Lektury z gwiazdką

2. Lektury z gwiazdką
tekst oryginalny
Bogurodzica l x|urodzica dziewica, Bogiem
l(
Boza Rodzicielko dziewico, przez Boga
SłaWiena Maryja, uwielbiona Maryjo!
ll lWego Syna, Gospodzina, matko Twego syna, Chrystusa Pana, - matko
Maryjo wybrana,
} Geneza
zwolena Maryja!
,/yszczy nam, spuści nam. Pozyskaj dla nas, uczyń nam przychylnym,
Najstarsza zachowana polska pieśń religijna pochodzi KyrieIeison. Panie, zmiłuj się.
prawdopodobnie z xIII w"
Długosz w swojej kronice podaje, że wojsko polskie lwego dziela Krzciciela, bożycze, Synu Boży! Ze względu na Twego Chrzciciela,
śpiewałoBogurodzicę tużpt
rozpoczęciem bitwy pod Grunwaldem, Była to zatem l tsłvsz głosy, napełń myś|i człowiecze Usłysz głosy, spełnij ludzkie pragnienla,
nie Ęlko pieśńrnurylrru, Wysłuchaj modIitwy, którą wznosimy,
także pieśń bojowa polskiego rycerstwa. l}lysz modlitwę, jąż nosimy,
|ednocześnie pełniła funkcję hńur A dać raczy, jegoż prosimy, Bacz dac nam to, o co Cię prosimy,
nacyjnego Jagiellonów. kronikarz określa ją mianem Na ziemi szczęśliwezycie,
car?nen patrium, czyli'pi A na świecie Zbożny pobyt,
ojczystej'. |'o zywocie rajski przebyt. Po śmierci zycie wieczne w raju,
Kyrieleison. Panie, zmiłuj się.
Bogurodzica je,st zabytkiem języka
polskiego. Prawdopodobnie stanowi orygi
dzieło polskiego autora, pon ieważ nie znaleziono
wzorca, który mogłaby ,rustu. id;rjwazniejsze problemy
Ze względa na liczne archaizmy jes t źrodłemwied,zy o zmianach| . sakralizacja Matki Boskiej
iakje zac stąd, że dziewica jest
w językl polskim, Uświęcenie Maryi, podkreślenie jej niezwykłej pozycjt, wynika
(,,zwolena") i wielbi się
jednocześnie matkf Chrystusa. Została wybrana przez Stwórcę
} Kompozycja istyl
ją ze względtna Niego (,,Bogiem sławiena"), Marlę otacza się szczególnym kultem
uporządkowana struktura czyni z wiersza prawdziwe błagań zwyĘch
arcydziełoliteratury. kunsz z Bogiem uprawnia ją do przekazywania
1t .rtt -u.ylrry). Obcowanie
towna budowa opiera się na zasadzie symetrii _ i troski
grzeszników. Równocześnie pozostaje ona istotą ludzĘ
doĘczącejliczby sylab, paralelizmu rozumie problemy
rpnóq układu treści formułowanych jako ariytezy. człowieka z Bogiem.
maluczkich, co czyni jągodną zaufania pośredniczką w rozmowie
Utwór rozpoczyna się od apostroĄl do Matki Boskiej (,,Bogurodzicy"),
którą wierni . hierarchiczna wizja świata
(typowy dla średniowiecza podmiot zbiorowy)
proszą o wstawiennictwo u chrystusa
w tekście został odzwierciedlony hierarchiczny porządek świata,w którym człowiek
(,,twego sl,na Gospodzina"). Próbują za jej Chrzci-
pośrednictwem wyjednać sobie zajmljeniską pozycję i potrzebuje szczegóInych pośredników - Maryi |ana
i
Jego przy-
chylność(,,zyszczy nam, spuścinam"). Adresatem
clrugiej zwrotki jest juz sam syn ciela, kiedy zwfaca się do Boga.
Boży (,,Bożyc"). Wierni proszą, aby przez wzgtąd,na
/ana Chrzciciela (.Twego dzie-
la Krzciciela") wysłuchał ich modlitw o .r.ręśli*"życie . teocentryzm
na ziemi (,,zbożny pob},t'') kieruje błaga_
iwieczny żywot w raju (,,rajski przebyt"), ostatnie słowa
zwrotki poaru.su;ą, z" r.i.- ośrodkiem myśli, działań i celem człowieka jest Bóg. Do Niego człowiek
uchronnym końcem ziemskiej wędrówki jest śmierć nia o szczęśliwe życie na ziemi i łaskę zbawienia po śmierci,
- traktowana jednak,ledynie jako
próg, który należy przeboczyćw drodze ku wieczności
(średniowieczn e memento moń'pamiętaj,
Utwór można wykorzystać w wypracowaniach dotyczących
że umrzesz'). . motywów maryjnych w literaturze , motywu deesis
Kompozycja utworu powiela troisty mot}.w deesis,
wy- i sztuce , relacji między Bogiem a człowiekiem
korzystywany głównie w malarstwie (ikony) i rzeźbie. . obrazu matki . motywu modlitwy
Przedstawia on trzy postacie Chrystusa pośrodku,
- a po
Kontynuacje i nawiąania
bokach Maryję i |ana Chrzciclela w pozach modlitew-
nych, którzy pełnią funkcję pośredników m iędzy Literatura Malarstwo
fudźmi ł Józef Brandt Bogurodzica
a Zbawicielem. Podobnie w Bogurodzicy . Juliusz Słowacki Hymn
- Chrystus iako Sedzia
- prośby czło- i zbawiciel
Deesis
. Woiciech Kossak Grunwald
w otoczeniu Matki . Henryk sienkiewicz krzyżacy, potop
wiekaprzekazują Bogu Ma&a Boska i .
Jan Chrzciciel. Boskiej i ]ana Chrzciciela krzysztof kamil Baczyński Modlitwa
 l lllLltl y; l]wllt:rll<ll
Lekiury ż gW azdką

|all K<rchanowski
Fraszki reEy_] Flodzaje fraszek

1l*"l"tl:1l:
Na swoje ksiggl utwór o charakteze programowym, w którym poeta wyjaśnia,Ze jego traszki
]

Jall l(ochanowski pisał fraszki przez całe życie, ale wydał je dopiero kilka lrl opiewają mitycznych bohaterów, unikają powaznej tematyki, ich celem jest dostarczanie
miesięcy
przed śI-niercią,w roku )-5B4. Zbiór ponad 300 krótkich , yie]nikom rozrywki, bowiem właśnierozrywki od niego slę oczekule.
utworów stanowi dopcl-
l<Lr Muzom - poeta Zwraca się do Muz, opiekunek sztuk pięknych i nauki, o wenę twórczą
llielric twórczości poety. są one świadectwell obyczajowości
i kultury epoki oraz ll eśmiertelną sławę jego wierszy (motyw non omnis mariar 'nie wszystek umrę'),
źrotlłeminlbrlnacji o życi,,l, i poglądach autora. t)o gór ilasóW - poeta podsumowuje swoje bujne zycie (zagraniczne podróże, lata nauki,
|lę rycerza, księciza i dworzanina) w momencie podejmowania decyzji o porzuceniu kariery
il', t li1;.;;il,r, l,i::itl;l łi<lł.l,,łtfi lworskiej i przeprowadzce do domu rodzinnego w Czarnolesie; fraszka korlczy się w duchu
Fraszka to gatunek literacki stworzony prz,ez|ana kochanowskiego. loracjańskiej maksymy carpe diem ('chwytaj dzień'),
Nazwę poeta Z Anakreonta - KochanoWSki przyznĄe się do inspirac]i twórczością starozytnego greckiego
zaczerpnął z języka włoskiego, w ktorym
Jrasca dosłownie oznacza'gałązkę pokrltą l)oety; fraszka oparta na motywie pojedynku, który poeta staczaz Własną lutnią i przegrywa -
liśćmi]a przenośnie 'drobiazg, błahostkę, żart| Kształtując
wał się przede wszystkim antycznymi gatunkami:
stylistykę'fraszki, inspiro- llarzył o uprawianiu powaznej poezji, a lutnia wymawia mu posłuszeństwo i podejmuje lekką,
rliepowazną tematykę miłosną, ]
ffi
" epigramatem - dwuwersowy napis umieszc zany nanagrobku w hołdzie zmarłemu,
z czasefn ewolriował w zwięzły, aforystyczny wiersz zakończony refleksy|ne
ffi
ponysłową puentą; i

" anakreonĘkiem - wiersz o tematyce biesiadnej lub rubasznej sławiący uroki życia, O Ńocie Uazii poOm'oi mowiący nazywa wszysLk Ó .ysli i ',asrrą
"ryny ")Ńi"łu
błahostką; wobec pzemija|ności światawszystko, co zwykliśmy cenić pieniądze, władza, ]

wzór gatunkołr,ry ustalony przezkocharlowskiego obejmował

krótkie utwory lirycz-
ne (ocl kilku do l<ilktrnastu wersów) mające najczęściejcharakter
żartobliwy, choć
zdarzały się fraszki podejnrujące poważniejszą tematykę
- nriłosrrą czy fiIozoficzną.
Istotą fraszki jest oparcie wiersza na błyskotliwym pomyśle
i uzyskanie maksymal-
nego efektu przy lżycitt jak najmniejszej liczby słów.
Tenrat najczęściej rnożna ziclen-
tyfikować już po strmym tytule. Wiele z nich zaczy1-1a
się od przyimka ,,na'], np. Na "
nabożnq, Na lipę. Znaczy to tyle, co ,,o'' (b nabożnej')
uroda, S.lawa _ jesi nielstotne (topos yanltas); Zycie ludzkie to teatr rnarioneLek obserwowany
z gory pzez )aklegoś rezysera (derniurga), którego bawią nasze wysiłki (opos theatrum mundĄ.
ffi
Człowiek Boże igrzysko, zycie |udzkie jest teatrem, w ldórym jesteśmy aktorami grającymi
narzucone nam role (topos theatrul, mundł; ]esteśmyty|ko zabawkami w rękach Boga.
Na młodośc- utwór o konf|ikcie pokoleń: starzy zapomnieli swoje mtode ]ata i ChCą, Zebly
młodzi zachowywa|i rozwagę i umiar, ich oczekiwania są nierealne, bo szalona młodoŚĆ jest tak
naturalnym etapem rozwoju czlowieka jak wiosna t niezbędny element rocznego cyklu.
Na sokatskie mogiĘ - Iraszka patriotyczna poświęconabohaterom spod Sokala, gdzie
w 1 519 r. Po|acy ponieśli klęskę w bitwie z Tatarami.

i,1"lt1,1 il lll.""rii i:l l rl|,lli

Tbnr zawiera ol<oło 300 tttworĆrw o bardzo zróżnicowanylrr
biiwe, rub aszn e sąsia duj z p ow ażnymi i refl eksyj nymi,
charakterze. Wiersze żarto_
ą an akreonĘki z epitafi ami. znaj -
dziemy tu wiele typów werslńkacyjnych (od pięcio- do
czternastozgłoskowca), wiersz
o Do snu - adresatem |irycznym jest sen rozumiany jako przygotowanie człowieka do śmierci;
sen umoz|iwia duszy odłączenie się od ciała i podróz w rożne przeslrzenie; widoczna w wierszu ffi
stoicka akceptacja przemijalności życia i tego, ze przeznaczeniem człowieka jest śmierc.
" Na lipg - podmiotem mówiącym jest |ipa, która zaprasza gościa(czytelnika), by usiadt w jej
cieniu i odpoczął w błogiej atmosferze arkadyjskiego Czarnolasu.
ffi
ffi
" Na zdrowie - pochwata zdrowia, które jest najwazniejszą wańością; człowiek n]e docenia zdro-
wia, dopóki nle zacznie chorować; wówczas dostrzega, Ze WSZyStko inne jest mało istoine.
Na dom w czarnolesie- pochwała domu i zycia roclzinnego; skromny dom rodzinny to oaza ffi
]

ciągły i zwrotkowy, konwencje stylistyczne roznaitych ,

gatunków lite;ackiclr (np. sonety, spokoju |epsza od ,,marmurowych pałaców", w których Kochanowski robił karierę jako dworza-
]

ral<i, bĄki). 'I'akie skon-rponowanie tonru oclzwiercieclla różnorotlność

nin, zanim przeniósł się do Czarno|asu; wiersz akcentuje teżprzywiązanie do ojczyzny.
l

sanlego zycia.
o miłości-traszka miłosna ukazująca potęgę uczucia, siv tak wie|kiej, że nie da się przed nią
]

l'r_,,l ł'll'łi,li,,l li ,,r " l

w zaden sposób uciec,
zakres tematyczny fraszek jest szeroki. poeta portrettrje
w nich przyjaciół, znane
postłrcie (wojewoclę, biskupa, królewsl<iego błazna
Stańczyka), opistr.le zabawne sy- l
żartobliwe
tuacje, dowcipnie konrerrtuje obyczajowośćepoki, zwłaszcza
bulne życie dworskie, .
opiewa uroki wsi, często mówi o sobie o własnej twórczości, Raki _ utwór, ktorego Wersy mozna C7\łac od |ewej do prawej i odwrolnie: W pierws7ei Wersji
- biogralii, wznawa- jest pochwałą zalet koblet, które zasługują na miłości szacunek, w drugiej - cz\,Ąany wspak -
rryclr poglądach. Fraszki nriłosne uk:azująprzenriany obnaza ich wady, zaprzeczĄąc wszystkim wymrenionym wcześniej zaletom,
obyczajowe, ktJre się clokonały
w renesansie w sprawtrclr erotyczrryclr. ważnyrn te,'ate,' . Na nabożną- ironiczny utwór ośmieszający fałszywą pobozność.
wierszy jest kultura antycz- . o doktorze Hiszpanie - anegdota z zycia dworu: unikający alkoho|u Hiszpan opuściłwcześnie]
na, bogate źródłoinspiracji ówczesnych twórców. \
około 50 liaszek kochanowski ] oiesiadę, zeby zachowac tzeźwośc,jednak rozochoceni i odurzeni trunkami goŚcie wtargnęli
przełożyłwprost ze starożytne1 poezji greckiej, ] do ieqo pokoju i napoi|i doktora siłą; fraszka w komiczny sposób krytykuje pijaństwo,
 Lektury ż gWiazdka Lektury ż !]WiaZdka

n ieleały hunlaniztnu Jan Kochanowski

Fraszki uzupełniają problenratykę i lilozofię pieśni. zawierają tę samą epikrrrejską
pochwałę życia i zalecenie cieszenia się każdą chwilą, podobny stoicki dystans do
Śmierci i zniennoŚci losu. Również tutaj poeta afirnuje ideały hunranizn-ru: indyrvi-
dualizm oraz egzystencję w harnlonii z natllrą.
. zycie dworskie ił zierniańskie
W utworach można z,naleźć wiele szczegółów dotyczących życia drł,oru i szlachty zie-
nriańskiej. Uważna obserwacja środowisk, w których przebywał poeta, pozwoliła stwo-
rzyć niezwylJą panoramę epoki.
Pieśni
kocl-raIrowski pisał pieśni podobnie jak fraszki _ przez całe życie, jednak do druku
ich zbiór przygotowal dopiero Iuż, przed śnriercią. Wzoreln I-ioracegcl zebrał trtwory
w księgi: pierwsza objęła 25 pieśni,druga _ 24. ]bm ukaztrł się w l586 r., clwa lata
po śnrierci poety, Wydawca dodał jeszcze do zbioru kilka pojedynczych utworów:
m.in, pieśńświętojańskq o sobótce oraz wiersz znan,v jako HymnIllb czego chcesz od
nas, Panie, za Twe hojne dary, który wyszedł drukiem dużo wcześnieji zdobył już

r autobioqrafiznr ogromną popularnośc jako pieśń kościelna.

z fraszek r,vyłania się barwny portret renes.lns()wcgo poety i otaczającego go świa-
i lii
l;j:i tir. l"raszkibyły dla Kochal-rowskiego roclzajellr palrliętnika, rrotatnikienr poetyckirn, Pieśńjest najstarszynr gatunkienr lirycznym, często trtożsalnialryn z poezją w ogó-
'i,lr
,;l;i w którym zapisy,wał swoje obserwacje, refleksje, pomysły 1iterackie. Tworzy-wo utwo- 1e. Początkowo była wykon}.Wana z akompaniamentem instrumentów oraz ściśle
l,ia.. rów stanowiły jego przeżycia osobiste i przemyślenia, związanaz muzyką i obrzędami, stopniowo stawała się samodzielnym utworem lite-
l;il.i ::
|,] rackim, Twórcą, który ukształtował wzorzec gatunkowy pieśniliterackiej, nieprze-
ijil
światopoglądu renesansowego znaczonej do śpiewania,był Horacy. Zbiór swoich utworów tego tyPu zatytrrłował
luclzkiclr wacj i słabości
Carmina (od łac, carnLen 'pieśń'). Z cz.tsenl przyjęła się też nazwa ,,ody'] Kształtując
l11
lwćlrczościautobiografi cznej lniłości
warsztatu poetyckiego polski oclpowiednik ód, kochanowski nawiązyłvałdo horacjańskiej tradycji, korz_y-
"|:
Ił
ll natury, przyrody
motywu światajako teatru stał także z dorobku innych twórców antycznych, m.in. Anakreonta. Cechami gatun-
, li:, domu
,i...
przemian obyczajowych kowynri pieśnisą upfoszczona budowa, podział na strofy i refreny orazryĄn\izacja.
l,_ rodziny
toposu człowieka jako twórcy własne- patriotyzmu
lI go losu radościżycia Nierr.al wszystkie pieśrrisą zbudowalre ze strolczterowersowych napisirnych regu-
wzr lrców osoborvych ciwr lrzaniIta i zie.- poclrwały codzienności larnyn wierszen sylabicznyn-r. Poeta konsekwentnie stosuie parzyste rymy żeriskie,
il
nrianina ll]ot).Wu yąnitas uroznraicając tok składniowy przerzutniami. Sty1 pieśnicechują klasyczr-ry rrlniar
funkcji humoru i satyry w literaturze refleksji nad światem i losem człowieka i prostota. Klarowność i naturalność języka są zachowane mimo wykorzystania
zmiennosci losu obyczajow dworskich bogatego arsenału środków stylistycznych przenośni, porównań, epitetóq figur
retorycznych. Kochanowski jest poetą uczonym (łac. poeta doctus), erudytą, znawcą
bibiijnej i arrtycznej tradycji oraz wsllółczesncj nru kultury. |ego rrtwory są nasycone
Literatura Stanisiaw Jerzy Lec Myśli nieuczesane (epi- nawiązaniami do mitologii, Biblii, toposów literirckich, koncepcji lilozoficznych oraz
Wacław Potockr ogrod fraszek (ponacl 1BO0 gramaty i fraszki wspólczesnego rnistrza dzieł starożytllych i renesansowyclr twórców.
drobnych utWoróW barokowego poety) aforyzmu)
Julian Tuwim Cztery wieki fraszki polskiej Konstanty Ildefons Gaiczyński Dlaczego
(antoIogia polskich f raszek) ogorek nie śpiewa (przykład współczesnej
Jan Szlaudynger Piórka (zbiór utworów Rozległa tematyka Pleśnlobejmuje utwory niłosne, biesiadne, refleksyjno-filozofi,cz-
raszki)
ne, religijne, obyczajowe i patriotyczno-obywatelskie. pojawiają się też w nich akcen-
f

wybitnego współczesnego fraszkopisarza)

ty autobiograficzne. Nadrzędnym tematem Pieśni jest portret człowieka renesansu,
kttiry podejmuje refleksję nad sobą i otaczającym go światen.
 LoktlIry l qW il1l1l<i]

Rodzaje pieśni filozoficzne i religijne

autotematyczne Hymn / Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary.-. - hymn ku chwa|e Boga
opiewająCy Go poprzez piękno harmonię stworzenia. Swiat jest idealny, kazdy element ]est
Niezwyklym inie leda piórem opatrzony,.. - swobodna plralraza
'
odv Horacego polus,/c 1lasującą do siebie częściącałości,poniewaz Bóg ukształtował go na swoje podobieństwo,
kwestię nieśmierte|ności
poety (topos ,r,,o,,r,rr",]tulł) i SłaWy poetyckie], Poeta Snuje re \N pżyro.lzie odbiia Się doskonałośCStWórCy (panteizrrl)- LUdZie mogą podziękowac Za ten
"regi
f|eksię rla temat warlości swojego talentu..-kochanowskilest ilar okazywaniern Mu miłości,Wiersz, sławićlc nieskończona mądrości dobroc Boga, jest
świadomyrangl tworzone] przez
siebie Poezli WierzY, ze W Pewnyrn sensle nie u.rr", ponin*ożdziękiwierŚzo,,iprr"tr*u l]]anifestem humanistycznej religijności, pełnej ufności w boze rl łosierclzie (ewolucja od
w ludzkiej parnięci (topos llon, omtl.is moriar), przekroczy sredniowiecza), optymizmu i poczucia bezpieczeństwa.
granice swe] epoki miejsca, w któ,
rym żyje, gdyz ]ego sława clotrże do potomnych
oru. spoza kraiu, Chcemy sobie być radzi? , utwór stanowi odpowiedz na tytułowe pytanie, jak byc szczę,
"źy:t"lniko* śilwym. Tematem pieśni jest Sztuka zycia podmiot uczy, jak pokierowac swoim zyciem, aby
oyło oro spelnione, Nikt nle ,1-1a wp|ywu na kaprysv l ol lunv i nie /na swego pr./ezrac7er a,
psalmy powinien się z tym pogodzic, Wyroki losu są dla człowieka nieodgadnione i nie mozna lch
, PsałterzDawidów, ,won,clrlvpt,,nl^łari uniknąc (stoicyzm). D|atego na|ezy się cieszyc teraznielszością, nie zamartwiac sprawami,
1,oelye|^,(uclllt,lzul
religijną kochanowskiego [)ozr]a lu określio rnianenl
hil ,l,'rcj Ks,ęqi Ps,lIrow, Pos.uwę lla kłóre nie ma się wplywLl, doceniaó kaztJą dobrą chwilę, co więcej nie czekac, aZ Sama
ilunlaniznlu ońrześoija"ńskiego, poeta przyjdzie,lecz wychodzic jej naprzeciw, Nil przyklad zaprasla)ac przyjaciól do wspó|nei za
harnlonilnie łączy inspiracje z wie|u źróc]el: tradycli
antyczne j, zwlaszczarilvi<i Hońcegó, oraz llawy i biesiadowania (epikureizm, horacjańskie carpe diem). Najwazniejsze jest zachowanie
idei renesansowyoh, staroteslanlentowy surowy
Jarlńe otrzymał rysy renesansowego stworcy, równowagi wewnętrznej (,,złoty środek").
szczodrego i mrłosiernego bUdowniCZego śWiata, który
obdarował człowieka WladZa nad dZie Serce roście,patrząc na te czasy.., presń wyraza renesansowy optymizm i afirmację
łem stworzenia i gotów ]est wybaczac ńu błędy,
c *irJ;;k ś*;;;;;;Jr";.[i.i unt,o zycia ziemiańskiego (poeta zadowolony był z przenosin do Czarno|asu), Podmiot z rado
PomorfiZaCji Boga "pi
O1ca, któremu poeta przyplsu]e cielósnośc i luozt<ie
ooznaniu;;y;;j;."" ścą opisuje piękno budzącej się do zycia przyrody, zachwyca się światem, Ukazuje dwie
postawy zyciowe: człowieka szczęśliwego ifrustrata (,,kogo gryzie mó| zakryty"). Przekonuje,
patriotyczne i obyWatelskie żc źrodłcrn pogody ducha jest cnota (stoicyzm), Ty|ko człowiek doskonały rnora|nie i pełen
Wewnętrznego spokoju moze się w pełni radowac zyciem, Ktoś taki nie dba o bogactwa,
pieśń o spustoszeniu podola nie potrzebuie wina ani rozrywek, aby byc w dobrym nastroju, Natomiast cztowiek, któregc)
wietsz nalpz! oo lurlu publicyslyczneqo w .wo,czosci po-
ety, powstal w czasach, gdy Rzeczpospolita pogrążyła sumienie nie jest czyste, pozbawiony harmonii duchowej, nie będzie się cieszyl ani obfitym
się w kryzysie: po ucteczce Henryka
walezeqo panowało bezkrólewie, ziemie połudńwo wscnoonie poeta obiadem, ani wiosną, ani towarzyslwem przyjaciół, Zestawienie tych dwóch postaw daje
najechaii Tatarzy,
stworzył utwór, który wyrazał jego niepokój o losy
o)czyzny i pełniłce|e dydaktycźne miał wskazówkę mora|ną czytelnikowi, jakżyc, aby osiągnąc szczęscle,
poruszyc sumienia rocJaków i zmobilizowac icn 'onvwateLsri Pieśńświętoiańska o sobótce- Pieśń panny Xll sielanka przedstawiająca wieśjako
do dziajanń. tio.łę xo"nuno*
skiego budzi zachowanie sz|achty, która |ekcewazy zagrozenie.-podmiot arkadię. Jej mieszkańcy prowadZą beztroską egZystenCję wypełnioną przyjemną i pozyteczną
apelule o ukaranie
naleźdźc.wi zorganizowanie obrony rubieży kraju,-kryiykule
sz|achtę za 1e] prz'ywaryjbudzi pracą uprawą ro|i, hodowlą bydła, pie|ęgnowaniem pasiek i sadów, Pola rodzą zboze, sady
gnieryna niewiernych iwstycj z powodu bieiności polińow owoce, zaorody pelne są owiec, pszczoły dają rniód, a ludzie spędzają wolny czas na tańcach,
napomina rząclzących, by nie
p.l_zedhlada|i plvwaly llad sprawy ojclylny. śpiewach, polowaniu i łowieniu ryb, Wszyscy znają swole mielsce, zylą w idea|ne1 harmonii
Wy, którzy Pospotitą Rzeczą Władacie... poclmiotem jest ze sobą i otaczającą przyrodą. Gospodarzy cechuje szIachetnośc, uczciwośc, wewnętrzny
- poeta mentor, który poucza
rządzącYch i aPe|ule do nich o odpowiedzialne traktowanie spokój (cnota), postępu]ą oni zgodnie zzasadążolego srodka, zachowując równowagę mlę
powierzonej im władŹy. przylmu_
je karcący ion mo,a|lstv. bib|ijnego
ptoroka, P,,,er,an,e utwolu iest Unlwersdlne, odnosi dzy pracąazabawą(stoicyzm) iumiejętnie korzysta]ąc zroznych przyjemności (epikureizm),
do wszystkich przywódców, nie ty|ko Rzeczpospolitej potwierdza Się
WychwaIany wzór ZyCia SZlaChCiCa Ziemianina jest zgodny Z reneSanSoWym światopog|ądem,
odprawy posłów greckich, w miejscu, goy krot priam'i -
to włączenie pieśni do
raJa miasta Troi mają zdecydowac, Nie porzucaj nadzieje... - pieśńbędąca manifestem renesansowego optymizmu poety. Wyraza
czy oddać Helenę poslom greckim. Jej zatrzymanie oznaczałoby.u.połol"n,. głęboką wiarę w to, ze stoickie, racjonalne podejście do żYCia, akceptacja zmiennosci |osu (przy
Interesów królewskiego syna, AleksancJra, który o"óóLty"r-.
uprowal.ł uroór,oną, oó.., l"l ,.ęz"] pominającej cyk|icznośc pór roku), pogodzenie się z zaleznością od Fortuny i wyroków boskich,
oddanie Heieny moze uchronic Trolan przed wo.1na wyboru !]warantuje osiągnięcie harnlonit i wewnętrznego spokoju. W zyciu nle ma niczego stałego,
należy zatem dokonać między
prywatą a dobrem publicznym, niezmienna iest ty|ko naprzemiennosc smutku i radości. Nie nalezy an zbytnio rozpaczac, arli
ufaó swemu powodzeniu, bo wsze|kie nasze sukcesy i prob]emy Są tymczasowe. Wszystko, Co
posiadamy, w jednej chwili moze nam Zostać odebrane, Uświadomienie sobie tej tymczasowosci
biesiadne pozwa|a nabrac odpowiednieqo dystansu do życia, które wówczas nigdy nas nie rozczaruje.
.!,:!::::,::,kiedyczaspotemu...epikrlre1sker,o.n*nlubieSiady'Wc./asieKtoreimoZna
milo wspolnie spędzlc czas. zaponlniec o codzlennych milosne
:':,."^p::i1.^r..p.r_Yfi]"łTi
pozartowac, wypic za zdrowi.e,kompanów, ,,o"xn"ń- |

Ńa|ezy się cieszyc dniem dzisielszym (top"r;";rp"

" srogie łańcuchy na swym sercu czuję... pieśń zaczyna się
jak skarga miłosna usid|o
dietn), ponieważ na przyszłośczaprojektowana'przezBoga- l

nie mamy wpływu, J"d;:'"- nego kochanka. Jednak szybko okazuje się, ze wiersz opiera się - tak jak samo uczucie
cześnie zgodnie z radami stoików kochanowski podkreśla,
ze bawic się nalezy, umiarei,,
|

rozsądnie, w odpowlednim do tego momencje. i miłościna sprzecznosciach, Poządanie przynosi ból, ale jednocześnie radośc, jest źródłem
Dzbanie mój plsany - pieśń jest przekładem ody Horacego,
i
cierpienia, Iecz - słodkiego, wydaje Się Więzieniem, aCZkolwiek nad wyraz przyjemnym.
Ma formę hymnu do dzbana, l Nagromadzenie kontrastów podkreśla potęgę nieobIiczaInej namiętności, jaką 1est milosc,
!.ll*""StanoWlafirmacęs1o!oo1eoobjeSiadnegotrybuzycia(epińureizm)' Podmiot dziękuje |osowi za sidła, w które dzięki niemu wpadl,

5()
5l
l
 Lektury Z gwiażdką
Lektury Z gwiazdką

kochanowski trzyma się horacjańskiej zasady, żepoeta jakpszczołazbiera _ cieszyć się jego dojrzałym wiekiem" w za-
n 1,tlzwolił dziecku dorosnąć, a rodzicom
tar z różnych źródeł,aby przeobrazić go w miód lłrlńczeniu wiersza poeta rozwija motyw stroju. Zestawia na zasadzie kontrastu dwa
poezji. Obficie czerpie z trady
anĘcznej i biblijnej, przywohĄe postacie Hioba, Brutusa, rlllrazy: ubioru do trumnyiwyprawki weselnej. Wykorzystuje też dwuznaczlośćłrryraz,l
Niobe, Orfeusza, Da
da i cycerona, które są wyrazicieiam i różnych ,, slirzynka"
_ jako katafalku, a jednocześnie mebla mieszczącego posag panny na rłrydaniu.
postaw wobec cierpienia i śmie
Dobór środków stylisĘcznych (porównań, powtórzeń,
pytań, zdrobnień) jest pod,
porządkowany jasnemu wyrażeniu uczuć imyśli. Tren VIll
konstrukcja większości utworów l.,ltwór poświecony zaletom zmarłej. Dziewczynka swoją do-
opiera się na schemacie rozmowy. poeta, aby znaleźć
odpowiedzi na d,ręczące ga llrocią, śmiechem,radością,niespożlą energią opromieniała
pytania, odzyskać wewnętrzną równowagę i ukoić
ból, prowadzi dialog zsamym rT]iffiTtr'J:in
sobą, urszulką, Bogiem, upersonifikowanymi pojęciami, .llły dom, napełniala go życiem. Teraz, po jej odejściu, stał się
takimi jak czas, mądrość on pusty i przejmuj4co cichy. Kolejny tren cyklu, który nie zawiera erudycyjnych
czy śmierć,a nawet z przedmiotami. zyłtacasię do
nich bezpośrednio, stąd charak
terysĘczne dla dzięła są częste apostroĘ. sĘl Trenówłączy nawiązańkulturowych, ale odwołuje się do podstawowych prawd psychologicznych,
eridycyiność z klasycznq takich jak wrażenie dojmującej pustki po stracie dziecka.
prostotą i umiarem. |ęzyk cechuje poważny, czasem
wzniosĘ i pitetyczny ton oraż
silna emocjonalność, która przejawia się w wykrzyknieniach Tren IX
i słownictwie
wanym uczuciowo. większośćtrenów została napisana 'fren jest polemiką poety z jego dotychczasowymi przekonania-
trzynastozgłoskowcem, bez ] ,,xupić uy cię,
podziału na zwrotki. mi. Kochanowski rewiduje swoje podejście do bliskiego mu do- Mądrości, za drogie
- n"'u"
Tematyka tąd stoicyzmu. Mądrośćwedług stoików jest najwyższą cnotą. |,':::}o"'.""i
Główny temat Trenów to opłakiwanie zmarłego dziecka, Dzięki rozsądkowi, umiarkowaniu człowiek wznosi się ponad
pochwała jego zalet i ob- doczesność, staje się nieczuĘ na cierpienia związane z przemijaniem. Po przejściu tak
raz rozpaczy ojca. kochanowski wnildiwie przedstawia
kolejne etapy żłoby,a także skrajnego doświadczenia egzystencjalnego, jakim jest strata dziecka, poeta z ironią
kryzys renesansowego światopoglądu poety, który dokonai
.ię p.j wpĄ,.wem Zalu wlpowiada się na temat tej teorii. ogarnięĘ zwątpieniem ma poczucie, żezmarnował
po śmierciukochanej córki.
czas na poszukiwanie Mądrości . przyznaje, że jest cńowiekiem z krwi i kości i targają
Streszczenie wybranych utworów nim normalne ludzkie emocje, przed którymi żadna Mądrośćnie może go uchronić.
Tren V stoicki nakaz pozostania obojętnlT n wobec śmierci okazuje się kompletnie nieżycio-
Przedwczesna śmierćutalentowanej Urszulki została wy. Intelektualista ustępuje cierpiącemu ojctt.
Urszulka iak drzewko porównana
oliwne do drzewka oliwnego, które usycha, bo zostało podcięte
ną ręką ogrodnika. Biblijny symbol drzewa oliwnego
nieostroż- Tren X
i wykorzy- Rola rozpaczającego ojca przeplata się tu z rolą poety-filozofa, 1 Gdzie jesteś? - kryzys
stanie środka sĘlistycznego charakterysĘ cznego
dla poezjiwysokiej fporównania religi!ny
homeryckiego) nobilituje zmarłą dziewczynkę. który podejmuje z Urszulką poważnądysputę na temĄ escha-
tologiczne. Zadaje córce serię pl,tań dotyczącychjej losów pośmiertnych, apeluje
Tren Vl o litość,jakiśznak z zaświatów, który ukoiłby jego ból, dał nadzieję, że dziewczynka

,,Safo słowieńska''
Apostrofa,Ucieszna noja śpiewaczkol Safo słowieńska!''
porównu- egzystuje gdzieś poza ludzkim światem w jakiejśformie. Tren jest świadectwempo_
jąca niespełna trzyletnie dziecko do sławnej
greckiej poetki manife- głębiającego się kryzysu światopoglądowego poety, który kwestionuje podstawy rene_
stuje stratę, którą poniósł kochanowski. poeta
wierzył w ogromny taleni córki i ubole- sansowej filozofii Życia. kochanowski zastanawiając się, gdzie trafiła po Śmierci jego
wa, że został on zmarnowany przedwczesną śmiercią.
Nie ziściĘsię marzenia twórcy córka, nie odrzuca żadnej z religijnych i literackich koncepcji zaświatów. Rozważa
o tym, że Urszula ,,odziedziczy po nim lutnię"
i będzie konĘnuowała dzieło ojca. chrześcijański raj, mitologiczne wyspy szczęśliwe,krainę podziemi zwierzeń starożyt-
nych Greków. Gotów jest też vziąć, że urszulka uległa metamorfozie i jak w owidiu_
Tren Vll
szowych Przemianach zamieniła się w słowika. Na koniec zadaje dramatyczne pytanie
Poeta odwołuje się tu do sfery materialnej związanej
,,Nieszczęsne ochęaO- z cod,zienno- o nieśmiertelnośćduszy, kwestionując w ten sposób fundament wiary chrześcijańskiej.
ścią.Przypływrozpaczy qrłołujew nim widok ubrań
po zmarłe1 Religia nie pomogła m,lzłagodzić cierpienia po śmiercicórki, w dramatycznym mo-
corce. Pogrążony w bólu ojciec skarży się na okrutny
los, który nie mencie nie stała się oparciem. Renesansowa koncepcja Boga i światazałamała się.
 Lektury Z gwiudką Lektury Z gwiazdką

Tren Xl losu i umocnieniu swei wiary chrześcijańskiej. Umiejętność stworzenia nowej filozofii
ź*.
życiowej,odbudowania zaufania w myśl renesansową świadczy o sile duchowej podmiotu.
. Tren uważany za przetomowy w caĘrn cyklu. To monolog we.
ffi'J#:i[il...- Wnętrzny poety, który . obraz cierpienia
rrlokonuje rewizji swojej filozofii życiowej,
podważa w zystkie podstawy humanistyqzn;go jwiatopogtądu. Porażony śmiercią Zgodnie z hasłem Terencjusza,,Nic, co ludzkie, nie jest mj El+łlł*lEl Pueczytaj
córki podaje w wąĘliwośćcenione dotąd
\u.tJs.i _ *iaręw cnotę, w boski porządek obce" humanista doświadcza również bolesnego aspektu ży- ffiffi o motywie
cierpienia
Świata, w to, Że dobro uchroni człowieką
przed złymlosem. Wszystko jest marno cia, jakim jest śmierćdziecka. Równorzędnym bohaterem ffiFffi matUra.pl
ścią(,,fraszka z każdej strony"). Upada ."\".urrro*u lirycznym - obok zmarłej córki Urszulki - jest pogtążony EĘłfif
kodI P01083
*in u* ,oro.. Poeta dochodzi
do wniosku, żeludzie żyląllzjami, bezsklo1".211ie poznać boskie tajemnicą w bóIu i rozpaczy ojciec. Podmiot swoie cierpienia ujawnia czytelnikowi i nie próbu-
próbu,ią
będąc skazarri na życie w ciemności i bezrqdność
plaw, których nie rozumieją.
wobec je przedstawiać ich w łagodniejszym świetle. Treny wnlkJiwie i sugestywnie ukazują
Cierpienie doprowadza Kochanowskiego .6o zystkiego, w co wierzf, psychologiczny mechanizm żałoby, jej t6żne fazy i odcienie. Dzieło jest świadectwem
rozpacz osiąga apogeum. "u..go*uniu" nie tylko osobistego doświadczenia poety, Iecz także zyskuje wymiar ponadczasowy
i uniwersalny.
Tren XlX
.*al_.,,_-,-_,,., , .,-,
ostatni tren jest pod.\-o*aniem
,

i en , calego cYklu, odPowiada ną

I wyrażone wcześniej ..ł;;.ki. podmiotopowiada swój sen, w ktÓ-
o portret dziecka
Treny sąpierwszym w literaturze europejskiej cyklem wzniosĘch utworów żałobnych,
rym odwiedziła go nieĘąca od dawna Ę\atka które zostĄ poświęcone śmierci nie osoby dorosłej, a dziecka. DoĘchczas gatunek ten
poety zltwkąna ręku. Dalej PrzY-
tacza długą Przemowę, którą do niego wĘ*1o.iiu.
J.j celern było
ukojenie bólu sl. ra, wykorzysĘwano do wyrażania żalu po zmarĘch bohaterach, wodzach, władcach lub
pocieszenie go i prą,'wrócenie mu spokojr1}. ukochanych. Zgodaie z za adą decorum, czyli stosowności, srylem wysokim nie wypa-
wnętr.znegouruPomoc w odbudowie
renesansowego światopoglądu. Okazuje dało pisać o dziecku, które uważano za człowieka niedojrzałego, nie w pełni ukształto_
\i* że |Jrszu|kawrazz babcią znajdują się
w niebie, dusze są nieŚmiertelne, a dziew1."rnka
pod postacią aniołka modli się za wanego. Cykl Kochanowskiego jest świadectwem zmian obyczajowych, które dokonĄ
rodziców i czeka na spotkanie z nimi. Ś**i.re, się w renesansie.Zaczęto wówczas bardziej cenić wartości życiarodzinnego, wzrosła
czasi iŃnnaEortuna nie mają j:uż
nad nią władzy, a ciało przestało być przs;eszkod.ą pozycja społeczna kobiet i dzieci. Poeta vłyraźnieidealizuje ukochane dziecko.Przy-
w bezyośrednim oglądaniu Boga.
Spokój i wiekuiste szczęście, którymi cieszw pisuje dwuipółletniej córeczce wybitny talent poeĘcki (nazywa ją słowiańską Safoną),
sie w;iebi ,skontra towane są z pełnym
trosk, niepewności i udręki życiem ziemsĄ.[-'Dzięki trwało tak krótko, Ur- podkreśla jej wdzięĘ dobroć, radośćżycta. Z jednej strony uwzniośla ją i nobilituje, wy-
tenru, ze
szulka uniknęła nieszczęŚĆ i chorób. Matlsx.u przekonuiepoet korzystując do sporządzeniajei portretu antyczne toposy, aluzje literackie i mitologiczne,
ę,Że zalfanie Bogu i Po-
godzenie się z |ego wlrokami przynoszą ę Podobnie jak akceptacja z drugiej ukazuje ją w realiach codziennego Ęciaw ziemiąńskim dworze, wśród kocha-
.oot oi i nujzielr
zmiennoŚci i niepewnoŚci ludzkiego losu , z natvrączłowieka jącej się rodziny. Śmierć dziecka burzy harmonię tej szczęśIiwej egzystencji.
. - ,ri. -u sensuilalc4Ć
i jego przeznaczeniem. Wskazówki dla syq,ou
r6dsumołrrje napomnieniem: ,,Iudzkie Utwór można wykorzystać w wypracowaniach dotyczących
przygody / Ludzkie noś; jeden jest pan ,ł,-otku
i nagrodil składa się ono z dwóch . humanistycznego światopoglądu . war ztatu poetyckiego
części: pierwsza nawiązuje do tradycji ał\,ntvcznei _
seltencli CYcerona: ,,Iudzki los , Postaw ludzi wobec kaprysów Fortuny , nawi?zań do Biblii i anĘku w literatu-
znośpo ludzku'] druga do tradycji biblij Ęin;j _
człowiekpowinien zalfać Bogu, któ- i zmienności świata rze polskiej
rego wl,roki są niezbadane
. żaloby i cierpienia . portretu dziecka w tekstach kultury
) Najważniejsze problemy
. kryzys światopoglądowy } Kontynuacje i nawiąania
W Trenach zostają zakwestionowane wszys-łstkie
ideaĘ vkróre wierrył humanista - siła Literatura Malarstwo
ańycznej mądrości,.|*:i"w filozofii stołbickiej, . Francesco Petrarka Soneźy do Laury (cykl . Jan Mateiko Jan Kochanowski nad zwło-
dogmaryłrĘkatolickiej. Załamany
liryczny poświęcony zmarłej ukochanej) kami Urszulki (obraz olejny przedstawiają-
poeta wątpi w wartościi idee stanowiące
Ę
furrau*.ń 1.gorrresansowego światopoglą- . Bolesław Leśmianurszula kochanowska cy tytułową scenę)
du. Przed rozpacząizburzeniem wewnętrłyznego .
łaau nieł,onłgo ani stoicyzm, ani (wiersz inspirowany Trenam i) władysław Łuszczkiewicz Jan kochanowski
cnota, ani mądrość. Zachvńala się nawet j-,fi"no".h.r.ściiilrhwiua. Jednak po przepra- . Władysław Broniew kiAnka (cykl poetycki w czarnolesie i Jan kochanowski z urszul-
cowaniu kolejnych etapów żałobyojciec- pq,oo".tu
prr.zwyĘilkryłs wiarY i odryskuje
, poświęcony zmarłej córce poety, zwłasz- ką (na obu obrazach córka poety została
ukazana leszcze przed śmiercią)
równowagę. Oparcie i pocieszenie znajdrrilulę ludzkiego l cza wiersz Trumna jesionowa\
*,uuk .pto1,oiuzmienności
Lektury Z gwiazdką
Lektury z gwiazdką

Ignacy Krasicki
grubymi kreskami, skrótowo. W opowiadane historie często wplatał elementy dra-
Bajki
llratyczne - dialogi i pojedyncze w-ypowiedzi. Utwory cechuje racjonalizm, precyĄa

) Geneza
i oszczędność środkówwyrazu, wszystkie są zbudowane bardzoprzejrzyście, w duchu

klasycyzmu, Ich konstrukcj a z reguĘ opiera się na przeciwstawieniu symetrycznych

Bajka to najpopularniejszy gatunek doby oświeceniowej. Doskonale
odpowia clementów, np. par bohaterów wartości i cech (marzeń i rzecz},wistości, si}y i słabości,
naczelnemu postulatowi dydaktycznej w s\ryym założeniuliteratury
xvlll-wiec: lnądrościi głupoĘ, dobra i złaitd,), PesymisĘczną wymowę bajek oraz ich czasami
,,uczyć, bawiąc'l Krasicki wprowadził ją do swojej twórczości około 1774 r,,
a surowy dydaktyzm poeta łagodzi łagodnym humorem i ironicznym dystansem.
lat później opublikował zbiór ponad stu utworów zaĘńułowany B
ajki i przypowie:
utwory, które tworzył w latach następnych, ogłaszał głównie w czasopism"ch.
zos Tematyka
Ę one zebrane już po śmiercipoety i wydane jako Bajki nowe. Bajki Krasickiego ukazują ogólne prawdy życiowe; uniwersalne Ęry i charaktery

) Cechy gatunkowe
ludzkie oraz prawarządzące re|acjami społecznymi. Zagadnienia te przedstawiane
są w różnych kontekstach: moralnym (kat i ofiara), psychologicznym (tchórzostwo
Bajkajest gatunkiem dydakĘcznym o charakterze paraboli; pod postacią
alego, i odwaga, naiwność i cynizm), poliĘcznym (wolność i niewola) i fiozoficznym
nie przedstawionej sytuacji ukry,wa prawdę moralną. Ma zatem
dwa poziomy (przemijanie, sens życia). Zwykle poeta odwołuje się do powszechnych doświadczeń,
czeniowe: jeden dosłowny i drugi metaforyczfty. Bajka ukształtowała już
sĘ w staro" czasem osadza fabułę w konkretnej rzeczywistości historycznej . DoIyczy to przede
żltności.Przylmuje się, że jej twórcąbyłEzop (VI w. p.n.e.), autor krótkich powiastek
wszystkim utworów saĘrycznych, nawiąnljących wprost lub aluzyjnie do realiów
pisanych prozą, których zwierzęcy bohaterowie reprezentowali
różne charaktery polskich (Pieniacze, Pijak, Stary pies i stary sługa), W bajkach dworskich, w których
i cechy ludzkie (np. lis przebiegłość,mrówka pracowitość), a relacje międ,y
zwie- alegorie postaw byĘ dośćczytelne, poeta to ował masĘ zwierzęcą. W sytuacjach
rzętami odpowiadaĘ stosunkom społecznym. przedstawione sy,tuacje
i zachowania bardziej skomplikowanych psychologicznie twórca rezygnował z kostiumu zwierzę-
służyłysformułowaniu moralnej przestrogi, pouczenia, wskazówki postępowania,
cego i bohaterami utworów czyniłIudzi, a w bajkach filozofr,cznych - także przed-
TemaĘ bajki są zatem uniwersalne, o charakterze ogóInoludzki-. w
urriy."rr1o, mioĘ (Bryła lo du i kryształ),
Rzymie powstała bajka wierszowana i ona ostatecznie ustaliła konwencię
bajki
literackiej. krasicki początkowo pisał krótkie, kilkuwersowe bajki
epigramatyczne. trgszczenie wybranych utworów
wypełniają one tom Bajki i przypowieści. w następnym zbiorze pojawia ptaszki w klatce
się dużo
dłuższych bajek narracyjnych. poeta wzorował się zarówno na tradycji Epigramatyczna bajka zwierzęcaoparta na niejako zasłysza-
antycznej, ucleczkaodwolnoócl
jak i twórczości francuskiego bajkopisarza nym dialogu dwóch ptasich bohaterów. Ptzeciwstawione zo-
]

Jeana de La Fontain a. oprócz najlicz-

i

niejszych bajek zwierzęcych tworzf utwory, których bohaterami

byli ludzie, a talrźe staĘ ich wiek (młody - stary) i doświadczenia (urodzony w niewoli - znający smak
przedmioty (Kałamarz i pióro, Dzwon) i rcśIiny (Dęb i dlnia, Chmiel).Pisał wolności), a nie charaktery. Bajkę można interpretować jako alegorię sytuacji ogól-
też mod-
ne w oświeceniubajki orientalne osadzone w realiach wschodnich. noludzkiej (życie na wolnościi w niewoli) lub konkretnej - doryczącej społeczeństwa
polskiego po rozbiorze (diecezja Krasickiego, który był biskupem warmińskirn, zrla-
Kompozycja i styl
pierwszy zbiór zatytułowany Bajki lazła się w Prusach). Młodemu czyżykowi odpowiada życie w klatce, gdyź jest ono
i przypowieści, złożony z bajek epigram atycznych,
wygodniejsze i nie wymaga większego łl,siłku,stary czyźtyk cierpi, To on wygłaoza
otwiera wiersz wstęp do bajek, w którym poeta w ironiczny sposób formułuje
swój puentę utworui tylko ktoś,kto żyłna wolności,doceni jąibędzie do niej tęsknił;
pesymistyczny sąd na temat ludzi i świata- niedoskonałego, pełnego
pr4.war. Utwo- latńej znieśćniewolę tym, którzy nigdy nie zasrnakowali swobody.
ry te cechuje lderzaląca zwięzłośći lapidarność,konstrukcja oparta
na paralelizmie
i kontraście, długośćnieprzekraczająca kilku wersów. w drugim
tomie, zawierają- Jagnlę lwilcy
cym oprócz epigramatycznych także dfuższe bajki narracf ne, układy Bajka epigram ayczta (tylko eztery wer y), której konstrukcja 'l
wersyfikacyjne *.,. *
są dużo bardziej urozmaicone. opiera się na przeeiwstawieniu kontrastowych elementów; dwa ^"rr*
W większościbajek poeta wykorzystał oryginalne fabuły, rzadko sięgał po wilki - jedno jagnię, kat : ofiara, siła - słaboóć, ptzefnae: bezbronność, Zwierzęta
tema- alegoriami eech i postaw ludzi: wilki * drapieźnośei, okrucieństwaibezwzSęd-
są tu
Ę utrwalone w tradycji literackiej, Ępy charakterów, cechy l postuw} ludzi kreślił
nośei; jagnię : łagodnośei,naiwnośei i biernośei, Świat przedstawiony w utworż
 l ffllllllV l tlW1.1/llll,I
Lektury z gwiazdką

rrrłlltl lt.rlttlttlwittty cltl niezbędnych elementów (,,dwóch

na jednego'' - prostolinijno chodziło lisowi. Zwierzęce maski służąobnażeniu ludzkich słabościi zilustrowaniu
llrIwtllrtttit, sig tlliirry do zasad sprawiedliwości
i uczciwości skontrastowane z cynl, prawdy życiowej. Lis jest tu alegorią sprlu i przebiegłości,a kruk - pychy i zadu-
lttlcttt
"wilr,zcgoprawa").przesłaniebajkijestprzygnębiająceigorzkie. zawszebędq lhnia. Kontrastmiędzy Ęmi postaciami poeta wykorzystuje w celu osiągnięcia dra-
tl,ąd,ł,ic silni i okrutni - znajdąusprawiedliwi".ri. alu prr"^|orywobec
( )liłr, l, która
słabszych, matycznego napięcia (Czylisowi uda się oszukać zarozumiałego kruka?) oraz efektu
wierzy w szlachetne ideaĘ takie jak sprawiedliwoś
c czy
prawa człowle humorysĘcznego. Z morału wlnika, że naiwne dawanie wiary pochlebcom źle się
czeka surowa kara za naiwność.poeta
l<a,
nie lituje się nad jagnięciem. poucza, l<ończy. Bajkę cechuje lapidarność, precyzja, zredukowanie świata przedstawionego
że
w okrutnym świeciemogą prżetrwać tylko
ci,ktorzyń.;;;";;'";;;il .oiii; clo niezbędnych elementów Fabuła nie jest oryginalna, wywodzi się od Ezopa i była
*, literaturze świecen ia m
o tyw naiwnych i pro sto
o
*"*: ::::i:_.^.,1 dusznych p r zetw ar zafla pt zez liielu p ó źniejs zy ch twórców.
bohaterów zderzającychsię z cynizmem świata był popularn|. pojawia
powiastkach fiJozoficznych, m.in. Kandydzle
.r;#fi; I{ajważniejsze problemy
Woltera.
" krytyka wad ludzkich i relacji społecznych
. Lewpokorny
Poeta krytykuje niefrasobliwość rodaków, przemoc możnych wobec słaĘch, nie-
cenanaiwności ] naleŻY dobajek dworskich, w których
stosunki panujące sprawiedliwe prawa, obłudę i podłość.Chce obudzić sumienia izachęcić do refleksji
Y.t*o'
na
dworze ukazane są jako wyrazista miniatura
czeństwa, Krasicki spędził wiele lat
.ał"go społe- nad wadami życia społecznego. )ednocześnie bajki przedstawiają sytuacje i fabuĘ
na dworach magnackich, ui.r."pi.r, i królew- tak ogólne i ponadczasowe , że mają wymiar uniwersalny, Mówią ogólnie o wadach
skim, poznał ludzĘ małośći skłonnośćdo
intryg stanowiące istotny element życia charakteru jednostek oraz nieprawidłowościach od zawsze charakteryzujących sto-
dworskiego, GorzkąPrawdę o świecie wyrażaparadoks
zawartyw morale utworu: sunki międzyludzkie.
niemoralne jest kłamstwo, lecz i prawda
nie popla.a. odpychające j"ri
lisa, który cynicznie przypochlebia się władcy, |o.,ępo*u.,i. . pesymistyczny obraz świata
ale t u.u ,potyt u .rui*ną o*.ę, kto.u
uwierĄaw zachęĘ lwa.wlrwającego poddanych Świat przedstawiony w bajkach Krasickiego jest przygnębiaj ący.Rządząw nim wilcze
do mówienia prawdy. rio u*i..rył
w tltułowy oks}rrnoron (jak lew może być pokorny?), prawa, panoszą się obłuda i głupota, triumfuje fałsz. Słabi, naiwni i szlachetni nie mają
bajce poeta nie współczuje poczciwej,
ten musi zginąć. Również w
prostolinijnej ofierze. w świecie rądzącym
Ę szans w konfrorttacji z silnymi, agresl.wnlrrni i bezwzględq.mi. Poeta przygląda się tej
się
bezwzględnymi prawami trzeba zachować drapieżnej rzeczywistości z dystansem i ironią. Przyjmuje postawę filozofa, który stara
ostrożnośći zdrowy rozsądek.
się zachować umiar i zdrovły rozsadek w ocenie ludzi i ich postępowania.
Dewotka

satyra na bigoterię poznaj emy poprzez sytuację, która ją Utwór można wykorzystac w wypracowaniach dotyczących
'T:a*u,O*aterkę cha- . dydaktyzmu literatury
rakteryzuje. Poeta wyeksponował . postaci zwierzęcych w literaturze
kontrast między zachowaniem
. wad ludzkich (funkcji alegorii)

bije:f,::""jt_T.
ff
jI Y91"'za kwestl : o, dpuść **
*,"o
"iffi **;;;;' o moralności . mechanizmów życia społecznego

ffi;i;ffirń: . dobra i zła

"
służącąbez litości. Bajka
;
. literatury jako źródłaprawd
wymo]Mę sąĘyczną. n"ri."*;"
1a . uniwersalnego charakteru literatury życiowych
swoją religijnością, a jednocześnie łamie
lTIi:::::::1:1r,:' bost<ie p rzykazania.

3" Y :::::.j *:,* n':t",,. e:ł]łką

ł;bożn
ość, r." * .o.","i":;;';ffi; Kontynuacje i nawiązania
,:st podvyta
::,T:]:]
hip o.Wyrju Iftyyka taka b yła zgodna z d;"n;- fi#;,
Literatura o Adam Mickiewicz Bajki (zbior bajek głów-
biającym przywarę fałszywej pobożnościjeri . Jean de La
r*rur., bohater świętoszkarrr".u. Fontaine Balkl (na.jbardziej nie narracyjnych inspirowany twórczością
znany zbiór bajek klasycystycznycń, wzór m.in. Krasickiego)
Kruk i lis gatunku bajki narracyjnej)
Bajka narracyjna: krótka opowiastka
próżnośćnie popłaca o Ęm, jak sprytny lis nabrał
łasego na pochlebsfwa kruka. Lis, mistrz
kru- poastępu, wmówił
kowi, że opróc z innych przymiotów ma
również piękny gło.. Ógłopiorr| koń.rrr.n_
tami ptak zabrał się do śpiewania, otvvorzyłdziób
i w ten sposób stracił seĘ o który
 l l]hT1 ll V ,, {]Wlll.,t llrJI
Lektury Z gwiazdką

Arlutrt Mickie,wicz rom ńqlłm grozy: ,,północ'] ,,puchacze'],,truna'(trumna), ,,upiór'l Formułowane przezzjawy
lllkuly, r.,t,.Il 1lrzestrogi moralne mają charakter uroczystych sentencji: ,,Bo kto nie był lri razu
, zlowiekiem, / Temu człowiek nic nie pomoże'l
) ( lltlł.,'.l
]lnatyka
ll lr"
l),;ittdtiw poeta napisałw Kownie
na przełomie lB20 i l82l drukiem ogłoslil
r., a W dramacie Mickiewicz przedstawił dziady - kultywowane na kresach wschodnich
w tlrtl'ittl tomie Poezji z r. od miejsca powstania
,IB23 utwór nazywa się Dziada, itszcze za życia poeĘ. Obrzęd ten, wy,wodzący si ę z czasów pogańskich i zabroniony
ttti luileńsko-kowieńskimi
od.". III zwanej Dziadami drezdeńskiml)
(w odróżnieniu
1lrzez Kościółjako zabobon, obchodzono nocą z I na 2 listopada w Zaduszki. Miał
przedmowie wyjaśniłkonc epcję dzieła.Nawiązuje
[*::::::::..:!:j
ludowego obrzędu poświęconego ,^urły^i kontpruuje
ono do tln na celu pomoc duszom potępionym, które nie mogły zerwacwięziłączących je
problemaĘkę Balląd i z ziemskim życiem i odejśćw zaświaty. Wl,woły-wano duchy ,,powrotników" i czę-
mansów wydanych rok wcześniej w pierwsz
ym tomie Poezji. stowano je jadłem i napojem, co było symbolicznym odpuszczeniem im win (inna
> Cechy gatunkowe llazwa seansu to ,,uczta dziadowska"). Romantyczny poeta podziela ludową wiarę
utwór ma cechy dramatu romantycznego, jednak w przenikanie się światamaterialnego inadprzyrodzonego i wyznaje wartości oparte
ze względuna swoją niewielką
objętośći jednorodną tematykę ni" nłćzyio Ila prawach natury, serca i uczuć, a nie zdrowego rozsądku i roztrmu,
modelowych przykładów gatunku,
CharakterysĘ zne są za to:
ilzas i miejsce akcji
" otwarta forma (od razu częśćII- bezczęści I, fragmentaryc
. przemieszanie świata fantasĘzneg
zność), Akcja rozgrywa się nocą w kaplicy cmentarnej (,,Zamknijcie drzwi od kaplicy")
o (zjavry,duchy) z rzeczywisĘm, i trwa kilka godzin (,,Przeszła północ, kogut pieje, / Skończona straszna ofiara").
. elementy grozy i szaleństwa
, tajemniczość(bohaterowie W pornieszczeniu panuje całkowita ciemność(,,Żadnej lampy, żadnej świecy, /
i ich losy, sam obrzęd).
W oknach zwieściecałuny. / Niech księżyca jasność blada / Szczelinami tu nie wpa-
} Korrlpozycja istył da"). Uczestnikom obrzędu zgromadzonym wokół trumny przewodniczy Guślarz
kompozycja jest luźna i fragmentaryc (kapłan, poeta). |ego zadaniem jest przywołl,wanie pokutujących dusz (dziadów),
zna - zawiera trzy epizody rozgrywające
podczas nocnego obrzędu (zachowanajedność się
miejsca, czasu i akcji). Istotną rolę częstowanie ich przygotowanl,rn pożywieniem, a następnie odpędzanie.
odgrywa podobieństwo budowy utworu
do kompozycj i mazycznej:występuje streszczenie
któremu przewodziGuślarz, mamy powtar chór,
zający sięrefren ,,ciemno wszędzie, Utwór poprzedza wiersz Upiór opowiadający o samobójcy,
chowszędzie lCo to będzie, co to będzie?'] głu-
wierszlJniór
we arie, kwestia wlpowiadu,taprzezzosię
.ri.t tOr" fragmenĘ przypominają opero- który raz w roku op|lszcza grób i błąka się wśród |udzi. Za- , '

ma formę piosenki. charakterystyczne wieszenie między Światem Ą.rłych a umarĘch jest dla niego pokutą za targnięcie się
liczne powtór zenia, zw|aszcza rytmicznych są
za&ęć isentencji. otwartość kompozycji na własne życie. Desperat miał się zabić z powodu nieszczęśliwejmiłości,która jest
podkreśla końcowa scena z udziałem
milczącegowidma, które nie prosi o pomoc, wątkiem spajającym całe Dziady wileńsko-kowieńskie (II i IV cz,). W zakończeniu
nie udziela przestróg, nie reaguje na słowa
Gr]ś brza. Pełni."" f;k;i; łącznika cz.II pojawi się jako Widmo.
między II i IV cz. Dziadów.

Dramat jest utrzymany w konwencji

roman tycznej.Ludowość i fantasĘka
wlł.aźnie
wpłynęĘ na ukształtowanie jego warstwy językowo-stylis
jądialektyzmy nawiązującedo językaludowego Ęcznej.W tekściewystępu-
(,,lecim'] ,,dotkniem']
charakterysĘczne dla sĘIizacjigwarowej ,,.aiordl o.u"
zdiobnienia (,,trawka'] ,,kwiatek]
ki") i zgrubienia (,,iskfzyska_). Duchy ,,dziat-
są prz yzywane i odpędzane zapomocą
i magicznych formuł: ,,Nie chcecie j zaklęć
aałi,' napoiu, t zostawcież nas w pokoju,/
a kysz!'i Typonoy dla konwencji ronrantyczĘ A Ęsz,
nastrój tajemniczości i gtozywynika
nie tylko z niezwyĘch okoliczności (seans
spirytystyczny odbywa się w cmentarnej
kaplicy o północy), Iecz takżez doboru
słownictwa wywodzącego się z literatury
Dramat rozpoczyna motto zaczerpnięte z Hamlefa Szekspira:
motto
,,Sądziwy w niebie i na ziemi, o których ani śniło.ię *ur"y*
filozofom'l Zapowiada ono problemaĘkę utv/oru obejmującą zdarzenia, które wy-
kraczają poza granice rozumowego poznania. W kaplicy cmentarnej zbierają się
mieszkańcy wsi, aby świętowaćnoc dziadów Przewodniczy im Guślarz, który będzie
pośredniczyłmiędzy żywymi i duchami. Obrzęd ma pomóc potępieńcom w osią-
gnięciu zbawienia, a ludziom dać naukę moralną, aby nie powtórzyli ich grzechów.
Okolicznościceremoniiprzypominająseansspirytystyczny.
Jozlo l Hozla
Chór pyta z przejęciem:,,Ciemno wszędzie, głucho wszędzie
/ Co to będzie, co to będzie?". Guślarz nakazuje zamknąć drzwi i zasłonić okna, tak
 Lsktury z gwiazdką Lektury z gwazdĘ

) Bohaterowie

noc dziadów
listopada
1,/2

Przestroga
przed nadmiarem
beztrogki i życiem
wyłącznie przy-
jemnościami

:#._l:*,łsi ń#ffi
. prz9wodniczy obrzędowi
',i'.:
',,...:::ł!iuilli:l':ł;;lffd#"i}i' iiil/,i,,s,li,l,:::,.,.,_,j:
'':.j''i''.'\;.'ł'lili:6jł,r{'l.r!l;j.}';.....

dziadów . mie zkańcy wsi uczestni-

. zakĘciami przywołuje po czący w obrzędzie
kolei pokutujące duchy l po odejściu kazdego du- Dziewczyna -
cha formułują przestrogę pasterkąZo ia
- prawdę moralną wyraza- . duch pośrodniwezwany
jącą ludową mądrość po zapaloniu Wianka
. lekcewaźyłauczucia innych,
żyławyłącznie dla iebie,
ważniejsze były dla niej
o wynurza się spod podłogi marzenia niż rzeczywistość
kaplicy już po ogłoszeniu
Widmo złego pana o po śmierci trwa zawieszona
przez GuśIarzakońca
o duch ciężki wszwany między niebem a ziemią, nie
obrzędu
po zapaleniu wódki należąc do żadnego
. od jego serca ku stopom owa
. upiór budzący przerażenie z tych światów
ciągnie się krwawy ślad która\.
. za życia dziedzic, który dusza kobiety,
. Wpatruje sig W Pasterkę
w wigiliJny wieczór \
krzywdził poddanych
i uparcie milczy
z dzieckiem naręku \
o cierpi straszliwe męki błagając
zamarzła, \
nękany przez nocne
o jałmużnę złego pana 1
ptactwo
_--'--*',
Kruk
l"*+i,i,f.'i,Mmł:iil'rl*]l
-i l s;rf ?/,,s !l
;F,
Ullt lM
j o dusza nieszcz9śnika,
o męzatka który z głodu ukradł
o nosi załobę nie wiadomo po kim kilka jabłek z sadu złego
r zna widmo młodzieńca, nie pana i został Wychłosta-
ny na śmierć
odpowiada na pytania Guślarza
o gdy zostaje wyprowadzona
z kaplicy, Widmo podąża za nią

Ghór ptaków nocnych

r dusze skrzywdzonych
poddanych

64
 Lektury Z gWiazdką
|-
aby nie przebił się nawet blask księżyca, iwzywa dlsze czyśćcowe.Pierwsza
się para aniołków ]ózio i Rózia. Nudzą się i dręczy je lęk, że nigdy nie dostaną się
nieba. Dzieci nigdy nie zaznaĘ najmrriejszych trosk, dlatego proszą o dwa ziarnkd
gorczycY. Bowiem zgodnie z wolą boską: ,,Kto nie doznał goryczy nirazu, / Ten nic
dozrra słodyczy w niebie'l Guślarz spełnia życzenie aniołków i odsyła je w zaświaĘ.
Zbliża się północ, Guślarz nakazuje zamknąć drzwi na kłódkę
zły pan
i rozpalić kadź z wódką. Będzie wzywał największych grzeszl\l
ków. Zza okna dochodzi głos, ktośpróbuje wejśćdo środka,ale powstrzymują
nocne ptaki. To budzące grozę widmo okrutnego dziedzicawioski, zmarłego
lata temu, zaś,,żarłoczne ptactwd' to duchy ludzi, których doprowadził do śmierci.
Męczą go teraz, szarpiąc ciało i zabraniając dostępu do jedzenia i picia. Bez
negopanaoskarżająkruk-duszamężczyznyzakatowanego zazjedzeniekilkujabłek
z dworskiego sadu, oraz sowa, biedna wdowa, którą dziedzic w srogi mróz, w samą
Wigilię, kazałwyrzucić z maleńkim dzieckienr na dwór, bo przeszkadzała mu żebra-
niem w zabawie. zĘ pan nie liczy na zbawienie, już piekło byłoby dla niego rafun-
kiem. |ednak jego katusze będą trwać wiecznie: ,,Bo kto nie był ni razu człowiekiem,
/ Temu człowiek nic nie pomoże'l
Guślarzprzechodzl, teraz do wl.woły,wania duchów pośrednich.
Zosia
Kiedy podpala wianek z ziół nieprzynoszących pożytku ani lu-
dziom, ani zwierzętom, zjawia się duch pięknej pasterki zosi, która zmarław wieku
dziewiętnastu lat, nie zaznawszy miłości:,,Na głowie ma kraśnywianek, / W ręku
zielonybadylek, / A przed ntąbieżybaranek, / A nad nią leci motylek] |ej życiebyło
jałowe, pozbawione zarówno trosk, jak i prawdziwego szczęścia.Nie potrafiła zako-
chać się w żadnym mężczyźnie,choć wielu próbowało zdobyćjej serce. po śmierci
nie cierpi i nadal lewiĘe beztrosko, lecz trawi ją samotność i dziwny, nieznany dotąd
ogień. prosi, by pochwycili ją młodziertcy i przyciągnęIi ku ziemi, bowiem: ,,Kto nie
dotknął ziemi ni razu l Tennigdy nie możebyćw niebie']
fiy Z gwiazdką
> lrlajważniej ze problemy
. romantyczny światopogląd
ll cz. Dziadów, podobnie jak wydane wcześniejBallady i romanse, można potrakto-
wać jak manifest romanĘcznego światopoglądu poeĘ. Fascynacja folklorem i prze-
konanie o rvyższościuczuć nad rozumem przeldadają się na problemy porusuone
w utworze. Mickiewicz podziela wiarę ludu, że nie istnieje wyraźna granica między
światem żywychi umarĘh, rzeczywistością nadprzyrodzoną i ziemską. Wyrazem
tej idei jest obrzęd dziadów. Mickiewicz rzetelnie oddał w dramacie jego charakter:
nastrój grozy i tajemniczości, elementy magiczne,hierarchizację duchów ze względu
na popełnion e za życia grzechy, zjavvy wyglaszają polczenia moralne, a w zamian
otrzymljąpoczęstunek oznaczający symboliczne odpuszczenie win. ceremonia słu_
ży zatem zarówno ludziom, jak i duchom.
. ludowa moralność
opiera się na prawach serca i intuicji, a nie zdroworozsądkowej Iogice. Każda wina
musi pociągać za sobą karę, przed którą nie uchroni nawet śmierć..Ąby zasłlżyćna
zbawienie, trzeba osiągnąć pełnię czŁowleczeństwa, poznać nie tylko radośĆi szczęŚcie,
Iecz także cierpienie i gorycz. Niebo jest zamknięte również dla Ęch, l<tórzy żyjąv"ry_
łącznie dla siebie. Duchy ,,lekkid' mają jednak szansę na dostąpienie zbawienia - dzięki
spełnieniu ich próśb doświadcząwszystkich aspektów życia. Na wieczne potępienie
zasługują ci, którry są bezwzględni i okrutni wobec bliźnich jak miejscowy dziedzic.
" utwór można wykorzystać w wypracowaniach dotyczących
. zagadnień moralnych (winy i kary) . ideologii romanĘcznej (,,czucie i wia-
. fascynacji folklorem, ludowością rł' ważniejsze od ,,szkiełka i oka")
. dziecka
. fantastyki igrozy . śmierci
tr Kontynuacje i nawiązania

Literatura zycznego, nieuchronność kary wymierza-

Kiedy obrzęd ma się ku końcowi, pieje kur i Guślarz każe zapalić
Widmo . Adam Mickiewicz Dziady, cz, lV i lll (postac nej nawet po śmierci)
świece, w kaplicy zapada się podłoga i wychodzi z niej jeszcze bohatera: Upiór - Widmo - Gustaw - Kon- Malarstwo
jedna mara, młodzieniec o bladym oblicztr. staje przed pasterĘ siedzącą na grobie rad oraz motyw obrzędu dziadow\, Ballady . Johann Fussli Nocna mara
w żałobnej sukni. wpatruje się w oczy dziewczynie i bez słowa wskazuje na serce, iromanse (motyw winy i kary w Liliach . Caspar David Friedrich Cmentarz klasztor-
Świteziance, czucie i wiara jako sposób
i
ny w śniegu
z którego spływa strumień krwi. Guślarz pyIa zjawę, czego potrzebuje, by dostać poznawania świata w Ro m antycznośCi)
się do nieba- widmo jednak nie reaguje i uparcie mtlczy. prowadzący próbuje je . Juiiusz Słowacki Balladyna (motyw winy Film
. LaWa, opowieśc o Dziadach Adama Mic,
przepędzić, jednak ani zaHęcia, ani woda święcona nie skutkują (,,Nie chciałeśjadła, i kary, ludowość,fantastyka)
kiewicza, rez. Tadeusz Konwicki (adapta-
napoju? l Zostawże nas w pokoju. / A Ęsz, a Ęsz!"). Wówczas Guślarz zwraca się
. Fiodor Dostojewski Zbrodnia i kara (wina
cja wszystkich części Dziadów\
i kara, odkupienie) o lJwierz w ducha, reż. Jerry Zucker (motyw
z pytaniem do pasterki, czy wie, kim jest mara, i po kirr dziewczyna nosi żałobę, . Stanisław Wyspiański lłese/e (|udowość, ducha powrotnika, który nie może odejść
skoro jej mąż i wszyscy krewni żyją i cieszą się zdrowiem. kobieta uśmiecha się fantastyka) do nieba, bo najpierw musi dokończyć
i nie odpowiada. GlśIarz zapala gromnicę i nakazuje wyprowadzić pasterĘ z kaplicy. . Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata swoje ziemskie sprawy)
(współistnienie świata realnego i metafi-
Widmo rlsza za nią (powróci w cz.IY utworu).
 I H|.1lilv, tiwlń/|lhą
Lektury z gwiazdką

łlt tttlrlrlrlr,ł lllr,włh,1 lr lt s1ll.irwcą jest przede wszystkim senator

Nowosilcow; rr itllieniu ,,czterózieści 1 cztety", który wskrzesi polski naród i przyniesie wolność
| } r ltł l, łl1, tvlr l t;lll' rł llrski ca,a. Sądy skazują ludzi na katorgę, nie
dbając rl, icIrriężonym na caĘm świecie. W mesjanistycztej wizji dzieje Polski
odt,łvarzają
rl r|lltt,trrl! trltry. lr,łlctr r,wtęźlliów proponuje,
żeby cikonspirńrzy,
t<torz|nie polacy niosą krzyż i opłakuje
llistorię męki pańskiej i zmartwychwstania. umęczeni
}rrtlrlil. rvri1,1i ttil sicbie całą odpowiedzialność, abyochronić
resztę. ]an it lr rrratka Wolnośćniczym Maryja
_ |ezlsa. W końcu jednak zmartwychwstaną,
ll||(ttvl,|(|il tl killitkaclr wywożącychmłodych
ludzi na Sybir, porównuje ich niew tak jak ofiara Chrystusa odkupiła ludzkość.
trlIrtlr,,łl<l rllgki Chrystusa. ,l iclr cierpieni a zbawiąinne narody,
}ankowski śpiewapieśń, w któr.j tluzni przeciw
i fuIirtcc l}oskiej, na co pilnujący więźniów K apral,
uczciwyPolak, opowiada, jak \t,clla roz$r}rwa się nocą w slpialni Nowosilcowa w Wilnie. Aktt,sc.6
Nryświętszej Panienki ocalił mu życie. Konrada
ogarnia poeĘcki szał, Slliącego Senatora dręczą diabły wizjami piekielnych mąk,
ZBoglem i.hoćb; scnatorowi śnisię najpierw, że imperator ma go uhonorować orderem i tytułem
Improwizację. Ma wizję pro roc:zą, w którejwznosi ^i;; -"ć l<siążęcym, a zarazpotem, że popadł w niełaskę cara. Diabły starają się, by senator
:Yf'i::i Y,* się nad ziemiąj
orzeł, a7e widok przyszĘch wypadków zasłania mu olbrą.mi
kruk. przechodził we śnie męczarnie podsycane napadami ambicji i strachu i konłnuował
tlrogę ku wiecznemu potępieniu.
Akt l, sc.2 W poetyckim monologu zwanym Wielką Improwizacją
mieni się mistrzem poezji, deklaruje miłośćdo ludzkości
i W scenie Salon warszaw.ski podglądamy elitę stolicy, która spo- Aktl, sc.7
wia żądanie Bogu - chciałby otrzymać rząd, dlsz.
|ak prometeus z pragnie szczęścia tyka się w jednym z jej salonów. Rysuje się wyraźny podział
na dwie grupy: tov/arzyskiej śmietankilojalnej wobec caratu i patriotycznej
wszystkich ludzi, cierpi za miliony i przeczuwa>że mło_
mógĘ stwo rzyć nl, ziemi
sprawiedliwszy ład. kiedy Bó gmllczy,bohater zarzuca dzieży. Młodzi mówią o prześladowaniach na Litwie, arystokratyczne damy narze_
mu zimny r acjonalizm i
jętnośćna ludzkie cierpienia. Bunt konrada
doprowadza go .r. rk uJ bluźnierstwa, kają na słabą jakośćrautów po wyjeźdzle Nowosilcowa , Jeden z młodych opowiada
]est o krok od nazwania Boga carem, jednak w ostatniej
chwili omdlew a. zd,anie o cichowskim niedawno wypuszczonym zwięzienia. opis tortul które wyniszczyĘ
kończy za niego diabeł. zle duchy,niezadowolon
e, że nie doprowadziłykonrada do go w śledztwie, wywołuje oburzenie słuchaczy. Na pytanie Młodej Damy, czemu
o tuki.h wypadkach nie piszą nasi literaci, jeden z nich wyjaśnia, że to temat
ostatecunego upadku, zostają odpęd zone przeżduchy zby,t
dobre.
drastyczny, Polacy niechętnie słuchają o ciemnych stronach rzeczywistości: ,,Nasz
1 Ak I, sc_s j Konradem zajmlje się Ksiądz Piotr, bernardyn mieszkający
naród się prostotą, gościnnościąchlubi, / Nasz naród scen okropnych, gwałtownych
_ ,-., _' w k]asztorze. Wysłuchuje jego chaoĘcznego monolog,r,
nie lubi; / śpiewać,na przykład, wiejskich chłopców zalecanki, l Ttzody,
* ktj- cienie _
rym momenty jasnowidzenia mieszają się ze słowami
nienawiści i rozpaczy.To dia- na Belweder
beł, który wstąpił w ciało bohatera, przemawia Sławianie, my lubim sielanki", Piotr Wysocki, przyszly uczestnik ataku
różnymi językami, na przemian kpi polski naród do wulkanicznej
i złorzeczy, opowiada o innym więźniu, rozpoczynającego powstanie listopadowe, porównuje
młodym Rollisonie, ktory przetrzymywany
w areszcie rozważa samobójstwo. ksiądz odprawia lawy: ,,Nasz naród jak |awa, l Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, / Lecz
e*zorcyzmy i wypędzasiły nie- plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głę-
czyste, Modli się za Konrada i poleca mu prosić wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi; /
Boga o *ybu.""rri". Dwaj archanio-
łowie sprawują sąd na konradem. wpra*zie bi'l To metafora społeczeństwa, którego ellty zatraclły sumienie, są skorumpowane
zawlnlł,ale do grzechu pchnęła go
miłośćdo ludzi, Bóg okaże mu zatem litość. i współpracują z Rosją, ale jego właściwatkanka jest nastawiona patriotycznie.

Na scenę składają się dwie części: Pan Senator i,Bal, Akcja Aktl.sc.8
Alł l, sc.4 W scenie nazywanej od monologu bohaterki Widzeniem
Ewy przenosi się do Wilna, w którym rezyduje Nowosilcow, Se-
przenosimy się do ziemiańskiego dworku pod
dziewcryna modli się za najbliższych, za ojczyznę
Lwowem. Młoda nator narzeka na swoje zesłanie, chciałby wrócić do ,,kochanej" Warszawy. Iego
i za więźniówna Litwie, a wśród
nich za autora prżeczytanegowfaśnietomik lpoezji. współpracownicy Doktor, Pelikan i Bajkow zdająrelację z efektów prowadzonych
Ewa zasypiai ma widzenie raju
wlpełnionego kwiatami, wśród których najważniejsza jest St.ł"t*. Kiedy pod drzwiami rezydenĄi pojawia się kupiec żądający należnej mu
róża- misĘczny symbol pelikan pyta Nowosilcowa, co
tajemnicy zbawienia. zapłaty,senator wydaj e rozkaz aresztowania jego syna.
areszcie. przybywa niewidoma
rmłodym Rollisonem, dotk]iwie pobitym w
"robić ją odpra_
sceny stanowi
proroctwo Księdza Piotra zatytułowane matka chłopaka i błaga o litośćdla dziecka. senator cynicznie próbuje
] ]::i'
Widzenie. Poecie wić, ale akurat do sali wpada panfia żtowarzystwa. oprawca graprzed nią wielko_
nie było dane poznać przyszłościz powodu
jego pychy, zostaje ona objawiona pokornemu
bernardynowi. Księdzu dusznego, udaje, że nie wiedział o uwięzieniu, i obiecuje przypatrzeć się sprawie.
kibitki wywożące młodzieżnasyberię. wśród nich "O^;;;;
znajduje się tajemniczy mesjasz Uradowana Rollisonowa wychodzi, zostaje tylko Ksiądz Piotr, który
jej IowarzysĄ.

AdoĘ Jakub, Tomasz Zan,
Jan sobolewski, Fe|iks Kółakowski,
Jankowski, Józef Frejend,
ks, Lwowicz, Zegota (przypowieść
o ziarnie i diable, który chciał
oszukać Boga, a niechcący przy-
czynił sig do tego, ze żyto wyrosło),
Suzin, Jacek, Kapral
..
"Y,,,,,,il,;]-,],,i,.
IĘ#j;;:;i :-:i;,1
modli się za cierpiących pakiotóW
szczególnie Konrada, ma widzenie:
- Stary Polak, Piotr
z obrazu ozdobionego kwiatami
z ogródka Ewy zstępują Matka
Boska i Jezus, w spersonifikowa-
nej Róży odradza się oczyszczona
dusza konrada
nosi żałobę,pragnie powtórnie
zobaczyć Widmo (nawiązanie do
ll cz. Dzladów|, ale ukochany nie
przybywa - wniosek, ze nie
Jest
duchem, rozpoznaje go wśród więź-
niów wiezionych w głąb Rosjl rana
- Doktora spowodował napięcia
na czole świadczy, że mazranioną
duszę
Lektury z gwiazdką
,..., igs.&#,, ń u6 [1li
j urzędnicy carscy, damy, wojskowi,
lokalna socjeta zmuszona do przyję-
cia zaproszenia od senatora, Ju tyn
przeciwieństwo g rzeszącego pychą Pol (kipi nienawiściądo Senatora),
I Konrada, przepełniony pokorą i mi- Bestużew (porządny Rosjanin, zale-
i Wyst9puje jako Więzień, Gustaw
iKonrad, w celi paechodzi przemianę
łościądo Boga i ludzi, ratuje duszę
Konrada, azarazem przejmuje od
niego dar jasnowidzenia - wieszczy
ca rozsądek)
z Gustawa w Konrada - z roman- nadejście taiemniczego męża,,cĄer-
tycznego kochanka w kochanka dzieści i cztery", przepowiada śmierć
o1czyzny, śpiewapieśń zatańską: Doktora od pioruna, wprowadza do
,,zem ta, zemsta, zemsta na Wroga, dramatu ideg mesjanizmu
/ ZBog|am i choćby mimo Bogal'',
w lmprowizacji poeta-wieszcz rzuca
wyzwanie Bogu igrzeszy pychą, ale
tłumaczy się prometejskim umiłowa- niewidoma wdowa, matka tońuro-
ni6m lUdzkości, zostanie Wykonaw- wanego więźnia, błaga Senatora
MikoĘ Nowosi|cow, jeden znąbliż-
cą mesjanistycznej pzepowiedni o łaskę, przeklina go, gdy odkrywa,
szych współpracowników Aleksan-
że.ją okłamał
dra l, komisarz cara na terenach
zaboru rosyjskiego, organizator
tajnei policji Królestwa Polskiego,
,,; {{,iJ,,. .. jJąńHqlltd@]iitl j, ,i.,:ril kurator wileńskiego okręgu szkol-
nego, rusyfikator, zasłynął z deter-
więziony uczeń gimnazjum, mimo
minacji w walce z połskim ruchem
tortur nie zdradza przyjacioł
wolnościowym, jeden z najbardziej
znienawidzonych urzędników
i
carskich
l łqdćt pa_tniłsBł towąMitłlo
Zenon Niemojewski, &t#Jllp.tnte
:,: Ado|f, Młoda Dama,
arystokraci, damy,
uzędnicy, wojskowi,
Wysocki
literaci
,:1PeJi!an ,,,,, , Dbkl,br ,;
zdrajca narodowy i sprzedawczyk zdrajca narodowy, postać wzoro-
zabiegający o łaski Senatora wana na Auguście Bócu, profe-
(pierwowzorem postaci był Wa- sorze medycyny, który prowadził
cław Pelikan, profesor chirurgii na śledztwo w sprawie tajnego ruchu
Uniwersytecie Wileńskim) studenckiego na Uniwersytecie
Wileńskim, faktycznie zginął
:_! ,j, -i;i Jf]i !l i
od uderzenia pioruna, ojczym
Juliusza Słowackiego (wizerunek
poplecznik Senatora, bezwzględny
i okrutny podczas przesłuchań,
między poetami)
dręczy Księdza Piotra, stary
rozpustnik
 l l,|, llrr v ., l Iw1,1.,, ll,,l

Lektury Z gWazdką

Wslltil1l1';1111yyllicy senatora su'erują,

żeby sprowokować Rollisona do
St'ltilltll' zitllicra sig clo przeplty,wania samr > f,llrjważniejsze problerny
Księdza, skąd się dowiedział o
llrl llitrtlzicj stafa się go upokorzyć, biciu Wlę . lrunt
ty- uu.ari"J rozwścieczajągo pełne godn
l|urrt Konrada wynika z niezgody na cierpienie Polaków pod
ffi
lltll<ornie
l] :] :::znosi
::*:11.,.:,T
agier zy Śenato,a *yzy* ui
policzki, a-le
ą.ię
" -/z "'Y nu duchow,,ym, KI
"q uullrUWrrYII]!
przepowiada Dokto
i nlsyjskim zaborem. Pierwszym przejawem buntu jest ,,pieśń
wampiryczna" (,,ZBogiem, a choćby mimo Boga"), w której
::T,:]3:::::;*:1|;'rł,;il;r;;"#;;:i:;"T;l,;l,j,:1":::
tortanczymenueta,wnoylelzidworakówi,;;ffi I(onrad - wbrew eĘce chrześcijańskiej oraz wierze w boską sprawiedliwość - na-
il;;;;;;;;;:;":!1;ifi i rrrawia rodaków do krwawej zemsty. W Wielkiej Improwizacji domaga się od Boga
i Rosjan. *"g" pokoje wdzierasię nlewidonral
;*ixTii.:,:"*::::_rj"]aków
pani Rollison,krzyczy, że zamordowano "" władzy nad ludzkimi duszami, przekonany, że potrafiłby lepiej pokierować losami
1e1' syila, ń;;ń;*;;;i:J::idl: świata. )ak Prometeusz sprzeciwia się Bogu w imię dobra ludzkości (prometeizm).
że.ł,łóp,".;".t.anny,
'
ale żye.Rozlegasię grorą
:if,lj:*Y:^1::1r_":r:lŁlatkę,
okazuje się, że piorun raziłDoktora,,"u.'.
.,.'"i"ju il;;'i;ffi::rtrfi:r Zarzlca Stwórcy, że przedlłada mądrośćnad miłość- co z perspektywy romanĘka
jest ciężkim oskarżeniem.
H:: ffif
że B ó g czas enr ::::::,::c^:l5l,"_:,
o zczę dza n wlększych g.r".
s
r., it
o:"*" cza dw ie p r zypowi eśc
oi"'i;''"ociff ;1Tl ffi
i, z ktor y chwynika,
. dobro a zło
gorszą karę, Zakonnik wychod,ząc,.por}n
ą
|i'
Konrada esko.r"*"".g";r" Znajdziemy tllpotępienie służalstwa, zdrady, oportunizmu, pogardy dla bliźlich.Prze-
nie, Przepowiada mu daleką węjrówk, |.r"*u.n.-
i ,o"rł",r* z wybitnym cńwlekiem, ciwstawione im zostają miłośćdo ludzi, patriotyzm, wiernośćideałom, poświęcenie.
powita go imieniem Bożym. ktory
Również pronretejski bunt Konrada, skażony grzechem pychy, podlega moralnej ocenie.
Jego przeciwwagą są pokora i ufność wbożą opatrznośćKsiędza Piotra. W utworze
Akt l, sc,g Na wiejskim crnentarzu rozmawiają
Guślarz i Kobieta w żało-
bie (Pasterka z II cz, Dziadów), przenlkająsię światludzki i żywiołnadprzyrodzony - dobre i złe duchy. Między siła-
tyń.ru..^ * j"ń.Ur.; kaplicy
rozpoczyna się obrzęd.dziadów mi anielskimi i szatańskimi odbl.wa się psychomachia, czyli walka o duszę głównego
kobieta pragnie zobaczyć ducha'męłczyzny,
kiedYŚ PrzYszedł do niej podczas który bohatera. MetafizykawpĄ.wa na bieg wydarzeńldaje o sobieznaćzapośrednictwem
p.d"b;";; obrzędu i nie powiedział
Guślarzprzryplszcza, ż.e ml]czał,poniewuż ani słowa, wieszczych snóW natchnionych proroctw i widzeń.
b;ił a,r.h"m żylącegoczłowieka.
tarz PrzYbYwają kolejni potępieńcy: Na cmen-
Widmo ookto.u pokut ;r;;; ; . me janizrn
dę' truP w stroju weselnYm ;;aszową zdra_
- po.howuny niedawno rozpustnik Bajkow. III cz. Dziadów dawała nadzieję rodakom pogrążonym w rozpaczypo klęsce powsta-
dobiega końca, Guślar z raz jeszcze Noc dziadów
wymawia za*Qcia,a
Kobieta - imię ukochanego, nia listopadowego. Mesjanizm głoszący że męczeństwo narodu polskiego jest ofiarą,
jednak mężczyznanie przyby,wa.
cuśtarzwrjaiiii, że wzywanymógł dzięki której cała ludzkość uwolni się od tyranii, był wyrazem wiary w boski porzą-
(rzeczYwiście tak się stało). zmienić imię
od Wilna;uaą iiiiitki z zesłańcań,K"il;," dek świata iprzyszłe odrodzenie ojczyzny. Pozwalał zinterpretować klęski i cierpie-
je wśród nich dawrrego ukochanego. rozpozna_
l..t .uły zakrwawiony, ale najwięcej cierpień nia narodu jako zbawczą ofiar i zapowie dź przyszłego zmartwychwstania Polski.
PrzYsParza mu niewielkie Piętno na czole. owej
rany, którą ,,sam sobie zad,ał,,,
śmierćnie mo że aleczyć,lecz jedl,nie nawet > Utwór rnożna wykorzystać w wypracowaniach dotyczących
Bóg. Domyślamy się, że to znakgrzechu
pychy. . przemiany bohatera (np. nieszczęŚli- . buntu prometejskiego
lJstęp podzielony na częścipoemat podrożniczy
Jest to
owymow.ie anty- wego kochanka w człowieka poświę-. ingerencji szatanaw dzieje ludzkości
i
carskiej, znajdziemy w nim opisy
rosyjskiego krajobrazu, historii calącego się na rzecz ogółu) . idei mesjanistycznej
powstania i architektury Petersburga,
pomnika Piotra . patrioĘzmu , narodowego męczeństlva
skowych, opisy te stanowią punkt -urr"*.ow woj-
wylścia do refleksji ',elki"go,
nad, dziejamiRosji
terem narodowym Rosjan. Głównym
bohaterem
i charak-
r.";;;;;;"r;-:",,:' ) Kontynuacje i nawiazania
pe,tersburgpo jawiasięteż.taje.mniczu,,.,""j";;,Tilł'*i:i;,Xn*';;n
Literatura . Stanisław Wyspiański Wesele (kryIyczny
okazuje się, że jest nim Dziadów
]

Józef Oles"ki"wic, 1o"r'"' lristoryczlia), . Adam Mickiewicz l| i |V cz. obraz polskiego SpołeczeńStwa)
Polak mieszkają- do-
cy w Petersbur',u, mal,arz,i
mistyk, którego poglądy wywarĘ FostaĆ bohatera, związki między Światem . Johann Wo|fgang Goethe Faust (złe i
i żywych i umańych, obrzęd dziadów)
]

Mickiewiczu, poemat kończy sig proroctrień wielkie wrażenie na bre duchy walcząo duszę człowieka)
óle.rkiewi cza zapowiadającym . Juliusz Słowacki Kordian (przemiana
tyranii i upadek caratu.. Dołączony kres Film
do IJstępu wiersz no przylacidł romantycznego indywidualisty w patriotę . Lawa. opowieśc o Dziadach Adama Mic_
Moskalr wyraża
solidarnośćz Rosjanami prześladowanym i człowieka czynu, wa|lenrodvzm iako
iłu*,uIxę rdespotą i dążenia wolnościowe. po|emika z mesjaniżmem
kiewicza, rez, Tadeusz Konwicki
;.;^,
 LektUry Z gWlaZdka

\,llrrr irlr, l r, | ..-""rv.;- l l)orł/ieśćpoetycka (clranlatyzm losów )acka

Soplicy _ ukrywalrie prawclz.iwego i-l<l_
lIlllt lt'llt tlt
chodzenia prżezks. Robaka, nieszczęśliwamiłośćdo Ewy Horeszkówny);
gawęda szlachecka (narracje Wojskiego);
1roemat heroikomiczny
(kontrast między wysokim stylem a błahą tematyką np.
|,l l" lt,t,l tIl\\,()rcl)l
pcleta rozpocząłw 183l lub lB32 r, Całość(bez
Epilogudołączrl w naśladuiącym scenę batalistyczną opisie rzezi Lrtactwa w soplicowskinr kurniku,
l|(1]1 l\\, I|i(l()r.,jużpośmierci autora)ukaz,ałasigwParyżuwrokulB34.Przygllg
parodia w opisie zĄazdv)1
llitlllY lilgską Powstirnia listopaclowego i zn-ręczolry
nieustantlytlri sporatni w łonic komedia (komiznl syttlacyjlly historii flirttr 'Iacleusza i 'l-elimeny, którą bohater bie
W
cltligracji, Mickiewicz stworzył clziekl, które
miało być dla polskich czytelników zrti rze Początkow o ża Zosię, opowieśc o Domejce i Dowejce, sPór Asesora z Rejentem);
dłem pociechy i wezwaniem do wspólnego działania
na rzeczodzyskania nicpodle oświeceniowa saĘra (wytknięte wady szlacheckie: kłótliwośc,skłonnoścdo proce_
głości,W Panu Tadeuszu znalazlawyraz
Ęskrrota poety za ojczyzną,do której - jako sowania, warcholstwo, brawura);
polityczny enrigrant - nie nrógł powrócić, jako
oraz chęc prz.ywołania idealnego obrazLl legenda i ludowa baśń (personifikacja zjawisk przyrody, obraz. matecznika
l<rajtr lat dziecinrrych.
siedziby rrkrytych nrocy, optymistyczny torr utworu, bajkowy opis tlitwy),

Pan 'lltdeusz jest uznawany za epopeję narodową,

jest to obszerny utwór rvierszowany
pclnieważ: Pan Tadeusz składa się z 12ksiąg oraz Epilogu, w którym Mickiewicz ujawnia Przyc7,y-
napisany trzynastozgłoskowcem, który w litera-
ny powstania dzieła. cały utwór jest pisany regularnym trzynastozgłoskowym wier
turze polskiej odgrywa rolę greckiego heksametru
- *iei.zo Ho,'..o*y.i eposów; szem sylabotonicznym (tj. wierszem o jednakowej liczbie sylab w wersach, z powtarza_
rozpoc7,yna się od inwokacji;
jącyrn się ukłir<lelll sylab akcentowanych i nieakcentowatlych) o strtrl<turze 7 + 6 sylab.
narrator lv większości jest obicktywl-ry i wszechwie
dz,ilcy - zachorvuje clystans wtl
bec przedstawianych wyclarzeli (wyjątkienr inrvokacja ()l-rarakterystyczrlą cecht1 poem.rtu jest różrroroclrrość stylistyczIrir: słtlwnictwo abs-
i epilog);
charakteryzuje się podniosłyrn, wysokim stylenr trakcyjne nlitologizuje naturę, czyI-ri ją wiecz,rrą i porradczasową, zaśrealistyczne, dro_
- nr.in. rozbudowanynli porów- powstaje dzięki temu duża
naniami homeryckinri; biazgowe opisy koncentrują uwagę czltelnika na szczególe.
zawiera szczegółowe, realistyczne opisy ważnych
lub charakterystycznych przed- zmienność perspektl,w z których narrator opisuje świati wprclwa dza czfelnlka przez
nriotów, podobne cltr słynnego opisu tarczy
Achillesa r, tliady(np. npl. tabakiery czy gościnnąbramę t1o soplicowa i nadniemeńskie_i okolicy. Liczne epitety, porównania
pilrcel anowego serwisu zdobionego scen
aIll i z.,l,y cia sz,lachty) ; i r-netafory Przynoszą lliezwykły efekt: ntr codzienne, dobrze zrrarre wicloki, obiekty
przy_
<lp rócz perypetii i nclywiclualnych
postaci przedstawia <lzieje bohatera zbiorowe- i czylrności spogląclamy nowyll], świeżyrnokiem. z jeclrrej strony personiflkacjir
go na tle historii - polskiej szlachty w rł,ażnym jak,,swawolnik,] a z_ clru
ro<ly (użycie takich określeń, ,,spowijany", ,,roz.krz.yc,Lal7y"),
okresie naroclowych i społecz-nych
jedność
zmian związanych z kanrpanią napoleońską i
zniesienie puńrrrryrny; giej animizacja obecna w opisach bohaterów sprawiają, że człowiek stanowi
oclgrl.wa ważną roię w kształtowaniu tożsamości ^
narodtt polskiego. ze swoim otoczeniem. poetyzacji tekstu służąbogata aforystyka i dygresyjność opo_

wieści. obszerne partie gtrwędziarskie, w których autor sięga po słownictwo potoc7,ne,

Dzieło nra charakter synkretyczny zrtwiera elelrlcnty
- rćlżnych rodzajów i gattrnl<tiw skutkują silną ekspresją wypowiedzi i ekspclnuji1 żywioł epicki poenlatu. znacz,ącą
l iterackich, takich jal<:
np.
rolę oclgrywa wicloczny w utworze schenlat konrediowy. stirrcie styltl podniosłego,
poemat opisowy (fiagnlenty poświęconepracy
na rclli, krajobrazonr, architekturze w wypowiedziach Hrabiego, zostaje zd,erzone z rubasz_nynli kwestian-ri zawadiackich
czy obyczajoln );
szlachciurów. Brzmieniowy kunszt wypowiedzi, w których poeta stosuje onomatopeje,
sielanka (arkadyjska wizja soplicowa, gdzie rytm
ż,ycitt wyznaczają pory roku aliteracje i instrumentacje brzmieniowe, aby oddać dźwięki natury lub skomponowac
i związ,ane z, nimi zajęcia gospodarskie, kreacja '
Zosi - niewin,-,.i puri".*i;; literacko koncerty, na<lają językowi poematu niepowtarzalną wartość,
awanturniczo-historyczrra powieśćwaltera
scotta (prz-eclstawierlie ucztrciowych
perypetii bohirterćlw na tle wyclłrrzeń hisklrycznyclr,
tlclpowieclnia sceIleria zatllku, ,I,atleusz,
postać pięknej nieznajomej zosi, rnotyw Pełny tytuł brzrri Pan czyli ostatni zaitlzd tt,t Litwic. t]istoria szlachccka
z.drady zakończ<lny rrrałżeństwenl ro-
nlans Zosi i l'adeusza, konflikt nriędzy rodami, - i 1812 we dwunastu księgach wierszem i pokrótce streszcza tematykę dzieła,
sz,częśliwe zakończenie); z roku 181 1

Ę
 L-oktllry Z.]W]aZ(lka

l" 1,1, ll 1,1 t,l tri,t, t,,1.1llll,,l,,t,,}r<ll<trlelliapowracającyznaukdoroclzinncgtl

| spotkał rall() we clwtrrze, zirchwyctltly urocli1 sąsiaciki, rrawiązuje ro7.11lowę i zaczyna
, |1,1, l\\ 1,1 ,t tt t, rlwtll,zc lltlwe porząclki, uwłaszcza
i,r
chłopów i podelnuj" lirt. Wśród gościwybuchir spllr o to,cl,yj chart upcllował zająca: Kusy Rejenta czy
, " l, t,,,1 ,l I lt,l)l
1,'ilr.Dąbrowskiego waikę o wolnośćojczyzny.#yrózniolly '.okół Asesora. Próbuje go zakoriczyć Podkol-norzy, zapowiadając polowanie.
|,, 1 ", l, l"lll.tlt,l sylllbolizuje nowy rriidchod,zący
ład, noton,,iori zajazcl,który
lli1,1\\|(/(.",( (li|\\1Ilycl)traclycji,jest,,ostatni'1 Księga ll Zamek
Mickiewicz pirrr"r.rnr'rźwnjenielll
"",l, lt",lzittyllrświecie(lutlziach,przeclrliotaclr,obyczalacll),ol."k.pnn,y" t )c] rirna zjeżdl,tljil t1o Soplicorva goście lla polowirnie. I)ogori z.a
polowanie na za|ąCa
t"łr^,i,
w świadonrościnaroclow"; ji}".Ji ,"o,,.., zirjącelrl l)rir ost.ltcc7.]lie r<lzsąclzić sptir o clrarty, który rvybLrchł
,,;l,il] ,,,]]l.ijii:i:l.:li:,lie 1un.ot io
rv czasie tlczty na zanlku.
ęPUult,
rózne wątki: nieszczęśliwej miłości, Horeszki,
il]l?.,[xrzeprzeplłająsię
przenriany bohatera, wpłpvu historii
sporu o zamek, Na polowarrie podąża też Hrabia, potomek Stolnika
dzieie zamku
na jednostkę.
Zatrzynruje go rorrrantyczlry widok l-nurów zankowych. Wśród
rttitr zirtlrktt, które wzbutlzają zaclrwyt arysttlkraty, spotyka Gerwazegcl, starego kltrcz-
Akcja rozgrywa się późnylll latem l{ll rlika rodrt, i wysłtrchtrje oplotvieści o dziejlch swojej roclziny (o prz,ychylnyrlr traktorva
l r. (K-slggl
I812 r. (Księgi I X) oral,wiosną
xI-xII), Na zasadzie rctrospekcji zostają też rnu przez Stolnika Jacka Soplicy, który zapewnial lllu glosy okolicznej szlaclrty w cz-itsic'
przywołane wcześniejszewydarzenia
historyczne:uclrwalenie Konstytucji 3'maja, konfederacja sejników, rniłościJacktr do Ewy Horeszlrówny, rriewyrażeniu zgody na małżeństwtl
koŚciuszkowska, kamPanie Napoleona. insurekcja
'o.go*.i.iu,
Mielscenr wydarzeńjest młodych i upokorzeniu ]acka podanienr mu czartrej polewki, chęci zernsty oraz tra-
dworek sz]achecki
w Soplicowie na Litwie i jego najbliźsza
okolica: zallek HoreszkóW karczma gicznym finale śrrrierci Stolnika z rąk oclrzucotrego kor-rkurenta w trakcie ataku na za -
zlrściltllek w Dclbrzyll ie. Jankiela,
rr-rek wrljsk rclsyjskicl. ). Wzrltszolty postanawia oclzyskac z-irnre]< z rąk Solrliców. Rusza

cio Soplicowa, ale rrtr wiclok strzelców postatlowienie o zaiingirżtrwirniu się w konf]ikt
szyblto optlszcz.a zirptltllrego nlyśliwego.
Księga l Gospodarstwo
po drodze zalważa rł. o8rodzie n-rłodą dziewczyrrę karn'iącą zauroczenie Hrabiego
inwokacja ulwór rozpoczyna inwokacja il[ltor w bezposretlnim
zwrocie ptactwo (Zosię wrruczkę Stolnika Horeszki, córkę Eury). Wi
ogrodniczką
do Ojczyzny, Litwy, wychwala piękno
rodzirrnych stron i rłl,znaje dok ogrodniczki wprawia go w zachwyt, wyobraźrria przedstawia nrtr clziewczynę
swoją tęskrrotę za miejscenl, w którynl
się lvychował. prosi o opiekę i przewocinictwo jako niebiirńską llimlę.
Matkę lioską z tlbrazriw jasllogtirskiego
i n.t.,,b.on,,rkicgu ornz u n,,,żliruość
liczllego powrotu enligranttiw syInbo_
clc, kralLr clzięki przeclstawio1.1y1-1-1
Prz-y śniadanitt Asestlr i Rejent clalcj toczą spór o Sokoła i Ktrse
clalej l<rajobrazonr, Sniadanie w SoPlicowie
1loslilciunl i w1 tlurzelliolll. go - nierozstrzygnięty, gdyżzĄ4cttIllknął. Telinrena, znttdzotlir
ciągnącym się zatargienr, proponuje towarzystwu wyprawę rra grzyby, na co \Ąrszvscy
przyjazdTadeusz" SoPlica Wraca Po 10 ]atach z Wilna,
'ld*sz gdzie pobierał na_ przystają z ochotą.
zosi uki. podziwia piękno okolicy, porządek
spotkanie
wokól clorlu typowego
szlircheckiego clworku; z seIltytl]el)telll Księga lll Umizgi
oglątla stare sprzęty (zegar
z l<tlralllellr, portret K<lścirrszl<i). tlwtle spcltkan ie ln łodej ogrocl Il iczl< i p rzy t-rosi Hratliclll tl
Niespoclziervanie Iratyka się na Zosię Po1-1
iv porannym,
lliel<otrlpletrrynl stroju, przerirżonir jego
widokien panienka ucieka c1o ogrodu. głęboltie rozczarowanie. Oktizuje się, że jego bogirli jest cirł- ffil!'"*jłjo",".nu
uradowany z powoclu przybycia bratanka, sędzia,
zapl,aszago na obchód gospodarstwa. kiem zwyklq, zielnskq islotą i pasie gęsi.

uczta na zamku, spór szykuje się wieczorna uczta, którą wojski Wszyscy szukają grzybów, w gaiku występuje olbrzvltlia lrlllo-
przySotowuje w sali 'lclilllell;r llie jest ,.i,,,.r.,n*o,,.
okusegoisokola, zanrkowej. zaIlek to clawlla posiadłość gośc ich 8alunl(óW. Ieclynie ffi',;-'#?::"r:ł"";
o grzecz-
Ilorc,szk<irv, którą po
::1"Jo*u śnricrci stolnika przcjęli S<lplicowic, jest grz-ybobranielrl, kryje się w ustronllynl llliejsctt zwźrllylll pr7,ez krajobrazu, rozmowa
to rówllocześnie główny ocnmuracn
przednliot sporu lllięclzy zwaśniollyIlri nią świątyrriąI)unltrniir. Oclnajcltrje ją tarn Sęclzia. ()hcc po-
rtlclanli. Goście zasiadają
clo stołu, 'lhdeusz zanieclbuje siedzące znać jel zdanie na tenrtrt ożenku Tadeusza zZosi4. Wzburzona'l'elimer-ra, sarlra skry-
obok cóil<i poclkoInorzeg o, czymzwraca uwagę
sędziego, wygłasza on plze''owę na cie zainteresowana młodzieńceln, próbuje przedstart,ić negat),wne strony tego po-
temat etylaety i szacunku clla tradycji. pojawia
Telinlena, która zajnluje wolIre nriejsce się
obok Tacleusza. Młoclzieniec przekonany, my słl. Zza drzew szkicuj e scenę Hrabia, zafascynorvany j ej nlalowniczością. Artysta
że to
olrarowuje kobiecie slvoje tlziclo i takwpviąztije się roztrrcrrvir na tetn.rt krajobrtrzórv,
79

-.{ĘF
 Lektury z gwiazdką
Lektury Z gwiazdką

do której włącza się Tadeusz. Hrabia i Telimena

chwalą cudzoziemskie, po' świątyni Dumania. Tadeusz, zdenerwowany całą sytuacją, również opuszcza towa-
we widoki, natomiast Tadeusz odkrywa
przed nimi piękno polskiej pr"yroay. rzystwo. W lesie widzi Telimenę, która miota się jakby w szale. Rzuca się jej na ra_
tozlega się dźwięk wołania na obiad. Telimena
ukradkiem wręczaTadeuszowi tuneŁ ale okazuje się, że to nie paroksyzmy tajemniczej choroby, lecz atak mrówek,
i klrrcz do swego pokoju, zaśHrabiemu kwiatek.
Następuje powrót do Sopll 't'adeusz pomaga Telimenie uwolnić się od natrętnych owadów i w takich okoliczno-
Podczas Posiłku gajolvy przynosi wiadomość,
że w lesie'rł.pr*r""" ściachdochodzi między kochankami do zgody,przery:łva im wezwanie nawieczerzę,
"r*u*i.or".
Księga lV DyplomaĘka iłowy :'''

Uczta, wbrew zakazamSędziego przygotowana przezProtaze burzliwa ucża

Księgę rozpoczyna poetycki opis borów litewskich,
pełen refleksji historycznych i go na zamku, przebiega w ponurej atmosferze, Uczestnicy po-
bistych - doĘczącychmłodościsamego poeĘ,
któr" stuno*ią.ruwiązanie do inwol lowania rozpamiętują swoją niedawną kompromitację (najlepszym strzelcem okazał
ponowne spotkanie Smacznie śpiącego Tadeusza budzi o poranku postać się brat zakonny),Hrabia, jakby na złośćTelimenie, uwodzi Zosię, Tadeusz odkrywa
tajemniczeJ
zosi i Tadeusza
nieznajomej w papilotach, którą spotkał w
dniu swojego przylazda ubyki na urodzie swej kochanki iprzeżywawewnętrzne rozterki, corazbardziej roz-
do Soplicowa, Spłoszona dziewczyna ucieka, czarowany Telimeną kipi z zazdrościnawidok dobrej komiĘwy Hrabiego izosi.przy
w wielkim pośpiechu do karczmy gdzie
a spójnio"r"" o"'"*;;;;;:ffiffi; okazji dywagacji, ko otrzyma skórę ubitego niedźwiedzia, odzywa się dawny spór
mieli się spotkać uczestnicy obławy.
o zamek. kulminacją staje się wejście Gerwazego, który przyszedł, jak co dzień, na_
prżemowa ks. Bobaka W karczmie d,zierŻawionej przez Żyda]ankiela ks.
Robak częsfuje kręcić w zamku stare zegary. Klucznik podsyca gniew Hrabiego, zarzucając mu nieho-
zebranych tabaką, wyrabianą p rzez ojców paulinów
na Jasnej Górze. norowe biesiadowanie z Soplicami. Prowokuje kłótnię, która zamienia się w bijatykę.
Tabakiera staje się pretekstem do opowieści
ogenerale Dąbrowskim, Tadeuszu ko. W końcu goście raĘą się ucieczĘ, ale potomek Horeszków, pod wpływem namów
ściuszce i przede wszystkim o sukcesach militarnych
Napoleona. Bernardyn zagtzewa Gerwazego, dojrzewa ostatecznie do decyzji. Postanawia nie dochodzić swoich racji
szlachtę, aby przestała biernie czekać na rozwoj
wlpadków, lecz rozpoczęła przygoto- drogą prawną, lecz uciec się do użycia siĘ * po sarmacku odebrać dobra, które przez
400 lat, do czasu targowicy, byĘ w posiadaniu Horeszków. Oznacza to zajazd.
polowanie na niedź- Tadeusz dogania myśliwych, ktorzy wytropili
niedźwiedzia. Ten, KsięgaVl Zaścianek
wystraszony i rozeźIony przez zgrajępsów i
hałaśliwąnagonkę, ru- sędzia przygotowuje pozew sądowy przeciwko Hrabiemu apele.ks_ Robaka
sza w kierunku Hrabiego i Tadeusza. o sPokoj
Obaj chybiają, ponadto jako
- i Gerwazemu, a następnie wysyła do nich woźnego Ptotaze-
niepotrzebnie wypalają do zwterza
l"j:*a::::]aT:*, iednoczesnie i stają się go. W dworku pojawia się ks. Robak, który chce ostrzec Sędziego przed Telimeną,
prawie sęgu.łapą H,ańego, ale nagle pada
l":"T::::.):!:y::Orjuż martwy. woj_ krytykuje jej sposób prowadzenia się i intrygi. Na wieśćo odnowieniu się konfliktu
c|wra róg i rozpoczyna koncert, * ktor|m
:!i oddaje wszystń" oagłory polowania. między soplicami a Horeszkami, apeĘe o zachowanie rozsądku i spokój. Na zamek
Między Rejentem i Asesorem znów wybucha spór
- lym razemo to, który z nich trafił t}rrnczasem zakrada się nieco wystraszony Protazy, któ ry przyszedŁ dostarczf pozew,
zwierzę, spor zakoiczy Gerwazy,który wyciągnie
kulę z truchła. okaze slę, że wyszła
|ednak nie zastaje tam nikogo prócz przybyŁego właśnie
zakonnika. Hrabia, po śla-
ona z flinty Horeszków, ale strzelcem był ks.
Robak, który wyrwał broń Gerwazemu dach widać, że uzbĄony, wyrlsĄz caĘłn dworem do Dobrzyna,
i bezbłędnie wycelował.
Mieszka tam sĘnący z odwagi ród Dobrzyńskich. To :.lrlboża- Maćko nad Maćkami
Księga V Kłótnia
ła szlachta, ciężko pracująca na roli, ludzie uczciwi, szlachetni,
i

Telimena rozważa plusy i minusy dwóch kandydatów

odkrycie pomyłki na męża: przyńązanido tradycji. Nestor rodu, Maciej Dobrzyński, zwany Maćkiem nad Maćka_
Hrabiego i Tadeusza. Ostatecznie skłania się
ku młodsz mi, uczestnik niezliczonych kampanii wojennych, wielki wróg Moskali i patriota, shrnie
"^u,prry
ąćHrabiemlZosię. Dziewczyn ie,przywy&ej
::i:l,j".,..j1::"/ednakpodsun raczej z mądrości i wyważonych sądów. u niego na naradę zbiera się cała okoliczna szlachta.

i:^::":^Y:Y:,:ć
tować wychowankę
',iż
blwania na s alonach, brakul e gł";Y. ft ń'";;
"
do pierwszego publicznego pokazania
r-,l b" ;Ó."* Księga Vll Rada
się w towarzystwie. zosia
pięknie ubrana i uczesana oczarowuje wszystkich,
szczególnie Tadeusza, który teraz Szlachta naradzasię, jak zareagować w razie wkroczenia Napoleona na Litlvę , Zebrani
dopiero spostrzega swój błąd i popada w irytację
z powodu fatalnej corazbardziej się gorączkują, rysuje się podział na dwa obozy: zwolenników dołą-
pomyłki.
czenia do kampanii napoleońskiej i mniejszych entuzjastów walki, którzy proponują,
mróWki Rozgniewana i załamana jego zachowaniem Telimena wybiega
aby jeszcze się wstrzymć i poczekać na rozwój wydarzeń. spór przerywa przybycie
z sali i udaje się w swoje ulubione miejsce odosobnienia
- do Gerwazego.
 l 0kLUry Z gWjalcll(ą
Lektury z gwiazdką

I(ucznik sprltnie przeinaczaintencję słów ks. Robaka i

ll0ltnc]n Klucznika oraz kaPitan Ryków. Pozornie nieustępliwy rnajor Płut żąda po tysiąc rubli za wy-
carem .
że zadaniem szlachty - podczas gdy cesarz będzie się bił z
puszczenie każdego Dobrzyńskiego. sędzia próbuje się targować, ale w odpowiedzi
jcst zrobierrie porządku na własnym podwórku.
Takim ,,uporządkowaniem spraw'' mi..
Rosjanin grozi mu syberią. w tej chwili nadjeżdżado soplicowa ks, Robak z kilkoma
loby być pozbycie się Sędziego. Gerwazypodsycając osobiste
urazy do Soplici graląc na szlachcicami zDobrzyna, którzy byli przeciwni zajazdowt. Bernardyn namawia ma-
uczuciach ludzkiej zazdrościizawiści,namawiazebranychdo
zorganizowaniłzajazdl, jora do lczczettia zwycięsfiva, poi Moskali wódką i zachęca do tańców
Oburzony głupotą szlachty Maciek przegania wszystkich ze swolego
domu.
Podpity major prosi do tańca Telimenę, a gdy spotyka się z od- atak na Moskali
Księga VIll Zajazd
mową, staje się nieprzyjemnie natarczyrłry. W obronie honoru
Księgę rozPoczYna opis wieczornych odgłosów przyrody przed
, nocnewyznanl" damy staje Thdeusz i policzkuje płuta. wtedy ks. Robak daje sygnał do ataku na Moskali.
burzą. Mieszkańcy Soplicowa oglądająniezwykłe zjawisko
- ko-
metę, która wywołuje niepokój, bowiem tradycyjnie jest Szala bitwy wńa się jeszcze na obie strony, gdy spod straży ; ofiarnyizyn Jacka
zwiastunem dramatycznych
Rosjan ucieka Hrabia . Widząc to, Ryków daje komendę do
wydarzeń, takich jak wojna. kiedy wszyscy idą spać, Tadeusz SoPlicY
wybiera się, aby poroz.
mawiać ze stryjem. słysząc płacz dobiegaj
ący z pokojll, zagląda przezdziurkę od k]u- strzału. Na ratunek rzuca się Gerwazy, ale pierwszy własnym ciałem osłania Horesz-
czaiwidzi obejmujących się sędziego i ks. Robaka. Nie wie, że bernardyn
wyznał wła- kę ks. Robak, Sam przy tym Zostaie ranny. Ryków, wobec rosnących strat, namawia
śniebratu swoją tożsamość.Jacek boi się, że przezawanturę płuta, żeby rozsttzygnął losy bitwy na drodze pojedynku z Tadeuszem. Dowódca
między ttltejsząszlachtą
nie dokończy misji emisariusza, dlatego wyjawił długo skrl,wanę
tajemnicę. Musi się nie pali się do tego pomysłu i wysyła kapitana w swoim imieniu. Wtedy interweniuje
szybko udać do Dobrzyna, aby utemperować tamtejsze nastroje.
ucieka przez okno, Hrabia, który przypomirra swój wcześniejszy zatarg z Rykowem i sam chce się z nim
a wówczas do pokoju wchodzi Thdeusz. wyjawia
wujowi, że będzie się pojedynkował bić zamiast Tadeusza. Honorowe starcie przerywa strzaŁ. To major kazał jednemu
zHrabią, a ponieważ na Litwie pojedynki są zakazane, musi
opuścić soplicowo i udać ze swoich żołnierzy,wyborowemu strzelcowi, podstępnie zabić Tadeusza. Sz_lachta
się do księstwa warszawskiego. Następnie planuje zaciągnąjsię zl:rowurzluca się do boju.
do wojska, zgodnie
z wolą ojca. sędzia, który domyślasię prawdziwych pobudek
Tadeusza, związanych O zwycięstwie Litwinów przesądzafortel. Wojski zWoŹnym pogrom carskiego
raczej ze sprawami sercowymi, obiecuje młodzieńcowi wyswatać woiskg
dla niego zosię. Protazym przewracają na Moskali wielką drewnianą wieżę, ,
kochanków służącądo wyrobu seróW tzw. sernicę. Pod jej ciężarem giną resztki plutonu. Ostatni
ł;iffil,HifiH11::1:i T*:1,,:i:ffi,i,ilffił
kłotn a
poddaje się Ryków, który głosi pochwałę polskiego animuszu,
kobieta czuje się zdradzona i oszukana. Thdeusz wie, że zachował
się niehonorowo, Księga X Emigracja. Jacek
ponadto jest zrozpaczo-ny tym, że utracił szansę zdobyc ia zosi.
Biegnie nad staw Nad okolicą rozpętuje się straszliwa burza, akurat zkorzyścią dla bohaterów. Dzięki
popełnić samobójstwo.
zerwan}ryn mostom wieści o buncie nie dotrą do niepowołanych osób, Ranny ks. Robak
: zĄazdna Soplicowo Tą samą drogą zmierza W stronę Soplicowa Hrabia z
obstawą. Na wydaje rozkazy,pertraktuje z Rykowem, jak zachować całą bitwę w tajemnicy, kapitan
widok Tadeusza daje sygnał do ataku. Dżokeje biorą młodzieńca sugeruje, żeby przekupić płuta, Ą siedział cicho, jednakGerwazy zapewnia, że major
do niewoli i odstawiają do dworu. zaczyna się zajazd,, wyrwani
ze snu domownicy już nikomu nie zaszkodzi, staje się jasne, że klucznik uciszf go swoim scyzorykiem -
są całkowicie zaskoczeni, damy mdleją. skonfundowany iaktwierdzipro publico bono (,,dla dobra ogółu").
tym Horeszko obiecuje, że
nie dojdzie do rozlewu krwi, lecz więzi sopliców jako zakładników,
aby dochodzić Podkomorzy zwraca się do najbardziej aktyrrnych uczestników ucieczka
swoich praw do zamku. zaraz potem docierajądo soplicowa
Dobrzyńscy pod wodzą rebelii, żeby uciekali poza granice Litwy. Na nich i na martwego
Gerwazego. widząc, że właściwienie mają się z kim bić, wządzają
rzeź inwentarza Płlfia zrzuclsię odpowiedzialność za vlydarzenla. Emigracja czeka również Tadeusza.
i plądrują piwniczkę pełną starych trunków. po uczcie ,^ęri"ni'
iupadają w ciężki, Zosia ofiarowuje mu relikwię św.Józefa - patrona zaręczonych - i obiecuje, żebędzie
zaprawiony alkoholem sen.
na niego czekała. Następny żegna się Hrabia. |emu z kolei przypina na znak uczucia
Księga lX Bitwa kokardę ze swej sukni Telimena.
'-"y"xu
l
ZasPaninaPastnicy budzą się związanii obezwładnie ni przez
interwencja ro_ Na łożupozostaje umierający ks. Robak. Czując zb|iżającą się
] . syjskich żołnierzy, których wezwał na pomoc
}ankiel lub Asesor.
soowiedź ks. Robaka
śmierć,każe posłac po plebana. Prosi Sędziego, aby wezwał do
sprawę próbują załagodzić,bez angażowania w nią wyższych
władz, sędzia, Asesor siebie Klucznika, i w ich obecności rożpoczyrla spowiedź od słów: ,,|am jest }acek
 l {LllllV / t|Wldjtl1,1l
Loktury Z !łWhrllhl

lirrlrJ11 ,1.,," ( tllrly|nl|n () śiwojejodwzajemnionej miłoścido Ewy Horeszkówny,

o znie- pułkownika. Okazuje się, że zabrani świętują potrójne zaręczyny. Do Sali wclrłrdrt
rv'rllrr, i,rkiłj tltliłtlal od stolnika, który nigdy ni
e zamierzałmu oddać ręki córki, a faŁ druga para narzeczonych - AsesoĘ słlżącyjuż nie carowi, ale Napoleonowi, i 'l'e
łrywlt, tlcitlitrtlwill swoją przyjaźń dla soplicy. skruszony
bohater przysięga Gerwazemu, kla Hreczeszanka, córka Wojskiego. Brakuje )eszcze tylko trzeciej, spóźnionej pary:
żc rlic llyl w znrowie z Moskalami, a zabójstwo
było tylko ukt.- ,s.i.ń ościi rozpaczy, Rejenta, który szuka pierścionka zaręczynowego (zgubił go, goniąc za zającern),
ll ic ztrŚ z,dradY ojczyzny, o co
80 oskarżono. żałljeczynl,ale jednocześnie uważa, że i jego wybranki, ale ta nadal nie skończfa toaleĘ.
stolnik zasłużyłsobie na zemstę. choćby dlateg o, że
przyczynił się do unieszczęśliwie-
nia wielu osób, m.in. kobieĘ, którą soplica Księga Xll Kochajmy się
w ziąłza żinęw akcie desperacli i choć powi-
ła mu syna - zlekceważył iodtrącił. wspomina
ślub Ew}, która zapajła na zdrowiu pod Wojski, który pełni funkcję marszałka dworu, zapraszado sto- prezentacia
serwisu
wpĄ,wem żalu, i swój upadek, luedy ciążyłona łu, dba o właściweusadzenie gościz zachowaniem należnych
nim piętno zdrajcy. ZailinającKluczni-
ka o przebaczenie, opowiada o honorów. W oczekiwaniu na potrawy wszyscy zachwycają się serwisem obiadowym,
Ęm, jak zaopiekował się zosią, gdy Ewa zmarła gdzieś
na Syberii, jak walczył i cierp iał za ojczyznępod który zadziwia wym kształtem, pomysłem i precyzją wykonania. Malunki na por-
zmieniony- iń"ni.-. Mówi, że jego
godziny sę policzone, gdyż na skutek obrażeń celanie przedstawiają sceny z sejmiku, stanowiącego esencję zvryczajów szlacheckich.
odezwała się stara rana spod Jeny i wdała
wniągangrena.klucznikwkońcuwybacza|ackowisopticywinyi
*yznule,żelczynl Na zamek zjeżdżająsię kolejni goście- przybycie Maćka nad ] gorzkie słowa Maćka
to także stolrrik przed śmiercią, jednak
sługa w gniewie ten fak. przed wszystkimi zataił. MaĆkami powoduje, że rozmowa schodzi na Dobrzyńskich, nad Maćkami
Księga Xl Rok 1812 którzy po zajeździe musieli się udać na emigrację. Generał Dąbrowski wyraża chęć
Minęło kilka miesięcy, jest wiosna roku 1812 pomyślnego poznania osławionego Scyzoryka. Wówczas w sali pojawia się Rębajło i demonstru-
- dla Polski. Na Litwie wy-
bucha wojna, wbaczająwojska Napoleona, wszyscy je swój ogromny rapier. Daruje go w prezencie generałowi Kniaziewiczowi, który
się Ą.wią nadziejąna odzyskanie
niepodległości.W Soplicowie stacjonuje obóz jako jedyny z zebranych potrafi wyrnachiwać ciężkim orężem z niebywałą swobodą.
wojskow}, *s.oa g.r,.i.łów jest m.in,
Henryk Dąbrowski. wojski jako kuchmistrz szykuje PrzezcaĘ ren czas Maciekpozostaje markotny iml|czący,Zaplf,any o przyczynętego
dwói d o ur"ty"zuręcrynowej, która
na życzenie generała ma mieć charaker świątecznego przygnębienia krytykuje naiwną wiarę w Napoleona. Wskazuje, że Polsce potrzebny
., polskiego obiadu,
jest polski wódz. Nie wierzy w pomoc wojsk złożonychz samych cadzoziemców,
Legia Honorowa mszy z okazji świętaMatki Boskiej Kwietnej,
d|a Jacka Soplicy i |.. "::.ly._'ej na w dodatku wyznających częstokroć inną wiarę niż chrześcijańska.
ksiądz ogłosił przywrocenieprzez Napoleona
]_
której
wolności Ko-
ronie i księstwu Litewskiemu, podkomorzy przykre wrażenie, jakie wywołałyte słowa, chwilowo zacie-
dokonuje oficjalnej rehabilitacji przybycietrzeciej
Soplicy. ZmarĘ otrzymuje pośmiertnie order /acka
Legii Honorowej. ra przybycie trzeciej pary narzeczonych: Rejenta i Telimeny. pań: Reienta
Oboje ubrani są na modłę francuską, co zostaje przńęte przez :. i Telimeny
ośWiadczyny , Gerwazy i Protazy w najlepszej komitywie komentują niespodzie-
zebranych jako dysonans. Maciek nazrya dawnego przyjaciela głupcem i opuszcza
wane zakończenie sporu między zwaśnionymi
rodami - Thdeusz zebranych bez pożegnania. Hrabia ku swemu zdumieniu rozpoznaje w narzeczonej
poprzez małżeństwo zzosiązostanie d,ziedzicemzamku.
zosiaprzylmuje oświad- Rejenta Telimenę. Oblrzony zarzuca jej zdradę, bowiem cĄ czas nosił podarowaną
czyny Tadeusza i wyznaje narzeczonemu miłość,
przez nią wstęgę, Kiedy jednak Telimena oświadcza, że jest gotowa zmienić zdanie
koniec sporu j Tymczasem w ogrodzie zostaje dostrzeżo ny zając, można i poślubićHrabiego, ten urażony się wycofuje.
o Kusego i Sokoła roz-
,_ ,. strzygnąć spór Asesora z Rejentem o charĘ.
]

Kusy i Sokół dopa- Tadeusz i Zosia postanawiają tymczasem, że w oswobodzonej ', decyzja
ojczyźnie obdarują wolnościąswoich poddanych i nadadzą im : o_ uwł9szc,z9_1i9
Wprawdzie pojawi się
vdlteiplotka, że przyczynił.ię jo t.io Wolski p"*ry- ror- ziemię. W zbadzają tym powszech ny entlszj azm.
telem - miał wypuścićwyhodowanego spec;alnie
na tę okazję ,"u.uku, aby stanowił
łatwą zdobycz - ale wersja ta nigdy nie została Po uczcie wszyscy wychodzą na dziedziniec zamkowy, by za-
potwie rdzona.
koncert Jankiela
tańczyć uroczystego poloneza. Sędzia prosi jednak ÓąU-*
oczekiwanie Zaproszeni zbierają się w zamkowej sali w oczekiwaniu
lrą świą-
:ru na wr{- skiego o chwilę zwłoki. Dawna tradycja Sopliców nakazl,wała wyprawiać zaręczyny
"" ":5T_":" ,'l,tecznąucztę
i podziwialą urodę Zosi podkreśloną prosĘ,rn,
litew- przy dźwiękach wiejskiej muzyki. Zosia zwraca się więc do |ankiela, mistrza gry na
skim strojem. |eden z gościwy'muje notainik i zaczynaszkicować
portret d,iew- c},rnbałach, aby zagrałna jej zaręczynach. Stary Żyd improwizuje wielki patriotyczny
czyny, sędzia rozpoznaje w arĘścieHrabiego,
który bardzo zmężńałwmundurze koncert, w któr;.łn odtwarza pełną dramatycznych momentów historię ojczyzny.
 LektUry Z 9Wiazdką

.. Podkomorzy
ostatni, Co tak poloneza
wodzi, właścicieltabakiery
Protazy Brzuchalski ofiarowanej jego ojcu przez
tlawny woźny sądowy, Stanisława Poniatowskiego
( loStarczał poZWy

Sędzia Wojski Hreczecha

t]rat Jaoka, gośćSędziego, znawca
opiekun Tadeusza, łowów, mistrzowsko gra
pan SopIicowa .,: na rogu i rzuca nozem,
", Telimena
gawędziarz

Jacek opiekunka Zosi, romansu- :

po zabiciu Sto|nika jezTadeuszem iHrabią,

przechodzi przemianę wychodzi za Rejenta ę
duchową ista]e się :
Tekla Hreczeszanka
ks, Robakiem Rejent
córka Wojskiego,
właśclcielKusego - :

zaręcza się z Asesorem

toczy spór z Asesorem
o charty, po zaręczynach
Z TeIimeną Zamienia V/
ói
spór o psy
kontusz na francuski frak
Tadeu z i
:

nosi imię na cześć

Tadeusza Kościuszki,
Aeor :.:.......,......w","...,.....

malka umańa z żalu, urzędnik carski, właściciel

flirtuje Z Telimeną, Sokoła - toczy spór
zeni się z Zosią Z Bejentem o charty,
podrywa Telimenę,
ale zażonę bierze Teklę

&
,&
,ltt} _i.4
ń" ffi-d

Maciek nąd Maćkami

inaczej Maciej Rózeczka generał Henryk
(od szabli), nestor rodu
Dobrzyńskich, dawny
!i Dąbrowski

żołnierz,obrońca tradycji i mąjórPłut przybywa na Litwę

Z legionami, owacyjnie witany
i zrusyfikowany Po|ak,
i łapówkarz itchórz
i
, generał Kniaziewicz
kapitan ByĘó.W; , otrzymuje od Rębajty
przyjazny Polakom, słynny rapier Scyzoryk
honorowy
 Lektury z gwiażdką

Lektury z gwiażdką
polonez Podkomorzy w pierwszej parze
ż 7osią rozpoczyna uroczystego
poloneza, który przecho Hrabia, aprzede wszystkim - |acek Soplica, który z nieodpowiedzialnego awantur-
wemzapadazmierzch. poematzamyĘąsłowa
izi w tańcz4cy koiowód. Nad
Soplico.
narratora, niejako świadka
nika i hulaki staje się pokornym ks. Robakiem poświęcającymżycie dla ojczyzny
wydarzeń, które przypom inają opisanych (charakterystyczna dlabohatera Mickiewiczowskiego zmiana imienia).
zakońc)enie ludowej baśni:
i wino piłem, / A com widziai ,,I ja tam byłem, miód
isĘszuł, * łrięgi'u-ieściłem'] . historia
Epilog Rozgrywa się w tle perlpetii bohaterów, ale wl.wiera na nich wpływ. |est obecna we

fiffi ;ffiTT:' o charakterze refleksflno-elegijnym wspomnieniach (konfederacka barska, powstanie koŚciuszkowskie, konstytucja majo-
zawieraosobiste wyz\a.
wa), w kulcie narodowych pamiątek (portreĘ bohaterów narodowych na ścianach, taba-
d o,*raj u l * a",".ffi ^';łi:::;;*;1*"1*onych w p oemu.i". ą,t,ot. kiera), w budowie fabuĘ (spór o zameĘ koncert Jankiela). Szlachta, nawet jeśliczasem
chanie",łączysię tu z .efl"k
,ią iuy,"ą,ą,p".*"J:ffi współpracuje z Rosjanami, deklaruje gorący patrioĘm i daje temu wyraz (działalność
autorefleksja na temat własnej
twórc
-
roSĆi.' "1fłfi::ł:Tni; ks. Robaka, bitwa z Moskalami, przystąpienie do legionów, kult gen. Dąbrowskiego),
D hlajwazniejsze problemy . miłość
. spór między rodami
Mickiewicz pokazuje jej różne rodzaje: nieszczęśliwąi tragiczną (|acek i Ewa),
Konflikt o zamek Horeszkami a Soplicami stanowi fizyczną (romans Telimenyi Tadeusza), prawdziwąispełnioną, choć z przeszkodami
spór o własność,ale^ięd,,y ośfabuĘ. Dwa rody toczą
takze o pryncypia, ,"ń"ł (Tadeusz i Zosia), jako powierzchowne zauroczenie (Telimena i Hrabia) oraz żWio-
,o;" się symbolem różnicy postaw.
plica otrzymał go jakozapłaĘ So- ną d,o ojczyzny (ks. Robak),
ń"rmrr, gJy ,u.t.r.lił HoresĄ
ojczyzny, prywatna zniewa*a, "a broniącego honoru
leżąca u poiłłrł'r"^rty, . dom
patriotyczna powinność. byładla niego ważniejsza
zatarg i ru-.t a"l.ii-litewską niż
że dochodzi do zajazdu,bratobijczej-łr.i.i"-r".t szlachtę na tyle skutecznie, Arkadyjski dworek w Soplicowie jest ostoją polskości.To miej-
przeciw najeźdźcypolacy wspólnie organizować powstanie sce bezpieczne, uporządkowane, gościnne, królestwo tradycji
zajmują się załatlńaniem partykularnych
. tradycja
interesów i
zaszłości. stanowiącej fundament postawy patri otycznej. Idealizowane
Soplicowo, noszące charakter baśniowego raju, jak w soczew-
Pielęgnowanie dobrych obyczajów,które ce skupia sakralizowany obraz ojczyzny.
wprowa dzająładw życiuczłowieka,
podniesione do rangi patriotyc.znego zostało
tury sarmackiej, na któryskładalą
omńą"ło. Epopeja zawierabogaty
obraz kul- l Utwór moźna wykorzystac w wypracowaniach dotyczących
slę a.oulurgoro przedstawione
cia ziemiańskiego. abyczajekulty,wowane." ,"łtiu', zasady ży- o przemiany bohatera romantycznego . miłości
polskości, tak ważną w mom.encie
ń.ku.h szlacheckich stano\łlą esencję . sielankowej wizji dworu ziemiańskiego . roli szlachł
utraĘ własnego państwa: to
etYkieta wYnik ającazhierarchir"n ściśle pruestrzegana e panoramf obyczajów szlacheckich
" natury
go u'.fił".rrrosci, gościnność,
"poirą,dt kultura stołu, > Kontynuacje
j^Ęi,y,ieprzy- i nawiązania
ffiT,"-:':;ff iii;lii.X#:;:::::::::;,**,,"*:ń",,
9orą) Zc ZYcle ur<azane
w takim kształcie odch odziw przeszłość,
Literatura
r obraz przyroóy . Homer lliada (opis serwisu
Wołodyjowski (pogrzeb Jacka Sop|icy - po-

Natura harmonizlljąc ze stanem

- opis tarczy grzeb M ichała Wołodyjowskiego)
ducha postaci, staje się równoprawnym Achillesa, porównania homeryckie) n Henryk Sienkiewicz Latarnik (|ektura Pana
utworu, a nie bohaterem . Mikołaj RĄ Zywot człowieka poczciwego Tadeusza\
Ęlko tłem wydarzeń 1r,p. ii".ro, pnr".aaur"ąi ,
oddają atmosFerę niepokoju po;u*i.'ni" J'! uon'.r, (uroki zycia szlachcica ziemianina) Stanisław Wyspiański Wese/e (scena cho-
przed zajazd,em;. przyroda
pomaga w porozumieniu
. Wi|liam Szekspir Romeo i Julla (miłość cholego tańca - ironiczna wersja poloneza)
uszowi i Telimenie (mrówki Tade_ i zwaśnione rody)
w Świątyni Ou-uniu),
wo po bitwie (burza powoduje, WznacżarJĄ,mdnia, chroni Soplico- . Aleksander Fredro Zemsta (spór sąsiedzki Malarstwo
ze wieśeo po*.. *"^u
.-.rfskich nie wychodzi na jaw).
. Cyprian Kamjl Norwid Janklel
czasem jest groźna (opis matecznika), o mur, intryga nliłosna)
n Michał Elwiro Andriolli, llustracje do Pana
ale zwykle - swojska i
najpiękniejsza, bo rodzima.
. Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem (dwór i za-
Tadeusza
. przemiana ścianek)
. Henryk Sienkiewicz Ogniem i mieczem Film
Dotyczy opisanej przezł{icklw.lcla (wzory postaci, np. Gerwazy - Longinus , PanTadeusz, rez, Andrzej Wajda
społeczności(w przeszłość
macki), ale też poszczególnych odchodzi model sar- Podbipięta, Wojski - Zagłoba), Potop (histo- , Dolina /ssy, rez, Tadeusz Konwicki (przesy-
u"rr.,..u*. o"ur.* ają Zosiai Tadeusz, ,,,'r"nr" .r, ria Jacka Soplicy - historia Kmicica), Pan cona magią wizja Litwy)
88
 Lektury Z gWiazdką

Lektury z gwiazdką

Aleksander Fredro są okraszone makaronizmami, czyli wtrętami z obcego języka (najczęściej łaciny).
Zemsta Na przyldad: ,,Pójdzieszwyzwać mocium panie; l Circa quartam niech mi stanie /
L) trzech kopców w Czarnym Lesi ' (circa quartam 'koło czwartej'). |ęzyk bohaterów
} Geneza jest maksymalnie zbliżony do mowy potocznej: konkretny, dosadny (,,do kadukai
Fabuła Zemsty (lB33) jest
osnuta na prawdziwejhistorii ,czort'] ,,gad") oraz nasycony charakterysĘcznymi powiedzonkami (,,mocium pa-
z XVII w., na którą Fre<lr'l
*aścicielizamku pisa,za. fiByły rrie" Cześnika) lub sformułowaniami stylizowanymi na przysłowia (,,Niech się dzie-
;:i}|l*;:':ii:*:::::l:r_,_,_,l:oo.,.o.,,'.n
akta Procesowe dokumentu;"."."".^,-.] -_^,^;-;_"'""LrLiclrZatIlKuPlsarza'
tol
wola nieba, / Z r.ią slę zawsze zgadzać trzebł' Rejenta). Wiele z nich weszło na
_ie

;rl*.:ł;*:łi*;ffi ffi-;il:i-;f ..il;J.il,1:l,ffiTl stałe do zasobu popularnych polskich porzekadeł. O tym, że Fredro jest mistrzem
ai,*ęłi,#y-il;'.1ff'JJiJ|ilfl
gdy jeden z właścicielichciał
to uniemoŻ]iwiał, Konflikt
zamuro*^e języka, świadczątakże sĘlizacje, Papkin posługuje się w rozmowie zKLarąlroczy-
szczęśliwie zakonczilsię małżeństwenr stym i patetycznym językiem imitującym ton rycerski, a Wacław z KIarą rozmawiają,
dzieci obrr roclów.
> Cochy gatunkowe naśIadując modę sentymentalną- Kolejnym środkiem językowym jest użycie nazw
W Zemście Fredro znaczących w doborze nazwisk głównych bohaterów (Milczek i Raptusiewicz).
ciŁ podobnie jak Mickiewicz
uc]ruT.
w Panu Tądeuszu, zmierzch
epoki Rzeczpospolitej szlacheckiej, 'tr"ematyka
t to.ą * utworze reprezentującześnik
/ednocześnie dorasta młode pokotenie i Rejenr,
Klar] TiĄuł utworu sugeruje, że opowiada on historię krwawej wendeĘ. Tymczasem chodzi
mantycznąformac jękulturową.no"u.,ao*ulyffi jTffir"',il:iffi
mencie Przełomu czy.ni.z utworu
komedię obyczajową.l.","
:ril-#: o błahy zatarg powiatowych dygnitarzy zajmljących po sąsiedzku dwie części zruj-
nowanego zameczkll. Spór toczy się o dziurę w murze granicznym. Wynikające stąd
tyrycznej obnażającej ollyczaje ńi*" komedii są.
określonego środowiska, t to.n perypetie splatają się z wątkiem romansowym - miłościąprzedstawicieli młodego
osroi"rra panujące
zasady współżycia, pJry*u,.y pokolenia. Kontrastowe kreacje bohaterów wzmacniają komiczny efekt Zemsty.
HT.filil;J,: .^oralne
itp. Ze względuna mi-
komedią ńarakteńw. W utwo-
rze znajdziem, Czas i rniejsce akcji
. sytuacyjny bawi "".,riffi::f:#:#:::;ÓwnieŻ Akcja rozgrywa się na początku XIX w. (Cześnik wspomina swój młoclzień czy udział
- widza spiętrzeniem nieforl
i niezwyĘclr wypadków
muszających na bohaterze śmieszne,..n"*j;;:"h wy- konfederacji barskiej 1768-1772), gdzieś na prowincji,
, postaci (charakterów]
-.uwasa autora skupiona jest na określonym streszceenie
charakteryzującym jakąśc"rhę, ry?ie postaci 'j:
,włuszrru'*udęrefekty humory
tyczne d,ajeprze-
Stary kawaler Cześnik ptzeglądapapiery majątkowe Podstoli- .Jze,isęie plany
jaskrawienie wad przedstawianych
postaci; ny i dochodzi do wniosku, że majętna wdowa byłaĘ dla niego ] Cz,eTi|
. słowny żarĘ,dowcipy
- w wa.stwi" ję"ykow ej d,zieła;są idealną kandydatką na żonę. Przysłuchujący się temu Dyndalski wfika swojemu
- to często zabawnedialogi
bohaterów lub ich żartobliwe
po*i.jrorrku. panu nękające go starcze choroby i odradza małżeństwo. Raptusiewicz jest jednak
przebieg konfliktu, zdeterminowany. Do domu ptzybywawezwany przezCześnika Papkin, który zgrał
wynikające z niegopouczenie
oraz szczęśIii,yfinałprzypominają się zapieniądze swojego prynclpała, utrzymuje jednaĘ że pokonał tysiące przeszkód,
dydaktyczne zabiegi pisarzy
oswieceiia. Iednocz"srri" tekst jest
mi romanĘcznymi, wykpiwanym nasycony pierwiastka- aby dotrzeć na zamek. Barwnie konfabuĘe na temat swoich niebezpiecznychprzy-
i zresz'tą przezFredrę podobnie jak wszystkie
inne. gód ,,Pędząc czwałem na rozkazy, l Zamęczyłem szkap bez liku, / Wi,wróciłem ze
} Kornpozycja isty{
sto razy l Tak że z nowej mej kolaski / Gdzieś po drodze tylko trzaski'l Cześnikdo-
KomPozycja Zemsty opiera się
na zestawieniu dwóch różnych,ale skonale zdaje sobie sprawę, że Papkin kłamie jak z nut, ale postanawia wykorzystać
uniwersalnych
Ępów osobowości: raptusa, który wpacla w tarapaty, oratorski talent mitomana i mianuje go swoim swatem.
bo najpierw mówi, a potem
myśli, oraz podstępnegointryganta,
kórego knowania obracają się przeciwko
samemu, Ięzyk postaci jest zindywidrrullo*un niemu Papkin zadowolony z obrotu spraw planuje upiec dwie piecze- , ^
PaPkin swatem
śnikasą"u."pir.o*u,,.wykrzyknieniami,zaśd:"[Ł'":.##lTitTjili1!, nie na jednlłrr ogniu - jeśliożeni Cześnika z podstolinąi otwo-
pozornie łagodnlmr tonem, Na rzy mu się droga do małżeństwa z wychowanką patrona, Klarą. Bierze gitarę i wyśpie-
osobną uwagę zasługuje rapkln
kombatanta sanrochwały. Zde.rzenie;"g" i"p..J.*r;*y wuje pod oknami zamku. Zwabiona grąpojawia się Podstolina. Papkin w zawoalowany
p."r'.*a"ie patetycznych, egzaltowanych
'yp
popisów retorycznych ze stylistyką sposób wyjaśnia jej zamiary Cześnika i składa w imieniu protektora propozycję mał-
,uirou.ką wzmacnia efekt komiczny.
Dialogi żeristwa. Podstolina spodziewała się takiej oferty, jednak udaje zaskoczenie.
 l ektury Z gwiazdką
Lektury Z 9Wiażdką

Klary Wacław rrdaje się do Podstoliny,

Spo- komedia pomyłek
Naraz wPada zdenerwowany Raptusiewicz. jego śmiertelny w r rtp, ,,,rldnie z radą
wybuch sporu o mur Okazuje się bowiem,
rejent Milczek, z którym dzieli posiadłość,wziął się do naprlrrvy i łnie jest dla obojga zaskoczeniem,
będąc na studiach w mieście, flirtował
muru granicznego. oburzcrny tą bezczelnością cześnikkaże papkinowi powsl l r y ,,clobrze się znają zprzeszłości,Wacław,
mać murarzy. papkin próbuje przekonać cześnikado rozwiązań pokojowych, wrll,rl rr,clówką,awdoclatkuwieclzionypróżnościąuclawałlitewskiegoksięcia.Terazcała
Podstcllirra wyraźnie chce odnowić
rolnans,
by załagod,zić konflikt, ale Cześnik jest w bojowylrr nastroju i nie ustępuje, ,listyfikac.|a wyszła na jaw, Co gn",o,
wdowa wpada w panikę, myśląc, że syn
.icdy Wacław wyjawia swoją tJżsanośc,
Tymczasem w ogrodzie spotykają się potajemnie Wacław i Klirl,rt,
schadzka w oorodzie
- ]icjentapretendujedorolir,1,.walaCześnika.Abyuchronicnrłodzieńcaprzedfuria- do
mlodzi przedstawiciele zwaśnionych rodóq i wyznają sobie nliltlśi, Wacław jest załamany, Kiedy
]t]111, proponuje mu schronienie w swojej komnacie,
oboje wiedzą, że cześnik i Rejent nie zgodzą się na ich ślub,Dziewczyna odrztttlt
jednak sugestię wacława, żeby uciekła z nim z donru illryszĘaza mąż wbrew woli stryilt, i,okojulvchodziKlara'starzyznajomiudają,żesąsobieobcy.PodstolinaprosiKlarę sądząc,
,l dyskrecję i utrzymanie obecności
Wacława w tajemnicy, na co dziewczyna,
PaPkin dYPlomatyczrrą przenrową próbuje nan-rówić muralzy, ,," ,pro*y toczą się według
jej planów chętnie przystaie,
bijatyka
żeby zaprzestali naprawy nruru. Kiedy nie odnosi żadnego rezul Wacława, czyni Klarze ,,Jeśli nie chcesz molej
I)apkirr, chcąc wyprzedzić w zalotach
tatu, do akcji wkracza Śmigalski ze sługami, a on sam kryje się z tyłu. w oknacll egzaltowaną.mowę, ',f;,l|J;rT""n"ou"o"'
:l:::.:. :,=

rniłosne wyznanie. Wygłasza kwiecistą,

pokazują się Rejent i cześnik.zaczynająsiękłócić. Raptusiewicz upiera się, żeby mul.
!ź:i! w której wynosi_pocl nleDlosa
l)arodię stylu sentymentalnego,
został nietknięty, zaśRejent, zachowując stoicki spokój ,rozkazujemurarzom ignorrl
iprły okazjiswoje - jej
jakoadoratora, Klara rozbawiona
:]]i,:::]:,,,:':
przymioty dziewczyny i chwalipiętą,
ii ., ',::] i wać protesty sąsiada. Awantura jest lnu na rękę - będzie rnógł wsadzić cześnikadrl że Papkin jest okropnyrrr tchórzem
sytuacją podejmuje grę, Wieclząc,
_i

i];;:i':.
;i.l nie będzie mógł wYPełnic - Żąda PróbY
]

więzienia. kiedy cześnikwoła o broń, Rejent chowa się i na tym kończy się potyczkł.
llarzuca nru warunki, których , p.*noj.ią
,.'

zlkryciawychodzi papkin, upewnia życ

się, że został salrl,tzaczynawygrażacwyimagi Papkin ma milczec przez sześćmiesięcy,
]i..,, posłuszeństwa, wytrwałościi śnT iałości,
.,.:.l
nowanym Wrogom: ,,Ha! Hultaje, precz mi z drogi / Bo na miazgę was rozgniotę /
- ochlebieiwodzieprzezrokisześcdnio.u"s.h*ltućkrokodyla:,,Zaśśmiałości-
',:,.Ę','.:.: Nie zostanie jednej nogi. / A mam diablą dziśochotę! i Wielu was tam? / Chodź tu
j:. wtymsposobie/Damidowód,ktodaćzechce:/Woddalonejstądkrainie/Jadowiry
i::::ai:
który! Nie wylezie żaden z dz.'.try? / o wy łotry! o wy tchórze! / /utro cały zamek , nazywa, / Niech
bywa i Krokodyiem się
potlvór słynie, / Najmężniejszym tr}vogą / Wi-
'.:'' .. zburzę". Na te słowa wychodzi zza plecow papkina wacław, który przedstawia się nim zabawi; / Bom ciekawa jest nad miarę
go sclrwyci i przystawi, / Moje oko
':

ji,tko zarządca dóbr llejenta. Udając wystraszonego, dobrowolnie ocldaje się co ja każę, / '[en
w niewo- '|o jest wolą niewzruszoną, i A kto spełni,
d,ńeć żylvątę poczwarę, /
lę PYszałkowi. Papkin zaskoczolry szcz-ęśliwym zrządzeniem losu bierze zakładnika. żonąl WstrząŚnięty PaPkin utYskuje nad
powiedzie prr"do|turr",l i"go tytkouędę
Papkin chełpi się bohaterskimi wyczynami w potyczce zludźmi obyczaialni wspólczesnych panien,
ieniec
i_lili.,
niecodziennv :,.:lu
Rejenta. W odpowiedzi na złośiiwekomentarze Cześnika, który sukcesu - Podsto
Zadowolony Cześnik każe sobie gratulowaĆ będzie pojedynek
:':|i;!:!l)]]

ma własne zdanie na ten tenat, chwali się zdobycienr jeńca. wbrew przewidyłvaniom Przed ślubem chce jeszcze;ed,
lina przyjęła jego clświadczyny, :,,ł
papkina cześnik każe wacławtlwi wracać do swojego ma
pana, wacław namawia gospoda- Wyzwie gcl rra PojedYnek. Posłańcem
nak ostateczt-rie rozprawic się z Milczkiem, tej misji,
rza do pojednania się z Milczkieln, ale Cześniksię zapiera: ,,|a z nimw zgodzie? Mo- zamachem próbuje jakoś wykręcić się z
- - być Papkin, który w obawie przed
cium panie, / wprzódy słońce w miejscu stanie, / wprzódy w morzu wyschnie woda, zaplaty,
Ostatecznie przekonuje go obietnica
/ Nim tu u nas będzie zgodi'" po odejściu cześnika wacław oświadcza papkinowi, pozwu
przeciwko Cześnikou,i,preparowanie
że zamierza zostać w niewoli, zdenerwowany papkin na różrre sposoby próbuje się Rejent przygotowuje pozew sądowy
go pozbyć, a]e wacław jest nieugięty. przyznaje się, że jest synern Rejenta i kocha Takmanipulujezeznaniamirn|tarzy,abywynrkłozntch,żeprzeciwkoCześnikowi
zarobkowarria,
ran pozbawieni możliwości
klarę. proponuje łapówkę papkirrowi, który się waha nliędzy chęcią zysku a strachem zostali pobici i wskutek odniesi<lnych
to znajdę wszędzie - / Nie brak
przed reakcją Raptusiewicza. papkin nie jest zadowolony z fbktu, że miałby pomagać Prawda jest tu kwesti| *,glęa,ą, ,Ś*ioatJ,.nu
na tyn ,*ijŹ,i"'i Z" skąpstwa nie
płaci nufarzofil za wykorraną robotę,
swojemu ry,walowi, ale widok sakiewki ostatecznie go przekonuje. okazuje się, że świadków
Cześnik,
scenę podsłuchiwała klara. |est przerażona planami wacława, ale po chwili uznaje, Wyjaśnia,że za wszystko zapłaciw przyszłości
że jest to lepsze wyiścieniż nrałżeristwo wbrew woli starszych. Radzi Wacławowi, aby ujawnia, że wie o jego milo-
w roznrowie z waclawem Rejenl intryga Reienta
ufiednał sobie względy u podstoliny, która właśnieprz,yjęła oświadczyny cześnika. ronrlnsie z Podstoiiną,
ścido Klary, a także o wcześniejszyt-tl
wacław zaskoczony intrygą klary wygłasza monolog na temat znienrrości kobiet.
Pozadeklarowaniuswoich...,-.,ć.,;.n*.kichdosynaoświadcza,żewybrałluŻd]ta
 Leklury Z gwiażdką
Lektury Z gwiazdką

nie8o żonę i będzie nią podstolina. kiedy zrożpaczony wacław Bohaterowie

prosi o pozwolenie
na ślub zl(larą, który byłby wyborem jego serca i jednocześnie
pogodziĘ rody, Mil-
czek odPowiada obłudnie, Że zależy mu na sąsiedzkiej zgodzie,ul.-o.,
i cz"s.rik są na !i
takie koligacje zblt róŻni. Nie może przepuścićtakiej okazji, jak t
odbicie Cześnikowi !._

Podstoliny. Na protesty syna ma ripostę: ,,Niech się dzieje

wola nieba, l Z nią się
zawsze zgadzać trzebi'. poza ulubione powiedzonko:
Ęm spisał już z wdowąw imieniu wacława iltercyzę, ,,Niech się dzieje wola
oczyma wyobraźni vłyobrażasobie, jak wścieĘRaptusiewicz dostaje nieba, z nią się zawsze
apopleksji,
odkrlwszy podstęp. zgadzaćtrzeba"

] Do Rejenta
i poselstwo lwa polnocy
- PrzYbYwa PaPkin z poselstwem. Ma przekazać Rejen-
towi, żeby stawił się do pojedynku z Cześnikiem. Biorąc
ostrożną
uprzejmość Milczka za tchórzostwo, Papkin bezczelnie się puszy (,,Jestem
Papkin,
lew Północy''), kpi z podanego mu wina i docina Rejentowi.
kied| Relentowi wresz-
cie kończy się cierpliwośći grozi gościowi, że go wyrzuci
przez okno, papkin w jednej
chwili staje się potulny.

właścicielpołowy zamku, stary właścicielpołowy zamku, mało-

Podstolin, przez Milczka Podstolina podpisuje w obecności Pap-
zdrada
' F"*ana
kina zobowiązanie do poślubienia wacława, któ rego darzy lczu-
kawa|er, skyj i opiekun Klary, mówny (nazwisko znaczące), pod
pozorami skromnego człowieka,
uosobienie wad i Zalet Sarmaty:
ciem, Papkin ma dostarczyć list Cześnikowi informujący go porywczy (nazwisko zrlaczące pokornego chrzescijanina, kryje
o
przerażony posłaniec zaklina "..**iu zaręczyn.
wdowę, aby zmieniła decyzjlę,boRaptusiewicz od ,,raptus"), łatwo wpada w paskudne cechy charakteru:
w szale obłudę, chciwosc, mściwośc,
wszystkich pozabija. wtedy wraca Rejent u gotowym listem do czesnlka gniew, zawadiaka, gaduła, ale
iwręcza go Za to patriota i konserwatysta intryganctwo, hipokryzję
.,i1,,, ,,.._,. .,-,. ... Papkinowi. pr zy wiązany do tradycj i
: furia cześnika i

Cześnikwydaje służbiedyspozycje dotyczące uczty weselnej.

z myśląo pojedynku przymierza karabele, które przypominają
Podsto!ina
W ,l 'Wącław
mu jego udział Śmigalski krewna Klary, wdowa, syn Rejenta, błędy mło-
w konfederacji barskiej, a także w zwyĘch szlacheckich po.uźhurrka.h. dości:udając litewskie-
z posel- pozbawiona własnego
stwa do Rejenta powraca Papkin. Cześnihktóry jest w doskonał}łrn sługa Cześnika majątku - musi wyjśó za go księcia, romansował
humorze , żartaje z PodstoIiną, zakochany
sobie z niego, że wino, które pił u Milczka, było pewnie zatrLlte.Gdy mąż, najchętniej poślubiłaby
Papkin przeka- Wacława w klarze, odwaznie
zuje mu list od Rejenta, cześnik wpada w furię i postanawia walczy o szczęście
się zemścić na sąsiedzie.
Tyrnczasem papkin wpada w rozpacz, sądząc, że jego ilni są policzone.
Dyndalski
radzi mu, aby posłał po księdza. Papkin postanawia spisać testament.
rezydent w domu Cześnika,
, Cześnik, nieco ochłonąwszy, zmienia strategię zemsty. Wymyśla pieczeniarz (starop. ,,papka" to Klara
plan zemsty resllki z pańskiego stołu), gaduła,
_* ._: rntrygę - z pomocą Dyndalskiego napisze list miłosny do Wa- samochwała, mitoman, blagier:
podopieczna Cześnika, kocha
cława, rzekomo od klary, aby zwabićgo z powrotem. opoWiada nieStWorzone historie Wacława i energicznie dzialana
}ednak zadanieich przerasta. rzecz ich wspólnych planów,
Dyndalski nofuje kazde ,,mocium panid] które nagminnie łvy.F^/a o swoich dokonaniach, w istocie
się dykiującemu. od Papkina, który mieni się jej
tchórz, naiwny (pada ofiarą zańów
cześnik drze nieudany list i postanawia wysłać do wacława służbę. adoratorem, żąda dowodu mitości
żastanawia się KIary), komiczny typ
jednak, jak posłaniec rożpoznasyna Rejenta. sĘsząc - krokodyla
to, papkin uświadamia cześni-
kowi, że poranny gość,który przedstawiał się jako komisarz Milczka, Dyndalski
to w rzeczy-
wistościjego syn. papkin przyznaje się nawet, że wziął pieniądze
zamilczenie w tej sługa i powiernik Cześnika,
sprawie. w obliczu nadchodzącej śmiercizobojętniał na niezbyt bystry, co uiawnia scena
wszystko, także na furię
cześnika. prosi chlebodawcę, aby podpisał się jako świadek na jego pisania listu
testamencie. kie-

f
 Lektury Z gWiazdką

Lektury Z gWiazdką

dy zniecierpliwiony cześnik go papkin wygłaszaeorzki

o<lpędza,
sąd na temat ludzktl
ści: ,Wdzięczność ludzi, wielkość że chce się ożenić z Podstoliną, bo zależy mu na jej majątku. Zkolei Rejent swata syna
świata - / Kazdy sleii. ,.ńu *rgfi"i., l a a.,rgi.g,, z Podstoliną na złoścCześnikowi,wcale nie zważając na uczucia młodzieńca.
zanarzędzie, / Póki dobre cacko,
- złoto: /Jak zepsute - .u*r";TOńio'l Następnic,
tonąc we łzach, czyĄa klarze swój . zem ta
skromny, obejmujący głownieiługi,iestanent.
Tl,tułowa zem ta w dranracie Fredry jest dośćnietypowa -
śu b pod przym sem
#irx}Ę'*i:lru:li;:il?;,":jT to śItrbpomiędzy dwojgiem zakochanych w sobie młodych
U

Ęm bardziej że, jakwtrącapapkin, "I

i]: l1,11i 1iil:
cześnikzna już prawdziwątożsamość
Rozmowę przerwa im Raptusiewicz, wacławł.
ktory w zemścieza podprowadzenie
rzeczonejma plan przymusić Wacława mu na-
do ślubu z Klarą.r.ąa, .r.ł.
1rż w kaplicy.
happy end Na zanrek przychodzi Rejent. czekałw
umówionyn-r miejscu na
Cześnika, gotowy do pojedynku,
ale nikt ,ię ,-,i.
go, że dom jest zupełnie pusty. iolu*ił, Dziwi
W oaauii sły."y wiwaty na cześc-ioń.;
domu wraca Raptusiewicz. obaj wrogowie pary. Do
łapią za szab7e,ale kodeks honorowy
pozwala bić się gospod arzowi z
gości"-.lrrribyll z kościołap"or*.
do ich stóp i proszą o błogosławieństwo. pośtolina ,,'ł.o zi pad,ają
zaśwyjawia, że cały jejmajątek
przllpada od tej chwili K]arze, a
ona sama jest bez grosza'. Za," .i"
winny Rejent, który ma zapłacić zar".*u.ri. ir'.,r.r;..,;";
i,t".. yzy. Klaradeklaruje, że pokryje
zobowiązanie. Następuje ogólna zgoda, cześnik
i Rejent podają sobie ręce, a
wygłasza słynną kwestię, wacław
,,Tak jesi- zgoda, aBóg wtedy rękę poda1
. pozegnanie z sarmatyzmem
zemstajest utworem pogranicza, łączącympierwiastki
oświeceniowe, romantycżne
i realistyczne. |ak Pan Tądeusz Micklewicza
sta
szlacheckiego. Fredro doskonale
ra - obok form acji romanĘcznej
.,.t *y.ił .|.y ffi .łlłiil:]ff:i'ilffi
- współtw orzyła nasz narodowy charakteł zarówno
w jego pozytywnych, jak_i negaty,wnych
aspektach. Autor clrobiazg;riturtro*oł
obYczajowoŚĆ
PolskieJ szlachty; didaskalia ora z wypowied,zipostaci
formacji na temat strojów, uzbrojenia, są źródłem in_
wystroju wnętrz.Bohaterowie kierulą się war-
tościami cenionymi przez szlachtę,
któ.e w form.
późniejszych.,u,oao."T.r, nieszczęść(Ępy się do
. ludzkie słabości "pó;,';#,#lffi:i::l;:z)YniłY
cześnik i-Rejent to t,py doścprzykre w
obyciu, obarczone licznymi wadami,
ttżywa jednak rożnych Irredro
sposobów, aby ich swawola i pieniactwo
zostały przedstawione
w zabawny sposób, Do kluczowych
momentów akc;i wprowadza papkina
nika między obu bohaterami. kolejna jako pośred-
potyczkaśmiertelnych wrogów
nabiera charak-
teru komicznego. cześniki Rejent
posiępulą zgodnie z normami swojego
stąd wrażenie całkowitej natura]ności środowiska,
i.t poJępo*unia. Cześnik *.ui. .rl.
ukrywa,
ludzi: Klary i Wacława. Wieńczy on zawiłą fabułę: Cześnik
Raptusiewicz, opiekun prawny dziew czyny, postanawia wziąć
sobie za żonę ponętną wdówkę Podstolinę; Rejent Milczek, ojciec młodzieńca, wdra-
ża z kolei w życie plan połączenia ślubem Podstoliny i swojego syna. Tak jak obaj
szlachcie szcżerze się nienawidzą, tak Wacław z Klarą - kochają. Kiedy do Cześnika
dochodzą wieścio planach Rejenta, w ramach rewanżu czym prędzej rłryprawia we
sele młodych. I zemsta - przewrotnie - przynosi szczęśIiwe zakończenie.
nie } graz konwencją literacką
Tematykę historyczną pisarz potraktował inaczej niż romantycy zafascynowani
tajemniczością, grozą i tragicznyrn potencjałem starych ruin (np. zamek Stolnika
w Panu Tadeuszu).W Zemście zarnek jest sceną wydarzeń komicznych, a jego dzieje
to posłużyłyjakopretekst do sparodiowania mentalności szlacheckiej izażartowania
sobie z romantycznego motywu. ]edyną osobą, która serio traktuje potyczki nieprzy-
jaciół, jest Papkin. Tylko że on - paradoksalnie - jest postacią najbardziej ośmieszoną
w utworze, karykaturą trubadura i dzielnego rycerzawzdychającego do damy serca
na wzór Don Kichota. Wątek miłosny Wacława i Klary może być aluzją do Romea
i Julii - tragicz.nej miłościmiędzy potomkami skonf]iktowanyclr rodów. W Zemście
zgodnie z komediową konwencją dzieje kochanków kończą się szczęśliwie.
., obrazu szlachty w literaturze - sarmatyzmu
llczucia, które napotyka trudrrości , zemsty
i'., lI l i l;,1 l1l 1;,1i,;11l! i i ]i.li]i,
Literatura , Witold Gombrowicz Trans-Atlantyk
" Aleksander Fredro Paweł i Gawel (przebieg (reinterpretacja mitu sarmackiego)
konfliktu, kreacje głównych bohaterów)
Film
. Adam Mickiewicz Pan Tadeusz (oba utwo,
" Zemsta, reż. Andrzej W5jda
ry ukazały się w roku ']834, obraz sz|achty, ," Saml swoi, rez. Sy|wester Chęciński (spór
konflikt sąsiedzki o zamek przeradzĄący
sąsiedzki o miedzę)
się w bójkę, miłoścmlodego pokolenia
Teatr
koncząca odwieczny spór, stary sluga:
* Zemsta, 1960, rez, Jerzy Kreczmar
Dyndalski/Gerwazy i Prolazy, sentymen
Zemsta, 1972, reż. Jan Swiderski
ta|ny rycerz: Papkin/H rabia) ^
. Henryk Sienkiewicz Trylogia u Zemsta, 1994, reż, Olga Lipińska
(mit sarmacki,
kreacja Zagłoby)
Lektury Z gWiazdką
Henrvk sienkiewicz
Potop
) Geneza
PowieśćstanowiśrodkowączęśćTrylogii:Ogniemimieczem(lB84), Potop(1886),Pan
Wołodyjowski (1887-1888). Początkowo była publikowana w odcinkach w krakow-
skim dzienniku ,,Czas" otaz - z niewielkim opóźnieniern - l,łI warszawskim ,,Słowid'
i,,Kurierze Poznańskini]
) Ceclry gatunkowe
Potop został napisany w konwencji powieściprzygodowo-awanturniczej łączącej
dwa wątki: romansowy i historyczno,poliĘczny, Wątek romansowy został oparty
na strukturze trojkąta i typowym dla fabuł westernowych założenil: dwóch konku-
rentów, dobry chorąĄ orszański Andrzej Kmicic i zły książę Bogusław Radziwiłł,
walczy o wspólny obiekt pożądania - piękną i niezłomną Aleksandrę Billewiczównę.
Dramat rozgrrya się w obrębie tego trójkąta i prowadzi do ostatecznego rozstrzy-
gnięcia, w którym zwycięża dobro. Główny bohater pokonuje kolejne przeszkody
stojące na drodze do połączenia go z ukochaną - zwycięża nie tylko rywala, Iecztak-
że własne słabościi naprawia popełnione przez siebiebłędy. Na końcu czeka go pełna
rehabilitacja - Iist króla |ana Kazimierza z przebaczeniem i uznaniem bohaterskich
czynów, oraz nagroda - miłośći ręka panny Aleksandry.
Wątek historyczno-poliĘczrry opisuje atak wojsk szwedzkich na Rzeczpospolitą, upa-
dekmoralnypolskiej szlachty, a ż czasem powolne odradzanie się ducha narodowego
i solidarną walkę przeciw najeźdźcy,
Oba wątki rozwijają się równolegle. Upadek moraln} Kmicica łączy się z upadkiem
kraju. Punktem zwrotnym obu historii jest obrona Częstochowy, która wlewa nadzie-
ję w serca Polaków i staje się momentem przełomowlłn najazdu. Na końcu następuje
odrodzenie etyczne całej społeczności, jak i głównego bohatera powieści.
) Kompozycja i styl
Kompozycja powieścijest podporządkowana głównemu wątkowi, czyli historii
Andrzeja Kmicica i jego romansu z Oleńką. Ważnym elementem tworząclmr obraz
światajest język Potopu. Pisarz nie kopiował XVll-wiecznego języka staropolskiego,
co znacznie utrudniłoby odbiór dzieła. Sienkiewicz napisał caĘ cykl Trylogii pol,-
szczyzną sobie współczesną, którą wzbogacił sĘkzacją archńczną, ale tak, że tekst
pozostaje jasny i czytelny. Efekt archaiczności powstał dzięki zastosowaniu odpo-
wiedniej frazeologii, składni (szyk przestawny, czas zaprzeszĘ - np.,,Chciał był pan
Skrzetuski") i słownictwa (np. ,,harmaĘ",,,kompanionowid] ,,familianci',,,s}rrrowiec']
,;waćpanna'). Sposób mówienia |ana Onufrego Zagłoby przypomina styl barokowego
Lektury Z 9W azdką
gawędziarza)anaChryzostomaPaska.Wielezapadającychwuchoidowcipnychpo-
wiedzonek Zagłoby zyskało nieśmiertelną sławę,
patetyczna sĘlizacja eposowa podkreśla rangę wydarzeń historycznych i ich zfiacze_
nie w dziejach narodu. porównania homeryckie i hiperbolizacje charakterystyczne
dla sĘlizacji homeryckiej są obecne zwł aszczaw opisach dramatycznych
momentów
biblijna kaznodziejski charakter wnlowiedziom zawierają_
bitew sĘlizacja nadaje
cl,rn nauki moralne, które pĘną z dotkliwych doświadczeń narodu.
, Tematyka
pod
Główny wątek powieści to historia młodego oficera Andrzeja Kmicica, który
wpływemwypadkówdziejowychorazmiłościdokobietyprzechodziprzemianęmo-
rainą i ideową .ZwarchoŁa,zabijaki i zaślepionego stronnika zdradzieckich Radziwił_
łów staje się pełnym poświęcenia polskim patriotą i lojalnym poddanym króla Jana
]Kazimierza. powieść pokazuje, że klęski i nieszczęściaspadające na Rzeczpospolitą
nie unicestwiĘ państwa dzięki patriotyzmowi obywateli, a bohaterskie czyny
na)bar_
dziejwybitnych jednostek opromieniły polskie dzieje blaskiem chwaĘ. Taka wizja
historii w Trylogiimiała służyć,,pokrzepieniu serc'l
> Czas i miejsce akcji
Wypadki przedstawione w powieści (jeśli nie uwzględniać sięgającego w przeszłość
ciągu nie-
wstępu i wybiegającego w przyszłośćostatniegoakapitu) rozgryvvają się w
.uły.h trzech lat, od stycznia 1655 r. do jesieni roku 1657. W przeciwieństwie do
dwóch pozostałych części Trylogii,których scenerią jest malownicza ukraina,
akcja
potopurozgrywa się niemal we wszystkich regionach Rzeczpospo|ttej: rozpoczyna na
Litwie, następnie toczy się w Wielkopolsce, na Mazowszu, w Częstochowie,
Małopol,
sce, na Śląsku, Podlasiu, w Prusach Książęcych, i wraca na Lihvę,
> streszczenie
W sĘczniu 1655 r. do domu Oleńki Billewiczówny w Wodok- ] ,o.,
tach na Litwie przyb;,w a chorąży orszański Andrzej Kmicic, i ,_
|ej dziadek, zaprzyaźnionyniegdyśz ojcemKmicica,
zapisał mu w spadku pobliską
wejtze,
wieśLubicz oraz obiecńrękę panny. Młodzi zakochują się od pierwszego
nia, niestety Kmicic ma pod sobą oddział zŁożony z zabtjaków i warchołów,
którzy
Awantur-
w majątku w Lubiczu urządzajądzikie libacje i psują reputację chorążego,
nicy nękają mieszkańców upity ku oburzeniu szlachty laudańskiej, pod której opieką
karczrnie,zostająwyrżnięci do nogi
znajduje się oleńka. Gdy prowokują awanturę w
przezBltrymów. Nieświadomy ich losu kmicic obiecuje oleńce odprawić druhów
sprowadzającychgonazłądrogęistaćsięuczciwl,m,praworządnymob;rwatelem.
kiedy jednak znajduje ich martrłych, w zemście pali zaścianek rodu Butrlrrnów
woł_
montowicze. oleńka kryje go przed pościgiem, lecz nie mogąc zaakceptować wyrzą_
dzonych ptzezniego okrucieństw, każe mu odejśćna zawsza
 Lektury z gwiazdką
Lektury z gwiazdką

Szlachta laudańska chce wydać Billewiczównę za pułkownika Michała Wołody- zaproPonowałmuporwaniekróIa,Przygnębionaoleńkazgadzasięudaćdorezy-

jowskiego, sĘnego ,,małego rycerzi', ale Oleńka odmawia, bo wciąż kocha pana
Andrzeja. Gdy zrozpaczony niedoszĘ natzeczony próbuje ją porwać, wezwany na
pomoc Wołodlowski pokonuje go w pojedynku i ciężko rani (,,Kończ waść!... wsĘ-
du... oszczędźl"). Pułkownik szybko przekonuje się, że Kmicic autenĘcznie kocha
dziewczynę i, mimo że furiat, ma szlachetny charakter. Przekazuje więc mu pismo
hetmana wielkiego litewskiego fanusza Radziwiłłazrozkazemzorganizowaniazacią-
gu wojska dla ochrony kraju. Służba dla Rzeczpospolitej może zrehabilitować chor1-
żego orszańskiego iprzywrócić mu względy ukochanej.
dencji książęcej do Taurogów.
Tymczasem kmicic pod przybranym imieniem Babinicz
(od miasteczka, które nie_
gPyS nłeZłodo jego rodu), udając handlarza końmi, wędruje z SoroĘ i Kiemlicza-
iri* rtrorę śląska,gdzie ukrywa się )an Kazimierz.pragnie odbyć pokutę zagrzechy
wklasztorzejasnogórskimwCzęstochowie.Podrodzepodsłuchujeprzypadkiem
rozmowę, zktórejwynika, że Szwedzi zamierzają zająć i obrabować
klasztor, Gdy
się oblężeniu
dociera na |asną Górę, ostrzega przeora ks. kordeckiego o zb|iżającym
i zostaje jednym zlajbardziej żarliwych obrońców twierdzy,

Na wieść,że szwedzkiemu królowi Karolowi Gustawowi poddała się szlachta Wielko- IchmoralepróbujeosłabićzdrajcaKuklinowski,leczKmicickopniakiemWyrzuca
polski, na Litwę udają się rycerze, którzy nie chcązłożyćbroni przed obcl.m władcą, gozklasztoru'Następniebohaterskichorążyzażegnljekolejneniebezpieczeństwo
starzy przylaciele z czasu walk z Kozakami (Ogniem i mieczem), czyli Wołodyjow- prze_
_ unieszkodliwia olbrzymią armatę grożącązniszczeliem murów obronnych,
("Naści, piesku, kiełbasy!
ski z Zagłobą i fanem Skrzetuskim. Radziwiłł skłania Kmicica, by przysiągł mu na krada się do obozu wroga i rozsadzakolubrynę prochem
krucyfiks wierność,następnie podczas uroczystej lczty oznajmia, że poddaje Litwę nią nie udław").
się Po wybuchu traci przytomność i wpada w ręce
- mruknął - Ęlko
Szwedom. Zapomocą demagogicznych argumentów przekonuje Kmicica, że jego nieprzllaciół. |est torturowa fiy przez pałającego żądą zemsĘ Kuklinowskiego,
ale
celem jest ratowanie kraju, w rzeczl,wistości marzy mu się korona RzeczpospoliĘ. od-
o*urniują go Kiemlicze. Szwedzi zmęczeniprzedłażającymsię niepowodzeniem
Częśćoficerów, w Ęm Wołodyjowski z towarzyszami, wypowiada mu służbę i ogła- stępują od oblężenia.
sza zdrajcą. Książę chce uśmiercićbuntowników ale na prośbę Kmicica jedlrrrie od- zwycięstwo obrońców oraz okrucieństwa popełniane przez ich wojska
powodują, że
syła ich do obozu szwedzkiego w ręce wroga, W drodze sprytny Zagłoba wmawia * ,ułriw*rrpospolitej ludnośćzaczynasię buntować przeciwko innowiercom, którzy
dowódcy eskoĘ Rochowi Kowalskiemu, że jest jego wuj em, i przeciąga go na stronę odwźylisiępodniesćrękęnaNajśńętsząPanienkę.Kmicic-Babiniczdocieradoobozu
Ąalistów. Ratuje w ten sposób przylaciół od śmierci, ponieważ list od księcia, wie- }ana kazimierza. choć rośnie
jego sława obrońcy }asnej Góry, nie może zdradzić swojej
ziony przez Rocha, zawierał rozkaz zamordowania w tajemnicy wszystkich jeńców. Bogusława, że zamierza
tożsamościz powodu fałszywej pogłoski rozpuszczonej przez
w wąwozie ze szwe_
Uwolnieni oficerowie wędrują na Podlasie, gdzie za-vliązała się konfederacja prze, zamordować króla. Dopiero gdy zostaje ciężko ranny w potyczce
imię, Wzruszony monarcha przebacza mu wszystkie
ciwników Radziwiłła. Po drodze biorą w niewolę Kmicica i chcą go rozstrzelać jako darni, zdradzaswoje prawdziwe
rad by się takimi zasługami, jako są twoje, po-
zdrajcę, jednakZagłobaznajduje przy nim dokumenĘ, z których wynika,żechorąży winy ("Uspokój się, }ędrek! Niejeden
Kazimierz składa śluĘ Matce Boskiej jako Królowej Polski,
orszński próbował ocalić ich przed śmiercią. W rewanżu puszczają go wolno. )anusz szczycić,.1,).Welwowie Ian
Radziwiłł wysyła Kmicica do swojego kuzyna Bogusława. Ten, przekonany o lojalno- Tymczasem wojska marszałka sapiehy, a wśród nich wołodyjowski
z towarzyszami,
ścichorążego orszańskiego, odsłania przed nim kulisypoliĘki hetmana. Do Kmicica Tykocin, w którym umarł właśnie nękany wyrzutami umienia Janusz
dociera, że służyłzdrajcy. Postanawia uprowadzić Bogusława i przekazać królowi "iobywają
Radziwiłł. kmicic od starosty zamościa dostaje zadanie w},wiezieria z miasta Anusi
}anowi Kazimierzowi, jednak jeniec, wykorzystując sposobność, ucieka porywaczom. Borzotrohatej,dwórkisiostryZamoyjskiego,Gryzeldy.Byłatopułapka,starostapla.
-u. ' - nował porwać Anusię i uczynić z nĘ swoją kochankę, Iecz kmicic udaremnia jego
tom
.l^**---"-
ll
'-
l
Raniony przez Bogusława Kmicic pod opieĘ wachmistrza Soroki
l dochodzi do zdrowia w samotnej chacie na bagnach. Okazuje się, nikczemnyplan.Pogromczynimęskichsercjestzauroczona',panemBabiniczern',on
że mieszkają tam jego dawni podwładni Kiemlicze, Chorąży qpowiada listownie jednak kocha tylko Oleńkę.
służbęRadziwiłłowi i grozi, żejeśIiOleńce stanie się krzywda, ujawni powierzone obiekobietyspotykaiąsięwrezydencjiBogusława,któryprzechwyciłkonwójAnusi.
mu listy, które skompromitują księcia. Nie zdradza, że listy zostaĘ gdzieśzagubio, oleńka wysiu.rrop *ltów swej nowej przyjaciółki nad bohaterskim Babiniczem,
ne, Zaszantażowany w ten sposób Radziwił nie może bezpośrednio zemścićsię na "u.t jest też wachmistrz soroka,
nie wiedząc, że chodzio kmicica. Jeńcem Bogusława
Oleńce, przystaje więc na perfidną propozycję Bogusława, by uwiódł on dziewczy- ksiązę chce nabić na pal. Aby ocalić wiernego sługę od śmierci,
Kmicic jedzie
którego
nę. Żeby zohydzić Kmicica w oczach Billewiczówny, Bogusław kłamie, że chorąży
 Leklury Z gwiazdką
Lektury Z gwiazdką

do obozu Radziwiłłai oddaje się jego ręce. Bogusław publicznie upokarza śmiałka
Najwazniejsze problemy
. przemiana moralna
ikaże zaptowadzić na miejsce egzekucji Soroki. Nieoczekiwanie polski regiment
podbuntowany przez Kmicica odmawia odegrania roli kata i porzuca służbęu zdraj-
GłównaproblematykapowieścitoodnowamoralnaPolakówwobliczugroźbyutra-
typaństwa\zarazemprzemianaAndrzejaKmicica,któradokonujesiędziękisilewe-
Wartościamidecydującymi
cy. Dochodzi do starcia, w którym wojska wierne Bogusławowi ponoszą ciężkie straty, instancji zewnętrznvch,
wnętrznej bohatera oraz wsparciu przybietĄą formę pa-
jednak on sam uchodzi z życiem z pola bitwy, Kmicic mając do wyboru: iśćdo Tau-
kobiery które w *ypuai,o narodu
są tu miłośći wierność wobec
rogów na pomoc Oleńce czy ratować króla u boku Sapiehy, po wewnętrznej walce
postanawia najpierw spełnić obowiązek wobec ojczyzny.
triotyzmuitrwaniaprzywierzekatolickiej(zwlaszczajakokultMarp).Miłośćbohatera
z kolei wyrozumiala i wyba_
jako patriota Babinicz,
do kobiety pozwala mu się odrodzic nad grzesznym
Oddziały pod dowództwem Stefana Czarnieckiego zaczynają od- czająca postawa Oleffi stjń"",** oapowiednik opieki roztaczanej
tom lll
nosić zwycięstwa nad Szwedami, których stopniowo poralcają nurod.- polskim przez MatĘ Boską,
polscy zwolennicy, Wojska najeźdźcy trapione głoclem i chorobami przypominają
. miłośc ojczyzny
miłośćdo ojczyzny . . l_: Ę.i
corazbardziei kondukt pogrzebowy. Roch Kowalski, dwukrotnie atakuje samego
władcę szwedzkiego. Gustaw pod wrażeniem uporu Rocha okazuje mu łaskę i da_
'ilffii:,:f
ffil;*r;il:ilffifi:,ffi;HJ:'mi
W |owieSci Jest opisany jeden
z trudniejszych
biblijny
ffi :,:::1":::_
potop jest kal ,,;*,,
storii Polski. Najazd niczym ffi
rowuje życie. W jednej zpotyczekKmicic oraz Wołodyjowski z towarzyszami biorą zesłł::::::
szlacĘ oraz p,róbą
.ł,} .goi"-., i sobiepaństwa
:ffi ::ff:ffi ;'".;;;;#.y;.h*ą.":ir"."1.",".,i: j::ilriT",'."#;.T
clo niewoli Ketlinga, Szkota służącego u Radziwiłła. Kmicic dowiaduje się od niego,
że Bogusławowi nie udało się uwieśćOleńki. Polacy z trudem zdobywają Warsza-
wę. Tymczasem w Taurogach przeżywający męki pożądania Bogusław kusi Oleńkę
n::'r"ffi ;ffir;'ń,;;;;;r;yroświicająszczęścieosobiste,aczasemżycie
i jej opiekuna propozycją małżeństwa (w rzeczywistościślubuma udzielić fałszy- . idealizacja narodu
kiedy Polacy, wy-
serc", p:u": * okresie zaborów
wy ksiądz). Próbbę zdobycla dziewczyny siłą uniemożliwia księciu atak febry, po Trylogtato powieść,,ku pokrzepieniu państwa, Choć w po-
którlłn Radziwiłłopuszcza Taurogi. Dzięki temu, że Anusi Borzobohatej udało się dawałoby się, nie
,^* od"yskanie własnego
^i,h;;d;;;; "u całe polskie spo_
słabościrodaków ostatecznie
podbić większośćmęskich serc na dworz e,łącznie z zalfanym Bogusława okrutnym wieściznajdzi"*y r..yt|kę ,ri.który.h WiększoŚĆ ukazanYch
Sakiewiczem, kobietom udaje się uciec. Rozwścieczony zdradą Sakiewicz atakuje jako wartościowe i goclne podziwu.
łeczeństwo zostało ukazane Kazimierz,
patriotów, ukochany monarcha Jan
oddział miecznika Billewicza, który porriósłby sromotną klęskę, gdyby nie pomoc bohaterów i.,t p"yt,ł,J,rn'go,ą,y,h Wołodyjowski,Zagłoba, Skrzetu-
Tatarów dowodzonych przezKmicica. Ten - nie wiedząc nawet, kogo ocalił - zaraz magnaci (Zamoyjski, S"pi"n"l,
oiu.ttu (Billewicze,
jasnogórskiego sanktuarium),
i reszta zakonników
po zwycięstwi e odjeżdżadalej walczyć ze Szwedami. Kiedy wojska n ajeżdźcy vłydają ski), duchowienrt*o tt . rorJecki króla), Nie
i lud wiejski (górale ratujący
mieszczanie dzielnie b;;;;,y
się już pokonane, dostaje rozkaz od hetmana Sapiehy i zamiast jechać do Oleńki, Częstochowy
ponoszą odpowiednią karę,
którzy za swoje czyny
bierze udział w kolejnej kampanii wojennej. Raz jeszcze musi przedłożyćobowiązek przesłania tego obrazu kilkuzdrajców
ożywcze źródło kultury narodowej,
obywatelski nad szczęście osobiste. Sienkiewicz widział w sarmałzmie
wyprac$wełniach tlotyczących
Wreszcie wojna zostaje wygrana, a nieprzyjaciel wyparty poza granice Rzeczpospo- h Utwńr można wykorzystać w
litej. Kraj jest kompletnie zdewastowany. Oleńka, której uczucie do Kmicica złamało , przemiany bohatera - patriotYzmu

serce, postanawia wstąpić do klasztoru. Pewnego razu, objeżdżającmajątek, spoty- -winyiodkupienia.mitologiinarodowejwpolskiejliteraturze

, miłości
ka eskortę wiozącą ciężko rannego Kmicica do Lubicza. Chorąży orszański pragnie g sarrnowzfilu
umrzeć w posiadłości, która otrzymał w testamencie od starego Billewicza. Panna
jest bardzo poruszona stanem Kmicicą, ale wciąż nie może mu zapomnieć zdrady. b Kontynuacje i rrawiązanta
, Henryk sienkiewicz ogniem
i mieczem
Dopiero gdy ksiądz w kościelew Upicie przeczyta Iist królewski, który zdementuje l Literatura
(źródlo i Pan Wołodyjowski
oszczerstwa ciążące na Kmicicu i wymieni zasługi Kmicica-Babinicza dla ojczyzny, i .- jun órvro"tom Pasek Pam iętniki
.ur*"r"ń XVll,wiecznych szlachciców, Radio
Oleńka pojmie swoją pomyĘ i będzie prosić ukochanego o przebaczenie: ,,|ędruś! , Andrzej Waligórski Rycerze (satyryczne
obyczajoWości, jęZyka)
ran ftyoich niegodnam całować!", |eszcze tego dnia odbędą się ich zaręczyny. Drugą .iu"ńŃi.ło l.uOiowe kabaretu Elita inspiro-
. Adam MickiewiczPan ladeusz (przemia-
parą jest Wołodyjowski i Anusia. Na koniec dowiadujemy się, że Kmicic został sta- ] na rrni"icu nawiązuje do kreacji
Soplicy,
szla-
waaeTrylogią)

rostą upickim iwraz z ukochaną żoną mieszka w Wodoktach. i s"ntym"nt do sarmatyzmu i świata
checkich wańości)

].
 Loktury z gwiazdką
Lektury ż gwiazdką

, Tematyka
Bolesław prus
GłównywątekutworutohistoriamiłościkupcaStanisławaWokulskiegodoary.
' Lalka, stokratki Izabeli Łęckiej. Starania zamożrrelo i energicznego
przedsiębiorcy o rękę

kobietyzwyższychsferrozgrywaląsięnatlerealistycznieukazanejrzeczywitości
Geneza polskiej schyłku XIX w. Powieśćprzedstawia rozległą
panoramę społeczeństwa,
Początkowo I alkalkazywała się w odcinkach w warszawskim ,,Kurierze Codziennym" życia codziennego ówczesnej Warszawy, Sięgającą w przesńość
a szczególnie kronikę
(18B7-1889), Prus pisał ją na bieżąco. Wydanie książkowe opublikowano w roku l890. do utworu wspomnienia lgna-
problematykę historyczną i polĘczną wprowadzają
Pomysł fabuĘ altor zaczerpnął z notatki prasowej o procesie młodej kobiety oskarżo-
cego Rzeckiegow Pamiętniku starego subiekta,
nej okładzież lalki. Kobieta została uniewinniona na podstawie zeznń sprzedawcy,
który potwierdził, żekupiłazabawkę w jego sklepie. Nawiązując do tej anegdoĘ, Prus > Czas i miejsce akcji
w Warszawie, Na krót-
zatytułował swole dzieło Lalka, choć przyznawał, że do jego treścibardziej pasowałby Akcja powieści toczy się w latach 1878-187 9,przedewszystkim
prowincję (Zasławek),W Pamiętni,
tytuł Trzy pokolenia. ko przenosi się również do Paryża oraznapolską
węgierskiej (1848), w której
ku starego subiektaRzecki wspomina wypadki rewolucji
Cechy gatunkowe brał udział, orazwydarzeniazwiązanez młodością
i początkami karierywokulskiego
Lalkę lważa się za najwybitniejsze osiągnięcie polskiej prozy dojrzałego realizmu. konspiracja niepodległościowa, wojna Rosji z Tirrcją),
(powstanie styczniowe,
Terminem rrr-,rn określa się dziełapóźnego pozyĘwlzmu, pozbawione tendencyjności
charakterysĘcznej dlawcześniejszej prozy. Utwory tego nurtu ukanĄąrzeczywistośc ) Streszczenie \
Wiosną l877 r. tematem plotek wśród warszawskich
kupców interesy
w sposób pogłębiony, kładą nacisk na prawdę psychologiczną postaci oraz obiekty- rosyjskie l
jest Stanisław Wokrrlski, właścicielsklepu galanteryjnego
przy
wizm obrazu świata. Lalka to zatem powieść społeczno-obyczajowaprzedstawiająca
polskie społeczeństwo korica lat 70. XIX w, a więc w okresie poprzedzającym o l0 lat KrakowskimPrzedmieściu,którywyjechałnawojnęrosyjsko.tureckąrobićinteresy
e go prĄaciel Ignacy Rzecki, stary
moment publikacji utworu. Ze względl na oryginalne i wnikliwe analizy przeżyć na dostawach dla carskiej armii, W sklepie zastępuj
idealista wierzący w gwiazdę Napo_
i emocji bohaterów Lalka jest też wybitną powieściąpsychologiczną - przede wszyst- kawaler o niezmiennych odlatprzyzwyczajeniach,
kim analizującą zjawisko, które można nazwać miłosn;"lrn opętaniem. leonaijegopotomków.RzeckiprowadzizapiskizwanePamiętnikiemstaregosubiekta.
w nich młode lata, gdy terminował w sklepie
kolonialnym )ana Mincla, swój
wspomiń
Kompozycja i styl Augustem Katzem, Opisuje też historię
udział w węgierskiej Wiośnierudów, przylaźń z
Kompozycja l alki jest nietypowa dla XlX-wiecznej powieści realistycznej. To utwór przyrodniczymi i Pragnął się
Wokulskiego, który od dziecka pasjonował się naukami
wielowątkowy o skomplikowanej strukturze tematycznej i narracyjnej. Mamy tu do i zsyłka na Sybir położyĘ
kształcić (zacząłnawetstudia), jednak powstanie styczniowe
czynienia z dwiema narracjami: główną fabułę przedstawia narrator trzecioosobowy,
krestymplanom.PopowrociezzesłaniaWokulskiożeniłsięzwdowąpos}mustare-
natomiast rozdziały Pamiętnika stąrego subiekta zawierają pisane w pierwszej oso- i sporą sumę pieniędzy,
go Mincla, młodszym Ianie, a gdy umarła, odziedziczyłsklep
bie wspomnienia i refleksje Ignacego Rzeckiego, Obok scen utrzymanych w stylu nagle zdecydował się wyjechać
choć mógł pro wadzićspokolne i dostatnie życie kupca,
obrazków obyczajowych znajdziemy opisy postaci lub rłydarzeń stanowiące punkt
nafrontrosyjsko-turecki.Zwojnywracazpomnożonymdziesięciokrotniemajątkiem.
wyjściado ogólniejszych refleksji natury filozoficznej czy psychologicznej. Prus wy-
korzystuje technikę kilkukrotnego przedstawiania tych samych sytuacji i moty,wów Nie przyświecał mu jednak cel polityczny, o c: p.od:jrz,e11 zabiegi o pannę
z wielu punktów widzenia, fakty podlegają rozmaitrrrm interpretacjom, często ze sobą go Rzecki, Iecznadzieja na zdobycie pięknej,
choc ztubozare) tzabelę l

}ej ojcu grozi bankructwo, jedpy

sptzecznym. Mnogośćnierozstrzygniętych opinii, niedomówień, informacji burzą- Irystokratki Izabeli Łęckiej,
cych raz ukształtowany wizerunek postaci utrudnia czl,telnikowi przylęcie ostatecz- majątek Łęckich .t*o*i kamienica, kt órąchcąsprzedać, by spłacić długi, Wokulski,
nej konkluzji, Otwarta kompozycja Lalki, fragmentaryczność, niejednoznaczność prujrrą. zbliżyćsię do Izabeli, kupuje dom za sumę znacznieprzewyższającąjego
pana Tomasza, by przystąpili
spotkaĘ się z krytyką współczesnych autorowi recenzentów, którzy postrzegali te rynkową wartość. Namawia też Łęckiego i znajomych
cechy jako efekt niedopracowania i braku konsekwencji pisarza. Dziśpowieśćjest do zŃożonej przez niego spółki handlowej,

W ten sposób zaczynabl,wać w arystokratycznym towarzy

uznawana za dzieło prekursorskie, pod względem techniki bliższe powieściom l
arvstokrawczne
współczesnym niż utworom z końca XIX w. pozna- io*ur.y",*o
i

stwie, któremu powoli staje się niezbędny, Większość ]

nych tam osób rozczarowuje go duchową pustką

i słabością
 Lektury z gwiazdką

y zgwlazdką
charakteru r*ną'klT jelt
mł,ody entuzjasta n_auk przyrod
Przypadkowo wchodzi w konflikt niczychlulian Ochocki).
"
bu.;;; Krzeszowskim ,
|"*.i r.r". zy,lłórą pamiątki po zmarłej córce baronowej. Dzięki wsparciu wokulskiego pani Helena
w wyścig*r,. rp.r.."t" t
o,i."y.lę poi.ffiem, w którym wygrywa sprawę przed sądem i dowodzi swojej niewinności. choć kupiec czuje do
*i,.':m}X;tawiĆ i pełne godnoŚci ,u.ho*uni" niej slrrnpatię i próbuje zdobyć wiadomości o zaginionym m
mu szacunek i .^;fil]"*e *"k"r.r.r.g. zysĘe ężu, atakże oferuje pracę
w swoim sklepie, pozostaje wciąż do szaleństwa zakochany w lzabeli.

łaskawe pzyjęcie i prożna lzabela,która intuicyjnie |ako zaręczynowy podarunek ofiarowuje Łęckiej medalion "'' "-"''"i;
, ] |oczetkowo-dumna
1e, że w.szystkie te zabiegi służązdobycr";.;
odgadu- zaręczYnowY medalion
.*ąl".t z kawałkiem niezwykłego metalu Geista. Katastrofę i utratę
i przerażona wizją poś|rllę.,ia oburzona
kup.u. z JIr"^
Ślach Przeznacza murolę i"i opor' ,uriynurłuu.,ąe, ale w my- złldzeń przynosi podsłuchana przez ntego rozmowa Izabeli istarskiego. podczas
doradcyi wierne-go sługi a nie podróży pociągiem konwersują sobie po angielsku, czyniąc aluzje do ercĘcznych
Wokulskiego ,p,ry?natomiast , męża.planom małżeńskim
wiekowa i."r..o*u Zasławska, igraszek, podczas których zgllblli szczególną blaszkę,
która kochała nie-
iif ir#,fi:f:",:"':
stryja, ale
","
łu)r,uau,," o*qi qo"i*,i,i,,. zdecydo_ Zszokowany Wokulski daje do zrozumienia pannie Łęckiej, *_.._,____"'--"" " "
żewytrwałośc,-,d#lT"'#';.Tffi yąłffi samobójstwa

organiznje aplauz dla ulubionego

aktora Izabeli Rossiego).
;ł:*ij.i"*i;:';ffi że zrozumial, o czymmówili, i wysiada .r. .tuqi w Ski"rniewi- Próba
cach. w rozpaczy próbuje popełnić samobójstwo, rzwcającsię pod pociąg, ale ratuje
..i go znajomy kolejarz (jeden z braci wysockich, którym kiedyśpomógł wokulski).
pewnego d,nia
niechlubny konkurent ] przypadkowo sĘszy prowadzoną
starski nie wie, że nieJawno nauczył
po angielsku Po powrocie do Warszawy wpada w apatię, a po jakimś czasie ':'
;
z:i'u'
tego języka)rozmowę Izabeli
jej dalekim kuzynem KazimierzemŚr".rki-.'W/r-iika wraca do dawnych pasji naukowych, rozważa też wyjazd, d,o choroba duszY :

łęczyłichroman, przed konĘnuo*unl.- z niej, że Geista do paryża. pani wąsowskiej, która próbuje doprowadzić do pojednania mię-
ńi."go panna się nie wzbrania.
dzy nim alzabelą, oświadcza, że ostatecznie wykreśliłdawną narzec zoną zeswojego
wazd do paryża . W':'ą:"'ęY dwulicowością ukochanej
Wokulski chłodno rozsta- życia. obojętnie teżprzylmtlje wiadomośćz zagraticy o śmiercimęża pani stawskiej,
,,,.,_., je się z Łęckimi i
fieżdżawinteresach do V*yZu. ńm poznaje choć otwiera ona możliwośćpoślubienia zakochanej w nim kobieĘ.

: :T,TIffi !:*-"iwynalazcęf.of".o.u
Geista, który namawia go
do finan- Wreszcie sprzedaje wszystkie swoje ruchomości i znika z War-
wariatem,obdarza,."lTfi :il[;fi :ilir,ilf;:r,.#*i;"i,j:Ji"J;J szawy,wcześniej uczytiwszy ze swego majątku hojne zapisy na tajemnicze zniknięcie
lżejszego od powietrza. rzecz ochockiego, Rzeckiego, pani stawskiej oraz innych podopiecznych i pracownl-
1etalu Wokulski waha l .

życiaipoświę.ie.ięi*.".alenawieść"oo;;;::';;'r::;:;#;,i:'i":i'##.:; ków. pojawiają się różne spekulacje na temat miejsca jego pobytu. wśród krążących
się za nim tęsknić, bez wńania wraca plotek jedna mówi o zakupieniu przez niego od górnika ładunków dynamitu. Rzec-
do k
";;. kiemu wpada w ręce list opisujący wielki wybuch w ruinach starego zamku odwie-
Zasławek l ---.."J t,vLlląJE prvKlrę woowl(ępanią Wąsowską, dzanego niegdyś przez wokulskiego ilzabelę.wybuch rozsadził pamią&owy kamień
[#"l-:::.i;::::Yl::Y*jepięknąwdówkępaniąWąsowską,
bezskutecznie próbuje go KoKletowaĆ' z cytatem z wiersza Mickiewicza Do M***, który został postawiony na grobie strf a
YLvUw)ę to toń.to*u ć, ale
niej
_udziela
_,ii::::"i::1,1.:
mu wielu pożytecznychnuuk dotv.", poź.
ale PÓŹ'
wokulskiego w celu upamiętnienia miłościprezesowej zasławskiej, a także uczl-
wanie zlzabelą. którei skł^.- aś-|A^ A:,,-l ' . 1cYch PsYchiki kobiecej. Przeby-
Jffi ;l?',1i;łT?,",fl:rT,]1"_.ol"u*;ń;;;;L.'^"iTffi "fi :1: cia Stanisława do lzabeli. Doktor Szuman nie ma po tym wątpliwości, że Wokulski

#;x",:tr,"::*iJ_Ti::::łii,"ii1;;o;;i;.;;:;:fi :il;'lff :il1:

popełnił samobójstwo. Rzecki nie przyjmuje tego do wladomości, ffa, że przyjacieI
wyruszf w podróż dookoła świata.
;,lTffi ffiT}.*::lr::r:11:,:,ó.u..r""-""*,#;;,",i#;ffi
zł ld7rniu czynią z Wokulskiego
niepasui
nlePasuJącego do świata romantyka, a uczuciowe
zaślepienie
ó.;ń;,;;;i; Pan lgnacy odkry,wa, że jesl" szpiegowany przez nowego wła-
ściciela sklepu Szlangbauma, który sprawd za, czy R"J.U go i#,"J;;n";"'"'"n"

i x;:Y#:::::::: l"_*]' "i ący.p Ę

proces stawskiej
aciela, usiłuj e skłonić nie okrada. Podejrzenia załamają subiekta, który dostaje za-
ńiffiffi:ffi",ćgo
r

,,"*t*::::,"::",,:,|,,3 łi a'"ć, ł
o lalkę
wału serca i umiera. sprowadzeni przez jego służącego ochocki i szuman ubolewają,

""".",,'i. ;; ^;,:
;,
Stawska zostaje; niesłusznie
::
jT::
i:7 u 11**,
o."u. on ą o,*"
:: p,"",r;""*;;1;ffiilT[:
p że odchodzą ostatni romantycy. Los wokulskiego pozostaje ostatecznie niewyja-
oskarżon
;':;::ł, śniony.

108
Lektury z gwiadką
) Bohaterowie
lekarz, leczy ludzi za
darmo, stary przyiaciel
Wokulskiego, samotnik,
w głębi duszy szlachet-
ny, kreuje się na cynika,
zasymilowany, wzrost
nastrojów antysemickich
budzi w nim poczucie soli-
darności, a nawet podziw
dIa zdolnościprzetrwania
tej ,,genialnej rasy'
Iicytuje kamienicę w
imieniu Wokulskiego, na
koniec odkupuje cały jego
intereS
przyjaciel Wokulskie-
go z czasów Syberii,
próbował się asymilować,
a|e wobec rosnącego
antysemityzmu wrócił do
korzeni, przejmuje interes
po Wokulskim istaje się
bezwzględny
:;., lllStiii|eńe1:
1111
wynajmują mieszkanie od
Łęckich, nie płacą czyn-
szu, klepią biedę, lewicu-
1ą, nękają Krzeszowską
złośliwymiżartami
.,,r,i',,1Pe6l Mólitoń'],,,
swatka
.:,l,,l],:::!,]
uzinl ]
Rosjanin, przyjaciel
Wokulskiego, prowadzi
z nim interesy i ściąga go
doParyża
!łil#!łł]ill#{i,:
,,stary Subiekt" bardziej
ze względu na charak-
ter niz wiek: kawaler
prowadzący od |at
monotonny, uporząd-
kowany żywot skle-
powego sprzedawcy,
opierający się zmia-
nom, idealista Wierzący
W mit NapoIeona,
,,ostatni romantyk"
iiliiiy, ,i
e|egant i bawidamek, i ,
pozwala sobie na i antysemita
poufały tonwobec i ,
,m@
lzabeli,zaco ląduje i
w Moskwie, żeni się
'i,. l]i1' $ń.
i Z uldvvoNę
ze Stawską
i Julian
: cwaniaczek i drobny oszust,
Helena Stpwska
dobra, typ ofiary - oskarzona
o kr adzież la|ki, opuszczona
pr zez męża. zyje samotnie z có-
reczką Heleną i matką, wzdycha
1|"1" 1| ::,: l...l do niej Rzecki i nieskutecznie
próbuje wydać za WokUIskiego,
wyemancypowana w bez-
piecznych granicach: zarabia
korepetycjami, ale potrzebu.ie
siInego męskiego ramienia
:,,:l
:.,:-:]|,
,lliitiil,płł'.$,ii,u,}#łl iłłi,
Wynalazca uw ażany za w ariata,
pracuje nad meta|em lżĄszym
od powietrza, namawia Wokul-
skiego na współpracę
prezesowa zasławska
pozytywny przykład arysto-
kratki, rozwiia Zasławek i dba
o chłopóW pracujących w
majątku, w młodościkochała
,",, l']li.,|Fiinł,l
subiekt w sklepie
illil]i,,,
mężczyznę niżej urodzonego
Mincla, przyjaciel ojciec idwóch synów, i nie zdecydowała się na meza-
Rzeckiego, razem właścicielesklepu, lians, czego Załuje
walczyli w Wiośnie w którym termino-
Ludów, popełnił wał lgnacy Fzecki,
samobójstWo Wokulski odziedziczył
',;i i]uinie,o_k,
sklep po Małgorzacie
Pfeifer, wdowie po
książę
arystokrata, typ przywódcy,
Janie
przekonany, że realizuje misję
ratowania kraju, w rzeczywisto-
sci nic d|a niego nie poświęca
.
i l
socjaIista
Ochocki
I
nu.un lzabeli Łęckiej, przyjażni
I się z Wokulskim, całkowicie
l oddany nauce, pozytywista-ide-
I alista - szuka wynalazku, który
I ulepszy życie |udzkości, ponosi
I XlęsXę - emigruje, bo w kraiu nie
ll
I znajduje warunków do pracy
sta-romantyk, ofi ara XlX-Wiecz-
nych stosunków społecznych,
l:
self-made man, zaczął od lzabela Łęcka
subiekta, studiował, ale rzucił
szkołę, by walczyć w powstaniu, typowa reprezentantka ary-
zesłany na Syberię, ozenił się stokracli, ma wszystkie cechy
klasy prózniaczej: piękna, lecz
z rozsądku z właścicie|kąsklepu
i wiódł nudny, mieszczański zy-
wot, traci głowę dla lzabeli - dla
nie,i robi majątek na dostawach
dla armii rosyjskiej, który na- emocjonalnie, leczrozwiązła |
(romanszeStarskim),egoistka
stępnie trwoni, by zbliżyć się do
arystokracji, powieść kończy się skupiona na swoich przyjem-
krachem złudzeń wobec Łęckiej nościach, bankructwo ojca
ijego zniknięciem powoduje, że nie odrzuca :
ZabiegóW bogatego kupca, i
choć ranią jej dumę ! _
.: ",,, ;,
;,:, _|
oo1i4s,łłł1tffi ,']r]r ,Każlmierz tarski "",
j kolei w Skierniewicach
,,,
zblazowanypodrywacz,
nauczyciel angieIskiego
Wokulskiego
cyniczny, poluje na posag,
brylując na salonach
xlłziŃ WbŚówską
bogata, inte|igentna i atrak-
cyjna, kokietuje Wokulskie-
go, który nie zgadza się
Z jej poglądami na sytuację
kobiet, niemniej piękna
wdówka bardzo mu się
podoba
baron Krzeszowsłi,, ;,,
7..,:
lekkoduch wydający majątek
na długi karciane i wyścigi
konne, w separacji z zoną
:
.. baronowaKrze zow l(ą
]::::
r Tomasz Łęcki
sómaśZ,Łęć|łi
mieszka w kamienicy
!
I ojciec lzaneli, bankrut i utra- Łęckich, cierpienie po
I cjusz, uważa, że prezenty stracie córeczki odreagowuje
| od |osu na|ezą mu się z racji nienawiścią do pozostałych
I wysokiego urodzenia, dlatego lokatorów
I nie ma oporów mora|nych
I przed wykorzyslywaniem
I Woku|skiego Maruszewicz
pasozytuje na Krzeszowskich
l
hrabina Joanna Karolowa -
i siostra Tomasza Łęckiego,
ciotka IzabeIi, fiIantropka
, jj Węgięlek
parobek z Zasławia, na prośbę
Zasławskiej wykonuje napis na
kamieniu upamiętniającym je,i
szczęśliwe chwile z ukochanym,
. wokulski ułatwia mu start w sto-
i,,FląolaWł"99,gBłl,,
_;:,]
i licy, zeni Się z eksprostytutką
; obydwu pomaga Woku|ski: ; Marianną
i 1ednemu wegetującemu
na powiś|udaje pieniądze i..
i pracę furmana, drugie_
Mąriahna,
_
mu dróżnikowi załatwia była prostytutka, której Wokul-
przeniesienie do pracy na ski pomaga wyjśćna prostą,
przechodzi odnowę u mag-
dalenek, uczy się krawiectwa
HJJ:il :ffjffi-"
i wychodzi za Węgiełka
mu zYcie)
 Lektury z gwiazdką

dz,iałania
tura społeczna jest skostniała i mocno anachroniczna, utrudnia możliwość
b Naiwaźniejsze problemy
energicznlłn, tłvórczym jednostkom. warstvlry ze sobą nie współpracują: arystokracja to
. miłość stawianlłn przez nową
grupa próżniac za, zdegenerowana, niezdolna sprostać zadaniom
MiłośćWokulskiego do Izabeli jest motorem wszystkich dzialań bohatera powieści. sprawach publicz-
!pokę, *l.r".zaństwo skupia się na robieniu pieniędzy i nie myślio
Może dlatego przynosi tak poważne konsekwencje, ponieważ przylrafiła mu się w doj- egzystuje na granicy
,rych, pogrąZony w nędzy i wykorzystywafiy przezwszystkich lud
rzaĘm wieku. Fascynacja panną Łęcką przesłania mu caĘ świat,czyni obojętnym na
przetrwania, zaśinteligencja jest zbyt nieliczna i słaba ekonomicznie. CzłoŃowie
niż_
reakcje otoczenia - zaniepokojenie bliskich, drwiny i kryĘkę obcych. Wokulski ideali się ogromny potencjał
szych warstw nie mają szans na awans społeczny, dlatego marnuje
zuje swoją wybrankę do tego stopnia, że kiedy w końcu pozbywa się złudzeń i dostrzega nowoczesnych pańsfiv europejskich pogłębia (kontrast
ludzki, a zacofanie w stosunku do
prawdziwe jej oblicze, nie chce i nie potrafi już dłużej żyć.
międzyWarszawąaParyżem).Powieśćdokonujeteżrozrachunkuzprogramempozy-
i pracą organiczną), którego efekty są rozczarowlljące,
. samotność fiisĘcznlłn (pracą u podstaw
I PQE.żylaj przynosi re_
Wokulski, choć otoczony ludźmi, w istocie jest człowiekiem l o mDtywic filantropia służybardziej wywołaniu dobrego samopoczucia bogatych niż
prus jednak
ak ą pńo' biednym, zdecydowanie poz},qrwny stosunek ma
do nauki,
bardzo samotnym. Od dziecka odstaje od swojego środo- lmatura,p
wiska - mimo że szlachcic, musi pomóc ojcu i iśćdo pracy l łoo: polosz * kraj,, jej pasjonaci nie mają możliwościrozwoju, Hasło asymilacji Żydów zdewalu-
emanclpacja kobiet
w winiarni, jest jedynym subiektem, który marzy o studiach i ma ambicje naukowe, na owało się *ob.c .osnących nastrojów antysemickich, a prawdziwa
nieza|eżność.
zesłaniu zaprzyaźnia się z przedstawicielami narodowości, którym Polacy są niechęt- będzie niemożliwa, dopóki kobiety nie dostaną zans na ekonomiczną
ni - Zydem i Rosjaninem, prowadzi ryzykowne interesy na wojnie, zakochany - wy-
Utwór można wykorzystac w wypracowaniach dotyczących
konuje szereg gestów, które pozwalająposądzać kupca o szaleństwo (zakup kamieni- . wzorca miłościromanĘcznej . kreacji bohatera samotnika
cy po zavlyżonej cenie itp.). Iest inny, dlatego jego pragnienia i posunięcia spotykają e r ew'tzji mitów romanĘcznych . diagnozy społeczeństwa polskiego
się z niezroalmieniem nawet wśród najbliższych (np. przyjaciel Rzecki tłumaczy so- . społeczeństwa w momencie przemiany
e oceny pro8ramu pozyt},wisĘcznego
bie kroki Stanisława udziałem w konspiracji niepodległościowej). Bohater sam uważa, , rozdarcia międry romanĘzmem . obrazu miasta
że nigdzie nie pasuje - czuje się obco zarówno wśród arystokracji, jak i kupców.
a pozy,Ę,wizmem " dziennika
. idealizm . idealizmu , psychologii w literaturze

Bohaterem rozdartym między idealizmem a realizmem jest Stanisław Wokulski. |est

całkowicie zawładnięty miłością,której wzorzec znajdziemy w poezji romanĘcznej. Ni- Kontynuacje i nawiązania
czym werterowskiego kochanka szalona miłośćdoprowadza go do kresu - próby samo- Literatura
. stefan zeromski Ludzie bezdomnl (problem
MickiewlczlY cz. Dziadów, Do M--" walki z nędzą)
bójczej, Swoją ukochaną idealizuje w stopniu, który staje się już trudny do zaakcepto- n Adam
(wzorzec idealistycznej miłościukształto- Malarstwo
wania przez otoczenie. Wariat miłościma jednocześnie cechy wzorcowego pozl,tl,wisĘ:
wany przez poezję romantyczną) z pomarań,
ceni społeczny utylitaryzm, pracuje i daje prace innym, zarabia,wterzy w postęp i naukę. " Aleksancler Gierymski Żydowka
. Ac]am Mickiewicz Romantyczność (postać czami, Brama na Starym Mieście
Idealistami oddanymi nauce są też |ulian Ochocki i profesor Geist, gotowi zarnscić ży- zakochanego nierozumianego przez ludzi) Film
n Bolesław prus kroniki tygodniowe (źródło
cie prl.watne l:ra rzecz marzeń o wynalazku, który uratuje ludzkość.IdealisĘczna jest " Lalka, reż, Wojciech Jerzy Has (adaptacja)
tematóW, obserwac,ii), nowele (program reż, Ryszard Ber (serial TV)
wiara Ignacego Rzeckiego w Napoleona i odzyskanie niepodległościprzez Polskę na pozytywistyczny) " Latka,

drodze narodowych zrl.wów europejskich. Bezkrytyczną miłościądarzy również swoje- . Maria KonopnickaMendel Gdańskl (posta- Teatr
* Panna lzabela według ,,Lalki" Bolesława
go podopiecznego iprzy,,1aciela Stanisława. Speclńczny idealizm cechuje lzabelę, która cle Zyoow)
. Prusa, reż. Adam Hanuszkiewicz
snuje fantazje o mężczyżnie przlpominającym boga Apolla czy choćby aktora Rossiego. władysław Reymonlzemia obiecana
(obraz miasta) " Latka, reż, Wojciech Kościelniak (musical)
Bohaterka ucieka w światrojeń i nie dostrzega, że o jej względy stara się wartościowy
człowiekz krwi i kości.
. społeczeństwo
Lalkaw krylycznym zwierciadle ukazuje szeroką panoramę społeczeństwa polskiego
końca xIx w. wnioski nasuwają się pesl,mistyczne zakorzeniona w feuda]izmie struk-
l*eklury Z gW aZCIk.:]

l
l
Młorl* *.1.|_1 Weselereallzljemoderrristyczrrąiileęsyntezysztuk|)()l)|/("/
1,1, r, lll,
"l"" , ltt,t l I

Stanisław Wyspiański I j

i rnalarstwem, Rozbudowane didaskaliapełne są

sZcZ(,B(;l()\\, tlrll\, r,|, l,lr ,l, It",
Wesele kostiumów i rclłwiryltrrł" l",ttt1","\, Il l , lI
kolorystycznych, świetlnych, wyglądu
infbrlrracje rvYt1,1l,Ytr"t|,t rl "l,rtr t, lr
zbiorowych iukładów tanecznych. Dodatkowe
jesl ,,ll,r;t,r /|||( |,,,|(,|"\\
).rucrerrie,kreująoclpowieclninastrój. Izbatanecztla
|

głębsz.e
W koricu XIX w. 1,1t,lwszechnyn zjawiskienr wśrtldinteligencji i artystów rrrłodopol- w birrwaclr Zllils7()llyt ll' 1''r"l' l"
zaśświetlica, W której pojawią się zjawy, utrzyrnana
skich była fhscynacja ,,bajecznie kolorow{'wsią, Witalnośc i prclstota ludr.r n-riały byc w pełrryn świetle, śroclkowy w 1lillltttltl,tt, ""l,rI
,r
wYch. Akt Pierwszy 'o'g:'y*usię
ozdrowieńczą siłą, która przełamie dekadenckie nastroje inteligencji i zapoczątkuje
ni_wciemnościachrozpraszanychprzezbldzącysięświt.Ważlląrtll9\'vIt\,lltlt'ttlrl
przemianę społeczeństwa w nowoczesny naród zdolny do odzyskania rriepoclległości, willtlltt,s, t l,,
dynamicz-na i skoczna w akcie I podkrcśllr
nastroju odgrywa muzyka:
Przejawenr tej chłopomanii były małżeństwaartystów z dziewczynami ze wsi, m.in. scenie oddaje bicrrl<lśi, l)()l5l\l(,l!,
doścżycia chłopóq senna i monotonna W ostatniej
poety Ltlcjana dla z }łdwigą Mikołajczykówną z Bronowic. Ich wesele odbyło się
społeczeristwtr.
20 listopacla 1900 r. we wsi panny lrlłodej, w d<lnlu jcj siostry Anrry ożetrior'tj z. Irra-
Iarzem Włodzirnierz_ettl Tettrrajerem, bratell poety KazinricrzaPrzerwy Tetrnajera. Nattrralny,swobodnytokdiatogówzawierabogactworóżnychttllttiw,tltlil.rllttl
(każ,cla ptlstłc rl*ir\,r
zaproszony na uroczystośćstanisław wyspiański wiernie sportretował uczestników i żartu po wzniosłośc,|ęzyk posiaci jest zindl,widualizowany
z Rachelą są pełne poetyznl(lw tlrltz tttl"
wesela, tworząc zbiorowy portret polskiego społeczeństwa przełomu wieków. Sce- w sposób niepowtarzaln}), roz*owy'poety
zCzepcem orirz, lłiltlezyltt
niczna premiera sztuki odbyła się juŻ trzy miesiące po weselu Rydla, 16 rlarca 190l r. doiolskie; skłonnościrlo egz,altacji, dia|ogi Dziennikarza
w krakclwskim 'l'eatrze Polskim. zKliminąclemasktrjąpoz'ornośćbrataniasięinteligencjiz'ludem'anrieszkalicylllrl
poclkrakowskiej wsi,
nowic rrrówią jęz-ykiern sĘlizowanym na gwarę
na stałe do języka P()t()czll('l"(
Wesele jestdramatem synkretycznym (niejednorodnynr gattrnkowo). W akcie I atrtor Wiele uderzających trafnością fraz z Wesela przeszło
)

nie wykracza poza konwencję komedii obyczajowej. Konstrukcja tej częściprzypo- jakoaforyzmy:,Wyściesobie,amysobie./Każdensobierzepkęskrobie'';,,Sltxv;r'
Polska właŚnie"; "Mialt,Ś,
mina jasełka i szopki, dla których charakterystyczne jest nagromadzenie krótkich, słowa, słowa, słowd'; ,,a tu pospolitoŚć skrzeczy"; "A to
llźno ze sobą powiązanyclr scenek i epizodów. W aktach II i III Wyspiariski wylto- chamie, z-łoty róg" itcl,
rzystał lorr-r-rę gatunkową dramatu synrbolicznego, którą cechuje ultazywatlie r7,eczy-
wistości za ponrocą symboli, altrzji, metaforycznyclr obrazów 1antastycznycll wizji. inteligenta z chłopką, Jako że
Główr_rynl tenratem jest tytułowe wesele krakowskiego
w sztukach te8o typu ważną rolę odgrywa rrastrój, ukazywanie świata na granicy jawy
inspiracjąclonapisaniasztukibyłoautentycznewydarzenie,taWarstwa'utworukoI]
i snu, unikanie dosłowności. wesele nawiązuje też do tradycji wielkich romantycz- krakowskiej inteligencji oraz
."rlt.rrj" się wokół satyryczne8o poftretu środowiska
nych dramatów narodowych ukazrrje stan ducha Polaków w perspektlłvie histo- tematycznym jest analiza stanu ducha
rr-rieszkańców Bronowic. Drugim wątkierrr
tycznej i n]etalizyczl'ej, diagnozuje problenry, z któryni zmaga się naród, rozprawia
polskiegospołeczeństwa,ukaz-anieroz'rnijarriasięzbiorowychrnitówzrzecr'ywist1)
sig z llarodowq rllitoltlgiq.
ścią'Ztymwątkienrwiążesiętrzecitematsztuki:niegotowośćlrarodudopodięcia
walkiowolnośćiatralizaPrzyczyntejnierrrocy:nlarazlTluirozbiciarpolskiegospo
_ z chłopami,
wydarzerria rozgrywająsię w dramacie na dwóch przenikających się planach reali- łeczeństwa oraz pozorności sojuszu panów
stycznym i fantastycznym, Akt I składa się z serii krótkich realisĘcznych scen dialo-
gowych. W akcie II uczestnikom wesela zaczynają ukazl,waĆ się zjanry - tzw, osoby listopaclową 1900 r, Miejscem wyclarzeń
jest we-
Akcja utworu rozgrywa się w l-1oc
clranatu, które wprowadzają do utWoru rzeczyłvistośćfantastyczrrą, nadprzyrodzoną. Prz,ezokna widać ogród' Pola i clrogę.
selna chata w Brot-lowicach plod Krakow ent.
Ma ona znirczenie synlboliczne, spotę8owane w akcie IlI, w którym nierntrl każcly
elenrent świata przedstawior-rego staje się nośnikienr ukrytych znaczeń. Zatenr w ak- ]

cie II i IlI konwel-rcja realistyczna zostaje zdoninowana przez wizyjno-symboliczną. W izbie weselnej toczą się rozlnowy pomiędzy zgromaclzo- akt l

w Chi-
Plan realistyczny jest stosunkowo skromny, kameralny, natomiast plan symboliczny nymi gośćmi. Czepiec pyta Dziennikarza o sltuację
traktuje ciekawość światagospodarza
stopniowo ogromnieje i przeobraża utwór w monunentalny dramat narodorłT. nach, jednak krakowskilnteligent pobłażliwie
jako idylliczną arkadię, gdzie można v,łypocząć:
z Brtlnowic. Chętnie wiclziałb! wieś
Lektury Z gWiazdką
,,Niech na caĘm świecie wojna, byle polska wieś zaciszna, / byle polska wieśspokoj-
na]
kolejne sceny przybliżają postacie młodych podlotków, zosi iHaneczki, oraz ich
ciotki Radczln i. Dziewczęta chciałaĘ zatańczyć z drlżbami ze wsi, którzy budzą ich
zachwyt. Radczyni rozmawia z kliminą o idei swatani a mężczyzn z miasta z dziew-
czynami ze wsi. kobiety nie mogą się porozumieć, co Radczyni podsumowuje: ,wy-
ściesobie, a my sobie. l każden sobie rzepkę skrobie'i Radczyni chciałaĘ pokazać,
że wie cośo pracy na roli, ale kompromituje się swoją ignorancją (sądzi, że zboże
sieje się w listopadzie).
pan Młody próbuje wymusić na pannie Młodej deklarację
miłości.)ej dośćprzy-
ziemny ogląd rzeczywistościi wstrzemięźliwośćw wyrażaniu uczuć zos tajązderzone
z jego potokiem słów, z których widać, że rczsadzajągo radość i szczęście.
poeta bałamuci Marynę, siostrę zosi, w konwencji
salonowego flirtu. Bawi się sło-
wami, a dziewcryna odbija piłeczkę jego gier słownych.
pan Młodypo razko\ejny zapewnia nowo poślubioną
żonę o gorączce swoich uczuć,
zaclwyca się jej kolorowym strojem, porównuje do laleczek sprzedawanych w su-
kiennicach. Dziewczynaodpowiada, że cisną jąbuĘ. ogarnięĘ euforią chłopoman
proponuje, aby tańcĄa boso. Panna Młoda jest oburzona: ,iIrzabyćw butach na
weselu'l
Na weselu poj awia się Żydkarczmarz. wąĘi w sens i trwałośćbratania się inteligen-
cji z chłopami (mówi do Pana Młodego , że tensię ,,narodowo bałamuci"). Przedsta-
wia swoją córĘ Rachelę, rozmatzoną wietbicielkę sztuki młodopolskiej i literatury.
Rachela wprowadza poeĘcki nastrój i pierwsza porównuje weselną chatę do arki
pĘnącej pośród bronowickiego błota, dostrzegając w niej literacki potencjał: ,,ach,
ta chata rozśpiewana, l ta roztańczona gromada, l zobaczy pan, proszę pala, l że się
do poezji nada'l
pan Młody zostawia Rachelę w towarzystwie poeĘ,
z którym córka karczma rza znaj-
duje porozumienie. oboje w rozmowie o miłościposługują się podobnym językiem,
pełnymlirycznych uniesień, dwuznaczności i metafor. obecność Racheli powoduje,
że rozmowa schodzi na temat poezji, weselni gościedzielą się pomysłami na wiersze.
poeta zwierza się Gospodarzowi z chęci napisania
wielkiego poematu narodowego:
,,TŁłki mi się snuje dramat l groźny, szumny, posuwisty l jakpolonez; gdzieś zkaza-
mat / jęk i zgrzyl, i wichrów świsĘ']|ednak chociaż duch rwie się do ,,ogromnych,
wiellachrzecry'l szybko gaśnie,bo rzeczywistość podcina skrzydła: ,,a tu po politość
skzeczy, a tu pospolito śćtłoczy, włazi w usta, ,Jszy oczy'>. Do rozmówcó w dołączają
czepiec i ojciec, którzy przekonują poetę, że powinien się ożenić i to z dziewczy-
ną ze wsi: ,$Ieź pan sobie żonę z prosta: duza scęścia, małe kosta'. Dziad i ojciec
Leklury Z gwiazdką
komentują na boku wesele, na którym bawią się przedstawiciele tradyryjnie niechęt-
nych sobie stanów. Obaj nie mogą się nadziwić, że jeszcze tak niedawno widzieli na
własne oczy rzeź szlachty z rąk chłopstwa.
Rozmowa żyda zKsiędzem odsłania interesy, które ich łączą. Karczmarz ciągnie ry_
ski z pijaństwa chłopów oraz poĘczanianaprocent, ale sam zależy finansowo od du_
chownego, któ ry dzierżawi mu karczmę i j est ostatecznlłn beneficj entem tego układu.
BijaĘka między chłopami przypomina panu Młodemu i Gospodarzowi, że polska
wieś ma też drugie _ ciemne oblicze. Wspominają okrucieństwa rabacji galicyjskiej,
które stanowią niewypowiedziane tabu w relacjach między pństwem a chłopstwem:
.Myśmy wszystko zapomnieli; / mego dziadka piłą rżnęli..."; DMego ojca gdzieś za_
moĘkami / krwawiącego przezlód
dźga|i, lgdzieśzatłukli, spopychali: / kijakami,
gnali... / Myśmy wszystko zapomnieli".
Rozochoceni tańcami z miastowymi pannami drużbowie Jasiek i Kasper zastana,
wiają się, czy naprawdę się im podobaj ą, czy dziewcryny sobie z nich drwią. |asiek
zachvlyca się kradzionymi pawimi piórami, w które się przystroił, i zapowiada, Że to
początek rabowania: ,,Zdobędę se pański dwór, lwywleĘ se złoty wór: l zloĘ wór
wysypie / ludziskom przed ślipie/ nakupie se pawich piór!".
Rachela i poeta kontynuują rozmowę na temat miłościi literatury, trochę flirtując,
a trochę ptzekomarzając się. Rachel a przed odejściem wyznaje, że chciałaby ltczy-
nić nastrój jeszczebardziej poeĘckim i w tym celu przywołałaĘdo weselnej cha-
ty ,,wszystkie dziwy, kwiary krzevły, / pioruny, brzęczenia, śpiewy.. .'1 Na co Poeta
podsuwa: ,,I chochoła!" i namawia zarazpatę młodą, aĘ zaprosiła na wesele duchy
pokutujące w piekle oraz chochoła z sadu.
Akcja zgłównej izby przenosi się do ciemnego pokoju, * k ó , .n ,i
rym Isia, córka Gospodyni, usypia młodsze dziecko. Wybija i , _,
północ i pojawia się Chochoł (,,Kto mnie wołał, l czego chciał"), którego dziewczyn_
ka nieskutecznie próbuje przegnać,
Marysia, starsza siostra Panny Młodej, odprowadza do sypialni mnęczofiego tańcem
męża. wojtek maprzyrłvidzenia i zawroĘ głowy. wydaje mu się, że jest na weselu Ma_
rysi, ale szczęśIiwym wybrankiem jest inny mężczyzna. Marysi ukazuje się widmo
jej dawnego narzeczonego, który, zanim zdążyli się pobrać, zmarł na obczyź,nie,Ma_
rysię ogarnia melancholia ża vtracoftą miłością,wizyta ukochanego widocznie nią
wstrząsnęła, po chwili jednak prosi wojtka, żeby jąprzytulił, iwyznaje, że woli jego.
kolejną zjawą,któraprzybywa na wesele, jest stańczyk.Błazen ukazuje się Dzien_
nikarzowi, który nazlwa go swoirn duchowym ojcem. Dziennikarz ma podobnie
krltyczny stosunek do Polaków, w narodowych wadach dopatruje się przyczyn
Lekiury Z gWlaZdką

jakwygląclat tltljirztl Wt,ltt1,1t"l\ tt,t

,lti"
na pod_ piórem.StaszekrelacjonujeGospodarzowi,
wszystkich polskich klęsk. Naród żyje mrzonkami i ma niewielkie szarrse się tak, że nie można go bylrl tlll'zytlr'l' ' 't
lt't l'"
się z grobu. stańczyk zarz;uca Dziennikarzowi katastrofizm, naz}nva go rzezerwałasię wichura, koń rzucał rtwiltr y1l,r lttt,
niesienie chce ją wszystkim pokazac, aby
niec zgubił złotą podkowę, Gospodarz
puszczykiemsiejąclłndefeĘzm.Dziennikarzsamdostrzega,żejałovłypesymizm j,dnak Gospod}ni.chowa ją do skrzyni: "Scaścic
w t,glitrl
słowa tajemni.r"go goS,i;,
zatruł mu duszę: ,,Serce miałem kiedyśmłode, / porwałeśtni serce młode, /
wlałeś nie przekaz,rrjc:
się /
l iw tajemnicy się ukrywa, / światom
tegcl zręlci się nie zl,ywa,
jaclgorycznywkrew'',czuje,żepowiniensięstaćlideremnowychidei,jedrrakkadu- pytają,
,celśz, stanem Gospodarza gościez miasta
Scęścieswoje sie."u,-",1,1;, Zu",iepokojeni
czylilaska błazeńska, którą otrzymuje od stańczyka, to symbol przywództwa im, że interesują się wsią z ntidów
wszystko jest po-
ktoś,Ido kpi co się stało, Ten ostro odpowiacla
ironiczn|. Dziennikarz miałby przewodzić narodowi, lecz jako błazen, co wy jesteście: / wy się wynudzicie
w mieście, /
tę narodową kadź, l serce trlj, zorem i nic niewartą grą,_,,Wy a wy -
i wy,tyka błędy, ,,miesza" na rodzimym poletku: ,,Mąć
mało, tuwam mało, / a ot, co z nas
pozostało:
to sie wam do wsi zachciało: /'u**u,rl
głowę trać!'l
/ lalki, szopka, podłe maski,
/ farbowany fałsz, obrazki",
sieci, które
zdenerwowany Dziennikarz w rozmowie zpoetąwyznaje, że ma dosyć na sofie, Swoje pijaństwo tłuma- akt lll
poeta chce go wesprzeć, podaje mu dłoń, ale Dziennikarz wybiega Pijalry Nos leży półprą,tonrny
więżą jegoduszę. z kręgu_ przybyszews7, -
chwlta za Rycerz, Zjawa trosabia moc, clawną .iy, o.i"koią. się ao gO",ototnych haseł
na dwór ochłonąć. Za to Poetę ręI<ę
*ł"d";;i;ń;j, Wymówki.rlt" * dekadenckich nastrojach końca
czyzlyi bohemy
potęgę Polski. Mówi, że jlż nadszedł czas, aby znowu popłynęła rzeka krwi, Poeta
Pije, bo jak twierdzi, staje się wówczas
Za przyłbicą Rycerza dostrzega wieku, a nawet w o."o.iu.h Patriotycznych.
płacie iplta, jaką on miałby odegrać w tym rolę, .Piję, piję, bo ja muszę, / bo,
jak Piję' to
wrażliwszy, również ,ru .prńę narodową: tak po polsku
pustkęiśmierć.Postanawianapisaćwielkiedziełootematycenarodowej. czuję, / strasznie wiele odgacluję: /
mnie kłuje; / wtedy w piersi serce nawet
Panu Młodemu pokazuje się zjawa Hetmana w towarzystwie chóru
diabłów, Iest to
cośmiarkuji'. Właściwiejako
Polak i jako artysta nie ma wyboru, "Chopilr
który sprzedał się Rosjanom
skazany na wieczne męki duch magnata Branickiego, gdyby jeszcze żył,/ toby pił'l
tzdradztŁojczyznę.KieclyPanMłodynazYwagołotrem,Hetmanodparowuje,że którzyprzestali grać, a on ma ochotętanczyć,
pan Młody też w pewien sposób zdradzlł swoją klasę mezaliansem: ,,czepiłeśsię Czepiecawanturuje się z muzykantami,
to się z nami Szykuje się bijatyka,
chamskiej dziewki?l [...] / Asan mi tu Polski nie żałuj,/ jesteś szlachcic,
jest bratu Go-
rozstania, Zydówka wyznaje, że
pocaĘ, / jesteś wolny!'1 Rachela i Poeta rozmawiają o smutku że smutek
miłość,]na co Poeta odpowiada,
Upiór, Cały ocie- spodarza ocldana, "i,go "prawie na wiersz,
Zlir<ają czarIy ichwilę potem ukazuje się kolejna piekielna zjawa - "";,JJ
i)al, ,,muzyka serca", to świetrrymateriał
kakrwią,prosiDziacla,któregonaz},Waprzfacielem,okubełwody,abyzmyćślady tej niezwy-
zbrodni. przedstawia się jako szela, morderca przodków zaproszonych
gości:,,przy_ z wesela, Wydaje się jej, że podczas
Maryna dzieli się z Poetąwrażeniami co chłopi
dzisiaj ja jestem swat!!'] polskiej naturze przemiana'] Słyszała'
szedłem tu do Wesela, / bo byłem ich ojcom kat, / a
kłej nocy dokonała się w "w całej także odczuwa
mądrośćiszczerość.poeta
mówią o polsce. Dostri.gł".,, r.h.ń*ach
Przedchałupęzajeżdżanasiwymkoniutajemntczygość,zsiwąbrodą,Wczerwo- czynu,
się nim tę zmianę, Iecz niepot,ń wy"by, się melancholii i obudzić do
nyr-n stroju, zlirEprzytroczoną do siodła, ewidentnie ktośważny, okazuje poroz-
wernyhora, wędrowny śpiewak i ludowy w|eszcz ukraiński z czasów
konfederacji Wernyhory i misji |aśka,Cz_epi.ec i.dzie
Kuba opowiada Czepcowi o wizycie jednak nie dowie się
prorok cztery strony świata wici dowiedział się od Kuby,
rozesłał mawiać Go.podu",tn o'yrn, czego
barskiej. nalcazuje Gospodarzowi, aby na
o świcieuzbrojeni przed kościołem i cze_ "
z wezwaniem do chłopów Mają stawić się niczego, bo Gospodarz śpi,
kać na znak do rozpoczęcia powstania. Nadejdzie on od strony krakowskiego go_
jego głos ma porwać naród DziennikarzwrozmowiezRadczyni4narzekanaswojąpracę.Uważająz'abezwar-
ścirica. Wernyhora przekazuje Gospodarzowi złoty róg, przekonania, które są względne,
żonie. Mówi, tościową, tak jak wszelkie idee i
clo powstania. po odejściu gościaGospodarz opowiada o spotkaniu
jej brak wykształcenia może być w
przyszłości
żemusisięzbieracirtrszaćwdrogę,bootrzyrrrałrozkazodWernyhory.Gospodyni Radczyni ostrzega Pannę Młodą, że przecież o czym ze
i wysyła go, nie będą mieli
podejrzewa, że mążjest albo chory, albo pijarry, Gospodarz woła |aśka przyclylląkryzysu w małżeństwie,Małżonkowie
żeby go nie zgubił, siostrze, żebędzie tęsknić za rodzinnym
sobą rozmawiać, Marysia zaśprzepowiada
aby zebrał okoliczne chłopstłvo. wręcza mu złoty róg, zastrzegając,
ale
pójdzie cały ruch1 kocha swojego męża, wiejskiego chłoPaka,
domem i zwtetzasię, że wprawdzie
trzymał się drogi i nigdzie nie zbaczał, bo bez głosu rogu ;wniwecz
aby podnieść z podłogi czapkę z pawim jej o dawnej miłoścido pana,
]asiel< wybiega, jednak po chwili wraca, wesele siostry przypornniało
 LektUry Z qVr' azdką
Leklury Z gWiaZdką

i):,';
,

OSOBY DRAMATU
,,' ':.:',.| ,

,i,..
Wernyhora
.a
Chochoł
|egendarny ukraińSki lirnik
hipnotyozny Cho Rycerz
Klimina siynny z proroctw, W których miał
choli taniec w fina|e przewidziec rozbiory Polski ijej odro Zawisza Czar ny, w zor cnót rycerskich,
symbolizuje stagnac]ę Wdowa po wójcie, mat Wyraz tęSknoty młodopolskiego dekadenta
Upiór dzenie, powie.za Gospodarzowl,nis;e
i marazm polsk ego ka chrzestna |si, pew
Za romantyczną WiZją poety - Wieszcza, który
przygotowania powstania, wyraza leki
Jakub Szeia, przywódca rabacji narodu, niezdoInośc na sieble gospodyni
inteligencji - grupy społecznej chorej na ozywla mily, budzi ducha wa|ki i przewodzl
galicyjskiej z 1846 r., krwawego buntu do czynu
sceptycyzm i kompleks hamletyzujące narodowi, symbol miodopolskich,,snów
chlopskieoo, przychodzi do Dz ada, świadka lsia qo nieudaezntka, Ltory oo sie, C,/v o potęcjZe", będących w rzeczywistośc
rzezi, l podważa wiarę w autentycznośc
corka włodzlmlerza podota roll ptzywodl zej martwymi ideami (pod pżYłbicą
pojednan a panów l |udu: bez odkupienia win
Anny TetmajeróW, skrvwa pustkę)
|ezących po obu stronach konf|iktu porozu
przyszla maIarka,
mienre iest pozorne
pierWsZa Widz]
Gospodarz Rachela
Chochoła
Widmo nlalarz Włodzimierz Tetmajer,
Pepa Singer, córka karczma-
duch narzeczonego Gospodyni br al Kazimierza Przerwy Tet-
Poeta rza, młodopolski deał kobie-
rnajera, typ szIachcica-ziemia
Marysi maIarza Ludwika
Dziad Anna Mikoia;c/ ykow popularny poeta młodo
cościwrazl wa, chłonąca
de Laveaux zmarłego nina, dzialacz Jlol tyczny i spo
na, ś|ubz Wlodz llteraturę, o roZbUdZollej
na gruźlicę ubogi chłop parniętający 1ej
łeczny, cieszy się autorytetenl po ski Kazimierz Przerwa
mierzem Tetmajerem wyobraźni, emancypantka
rabację gaIicy]Ską, który na wsi, wesele odbywa się -Tetrnajer, WySłaWia się W
był senSacją towa i muza, dostrzega poetycką
chodzi od wst do wsi W jego bronowiCkiej ChałUpie konwencji liryki nastrojowo
rzyską, zapobiegliwie aurę nocy weselnej l propo,
w poszukiwaniu zarobku -symbolicznej, chce stwo
Chowa podkowę od nuje zaprosic zjawy
Wojlek sdtt,
v
rZyc poemat narodowy,
Wernyhory ale dystanS Wobec ŚWiata
chlop z Bronow c, ,"b UtrUdnia mu Zaangazowa, żyd
mąz Marysl, zmarł f',
n e się w wielką sprawę
na suchoty po pre Hersz Singer, karczmarz,
rr erze wesela trzezwo ocenia bratanie się
Dziennikarz inteIigenC]i Z chłopstWem
poeta Lucjan Rydel, dobro nazywa weseIe szopką
Marysia Jadwiga, najmlodsza Rrldolf Starzewski, re- '. l ]|ill,
z Mikołalczykówien, w chwili duszny ideaIista, gaduła,
daktor ,,Czasu" - organu Ksiądz 'i],jl]ii]
średnia z sióstr Mikoia1 ś|ubu miała ]7 |at inteiigent chłopoman prasowego konserwa ii |i.r: il!,
::].]]ir."r
czykówien, zona Wojtka, tyWnego StronnictWa wiejski duchowny o chłop-
111l;;1ili
wcześniej zaręczona z mala- Haneczka stańczyków, krytyczny skim pochodzenru, robi
rzem Ludwikiem de Laveaux
Jasiek
Anna Ryd|ówna, siostra wobec rodaków, wini interesy z karczmar zenl
zmarłym na suchoty, zanu- brat Mikołalczykówien,
Lucjana (w przysz,lo- ich za klęskę narodową,
rzona We Wspomnieniach druzba, 1urny, budzi podziw
ścizałozycielka szkół SCeptyk
związanych z młodzieńczą miastowych panien, lekko czepiec pielęgniarStWa)
miłością myślnyi prózny (gubi róg, Nos
schy|ając się po czapkę Wu] MikołajczykóW en,
z piórami) w dramacie uosob]enie dekadent i pijak, repre
Kasper
chłopsk]ej dUmy i żadzior Hetman zentant krakowskiei Stańczyk
druzba na weseJu ności, inteligentóW ma
Franciszek Ksawery Branioki,
cyganeriiartystycznej błazenJagie|lonów,ukazując
Kuba za słabeuszy, skłonny do fascynującej się stani- sie Dziennikarzowi, demaskuje nad
ldrgowic./anln, zdra;ca i sptze
Kasia bitki 1 wypitki
dawczyk, moze Uosabiac lęki
slawemprzybyszew- miernykrytycyzmkonserwatystów
brat Mikołaiczykówien
skim, znanym z alko- wobec narodu, niewiarę we własne
Pana Młodego, że małzeństwo
druhna bronowicka holizmu, mega|omanii,
' Ojciec Z Chłopką jeSt nielojalnością siły, sianie defetyzmu
Czepcowa . wobec własnej kIasy miłoścido Chopina
Staszek ojciec Mikołajczykówien, i teatralnych gestóW
zona Czepca
parobek gospodarz z Bronowic

121

.*, .#n
Lektury Z gwiazdką
Jry Z gwiazdką

panntr Młoda opowiada poecie

swój sen, w któryrn diabły wiozły j ą w złotej karecie do broni, próbuje rozerwać krąg tańczących, jednak na nikim nie robi to wrażenia.
do Polski, Na pytanie lagny, gdzie właściwiejest ta Polska, Poeta prosi ją, aby poło-
Wszyscy poruszają się w letargu, w r}tm monotonnej muzyki Chochoła, który po-
żyłarękę na sercu, i wyjaśnia: ,,A to Polska właśnie'l
wtarza:,,Miałeś,chamie, złoĘ róg, / miałeś,chamie, czapkę z pior: l czapkę wicher
Do izby wchodzi czeptec, w kożuchu, z kosą ustawioną na sztorc. chce budzić niesie, / róg huka po lesie / ostał ci sie ino sznur, / ostał ci sie ino sznur'l
Go-
spodarza w ważnej sprawie. pan Młody i poeta nryślą, żc chodzi o pozowar-rie do
r |i,lalwazłrlml ]l/-(.j ł]{,{jŁ}iel]1,\i
obrazu, co budzi irltację wójta. wyrwany ze snu Gospodarz ż trudem plzyponrina . pońret społeczeństwa
sobie wydarzenia ostatniej nocy. czepiec zapewnia go, że ,,w krakowie już
wszystko Utwór obrazuje społeczelistwo polskie przełomu XIX i XX w., jego szamotanie się, za-
gotowe" i zgronladzeni na podwórzu chłopi czekają tylko na znak. ostrzeg
a zdezo- mknięcie w zaklętym kręgu narodowych mitów, niezdolność do przełamania marazmu.
rientowanych Pana Młodego, Poetę i Gospodarza: ,,jeźIi nie pójdziecie z nami,
l to |edną z przyczyn takiego stanu ducha nriał być, według Wyspiańskiego, brak solidary-
my na was - i z kosami!'] Inteligenci są przestraszeni determinacją chłopów,
perswa- zmu między chłopstwem a inteligencją. Poeta krytykował zwłaszczajej chłopomanię,
dują czepcowi, że czas nie jest odpowiedni na rozpoczynanie powstania. kiedy
chłop wykazując powierzchowność sojuszu opartego na wzajernnyln niezrozunieniu. Go-
wyjaśnia im, że ,,rzecz wielka' zacznie się o świcie,znrieniają tenrat i w konwencji
ściweselnych z nriasta przedstawił jako dekadentów, ]udzi uciekających od życia
liryk młoclopolskiej rozwodzą się nad urokienr natury o poranku: ,,Na liściachskry. /
w sztukę, Iiterackie frazesy. Ich zainteresowanie ludem wynika z naiwnej fascynacji
opałowa rosa spływa; / przesiewa się w dyjamentach l zdrzew, jak wiszar w sklanych
kolorltem wsi, a nie zprawdziwej chęci poznania jego realnych problemów i aspira-
pętach, - Cud!'] Czepca denerwują ich literackie popisy: ,,Pon ino wtd,zisz pchły,
l cji, Natomiast lud zasklepia się w swoim pragnieniu awansu społecznego i tylko to
pchły świecidła,rosę, ćmy, l anie chcesz znać, co som my'l
go interesuje, Wzajemne relacje obciąża pamięć o rzezl, galicyjskiej z l846 r. Rozbicie
Do izby schodzą się kolejrri goście. pan Młody mówi o stadzie białych gołębi, lcfóre społeczeristwa spowoduje, że marzenia o odzyskaniu niepodległościnie uda się zre-
zerwało mu się spod nóg, a poeta o huraganie czarlrych wron nacllatuj alizować. Historia znów zatoczy błędrre koło, Polacy powtórzą te same błędy, które
ących z pol.
Gospodyni wpada z wieścią,że na polu ,,jakieś wojsko w ogniu stoi'l poeta słyszy spowodowały klęskę narodowych powstań w przeszłości- akcja zbrojna zostanie
w powietrzu wrzawę, która jednak szybko unrilkła, a panu
Młodemu wydaje się, że żIeprzygotowana, jej uczestnicy nie stworzą żadnego programu, będą liczyli na cud.
zorzanad krakowem to krew. panna Młoda w wizycie o8romnego kruka na ganku . symbolizm
widzi kolejny znak, wszyscy są podekscy.towani, wydaje im się, że d,zieje się coś
Przybyłe na wesele zjawy: Stańczyk, Rycerz, Hetman, Upiór czy Wernyhora wyra-
niezwykłego. Tak jak nakazał wernyhora, wfężaj4 słuch. Gospod arz przypotnina
żają obawy, kompleksy, skryte pragnienia i wyrzuty sumienia bohaterów, którym się
sobie w końcu wizytę wernyhory. Gościeweselni kojarzą pojawienie się kosynierów
ukazują, Każda z postaci realistycznych w dialogu ze zjawą zdejmuje maskę i odkry-
z wizytą lirrrika. w ciszy nagle rozlega się tętent konia. Gospodarz ma wizję, ż,e to
wa swoje prawdziwe oblicze. |ednocześnie symbolika zjaw wykracza poza wymiar
wernyhora pędzi do brorrowickiej chaty z Archaniołem, a na tronie kró]ewskim na
jednostkowy. Przy.wołując polskie mity narodowe, odzwierciedlają one podświado-
wawelu siedzi Matka Boska częstochowska, królowa polski, i pisze manifest po-
mośćcałych grup społecznych. Nieco inny status niż pozostałe zjawy rna Widmo,
wstańczy. wszyscy ld,ęcząi nasłuchują w napięciu. słychać nawet szelest uschłych
które jest symbolem miłościromantycznej (nawiązanie doII cz. Dziadów). Chocholi
liściw sadzie. Do izby wpada |asiek i widzi gości weselrrych, którzy stoją jak zak|ęci.
taniec wyraża otępienie polskiego narodu, jego urzeczenie nrartwymi ideami (choć
Bezskutecznie próbuje ich obudzić. przyponrina sobie, że miał za<ląć w złoty rog,
w chronionej przez chochoła róży dopatrl.wano się symbolu życia - przyszłego odro-
jednak ,,kaz ta, zaśta, cyli zginoł, / cyli nri sie ka odwinol / kajsim zabył złoty
- dzenia niepodległej Polski), Chata bronowicka to nretafora pojednania narodowego,
róg, / ostał mi sie ino sznur'l chochoł podpowiada chłopakowi że zgubilróg, jak
, arki przymierza, w której spotykają się lprzedzone do siebie stany, złoĘ ró 8 - wezwa-
schylał się po czapkę z piór. |asiek przerażony snuje się wśród znieruchomiałych
nie do czynu zbrojnego, złota podkowa - szczęście zaprzepaszczone przez egoizm
gości, nawołuje, aby zabrali się do pracy, bo wstaje rrowy dzień. chochoł wyjaśnia,
i chciwość, czapka z pawimi piórami - próżnośći megalomania chłopska, kosy
że weselników sparaliżował strach przed podjęciem wyzwania od Losu.
czar minie, z ostrzami na sztorc - walka chłopska.
gdy drtrżba powyjrrruje inr z rąk kosy, na czołach zakreśli kółka, odmówi wspak
pa-
clerz i połączy wszystkich \^/ pary, |asiek po kolei spełnia instrukcje chochoła, które . teatr totalny
przywodzą na nyślludowe praktyki magiczne. chochoł zaczynagrać na skrzypach, Wesele jest utworem przełonrowym w dziejach polskiego dramatu. Pierwszym, który
a goście powoli ruszają do somnambulicznego tańca. Nagle piejący kogut realizuje ideę ,,teatru totalnego'] wykorzystującego w maksymalnym stopniu wszyst-
przypo-
rrrina |aśkowi o przepowiedni wernyhory. oprzytomniały drlżbakrzyczy,wzywając kie elementy sztuki teatralnej. Dramat lączy w spójną całośćrożne rodzaje sztuk -
 LektL]ry Z gWiii/llk,l
malarstwo, n,uzykę, literaturg,
balet. wyspiański nie tylko
skrzące się dorvciPenr i językowąin*"rr.lą,
stworzył znakomite dialogi,
*rrur-)uiąr"liryzmem i zaskakujące witold Gombrowicz l
Ą
XX-lecie międzywolenne
nością,Obudolvał je szczegółowynli tral Ferdydurke
aia*iair-i * których zwizttali'owalspektakl
tak, jak mialby wyglądać
na cleskach t"ot.l.,
- aJo, .'-'"
tlenie, niuzvki, .".l, ,.",,*lly podkreślają,"".,"ji"o;';:;;;"";;:f:iilln
F'erdydtlrke ukazała się,pod koniec ]937
r. W pierwotlrynl zanyśle utwór nrial
byc.
obrazu polaków rodzajem pamfletu, w którym Gombrowicz
rozprawiał się z krytykami jego debiu
nawiązali,do ronantyzmu w później- tanckiego tomu opowiad ań pamiętnik
relacji między panami a chłopami z okresu dojrzewania. Głownybohater powieści
szych epokach to równolatek Gonrbrowicza i autor dzieła
obrazu wsi o takimże ty,tule. w miarę pisania powieści
dekadentyznlu fal,:,tlla r"erdydurke zt,lstała rozbudowana,
walki narodowowyzwoleńcze j a prclblematyku *rtrogn.iłu ,i| o
no*. ur.,
współistnienia światarealllego szary zagadllieli.
wykrlrzyslania w literaturz.
i nad-
8\Ą,ary przyrod,zonego

L-erdydurke jest powieścią awangardową,

która zry,wa z kanonem traclycyjnej powie-
Literatura ścirealistycznej:
A<lamMickiewiczDziady(:::11
zmarłego kochanka, wywoływanie
Wi9mg iff:!Y;::iffi? -I;ć"J:i:lrff.Ji fabuła ma cechy groteski mimo pozorów
realizmu charakteryzuje ją oniryzm; brak
Oucńow;
cz. Ill - waika narodowowyzwoleńcza) ńoi),r,i"r. Telmąer Zaloty, Wesele kra-
jednolitegtl systelntl rzqdzllceg<, świalenl
lrrzcclstawiony", ,,,,;,,i,,;;";" opi*y*un.
Adam Mickiewic z Pan Tadeusz (Wesele,
U"*||U Król chtopow, Wesele w tsronowi- wydarzenia wydają się nielogiczne i absurdalne,
na ", jak ze snu, nie po<tdają się logicz-
którym goszczą rózne stany, "źri ,*2 rodząoweo tematyce Chlop nej interpretacji (bohater nla jednocześnie
ideatizacja JUÓ tle Bronowic) 30 i 16 lat, chłopi uju;ą pryl, komizm
Życia na wsi, iączenie sprawy
narodowe1 "" Wyspiansk
Stanisław Chochoły(symbol
występuje obok tragizmu. blazenada -
na przemian z mot}.wami ,o,.pnrry i przera.
ż awansem chłopów, wiosny i
- z niepod chochoła) żenia (samobójstwo syfona zgwałconego
ległością) przez uszy);w tekście znaj<lziemy parodie

a;fulil::ruTlfl:,u..u,
komeda iJil:ii #:T,fi:i:?::,{:;*''"'' konwerrcji literackich i artystycznych (dworek
struktura jest niejednolita powieść przygodową
Hurleckich ka.ykaturą soplicowa);
]liza()rzeszkaw' ńro' r*7i,"y^(m_ałzeń'"il"r",.,
- przeplatają fragrnenty należ,ące
do innego porządku - streszczające sens
Z Panna solidaryzm ,'ii"Ó'", reż.
Z dworu,
AndrzejWąda /(lziowych doświa<lczeń i pozwalające auto-
rowi zaprezentowac swoje poglądy (opowiadania
$ ::fri" tat, z biegiem dnl, reż.
Andrze1 o F-ijidorze i Filibercie i autotenra-
Sławomir Mroze k 1angołsymboliczny o Krakowje przełomu tyczne przednrowy przypominające nranifest
l,ii:;J::':!lY
W, oPartv na lekslach lite.ackich literacki, w których autor podejmuje
linałowv 1aniec, ot ,ur"poÓ)o,to*w
CZeńStWie) spole. , kwestie np. konstrukcji utworu);
"oouI
Malarstwo
Wesete, reż.Wojciech Smarzowski
(wesele
sytuacje służąprzedstawieniu pewnych
idei , bohaterowie są barrlziej reprezentan- l
pletehslem n" .o", u"ń*""1;;ili tami postaw niż konkretnyni postaciami i
JanMalelko Rar,|awtce{oolalkosyl)ielow społeczeńSlwa) "n. wyposażonynri w psychikę;
kompozycja jest otwarta.
I
l
Wyhnlżyslany w Wesetul l
Muzyka
Jan Matejko Stanczyk (oostac
błazna) Maiek Grechuta |łesele (piosenka
ze sło-
Jan Matejko WernyhorŻ
@braz wykorzy
lt

Wami ż dramatu Wyspjansklego)

stany w lłeselu; Ąkcja Ferdydurke d,zieli się lla rrzy częsci:
Czesłarł historię przemiany trzydziestoletniego
i::ilHffi,flr||!,n"no,,"(darem- *","o"ii)' Iil::r::?::'!:,'ł"''fl"]., Pisarza w ucznia i jego przygody w szkole, zmagania
Jozia z vokiem ,,nowoczesnej
pensjonarki" w domu inżynierostwa Młodziaków
ora7, wlz\łęw ziemiańskim dwor- ]

ku wu-iostwa Flurleckich. Narratorenr głtiwnego

wątku jest ów gwałtownie przenie
siotlY w czasie (występujący w dwóch postaciań)
Józio, uczestnik wydarzeń, którego
rrrożna traktować jak wyraziciela poglądów
autora. charakter dodatków wplecio-
nych między fragmenty przygodowe mają
dwa opowiadania o Filidorze i Filibercie
oraz PoPrzed,zające je teksty autotem atyczne
nazwane przedmowami. Rozważania
związane z literaturą prowadzi d,ojrzały
literat, zaśnarracja opowiaclań została po-
wierz<lnir niejakienlu dtlktorowi Anlonienru
Świstakowi. zapewne jest to także głos
i

125l
 Lektury Z gwiazdką

LekturV Z gwiazdką

mistrza syntezy,
Historia rywaiizacjiprofesora Filidora, '" ritiaorariunxi".
Gombrowicza, któremu mask narracyjne pozwalająprzyjąć różne punĘ widzenln, andrtzy profesorem aflty- , podszyty
swym przeciwieństwem, mistrzem
Kompozycja powieścima charakter otwarty: zamiast wyrazistego zamknięcia fabuly Syntetologa, anĘ-Fi-
-Filiodorem. Nie mogąc pokonać samego psychi-
pojawia się sugestia, że bohatera czekĄąkolejne przygody. jego żonę, zaco w odwecie Filidor scalił
lodor zaatakował i rozłożyłna części
do io],ay"m,
.r" łtórl,m wrogowie zamiast strzelać
Tematyka kę kochanki przeciwnika,'Dos"ło
Tematem powieści są peregrynacje głównego bohatera przez różne środowiska i irr- dosiebie,wpewnymmomenciezaczęlicelowaćpociskiwkolejnepartieciałaswoich
stytucje społeczne. Ta fizyczna i zatazem duchowa podroż przypomina wędrówkę towarzyszek.Gdyzabrakłonabojówaobiekobietypadłymartwe,obydwajrozesz]ll'
w najroz,
trafiania
Dantego w Boskiej Komedii (aluzja na początku utworu: ,,W połowie drogi mojegel się, nie dbając nawet o to, kto zvryc\ężyŁ Ogarnęła ich nowa pasja
dzieckiem,]
W ty.t, ni,po*uz"},n)"uu,"",ł, objawiło
się
żywotapośród ciemnego znalazłem się lasu"). maitsze cele. "podszycie

umieszczony na stancji w domu,tn

$zas i rniejsce akcji |ózio zostajeprzez Pimkę dom Młodziaków

Akcja rozgrywa się w połowie lat 30. xx w. w warszawie oraz fia mazowieckiej wsi, żynierostwa Młodziaków, Wyznają oni kult nowoczesnoscl: . , *^^:
z ideologicznym zacietrzewte-
*'-r, haseł racjonalizmu i społecznego pożytku
i wszystkie poglądy, które lznĄą
za
treszczenie
""'--" "
::]"'-" ' "'--"" liem zwalczają tradycyjne normy obyczajowe na
Pewnego poranka u bohatera - trzydziestoletniego pisarza sfru, nowoczesnośćjest tylko demonstrowanym
szkoła staroświeckie.w rzecą,wistości ich
strowanego poczuciem, że nadal nie stworzył dojrzałego dzieła, kryją się drobnomieszczańskie przyzvryczajenia,
zewnątrzkostiumem, pod którym
w którym w pełni wyraziłby siebie _ pojawia się profesor Pimko, uosobienie klasycz,
Młodziakowiemającórkę,szesnastoletniąZutę,nowoczesnąpensjonarkę,którawe.
nego belfra. przegląda jego najświeższyurobek pisarski i przepltuje z lekcji, po czym i w ten sposób utrwalić jego niedojrza-
dle planu profesora Pimki mazalroczyć)ózia
stwierdza, Że bohater musi uzupełnić edukację, Trzydziestolatek, potraktowanyjak jednak będąc w rzeczywistości trzydzie-
łość.Bohater ur.gu f""Y"";;i pensjonarką,
niedouczony gimnazjalista, zmienia się w |ózia. zostaje porwany z domu i posłany do konwencji, którą ona posługuje się
stolatkiem, nie jest w stanie przyjąćnowoczesne1
szkoły, w której pedago dzy robiąpodopiecznym "PuP9, trakĘą jak naiwne dzieci,
_
uczniowie starają
wsposóbnaturalny.Jakzarlważ.a-Miętus,którywpadadoMłodziakówprzyokazji
swym istnie-
aĘ łatwiej podporządkować dorosĄrn. Im bardziej infantylizowani czyli samym
umizgów do służącej,pensjonarka zrobiła }óziowi "gęb91
się zademonstrować swoją dojrzałość,tym głębiej brną w niedojrzałość, ponieważ
niemnarzuciłamusztucznąrolę_stereotypowezachowaniezakochanegonastolat.
prawdziwa dojrzałośćnie potrzebuje manifestacji. Józio uczestniczy w lekcjach, pod_
slę z,,gąbi które prz,yprawiają mu
Pimko i.Młodziako-
już ka. Bohater chce wyzwolie parodiuje je i sprowadza
czas których nauczyciel polskiego wymaga od klasy podziwu dla dzieł, których na-
zniewalające go układy.
wie, i w Ęm celu postanawia rozbiJ
wet nikt nie czlta. Gdy uczeń G ałkiewlcz z rozpaczą stwierdza, że poezja Słowackiego, stał przed domem Młodziaków z bezsensowną
do absurdu. Angażuje żebraka, żeby
który ,xielkim poetą byf', wcale go nie zachwyca, profesor Bladaczka jestprzeraŻonY - do kompotu najróżliejsze śmieci,bełta
go
gałązkąw ustach, przy obiedzie *"o,u
podważa to bowiem oparty na samooszustwie szacunek dla kultury, który leży u pod_
łyżkąizjada.Podobnąstrategię,,zbabrania''iwymieszaniastosujewobecpensjonar-
staw szkoły jako instytucji. Po lekcjach )ózio jest świadkiem pojedynku pomiędzy
ki'Abyodczarowaćswojeon1.1*you.uz.nie,wkładadosportowegopantoflaZuty
odkrPva
uczniami: Syfonenr (Pylaszczkiewicz), świadomie wcielającym stereotyp niewinnego, pny jej
okazjiprzeszukiwania Pokoju
muchę z oberwanymi .ń"yd.łku-i.
nieświadomego grzesznych sekretów dorosĘch Chłopięcia, oraz Miętusem (Miętal_ przezszkolnych kolegów - także dorosĘch,mężczyzn,
namiętne listy pisane nie Ęko
skim), który idenĘńkuje się z równie stereot}?owym obrazem zdemoralizowanego, biologiczna potęga i piękno młodości,których
poliryków i generałów, Tak objawia się
wulgarnego Chłopaka. Walka odblwa się na miny (kto komu narzuci swoją minę - i ,gęby" Gombrowiczowski termin od-
symbolem jest ,,łydka' - trzJciobok "pupy"
wyrnyśla podstęp: w imieniu ZllĘ
vłysyła
.cębę"). wprawdzie starcie wygrywa sldon, ale zostaje on przymusowo uświadomiony wołujący się do cielesności człowieka, |ózio profesora
przez Miętusa, czylizgwałcony ,,przez uszy", na skutek czego popełnia samobójstwo. do jej szkolnego kolegi Kopyrdy oraz
dwa zaproszeniu nu ,ro.rrą randkę - pensjo-
potem drugi dostają się do pokoju
Autor zastanawia się nad mechanizmami tworzenia i odbioru Pimki.Gdy po północy najpierw jeden, a
przedmowa
do Filidora dzieckiem dzieła, wyśmiewa postawę vływyższając1 artystę ponad zwy- narki'bohater*,,,,ynuu|u,m.GdyMłodziakowie,nowocześnizwolennicyswobody
pobłażliwość
w szafie młodego Kopyrdę, okazują
poszytego
Ęch ludzi, apeĘe, by porzucić 'owo cackanie się ze sztuką, [",] obyczajowej, z,,4ao;ą
"ho*anego
starego profesora w drugiej szafie
nie mogą zaak-
cały ten system wydymania jej, wyolbrzymiania' i oIworzyć się na rzeczl-wistość, i rozbawienie. }ednak obecności
zapaścti powstaje "kupd': Młodziakowie,
a zwłaszczana kluczowy problem formy. Forma to sposób wyrażania siebie wobec ceptować. Konwencle społeczne ul"guJą
innych, będący często obroną własnego ,,ja'l

Lektury Z gwiazdką
L B0haterowie
,,:
profesor Pimko
,,be|fer klasyczny" i ,,wie|ki zdrabniacz",
przedstawiciel szkoly jako opresyjnej
instytucji, której zadaniem iest utrzymaó
młodzież w stanie wiecznej niedojrzało-
ścii podległości(upupianie), manipulator
(dorabia Józiowi,,gębę" staromodnego
pozera), sam u|ega fascynacji pensjo
narką i traci autorytet
Bladaczka
nieporadny nauczycieI poIskiego, nikt
go nie traktuje powaznie, wątłe psy,
chicznie i fzycznie ,,cialo pedagogicz-
ne", oczekuje od uczniów powtarzania
utartych banałów, nie pozwala mieć
wiasnego zdania, boi się pytań
i dyskusii, męczy się w szkole
Lektury Z gwiazdką
,s
.' ,ź4l
zuta Młodziakówna
pens]onarka, symbol przemian
@-
obyczajowych, programowo
odrzuca tradycje i przestarzałe
Młodziakowie
konwenanSe, ignoruje kanon
głóWny bohater i narrator powieśCi, Upupiony pańStWo inźynierostwo, nowoCZe, (nie zna Norwida), wyzwolona,
przez Pimkę, który w trzydziestoletnim pisatutl śnimieszkańcy stolicy, hołdują po- natura|na, kusi i zniewala łydką
widzi gimnazjallstę Józia, kreowany na a/ter stępowym prądom, głoszą modne
ego autora robiącego bi|ans swojego zycia, idee, uprawiają kult racjonalizmu,
którego przygody jednocześnie stanowią uni sportu, walki z zabobonem, chIubią
wersalną iIustrację kondycjl ludzkie1, w fabulcl się swobodą obyczajową do czasu,
powtarza się schemat: bohater zostaje ogratll gdy nakryją corkę z mężczy znami
czony (,,przyłapany",,,uwięziony",,,uwiedziony")
przez jakiśzewnętrzny porżądek - Formę -
i usiłuje się z niej uwolnic, jednak bezskutecz,
nie, za każdym razem dochodzi do erupcji
Chaosu (określanego jako ,,kupa"), dlatego po
rypetiom nie ma końca: ,,nie ma ucieczki przoci
gębą, jak tylko w inną gębę, a przed człowie-
Hurleccy
konserwatywni ziemianie:
kiem schronic się można jedynie w objęcia
innego człowieka. Przed pupą zaśw ogóle nio
ma ucieczki"
t- ciotka Hurlecka z domu
Lin oraz Konstanty zwany
Kociem - feudalny pan
I
zygmunt Zosia
typowy dziedzic, romansuje cicha, romantyczna, czeka
ze starszą od siebie kobietą na miłość
ze wsi
:: Walek
l
|okajczyk u Hur|eckich,
wymarzony parobek Miętusa,
,
ich bratanie się doprowadza ( i,l
:
l
Kopyrda
do buntu w folwarku |',^)
Zdystansowany od WSZyStkich
i od wszystkiego, nowoczesny,
obojętny, amant Zuty
Syfon Pylaszczkiewicz ,Ą Miętus
Ą,
kujon, cnotliwy, stoi na czele obrońców Miętalski, walczy z etykietką niewinności,
Gałkiewicz niewinności i młodzieńczych ideałów - przewodzi zbuntowanym chłopakom, którzy
,,chłopiąt", mówi językiem wzniosłych koniecznie chcą udowodnic swoją dojrza-
nie rozumie, dlaczego ,,Słowacki zasad uzywanym przez sanacje lat 30., łość,próbuje pobić w pojedynku Syfona
Wie|kim poetą był" strasznymi minami - tak rodzi się ,,gęba",
wygrywa z Miętusem pojedynek na miny,
ale uświadomiony na siłę ,,gwałtem przez w duchu |ewicowego podziwu dla prostoty
uSzy" nie moze znieśc zbrukania ludu marzy o autentyczności i naturalności
i popelnia samobójstwo uosobionej w parobku - brata się z Walkiem
az do utraty własnej indywidualności
 Lektury Z gwiazdką
LekturV Z qWiazdką

ich córka oraz Kopyrda i Pimko tarzają się po podłodze w bezkształtnym kłębowl o homoseksual izm czybolszewizm. Józio chciałby jak n ajprędzej opuścićclwór wraz
Próba nocnego
sku. Nonsens i chaos zwyciężają. Korzystając z tego, lózio ucieka w towarzystwie z Miętusem, ten jednak nie zgadzasię wyjechać bez swego faworlta,
Miętusa. Ponieważ ideałem tego ostatniego iest prymiĘ,wnyparobek, wlprawiają sij uprowadzeniaparobkakończysięprzyłapaniem.Walekzostajeposądzonyokra'
dzież, zdenerwowany wuj z Zygmuntem stają obronie starego porządku -
żeby dać
na wieś.
Interwencja Miętusa
służącemu nauczkę, zaczyl^jągo bić i tresować w usługiwaniu,
przedmowa lJ żródeł twórczości artystycznej często leży męka wywołallrr 7, państwem
doprowadza do buntu chłopów, którzy wdzierają się do dworu i raL,em
do Filibefta dzieckiem przeznarzlJconąnam formę, od której chcemy się uwolniĆ. Szu|<rt zabierając
P99:-z.Y999-- tworząchaotyczne kłębowisko, czyli ,,kupg', |ózio ucieka, przlpadkowo
nie służydoskonaleniu formy, lecz wyzwalaniu się od jej nacisku, jest zgodne z konwencją),
Zosię (porwanie panny - inaczej niż porwanie parobka -
Siłą artysĘ nie jest dojrzałość,kóra unika zmierzenia się z problemem formy, alc
wędrówkazZosiąskutkujenowymuzależnieniembohatera,który_choćnicdo
przeciwnie - niedojrzałość,,,podszycie dzieckiem'l ponownie
panienki nie czuje _ wedle schematu musi zachowywać się jak zakochany.
jego udziałem staje się ,,pupa'l czy\i zóziecinnienie i podległość,)est orra tym więk-
Relacja z rneczn tenisowego, podczas którego doszło do łańcuclrit 'sła, kto
Filibert dzieckiem
przypadkowych zdarzeń: pewien widz strącil strzałem z rewol- że opróczZosi, której obecnośćgo infantylizuje, nie ma w pobliżu nikogo,
podszyty
umozliwiłby mu wymknięcie się z fałszl-wej relacji. w ostatnim akapicie
autor kon_
weru odbijaną przez graczy piĘ, dalej kula raniła innego widzu,
człowiekiem
którego żona, zaszokowana widokiem tryskającej krwi, spoliczkowała sąsiada, ten kluduje, że ,,nie ma ucieczki przed gębą,jak tylko w inną gębę, aprzed
jedynie w objęcia innego człowieka, Przed pupą zaś w ogóle nie
dostał ataku epilepsji, a kolejny widz w panice wskoczf na głowę siedzącej przed ninl schronić się można
damie, która wybiegła na śroclek kortu. Tak dochodzi clo kumulacji i usankcjono- ma ucieczki'l
wania absurdu. Błędnie interpretując ostatnie wydarzenie jako przejaw nowej mody,
}, Na_iwazniejs;r,o prnbiemy
większość mężczyzn na widowni wskoczyła na swoje towarzyszki. W tirrm momencic . szkoła
siedzący z rodzinąwloży markiz de Filiberthe, poczuwszy się dżentelmenem , zaplĄal' jej w niedojrzało-
|estinsĘtucją opresyjną, służącą,,upupieniu' młodzieży,utrzymaniu
groźnie, kto odważy się obrazić jego żonę, irozralcił w tłumie swoje bilety wizytowe, pedagogiczne (odrzucające zarówno pod wzglę_
ści,aby iatwie; nią było kierować. Ciało
wyzywając śmiałkówna pojedynek. Gdyliczni pan owie zaczęIipodjeżdżać na swyclr stoi po przeciwnej
dem fizyczrlym, jak i psychicznym) jest mocno zhierarchizowane,
damach do markizy, by ją obrazić, ona ze strac|ru poroniła - i markiz został nieocze- są niewiary_
stronie barykady wobec uczniów. Nauczyciele nie cieszą się autorytetem,
kiwanie ,,podszy,ty dzieckiem'l Podobnie jak w lristorii o Filidorze próba opanowa-
godni,ucząWsPosóbanachroniczny,sztampowy,ajednocześniewyrnagająoduczniów
nia absurdu, narzucenia mu formy, zawodzi w zetknięciu z żywiołem niedojrzałości,
podziwu dla kanonicznych dzieł kultury. Boją się dyskusji z uczniami, ich własnego
której symbolem jest dziecko. też tlpowe
zdania, każą jedynie powtarzać wyuczone frazesy. Gombrowicz pokazuje
, Dwaj wędrowcy napoĘkają chłopów, którzy nie chcą miejskich w szkole podziały wśród młodzi eży: nazbrrntowanych (stronnictwo Miętusa) oraz ide_
dworek
-- " -- - -'
ziemiański
hasłami i ideologiami (stronnictwo sfona).
, inteligentów we wsi, dlatego zaczynają się zachowywać jak agre- alistów zarażonych wzniosbrrni
sywne psy. Z opresji ratuje icl-r przypadkowo spotkana krewna |ozia - ciotka Hur- . dworek
l,ecka z domu Lirr, Zabiera ich do pobliskiego dworku, w którym wujostwo Hur- jaki wyidealizował
Dworek wujostwa Hurleckich jest parodią ziemiańskiego dworu,
leccy rnieszkaj ą z dziećmi Zosią i Zygmuntem oraz Iiczltą służbą.Miętus wpada panu w stanowi on ostoję odwiecznego _
w TadeuszuAdam Mickiewicz. Ferdydurke
w zachwy na widok lokajczyka Walka, który jest \ĄTmafzonym przez niego parob- tradycjonalizm
feudalnego _ układu społe czl7ego.Fasadowa gościnność,kultura stołu,
kiem - prostym i naturalnym, |ego wysiłki, by wejśćz Walkiem w relację jak rów-
sązewnętrznymiatrybutamiświata,któregoprawdziwymfundamentemjesthierar-
rry z równym, pobratać się, niweczy |ózio, dając po gębie parobkowi i tym samym po gębie
chia, państwo _ poclclani. Do tej korrwencji należy również pranie chłopa
podkreślając tradycyjrrą dominację pana nad sługą. Zrozpaczony Miętus z:mLlsża idealistyczlrie marzący
czy też posiad anie prz,el, parra koclrarrki we wsi. kiedy Miętus,
Walka, żeby z kolei jego lderzył w twarz, by urrieważnić tamten policzek. Rozzu- na to gotowi ani lud,
o parobku, próbuje przełarnać ten schemat, okazuje się, że nie są
chwaleni takim złamanienr obyczaju i postawieniem na głowie społecznej hierarchii traktują
ani właścicieleziemscy. parobek rrie poważa bratającego się pana, Hurleccy
chłopi zaczynają plotkować i drwić z państwa (np. że Zygmunt ma babę we wsi).
zapędyMiętalskiegojakoaberrację,wariactwo.Ingerencjawustalonyodwiekówpo-
Wiadomośćo brataniu roznosi się, wprawiając w konsternację wuja Konstantego.
r ządek pr zy nosi wybuch ch a osu.
Kocio nie potrafi pojąć, co to znaczy ,,bratać się z chłopem", podejrzewa Miętusa
 Lektury Z gwiazdką

Lektury z gwiazdką

XX.lecie m iędzywojenne
. r0dzina Bruno schulz
Młodziakowiepróbująwyłamaćsięzeschematutradycyjnejrodziny.Głosząhasłantl Sklepy cyłralnonowe
woczesności,swobodyobyczajowej,chlubiąsięswojątolerancyjnością.okazujesię'żc
jest to pozór - kiedy w slpialni ZuĘ odkrywają profesora Pimkę, ich wyrozumiałtlśt' & G*neza
się koń czy,formazostaje zdemaskowana, symbolem nowoczesności
wpażająccj
szybko SklepycynamonowetoĘtułoweopowiadaniedebiutanckiegotomuutworówBruno.
się m.in. kultem zdrowego ciała jest obnażona,,łydka" Młodziakówny,
którą dziewczynn poparciu Zofii Nałkowskiej, która przy-
na Schulza. IJkazałsię on w l933 r, dzięki
prowokacyjnie wysuwa w stronę narratora, padkowo natknęła się na rękoplsy nieśmiałegonauczyciela rysunku zDrohobycza,
w kręgu pisarzy awangardowych.
. indywidualizm Książka zostŃaprzllęta entuz]ast|c zn\e, zwłaszcza
SanatoriumPodKlepsydrq,arok
_
Gombrowicz dowodzi, że nasze,,ja" to, co w każdym z nas najgłębsze
i najbardzieJ W I937r. wyszedł drugi tom opowiadań Schulza
utwory w prasie, Wszystkie tworzą jedno-
człowieka określa to, co dziejc póżniejpisarz opublikl wał ieszczedwa
osobiste _ zależy w gruncie rzeczy odinnych ludzi. Istotę bohaterów i obejmuje ten sam krąg
siępomiędzynamiainnym(,,kościółmiędzyludzki'').Fakt,żenaszymżyciemrządnl rodny stylistycznie cykl, ktj,y rnu wspóInych
narzucamy, tematyczny.
forma, która jest nam przez kogośnarzucana i którą my sobie i otoczeniu
naturalnym. zadna
oznacza,że jesteśmy wi ęcznymiaktorami i gra jest naszym stanem
człowiek
F fiechy at*nkovde
Kluczowa
inna naturalnośćnie jest możliwa, Najgorsze jest nie to, że napotkany inny cechy specyficznej prozy Schulza,
Sklepy cynamonowe pos|adają wszystkie
usiłuje zdominować naszą wzajemną relację, np. ustawiając nas w pozycji głupszego,
dlawiększościlegoopowiadańlestkonstrukcjanarratora.WSklepachwydarzeria
urodę
Ieczlo,że my sami wytwarzamy własną formę, do której nie dorastamy. odgrywamy wyobraźnią i wyczulony na zmysłowa
relacjonuje cirłopiec, obdarzon} bujną
przed światem i sobą mądrzejszych, lepszych, piękniejszych niż naprawdę
jesteśmy, z perspektywy dziecka, jednocześnie
świata.przedstawia rzeczywistość widzianą
a ujawnienie owego rozziewu między wytworzonym obrazem a rzeczywistością tym
sygnalizując, że ma jażświadomość dofzałego, dorosłego człowieka, Świat dzieciń-
paradoksalnie, jednocześnie jesteśmy zakochani
bardziej nas kompromituje i poniża. stwa,doktóregowraca,budujezewspomnień,fantazji,snów.)egonarracjęcechuje
w naszej niedojrzałości,ponieważ jest w niej o8romna potencja twórcza,
nieskończo_ o przeżyciachwewnętrznych innych
silny subiektyw izm oraz ograniczonawiedza
nośćotwartych możliwościsamorealizacji. Człowiekiem miotają zatem
dwa sprzeczne
bohaterów i zdarzeniach, kiórych nie był
świadkiem. zasadniczo opowieść prowadzi
innymi ludźmi o narzucenie im swego dojrzałego obrazu i obrona czasem, gdy chce podkreślićswoją przyna-
dążenia:walka z w pierwszej osobie liczby pojedynczej,
który nieustannie chce nas dookreś|ić. (rodziny, kolegów, drohobyczan), uŻywa formy
wius.r.1 niedojrzałościprzed światem, Ieżnośćdo określonego s.oao*i.t u
tych opowiadań jest rzadkośćdialogów,
, sztuka ,,my'l Charakterystyczlną cechą
i _ ogóI_
zawartaw powieści koncepcja Formy wyznacza odpowiednią filozofię sztuki
nie _ kultury. Gombrowicz krfikuje postawę polegającąna ,,nadymaniu,
arcydzieł, ts Kłrrnpr:eycja i styl
nudzi nas i męczy. Trzeba pogodzić się z tlrn, RzeczlłvistośćprzedstawionąwprozieSchulzacechujeoniryzm,czyliuporządkowa-się
z którymi obcowanie w rzeczywistości
cynamonowyclr wszystkim, co przydarza
wyrafinowania, jakiego od nas oczekują nie jej zgodnie z logiką snu, W ŚH,po,ł,
że nie dorastamy do poziomu artystycznego
jest zarazem naszą siłą, głównemubohaterowiiZarazemnarratorowi,rządząprawaserca,ukrytychpragnień'
nauczyciele i inni mentorzy. co ważniejsze, owa niedojrzałość mie-
a nie rozumu, zdrowego rozsądku,
Przestrzenulega dziwnym metamorfozom,
przynosi wyzwolenie zarówno odbiorcom kultury, jak i samym artystom,
szają się pory roku, p,","drnloiy, ludzie i zwierzęta przeobrażają się i zmieniają swój
ts tJtwór łfiozna r,vykorzy*taó 1ć!, wy6}rafrfiwał"tiaeh dotyczącyeh sposóbistnienia.Małe,prowincjonalnemiasteczkoDrohobycznabieracechfanta-
" obrazu szkoły
. domu - mot},wu theatrum mundi
stycznych.Takąkonwenclęprzedstawianiaświataistniejącegowrzeczl.wistościnazy-
nadaje
wydarzeniom
" młodości
. rodziny , autenfyzmu w relacjach międzyludzkich realizm"_ _ugnffi. Narrator banalnym, codziennym
wa się
prywatną mitologię rodzinno-domową, Two-
wymiar niezwyĘ. W-ten sposób kreuje
stają się herosami lub bóstwami,
& Kclntynuacje i nawi;lzania rzy swój osobisĘ mit, w którym zv,ryczajnepostacie
* Sławomir Mrożek Tang o (nowoczesna aprozaiczne*yau,"".'iuprzeplatająsięzbaśniowącudownością.Schulzzdajesię
Literatura
. innym przestrzeni wewnętrznej,
mówic, że prawdziwe ZyciL nczysię w niedostępnej
l stefan zeromski syzyfowe prace (obraz i wvzwolona rodzina Stomi|ów)
jest
szkoły sparodiowany w Ferdydurke) świata idealnego, A wyobraźnia czasami
Teatr w której każdy tworzy swoją mitologię
l . stetan zeromski przedwiośnie (dworek " Ferdyclurke, reż. Maciej WojtyszKo realny,
i w Nawłoci jako ostoia dawnego porządku) ważniejsza i bardziej rzeczywista niż świat

132
 Lektury z gwiazdką

Lektury Z gwiazdką

ptoza tajest silnie nasycona elementami lirycznymi. poetycki nastrój tworzą onl, sobie,żeniewziąłzdomuportfela.Ponieważdorozpoczęciaspektakluzostałojesz-
ryczne obrazy o wieloznacznej symbolice, animizacje i personifikacje.
styl cechuje czetrochęczasl*,arodziceniedokońcaufaliwuczciwośćsłlżącej,narratorzostał
nieb1 całkowicie
zimowego rozgwieżdżonego
barokowa bujn ośćwyrażającasię w bogactwie słownictr,va i skomplikowanej
składrrl
wysłany po zgubę do domu, Widok Mimo że
ulice_zaczęĘ mu się plątać i mylić,
długich, wielokrotnie złożolrychzdań, go pochłonął.W księżycowej poświacie było
było wręcz ciepło - w powietrzu czuć
zapomniał pła szcza, nieoa,"o*uł chłodu, Niebo uka-
Tematyka i przlpominał runo baranków,
powiewy wiosny, śniegpachniał fiołkami
Zasadniczymtematem opowiadań Schulza jest ,genialna epokd'dziecństwa,
Nar, księżyc demonstrował
zało mu swoją poa.tO",fuńmię,
*e*"ęt,"ną konstrukclę:
przedstawia dzieje swojej rodzirty nawzór opowieścl
rator izarazemgłównybohater gwiazd,
wszystkie fazy, wldaćbyŁo przekroje
mitycznych i wpisuje je w kontekst przemian cywilizacyjnych i kulturowych,
które l.a"".^"r.
drodze rozpalające jego sklepy cynamonowe
przyniósł wiek xx, Dom rodzinny jest dla narratora miejscem inicjacji, wtajemnl, Narrator postanowił odwiedzic po
czenia w ukryty sens świata, jednocześnie cel podróży w głąb dzieciństwa
to odnale,
wyobraźnię sklepy cynamonowe,
w których prowadzone
kupcy
Dlatego takwiele uwagi Pyskretni, pełni godności i znający się na rzeczy
zienie klucza do zrozumienia własnej psychiki, osobowości. były ,,szlachetrr" hu"at"]l przwra,
ojcem i matką, towary z całego świata: egzotyczle
narrator poświęcawspomnieniom, zńaszcza dotyczącym relacji z sprzedawali w nich najvryższejjakości ptaków
i laboratoryjne, jaja owadów i
orazobsesyjniepowracając),rynwsnachobrazom.Narratorafascynująprzemiany !\ry, żywe zwierzęta, n,ri,uh/u"onomiczne
zdolności
materii i ducha, jedność przyrody ożywionej i nieoż}.wion ej, twótcze mechanicznezabawki,czarodziejskiemikstury,nawetkorzeńmandragory.Przede fascynowaĘ
się na jego ryciny, objaśniające tajemnice, które
człowieka, źródłakultury, sztuki, religii, nauki, Przygląda się dziejącym wszystkim jednak rzadkie książkii
oczachprocesomcywilizacyjnymidostrzega,jakpodpresjądrapieżnychiskomer. chłopca.Narrator,uno,,yŁsięwlabiryntulicw'nadzieidotarciadoupragnionych wy-
światkon, uliczek i zaułków, Kiedy w końcu się
cjalizowanych ,,nowych czasów" rozpadasię anachroniczny, xlx_wieczny sklepów NiesteĘ, ,ugob;,ię w plątaninie
tyłach budynku swojego gimnazjum,
serwaĘwnej, prowincjonalnej społeczności, dostał, uświadomiłsobie, żelest na
przejśćp,^1 ,i"i
> Czas i miejsce akcji Aby skrócic sobie drogę, postanowil :lY pracownia rysunków

Akcjaopowiadańrozgrl.wasięwDrohobyczu'graniceświataprzestawionegosięgają Jużwśrodkuprzypomniałsobie,żewsalinap\ęttzeoClb}'!Va wspomi-

jest dom narratora, rysunków profesora
tak daleko, jak granice miasteczka. |ego centralnym miejscem się zapewne nadobowiązkowa lekcja +*"!::_:::?ł
do real, odbl,wały się wieczorami, w blasku
czas akcji obejmuje okres dzieciństwa pisarza, na co wskazująnawiązanla nać niezwykłą ut*o,r"ę jego zajęć,Spotkania
i herosów
gipsowymi odlewami greckich bogów
nychzdarzeń i osób, z którymi się zetknął, świec.Pracownia wl,pełniona była
swym upadkiem,
które sprawiały wrażenie, jakby
oż,,waĘ, szepctąci wzdychając nad
h treszczenie
Profesor wyciągał z przepastlychszaf
stare ryciny i sztychy i pokazl,wał
podopiecz,
Narrator opowiadania wspomina, że przemiana ojca, który co- przynosiła naieĘe poduszki i zasypiała
na nich,
nym nocne pej ,uZ". C,ęituczniów
przemiana ojca
razbardziej zanltza| się w,,tamtej sferze', dokonała się w samym
siwych poddającsięzacisznejisenneiatmosferze.Niepostrzeżeniezacierńasięgranicamię-
środku zimy. Na twaruy i głowte zaczęły mu wyrastać nieregularne wiechcie zanurzd'i się w gę-
parkiem, Uczestnicy spotkań
się mu słuch dzy ścianami n.u.o*"'u |oUii,t,i- zrryane,
włosów, prze7, coupodabniał się do starego lisa. Niezwykle wyostrzyły napŁaszczach, jedli orzecĘ laskowe,
z różrtych zaka- stwinę pobliskich krzaków, rozsiadaii przed
i węch, całkowicie pochłonęły go tajemnicze odgłosy dochodzące ,k""yny,Wokół przemykaĘ kuny i łasice, kt óre jeszcze
Niewidzialny dla innych świat mimo zimowe i po,y,
Niektórzy
-u.kO* spod podłogi i z przewodów kominowych, ze szkolnego gabinetu przyrodniczego,
Matka namawiała go od czasu do czasu chwilą byĘ wlpchanlnni okazami
absorbował dużo bardziej niż życie rodziny.
sposób męża od dziwactw, którym uczniowiezaslpialiipoo*u.t..,wkraczalidosnówswoichbliskich,niektórzywy-
na wieczorne spacery w nad ziei, że oderwie w ten
maclT,vali drogę do domu,
coraz bardziej ulegał.
rysunkową, z którą wią-
Narrator postanowił odwiedzić salę mieszkanie dyrektora
Któregoś dnia wyciągnęła go nawet do teatru, Narrator, którego schody, po
zaŁo sięĘte pełnych uroku wspomnień,
] Wizyta W teatże Jednak
zabtńize sobą rodzice, opisuje wrażenie, jakie zrobiła na nim zawi,odĘ go do nieznanej mu częścigmachu
gimnazjum,
których zacząłsięwspinać,
kurĘna przlpominająca firmament. To sztuczne niebo pulsowało jakimś ukrltym, puszystych d},wanach i wykwintnych
po-
boha_ Przemierzałpokoje i salorry, srąpającpo
tajemnlczym- Ęciem, skrlwało zagadkę istnie nia, która zaraz miała się odsłonić tlderzały go niezwyĘm przePYchem,
bYłY Pełne
gdy przlpomniał sadzkach. Mijane pomiesrcr"r,,ń
terowi. Bla to chwila iście metafrzyczna.Przerwał ją jednak ojciec,
 Lektury Z gwiazdką
Lektury z gwiazdką

zwlerzęta,rajskiego ogrodu,
drogich mebli, kryształów, zwierciadeł i złoĘch ozdób. Wreszcie dotarł do prywrrl wędrówki do rodzinnego domu (odysei), przemianyludzi w
własną mitologię, Wiąże
nego mieszkania dyrektora. Wyobraził sobie, że w którymś z pluszowych foteli icdż| Schulz nie rylko przy,wołuje mĘ więcej - kreuje na ich wzór
Drohobycza, zwłaszcza miej_
córeczka pryn c:pała, o czarnych oczach, których spojrzenie trudno było wytrzynrttć, się ona główni e z dziejamtrodziny pisarza i mieszkańców
banalne, zwyczajne,przez co nadaje
Nie chcąc zostaćprzyłapanym na ,,nocnym szpiegowaniu", narrator szybko wyszcdl ,_*y.h zydo*. Do rangi mitu podnosi wydarzenia
na zewnątrz. Było to łatwe, gdyż salon nie miał przedniej ściany i pĘnnie łączyłsię im sens wyższy, głębszy.
z placem miejskim. Do tego stopnia, że częśćmebli znajdowała stę jaż na bruku.
. surrealizm
'l " ' Na ulicy narrator spostrzegł kilka dorożek, które wydĄ mu się Świat przedstawiony opowiadań jest usytuowany na
pogranłczll jawy i snu, Schulz
PŻe]aŻdŻkadoroŻk4 podobne rzeczywistość
do śpiącychkaraluchów czy teżkrabów. Woźnica jed" całkowicie zerwałz konwencją XlX_wiecznego realizmu. Ukazuje
nej z nich zaprosił chłopca na przejażdżkę.powóz tuszyl przez miasto. Niebawetn wsposóbskrajniesubiektywny,niezważanazasadyprawdopodobieństwa,zdrowo.
autentyczne wydarzenia
dorożkarz zatrzymal się przed jakimśszynkiem i dołączyłdo bawiących tam kolc- rozsądkowej logiki, obiektywizmu. RealisĘ cżną przestrzeń,
sposób ukazywali rze-
gów Koń dalej ruszył sam, Powóz Ęechał do dzielnicy podmiejskich ogrodów, którc nasyca elementami fantasĘcznymi, onirycznymi, W podobny
wkrótce przeszĘ w parki, a następnie lasy. Niebo przlpominało kolorową, ogromnq czl.wistośćsurrealiści, któ:,rzy zacierali granicę między jawą i snem, świadomością
mapę, z której opadaĘ tysiące gwiazd. Spod śnieguwychylaĘ się pierwsze wiosenne i nieświadomością.
kwiaty. Na zboczach gór ludzie zbierali wśród mchów i krzaków wilgotne gwiazdy,
. psychoanaliza
Narrator poczuł ogromne szczęście.koń z trudem przedzierał się przez zaspy śniegu, jego twórczości moż_
chociaż schulz nie dek]arował wprost inspiracji psychoanalizą, w
aż w końcu się zatrzymał. Narrator przltulił sig do niego i dopiero wtedy dostrzegł pisarz podziela Pogląd,
nazna],eźćwiele elementów bliskich tej teorii. Przede wszystkim
wielką ranę na jego brzuchu, a w oczach zwierzęcia łzy, Koń powiedział, że to dla przede wszyst|<lmptzeżycia z dzieciństwa,
że osobowość każdego człowieka kształtują
chłopca i zaczął się zmniejszać, aż do rozmiarów dziecięcej zabawki z drewna, Nar- Narrator opowiadń Schulza odbywa więc
W Ę.,rn czasie powstają ,węzĘ istotne duszy']
rator postanowił nie czekać na lokalną kolejkę i wrócić do domu na piechotę. Zaczął by odnaleźć w nich klucz do zrozumienia
podróż w głąb wspomnień z najmłodszych lat,
schodzić zewzgórza, stopniowo przyspleszając. |ego marsz zamienił się w bieg, a po- według psychoanalityków ujaw-
,u..go .1.1i.. lią*ołuje swoje sny i fantazje, które
tem zjazd, przypominają cy jazdę na nartach.
niająukry'tetreściżyciapsychicznegojednostki,atakżewspólnedlacałejludzkości
po taw wyobrażeń o świecie,
Tuż przed granicami miasta narrator przeszedł w krok spacerowy, u..ir.'yp}, Tak nazl'wa się pierwotne, uniwersalne wzorce
oczarowani Iecztakże w sztuce,
magiczną nocą
Na rynku spotkał przechadzających się mieszkańców oczarowa- sytuacji 1.1óre dochodzą do głosu nie Ęlko w marzeniach sennych,
nych niezwykłościątej nocy, Przestał się martwić o niedokończe- literaturze, a zwłaszcza opowieściach mĘcznych,
nie misji. Ojciec zapomniał już pewnie o portfelu, a opinia matki niewiele go obcho-
. kryzys kultury
dzlła. DołącĄ do kolegów idących już, mimo wczesnej pory, do szkoĘ. Wszyscy
wyda,"e.,ia,októrychopowiadanarratorSklepówcynamonowyclr,rozgrl,wająsię
razem poszli na spacer stromo opadającą ulicą, niepewni, czy magiczna noc jeszcze że pisarz nadał rniejscu akcji cechy
w rodzinnym mieście schulza Drohobyczu. Mimo
trwa, czy srebrna poświata oznacza nastanie świtu.
fantasĘczneioniryczne,zachowałoonotopografięiatmosferęrealnegopierwowzo.
ts [,,lfi,iwfianiejsze problerny światwlpracowanych
ru. Tytułowe sklepy cynamonowe symbolizują uporządkowany
. mit społecznego, podstawę
przez wieki zasad i wartości, które stanowiły fundament życia
miasta rozrasta się
Według Schulza miĘ są kluczem do poznania sensu świata.Stanowią najstarsze i naj- iradycyjnej kultury i cywlizacji.Na przemysłowych przedmieściach
przez ulicę Krokodyli,
ważniejsze dziedzictwo ludzkości, Ich echa możemy rozpoznać w języku, toposach jednak rak nowoczesnej, drapieżnei cywl\izacji, symbolizowanej
literackich, pojęciach, którymi się posługujemy. Rozwój wiedzy zepchnął jednak mity WopowiadaniuSklepycynamonoweniewspominasięoniej,Ieczwinnychutworach
,,w boczne korlto'l Zadaniem twórczości artystycznej jest ich ujawnienie, wydobycie polawlasięonawielokrotnie.Tandeta,brzydotaikulturamasowawlpierająklasyczne
z nieświadomości.Dlatego pisarz odwołaniami do mitów nasycał wszystkie warstwy pięt""i,,t,,kę*y,oką,kupieckiesłowozastępująweksle,prawdziwewartości-ich
swych opowiadań. Śtady dawnych opowieści odnajdziemy w metaforach, schematach zdegenerowane, ułomne namiastki,
fabularnych, konstrukcji bohaterów. W Sklepach cynamonowych ożywa mit labiryntu,
Lektury z gwiazdką
. ltała oiczyzna
Rodzime miasteczko Schulza, żydowski Drohobycz, to przestrzeń najbliższa nixfritt{,fll.
wi. ]est dla niego caĘm światem. |est miejscem oswojonym, bezpiecznym nawel wtsdt
kiedy zmienia się w krainę ze snu. Przenika je magia.
Utwór można wykorzystaó w wypracowaniach dotyczących
. powrotu do dzieciństwa
. kryzysukultury
. mitU
, oniryzmu
) Kontynuacje i nawiązania
Literatura
. ponieważ znajdujące się
FranzKafka Proces (podobnie jak u Schu|-
Za Sytuacja egzystencjalna bohaterów,
sięganie po symboliczne obrazów, fanta-
styczne zdarzenia)
. Witold Gombrowicz Ferdydurke (powrot
do dzieciństwa w poszukiwaniu swojej
tozsamości, problem kryzysu kultury,
eksperymentatorstwo językowe)
r
Stanisław Witkacy Szewcy (fantastyka,
temat kryzysu cywilizacji i kultury)
r Bolesław Leśmian W malinowym chruśnia-
ku (symbolizm, zmysłowość,animizacje
i personifikacje, zacieranie granic między
rzeczywistością a sferą nierzeczywistą,
metaforyczny język o skomplikowanej
składni)
oDPoWlEDzl Do ZADłŃ rnoK Po KRoKU
Zestaw
óń
,n.6ą..tęd"ńdanego-fragmentaHinernannaStef anaChwinaiinnychtekstów
kultury. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów,
. realizmu magicznego
. todzirty oraz relacji rodzinnyclr
(np. między ojcem a synem)
n miasta
Malarstwo
. Bruno Schulz Xslgga bałwochwalcza (cykl
autorskich rysunków twórcy)
. Marc Chagall Zakochani nad miastem,
Witebsk. Widok z okna (fantastyczne
i symboliczne malarstwo ukazujące w po-
etycki sposób świat żydowskiej prowincji
We WSchodniej Europie)
Film
ł Sanatorium Pod Klepsydrą, rez. Wojciech
Jerzy Has (adaptacja)
Teatr
. Umarła klasa, reż. Tadeusz Kantor (przed-
Stawienje nawiązujące do prozy Schulza)
1
stanowisko, od_
dla człowiekaiest dom? Rozważ problem i uzasadnij swoje
. znaczeniedosłowne wyrazu dom: budynek mieszkalny, mieszkanie,
miejsce
do mieszkania, przestrzeń do życia i pracy
. znaczenieprzenośne Wyra zu dom" rodzina' WSpótnota' bliscy' życie rodzinne' rodzinna
ójciec i Matka czuli się w opuszczonym domu obco,
,ii ńi..prrętv iprzedmioty pr.rypo.niuły poprzednich właS9jc19!_-_5113.1|! rodzinę,
iln;i#;i",;;; ;i; ;;;r; ;;;"strzeń,, ktoią musieli oswoić, uporządkować
trochę
Ó" .*ÓiÓ*" zaznaczyów niej swo;ą obecnośc, aby móc poczuć się choó
lcza, Oorn j"rt miejscem własnym, bliskim i oswojonym, daje poczucie bezpieczeństwa
i określanaszą tożsamość.
w momencie zakończenia
JOpi"y*un" *e fragmencie zdarzeniarozgrywają się
ll woiny światowej w wyzwolonym Gdańsku,
miasta w poszu-
h\ Rohaterowie sa orzesiedleńcami, którzy przybyIi do poniemieckiego
- ffi";i;;;;ó,*iejr"" do zycia, lch poprzedni dom w Warszawie Został Zniszczony
w traXcie wolniy, prawdopodobnie podczas
powstania warszawskiego,
C)Matkaiojciecprzedwejściemdodomuzdjęlibutydlaokazaniaszacunkumiejscu,
-'
po poruszali się ostrożnie i rozma,
mńszkaniu
t tóre nateżałot i"dys oo innej rodziny,
przestrzeni, Nie mogli zasnąć
*iuripOłgłÓ"". w Óbawie przed naruszeniem cudzej
które były niemymi świadkami toczącego się iu
poJrja JO"v"h mebli isprzętów,
wcześniej zycia rodzinnego.
d)Mosiężnatabliczkaznazwiskiembyłychwłaścicielinadrzwiachwejściowych,haki
- po ńJJtu*"u, rodzinna fotÓgrafia, zóózyty zapisane równym dziecięcym pismem silnie
tożsamośćpoprzednich
iO""tvtiXrią przestrzeń ponómiecXiegó d'omu, określają
a) Zabiegi oswajania nowego miejsca:
.ZacieranieśladÓwpopoprzednichwłaścicielach_zdjęcieześcianyfotograf]i
przedstawiającej niemiecką rodzinę,
. _ rzeczy ocalałych
zaznaczaniew nowej pr."śtrr"ni swojej obecności rozpakowanie
Z Wojennei pożogi.
. ńorór.anie *yzięblonych pomieszczeń _ rozniecenie ognia, ciepła kąpiel.
Rozniecanie
b) Fragmenty, w których ]est mowa o cieple, budująn_astróiintymności,
ogniska,
o9nia jest symbolem ciepła rodzinnego, domowego