yaş ve kuru ağaçlardan kabuk, çıra,
katran, sakız çıkarmak, kök sökmek
yasaktır.
• Yasanın bu hükmüne göre, orman
idaresinden izin almadan devlet
ormanlarından herhangi bir ürün
alınması yasaktır.
• Yasada sayılan ürünler örnek
niteliğindedir.

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 35

 1.5. ODOÜ’nin Sınıflandırılması
• ODOÜ kullanım yerlerine göre aşağıdaki
gibi gruplandırılabilir.
• 1-Lif: Bambu, kamış, hint kamışı, otlar,
kenevir vb.
• 2-Tıbbi bitkiler: 35000–75000 arasında
dünyanın her bölgesinde bulunan çok
çeşitli bitkilerin kısımları.
• 3-Yenilen ürünler: Çiçekler, kabuklu
tohumlar, meyveler, kökler, rizomlar
(Fidanın taze kısmı), baharatlar, yağlar, bal,
mantarlar ve hayvan ürünleri vb.

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 36

 1.5. ODOÜ’nin Sınıflandırılması
• 4-Sızdırılan ürünler: Reçineler, sakızlar,
vernik reçinesi, damar, kauçuk, latexler
(sütlü öz suyu), sığla yağı.
• 5-Endüstriyel yağlar: Boyalarda
kullanılan yağ, shorea tohumu yağı, jajoba
yağı, shea butter vb.
• 6-Öz yağları: Anoson, sedir odunu,
citronella, sandal ağacı, kabe samanı
• 7-Kumaş boyaları: Hasır sazı
• 8-Muhtelif ürünler

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 37

 1.5. ODOÜ’nin Sınıflandırılması
ANA BÖLÜM ALT BÖLÜM ÜRÜNLERDEN ÖRNEKLER
1. ODUN DIŞI BİTKİSEL Besin kaynağı Yabancı kültüre edilmiş ürünler, yabani otlar,
ÜRÜNLER (Food) meyveler, çiçekler, tohumlar, yenilebilir
(Non-Wood products) kökler, sap ve gövdeler, yapraklar, sürgünler

a. Hayvan yemi Kuşlar, balıklar, böcekler, arılar, ipek Ot, saman, arpa, yaprak vb.
(Forage) böcekleri vb. hayvanların ve çiftlik
hayvanları için besin kaynağı

b- İlaç yapımı İlaçlar, merhemler, losyonlar, musiller

vb.
(Pharma ceuticals)
c- Toksinler Av, dayanıklılık denemesi, merhemler,
losyonlar, Mushiller vb.
(Toxins)
Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 38
 1.5. ODOÜ’nin Sınıflandırılması

ANA BÖLÜM ALT BÖLÜM ÜRÜNLERDEN ÖRNEKLER

d-Kokulu maddeler (Aromatics) Parfüm ve kozmetik endüstrisi için uçucu yağlar, tütsü

e-Biohemicals Yenilmeyen yağlar,vakslar(kauçuk hammaddesi öz suyu,reçineler,

latexler,kumaş boyalar,tanenler vb.)
(Kimyasallar)
f-Fibre Elbise,yer örtüsü,halat,sepet,saplı süpürge,mantar
(Lif)
g-Wood El sanatı, odun
h-Ornamentals İnsanı rahatlatıcı özelliği olan bitkiler,çiçek ve meyve
(Süs eşyası) yetiştirilmesi zevk veren ortam

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 39

 1.5. ODOÜ’nin Sınıflandırılması

ANA BÖLÜM ALT BÖLÜM ÜRÜNLERDEN ÖRNEKLER

2-YABANİ HAYVAN ÜRÜNLERİ Memeliler İnek, at vb.

a-Kuşlar Tüy, hayvan eti, deri, yün, kemik, ilaç

(Birds) Kuş yuvaları
b-Balıklar Et, yumurta, yağ, pullarından
h-Ornamentals İnsanı rahatlatıcı özelliği olan
c-Sürüngenler bitkiler,çiçek ve meyve yetiştirilmesi
(Süs Besin,
eşyası) deri, kabuk, zehir vb.
d-Omurgalılar İpek, vaks, böcek zevk veren
lekeleri, ortamkoyu ve tatlı sızıntı
ağaçtaki

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 40

 1.5. ODOÜ’nin Sınıflandırılması
ANA BÖLÜM ALT BÖLÜM ÜRÜNLERDEN ÖRNEKLER
3-ORMANLARIN HİZMET VE
FONKSİYONLARI

A-Toprak iyileştirme ve koruma Hayvan gübresi, humus, azot dağılımı, çit, set, toprak
stabilizasyonu

B-Koruma alanları Tüketilmeyen alanlar(turizm, yaban hayvanlarını seyretme,

fotoğraf çekme, kuş seyretme alanları)

C-Kullanılabilir alanlar Tüketilen alanlar, avlanma, estetik ve tarihi alanlar

Odun Dışı Orman Ürünleri - Öğr.Gör. Emre BİRİNCİ 41