Sınıf Coğrafya Akıllı Defter

Bu rnn btn haklar
ZM DERGS YAYINCILIK SAN. TC. LTD. T.ne aittir.
Tamamnn ya da bir ksmnn rn yaymlayan irketin
nceden izni olmakszn fotokopi ya da elektronik, mekanik
herhangi bir kayt sistemiyle oaltlmas, yaymlanmas ve
depolanmas yasaktr.
zm Yaynlar Grafik Birimi
zm Yaynlar Dizgi Birimi
2015, Ankara
Yorum Matbaaclk
0 312 395 21 12

Deerli retmenim,
FATH Projesi ile lkemizdeki hemen hemen tm okullarmza "akll tahtalar" yerletirildi ve siz deerli retmenlerimizin
kullanmna sunuldu. Akll tahtalar doru bir ekilde kullanldnda renme srelerini hzlandran, renme dzeyini
artran etkili bir eitim aracdr.
Akll tahtalarn etkili bir ekilde kullanlabilmesi iin seilecek ierik byk nem tamaktadr.
zm Yaynlar, akll tahta ile ders ileme sistemini Trkiye'de ilk uygulayan kurulutur. Bnyesinde barndrd tm ders-
hanelerde bu sistem gnmze kadar baar ile kullanlmtr. Bu teknolojiyi kullanmann getirdii tecrbe ile hem renci
hem de retmeni aktif bir ekilde derste tutacak, renme becerilerini maksimum dzeye karacak ierikleri retmek,
zm Yaynlarnn kltrnde yer alan nemli bir birikimdir.
u an kullandnz bu eser, bu birikim ve tecrbenin bir rndr. Uygulamalar sonucunda her yl gelitirilerek bugnk
hlini almtr.
Bu rnn tamamlaycs olan "Akll Tahta Program"mz ile retmenlerimiz tahtada dersini anlatrken rencilerimiz basl
bir materyal olan akll defterlerinden dersi takip edecek ve sizin tahtaya yazdnz bilgileri defterlerine not edeceklerdir.
Yeni bir yaklamda bulunarak retmenler in zel Akll Defter hazrladk. retmenlerimiz iin hazrladmz bu
defterde, rencilerimizde bulunan Akll Defterlerdeki not almak iin braklan boluklar dolduruldu. renci defterinde
olmayan ancak retmen defterinde yer alan ksmlar farkl bir renk ile belirtilmitir.
2. Oksijen Dngs:
renci defterinde olmayan, Canllarn aldklar besinleri enerjiye dntrebilmeleri iin oksijen gereklidir. Atmosfer
retmenlerimizin ders anla- % 21 orannda oksijen ierir.
tm srasnda rencilerimize
not aldrmas gereken yerler
Doada Oksijen retimi
Fotosentez
Fotoliz (Gne etkisiyle suyun oksijen ve hidrojene ayrmasdr.)
bir madde
retmenlerimiz iin zel hazrlanan olan
bu akll azot, sayesinde,
defter protein ve DNAnn bileenlerindendir.
akll tahta Azot, topraktaki ders
olmadan da retmenlerimiz verimiileyebilir.
byk
lde etkiler.
Derslerden nce, anlatacaklar konular gzden geirebilir. atmosferdeki
serbest azot
Ders anlatm srasnda kullanacaklar ek materyallerin notlarn defterlerine alabilirler.
Birlikte baarmak dileiyle

hayvan zm Yaynlar
dks
l hayvan
azot
bakterisi
bakteri ve topraktaki
1. BLM: Doal Sistemler..................................................................5
2. BLM: Beeri Sistemler (Nfus Politikalar).................................... 24
3. BLM: Beeri Sistemler (Ekonomik Faaliyetlerin Trleri)................. 36
4. BLM: Mekansal Bir Sentez: Trkiye............................................. 48
5. BLM: Kresel Ortam Blgeler ve lkeler...................................... 95
6. BLM: evre ve Toplum............................................................. 124

1. BLM Doal Sistemler
BYOETLLK
Bir sahada yaayan bitki ve hayvan tr saysnn, genlerin, ekosistemlerin ekolojik olayla-
rn oluturduu btnle biyoeitlilik denir. Scak nemli alanlarda biyoeitlilik
fazla iken, souk alanlarda azdr.
1,5 ile 4 milyon arasnda canl trnn yeryznde bulunduu sanlmaktadr.
Bir kayn aac saatte 40 kiinin kard CO2i tketip, 70 kiinin tkettii oksijeni retir.
BYOM NEDR?
Benzer bitki ve hayvan topluluklarn barndran blgelere biyom denir.
YERYZNDE KA TANE ANA BYOM BULUNMAKTADIR?

BUNLAR NELERDR?
12 adet biyom bulunur. Bunlar ayrntlaryla arka sayfada verilmitir.
11. Snf / Co rafya / Akll Defter 5

Yeryzndeki Biyomlar
6 11. Snf / Co rafya / Akll Defter

Biyom Bitki rts zellikleri Tantc Hayvanlar
Drt mevsim yeil kalan uzun boylu geni Fil, empanze, timsah, orangutan, yarasa,
Tropikal Yamur Ormanlar
yaprakl aalar ve otsu uzun bitkiler kartal, ylan, kaplan, jaguar, leopar
Savan Yaz yalaryla yeeren uzun boylu otlar Zebra, zrafa, fil, aslan, ita, bizon, antilop
l Kaktsler ve allar Deve, ylan, kertenkele, rmcek
Kayn, kestane, hlamur, mee, karaaa, Kartal, ay, sincap, fare, rakun, gelincik,
Ilman Yaprak Dken Ormanlar
kavak samur
Ilman ayrlar Step, preri, ayr gibi otlar Lama, bizon, antilop
Zeytin, mersin, defne, zakkum, keiboynuzu, Kl keisi, da keisi, yaban keisi, deniz kap-
allk (Maki)
lavanta, kekik lumbaalar
ne Yaprakl Ormanlar Srekli yeil kalan tayga ve boreal ormanlar Samur, vaak, kunduz, geyik, ay
Tundra Kaya yosunlar, likenler, otlar, kk allar Ren geyii, kutup tilkisi, boz ay, karibu
Balklar, midye, yenge, deniz anas, ahta-

Deniz Biyomlar Bitkisel planktonlar
pot
Balklar, kurbaalar, solucanlar, yumuaka-
Tatl Su Biyomlar Saz, kam, nilfer, bitkisel planktonlar
lar
Kutuplar Yoktur Kutup ays, kutup tilkisi, penguen, fok
Ykseltiye gre deien geni, ine yaprakl- Kartal, da keisi, tibet kz, yrtc hay-
Da Biyomlar
lar, ayrlar ve kalc kar vanlar
Canllarn Yeryzne Daln Etkileyen Faktrler


I. Fiziki Faktrler:
a) klim:
klim, canllarn yaamn ve yeryzndeki daln scaklk, ya, nemlilik ve rzgarlar
gibi iklim elemanlar ile etkileyen en nemli fiziki faktrlerdendir.
Adaptasyon:
Bir canlnn yaad ortama uyum salayarak yaama ve reme ansn artran kaltsal
zelliklerin tmne adaptasyon denir.
Adaptasyon in rnekler:
Tropikal aalarn kklerinin ksa ve yzeyde olmas, kakts kklerinin uzun ve
derinde olmas, develerin suyu tasarruflu sindirmeleri ve depo etmeleri...
1) Tropikal Yamur Ormanlar
Tropikal Yamur Ormanlar Biyomu zellikleri:
Scaklk ve nem istekleri yksek olan uzun boylu aalar ve orman alt floras
bulunur. Toprak tipi verimsiz laterittir.
2) Scak ller :
l Biyomu zellikleri:
Bitki ve hayvan bakmndan fakirdir. Toprak tipi verimsiz l topradr. Su
sorunu ve taban suyu seviyesinin dk olmas nedeniyle kkler uzundur.

Canllarn yeryzne dalm ve younluunu belirleyen en nemli faktr scaklktr. rne-

in ar scak l blgelerinde fotosentez iin yeterli su retimi olmadndan canl yaam
iin olumsuzluklar ortaya kar.

Buna gre, haritada verilen hangi blgede canl yaam iin uygun artlar daha azdr?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
3 nolu alan l blgesi olduundan canl yaam azdr.
3) Souk ller:
Yaam daha ok yal ky kesimlerde-

dir. Fok ve beyaz kutup aylar sudan
karladklar canllarla beslenirler.
Kutup Biyomu zellikleri:
Yl boyunca termik yksek basncn etkisinde souk l alandr. Bitki yaam

yoktur. Kutup ays, penguen gibi canllar yaar.

b) Yer ekilleri
Dalarn Uzan ve Ykseltinin Etkisi:
Dalarn kyya paralel olduu blgelerde nemli hava i kesimlere girmedii iin ky-
larda lman iklim grlrken i kesimlerde karasal iklim grlr. Ky ve i kesimler
arasndaki iklim farkll da biyoeitlilii etkiler.
Ykselti yan artmasna, scakln azalmasna neden olur. Bu yzden scaklk ve su

istei farkl olan bitkiler dalar boyunca ykseltiye gre basamaklar oluturur.
rnek:
Deniz seviyesinden itibaren geni yaprakllar, karma yaprakllar, ine

yaprakllar ve ayrlar.
Baknn Etkisi:
Bak, gnee dnk yamalara denir. Dalk sahalarda dalarn kuzeye ve gneye bakan
yamalar ile denize ve ieri bakan yamalar farkl scaklk ve ya artlar oluturur. Buna
bal olarak da biyoeitlilik olumlu etkilenir.
Bak:
Kuzey Yarm Krede gney yamatadr.
Gney Yarm Krede kuzey yamatadr.
Dnenceler aras deikendir.
c) Toprak
Topran fiziksel ve kimyasal zellikleri bitki ve hayvanlarn dalna etki etmektedir.
rnek:
Salyangozlar kireli topraklarda yaamay tercih eder.
Tuzlu ve kireli topraklarda biyoeitlilik azdr.
Humusca zengin, nemli topraklarda biyoeitlilik fazladr.
II. Biyolojik Faktrler

nsann etkisi:
Yeryznde biyoeitlilie genellikle olumsuz ynde etki yapmtr.

Biyolojik eitlilii Tehdit Eden nsan Kaynakl Faktrler
Endstriyel Faaliyetler
Termik santraller, fabrika atklar
Anz Yakma
Topraktaki bcek, fare, solucan gibi canllar ldrr. Topran havalandrlmasna engel olur. Anz kkleri erozyonu nle-
yemez hle gelir.
Ev ve Sanayi artklar
Uzun yllar znemedii iin evreyi kirletir.
Kresel Isnma
Kloroflorokarbon denen zararl gazlarn, atmosferdeki sy arttrmas ile zarar verir.
ehirleme
Mera ve ormanlarn yerleim alan veya tarm alan hline getirilmeleri.
III. Paleocorafya
a) Kta Kaymalarnn etkileri:
Levha hareketlerinin etkisi ile sularn ykselip alalmas canllarn g yollarn etkilemitir. Kta hareketleri ile boazlarn suyla
dolmas ile oradaki karasal canllar yok olur. 3. jeolojik devirde scak-nemli havann etki alan genilemitir.
b) Jeolojik zamanlardaki iklim deiikliklerinin etkileri

1. jeolojik devirde scak yal iklim nedeniyle canl tr artt. 4. jeolojik devirde buzullama etkisiyle azald.
EKOSSTEMLERN LEY
, azot

Ekosistem:
Canllar ve bu canllarn iliki iinde olduu canl ve cansz gelerin tamamna ekosistem
denir.
EKOSSTEM OLUTURAN ELER
BYOTK (CANLI) GELER

AYRITIRICILAR
TKETCLER
RETCLER
ABYOTK
(CANSIZ) GELER
KLM Bitkiler Herbivorlar Bakteriler

Scaklk Algler (Otullar) Mantarlar
Nem ve ya Karayosunlar Karnivorlar
Ik Bakteriler (Etiller)
Rzgar Omnivorlar (Hem et,

hem ot yiyenler)
JEOMORFOLOJ
Ayrtrclar olmasayd, bugn tm yeryz 100 m kalnlnda bir p tabakasyla kapl

olurdu.
Balca ekosistemler:

SU EKOSSTEMLER
Gl Akarsu Deniz
Okyanuslardaki bitki veya hayvanlarn ou ilk 200 m. de yaar. Gne nla-

rnn erimesi nedeniyle.
Aerosol: Okyanus ve denizlerdeki su hareketlerinin etkisiyle havada asl kalan

kk tuz kristalleridir. klimin lmanlamasn ve ya olumlu etkilerler. Top-
raa gbre salar.
Mercanlar: Dnya ekosisteminin en karmak en zengin olanlarndandr. Scak

tropikal denizlerde bulunur. Dier canllara da yaam alan oluturur.

Okyanus Ekosistemleri:
Su ekosistemlerinin en nemlisi okyanus ekosistemidir.
zellikleri:
Okyanuslarda birok ekosistem yer alr.
Okyanuslarda ilk 200 metre derinliine kadar olan blm canllarn youn olduu bl-
gedir. Bunun nedeni gne nlarnn ulaabilmesi, snn fazla deimemesi ve su
basncnn dk olmasdr.
Mercanlar okyanus ekosistemlerinin en zengin unsurlarn olutururlar.
Okyanuslardaki kumluk alanlarla dalar biyoeitliliin en fazla olduu alanlardr.

Abisiyal Blge:
In uzanamad derin deniz blgesidir. Canl eidi azalmtr.
Derinlik
Ky Ak deniz
(m)
0
Fotosentez
50
100
200
Alacakaranlk
Pelajik Blge 500
1000
1500
Bentik Blge
2000
3000
Karanlk
4000
5000
10000
Okyanus ekosistemi
Nehir Ekosistemleri:
Akarsularn hz, fiziksel ve kimyasal zellikleri hayvan tr ve saysn etkiler.
Akarsudaki Hayvan Tr ve Saysna Etki Eden Faktrler
Akarsuda alayanlar varsa, eim oksa, bol alvyon tayorsa, bulanksa, bi-
yoeitlilik azdr. Delta ovalar, akarsularn az ksmlar ise biyoeitlilik bak-
mndan zengindir.
Akarsularn denizlere ulatklar yerlere akarsu az ya da hali denir. Bu alanlar biyolojik

adan ok zengindir. Tm dnya denizleri balk retiminin % 90 ky sularndan zellikle
de akarsu azlarndan salanmaktadr.

Buna gre, haritada verilen hangi kyda biyoeitlilik daha azdr?
A) l B) ll C) lll D) lV E) V
5 nolu blge kutuplara yakn, scaklklar dk olduu iin biyoeitlilik azdr.

SU DNGS (HDROLOJK DNG)
a) Buharlama:
Suyun sv hlden gaz hle gemesidir.
b) Younlama:
Havadaki su buharnn younlamas ve sv hle gemesidir.
c) Ya:
Havadaki su buharnn younlamas sonucu oluan su damlacklarn yerekimi-

nin etkisiyle sv veya buz hlde yere dmesidir.
Su Dngsnn Yararlar
Toran su ihtiyac karlanr, oksijeni

artrr.
Toprak iin
Bitkilerin su ihtiyac karlanr. Geliim

hzlanr.
Bitkiler iin
Su dngs olmasayd yeryznde yaam

Hayvanlar iin
olmazd.
Atmosfer ve yeryznde her zaman tatl

su bulunmasna imkan verir.
Suyun devamll iin
Tm canllarn sudan yararlanmas, canl

hayat iin vazgeilmezdir.
Biyoeitlilik iin

ENERJ AKII VE MADDE DNGLER

A) Besin Zinciri:
Gne enerjisi
Karbondioksit+Su Glikoz + Oksijen
(eker)
Fotosentez Sreci

Canl sistemlerden
enerji kayb
nc
tketici
kinci
rji
tketici
Ene
Birinci
tketici
r
le
ici
et
r
Enerji ak gnele balar, bitkilerle devam eder. Tek ynl bir enerji ak vardr.

B) Enerji Ak: 1. Beslenme 2. Beslenme 3. Beslenme

seviyesi seviyesi seviyesi
reticiler Birincil Tketiciler kincil Tketiciler
Bitkiler Otullar Etiller
ISI ISI ISI ISI
GNE
ENERJS
ISI
ISI
ISI
Artklarla Beslenen Tketiciler
Yukardaki ema incelendiinde;
Doadaki tek enerji kayna gnetir.
Enerji ak tek ynldr. Gneten balar, canllar tarafndan kullanlr, kalan enerji
evreye s olarak yaylr.
len tm canllarn iindeki kimyasal enerji ayrtrclar tarafndan kullanlr.
Enerji beslenme zincirinin her halkasnda deiime urar.
Dengeli bir ekosistemde btn enerji giri ve k eittir.

MADDE DNGLER
1. Karbon Dngs:
Karbonun byk bir ksm karbon dioksit eklinde bulunur. Karbon dioksitten kan karbon
fotosentez iin ok nemlidir. Karbon dioksit gnlk ve mevsimlik scaklklarn ar yksel-
mesi ve dmesine engel olur.
Karbondioksit Tketilen Olaylar

len canllarn bnyesindeki karbonun fosil yaktlara dnmesi ile
Fotosentez ile
Deniz hayvanlarnn kabuk oluumu ile
Deniz canllarnn lp kelerek karbonatl kayalar hlinde depo edilmesi ile
Karbondioksit Aa kan Olaylar

Solunum ile
Karbonatl kayalarn ayrmas ile
len canllarn rmesi ve yanma ile

Suyun hava ile temas ile


2. Oksijen Dngs:
Canllarn aldklar besinleri enerjiye dntrebilmeleri iin oksijen gereklidir. Atmosfer

% 21 orannda oksijen ierir.
Doada Oksijen retimi
Fotosentez
Fotoliz (Gne etkisiyle suyun oksijen ve hidrojene ayrmasdr.)
Doada Oksijen Tketimi
Solunum
Yanma
Oksidasyon
3. Azot (Nitrojen) Dngs:

Canllar iin nemli bir madde olan azot, protein ve DNAnn bileenlerindendir. Azot, toprak-
taki verimi byk lde etkiler.
atmosferdeki
serbest azot
hayvan
dks
l hayvan
azot
bakterisi
bakteri ve topraktaki
atmosferdeki azot bakteri
dier kimyasallarla birleir
Doada Azotun Dolam

Azot doada serbest hlde bulunmaz canllarn kullanm iin azotun baz aa-
malardan geerek serbest hle gelmesi gerekir. Bunlar;
1. A
tmosferde yldrm ve volkanik faaliyetler sonucu aa kan elektrik de-
arjlar ile azot nitrit ve nitrata dnerek yala topraa iner ve bitkiler
tarafndan kullanlr.
2. A
zotun balanmas topraktaki rkller tarafndan yaplr. Bu canllar
lm canllarn yapsndaki organik maddeleri paralayarak nitrata dn-
trr.
3. B
az bitkiler kklerindeki azot tutucu bakteriler ile nitratlar bnyelerine
katar.
4. A
zot besin zinciriyle dier canllara geer.
5.
len canllar ayrtrlr. Mikroorganizmalar azotu nitrit ve nitrata dnt-
rr ve azot dngye katlr.

l. Azotun canllar arasnda aktarmnda besin zinciri etkilidir.
ll. Nitrit ve nitrata dntrlen azot bitkiler tarafndan kullanlr.
lll. Azot topran verimliliini azaltr.
Yukarda azot ve azot dngs ile ilgili verilen bilgilerden hangileri yanltr?
A) Yalnz l B) Yalnz ll C) Yalnz lll
D) l ve ll E) l ve lll
Azot toprak verimliliini azaltmaz.
Aadakilerden hangisi su dngsnde ki olaylardan biri deildir?
A) Akarsu, gl, okyanus ve denizlerdeki suyun buharlamas
B) Jeotermal kaynaklarn suyunun snmas
C) Atmosferdeki nem miktarnn artmas
D) Atmosferdeki biriken nemin, ya olarak yeryzne dmesi
E) Yeryzndeki sularn, scakln etkisiyle buharlaarak nemin atmosfere ykselmesi
Jeotermal kaynaklarda suyu stan kaynak magmadr.
Madde dngs ve enerji dolam ile doadaki unsurlar ve canllar arasnda srekli bir
alveri olur.
Hava, su, toprak, bitkiler ve dier canllar arasndaki bu alveri sayesinde;
l. Doal zenginlikler kullanlamaz hale gelir.
ll. Canl yaam devam eder.
lll. klim deiiklikleri oluur.
zelliklerinden hangileri meydana gelir?
Madde dngs ve enerji ak doal yaam iin zorunludur. Doal zenginliklere

zarar vermez ve iklim deiikliklerine neden olmaz.

Aada oksijen ve oksijen dngs ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanltr?
A) Canllarn aldklar besinleri enerjiye dntrebilmeleri iin oksijen gereklidir.
B) Atmosferin % 21ini oksijen oluturur.
C) Fotosentez srasnda oksijen tketilir.
D) Oksijen solunum srasnda tketilir.
E) Fosil yaktlarn yanmasnda oksijen tketilir.
Fotosentez srasnda oksijen retilir.
Aadaki kavram haritasnda balca madde dngleri ve onlar yrten g verilmitir.
Oksijen
Yukardaki kavram haritasndan hangisi yanl verilmitir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Madde dngleri arasnda kkrt dngs yeralmaz.

Aada su dngs srasnda meydana gelen baz unsurlar verilmitir.
Buna gre, hangi bilgi yanl ifade edilmitir?
A) Suyun sv halden gaz veya buhar hale gelmesi buharlamadr.
B) Havadaki su buharnn sv hale gemesi youma sonucu oluur.
C) Atmosferdeki nemin bir ksmn bitkiler terleme yolu ile salar.
D) Youma sonucu havada oluacak tek unsur buluttur.
E) Suyun bulutlardan kat veya sv halde yeryzne dnmesine ya denir.
Youmas sonucu sadece bulut deil, sis, kra, kar da oluabilir.
Aada corafi faktrlerin canllarn yeryzne daln nasl etkilediine dair bilgiler ve-
rilmitir.
Buna gre, verilen bilgilerden hangisi yanltr?
A) Bitkilerin Ekvatordan kutuplara doru deiimine etki eden temel faktr scaklktr.
B) Denizelliin etkili olduu yamalarda tr eitlilii daha fazladr.
C) Yerlemelerin genilemesi canl trlerin yok olmasna neden olabilmektedir.
D) Ktalarn kaymas ve iklim deiiklikleri canllarn dalna etki eden paleocorafik

faktrler olarak kabul edilir.
E) Nem ve yan fazla olduu yerlerde canl tr daha azdr.
Nem ve ya canl yaamn olumlu etkiler. Tr saysn artrr.

1. BLM Fiziin Doas

2. BLM Beeri Sistemler (Nfus Politikalar)
EHRLERN FONKSYONLARI VE NFUS POLTKALARI

Doumlar, lmler, gler, nfusun nitelii (eitim, ya gruplar, i kollarnn dalm vs...)
nfusun nicelii (salk, dourganlk hz vs...) ve nfusun dalm gibi faktrleri etkilemeye
ynelik programl almalara nfus politikas denir.
Dnyada genel olarak uygulanan eit nfus politikas vardr.
1. Nfus art hzn azaltmaya ynelik uygulanan nfus politikas.
(in ve Hindistan gibi.)
2. Nfus art hzn artrmaya ynelik uygulanan nfus politikas.
(Avrupa lkeleri gibi)
3. Nfusun nitelik ve niceliini iyiletirmek amacyla uygulanan nfus politikas.
(Trkiye gibi)
lkelerin Farkl Nfus Politikalar
Japonya:

Uygulanan Politikalar
Modernleme abalarnn olduu yllarda arttrc politika izlenmi. Art bek-

lenenden fazla olunca sk bir aile planlamas balatlmtr. Nfus artnn ok
dmesi sonucu planlama durdurulmu arttrmaya ynelik tevikler balamtr.
in:

nceleri nfusu g olarak grp desteklediler. Ancak ilerleyen yllarda tek o-

cuk uygulamas balatld. Krsal kesimde tarmla uraan halkn igc gereksi-
nimi nedeniyle krsalda 1 ocuk daha edinme hakk verildi.

Fransa:

1. ve 2. Dnya Savalar srasnda nfus art oran dt. Savalar sonras refah
seviyesi ykseldi ve nfus patlamas yaand. Bunu izleyen dnemde nfus art
yavalad. Neden olabilecei olumsuzluklar nlemek iin ok ocuk uygulamas
balad.
Nfus Politikalarnn Olumlu - Olumsuz Ynleri
NFUS POLTKALARI
Nfus Art Hznn Dmesinin Nfus Art Hznn Ykselmesinin
Olumlu Sonular Olumsuz Sonular Olumlu Sonular Olumsuz Sonular
Kii bana den milli gelir gc ihtiyac artar. retim artar. Tasarruflar azalr.
artar.
Cinsiyet dengesizlii olur. Vergi gelirleri artar. Kii bana den mill gelir azalr.
Salk ve eitim hizmetleri-
Yal nfus artar.
Piyasa geniler, yeni i sa- Demografik yatrmlar artar.
nin kalitesi artar.
halar alr.
Baml nfus artar.
sizlik oran azalr. Gen nfus azalr.
Mal ve hizmetlere talep ar-
Kalknma hz yavalar
Demografik yatrmlar azalr. G alma gerei doar. tar.
Konut sknts gibi sorunlar olur.
Yaam standartlar ykselir. Uzun vadede nfus miktar gc ucuzlar.
hracat azalr.
Anne ve bebeklerin salk azalr. Askeri g artar.
dzeyleri ykselir. ve d g artar.
TARHSEL SRETE EHRLER

ehirlerin Nfus Geliimi
lk ehirlerin nfuslar ve gelime hzlar gnmze gre ok azd.
17. yy.dan itibaren tccarlarn, toprak sahiplerinin ve sermaye sahiplerinin kentlerde

toplanmas ile kentleme sreci hzland.
19. yydan sonra Sanayi nklab ile gnmzdeki geliim salanmtr.

ehir nfusunun Toplam

Yllar ehir Nfusu
nfus iindeki oran %
1800 20.000 ve daha fazlas 2,4
1800 - 1850 20.000 ve daha fazlas 4,3
1850 - 1900 20.000 ve daha fazlas 9,2
1900 - 1950 20.000 ve daha fazlas 20,9
1950 -1960 20.000 ve daha fazlas 33
1960 ve
100.000 ve daha fazlas 50den fazla
sonras
ehirlerin Fonksiyonel Geliimi:
lk ehirlerin kurulu yerini corafi konum belirlerken ilk ehirlerde iftiler, din adamla-
r, zanaatkarlar, tccarlar askerler gibi meslek gruplar bulundu.
Sanayi inklab ile ehirlerde fonksiyonel deiim hzlanmtr.
ehirlerin Geliimlerinin Kresel Etkileri:
Newyork borsa ve finans merkezi olduundan kresel et-

kisi fazladr.

Hartum (Sudann bakenti) ekonomisi iyi olmadndan

sadece blgesel etkiye sahiptir.


1. Roma

Gnmzden 3000 yl nce Tiber Nehri kysnda kuruldu.
Roma mparatorluunun bakentliini yapt.
Zamanla Romann gc doudaki Konstantinapolis (stanbul)e kayd.
talyann kurulmas ile tekrar bakent oldu.
Vatikann Romada bulunmas etki alann artrd.
Gnmzde hizmet sektrnn egemen olduu bir ehirdir.
Roma, dnya tarihindeki belirleyici roln asrlar boyu srdrdnden dolay

Dnyann bakenti unvanna layk grlmtr.
2. Kreselleen Ekonomide Kumanda ve Kontrol Merkezi : New York


New York ehrinin nfusunun yllara gre deiimi
1613 ylnda Hollandallar tarafndan New Amsterdam adyla kuruldu
1664te ngilizler ehrin adn New York olarak deitirdiler.
1778de iki yllna ABD bakentlii yapt.
Dnyann nemli irket merkezleri, sivil toplum rgtleri, medya kurulular ve finans
merkezleri New York ehrindedir.
Dnyann en kalabalk kentlerinden biridir ve kresel bir ekim merkezidir.
EHRLER VE ETK ALANLARI
A) Dnyann Byk ehirleri Nerede Kurulmutur
ou orta kuakta yer alr. Deniz kysnda olanlarn geni hinterland dikkat
eker. Baz ehirlerde sanayi olanaklarnn elverili olmas veya tarihi neme
sahip olmalar oralar kontrol merkezi hline getirmitir.
Dnyadaki ilk ehir yerlemelerinin genel olarak akarsu kenarlarnda topland grlmtr.

Buna gre, haritada verilen merkezlerden hangileri ilk ehir yerlemelerinin kuruldu-
u yerler arasndadr?
A) l ve ll B) l ve lll C) ll ve lll
D) ll ve lV E) lll ve lV
I nolu alan Msr, III nolu alan Hindistandr. Buralar ilk yerleim yerlerindendir.

B. ehirlerin Fonksiyonlar ve Etki Alanlar:
Balca ehirsel Fonksiyonlar:
Sanayi
dari
Maden
Enerji Kaynaklar
Dini Yap
Ulam
Ticaret
Eitim
Askeri
Turizm
Liman
1. Dini ehirler:
Mekke ehrinden grn
Mekke
Hz. Muhammed (S.A.V.)n doduu ve Kabenin bulunduu bir ehir olduundan

nemi fazladr.

2. Sanayi ehirleri:
Essen ehrinden grn
Ruhr Blgesi Essen
Almanyada en nemli sanayi ve biliim alan durumundadr.
zmit
stanbula ulam kolayl ve rafinenin varl nemini artrmtr.
3. Ulam ehirleri:
am ehrinden grn
am
Ortadouda nemli ulam ve ticaret yollar zerinde yer ald iin blgesel
etkisi fazladr.
Eskiehir
niversite ve ulam ehri olduundan kalabalk nfuslu bir ehir haline gelmitir.

4. Liman ehirleri:
Marsilya ehrinden grn
Marsilya
Gney Fransann Akdenize alan en nemli limandr.
stanbul
Tarihi ve corafi nedenlerle hzl gelimi bir ehirdir.
zmir
Antik adan beri nemli bir limana sahip olmasyla adn duyurmutur.
5. Eitim ve Kltr ehirleri:
Oxford ehrinden grn
Oxford
ngilterede Dnyann bir ok lkesinden niversite rencilerinin eitim gr-

d nemli bir ehirdir.
Ankara
dari yaps nedeniyle nemi fazladr.
stanbul
niversitelerin ve tarihi yaplarn fazla olmas kltrel zenginliini artrmtr.

6. Teknoloji ehirleri:
Tokyo ehrinden grn
Tokyo
Elektronik ve robot sanayinin gelitii ok nfuslu bir ehir halindedir.
Dini anlamda nemli zelliklere sahip olan ehirler ayn zamanda kresel etkiye de sahiptir.
l. Mekke
ll. Kuds
lll. Rio de Jenerio
lV. Jakarta
Yukarda verilen ehir yerlemelerinden hangilerinin gelimesinde dini fonksiyonu

n plandadr?
Mekke ve Kuds dini zellikleri ile ne kar.
7. dari ehirler
Paris ehri

Paris:
Fransada parlementonun bulunduu bir ehirdir. Kresel etkisi fazladr.
Ankara
8. Tarm ve Hayvanclk ehirleri
Bayburt ehri
Bayburt
Dou Karadenizde az gelimi bir tarm ehri durumundadr.
Konya
Anadolunun en nemli tahl retim merkezidir. eker pancar retimi de son

yllarda artmtr.
Rize
Dou Karadenizde ay tarm ile n plana km bir ky ehridir.

ETK ALANLARI
ehirler lkeler Fonksiyon
Yerel Blgesel Kresel
stanbul Trkiye Ticaret - Sanayi
Londra ngiltere dari
Roma talya dari - Dini
Moskova Rusya dari
Dubai B.A.E Turizm
Hamburg Almanya Liman
Los Angeles A.B.D Ticaret, Hizmet
Mexico City Meksika dari
Kahire Msr dari
Bak Azerbaycan Maden
Oxfod ngiltere Eitim

1. BLM Fiziin Doas

3. BLM Beeri Sistemler (Ekonomik Faaliyetlerin Trleri)

retim: Mal ve hizmetlerin dorudan salanmas farkl ekonomik faaliyet grubuna ay-
rlr:
1) Birincil Ekonomik Faaliyetler:
Avclk ve Toplayclk
Topra ekip bime (tarm)
2) kincil Ekonomik Faaliyetler
Enerji retimi
Sanayi faaliyetleri
3) ncl Ekonomik Faaliyetler:
Bankaclk, eitim, salk, gvenlik, ulam...
4) Drdncl Ekonomik Faaliyetler:
Bilgi retme
niversiteler ve biliimciler
5) Beincil Ekonomik Faaliyetler:
Bilgiyi ve sermayeyi ynetenler
Patronlar, CEOlar

A) retim, Datm ve Tketimi Etkileyen Doal Faktrler

1) HAMMADDE
Sanayi kuruluunun yerini belirler:
a) Deeri dk, tama maliyeti yksek rnler
Hammaddeye yakn yerde ilenir.
rnek: imento, Kereste fabrikalar
b) lenirken arlk ve ktlesinden kaybeden hammaddeler:
lendii yer: Ham maddeye yakn olur.
rnek:
Aa ilenirken ktlesinden kaybeder. (Kt retimi)
c) abuk bozulan hammaddeler:
lendii yer: Ham maddeye yakn olur.
rnek:
Domatesten sala retimi
d) Ykte hafif pahada ar olan ham maddeler:
lendii yer: Ham maddeden uzak olabilir.
rnek:
Akll cep telefonlar ve bilgisayarlar.

lenen rn ok kolay bozuluyorsa, tesisler pazarn evresinde kurulur.
rnein, Pastaneler ve ekmek frnlar
2) SU
Sanayide Suyun Kullanld Tesisler:
Demir elik
Kat fabrikalar
Termik santraller
Nkleer santraller
imento fabrikalar
3) KLM
Souk iklim blgelerinde sanayi tesislerinin stlmas ek maliyet getirdiinden bu blgelerde
sanayi tesislerinin says azdr. Ulamda meydana gelen aksamalar ynyle datm nfu-
sun seyrek olmas ynyle tketimi etkiler.
4) YEREKLLER
Yerekilleri ulam etkiledii iin retim, datm ve tketim zerinde etkilidir. Datmn sa-
lanabilmesi iin, pahal olmasna ramen engebeli alanlara karayolu ve demiryolu alar
yaplmtr.
5) BTK RTS
klim koullarnn etkisiyle oluan bitki topluluklar, baz ekonomik faaliyetler zerinde etki-
lidir.
rn: Kat fabrikalar daha ok ormanlk alanlarn yanna kurulurken, bitki rtsnn bozkr
olduu yerler kkba mera hayvanclna uygundur.

Tekno Corafya:
Teknik ve corafyann birbirine yapt etkiyi aratran bilim daldr. malatn evre koullar-
na uygun olarak yaplmasn bu bilim dal ele alr.
B) retim, Datm ve Tketimi Etkileyen Beeri Faktrler:
retim, datm ve tketim insanlarla ilgili bir etkinlik olduuna gre bu etkinlikler zerinde
insan etkisi de doal faktrler kadar belirleyicidir.
1. Sermaye:
En nemli etmendir. retimin yapl-

mas iin belli miktar paraya ihtiya
vardr.
2. gc:
alan aktif nfustur. retimi yaplan sanayi ya da tarm iileridir.
3. Tarmsal faaliyetler:
Sanayide ham madde olarak kulla-

nlabilir.
4. Teknoloji:
retim-tketim ve datm olumlu etkiler.
retim ve tketim arasnda balanty salar.

5. Sanayilemenin etkisi:
Sanayileme retimi arttrr ve hzlandrr.

Datm Etkileyen Beeri Faktrler

1. Ulam:
Ulam artlar gelimi olan yerlere

datm kolay olur.
2. nsan kaynaklar:
Datmda temel etkendir.
3. Pazarlama teknikleri:
Modern pazarlama teknikleri ile datm daha etkin ekilde yaplabilir.

4. letiim:
Datm salayan aralar uydu

yoluyla takip edilir.
5. Yerleim zelliklerinin etkisi:
Yerleim birimlerinin retim alanlarna yakn olmas datm olumlu etkiler.
Tketimi Etkileyen Beeri Faktrler

1) Temel htiyalar
Gda, barnma, giyinme, gvenlik gibi temel ihtiyalar tketimi arttrr.
2) Tantm ve kitle iletiim aralar
Reklamlar ve tantmlar tketimi art-

trr.
3) Gelir Dzeyi
Tketim gelir dzeyi ile doru orantldr.
4) Moda
Moda dnemsel olarak farkl rnlere

olan talebi arttrr.

5) Teknolojik Gelimeler
Tantm, iletiim, datm gibi koullar

etkileyerek tketimi arttrr.
RETM - DAITIM VE TKETM SEKTRLERNN BRBRNDEN

ETKLEM
1. Tarm ve Hayvanclktaki Etkileim:
abuk bozulabilen tarm rnleri ve et, st gibi rnlerin bozulmadan tketiciye

ulatrlmas iin ulam aralar gelitirilmitir.
2. Tketimin retimi Etkilemesi:
Tketimi ok olan rnlerin retimi de ok olur. rnein, buday tketiminin

azalmas retimi de azaltr. Hatta durdurabilir.
3. Tketimin Fazla Olmasnn retimi Etkilemesi
rnein kahveye olan talebin okluu nedeniyle anavatan olan Yemen ve Eti-
yopya dnda Hindistan, Kolombiya, Meksika, Brezilya gibi lkelerde de yeti-
tirilir.
4. retim, Tketim ve Datmn Yeni Sektrlerin Ortaya kmasn Etkilemesi
Et ve st rnlerinin bozulmadan tanabilmesi iin frigrofik tamaclk geli-

tirilmitir.
5. Tkenebilen Enerji Kaynaklarnda retim, Tketim, Datm likisi,
Metal sanayinin yer seiminde en nemli faktr enerji kaynana yaknlktr.

Bu nedenle demir-elik sanayi takmr yataklarnn yaknna kurulur. Ancak
gnmzde gelien datm sektr sayesinde liman blgelerine gerekli olan ham
madde ulam yolu ile salanabilmektedir.


DOAL KAYNAKLAR
Doal Kaynak: Doada kendiliinden olumu, insan akl ve tekniinin rn olmayan,

oluumunda insan etkisinin olmad btn zenginlik kaynaklarna doal kaynak denir.
Doal Kaynak ve Ekonomi likisi

Bir lkenin ekonomisi ile doal kaynaklar arasnda sk bir iliki mevcuttur.
Bu ilikilere rnek olarak:
Byk Sermaye ve Doal Kaynaklara sahip gelimi lkelerde;
Doal kaynaklarndan en etkin ekilde yararlanlr.
rnek lkeler;
Rusya zengin petrol, doalgaz ve kmr yataklarna sahiptir ve bu
kaynaklarn etkin biimde kullanarak gelimi bir lkedir.

Zengin doal kaynaklara sahip olduu halde teknik bilgi ve sermaye bakmndan
yetersiz lkelerde;
Bu kaynaklarn yeterince deerlendiremedii iin geliememektedir.
rnek lkeler;
Nijerya, Afrikann en ok petrol reten lkesi olmasna ramen ham
olarak satt iin geri kalmtr.
Geri kalm ve doal kaynak ynnden fakir lkelerde;
Geliim hz ok dktr.
rnek lkeler;
Moolistan, zaten az olan kaynaklarn kullanamaz. Bu nedenle az
gelimi bir lkedir.
Doal kaynaklar ynnden fakir ancak sermaye, i g ve teknoloji asndan

zengin lkelerde;
Dardan ham madde satn alp ilenir.
rnek lkeler;
Japonya ham madde ithal edip ileyen gelimi bir lkedir.

Doal Kaynak ve Kalknma
Bir lkenin kalknma sresini istikrarl ve gvenli bir ekilde aabilmesi iin kalknma mo-
delini ncelikle z kaynaklarna dayandrmas ve eksiklerini d kaynaklarla desteklemesi
gerekir.

Orman Su Petrol
Toprak Gne Kmr
Hava Rzgr Doalgaz
Jeotermal enerji Dalga Madenler
Aada numaralandrlan doal kaynaklar yukarda verilen gruplardan ait olduklar

gruba yerletiriniz.
1. Su Daimi kaynak
2. Petrol Tkenebilir kaynak

3. Madenler Tkenebilir kaynak
4. Doalgaz Tkenebilir kaynak
5. Ormanlar Belli srede kendini yenileyebilir.
6. Dalga Daimi kaynak
7. Gne Daimi kaynak
8. Hava Belli srede kendini yenileyebilir.
9. Toprak Belli srede kendini yenileyebilir.
10. Rzgar Daimi kaynak
11. Jeotermal Enerji Belli srede kendini yenileyebilir.
12. Kmr Tkenebilir kaynak

1. BLM Fiziin Doas

4. BLM Mekansal Bir Sentez: Trkiye
Medeniyetlerin Merkezi Trkiye:
Medeniyet:
Bir toplumun maddi ve manevi deerlerinin tamamdr.
Medeniyetlerin Buluma Noktas Anadolu:
Trkiyenin Dnya zerindeki Corafi Konumu ve Avantajlar:
1. Trkiyenin insan yaamna ok uygun iklim koullarna sahip olmas ve orta kuakta
yer almas
2. Asya, Avrupa, Afrika ktalarnn birbirine en ok yaklat yerde bulunur.
3. Uluslararas ticaretin youn olduu bir noktada yer alr.
4. Sermaye bakmndan zengin Avrupa lkeleri ile ham madde bakmndan

zengin Orta Dou, Hazar blgeleri arasnda yer alr.
5. Hidroelektrik enerji potansiyeli yksektir.
6. Orta dounun tatl su kaynaklar bakmndan en zengin lkesidir.
7. Bor madeninde dnya 1.sidir.

TRKYEDE ARAZ KULLANIMI
Tarma uygun
olmayan arazi Ekili - Dikili
% 17 % 26
Kullanlmayan
%3
Nadas
%6
Koru - Orman ayr - Mera
% 29 % 19
Trkiye toplam arazisinin kullanm durumuna

gre bln (2001)
Yerekillerinin Arazi Kullanmna Etkileri:
Bir lkenin yzey ekilleri o lkede arazi kullanmn dorudan etkiler. Trkiye yzey ekilleri
bakmndan farkl zelliklere sahiptir. Baz yerler geni ovalar ve platolar, baz yerler dalk
ve engebeli alanlar, baz yerler de kayalk ve bataklklardan oluur. lkemizde yerekilleri-
nin en nemlisi dalardr.
Buna Trkiyeden rnekler:
Kaplad alan lke topraklar

Eim Deeri (%) Aklama Kullanm Alan
(km2) iindeki oran (%)
Ovalar, dolgu sahalar, eski gl tabanlar. Yer alt

0-5 65.846 8,5 Dz ve hafif eimli suyu bakmndan zengin, tarmsal faaliyetlere uygun
olup bu amala kullanlan alanlardr.
Plato sahalar, i kesimlerde kalan ovalar, tarma uy-
Orta eimli, hafif gun alanlardr. Ulam sistemi bu sahalar zerinde

5 - 10 100.386 12,8
dalgal gelimitir. Yerlemenin, ticaret ve sanayi tesislerinin
yaygn olduu alanlardr.
Derince yarlm vadiler ve tepelik alanlar. Toprak ok

ince erozyon ok iddetlidir. Yer alt suyu bakmndan
10 - 15 125.909 16,2 ok eimli
fakir, yzeysel ak hzldr. Yer yer kuru tarm yapla-
bilir. Kk kyler buralarda yer alr.
Erozyon iddetlidir. Tarm ancak taraalarda yapla-

bilir. Toprak rtsnn inceldii bu alanlarda hayvan-
15ten fazla 487.864 62,5 Sarp
clk ve ormanclk faaliyetleri yaplmaktadr. Seyrek
nfuslanan yerlerdir.

TRKYE EKONOMSNN SEKTREL DAILIMI

Trkiye Ekonomisini Etkileyen Faktrler:

1) Corafi Konum:
Trkiyenin Dnya ticareti iin nemli bir yerde bulunmas, verimli tarm alan-
larna sahip olmas ve konumsal zellikleri ekonomiyi olumlu etkiler.

2) Yeryz ekilleri:
lkemizde dalar, dou-bat dorultusunda uzanr ve ykseltiler ksa mesafede deiir. Bu
durum iklim koullarnn ksa mesafelerde deimesine ve tarm rnlerinin eitlenmesine
olanak tanmtr.
Ykselti ve engebe, hidroelektrik potansiyelin yksek olmasn da olumlu etkilemitir. Dalk

alanlarda k sporlar, daclk, ormanclk gibi faaliyetlerden de yararlanlr.
3) klim:
Trkiye lman akdeniz iklim kuanda yer alan tarma, sanayiye ve turizme
uygun artlara sahip bir lkedir. Douya doru ykseltinin artmas ulam ve
ekonomiyi olumsuz etkiler.
4) Nfus:
lkemizde gen nfus orannn fazla olmas i gc salamakla birlikte bir takm olumsuz
sonular da vardr.
stihdam sknts yaanmas
Baml nfus orannn fazla olmas gibi.
Fakat nfusun eitim seviyesi ykseltilerek nitelikli hale gelmesi ve istihdamn salanmas
durumunda gen nfus yaps lke iin nemli bir zenginliktir.
Trkyede Uygulanan Ekonom PoltkalarI:

1. 1923 1932 Dnemi:
Bu dnemde sanayi kurulularnn says az ve mill gelir dkt. Mill ekonomi-

yi oluturmak iin zmir ktisat Kongresi topland. iftiden alnan aar vergisi
kaldrld. Tarmda makineleme iin tevikler yapld. Tevik-i Sanayi Kanunu
ve Gmrk Kanunu karld. Merkez bankas kuruldu. Trk lirasn koruma
kanunu karld.
2. 1932 1950 Dnemi
Karma ekonomi sistemi benimsendi. Smerbank kuruldu. zel yatrmlarn ye-

tersiz kalmas nedeniyle devletilik yoluyla sanayilemeye gidildi. 1. ve 2. be
yllk sanayi planlar hazrland. Fakat 2.si sava nedeniyle uygulanamad.
3. 1950 1960 Dnemi
Trkiyeden ekonomik kalknmann en hzl yaand dnemlerden biridir. zel

yatrmlara byk nem verilmitir. Altyap almalar yaplm, iftiye kredi
olanaklar salanmtr.
4. 1960 tan Sonraki Dnem
Devlet Planlama Tekilat kurulmu ve planl ekonomiye geilmitir.

5. Be Yllk Kalknma Planlar:
Hizmetler
Tarm
Sanayi
Trkiyede 1950 ylndaki milli gelirin sektrel dalm
Tarm
Hizmetler
Sanayi
Tarm
Hizmetler
Sanayi
Trkiyede Mekansal Farkllklara Ynelik Uygulamalar ve Tevik

Politikalar Nelerdir?
Az gelimi yrelerde yatrmlar zendirmek iin tevik politikalar uygulanmaktadr.
Bu uygulamalarda;
Vergi indirimi veya ertelemesi
Arsa temini
Ara - gere almnda gmrk vergisi ve KDV indirimi
Ucuz enerji
gibi kolaylklar salanmaktadr.

lkeler ekonomik faaliyetlerini yrtrken nceden hazrlanan bir plana gre programlarn
hazrlarlar.
Aadakilerden hangisi ekonomi politikalarnn amalarndan biri deildir?
A) Kaynaklar en iyi ekilde kullanmak
B) stihdam olanaklar salamak
C) Gelir dalmn dengelemek
D) stikrarl kalknmay salamak
E) Devlete olan bamll artrmak
Kalknma planlar devlete olan bamll arttrmaz. Devletin ykn hafiflete-

cek tedbirler alr. zel teebbsleri artrmay hedefler.
TRKYEDE TARIM VE HAYVANCILIK

1. Tarmn Trkiye Ekonomisindeki Yeri
Geleneksel tarm yntemlerinin yerini modern tarm yntemlerine brakmas verimi ar-
trmtr.
Tarmn milli gelir iindeki pay giderek azalmaktadr.
Tarmn gelimesine paralel olarak Trkiyede tarma dayal sanayi kurulular da art-
m ve gelimitir.
Tarmsal faaliyetler, insanlarn beslenmesinde etkili olurken, hayvanclk iin yem ihti-
yacn da karlar.
Baz tarmsal rnler i ve d pazarda alc bulur ve ihracat - ithalat iin nemlidir.
2. Trkiyede Tarm Etkileyen Faktrler
klim:
Trkiyede yerekilleri ksa mesafede deiiklik gsterdii iin eitli iklimler bir
arada grlr. Bu nedenle tarm rn eidi oktur.

Yer ekilleri
Ykseltinin batdan douya doru artmas nedeniyle tarmsal faaliyetler douya

doru zorlar.
Toprak bakm
Tarm alanlarnn toprak analizinin yaplmas, zararl otlardan arndrlmas,

erozyonla mcadele edilmesidir.
Sulama
Trkiyede Karadeniz Blgesi ve Kuzeydou Anadolu hari her yerde sulamaya

ihtiya duyulur. Trkiye tarmnn en nemli sorunu sulamadr. Doal koullara
bal kuru tarm ve nadas uygulamasnn azalmas iin sulama projeleri bala-
tlmtr.
Gbreleme
Toprakta bulunan mineral miktar zamanla azalr ve toprak fakirleir. Bu ek-

siklik gbreleme ile telafi edilir.
Tohum Islah
Tarmda verimin arttrlmas iin kaliteli tohum kullanlmas ve yerli tohumlarn

melezletirilmesi gerekir.
Pazarlama
D piyasada deerli olan rnlerin retimde srekliliini salamak iin devlet

destekleme almlar yapmaktadr.
Makineleme
Tarmda verimlilii arttrmak, ilenen alan geniletmek, toprak bakm-

n kolaylatrmak makineleme ile mmkndr. Ancak yerekillerinden dolay
Trkiyede makineleme snrldr.
lalama
eitli hastalklar ve zararl canllara kar yaplan zirai ilemlerdir.
Devletin Tarm Politikas

Tarm politikas, reticilerin gelirini artrmak, krsal kesimin yaam dzeyini iyiletirmek, gelir
dalmndaki dengesizlii gidermek, tketicileri fiyat artna kar korumak amac ile dev-
letin uygulad nlemler btndr.

Tarm Destekleyen Kurulular
Trkiye Zirai Donatm Kurumu (TZDK)
Devlet Su leri (DS)
Tarm letmeleri Genel Mdrl (TGEM)
Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO)
Ziraat Bankas
Tarm Kredi Kooperatifleri ayrca aykur, ukobirlik, Tari, Fiskobirlik gibi tarm des-
tekleyen birok kurulu vardr.
3. Trkiyede Yetitirilen Balca Tarm rnleri
Trkiyede yetitirilen tarm rn eidi giderek artmaktadr. Bunun sebepleri teknolojinin

tarma uygulanmas ve sulama olanaklarnn artmasdr.
Trkiyede ekim alan dar olan rnler
Muz, ay, kivi
Trkiyede ekim alan geni olan rnler
Buday, ekerpancar, arpa, ayiei
Trkiyede ekim alan devlet kontrolnde olan rnler
Uyuturucu yapmnda kullanld iin devlet kontrolnde olanlar
Haha, keten, kenevir, etene
Stma gibi bulac hastalklarn nlenmesi iin devlet kontrolnde olanlar
Pirin
rn kalitesi bozulmamas iin devlet kontrolnde olanlar
Ttn
Tahllar
Buday:
Filizlenme ve byme dnemin-

de ya, olgunlama dnemin-
de kuraklk ister. retiminde
Anadolu 1.dir.
Buday retimi

Arpa Yulaf avdar:
Yetime artlar budaya benzer.

Anadolu birinci srada gelir.
Arpa retimi
Msr:
Her mevsim yal geen nemli

ve lman iklimi sever. Sulama-
nn yagnlamas ile retimi en
fazla yaplan blge Akdeniz bl-
gesi olmutur.
Msr retimi
Pirin:
Yksek scaklk ve nemlilik ister.

Trkiyede akarsu boylarnda
yetitirilir. Edirne, Samsun,
orum retimde en nemli
illerdir.
Pirin retimi
Baklagiller
Nohut:
Baklagiller iinde en ok yetitirilen tarm rndr. Anadolu, Akdeniz ve

Gneydou Anadoluda yetitirilir.
Fasulye:
Yazn sulanabilen alanlarda ve verimli ky ovalarnda yetitirilir. Ege, Marmara

ovalarnda, ukurova ve Bat Karadenizde faslye yetitirilir.
Mercimek:
Nem istei en az olan rnlerdendir. Anadolu ve Gneydou Anadoluda ye-

titirilir.

Sanayi Bitkileri
Ttn:
imlenme dneminde nem, ol-

gunlama dneminde scaklk
ve kuraklk ister. retimde Ege
blgesi 1.dir.
Ttn retimi
Pamuk:
imlenme dneminde ya, ol-

gunlama dneminde yksek
scaklk ve kuraklk ister. G-
neydou Anadolu retimde 1.
olmutur. (GAP ile)
Pamuk retimi
Keten-Kenevir:
Her ikisi de Bat Karadeniz bl-

mnde youn olarak yetitirilir.
Keten - Kenevir retimi
Haha:
retimi en fazla Ege Blgesinde

yaplr. Afyon ve evresindeki il-
lerde ekilir.
Haha retimi
Zeytin:
Akdeniz ikliminin karakteristik

bitki rtsdr. K scaklkla-
rnn dk olmas zeytin tar-
mn olumsuz etkiler. Ege Blgesi
1.dir.

Zeytin retimi
ekerpancar:
Trkiyenin her blgesine uyumlu

olmakla beraber nem istei faz-
la deildir. retimde Anadolu
1.dir.

ekerpancar retimi
Ya Bitkileri
Ayiei:
Ik istei fazladr. Olgunlama

dneminde kuraklk ister. Tekir-
da, Edirne, Krklareli illerinde
retimi oktur.
Ayiei retimi
Soya:
Nem istei fazladr. Karadeniz kylarnda doal olarak yetiir. Akdeniz

(ukurovada) sulama ile de retilir.
Yerfst:
Scak iklim koullarnda yetitirilir. En fazla Akdeniz Blgesinde retilir.
Meyveler
Elma
Soua dayankldr. lkemizde zmden sonra en ok retilen meyvedir. En

ok Anadoluda yetitirilir.

Turungiller:
Don olayndan olumsuz etkile-

nir. En ok Akdeniz Blgesinde
yetitirilir.
Turungil retimi
Muz:
Tropikal iklim meyvesidir. Sadece Akdeniz Blgesinde yetitirilir. Anamur ile

Alanya arasndaki ky eridinde ekilir.
Fndk:
Anavatan Dou Karadenizdir.

Her mevsim yal kiresiz top-
raklar sever.
Fndk retimi
ncir:
Klarn lk getii kylarda ye-

titirilir. Ege blgesi retiminde
birinci srada gelir.
ncir retimi
ay:
Ya ve nem istei oktur.

Trkiyede ayn tamam Kara-
deniz Blgesinde yetitirilir.
ay retimi

Sebzecilik
Seraclk
K scaklklarnn 0Cnin altna d-

medii yerlerde yaplr. Akdeniz Bl-
gesi 1.dir.
Turfandaclk:
Bir tarm rnnn mevsiminden nce kendiliinden olgunlamasdr. Akdeniz

Blgesinde tufandaclk daha fazla yaplr.
Tarm rn Trkiyede Yetitirildii Yerler Hangi klim artlarna Uyum Salar Hangi Alanlarda Kullanlr
Buday ve Dou Anadolu Step Karasal Unlu gda retimi
Arpa ve Dou Anadolu Step Karasal Hayvan yemi, Bira
Msr Akdeniz, Karadeniz Okyanusal iklim Besin, ya retimi
Pirin Marmara, Karadeniz Okyanusal, Muson Besin, niasta retimi
Ttn Karadeniz, Ege Tm iklimlere uyum salar. Ttn fabrikas, sigara
Keten - Kenevir Karadeniz Karasal, Karadeniz Ya, dokuma sanayi
Haha Ege blgesi Karasal, Akdeniz, Karadeniz Besin, tp
ekerpancar ve Dou Anadolu Karasal, Step eker retimi
Pamuk Ege, Akdeniz, GDA Akdeniz Dokuma, ya
Zeytin Ege, Akdeniz, Marmara Akdeniz Besin, ya
Ayiei Marmara, Anadolu Karasal, Step Kuruyemi, ya

Soya fasulyesi Karadeniz, Akdeniz Karadeniz, Akdeniz Besin, ya
Yer fst Akdeniz Akdeniz Kuruyemi
Elma Anadolu Karasal Besin, Sirke
Turungiller Akdeniz, Ege Akdeniz Besin, meyve suyu
Muz Akdeniz Akdeniz Besin
Fndk Karadeniz Karadeniz Ya, kuruyemi
ncir Ege Akdeniz Kuruyemi
ay Karadeniz Karadeniz Besin
zm Ege, Anadolu Karasal Besin, sirke, iki
Sebze Akdeniz, Ege Akdeniz Besin
Trkiye genelinde tarmda makineleme giderek yaygnlamaktadr.

Haritada verilen merkezlerden hangisinde tarmda makinelemenin yaygnlamas

topografik artlar nedeniyle daha snrldr?
I nolu alan dalktr. Makina kullanm zordur. Bu nedenle hayvan ve insan g-

cne duyulan ihtiya fazladr.

Baz tarm rnleri temel besin maddesi olmasnn yan sra hayvan yemi olarak da kulla-
nlr.
l. Arpa
ll. eker pancar
lll. Pirin
lV. Turungil
Yukarda verilen tarm rnlerinden hangileri besin maddesi olmasnn yan sra hay-
van yeminde de yaygn olarak kullanlr?
Arpa ve ekerpancar havyan yemi olarak da kullanlr.
Cumhuriyetin ilk yllarnda geleneksel tarm metodlar gnmzde birok blgede yerini
modern yntemlere brakmtr.
Tarmda makinelemeyle beraber;
l. Tarmda alan insan says
ll. Tarmsal retim
lll. Tarm rnleri eitlilii
unsurlarndan hangilerinde bir art yaanmtr?
D) ll ve lll E) l, ll ve lll
Makineleme ile retim ve tarm rn eitlilii artar.

Cumhuriyetin ilk yllarnda nfusun tamamna yakn tarmda alrken, 2005 verilerine gre
tarmda alanlarn oran %25 dolayndadr.
Yllar iinde yaanan bu deiim;
l. lkede hizmet ve sanayi sektrlerinin gelimesi
ll. Tarmsal verimliliin azalmas
lll. Tarm arazilerinin azalmas

gibi faktrlerden hangileriyle aklanabilir?
lkemizde dier sektrlerde gelime yaand iin tarmda alanlar azalmtr.
Msr tarm zellikle Karadeniz iklimine daha uygundur. Ancak gnmzde msr daha ok
Akdenizde retilir.
Karadeniz iklimine uygun olan bir tarm rnnn ukurovada yetitirilmesi

ukurovann;
l. Sulama imkanlarnn gelimi olmas
ll. klim koullarnn elverili olmas
lll. Yer alt suyunun zengin olmas
gibi zelliklerden hangileriyle aklanr?
A) Yalnz l B) Yalnz lll C) l ve ll
D) l ve lll E) l, ll ve lll
Sulama olanaklar ve iklim koullarnn elverili olmas nedeniyle msr

ukurovada yetitirilir.
TRKYEDE HAYVANCILIK
Trkiyede hayvanclk faaliyetleri eitlilik gstermektedir. Bu durumun temel neden-
leri:
1. 4 mevsimin tamamnn yaanmas
2. klim eitliliinin ok olmas
3. Yerekillerinin eitlilik gstermesi

Trkiyede hayvan says ve eidi fazla olmasna ramen birim hayvandan elde edilen
verim dktr.
Yaplan hayvanclk etkinliinde ve trlerin dalmnda blge ve yrelerin doal koullar

nemli rol oynar.
Aadakilerden hangisi, Trkiyede bu etkinlik ve dalta rol oynayan doal zellik-
lerinden birisi olarak saylamaz?
A) Akdenizdeki Toroslarda yaplan kl keisi yetitirilicii
B) Dou Karadeniz Blmnde yaplan ky balkl
C) Bozkrlarn bulunduu yerlerde yaplan koyun yetitirilicii
D) Bykehirlerin evresinde yaplan kmes hayvancl
E) Alpin ayrlarnn yer ald Dou Karadeniz yaylalarnda yaplan bykba hayvanclk
Kmes hayvancl kapal alanda yaplr ve doal ortamdan etkilenmez. Byk

ehirlerin evresinde yaplmas tketici nfusa yaknlkla ilgilidir.

Trkiyede Hayvanclk Faaliyetleri

a) Bykba Hayvanclk TRKYE SIIR POPLASYONU
Yazlarn serin ve yal getii

Dou Anadoluda mera hay-
vancl eklinde yaplr. N-
fusun youn olduu Marmara
Blgesinde ise ahr ve besi hay- 0-15665 61906-81374 134751-191026 350801-556087
15666-42562 81375-105124 191027-258307
vancl eklinde yaplr. 42563-61905 105125-134750 258308-350800
Srn Blgelere Gre Dal
b) Kkba Hayvanclk
TRKYE KOYUN POPLASYONU
lkemizde doal koullara bal

olarak yaplan mera hayvan-
cl tercih edilir. Bu nedenle
karasal iklim ve bozkr bitki
rtsnn grld Ana-
dolu, Gneydou Anadolu gibi 0-40276 101508-139334 291586-407405 747858-2171600
40276-77169 139335-197893 407406-579000
blgelerde yaplr. 77170-101507 197894-291585 579001-747867
Koyunun Blgelere Gre Dal
Kkba hayvancln youn olduu yerlerde hal, kilim dokumacl gibi el sanatlar ile
tahl tarm yaygndr.
TRKYE KIL KES POPLASYONU
0-3539 19211-32576 69231-1183439 259680-581877

3540-11125 32577-43305 118440-195881
11126-19210 43306-69230 195882-259679
Kl Keisinin Blgelere Gre Dal

TRKYE TFTK KES POPLASYONU
0-111 601-1800 6345-8364 27941-88821

112-350 1801-3285 8365-18343
351-600 3286-6344 18344-27940
Tiftik Keisinin Blgelere Gre Dal
Trkiyede salan ve kesilen hayvan saysnda kkba, elde edilen et ve st miktarnda

ise bykba hayvanlar birincidir.
c) pek Bcekilii
Anavatan uzakdou olan ipekbcei dut aacnn yapraklarn yiyerek beslenen

bir trtl tr hayvandr. Bursa, Bilecik, Sakarya gibi illerde youn olarak yap-
lr. Ancak son yllarda yapay ipek retiminin artmasndan dolay eski nemini
yitirmitir.
d) Arclk
TRKYE ARI KOVANI SAYISI
lkemizde iklim ve bitki rt-

snn eitlilik gstermesinden
dolay arclk gelimitir. Rize,
Mula, Hakkari yreleri nem-
lidir.
0-111 601-1800 6345-8364 27941-88821
112-350 1801-3285 8365-18343
351-600 3286-6344 18344-27940

Trkiyede son yllarda besi hayvancl yaygnlamaktadr.
Aadakilerden hangisi, Trkiyede besi hayvanclna geii zorunlu klan neden-

lerden biridir?
A) Hayvan soylarnn slah edilmesi
B) Nfusun hzla artmas
C) Hayvansal rn ihracatnn artmas
D) Yem retiminin artmas
E) Otlak ve meralarn giderek daralmas
Hzla artan nfusun et ihtiyacnn karlanabilmesi iin besi hayvancl gerek-

lidir.
e) Kmes Hayvancl
Genellikle tketimin fazla olduu youn nfuslu yerlerde olur. Marmara, Ege
ve Anadoluda youndur. Tavuk etinin daha ucuz olmas retim alanlarn
geniletmitir.
f) Su rnleri
Trkiyenin su rnleri potansiyelinin yksek olmasnn nedenleri:
1. Drt tane denize kysnn olmas
2. Farkl tuzluluk ve scaklk zelliklerine sahip sulara ve boazlara sahip olmas
3. Tatl su balkl ve kltr balklnn da yaplabilmesi

Trkiyede balkln yeterince geliememesinin nedenleri:
1. Ak deniz balkl yerine ky balklnn yaplmas
2. Kaak ve usulsz avlanma
3. Teknolojinin imknlarndan yeterince yararlanlmamas
4. Balklkla ilgili aratrma ve eitimin yetersiz olmas
5. retilen balklar deerlendirecek sanayi tesislerinin yetersiz olmas
6. Kltr balklnn yeterince gelimemesi
7. Kylardaki kirlilik ve pazarlama olanaklarnn gelimemesi
Dalyan:
Balklk yaplan yerlemelerdir.
Trkiyede snger avcl Egenin gney kylarnda Bodrum, Data ve Marmariste yaplr.
Aadaki hayvanclk faaliyetlerinden hangisinin o yredeki bitki rts ile ilikisi

yoktur?
A) Erzurum ve Kars platolarndaki bykba hayvanclk
B) Konyadaki kkba hayvanclk
C) Rizedeki bykba hayvanclk
D) eker fabrikalarnn etrafndaki besi hayvancl
E) Bursa ve Balkesirde yaplan ipek bcekilii
Besi hayvancl kapal tesislerde yaplr. Bitki rtsnden etkilenmez.

Aadakilerden hangisinin intansif hayvanclk (modern hayvanclk) asndan so-

run olmas beklenmez?
A) Hayvan soylarnn slah edilmemesi
B) Salgn hastalklarla mcadele edilmemesi
C) Otlaklarn geniletilmemesi
D) Kredi olanaklarnn artrlmamas
E) Eitilmi iftilerin saysnn artrlmamas
Otlaklarn dar olmas mera hayvancl ile ilgili bir sorundur.
TRKYENN MADENLER VE ENERJ KAYNAKLARI

Trkiyede Madenciliin Tarihesi
Anadoluda ilk madencilik faaliyetleri M.. 7000 yllarna kadar uzanr.
M.. 3000 - 1200 yllar aras bakr ve tun kullanlmtr.
Cumhuriyet Dneminde madencilik faaliyetleri hzlanmtr.
Cumhuriyet Dnemi Madencilik Alanndaki Gelimeler
1935 ylnda Maden Tetkik Arama Enstits kurulmutur.
1954 ylnda Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl (TPAO) kurulmutur.
1957de Trkiye Kmr letmeleri kurulmutur.
1963 ylnda enerji ve madencilik ile ilgili politikalar oluturmak amacyla Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanl kurulmutur.

Bir maden yatann iletilmesi iin gerekli koullar:
Tenr orannn yksek olmas
Rezervinin yeterli olmas
Sanayi tesislerine ve pazara yakn olmas
Ulam olanaklarnn gelimi olmas
Gerekli teknoloji ve sermayenin olmas gerekir.
Trkiye maden eitlilii bakmndan dnyada ilk be lke arasnda yer alr. Buna ramen
baz faktrler Trkiyede madenciliin gelimesini engellemektedir.
Bu olumsuzluklar arasnda;
l. Maden yataklarnn rezervlerinin dk olmas
ll. Trkiyedeki madenlerin dank halde bulunmas
lll. Trkiyedeki madenlerinin kullanm alanlarnn dar olmas
gibi unsurlardan hangileri gsterilemez?
D) l ve ll E) l, ll ve lll
Madenlerimizin kullanm alan dar deildir.
Trkiyede madencilik sektrnn gelitirilebilmesi iin yaplmas gereken almalar

arasnda aadakilerden hangisi gsterilemez?
A) Madencilikle ilgili yasal ve kurumsal mevzuatlarn dzenlenmesi
B) Yenilenebilir enerji kaynaklar ile madenlerin srdrlebilir yntemlerle ilenmesi
C) Arama ve gelitirme almalarnda devletin daha fazla rol stlenmesi
D) Metalik madenlerin tamamnn iletmeye almas
E) zel sektrn saha almalarna izin verilmesi ve zel giriimcilerin tevik edilmesi
Tm metalik madenlerin, dier unsurlar dikkate alnmadan ilenmesi akllca

olmaz.

BULGAR STAN K A R A D E N Z
YUNANSTAN
D E N Z
E G E
Ta kmr Petrol Manganez Kurn Nikel

Linyit Doal gaz Uranyum Tungsten Fosfat
Bakr
A K D E N Z Erenky
(KKTC)
KKTC Boksit Barit Bor mineralleri
Demir
0 100 200 km Krom Tuz Kkrt inko Bitml flist
Petrol boru hatt Doal gaz boru hatt
Trkiyedeki belli bal maden yataklarnn dal ve petrol boru hatlar
Balca Maden eitlerimiz
1. Demir:
Kullanm Alan: Ar sanayinin ana maddesini oluturan demir her eit makine, bina, de-
mir yolu, kpr yapmnda kullanlr.
karld Yerler:
Divrii, Kangal (Sivas), Hekimhan, Hasanelebi (Malatya), Eymir (Balkesir),

Kayseri, Nide, Adana, Kahramanmara
lendii Yerler:
Karabk, KaradenizEreli (Zonguldak), skenderun, Krkkale, Sivas ve z-

mirdeki demir-elik fabrikalar
2. Bor Mineralleri:
Kullanm Alan: Bor minerallerinden elde edilen boraks ve asitbarik nkleer alanda jet ve
roket yaktnda katk maddesi olarak, sabun, deterjan, lehim, cam, kat sanayinde kullanlr.
karld Yerler:
Seyitgazi, Krka (Eskiehir), Bigadi, Susurluk (Balkesir), Emet (Ktahya), Mus-

tafa Kemal Paa (Bursa)
lendii Yerler:
Bandrma (Balkesir) ve Krka (Eskiehir) bulunan bor fabrikalarnda ilenir.

3. Krom:
Kullanm Alan: Paslanmaya kar direnli olup ok serttir. Bu madenle iyi cins elik retimi
ve madeni kaplamada kullanlr.
karld Yerler:
Trkiye krom bakmndan Dnyada 4.dr. Guleman (Elaz), Kopda (Erzu-
rum), Fethiye, Kyceiz (Mula), Acpayam, Buldan (Denizli), Orhaneli (Bursa),
Mihalick (Eskiehir), Karsant, Pozant (Adana), Kayseri
lendii Yerler:
Antalya ve Elaz ferro krom tesislerinde ilenir.
4. Bakr:
Kullanm Alan: Kolay ilenebilen ve iletkenlii yksek olan bakr elektrik ve elektronik sa-
nayilerinde yaygn olarak kullanlr.
karld Yerler:
Murgul (Artvin), Kre (Kastamonu), Maden (Elaz), ayeli (Rize)
lendii Yerler:
Samsun, Murgul ve Madendeki tesislerde ilenir.
5. Boksit:
Kullanm Alan: Bu maden alminyumun hammaddesi olup ok hafif olduundan uak sa-
nayiinde, otomobil, ev eyas ve elektrik malzemesi yapmnda kullanlr.
karld Yerler:
Akseki (Antalya), Seydiehir (Konya), Milas (Mula), Saimbeyli (Adana)
lendii Yerler:
Seydiehir Alminyum tesislerinde ilenir.
6. Barit:
Kullanm Alan: Boya, deri, kimya, eker, cam, kauuk sanayiinde ve ila yapmnda kul-
lanlr.
karld Yerler:
Alanya, Gazipaa (Antalya), Elbistan (Kahramanmara), Isparta, Giresun, Ko-
caeli, anakkale, Mu, Eskiehir
lendii Yerler:
zmir, Elaz, Eskiehir, Antalyada bulunan barit unu fabrikalarnda ilenir.
7. Fosfat:
Kullanm Alan: Kimya ve suni gbre sanayiinde kullanlr.

karld Yerler:
Adyaman, Gaziantep, Bingl, Bitlis
lendii Yerler:
Mazda (Mardin) fosfat iletmelerinde ilenir.
8. Tuz:
Kullanm Alan: Gnlk ihtiyalarn yansra, dericilik, zeytincilik, konservecilik ile kimya ve
tekstil sanayilerinde tuzdan faydalanlr.
karld Yerler:
Tuzgl, amalt tuzlas (zmir), ankr, Krehir, Nevehir, Erzurum, Kaz-

man (Kars)
9. Manganez:
Kullanm Alan: elik sanayinde kullanlan ok nemli bir madendir.
karld Yerler:
Ceyhan (Adana), Denizli, Kastamonu, Balkesir, Burdur, Sivas
10. Antimon:
Kullanm Alan: Antimon gm parlaklnda bir madendir. Paslanmaz metal sanayii, mat-
baaclk, ila, cam ve seramik sanayi gibi alanlarda kullanlr.
karld Yerler:
Balkesir, Ktahya, Tokat, zmir
11. Civa:
Kullanm Alan: Aynalarn srlanmasnda, zirai ilalarn yapmnda, altn karmnda, kat
ve suni gbre retiminde, boya ve asit retiminde kullanlr.
karld Yerler:
demi (zmir), Sarayn (Konya)
12. Feldspat:
Kullanm Alan: Seramik, fayans, cam, kaynak elektrot ve boya sanayiinde ham madde
olarak kullanlr.
karld Yerler:
Demirci (Manisa), Simav (Ktahya), ine (Aydn), Yozgat, Krehir, Artvin

13. Asbest:
Kullanm Alan: Yksek scakla dayankldr. Isya dayankl ara ve gere yapmnda
kullanlr. tfaiyeci elbiseleri otomobillerin fren balatalar ve at malzemesi olan eternit ya-
pmnda kullanlr.
karld Yerler:
Balkesir, Bursa, skenderun, Amasya, Sivas, zmir
Trkiyede zengin madenlere sahip baz blgelerde sanayi ayn oranda gelimemitir.
Bu durumun olumasnda;
l. Ulam artlarnn gelimemi olmas
ll. Yeterli yatrmlarn yaplmam olmas
lll. gcnn yetersiz olmas
gibi faktrlerden hangileri etkilidir?
Ulamn iyi olmamas ve yeterli yatrm olmamas sanayinin gelimesini engel-

ler.
Jet yakt, gbre, sya dayankl cam, fiberglas, ila, boya, optik alanlarnda kullanlr.
Hafif ve kimyasal etkilere kar dayankldr.
Kullanm alan olduka genitir.
Ekonomik deeri giderek artmaktadr.

Yukarda baz zellikleri verilen maden aadakilerden hangisidir?
A) Demir B) Bor C) Bakr D) Krom E) Linyit
zellikleri verilen maden bordur.

l. Kre
ll. Divrii
lll. Murgul
lV. Seydiehir
V. Afin Elbistan
Yukarda verilen yrelerin hangileri bakr madeni bakmndan zengindir?
D) ll ve V E) lll ve lV
Artvin - Murgul ve Kastamonu - Krede bakr bulunur.
TRKYEDEK ENERJ KAYNAKLARI
Trkiyede enerji kaynaklarnn genel zellikleri:
Trkiyede elektriin nemli bir blm fosil yaktlardan saplanr. Lin-

yit, petrol, doalgaz, takmr gibi fosil yaktlar termik santrallerde
ilenerek elektrie dntrlr.
Trkiye ortalama ykseltisi fazla olan bir lke olduu iin hidroelektrik
enerji potansiyeli ve kullanm Dnya ortalamasnn ok zerinde olan
bir lkedir.

hra ettiimiz enerji kayna yokken; petrol, doal gaz ve ta kmr ithal ederiz.
1. Takmr:
zellikleri: Birinci jeolojik zamanda olumu bir kmr trdr. Ta kmr kalorisi yksek
olduundan lkemizde demir-elik sanayisinde yakt olarak kullanlr.

karld Yerler:
Tamam Bat Karadeniz Blmndeki Ereli-Zonguldak havzasndan karlr.
Elektrik retilen Santraller
Bir blm Ereli ve Karabkteki demir-elik fabrikalarnda, geri kalan ise

atalaz-Zonguldak termik santralinde kullanlr.
2. Linyit:
zellikleri: 3. jeolojik zamanda olumu bir kmr trdr. Takmrne gre daha ge
oluumlu olduundan kalori deeri dktr.
karld Yerler:
Elbistan (Kahramanmara), Glba (Adyaman), Tufanbeyli (Adana), Soma,

Kprba (Manisa), Seyitmer, Tunbilek, Deirmisaz, Gediz (Ktahya), yata-
an, Milas(Mula), an (anakkale), Beypazar, Nallhan (Ankara), Oltu, Ho-
rasan (Erzurum), Dodurga (orum), Orta (ankr), Mengen (Bolu), Kangal
(Sivas), Sorgun (Yozgat), Karlova (Bingl)
Soma (Manisa), Seyitmer, Tun-

bilek (Ktahya), Yataan, Yeni-
ky, Kemerky (Mula), Afin,
Elbistan (Kahramanmara), a-
yrhan (Ankara), Orhaneli (Bur-
sa) termik santrallerinde elektrik
retiminde kullanlr.

Mula -Yataan Termik Santrali


3. Petrol:
zellikleri: Gnmzde Dnya lkeleri iin en nemli enerji kaynadr. Petrol motorlu ta-
tlarn vazgeilmez yakt olduu gibi pek ok rnn de hammaddesidir.
karld Yerler:
Tamam Gneydou Anadolu Blgesinde Batman ve evresinde karlr.
lenen Rafineriler
Batman - Batman petrol rafinerisi
zmit pra petrol rafinerisi
zmir Aliaa petrol rafinerisi
Krkkale Orta anadolu petrol rafinerisi
Mersin Ata petrol rafinerisi
4. Doalgaz:
zellikleri: Petrol rezervi blgesinden karlan bir madendir. Trkiyede doalgaz ihtiyac-
nn byk bir ksm Rusyadan karlanmaktadr.
karld Yerler:
Hamitabat, Hayrabolu, amurlu
Krklareli (Hamitabat), stanbul

(Ambarl), Mardin (amurlu)
Bursa Ovaaka

Bursa Ovaaka Termik Santrali
5. Su gc (Hidroelektrik g)
zellikleri: Su gc en gvenilir ve en temiz enerji kaynadr. Trkiyenin hidroelektrik

potansiyeli Avrupada Rusya ve Norveten sonra 3. sradadr. Elektrik ihtiyacmzn yaklak
% 28i hidroelektrik santrallerden karlanr.
Hidroelektrik potansiyelimizin yksek olmasnn sebepleri
Ortalama ykseltinin fazla olmas
Akarsularn dar ve derin vadilerde akmas
6. Rzgar Gc:

zellikleri: evreyi kirletmeyen, temiz ve tkenmeyen bir enerji kaynadr. Kurulum mali-
yeti yksek olduu iin lkemizde rzgar santrali yeterince yaygn deildir.
Rzgar santrallerinin bulunduu blgeler
Alaatda (zmir) kurulan santral ile balamtr. anakkale, Mula, Balkesir,

Manisada planlanan santraller izleyecektir.
7. Gne Enerjisi:
zellikleri: Tkenmeyen, evre dostu ve ok ucuz bir enerji kaynadr.
Blgeler Gnelenme Sresi
G. Dou Anadolu 3016
Akdeniz 2923
Ege 2726
Anadolu 2712
Dou Anadolu 2663
Marmara 2582
Karadeniz 1966
Trkiye ortalamas 2610
8. Jeotermal Enerji:
zellikleri: Trkiye oluumunu yakn jeolojik zamanlarda tamamlam bir lkedir. Bu ne-
denle krkl bir arazi yapsna sahiptir. Bu durum jeotermal enerji potansiyelinin yksek ol-
masn salamtr.
Jeotermal Enerjiyle alan Santraller

Aydn Germencik ve Denizli Sarayky santralidir.
9. Nkleer Enerji:
zellikleri: Uranyum ve Toryum gibi radyoaktif minerallerin paralanmas ile aa kan

enerjiye nkleer enerji ad verilir.

Nkleer Madenlerin karld Yerler:
Eskiehir, Sivrihisar ve Kzlcarende toryum yataklar bulunur.
Trkiyede yaplmas planlanan nkleer santraller
Mersin ve Sinopa kurulacaktr. buralarn yer olarak seilmesinin nedenleri su

kaynaklarna yaknlk ve fay hatlar bakmndan tehlikenin az olmasdr.
10. Biyoktle (Biyomas) Enerjisi
zellikleri: Enerji retiminde yararlanlan bir dier kaynak da bitki ve hayvan atklarna
dayal enerji retimidir.
Aada verilen enerji retim merkezlerinden hangisinde dierlerinden farkl bir ener-
ji kayna kullanlr?
A) Sarayky (Denizli) B) Orhaneli (Bursa) C) ayrhan (Ankara)
D) Soma (Manisa) E) Yataan (Mula)
Sarayky jeotermal enerji ile alan jeotermik santraldir. Dierleri kmrle

alr.
Gne enerjisi, tkenmeyen enerji kaynaklar ierisinde yer alr. Gneli gn says ve g-
nelenme sresi yeterli olan yerlerde bu enerjiden yararlanmak mmkndr.

Buna gre, haritada verilen merkezlerden hangisinde gne enerjisinden yararlanma

ihtimali daha azdr?
II nolu yerde bulutlu gn sresi oktur.

TRKYEDE SANAY
Trkiyede Sanayinin Geliimi:
Osmanl Devletinde sanayileme abalar ilk kez Lale Devrinde atlye tarz kk
iletmelerle balamtr.
Loncalar Osmanlda sanayi kollar rgtleriydi.
Sanayi nklab ile Osmanlda sanayi faaliyetleri gerilemeye balad.
17 ubat 1923 zmit ktisat Kongresi Cumhuriyet dneminin sanayileme adna ilk ve
en nemli gelimesidir.
1929 Dnya Ekonomik Krizi lkemizdeki sanayilemeyi olumsuz etkiledi.
1933de hazrlanan 1. Be Yllk Sanayi Plan ile sanayilemede Devletilik etkili ol-
maya balad.
1950li yllara kadar etkili olan Devletilik 1950 sonras gevemeye balad.
1962de Devlet Planlama Tekilatnn kurulmas ile planl sanayileme dnemine ge-
ildi.
Trkiyede Sanayinin Kurulu artlar:
1. Ham madde:
Sanayi tesislerinde kullanlan ilenmemi maddelere ham madde denir. Et ve st

rnleri, unlu mamller, konserve ve iecek sanayi, ipekli dokuma Trkiyede
ham madde yaknnda ilenir.
2. Ulam:
Sanayi tesisleri ile ham madde ve pazar arasndaki ulam olanaklarnn ge-
limesi sanayiyi etkiler. Trkiyede yerekilleri ve ykselti ou yerde ulam
olumsuz etkiler.
3. Enerji:
lkemizde sanayi tesislerinin elektrik ihtiyacn karlamada takmr, linyit,

petrol, doalgaz gibi enerji kaynaklar kullanlr. Demir-elik sanayisi kurulur-
ken enerji kaynana yaknlk dikkate alnr.
4. klim:
Trkiyede iklim artlarnn elverili olduu bat ve ky blgelerinde sanayi ola-
naklar daha gelimitir.
5. Sermaye:
Sanayi tesislerinin kurulu ve ileyiinde en nemli elemandr.

6. Pazar:
Pazarlama koullarnn gelimemesi sanayi tesisinin ileyiini tehtid eder. rn-

lerin kalite ve standartlarnn yksek olmas kadar iyi pazarlanmas da nem-
lidir. Youn nfuslu ehirlerin pazar kapasitesi yksektir.
7. Gc:
Yetimi insan gc nemlidir. Gelimi lkelerde nitelikli igc salanmas iin

mesleki eitim veren okullar oluturulmutur.
Organize Sanayi Blgeleri Kurulu Amalar
Trkiyede Blgelere Gre Sanayi Tesislerinin Younlat ehirler
Marmara: stanbul, zmit, Bursa, Sakarya
Ege: zmir, Aydn, Denizli, Manisa
Anadolu: Ankara, Eskiehir, Konya, Kayseri
Akdeniz: Mersin, Adana, Hatay, skenderun
Karadeniz: Zonguldak, Karabk, Samsun
Gney Dou Anadolu: Gaziantep
Dou Anadolu: Erzurum, Malatya, Elaz
Trkiyede hammaddeye yakn kurulan sanayi kollar:
Et ve st fabrikalar:
Kars, Ardahan, Ar, Van, Diyarbakr, anlurfa, Edirne, Bolu
Unlu Mamller:
Konya, Eskiehir, Ankara, Karaman, Aksaray
pekli Dokuma:
Bursa, stanbul, Adana
Pamuklu Dokuma:
Adana, Denizli, Aydn, Gaziantep, Kahramanmara
Konserve ve ecek Fabrikalar:
stanbul, Balkesir, anakkale, zmir, Aydn
Petrol Rafinerileri:
Batman petrol rafinerisi

Sigara Fabrikalar:
zmit, stanbul, Adana, Tokat, Bitlis, Malatya
Hal - Kilim - Battaniye Dokumacl:
Isparta, Bnyan (Kayseri), Grdes, Kula, Demirci (Manisa), Uak, Tokat,
Sivas, Nevehir, Erzurum, Ar
Kat Fabrikalar:
aycuma (Zonguldak), Bartn, Aksu (Giresun), Bolvadin (Afyon), Dalaman
(Mula), Balkesir, Takpr (Kastamonu)
Bitkisel Ya Fabrikalar:
Edremit, Ayvalk, Gemlik, zmir, Mula, Edirne, Tekirda, Gaziantep, Hatay
malat srasnda hammaddede byk kayplarn olmas, hammadde deerinin tama ma-
liyetinden dk olmas ve hammaddenin kolay bozulabilir olmas gibi nedenlerle sanayi
tesisleri hammaddeye yakn kurulur.
Ulam ve Limanlarn Sanayiye Etkisi
Gnmzde yurt ii ulam olanaklar olduka gelimi olmakla birlikte stanbul

ve zmir limanlar uluslararas ticarette nemli yere sahiptir. Ayrca baz sanayi
tesisleri ulamn gelitii yerlere kurulmutur. rnein, skenderun demir-elik
sanayi (limann etkisi), Samsunda bakr iletmeleri, zmit, zmir ve Mersindeki
petrol rafineleri
Pazar Olanaklarnn Sanayiye Etkisi
Bir sanayi tesisinin varln srdrebilmesi iin retilen rnn pazarlanabile-

cei pazarlarn olmas gerekir.
Enerjiden Faydalanma Olanaklarnn Sanayiye Etkisi
Sanayi tesislerinin ileyebilmesi iin elektrik enerjisine ihtiya duyulur. Bu enerji

lkemizde fosil yaktlardan ve hidroelektrik enerjiden arlkl olarak salanr.

Sanayi kurulularnn yerinin belirlenmesinde ham maddeye yaknlk nemlidir.
Buna gre, Trkiyede aadaki fabrikalarn hangisinde, ham madde ihtiyac fabrika-
nn kurulduu ilin dndan karlanmaktadr?
A) Adana pamuklu dokuma fabrikalar
B) Krkkale petrol rafinerisi
C) Eskiehir eker fabrikas
D) Seydiehir alminyum tesisleri
E) Murgul bakr iletmeleri
Krkkalede petrol karlmaz.
Aadaki haritada Trkiyedeki nemli sanayi blgeleri gsterilmitir.
Bu blgelerin ortak zellikleri ile ilgili olarak;
l. Ulam koullar gelimitir.
ll. Sermaye kullanm fazladr.
lll. Nfus youndur.
lV. Enerji retimi fazladr.
verilenlerden hangisine ulalamaz?
A) Yalnz l B) Yalnz lV C) ll ve lll
Sanayi blgelerinde enerji tketimi fazladr.

Batman = Petrol rafinerisi
Karabk = Demir elik
tesislerinin kurulup gelitii yerlerdir.
Bu kentlere ilikin aadaki yarglardan hangisinin doru olduu sylenebilir?
A) klim zellikleri, endstri kollarn etkilemitir.
B) Ya rejimleri dzenlidir.
C) Byk akarsu kenarlarnda kurulmulardr.
D) Tarm blgelerine yakn kurulmulardr.
E) glerle nfus art grlen kentlerdir.
Batman ve Karabkde sanayileme ile birlikte i glerle nfuslar artmtr.
Trkiyede besin ve dokuma endstrilerinin daha ok gelimesinin nedeni aada-

kilerden hangisidir?
A) Nitelikli i gcnn fazla olmas
B) Ulamn kolay olmas
C) Sanayinin gelimi olmas
D) Ham maddelerinin retiminin ok olmas
E) Nfusun ok olmas
Trkiyede besin ve dokuma sanayisi iin ham madde temini kolaydr. Bu ne-
denle bu endstri kollar daha yaygndr.

l. Kre
ll. Divrii
lll. Murgul
lV. Seydiehir
V. Afin Elbistan
Yukarda verilen merkezlerden hangilerinde hem hammadde retimi hem de bunu i-

leyen byk sanayi tesisleri bir arada bulunmaz?
A) Yalnz l B) l ve lll C) ll ve lV
D) lll ve V E) lV ve V
Kastamonu Krede bakr ileyen sanayi tesisi yoktur.
DOAL AFETLER VE TRKYE N RSKLER

1) Depremler ve Trkiye
Alp-Himalaya deprem kua

dnyann en nemli aktif deprem
kuaklarndan biridir. Bu kuak
Avrupa zerinden lkemize girer
Asyaya uzanr.
Trkiyeyi Etkileyen Levha Hareketleri
a) Kuzey Anadolu Fay Kua
Dou Anadoluda Bingl Karlovadan balayarak Varto, Erzurum, Erzincan, o-

run Kelkit oluu, Niksar, Erbaa, Su ehri, Merzifon, Bolu, Dzce; zmit Krfezi,
Adapazar zerinden Kuzey Egeye uzanr.
b) Bat Anadolu Horst Graben Sistemi
Ege Blgesinde Bakray, Gediz, Kk Menderes, Byk Menderes grabenlerini
takiben uzanr.

c) Dou Anadolu Fay Kua
Hatay, Adyaman, Malatya, Elaz,

Bingl, Varto, Karlovaya kadar
uzanr. Burada Kuzey Anadolu ku-
a ile birleir.
Trkiyede Deprem Blgeleri
Trkiyede Deprem Riskinin En Az Olduu Yerler
Tuz Gl
Konya Ovas
Aksaray
Karaman
Mersin -Silifke
Taeli Platosu
Yldz Dalar
Mardin evresi

Aadakilerden hangisi tektonik deprem blgelerini gstermektedir?

C kk deprem blgelerini gsterir.
2) Sel veTakn:
Trkiyede Sel ve Taknlarn Olumasnda Etkili Olan Faktrler:

1. Fiziki Faktrler
iddetli yalar
Arazinin eim ve engebe durumu
Akarsuyun drenaj zellii
2. Beeri Faktrler
Riskli blgelerin yerleime almas
Akarsu yataklarna p ve moloz dklmesi
Akarsu yataklarnn daraltlmas
Kuru dere yataklarnn kullanma almas
Trkiyede en fazla sel ve takn grlen merkezler:
Gnmzde sel ve taknn en nemli nedeni beer etmenler olduu iin stanbul
gibi kalabalk ehirlerde artmtr.
3) Ktle Hareketleri
Heyelan, kaya dmesi ve rnektir.

Ktle hareketlerini meydana getiren faktrler:
Yamacn doal dengesinin bozulmas (yol yapm, maden oca almas)
Ani yalar
Killi arazi
Kuvvetli eim
Kaya
Kt yol dmesi
yapm
nedeniyle Akarsu
heyelan ak
kanal
Gk
Nehir
kmesi Heyelan
Anm
uurumu
KAYA
Denizalt
heyelan
BUZ KAYA
AI
KUM TORTULU
Trkiyede Heyelanlar
4) Orman Yangnlar
Orman yanglarnn en fazla grld blgeler:
Akdeniz ve Ege blgelerini takip ederek stanbula kadar uzanan alan.

Trkiyede Orman Yangnlarnn Nedenleri:
Yaz kurakl, yksek scaklklar, yldrm dmesi ve iddetli rzgarlar
Piknik yapmak, dinlenmek iin yaplan faaliyetlerde yaplan ihmaller
Tarla ama, anz yakma ve oban avc atei
Orman Yangnlar Dal
5. Trkiyede Sorunu:
n olumasnda etkili olan faktrler
Bitki rtsnn tr ve skl
Scakl ve ya zellikleri
Eim, engebe durumu
Sarsnt ve titreimler
Kar kalnlnn artmas
olaynn en fazla olduu kentler
Bitlis, Hakkari, Van, Erzurum.
Trkiyede

TRKYEDEK BLGE SINIFLANDIRILMASI

Blge:
Kendi snrlar iinde benzer zellik gsteren evresinden farkl zellikleri bulu-
nan alanlardr.
Serbest Ticaret Blgesi: lkenin siyasi snrlar ierisinde yer alan d ticaret vergi ve
gmrk mevzuatnn uygulanmas bakmndan gmrk hatt dnda saylan ticaret blge-
leridir.
Serbest Ticaret Blgesinin zellikleri ve Amalar
zellikleri:
Uluslararas bir liman veya havaalan yaknna kurulan
lkenin gmrk alanndan zel amalarla ayrlm alanlardr.
Amalar:
hracata ynelik yatrm ve retimi tevik etmek
Dorudan yabanc yatrmlar ve teknoloji giriini hzlandrmak
Uluslararas ticareti gelitirmek

Trkiyede Fiziki zelliklere Gre Blgeler:

1) Yeryz ekillerine Gre Blgeler:
Dz Ovalk Blgeler
lkemizde ovalk blgeler ky kesimler ve i blgelerdeki akarsu boylarnda yo-

unlamtr.
Dalk Engebeli Blgeler
Kuzey Anadolu dalar
Toros dalar
Dou Anadolu dalar
Bat Anadolu dalar
2) klim Tipine Gre Blgeler:
Akdeniz iklim blgesi
Karadeniz iklim blgesi
Karasal iklim blgesi
3) Bitki rtsne Gre Blgeler:
Maki blgesi
Orman blgesi
Bozkr blgesi
B. BEER ZELLKLERNE GRE BLGELER
Blge snrlar belirlenirken nfus, yerleme ve ekonomik faaliyetler gibi beeri zellikler
gznne alnr.
1. Nfus Younluuna Gre Blgeler:

Nfus younluu (km2ye den kii says)
lkemizde blgelerin hatta ille-

rin nfus younluklar birbirin-
den farkldr.
11-40 41-60 61-100 101-500 501-2500
Youn Nfuslu Blgeler

atalca-Kocaeli blm, Ky Ege Blm, ukurova, Dou Karadeniz kylar,
Eskiehir Ankara evresi

Seyrek Nfuslu Blgeler
Yldz Dalar Blm, Mentee yresi, Teke ve Taeli platolar
2) Yerleim zelliklerine Gre Blgeler:
Kentsel Blgeler
stanbul, zmit, zmir, Bursa, Adana
Krsal Blgeler
Hakkari, Kars, Kastamonu, Tunceli
3) Ekonomik zelliklerine Gre Blgeler:
Tarm Blgeleri
Adana, zmir, Bayburt
Sanayi Blgesi
stanbul, zmit, Manisa
Maden Blgesi
Zonguldak, Batman, Sivas
Ticaret Blgesi
skenderun, Antalya, zmir

Turizm Blgesi
stanbul, Antalya, Mula
4) Karma Blgeler:
Bu blgeler belirlenirken ekonomide ne kan faaliyetlerin zellikleri dikkate alnr.
Tarm, Sanayi ve Turizm Blgeleri
Adana-Mersin evresi
Maden Sanayi Blgesi
Zonguldak-Karabk evresi
Ticaret, Turizm ve Tarm Blgesi
zmir ve Manisa evresi

Yukardaki haritalarda hangi blgelerin dal verilmitir?
I II
A) Dalk blgeler Dz blgeler
B) Su kaynaklar zengin blgeler Su kaynaklar fakir blgeler
C) Tahl blgeleri Sanayi blgeleri
D) Maden blgeleri Turizm blgeleri
E) Seyrek nfuslu blgeler Sk nfuslu blgeler
Dalk ve dz blgeler verilmitir.

1. BLM Fiziin Doas
94 11. Snf / Co rafya /Akll Defter

5. BLM Kresel Ortam Blgeler ve lkeler
KRESEL ORTAM BLGELER VE LKELER

Kltr: Bir grup insann ortak yaam tarzna kltr denir.
Her insan belli bir kltrn iinde doar yaadka kltr renir.
Dinamik bir yapda olan kltr kendi algs ve ihtiyalarna gre kendini gelitirir.
Trk Kltr
Trk kltr dnyann en eski kltrleri arasndadr. Trk kltrnn ilk ortaya kt blge
olan Orta Asyann dousunda in, gneyinde Tibet ve Hint kltr bulunmaktayd. Doal
ve beeri nedenlere bal olarak bulunduu alandan yer deitirerek dnyann ok farkl
blgelerine dalmlardr.
Trkler yaadklar yerlerde eitli kltrel deerler brakmlardr. Uzun bir dnem hayvan-
clkla uraarak gebe bir yaam srmlerdir. Yerleik yaama getiklerinde ise birok
kltrle boy lecek nemli mimari eserler brakmlardr.

KLTR OLUTURAN UNSURLAR
Maddi (Somut) Unsurlar Manevi (Soyut) Unsurlar

Trk Kltrnn Genel zellikleri:

Karasallk etkilidir.
Hem gebe hem yerleik hayat zellikleri grlr.
Tarm ve hayvanclk nemlidir.
Pek ok kltrden etkilenmi ve onlar etkilemitir.
nsan sevgisi ve dnya bar hkimdir.

Trk Kltrn Etkileyen Faktrler
Corafi konumu
Ekonomik faaliyetler
Din inanlar ve hayat grleri
Yaay tarzlar
Ordu-millet anlay
Komu milletler

KRESEL ORTAM BLGELER VE LKELER
Tarmsal retim alan

Orman retim alanlar
Balk retim alanlar
Hayanclk retim alanlar
Madenler ve enerji kaynaklar retim alanlar 0 500 1000 km
Sanayi retim alan
Hizmet retim alan
Pazar alanlar
DNYADAK NEML RETM ALANLARI VE BLGELER

1. Tarmsal Ham Madde retim Alanlar
Toprak rnleri: ABD, Rusya, in, Hindistan
Orman rnleri: Kongo havzas, Amazon havzas Kuzey Avrupa, Kuzey Amerika
Balklk: Japonya, Peru, Kanada, ABD
Hayvanclk: Avustralya, Kuzeybat Avrupa, Orta ve Gney Afrika
2. Sanayi retim Alanlar
Kuzey Amerika, Bat Avrupa, Japonya, in, Gneydou Asya, Rusya
3. Madenler ve Enerji Kaynaklar retim Alanlar
Kuzey Amerika, Orta Asya, Byk Sahra, Kongohavzas, Gney Amerikann
orta kesimi, Orta Avustralya, Avrasya, Orta dou

4. Hizmet (Bankaclk, Sigortaclk, Ulatrma, Araclk Hizmetleri) retim Alanlar
Avrupa, ABD, Japonya, Gneydou Asya
5. Pazar Alanlar
Avrupa, ABD, Japonya, Gneydou Asya
OPEC lkeleri (petrol ihra eden lkeler)
KRESEL TCARETN EN NEML ELEMANI:
HAMMADDE, RETM, PAZAR
Hammadde, retim ve Pazarn Kresel Ticaretteki Yeri:
Ekonominin ve retimin en nemli kayna olan hammadde, kresel ticarette de nemlidir.

Kresel Ticaret

Dnya zerindeki Hammadeler ve retilen lkeler:
Petrol lkeleri
Suudi Arabistan, ran, Irak, Kuveyt, Katar, Libya, Birleik Arap Emirlikleri,
Endonezya, Venezuela, Cezayir, Nijerya, Ekvator, Gabon.
Ta Kmr reten lkeler
in, ABD, Almanya, Hindistan, Avustralya, Gney Afrika Cumhuriyeti, Rusya
Orman rnleri reten lkeler
Amazon ve Kongo havzalar, Kuzey Avrupa, Sibirya, Kuzey Amerika
Gnmzde ham madde ihtiyacn artran faktrler:
Nfusun artmas
Sanayi faaliyetlerinin artmas
Ticaretin Younlat Balca Blgeler:
Kuzey Amerikann dou kylar ve Bat Avrupa
Avrupa, Ortadou, Hazar blgesi
Gneydou Asya
Uzakdou Asya
Pazarlama faaliyetlerinde rekabet stnlnn salanmasnda etkili olan faktrler
1. Pazara tketicilerin isteklerine uygun rn oluturmak
2. rn eidi ve stoklar yenileyebilmek
3. Deien tketim eilimlerine daha hzl cevap verebilmek
4. Teknolojiyi kullanmak ve teknolojik deiimlere ayak uydurmak
Rekabetin artmas retici, arac (datmc) ve tketici arasndaki ekonomik ilikilerin nitelii-
ni deitirerek satc pazarlarndan tketici pazarlarna gei srecini hzlandrmaktadr.

Aadaki tabloyu rnekte verilen yerdeki gibi doldurunuz.
lke - Blge Ad Ham Madde Alan retim Alan Pazar Alan
Kuzey Amerika
Japonya
Avrupa
in
Gneydou Asya
Kuzey Afrika
Orta Dou
Nijerya
ngiltere
Brezilya

lkelerin birbirleri ile yaptklar ticarete d ticaret denir.
lkelerin birbirleri ile ticaret yapmalarnn nedenleri arasnda aadakilerden hangisi

saylamaz?
A) Byk maliyetleri olan rnleri ucuza almak
B) Doal kaynaklarn kendi ihtiyalarndan olan azln kapatmak
C) Ulusal sermayenin yabanc yatrmlarn etkisinden uzak tutulmasn salamak
D) Kendi lkelerinde yetimeyen tarmsal ve hayvansal rnleri almak
E) Kendi lkelerinde retilmeyen sanayi rnlerini satn almak
D ticaret ile ulusal sermaye yabanc yatrmlar ile etkileime girer.
Yukardaki haritada nemli retim alanlar gsterilen rn aadakilerden hangisidir?
A) Tarmsal hammadde B) Sanayi C) Maden
D) Hayvanclk E) Pazar
Belirtilen alanlar sanayi blgesidir.
Doal Gaz reten lkeler
Rusya, ran, Katar, Hollanda, Norve, in, ABD, Azerbaycan.
Pamuk Yetitiren lkeler
Trkiye, zbekistan, Hindistan, Pakistan, Avustralya, in, Brezilya, ABD

Yn reten lkeler
Gney Afrika Cumhuriyeti, Avustralya, in, Rusya

Altn Gm reten lkeler
Gney Afrika Cumhuriyeti, Latin Amerika, Endonezya, Avustralya, in, ABD,
Rusya, Kanada
Buday reten lkeler
in, Hindistan, ABD, Rusya, Fransa, Pakistan, Almanya, Kanada, Trkiye
Pirin reten lkeler
in, Hindistan, Endonezya, Banglade, Brezilya, Japonya
DNYANIN HIZLA GELEN ENDSTRS TURZM:
Turizm, lkelerin sosyal, kltrel, doal ynden tannmasna, farkl kltrlere sahip insanla-
rn kaynamasna katk salar.
A) nsanlar Turizme Ynelten Faktrler:

B) Turizmin Etkileri:

MLL PARKLAR
Ekosistemlerin dengesi;
Hzl nfus art
Plansz kentleme
Bilinsiz kullanm
gibi nedenlerle bozulmaktadr. Bu nedenle;
UNESCO, 1948 ylndan sonra orjinal doa blgelerini koruyucu nlemler almaya ba-
lad.
En ok milli park gnmzde Amerika ve Afrika ktalarndadr.
Trkiyede de 32 tane milli park bulunur.
Trkiyenin Milli Parklar
1. ABD Ulusal Parklar
lk ulusal park uygulamas 1864 ylnda ABDde balamtr.
lk ulusal park ABDde, Yellow Stone Ulusal Parkdr.

a) Yellowstone Ulusal Park
Dnyann ilk mill parkdr.

Gayzerleri ile nldr.
b) Byk Kanyon Ulusal Park
ABDde Kolorada nehrinde karstik

arazi zerinde meydana gelmi
vadidir.
c) Wood Buffalo Ulusal Park
Buffalolar ile nl mill parktr.
d) Yosemite Ulusal Park
Yosemite akarsuyu vadisinde,

granit kayalklar, elaleleri, dev
sekoya aalaryla nl mill
parktr.

2. Afrika Ulusal Parklar
Birok Avrupa lkesinden daha byk yzlmne sahip ulusal parklar bulunur.
En nemli ulusal parklar Tanzanyada bulunur.
Bunlar;
Serengeti
Selous
Nigorongoro
Klimanjaro Da
Manyara
Tarangirdir.
a) Serengeti Ulusal Park
2 milyondan fazla hayvan yaar.
Tanzanya snrlar iinde

Afrikann ilk ulusal parkdr.
b) Selous Ulusal Park
Savan iklimi, zrafalar, italar ile
tannan mill parktr.


Yukarda verilen turizm merkezleri aadakilerden hangisidir?
I II III
A) Kartaca Serengeti Ulusal Park nka Yolu
B) Rotorua Yellow stone Artemis Tapna
Ulusal Park
C) eytann Kulesi CN Kulesi zgrlk Ant
D) Angel elalesi Tac mahal Klimajaro Da
E) Keops Piramitleri Ayers Kayas Machu Pichu
Doru eletirme E seeneindedir.
Milli parklar doal veya kltrel miraslar koruma blgeleridir.
l. Afrika
ll. Asya
lll. Kuzey Amerika
lV. Avrupa
Yukarda verilen ktalardan hangilerinde milli park daha fazladr?
Milli parklar Afrika ve Kuzey Amerika ktalarnda oktur.
TURZMN ETKLER
1. Ekonomik Etkileri
Bacasz sanayi olarak adlandrlan bu sektr kalknma iin gerekli olan dviz
girdisini salar.
2. Politik Etkileri
Turizm etkinliine katlan insanlar ncelikle sosyal, ekonomik, politik etkileim
iinde olduklar lkeleri tercih ederler. lkeler arasnda iyi ilikiler geliimini
salar.

3. Sosyo-Kltrel Etkileri
Turizm sayesinde farkl kltrler ve sosyal gruplar arasnda tanma ve etkile-
im olur.
4. evresel ve Ekolojik Etkileri
Turizm, varlnn temeli olan doal ve kltrel evreyi koruma zorunluluu
olan bir sektrdr.
Gelen Turist says Turizm

lke
(milyon) Geliri ($)
Fransa 79,1 46,3
spanya 58,5 51,1
A.B.D 51,1 85,7
in 49,6 33,9
talya 41,1 38,1
ngiltere 30,1 33,5
Almanya 23,6 32,8
Meksika 21,4 12,2
Avusturya 20,3 16,7
Trkiye 18,9 16,9
Kanada 18,2 14,4
DNYANIN YED HARKASI

1. KEOPS PRAMD
Dnyann eski yedi harikas ara-

snda gnmze ulaabilen tek
eserdir. Msr Firavunu adna
yaplm bir antsal mezardr.
Msr Kahirede bulunur.
2. BABLN ASMA BAHELER
Bugnk Irak topraklarnda yaa-

m olan Babil mparatorluunun
kral tarafndan ei iin yaptrl-
mtr.

3. KRAL MOZOLESN MEZARI
Trkiyede yer alr. Mulann

Bodrum ilesinde yaam olan
Kral Mozoles iin ei ve kzkarde-
i tarafndan yaplm bir mezar-
dr.
4. ARTEMS TAPINAI
lkemizde Efeste yer alr.

Tamam mermerden yaplm bir
tapnaktr.
5. RODOS HEYKEL
Uzun yllar igal altnda olan

Rodos adasnn kurtulmas nede-
niyle, Yunan tanrs Helios adna
yaptrlm bir heykeldir.
6. ZEUS HEYKEL
Yunanistan Oliympusta olimpiyat

oyunlarn simgelemek adna
yaplmtr.

7. SKENDERYE FENER
Msr skenderiye liman akla-

rnda denizcilere yol gstermek
adna yaplm bir deniz feneridir.
Dnyann Doal ve Kltr Miraslar
Dnya Miras Listesi, UNESCOya bal Dnya Miras Komitesi tarafndan belirlenmi ve
bulunduklar lkenin devleti tarafndan korunmas garanti edilmi, tm dnya iin nemli bir
deer tad kabul edilen doal ve kltrel varlklarn listesidir.
2004 yl itibariyle 134 lkeden 788 varlk bu liste ierisinde yer alr.
Dnya miras listesinde yer alan eserlerden birka tanesi:
1. Tac Mahal (Hindistan)
Hindistann Agra ehrinde Jumna nehri kysnda

yaptrlmtr. Babr mparatoru len ei adna yap-
trmtr.
2. in Seddi (in Halk Cumhuriyeti)
inin Kuzeybats boyunca uzanan, dnyann en uzun
savunma duvardr.
3. zgrlk Heykeli (ABD)
ABDnin Newyork ehrinde bulunur. lkenin simgesi

olan Antsal heykel dnyann en tannan abidelerinden
biridir. Kuruluunun 100.yl nedeniyle Fransa tarafn-
dan ABDye hediye edilmi bakrdan heykeldir.

4. Kolezyum (talya)
talyann bakenti Romada yer alan bir arenadr.

Burada imparatorlar elence amal gladyatr dv-
leri dzenlerdi.
5. Machu Picchu (Peru)
Gnmze ulam inka antik ehridir. And dalarnn

zirvesinde 2.360 m ykseklikte kurulmutur.
6. Petra Antik Kenti (rdn)
Gney rdnde kumtas kayalklarna Nebati impara-

torluu tarafndan yaptrlmtr.
7. Eyfel Kulesi (Fransa)
Fransann Dnyadaki simgesi olan demir kuledir.

Turizm iin bir ekim noktasdr.
Trkiyenin UNESCO Dnya Kltr Miras Listesinde Yer Alan Eserler
Kapadokya ve Greme Milli Park (1985)
Divrii Ulu Camii ve Darifas (1985)
stanbuldaki Tarihi Yerler (1985)
Hattua: Hitit Bakenti (1986)
Nemrut Da (1987)
Pamukkale ve Hierapolis Milli Park (1988)
Ksantos - Letoon (1988)
Tarihi Safranbolu ehri (1994)
Truva (Antik ehir) (1998)
Selimiye Camii ve Klliyesi (Edirne) (2011)

Trkiyenin, UNESCO Dnya Kltr Miras Geici Listesinde Yer alan Eserler
Efes Antik Kenti (1994)
Karain maaras (1994)
Smela Manastr (Meryem Ana Manastr) (2000)
Alahan Manastr (2000)
Aziz Nikolaos Kilisesi (2000)
Harran ve anlurfa (2000)
Diyarbakr kalesi ve Surlar (2000)
Urartularn Ahlat Mezarl ve Osmanl Hisar (2000)
Seluklu Kervansaraylar Denizli ile Doubayazt arasnda (2000)
Konya - Seluklu Medeniyeti (2000)
Alanya (2000)
Mardin kltrel Peyzaj (2000)
shak Paa Saray (2000)
Bursa ve Cumalkzk Erken Osmanl Kentsel ve Krsal Yerleim (2000)
St. Paul Kilisesi, St. Paulu evreleyen Tarihi Eserler (2000)
Kekova (2000)
Gllk Da - Termessos Milli Park (2000)
Arkeolojik Site Afrodisias (2009)
Arkeolojik Site Perge (2009)
Antik Kentler Likya Medeniyeti (2009)
Arkeolojik Site Sagalassos (2009)
Neolitik Site atalhyk (2009)

LKELER TANIYALIM
1. JAPONYA:
Yzlm : 377.801 km2
Nfusu : 127.333.002
Bakenti : Tokyo
Resmi Dili : Japonca
Ynetim ekli : Meruti Monari
Corafi Konumu: Japonya, Asya Ktasnn dousunda bir yay eklinde kuzeydo-
udan gneybatya uzanan, drt byk ada ve 3900 tane kk adadan olumu bir
adalar lkesidir.
Yzey ekilleri:
Dalar:
%70i dalktr. Dnyadaki aktif volkanlarn yaklak 1/7si bulunur. En yksek
yeri Fujiyama volkandr.
Akarsular ve Gller:
Tone, ikari, hinano nemli akarsular, Biwa nemli gldr.
Ovalar:
Kanto, Sendai, ikari, Toyama
Bir ada lkesi olan Japonyada 200e yakn yanardan bulunmasnn nedeni aktif fay hatlar
zerinde olmasdr.

klim ve Bitki rts:
Muson iklimi egemendir. Kuzeyden gelen

Oyo iva souk okyanus aknts nedeniyle
Kuzeyi karasaldr. Yaz musonlar ve gney-
den gelen Kuroiva scak okyanus aknts
nedeniyle yazlar yal ve scaktr.
%65i ormanlktr. Ormanlarn byk bl-

m insan eliyle yetitirilmitir.
Japonya, orman ynnden zengin olmasna ramen aa ihtiyacnn ok byk bir ksmn
ithal etmektedir. Bu durum evre duyarll ve orman zenginliini korumayla aklanabilir.
Nfus ve Yerleme
Dnyann en youn nfuslu lkeleri arasndadr. Yaklak %79u kentlerde

yaar.
Tarmsal Faaliyetler:
lkenin yaklak %13 tarma uygundur. Dnyann en ok tarm rn ithal

eden lkelerindendir. Baz rnleri toprak olmakszn suda hidrofonik yntem-
le yetitirirler.

Hidrofonik Yntem:
Suda tarm yntemidir.
Japonyada Tarm
Sanayi ve Ticaret:
Yeralt kaynaklar bakmndan fakir olmasna ramen sanayilemitir. Elektrik

elektronik, optik alet ve makina retiminde Dnya 1.si, demir-elik sanayinde
ise 2.dir.
Ulam:
Ulam a ok sktr. Hzl trenle-

ri Dnyaya rnek olmutur. 175
tane havaliman bulunur.
Denizyolu ulam da gelimitir.
Manyetik Tren
Turizm:
Hem i hem de d turizm bakmndan turizme en ok katlan uluslardan biridir. Bunun nede-
ni nemli lde bte fazlalna sahip olan lke dengeyi salamak iin lke dna turizmi
desteklemektedir.

Japonya, dnyann en nemli balk reticilerinden biri olmasna ramen balk ithal eden bir
lkedir.
l. lkede balk tketiminin fazla olmas
ll. Kullanlan yntemin daha ok geleneksel zellikte olmas
lll. Verimliliin az olmas
faktrlerinden hangileri etkilidir?
Japonyada balk nde gelen besin maddelerinden biridir. Bu nedenle retilme-

sine ramen ithal edilir.
Bir lkede yaayan nfusun benzer zelliklere sahip olmas trdelikle ifade edilir. Japonya
Dnyann en trde nfus yapsna sahip olan lkelerden biridir.
l. Ada lkesi olmas
ll. Uygulanan devlet politikalar
lll. Ekonomik faaliyet trleri
gibi faktrlerden hangileri etkilidir?

Japonya ada olmas ve devlet politikalar nedeniyle trde nfusa sahiptir.

2. ngiltere Sanayinin Beii
Byk Britanya
Sanayileme sreci geliim aamalarna gre e ayrlr.
Ev tipi retim:
nceleri elle ve ayakla evrilen bir tekerlekten meydana gelen iplik makinas
kullanyordu. 1746da James Hargreavesin icat ettii iplik yapma makinas ile
16 iq olan iplik bkme, 120 iq e ulamtr. Bylece ev tipi retimden fabrika
retimine geiin ilk sinyalleri verildi.
Atlye tipi retim:
Ev tipi retim ile sanayi retimi arasnda gei aamasdr.
Sanayi retimi
Sanayi devriminin ilk aamasnda buhar, kmr ve demirin ortak kullanm

demir yolu an amtr. Sanayi retimi ile kitlesel retime geildi. Ham
madde ve pazar ihtiyac artt.

SANAY DEVRM:
malatta kas gcnn yerini buharl makinelerin almasyla ortaya kan yeniliklere denir. lk
kez sanayi inklab ngilterede ortaya kmtr.
Sanayi Devriminin lk Kez ngilterede Balamasnn Nedenleri
Sanayi devrimini hzlandracak icat ve bulularn burada olmas
ngilterenin bir ada olmas ve Avrupann i karklklarndan uzak

olmas
nemli bilim ve sanat adamlarnn ngilterede olmas
zgr dnce ortamnn olmas
Sanayi Devriminin Aamalar
Pamuklu dokuma ve demircilik alanndaki gelimeler ngiltereyi dnyann sanayi merkezi

haline getirmitir.
1769da Richard Arkwright ilk kez suyla alan iplik eirme makinesini kulland.
1781de James Watt buhar gc ile alan makineler yapmaya balad.
Fabrikalarn hzla oalmas Manchester ehrini ilk sanayi ehri yapt.
Sanayi devrimiyle demiryolu, a da balam oldu.
Buhar gcnn tren ve vapurlarda kullanlmas hammaddeye ulamay ve rnleri pa-

zara ulatrmay kolaylatrd.
1821 1860 aras dnemde sanayileme tm Avrupa devletleri, ABD ve Kanada ile
Japonyada da balad.
Sanayi Devriminin Sonular
ngilterede nfus art hz ykseldi.
Kitlesel retim balad.
gc ihtiyac artt.
Ham madde ihtiyac ve smrge aray dodu.
Pazar ihtiyac dodu.
ngiltere g almaya balad ve sosyokltrel yaps deiti.

Sanayileme ok sayda temel deiimi ieren bir sretir. Bu sreci ilk yaayan lke ise
ngilteredir.
Bu srecin ilk kez ngilterede yaanmasnda;
l. Zengin doal kaynaklar olan smrgeleri olmas
ll. Ada devleti olmas
lll. Monari ile yneltilmesi
lV. Okyanusal iklim artlarnn yaanmas
gibi zelliklerden hangileri etkilidir?
ngilterenin ada olmas Avrupadaki i karklklardan uzak kalmasn sala-
mtr. Smrgeleri ise ekonomik olarak glendirmitir.
ngilterede Sanayi Devrimiyle beraber;
l. Krsal nfus oran
ll. ehir nfus oran
lll. Nfus art hz
gibi zelliklerden hangilerinde art meydana gelmitir?
D) l ve ll E) ll ve lll
Sanayi devrimi ile ngilterede krsaldan kente ve evre lkelerden lkeye g

yaanmtr. Bu nedenle ehir nfusu artm, nfus art hz ykselmitir.

TARIM LKES HNDSTAN
Corafi Konumu
Asya Ktasnn gney ve gneydousunda yer alan Hindistann topraklarnn ou Hint

Yarmadasnda yer alr. Yzlm bakmndan dnyada yedinci sradadr.
klimi ve Bitki rts
lkenin genelinde muson iklimi grlr. Kuzeyinde karasal, Kuzeybatsnda l

iklimi grlr.
Nfusu
1 milyar akn nfusuyla dnyann en kalabalk 2. lkedir. lkede eitli dil,

din, rklar bulunmas ou kez sorunlara neden olur. Bu kozmopolit yap ulusal
birlik anlayn zorlatrmtr.
Ekonomisi
Tarm
Hindistanda tarmn insan yaamndaki nemi
Tarm halkn temel geim kayanadr.
Geim Tipi Tarm: (Ekstansif)
nsanlarn kendilerine yetecek kadar yaptklar insan ve hayvan gcne dayal
tarmdr.

rnek:
Dk verim ile buday retimi

Ticari Tarm: (Entansif)
1960l yllardan itibaren verimi arttrmak iin Yeil Devrim denen tarm al-
malar yapld.
rnek:
Budayda %900 gibi yksek artlar saland.
Hayvanclk
Bykba hayvan saysnn en fazla olduu lkedir. Bykba hayvanlarn kutsal kabul edil-
mesinden dolay tketim amacyla kkba hayvanclk yaplmaktadr.
TCAR TARIMIN MERKEZ HOLLANDA
Corafi Konumu
Avrupa ktasnn batsnda yer alr. Kuzeyinde ve batsnda kuzey denizi, dou-
sunda Almanya, gneyinde Belika yer alr.
Yzey ekilleri
Ortalama ykseltisi 100 m dir. Limburg ve Vaalserberg tepeleri lkenin en
yksek noktalardr.

Polder:
Deniz seviyesinden alak olan kylar su basknlarndan korumak adna olutu-

rulmu yerlerdir. S denizler ta ve toprakla doldurulur.
klim
Ilman okyanusal iklim etkilidir.
Bitki rts
Genellikle ayrlardan oluur. Ormanlar az yer kaplar.
Nfus
Avrupann en youn nfuslu lkesidir.
Tarm
Hollandada Tarmn zellikleri
Makinelemi modern tarm yaplr. Verim ok yksektir.
BLGESEL VE KRESEL LEKTEK RGTLER
KRESEL RGTLER
1) Siyasi rgtler
Birlemi Milletler
Genel Kurulun Grevleri
Bar ve gvenlii salayacak grmeler yapmak
Silahszlanma ve silah denetimi salamak

Gvenlik Konseyinin Grevleri
Gvenlik ve bar korumakla ykml en gl organdr.
BMde alnan kararlar veto hakkna sahip 5 daimi yesi bulunur. Bunlar;
ngiltere, Fransa, Rusya, in ve ABDdir.

Ekonomik ve Sosyal Konseyin Grevleri
Uluslararas ekonomik ve sosyal konularn grld birimdir.
Sivil toplum kurulular BM almalarna katlmak iin bu konseyden

stat alr.
Uluslararas Adalet Divan
Birlemi Miletlerin yarg organdr.
15 yargtan oluan bir divana sahiptir.
Divanda bir devletten iki yarg bulunamaz.
Hollandada Lahey kenti merkezdir.
2. Askeri rgtler
NATO (Kuzey Atlantik Antlamas rgt)
3 Nisan 1949da Washington Antlamas ile kuruldu.
Kollektif bir savunma rgtdr.
Trkiye ve Yunanistan 1952 ylnda e zamanl NATOya kabul edildi.
3. Ekonomik rgtler
OPEC (Petrol hra Eden lkeler rgt)
1960 Eyllnde kuruldu.
Dnya petrol rezervlerinin 2/3sine, doal gaz rezervlerinin 1/3ine sahiptirler.
Petrol fiyatlarnn ve retim miktarlarnn belirlenmesinde etkin bir role sahiptir.
IMF (Uluslararas Para Fonu)
1944 ylnda ABDde kuruldu.

IMFnin amalar
deme sknts eken lkelere para yardm yapmak
Dnya ticaretinin dengeli biimde srmesini salamak
Devalasyonlara engel olmak
4. evre rgtleri
Greenpeace (Yeil Bar)
klim deiiklii ile mcadele etmek
Fosil yakt tketimini azaltmak
yenilenebilir enerjileri tevik etmek
Ticari balina ve fok avcln nlemek
BLGESEL RGTLER
Avrupa Birlii
Trkiye ile AB ilikileri 1959da balad. Tam yelik mzakereleri ise 2005
yln buldu. Hl lkemiz rgte ye deildir.
Karadeniz Ekonomik birlii Tekilat (KE)
Trkiye KEnin kurucu yesidir. Ama blge lkelerin ekonomik ilikilerini g-
lendirmektir.
NAFTA (Kuzey Amerika Serbest Ticaret Birlii)
Kanada, ABD, Meksika arasnda imzalanan ticaret antlamasdr.
AGT (Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat)
Amac ABnin gvenliinin salanmas ve ye lkeler arasnda bu amaca yne-

lik ibirlii yaplmasdr.

1. BLM Fiziin Doas

6. BLM evre ve Toplum
DOAL KAYNAKLARIN KEF, KULLANIMI VE NSAN FAALYETLER

ZERNDEK ETKLER
Gemiten Gnmze Doal Kaynaklar:
Paleolitik a
(Kabata a)
Keif ve cadlar
Kesici aletler, talar (obsidyen, akmak ta gibi) icat edilmitir.
Ekonomik Faaliyetler
Avclk, toplayclk ve ta iilii
nemli Doal Kaynaklar
Avlanmak ve korunmak iin gerekli aletler yaplm bundan dolay kesici
talar nem kazanmtr.
Mezolitik Neolitik a
(Yontma ta Yeni ta a)
Keif ve cadlar
Baz bitkiler yetitirilmi ve hayvanlar evcilletirilmitir.
Tarm, hayvanclk, seramik yapm
Tarm iin verimli topraklar ve su
Hayvanclk iin meralar
Seramik yapm iin killi toprak

Kalkolitik a
(Maden a)
Keif ve cadlar
Bakr, demir gibi madenler ve saban
Madencilik ve sabann icadyla tarmn gelimesi
Madenler, madenleri ilemek iin su, madenlerin ergitilmesi iin ormanlar
Sanayi a
Keif ve cadlar
Buhar makinas, pulluk, dinamo, patlamal motor, iten yanmal motor
Sanayi, turizm, tarmda ilerlemeler
Buhar makinasnn icad ile kmr ve demir
Pulluk ve traktrn icad ile ayr, otlak ve ormanlar
Dinamonun icad ile akarsular
Dizel motorlar ve gaz tribnleri ile doalgaz ve petrol
Turizmin gelimesi ile doal ve tarihi gzellikler nem kazand

Gemiten Gnmze Doal Kaynaklar

1. Talar:
Talar insanlarn doadan yararland ilk kaynaklar

arasndadr. nceleri avlanmak ve korunmak amacyla
kullanlm, sonradan ise yap malzemesi, evre dzenle-
mesi, ss eyas gibi amalar iin kullanlmtr.
Tatan Balta
2. Metalik Madenler:
Kalkolitik ada sdan yararlanarak maden-

ler ileyen insanlar metal sanayinin temelini
atmtr.
Kl
3. Topraklar:
Tarma geilmesi ile nemi artm

ve gnmzde hl nemini
korumaktadr.
Toprak Kaplar
4. Ormanlar:
Gemiten gnmze snmak, yemek piirmek, kil frnlar iin yakacak olma,
ktkleri suda yzdrerek yolculuk yapma, gemi yapm, mobilya yapm, kt
retimi, demir yollar gibi pek ok alanda kullanlmtr.

5. Su ve Rzgar:
Su insann varlndan itibaren

muhta olduu bir kaynaktr.
Sulama, ime suyu, ulam, balk-
lk, elektrik retimi vb. Bir
dnem yelkenli gemiler iin vaz-
geilmez olan rzgr ise gn-
mzde petrol ve doalgaz kar-
snda nemini yitirmitir.
Gnmzde yenilenebilen ve Yel Deirmeni
temiz bir enerji kayna olan rzgrdan yerel olarak elektrik retilmektedir.

Hidroelektrik Baraj
6. Kmr:
Evlerin stlmasnda, madenlerin ergitilmesinde, buhar makinasnn iletilme-
sinde, demiryolu ulamnda kullanlmtr.
7. Petrol:
Gnmzde elektrik retimi, ula-

m, termik santrallerde kulla-
nm, petrokimya endstrisi gibi
alanlarda kullanlan en nemli
fosil yakttr.
Petrol karm tesisi

nemi Artan
Keif ve cadlar
Unsurlar
Buhar makinesi Kmr
Dinamo Hidroelektrik
Bitkilerin kltr altna alnmas Tarm topra
Hayvanlarn evcilletirilmesi Otlak ve mera
Gemi yapm Kmr, Orman
DOAL KAYNAKLARIN KULLANIMI

Etkili Olan Unsurlar
1. Doal Kaynan Potansiyeli:
2. Kullanlan Yntem ve Teknolojiler:
3. nsanlarn htiyalar:
Doal Kaynak Potansiyeli
Verim
Rezerv
Kullanlan Yntem ve Teknoloji
Tarm yntemleri
Teknolojik ara gere
nsanlarn htiyalar
nsanlarn ihtiyalarnn artmas, doal kaynaklarn kullanmn artrr.
Srdrlebilir Kullanm:
Doal kaynaklarn tkenmeden gelecek nesillere aktarlabilmesi iin akllca
kullanmdr. evreye verilecek zararn en aza indirilmesi ve doal kaynan
etkin kullanm amalanr.

nceleri madenlerin ilenmesi zor ve ilenen madenin istenen dzeyde kullanlmas mm-
kn deildi.
Aadaki gelimelerden hangisi madenlerin ilenmesini ve yaygn olarak kullanlma-
sn kolaylatrmtr?
A) Sabann icad
B) Tunun ilenmesi
C) Yksek sl frnlarn icat edilmesi
D) Dinamonun kefi
E) Gemilerin yaplmas
Yksek sl frnlarn icat edilmesi ile madenler kolaylkla ilenmitir.

Doal Kaynaklarn Yanl Kullanmna rnekler
Missisippi Nehri: (ABD)
Missisippi Nehri neden olduu sel ve taknlar nlemek adna baraj, set ve
pompa istasyonlar kuruldu. Ancak nehir evresine zarar vermeye devam etmitir.
Arkansas Nehri: (ABD)
Arkanses nehrinin neden olduu sel ve taknlar nlemek iin nehrin evresine
kuru dnemde futbol, beyzbol tesisi olarak kullanlacak, takn dneminde ise
sularn birikebilecei gl yataklar oluturuldu. Bu sistem mkemmel bir ekilde
iledi ve rnek tekil etti.
Aswan (Asuan) Baraj: Msr
Nil nehri zerine kurulan Aswan baraj Nil deltasna ulaan alvyon miktarn
azaltm, tarmsal retim azalm ve Akdenize giden plankton miktar azald
iin sardalya bal retimi azalmtr.
Boaz Baraj: (in)
Yange nehrinin neden olduu sel ve taknlar kontrol etmek iin yaplm fakat
birok yerleim yeri sular altnda kalm ve bir dizi soruna neden olmutur.
Kobe ehri Dadan Denize Projesi (Japonya)
Japonyann yerleim alanlarnn darl nedeniyle denizden toprak kazanlm-
tr. Fakat balklarn yaam alanlar snrlandrlm ve bataklklarn ekolojik
dengesi bozulmutur.
l. Tarm arazilerinin inaata almas
ll. Fabrikalarn ehir iinde kalmas
lll. Organize sanayi blgeleri kurulmas

Yukarda verilen unsurlardan hangileri yanl arazi kullanm sonucunda ortaya kan
Yanl arazi kullanm sonucu tarm alan
olumsuzluklara rnektir?
olarak kullanlmas gereken araziler farkl
amalarla kullanlr. Sanayi tesisleri ehirle-
D) l ve ll E) l ve lll rin iinde kalr.

Sorular aada verilen paraya gre cevaplaynz.
Amerika Birleik Devletlerinin Oklahoma eyaletindeki Tulsa ehrinden geen Arkansas

Nehri havzasnda, 1984 ylndaki sel ve taknlar sonucunda yol ve kprler yklm ve
ehrin alt yaps kullanlamaz hle gelmitir. Bu felaketin ardndan takn ovas boyunca bir
dizi yapay gl yata oluturulmasna karar verilmi, bu yataklar sel ya da takn olduun-
da sularn birikmesi iin kuru braklm, dier zamanlarda ise beyzbol sahas ya da tenis
kortu olarak deerlendirilmitir. Gl yataklar bir a hlinde, kurak dnemlerde kou par-
kuru olarak kullanlan yollarla birbirine balanm, bylece suyun bir glden dierine ak
salanmtr. Ayrca takn ovasnda yaplacak inaat almalar da sk bir denetim altna
alnmtr. Baarl bir ekilde ileyen bu sistem ulusal bir model olmutur.
Bu paraya gre, nehir boyunca yapay gl yataklarnn oluturulmasnn temel amac

aadakilerden hangisidir?
A) Sularn ykseldii dnemlerde evreye zarar vermesini engellemek

B) Nehir seviyesinin ykselmesini nlemek
C) Nehir yatanda dzensiz yaplamay engellemek
D) Nehir sularn depolamak
E) Afetleri nleme konusunda bir model gelitirmek
Arkansas nehir projesinin amac sularn ykseldii dnemde verdii zarar

azaltmaktr.
Bu parada akarsu ile aadakilerden hangisi arasndaki ilikiye deinilmemitir?
A) evre koruma
B) nsan etkinlikleri
C) Arazi kullanm
D) Sulama sistemleri
E) Yol at sorunlar
(2010 - LYS -3)
Parada akarsudan yaplan sulamaya deinilmemitir.

DOAL KAYNAKLARIN DEER VE KULLANILMASININ DEM
Yamur Ormanlarnn Tahribinin
Nedenleri Sonular
Kerestecilik Kuraklk - Erozyon artar
Enerji iin Baraj Yapm Tarmsal verimsizlik
Turizm Amal Kullanm Canllarn yok olmas
Karayolu-Demiryolu naat Kresel snma
ayr - Mera ve Tarm alan ama Sel ve Takn art
Madencilik Yerel Halk ve Kltrlerin zarar grmesi
Orta a balarndan gnmze kadar kullanlan doal kaynaklardan biri de kmrdr.
Kmr bu dnemler ierisinde,
l. Evlerin stlmas
ll. Ulam
lll. Sanayi
gibi alanlardan hangilerinde kullanlmtr?
A) Yalnz l B) Yalnz lll C) l ve ll
D) l ve lll E) l, ll ve lll
Kmr yllar boyu her nde de kullanlmtr.

DOAL KAYNAKLARIN KULLANIMININ FARKLI OLMASININ
EVRESEL ETKLER
Aral Glnn Sularnn ekilmesinde Etkili Olan Faktrler
Gl besleyen Amuderya ve Siriderya akarsularnn zerine kurulan

barajlar
Yanl sulama
Ar su kullanm
Aral Glnn Sularnn ekilmesinin evresel Etkileri
Sulu tarm yaplan blgelerde ar kimyasal ila kullanlm.
Sular zehirlenmi.
Gldeki su seviyesi dnce iindeki kimyasallar kelmi ve ortaya zehir-

li bir l kmtr.
Astm, bronit, kanser gibi hastalklar artm.
Verimli tarm alanlar yok olmu.
klim daha da karasallamtr.
Blge dna gler balamtr.
1. Ta Ocaklarnn evreye Etkileri
Olumlu Etkileri
naat
Yol yapm
Sanayi
imento
Beton
Olumsuz Etkileri
evreye yaylan tozlar
evreye yaylan atk maddeler
Dinamit patlatma
Yama eimlerinin bozulmas

2. Yeralt Suyunun Kullanlmas ve evreye Etkileri
Yeralt suyu tablas azalr.
Ky kesimde tatl su ile tuzlu su yer deitirir.
Ar kullanm sonucu yeralt maaralar boalr ve ker, obruklar oluur.
Toprak tuzlanmas artar ve oraklar.
3. Ormanlarn Kullanlmas ve evreye Etkileri
Erozyon artar.
Canl trleri yok olur.
Kresel snma ve iklim deiikliklerine neden olur.

Kuraklk artar.
Sel ve taknlar artar.
Yerel halk ekonomik, sosyal ynden zarara urar.
ARAZ KULLANIMININ EVRESEL ETKLER:

Arazi Planlamasnda Dikkat Edilecek Hususlar:
Arazinin mevcut topografya, bitki, yerleme, nfus gibi zelliklerini gs-

teren ve gelecekteki durumuna ynelik haritalar karlmal.
Riskler deerlendirilmeli
Alternatif projeler gelitirilmeli
Blge halknn gereksinimleri dikkate alnmal
Doaya olumsuz etkileri minimuma indirilmeli
Yanl Arazi Kullanmnn Sonular:
Tarm d faaliyette kullanlmas gereken arazilerin tarmda kullanlma-

s erozyonun boyutlarn arttrr.
Tarm d topraklarn sanayide kullanlmas toprak kirliliini arttrr.
Hkim rzgr yn dikkate alnmadan Konyaya yaplan organize sana-

yi blgeleri nedeniyle zellikle k aylarnda rzgr, sanayinin is ve
dumann ehre getirmektedir. Bylece ciddi hava kirliliine neden olur.
Antalyann Gazipaa ilesindeki havaalan evresindeki yksek dalar

dnlmeden yapld iin uu gvenliini tehlikeye sokmu ve uu
okuluna evrilmesi dnlmektedir. Bu da kaynaklarn heba olmasna
yol amtr.

Gn getike kullanlabilir arazi azalmaktadr. Bunun sonucunda arazi kullanmnda planla-

ma yaplmas gerekmektedir.
Aadakilerden hangisi bir blgede arazi planlamas yaplrken gz nnde tutulma-

s gereken zelliklerden biri deildir?
A) Mevcut durum tespit edilmeli
B) Hedef tespit edilmeli
C) Risk faktr tespit edilmeli
D) Ekonomik olarak en ucuz maliyet belirlenmeli
E) Halkn gereksinimleri dikkate alnmal
En ucuz maliyet her zaman en faydal sonucu vermeyebilir.
Aada kat atklarn birikitirilmesi srecinde uygulanan baz yntemler verilmitir.
l. Gelii gzel atlan pler
ll. Yerleim alanlarna yakn depolama alanlar
lll. Geri dnm tesisleri
Bu yntemlerden hangilerinin evreye duyarl olduunu sylemek mmkndr?
Geri dnm tesisleri evreye duyarldr. Ekonomiye katk salar ve evre kir-
liliini minimuma indirir.

ENERJ KAYNAKLARI

I. Doal gaz
II. Nkleer
III. Kmr
IV. Petrol
V. Hidroelektrik
1. Nkleer Enerji Kullanm Alanlar

Yeryzndeki artan enerji ihtiyacn karlamak, ticari ve asker amalarla kullanmak.
Nkleer Enerji Santrallerinin Bulunduu lkeler

ABDde 104, ngilterede 19, Ukraynada 15, Rusyada 31, japonyada 55,
Almanyada 17, Fransada 59, inde 11, Kanadada 18 tane ve dier birok
lkede de bulunur.
Fosil yaktlarn rezerv mr giderek azalmaktadr. Yaplan hesaplamalara gre;
Petrol 50 yl
Doalgaz 70 yl
Kmr 250 yl
sonra tkenecektir.
Alternatif Enerji Kaynaklar
a) Gne Enerjisi
nceleri sularn stlmasnda
kullanlrken, gelien teknolojiler-
le gne panelleri ve fotovoltaik
pillerle giderek den maliyetler-
le elektrik enerjisi kayna olarak
kullanlmaya balanmtr. Son
Gne Paneli
yllarda otomobillerin altrlmasnda da kullanlmaktadr.

b) Biyoenerji
Biyoktle enerji kaynaklar
Odun
Yal tohum bitkileri
Karbonhidratl bitkiler
ehirsel, endstriyel atklar
Protein bitkileri
Hayvansal atklar
c) Biyogaz
Atklardan; snma, stma, kimyasal madde retimi, otomobillerde yakt, ener-
ji retimi, organik gbre retiminde yararlanlmaktadr.
d) Hidrojen Enerjisi:
Motor yaktlarnda, sanayide, elektrik retiminde, konutlarn stlmasnda kul-
lanlan tkenmeyen bir enerji kaynadr.
e) Rzgar Enerjisi:
nceleri yelkenli gemilerin hare-
ket ettirilmesi, yel deirmenleri-
nin hareket ettirilmesi gibi ama-
larla kullanlrd. Gnmzde
elektrik enerjisi retiminde de
kullanlr.

Rzgar trbnleri
f) Jeotermal:
Yerkabuunun derinliklerindeki snn oluturduu enerjidir. Konutlarn stl-
masnda, endstride, seraclkta, elektrik retiminde, kaplcalarda kullanlr.
g) Dalga ve Gel - git:
Dalga
Dalgalarn kabarma ve ekilmesinden kaynaklanan gten elektrik retmektir.
Gel-git
Okyanus kylarnda gel-git olan yerlere kurulan trbnlerden elektrik retil-

mesidir.

h) Hidroelektrik Enerji:
Yerekilleri, eim, engebe, ya, buharlama, debi, evresel durumlar dikkate
alnarak akarsular zerinde kurulan barajlar ile elektrik retilmesidir.
Avantajlar
Yenilenebilen, temiz, evreci bir enerji kaynadr.
Dezavantajlar
nsanlarn yerleim yerlerini terk etmeleri, flora ve faunann olumsuz etkilen-

mesi, elektrik depo edilemeyii, tarihi yaplarn sular altnda kalma riski.
Sudan ilk defa Orta ada enerji elde edilmeye balanmtr.
Enerji retiminde;
l. Akarsuyun boyu
ll. Suyun ak hz
lll. Akarsuyun debisi
gibi faktrlerden hangilerinin daha n planda olduunu sylemek mmkndr?
D) l ve ll E) ll ve lll
Ak hz ve debisi ok olan akarsulardan elektrik retimi fazladr.
DOALKAYNAKLARIN KULLANIMI LE ORTAYA IKAN SORUNLAR
Termik Santrallerin evreye Etkileri
Atk sular topraa, yeralt sularna, denize boalr. Pek ok canl yok
olur.
Termik santrallerde linyitin yanmasyla ortaya kan zehirli gazlar tm

canllar tehtit eder.
Baca gazlar tarm alanlarna ve ormanlara zarar verir.

Petrol ve evre
Petrol termik santrallerde kullanlr ve atk maddeler evreyi kirletir.
Nkleer Santrallerin evresel Etkileri
Nkleer santraller evreye karbon dioksit yaymaz. Ancak reaktrden kan

radyoaktif atk evreye zarar vermeden tasfiye edilmelidir. Nkleer sznt ris-
kine kar nlem alnmaldr.
Hidroelektrik Santrallerin Sebep Olduu evresel Sorunlar
Baraj yapm srasnda doal, tarihi, kltrel varlklar zarar grebilir. Yerleim
yerleri sular altnda kalabilir.
TEKNOLOJNN EVRESEL ETKLER

1. Su Kirlenmesi
Sebepleri:
Deniz tatlarndan kan yanm yalar
la ve kt fabrikalarndan kan kimyasallar
Tarm ilalar ve gbreler
Sulara kanalizasyon karmas
2. Toprak Kirlenmesi:
Sebepleri
Hzl nfus art
Sanayileme, kentleme, tarmsal ilalar
Yanl arazi kullanm
Nkleer atklar, savalar
Deterjanlar
3. Hava Kirlenmesi
Sebepleri:
Tat egzoslar
Sanayi atklar
Fosil yaktlarn yanmas
Sanayi tesisleri iin yanl yer seimi

Londra Tipi Hava Kirlenmesi
Endstri kurulular ve binalarn stlmasnda kullanlan fosil yaktlarn yanma-

s sonucu ortaya kan gazlarn neden olduu, dumann sisle karmasyla oluan
kirliliktir. K aylarnda etkisi artar.
Los Angeles Tipi Hava Kirlilii
Egzoz gazlarnn gne nlarnn etkisiyle karbon dioksite dnmesidir. Youn

ara trafii olan ehirlerde ortaya kar.
Blgesel, meteorolojik ve corafi etmenlerin hava kirlilii zerinde byk etkisi olmaktadr.
Genel olarak iki tip hava kirlilii vardr. Los Angeles tipi hava kirlilii, yksek basn alan-
larnda, scak havada ve le saatlerinde, zellikle ara younluunun ok fazla olduu
kentlerde, atmosferdeki egsoz gazlarnn miktarnn artmas ve bu gazlarn gne nlarnn
etkisiyle canllar iin zararl gazlara dnerek okyanus, deniz ya da gllerden gelen sisle
karmas ve kentin zerinde birikmesi sonucu meydana gelmektedir. Londra tipi hava kir-
lilii ise fosil yaktlarn yanmas sonucu ortaya kan dumann ve endstri kurulularndan
kaynaklanan baca gazlarnn sisle karmasyla oluur. Daha ok souk ve nemli havada,
sabah saatlerinde grlr.
Buna gre, aadaki kentlerin hangisinde bu iki tip hava kirliliinin de youn olarak
grlmesi beklenir?
A) skenderun B) zmit C) zmir
D) Samsun E) Mersin
(2010- LYS-4)
zmitte her iki hava kirlilii de grlr. Hem sanayi fazla hem de trafik youn-
dur.

4. Radyoaktif Kirlenme
Radyasyon Kayna
Bilgisayar, cep telefonu, radyo, televizyon, rntgen, tomografi gibi aletlerden,

nkleer santral szntlarndan oluan kirliliktir.
Radyasyonun Etkileri
Canllarn genetik zelliklerinde bozulmalar olur.
Byme andaki ocuklar zerinde ve gz gibi hassas organlar zerin-

de fazla etkilidir.
Topraa ve suya karr, tarm rnlerini etkiler.
5. Besin Kirlenmesi
Sebepleri:
Elle yaplan paketleme
retim srasnda hijyene dikkat edilmemesi
Tarmsal ila kalntlar

Sulardaki zararl malzemelerin balklarn bnyesine gemesi ve insanlarn
o balklarla beslenmesi
Hayvanclkta kullanlan antibiyotikler
6. Ses Kirlilii
Sebepleri:
zellikle nfusun kalabalk olduu bykehirlerde grlr.

Etkileri
30 -90 desibel ses aral
Uykusuzluk
fke
Zihinsel Yorgunluk
Solunum Hzlanmas
Ba arlarna neden olur.
90 180 desibel ses aral
Sinirsel Ruhsal bozukluk
itme ve Denge Kayplar
kulak ve beyin hasarlar
180 desibel zeri sesler kulak zarn patlatabilir.
7. Elektromanyetik Kirlilik
Sebepleri:
Cep telefonlar, telsiz telefonlar ve baz istasyonlar
anak antenler, televizyon, bilgisayar
Etkileri
Uykusuzluk, sinirlilik, ba ars, grme problemleri
Hcrelerde kimyasal deiim

EVRE KORUMA UYGULAMALARI

Kyoto Protokol
Bu protokol, sera etkisi yaratan gazlarn salnmlarn (emisyon) azaltmak zere sanayile-
mi lkeler iin eitli hedefler belirleyen uluslararas bir antlamadr.
Kyoto Protokolnde Alnan Kararlar
Gne enerjisinin nn amak
Fazla yakt tketen ve fazla karbon retenden alnan vergiyi artrmak
Atmosfere salnan sera gaz miktarn %5e ekmek
Endstri, motorlu tatlar ve stma konularnda sera gazlarn azaltmak
Daha az enerji ile snma, daha az enerji tketen aralar tercih etme, teknolojik sis-
temlerin endstride yaygnlamasn salama, ulamda, p depolamada evrecilii
temel ilke almak
Alternatif enerji kaynaklarn kullanmak
imento, demir - elik ve kire fabrikalar gibi yksek enerji tketen iletmelerde atk
ilemlerini dzenlemek.
Termik santrallerde daha az karbon karan sistemler ve teknolojileri devreye sokmak
KRESEL EVRE SORUNLARI

Kresel Isnma Nedir?
Fosil yakt tketimi, otomobiller, sanayi tesislerinin neden olduu kloroflorokar-

bon gazlarnn atmosferde sera etkisine neden olmas ile yeryzne gelen snn
tutulmasdr.
Kresel snma ile oluabilecek felaketler unlardr:
Buzullarn erimesi ve su seviyesinin ykselmesi
Ky kesimlerde toprak kayb
Tatl su ve tuzlu suyun karmas
Mevsimlerin yaand aylarda deiiklik olmas
Kimi hayvanlarn neslinin tkenmesi

Kresel Isnma ve Trkiye
Su kaynaklarnda azalma
Orman yangnlarnda art
Tatl su ve tuzlu suyun karmas
Canllarn olumsuz etkilenmesi
lkemizde beklenen en nemli tehlike su sorunudur. Son yllarda lkemizdeki aa kuruma-

larndaki hzl art ve bcek poplasyonundaki artn sebebi kuraklktr.
Aadaki gazete haberlerinden hangisi kresel snmann sonularyla ilgili deildir?
A) Sibiryann batsnda on bir bin yldr donmu hlde bulunan ve Trkiyeden daha geni
alan kaplayan turbalklar son yllarda erimeye balad.
B) nmzdeki yllarda deniz seviyesinde grlmesi beklenen ykselme, birok ky yer-

leimini olumsuz ynde etkileyecek. rnein, deniz seviyesinde meydana gelecek bir
metrelik ykselme, Bangladein %17sinin sular altnda kalmasna neden olacak.
C) Son yllarda, Kuzey Yarm Krenin orta enlemlerindeki gl ve nehirlerin yllk buzla
kapl kalma sreleri yaklak iki hafta ksald.
D) zlandann gneyinde yer alan bir buzulun altndaki volkan, uzun aradan sonra tekrar
faaliyete geti. Youn kl bulutundan dolay gr mesafesi azald ve evredeki hava
alanlar kapatld. Oluabilecek buzul erimesi ve amur akntsna nlem olarak evre-
deki yerleim birimleri boaltld.
E) Kuzey Kutbunda yaayan kutup aylar, deniz yzeyindeki buz paralar zerinde
dolaarak foklar avlyorlar. Ancak son yllarda deniz yzeyindeki buzlarn birbirinden
uzaklamas ve incelmesi, kutup aylarn alk tehlikesiyle kar karya getiriyor.
(2010- LYS-4)
Volkan patlamas jeolojik bir olaydr. Kresel snmadan kaynaklanmaz.

1. BLM Fiziin Doas

Sınıf Coğrafya Akıllı Defter

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sınıf Coğrafya Akıllı Defter

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bu rnn btn haklar

ZM DERGS YAYINCILIK SAN. TC. LTD. T.ne aittir.

Tamamnn ya da bir ksmnn rn yaymlayan irketin

nceden izni olmakszn fotokopi ya da elektronik, mekanik

herhangi bir kayt sistemiyle oaltlmas, yaymlanmas ve

zm Yaynlar Grafik Birimi

zm Yaynlar Dizgi Birimi

          

artran etkili bir eitim aracdr.

zm Yaynlarnn kltrnde yer alan nemli bir birikimdir.

Fotoliz (Gne etkisiyle suyun oksijen ve hidrojene ayrmasdr.)

Birlikte baarmak dileiyle

2. BLM: Beeri Sistemler (Nfus Politikalar).................................... 24

3. BLM: Beeri Sistemler (Ekonomik Faaliyetlerin Trleri)................. 36

4. BLM: Mekansal Bir Sentez: Trkiye............................................. 48

5. BLM: Kresel Ortam Blgeler ve lkeler...................................... 95

6. BLM: evre ve Toplum............................................................. 124

1,5 ile 4 milyon arasnda canl trnn yeryznde bulunduu sanlmaktadr.

Benzer bitki ve hayvan topluluklarn barndran blgelere biyom denir.

YERYZNDE KA TANE ANA BYOM BULUNMAKTADIR?

12 adet biyom bulunur. Bunlar ayrntlaryla arka sayfada verilmitir.

11. Snf / Co rafya / Akll Defter 5

6 11. Snf / Co rafya / Akll Defter

Biyom Bitki rts zellikleri Tantc Hayvanlar

l Kaktsler ve allar Deve, ylan, kertenkele, rmcek

Balklar, midye, yenge, deniz anas, ahta-

Kutuplar Yoktur Kutup ays, kutup tilkisi, penguen, fok

Canllarn Yeryzne Daln Etkileyen Faktrler

   

  

        

11. Snf / Co rafya / Akll Defter 7

Tropikal aalarn kklerinin ksa ve yzeyde olmas, kakts kklerinin uzun ve

derinde olmas, develerin suyu tasarruflu sindirmeleri ve depo etmeleri...

1) Tropikal Yamur Ormanlar

Tropikal Yamur Ormanlar Biyomu zellikleri:

8 11. Snf / Co rafya / Akll Defter

Canllarn yeryzne dalm ve younluunu belirleyen en nemli faktr scaklktr. rne-

3 nolu alan l blgesi olduundan canl yaam azdr.

Yaam daha ok yal ky kesimlerde-

karladklar canllarla beslenirler.

Kutup Biyomu zellikleri:

Yl boyunca termik yksek basncn etkisinde souk l alandr. Bitki yaam

11. Snf / Co rafya / Akll Defter 9

Ykselti yan artmasna, scakln azalmasna neden olur. Bu yzden scaklk ve su

Deniz seviyesinden itibaren geni yaprakllar, karma yaprakllar, ine

Kuzey Yarm Krede gney yamatadr.

Gney Yarm Krede kuzey yamatadr.

Dnenceler aras deikendir.

Topran fiziksel ve kimyasal zellikleri bitki ve hayvanlarn dalna etki etmektedir.

Salyangozlar kireli topraklarda yaamay tercih eder.

Tuzlu ve kireli topraklarda biyoeitlilik azdr.

Humusca zengin, nemli topraklarda biyoeitlilik fazladr.

II. Biyolojik Faktrler

Yeryznde biyoeitlilie genellikle olumsuz ynde etki yapmtr.

10 11. Snf / Co rafya / Akll Defter

Biyolojik eitlilii Tehdit Eden nsan Kaynakl Faktrler

Termik santraller, fabrika atklar

Uzun yllar znemedii iin evreyi kirletir.

Kloroflorokarbon denen zararl gazlarn, atmosferdeki sy arttrmas ile zarar verir.

Mera ve ormanlarn yerleim alan veya tarm alan hline getirilmeleri.

b) Jeolojik zamanlardaki iklim deiikliklerinin etkileri

11. Snf / Co rafya / Akll Defter 11

Deniz canllarnn lp kelerek karbonatl kayalar hlinde depo edilmesi ile