Leksion nr.

Matja e disa parametrave elektrike

 Ceshtjet qe do te diskutohen
• Matja e rezistencave
• Matja me skemat Ure
• Matja e parametrave te qarkut me
kompensatore
 Matja e rezistencave
Rezistenca – nje parameter pasiv:
• Rezistenca ohmike (ne rrymat e vazhduara)
• Rezistenca aktive (ne rrymat alternative)

Disa metoda:
• Matja me ampermetër dhe voltmetër
• Matja me ommetra të ndryshëm
• Metodat e matjeve me aparate të krahasimit ( me urat e
Wheatstone, të Tomsonit, me kompesator të rrymës së
vazhduar etj.)
• Etj.
 Metoda me ampermeter e voltmeter
• Ligji i Ohmit:
R=U/I
• Dy skema te lidhjes se aparateve
• E thjeshte, por shfaq gabime.
 Saktesia e matjes ne dy skemat
Ku pershtaten me shume
 Matja e rezistencave të vogla
Shembull
• Matja e nje shufre bakri me gjatesi 1 m.
• Rx=UCD/I
• Gabimi varet nga madhesia e rezistences se brendshme te
milivoltmetrit.
• Influencojne rezistencat e telave lidhes dhe e kontakteve.
• Matja duhet te behet ne temperature konstante dhe
kontaktet te jene me te njejtin material. Maten rezistenca deri
ne 10-4Ω.
I
Ix
A C D B
 Matja e rezistencave të mëdha
• Ndikimi i rezistences se izolacionit te
percjellesave lidhes Ri.
• Ri rezulton paralel me rezistencen e
panjohur.
• Ne metoden e matjes me
ampermeter dhe voltmeter,
ampermetri zevendesohet me
galvanometer.
G
• Ekranizohet galvanometri me
rezistencen e panjohur, per te
eliminuar ndikimin e rezistences se
izolacionit.
• Perdoret per matjen e R>106Ω
 Matja e rezistencave me ohmeter

• Aparati më i thjeshtë me të cilin bëhet matja direkte

e rezistencë së ndonjë elementi është Ohmmetri.
• Dy lloje ohmmetrash:
– Në llojin e parë hyjnë ata ohmmetra, tregimet e të cilëve
varen nga tensioni,
– Në llojin e dytë ata, tregimet e të cilëve nuk varen nga
tensioni.
• Treguesit e të gjithë ohmmetrave janë aparate të
sistemit magnetoelektrik.
 Ohmetrat Seri

RX lidhet ne seri me aparatin mates, ndersa rezistenca

rregulluese lidhet ne paralel me te. mA Ra
Ia
Ryma qe kalon ne qark
E E
I   Ci
R  R p  Rx Ro  Rx Rs I
E Rx
Ci konstantja e aparatit Ix
magnetoelektrik
Rp  Ra || Rs
R
Me ndryshimin e vleres se E duhet ndryshuar Rs per te ruajtur te njejten
rryme I ne qark , duke lidhur ne te shkurter terminalet e Ohmetrit.

E Rx   0
 Rx 
Ro  Rx Ci E Rx  0
Rx  0    max
RoCi
 Ohmetrat Paralel

RX lidhet ne paralel me aparatin mates, ndersa rezistenca

rregulluese lidhet ne seri me te.
E
Ryma qe kalon ne qark I ku Rp  Ra || Rx
Rs  R  R p
Ra Rs
Ia  I  I x I x  Ia I
Rx
1 E E Rx
Nga ku nxirret se:   Ia mA
Ci R ' Ra  R ' Ix
Rx R
ku R’=R+RS+Ra

Rx  0
Vihet re se: Rx  0  0 Rx 

1 E
Rx   
Ci Rs  R  Ra
 Veti dhe krahasime
 Rezistenca e rregullimit ne ohmetra sherben per te
eliminuar pasojen e shkarkimit te baterise.
 Klasa e ohmetrave te zakonshem eshte 1.5.
 Skema te kombinuara (seri dhe paralel)
 Ohmetri ne seri mat me mire rezistenca te medha.
 Ohmetri ne paralel mat me mire rezistenca te vogla.
 Logometrat
 Ohmetra te vecante – Logometra, ku momenti
rrotullues varet nga raporti i rrymave ne dy bobinat
e mekanizmit mates.
 Matjen e rezistencave ekstremale (kryesisht
rezistencat e izolacionit).
 Megohmetri
 Urat per matjen e rezistences

• Urat e rrymes se vazhduar

• Urat e rymes alternative
 URA WHEATSTONE

Rx R2
I1
I1 Njeri nga krahet e ures
Ig G sherben per ekuilibrimin e
ures i cili arihet kur treguesi
R3
R4 i Galvanometrit eshte ne
I2 I2 zero. Ne kete rast ura quhet
E
e ekuilibruar

Mund te shkruajme: UR2 = UR4 dhe URx = UR3 ose I1R2 = I2R4 dhe I1Rx = I2R3
Duke i pjestuar te dy anet me njeri tjetrin kemi:
R2 R4 R3
 Prej nga: Rx  R2
R X R3 R4

Per te zgjeruar kufijte e matjes se urave me R2 te ndryshueshme

raporti R3 zgjidhet ne vlerat 10n ku n ndryshon nga 10-3 deri ne 10+3.
R4
R x  R2 10 n
 Kufiri minimal i matjes
R x'  R x  rt  rk

Vlera e panjohur e rezistences R`x

permbledh ne vetvete pervec vleres se Rx R2
panjohur te Rx edhe madhesite e I1 I1
rezistencave te telave te lidhjes dhe Ig G
rezistencen e kontakteve te lidhjes.
R4
R3
Gabimi absolut dhe relativ i matjes se Rx I2 I2

rt  rk E
Ga  rt  rk Grl  100
Rx
Vlera minimale e matjes se rezistences ne
uren e Wheaston-it kufizohet ne vleren jo
me te vogel se 10 .
 Kufiri maksimal i matjes

Ne rastin e matjes se vlerave shume te medha te rezistences, ne

madhesine e matur do te ndikoje edhe prezenca e rezistences se
izolacionit te bornave te ures. Kufiri maksimal i matjes se ures do te
jete ne vlerat 105 deri ne 106 .

Riz

Rx R2

I1 I1

Ig G

Riz
R4
R3
I2 I2

E
 NDJESHMERIA E URES

 g
Ndjeshmeria e ures percaktohet si: N
R
 g
ose ne njesi relative N rl  R
R

ndjeshmeria absolute mund te shprehet edhe si:

 g I g  g I g
N   N g N sk
R I g I g R

qe do te thote se ndjeshmeria e ures varet nga ndjeshmeria e Skemes

dhe nga ndjeshmeria e Galvanometrit.
 NDJESHMERIA E URES

Ndjeshmeria e ures mund te percaktohet duke zbatuar

teoremen e Thevénin-it e cila na ekuivalenton uren kundrejt
bornave te lidhjes se galvanometrit me nje f.e.m dhe nje
rezistence te skemes

Va

Rx R2
a
I1
I1
Ig G
?r rg

Va-Vb G Ig
b
R3 R4
I2 I2
Vb
E
 NDJESHMERIA E URES

Va a

Rx R2 Rx R2
I1 I1 I1 I1
Ig G r

R3 R4 R3 R4
I2 I2 I2 I2
Vb b
E

Vlera e tensionit Va - Vb kur galvanometri eshte hequr nga qarku eshte:

ERx ER3  Rx R3 
Va  Vb  Vab    E   
R x  R2 R3  R4  R x  R2 R3  R4 

ndersa vlera e rezistences ekuivalente percaktohet si :

R x R2 RR
r  3 4
R x  R2 R3  R4
a
r rg Vab
Rryma e galvanometrit do te jete: Ig 
Va-Vb G Ig r  rg
b
 NDJESHMERIA E URES

Duket se ndjeshmeria e ures do te rritet nese do

te ritet tensioni E i ushqimit te ures.
Ne ndjeshmerine e ures ndikon edhe zgjedhja e
Vab
galvanometrit.
Ig 
Ura arin ndjeshmerin maksimale kur rezistenca e r  rg
galvanometrit rg = r dhe kohen e qetesimit
minimale kur rezistenca kritike e galvanometrit
eshte e barabarte me Rkr = r.

Saktesia e ures varet nga saktesia e pergatitjes se komponenteve

te ures R2, R3 dhe R4 dhe nga pandjeshmeria e ures.
 Matja e rezistencave te Vogla
Ura e Tomsonit
R1 R2

R3 G
R4

Rx r Ro

E
R
Per matjen e rezistencave me te vogla se 10  perdoret ura e Kelvinit
(Tomson) e cila ben te mundur eliminimin e rezistencave te kontakteve
dhe te telave lidhes.

Nepermejet pergatitjes se rezistencave me kater borna, dy borna per

rymen dhe dy per tensionin eliminohen rezistencat e telave lidhes dhe
kontakteve.
 Ura e Tomsonit
R1 R2 R1 R2

R3 G G
R4
R`

Rx r Ro Rx R`3 R`4 Ro

E E
Rr Rr

Transformohet lidhja trekendesh e r, R3, R4 ne lidhjen ekuivalente

te tyre yll. Marim grupin e rezistencave R`, R`3, R`4 sipas formulave
te meposhtme:

rR3 rR4 R3 R4
R`3  R`4  R`
r  R3  R4 r  R3  R4 r  R3  R4
 Ura e Tomsonit
R1 R2

Sipas skemes na eshte formuar nje

G ure Wheatstoni ekuilibri i te ciles
arrihet kur:
R`
R1 ( R0  R`4 )  R2 ( Rx  R`3 )
Rx R`3 R`4 Ro

rR4 rR3
E R1 ( R0  )  R2 ( Rx  )
Rr r  R3  R4 r  R3  R4

Nga zgjidhja e ekuacionit te fundit marim:

R1 rR4  R1 R3 
Rx  R0    
R2 r  R3  R4  R2 R4 

R1
Rx  R0 
R2
 Ura e Tomsonit
R1 R2

R1
Rx  R0 
R2 R3 G
R4

Ne se σ=0 ekuacioni i ures tomsonit eshte:

R1 Rx r Ro
Rx  R0
R2 E
Rr

Per te bere σ=0 duhet qe:

R1 R3

R2 R4
Dhe rezistenca e telit lidhes r sa me e vogel
 URA WEATSTONE E RRYMES ALTERNATIVE

Zx Z2 Kur detektori i zeros tregon zero atehere ura

I1 I1 eshte e ekuilibruar dhe ekuacioni i ekuilibrit
D eshte :
Z4 Z2 Z4
Z3
I2 I2  ose Z x Z4  Z2Z3
b Z X Z3
~

Duke i paraqitur rezistencat e kraheve ne trajte algjebrike komplekse

kemi :
Rx  jXx R4  jX 4   R2  jX 2 R3  jX 3 

ndersa ne trajte eksponenciale komplekse kemi :

 . x  .  4   .  2  .  3 
 Z x e  Z 4 e    Z 2 e  Z 3 e 
     
duke barazuar pjeset aktive dhe ato reaktive kemi:
 . . . .
Z Z  Z2 Z3
 x 4
 x   4   2   3
 URA WEATSTONE E RRYMES ALTERNATIVE

Ekuacioni tregon se qe te
arrihet ekuilibri i ures se  . . . .
Kushti i Amplitudes
Z Z  Z 2 Z3
rrymes alternative duhet te  x 4
plotesohen dy kushte:  x   4   2   3 Kushti i Fazes

Duke pranuar 2 dhe 3 te barabarte me zero kemi:

qe do te thote se ne krahet e kundert te ures

karakteret e kraheve jane te kunderta.

Ne se pranojme 3 dhe 4 te barabarte me zero kemi:

 . .
Z R  Z 2 R3
 x 4
Qe do te thote se ne krahet e njepasnjeshem
 x   2 karakteret e rezistencave jane te njejta
 URA WEATSTONE E RRYMES ALTERNATIVE

Ne rastin e urave qe i pergjigjen ketij ekuilibri kemi :

Rx R2 Ekuilibri i ures mund te shkruhet :
Cx C2
 R4 Rx  R2 R3
D  j   j  
R4  R x    R  R
3 2    R4 R3
R3
R4  Cx   C 2   Cx  C
 2

Prej nga mund te nxjerim

 R2 R3
 Rx  R4


Cx  R4
C2
 R3

ekuilibri i ures mund te behet duke ndryshuar raportin R3 / R4 dhe R2

ose R2 dhe C2.
 URA WEATSTONE E RRYMES ALTERNATIVE

Ndertimi i skemes si ne liber:

Ekuilibri i ures mund te shkruhet :

Prej nga mund te nxjerim

ekuilibri i ures mund te behet duke ndryshuar raportin R3 / R4 dhe R1

e C1.
 Kompensatoret
 Te meta nga matja me voltmeter
 voltmetri ka nje rezistence te brendeshme te caktuar
 ne tregimet e voltmetrit mund te ndikoje edhe rezistenca
e telave me te cilat aparati lidhet ne qark
 saktesia e voltmetrave eshte e kufizuar
 Matja me kompensatorin e rrymes se vazhduar i
menjanon te gjitha keto te meta
 Parimi i matjes me kompensator: Bazohet ne
ekuilibrimin (kompensimin) reciprok te f.e.m. (ose
tensionit) qe matet (Ex) me nje tension te njohur
(Uk).
Kompensatori i rrymes se vazhduar

Kur arrihet ekuilibri, kur ne

galvanometer (Ig=0), kemi:

Rryma e punes (Ip) percaktohet nga f.e.m. e burimit (EN) dhe

nga rezistenca (Rk):

Ekuilibri i skemes mund te arrihet me ane te rregullimit te

rezistences (R’k) ose me ane te ndryshimit te rrymes se
punes (Ip).
 Karakteristikat
 Kur arrihet ekuilibri, d.m.th. ne castin e leximit, skema nuk
merr rryme nga burimi Ex, pra me kete metode matet jo
tensioni por f.e.m.
 Kemi te bejme me nje aparat pa konsum, futja e te cilit ne
skeme nuk ndikon ne regjimin e qarkut.
 Menjanimi i ndikimit te rezistences se telave qe lidhin
burimin Ex me aparatin mates, pasi rryma ne galvanometer
eshte praktikisht zero.
 Saktesia e larte e matjeve.
 E mete e kesaj skeme kompensatori eshte se ne rezistencen
Rk kalon gjithmon rryme, pra burimi EN eshte gjithmon i
ngarkuar.
Kompensatori i rrymes alternative
Pune e pavarur ne klase:
Cilet jane kushtet e ekulibrimit per keta kompensatore?
Krahasoni te metat dhe te mirat e ketyre kompensatoreve
kundrejt atyre te rrymes se vazhduar.
Per cfare perdoren kompensatoret e rrymes alternative.
Faleminderit