Oppenheim 21

VÝ dô 2.
20 §¸p øng tÇn sè cña hÖ thèng trung b×nh ®éng
§¸p øng xung cña hÖ thèng trung b×nh ®éng cña vÝ dô 2.4 lµ
Do ®ã, ®¸p øng tÇn sè lµ
(2.127)
Ph¬ng tr×nh (2.127) cã thÓ ®îc biÓu thÞ díi d¹ng biÓu thøc b»ng çch
dïng ph¬ng tr×nh (2.56), nh vËy
H(ej)
  
H(ej)

    
-
H×nh 2.19. (a) Biªn ®é (b) Pha cña ®¸p øng tÇn sè cña hÖ
thèng trung b×nh ®éng cho trêng hîp M1= 0 vµ M2 = 4.
71
Biªn ®é vµ pha cña H(ej®îc vÏ trªn h×nh 2.19 víi M1 = 0 vµ M2 = 4. CÇn
chó ý r»ng H(ejnh ®¸p øng tÇn sè cña mét hÖ thèng thêi gian- rêi r¹c ®·
yªu cÇu. Cßn lu ý n÷a lµ H(ejn»m vÒ phÝa tÇn sè cao vµ < H(ej, tøc lµ
pha cña H(ejthay ®æi mét çch tuyÕn tÝnh ®èi víi §é suy gi¶m vÒ
phÝa tÇn sè cao gîi ý mét ®iÒu lµ hÖ thèng sÏ lµm nh½n rÊt nhanh sù thay ®æi
cña d·y lèi vµo, nãi çch kh¸c, hÖ thèng gÇn gièng nh mét m¹ch läc th«ng thÊp.
§iÒu ®ã còng khíp víi çi mµ chóng ta mong chê mét çch trùc gi¸c vÒ
tÝnh chÊt cña hÖ thèng trung b×nh ®éng.
2.6.2 Çc lèi vµo d¹ng e-mò phøc bÞ t¸c ®éng ®ét ngét.
Chóng ta ®· thÊy r»ng ®èi víi çc hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi
gian th× çc tÝn hiÖu lèi vµo e-mò phøc d¹ng e jn víi - n<  sÏ t¹o ra çc tÝn
hiÖu lèi ra d¹ng H(ej)ejn . Çc tÝn hiÖu lèi vµo nh vËy, kh¸c kh«ng trªn mét miÒn
v« h¹n , cã thÓ ®îc xem nh nh÷ng m« h×nh tÝn hiÖu kh«ng thùc tÕ . Tuy nhiªn,
nh chóng ta sÏ thÊy trong phÇn sau , m« h×nh lo¹i nµy dïng ®Ó biÓu diÔn mét d¶i
rÊt réng çc tÝn hiÖu trªn ph¬ng diÖn to¸n häc lµ chñ yÕu, thËm chÝ chóng chØ
tån t¹i trªn mét miÒn h÷u h¹n. Ngay c¶ nh vËy, chóng ta còng vÉn cã thÓ thÊy ®îc
b¶n chÊt bæ sung ë bªn trong çc hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian b»ng
viÖc kh¶o s¸t çc tÝn hiÖu lèi vµo biÓu hiÖn tÝnh thùc tiÔn h¬n díi d¹ng
x[n] = ejnu[n]
cã nghÜa lµ çc e-mò phøc chØ ®îc t¸c ®éng mét çch ®ét ngét t¹i mét thêi ®iÓm
nµo ®Êy, ®Ó thuËn tiÖn, ë ®©y chóng ta chän lµ thêi ®iÓm n = 0 . B»ng çch sö
dông tæng nh©n chËp trong ph¬ng tr×nh (2.62), lèi ra t¬ng øng cña mét hÖ thèng
tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian vµ nh©n qu¶ víi ®¸p øng xung h[n] lµ
y[n] =
NÕu xÐt tÝn hiÖu ®èi víi n  0, th× chóng ta cã thÓ viÕt
y[n] = (2.129)
= H(ej)ejn - (2.130)
Tõ ph¬ng tr×nh (2.1130) chóng ta thÊy r»ng tÝn hiÖu lèi ra lµ tæng cña hai
sè h¹ng, tøc lµ y[n] = yss[n] + yt[n]. Sè h¹ng ®Çu tiªn lµ
yss[n] = H(ej)ejn
72
®îc gäi lµ ®¸p øng tr¹ng th¸i dõng. Nã ®ång nhÊt víi ®¸p øng cña hÖ thèng khi lèi
vµo lµ ejn víi mäi n. Sè h¹ng thø hai cã d¹ng
yt[n] = - h[k]e-jkejn
lµ lîng mµ tÝn hiÖu lèi ra kh¸c víi víi kÕt qu¶ cña hµm riªng. PhÇn nµy ®îc gäi lµ
®¸p øng qu¸ ®é, râ rµng lµ trong mét sè trêng hîp nã tiÕn gÇn tíi kh«ng. §Ó t×m
çc ®iÒu kiÖn mµ ®èi víi chóng ®iÒu nµy lµ ®óng, th× h·y xÐt ®é lín cña sè
h¹ng thø hai nµy. Biªn ®é cña nã bÞ giíi néi nh sau
|yt[n]| = (2.131)
Tõ ph¬ng tr×nh (2.131) thÊy râ rµng r»ng nÕu ®¸p øng xung cã chiÒu dµi h÷u
h¹n, nh vËy cã nghÜa lµ h[n] = 0 ngo¹i trõ 0  n M, th× khi ®ã sè h¹ng y t[n] = 0
víi
n + 1 > M, hoÆc n > M - 1. Trong trêng hîp nµy th×
y[n] = yss[n] = H(ej)ejn víi n> M - 1
Khi ®¸p øng xung cã chiÒu dµi v« h¹n, th× ®¸p øng qu¸ ®é sÏ kh«ng t¾t mét çch
®ét ngét, nhng nÕu çc mÉu cña ®¸p øng xung dÇn tíi kh«ng khi n t¨ng lªn , th×
sau ®ã yt[n] sÏ dÇn tíi kh«ng. Chó ý r»ng ph¬ng tr×nh (2.131) cã thÓ ®îc viÕt díi
d¹ng
|y[n]| =
(2.132)
Cã nghÜa lµ ®¸p øng qu¸ ®é bÞ giíi h¹n bëi tæng çc gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña tÊt c¶
çc mÉu cña ®¸p øng xung . NÕu phÝa tay ph¶i cña ph¬ng tr×nh (2.132) bÞ giíi
néi, cã nghÜa lµ
| h[k]| < 
th× khi ®ã hÖ thèng lµ æn ®Þnh. Tõ ph¬ng tr×nh (2.132) suy ra r»ng ®èi víi çc
hÖ thèng æn ®Þnh, qu¸ tr×nh qu¸ ®é sÏ trë nªn v« cïng bÐ khi n  . Nh vËy,
®iÒu kiÖn ®ñ ®Ó mét hÖ thèng æn ®Þnh lµ ®¸p øng qu¸ ®é ph¶i t¾t hÕt.
H×nh 2.20 chØ ra r»ng phÇn thùc cña tÝn hiÖu e-mò phøc víi tÇn sè
 . Çc chÊm ®Ëm chØ thÞ çc mÉu x[k] cña e-mò phøc ®îc t¸c ®éng
®ét nghét, trong khi çc vßng trßn rçng chØ thÞ çc mÉu cña e-mò phøc ®ang
"thÊt l¹c". Çc chÊm mê chØ thÞ çc mÉu cña ®¸p øng xung h[n - k] nh mét hµm
cña k cho trêng hîp n=8. Trong trêng hîp chiÒu dµi h÷u h¹n nh ®· chØ ra trªn
h×nh 2.20(a), thÊy râ rµng r»ng lèi ra chØ cã thµnh phÇn tr¹ng th¸i dõng khi n 8 ,
trong khi víi trêng hîp chiÒu dµi v« h¹n, th× thÊy râ r»ng çc mÉu thÊt l¹c cµng Ýt
dÇn khi n t¨ng, do b¶n chÊt tù nhiªn gi¶m cña ®¸p øng xung .
73
h[n-k]
0 n k
(a)
h[n-k]
0 n k
(b)
H×nh 2.20 Minh häa phÇn thùc cña lèi vµo e-mò phøc bÞ t¸c ®éng ®ét
ngét víi (a) ®¸p øng xung cã chiÒu dµi h÷u h¹n vµ (b) ®¸p øng xung
cã chiÒu dµi v« h¹n.
§iÒu kiÖn vÒ tÝnh æn ®Þnh còng lµ ®iÒu kiÖn ®ñ cho sù tån t¹i cña hµm ®¸p
øng tÇn sè . §Ó thÊy ®îc ®iÒu ®ã, nãi chung cÇn chó ý
| H(ej)| =
nh vËy ®iÒu kiÖn tæng qu¸t lµ
|h[k]| < 
ch¾c ch¾n lµ H(ej) tån t¹i. Kh«ng nªn ng¹c nhiªn lµ ®iÒu kiÖn tån t¹i cña ®¸p
øng tÇn sè còng gièng nh ®iÒu kiÖn ngù trÞ cña nghiÖm dõng. Thùc vËy, e-mò
phøc tån t¹i víi tÊt c¶ n cã thÓ coi nh lòy thõa ®îc ¸p dông t¹i n = - . TÝnh chÊt
hµm riªng cña çc e-mò phøc phô thuéc tÝnh æn ®Þnh cña hÖ thèng, bëi v× t¹i n
x¸c ®Þnh, ®¸p øng qu¸ ®é ph¶i b»ng kh«ng, cã nghÜa lµ chóng ta chØ cßn thÊy
®¸p øng dõng H(ej)ejn víi mäi n h÷u h¹n.
2.7 BiÓu diÔn çc d·y b»ng biÕn ®æi Fourier
Mét trong nh÷ng u ®iÓm cña biÓu diÔn ®¸p øng tÇn sè cña hÖ thèng
tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian lµ viÖc gi¶i thÝch tÝnh chÊt cña hÖ thèng nh
chóng ta ®· lµm trong vÝ dô 2.20 theo th«ng lÖ rÊt dÔ dµng. Chóng ta sÏ nãi chi
74
tiÕt h¬n quan ®iÓm nµy trong ch¬ng 5. Nhng còng tõ quan ®iÓm nµy, chóng ta
h·y trë l¹i vÊn lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ t×m ®îc çc biÓu diÔn cña d¹ng (2.117)
cho d·y lèi vµo bÊt kú.
NhiÒu d·y cã thÓ ®îc biÓu diÔn b»ng tÝch ph©n Fourier d¹ng
x[n] = (2.133)
ë ®©y
X(ej) = (2.134)
Çc ph¬ng tr×nh (2.133) vµ (2.134) cïng nhau t¹o nªn biÓu diÔn Fourier cho d·y sè
. Ph¬ng tr×nh (2.133) lµ c«ng thøc tæng hîp tÝn hiÖu; Nã chÝnh lµ phÐp biÕn
®æi Fourier ngîc . NghÜa lµ, nã biÓu diÔn x[n] nh mét chång chÊt v« sè çc d·y
sin phøc d¹ng
ejnd
víi  s¾p xÕp trªn mét kho¶ng dµi 2 vµ víi X(ej) x¸c ®Þnh mét lîng t¬ng ®èi
cña mçi thµnh phÇn sin phøc. MÆc dï chóng ta ®· chän miÒn gi¸ trÞ cña  n»m
gi÷a  vµnhng khi viÕt ph¬ng tr×nh (2.133) bÊt kú kho¶ng dµi 2 nµo còng
®Òu cã thÓ ®îc sö dông. Ph¬ng tr×nh (2.134), lµ biÕn ®æi Fourier cña d·y x[n],
vµ lµ mét biÓu thøc ®Ó tÝnh X(e j) tõ d·y x[n], nã còng lµ phÐp ph©n tÝch d·y
x[n] ®Ó x¸c ®Þnh xem cÇn cã bao nhiªu thµnh phÇn tÇn sè ®Ó tæng hîp nªn x[n]
khi sö dông (2.133).
Nãi chung, phÐp biÕn ®æi Fourier lµ mét hµm gi¸ trÞ phøc cña . Còng
nh ®èi víi ®¸p øng tÇn sè, chóng ta còng cã thÓ biÓu thÞ X(e j díi d¹ng täa ®é
vu«ng gãc nh sau
X(ej) = XR(ej) + jXI(ej) (2.135a)
hoÆc díi d¹ng täa ®é cùc
X(ej) = |X(ej) | ej<X(Ñ) (2.135b)
çc ®¹i lîng |X(ej) | vµ X(ej) lµ biªn ®é vµ pha cña biÕn ®æi Fourier, t¬ng
øng. BiÕn ®æi Fourier ®«i khi ®îc coi nh phæ Fourier, hay ®¬n gi¶n h¬n gäi lµ
phæ. Còng nh vËy, thuËt ng÷ phæ biªn ®é thØnh tháang còng ®îc sîc sö dông ®Ó
g¾n víi gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña |X(ej)| , cßn gãc pha X(ej) ®«i khi ®îc gäi lµ phæ
pha
Pha X(ej) kh«ng ®îc x¸c ®Þnh mét çch duy nhÊt bëi (2.135b), bëi v×
bÊt kú mét sè nguyªn béi cña 2 còng cã thÓ ®îc céng víi X(ej) t¹i mét gi¸ trÞ
bÊt kú ®Òu kh«ng lµm thay ®æi kÕt qu¶ cña hµm e mò phøc. §Æc biÖt khi
chóng ta muèn g¾n víi mét gi¸ trÞ chñ yÕu nµo ®Êy, cã nghÜa lµ X(ej) bÞ giíi
h¹n trong vïng gi¸ trÞ gi÷a - vµ , th× chóng ta sÏ biÓu thÞ gi¸ trÞ ®ã nh
ARG[X(ej) ]. NÕu chóng ta muèn g¾n hµm pha nh mét hµm sè liªn tôc cña  víi
0 <  <  th× chóng ta sÏ sö dông kh¸i niÖm arg[X(ej) ]
75
Khi so s¸nh (2.109) víi (2.134), chóng ta cã thÓ thÊy r»ng ®¸p øng tÇn sè
cña mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian ®¬n thuÇn lµ biÕn ®æi
Fourier cña ®¸p øng xung, vµ do ®ã ®¸p øng xung còng cã thÓ thu ®îc tõ ®¸p øng
tÇn sè b»ng çch ¸p dông tÝch ph©n biÕn ®æi Fourier ngîc, tøc lµ:
h[n] = (2.136)
Nh ®· th¶o luËn tríc ®©y, ®¸p øng tÇn sè lµ mét hµm tuÇn hoµn. Còng
gièng nh vËy, biÕn ®æi Fourier còng tuÇn hoµn víi chu kú 2. Thùc vËy, ph¬ng
tr×nh 92.134) cã d¹ng cña mét chuçi Fourier ®èi víi hµm tuÇn hoµn X(e j) biÕn
thiªn liªn tôc, vµ ph¬ng tr×nh (2.133) biÓu thÞ d·y çc gi¸ trÞ cña d·y x[n] theo çc
sè h¹ng cña hµm tuÇn hoµn X(e j) , lµ d¹ng cña mét tÝch ph©n sÏ ®îc sö dông ®Ó
thu ®îc çc hÖ sè cña chuçi Fourier. ViÖc dïng çc ph¬ng tr×nh (2.133) vµ (2.134)
tËp trung vµo sù biÓu diÔn cña d·y x[n]. Tuy nhiªn, rÊt bæ Ých khi nhËn thÊy sù
t¬ng ®¬ng gi÷a biÓu diÔn chuçi Fourier cña çc hµm sè tuÇn hoµn biÕn thiªn liªn
tôc vµ biÕn ®æi Fourier cña çc tÝn hiÖu thêi gian- rêi r¹c, bëi v× tÊt c¶ çc tÝnh
chÊt t¬ng tù cña çc chuçi Fourier cã thÓ ®îc ¸p dông cho biÕn ®æi Fourier ®Ó
biÓu diÔn mét d·y.
Cho ®Õn nay, chóng ta cha chØ ra mét çch râ rµng døt khãat r»ng çc ph-
¬ng tr×nh (2.133) vµ (2.134) lµ ngîc cña nhau vµ còng cha xÐt ®Õn vÊn ®Ò lµm
thÕ nµo ®Ó më réng líp çc tÝn hiÖu cã thÓ ®îc biÓu diÔn díi d¹ng (2.133). §Ó
chøng minh r»ng ph¬ng tr×nh (2.133) lµ ngîc cña (2.134), chóng ta cã thÓ t×m
X(ej) khi sö dông ph¬ng tr×nh (2.134) vµ sau ®ã thay kÕt qu¶ vµo trong ph¬ng
tr×nh (2.133). §Æc biÖt, h·y xÐt
(2.137)
ë ®©y chóng ta ®· sö dông ®Ó m« t¶ çc kÕt qu¶ tæng hîp Fourier. Chóng
ta muèn chØ ra r»ng = x[n] nÕu X(ej) cã thÓ t×m ®îc khi sö dông ph¬ng
tr×nh (2.134). Chó ý r»ng chØ sè "ch¹y" cña tæng ®· ®îc thay b»ng m ®Ó ph©n
biÖt nã víi n lµ chØ sè biÕn sè trong ph¬ng tr×nh (2.133). NÕu tæng v« h¹n héi tô
mét çch ®¬n ®iÖu víi mäi th× chóng ta cã thÓ thay ®æi thø tù lÊy tÝch ph©n
vµ lÊy tæng cho nhau vµ thu ®îc:
(2.138)
TÝnh tÝch ph©n bªn trong ngoÆc ®¬n ta ®îc:
76
V× thÕ
®©y chÝnh lµ hÖ thøc mµ chóng ta cÇn chØ ra.

ViÖc x¸c ®Þnh líp çc tÝn hiÖu cã thÓ ®îc biÓu thÞ b»ng ph¬ng tr×nh
(2.133) t¬ng ®¬ng víi viÖc kh¶o s¸t tÝnh chÊt héi tô cña tæng v« h¹n trong (2.134)
. Cã nghÜa lµ chóng ta ph¶i ®Ò cËp tíi çc ®iÒu kiÖn ®îc tháa m·n bëi çc sè
h¹ng cña tæng trong (2.134); tøc lµ
, víi mäi 
ë ®©y X(ej) lµ giíi h¹n khi M  cña tæng h÷u h¹n
(2.139)
§iÒu kiÖn ®ñ ®Ó héi tô cã thÓ t×m ®îc nh sau:
Nh vËy, nÕu x[n] cã tæng tuyÖt ®èi, th× X(ej) tån t¹i. H¬n thÕ n÷a, trong trêng
hîp nµy, çc chuçi héi tô tíi mét hµm sè liªn tôc cña  mét çch ®¬n ®iÖu.
Theo nh ®Þnh nghÜa, v× mét d·y æn ®Þnh lu«n cã tæng tuyÖt ®èi, nªn tÊt
c¶ çc d·y æn ®Þnh ®Òu cã çc biÕn ®æi Fourier. Tõ ®ã còng suy ra r»ng bÊt kú
mét hÖ thèng æn ®Þnh nµo còng sÏ cã ®¸p øng tÇn sè h÷u h¹n vµ liªn tôc .
TÝnh cã thÓ cã tæng tuyÖt ®èi lµ ®iÒu kiÖn ®ñ cho sù tån t¹i cña mét
biÓu diÔn biÕn ®æi Fourier. Trong çc vÝ dô 2.17 vµ 2.20, chóng ta ®· tÝnh çc
biÕn ®æi Fourier cña çc d·y [n - nd] vµ [1/(M1 + M2 + 1)](u[n + M1] - u[n- M2 -
1]). Çc d·y nµy cã tæng tuyÖt ®èi, v× vËy chóng cã chiÒu dµi h÷u h¹n. Râ rµng
lµ bÊt kú mét d·y cã chiÒu dµi h÷u h¹n dÒu cã tæng tuyÖt ®èi vµ v× thÕ sÏ cã
biÓu diÔn cña biÕn ®æi Fourier. Trong bèi c¶nh cña çc hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt
biÕn víi thêi gian, th× mét hÖ thèng FIR bÊt kú sÏ æn ®Þnh vµ do ®ã sÏ cã ®¸p
øng tÇn sè h÷u h¹n vµ liªn tôc. Khi mét d·y cã chiÒu dµi v« h¹n, chóng ta ph¶i ®Ò
cËp ®Õn vÊn ®Ò héi tô cña tæng v« h¹n . VÝ dô sau ®©y sÏ minh häa ®iÒu nµy.
VÝ dô 2.21. Tæng tuyÖt ®èi cho mét lòy thõa ®îc t¸c ®éng ®ét ngét
Gi¶ sö x[n] = anu[n]. BiÕn ®æi Fourier cña d·y nµy lµ
77
X(ej)
Râ rµng ®iÒu kiÖn |a| < 1 lµ ®iÒu kiÖn ®Ó x[n] cã tæng tuyÖt ®èi;
tøc lµ
(2.140)
Tæng tuyÖt ®èi lµ ®iÒu kiÖn ®ñ cho sù tån t¹i cña biÓu diÔn Fourier, vµ nã
còng ®¶m b¶o cho sù héi tô ®ång ®iÖu . Mét sè d·y kh«ng cã tæng tuyÖt ®èi nh -
ng b×nh ph¬ng cña nã l¹i cã tæng tuyÖt ®èi, cã nghÜa lµ
(2.141)
çc d·y nh vËy ®îc biÓu diÔn bëi mét biÕn ®æi Fourier nÕu chóng ta muèn níi
láng ®iÒu kiÖn héi tô ®¬n ®iÖu cña tæng v« h¹n khi x¸c ®Þnh X(e j). §Æc biÖt,
trong trêng hîp nµy chóng ta cã héi tô toµn ph¬ng trung b×nh; Cã nghÜa lµ víi
(2.142a)
vµ (2.142b)
Tõ ®ã suy ra
(2.143)
Nãi çch kh¸c, sai sè |X(ej) - XM(ej)| cã thÓ kh«ng dÇn tíi kh«ng t¹i mçi gi¸ trÞ
cña  khi M   , nhng tæng n¨ng lîng chøa trong sai sè l¹i dÇn tíi kh«ng . VÝ
dô 2.22 minh häa trêng hîp nµy.
VÝ dô 2.22 Tæng b×nh ph¬ng ®èi víi m¹ch läc th«ng thÊp lý tëng
H·y x¸c ®Þnh ®¸p øng xung cña m¹ch läc th«ng thÊp lý tëng ®· ®îc th¶o
luËn trongvÝ dô 2.19. §¸p øng tÇn sè lµ
Hlp(ej) = (2.144)
tuÇn hoµn víi chu kú 2. §¸p øng xung hlp[n] cã thÓ t×m ®îc b»ng çch sö
dông ph¬ng tr×nh tæng hîp cña biÕn ®æi Fourier (2.133)
78
hlp[n] (2.145)
Lu ý r»ng, v× hlp[n] kh¸c kh«ng khi n < 0, nªn m¹ch läc th«ng thÊp lý tëng
lµ kh«ng nh©n qu¶. ChÝnh v× vËy, hlp [n] kh«ng cã tæng tuyÖt ®èi. Çc
gi¸ trÞ cña d·y dÇn tíi kh«ng khi n   chÝnh lµ do 1/ n. §iÒu ®ã lµm cho
Hlp(e j)
kh«ng liªn tôc t¹i C. V× hlp[n] kh«ng cã tæng tuyÖt ®èi nªn
tæng v« h¹n
e-jn
kh«ng héi tô mét çch ®¬n ®iÖu víi mäi gi¸ trÞ cña . §Ó thu ®îc c¶m quan
trùc gi¸c vÒ vÇn ®Ò nµy, h·y xÐt H M(ej) nh lµ tæng cña mét sè h÷u h¹n
çc sè h¹ng:
HM(ej), M=3
HM(ej), M=1
c  c  c 0 c 
HM(ej), M=7 HM(ej), M=19
c 0 c  c 0 c 
H×nh 2.21 Sù héi tô cña biÕn ®æi Fourier. TÝnh chÊt dao ®éng t¹i
C vµ thêng gäi lµ hiÖn tîng Gibbs.
HM(ej) = e-jn
(2.146)
79
Chóng ta cã thÓ chØ ra r»ng HM(ej) cã thÓ ®îc biÓu thÞ nh sau
HM(ej) =
Hµm sè HM(ej) ®îc ®¸nh gi¸ trong h×nh vÏ 2.21 víi mét sè gi¸ trÞ cña M.
Lu ý r»ng khi M t¨ng tÝnh chÊt dao ®éng tai C( thêng gäi lµ hiÖn tîng
Gibbs) nhanh h¬n , nhng møc ®é mÊp m« l¹i kh«ng gi¶m. Trong thùc tÕ,
còng cã thÓ chØ ra r»ng khi M   th× biªn ®é dao ®éng cùc ®¹i kh«ng
dÇn tíi kh«ng , nhng çc dao ®éng l¹i héi tô híng vÒ phÝa tríc ®iÓm C.
Nh vËy tæng v« h¹n sÏ kh«ng héi tô ®¬n ®iÖu tíi hµm kh«ng liªn tôc
Hlp(ej) cña ph¬ng tr×nh (2.144). Tuy nhiªn, hlp[n], nh ®· cho trong
(2.145), l¹i cã tæng b×nh ph¬ng vµ t¬ng øng víi ®iÒu ®ã , HM(ej) sÏ héi tô
theo nghÜa toµn ph¬ng trung b×nh tíi Hlp(ej) , tøc lµ
lim
MÆc dï sai sè gi÷a limMHM(ej) vµ Hlp(ej) cã vÎ nh kh«ng quan träng

bëi v× hai hµm nµy chØ kh¸c nhau t¹i C, nªn chóng ta sÏ thÊy trong
ch¬ng 7 tÝnh chÊt cña çc tæng h÷u h¹n cã ý nghÜa rÊt quan träng
trong viÖc thiÕt kÕ çc hÖ thèng thêi gian - rêi r¹c lµm nhiÖm vô läc lùa tÝn
hiÖu .
§Ó cã mét biÓu diÔn biÕn ®æi Fourier cho mét sè d·y kh«ng cã tæng tuyÖt ®èi
còng kh«ng cã tæng b×nh ph¬ng, ®«i khi còng rÊt h÷u Ých. Chóng ta sÏ minh häa
nh÷ng ®iÒu bæ Ých ®ã trong çc vÝ dô sau ®©y.
VÝ dô 2.23 BiÕn ®æi Fourier cña mét h»ng sè
XÐt d·y x[n] = 1 víi mäi n. D·y nµy võa kh«ng cã tæng tuyÖt ®èi l¹i
võa kh«ng cã tæng b×nh ph¬ng, nªn ph¬ng tr×nh (2.134) trong trêng
hîp nµy kh«ng héi tô c¶ theo nghÜa ®¬n ®iÖu lÉn toµn ph¬ng trung
b×nh. Tuy nhiªn, cã thÓ cã Ých khi ®Þnh nghÜa biÕn ®æi Fourier cña d·y x[n]
lµ d·y xung tuÇn hoµn4
X(ej) = (2.147)
Trong trêng hîp nµy çc xung lµ çc hµm sè cña mét biÕn sè liªn tôc,
vµ do ®ã cã "®é cao lµ v« h¹n, ®é réng b»ng kh«ng vµ diÖn tÝch b»ng ®¬n
vÞ", khíp víi tÝnh kh«ng héi tô cña ph¬ng tr×nh (2.134). Sö dông ph¬ng tr×nh
(2.147) nh mét biÓu diÔn Fourier cña d·y x[n] = 1 lµ ®óng vÒ nguyªn t¾c bëi
80
v× khi thay ph¬ng tr×nh (2.147) vµo (2.133) sÏ ®a ®Õn mét kÕt qu¶ chÝnh
x¸c. VÝ dô 2.24 biÓu thÞ mét sù tæng qu¸t hãa cña vÝ dô nµy.
VÝ dô 2.24 BiÕn ®æi fourier cña çc d·y e-mò phøc
XÐt d·y x[n] mµ biÕn ®æi Fourier cña nã lµ mét d·y xung tuÇn hoµn
X(ej) = (2.148)
Trong vÝ dô nµy chóng ta sÏ chØ ra r»ng x[n] lµ d·y e-mò phøc ej n.

§Ó an toµn, trong bµi to¸n nµy chóng ta gi¶ thiÕt r»ng

- NÕu çc gi¸ trÞ ®· ®îc lùa chän cña o kh«ng tháa m·n yªu
cÇu nµy th× cã thÓ lùa chän o n»m trong kho¶ng t¹o ra cïng mét gi¸ trÞ
X(ej) , bëi v× çc xung lÆp l¹i víi chu kú 2. V× thÕ chóng ta cã thÓ
®Þnh nghÜa l¹i o lµ tÇn sè cña xung ë trong tæng (2.148) n»m trong
kho¶ng gi÷a - vµ  mµ kh«ng lµm thay ®æi bÊt kú çc thµnh phÇn phæ
cña X(e ).
j
Chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh x[n] b»ng çch thay X(e j) vµo trong
tÝch ph©n biÕn ®æi Fourier ngîc (2.133). Bëi v× tÝch ph©n chØ kÐo dµi
trªn mét chu kú, tõ - < , nªn chóng ta chØ cÇn lÊy sè h¹ng víi r = 0
trong ph¬ng tr×nh (2.148). Do ®ã chóng ta cã thÓ viÕt:
x[n] = (2.149)
Tõ ®Þnh nghÜa cña hµm xung, suy ra
x[n] = ej  n
víi n bÊt kú
Víi o = 0, th× d·y nµy rót gän l¹i thµnh d·y ®· ®îc kh¶o s¸t trong vÝ
dô 2.23.
Râ rµng r»ng x[n] trong vÝ dô 2.24 kh«ng cã tæng tuyÖt ®èi vµ còng
kh«ng cã tæng b×nh ph¬ng, cßn |X(ej)| kh«ng h÷u h¹n víi mäi . Do ®ã, ®Þnh
®Ò to¸n häc
(2.150)
ph¶i ®îc gi¶i thÝch theo mét çch ®Æc biÖt. Çch gi¶i thÝch nh vËy ®· ®îc cung
cÊp bëi lý thuyÕt çc hµm sè tæng qu¸t hãa ( Lighthill, 1958). Sö dông lý thuyÕt
nµy, chóng ta cã thÓ më réng mét çch chÝnh x¸c kh¸i niÖm biÓu diÔn Fourier
cho mét líp çc d·y cã thÓ ®îc biÓu thÞ nh mét tæng çc thµnh phÇn tÇn sè rêi r¹c
nh lµ
81
x[n] = (2.151)
Tõ kÕt qu¶ cña vÝ dô 2.24 suy ra r»ng
X(ej) = (2.152)
lµ mét biÓu diÔn Fourier liªn ®íi cña x[n] trong ph¬ng tr×nh (2.151).
Mét d·y kh¸c võa kh«ng cã tæng tuyÖt ®èi võa kh«ng cã tæng b×nh ph¬ng
lµ d·y nhÈy bËc ®¬n vÞ u[n]. MÆc dï nã kh«ng chØ ra mét çch hoµn chØnh, nh-
ng d·y nµy cã thÓ ®ù¬c biÓu diÔn b»ng biÕn ®æi Fourier sau ®©y:
U(ej) =
(2.153)
2.8 Çc tÝnh chÊt ®èi xøng cña biÕn ®æi Fourier
Sö dông çc phÐp biÕn ®æi Fourier sÏ rÊt cã lîi khi cã ®îc kiÕn thøc chi
tiÕt vÒ çi çch mµ çc tÝnh chÊt cña d·y ®îc biÓu thÞ trong chÝnh biÕn ®æi
Fourier ®ã vµ ngîc l¹i . Trong phÇn nµy vµ trong phÇn 2.9, chóng ta sÏ th¶o luËn
vµ tæng qu¸t hãa mét sè tÝnh chÊt nh vËy.
Çc tÝnh chÊt ®èi xøng cña biÕn ®æi Fourier thêng rÊt cã Ých cho viÖc
®¬n gi¶n hãa lêi gi¶i cña bµi to¸n. Sù th¶o luËn sau ®©y tr×nh bÇy çc tÝnh chÊt
nµy, cßn sù chøng minh ®· ®îc xÐt ®Õn trong çc bµi to¸n 2.72 vµ 2.73. Nhng tr-
íc khi tr×nh bÇy çc tÝnh chÊt nµy, chóng ta b¾t ®Çu víi mét sè ®Þnh nghÜa.
D·y ®èi xøng liªn hîp phøc xe[n] ®îc ®Þnh nghÜa nh mét d·y mµ ®èi víi nã
th× xe[n] = xe*[-n], vµ d·y ph¶n ®èi xøng liªn hîp phøc lµ d·y mµ ®èi víi nã th×
xo[n] = - xo*[-n], ë ®©y dÊu * ký hiÖu liªn hîp phøc. Mét d·y bÊt kú x[n] cã thÓ ®-
îc biÓu thÞ nh mét tæng cña mét d·y ®èi xøng liªn hîp phøc vµ ph¶n ®èi xøng liªn
hîp phøc. §Æc biÖt
x[n] = xe[n] + xo[n] (2.154a)
ë ®©y
xe[n] = (2.154b)
vµ
xo[n] = ) (2.154c)
Mét d·y sè thùc ®èi xøng liªn hîp phøc; cã nghÜa lµ x e[n] = xe[-n] th× ®îc gäi lµ
d·y ch½n , cßn d·y sè thùc ph¶n ®èi xøng liªn hîp phøc tøc lµ x o[n] = -xo[-n] th× ®-
îc ®îc gäi lµ d·y lÎ
BiÕn ®æi Fourier X(ej) cã thÓ ®îc khai triÓn thµnh mét tæng cña çc hµm
sè ®èi xøng liªn hîp phøc vµ ph¶n ®èi xøng liªn hîp phøc nh
sau
X(ej) = Xe(ej) + Xo(ej) (2.155a)
ë ®©y
82
Xe(ej) = (2.155b)
vµ
Xo(ej) = (2.155c)
B»ng çch thay - cho  trong ph¬ng tr×nh (2.155b) vµ 2.155c), sÏ suy ra r»ng
Xe(ej) lµ ®èi xøng liªn hîp phøc cßn X0(ej) lµ ph¶n ®èi xøng liªn hîp phøc; tøc lµ
Xe(ej) = Xe*(e -j) (2.156a)
vµ
Xo(ej) = - Xo* (e -j) (2.156b)
NÕu mét hµm sè thùc biÕn sè liªn tôc lµ ®èi xøng liªn hîp phøc, th× nã ®îc coi nh
mét hµm ch½n , cßn mét ph¶n ®èi xøng thùc biÕn sè liªn tôc lµ mét hµm lÎ .
Çc tÝnh chÊt ®èi xøng cña biÕn ®æi Fourier ®îc tæng qu¸t hãa trong b¶ng
2.1. S¸u tÝnh chÊt ®Çu tiªn ¸p dông cho d·y phøc tæng qu¸t x[n] víi biÕn ®æi
Fourier X(ej) . Çc tÝnh chÊt 1 vµ 2 ®îc xÐt ®Õn trong bµi to¸n 2.72.
TÝnh chÊt 3 suy ra tõ çc tÝnh chÊt 1 vµ 2, cïng víi thùc thÓ lµ biÕn ®æi Fourier
cña tæng hai d·y lµ tæng çc biÕn ®æi Fourier cña chóng. §Æc biÖt, biÕn ®æi
Fourier cña Re(x[n]) = (1/2)(x[n] + x*[n]) lµ phÇn ®èi xøng liªn hîp phøc cña
X(ej) , hoÆc Xe(ej) . T¬ng tù, jIm(x[n]) = (1/2)(x[n] - x*[n] ), hoÆc t¬ng ®ong
víi jIm(x[n]) cã biÕn ®æi Fourier mµ nã lµ thµnh phÇn ph¶n ®èi xøng liªn hîp
Xo(ej) t¬ng øng víi tÝnh chÊt 4. B»ng çch kh¶o s¸t biÕn ®æi Fourier cña x e[n] vµ
xo[n], çc thµnh phÇn ®èi xøng vµ ph¶n ®èi xøng liªn hîp phøc t¬ng øng cña x[n],
cã thÓ chØ ra r»ng çc tÝnh chÊt 5 vµ 6 chØ lµ sù suy diÔn tiÕp theo.
NÕu x[n] lµ mét d·y sè thùc, th× çc tÝnh chÊt ®èi xøng nµy trë nªn rÊt
riªng biÖt vµ hiÖu dông. §Æc biÖt, ®èi víi mét d·y sè thùc , th× biÕn ®æi Fourier
lµ ®èi xøng liªn hîp phøc , tøc lµ X(e j) = X* (e -j) (tÝnh chÊt 7). BiÓu thÞ X(e j)
theo çc sè h¹ng cña phÇn thùc vµ phÇn ¶o cña nã ta thu ®îc
X(ej) = XR(ej) + jXI(ej) (2.157)
§Æc biÖt chóng ta cã thÓ dÉn ra çc tÝnh chÊt 8 vµ 9
XR(ej) = XR(e -j) (2.158a)

vµ
XI(ej) = - XI(e -j) (2.158b)
Nãi çch kh¸c, phÇn thùc cña biÕn ®æi Fourier lµ hµm ch½n , cßn phÇn ¶o lµ
hµm lÎ, nÕu d·y lµ thùc. Còng theo çch lµm t¬ng tù, nÕu biÓu thÞ X(ej) díi d¹ng
täa ®é cùc
X(ej) = {X(ej) }ej<X(Ñ (2.159)
83
chóng ta cã thÓ chØ ra r»ng , ®èi víi mét d·y sè thùc x[n], biªn ®é cña biÕn ®æi
Fourier {X(ej) } lµ mét hµm ch½n cña  cßn pha <X(ej) cã thÓ chän ®Ó nã lµ
hµm lÎ cña  (çc tÝnh chÊt 10 vµ 11). Còng nh vËy ®èi víi d·y thùc, phÇn ch½n
cña x[n] biÕn ®æi thµnh X R(ej) , cßn phÇn lÎ cña x[n] biÕn ®æi thµnh jX I(ej)
( çc tÝnh chÊt 12 vµ 13).
B¶ng 2.1 Çc tÝnh chÊt ®èi xøng cña biÕn ®ái FourØer
D·y x[n] BiÕn ®æi Fourier X(ej)
1. x*[n] X*(ej)
2. x*[-n] X*(ej)
3. Re(x[n] Xe(ej) (phÇn ®èi xøng liªn hîp phøc
cña X(ej) )
4. jIm(x[n]) Xo(ej) (phÇn ph¶n ®èi xøng liªn hîp
phøc cña X(ej))
5. xe[n] (phÇn ®èi xøng XR(ej) =Re(X(ej) )
liªn hîp phøc cña x[n])
6. xo[n] ( phÇn ph¶n ®èi jXI(ej) = jIm(X(ej) )
xøng liªn hîp phøc cña x[n])
çc tÝnh chÊt sau ®©y chØ ¸p dông cho d·y sè thùc
7. D·y x[n] thùc bÊt kú X(ej) =X*(e -j) (biÕn ®æi fourier lµ
®èi xøng liªn hîp phøc)
8. D·y x[n] thùc bÊt kú XR(e ) = XR(e -j) (phÇn thùc ch½n)
j
9. D·y x[n] thùc bÊt kú XI(ej) = -XI(e -j) (phÇn ¶o lÎ)

10. D·y x[n] bÊt kú {X(ej) }={X(e -j) (biªn ®é lµ ch½n)
11.D·y x[n] thùc bÊt kú <X(ej) = -<X(e -j) (pha lµ lÎ)
12. xe[n] XR(ej)
( phÇn ch½n cña x[n])
13. xo[n] jXI(ej)
(phÇn lÎ cña x[n])
VÝ dô 2.25 Minh häa çc tÝnh chÊt ®èi xøng
H·y trë l¹i d·y trong vÝ dô 2.21 , ë ®ã chóng ta ®· chØ ra r»ng biÕn ®æi
Fourier cña d·y sè thùc x[n] = anu[n] lµ
X(ej) = (2.160)
Khi ®ã , tõ çc tÝnh chÊt cña çc sè phøc suy ra r»ng

X(ej) = = X* (e -j) (tÝnh chÊt 7)
XR (ej) = (tÝnh chÊt 8)
84
XI (ej) = (tÝnh chÊt 9)
b (a)
i
ª
n
®
é
- 
tÇn sè radian ()
2
1


 
(b)
H×nh 2.22 §¸p øng tÇn sè cña hÖ thèng víi ®¸p øng xung
h[n]=anu[n]. (a) phÇn thùc a> 0; a=0,9 (®êng ®Ëm) vµ
a=0,5( ®êng chÊm). (b) phÇn ¶o

1.0
0,5
0
-0,5
-1,0

85
H×nh 2.22 (tiÕp ). (c) biªn ®é a > 0; a = 0,9 (®êng ®Ëm)
vµ a=0,5 (®êng chÊm). (d) pha.
{X(ej) }= (tÝnh chÊt 10)
<X(ej) = tan-1 (tÝnh chÊt 11)
Çc hµm sè nµy ®· ®îc vÏ trong h×nh 2.22 víi a > 0, ®Æc biÖt a = 0,9 (®-
êng ®Ëm) vµ a = 0,5 (®êng chÊm). Trong bµi to¸n 2.43, chóng ta xÐt çc h×nh vÏ
t¬ng øng cho a < 0.
2.9 Çc ®Þnh lý vÒ phÐp biÕn ®æi Fourier
Cïng víi çc tÝnh chÊt ®èi xøng, cßn cã rÊt nhiÒu ®Þnh lý ( ®îc tr×nh bÇy
trong çc phÇn 2.9.1-2.9.7) liªn hÖ çc phÐp to¸n trªn mét d·y víi çc phÐp to¸n trªn
phÐp biÕn ®æi Fourier. Chóng ta sÏ thÊy r»ng trong hÇu hÕt çc trêng hîp, çc
®Þnh lý nµy hoµn toµn t¬ng tù víi çc ®Þnh lý ®èi víi çc tÝn hiÖu thêi gian-liªn
tôc vµ çc biÕn ®æi Fourier cña chóng. §Ó ®¬n gi¶n çch tr×nh bÇy çc ®Þnh lý,
chóng ta ®a vµo çc ký hiÖu çc phÐp to¸n sau ®©y:
X(ej) = Fx[n]
x[n] = F--1X(ej) 
x[n]  X(ej)
ë ®©y, F ký hiÖu phÐp to¸n " lÊy biÕn ®æi Fourier cña x[n]", vµ F-1lµ ngÞch
®¶o cña phÐp to¸n ®ã. HÇu hÕt çc ®Þnh lý chØ ®îc ph¸t biÓu kh«ng cã chøng
minh. Çc chøng minh ®îc tiÕn hµnh díi d¹ng çc bµi tËp, nãi chung ®îc gi¶i
quyÕt sau mét vµi thao t¸c ®¬n gi¶n çc çch ®æi biÕn trong tæng hoÆc tÝch
ph©n . Trong phÇn nµy, çc ®Þnh lý ®îc tæng kÕt trong b¶ng 2.2
2.9.1 TÝnh chÊt tuyÕn tÝnh cña biÕn ®æi Fourier
NÕu
x1[n] X1 (ej)
vµ
x2[n] F X2(ej
86
th× sau khi thay vµo biÓu thøc ®Þnh nghÜa cña biÕn ®æi Fourier sÏ suy ra
r»ng
ax1[n] + bx2[n] F a X1 (ej) + b X2 (ej) (2.161)
B¶ng 2.2 Çc ®Þnh lý vÒ biÕn ®æi Fourier
D·y BiÕn ®æi Fourier

x[n] X(ej)
y[n] Y(ej)
1. ax[n]+by[n] aX(ej) +bY(ej)

2. x[n-nd] (nd ch½n) e-jnX(ej)
3. ejonx[n] X(ej()
4. x[-n] X(e -j)
X* (ej) nÕu x[n] thùc
5. nx[n] j
6.x[n]*y[n] X(ej) Y(ej)
7. x[n]y[n]
§Þnh lý Parseval
8.
9.
2.9.2 Sù dÞch chuyÓn vÒ thêi gian vµ sù dÞch chuyÓn vÒ tÇn sè

F
NÕu x[n] X (ej)
th× khi ®ã, ®èi víi d·y bÞ dÞch chuyÓn vÒ thêi gian, mét sù biÕn ®æi ®¬n gi¶n
vÒ chØ sè cña tæng trong biÕn ®æi Fourier thêi gian-rêi r¹c sinh ra
x[n - nd] F e-jndX (ej) (2.162)
Sù thay thÕ trùc tiÕp chøng minh kÕt qu¶ sau ®©y cho phÐp biÕn ®æi Fourier
®· bÞ dÞch vÒ tÇn sè:
ejn x[n] F X(ej( 
NghÞch ®¶o thêi gian
87
NÕu
F
x[n] X (ej)
khi ®ã nÕu d·y bÞ ngîc vÒ thêi gian th×
x[-n] F X (e -j) (2.164)
NÕu x[n] lµ thùc, th× ®Þnh lý nµy trë thµnh
x[-n] F X* (e -j) (2.165)
2.9.4 Vi ph©n theo tÇn sè
NÕu
x[n] F X (ej)
th× khi ®ã b»ng çch vi ph©n biÕn ®æi Fourier thêi gian-rêi r¹c, sÏ t×m ®îc
F
nx[n] (2.166)
2.9.5 §Þnh lý Parseval
NÕu
F
x[n] X (ej)
th×
E=
(2.167)
Hµm sè {X(ej)} ®îc gäi lµ mËt ®é phæ n¨ng lîng , bëi v× nã x¸c ®Þnh n¨ng
lîng ®îc ph©n bè nh thÕ nµo ë trong lÜnh vùc tÇn sè. §iÒu cÇn thiÕt lµ mËt ®é
phæ n¨ng lîng ®îc x¸c ®Þnh chØ cho çc tÝn hiÖu cã n¨ng lîng h÷u h¹n. D¹ng tæng
qu¸t h¬n cña ®Þnh lý Parseval ®îc chØ ra trong bµi to¸n 2.77.
2.9.6 §Þnh lý nh©n chËp
NÕu
F
x[n] X (ej)
vµ h[n] F H(ej
vµ nÕu
88
y[n] = (2.168)
th× Y(ej = X(ej)H(ej) (2.169)
Nh vËy, phÐp nh©n chËp cña çc d·y ®îc quy vÒ phÐp nh©n cña çc biÕn ®æi
Fourier t¬ng øng. Lu ý r»ng tÝnh chÊt dÞch chuyÓn vÒ thêi gian lµ mét trêng hîp
®Æc biÖt cña tÝnh chÊt nh©n chËp, bëi v×
n - nd] F e-jnd (2.170)
vµ nÕu h[n] = n - nd], th× y[n] = x[n]*[n -nd] = x[n -nd]. Do ®ã
H(eje-jnd vµ Y(eje-jndX(ej
DÉn xuÊt vÒ mÆt c«ng thøc cña phÐp nh©n chËp ®¹t ®îc mét çch dÔ dµng khi
¸p dông ®Þnh nghÜa cu¶ biÕn ®æi Fourier cho y[n] nh ®· biÓu thÞ trong ph¬ng
tr×nh (2.168). §Þnh lý nµy còng cã thÓ ®îc gi¶i thÝch nh hÖ qu¶ trùc tiÕp cña
tÝnh chÊt hµm riªng cña e-mò phøc ®èi víi çc hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi
thêi gian. Nh¾c l¹i lµ H(e j) lµ ®¸p øng tÇn sè cña hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn
víi thêi gian cã ®¸p øng xung h[n]. Còng cÇn nh¾c l¹i lµ nÕu
x[n] = ejn
th×
y[n] = H(ej)ejn
Cã nghÜa lµ çc hµm e-mò phøc lµ çc hµm riªng cña çc hÖ thèng tuyÕn tÝnh
bÊt biÕn víi thêi gian, ë ®©y H(ej, biÕn ®æi Fourier cña h[n], lµ gi¸ trÞ riªng.
Tõ ®Þnh nghÜa cña tÝch ph©n, ph¬ng tr×nh tæng hîp biÕn ®æi Fourier t¬ng øng
víi biÓu diÔn cña mét d·y x[n] nh lµ mét sù chång chÊt cña çc hµm e-mò phøc víi
kÝch thíc v« cïng bÐ, tøc lµ
x[n] =
Do tÝnh chÊt hµm riªng cña çc hÖ thèng tuyÕn tÝnh vµ theo vµo nguyªn lý
chång chÊt, lèi ra t¬ng øng sÏ lµ
y[n] =
Nh vËy, chóng ta kÕt luËn r»ng
Y(ej) = H(ej)X(ej)
nh trong ph¬ng tr×nh (2.169)
2.9.7 Sù ®iÒu chÕ hay ®Þnh lý hµm cöa sæ
89
NÕu
F
x[n] X(ej)
vµ
F
w[n] W(ej),
vµ nÕu
y[n] = x[n]w[n] (2.171)
khi ®ã
Y(ej) =
(2.172)
Ph¬ng tr×nh 2.172 lµ mét phÐp nh©n chËp tuÇn hoµn, tøc lµ mét phÐp nh©n
chËp cña hai hµm sè tuÇn hoµn víi cËn tÝch ph©n chØ giíi h¹n trªn mét chu kú.
TÝnh chÊt ®èi ngÉu kÕt hîp trong hÇu hÕt çc ®Þnh lý biÕn ®æi Fourier rÊt râ
rµng khi chóng ta so s¸nh phÐp nh©n chËp vµ çc ®Þnh lý ®iÒu chÕ. Tuy nhiªn ,
ngîc víi trêng hîp thêi gian-liªn tôc, ë ®Êy tÝnh ®èi ngÉu hoµn chØnh, trong trêng
hîp thêi gian-rêi r¹c sù kh¸c nhau c¬ b¶n n¶y sinh bëi v× biÕn ®æi Fourier lµ tæng
trong khi biÕn ®æi ngîc l¹i lµ tÝch ph©n víi çc hµm lÊy tÝch ph©n tuÇn hoµn.
MÆc dï ®èi víi thêi gian-liªn tôc chóng ta cã thÓ ph¸t biÓu r»ng phÐp nh©n chËp
trong lÜnh vùc thêi gian ®îc biÓu diÔn b»ng phÐp nh©n thêng trong lÜnh vùc
tÇn sè vµ ngîc l¹i. Trong thêi gian-rêi r¹c ®Þnh ®Ò nµy ph¶i ®îc biÕn ®iÖu ®i
®«i chót. §Æc biÖt , phÐp nh©n chËp thêi gian-rêi r¹c cña çc d·y (tæng nh©n
chËp)t¬ng ®¬ng víi tÝch cña çc biÕn ®æi Fourier tuÇn hoµn t¬ng øng, vµ tÝch
cña çc d·y t¬ng ®¬ng víi phÐp nh©n chËp tuÇn hoµn cña çc biÕn ®æi Fourier t-
¬ng øng.
Çc ®Þnh lý cña phÇn nµy vµ mét sè cÆp biÕn ®æi Fourier c¬ së ®îc tæng
qu¸t hãa trong b¶ng 2.2 vµ 2.3, t¬ng øng.
Çc ®Þnh lý vµ çc tÝnh chÊt cña biÕn ®æi Fourier rÊt cã Ých trong viÖc
x¸c ®Þnh çc biÕn ®æi Fourier hoÆc çc biÕn ®æi ngîc. Th«ng thêng, khi sö
dông çc ®Þnh lý vµ çc cÆp biÕn ®æi ®· biÕt, th× cã thÓ biÓu diÔn d·y thµnh
çc sè h¹ng cña çc phÐp to¸n trªn çc d·y kh¸c mµ ®èi víi çc d·y nµy th× biÕn
®æi ®· biÕt, b»ng çch Êy cã thÓ ®¬n gi¶n hãa bít çc khã kh¨n kh¸c vµ nh÷ng
vÊn ®Ò buån tÎ. Çc vÝ dô 2.26- 2.30 sÏ minh häa çc ph¬ng ph¸p tiÕp cËn nµy.
VÝ dô 2.26 X¸c ®Þnh biÕn ®æi Fourier b»ng çch

sö dông b¶ng 2.2 vµ 2.3
Gi¶ sö chóng ta muèn t×m biÕn ®æi Fourier cña d·y x[n] = a nu[n-5].
BiÕn ®æi nµy cã thÓ tÝnh ®îc b»ng çch vËn dông çc ®Þnh lý 1 vµ 2
cña b¶ng 2.2 vµ cÆp biÕn ®æi 4 cña b¶ng 2.3. §Æt x1[n] = anu[n]. Chóng ta b¾t
®Çu tõ tÝn hiÖu nµy v× ®ã lµ tÝn hiÖu gÇn gièng nhÊt víi tÝn hiÖu x[n] ë
trong b¶ng 2.2. B¶ng nµy cho thÊy
90
X1 (ej) = (2.173)
§Ó thu ®îc x[n] tõ x1[n], tríc tiªn chóng ta lµm trÔ x1[n] ®i 5 mÉu, tøc lµ
x2[n] = x1[n - 5]. §Þnh lý 2 cña b¶ng 2.2 cho hÖ thøc trong lÜnh vùc tÇn
sè t¬ng øng X2 (ej) = e-j5 X1 (ej), v× thÕ
X2 (ej) = (2.174)
B¶ng 2.3 Çc cÆp biÕn ®æi Fourier
D·y BiÕn ®æi Fourier
1. [n] 1
2. [n - no] e-jno
3. 1 ( - n  
anu[n] (|a| < 1)
5. u[n]
6. (n+1)anu[n] (|a| < 1)
7.
8.
9. x[n] =
10. ejn
11. cos(n
§Ó ®a x2[n] tíi tÝn hiÖu mong muèn x[n], chóng ta chØ cÇn nh©n víi
h»ng sè a5, tøc lµ x[n] = a5x2[n]. TÝnh chÊt tuyÕn tÝnh cña biÕn ®æi
Fourier, ®Þnh lý 1 cña b¶ng 2.2 sÏ ®a ®Õn biÕn ®æi Fourier mong muèn
91
X (ej) = (2.175)
VÝ dô 2.27 X¸c ®Þnh biÕn ®æi Fourier ngîc

b»ng çch sö dông b¶ng 2.2 vµ 2.3.
Gi¶ thiÕt r»ng

X (ej) = (1.176)
Thay thÕ trùc tiÕp X (ej) vµo trong ph¬ng tr×nh (2.133) sÏ dÉn ®Õn
mét tÝch ph©n rÊt khã ®¸nh gi¸ b»ng çc kü thuËt lÊy tÝch ph©n thùc
th«ng thêng. Tuy nhiªn, nÕu sö dông kü thuËt khai triÓn thµnh çc ph©n thøc
riªng phÇn, chóng ta sÏ th¶o luËn nã mét çch chi tiÕt trong ch¬ng 3, cã nghÜa
lµ chóng ta khai triÓn X (ej) thµnh d¹ng:
X (ej) = (2.177)
Tõ ®Þnh lý 1 cña b¶ng 2.2 vµ cÆp biÕn ®æi 4 cña b¶ng 2.3 suy ra r»ng
x[n ] = (2.178)
VÝ dô 2.28 X¸c ®Þnh ®¸p øng xung tõ ®¸p øng tÇn sè
§¸p øng tÇn sè cña mét m¹ch läc cao tÇn víi ®é trÔ lµ
H (ej) = (2.179)
ë ®©y cÇn hiÓu chu kú lµ 2. §¸p øng tÇn sè cã thÓ ®îc biÓu thÞ nh
sau
H (ej) = e-jnd(1-Hlp(ej)) = e-jnd - e-jndHlp(ej).
ë ®©y Hlp (ej) tuÇn hoµn víi chu kú 2 vµ
Hlp(ej) =
92
Sö dông çc kÕt qu¶ cña vÝ dô 2.22 ®Ó thu ®îc biÕn ®æi ngîc cña
Hlp (ej), cïng víi çc tÝnh chÊt 1 vµ 2 cña b¶ng 2.2, chóng ta cã
h[n] = [n - nd] - r[n - nd]
= [n - nd] =
VÝ dô 2.29 X¸c ®Þnh ®¸p øng xung cho ph¬ng tr×nh sai ph©n
Trong vÝ dô nµy chóng ta x¸c ®Þnh ®¸p øng xung cho mét hÖ thèng æn
®Þnh tuyÕn tÝnh vµ bÊt biÕn víi thêi gian mµ ®èi víi hÖ thèng ®ã th×
tÝn hiÖu lèi vµo x[n] vµ lèi ra y[n] tháa m·n ph¬ng tr×nh sai ph©n tuyÕn
tÝnh hÖ sè - h»ng sè sau ®©y:
y[n] - (2.180)
Trong ch¬ng 3 chóng ta sÏ thÊy r»ng biÕn ®æi -z Ých lîi h¬n lµ biÕn ®æi
Fourier khi g¾n víi ph¬ng tr×nh sai ph©n. Tuy nhiªn, vÝ dô nµy cung
cÊp mét gîi ý vÒ tÝnh Ých lîi cña çc ph¬ng ph¸p biÕn ®æi trong viÖc
ph©n tÝch çc hÖ thèng tuyÕn tÝnh. §Ó t×m ®¸p øng xung , chóng ta ®Æt
x[n] = [n]; víi ký hiÖu h[n] lµ ®¸p øng xung, th× ph¬ng tr×nh (2.180)
trë thµnh
(2.182)
¸p dông biÕn ®æi Fourier cho c¶ hai phÝa cña (2.181) vµ sö dông çc
tÝnh chÊt 1 vµ 2 cña b¶ng 2.2, chóng ta thu ®îc
(2.182)
hoÆc
(2.183)
§Ó thu ®îc h[n], chóng ta muèn x¸c ®Þnh biÕn ®æi Fourier ngîc cña
H(ej). Tríc khi hoµn tÊt viÖc nµy, chóng ta viÕt l¹i ph¬ng tr×nh (2.183)
nh sau
H(ej) = (2.184)
Tõ biÕn ®æi 4 cña b¶ng 2.3 thu ®îc
93
KÕt hîp phÐp biÕn ®æi nµy víi tÝnh chÊt 3 cña b¶ng 2.2, ta thu ®îc
(2.185)
Dùa trªn tÝnh chÊt 1 cña b¶ng 2.2, ta t×m ®îc:
h[n] = (2.186)
2.10 Çc tÝn hiÖu thêi gian-rêi r¹c ngÉu nhiªn.
Trong çc phÇn tríc, chóng ta ®· tËp trung vµo viÖc m« t¶ to¸n häc çc tÝn
hiÖu vµ çc hÖ thèng thêi gian-rêi r¹c vµ ®· hiÓu s©u s¾c çc dÉn xuÊt rót ra tõ
çc biÓu diÔn to¸n häc ®ã. Chóng ta ®· thÊy r»ng çc tÝn hiÖu vµ çc hÖ thèng
thêi gian - rêi r¹c cã c¶ biÓu diÔn trong lÜnh vùc thêi gian còng nh trong lÜnh vùc
tÇn sè, mçi mét lÜnh vùc ®Òu ®ãng vai trß quan träng trong lý thuyÕt vµ thiÕt
kÕ çc hÖ thèng xö lý tÝn hiÖu thêi gian - rêi r¹c. Cho ®Õn tËn b©y giê, chóng ta
®· gi¶ thiÕt r»ng çc tÝn hiÖu lµ x¸c ®Þnh ; cã nghÜa lµ mçi mét gi¸ trÞ cña d·y
®îc x¸c ®Þnh mét çch duy nhÊt b»ng mét biÓu thøc to¸n häc, mét b¶ng sè liÖu,
hoÆc mét quy t¾c theo mét chñng lo¹i nµo ®Êy.
Trong rÊt nhiÒu tÝnh huèng, çc qu¸ tr×nh ph¸t sinh tÝn hiÖu phøc t¹p
®Õn møc mµ viÖc m« t¶ mét çch chÝnh x¸c tÝn hiÖu lµ cùc kú khã kh¨n hoÆc
phiÒn phøc , nÕu nãi lµ kh«ng kh«ng thÓ ®îc. Trong çc trêng hîp nh vËy, m«
h×nh hãa tÝn hiÖu nh mét qu¸ tr×nh ngÉu nhiªn lµ ®iÒu hÕt søc bæ Ých vÒ ph-
¬ng diÖn gi¶i tÝch. Xem nh mét vÝ dô, chóng ta sÏ thÊy trong ch¬ng 6 nhiÒu
hiÖu øng liªn quan víi viÖc thùc thi çc thuËt to¸n xö lý tÝn hiÖu sè víi ®é dµi cña
bé ghi lµ h÷u h¹n cã thÓ ®îc biÓu diÔn b»ng çc t¹p ©m phô, tøc lµ mét d·y ngÉu
nhiªn. NhiÒu hÖ thèng c¬ häc ph¸t ra çc tÝn hiÖu ©m thanh hoÆc çc tÝn hiÖu
chÊn ®éng; çc tÝn hiÖu nµy cã thÓ ®îc xö lý ®Ó chuÈn ®o¸n çc háng hãc tiÒm
tµng; H¬n n÷a, çc tÝn hiÖu thêng ®îc m« h×nh hãa tèt nhÊt theo çc sè h¹ng cña
çc tÝn ngÉu nhiªn. TÝn hiÖu tiÕng nãi ®îc xö lý ghi ©m tù ®éng hoÆc ®Ó nÐn
®é réng b¨ng vµ ©m nh¹c ®îc xö lý ®Ó c¶i thiÖn chÊt lîng ©m thanh ; ®ã lµ hai
trong rÊt nhiÒu vÝ dô.
TÝn hiÖu ngÉu nhiªn ®îc xem lµ mét thµnh viªn cña mét tËp hîp cña çc
tÝn hiÖu thêi gian -rêi r¹c ®îc ®Æc trng bëi çc hµm mét ®é x¸c xuÊt. §Æc biÖt
h¬n, ®èi víi mét tÝn hiÖu riªng biÖt t¹i mét thêi ®iÓm riªng biÖt, th× biªn ®é cña
mÉu tÝn hiÖu t¹i thêi ®iÓm ®ã gi¶ thiÕt lµ ®· ®îc x¸c ®Þnh bëi mét s¬ ®å x¸c
suÊt c¬ së. Cã nghÜa lµ mçi mÉu ç thÓ x[n] cña tÝn hiÖu riªng biÖt ®îc gi¶
thiÕt lµ kÕt qu¶ cña mét sè biÕn sè ngÉu nhiªn c¬ së xn. Toµn bé tÝn hiÖu ®îc
biÓu thÞ b»ng mét tËp hîp çc biÕn sè ngÉu nhiªn nh vËy, mét cho mçi thêi gian
lÊy mÉu, n < . TËp hîp cña çc biÕn sè ngÉu nhiªn nµy ®îc gäi lµ mét qu¸
94
tr×nh ngÉu nhiªn , vµ chóng ta gi¶ thiÕt r»ng mét d·y riªng biÖt cña çc mÉu x[n]
víi -n ®· ®îc ph¸t sinh bëi qu¸ tr×nh ngÉu nhiªn lµ c¬ së cña tÝn hiÖu.
§Ó m« t¶ mét çch hoµn chØnh qua tr×nh ngÉu nhiªn, chóng ta cÇn ®Þnh râ sù
ph©n bè x¸c suÊt tæng thÓ vµ ç thÓ cña tÊt c¶ çc biÕn sè ngÉu nhiªn .
Ch×a khãa ®Ó thu ®îc çc kÕt qu¶ h÷u hiÖu tõ çc m« h×nh tÝn hiÖu nh
vËy n»m trong sù m« t¶ chóng theo çc sè h¹ng cña çc phÐp lÊy trung b×nh cã
thÓ tÝnh ®îc tõ çc ®Þnh luËt x¸c suÊt ®· ®îc gi¶ thiÕt hoÆc ®îc x¸c ®Þnh tõ
çc tÝn hiÖu ®Æc biÖt. Trong khi çc tÝn hiÖu ngÉu nhiªn kh«ng cã tæng tuyÖt
®èi hoÆc tæng b×nh ph¬ng vµ v× vËy kh«ng cã çc biÕn ®æi Fourier mét çch
trùc tiÕp, nhiÒu ( nhng kh«ng ph¶i tÊt c¶ ) çc tÝnh chÊt cña çc tÝn hiÖu nh vËy
cã thÓ ®îc lÊy tæng theo çc sè h¹ng cña phÐp lÊy trung b×nh ch¼ng h¹n nh çc
d·y tù t¬ng quan hoÆc tù hiÖp biÕn, ®èi víi chóng biÕn ®æi Fourier thêng lµ tån
t¹i. Nh chóng ta sÏ th¶o luËn trong phÇn nµy, biÕn ®æi Fourier cña mét d·y tù
hiÖp biÕn biÓu thÞ rÊt râ rµng trong çc sè h¹ng cña cña sù ph©n bè c«ng suÊt
theo tÇn sè ë trong tÝn hiÖu. ViÖc sö dông çc d·y tù hiÖp biÕn vµ biÕn ®æi cña
nã cã u ®iÓm quan träng kh¸c: T¸c ®éng cña çc tÝn hiÖu ngÉu nhiªn xö lý víi
mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh thêi gian- rêi r¹c cã thÓ ®îc m« t¶ mét çch thuËn tiÖn
theo çc sè h¹ng cña t¸c ®éng cña hÖ thèng lªn d·y tù hiÖp biÕn .
Trong çc th¶o luËn sau ®©y, chóng ta gi¶ thiÕt r»ng ®éc gi¶ ®· lµm quen
víi çc kh¸i niÖm c¬ b¶n cña çc qu¸ tr×nh ngÉu nhiªn, ch¼ng h¹n nh phÐp lÊy
trung b×nh, çc hµm hiÖp biÕn vµ çc hµm t¬ng quan, vµ phæ c«ng suÊt. ViÖc
xem l¹i vµ b¶n tãm t¾t ng¾n gän çc ký hiÖu vµ çc kh¸i niÖm ®îc cung cÊp trong
phÇn phô b¶n A. Sù tr×nh bÇy chi tiÕt h¬n vÒ lý thuyÕt çc tÝn hiÖu ngÉu nhiªn
cã thÓ t×m thÊy trong rÊt nhiÒu c«ng tr×nh tuyÖt vêi nh Davenport (1970) vµ
Papoulis(1984).
§èi tîng ®Çu tiªn cña chóng ta trong phÇn nµy lµ tr×nh bÇy çc çc kÕt qu¶
®Æc biÖt mµ çc kÕt qña ®ã rÊt bæ Ých cho çc ch¬ng tiÕp theo. Do ®ã, chóng
ta tËp trung trªn çc tÝn hiÖu ngÉu nhiªn dõng theo nghÜa réng vµ çc biÓu diÔn
cña chóng trong ph¹m vi xö lý víi çc hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian.
Nhng dï thÕ nµo ®i n÷a, ®Ó ®¬n gi¶n, chóng còng cã thÓ gi¶ thiÕt r»ng x[n] vµ
h[n] lµ çc d·y thùc, vµ çc kÕt qu¶ cã thÓ ®îc tæng qu¸t hãa cho trêng hîp phøc .
H·y kh¶o s¸t mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian vµ æn ®Þnh
víi ®¸p øng xung thùc h[n]. Gi¶ sö x[n] lµ d·y çc gi¸ trÞ thùc vµ lµ mét d·y mÉu
cña mét qu¸ tr×nh ngÉu nhiªn thêi gian-rêi r¹c dõng theo nghÜa réng. Khi ®ã lèi ra
cña hÖ thèng tuyÕn tÝnh còng lµ mét hµm mÉu cña mét qu¸ tr×nh ngÉu nhiªn liªn
quan víi qóa tr×nh lèi vµo b»ng phÐp biÕn ®æi tuyÕn tÝnh
y[n] =
Nh chóng ta ®· chØ ra, v× hÖ thèng æn ®Þnh, nªn y[n] sÏ bÞ giíi néi nÕu
x[n] giíi néi. Chóng ta sÏ thÊy mét çch ng¾n gän lµ nÕu lèi vµo lµ dõng 5, th× lèi
ra còng dõng. TÝn hiÖu lèi vµo cã thÓ ®îc ®Æc trng bëi gi¸ trÞ trung b×nh mx cña
nã vµ hµm tù t¬ng quan xx[m] cña nã, hoÆc chóng ta còng cã thÓ cã nh÷ng th«ng
tin bæ sung vÒ sù ph©n bè x¸c suÊt bËc nhÊt hoÆc thËm chÝ c¶ bËc hai. Chóng
ta còng muèn cã çc th«ng tin t¬ng tù nh vËy trong ®Æc trng cña qu¸ tr×nh ngÉu
95
nhiªn lèi ra y[n] . §èi víi nhiÒu øng dông, çc ®¹i lîng nh gi¸ trÞ trung b×nh, ph¬ng
sai vµ tù t¬ng quan lµ ®ñ ®Ó ®Æc trng cho c¶ lèi vµo lÉn lèi ra theo çc sè h¹ng
cña phÐp lÊy trung b×nh ®¬n gi¶n. Do ®ã, chóng ta sÏ ®a ra çc hÖ thøc vµo- ra
cho çc ®¹i lîng nµy.
Çc gi¸ trÞ trung b×nh cña çc qu¸ tr×nh lèi vµo vµ lèi ra t¬ng øng lµ
mx =  xnmy = yn (2.187)

ë ®©y  ký hiÖu gi¸ trÞ kú väng. Trong hÇu hÕt çc th¶o luËn cña chóng ta , sÏ
lµ kh«ng cÇn thiÕt ®Ó ph©n biÖt mét çch thËn träng gi÷a çc biÕn sè ngÉu
nhiªn xn vµ yn vµ çc gi¸ trÞ ®Æc biÖt cña chóng x[n] vµ y[n]. §iÒu nµy sÏ ®¬n
gi¶n hãa ®¸ng kÓ çc ký hiÖu to¸n häc. Ch¼ng h¹n, ph¬ng tr×nh (2.187) sÏ ®îc
viÕt mét çch biÕn hãa h¬n:
mx[n] = x[n] my[n] = y[n] (2.188)
NÕu x[n] lµ dõng, th× mx[n] ®éc lËp víi n vµ sÏ ®îc viÕt nh mx, víi ký hiÖu t¬ng
tù nh ®èi víi my[n] nÕu y[n] lµ dõng.
Gi¸ trÞ trung b×nh cña qu¸ tr×nh lèi ra lµ
ë ®©y chóng ta ®· sö dông quy t¾c: gi¸ trÞ kú väng cña mét tæng b»ng tæng çc
gi¸ trÞ kú väng. Bëi v× tÝn hiÖu lèi vµo lµ dõng, nªn mx[n - k] = mx, vµ v× vËy
(2.189)
Tõ ph¬ng tr×nh 2.189, chóng ta thÊy r»ng gi¸ trÞ trung b×nh cña lèi ra còng lµ mét
h»ng sè. Mét biÓu thøc t¬ng ®¬ng víi biÓu thøc (2.189) theo sè h¹ng cña ®¸p øng
tÇn sè lµ
my = H(ej)mx (2.190)
Gi¶ sö t¹m thêi r»ng lèi ra lµ kh«ng dõng, khi ®ã hµm tù t¬ng quan cña qu¸
tr×nh lèi ra ®èi víi lèi vµo thùc lµ
V× x[n] ®îc gi¶ thiÕt lµ dõng, nªn chØ phô thuéc vµo sù
kh¸c nhau vÒ thêi gian m + k - r. Do ®ã
(2.191)
96
Cã nghÜa lµ d·y tù t¬ng quan lèi ra còng chØ phô thuéc vµo sù kh¸c nhau vÒ thêi
gian m. Nh vËy, ®èi víi mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian cã lèi vµo
dõng theo nghÜa réng, th× lèi ra còng dõng theo nghÜa réng.
B»ng çch thay l = r - k, chóng ta cã thÓ biÓu thÞ ph¬ng tr×nh (2.191) nh sau
(2.192)
ë ®©y chóng ta ®· ®Þnh nghÜa
(2.193)
D·y cã d¹ng Chh[l] ®îc gäi lµ d·y tù t¬ng quan x¸c ®Þnh, hoÆc ®¬n gi¶n h¬n d·y
tù t¬ng quan cña h[n]. CÇn nhÊn m¹nh r»ng Chh[l] lµ sù tù t¬ng quan cña mét d·y
kh«ng tuÇn hoµn- tøc lµ n¨ng lîng h÷u h¹n- vµ kh«ng nªn nhÇm lÉn víi sù tù t¬ng
quan cña mét d·y ngÉu nhiªn n¨ng lîng v« h¹n. Thùc vËy, cã thÓ thÊy r»ng C hh[n]
chØ lµ phÐp nh©n chËp ®¬n thuÇn cña h[k] víi h[-n]. Khi ®ã ph¬ng tr×nh
(2.192) cã nghÜa lµ sù tù t¬ng quan cña lèi ra cña mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh lµ
nh©n chËp cña sù tù t¬ng quan cña lèi vµo víi sù tù t¬ng quan kh«ng tuÇn hoµn
cña ®¸p øng xung cña hÖ thèng.
Ph¬ng tr×nh (2.192) gîi ý r»ng çc biÕn ®æi Fourier cã thÓ cã Ých trong
viÖc ®Æc trng ®¸p øng cña mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian ®èi
víi lèi vµo ngÉu nhiªn. §Ó thuËn tiÖn, gi¶ thiÕt r»ng m x= 0 ; tøc lµ çc d·y tù t¬ng
quan vµ tù hiÖp biÕn lµ ®ång nhÊt nh nhau. Khi ®ã , víi xx(ej), yy(ej), vµ
Chh(ej) ký hiÖu çc biÕn ®æi Fourier cña xx[m] , yy[m], vµ Chh[l] mét çch t¬ng
øng, tõ ph¬ng tr×nh (2.192)
yy(ej) = Chh(ej)xx(ej) (2.194)
Còng nh vËy, tõ ph¬ng tr×nh (2.193)
Chh(ej) = H(ej)H*(ej
H(ej
v× thÕ
xx = H(ejxx(ej (2.195)
Ph¬ng tr×nh (2.195) cung cÊp ®éng c¬ cho sè h¹ng mËt ®é phæ c«ng suÊt . §Æc
biÖt
(2.196)
Thay ph¬ng tr×nh (2.195) vµo (2.196), ta cã
97
(2.197)
Gi¶ sö r»ng H(ej) lµ mét m¹ch läc th«ng d¶i lý tëng, nh ®· chØ ra trªn h×nh
2.18c). Chóng ta nh¾c l¹i r»ng xx[m] lµ mét d·y ch½n, v× thÕ
xx(ej) = xx(e-j)
Còng nh vËy, |(ej)|2 còng lµ hµm ch½n cña . Do ®ã, chóng ta cã thÓ viÕt
(2.198)
V× thÕ, vïng n»m díi xx(ej) víi a  |b cã thÓ ®îc lÊy ®Ó biÓu diÔn gi¸
trÞ toµn ph¬ng trung b×nh cña lèi vµo ë trong miÒn tÇn sè ®ã. Chóng ta cã nhËn
xÐt r»ng c«ng suÊt lèi ra lu«n lu«n kh«ng ©m, v× thÕ
KÕt qu¶ nµy cïng víi ph¬ng tr×nh (2.198) vµ víi vïng tÇn sè ab cã thÓ
bÐ mét çch tïy ý, ®iÒu ®ã ®ång nghÜa víi
(2.199)
V× lý do ®ã, chóng ta lu ý r»ng hµm mËt ®é c«ng suÊt cña mét tÝn hiÖu thùc lµ
thùc, ch½n vµ kh«ng ©m.
VÝ dô 2.30 T¹p ©m tr¾ng
Kh¸i niÖm tËp ©m tr¾ng cùc kú Ých lîi trong viÖc ph©n tÝch sai sè lîng tö
hãa. TÝn hiÖu t¹p ©m tr¾ng lµ tÝn hiÖu mµ ®èi víi nã th× xx[m] =

x m]. Trong vÝ dô nµy, chóng ta gi¶ thiÕt r»mg tÝn hiÖu ®ã cã gi¸ trÞ
trung b×nh
b»ng kh«ng. Phæ c«ng suÊt cña tÝn hiÖu t¹p ©m tr¾ng lµ mét h»ng sè, tøc
lµ
xx(ej) = x víi mäi 
Do ®ã c«ng suÊt trung b×nh cña t¹p ©m tr¾ng lµ
98
Kh¸i niÖm t¹p ©m tr¾ng còng rÊt cã Ých trong viÖc biÓu diÔn çc tÝn
hiÖu ngÉu nhiªn mµ çc phæ c«ng suÊt cña chóng kh«ng ph¶i lµ h»ng sè ®èi víi
tÇn sè. Ch¼ng h¹n, tÝn hiÖu ngÉu nhiªn y[n] víi phæ c«ng suÊt yy(ej) cã
thÓ ®îc gi¶ thiÕt lµ lèi ra cña mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi
gian víi lèi vµo lµ t¹p ©m tr¾ng. Cã nghÜa lµ chóng ta sö dông ph¬ng tr×nh
(2.195) ®Ó ®Þnh nghÜa mét hÖ thèng víi ®¸p øng tÇn sè H(e j) tháa m·n ph¬ng
tr×nh
H(ej) =
vµ chóng ta cã thÓ biÓu diÔn tÊt c¶ çc tÝn hiÖu ngÉu nhiªn mµ phæ c«ng
suÊt cã d¹ng
KÕt qu¶ quan träng kh¸c liªn quan víi t¬ng quan-chÐo gi÷a lèi vµo vµ lèi ra
cña mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian:
(2.200)
Trong trêng hîp nµy, chóng ta ®· lu ý r»ng sù t¬ng quan-chÐo gi÷a lèi vµo vµ lèi
ra lµ phÐp nh©n chËp cña ®¸p øng xung víi d·y tù t¬ng quan lèi vµo .
BiÕn ®æi Fourier cña ph¬ng tr×nh (2.200) lµ
xy(ej) = H(ej) xx(ej) (2.201)
KÕt qu¶ nµy cã øng dông rÊt h÷u hiÖu khi lèi vµo lµ t¹p ©m tr¾ng; tøc lµ khi
xx[m] = x[m]. Thay vµo trong 92.198), chóng ta lu ý r»ng
xx[m] = x2h[m] (2.202)
Cã nghÜa r»ng ®èi víi t¹p ©m tr¾ng gi¸ trÞ trung b×nh b»ng kh«ng th× sù t¬ng
quan -chÐo gi÷a lèi vµo vµ lèi ra cña mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh tØ lÖ víi ®¸p øng
xung cña hÖ thèng. Mét çch t¬ng tù , phæ c«ng suÊt cña lèi vµo t¹p ©m tr¾ng lµ
xx(ej) = x2 (2.203)
Nh thÕ, tõ ph¬ng tr×nh (2.201)
xy(ej) = H(ej) x2 (2.204)
99
Nãi çch kh¸c, trong trêng hîp nµy phæ c«ng suÊt chÐo tØ lÖ víi ®¸p øng tÇn sè
cña hÖ thèng. Ph¬ng tr×nh (2.202) vµ (2.204) cã thÓ ®îc sö dông nh mét c¬ së
®Ó x¸c ®Þnh ®¸p øng xung hoÆc ®¸p øng tÇn sè cña hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt
biÕn víi thêi gian nÕu cã thÓ coi lèi ra cña hÖ thèng nh lµ ®¸p øng ®èi víi lèi vµo
t¹p ©m tr¾ng
2.11 Tæng kÕt ch¬ng
Trong ch¬ng nµy chóng ta ®· xÐt mét sè ®Þnh nghÜa liªn quan ®Õn çc
tÝn hiÖu vµ çc hÖ thèng thêi gian-rêi r¹c. Chóng ta ®· kh¶o s¸t ®Þnh nghÜa cña
çc d·y c¬ së, ®Þnh nghÜa vµ biÓu diÔn cña çc hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn
víi thêi gian theo çc sè h¹ng cña tæng nh©n chËp vµ mét sè çc Èn ý liªn quan tíi
tÝnh æn ®Þnh vµ tÝnh nh©n qu¶. Mét líp çc hÖ thèng mµ ®èi víi chóng lèi vµo
vµ lèi ra tháa m·n ph¬ng tr×nh sai ph©n tuyÕn tÝnh hÖ sè - h»ng sè víi çc ®iÒu
kiÖn ban ®Çu ®· chØ lµ mét líp nhá quan träng cña çc hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt
biÕn víi thêi gian. NghiÖm ®Ö quy cña çc ph¬ng tr×nh sai ph©n nh vËy ®· ®îc
th¶o luËn vµ çc lo¹i hÖ thèng FIR vµ IIR ®· ®îc ®Þnh nghÜa.
Mét ph¬ng tiÖn quan träng cho viÖc ph©n tÝch vµ biÓu diÔn çc hÖ thèng
tuyÕn tÝnh vµ bÊt biÕn víi thêi gian n»m trong biÓu diÔn trªn lÜnh vùc tÇn sè
cña chóng. §¸p øng cña mét hÖ thèng ®èi víi lèi vµo lµ hµm e-mò phøc ®· ®îc
kh¶o s¸t, ®a ®Õn ®Þnh nghÜa cña ®¸p øng tÇn sè. Mèi liªn hÖ gi÷a ®¸p øng
xung vµ ®¸p øng tÇn sè khi ®ã còng ®· ®îc gi¶i thÝch nh lµ mét cÆp biÕn ®æi
Fourier.
Chóng ta ®· chó ý nhiÒu ®Õn çc tÝnh chÊt cña çc biÓu diÔn biÕn ®æi
Fourier vµ ®· th¶o luËn nhiÒu cÆp biÕn ®æi Fourier hiÖu dông. B¶ng 2.1 vµ 2.2
tæng qu¸t hãa tÊt c¶ çc tÝnh chÊt vµ çc ®Þnh lý , cßn b¶ng 2.3 bao gåm mét sè
cÆp biÕn ®æi Fourier hiÖu dông.
Ch¬ng nµy còng ®· kÕt luËn víi sù giíi thiÖu çc tÝn hiÖu ngÉu nhiªn thêi
gian -rêi r¹c. Çc kÕt qu¶ vµ çc quan ®iÓm c¬ së ®ã sÏ ®ù¬c ph¸t triÓn s©u h¬n
vµ ®îc sö dông trong çc ch¬ng sau.
MÆc dï néi dung trong ch¬ng nµy ®· ®îc tr×nh bÇy kh«ng cã sù hç trî trùc
tiÕp cña çc tÝn hiÖu thêi gian-liªn tôc, nhng mét líp quan träng çc vÊn ®Ò xö lý
tÝn hiÖu thêi gian-rêi r¹c xuÊt hiÖn tõ sù lÊy mÉu çc tÝn hiÖu nh thÕ. Trong
ch¬ng 4 chóng ta sÏ xÐt quan hÖ gi÷a çc tÝn hiÖu thêi gian-liªn tôc vµ çc d·y thu
®îc bëi sù lÊy mÉu tuÇn hoµn.
100
çc bµi to¸n
Çc bµi tËp c¬ b¶n cã tr¶ lêi
2.1. Víi mçi mét hÖ thèng sau ®©y, h·y x¸c ®Þnh hÖ thèng cã (1) æn
®Þnh, (2) nh©n qu¶, (3) tuyÕn tÝnh , (4) bÊt biÕn víi thêi gian, vµ (5)
kh«ng cã nhí kh«ng?
(a) T(x[n]) = g[n]x[n] víi g[n] ®· cho
(b) T(x[n] =
(c) T(x[n] =
(d) T(x[n] = x[n - no]
(e) T(x[n] = ex[n]
(f) T(x[n] = ax[n] + b
(g) T(x[n] = x[-n]
(h) T(x[n] = x[n] + 3u[n + 1]
2.2. (a) §¸p øng xung h[n] cña mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian ®îc
biÕt lµ b»ng kh«ng, ngo¹i trõ trong kho¶ng N o  n  N1. Lèi vµo x[n] cho
biÕt b»ng kh«ng, ngo¹i trõ ë trong kho¶ng N2  n  N3. KÕt qu¶ lµ lèi ra b¾t
buéc b»ng kh«ng ngo¹i trõ mét sè kho¶ng N4  n  N5. H·y x¸c ®Þnh N4 vµ N5
theo çc sè h¹ng cña N0, N1, N2, vµ N3.
(b) NÕu x[n] b»ng kh«ng, ngo¹i trõ N lµ çc ®iÓm liªn tiÕp nhau, vµ h[n]
b»ng kh«ng, ngo¹i trõ M lµ çc ®iÓm liªn tiÕp nhau, sè lîng cùc ®¹i çc
®iÓm liªn tiÕp nhau b»ng bao nhiÓu ®Ó, ®èi víi çc ®iÓm ®ã, y[n] cã
thÓ kh¸c kh«ng ?
2.3 B»ng çch ®¸nh gi¸ trùc tiÕp tæng nh©n chËp, h·y x¸c ®Þnh ®¸p øng nhÈy
bËc ®¬n vÞ cña mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian cã ®¸p øng
xung lµ
h[n] = a-nu[-n], 0 < a < 1.
2.4. XÐt ph¬ng tr×nh sai ph©n tuyÕn tÝnh hÖ sè - h»ng sè
101
.
H·y x¸c ®Þnh y[n] víi n  0 khi x[n] =[n] vµ y[n] = 0 khi n < 0.
2.5. Mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian vµ nh©n qu¶ ®îc m« t¶ b»ng
ph¬ng tr×nh sai ph©n sau
y[n] - 5y[n - 1] +6y[n - 2] = 2x[n - 1]
(a) X¸c ®Þnh ®¸p øng ®ång nhÊt cña hÖ thèng, tøc lµ lèi ra kh¶ dÜ nÕu
x[n] = 0 víi mäi n.
(b) X¸c ®Þnh ®¸p øng xung cña hÖ thèng.
(c) X¸c ®Þnh ®¸p øng nhÈy bËc ®¬n vÞ cña hÖ thèng.
2.6. (a) T×m ®¸p øng tÇn sè H(ej) cña hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi
gian mµ lèi vµo vµ lèi ra cña nã tháa m·n ph¬ng tr×nh sai ph©n
(b) ViÕt ph¬ng tr×nh sai ph©n ®Æc trng ch hÖ thèng cã ®¸p øng tÇn sè
lµ
H(ej) =
2.7. X¸c ®Þnh xem mçi hÖ thèng sau ®©y cã tuÇn hoµn kh«ng? NÕu hÖ thèng lµ
tuÇn hoµn, h·y cho biÕt chu kú cña nã.
(a) x[n] = ej( n/6)
(b) x[n] = ej(3n/4)
(c) x[n] = [sin(n/5)]/(n)
(d) x[n] = ejn/
2.8. Mét hÖ thèng LTI cã ®¸p øng xung h[n] = 5(-1/2) nu[n] . H·y sö dông biÕn
®æi Fourier ®Ó t×m lèi ra cña hÖ thèng nµy khi lèi vµo lµ x[n] = (1/3)nu[n].
2.9. Kh¶o s¸t ph¬ng tr×nh sai ph©n
(a) §¸p øng xung, ®¸p øng tÇn sè, ®¸p øng nhÈy bËc ®¬n vÞ cho hÖ thèng
LTI nh©n qu¶ tháa m·n ph¬ng tr×nh sai ph©n nµy nh thÕ nµo?
(b) D¹ng tæng qu¸t cña nghiÖm thuÇn nhÊt cña ph¬ng tr×nh sai ph©n nµy
lµ nh thÕ nµo?
(c) H·y xÐt mét hÖ thèng kh¸c tháa m·n ph¬ng tr×nh sai ph©n ®ã nhng
kh«ng nh©n qu¶ vµ còng kh«ng LTI, nhng l¹i cã y[0] = y[1] =1 . T×m
®¸p øng cña hÖ thèng nµy ®èi víi x[n] = [n].
102
2.10. X¸c ®Þnh lèi ra cña mét hÖ thèng tyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian nÕu ®¸p
øng xung h[n] vµ lèi vaß x[n] lµ nh sau:
(a) x[n = u[n] vµ h[n] = anu[-n-1, víi a > 1.
(b) x[n] = u[n-4] vµ h[n] = 2nu[-n-1]
(c) x[n] = u[n] vµ h[n] = (0,5)2nu[-n].
(d) x[n] = u[n] - u[n-10] vµ h[n] = 2nu[-n-1]
H·y sö dông kiÕn thøc cña b¹n vÒ tÝnh chÊt tuyÕn tÝnh vµ bÊt biÕn víi
thêi gian ®Ó tèi thiÓu hãa çc c«ng viÖc trong çc phÇn (b) ®Õn (d).
2.11. XÐt mét hÖ thèng víi ®¸p øng tÇn sè
X¸c ®Þnh lèi ra y[n] cho mäi n nÕu lèi vµo x[n] cho mäi n lµ
x[n] = sin(n/4).
2.12 XÐt mét hÖ thèng víi lèi vµo x[n] vµ lèi ra y[n] tháa m·n ph¬ng tr×nh sai
ph©n
y[n] = ny[n -1] + x[n].
HÖ thèng lµ nh©n qu¶ vµ tháa m·n çc ®iÒu kiÖn ban ®Çu b»ng
kh«ng, tøc lµ nÕu
x[n] = 0 ®èi víi n < no, th× khi ®ã y[n] = 0 víi n < no.
(a) NÕu x[n] = [n] , x¸c ®Þnh y[n] víi mäi n.
(b) HÖ thèng cã tuyÕn tÝnh kh«ng? H·y kiÓm tra c©u tr¶ lêi cña b¹n.
(c) HÖ thèng cã bÊt biÕn víi thêi gian kh«ng? H·y kiÓm tra c©u tr¶ lêi cña
b¹n.
2.13. H·y chØ ra r»ng çc tÝn hiÖu thêi gian-rêi r¹c sau ®©y çi nµo lµ hµm riªng
cña
çc hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian vµ æn ®Þnh:
(a) ej2n/3
(b) 3n
(c) 2nu[-n-1]
(d) cos(on)
(e) (1/4)n
(f) (1/4)nu[n] + 4nu[-n-1]
2.14. Quan hÖ vµo - ra ®¬n nhÊt ®èi víi mét trong ba hÖ thèng sau ®©y ®· cho:
(a) HÖ thèng A: x[n] = (1/3)n , y[n] = 2(1/3)n.
(b) HÖ thèng B : x[n] = (1/2)n , y[n] = (1/4)n.
(c) HÖ thèng C : x[n] = (2/3)nu[n] , y[n] = 4(2/3)nu[n] - 3(1/2)nu[n].
Dùa trªn çc th«ng tin nµy, h·y chän kªt luËn kh¶ dÜ m¹nh mÏ nhÊt mµ b¹n
cã thÓ lµm cho mçi hÖ thèng tõ danh s¸ch çc ®Þnh ®Ó sau ®©y:
(i) HÖ thèng kh«ng thÓ cã kh¶ n¨ng lµ LTI.
103
(j) HÖ thèng ph¶i lµ LTI.
(k) HÖ thèng cã thÓ lµ LTI, vµ chØ cã mét hÖ thèng LTI tháa m·n ®iÒu
kiÖn rµng buéc vÒ quan hÖ vµo-ra nµy.
(l) HÖ thèng cã thÓ lµ LTI, nhng kh«ng thÓ ®îc x¸c ®Þnh mét çch duy
nhÊt tõ çc th«ng tin trong ®iÒu kiÖn rµng buéc quan hÖ vµo-ra nµy.
NÕu b¹n chän hµnh ®éng (k) trong b¶ng danh s¸ch nµy, th× h·y ®Þnh râ
hoÆc ®¸p øng xung hoÆc ®¸p øng tÇn sè H(ej) cho hÖ thèng LTI.
2.15. XÐt hÖ thèng ®îc minh häa trªn h×nh P2.15-1. Lèi ra cña hÖ thèng LTI víi
®¸p øng xung h[n] = (1/4)nu[n+10] ®îc nh©n víi mét hµm nhÈy bËc ®¬n
vÞ u[n] ®Ó sinh ra lèi ra cña toµn bé hÖ thèng. H·y tr¶ lêi çc c©u hái sau
®©y vµ kiÓm tra mét çch ng¾n gän çc c©u tr¶ lêi cña b¹n:
(a) HÖ thèng tæng thÓ lµ LTI?
(b) HÖ thèng tæng thÓ lµ nh©n qu¶ ?
(c) HÖ thèng tæng thÓ lµ æn ®Þnh theo nghÜa BIBO kh«ng ?
u[n]
h[n]=(1/4)nu[n+10] X
x[n] v[n] y[n]
H×nh P2.15-1.
2.16. XÐt ph¬ng tr×nh sai ph©n sau ®©y:
(a) X¸c ®Þnh d¹ng tæng qu¸t cña nghiÖm thuÇn nhÊt cña ph¬ng tr×nh sai
ph©n nµy.
(b) HÖ thèng LTI võa nh©n qu¶ lÉn ph¶n nh©n qu¶ ®Òu ®îc ®Æc trng
b»ng ph¬ng tr×nh sai ph©n nµy. H·y t×m ®¸p øng xung cña hai hÖ
thèng ®ã.
(c) ChØ ra r»ng hÖ thèng LTI nh©n qu¶ lµ æn ®Þnh cßn hÖ thèng LTI
ph¶n nh©n qu¶ th× kh«ng æn ®Þnh.
(d) T×m nghiÖm riªng cña ph¬ng tr×nh sai ph©n khi x[n] = (1/2)nu[n].
2.17. (a) X¸c ®Þnh biÕn ®æi Fourier cña d·y
(b) XÐt d·y
104
H·y vÏ w[n] vµ biÓu thÞ W(e j), biÕn ®æi Fourier cña w[n], theo çc sè
h¹ng cña R(ej), biÕn ®æi Fourier cña r[n]. ( chØ dÉn: §Çu tªn biÓu thÞ
w[n] theo çc sè h¹ng cña r[n] vµ çc e-mò phøc ej(2n/M) vµ e- j(2n/M).)
(c) VÏ biªn ®é cña R(ej) vµ W(ejcho trêng hîp
2.18. §èi víi mçi mét ®¸p øng xung sau ®©y cña hÖ thèng LTI , h·y chØ ra r»ng
hÖ thèng cã lµ nh©n qu¶ hay kh«ng :
(a) h[n] = (1/2)nu[n].
(b) h[n] = (1/2)nu[n-1].
(c) h[n] = (1/2)|n|
(d) h[n] = u[n+2] - u[n-2].
(e) h[n] = (1/3)nu[n] + 3nu[-n-1]
2.19. §èi víi mçi mét ®¸p øng xung cña hÖ thèng LTI sau ®©y, h·y chØ ra r»ng
hÖ thèng cã æn ®Þnh hay kh«ng:
(a) h[n] = 4nu[n]
(b) h[n] = u[n] - u[n-10]
(c) h[n] = 3nu[-n-1]
(d) h[n] = sin(n/3)u[n]
(e) h[n] = (3/4)|n|cos(n/4+)
(f) h[n] = 2u[n +5] - u[n] - u[n-5]
2.20. Kh¶o s¸t ph¬ng tr×nh sai ph©n sau ®©y biÓu diÔn mét hÖ thèng LTI
nh©n qu¶
y[n] + (1/a)y[n-1] = x[n-1].
(a) T×m ®¸p øng xung cña hÖ thèng , h[n], nh lµ mét hµm sè cña a.
(b) Víi miÒn gi¸ trÞ nµo cña a, hÖ thèng sÏ æn ®Þnh?
Çc bµI TO¸N C¥ B¶N

2.21. XÐt mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt kú víi lèi vµo x[n] vµ lèi ra y[n]. ChØ ra
r»ng nÕu x[n] = 0 víi mäi n th× y[n] còng ph¶i b»ng kh«ng víi mäi n.
2.22. §èi víi mçi mét cÆp d·y cho trong h×nh P2.22-1, h·y sö dông phÐp nh©n
chËp rêi r¹c ®Ó t×m ®¸p øng ®èi víi lèi vµo x[n] cña hÖ thèng tuyÕn tÝnh
bÊt biÕn víi thêi gian cã ®¸p øng xung h[n]
x[n] 2 h[n]
1 1
0 1 2 n 0 1 2 n
(a)
2 x[n] 2 h[n]
1
0 1 2 n 0 1 2 3 n
-1 -1
(b)
1 1
105
-1 0 1 2 3 4 5 n 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 141516 n
2 x[n] (c) h[n]
1 1
-2 -1 0 1 2 3 n -1 0 1 2 3 4 5 n
-1
(d) H×nh P2. 22-1
2.22. Sö dông ®Þnh nghØa tÝnh tuyÕn tÝnh ( çc ph¬ng tr×nh 2.26a)-(2.26b),
chØ ra r»ng hÖ thièng trÔ lý tëng (vÝ dô 2.3) vµ hÖ thèng trung b×nh
®éng(vÝa dô 2.4) c¶ hai ®Òu lµ çc hÖ thèng tuyÕn tÝnh.
2.23. §¸p øng xung cña mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian ®îc chØ ra
trªn h×nh P2. 24-1. H·y x¸c ®Þnh vµ vÏ mét çch cÈn thËn ®¸p øng cña hÖ
thèng ®èi víi lèi vµo x[n]=u[n-4].
1
h[n]
4 5 6
-1 0 1 2 3
n
-2
H×nh P2.24-1
2.25. Mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian cã ®¸p øng xung h[n] =
u[n] . X¸c ®Þnh ®¸p øng cña hÖ thèng ®èi víi lèi vµo x[n] cho trªn h×nh P2.25-1
vµ ®îc m« t¶ nh sau
ë ®©y 0 < a < 1.
x[n]
an an-N2
...
106
......
0 N1 N2 N2+N1 n
H×nh P2.25-1
2.26. TÝn hiÖu nµo trong çc tÝn hiÖu sau ®©y lµ hµm riªng cña mét hÖ thèng
LTI æn ®Þnh nµo ®ã?
(a) 5nu[n]
(b) ej2n
(c) ejn + ej2n
(d) 5n
(e) 5n.ej2n
2.27. Ba hÖ thèng A,B vµ C cã çc lèi vµo vµ çc lèi ra cho trªn h×nh P2.27-1. X¸c
®Þnh xem mèi hÖ thèng cã ph¶i lµ LTI khæng?. NÕu c©u tr¶ lêi cña b¹n lµ
cã, th× h·y ®Þnh râ xem cã thÓ cã nhiÒu h¬n mét hÖ thèng víi çc cÆp vµo-ra
®· cho hay kh«ng? Gi¶i thÝch c©u tr¶ lêi cña b¹n.
HÖ thèng A
ejn/8u[n] 2ejn/8u[n]
HÖ thèng B
ejn/8 HÖ thèng C 2ejn/8
H×nh P2.27-1
2.28. X¸c ®Þnh xem tÝn hiÖu nµo trong çc tÝn hiÖu sau ®©y lµ tuÇn hoµn.
NÕu tÝn hiÖu lµ tuÇn hoµn, h·y x¸c ®Þnh chu kú cña nã.
(a) x[n] = ej(2n/8)
(b) x[n] = sin(n/19)
(c) x[n] = nejn
(d) x[n] = ejn
2.29. TÝn hiÖu thêi gian-rêi r¹c x[n] ®îc chØ ra trªn h×nh P2.29-1
1 x[n]
H×nh P2.29-1
107
1/2
-1 0 1 2 3 4 5 n
H·y vÏ vµ ®Æt tªn mét çch cÈn thËn çc tÝn hiÖu sau ®©y
(a) x[n-2]
(b) x[4-n]
(c) x[2n]
(d) x[n]u[2-n]
(e) x[n-1][n-3]
2.30. §èi víi mçi mét trong çc hÖ thèng sau ®©y, h·y x¸c ®Þnh xem hÖ thèng
®ã cã (1) æn ®Þnh, (2) nh©n qu¶, (3) tuyÕn tÝnh, vµ (4) bÊt biÕn víi thêi
gian kh«ng?
(a) T(x[n]) = (cosn)x[n]
(b) T(x[n]) = x[n2]
(c) T(x[n]) = x[n]
(d) T(x[n]) =
2.31. XÐt ph¬ng tr×nh sai ph©n
(a) X¸c ®Þnh d¹ng tæng qu¸t cña nghiÖm thuÇn nhÊt cho ph¬ng tr×nh
nµy.
(b) HÖ thèng LTI võa nh©n qu¶ l¹i võa ph¶n nh©n qu¶ ®Õu ®îc ®Æc tr-
ng bëi ph¬ng tr×nh sai ph©n ®· cho. H·y t×m ®¸p øng xung cña hai
hÖ thèng.
(c) ChØ ra r»ng hÖ thèng LTI nh©n qu¶ lµ æn ®Þnh vµ hÖ thèng ph¶n
nh©n qu¶ lµ kh«ng æn ®Þnh.
(d) T×m mét nghiÖm riªng cho ph¬ng tr×nh sai ph©n khi x[n] = (3/5)nu[n].
2.32. XÐt mét hÖ thèng LTI víi ®¸p øng tÇn sè
H(ej) =
X¸c ®Þnh lèi ra y[n] víi mäi n nÕu lèi vµo víi mäi n lµ
x[n] = cos(n/2).
2.33.XÐt mét hÖ thèng LTI víi {H(ej) } = 1, vµ gi¶ sö arg[H(ej) ] nh ®· ®îc chØ
ra trªn h×nh P2.33-1. NÕu lèi vµo lµ
x[n] =
H·y x¸c ®Þnh lèi ra y[n]
108
®é dèc=-1/3 ®é dèc=-1/3
arg[H(ej)]
5/6
/2
- + 


H×nh P
2.34. CÆp tÝn hiÖu vµo-ra ®îc cho trªn h×nh P2.34-1 ®èi víi hÖ thèng LTI æn
®Þnh
 xo[n] 2 yo[n]
1 1 1
-2 -1 0
-1 0 1 2 n
1 2
n
-1
H×nh P2.34-1 -2
(a) X¸c ®Þnh ®¸p øng ®èi víi lèi vµo x1 [n] trong h×nh P2.34-2.
3 x1[n]
2
1
0 1 2 3 4 5 6 7 8
H×nh P2.34-2
(b)X¸c ®Þnh ®¸p øng xung cña hÖ thèng.
109
3
2 x1[n] 2 y1[n]
1
T
0 1 1 2
4
2 2
x2[n] y2[n]
T
2 3
0 1 2
x3[n] 3
y3[n]
1
T 2
0 1 2 3 4 -2 -1 0
H×nh P2.35-1
Çc bµi to¸n n©ng cao
2.35.HÖ thèng T trong h×nh P2.35-1®îc biÕt lµ bÊt biÕn víi thêi gian. Khi çc lèi
vµo tíi hÖ thèng lµ x1[n], x2[n], vµ x3[n], çc ®¸p øng cña hÖ thèng lµ y1[n],
y2[n], vµ y3[n], nh ®· chØ ra
(a) X¸c ®Þnh xem hÖ thèng T cã ph¶i lµ tuyÕn tÝnh kh«ng?

(b) NÕu lèi vµo x[n] tíi hÖ thèng T lµ [n], th× ®¸p øng cña hÖ thèng b»ng
bao nhiªu?
(c) TÊt c¶ çc lèi vµo kh¶ dÜ x[n] lµ nh thÕ nµo nÕu nh ®¸p øng cña hÖ
thèng T ®èi víi çc lèi vµo ®ã cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh chØ mét m×nh
th«ng tin ®· cho?
2.36. HÖ thèng L trong h×nh P2.36-1 ®îc biÕt lµ tuyÕn tÝnh. Ba tÝn hiÖu lèi ra
®· biÕt y1[n], y2[n] , vµ y3[n] t¬ng øng víi ba lèi vµo x1[n], x2[n], vµ x3[n].
(a) X¸c ®Þnh xem hÖ thèng L cã bÊt biÕn víi thêi gian kh«ng?
(b) NÕu lèi vµo x[n] ®èi víi hÖ thèng L lµ [n] , th× ®¸p øng cña hÖ thèng
y[n] sÏ nh thÕ nµo?
3 3 y1[n]
1 x1[n] 1
-1 1 -1 2
0 L 0 1 3
-1
-2 -2
x2[n] y2[n]
1 L 1 -
-1 -1 0 1 2 3
0
-2 -1
-3
110
x3[n] L y3[n] 2 2
1 1
-3
H×nh P2-36-1
2.37. XÐt mét hÖ thèng thêi gian-rêi r¹c tuyÕn tÝnh vµ bÊt biÕn víi thêi gian cã
®¸p øng xung h[n]. NÕu lèi vµo x[n] lµ mét d·y tuÇn hoµn víi chu kú N
(tøc lµ x[n] = x[n+N]). H·y chØ ra r»ng lèi ra y[n] còng lµ mét d·y tuÇn
hoµn víi chu kú N.
2.38. Trong phÇn 2.5, chóng ta ®· nãi r»ng nghiÖm cña ph¬ng tr×nh sai ph©n
thuÇn nhÊt (P2.38-1)
cã d¹ng yh[n] = (P2.38-2)

víi Am lµ bÊt kú vµ zm lµ nghÖm thø N cña ®a thøc
(P2.38-3)
tøc lµ
(P2.38-4)
(a) X¸c ®Þnh d¹ng tæng qu¸t cña nghiÖm thuÇn nhÊt ®èi víi ph¬ng tr×nh
sai ph©n
(P2.38-5)
(b) X¸c ®Þnh çc hÖ sè Amtrong nghiÖm thuÇn nhÊt nÕu y[-1] = 1 vµ y[0]
= 0.
(c) B©y giê xÐt ph¬ng tr×nh sai ph©n
(P2.38-6)
NÕu nghiÖm thuÇn nhÊt chØ chøa çc sè h¹ng díi d¹ng cña ph¬ng tr×nh
(P2.38-2), h·y chØ ra r»ng çc ®iÒu kiÖn ban ®Çu y[-1] = 1vµ y[0] =0
kh«ng thÓ ®îc tháa m·n.
(d) NÕu ph¬ng tr×nh (P2.38-3) cã hai nghiÖm ®ång nhÊt th× khi ®ã thay
cho ph¬ng tr×nh (P2.38-2), yh[n] sÏ cã d¹ng
yk[n] = (P2.38-7)
ë ®©y chóng ta ®· gi¶ thiÕt r»ng z 1 lµ nghiÖm kÐp . Sö dông (P2.38-7),
h·y x¸c ®Þnh d¹ng tæng qu¸t cña y h[n] cho ph¬ng tr×nh (P2.38-6). H·y
kiÓm tra cô thÓ c©u tr¶ lêi cña b¹n xem cã tháa m·n ph¬ng tr×nh (P2.38-6)
víi
x[n] = 0 hay kh«ng.
111
(e) X¸c ®Þnh çc hÖ sè A1 vµ B1 trong nghiÖm thuÇn nhÊt ®· thu ®îc
trong phÇn (d) nÕu y[-1] = 1 vµ y[0] = 0.
2.39.XÐt mét hÖ thèng víi lèi vµo x[n] vµ lèi ra y[n]. Quan hÖ vµo-ra ®èi víi hÖ
thèng ®îc ®Þnh nghÜa b»ng hai tÝnh chÊt sau ®©y:
1. y[n] - ay[n -1] = x[n]
2. y[0] = 1
(a) H·y x¸c ®Þnh xem hÖ thèng cã bÊt biÕn víi thêi gian kh«ng?
(b) X¸c ®Þnh xem hÖ thèng cã æn ®Þnh kh«ng?
(c) Gi¶ sö ph¬ng tr×nh sai ph©n vÉn gi÷ nguyªn nh vËy (tÝnh chÊt
1) , nhng gi¸ trÞ y[0] ®îc quy b»ng kh«ng. C©u tr¶ lêi cña b¹n
trong çc phÇn (a) vµ (b) cã thay ®æi kh«ng?
2.40.XÐt mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian cã ®¸p øng xung
h[n] =
X¸c ®Þnh ®¸p øng dõng, tøc lµ ®¸p øng ®èi víi n lín, khi kÝch thÝch
x[n] = cos(n)u[n]
2.41 Mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian cã ®¸p øng tÇn sè
H(ej
Lèi vµo cña hÖ thèng lµ mét d·y xung ®¬n vÞ tuÇn hoµn víi chu kú
N=16, tøc lµ
x[n] =
T×m lèi ra cña hÖ thèng.
2.42. XÐt hÖ thèng cho trªn h×nh P2.42-1.
(a) T×m ®¸p øng xung ®¬n vÞ h[n] cña toµn bé hÖ thèng.
(b) T×m ®¸p øng tÇn sè cña toµn bé hÖ thèng.
(c) X¸c ®Þnh ph¬ng tr×nh sai ph©n m« t¶ quan hÖ gi÷a lèi ra y[n] víi lèi
vµo x[n].
(d) HÖ thèng nµy cã nh©n qu¶ kh«ng? Víi ®iÒu kiÖn nµo ®Ó hÖ thèng
æn ®Þnh?
x[n]
+ h2[n]=anu[n] y[n]
h1[n]=[n-1]
h[n]
112
H×nh P2.43-1.
2.43. Cho X(ej) = 1/(1-ae-j), víi -1 < a< 0 , x¸c ®Þnh vµ vÏ çc ®¹i lîng sau ®©y
nh mét hµm sè cña :
(a) ReX(ej) 
(b) ImX(ej) 
(c) |X(ej) |
(d) X(ej) .
2.44. Gi¶ sö X(ej) lµ biÕn ®æi Fourier cña tÝn hiÖu x[n] ®· ®îc cho trªn h×nh
P2.44-1. H·y thùc hiÖn çc phÐp tÝnh sau ®©y kh«ng cã sù íc lîng râ rµng
X(ej) :
(a) ¦íc lîng X(ej) |
(b) ¦íc lîng X(ej) |
(c) T×m  X(ej) .
(d) ¦íc lîng
(e) X¸c ®Þnh vµ vÏ tÝn hiÖu mµ biÕn ®æi Fourier cña nã lµ X(e -j)
(f) X¸c ®Þnh vµ vÏ tÝn hiÖu mµ biÕn ®æi Fourier cña nã lµ ReX(ej) 
2 2
1 1 1 1 x[n]
-3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 n
1 1
H×nh P2.44-1
2.45. Cho mét hÖ thèng trªn h×nh P2.45-1, x¸c ®Þnh lèi ra y[n] khi lèi vµo x[n] lµ
[n] vµ H(ej) lµ mét m¹ch läc th«ng thÊp lý tëng nh ®· ®îc chØ ra ,
tøc lµ:
H(ej) =
(-1)nw[n]
X
(-1)n
y[n]
113
x[n] H(ej) w[n] +
H(ej)

 
H×nh P2.45-1
2.46. Mét d·y cã biÕn ®æi Fourier thêi gian-rêi r¹c lµ:
(a) T×m d·y x[n].

(c) TÝnh .
2.47. Mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian ®îc m« t¶ b»ng quan hÖ
vµo-ra :
y[n] = x[n] + 2x[n - 1] + x[n - 2].
(a) X¸c ®Þnh h[n], ®¸p øng xung cña hÖ thèng.
(b) HÖ thèng cã æn ®Þnh kh«ng?
(c) X¸c ®Þnh H(ej) , ®¸p øng tÇn sè cña hÖ thèng. Sö dông ®ång nhÊt
thøc lîng gi¸c ®Ó thu ®îc mét biÓu thøc ®¬n gi¶n cho H(ej) .
(d) VÏ biªn ®é vµ pha cña ®¸p øng tÇn sè.
(e) B©y giê h·y xÐt mét hÖ thèng míi cã ®¸p øng tÇn sè lµ H1 (ej) =
H(ej() . X¸c ®Þnh h1[n] , ®¸p øng xung cña hÖ thèng míi.
2.48. Gi¶ sö tÝn hiÖu thêi gian-rêi r¹c thùc x[n] víi biÕn ®æi Fourier X(e j) lµ
lèi vµo tíi hÖ thèng cã lèi ra ®îc x¸c ®Þnh bëi
y[n] =
(a) VÏ tÝn hiÖu thêi gian-rêi r¹c s[n] = 1 + cos(n) vµ biÕn ®æi Fourier
(®· ®îc tæng qu¸t hãa) S(ej) cña nã.
(b) BiÓu thÞ Y(ej), biÕn ®æi Fourier cña lèi ra, nh mét hµm sè cña X(ej)
vµ S(ej).
(c) H·y lÊy gÇn ®óng x[n] bëi tÝn hiÖu néi suy w[n] = y[n] +(1/2)(y[n+1]
+ y[n - 1]). X¸c ®Þnh biÕn ®æi Fourier W(e j) nh mét hµm sè cña
Y(ej).
(d) VÏ ph¸c häa X(ej) , Y(ej) , vµ W(ej) cho trêng hîp khi x[n] = sin
(n/a)/(n/a) vµ a > 1. Víi ®iÒu kiÖn nµo th× tÝn hiÖu bÞ néi suy ®îc
®Ò xuÊt w[n] cã sù gÇn ®óng tèt víi tÝn hiÖu gèc x[n]?
114
2.49. XÐt mét hÖ thèng LTI thêi gian -rêi r¹c víi ®¸p tÇn sè H(ej) vµ ®¸p øng
xung t¬ng øng h[n].
(a) Tríc hÕt chóng ta cho ba kÕt luËn vÒ hÖ thèng :
(i) HÖ thèng lµ nh©n qu¶.
(ii) H(ej) =H* (ej).
(iii) DTFT cña d·y h[n + 1] lµ sè thùc.
H·y sö dông ba kÕt luËn nµy ®Ó chØ ra r»ng hÖ thèng cã ®¸p øng xung cã
chiÒu dµi v« h¹n.
(b) Cïng víi ba kÕt luËn ë trªn, b©y giê chóng ta l¹i cho thªm hai kÕt luËn
n÷a:
(iv)
(v) H(ej) = 0.
Çc th«ng tin nµy cã ®ñ ®Ó nhËn d¹ng hÖ thèng mét çch duy nhÊt
kh«ng ? NÕu cã th× h·y x¸c ®Þnh ®¸p øng xung h[n]. NÕu kh«ng,
b¹n cã thÓ cã nh÷ng qui ®Þnh nh thÕ nµo vÒ d·y h[n]
2.50. XÐt ba d·y

v[n] = u[n] - u[n - 6],
w[n] = [n] + 2[n -2 ] + [ n - 4],
q[n] = v[n]*w[n].
(a) T×m vµ vÏ d·y q[n].
(b) T×m vµ vÏ d·y r[n] sao cho r[n]*v[n] =
(c) Ph¬ng tr×nh q[-n] = v[-n]*w[-n] cã tháa m·n kh«ng ? Lý gi¶i c©u tr¶ lêi
cña b¹n.
2.51. Mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn vãi thêi gian cã ®¸p øng xung
h[n] = anu[n].
(a) X¸c ®Þnh y1[n], ®¸p øng cña hÖ thèng ®èi víi lèi vµo x1[n] = ej(n.
(b) Sö dông kÕt qu¶ cña phÇn (a) gióp cho viÖc x¸c ®Þnh y 2[n], ®¸p øng
cña hÖ thèng ®èi víi lèi vµo x2[n] = cos(n/2).
(c) X¸c ®Þnh y3[n] , ®¸p øng cña hÖ thèng ®èi víi lèi vµo x3[n] = ej(nu[n].
(d) So s¸nh y3[n] víi y1[n] khi n lín.
2.52. §¸p øng tÇn sè cña mét hÖ thèng LTI lµ

H(ej) = e-j, 
X¸c ®Þnh lèi ra cña hÖ thèng, y[n], khi lèi vµo lµ x[n] = cos(5n/2). BiÓu
thÞ kÕt qu¶ cña b¹n díi d¹ng ®¬n gi¶n kh¶ dÜ nhÊt.
2.53. XÐt çc hÖ thèng thêi gian-rêi r¹c nèi tiÕp nhau nh trªn h×nh P2.53-1.

115
x[n] HÖ thèng w[n] HÖ thèng y[n]
LTI 1 LTI 2
H×nh P2.53-1
HÖ thèng thø nhÊt ®îc m« t¶ b»ng ph¬ng tr×nh
H1 (ej) =
cßn hÖ thèng thø hai ®îc m« t¶ b»ng ph¬ng tr×nh
y[n] = w[n] - w[n - 1],
Lèi vµo cña hÖ thèng nµy lµ
x[n] = cos(0,6n) + 3[n - 5] + 2.
X¸c ®Þnh lèi ra y[n]. NÕu suy nghÜ mét çch cÈn thËn, b¹n cã thÓ sö
dông çc tÝnh chÊt cña çc hÖ thèng LTI ®Ó viÕt ra lêi gi¶i nhê sù kiÓm
tra kü lìng.
2.54. XÐt mét hÖ thèng LTI cã ®¸p øng tÇn sè

H(ej) =e-j[( 
X¸c ®Þnh y[n], lèi ra cña hÖ thèng, nÕu lèi vµo lµ:
x[n] = cos , víi mäi n.
2.55 §èi víi hÖ thèng chØ ra trªn h×nh P2.55-1, hÖ thèng 1 lµ mét hÖ thèng phi
tuyÕn kh«ng cã nhí. HÖ thèng 2 x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña A t¬ng øng víi hÖ thøc:
A=
HÖ thèng LTI HÖ thèng A

x[n] 1 w[n] æn ®Þnh y[n] 2
H×nh P2.55-1.
§Æc biÖt , nÕu xÐt mét líp çc lèi vµo d¹ng x[n] = cos(n), víi  lµ mét sè
thùc h÷u h¹n. Khi thay ®æi gi¸ trÞ cña  ë lèi vµo sÏ lµm thay ®æi A; tøc
lµ, A sÏ lµ mét hµm sè cña . Nãi chung, A sÏ tuÇn hoµn theo  ? KiÓm tra c©u
tr¶ lêi cña b¹n.
2.56. XÐt mét hÖ thèng S víi lèi vµo x[n] vµ lèi ra y[n] liªn quan víi nhau theo gi¶n
®å khèi ë trong h×nh P2.56-1:
x[n] HÖ thèng y[n]

X LTI h[n]
e-j n

H×nh P2.56-1.
116
Lèi vµo x[n] ®îc nh©n víi e-j n, vµ tÝch ®îc cho ®i qua mét hÖ thèng LTI

æn ®Þnh víi ®¸p øng xung h[n].

(a) HÖ thèng S cã tuyÕn tÝnh kh«ng? KiÓm tra c©u tr¶ lêi cña b¹n.
(b) HÖ thèng S cã bÊt biÕn víi thêi gian kh«ng ? KiÓm tra c©u tr¶ lêi cña
b¹n.
(c) HÖ thèng S cã æn ®Þnh kh«ng ? KiÓm tra c©u tr¶ lêi cña b¹n.
(d) H·y ®Þnh rã hÖ thèng C sao cho gi¶n ®å khèi trong h×nh P2.56-2 biÓu
diÔn mét çc çch kh¸c nhau mèi quan hÖ vµo-ra cña hÖ thèng S ( Ghi
chó : HÖ thèng C kh«ng ph¶i lµ mét hÖ thèng LTI).
x[n] h[n]ej n

C y[n]
H×nh P2.56-2.
2.57.Mét m¹ch läc th«ng thÊp lý tëng víi ®é trÔ b»ng kh«ng cã ®¸p øng xung
hlp[n] vµ ®¸p øng tÇn sè
H(ej) =
(a) Mét m¹ch läc míi ®îc ®Þnh nghÜa bëi ph¬ng tr×nh h1[n] = (-1)n hlp[n] =
ejnhlp[n]. H·y x¸c ®Þnh ph¬ng tr×nh cho ®¸p øng tÇn sè cña H1 (ej), vµ
vÏ ph¬ng tr×nh víi {} < . M¹ch läc nµy thuéc lo¹i g× ?
(b) Mét m¹ch läc thø hai ®îc ®Þnh nghÜa bëi ph¬ng tr×nh h2[n] =
2hlp[n]cos(0,5n). X¸c ®Þnh ph¬ng tr×nh cho ®¸p øng tÇn sè H 2 (ej) ,
vµ vÏ ph¬ng tr×nh víi {} <. M¹ch läc nµy thuéc lo¹i g× ?
(c) M¹ch läc thø ba ®îc ®Þnh nghÜa bëi ph¬ng tr×nh:
h3[n] =
X¸c ®Þnh ph¬ng tr×nh cho ®¸p øng tÇn sè H3 (ej), vµ vÏ ph¬ng tr×nh ®èi
víi {} < . M¹ch läc nµy thuéc lo¹i g× ?
2.58. HÖ thèng LTI

H(ej) =
®îc gäi lµ bé dÞch pha 900 vµ ®îc sö dông ®Ó ph¸t ra mét tÝn hiÖu ®îc
gäi lµ gi¶i tÝch w[n] nh chØ ra trªn h×nh P2.58-1. §Æc biÖt, tÝn hiÖu gi¶i
tÝch w[n] lµ mét tÝn hiÖu cã çc gi¸ trÞ phøc mµ ®èi víi nã th×:
Rew[n] = x[n],
Imw[n]y[n].
NÕu X(e ) nh ®· ®îc chØ ra trªn h×nh P2.58-2, h·y x¸c ®Þnh vµ vÏ ph¸c
j
häa W(ej), biÕn ®æi Fourier cña tÝn hiÖu gi¶i tÝch w[n] = x[n] + jy[n].
117
x[n] Rew[n]
H(ej) y[n] Imw[n]
H×nh P2.58-1.
Rew[n] Imw[n]
c c   
H×nh P2.58-2.
2.59.Mét d·y tù t¬ng quan cña mét tÝn hiÖu ®îc ®Þnh nghÜa nh sau:
Rx[n] =
(a) ChØ ra r»ng ®èi víi mét sù lùa chän thÝch hîp g[n], R x[n] = x[n]*g[n],
vµ nhËn d¹ng víi çch lùa chän cô thÓ ®èi víi g[n].
(b) ChØ ra r»ng biÕn ®æi Fourier cña Rx[n] b»ng |X(ej)|2
2.60. Çc tÝn hiÖu x[n] vµ y[n] chØ ra trªn h×nh P2.60-1 lµ lèi vµo vµ lèi ra t¬ng
øng cña mét hÖ thèng LTI.
1 x[n] 1 1 y[n]
-1 0 1 2 n -1 0 1 2 3 4 n
-1 H×nh P2.60-1 -1
(a) T×m ®¸p øng cña hÖ thèng ®èi víi d·y x2[n] trong h×nh P2.60-2.
1 x2[n]
0 1 2 3 4 5 n
H×nh P2.60-2.
-1
(c) T×m ®¸p øng xung h[n] cña hÖ thèng LTI.
2.61.XÐt hÖ thèng cã lèi vµo x[n] vµ lèi ra y[n] tháa m·n ph¬ng tr×nh sai ph©n:
118
vµ ®èi víi nã th× y[-1] bÞ buéc b»ng kh«ng víi mäi lèi vµo . X¸c ®Þnh xem
hÖ thèng cã æn ®Þnh hay kh«ng? NÕu b¹n kÕt luËn lµ hÖ thèng æn ®Þnh, h·y
cho biÕt lý do. NÕu b¹n kÕt luËn lµ hÖ thèng kh«ng æn ®Þnh, h·y cho mét vÝ
dô lèi vµo giíi néi vµ kÕt qu¶ cho mét lèi ra kh«ng bÞ giíi néi.
Çc bµi to¸n më réng
2.62.TÝnh chÊt nh©n qu¶ cña mét hÖ thèng ®· ®îc ®Þnh nghÜa trong phÇn
2.2.4. Tõ ®Þnh nghÜa nµy, h·y chØ ra r»ng, ®èi víi mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh
bÊt biÕn víi thêi gian, tÝnh nh©n qu¶ ngô ý r»ng ®¸p øng xung h[n] b»ng kh«ng
khi n < 0. GÇn gièng nh vËy, cã thÓ thÊy r»ng nÕu h[n] kh«ng b»ng kh«ng khi
n < 0, th× hÖ thèng sÏ kh«ng thÓ lµ nh©n qu¶. Còng chØ ra r»ng nÕu ®¸p øng
xung b»ng kh«ng khi n < 0, th× hÖ thèng nhÊt thiÕt lµ nh©n qu¶.
2.63. XÐt hÖ thèng thêi gian -rêi r¹c víi lèi vµo x[n] vµ lèi ra y[n] . Khi lèi vµo lµ
th× lèi ra lµ
Cho biÕt çc ph¸t biÓu sau ®©y çi nµo lµ ®óng:
* HÖ thèng ph¶i lµ LTI.
* HÖ thèng cã thÓ lµ LTI.
* HÖ thèng kh«ng thÓ lµ LTI.
NÕu c©u tr¶ lêi cña b¹n lµ hÖ thèng ph¶i hoÆc cã thÓ lµ LTI, th× h·y cho
mét ®¸p øng xung kh¶ dÜ. NÕu c©u tr¶ lêi cña b¹n lµ hÖ thèng kh«ng thÓ
lµ LTI, th× h·y gi¶i thÝch mét çch râ rµng lý do t¹i sao l¹i kh«ng.
2.64. XÐt hÖ thèng LTI cã ®¸p øng tÇn sè lµ

H(ej) = e-j/2, {} < .
X¸c ®Þnh xem hÖ thèng cã nh©n qu¶ hay kh«ng. Cho biÕt lý do cña b¹n.
2.65. Trong h×nh P2.65-1, hai d·y x1[n] vµ x2[n] ®· ®îc chØ ra. C¶ hai d·y ®Òu
b»ng kh«ng ®èi víi tÊt c¶c n ë bªn ngoµi çc miÒn ®· chØ. BiÕn ®æi
Fourier cña çc d·y nµy lÇn lît lµ X1(ej) vµ X2(ej) ; Nãi chung, chóng lµ
çc sè phøc vµ cã thÓ ®îc viÕt díi d¹ng sau:
X1(ej) =A1()ej
X2(ej) =A2()ej
ë ®©y A1(), vµlµ çc hµm sè thùc ®îc chän nh thÕ
nµo ®Ó c¶ A1() lÉn A2() ®Òu kh«ng ©m t¹i  =0, cßn ë nh÷ng chç kh¸c
cã
thÓ cã çc gi¸ trÞ d¬ng hoÆc ©m. X¸c ®Þnh çc lùa chän phï hîp cho 
vµ, vµ vÏ ph¸c hai hµm pha ®ã trong vïng 0 
119
  x1[n]
2 2
1 1
-3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6
n
-1 -1
-4 -4
4 4
2 2
1 1
-3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
n
-1 -1
-2 -2
-4 -4
H×nh P2.65-1
2.66. XÐt çc hÖ thèng thêi gian- rêi r¹c nèi tiÕp trong h×nh P2.66-1. Çc hÖ
thèng thêi gian ngîc ®îc ®Þnh nghÜa bëi çc ph¬ng tr×nh f[n] = e[-n] vµ
y[n] = g[-n] . Trong suèt c¶ bµi to¸n gi¶ thiÕt x[n] vµ h 1[n] lµ çc d·y sè
thùc.
(a) BiÓu thÞ E(ej) , F(ej), G(ej), vµ Y(ej) theo çc sè h¹ng cña X(ej) vµ
H1(ej).
(b) KÕt qu¶ tõ phÇn (a) thuyÕt phôc b¹n thÊy r»ng hÖ thèng tæng thÓ lµ
LTI. T×m ®¸p øng tÇn sè H1(ej) cuat hÖ thèng tæng thÓ.
(c) X¸c ®Þnh mét biÓu thøc cho ®¸p øng xung h[n] cña hÖ thèng tæng thÓ
theo çc sè h¹ng cña h1[n].
HÖ thèng HÖ thèng HÖ thèng HÖ thèng

x[n] LTI h1[n] e[n] thêi gian f[n] LTI h1[n] g[n] thêi gian y[n]
H1(e )
j
ngîc H1(ej) ngîc
H×nh P2.66-1.
2.67. HÖ thèng tæng thÓ ë trong hép chÊm chÊm cña h×nh P2.67-1 cã thÓ ®îc
chØ ra lµ tuyÕn tÝnh vµ bÊt biÕn víi thêi gian.
120
(a) X¸c ®Þnh biÓu thøc ®èi víi H(ej), ®¸p øng tÇn sè cña hÖ thèng tæng
thÓ tõ lèi vµo x[n] ®Õn lèi ra y[n], theo çc sè h¹ng cña H 1(ej), ®¸p
øng tÇn sè cña hÖ thèng LTI ë phÝa trong. Nªn nhí r»ng (-1)n = ejn.
(b) VÏ H(ej) cho trêng hîp khi ®¸p øng tÇn sè cña hÖ thèng LTI ë phÝa
trong lµ
H1(ej) =
HÖ thèng
X LTI h1[n] X
x[n] v[n] nh©n qu¶ w[n] y[n]
(-1)n (-1)n
H×nh P2.67-1.
2.68. H×nh P2.68-1 chØ ra çc quan hÖ vµo-ra cña çc hÖ thèng A vµ B, trong
khi h×nh P2.68-2 chøa hai tæ hîp nèi tiÕp kh¶ dÜ cña çc hÖ thèng nµy.
xA[n] HÖ thèng A yA[n]=xA[-n]
xB[n] HÖ thèng B yB[n]=xB[n+2]
H×nh P2.68-1.
NÕu x1[n] = x2[n], th× w1[n] vµ w2[n] cã cÇn thiÕt ph¶i b»ng nhau kh«ng?
NÕu c©u tr¶ cña b¹n lµ cÇn thiÕt th× h·y gi¶i thÝch cô thÓ vµ râ rµng t¹i sao vµ
h·y chøng minh b»ng mét vÝ dô. NÕu c©u tr¶ lêi cña b¹n lµ kh«ng cÇn thiÕt
th× h·y chøng minh b»ng mét vÝ dô ph¶n chøng.
x1[n] HÖ thèng A HÖ thèng B w1[n]
x2[n] w2[n]
HÖ thèng B HÖ thèng A
H×nh P2.68-2.
2.69.XÐt hÖ thèng trong h×nh P2.69-1, ë ®©y çc hÖ thèng con S1 vµ S2 lµ LTI.
121
(a) HÖ thèng tæng thÓ ®îc bao bëi hép chÊm chÊm , víi lèi vµo x[n] vµ lèi
ra y[n] b»ng tÝch cña y1[n] vµ y2[n] cã ®¶m b¶o ch¾c ch¾n lµ LTI hay
kh«ng? NÕu lµ nh vËy th× h·y gi¶i thÝch lý do cña b¹n. NÕu kh«ng,
th× h·y cho mét vÝ dô ph¶n chøng.
(b) Gi¶ thiÕt r»ng S1 vµ S2 cã çc ®¸p øng tÇn sè H 1(ej) vµ H2(ej) ®· biÕt
lµ b»ng kh«ng trªn mét sè vïng nh:
H1(ej) =
H2(ej) =
Còng gi¶ thiÕt r»ng lèi vµo x[n] ®îc biÕt lµ bÞ giíi h¹n d¶i tíi 0,3, tøc lµ
X(ej) =
Trªn vïng nµo cña - Y(ej) , DTFT cña y[n], ®îc ®¶m b¶o ch¾c
ch¾n lµ b»ng kh«ng ?
2.70 B×nh thêng ngêi ta ®· sö dông mét phÐp tÝnh sè ®îc gäi lµ sai ph©n
lïi bËc nhÊt cã ®Þnh nghÜa nh sau
y[n] = (x[n]) = x[n] - x[n - 1],
ë ®©y x[n] lµ lèi vµo vµ y[n] lµ lèi ra cña hÖ thèng sai ph©n lïi bËc nhÊt.
(a) H·y chØ ra r»ng hÖ thèng nµy lµ tuyÕn tÝnh vµ bÊt biÕn víi thêi gian.
(b) T×m ®¸p øng xung cña hÖ thèng.
(c) T×m vµ vÏ ph¸c häa ®¸p øng tÇn sè ( biªn ®é vµ pha)
(d) ChØ ra r»ng nÕu x[n] = f[n]*g[n]
th×
(x[n]) = (f[n])*g[n] = f[n]*(g[n])
ë ®©y * ký hiÖu nh©n chËp thêi gian-rêi r¹c.
(e) T×m ®¸p øng xung cña mét hÖ thèng ®îc m¾c nèi tiÕp víi hÖ thèng sai
ph©n bËc nhÊt ®Ó kh«i phôc l¹i lèi vµo, tøc lµ, t×m h1[n], ë ®©y
h1[n] * (x[n]) = x[n]
2.71. Gi¶ sö H(ej) ký hiÖu ®¸p øng tÇn sè cña mét hÖ thèng LTI víi ®¸p øng
xung h[n] ë ®©y h[n] nãi chung lµ phøc.
(a)B»ng çch sö dông ph¬ng tr×nh (2.109), h·y chØ ra r»ng H(ej) lµ
®¸p øng cña hÖ thèng víi ®¸p øng xung h*[n], ë ®ay * ký hiÖu liªn hîp
phøc.
(c) H·y chØ ra r»ng nÕu h[n] lµ thùc, ®¸p øng tÇn sè lµ ®èi xøng liªn
hîp phøc, tøc lµ H(e -j) = H* (ej) .
2.72. Gi¶ sö X(ej) ký hiÖu biÕn ®æi Fourier cña x[n]. Sö dông çc ph¬ng tr×nh
tæng hîp biÕn ®æi fourier hoÆc çc ph¬ng tr×nh ph©n tÝch ( çc ph¬ng
tr×nh (2.133) vµ (2.134)), h·y chØ ra r»ng:
(a) BiÕn ®æi Fourier cña x*[n] lµ X*(e -j)
(b) BiÕn ®æi Fourier cña x*[-n] lµ X*(ej)
122
2.73.ChØ ra r»ng ®èi víi x[n] thùc, th× tÝnh chÊt 7 trong b¶ng 2.1 suy ra tõ
tÝnh chÊt 1 cßn çc tÝnh chÊt 8-11 suy ra tõ tÝnh chÊt 7.
2.74. Trong phÇn 2.9, chóng ta ®· ph¸t biÓu r»ng nhiÒu ®Þnh lý biÕn ®æi
Fourier kh«ng cã sù chøng minh. H·y sö dông çc ph¬ng tr×nh ph©n tÝch
vµ tæng hîp Fourier ( çc ph¬ng tr×nh (2.133) vµ (2.134)), h·y chøng minh
tÝnh ®óng ®¾n cña çc ®Þnh lý 1-5 trong b¶ng 2.2.
2.75. Trong phÇn 2.9.6, ®· chØ ra mét çch trùc gi¸c r»ng
Y(ej) = H(ej) X(ej) (P2.75-1)
ë ®©y Y(e ) ,H(e ) vµ X(e ) t¬ng øng lµ çc biÕn ®æi Fourier cña lèi
j j j
ra y[n] cña ®¸p øng xung h[n] vµ cña lèi vµo x[n] cña mét hÖ thèng tuyÕn
tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian, tøc lµ
y[n] = (P2.75-2)
H·y kiÓm tra ph¬ng tr×nh (P2.75-1) b»ng çch ¸p dông biÕn ®æi Fourier
cho tæng nh©n chËp ®· cho trong ph¬ng tr×nh (P2.75-2).
2.76.B»ng çch ¸p dông ph¬ng tr×nh tæng hîp Fourier (2.133) cho ph¬ng tr×nh
(2.172) vµ sö dông ®Þnh lý 3 trong b¶ng 2.2, chóng minh tÝnh ®óng ®¾n
cña ®inh lý ®iÒu chÕ (®Þnh lý 7, b¶ng 2.2).
2.77. Gi¶ sö x[n] vµ y[n] ký hiÖu çc d·y phøc vµ X(ej) vµ Y(ej) lµ çc biÕn
®æi Fourier cña chóng.
(a) B»ng çch sö dông ®Þnh lý nh©n chËp (®Þnh lý 6 trong b¶ng 2.2) vµ
çc tÝnh chÊt thÝch hîp tõ b¶ng 2.2, h·y x¸c ®Þnh , theo çc sè h¹ng cña
x[n] vµ y[n], d·y mµ biÕn ®æi Fourier cña nã lµ X(ej) Y*(ej).
(b) H·y sö dông kÕt qu¶ cña phÇn (a), chØ ra r»ng
(P2.77-1)
Ph¬ng tr×nh (P2.77-1) lµ d¹ng tæng qu¸t h¬n cña ®Þnh lý Parseval, nh ®·
cho trong phÇn 2.9.5.
(c) B»ng çch sö dông ph¬ng tr×nh (P2.77-1), h·y x¸c ®Þnh gi¸ b»ng sè
cña tæng
2.78.Gi¶ sö x[n] vµ X(ej) biÓu diÔn mét d·y vµ biÕn ®æi Fourier cña nã mét
çch t¬ng øng. H·y x¸c ®Þnh, theo çc sè h¹ng cña X(ej), biÕn ®èi Fourier
cña ys[n] , yd[n] vµ yc[n] . Trong mçi trêng hîp, h·y vÏ ph¸c häa Y(ej) ®èi
víi X(ej) nh ®· chØ ra trªn h×nh P2.78-1
X(ej)
1
.... ...
123
-2
H×nh P2.78-1.
(a) HÖ thèng lÊy mÉu :
ys[n] =
Lu ý r»ng ys[n] = .
(b) Bé nÐn:
yd[n] = x[2n].
(c) Bé gi·n në:
ye[n] =
2.79. Hµm t¬ng quan hai tÇn sè x(N,) thêng ®îc sö dông trong radar vµ sonar
®Ó x¸c ®Þnh tÇn sè vµ ®é ph©n gi¶i thêi gian truyÒn cña mét tÝn hiÖu. §èi víi
çc tÝn hiÖu thêi gian-rêi r¹c, chóng ta ®Þnh nghÜa:
H·y chØ ra r»ng

(a) NÕu:
x[n] = ©nu[n], 0< a < 1,
H·y t×m x(N,). ( gi¶ sö N  0 ).
(b) Hµm sè x(N,). cã hai miÒn tÇn sè. H·y chØ ra r»ng
x(N,) =
2.80. Gi¶ sö x[n] vµ y[n] lµ çc tÝn hiÖu ngÉu nhiªn kh«ng t¬ng quan vµ dõng.
ChØ ra r»ng nÕu
w[n] = x[n] + y[n]
th×
mw = mx + my vµ w2 = x2 + y2
2.81. Gi¶ sö e[n] ký hiÖu mét d·y t¹p ©m tr¾ng, vµ s[n] ký hiÖu mét kh«ng
t¬ng quan víi e[n]. H·y chØ ra r»ng d·y
y[n] = s[n]e[n]
lµ tr¾ng tøc lµ cã:
Ey[n]y[n+m] = A[m]
ë ®©y A lµ h»ng sè.
2.82.XÐt mét tÝn hiÖu ngÉu nhiªn x[n] = s[n] + e[n], ë ®©y c¶ s[n] lÉn e[n] ®Òu
lµ çc tÝn hiÖu ngÉu nhiªn dõng vµ ®éc lËp víi çc hµm tù t¬ng quan
ss[m] vµ ª[m] t¬ng øng.
(a) X¸c ®Þnh çc biÓu thøc cho xx[m] vµ xx(ej).
124
(b) X¸c ®Þnh çc biÓu thøc cho xe[m] vµ xe(ej).
(c) X¸c ®Þnh çc biÓu thøc cho xs[m] vµ xs(ej).
2.83.XÐt mét hÖ thèng LTI víi ®¸p øng xung h[n] = anu[n].
(a) TÝnh hµm tù t¬ng quan x¸c ®Þnh hh[m] cho ®¸p øng xung nµy.
(b) X¸c ®Þnh hµm mËt ®é n¨ng lîng {H(ej)}2 cho hÖ thèng.
(c) H·y sö dông ®Þnh lý Parseval ®Ó tÝnh tÝch ph©n
cho hÖ thèng.
2.84. Lèi vµo tíi mét hÖ thèng sai ph©n lïi bËc nhÊt (vÝ dô 2.10) lµ mét tÝn hiÖu
t¹p ©m tr¾ng cã gi¸ trÞ trung b×nh b»ng kh«ng; hµm tù t¬ng quan cña nã lµ
xx[m] = x[m].
(a) X¸c ®Þnh vµ vÏ hµm tù t¬ng quan vµ phæ c«ng suÊt cña lèi ra t¬ng øng
cña hÖ thèng.
(b) C«ng suÊt lèi ra trung b×nh cña hÖ thèng b»ng bao nhiªu?
(c) Bµi to¸n nµy lµm cho b¹n nãi g× vÒ sai ph©n lïi bËc nhÊt cña mét tÝn
hiÖu t¹p ©m?
2.85. Gi¶ sö x[n] lµ mét qu¸ tr×nh t¹p ©m tr¾ng thùc vµ dõng víi gi¸ trÞ trung
b×nh b»ng kh«ng vµ ph¬ng sai x2. Gi¶ sö y[n] lµ lèi ra t¬ng øng khi
x[n] lµ lèi vµo ®èi víi hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian víi ®¸p
øng xung h[n]. H·y chØ ra r»ng
(a) Ex[n]y[n] = h[0]x2.
(b) .
2.86. Cho x[n] lµ mét d·y t¹p ©m tr¾ng dõng vµ thùc,víi gi¸ trÞ trung b×nh
b»ng kh«ng vµ ph¬ng sai x2 . Gi¶ sö x[n] lµ lèi vµo cña hai hÖ thèng
thêi gian -rêi r¹c tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian vµ nh©n qu¶ m¾c nèi
tiÕp nh trªn h×nh P2.86-1
x[n] h1[n] y[n] h2[n] w[n]
H×nh P2.86-1.
125
(c) Gi¶ sö h1[n] = anu[n] vµ h2[n] = bnu[n]. H·y x¸c ®Þnh ®¸p øng xung
cña toµn bé hÖ thèng trong h×nh P2.86-1, vµ tõ ®ã, h·y x¸c ®Þnh w2.
C©u tr¶ lêi cho çc phÇn (b) vµ (c) vÉn gi÷ nguyªn nh vËy hay kh«ng?
2.87.§«i khi chóng ta quan t©m ®Õn tÝnh chÊt thèng kª cña mét hÖ thèng tuyÕn
tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian khi tÝn hiÖu lèi vµo lµ mét tÝn hiÖu ngÉu
nhiªn ®îc t¸c ®éng ®ét ngét. T×nh huèng nh vËy ®· ®îc miªu t¶ trªn h×nh vÏ
P2.87-1
Gi¶ sö x[n] lµ m«t qu¸ tr×nh t¹p ©m tr¾ng dõng. Lèi vµo cho hÖ thèng w[n]
®· cho bëi
w[n] =
lµ mét qu¸ tr×nh kh«ng dõng, nh lµ mét lèi ra y[n].
(a) DÉn ra biÓu thøc cho gi¸ trÞ trung b×nh cña lèi ra theo çc gi¸ trÞ trung
b×nh cña tÝn hiÖu lèi vµo.
(b) DÉn ra biÓu thøc cho d·y tù t¬ng quan yy[n1,n2] cña lèi ra.
(c) H·y chØ ra r»ng, víi n lín, çc c«ng thøc ®· ®a ra ë phÇn (a) vµ (b) gÇn
®óng víi çc kÕt qu¶ cho çc lèi vµo dõng.
(d) Gi¶ thiÕt h[n] = anu[n]. H·y t×m gi¸ trÞ trung b×nh vµ toµn ph¬ng trung
b×nh cña lèi ra theo gi¸ trÞ trung b×nh vµ toµn ph¬ng trung b×nh cña lèi
vµo. VÏ ph¸c häa çc th«ng sè ®ã nh mét hµm sè cña n.
x[n] w[n] h[n] y[n] H×nh P2.87-1

®ãng m¹ch t¹i n=0
2.88. Gi¶ sö x[n] vµ y[n] t¬ng øng lµ lèi vµo vµ lèi ra cña mét hÖ thèng. Quan hÖ
vµo-ra cña mét hÖ thèng ®«i khi ®îc sö dông cho môc ®Ých lµm gi¶m t¹p
©m trong çc ¶nh ®· cho bëi
ë ®©y
vµ w2 lµ h»ng sè ®· biÕt tØ lÖ víi c«ng suÊt t¹p ©m.

(a) HÖ thèng cã tuyÕn tÝnh kh«ng?
(b) HÖ thèng cã bÊt biÕn dÞch chuyÓn kh«ng?
(c) HÖ thèng cã æn ®Þnh kh«ng ?
(d) Cho x[n] cè ®Þnh, h·y x¸c ®Þnh y[n] khi w2 rÊt lín ( c«ng suÊt t¹p ©m
lín) vµ khi w2 rÊt nhá ( c«ng suÊt t¹p ©m rÊt nhá) . y[n] cã cßn cã
nghÜa cho çc trêng hîp cùc ®iÓm nµy kh«ng?
126
2.89. XÐt mét qu¸ tr×nh ngÉu nhiªn x[n] lµ ®¸p øng cña mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh
bÊt biÕn víi thêi gian nh chØ ra trªn h×nh P2.89-1. Trong h×nh vÏ, w[n] biÓu
thÞ qu¸ tr×nh t¹p ©m tr¾ng gi¸ trÞ trung b×nh b»ng kh«ng dõng vµ thùc víi
Ew2[n]w2.

w[n] H(ej)= x[n]
H×nh P2.89-1.
(a) BiÓu thÞ Ew [n] theo xx[n] hoÆc xx ( ej) .
2
(b) X¸c ®Þnh xx ( ej) , mËt ®é phæ c«ng suÊt cña x[n].
(c) X¸c ®inh xx [n] , hµm t¬ng quan cña x[n].
2.90. XÐt mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian cã ®¸p øng xung lµ
thùc vµ ®îc cho b»ng h[n]. Gi¶ thiÕt r»ng çc ®¸p øng cña hÖ thèng ®èi víi
hai lèi vµo x[n] vµ v[n] t¬ng øng lµ y[n] vµ z[n], nh ®· chØ ra trªn h×nh P2.90-1.
h[n]
x[n] y[n]
H×nh P2.90-1
v[n] h[n] z[n]
Çc lèi vµo x[n] vµ v[n] trong h×nh vÏ biÓu thÞ çc qu¸ tr×nh ngÉu nhiªn
dõng thùc vµ cã gi¸ trÞ trung b×nh b»ng kh«ng víi çc hµm tù t¬ng quan
xx [n] vµ vv [n] , vµ hµm t¬ng quan chÐo xv [n], çc phæ c«ng suÊt
xx (ej ) vµ vv [ej] vµ phæ c«ng suÊt chÐo xv [ej] .
(a) Cho biÕt xx [n] ,vv [n],xv [n] ,xx (ej), vv (ej), vµ xv (ej), h·y x¸c
®Þnh phæ c«ng suÊt chÐo yz (ej) cña y[n] vµ z[n], ë ®©y yz (ej) ®-
îc ®Þnh nghÜa b»ng:
víi yz [n] = Ey[k]z[k-n].

(b) Phæ c«ng suÊt chÐo xv (ej) lu«n lu«n kh«ng ©m,tøc lµ xv (ej 0 víi
mäi n ph¶i kh«ng? H·y kØÓm chøng c©u tr¶ lêi cña b¹n.
2.91.XÐt hÖ thèng LTI cho trªn h×nh P2.91-1. Lèi vµo cho hÖ thèng nµy lµ mét
tÝn hiÖu t¹p ©m tr¾ng gi¸ trÞ trung b×nh b»ng kh«ng e[n] víi c«ng suÊt trung
b×nh e2. HÖ thèng ®µu tiªn lµ hÖ thèng sai ph©n lïi nh ®· ®îc ®Þnh nghÜa
trong ph¬ng tr×nh 2.45 víi f[n] = e[n] - e[n - 1]. HÖ thèng thø hai lµ mét m¹ch läc
th«ng thÊp lý tëng víi ®¸p øng tÇn sè
127
(a) X¸c ®Þnh biÓu thøc cho ff (ej), phæ c«ng suÊt cña f[n] vµ vÏ biÓu
thøc ®ã víi .
(b) X¸c ®Þnh biÓu thøc cho ff[m], hµm tù t¬ng quan cña f[n]
(c) X¸c ®Þnh biÓu thøc cho gg (ej) , phæ c«ng suÊt cña g[n], vµ vÏ biÓu
thøc ®ã víi 
(d) X¸c ®Þnh biÓu thøc cho g2, c«ng suÊt trung b×nh cña lèi ra.
HÖ thèng LTI HÖ thèng LTI

e[n] 1 f[n] 2 g[n]
H×nh P2.91-1.
ch¬ng 3
BiÕn ®æi - z
3.0. NhËp ®Ò.
Chóng ta ®· thÊy r»ng biÕn ®æi Fourier ®ãng vai trß then chèt trong viÖc
biÓu diÔn vµ ph©n tÝch tÝn hiÖu vµ çc hÖ thèng thêi gian-rêi r¹c. Trong ch¬ng
nµy, chóng ta ph¸t triÓn sù biÓu diÔn biÕn ®æi - z cña mét d·y vµ nghiªn cøu çc
tÝnh chÊt cña d·y liªn quan tíi çc tÝnh chÊt cña biÕn ®æ-z nh thÕ nµo. BiÕn
®æi -z ®èi víi çc tÝn hiÖu thêi gian -rêi r¹c t¬ng øng biÕn ®æi Laplace cho çc
tÝn hiÖu thêi gian -liªn tôc, vµ mçi phÐp biÕn ®æi nµy ®Òu cã hÖ thøc t¬ng tù
víi phÐp biÕn ®æi Fourier t¬ng øng. §éng c¬ ®a vµo ph¬ng ph¸p tæng qu¸t hãa
nµy lµ v× phÐp biÕn ®æi Fourier kh«ng héi tô cho tÊt c¶ çc d·y vµ sÏ rÊt cã lîi
nÕu cã ®îc sù tæng qu¸t hãa phÐp biÕn ®æi Fourier ®Ó bao qu¸t ®îc mét líp réng
h¬n çc tÝn hiÖu. ¦u ®iÓm thø hai n»m trong çc vÊn ®Ò vÒ gi¶i tÝch lµ do ký
hiÖu trong biÕn ®æi -z thêng lµ thuËn tiÖn h¬n sù ký hiÖu cña phÐp biÕn ®æi
Fourier.
3.1. BiÕn ®èi - z

BiÕn ®æi Fourier cña mét d·y x[n] ®· ®îc ®Þnh nghÜa trong ch¬ng 2 lµ
X(ej) =
(3.1)
BiÕn ®æi -z cña d·y x[n] ®îc ®Þnh nghÜa nh sau
128
X(z) =
(3.2)
Nãi chung ph¬ng tr×nh nµy lµ mét tæng v« h¹n hoÆc chuçi lòy thõa v« h¹n, víi z
lµ mét biÕn sè phøc. §«i khi rÊt cã lîi khi coi ph¬ng tr×nh (3.2) nh mét to¸n tö
biÕn ®æi mét d·y thµnh mét hµm sè vµ chóng ta sÏ gäi nã lµ to¸n tö biÕn ®æi - z .
(.) ®îc ®Þnh nghÜa nh sau
Zx[n] = (3.3)
Víi çch gi¶i thÝch nµy, th× to¸n tö biÕn ®æi-z ®îc xem lµ biÕn ®æi d·y x[n]
thµnh hµm sè X(z), ë ®©y z lµ mét biÕn phøc liªn tôc. Sù t¬ng øng gi÷a d·y vµ
biÕn ®æi - z cña nã ®îc chØ thÞ b»ng ký hiÖu
x[n] X(z) (3.4)
BiÕn ®æi -z nh chóng ta ®· ®Þnh nghÜa nã trong ph¬ng tr×nh (3.2 ) ®îc
gäi lµ biÕn ®æi - z hai phÝa hay cßn gäi lµ biÕn ®æi -z hai bªn, t¬ng ph¶n víi
biÕn ®æi -z mét phÝa hay cßn gäi lµ biÕn ®æi -z mét bªn; ®ã lµ biÕn ®æi -z ®îc
®Þnh nghÜa nh sau
X(z) = (3.5)
Râ rµng r»ng çc biÕn ®æi mét phÝa vµ hai phÝa sÏ t¬ng ®¬ng víi nhau nÕu x[n]
= 0 khi n< 0. Trong s¸ch nµy, chóng ta dµnh riªng tËp trung cho biÕn ®æi hai
phÝa.
So s¸nh çc ph¬ng tr×nh (3.1) vµ (3.2) thÊy rÊt râ r»ng cã mèi liªn hÖ rÊt
chÆt chÏ gi÷a biÕn ®æi Fourier vµ biÕn ®æi - z. §Æc biÖt , nÕu chóng ta thay
biÕn sè phøc z trong ph¬ng tr×nh (3.2) b»ng biÕn sè phøc e j, th× khi ®ã biÕn
®æi - z sÏ co vÒ biÕn ®æi Fourier. §ã lµ mét ®éng c¬ ®Ó ký hiÖu X(e j) cho
biÕn ®æi Fourier; khi nã tån t¹i, th× biÕn ®æi Fourier chØ ®¬n thuÇn lµ X(z) víi
z= ej. §iÒu nµy t¬ng øng víi viÖc h¹n chÕ z cã biªn ®é ®¬n vÞ, tøc lµ khi |z| = 1,
th× biÕn ®æi - z t¬ng øng víi biÕn ®æi Fourier. Tæng qu¸t h¬n, chóng ta cã thÓ
biÓu thÞ biÕn sè phøc z díi d¹ng täa ®é cùc nh sau
z = rej
víi z ®· ®îc biÓu thÞ díi d¹ng nµy, th× ph¬ng tr×nh (3.2) trë thµnh
X(rej) =
hoÆc
X(rej) =
(3.6)
129
Ph¬ng tr×nh (3.6) cã thÓ ®îc gi¶i thÝch nh biÕn ®æi Fourier cña tÝch cña d·y
gèc x[n] vµ d·y lòy thõa r-n. §Æc biÖt, ®èi víi trêng hîp r = 1, th× (3.6) co vÒ biÕn
®æi Fourier cña x[n].
V× biÕn ®æi - z lµ mét hµm cña mét biÕn sè phøc, nªn sÏ rÊt thuËn tiÖn
cho viÖc m« t¶ vµ gi¶i thÝch nã nÕu dïng mÆt ph¼ng-z phøc. Trong mÆt
ph¼ng-z, vßng kÝn t¬ng øng víi |z| = 1 lµ mét vßng trßn b¸n kÝnh ®¬n vÞ, nh ®·
®îc minh häa trong h×nh 3.1. Vßng kÝn nµy ®îc gäi lµ vßng trßn ®¬n vÞ. BiÕn
®æi -z ®¸nh gi¸ trªn vßng trßn ®¬n vÞ th× t¬ng øng víi biÕn ®æi Fourier. Chó ý
r»ng  lµ gãc gi÷a vÐc t¬ tíi ®iÓm z trªn vßng trßn ®¬n vÞ vµ trôc thùc cña mÆt
ph¼ng-z phøc. NÕu chóng ta ®¸nh gi¸ X(z) t¹i çc ®iÓm trªn vßng trßn ®¬n vÞ
trong mÆt ph¼ng -z b¾t ®Çu t¹i z = 1 ( tøc lµ  = 0) qua z = j ( tøc lµ = /2) tíi
z = -1 (tøc lµ  = ) , th× chóng ta sÏ thu ®îc biÕn ®æi Fourier cho 0  
TiÕp tôc vßng theo vßng trßn ®¬n vÞ sÏ t¬ng øng víi viÖc kiÓm tra biÕn ®æi
Fourier tõ tíi  hoÆc , mét çch t¬ng ®¬ng, tõ tíi . Trong
ch¬ng 2, biÕn ®æi Fourier ®· ®îc biÓu hiÖn trªn mét trôc tÇn sè th¼ng. ViÖc
gi¶i thÝch biÕn ®æi Fourier nh lµ biÕn ®æi - z trªn vßng trßn ®¬n vÞ trong mÆt
ph¼ng-z t¬ng øng vÒ ph¬ng diÖn nhËn thøc víi viÖc uèn trôc tÇn sè th¼ng vßng
quanh theo vßng trßn ®¬n vÞ víi  = 0 t¹i z = 1 vµ t¹i z = -1. Víi sù néi suy
nµy, tÝnh chÊt tuÇn hoµn vèn dÜ vÒ tÇn sè cña biÕn ®æi Fourier thu ®îc mét
çch tù nhiªn, bëi v× sù thay ®æi cña gãc  radian trong mÆt ph¼ng-z t¬ng øng
víi viÖc chuyÓn ®éng trªn vßng trßn ®¬n vÞ mét lÇn vµ trë vÒ ®óng vÞ trÝ ban
®Çu.
Nh chóng ta ®· th¶o luËn trong ch¬ng 2, d·y lòy thõa biÓu diÔn biÕn ®æi
Fourier kh«ng héi tô cho tÊt c¶ çc d·y; tøc lµ , tæng v« h¹n cã thÓ kh«ng bao giê
h÷u h¹n. Mét çch t¬ng tù, biÕn ®æi - z còng sÏ kh«ng héi tô ®èi víi tÊt c¶ çc d·y
hoÆc ®èi víi tÊt c¶ çc gi¸ trÞ cña z. §èi víi mét d·y ®· cho bÊt kú nµo ®ã, çc gi¸
trÞ cña z mµ ®èi víi nã biÕn ®æi - z héi tô th× ®îc gäi lµ miÒn héi tô , viÕt t¾t lµ
ROC . Nh ®· nãi trong phÇn 2.7, nÕu mét d·y cã tæng tuyÖt ®èi, th× biÕn ®æi
Fourier cña nã sÏ héi tô tíi mét hµm liªn tôc cña . ¸p dông tiªu chuÈn nµy cho (3.6)
sÏ ®a ®Õn ®iÒu kiÖn héi tô cho biÕn ®æi - z:
Tõ (3.7) thÊy râ r»ng, v× d·y ®îc nh©n víi sè thùc lòy thõa r-n , nªn cã kh¶ n¨ng
biªn ®æi-z héi tô ngay c¶ khi biÕn ®æi Fourier kh«ng héi tô. Ch¼ng h¹n , d·y x[n]
= u[n] kh«ng cã tæng tuyÖt ®èi , do ®ã biÕn ®æi Fourier kh«ng héi tô tuyÖt ®èi.
ThÕ nhng , r-nu[n] l¹i cã thÓ cã tæng tuyÖt ®èi nÕu r > 1. §iÒu ®ã cã nghÜa r»ng
biÕn ®æi -z ®èi víi xung nhÈy bËc ®¬n vÞ tån t¹i víi miÒn héi tô |z| > 1.
Sù héi tô cña chuçi lòy thõa cña ph¬ng tr×nh (3.2) chØ phô thuéc vµo |z|,
bëi v× |X(z)| <  nÕu
(3.7)
tøc lµ miÒn héi tô cña çc chuçi lòy thõa trong ph¬ng tr×nh (3.2) lµ tÊt c¶ çc gi¸
trÞ cña z ®Ó sao cho bÊt ®¼ng thøc trong ph¬ng tr×nh (3.8) lu«n lu«n ®îc duy
tr×. V× thÕ, nÕu nãi z 1 lµ mét gi¸ trÞ nµo ®ã cña z ë trong miÒn héi tô ROC, th×
khi ®ã tÊt c¶ çc gi¸ trÞ cña z n»m trªn vßng trßn ®îc x¸c ®Þnh bëi |z| = |z 1| còng sÏ
n»m trong ROC
130
(3.8)
Imz mÆt ph¼ng-z

z=ej
vßng trßn ®¬n vÞ

-1 0 1 Rez
H×nh 3.1. Vßng trßn ®¬n vÞ trong mÆt ph¼ng-z phøc

.
Imz
MÆt ph¼ng-z
Rez
ROC
H×nh 3.2.MiÒn héi tô (ROC) nh h×nh vµnh kh¨n trong mÆt ph¼ng-z.
Trêng hîp ®Æc biÖt, giíi h¹n trong cã thÓ dÇn tíi gèc täa ®é 0, ROC trë thµnh mét
®Üa trßn. Trêng hîp kh¸c, giíi h¹n ngoµi cã thÓ dÇn ®Õn v« cïng.
Do hÖ qu¶ cña ®iÒu ®ã, miÒn héi tô sÏ lµ mét h×nh vµnh kh¨n trong mÆt
ph¼ng-z cã t©m t¹i gèc täa ®é. Giíi h¹n ngoµi cña nã lµ mét vßng trßn ( hoÆc
ROC cã thÓ tiÕn tíi v« cïng), vµ giíi h¹n trong cña nã sÏ lµ mét vßng trßn ( hoÆc
nã cã thÓ co hÑp vµo phÝa trong bao lÊy gèc täa ®é). §iÒu nµy ®îc minh häa trªn
h×nh 3.2. NÕu ROC chøa vßng trßn ®¬n vÞ, ®iÒu ®ã hµm ý biÕn ®æi -z héi tô
víi |z|=1, hoÆc mét çch t¬ng ®¬ng, biÕn ®æi Fourier cña d·y héi tô. Ngîc l¹i ,
nÕu ROC kh«ng chøa vßng trßn ®¬n vÞ th× biÕn ®æi Fourier kh«ng héi tô mét
çch tuyÖt ®èi.
Çc chuçi lòy thõa cã d¹ng cña ph¬ng tr×nh (3.2) lµ çc chuçi Laurent . Do
®ã, nhiÒu ®Þnh lý tinh vi vµ tuyÖt diÖu tõ lý thuyÕt hµm cña biÕn sè phøc cã
thÓ ®îc vËn dông trong viÖc nghiªn cøu biÕn ®æi - z. ( ch¼ng h¹n, h·y xem
Churchill vµ Brown, 1990). Chuçi Laurent , vµ do ®ã biÕn ®æi - z, biÓu diÔn
mét hµm sè gi¶i tÝch t¹i mçi ®iÓm bªn trong miÒn héi tô ; cã nghÜa lµ biÕn ®æi
131
- z vµ çc dÉn xuÊt cña nã ph¶i lµ çc hµm sè liªn tôc cña z bªn trong miÒn héi tô.
§iÒu nµy hµm ý lµ nÕu miÒn héi tô chøa vßng trßn ®¬n vÞ , th× khi ®ã biÕn
®æi Fourier vµ tÊt c¶ çc dÉn xuÊt cña nã ®èi víi  ph¶i lµ çc hµm sè liªn tôc cña
. Còng chÝnh v× nh vËy, mµ tõ çc th¶o luËn trong phÇn 2.7, d·y ph¶i cã tæng
tuyÖt ®èi , tøc lµ d·y æn ®Þnh .
Sù héi tô ®¬n ®iÖu cña biÕn ®æi - z yªu cÇu tÝnh chÊt tæng tuyÖt ®èi
cña d·y träng sè lòy thõa, nh ®· nãi trong (3.7). Kh«ng cã d·y nµo trong çc d·y sau
®©y lµ cã tæng tuyÖt ®èi
x1[n] =
vµ
x2[n] = coson , - n
H¬n n÷a, kh«ng d·y nµo trong sè çc d·y ®ã nh©n víi r -n cã thÓ cã tæng tuyÖt ®èi
víi gi¸ trÞ r bÊt kú. V× thÕ çc d·y nµy kh«ng cã biÕn ®æi - z héi tô tuyÖt ®èi víi
z bÊt kú. Tuy nhiªn, chóng ta ®· chØ ra trong phÇn 2.7 r»ng ngay c¶ çc d·y nh
x1[n] còng kh«ng cã tæng tuyÖt ®èi, chóng cã n¨ng lîng h÷u h¹n vµ biÕn ®æi
Fourier héi tô theo nghÜa toµn ph¬ng trung b×nh tíi mét hµm tuÇn hoµn gi¸n
®o¹n. T¬ng tù, d·y x2[n] l¹i kh«ng cã tæng c¶ tuyÖt ®èi lÉn toµn ph¬ng trung
b×nh, nhng biÕn ®æi Fourier h÷u Ých cã thÓ ®îc ®Þnh nghÜa khi sö dông çc
xung. Trong c¶ hai trêng hîp, çc biÕn ®æi Fourier lµ kh«ng liªn tôc, v« sè çc hµm
sè kh¶ vi, v× thÕ chóng kh«ng thÓ suy ra tõ viÖc ®¸nh gi¸ biÕn ®æi - z trªn vßng
trßn ®¬n vÞ. V× vËy trong trêng hîp nµy , ý nghÜ cho r»ng biÕn ®æi Fourier lµ
biÕn ®æi - z ®îc ®¸nh gi¸ trªn vßng trßn ®¬n vÞ lµ hoµn toµn kh«ng chÝnh x¸c,
mÆc dï nh vËy, song chóng ta vÉn sö dông ký hiÖu X(ej) bao hµm cho ®iÒu ®ã.
BiÕn ®æi - z cã lîi nhÊt khi tæng v« h¹n cã thÓ ®îc biÓu thÞ díi d¹ng kÝn;
tøc lµ khi nã cã thÓ ®îc" lÊy tæng" vµ ®îc biÓu thÞ nh mét c«ng thøc to¸n häc
®¬n gi¶n. Trong sè çc phÐp biÕn ®æi - z Ých lîi vµ quan träng nhÊt lµ çc phÐp
biÕn ®æi mµ ®èi víi nã X(z) lµ mét hµm ph©n thøc bªn trong miÒn héi tô, tøc lµ
cã d¹ng
(3.9)
ë ®©y P(z) vµ Q(z) lµ çc ®a thøc cña z. Çc gi¸ trÞ cña z lµm cho X(z) = 0 ®îc
gäi lµ çc ®iÓm kh«ng cña X(z), cßn çc gi¸ trÞ cña z lµm cho X(z) v« h¹n ®îc g¸n
cho çi tªn lµ çc cùc ®iÓm cña X(z). Çc cùc ®iÓm cña X(z) víi gi¸ trÞ h÷u h¹n
cña z lµ nghiÖm cña ®a thøc ë mÉu sè . Thªm vµo ®ã, çc cùc cã thÓ x¶y ra t¹i z
= 0 vµ t¹i z =  . §èi víi biÕn ®æi - z ph©n thøc cã rÊt nhiÒu çc hÖ thøc quan
trong tån t¹i gi÷a çc vÞ trÝ cña çc cùc ®iÓm cña X(z) vµ miÒn héi tô cña biÕn
®æi - z. Chóng ta th¶o luËn nh÷ng ®iÒu nµy chi tiÕt h¬n, ®Æc biÖt trong phÇn
3.2. Nhng tríc hÕt, chóng ta minh häa biÕn ®æi - z qua mét sè vÝ dô sau:
VÝ dô 3.1. D·y lòy thõa phÝa - ph¶i
XÐt tÝn hiÖu x[n] = anu[n]. V× nã kh¸c kh«ng chØ khi n  0, nªn d·y nµy
lµ mét vÝ dô cña d·y phÝa - ph¶i. Tõ ph¬ng tr×nh (3.2), ta cã
132
X(z) =
§èi víi sù héi tô cña X(z), chóng ta yªu cÇu
V× thÕ miÒn héi tô lµ miÒn çc gi¸ trÞ cña z mµ ®èi víi nã th× |az -1| < 1,
hoÆc t¬ng ®¬ng víi |z| > |a|. Bªn trong miÒn héi tô, çc chuçi v« h¹n héi tô
tíi
X(z) = (3.10)
ë ®©y chóng ta ®· sö dông c«ng thøc quen thuéc ®èi víi tæng cña çc
sè h¹ng cña çc chuçi h×nh häc. BiÕn ®æi -z cã miÒn héi tô cho gi¸ trÞ
h÷u h¹n nµo ®ã cña |a|. MÆt kh¸c, biÕn ®æi Fourier cña x[n]héi tô chØ
khi
|a| < 1. §èi víi a = 1, th× x[n] lµ mét d·y nhÈy bËc ®¬n vÞ cã biÕn ®æi-z
lµ
X(z) = (3.11)
Trong vÝ dô 3.1, tæng v« h¹n b»ng mét hµm ph©n thøc cña z ë bªn trong
miÒn héi tô; ®èi víi hÇu hÕt çc môc ®Ých, hµm ph©n thøc nµy lµ mét biÓu
diÔn tiÖn lîi h¬n nhiÒu d·y v« h¹n. Chóng ta sÏ thÊy r»ng bÊt kú d·y nµo cã thÓ
®îc biÓu thÞ nh mét tæng cña çc lòy thõa th× ®Òu cã thÓ ®îc biÓu thÞ b»ng mét
biÕn ®æi - z ph©n thøc. BiÕn ®æi - z nh thÕ ®îc x¸c ®Þnh trong ph¹m vi mét
h»ng sè nh©n víi çc cùc ®iÓm vµ çc ®iÓm kh«ng cña nã. §èi víi vÝ dô nµy, cã
mét ®iÓm kh«ng t¹i
z = 0, vµ mét cùc ®iÓm t¹i z = a. Gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng vµ miÒn héi
tô cho vÝ dô 3.1 ®îc chØ ra trªn h×nh 3.3 ë ®Êy dÊu hiÖu " o" ký hiÖu çc ®iÓm
kh«ng, cßn dÊu hiÖu "x" ký hiÖu çc cùc ®iÓm. §èi víi |a| > 1, th× ROC kh«ng
chøa vßng trßn ®¬n vÞ , trïng khíp víi sù kiÖn lµ , ®èi víi çc gi¸ trÞ nµy cña a,
th× biÕn ®æi Fourier cña d·y t¨ng theo lòy thõa anu[n] kh«ng héi tô.
Imz
MÆt ph¼ng-z
133
a Rez
H×nh 3.3. Gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng vµ

miÒn héi tô cho vÝ dô 3.1.
VÝ dô 3.2 D·y lòy thõa phÝa - tr¸i
B©y giê gi¶ sö x[n] = -anu[-n-1]. V× d·y kh¸c kh«ng chØ víi n  -1, nªn
®©y lµ mét d·y phÝa - tr¸i. Do ®ã
(3.12)
NÕu |a-1z| < 1 hoÆc t¬ng ®¬ng víi |z| < |a|, th× tæng trong (3.12) héi tô,
vµ
X(z) = 1- (3.13)
Gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng vµ miÒn héi tô ®èi víi vÝ dô nµy ®· ®-
îc chØ ra trªn h×nh 3.4. CÇn chó ý r»ng ®èi víi |a| < 1, th× d·y - a nu[-n-1]
t¨ng theo lòy thõa khi n - vµ do ®ã biÕn ®æi Fourier kh«ng tån t¹i
So s¸nh çc ph¬ng tr×nh (3.10) víi (3.13) vµ (3.3) víi (3.4) , chóng ta thÊy
r»ng çc d·y , vµ do ®ã c¶ çc tæng v« h¹n lµ kh¸c nhau; Tuy nhiªn, çc biÓu thøc
®¹i sè ®èi víi X(z) vµ çc gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng trong çc vÝ dô (3.1
vµ 3.2 ®ång nhÊt víi nhau . BiÕn ®æi - z chØ kh¸c nhau ë miÒn héi tô. §iÒu nµy
nhÊn m¹nh tÝnh cÇn thiÕt ph¶i ®Þnh râ c¶ biÓu thøc ®¹i sè lÉn miÒn héi tô cho
biÕn ®æi - z cu¶ mét d·y ®· cho. Cßn n÷a, trong c¶ hai vÝ dô, çc d·y ®Òu lµ çc
d·y lòy thõa vµ çc biÕn ®æi - z kÕt qu¶ ®Òu lµ ph©n thøc. ThËt vËy, nh ®· ®îc
gîi ý bëi vÝ dô tiÕp sau ®©y, X(z) sÏ lµ mét ph©n thøc ®¹i sè khi x[n] lµ mét tæ
hîp tuyÕn tÝnh cña çc lòy thõa thùc hoÆc phøc.
Imz
MÆt ph¼ng-z
134
a 1 Rez
H×nh 3.4. Gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng vµ

miÒn héi tô cña vÝ dô 3.2
VÝ dô 3.3 Tæng cña hai d·y lòy thõa
XÐt tÝn hiÖu lµ tæng cña hai d·y lòy thõa thùc
(3.14)
Khi ®ã biÕn ®æi - z lµ
(3.16)
§Ó X(z) héi tô , th× c¶ hai tæng trong (3.15) ph¶i héi tô, ®iÒu nµy ®ßi hái
c¶ hoÆc t¬ng ®¬ng víi |z| > 1 vµ |z| > 1/3. Nh vËy,
miÒn héi tô lµ miÒn giao cña hai miÒn héi tô thµnh phÇn |z| > 1/2 . Gi¶n ®å cùc
®iÓm / ®iÓm kh«ng vµ miÒn héi tô ROC ®èi víi biÕn ®æi - z cña mçi sè h¹ng
thµnh phÇn vµ ®èi víi tÝn hiÖu tæ hîp ®îc chØ ra trªn h×nh 3.5.
Imz MÆt ph¼ng-z Imz
Rez Rez
135
(a) (b)
Imz MÆt ph¼ng-z

Rez
(c)
H×nh 3.5. Gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng vµ miÒn héi tô ®èi víi
çc sè h¹ng thµnh phÇn vµ cña tæng cña çc sè h¹ng trong vÝ dô
3.3 vµ 3.4 (a)1/(1-(1/2)z-1), |z| > 1/2. (b) 1/(1+(1/3)z-1), |z| >
1/3,
(c) 1/(1-(1/2)z-1) + 1/(1+(1/3)z-1),|z| > 1/2.
Trong mçi mét vÝ dô trªn, chóng ta ®Òu b¾t ®Çu víi sù ®Þnh nghÜa cña
d·y vµ biÕn ®æi mçi tæng v« h¹n thµnh d¹ng cã tæng rÊt dÔ ghi nhËn. Khi mét
d·y ®· ®îc ghi nhËn nh mét tæng cña çc d·y lòy thõa díi d¹ng nh trong çc vÝ dô
3.1 vµ 3.2, th× biÕn ®æi - z cã thÓ thu ®îc dÔ dµng h¬n nhiÒu nÕu sö dông tÝnh
chÊt tuyÕn tÝnh cña biÕn ®æi - z. §Æc biÖt, tõ ®Þnh nghÜa cña biÕn ®æi - z,
ph¬ng tr×nh 3.2, nÕu x[n] lµ tæng cña hai sè h¹ng, th× khi ®ã X(z) sÏ lµ tæng cña
çc biÕn ®æi - z t¬ng øng cña çc çc sè h¹ng thµnh phÇn. ROC sÏ lµ giao cña çc
miÒn héi tô thµnh phÇn, tøc lµ, çc gi¸ trÞ cña z mµ ®èi víi nã c¶ hai tæng thµnh
phÇn ®Òu héi tô. Chóng ta ®· chøng tá thùc tÕ nµy khi ®îc biÓu thøc (3.15)
trong vÝ dô 3.3. VÝ dô 3.4 chØ ra ph¬ng ph¸p lµm thÕ nµo ®Ó thu ®îc biÕn ®æi
- z trong vÝ dô 3.3 mét çch dÔ d¹ng vµ nhanh chãng h¬n.
VÝ dô 3.4 Tæng cña hai d·y lòy thõa (l¹i tiÕp tôc)
L¹i mét lÇn n÷a, gi¶ sö x[n] ®îc cho bëi ph¬ng tr×nh (3.14). Khi ®ã sö dông
kÕt qu¶ tæng qu¸t cña vÝ dô 3.1 víi a = 1/2 vµ a = -1/3, th× biÕn ®æi-z cña hai
sè h¹ng thµnh phÇn sÏ thÊy ®îc mét çch dÔ dµng lµ
136
Nh chóng ta ®· x¸c ®Þnh trong vÝ dô 3.3. Gi¶n ®å cùc ®iÓm/®iÓm kh«ng
vµ ROC ®èi víi biÕn ®æi - z cña mçi sè h¹ng thµnh phÇn vµ ®èi víi tÝn
hiÖu tæ hîp ®îc chØ ra trªn h×nh 3.5.
TÊt c¶ çc ®iÓm chÝnh cña çc vÝ dô 3.1-3.4 ®îc tæng qu¸t hãa trong vÝ
dô 3.5.
VÝ dô 3.5 D·y lòy thõa hai phÝa
XÐt d·y
(3.20)
Lu ý r»ng d·y nµy t¨ng theo hµm lòy thõa khi n  . Sö dông çc kÕt
qu¶ tæng qu¸t cña vÝ dô 3.1 víi a = -1/3, chóng ta thu ®îc
vµ sö dông çc kÕt qu¶ cña vÝ dô 3.2 víi a = 1/2, ta cã
V× thÕ, tÝnh chÊt tuyÕn tÝnh cña biÕn ®æi - z cho ta
137
Trong trêng hîp nµy, ROC lµ mét h×nh vµnh khuyªn (1/3) <|z| < (1/2).
Lu ý r»ng hµm ph©n thøc trong vÝ dô nµy ®ång nhÊt víi hµm ph©n
thøc trong çc vÝ dô 3.3 vµ 3.4, nhng ROC l¹i kh¸c nhau trong c¶ ba trêng hîp.
Gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng vµ ROC ®èi víi vÝ dô nµy ®îc chØ ra
trªn h×nh 3.6.
Imz
MÆt ph¼ng -z
Rez
H×nh 3.6 Gi¶n ®å cùc ®iÓm/ ®iÓm kh«ng vµ

miÒn héi tô cho vÝ dô 3.5.
Chó ý r»ng ROC kh«ng chøa vßng trßn ®¬n vÞ, v× thÕ d·y trong ph¬ng
tr×nh (3.20) kh«ng cã biÕn ®æi Fourier.
Trong mçi vÝ dô trªn ®©y, chóng ta ®· biÓu thÞ biÕn ®æi - z võa nh mét
ph©n thøc cña çc ®a thøc cña z l¹i võa nh mét tØ sè cña çc ®a thøc trong z -1. Tõ
d¹ng ®Þnh nghÜa cña biÕn ®æi - z nh ®· cho trong ph¬ng tr×nh (3.2), chóng ta
thÊy r»ng, ®èi víi çc d·y b»ng kh«ng khi n < 0, th× X(z) chØ ®îc gi¶i theo çc sè
mò ©m cña z. V× vËy, ®èi víi líp tÝn hiÖu nµy, th× ®iÒu ®Æc biÖt tiÖn lîi cho
X(z) lµ ®îc biÓu thÞ theo çc ®a thøc cña z -1 h¬n lµ cña z; Tuy nhiªn, ngay c¶ khi
x[n] kh¸c kh«ng ®èi víi n < 0, th× X(z) vÉn cã thÓ ®îc biÓu thÞ theo çc sè h¹ng
cña çc thõa sè d¹ng (1 - az -1). CÇn nhí l¹i r»ng çc thõa sè nh thÕ ®îc ®a vµo c¶
cho çc cùc ®iÓm lÉn cho çc ®iÓm kh«ng, nh ®· ®îc minh häa b»ng çc biÓu
thøc ®¹i sè trong çc vÝ dô tríc ®©y.
Tõ çc vÝ dô ®ã, ®iÒu dÔ dµng nhËn thÊy lµ çc d·y v« h¹n cã biÕn ®æi -
z cã thÓ ®îc biÓu thÞ nh çc hµm ph©n thøc hoÆc theo z hoÆc theo z -1. Trêng
hîp khi d·y cã chiÒu dµi h÷u h¹n còng cã d¹ng ®¬n gi¶n h¬n. NÕu d·y chØ kh¸c
kh«ng ë trong kho¶ng N1  n  N2 , th× biÕn ®æi - z cã d¹ng
X(z) = (3.22)
vµ kh«ng cã vÊn ®Ò vÒ héi tô , miÔn lµ mçi sè h¹ng x[n]z-n h÷u h¹n. Nãi chung
kh«ng thÓ biÓu thÞ mét tæng h÷u h¹n çc sè h¹ng trong d¹ng kÝn, nhng trong çc
trêng hîp nh vËy cã thÓ lµ kh«ng cÇn thiÕt. Ch¼ng h¹n, dÔ dµng thÊy r»ng nÕu
x[n]=[n] + [n - 5], th× khi ®ã X(z) = 1 + z -5 lµ h÷u h¹n víi |z| > 0. Mét vÝ dô vÒ
138
trêng hîp mµ ë ®Êy sè lîng çc sè h¹ng lµ h÷u h¹n cã thÓ ®îc lÊy tæng ®Ó ®a
vµo mét biÓu diÔn cña biÕn ®æi - z c« ®äng h¬n cho trong vÝ dô 3.6.
VÝ dô 3.6 D·y cã chiÒu dµi h÷u h¹n
XÐt tÝn hiÖu

x[n] =
khi ®ã
X(z) =
(3.23)
ë ®©y chóng ta ®· sö dông çc c«ng thøc tæng qu¸t trong (2.56) ®Ó lÊy
tæng çc chuçi h÷u h¹n. ROC ®îc x¸c ®Þnh b»ng çc gi¸ trÞ cña z tháa m·n
V× chØ cã mét sè h÷u h¹n çc sè h¹ng kh¸c kh«ng, nªn tæng sÏ h÷u h¹n
chõng nµo az-1 h÷u h¹n, ®iÒu nµy ®ßi hái {a} < vµ z  0. V× thÕ khi gi¶
thiÕt {a} lµ h÷u h¹n th× ROC bao gåm toµn bé mÆt ph¼ng z trõ gèc täa ®é
(z = o). Gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng cho vÝ dô nµy víi N=16 vµ a lµ
thùc n»m gi÷a kh«ng vµ v« cïng ®· ®îc chØ ra trªn h×nh 3.7. §Æc biÖt, N
nghiÖm cña ®a thøc ë tö sè ë t¹i çc vÞ trÝ
zk = aej2k/N, k = 0,1,2,..., N-1. (3.24)
( chó ý r»ng çc gi¸ trÞ nµy tháa m·n ph¬ng tr×nh zN = aN, vµ khi a = 1, th×
çc gi¸ trÞ phøc nµy lµ nghiÖm thø N cña ®¬n vÞ). §iÓm kh«ng t¹i k = 0
bÞ lo¹i trõ bëi cùc ®iÓm t¹i z = a.
V× vËy, sÏ kh«ng cã cùc ®iÓm nµo kh¸c ngoµi t¹i gèc täa ®é z = 0. Do vËy
çc ®iÓm kh«ng ë t¹i
zk = ae12k/N, k = 1,2,..., N-1 (3.25)
Imz MÆt ph¼ng-z
cùc ®iÓm bËc vßng trßn ®¬n vÞ

bËc-15
/8
Rez
139
a
H×nh 3.7. Gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng cho

vÝ dô 3.6 víi N=16 vµ a thùc 0 < a < 1.
MiÒn héi tô trong vÝ dô nµy lµ toµn bé
çc gi¸ trÞ z ngo¹i trõ z=0.
Çc cÆp biÕn ®æi t¬ng øng víi mét sè vÝ dô tríc ®©y, còng nh nhiÒu cÆp
biÕn ®æi - z thêng gÆp kh¸c ®îc tæng qu¸t hãa trong b¶ng 3.1. Chóng ta sÏ thÊy
r»ng çc cÆp biÕn ®æi c¬ së nµy rÊt h÷u Ých trong viÖc t×m biÕn ®æi -z cña
mét d·y ®· cho, hoÆc ngîc l¹i, t×m d·y khi biÕt biÕn ®æi - z cña nã.
3.2 Çc tÝnh chÊt cña miÒn héi tô ®èi víi biÕn ®æi - z.
Çc vÝ dô cña phÇn tríc gîi ý r»ng çc tÝnh chÊt cña miÒn héi tô phô thuéc
vµo b¶n chÊt cña tÝn hiÖu. Çc tÝnh chÊt nµy sÏ ®îc tæng qu¸t hãa sau ®©y,
tiÕp sau mét vµi th¶o luËn vµ kiÓm chøng mang tÝnh chÊt trùc gi¸c. §Æc biÖt,
chóng ta gi¶ thiÕt r»ng biÓu thøc ®¹i sè cña biÕn ®æi - z lµ mét hµm ph©n thøc
vµ r»ng x[n] cã gi¸ trÞ h÷u h¹n, ngo¹i trõ kh¶ n¨ng t¹i n = vµ n = -.
tÝnh chÊt1: ROc lµ h×nh khuyªn hoÆc h×nh ®Üa trong mÆt ph¼ng-z
cã t©m t¹i gèc täa ®é, tøc lµ 0  rR < |z| < rL   .
TÝnh chÊt 2: BiÕn ®æi Fourier cña x[n] héi tô tuyÖt ®èi khi vµ chØ khi
ROC cña biÕn ®æi - z cña x[n] chøa vßng trßn ®¬n vÞ.
tÝnh chÊt 3: ROC kh«ng thÓ chøa çc cùc ®iÓm bÊt kú.
tÝnh chÊt 4: NÕu x[n] lµ mét d·y cã chiÒu dµi h÷u h¹n, tøc lµ d·y cã gi¸
trÞ b»ng kh«ng ë ngoµi mét kho¶ng h÷u h¹n -N1  n  N2 < , th× khi
®ã ROC lµ toµn bé mÆt ph¼ng-z, ngo¹i trõ kh¶ n¨ng t¹i z = 0 vµ z = .
tÝnh chÊt 5: NÕu x[n] lµ d·y phÝa - ph¶i, tøc lµ mét d·y b»ng kh«ng khi
n < N1 < , th× ROC më réng vÒ phÝa tríc tõ cùc ®iÓm xa nhÊt ( tøc lµ cã
gi¸ trÞ lín nhÊt) trong X(z) tíi ( hoÆc cã thÓ chøa) z = 
tÝnh chÊt 6: NÕu x[n] lµ mét d·y phÝa - tr¸i, tøc lµ d·y b»ng kh«ng khi
n > N2 > -th× ROC më réng vÒ phÝa trong b¾t ®Çu tõ cùc ®iÓm kh¸c
kh«ng phÝa trong nhÊt ( cã gi¸ trÞ nhá nhÊt) trong X(z) tíi ( vµ cã thÓ chøa) z = 0.
tÝnh chÊt7: Mét d·y hai phÝa lµ d·y cã chiÒu dµi v« h¹n nã kh«ng ph¶i lµ
d·y phÝa - ph¶i mµ còng ch¼ng ph¶i lµ d·y phÝa - tr¸i. NÕu x[n] lµ d·y hai
phÝa, th× ROC cña nã sÏ lµ h×nh khuyªn trong mÆt ph¼ng-z , giíi h¹n bëi
b¸n kÝnh ngoµi vµ b¸n kÝnh trong bëi mét cùc ®iÓm, trïng khíp víi tÝnh chÊt
3, kh«ng chøa bÊt kú cùc ®iÓm nµo.
tÝnh chÊt 8: ROC ph¶i lµ mét miÒn liªn kÕt.
B¶ng 3.1 Mét sè cÆp biÕn ®æi - z th«ng thêng
D·y BiÕn ®æi - z ROC
140
1. [n] 1 Toµn bé z
2. u[n] |z| > 1
3. -u[-n-1] |z| < 1

4. [n - m] z-m mäi z trõ z=0 (nÕu m>0)
hoÆc z=(nÕu m<0)
5. anu[n] |z| > {a}
6. -anu[-n-1] |z| < {a}
7. nanu[n] |z| > {a}
8. -nanu[-n-1] |z| < {a}
9. [cosn]u[n] |z| > 1
10. [sinn]u[n] |z| > 1
11. [rncosn]u[n] |z| > r
12.[rnsinn]u[n] |z| > r
13. |z| > 0
Nh ®· th¶o luËn trong phÇn 3.1, tÝnh chÊt 1 suy ra tõ sù héi tô cña ph¬ng
tr×nh (3.2) ®èi víi x[n] ®· cho chØ phô thuéc vµo |z|, vµ tÝnh chÊt 2 lµ hÖ qu¶
cña ph¬ng tr×nh (3.2) co vÒ biÕn ®ái Fourier khi |z| = 1. TÝnh chÊt 3 suy ra tõ sù
ghi nhËn lµ X(z) v« h¹n t¹i cùc ®iÓm vµ do ®ã, theo ®Þnh nghÜa, nã sÏ kh«ng héi
tô.
Çc tÝnh chÊt 4 ®Õn 7 toµn bé ®Òu cã thÓ ®îc ph¸t triÓn nhiÒu hay Ýt
trùc tiÕp tõ sù néi suy cña biÕn ®æi - z nh lµ biÕn ®æi Fourier cña d·y gèc, bÞ
biÕn ®iÖu bëi mét träng sè lòy thõa. Tríc tiªn chóng ta xÐt tÝnh chÊt 4. H×nh 3.8
chØ ra mét d·y cã chiÒu dµi v« h¹n vµ mét d·y lòy thõa r -n víi 1 < r ( suy gi¶m theo
hµm lòy thõa) vµ ®èi víi 0 < r < 1 ( t¨ng theo hµm lòy thõa). Sù héi tô cña biÕn
®æi -z ®îc quy vÒ tÝnh cã tæng tuyÖt ®èi cña d·y x[n]z -n, hoÆc t¬ng ®¬ng víi
x[n]r-n.
x[n]
141
N1 N2 n
(a)
..... r-n (víi r >1)

....
n
(b)
r-n (víi 0 < r < 1)
....
.....
n
(c)
H×nh 3.8 D·y cã chiÒu dµi h÷u h¹n vµ çc d·y träng sè Èn trong sù
héi tô cña biÕn ®æi - z. (a) D·y cã chiÒu dµi h÷u h¹n x[n],
(b) D·y träng sè r-n víi 1 < r, (c) D·y träng sè r-n víi 0 < r < 1.
Tõ h×nh 3.8 thÊy râ rµng lµ , do x[n] chØ cã mét sè h÷u h¹n çc gi¸ trÞ kh¸c
kh«ng, chõng nµo mµ mçi mét gi¸ trÞ ®ã h÷u h¹n, th× x[n] sÏ cã tæng tuyÖt ®èi.
H¬n thÕ n÷a, ®iÒu nµy sÏ kh«ng bÞ ¸p ®Æt bëi träng sè lòy thõa nÕu d·y träng sè
cã gi¸ trÞ x¸c ®Þnh trong kho¶ng mµ ë ®Êy x[n] kh¸c kh«ng, tøc lµ N 1  n  N2.
Do ®ã, ®èi víi mét d·y cã chiÒu dµi h÷u h¹n, th× x[n]r -n sÏ cã tæng tuyÖt ®èi víi 0
< r < . Sù phøc t¹p chØ cã thÓ nµy sinh khi r =0 hoÆc khi r = . NÕu x[n] kh¸c
kh«ng ®èi víi çc gi¸ trÞ d¬ng bÊt kú cña n ( tøc lµ nÕu N 2 > 0), vµ nÕu r , hoÆc
t¬ng ®¬ng víi nã lµ |z| b»ng kh«ng, th× khi ®ã x[n] r-n sÏ v« h¹n ®èi víi 0 < n  N2.
Mét çch t¬ng øng, nÕu x[n] kh¸c kh«ng víi çc gi¸ trÞ ©m bÊt kú cña n ( tøc lµ
nÕu N1 < 0), th× khi ®ã x[n] r-n sÏ v« h¹n ®èi víi N1  n < 0 nÕu r, hoÆc t¬ng ®-
¬ng víi nã lµ |z| b»ng v« h¹n .
TÝnh chÊt 5 còng ®îc néi suy mét çch t¬ng tù. H×nh 3.9 minh häa d·y
phÝa - ph¶i vµ d·y lòy thõa r -n ®èi víi hai gi¸ trÞ kh¸c nhau cña r. Mét d·y phÝa -
ph¶i b»ng kh«ng phÝa tríc mét gi¸ trÞ nµo ®ã cña n, gäi gi¸ trÞ ®ã lµ N 1. NÕu
vßng trßn |z| = ro n»m trong ROC, th× khi ®ã x[n]ro-n sÏ cã tæng tuyÖt ®èi, hoÆc t-
¬ng øng víi ®iÒu ®ã lµ biÕn ®æi Fourier cña x[n]ro-n sÏ héi tô.
x[n]
...
142
N1 n
(a)
ro-n víi ro>1

.....
....
(b) n
r1-n víi r1>ro

...
...
(c) n
H×nh 3.9 D·y phÝa - ph¶i vµ d·y träng sè Èn trong miÒn héi tô cña
biÕn ®æi - z. (a) D·y phÝa - ph¶i x[n].
b) D·y träng sè r0-n víi 1< ro.
c) D·y träng sè r1-n víi r1> ro.
Bëi v× x[n] lµ d·y phÝa ph¶i , nªn d·y x[n] r1-n còng sÏ cã tæng tuyÖt ®èi
nÕu r1-n suy gi¶m nhanh h¬n ro-n. §Æc biÖt, nh ®îc minh häa trªn h×nh 3.9, d·y lòy
thõa nµy sÏ suy gi¶m nhanh h¬n ®èi víi çc gi¸ trÞ d¬ng cña n, vµ kh«ng thÓ lµm
cho çc gi¸ trÞ cña d·y trë thµnh v« h¹n ®èi víi çc gi¸ trÞ ©m cña n v× x[n] z -n = 0
®èi víi n < N1. Dùa trªn tÝnh chÊt nµy, chóng ta cã thÓ kÕt luËn r»ng , ®èi víi
mét d·y phÝa - ph¶i th× ROC më réng vÒ phÝa ngoµi tõ vßng trßn nµo ®ã trong
mÆt ph¼ng-z, ®ång t©m víi gèc täa ®é. Thùc vËy, vßng trßn nµy ë t¹i cùc ®iÓm
xa nhÊt trong X(z). §Ó nhËn thÊy ®iÒu nµy, h·y gi¶ sö r»ng çc cùc ®iÓm x¶y ra
t¹i z = d1, ..., dN, trong ®ã d1 cã gi¸ trÞ nhá nhÊt, tøc lµ t¬ng øng víi cùc ®iÓm n»m
phÝa trong nhÊt, cßn dN cã gi¸ trÞ lín nhÊt , tøc lµ t¬ng øng víi cùc n»m ngoµi
nhÊt. §Ó ®¬n gi¶n hãa lý luËn, chóng ta sÏ gi¶ thiÕt r»ng tÊt c¶ çc cùc ®iÓm
ph©n biÖt nhau, mÆc dï lý luËn cã thÓ ®îc tæng qu¸t hãa mét çch dÔ dµng cho
çc cùc ®iÓm béi. Nh chóng ta sÏ thÊy trong phÇn 3.3, ®èi víi N 1  n, th× x[n] sÏ
lµ tæng cña çc lòy thõa d¹ng
x[n] = (3.26)
Sù t¨ng nhanh tèi ®a cña çc hµm lòy thõa nµy, khi n t¨ng, t¬ng øng víi cùc ®iÓm
n»m phÝa trong nhÊt , tøc lµ d 1, vµ sù suy gi¶m chËm nhÊt ( hoÆc t¨ng nhanh
nhÊt) t¬ng øng víi cùc ®iÓm n»m ngoµi nhÊt, tøc lµ d N. B©y giê h·y xÐt x[n] víi
träng sè lòy thõa r-n t¸c ®éng, nghÜa lµ
143
x[n]r-n = r-n (3.27)
= (3.28)
TÝnh cã tæng tuyÖt ®èi cña x[n]r-n ®ßi hái mçi d·y lòy thõa trong ph¬ng tr×nh
(3.28) còng cã tæng tuyÖt ®èi ; tøc lµ
(3.29)
hoÆc t¬ng ®¬ng víi
|r| < |dk|, k = 1,..., N (3.30)
V× cùc ®iÓm xa nhÊt , dN, lµ cùc ®iÓm cã gi¸ trÞ tuyÖt ®èi lín nhÊt, nªn
|r| > |dN| (3.31)
, tøc lµ ROC n»m ngoµi cùc ®iÓm xa nhÊt, vµ tiÕn tíi v« cïng. NÕu N 1 < 0, th×
ROC kh«ng chøa |z| =  , bëi v× r-n trë nªn v« h¹n khi r v« h¹n vµ n ©m.
Nh ®· ®îc gîi ý tõ th¶o luËn tríc ®©y , cã thÓ tÝnh chÊt 5 lµ rÊt chÝnh x¸c
(còng nh çc tÝnh chÊt cã liªn quan nh 6 vµ 7). Tuy nhiªn, lý lÏ chñ yÕu lµ ®èi víi
tæng cña çc d·y lòy thõa phÝa - ph¶i víi mét träng sè lòy thõa t¸c ®éng, th× träng
sè lòy thõa ph¶i bÞ giíi h¹n sao cho tÊt c¶ çc sè h¹ng cã träng sè lòy thõa suy gi¶m
khi n t¨ng lªn.
§èi víi tÝnh chÊt 6 ; ®ã lµ tÝnh chÊt liªn quan víi çc d·y phÝa - tr¸i, th×
®èi sè song song cã thÓ ®îc thùc hiÖn mét çch chÝnh x¸c . Tuy nhiªn ë ®©y,
x[n] sÏ lµ mét tæng cña çc sè h¹ng lòy thõa cã cïng d¹ng nh ph¬ng tr×nh (3.28), nh-
ng víi n  N2 ; tøc lµ
x[n] = (3.32)
hoÆc víi träng sè lòy thõa
x[n] r-n = (3.33)
V× x[n] b©y giê tiÕn tíi -däc theo trôc n ©m, nªn r ph¶i ®îc h¹n chÕ sao cho ®èi
víi mçi dk, d·y lòy thõa (dkr-1)n suy gi¶m vÒ kh«ng khi n gi¶m vÒ phÝa tríc -
Mét çch t¬ng ®¬ng
r| < |dk|, k = 1, ..., N
hoÆc , v× d1 cã gi¸ trÞ nhá nhÊt , nªn
|r| < |d1|; (3.34)
Im MÆt ph¼ng-z
144
x x x
Rez
a b c
(a)
Imz MÆt ph¼ng-z
Imz MÆt ph¼ng-z
Rez x x x Rez
a b c
(b) (c)
Imz
MÆt ph¼ng-z
Imz
Rez Rez
x x
b c
H×nh 3.10 VÝ dô vÒ 4 biÕn ®æi - z víi çc vÞ trÝ cùc ®iÓm-®iÓm kh«ng
nh nhau minh häa 4 kh¶ n¨ng kh¸c nhau vÒ miÒn héi tô. Mçi ROC t¬ng
øng víi mét d·y kh¸c nhau: (b) d·y phÝa - ph¶i, (c) cho d·y phÝa tr¸i (d) cho
d·y hai phÝa, vµ (e) cho d·y hai phÝa
tøc lµ ROC n»m ë phÝa bªn trong cùc ®iÓm phÝa trong nhÊt. NÕu d·y phÝa - tr¸i
cã çc gi¸ trÞ kh¸c kh«ng ®èi víi çc gi¸ trÞ d¬ng cña n , th× khi ®ã ROC sÏ kh«ng
chøa gèc täa ®é, z = 0.
145
§èi víi çc d·y phÝa - ph¶i, ROC ®îc chØ thÞ bëi träng sè lòy thõa ®ßi hái
tÊt c¶ çc sè h¹ng lòy thõa suy gi¶m vÒ kh«ng khi n t¨ng lªn; cßn ®èi víi çc d·y
phÝa - tr¸i, th× träng sè lòy thõa ph¶i lµm nh thÕ nµo ®Ó tÊt c¶ çc sè h¹ng lòy
thõa suy gi¶m vÒ kh«ng khi n gi¶m xuèng. §èi víi d·y hai phÝa, th× träng sè lòy
thõa cÇn ®îc c©n b»ng, bëi v× nã suy gi¶m qu¸ nhanh khi n t¨ng, nã cã thÓ t¨ng
qu¸ nhanh khi n gi¶m vµ ngîc l¹i. §Æc biÖt h¬n, ®èi víi d·y hai phÝa, th× mét sè
cùc ®iÓm chØ ph©n bè ®èi víi n > 0 , cßn l¹i th× chØ ®èi víi n < 0. MiÒn héi tô
bÞ giíi néi ë phÝa bªn trong bëi cùc ®iÓm víi gi¸ trÞ lín nhÊt ph©n bè víi n > 0 vµ
ë phÝa ngoµi bëi cùc ®iÓm cã gi¸ trÞ nhá nhÊt ph©n bè ®èi víi n < 0.
TÝnh chÊt 8 h¬i khã h¬n mét chót ®Ó ph¸t triÓn vÒ mÆt c«ng thøc, nhng
Ýt nhÊt vÒ ph¬ng diÖn trùc gi¸c, nã còng ®· ®îc gîi ý mét çch m¹nh mÏ bëi sù
th¶o luËn cña chóng ta vÒ çc tÝnh chÊt 4 ®Õn 7. BÊt kú mét d·y hai phÝa v« h¹n
nµo còng cã thÓ ®îc biÓu diÔn nh lµ mét tæng cña phÇn phÝa - ph¶i ( phÇn víi n
 0) vµ phÇn phÝa - tr¸i; ®ã lµ phÇn bao gåm mäi ®iÓm mµ kh«ng chøa trong
phÇn phÝa - ph¶i. PhÇn phÝa - ph¶i sÏ cã ROC ®· cho trong ph¬ng tr×nh (3.31),
trong khi ROC cña phÇn phÝa - tr¸i sÏ ®îc cho trong ph¬ng tr×nh (3.34). ROC cña
toµn bé d·y hai phÝa - ph¶i lµ giao cña hai miÒn nµy. Nh vËy, nÕu mét giao nh
thÕ tån t¹i, th× nã sÏ lu«n lµ mét h×nh khuyªn ®¬n gi¶n d¹ng
rR < |z| < rL

Cã mét kh¶ n¨ng lµ kh«ng cã sù xen phñ gi÷a çc miÒn héi tô cña çc phÇn phÝa -
ph¶i vµ phÝa - tr¸i; tøc lµ rL < rR . VÝ dô nh d·y
x[n] = .
Trong trêng hîp nµy, ®¬n gi¶n lµ biÕn ®æi - z cña d·y kh«ng tån t¹i. Tuy
nhiªn, nÕu trêng hîp nh vËy ph¸t sinh, th× vÉn cã thÓ sö dông biÕn ®æi -z b»ng
viÖc kh¶o s¸t mét d·y lµ tæng cña hai d·y, mµ mçi d·y ®Òu cã biÕn ®æi - z, thÕ
nhng hai biÕn ®æi kh«ng thÓ ®îc tæ hîp trong mét biÓu thøc ®¹i sè, bëi v× chóng
kh«ng cã miÒn héi tô chung.
Nh chóng ta ®· chØ ra trong khi so s¸nh çc vÝ dô 3.1 vµ 3.2, biÓu thøc ®¹i
sè hoÆc gi¶n ®å cùc ®iÓm/ ®iÓm kh«ng kh«ng ®Þnh râ mét çch hoµn toµn
biÕn ®æi - z cña mét d·y; tøc lµ ROC còng ph¶i ®îc ®Þnh râ. Çc tÝnh chÊt ®·
®îc kh¶o s¸t trong phÇn nµy h¹n chÕ çc ROC kh¶ dÜ ; çc ROC nµy cã thÓ ®îc
g¾n liÒn víi mét gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng ®· cho. §Ó minh häa, h·y xÐt
gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng chØ ra trªn h×nh 3.10(a). Tõ çc tÝnh chÊt
2,3 ,vµ 8, chØ cã 4 çc lùa chän kh¶ dÜ ®èi víi ROC. Çc lùa chän ®ã ® îc chØ thÞ
trªn h×nh 3.10(b), (c), (d) vµ (e), mçi çch lùa chän g¾n liÒn víi mét d·y kh¸c
nhau . §Æc biÖt, h×nh 3.10(b) t¬ng øng víi d·y phÝa - ph¶i, h×nh 3.10(c) t¬ng øng
víi d·y phÝa - tr¸i, cßn çc h×nh 3.10(d) vµ 3.10(e) t¬ng øng víi hai d·y hai phÝa
kh¸c nhau . NÕu chóng ta gi¶ sö , nh ®· chØ ra trªn h×nh 3.10(a), r»ng vßng trßn
®¬n vÞ r¬i vµo gi÷a cùc ®iÓm t¹i z = b vµ cùc ®iÓm t¹i z = c, th× khi ®ã chØ cã
mét trong sè bèn trêng hîp mµ ®èi víi nã biÕn ®æi Fourier héi tô lµ d·y t¬ng øng
víi h×nh 3.10(c).
146
Khi biÓu diÔn mét d·y qua biÕn ®æi - z cña nã, th× ®«i khi viÖc ®Þnh râ
ROC Èn chøa trong tÝnh chÊt cña lÜnh vùc thêi gian t¬ng øng cña d·y còng rÊt
tiÖn lîi . §iÒu nµy ®îc minh häa trong vÝ dô 3.7
VÝ dô 3.7 TÝnh æn ®Þnh, tÝnh nh©n qu¶ vµ ROC
XÐt mét hÖ thèng víi ®¸p øng xung h[n] cã biÕn ®æi - z lµ H(z) vµ gi¶n
®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng chØ ra trªn h×nh 3.11. Cã ba ROC kh¶ dÜ phï
hîp
víi çc tÝnh chÊt 1-8 vµ liªn quan víi gi¶n ®å cùc ®iÓm-®iÓm kh«ng
nµy. Tuy nhiªn, nÕu chóng ta bæ sung thªm tÝnh chÊt æn ®Þnh cho
hÖ thèng( hoÆc t¬ng ®¬ng víi ®iÒu kiÖn h[n] cã tæng tuyÖt ®èi vµ do
®ã cã biÕn ®æi Fourier), th× khi ®ã ROC ph¶i chøa vßng trßn ®¬n vÞ. V×
thÕ, tÝnh chÊt æn ®Þnh cña hÖ thèng vµ çc tÝnh chÊt 1-8 hµm ý r»ng
ROC lµ miÒn 1/2 < |z| < 2. CÇn lu ý nh mét hÖ qu¶, h[n] lµ d·y hai phÝa,
do ®ã hÖ thèng lµ kh«ng nh©n qu¶.
Imz MÆt ph¼ng-z
-2 1/2 Rez
`
H×nh 3.11 Gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng ®èi víi
hµm hÖ trong vÝ dô 3.7
NÕu chóng ta nãi hÖ thèng lµ nh©n qña, th× h[n] lµ d·y phÝa - ph¶i,
khi ®ã tÝnh chÊt 5 ®ßi hái ROC lµ miÒn |z| > 2. Díi ®iÒu kiÖn nµy, hÖ
thèng sÏ kh«ng æn ®Þnh; tøc lµ , ®èi víi gi¶n ®å cùc ®iÓm/®iÓm kh«ng
®Æc biÖt ®ã, sÏ kh«ng cã ROC nµo ®Ó hÖ thèng võa æn ®Þnh l¹i võa
nh©n qu¶.
3.3 BiÕn ®æi - z nghÞch ®¶o
Mét trong nh÷ng vai trß quan träng cña biÕn ®æi - z lµ ph©n tÝch çc hÖ
thèng thêi gian-rêi r¹c tuyÕn tÝnh. Th«ng thêng, sù ph©n tÝch nµy bao hµm viÖc
t×m biÕn ®æi - z cña mét d·y vµ sau mét vµi thao t¸c vµ biÕn ®æi çc biÓu thøc
147
®¹i sè, sÏ t×m ®îc biÕn ®æi -z nghÞch ®¶o. Cã nhiÒu ph¬ng ph¸p võa mang tÝnh
c«ng thøc lÉn kh«ng mang tÝnh c«ng thøc ®Ó x¸c ®Þnh biÕn ®æi - z nghÞch
®¶o tõ mét biÓu thøc ®¹i sè ®· cho vµ miÒn héi tô liªn quan. Cã mét biÓu thøc
biÕn ®æi - z nghÞch ®¶o mang tÝnh c«ng thøc ®ã lµ dùa trªn ®Þnh lý tÝch ph©n
Cauchy ( Churchill vµ Brown, 1990). Tuy nhiªn, ®èi víi çc lo¹i d·y vµ çc biÕn
®æi - z tiªu biÓu mµ chóng ta sÏ ®Ò cËp trong çc ph©n tÝch çc hÖ thèng tuyÕn
tÝnh rêi r¹c vµ bÊt biÕn víi thêi gian, th× tr×nh tù tiÕn hµnh kh«ng mang nhiÒu
tÝnh c«ng thøc còng ®ñ vµ l¹i ®îc a thÝch h¬n. Trong çc phÇn 3.3.1-3.3.3 chóng
ta sÏ xÐt mét sè çc tr×nh tù nµy, ®Æc biÖt lµ ph¬ng ph¸p kiÓm chøng, sù khai
triÓn thµnh çc ph©n thøc riªng phÇn, vµ sù khai triÓn thµnh çc chuçi lòy thõa.
3.3.1 Ph¬ng ph¸p kiÓm chøng
Ph¬ng ph¸p kiÓm chøng ®¬n thuÇn lµ viÖc lµm quen, hoÆc lµ sù nhËn
biÕt b»ng sù "kiÓm chøng" ,víi çc cÆp biÕn ®æi x¸c ®Þnh nµo ®ã. Ch¼ng h¹n
trong phÇn3.1, chóng ta ®· ®¸nh gi¸ biÕn ®æi - z cho çc d·y cã d¹ng x[n] =
anu[n], ë ®©y a cã thÓ thùc hoÆc phøc. Çc d·y thuéc d¹ng nµy ®îc ph¸t sinh mét
çch thêng xuyªn , vµ v× thÕ , nã ®Æc biÖt cã Ých ®Ó sö dông trùc tiÕp cÆp
biÕn ®æi
(3.35)
NÕu chóng ta cÇn t×m biÕn ®æi - z nghÞch ®¶o cña
X(z) = (3.36)
vµ chóng ta nh¾c l¹i cÆp biÕn ®æi - z cña (3.35), th× chóng ta sÏ ghi nhËn ®îc
b»ng " sù kiÓm chøng" d·y liªn quan lµ x[n] = . NÕu ROC g¾n víi X(z)
trong (3.36) lµ |z| < 1/2, th× chóng ta cã thÓ nh¾c l¹i cÆp biÕn ®æi 6 trong b¶ng
3.1 ®Ó t×m b»ng sù kiÓm chøng lµ x[n] = - .
Çc b¶ng biÕn ®æi - z , nh b¶ng 3.1, lµ v« gi¸ ®Ó ¸p dông ph¬ng ph¸p
kiÓm chøng. NÕu b¶ng ®îc më réng, th× cã thÓ biÓu thÞ biÕn ®æi - z ®· cho
thµnh tæng çc sè h¹ng mµ biÕn ®æi ngîc cña mçi sè h¹ng ®· cho ë trong b¶ng.
NÕu nh vËy , th× biÕn ®æi - z nghÞch ®¶o ( tøc lµ d·y t¬ng øng) cã thÓ ®îc viÕt
ra tõ b¶ng.
3.3.2 Khai triÓn thµnh çc ph©n thøc riªng phÇn
Nh ®· m« t¶, biÕn ®æi - z nghÞch ®¶o cã thÓ t×m ®îc b»ng sù kiÓm
chøng nÕu çc biÓu thøc biÕn ®æi - z ®îc ghi nhËn hoÆc cã trong b¶ng. §«i khi
X(z) kh«ng cã biÓu thøc têng minh ë trong b¶ng sö dông, nhng cã thÓ thu ®îc
148
biÓu thøc kh¸c cho X(z) nh lµ mét tæng cña çc sè h¹ng ®¬n gi¶n h¬n; mµ mçi sè
h¹ng ®· ®îc ghi ë trong b¶ng. §ã lµ trêng hîp cho çc hµm ph©n thøc bÊt kú, bëi
v× chóng ta cã thÓ thu ®îc biÓu thøc khai triÓn thµnh çc ph©n thøc riªng phÇn
vµ ®ång nhÊt çc d·y t¬ng øng víi çc sè h¹ng thµnh phÇn mét çch dÔ dµng.
§Ó thÊy lµm thÕ nµo thu ®îc biÓu thøc khai triÓn riªng phÇn, th× h·y gi¶
thiÕt r»ng X(z) ®îc biÓu thÞ díi d¹ng tØ sè cña çc ®a thøc cña z-1; tøc lµ
X(z) = (3.37)
BiÕn ®æi - z nh vËy xuÊt hiÖn thêng xuyªn trong khi nghiªn cøu çc hÖ thèng
tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian. BiÓu thøc t¬ng ®¬ng lµ
X(z) = (3.38)
Ph¬ng tr×nh (3.38) cho thÊy r»ng ®èi víi çc hµm sè nh vËy sÏ cã M ®iÓm kh«ng
vµ N cùc ®iÓm t¹i çc vÞ trÝ kh¸c kh«ng ë trong mÆt ph¼ng-z. Thªm vµo ®ã, sÏ
cã M-N cùc ®iÓm t¹i z = 0 nÕu M > N hoÆc N - M çc ®iÓm kh«ng t¹i z = 0 nÕu
N > M. Nãi çch kh¸c, biÕn ®æi - z cña d¹ng ph¬ng tr×nh (3.37) lu«n cã cïng mét
sè cùc ®iÓm vµ ®iÓm kh«ng trong mÆt ph¼ng-z h÷u h¹n , vµ kh«ng cã cùc
®iÓm vµ ®iÓm kh«ng t¹i z = . §Ó thu ®îc biÓu thøc khai triÓn riªng phÇn cña
X(z) trong ph¬ng tr×nh (3.37), th× tiÖn lîi nhÊt lµ biÓu thÞ X(z) díi d¹ng
X(z) = (3.39)
ë ®©y ck lµ çc ®iÓm kh«ng kh¸c kh«ng vµ dk lµ çc cùc ®iÓm kh¸c kh«ng cña
X(z). NÕu M < N vµ çc cùc ®iÓm ®Òu lµ bËc nhÊt, th× khi ®ã X(z) cã thÓ ®îc
biÓu thÞ nh sau
X(z) =
(3.40)
Cã thÓ thÊy râ rµng lµ mÉu sè chung cña çc ph©n thøc riªng phÇn trong ph¬ng
tr×nh (3.40) cã cïng d¹ng nh mÉu sè trong ph¬ng tr×nh (3.39). NÕu nh©n c¶ hai
phÝa cña ph¬ng tr×nh (3,40) víi ( 1 - dkz-1) vµ cho gi¸ trÞ z = dk th× t×m ®îc çc
hÖ sè, Ak theo c«ng thøc sau
149
Ak = (1 - dkz-1)X(z) z=dk (3.41)
VÝ dô 3.8 BiÕn ®æi-z bËc hai
XÐt mét d·y x[n] víi biÕn ®æi - z
X(z) = (3.42)
Imz MÆt ph¼ng-z
Rez
H×nh 3.12 Gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng vµ ROC cho vÝ dô

3.8.
Gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng ®èi víi X(z) chØ ra trªn h×nh 3.12. Tõ
miÒn héi tô vµ tÝnh chÊt 5, phÇn 3.2, chóng ta cã thÓ thÊy r»ng x[n]
lµ d·y phÝa - ph¶i. Bëi v× c¶ hai cùc ®iÓm ®Òu lµ bËc nhÊt, nªn
X(z) cã thÓ ®îc biÓu thÞ nh trong d¹ng cña ph¬ng tr×nh (3.40); tøc lµ d¹ng
X(z) =
Tõ ph¬ng tr×nh (3.41), ta t×m ®îc
Do ®ã
150
X(z) =
V× x[n] lµ d·y phÝa - ph¶i, nªn ROC ®èi víi mçi sè h¹ng më réng vÒ phÝa
tríc tõ cùc ®iÓm n»m ngoµi nhÊt. Tõ b¶ng 3.1 vµ tÝnh chÊt tuyÕn tÝnh
cña biÕn ®æi - z, suy ra r»ng
x[n] = 2
Râ rµng, tö sè suy tõ viÖc bæ sung thªm çc sè h¹ng trong ph¬ng tr×nh
(3.40) cã bËc lín nhÊt theo z-1 lµ (N - 1) . NÕu M  N, th× khi ®ã ph¶i ®îc bæ
sung thªm mét ®a thøc n÷a vµo phÝa tay ph¶i cña ph¬ng tr×nh (3.40), bËc cña nã
b©y giê lµ (M - N). V× thÕ, ®èi víi M  N, th× biÓu thøc khai triÓn riªng phÇn
ph¶i cã d¹ng
X(z) =
(3.43)
NÕu chóng ta cho hµm ph©n thøc d¹ng cña ph¬ng tr×nh (3.37), víi M  N ,
th× Br cã thÓ thu ®îc b»ng çch chia däc tö sè cho mÉu sè; qu¸ tr×nh chia sÏ kÕt
thóc khi cßn l¹i bËc thÊp h¬n bËc cña mÉu sè. Çc hÖ sè A k vÉn thu ®îc b»ng çc
c«ng thøc (3.41).
NÕu X(z) cã çc cùc bËc béi vµ M  N, th× ph¬ng tr×nh (3.43) ph¶i bÞ
biÕn ®æi nhiÒu h¬n. §Æc biÖt, nÕu X(z) cã mét cùc ®iÓm bËc s t¹i z = d i, cßn
tÊt c¶ çc cùc ®iÓm kh¸c ®Òu lµ bËc nhÊt, th× khi ®ã ph¬ng tr×nh (4.43) trë
thµnh
X(z) = (3.44)
Çc hÖ sè Ak, vµ Br thu ®îc nh tríc ®©y. HÖ sè Cm thu ®îc tõ ph¬ng tr×nh
Cm = (3.45)
Ph¬ng tr×nh 3.44 cho biÓu thøc khai triÓn ph©n thøc riªng phÇn d¹ng tæng
qu¸t nhÊt cña mét biÕn ®æi - z ph©n thøc ®îc biÓu thÞ nh mét hµm sã cña z-1 cho
trêng hîp M  N vµ di lµ mét cùc ®iÓm bËc s. NÕu cã nhiÒu cùc ®iÓm bËc béi,
th× sÏ cã sè h¹ng gièng nh sè h¹ng thø ba ë trong tæng (3.44) cho mçi cùc ®iÓm
bËc béi ®ã. NÕu kh«ng cã çc cùc ®iÓm bËc béi, th× ph¬ng tr×nh (3.44) sÏ co vÒ
ph¬ng tr×nh (3.43). NÕu bËc cña tö sè nhá h¬n bËc cña mÉu sè ( M < N), th× khi
®ã sè h¹ng ®a thøc sÏ biÕn mÊt khái çc ph¬ng tr×nh (3.43) vµ (3.44).
151
CÇn nhÊn m¹nh r»ng chóng ta cã thÓ thu ®îc çc kÕt qu¶ t¬ng tù b»ng çch
gi¶ thiÕt biÕn ®æi - z ph©n thøc ®îc biÓu thÞ nh mét hµm sè cña z thay cho
z-1. Cã nghÜa lµ, thay thÕ çc thõa sè d¹ng (1-az-1) , chóng ta kh¶o s¸t çc thõa sè
d¹ng (z-a). §iÒu nµy sÏ dÉn ®Õn çc ph¬ng tr×nh t¬ng tù nh trong d¹ng (3.39) _
(3.45); Çc d¹ng nµy rÊt thuËn tiÖn cho viÖc sö dông b¶ng biÕn ®æi - z biÓu thÞ
trong çc sè h¹ng cña z. V× b¶ng 3.1 biÓu thÞ theo çc sè h¹ng cña z -1, nªn sù khai
triÓn mµ chóng ta theo ®uæi sÏ Ých lîi h¬n.
§Ó thÊy lµm thÕ nµo t×m ®îc d·y t¬ng øng víi mét biÕn ®æi - z ®· cho,
h·y gi¶ thiÕt r»ng X(z) chØ cã çc cùc ®iÓm bËc nhÊt, nh vËy ph¬ng tr×nh (3.43)
lµ biÓu thøc khai triÓn ph©n thøc riªng phÇn tæng qu¸t nhÊt . §Ó t×m x[n], ®Çu
tiªn chóng ta lu ý r»ng phÐp to¸n biÕn ®æi - z lµ tuyÕn tÝnh, ®iÒu ®ã cã nghÜa
r»ng biÕn ®æi ngîc cña çc sè h¹ng thµnh phÇn cã thÓ t×m ®îc vµ sau ®ã ®îc
céng vµo víi nhau ®Ó t¹o nªn x[n].
Çc sè h¹ng Brz-r t¬ng øng víi çc d·y xung ®· bÞ dÞch chuyÓn vµ ®Þnh
møc; tøc lµ çc sè h¹ng thuéc d¹ng Br[n-r]. Çc sè h¹ng ph©n thøc riªng phÇn t¬ng
øng víi çc d·y lòy thõa. §Ó quyÕt ®Þnh sè h¹ng
t¬ng øng víi (dk)nu[n] hoÆc víi -(dk)nu[-n-1], chóng ta ph¶i sö dông çc tÝnh chÊt
cña miÒn héi tô ®· ®îc th¶o luËn trong phÇn 3.2. Tõ th¶o luËn nµy, suy ra r»ng
nÕu X(z) chØ cã çc cùc ®iÓm ®¬n vµ ROC cã d¹ng r R < |z| < rL, th× khi ®ã mét
cùc ®iÓm ®· cho dk sÏ t¬ng øng víi d·y lòy thõa phÝa - ph¶i (d k)nu[n] nÕu |dk| <
rR , vµ nã sÏ t¬ng øng víi d·y lòy thõa phÝa - tr¸i nÕu |d k| > rL. V× thÕ, miÒn héi tô
cã thÓ ®îc sö dông ®Ó chän çc cùc ®iÓm . Çc cùc ®iÓm bËc béi còng ®îc chia
thµnh çc ph©n bè phÝa- ph¶i vµ phÝa- tr¸i theo çch nµy. ViÖc sö dông miÒn
héi tô ®Ó t×m biÕn ®æi - z nghÞch ®¶o tõ biÓu thøc khai triÓn ph©n thøc riªng
phÇn ®îc minh häa b»ng çc vÝ dô sau ®©y.
VÝ dô 3.9 BiÕn ®æi nghÞch ®¶o b»ng çc ph©n thøc riªng phÇn
§Ó minh häa trêng hîp khai triÓn ph©n thøc riªng phÇn cã d¹ng cña ph¬ng
tr×nh (3.43), h·y xÐt d·y x[n] víi biÕn ®æi - z
X(z) = (3.46)
Imz
MÆt ph¼ng-z
x Rez
152
H×nh 3.13 Gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng cña biÕn ®æi - z cho vÝ dô
3.9
Gi¶n ®å cùc ®iÓm- ®iÓm kh«ng ®èi víi X(z) chØ ra trªn h×nh 3.13. Tõ
miÒn hé tô vµ tÝnh chÊt 5 phÇn 3.2 thÊy râ rµng r»ng x[n] lµ d·y phÝa - ph¶i.
Bëi v× M = N = 2 vµ çc cùc ®iÓm tÊt c¶ ®Òu bËc nhÊt, nªn X(z) cã thÓ
®îc biÓu diÔn nh sau
H»ng sè Bo cã thÓ t×m ®îc b»ng çch chia däc
V× sè d cßn l¹i sau mét bíc chia cã bËc b»ng 1 theo biÕn z-1, nªn kh«ng
cÇn thiÕt ph¶i tiÕp tôc chia n÷a. Do ®ã, X(z) cã thÓ ®îc biÓu thÞ b»ng
X(z) = 2 + (3.47)
B©y giê çc hÖ sè A1 vµ A2 cã thÓ t×m ®îc b»ng çch ¸p dông ph¬ng tr×nh
(3.41) ®Õn (3.46), hoÆc t¬ng ®¬ng ph¬ng tr×nh (3.47). Sö dông ph¬ng
tr×nh (3.47) , ta thu ®îc
A1 =
A2 =
Do ®ã
X(z) = 2 - (3.48)
Tõ b¶ng 3.1, chóng ta thÊy r»ng v× ROC |z| > 1, nªn
153
Nh vËy tÝnh tuyÕn tÝnh cña biÕn ®æi - z cho ta
Trong phÇn 3.4, chóng ta sÏ th¶o luËn vµ minh häa mét sè tÝnh chÊt cña
biÕn ®æi - z , kÕt hîp víi phÐp khai triÓn ph©n thøc riªng phÇn, cung cÊp mét
ph¬ng ph¸p ®Ó x¸c ®Þnh biÕn ®æi - z nghÞch ®¶o tõ biÓu thøc ph©n thøc ®¹i sè
®· cho vµ ROC liªn quan, ngay c¶ khi X(z) kh«ng cã d¹ng (3.39) mét çch hoµn
toµn chÝnh x¸c.
3.3. 3 Khai triÓn thµnh çc chuçi lòy thõa
BiÓu thøc ®Þnh nghÜa cho biÕn ®æi - z lµ mét chuçi Laurent ë ®Êy çc
gi¸ trÞ cña d·y x[n] lµ çc hÖ sè cña z -n . Nh vËy, nÕu biÕn ®æi - z ®îc cho nh çc
chuçi lòy thõa díi d¹ng
(3.49)
Chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ riªng bÊt kú cña d·y b»ng çch t×m hÖ sè
cña sè mò t¬ng øng cña z-1. Chóng ta ®· lu«n lu«n sö dông ph¬ng ph¸p nµy trong
viÖc t×m biÕn ®æi nghÞch ®¶o cña thµnh phÇn ®a thøc trong biÓu thøc khai
triÓn ph©n thøc riªng phÇn khi M  N. Ph¬ng ph¸p nµy còng rÊt h÷u hiÖu cho çc
d·y cã chiÒu dµi h÷u h¹n, ë ®Êy X(z) cã thÓ cã d¹ng kh«ng ®¬n gi¶n h¬n mét ®a
thøc cña z-1.
VÝ dô 3.10 Çc d·y cã chiÒu dµi h÷u h¹n
Gi¶ sö X(z) cho díi d¹ng
X(z) = (3.50)
MÆc dï X(z) râ rµng lµ mét hµm ph©n thøc, çc cùc ®iÓm cña nã chØ
n»m t¹i
z =0, v× thÕ biÓu thøc khai triÓn ph©n thøc riªng phÇn theo kü thuËt cña
phÇn 3.3.2 kh«ng thÝch hîp. Tuy nhiªn, b»ng çch nh©n çc thõa sè cña ph¬ng
tr×nh (3.50), chóng ta cã thÓ biÓu thÞ X(z) nh sau
154
X(z) =
Do ®ã, b»ng sù kiÓm chøng, x[n] t×m ®îc
x[n] =
Mét çch t¬ng ®¬ng

x[n] =
Trong khi t×m biÕn ®æi - z cña d·y, nãi chung , chóng ta ®· t×m tæng çc
chuçi lòy thõa cña ph¬ng tr×nh (3.49) ®Ó thu ®îc çc biÓu thøc to¸n häc ®¬n gi¶n
h¬n ch¼ng h¹n nh mét hµm sè ph©n thøc. NÕu chóng ta muèn sö dông çc chuçi
lòy thõa ®Ó t×m d·y t¬ng øng víi X(z) ®· cho vµ ®îc biÓu thÞ díi d¹ng biÓu thøc
gi¶i tÝch, th× chóng ta ph¶i khai triÓn X(z) thµnh çc chuçi lòy thõa. NhiÒu chuçi
lòy thõa ®· ®îc lËp b¶ng cho çc hµm siªu viÖt nh log, sin, sinh, v.v.... Trong mét
sè trêng hîp çc chuçi lòy thõa nh vËy cã thÓ cã sù gi¶i thÝch h÷u hiÖu nh çc
biÕn ®æi - z, nh chóng ta ®· minh häa trong vÝ dô 3.11. §èi víi çc biÕn ®æi - z,
mét biÓu thøc khai triÓn thµnh chuçi lòy thõa cã thÓ thu ®îc b»ng çch chia däc,
nh ®· ®îc minh häa trong çc vÝ dô 3.12 vµ 3.13.
VÝ dô 3.11 BiÕn ®æi - z nghÞch ®¶o b»ng phÐp khai triÓn chuçi lòy
thõa
XÐt biÕn ®æi - z

X(z) = log(1 + az-1), |z| > {a} (3.51)
Sö dông phÐp khai triÓn thµnh chuçi lòy thõa ®èi víi log(1 + x) , víi
|x| < 1, ta thu ®îc
X(z) =
Do ®ã x[n] = (3.52)
VÝ dô 3.12 Khai triÓn thµnh chuçi lòy thõa b»ng phÐp chia däc
155
X(z) = (3.53)
V× miÒn héi tô n»m phÝa ngoµi mét vßng trßn, nªn ®©y lµ d·y phÝa -
ph¶i. H¬n n÷a, v× X(z) dÇn tíi mét h»ng sè h÷u h¹n khi z dÇn tíi v« cïng,
nªn d·y lµ nh©n qu¶. V× thÕ , nÕu ta lµm phÐp chia, th× sÏ thu ®îc mét chuçi
lòy thõa cña z-1 . TiÕn hµnh phÐp chia däc , ta thu ®îc
0 - az-1
Hay
V× thÕ
x[n] = anu[n]
VÝ dô 3.13 Khai triÓn chuçi lòy thõa cho mét d·y phÝa-tr¸i
Cã thÓ xem ®©y nh mét vÝ dô kh¸c, chóng ta cã thÓ xÐt cïng mét tØ sè
cña çc ®a thøc nh trong ph¬ng tr×nh (3.53), nhng víi miÒn héi tô kh¸c
X(z) = (3.54)
V× miÒn héi nh vËy, nªn ®©y lµ d·y phÝa - tr¸i, vµ v× X(z) t¹i z = 0 lµ
h÷u h¹n, nªn d·y b»ng kh«ng khi n > 0., V× thÕ, nÕu chóng ta lµm phÐp chia ,
th× sÏ thu ®îc mét chuçi lòy thõa cña z nh sau
-a + z
Do ®ã
x[n] = -anu[-n - 1]
3.4 Çc tÝnh chÊt cña biÕn ®æi -z
NhiÒu tÝnh chÊt cña biÕn ®æi - z ®Æc biÖt h÷u Ých trong viÖc nghiªn
cøu çc tÝn hiÖu vµ çc hÖ thèng thêi gian-rêi r¹c. Ch¼ng h¹n, çc tÝnh chÊt nµy
thêng ®îc sö dông, cïng víi çc kü thuËt biÕn ®æi - z nghÞch ®¶o ®· ®îc th¶o
luËn trong phÇn 3.3, ®Ó thu ®îc biÕn ®æi - z nghÞch ®¶o cña çc biÓu thøc
phøc t¹p h¬n. Trong ch¬ng 5, chóng ta sÏ thÊy r»ng çc tÝnh chÊt nµy còng t¹o nªn
c¬ së ®Ó biÕn ®æi çc ph¬ng tr×nh sai ph©n tuyÕn tÝnh hÖ sè h»ng sè thµnh çc
ph¬ng tr×nh ®¹i sè theo çc sè h¹ng cña biÕn ®æi cña biÕn sè z, khi ®ã lêi gi¶i
cña çc ph¬ng tr×nh nµy cã thÓ thu ®îc b»ng çch sö dông biÕn ®æi - z nghÞch
®¶o. Trong phÇn nµy, chóng ta xÐt mét sè tÝnh chÊt ®îc sö dông thêng xuyªn
nhÊt. Trong çc th¶o luËn tiÕp theo, X(z) ký hiÖu biÕn ®æi - z cña x[n], vµ ROC
cña X(z) ®îc chØ thÞ b»ng Rx ; Tøc lµ
156
Nh ®· biÕt, Rx biÓu thÞ çc gi¸ trÞ cña z sao cho r R < |z| < rL. §èi víi çc
tÝnh chÊt mµ nã bao hµm hai d·y vµ çc biÕn ®æi - z liªn quan, th× çc cÆp biÕn
®æi sÏ ®îc ký hiÖu nh sau
3.4.1 TÝnh chÊt tuyÕn tÝnh
TÝnh chÊt tuyÕn tÝnh nãi r»ng
ax1[n] + bx2[n] aX1(z) + bX2(z), ROC chøa Rx1 Rx2,
vµ suy ra trùc tiÕp tõ ph¬ng tr×nh (3.2) cña biÕn ®æi - z . Nh ®· chØ ra, miÒn
héi tô lµ giao cña çc miÒn héi tô thµnh phÇn. §èi víi çc d·y cã biÕn ®æi - z
ph©n thøc, nÕu çc cùc ®iÓm cña aX1(z) + bX2(z) lµ toµn bé çc cùc ®iÓm cña
X1(z) vµ cña X2(z) ( tøc lµ nÕu kh«ng cã sù lo¹i bá cùc ®iÓm - ®iÓm kh«ng), th×
khi ®ã miÒn héi tô sÏ chÝnh x¸c b»ng vïng xen phñ cña çc miÒn héi tô thµnh
phÇn. NÕu sù tæ hîp tuyÕn tÝnh nh vËy mµ mét sè ®iÓm kh«ng ®îc ®a vµo ®Ó
lo¹i bá çc cùc ®iÓm, th× khi ®ã miÒn héi tô cã thÓ lín h¬n. Mét vÝ dô ®¬n gi¶n
cña trêng hîp xÈy ra nµy lµ khi x 1[n] vµ x2[n] cã chiÒu dµi v« h¹n, nhng tæ hîp
tuyÕn tÝnh l¹i chØ cã chiÒu dµi h÷u h¹n. Trong trêng hîp nµy miÒn héi tô cña tæ
hîp tuyÕn tÝnh lµ toµn bé mÆt ph¼ng-z, cã thÓ ngo¹i trõ z = 0 hoÆc z =  .
Ch¼ng h¹n nh vÝ dô 3.6, ë ®Êy x[n] cã thÓ ®îc biÓu thÞ nh
x[n] = anu[n] - anu[n - N]
C¶ anu[n] lÉn anu[ n - N] ®Òu lµ çc d·y phÝa - ph¶i tr¶i ra v« h¹n, vµ biÕn ®æi -
z cu¶ chóng cã mét cùc ®iÓm t¹i z = a. Do ®ã, c¶ hai miÒn héi tô thµnh phÇn cña
chóng ®Òu lµ |z| > |a|. Nhng, nh ®· chØ ra trong vÝ dô 3.6, cùc ®iÓm t¹i z = a ®·
bÞ lo¹i bá bëi ®iÓm kh«ng còng t¹i z = a, nªn do ®ã ROC më réng ra toµn bé mÆt
ph¼ng-z, ngo¹i trõ z = 0.
Chóng ta ®· khai th¸c tÝnh chÊt tuyÕn tÝnh trong çc th¶o luËn tríc ®©y
khi sö dông khai triÓn ph©n thøc riªng phÇn ®Ó ®¸nh gi¸ biÕn ®æi - z nghÞch
®¶o. Víi tiÕn tr×nh ®ã, X(z) ®· ®îc khai triÓn thµnh mét tæng cña çc sè h¹ng
®¬n gi¶n h¬n, vµ qua tÝnh chÊt tuyÕn tÝnh, biÕn ®æi - z nghÞch ®¶o lµ tæng
cña çc biÓn ®æi-z ngîc cña mçi sè h¹ng ®ã.
3.4.2 Sù dÞch chuyÓn vÒ thêi gian
Theo tÝnh chÊt dÞch chuyÓn vÒ thêi gian
157
ROC = Rx ( ngo¹i trõ sù céng thªm hoÆc lo¹i bít z =0 hoÆc z =  )
lù¬ng no lµ mét sè nguyªn. NÕu no lµ mét sè d¬ng, th× d·y gèc x[n] bÞ dÞch
vÒ phÝa ph¶i , cßn nÕu no ©m , th× x[n] dÞch tr¸i. Còng nh trong trêng hîp tuyÕn
tÝnh, ROC cã thÓ bÞ thay ®æi, bëi v× thõa sè z -no cã thÓ söa ®æi mét sè cùc
®iÓm t¹i z = 0 hoÆc z = .
HÖ qu¶ cña tÝnh chÊt nµy suy ra mét çch trùc tiÕp tõ biÓu thøc biÕn ®æi
- z trong ph¬ng tr×nh (3.2). §Æc biÖt, nÕu y[n] = x[n - n o], th× biÕn ®æi - z t¬ng
øng lµ
Y(z) =
Víi sù ®æi biÕn m = n - no, ta ®îc
Y(z) =
hay
Y(z) = z-n X(z)
o
TÝnh chÊt dÞch chuyÓn vÒ thêi gian thêng rÊt h÷u Ých , trong sù liªn kÕt
víi çc tÝnh chÊt vµ çc tiÕn tr×nh kh¸c, ®Ó thu ®îc biÕn ®ái-z ngîc. Chóng ta sÏ
minh häa víi vÝ dô
VÝ dô 3.14 D·y lòy thõa bÞ dÞch chuyÓn
X(z) =
Tõ ROC, chóng ta ®ång nhÊt d·y nµy t¬ng øng víi d·y phÝa - ph¶i. Tríc
hÕt chóng ta viÕt l¹i X(z) díi d¹ng
X(z) = (3.55)
BiÕn ®æi - z nµy cã d¹ng cña ph¬ng tr×nh (3.39) víi M = N = 1, vµ sù

khai triÓn cña nã cã d¹ng cña (3.43) lµ
X(z) = -4 + (3.56)
Tõ ph¬ng tr×nh (3.56) suy ra r»ng x[n] cã thÓ ®îc biÓu thÞ nh sau
158
x[n] = -4u[n] + 4(1/4)nu[n] (3.57)
BiÓu thøc cña x[n] cã thÓ thu ®îc trùc tiÕp h¬n nhê ¸p dông tÝnh chÊt
dÞch chuyÓn vÒ thêi gian. Tríc hÕt, X(z) cã thÓ ®îc viÕt nh sau
X(z) = z-1( (3.58)
Tõ tÝnh chÊt dÞch chuyÓn vÒ thêi gian chóng ta cã thÓ ghi nhËn thõa sè
z-1 trong (3.58) liªn quan víi sù dÞch chuyÓn vÒ thêi gian mét mÉu sang
phÝa ph¶i cña d·y (1/4)n u[n] ; tøc lµ
x[n] = (3.59)
DÔ dµng kiÓm chøng çc ph¬ng tr×nh (3.57) vµ (3.59) lµ gièng

nhau víi mäi gi¸ trÞ cña n; tøc lµ chóng biÓu diÔn cïng mét d·y.
3.4.3 PhÐp nh©n víi mét d·y lòy thõa
TÝnh chÊt cña phÐp nh©n lòy thõa ®îc biÓu thi vÒ mÆt to¸n häc lµ nh
sau
Ký hiÖu ROC = |z0|Rx lµ miÒn héi tô Rx ®· ®îc ®Þnh møc bëi |z0|, tøc lµ,
nÕu Rx lµ çc gi¸ trÞ cña z ®Ó sao cho r R < |z| < rL, th× khi ®ã |z0|Rx lµ çc gi¸ trÞ
cña |z| tháa m·n |z0|rR < |z| < |z0|rL.
TÝnh chÊt nµy ®îc chØ ra mét çch dÔ dµng b»ng çch thay z 0nx[n] vµo
trong ph¬ng tr×nh (3.2). Nh lµ hÖ qu¶ cña phÐp nh©n lòy thõa, tÊt c¶ çc vÞ trÝ
cña cùc ®iÓm vµ ®iÓm kh«ng ®· ®îc lÊy ®Þnh møc bëi thõa sè z 0, bëi v× nÕu
X(z) cã mét cùc ®iÓm t¹i z = z1, th× khi ®ã X(z0-1z) sÏ cã mét cùc ®iÓm t¹i z =
z0z1. NÕu z0 lµ mét sè thùc d¬ng, th× viÖc lÊy ®Þnh møc cã thÓ ®îc gi¶i thÝch
nh sù co ng¾n hoÆc gi·n réng ra cña mÆt ph¼ng-z; tøc lµ vÞ trÝ cña çc cùc
®iÓm vµ cña çc ®iÓm kh«ng thay ®æi däc theo çc ®êng xuyªn t©m trong mÆt
ph¼ng-z. NÕu z0 lµ mét sè phøc víi biªn ®é ®¬n vÞ, cã nghÜa lµ z 0 = ej , th× o
viÖc lÊy ®Þnh møc t¬ng øng víi phÐp quay trong mÆt ph¼ng-z víi mét gãc o ;
cã nghÜa lµ vÞ trÝ çc cùc ®iÓm vµ çc ®iÓm kh«ng thay ®æi vÞ trÝ däc theo
çc vßng trßn ®ång t©m t¹i gèc täa ®é. PhÐp quay nµy cã thÓ ®îc gi¶i thÝch nh
sù dÞch chuyÓn vÒ tÇn sè hoÆc sù biÕn ®æi liªn quan víi sù ®iÒu chÕ trong
lÜnh vùc thêi gian b»ng mét d·y e-mò phøc e j n. §iÒu ®ã cho thÊy, nÕu biÕn

®æi Fourier tån t¹i, th× tÝnh chÊt nµy cã d¹ng
159
VÝ dô 3.15 PhÐp nh©n lòy thõa
B¾t ®Çu víi cÆp biÕn ®æi
u[n] (3.60)
Chóng ta cã thÓ sö dông tÝnh chÊt cña phÐp nh©n lòy thõa ®Ó x¸c ®Þnh
biÕn ®æi-z cña
x[n] = rncos(on)u[n] (3.61)
Tríc hÕt, x[n] ®îc biÓu thÞ nh sau
x[n] =
Sau ®ã, sö dông (360) vµ tÝnh chÊt cña phÐp nh©n lòy thõa, chóng ta thÊy
Tõ tÝnh chÊt tuyÕn tÝnh, suy ra r»ng
(3.62)
3.4.4 Vi ph©n cña X(z)
TÝnh chÊt vi ph©n nãi r»ng
nx[n]
TÝnh chÊt nµy ®îc kiÓm chøng b»ng biÓu thøc biÕn ®æi - z cña ph¬ng
tr×nh (3.2); tøc lµ,
160
Chóng ta minh häa sù sö dông tÝnh chÊt vi ph©n víi hai vÝ dô
VÝ dô 3.16 BiÕn ®æi - z nghÞch ®¶o cña d¹ng kh«ng ph©n thøc
Trong vÝ dô nµy, chóng ta sö dông tÝnh chÊt vi ph©n cïng víi tÝnh chÊt
dÞch chuyÓn vÒ thêi gian ®Ó x¸c ®Þnh biÕn ®æi - z nghÞch ®¶o ®· ®îc kh¶o
s¸t trong vÝ dô 3.11. Víi
X(z) = log(1 + az-1), |z| > |a|
®Çu tiªn , chóng ta lÊy vi ph©n ®Ó thu ®îc biÓu thøc ph©n thøc:
Tõ tÝnh chÊt vi ph©n

n[x[n] (3.63)
BiÕn ®æi - z nghÞch ®¶o cña ph¬ng tr×nh (3.63) cã thÓ thu ®îc b»ng çch
sö dông tæ hîp cña cÆp biÕn ®æi - z cña vÝ dô 3.1, tÝnh chÊt tuyÕn tÝnh,
vµ tÝnh chÊt dÞch chuyÓn vÒ thêi gian. §Æc biÖt, chóng ta cã thÓ biÓu thÞ
nx[n] nh sau
nx[n] = a(-a)n-1u[n-1]
Do ®ã,
x[n] = (-1)n+1
VÝ dô 3.17 Cùc ®iÓm bËc hai
Mét vÝ dô kh¸c trong viÖc sö dông tÝnh chÊt vi ph©n lµ x¸c ®Þnh biÕn
®æi - z cña d·y
x[n] = nanu[n] = n(anu[n])
Tõ cÆp biÕn ®æi - z cña vÝ dô 3.1 vµ tÝnh chÊt vi ph©n, suy ra r»ng
161
3.4.5 Liªn hîp phøc cña mét d·y phøc
TÝnh chÊt liªn hîp phøc ®îc biÓu thÞ nh sau
TÝnh chÊt nµy ®îc suy ra mét çch trùc tiÕp tõ ®Þnh nghi· cña biÕn ®æi -
z, chi tiÕt h¬n ®îc cho díi d¹ng bµi tËp ( bµi 3.51).
3.4.6 NghÞch ®¶o thêi gian
TÝnh chÊt nghÞch ®¶o thêi gian ®îc biÓu thÞ b»ng
x*[-n]
Ký hiÖu ROC = 1/Rx nãi r»ng Rx ®· bÞ nghÞch ®¶o; tøc lµ, nÕu Rx lµ çc
gi¸ trÞ cña z ®Ó sao cho r R < |z| < rL, th× khi ®ã ROC lµ çc gi¸ trÞ cña z sao cho
1/rL < |z| < 1/rR. V× thÕ, nÕu z0 n»m trong ROC cña x[n] , th× 1/z0* sÏ n»m trong
ROC cña biÕn ®æi - z cña x*[-n]. NÕu d·y x[n] lµ thùc hoÆc chóng ta kh«ng lÊy
liªn hîp phøc mét d·y phøc, th× kÕt qu¶ trë thµnh
x[-n]
Còng gièng nh víi tÝnh chÊt liªn hîp phøc, tÝnh chÊt nghÞch ®¶o thêi gian
®îc suy ra mét çch dÔ dµng tõ biÓu thøc ®Þnh nghÜa cña biÕn ®æi - z, vµ chi
tiÕt ®îc tr×nh bµy trong mét bµi to¸n (bµi 3.51).
VÝ dô 3.18 D·y lòy thõa nghÞch ®¶o thêi gian
Nh mét vÝ dô cho viÖc sö dông tÝnh chÊt nghÞch ®¶o thêi gian, h·y xÐt
d·y
x[n] = a-nu[-n]
D·y nµy cã mét phiªn b¶n bÞ nghÞch ®¶o vÒ thêi gian lµ a nu[n]. Tõ tÝnh
chÊt nghÞch ®¶o thêi gian, suy ra
162
X(z) =
3.4.7. Nh©n chËp cña çc d·y
Theo tÝnh chÊt nh©n chËp,

x1[n]*x2[n]
§Ó dÉn ra tÝnh chÊt nµy vÒ mÆt c«ng thøc, chóng ta xÐt

y[n] =
v× thÕ
NÕu trao ®æi thø tù lÊy tæng cho nhau ta ®îc
Y(z) =
Khi thay ®æi chØ sè cña tæng thø hai tõ n cho m = n - k, chóng ta thu ®îc
Y(z) =
V× vËy, ®èi víi çc gi¸ trÞ z bªn trong miÒn héi tô cña c¶ X 1(z) lÉn X2(z), chóng ta
cã thÓ viÕt
Y(z) = X1(z)X2(z)
ë ®©y miÒn héi tô lµ giao cña hai miÒn héi tô cña X 1(z) vµ X2(z). NÕu cã
mét cùc ®iÓm tiÕp gi¸p trªn miÒn héi tô cña mét trong çc biÕn ®æi - z mµ bÞ
lo¹i bá bëi mét ®iÓm kh«ng cña mét miÒn kh¸c, th× khi ®ã miÒn héi tô cña Y(z)
cã thÓ réng h¬n. Khi chóng ta ph¸t triÓn vµ khai th¸c nã trong ch¬ng 5, tÝnh chÊt
nh©n chËp ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng trong viÖc ph©n tÝch çc hÖ thèng
LTI. §Æc biÖt, nh mét hÖ qu¶ cña tÝnh chÊt nµy, biÕn ®æi - z cña lèi ra cña mét
hÖ thèng LTI lµ tÝch cña biÕn ®æi - z cña cña tÝn hiÖu lèi vµo vµ biÕn ®ái-z
cña ®¸p øng xung cña hÖ thèng. BiÕn ®æi - z cña ®¸p øng xung cña hÖ thèng ®îc
g¸n cho mét çi tªn rÊt tiªu biÓu lµ hµm hÖ.
VÝ dô 3.19 §¸nh gi¸ phÐp nh©n chËp b»ng çch dïng biÕn ®æi - z
163
Gi¶ sö x1 [n] = anu[n] vµ x2[n] = u[n]. Çc biÕn ®æi - z t¬ng øng lµ
NÕu |a| < 1, th× biÕn ®æi - z cña phÐp nh©n chËp cña x1[n] víi x2[n] sÏ lµ
Y(z) = (3.64)
Imz MÆt ph¼ng-z
Rez
MiÒn héi tô
H×nh 3.14 Gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng ®èi víi biÕn ®æi - z
cña phÐp nh©n chËp cña çc d·y u[n] vµ anu[n]
Çc cùc ®iÓm vµ çc ®iÓm kh«ng cña Y(z) ®îc vÏ trong h×nh 3.14, vµ
miÒn héi tô ®îc thÊy lµ miÒn xen phñ cña hai miÒn héi tô. D·y y[n] cã thÓ thu
®îc b»ng çch x¸c ®Þnh biÕn ®æi - z nghÞch ®¶o. Khai triÓn Y(z) trong
(3.64) thµnh çc biÓu thøc ph©n thøc riªng phÇn, ta ®îc
B¶ng 3.2 Mét sè tÝnh chÊt cña biÕn ®æi - z
STT PhÇn D·y BiÕn ®æi - z ROC

cña tham kh¶o
164
TT
x[n] X(z) Rx
x1[n] X1(z) Rx1
x2[n] X2(z) Rx2
1 3.4.1 ax1[n]+bx2[n] aX1(z)+bX2(z) Chøa
2 3.4.2 x[n - n0] z-noX(z) R x (ngäai trõ kh¶
n¨ng thªm vµo hoÆc
läai bá z=0 hoÆc
z=
  z0nx[n] X(z/zo) {zo}Rx
4 3.4.4 nx[n] -z Rx (ngäai trõ kh¶ n¨ng
thªm vµo hoÆc läai bá
z=0 hoÆc z=
  x*[n] X*(z*) Rx
6 Rex[n] Chøa Rx
7 Imx[n] Chøa Rx
8 3.4.6 x*[-n] X*(1/z*) 1/Rx
9 3.4.7 x1[n]*x2[n] X1(z)X2(z) Chøa
10 3.48 ®Þnh lý gi¸ trÞ ban ®Çu

x[n] = 0, n< 0
3.4.8 §Þnh lý gi¸ trÞ ban ®Çu
NÕu x[n] b»ng kh«ng khi n < 0 ( tøc lµ , nÕu x[n] lµ nh©n qu¶), th× khi
®ã
x[0] =
§Þnh lý nµy ®îc chØ ra b»ng çch kh¶o s¸t giíi h¹n cña mçi sè h¹ng
trong d·y cña ph¬ng tr×nh (3.2) (xem bµi to¸n 3.56).
3.4.9. Tæng qu¸t hãa mét sè tÝnh chÊt cña biÕn ®æi - z
Chóng ta ®· tr×nh bÇy vµ th¶o luËn nhiÒu ®Þnh lý vµ tÝnh chÊt cña biÕn
®æi - z. Trong sè ®ã, nhiÒu tÝnh chÊt ®Þnh lý rÊt h÷u hiÖu trong viÖc thao t¸c
vµ chÕ biÕn biÕn ®æi - z. §Ó thuËn tiÖn cho viÖc tham kh¶o, çc tÝnh chÊt ®ã
vµ nhiÒu tÝnh chÊt kh¸c ®· ®îc tæng qu¸t hãa trong b¶ng 3.2
3.5 Tæng kÕt ch¬ng
165
Trong ch¬ng nµy, chóng ta ®· ®Þnh nghÜa biÕn ®æi - z cña mét d·y vµ
®· chØ ra r»ng nã lµ sù tæng qu¸t hãa cña phÐp biÕn ®æi Fourier. Sù th¶o luËn
tËp trung vµo çc tÝnh chÊt cña biÕn ®æi - z vµ çc kü thuËt ®Ó thu ®îc biÕn
®æi - z cña mét d·y vµ ngîc l¹i. §Æc biÖt, chóng ta còng ®· chØ ra r»ng viÖc
®Þnh nghÜa chuçi lòy thõa cña biÕn ®æi - z cã thÓ héi tô trong khi biÕn ®æi
Fourier cã thÓ kh«ng. Chóng ta còng ®· khai th¸c mét çch chi tiÕt sù phô thuéc
cña h×nh d¹ng miÒn héi tô vµo çc tÝnh chÊt cña d·y. Sù hiÓu biÕt ®Çy ®ñ çc
tÝnh chÊt cña miÒn héi tô ®Æc biÖt cã ý nghÜa cho viÖc sö dông thµnh c«ng
biÕn ®æi - z. §ã lµ mét c«ng thøc ®Æc biÖt quan träng trong viÖc ph¸t triÓn çc
kü thuËt t×m kiÕm çc d·y t¬ng øng víi biÕn ®æi - z ®· cho ; tøc lµ trong viÖc
t×m çc biÕn ®æi - z nghÞch ®¶o. NhiÒu th¶o luËn tËp trung vµo çc biÕn ®æi -
z lµ çc hµm sè ph©n thøc trong çc miÒn héi tô cña chóng. §èi víi çc hµm sè nh
vËy, chóng ta ®· m« t¶ mét kü thuËt biÕn ®æi ngîc dùa trªn sù khai triÓn ph©n
thøc riªng phÇn cña X(z). Chóng ta còng ®· th¶o luËn çc kü thuËt kh¸c cho biÕn
®æi ngîc, ch¼ng h¹n nh viÖc sö dông phÐp khai triÓn chuçi lòy thõa ®· ®îc lËp
b¶ng vµ phÐp chia däc.
PhÇn quan träng cña ch¬ng giµnh cho viÖc th¶o luËn nhiÒu tÝnh chÊt cña
biÕn ®æi - z mµ çc biÕn ®æi - z nµy rÊt h÷u Ých trong viÖc ph©n tÝch çc tÝn
hiÖu vµ çc hÖ thèng thêi gian-rêi r¹c. NhiÒu vÝ dô còng ®· ®îc tr×nh bÇy ®Ó
minh chøng çc tÝnh chÊt ®ã cã thÓ ®îc sö dông nh thÕ nµo ®Ó thÊy ®îc mét
çch trùc tiÕp vµ çc biÕn ®æi - z nghÞch ®¶o.
166
bµi to¸n
Çc bµi to¸n c¬ b¶n cã lêi gi¶i
3.1 X¸c ®Þnh biÕn ®æi - z , gåm c¶ miÒn héi tô, cho mçi d·y sau ®©y
(a)
(b)-
(c)
(d) [n]
(e) [n-1]
(f) [n+1]
(g)
3.2 X¸c ®Þnh biÕn ®æi-z cña d·y
3.3 X¸c ®Þnh biÕn ®æi - z cña mçi d·y sau ®©y. Bao gåm c¶ vÏ gi¶n ®å cùc
®iÓm/®iÓm kh«ng vµ m×ªn héi tô trong mÆt ph¼ng-z. BiÓu thÞ tÊt c¶
çc tæng
díi d¹ng ®ãng kÝn: a cã thÓ phøc
(a) xa[n] = a[n], 0 < {a} < 1.
(b) xb[n] =
(c) xc[n] =
Híng dÉn: Lu ý r»ng xb[n] lµ d·y ch÷ nhËt, cßn xc[n] lµ d·y tam gi¸c. Tríc
hÕt, h·y biÓu thÞ xc[n] theo çc sè h¹ng cña xb[n].
3.4 XÐt biÕn ®æi - z X(z) cã gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng cho trªn h×nh
P3.4.1.
(a) X¸c ®Þnh miÒn héi tô cña X(z), nÕu biÕt r»ng biÕn ®æi Fourier tån
t¹i. §èi víi trêng hîp nµy, h·y x¸c ®Þnh xem d·y t¬ng øng x[n] lµ d·y
phÝa-ph¶i hay d·y phÝa-tr¸i?
(b) Cã thÓ cã bao nhiªu d·y hai phÝa cã gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng
cho trªn h×nh P3.4-1?
(c) cã thÓ cã kh¶ n¨ng d·y cã gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng cho trªn
h×nh P3.4-1 võa æn ®Þnh l¹i võa nh©n qu¶ ®îc kh«ng? NÕu cã, h·y
cho biÕt miÒn héi tô phï hîp.
167
Imz MÆt ph¼ng-z
Vßng trßn
®¬n vÞ
-1 1/3 2 3
x x x
Rez
H×nh P3.4-1
3.5 X¸c ®Þnh d·y x[n] víi biÕn ®æi - z

X(z) = (1 + 2z)(1 + 3z-1)(1 - z-1).
3.6 Sau ®©y lµ mét sè biÕn ®æi - z . §èi víi mçi çi, h·y x¸c ®Þnh biÕn ®æi -
z nghÞch ®¶o sö dông c¶ hai ph¬ng ph¸p : ph¬ng ph¸p khai triÓn ph©n thøc
riªng phÇn vµ ph¬ng ph¸p khai triÓn chuçi lòy thõa ®· ®îc th¶o luËn trong
phÇn 3.3. Bæ sung thªm, trong mçi trêng hîp h·y chøng tá xem biÕn ®æi
Fourier cã tån t¹i hay kh«ng .
3.7 Lèi vµo cña mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian vµ nh©n qu¶
lµ
168
BiÕn ®æi - z cña cña lèi ra cña hÖ thèng nµy lµ
Y(z) =
(a) X¸c ®Þnh H(z), biÕn ®æi - z cña ®¸p øng xung cña hÖ thèng. §Þnh râ
miÒn héi tô .
(b) MiÒn héi tô cña Y(z) lµ nh thÕ nµo ?
(c) X¸c ®Þnh y[n].
3.8 Hµm hÖ cña mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian lµ
Lèi vµo tíi hÖ thèng nµy lµ
(a) T×m ®¸p øng xung cña hÖ thèng, h[n]

(b) T×m lèi ra y[n].
(c) HÖ thèng cã æn ®Þnh kh«ng ? Cã nghÜa lµ h[n] cã tæng tuyÖt ®èi
kh«ng ?
3.9 Mét hÖ thèng LTI nh©n qu¶ cã ®¸p øng xung h[n], biÕn ®æi - z cña nã lµ
H(z) =
(a) MiÒn héi tô cña H(z) lµ nh thÕ nµo ?

(b) HÖ thèng cã æn ®Þnh kh«ng ? Gi¶i thÝch.
(c) T×m biÕn ®æi - z X(z) cña lèi vµo x[n] sÏ t¹o ra lèi ra
y[n] =
(d) T×m ®¸p øng xung h[n] cña hÖ thèng.
169
3.10 Kh«ng cÇn gi¶i ra biÓu thøc cña X(z), h·y t×m miÒn héi tô cña biÕn ®æi -
z cña mçi d·y sau ®©y, vµ x¸c ®Þnh xem biÕn ®æi Fourier cã héi tô
kh«ng.
3.11 Sau ®©y lµ 4 biÕn ®æi - z . X¸c ®Þnh biÕn ®æi - z nµo cã thÓ lµ cña d·y
nh©n qu¶. Kh«ng cÇn tÝnh biÕn ®æi ngîc, b¹n cã thÓ cho c©u tr¶ lêi b»ng
sù kiÓm chøng. H·y nãi râ lý do trong mçi trêng hîp.
3.12 VÏ gi¶n ®å cùc ®iÓm - ®iÓm kh«ng cho mçi biÕn ®æi - z sau vµ ®¸nh
dÊu miÒn héi tô :
170
3.13 Mét d·y nh©n qu¶ g[n] cã biÕn ®æi - z
G(z) = sin(z-1)(1+3z-2 + 2z-4)

t×m g[11].
3.14 NÕu H(z) = . X¸c ®Þnh çc
gi¸ trÞ cña A1 vµ A2 , 
3.15 NÕu H(z) = víi |z| > 0, cã t¬ng ®¬ng víi hÖ thèng LTI
nh©n qu¶ kh«ng ? KiÓm chøng c©u tr¶ lêi cña b¹n.
3.16 Khi lèi vµo tíi hÖ thèng lµ
x[n] =
Lèi ra t¬ng øng lµ
y[n] =
(a) T×m hµm hÖ H(z) cña hÖ thèng. VÏ çc cùc ®iÓm vµ çc ®iÓm kh«ng
cña H(z) vµ chØ ra mØÒn héi tô.
(b) T×m ®¸p øng xung h[n] cña hÖ thèng.
(c) ViÕt ph¬ng tr×nh sai ph©n tháa m·n lèi vµo vµ lèi ra ®· cho.
(d) HÖ cã æn ®Þnh vµ nh©n qu¶ kh«ng ?
3.17 XÐt mét hÖ thèng LTI víi lèi vµo x[n] vµ lèi ra y[n] tháa m·n ph¬ng tr×nh
sai ph©n
171
y[n] -
X¸c ®Þnh tÊt c¶ çc gi¸ trÞ kh¶ dÜ ®èi víi ®¸p øng xung cña hÖ thèng
h[n] t¹i n = 0.
3.18 Mét hÖ thèng LTI nh©n qu¶ cã hµm truyÒn
H(z) =
(a) T×m ®¸p øng xung ®¬n vÞ cña hÖ thèng, h[n].

(b) T×m lèi ra cña hÖ thèng, ®èi víi tÝm hiÖu lèi vµo
x[n] = ej(n.
3.19 §èi víi mçi cÆp sau ®©y cña biÕn ®æi - z cña tÝn hiÖu lèi vµo X(z) vµ hµm
hÖ H(z), h·y x¸c ®Þnh miÒn héi tô cho biÕn ®æi - z cña lèi ra Y(z):
3.20 §èi víi mçi cÆp biÕn ®æi - z cña lèi vµo vµ lèi ra X(z) vµ Y(z), h·y x¸c
®Þnh miÒn héi tô cho hµm hÖ H(z):
172
çc bµi to¸n c¬ b¶n
3.21 XÐt mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian cã ®¸p øng xung
h[n] =
vµ lèi vµo
x[n] =
(a) X¸c ®Þnh lèi ra y[n] b»ng viÖc tÝnh têng minh phÐp nh©n chËp rêi r¹c
cña [n] vµ h[n].
(b) X¸c ®Þnh lèi ra y[n] b»ng çch tÝnh biÕn ®æi - z nghÞch ®¶o cña
tÝch çc biÕn ®æi - z cña x[n] vµ h[n].
3.22 XÐt hÖ thèng LTI æn ®Þnh víi H(z) , biÕn ®æi - z cña ®¸p øng xung cña nã
®îc cho bëi
H(z) =
Gi¶ sö x[n], lèi vµo cña hÖ thèng, lµ mét d·y xung nhÈy bËc ®¬n vÞ.
(a) T×m lèi ra y[n] b»ng çch ®¸nh gi¸ phÐp nh©n chËp rêi r¹c cña x[n] vµ
h[n].
(b) T×m lèi ra y[n] b»ng çch tÝnh biÕn ®æi - z nghÞch ®¶o cña Y(z).
3.23 Mét hÖ thèng LTI ®îc ®Æc trng bëi hµm hÖ
H(z) =
173
(a) X¸c ®Þnh ®¸p øng xung cña hÖ thèng.
(b) X¸c ®Þnh ph¬ng tr×nh sai ph©n m« t¶ quan hÖ gi÷a tÝn hiÖu lèi vµo
x[n] vµ lèi ra y[n] cña hÖ thèng.
3.24 VÏ çc d·y sau ®©y vµ x¸c ®Þnh biÕn ®æi - z cña chóng, bao gåm miÒn héi
tô:
(a)
(b)
3.25 XÐt mét d·y phÝa-ph¶i x[n] víi biÕn ®æi - z
X(z) =
Trong phÇn 3.3, chóng ta ®· kh¶o s¸t sù x¸c ®Þnh x[n] b»ng çch tiÕn
hµnh sù khai triÓn ph©n thøc riªng phÇn, víi X(z) ®îc xÐt nh tØ sè cña
çc ®a thøc cña z-1 . H·y thùc hiÖn khai triÓn ph©n thøc riªng phÇn cña
X(z) , xÐt nh mét tØ sè cña çc ®a thøc trong z vµ x¸c ®Þnh x[n] tõ sù
khai triÓn nµy .
çc bµi to¸n n©ng cao
3.26 X¸c ®Þnh biÕn ®æi - z nghÞch ®¶o cña çc biÓu thøc sau ®©y. Trong çc
phÇn (a)-(c), h·y sö dông çc ph¬ng ph¸p ®· quy ®Þnh. Trong phÇn (d) sö dông
ph¬ng ph¸p mµ b¹n thÝch.
(a) Chia däc:
X(z) =
(b) ph©n thøc riªng phÇn:
X(z) =
(c) D·y lòy thõa:
(d) X(z) =
174
3.27 Sö dông ph¬ng ph¸p bÊt kú, h·y x¸c ®Þnh biÕn ®æi -z nghÞch ®¶o cña çc
biÓu thøc sau ®©y:
(a) X(z) =
(b) X(z) = ez-1

(c) X(z) =
3.28 X¸c ®Þnh biÕn ®æi - z nghÞch ®¶o cña mçi hÖ thøc sau ®©y. B¹n cã thÓ
dùa vµo çc tÝnh chÊt cña biÕn ®æi - z ®Ó ®îc gióp ®ì:
(a) X(z) =
(b) X(z) = sin(z), ROC chøa |z| = 1.

(c) X(z) =
3.29 X¸c ®Þnh d·y x[n] cã biÕn ®æi - z lµ

X(z) = ez + e1/z , z  0.
3.30 X¸c ®Þnh biÕn ®æi - z nghÞch ®¶o cña:

X(z) = log2(
b»ng:
(a) Sö dông chuçi lòy thõa
log(1-x) = -
(b) Vi ph©n bËc nhÊt vµ sau ®ã sö dông ®¹o hµm ®Ó kh«i phôc x[n].
3.31. §èi víi mçi d·y sau ®©y, h·y x¸c ®Þnh biÕn ®æi - z vµ miÒn héi tô, vµ vÏ
gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng
(a) x[n] = anu[n] +bnu[n] +cnu[-n-1], |a| < |b| < |c|
(b) x[n] = n a u[n]
2 n
(c) x[n] = e
3.32 Gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng trong h×nh P3.32-1 t¬ng øng víi biÕn ®æi
-z X(z) cña mét d·y nh©n qu¶ x[n]. VÏ gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng cña
Y(z) , ë ®©y y[n] = x[-n + 3]. Còng ®Þnh râ miÒn héi tô cña Y(z).
Imz MÆt ph¼ng-z
1/2 x
x Rez
-3/4 1/2
-1/2 x
175
H×nh P3.32-1
3.33 Gi¶ sö x[n] lµ mét d·y víi gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng cho trªn h×nh
P3.33- 1. VÏ gi¶n ®å cùc ®iÓm - ®iÓm kh«ng cho :
(a) y[n] = (1/2)nx[n].
(b) w[n]= cos(n/2)x[n]
Imz MÆt ph¼ng-z
x
1/2 1 Rez
H×nh P3.33-1
3.34 XÐt mét hÖ thèng LTI æn ®Þnh cã H(z), biÕn ®æi - z cña ®¸p øng xung cña
nã, ®îc cho bëi
Gi¶ sö x[n], lèi vµo cña hÖ thèng, lµ mét d·y nhÈy bËc ®¬n vÞ.
(a) T×m lèi ra y[n] b»ng çch ®¸nh gi¸ cña phÐp nh©n chËp cña x[n] vµ
h[n].
(b) T×m lèi ra y[n] b»ng çch tÝnh biÕn ®æi - z nghÞch ®¶o cña Y(z).
3.35 X¸c ®Þnh ®¸p øng d·y nhÈy bËc ®¬n vÞ cña mét hÖ thèng nh©n qu¶ víi
biÕn ®æi-z cña ®Êp øng cña hÖ thèng cã d¹ng
3.36 NÕu lèi vµo ®èi víi mét hÖ thèng LTI lµ x[n] = u[n] , th× lèi ra lµ
(a) T×m H(z), biÕn ®æi - z cña ®¸p øng xung cña hÖ thèng, vµ vÏ gi¶n ®å
cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng cña hÖ thèng.
(b) T×m ®¸p øng xung h[n].
(c) HÖ thèng cã æn ®Þnh kh«ng ?
(d) HÖ thèng cã nh©n qu¶ kh«ng ?
3.37 XÐt mét d·y x[n] cã biÕn ®æi - z lµ
176
vµ ®èi víi nã, miÒn héi tô chøa vßng trßn ®¬n vÞ. X¸c ®Þnh x[0] b»ng
çch sö dông ®Þnh lý gi¸ trÞ ban ®Çu.
3.38 XÐt mét hÖ thèng tuyÕn tÝnh bÊt biÕn víi thêi gian vµ æn ®Þnh. BiÕn ®æi
- z cña ®¸p øng xung lµ
Gi¶ thiÕt x[n] , lèi vµo cña hÖ thèng, lµ 2u[n] . X¸c ®Þnh y[n] t¹i n = 1.
3.39 Gi¶ thiÕt biÕn ®æi - z cña x[n] lµ
Cho biÕt x[n] lµ d·y æn ®Þnh

(a) X¸c ®Þnh miÒn héi tô cña X(z).
(b) X¸c ®Þnh x[n] t¹i n = -8.
3.40 Trong h×nh P3.40-1, H(z) lµ hµm hÖ cña mét hÖ thèng LTI nh©n qu¶
(a) B»ng çch sö dông biÕn ®æi - z cña çc tÝn hiÖu chØ ra trong h×nh
vÏ , sÏ thu ®îc biÓu thøc ®èi víi W(z) díi d¹ng
W(z) = H1(z)X(z) + H2(z)E(z).
ë ®©y c¶ H1(z) lÉn H2(z) ®Òu ®îc biÓu thÞ theo çc sè h¹ng cña
H(z).
(b) §èi víi trêng hîp ®Æc biÖt H(z) = z -1/ (1- z-1), h·y x¸c ®Þnh H1(z) vµ
H2(z).
(c) HÖ thèng cã æn ®Þnh kh«ng ? Çc hÖ thèng H1(z) vµ H2(z) cã æn
®Þnh kh«ng ?
e[n]
+ + +
+ H(z) + w[n]
x[n] - v[n]
H×nh P3.40-1
177
3.41 Trong h×nh P3.41-1, h[n] lµ ®¸p øng xung cña mét hÖ thèng LTI n»m phÝa
trong hép nhá. Lèi vµo ®èi víi hÖ thèng h[n] lµ v[n] , vµ lèi ra lµ w[n].
BiÕn ®æi-z cña h[n] , H(z) tån t¹i trong miÒn héi tô sau ®©y
0 < rmin < |z| < rmax < 

X h[n] X y[n]
 x[n] v[n] LTI w[n
a-n an
H×nh P3.41-1
(a) HÖ thèng LTI víi ®¸p øng xung h[n] cã thÓ æn ®Þnh BIBO ®îc
kh«ng ? NÕu æn ®Þnh, h·y x¸c ®Þnh bÊt ®¼ng thøc giíi h¹n trªn r min
vµ rmax sao cho hÖ thèng æn ®Þnh. NÕu kh«ng, h·y gi¶i thÝch ng¾n
gän t¹i sao.
(b) HÖ thèng tæng thÓ ( bªn trong hép lín , ®ãng khung chÊm chÊm, víi lèi
vµo x[n] vµ lèi ra y[n]) cã LTI hay kh«ng? NÕu cã, h·y t×m ®¸p øng
xung g[n]. NÕu kh«ng, h·y gi¶i thÝch ng¾n gän t¹i sao ?
(c) HÖ thèng tæng thÓ cã æn ®Þnh BIBO kh«ng ? NÕu cã, h·y x¸c ®Þnh
bÊt ®¼ng thøc rµng buéc çc quan hÖ a, r min, vµ rmax sao cho hÖ æn
®Þnh. NÕu kh«ng, h·y gi¶i thÝch t¹i sao.
3.42. Mét hÖ thèng LTI æn ®Þnh vµ nh©n qu¶ S cã lèi vµo x[n] vµ lèi ra y[n] ®îc
ph¶n ¸nh b»ng ph¬ng tr×nh sai ph©n tuyÕn tÝnh hÖ sè h»ng sè
gi¶ sö ®¸p øng xung cña hÖ thèng S lµ d·y h[n].

(a) ChØ ra r»ng h[0] ph¶i kh¸c kh«ng.
(b) ChØ ra r»ng a1 cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh tõ sù hiÓu biÕt cña h[0] vµ h[1].
(c) NÕu h[n] = (0,9)ncos(n/4) víi 0  n  10, h·y vÏ gi¶n ®å cùc ®iÓm-
®iÓm kh«ng ®èi víi hµm hÖ cña hÖ thèng S, vµ chØ thÞ miÒn héi tô.
3.43 Khi lèi vµo tíi hÖ thèng LTI lµ
(a) T×m hµm hÖ H(z) cña hÖ thèng. VÏ çc cùc ®iÓm vµ çc ®iÓm kh«ng
cña H(z) vµ chØ ra miÒn héi tô .
178
(b) T×m ®¸p øng xung h[n] cña hÖ thèng.
(c) ViÕt ph¬ng tr×nh sai ph©n ®Æc trng cho hÖ thèng.
(d) HÖ thèng cã nh©n qu¶ vµ æn ®Þnh kh«ng ?
3.44 Khi lèi vµo tíi mét hÖ thèng LTI nh©n qu¶ lµ
(a) T×m biÕn ®æi - z cña x[n].

(b) MiÒn héi tô cña Y(z) lµ nh thÕ nµo ?
(c) T×m ®¸p øng xung ®¬n vÞ cña hÖ thèng.
(d) HÖ thèng cã æn ®Þnh kh«ng ?
3.45 Gi¶ sö x[n] lµ mét tÝn hiÖu thêi gian-rêi r¹c víi x[n] = 0 khi n  0 vµ biÕn
®æi - z lµ X(z). H¬n n÷a, khi x[n] ®· cho , gi¶ sö tÝn hiÖu thêi gian-rêi r¹c
y[n] ®îc ®Þnh nghÜa bëi
y[n] =
(a) TÝnh Y(z) theo çc sè h¹ng cña X(z).

(b) Sö dông çc kÕt qu¶ cña phÇn (a), t×m biÕn ®æi - z cña
4.46 TÝn hiÖu y[n] lµ lèi ra cña mét hÖ thãng LTI víi ®¸p øng xung h[n]
®èi víi lèi vµo ®· cho x[n].Trong c¶ bµi to¸n, còng gi¶ sö r»ng y[n] lµ æn
®Þnh vµ cã biÕn ®æi - z lµ Y(z) víi gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng chØ
trªn h×nh P3.46-1. TÝn hiÖu x[n] æn ®Þnh vµ cã gi¶n ®å cùc ®iÓm /
®iÓm kh«ng chØ ra trªn h×nh P3.46-2.
Imz
1 MÆt ph¼ng-z
0 x x
-1 H×nh P3.46-1
179
-1 0 1 2 Rez
Imz
1 MÆt ph¼ng-z
0 x x
-1
-1 0 1 Rez
H×nh P3.46-2
(a) MiÒn héi tô cña Y(z) lµ g× ?

(b) y[n] lµ d·y phÝa - tr¸i , phÝa-ph¶i, hay d·y hai-phÝa ?
(c) ROC cña X(z) lµ g× ?
(d) x[n] cã ph¶i lµ d·y nh©n qu¶ kh«ng? cã nghÜa lµ x[n] = 0 víi n < 0 ?
(e) x[0] b»ng bao nhiªu ?
(f) VÏ gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng cña H(z), vµ ®Þnh râ ROC cña nã.
h[n] lµ ph¶n nh©n qu¶ ph¶i kh«ng ? cã nghÜa lµ, h[n] = 0 víi n > 0?
Çc bµi to¸n më réng
3.47 Gi¶ sö x[n] ký hiÖu mét d·y nh©n qu¶; tøc lµ x[n] = 0, khi n < 0. H¬n n÷a gi¶
sö r»ng x[0]  0.
(a) ChØ ra r»ng X(z) kh«ng cã cùc ®iÓm còng kh«ng cã ®iÓm kh«ng t¹i
z = , tøc lµ kh¸c kh«ng vµ h÷u h¹n.
(b) ChØ ra r»ng sè lîng çc cùc ®iÓm trong mÆt ph¼ng-z h÷u h¹n b»ng sè
çc ®iÓm kh«ng trong mÆt ph¼ng-z h÷u h¹n ( mÆt ph¼ng-z h÷u h¹n
kh«ng chøa z = ).
3.48 XÐt mét d·y víi biÕn ®æi - z X(z) = P(z)/Q(z), ë ®©y P(z) vµ Q(z) lµ çc ®a
thøc cña z. NÕu d·y cã tæng tuyÖt ®èi vµ nÕu tÊt c¶ çc nghiÖm cña Q(z) n»m
bªn trong vßng trßn ®¬n vÞ, th× nã lµ d·y nh©n qu¶ ph¶i kh«ng? nÕu tr¶ lêi
cã, h·y gi¶i thÝch mét çch râ rµng. NÕu tr¶ lêi kh«ng, h·y cho mét ph¶n vÝ
dô.
3.49 Gi¶ sö x[n] lµ mét d·y nh©n qu¶ vµ æn ®Þnh cã biÕn ®æi - z lµ X(z).
Cepstrum phøc ®îc ®Þnh nghÜa nh lµ biÕn ®æi ngîc cña logarit cña
X(z); tøc lµ:
180
ë ®©y ROC cña chøa vßng trßn ®¬n vÞ. ( Nãi mét çch chÆt
chÏ lµ , lÊy logarit cña mét sè phøc yªu cÇu mét sè sù kh¶o s¸t cÈn thËn.
Ngoµi ra, logarit cña mét biÕn ®æi - z hîp lÖ cã thÓ kh«ng ph¶i lµ mét
biÕn ®æi - z hîp lÖ.Cho ®Õn nay, chóng ta lu«n gi¶ thiÕt r»ng phÐp to¸n
nµy lµ hîp lÖ)
H·y x¸c ®Þnh cepstrum phøc ®èi víi d·y
x[n] = [n] +a[n - N], ë ®©y |a| < 1.
3.50 Gi¶ thiÕt r»ng x[n] thùc vµ ch½n; tøc lµ x[n] = x[-n]. H¬n n÷a, gi¶ sö z 0 lµ
®iÓm kh«ng cña X(z); tøc lµ X(z0) = 0.
(a) ChØ ra r»ng 1/ z0 còng lµ ®iÓm kh«ng cña X(z).
(b) Çc ®iÓm kh«ng kh¸c cña X(z) cã bao hµm çc th«ng tin ®· cho hay
kh«ng ?
3.51 Sö dông ®Þnh nghÜa cña biÕn ®æi - z trong biÓu thøc (3.2) chØ ra r»ng
nÕu X(z)
lµ biÕn ®æi - z cña x[n] = xR[n] + jxI[n], th×:
(a) x*[n]
(b) x[-n]
(c) xR[n]
(d) xI[n]
3.52 XÐt mét d·y thùc x[n] cã tÊt c¶ çc cùc ®iÓm, vµ çc ®iÓm kh«ng cña biÕn
®æi- z cña nã n»m bªn trong vßng trßn ®¬n vÞ. X¸c ®Þnh, theo çc sè h¹ng cña
x[n] , mét d·y sè thùc x1[n] kh«ng b»ng x[n], nhng ®èi víi nã th× cã x1[0] =
x[0], |x1[n]| = |x[n]|, vµ biÕn ®æi - z cña x 1[n] cã tÊt c¶ cùc ®iÓm vµ ®iÓm
kh«ng n»m trong vßng trßn ®¬n vÞ.
3.53 Mét d·y thùc cã chiÒu dµi h÷u h¹n, biÕn ®æi - z cña nã kh«ng cã çc ®iÓm
kh«ng n»m t¹i çc vÞ trÝ cã çc cÆp nghÞch ®¶o liªn hîp phøc vµ kh«ng cã
çc ®iÓm kh«ng n»m trªn vßng trßn ®¬n vÞ mµ chØ cã çc ®iÓm kh«ng
®îc
x¸c ®Þnh duy nhÊt trong ph¹m vi mét thõa sè ®Þnh møc d¬ng bëi pha cña
biÕn ®æi Fourier cña nã (Hayse vµ çc ®ång t¸c gi¶ 1980 ).
VÝ dô vÒ çc ®iÓm kh«ng n»m t¹i çc vÞ trÝ nghÞch ®¶o liªn hîp phøc lµ
z = a vµ (a*)-1. Cho dï lµ thÕ chóng ta vÉn cã thÓ t¹o ra çc d·y kh«ng tháa m·n
çc ®iÒu kiÖn trªn ®©y, hÇu hÕt çc d·y ®îc quan t©m trong thùc tÕ tháa
m·n çc ®iÒu kiÖn vµ do ®ã ®îc x¸c ®Þnh mét çch duy nhÊt víi mét hÖ
sè ®Þnh møc d¬ng bëi pha cña biÕn ®æi Fourier cña chóng.
XÐt d·y x[n] thùc, ®iÓm kh«ng n»m ngoµi vïng 0  n  N-1 vµ biÕn ®æi
-z cña nã kh«ng cã çc ®iÓm kh«ng n»m t¹i çc vÞ trÝ cã cÆp nghÞch ®¶o
liªn
181
hîp phøc vµ kh«ng cã çc ®iÓm kh«ng n»m trªn vßng trßn ®¬n vÞ. Chóng
ta muèn ph¸t triÓn mét thuËt to¸n ®Ó x©y dùng l¹i cx[n] tõ  X(ej) , pha cña
biÕn ®æi Fourier cña x[n], ë ®©y c lµ hÖ sè ®Þnh møc d¬ng.
(a) X¸c ®Þnh hÖ ( N - 1) ph¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh, nghiÖm cña çc ph¬ng
tr×nh nµy sÏ cung cÊp sù kh«i phôc x[n] trong ph¹m vi thõa sè ®Þnh
møc d¬ng hoÆc ©m tõ tanX(ej). B¹n kh«ng cÇn chøng minh hÖ (
N - 1) ph¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh cã mét nghiÖm duy nhÊt . H¬n n÷a,
chØ ra r»ng nÕu biÕt X(ej)mµ cha biÕt tanX(ej) th× còng
cã thÓ suy ®îc dÊu cña hÖ sè ®Þnh møc .
(b) Gi¶ thiÕt
x[n] =
Sö dông ph¬ng ph¸p ®· ®îc ph¸t triÓn trong phÇn (a), chøng minh r»ng
cx[n] cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh tõ X(ej)., ë ®©y c lµ hÖ sè ®Þnh møc d-
¬ng.
3.54 Cho d·y x[n] b»ng kh«ng khi n < 0, h·y sö dông ph¬ng tr×nh (3.2) ®Ó chØ ra
r»ng
§Þnh lý t¬ng øng sÏ nh thÕ nµo nÕu d·y b»ng kh«ng khi n > 0 ?
3.55 Hµm tù t¬ng quan kh«ng tuÇn hoµn ®èi víi mét d·y æn ®Þnh gi¸ trÞ thùc
x[n] ®îc ®Þnh nghÜa nh sau:
Cxx[n] =
(a) ChØ ra r»ng biÕn ®æi - z cña Cxx[n] lµ:
Cxx(z) = X(z)X(z-1).
X¸c ®Þnh miÒn héi tô cho Cxx(z).
(b) Gi¶ thiÕt r»ng x[n] = anu[n] . H·y vÏ gi¶n ®å cùc ®iÓm / ®iÓm kh«ng
cho Cxx(z), kÓ c¶ miÒn héi tô. Còng nh vËy, h·y t×m cxx[n] b»ng çch
tÝnh biÕn ®æi - z nghÞch ®¶o cña Cxx(z).
(c) X¸c ®Þnh mét d·y kh¸c, gäi x1[n], kh«ng b»ng x[n] trong phÇn (b), nhng
l¹i cã cïng hµm tù t¬ng quan, cxx[n], nh x[n] trong phÇn (b).
(d) X¸c ®Þnh d·y thø ba, x2[n], kh«ng b»ng x[n] hoÆc x1[n], nhng l¹i cã
cóng hµm tù t¬ng quan nh x[n] trong phÇn (b).
3.56 X¸c ®Þnh xem hµm sè X(z) = z* cã thÓ t¬ng øng víi biÕn ®æi - z cña mét d·y
®îc kh«ng?. H·y gi¶i thÝch râ rµng lý do cña b¹n.
3.57 Gi¶ sö X(z) ký hiÖu tØ sè cña çc ®a thøc cña z; tøc lµ :
182
ChØ ra r»ng nÕu X(z) cã mét cùc ®iÓm bËc nhÊt t¹i z = z 0, th× sè d cña
X(z) t¹i z = z0 sÏ b»ng:
ë ®©y A'(z0) lµ ®¹o hµm cña A(z) t¹i z = z0
183

Oppenheim 21

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Oppenheim 21

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

VÝ dô 2.

20 §¸p øng tÇn sè cña hÖ thèng trung b×nh ®éng

Do ®ã, ®¸p øng tÇn sè lµ

  

    

y[n] = yss[n] = H(ej)ejn víi n> M - 1

2.7 BiÓu diÔn c¸c d·y b»ng biÕn ®æi Fourier

hoÆc díi d¹ng täa ®é cùc

X(ej) = |X(ej) | ej<X(Ñ) (2.135b)

TÝnh tÝch ph©n bªn trong ngoÆc ®¬n ta ®îc:

®©y chÝnh lµ hÖ thøc mµ chóng ta cÇn chØ ra.

ë ®©y X(ej) lµ giíi h¹n khi M  cña tæng h÷u h¹n

§iÒu kiÖn ®ñ ®Ó héi tô cã thÓ t×m ®îc nh sau:

Gi¶ sö x[n] = anu[n]. BiÕn ®æi Fourier cña d·y nµy lµ

c  c  c 0 c 

HM(ej), M=7 HM(ej), M=19

c 0 c  c 0 c 

MÆc dï sai sè gi÷a limMHM(ej) vµ Hlp(ej) cã vÎ nh kh«ng quan träng

VÝ dô 2.23 BiÕn ®æi Fourier cña mét h»ng sè

VÝ dô 2.24 BiÕn ®æi fourier cña c¸c d·y e-mò phøc

§Ó an toµn, trong bµi to¸n nµy chóng ta gi¶ thiÕt r»ng

Tõ ®Þnh nghÜa cña hµm xung, suy ra

Xe(ej) = Xe*(e -j) (2.156a)

X(ej) = XR(ej) + jXI(ej) (2.157)

§Æc biÖt chóng ta cã thÓ dÉn ra c¸c tÝnh chÊt 8 vµ 9

XR(ej) = XR(e -j) (2.158a)

9. D·y x[n] thùc bÊt kú XI(ej) = -XI(e -j) (phÇn ¶o lÎ)

VÝ dô 2.25 Minh häa c¸c tÝnh chÊt ®èi xøng

Khi ®ã , tõ c¸c tÝnh chÊt cña c¸c sè phøc suy ra r»ng

XR (ej) = (tÝnh chÊt 8)

{X(ej) }= (tÝnh chÊt 10)

<X(ej) = tan-1 (tÝnh chÊt 11)

2.9 C¸c ®Þnh lý vÒ phÐp biÕn ®æi Fourier

2.9.1 TÝnh chÊt tuyÕn tÝnh cña biÕn ®æi Fourier

B¶ng 2.2 C¸c ®Þnh lý vÒ biÕn ®æi Fourier

D·y BiÕn ®æi Fourier

1. ax[n]+by[n] aX(ej) +bY(ej)

2.9.2 Sù dÞch chuyÓn vÒ thêi gian vµ sù dÞch chuyÓn vÒ tÇn sè

x[n - nd] F e-jndX (ej) (2.162)

NghÞch ®¶o thêi gian

khi ®ã nÕu d·y bÞ ngîc vÒ thêi gian th×

x[-n] F X (e -j) (2.164)

NÕu x[n] lµ thùc, th× ®Þnh lý nµy trë thµnh

x[-n] F X* (e -j) (2.165)

2.9.4 Vi ph©n theo tÇn sè

2.9.5 §Þnh lý Parseval

2.9.6 §Þnh lý nh©n chËp

th× Y(ej = X(ej)H(ej) (2.169)

n - nd] F e-jnd (2.170)

vµ nÕu h[n] = n - nd], th× y[n] = x[n]*[n -nd] = x[n -nd]. Do ®ã

Nh vËy, chóng ta kÕt luËn r»ng

nh trong ph¬ng tr×nh (2.169)

2.9.7 Sù ®iÒu chÕ hay ®Þnh lý hµm cöa sæ

VÝ dô 2.26 X¸c ®Þnh biÕn ®æi Fourier b»ng c¸ch

B¶ng 2.3 C¸c cÆp biÕn ®æi Fourier

D·y BiÕn ®æi Fourier

anu[n] (|a| < 1)

6. (n+1)anu[n] (|a| < 1)

VÝ dô 2.27 X¸c ®Þnh biÕn ®æi Fourier ngîc

Gi¶ thiÕt r»ng

VÝ dô 2.28 X¸c ®Þnh ®¸p øng xung tõ ®¸p øng tÇn sè

H (ej) = e-jnd(1-Hlp(ej)) = e-jnd - e-jndHlp(ej).

ë ®©y Hlp (ej) tuÇn hoµn víi chu kú 2 vµ

Tõ biÕn ®æi 4 cña b¶ng 2.3 thu ®îc