Lec 8

1. Khái niệm tư duy phản biện:

 Tư duy phản biện là khả năng suy nghĩ rõ ràng và có lập luận đúng đắn về niềm tin và
hành động của chúng ta.
 Nó bao gồm khả năng vận dụng suy nghĩ độc lập và suy nghĩ phản chiếu.
 Tư duy phản biện là quá trình tư duy chất vấn và đánh giá các giả định và nhận định.
 Nguồn gốc của tư duy phản biện có thể tìm thấy trong tư tưởng Socrat của người Hy Lạp
cổ và trong kinh Vệ Đà của nhà Phật.
 Tư duy phản biện quan trọng trong mọi nghề nghiệp chuyên môn và là một phần của quá
trình giáo dục.
 Ý nghĩa chính xác và tầm quan trọng của tư duy phản biện vẫn đang được tranh luận
trong lĩnh vực giáo dục.
1.1. Định nghĩa:
 Tư duy phản biện là những suy nghĩ có tính chất phản ánh và có lý lẽ về việc tin vào điều
gì hoặc làm điều gì.
 Nó cũng được miêu tả là "tư duy về tư duy".
 Trong bộ khung khái niệm triết học của lý thuyết phản biện xã hội, tư duy phản biện liên
quan chặt chẽ đến thực tiễn xã hội và chính trị trong việc tham gia dân chủ.
 Tư duy phản biện đề xuất ước muốn hình dung ra hay mở ra những quan điểm khác mà ta
có thể lựa chọn.
 Nó mong muốn kết hợp những quan điểm mới hoặc những quan điểm đã biến cải vào
cách tư duy và hành động của chúng ta.
 Tư duy phản biện cũng khát khao thúc đẩy khả năng phản biện ở người khác.
1.2. Lịch sử và từ nguyên gốc:
 Tư duy phản biện có nguồn gốc từ triết lý phân tích và chủ nghĩa kiến tạo thực dụng.
 Truyền thống Socrate của Hy Lạp và kinh Vệ Đà trong đạo Phật đều có ảnh hưởng đến tư
duy phản biện.
 Thuật ngữ "phản biện" có nghĩa là "cốt yếu" hoặc liên quan đến những tiêu chí cốt lõi và
có nguồn gốc từ thuật ngữ "tiêu chí" của người Hy Lạp cổ.
 Tư duy phản biện trong bộ khung triết học này đã được triết gia Jürgen Habermas áp
dụng từ những năm 1970.
1.3. Ý nghĩa:
  Tư duy phản biện là quá trình tập trung vào mục tiêu, xem xét các giả định và nhận định
về giá trị tiềm ẩn, đánh giá minh chứng, hoàn thành hành động và đánh giá kết luận.
 Tư duy phản biện không chỉ đơn thuần là phản đối hoặc tiêu cực, mà mang ý nghĩa quan
trọng và trọng tâm trong việc suy nghĩ về một vấn đề, câu hỏi hoặc mối quan ngại.
 Tư duy phản biện có nhiều ứng dụng tích cực và hữu ích, bao gồm tìm ra giải pháp khả
thi cho các vấn đề phức tạp, thảo luận với nhóm người về hành động cần thực hiện và
phân tích giả định và chất lượng các phương pháp sử dụng để đạt được mức độ tin cậy
hợp lý cho một giả thuyết.
 Tư duy phản biện xuất hiện khi ta phải đánh giá, quyết định và giải quyết một vấn đề,
tổng quát là khi ta phải suy tính về việc làm gì hoặc tin vào điều gì dựa trên lý lẽ và suy
nghĩ dựa trên thực tế.
 Tư duy phản biện có vai trò quan trọng để trở thành một người đọc hoặc người viết đáng
tin cậy.
 Tổng thể, tư duy phản biện được xem như một phương pháp tiếp cận cho mọi khía cạnh
của cuộc sống.
2. CÁC KỸ NĂNG CƠ BẢN CỦA TƯ DUY PHẢN BIỆN
 Các kỹ năng cốt lõi của tư duy phản biện bao gồm quan sát, diễn giải, phân tích, suy luận,
đánh giá, giải thích và tri nhận tổng hợp.

 Tư duy phản biện đòi hỏi sự chú trọng đến minh chứng qua quan sát, bối cảnh, tiêu chí
quan yếu và thiết thực, phương pháp áp dụng và cơ cấu lý thuyết để hiểu và giải quyết
vấn đề.

 Người ta cần chuẩn bị sẵn sàng để áp dụng kỹ năng tư duy phản biện và sở hữu những
tiêu chí trí tuệ khác như sự rõ ràng, đáng tin cậy, sự xác đáng, sự sâu sắc, tính thiết thực,
chiều sâu và tầm rộng, cũng như sự quan yếu và tính công bằng.

 Tư duy phản biện yêu cầu nhận ra vấn đề, hiểu tầm quan trọng của ưu tiên hoá và trật tự
ưu tiên, thu thập thông tin, nhận ra giả định và giá trị tiềm ẩn, diễn giải dữ liệu, nhận thức
mối quan hệ logic, rút ra kết luận và khái quát, kiểm nghiệm kết luận, xây dựng lại mô
hình niềm tin, và đưa ra nhận định và đánh giá xác đáng.

 Tư duy phản biện không chỉ đơn thuần là việc tích lũy thông tin, mà còn là khả năng suy
luận và sử dụng thông tin để giải quyết vấn đề, đồng thời tìm kiếm thêm kiến thức liên
quan.

 Tư duy phản biện không đồng nghĩa với việc tranh cãi hay chỉ trích người khác, mà có
vai trò quan trọng trong việc tạo ra lập luận đúng đắn và mang tính xây dựng.
  Tư duy phản biện giúp thu nạp kiến thức, tăng hiểu biết, củng cố cách lập luận, nâng cao
hiệu quả xử lý công việc và giải quyết vấn đề.

 Tóm lại, tư duy phản biện là một nỗ lực nhằm xem xét bất kỳ niềm tin hay hình thức tri
thức nào dưới ánh sáng của minh chứng và những kết luận xa hơn mà nó nhắm tới.

3. TÁC DỤNG VÀ TẦM QUAN TRỌNG CỦA TƯ DUY PHẢN BIỆN

 Tư duy phản biện là kỹ năng tư duy quan trọng và cần thiết trong mọi lĩnh vực.
 Tư duy phản biện là khả năng suy nghĩ rõ ràng và có lý trí, không chỉ giới hạn trong một
lĩnh vực cụ thể.
 Trong nền kinh tế tri thức, tư duy phản biện được thúc đẩy bởi thông tin và công nghệ, và
là yếu tố quan trọng trong môi trường làm việc thay đổi liên tục.
 Tư duy phản biện cải thiện kỹ năng thuyết trình, ngôn ngữ và hiểu rõ văn bản.
 Tư duy phản biện thúc đẩy sáng tạo và giúp tìm ra giải pháp sáng tạo cho các vấn đề.
 Tư duy phản biện quan trọng trong việc phản chiếu bản thân và giúp kiểm soát cuộc
sống.
 Tư duy phản biện là nền tảng của khoa học và dân chủ.
 Trong nhà trường, một chương trình đào tạo tư duy phản biện có lợi cho người học, cộng
đồng và xã hội.
 Tư duy phản biện quan trọng trong quá trình học tập, bao gồm quá trình nội tại hoá và
ứng dụng kiến thức.
 Trường Đại học như Oxford, Durham, Cambridge và London School of Economics tập
trung vào việc nuôi dưỡng tư duy phản biện thông qua việc đặt câu hỏi kích thích tư duy.
 Mỗi chuyên ngành áp dụng tư duy phản biện theo cách riêng, nhưng gắn kết với nội dung
của lĩnh vực đó.
 Sinh viên cần tự mình tư duy và kiến tạo tri thức, và giáo viên giỏi tạo cơ hội cho sinh
viên làm chủ những khái niệm cốt lõi và nguyên tắc.
4. NGUYÊN LÝ CỦA TƯ DUY PHẢN BIỆN
- Nguyên lý của tư duy phản biện:
 Tư duy phản biện: là khả năng tự đánh giá và phản đối những suy nghĩ của chính mình.
 Tư duy có thể bị phê phán vì:
 Thiếu thông tin: người ta không có đủ thông tin cần thiết hoặc có những thông
tin quan trọng chưa được khám phá.
  Suy luận không hợp lý: sử dụng những quy luật và khái niệm không phù hợp.
 Không lưu ý ý nghĩa quan trọng bên trong: không chú trọng đến những ý nghĩa
quan trọng bên trong của vấn đề.
 Tư duy có thể bị:
 Mờ nhạt: không rõ ràng và thiếu chính xác.
 Hạn chế: hẹp, nông cạn và thiếu sự sáng tạo.
 Phi logic: không tuân thủ quy tắc của logic.
 Tầm thường: không mang tính ứng dụng và thiết thực.
 Nguyên nhân gây ra những hạn chế trên có thể là do sự ngờ nghệch hoặc thiếu kỹ năng
áp dụng tư duy một cách phù hợp.
- Suy nghĩ có cân nhắc: Trong quá trình sử dụng tư duy phản biện để giải quyết vấn đề và đưa
ra quyết định, ta cần xem xét các minh chứng, bối cảnh, tiêu chí thiết yếu, phương pháp và kỹ
thuật áp dụng được để xây dựng luận điểm và hiểu vấn đề.
- Năng lực: Tư duy phản biện không chỉ dựa trên kiến thức về logic mà còn phụ thuộc vào
những tiêu chí trí tuệ khác như sự rõ ràng, đáng tin cậy, sự xác đáng, sự sâu sắc, tính thiết thực,
chiều sâu và tầm rộng, cũng như sự quan yếu và tính công bằng.
- Thói quen hay đặc điểm của ý nghĩ:
 Thói quen tích cực của việc suy nghĩ biểu lộ đặc điểm của một người sẵn sàng cho tư
duy phản biện bao gồm:

 Khát vọng dũng cảm theo đuổi lẽ phải và tìm minh chứng để chứng minh mọi
nhận định.

 Đầu óc cởi mở và chú ý đến hậu quả của lựa chọn.

 Tiếp cận có hệ thống để giải quyết vấn đề.

 Bản tính tò mò và muốn biết đến nguồn gốc của mọi thứ.

 Đầu óc không định kiến và sự trưởng thành trong nhận định.

 Tự tin vào lẽ phải.

 Khi chỉ có kỹ năng suy nghĩ mà không có đặc điểm trí tuệ trên đây, kết quả là nhận
thức yếu về tư duy phản biện.

 Một đầu óc không định kiến và cảm thức mạnh mẽ về tư duy phản biện đòi hỏi:

 Sự khiêm tốn, cảm thông, tính chính trực.

  Kiên trì, can đảm, tự chủ.

 Tự tin vào lẽ phải và các đặc điểm trí tuệ khác.

 Tư duy phản biện mà không có những đặc điểm trí tuệ cốt lõi thường dẫn đến:

 Tư tưởng thông minh nhưng mang tính mánh khóe và phi đạo đức.

 Tư duy chủ quan.

5. CÁCH RÈN LUYỆN TƯ DUY PHẢN BIỆN

 Tư duy phản biện là kỹ năng siêu nhận thức liên quan đến việc tư duy về cách suy nghĩ
và cải thiện bản thân.
 Ba thành phần quan trọng để chinh phục tư duy phản biện là lý thuyết, rèn luyện và thái
độ.
 Lý thuyết bao gồm kiến thức về nguyên tắc lập luận đúng và những sai lầm phổ biến
trong suy nghĩ.
 Rèn luyện bao gồm làm nhiều bài tập và tập suy nghĩ sâu về lý thuyết đã học.
 Thái độ đúng đắn và động lực là quan trọng để phát triển tư duy phản biện.
 Có những lối suy nghĩ ngăn cản phát triển tư duy phản biện, như thích đưa ra câu trả lời
chính xác, không nhìn nhận lại sai lầm, không thích bị chỉ trích.
 Bài test California Critical Thinking Disposition Inventory đánh giá tư duy phản biện dựa
trên bảy tiêu chí như tìm kiếm sự thật, cởi mở, phân tích, hệ thống, tự tin trong lập luận,
tính tò mò và sự chín chắn trong phán xét.
 Thiên kiến nhận thức (cognitive bias) có thể ảnh hưởng đến tư duy phản biện, và cần
cảnh giác với những thiên kiến này.
 Để có kỹ năng tư duy phản biện tốt, cần rèn luyện khả năng logic, nguyên tắc lập luận,
thấu hiểu tâm lý con người và nhận biết điểm mạnh và yếu của bản thân.