Translated from English to Afrikaans - www.onlinedoctranslator.

com

Die leier as 'nivulindlela(padvinder) verlaat ook

syneizigqi(voetspore) op die pad. Die res van die
groep volg met hul eieizigqi met ineenlopende
ritmes wat harmoniese rigting gee aan die pad
wat deur hom verskaf word. Harmonisering is
samewerkende uitvinding
Tradisionele Zoeloe sosiale Tydens die samewerkende verwerking van 'n
organisasie: Gesinshuis word in die liedjie het dievulindlela(leier) staan in die
vorm van 'n sirkel grashutte vir die middel omring deur groeplede
vrouens, kinders en uitgebreide familie Tydens hierdie proses word op harmonies
gereël. In die middel is syons ndoda( besluit
Die hoof van die familie)
Iziko(kaggel) is baie belangrik en geleë in Ritme of ritme maak word beskryf as ukubasa(
die middel van die tradisionele Zoeloe-hut. vuur maak). Ritme moet binne die liggaam
Vuur is 'n simbool van lewe waarsonder gevoel word en dan duidelik geartikuleer.
die gesin sal vergaan. Sonder ritme sal dans leweloos wees

3.6.4 Bydrae van Ladysmith Black Mambazo

Ø Toeganklikheid vir 'n wyer gehoor deur:

• Samewerking met bekende kunstenaars (Paul Simon op sy Graceland-album)

• Opnames met die SAUK en Gallo

• Wen baie toekennings (bv. Grammy-toekennings)

• Nadat hy saam met Michael Jackson verskyn het

• Isicathamiya internasionaal gewild gemaak

• Gebruik van Engels in die lirieke

Ø Joseph Shabalala het die akkuraatheid van ritme en toonhoogte beklemtoon deur stiller en welige

harmonieë in teenstelling met die harder style van die 1950's

Ø Gewysigde choreografie om die sagter klank van tip-toening deur 'n uitvoering te weerspieël
eerder as om hard op die grond te trap
Ø Die Ladysmith Black Mambazo-stigting gestig met die doel om kinders oor die geskiedenis
van Isicathamiya-musiek te bevorder en te leer
Ø As 'n manier om terug te gee aan hul gemeenskap, sou Ladysmith Black Mambazo talle
werkswinkels oor Isicathamiya hou
• Dit lei tot 'n meer gepoleerde toon in die komende groepe

• Die algehele kwaliteit van prestasie het verbeter

138
3.6.5 Verhoogvoorkoms/opvoering

Voordat 'n groep die verhoog betree, is daar 'n oomblik van pre-opvoering gebed met die groep wat in

'n kring bymekaar is en bid vir geestelike leiding. Hierdie sirkelformasie herinner aan die veehok van 'n

Zoeloe-dorpie, 'n heilige ruimte waar die mans die teenwoordigheid van hul voorvaders kon voel en tot

hulle kon bid.

DieIsicathamiyagroepe betree die verhoog vir die kompetisie en begin met die groep wat in 'n

halfsirkel staan met die leier voor die groep. Die groep staar die beoordelaars en gehoor in die gesig.

Gewoonlik word die eerste lied gesing met die groep wat stilstaan onder instruksie van die leier in a

makwaya(koor) opset. In die tweede helfte sou die groep beendanse inkorporeer met hul liggame
gesinchroniseer volgens die ritme van die liedjie. Op hierdie stadium sou die deelnemers se vriendinne

of vrouens opdaag om die groep te ondersteun.

3.6.6 Stylkenmerke/kenmerke van isicathamiya

a) Harmonie

Ø Uitgevoer deur mans -TTBB (SATB)

Ø Koorstylsang
Ø Hegte harmonieë
Ø Eenvoudige en sikliese
Ø harmonieë Diep basstemsang

b) Vokale styl

Ø Bel en antwoord
Ø Tenoorleier se rol: leier van die groep en komponis, hou die groep bymekaar, sing
dikwels in falsetto-reeks
Ø Woorde van liedjies in isiZulu.

Ø Krepitasie en ululasie – voeg opwinding by die musiek en verhoog die ritme,

moedig gehoordeelname aan.

139
c) Tekstuur

Ø 'n SATB-tekstuur word gebruik met een persoon (die leier) wat sopraan sing, gewoonlik een of
twee persone op die altparty, gewoonlik 'n paar mense op die tenoorparty, en dan verskeie (of

selfs baie) mense op die massaparty.

Ø Homofonies
Ø Dikwels is liedjies in roep-en-reaksie, met die leier (sopraan) wat roep.

d) Melodie

Ø Improvisasie
Ø Kan prysgedigte insluit
Ø Klein vokale reeks
Ø A capella sing

e) Dansbeweging
Ø
Ø Sagte, katagtige beweging (ukucothoza) – tik-toe (danstegniek)
Ø Tenoorleier stel die dans bekend - oproep en reaksie as deel van die beweging •
Choreografeer en goed ingeoefen

f) Sosiale konteks

Ø Bevorder netheid en waardigheid van die mynwerker Musiek

Ø het voorgekom in georganiseerde danssaalkompetisies

g) Kleredragkode

Ø Geklee in pakke, met wit handskoene, skitterwit hemde, blink swart skoene en rooi
sokkies.
Ø Leier geklee in opponerende kleure van die groep.

140
3.6.7 Internasionale gewildheid/status

Ø Die styl vanIsicathamiyamusiek het gewild geword in die Verenigde State met die
vrystelling vanDie van Paul Simon1986 multi-platinum rekord,Graceland, wat ingesluit
het Isicathamiyadeur Ladysmith Black Mambazo.
Ø Voor Graceland,Soloman Linda s'nverwerking van 'n tradisionele Zoeloe-melodie,"Mbube
,” (meer algemeen bekend as “The Lion Sleeps Tonight”) was 'n internasionale treffer in die

1930's.

Ø Een van die mees erkendeIsicathamiyagroepe is Ladysmith Black Mambazo en hul

weergawe van "Wimoweh"of"Die Leeu Slaap Vanaand". (Aangepas deur Soloman Linda
uit "Mbube")
Ø Ladysmith Black Mambazo is genooi om in 1985 in New York op te tree. Hulle het in 1988
Ø die eerste Grammy vir Beste Tradisie Folk gewen, en tot op hede wen hy steeds Grammys
en ander musiektoekennings.
Ø Hulle het opgeneem en saam met internasionale kunstenaars verskyn

Aktiwiteit

Isicathamiya weerspieël die kulturele gebruike van die Zoeloe-kultuur.

Skryf 'n opstel waarin jy die stelling hierbo bespreek. Koppel die kulturele gebruike aan die
musikale stylkenmerke.

Die opstel sal volgens die volgende kriteria nagesien word:

KRITERIA PUNTETOEKENNING

Kulturele gebruike 6
Musikale stylkenmerke 6
Logiese aanbieding en struktuur van die opstel 3
TOTAAL 15

141
4. Afdeling C – Jazz

4.1 Marabi

Wat jy op Marabi moet weet en doen:

Ø Basiese kennis soos definisies, beskrywings en kenmerke van
die genre
Ø Elemente van die genre
Ø Luister en bespreek genre verteenwoordigende werke Lees

Ø meer oor komponiste en hul verteenwoordigende werke

4.1.1 Definisie, elemente en kenmerke

a) Definisie

Marabi is 'n uitvoeringstradisie wat in die 1930's en 1940's vir vermaak gebruik is.

b) Beskrywing

Marabi, ook bekend as Suid-Afrikaanse “blues”, was hoofsaaklik 'n klawerbordstyl met musikale skakeling

met Amerikaanse jazz, ragtime en blues wat deur die swart werkersklas-migrante ontwikkel is.

Dit was improvisatories en gebaseer op kort, ossillerende, gesinkopeerde akkoordsiklusse wat op 'n

klawerbord, kitaar of banjo gespeel is. Dit was die vertolking van kulturele musiek gespeel in 'n stedelike

omgewing met Westerse instrumente.

c) Oorsprong

Die vroeë deel van die 20ste eeu het die toename in verstedeliking van swart Suid-Afrikaners in

mynsentrums soos die goudmyngebied rondom Johannesburg gesien. Dit het gelei tot die

ontwikkeling van township-krotbuurte of ghetto's, en uit hierdie swaarkry het nuwe vorme van musiek

ontstaan, onder andere Marabi.

Marabi was meer as musiek, veel meer die uitdrukking van 'n nuwe kulturele ontwikkeling onder
die groeiende stedelike proletariaat.

142
d) Eienskappe/Elemente van die musiek

ØDie repertorium (wat streeks- en etnies gewissel het) het die sterkste geput
kontemporêre Afro-Amerikaanse jazz-tradisies, wat al hoe meer beskikbaar geword het as
gevolg van die groeiende internasionale sirkulasie van plate en films
Ø Plaaslike volksmelodieë (Sotho, Xhosa, Zoeloe en Afrika Christelike seremoniële
melodieë) is ook algemeen in hierdie groter estetiese raam opgeneem.
Ø Die uitgebreide, improviserende uitvoeringsformaat het musikante toegelaat wat nie opleiding
of lesse by 'n lokaal kon bekostig om hul musikale vermoëns te slyp nie, aangesien hulle

ontluikende sosio-musikale spanning verwoord het.

Ø Marabi was die naam wat gegee is aan 'n klawerbordstyl (wat dikwels goedkoop pedaalorrels

gebruik) wat 'n musikale skakel met Amerikaanse jazz, ragtime en blues gehad het, met wortels diep

in die Afrika-tradisie. Vroeë marabi-musikante was deel van 'n ondergrondse musiekkultuur en is

tipies nie opgeneem nie.

Ø Die vrolike melodieë en pakkende ritmes van marabi het hul weg gevind in die klanke van
gewilde dansgroepe met 'n kenmerkende Suid-Afrikaanse styl.

Ø Marabi word gekenmerk deur 'n paar eenvoudige akkoorde wat herhaal word in verskillende

vampingpatrone wat lank kan voortduur;

Ø Herhalende harmoniese patrone is tipies van tradisionele Afrika-musiek.

Ø Dit was die geval sodat mense vir lang tye kon dans sonder om die liedjies goed te
ken.
Ø Mense kon die gevoel en ritme van die liedjie na 'n paar keer deur die progressie
optel.
Ø Liedjies begin dikwels met 'n kort inleiding met die kitaar of klavier.

143
4.1.2 Verteenwoordigende Kunstenaar/Bande

a) Die Jazz Maniacs

ØDie Jazz Maniacs was 'n 15 stuk band

gevorm deur 'n gewilde pianis wat
saksofonis geword het,Solomon "Zulu Boy"
Ø Cele. Hy het die moontlikheid gesien om
Marabi in 'norkesvorm.
Ø Die orkes het van die legendariese township
Jazz-spelers wat saksofoniste ingesluit het,
Figuur 124 - Die Jazz Maniacs
vertoon en ontwikkelMackay Davashe,
Zakes Nkosi, Ntemi Pilliso en Wilson “Kink Fish” Silgee.
Ø Dit het inspirasie verskaf vir 'n nuwe ras opkomende Jazz-musikante soosDollar
handelsmerknou bekend asAbdullah Ibrahim, Hugh Masekela, Kiepie Moeketsie,
Jonas Gwangwa, Sol Klaaste en Gwigwi Mrwebi.
Ø Sommige van die legendariese Sophiatown-vokale groepe en sangers wat met die Jazz Maniacs
geassosieer word, is dieManhattan Brothers, The Quad Sisters, The Woody Wood Peckersen

'n groep wat vier wonderlike individuele sangers geloods het,Die Veldlekkerke, bestaande uit

Miriam Makeba, Abigail Khubeka, Letta Mbulu en Mary Rabotaba.

b) Die Vrolike Swartvoëls

ØThe Merry Blackbirds was 'n band

gevorm in Johannesburg in die vroeë 1930's

onder leiding vanPeter Rezant.

ØOorspronklik het die groep ingesluitGriffiths

Motsieloaen synepianis vrou Emily. Ø

Hulle is aanvanklik genoemMotsieloa s'n
Band(na sy stigter en bestuurder, Figuur 125 - Die Vrolike Swartvoëls

Griffiths Motsieloa).
Ø Die orkes is gestig as 'nvyf-stuk groep(twee viole, tromboon, klavier en tromme).

Ø In 1932 het die groep sy naam verander na die Merry Blackbirds, en omstreeks dieselfde
tyd het een van die violiste vertrek en 'n altsaksofonis is bygevoeg.
Ø Later is 'n tenoorsaksofonis bygevoeg.

144
 Ø Die vrolike Blackbirds was bekend as die mees gepoleerde swart swaaigroep van die 1930's en
'40's omdat hulle in staat was ommusiek leeseerder as om net op gehoor te speel.

c) Die Manhattan Brothers

Ø Die Manhattan Brothers was 'n jazzgroep wat in die 1940's en 1950's gewild was. Die groep
het bestaan uit vier skoolvriende,Joe Mogotsi, Ronnie Sehume, Rufus Khoza en wyle
Nathan Mdlele.
Ø Die groep het hul musikale loopbane begin deur 'n skoolgroep genaamdManhattan
Sterre, en het toe besluit om op hul eie uit te trek en hul band The Manhattan Brothers te
noem.
Ø Die band het nie net 'ngroot impak op die musiek van die dag, maar hulle het ook beïnvloed
mode en neigingsdwarsdeur Suider-Afrika. Die Manhattan Brothers was ewe bekend vir hul

styl en hul uitbundige vertoning van weelde. Hulle het altyd gepoleer voorgekom en het op

hierdie manier die neigings vir baie jong, stedelike Afrika-mans gedikteer. Hul nuwerwetse

modieuse uitkyk was 'n manier om hul menslikheid te laat geld in die aangesig van die

vernederende sosiale toestande van apartheid.

ØIn die vroeë 1940's,Miriam Makebaaangesluit

hulle. Makeba, wat tot op hierdie stadium 'n taamlik

onbekende kunstenaar was, het tot in die 1950's by die

groep gebly en sodoende haar opkoms tot roem

gehelp. Die middel van die 1950's het egter die opkoms

van 'n ander musiekstyl gesien, en die groep se

gewildheid het begin taan. Makeba het uiteindelik die

groep verlaat om by die meer gewilde aan te sluit

Veldlekkerke.
Figuur 126 - Die Manhattan Brothers
Ø In 1961, moeg van die onmoontlike beperkings wat

deur die regering op hulle geplaas is, het die orkes die geleentheid aangegryp om die land
te verlaat met die musiekblyspel King Kong wat oorsee opgevoer sou word.
Ø Die groep het saam in ballingskap gebly en het voortgegaan om roem in die internasionale
mark te vind. Hulle het deur Europa getoer en opgetree. In die 1960's het hulle drie
albums deur EMI vervaardig, maar dit is nooit buite Londen vrygestel nie.
Ø Die Manhattan Brothers was die eerste Suid-Afrikaanse groep wat 'n rekord in dieTop 100
grafieksaamgestel deur Billboard (Lovely Lies) wat in Maart 1956 nommer 45 bereik het.
Hulle eerste opname saam met Miriam Makeba,Lakutshon 'Ilanga, is in 1953 vrygestel

145
 Ø Die groep is ook bekend vir liedjies soosJikela Emaweni, Baby Ntsoare, en
Pesheya' kwezo ntaba.
Ø Die groep het 'nAfrikaanse kinkel op veramerikaniseerde harmonieë. Hulle klank is
beïnvloeddeur Amerikaanse ragtime, jive swing en doo-wopsowel asAfrika koor en
isiZulu harmonieë.Hulle musiek word meestal in Afrikatale gesing. Sikliese
akkoordprogressies word gebruik en hul musiek is herhalend

d) Jazzbriewe

ØHulle was Suid-Afrika se eerste belangrike

bebop bandin die 1950's. Die orkes het uit
Suid-Afrikaanse jazz-ikone bestaanDollar
handelsmerk(later Abdullah Ibrahim) op
klavier, Kippie Moeketsiop altsaksofoon,
Jonas Gwangwaop tromboon,Hugh
Masekelaop trompet,Johnny Gertzeop bas,
Figuur 127 - Jazzbriewe
Vroeë MabuzaofMakaya Ntshoko op
tromme)
Ø Die Jazz Epistles het 'n spesifieke Suid-Afrikaanse klank begin wat individuele kunstenaars oor
die volgende dekades ontwikkel het.

Ø In 1959 die vrystelling van hul albumJazzbrief, Vers 1het die gewordeerste album deur 'n
swart Suid-Afrikaanse band.

Ø Die musikante was betrokke by die gewilde Suid-Afrikaanse jazz-musiekblyspel,King Kong wat
oorsee getoer het

Ø Baie van hierdie musikante het gekiesballingskapenhet hul styl verder ontwikkel deur
kontak met Europese musikante. Hulle het met hul terugkeer hul nuutgevonde kennis en

vaardighede in die Suid-Afrikaanse konteks teruggeploeg

Ø Alle lede van die Jazz Epistles het huleie oorspronklike materiaalskep dus 'n groot
hoeveelheid werk. Hierdie komposisies het die kultuur en tradisie van hul Afrika-erfenis
bevestig en daarom laat hulle dit as 'n nalatenskap.
Ø Hul invloed, deur harde bop te speel op die ontwikkelende Afrika-jazzkultuur, is hul
nalatenskap. Hulle was die eerste Suid-Afrikaanse groep wat 'n moderne ontwikkel hetavant-

garde jazz klanken hulle het 'n diepgaande invloed op latere musikante gehad.

146
e) The Dark City Sisters

Ø The Dark City Sisters was 'n Suid-Afrikaanse vroulike

vokale groep wat in 1958 deur musiekvervaardiger

gestig isRupert Bopape.Hulle het verskeie

trefferrekords gedurende die 1960's opgeneem, wat

gehelp het om die mbaqanga in te lei ØDie groep is

na vernoemAlexandra

Dorpsgebied, destyds bekend as"Donker

stad"weens sy gebrek aan straatbeligting.
Ø Die vroeë besetting ingesluitJoyce
Mogatusi, Francisca Mngomezulu, Irene
Mawela, Hilda MogapienEsther Khoza.
Figuur 128 - The Dark City Sisters

Ø Die groep se hegte harmonieë was dikwels

gekombineer met 'n enkele manlike sanger wat 'n oproep- en reaksietekstuur skep, in 'n tyd toe die

meeste bands bestaan het uit 'n vroulike hoofrol wat deur 'n groep mans gerugsteun is.

Ø In hul vroeë dae is die Dark City Sisters deur sanger voorgesitJack Leroleen later deur
Simon "Mahlathini" Nkabinde. Hul agtergrondgroep wasAlexandra Black
Mambazo.
Ø Die nuwe styl van die Dark City Sisters was baie gewild en hulle het gedurende die
1960's verskeie treffers geniet en ook deur Suid-Afrika en buurlande getoer.
Lidmaatskap het gereeld verander, met groepsangers soosFrancisca Mngomezuluen
Caroline Kapentarlater sing vir dieMahotella Queens. Hoof sangerJoyce Mogatusi
het die enigste konsekwente skakel regdeur die Dark City Sisters-reeks gebly. Die
tweede langste dienende lid wasGenade Msika, wat in 1960 by die groep aangesluit
het.
Ø Die groep het in 1971 vir 'n kort tydjie ontbind, voordat hulle in die middel 1970's hervorm het,

hoofsaaklik as 'n lewendige uitvoerende groep, hoewel hulle op verskeie punte gekontrakteer het om

Gallo-Mavuthela, EMIenCCP.

Ø Van hul albumtreffers sluit inBeste van Dark City Sisters(1969),Siyandlula (1971)
enBina O Kata-Kata(1981)
Ø In elk geval 'n eersterangse daad, die een en enigsteDark City Sisterswas 'n belangrike deel
van dieoorkommeisiegroeptoneel van die 1960's.

147
Ø Gestig in 1958en om vinnig Suid-Afrika se gewildste vrouegroep van die vroeë 60's te
word, was die Sisters aan die voorpunt van die verskuiwing van die ou marabi-swaairitmes
na die harder, stewiger en tog meer tradisionele jive-klank van die 1960's.

Ø Aan die stuur van die groep ten spyte van 'n voortdurend veranderende line-up was die soet-stem

Joyce Mogatusi.

Ø Verskeie groeperings van die Susters het ook opgeteken as dieKillingstone Starsen die
Flying Jazz Queens.

Ø Sommige van die mees betekenisvolle stemme om die Susters deur die jare te verheerlik,
afgesien van die grootMogatusiinsluitNunu Maseko,Esther Khoza,Genade Msika,
Audrey Zwane,Doris NtulienEmily Zwane.

Ø Na die vorming van dieMahotella Queensen daaropvolgende groei vanIzintombi Zesi

Manje Manje, was die Susters gedwing om hul sagte stilering op te dateer na die nuwe,
taai umbhaqanga. Die Susters het gewild en aktief gebly, maar in die skadu van hierdie
nuwe, jonger groepe.

ØNa akort skeuring in 1971, het die groep in 1973 met Joyce aan die stuur teruggekeer.

Ø Die susters het voortgegaan om op te neem en op te tree tot in die vroeë 1980's toe hulle
weer uitmekaar is. Hulle was egter teen die einde van die dekade weer terug en het 'n
terugkeer-album in 1994 opgeneem (wat ons hoop om binnekort met EJ-lesers te deel).

Ø Die susters is vandag nog in die een of ander

vorm, met die magiese duo vanJoyce Mogatusi
enGrace Moeketsi(voorheen Msika) – albei van
hulle nog goue stemme in hul goue jare. Hier is 'n
klassieke album van hul baie vroeë (1960 – 1962)
materiaal.
Figuur 129 - Joyce Mogautsi en Grace
Moeketsi

148
ØNotas van hul debuut-LP – Star Time – lees soos volg:

o Die son het gesak, Dis partytjietyd en wat

kan meer gepas wees as "Startime with
the Dark City Sisters".

oHierdie groep is ongetwyfeld die meeste

gewilde Afrika-vokale kombinasie in hierdie
land.

o Hulle bied op hierdie, hul eerste

langspeelplaat, 'n keur van liedjies aan
wat beslis jou voete aan die dans sal sit.
Sulke ou gunstelinge het nog nooit beter Figuur 130 - Star Time: The Dark City Sisters se debuut

geklink nie.

o Hulle het die neiging om hul vokale vermoë in liedjies te vertoon, sommige met 'n solis wat
uitgebeeld word, terwyl die ander op die agtergrond begelei, wat aan die luisteraars net
aangename melodiese klank gee. Hierin bied die Dark City Sisters jou 'n vermaaklike keuse
wat die volgende insluit:

§ Sekusile-Die lied begin met die hane wat kraai om almal aan te moedig om op te
staan en die nuwe dag te begin. Die lirieke is: "Word wakker dames en here nog 'n
dag het begin, so laat ons voorberei vir werk.
§ Roos- Die verhaal van 'n man wat baie erg teleurgesteld in liefde was en besluit het om
tot God te bid dat Rose (sy eks-verloofde) na hom sal terugkeer. Tot sy vreugde is sy
gebede verhoor en hulle is kort daarna getroud.
§ Langa More-'n Immergroen wat 'n nuwe vorm van dans bekendgestel het, anders as
die Flying Jazz, deurdat die armbeweging onveranderd gebly het, maar die
voetbeweging van die dansers het dié van 'n glybeweging langs mekaar geword in 'n
beweging wat aan die Charleston herinner.
§ Verander Jive Bafana-'n Opvolg van Lange More. Hierdie deuntjie het 'n geweldige
treffer oor die hele land geword.
§ Hierdie rekord is die perfekte voorskrif om Party Blues uit die weg te ruim en om jou
gaste in die bui te kry vir Startime with the Dark City Sisters.

149
4.1.3 Opsomming van kenmerke van musiek gevind in die musiek van
bogenoemde Marabi-musikante

a) Invloed van gesange

• Geslote harmonieë

• Groot tonaliteit

• Sikliese akkoordprogressies

• Gebruik van primêre akkoorde

b) Afrika-invloede
• Parallelle vyfdes

• Gesinkopeerde ritmes

• Melodieë volg die kontoere van spraak

• Poli ritmes

c) Jazz-invloede
• Ragtime
• Swaai ritmes
• Sinkopasie

d) Taal
• Verskillende Afrikatale veral Nguni en Sotho

150
4.2 Kwela
Let op die volgende belangrike aspekte:

Ø Definisies, elemente en kenmerke van die genre Kort

Ø biografie van komponiste, kunstenaars of groepe Luister na
Ø genre verteenwoordigende werke

4.2.1 Agtergrond, elemente en kenmerke

a) Agtergrond

Kwela-musiek is Marabi-gebaseerde penniefluitjiemusiek, ontwikkel tussen 1954 en 1964. Dit het 'n

swaaislag wat oorspronklik deur kinders vervaardig is in kreatiewe nabootsing van hul gunsteling jazz-

ikone. Dit is pakkende wysies wat ideaal is vir dans.

Die woordkwelawas geassosieer met musiek lank voor pennywhistles gewild geword het. Dit is dikwels

tydens 'n optrede geskree om mense te motiveer om op te staan en te dans. In dieJazz Maniacs se

1939opname vanTsaba-Tsaba, byvoorbeeld, skree van "kwela!" hoorbaar is. Die instruksie "kwela!" is

ook tussen musikante gebruik om iemand aan te moedig om 'n solo te neem. Die woord "Kwela-Kwela

” is ook gebruik om na die berugte polisiewaens tydens die apartheidsjare te verwys.

b) Pennie-fluit agtergrond

Ø Die Pennywhistle kom uit die tyd toe Afrikaanse kudde-seuns 'n pyp van gemaak het
bamboes. Hulle het daardie pype genoemMahlakaen hulle het die doel van vermaak
tydens beeste. Met verloop van tyd is hierdie vervang deurblikfluitjiesaangesien die
bamboes nie duursaam was nie.
Ø Daardie blikpype is baie verbeter en is wat ons nou noempennie fluitjies. Die pennie-
fluit het diegewilde instrument van Afrikaanse seunsen hulle kon hulle op straathoeke
hoor speel. In die 1930's en 40's, toe daardie 'trop seuns' na stede migreer het op soek
na werk, het die toeganklikeDuits-gemaakte blik fluitjie'n betroubare plaasvervanger
vir die inheemse riet-eweknie geword.
Ø Die blikfluitjie wasveelsydigdeurdat dit in 'n mens se gordel gestoor kan word, en op 'n oomblik se kennisgewing

vervaardig kan word, of gespeel kan word terwyl jy loop.

Ø Verskeie vanSuid-Afrika se jazz-saksofonistehet hul musikale loopbane op hierdie

instrument begin.

151
 c) Eienskappe/Elemente van Kwela

Ø Kwela word gekenmerk deurherhaling van 'n kort harmoniese sikluswaaroor 'n reeks melodieë,
gewoonlik die lengte van die siklus, herhaal en gevarieer word.

Ø Siklisiteit is 'n eienskap wat kwela deel met baie swart Suid-Afrikaanse tradisionele musiek soos
marabi, en baie ander sub-Sahara neo-tradisionele musiekvorme. Die gebruik vanprimêre
Ø akkoordeis algemeen en daar is gewoonlik vier per siklus. Dieharmoniese siklusis gewoonlik
Ø twee of vier mate lank, en die meeste komposisies het vier kwarte tot 'n maat met
akkoordveranderings wat by elke maat of halwe maat plaasvind.

Figuur 131 - Die harmoniese siklus van kwela

ØDie meeste komposisies bestaan uit 'n reeks kort melodieë wat isherhaal en
vermeng met improvisatoriese gedeeltes.
Ø Kwela-komposisies bestaan uitdrie motiewevermeng met solo-afdelings.
ØMelodiese herhaling is 'n bepalende aspek van kwela wat uit Afrika-tradisioneel geneem is
bronne.
Ø Alhoewel Spokes Mashiyane voor sy eerste opname net saam met die kitaarspeler France Pilane
gespeel het, is kontrabas en tromme by hul eerste opname bygevoeg en dit het die norm geword

vir alle penniefluitjie-opnames.

Ø Musikante soos Jack Lerole gevindbusking baie meer winsgewend as opname. Ongelukkig het die

Ø polisie se teistering van buskers vanaf ongeveer 1958 toegeneem, en uiteindelik het arrestasies, boetes

en fisieke mishandeling die strate 'n onlewensvatbare plek vir musikante gemaak.

ix. Struktuur

Kwela-musiek is basies gestruktureer op die roep-en-antwoord-beginsel.

152
4.2.2 Harmonie

Sikliese herhaling van 'n kort, twee of vier-maat progressie van die primêre akkoorde wat gebruik word in

teenstelling met Amerikaanse swaai wat langer en meer komplekse akkoordprogressies gebruik.

'n Aansienlike aantal pennywhistle-komposisies volg die tipiese twaalfmaat-blues-

progressie; byvoorbeeld,Time SquaredeurPeter Blues MakanaenPenny Whistle Blues
deurWillard Cele.

4.2.3 Melodie

Ø Die kort herhalende melodiese motiewe is die mees onvergeetlike komponente van enige
kwela-komposisie, en hulle is die basis waarop alles anders gebou word.
Ø Solo-passasies is geneig om 'n verkenning van die motiewe eerder as van die harmoniese
progressie te wees. Hulle is baie dikwels nou geskoei op die akkoordtone van die harmoniese

progressie.

Ø In baie basiese kwela-komposisies bestaan die motiewe feitlik uitsluitlik uit akkoordtone. Die
Ø twee melodiese motiewe van Spokes Mashiyane'sJika Dintobevat byvoorbeeld slegs drie nie-
akkoordtone tussen hulle. Die figuur hieronder illustreer die harmoniese progressie van Jika
Dinto gevolg deur sy twee motiewe.

Figuur 132 - Speke Mashiyane se Jika Dinto

Ø Gearpeggieerde note is die dominante kenmerk van kwela-melodieë.Lag KweladeurJack

Lerolebestaan byvoorbeeld feitlik geheel en al uit variasies op dietonikum majeur, en
dominante sewende arpeggio's.
Ø Diepenniefluitjieas instrument 'n sterk invloed gehad opdie melodiese struktuur van
kwela.
153
ØDie penniefluitjie is gemaak in 'nmajeur toonleerhoe musikante ook al geskep hetvinger
tegnieke wat dit vir hulle moontlik gemaak het om note te buigom verskillende sleutels te skep

4.2.4 Ritme

ØDie basiese ritme in kwela word verskaf deur die kitaar eerder as die dromstel, an
instrument nie teenwoordig in vroeë kwela nie.

Ø Ritme is 'n primêre faktor wat kwela van ander swart Suid-Afrikaanse stedelike musiekstyle
onderskei.
Ø Die perkussielyn in opnames funksioneer grootliks om die kitaarlyn teë te werk of te
Ø versterk. Die Kwela-ritme is beskryf as 'n skommeling.
Ø Die belangrikste ritmiese verskil tussen Kwela en Marabi of Mbaqanga, is dat eersgenoemde
"geswaai" word, terwyl laasgenoemde twee style op 'n ry-reguit maatslag gebaseer is.

Figuur 133 - Tipiese kwela-ritme

Ø Kwela het ritmiese invloede van Jazz. ByvoorbeeldSanny Boy Specialby die Benoni
fluitkwintetbevat blues-tipe “breaks”.
Ø Dromstel gebruik dikwels die 'skop', of 'vul', wat dikwels die einde van 'n vier mate-siklus of 'n vers
aandui.

ØSoms was penniefluitjie-komposisies gebaseer op Latyns-Amerikaanse ritmes

aangeteken soos inPraat Mashiyane'sJaloers DownenGoli KweladeurKippie
Moeketsi.
Ø Die ritmiese basis van kwela is afkomstig van die vaste stofvier-vier maatslag en swaai-gevoel van

die Count Basie-tipe grootgroep.

Ø Kwela het ookAfrika-ritmiese invloede.InBen Nkosi s'nTwee-een Spesialedie basiese

maatslag van die kitaarlyn word gelykop in twee onderverdeel terwyl die ander
instrumentale lyne (veral dié van die penniefluitjies) geswaai word. Die resultaat is 'n
subtiele twee-teen-drie-kruisritme tussen die instrumente.

154
 Figuur 134 – Kruisritme in kwela

Ø Die ineensluitende (of haak-) tegniek, sentraal tot baie tradisionele Afrika-musiek, is
duidelik sigbaar in komposisies wat uitroepe of fluitjies op die agste tussen maatslae
insluit. Enkele voorbeelde is: die uitroepe inPeter MacontelaKlein Bob, die fluitjies in
Habo PhatideurPraat Mashiyaneen syneAl die sterre; en die fluitjies inAmagoduka by
dieSwart hamer.

4.2.5 Tempo

Ø Tempo is to as een van die sentrale elemente wat die kwela-gevoel oproep.
Ø Die enkele mees algemene spoed van kwela-komposisies is MM = 138 per maatslag

4.2.6 Kwela Kunstenaars

a) Mashiyane praat

Ø Spokes Mashiyane is gebore in1934in

Vlakfontein Hammanskraal.
ØHy het sy musikale loopbaan opriet
fluitetradisioneel gespeel deur trop seuns
Ø Hy het van 'n riet fluit, plastiek, en later 'n
metaal pennywhistle.
Ø Op die ouderdom van agtien het Mashiyane
na Johannesburg gereis om huiswerk te soek.
Hy het by sy tante in Parkview gewoon waar
hy kitaarspeler ontmoet hetFrankryk Pilane.
Die twee het 'n duo gevorm en die Zoo Lake FFigiguurere113355–-SSppookkeessMaasshhiyiyaannee

Park as hul oefenruimte gebruik

155
 gedurende hul vrye tyd. Dit was daar waar hulle opgemerk isStaak Vilakazi, 'n

talentverkenner.

Ø Hulle is toe genooi om Mashiyane se eerste opname op te neem,Ace Blueswat uiters goed
verkoop het en vroeg in 1955 het hy gunstige resensies ontvang.
Ø Sy plate is ook gespeel deur dieSuid-Rhodesiese Uitsaaikorporasieen hy het gou
'n aanhang oor die hele Suidelike Afrika verkry.
ØMashiyane se gewildheid word toegeskryf aan sy benutting vanvoetsoolvlak musiekblyspel

elemente.
Ø Hy het wysies uit die gemeenskap gebruik. Hy het mense in hul normale gemeenskaplike
omgewings waargeneem wat hul ou liedjies sing. Spokes Mashiane sou dan die patroon

improviseer op grond van die musiek wat gesing is deur die mense, of kinders wat op straat

Ø speel. Sy komposisie Ace Blues is 'n ou tradisionele liedjie wat van geslag tot geslag oorgedra
is.

ØMashiyane se sukses het gelei tot 'n soektog deur ander platemaatskappye na hul eie
pennywhistle sterre.

Ø Van sy musiek sluit in:

• Albums: King kwela (1958), Spokes Africa (1959)
• Liedjies: Skokiaan (1954), Phatha phatha (1959)

b) Lemmy Mabaso

Ø Mabaso was dieeerste swart musikant

om 'n album mee uit te reikGallo Rekords
Dit was met sy eerste groep, die
Alexandra Junior Bright Boys band, wat
hulself op die Alexandra Bright Boys
gestileer het, 'n vroeëre band wie se
briljantheid Mabaso geïnspireer het om sy
hand met musiek te probeer.
ØSy pa het hom en sy twee gekoop
broers pennywhistles
Ø Mabaso word die jongste lid (14 jaar oud) van

die rolverdeling van diehistoriese King Kong Figuur 136 - Lemmy Mabaso

musiekblyspel wat in 1961 deur Londen getoer

het

156
 Ø Mabaso se baanbrekersrekord,Lemmy Treffer Parade No.1is vrygelaat opGallo se New
Sound-etiket in 1958.

Ø Die etiket was 'n inisiatief deur Gallo om sy meer gewilde jive- en kwela-vrystellings van sy
meer "tradisionele" vrystellings te skei om op stedelike swart musiek te fokus.

Ø Die nuwe musiek gemaak deur Mabaso en ander jazz-, jive- en kwela-kunstenaars van die laat 1950's

en vroeë 1960's - insluitend Spokes Mashiyane, Miriam Makeba and the Skylarks en Reggie Msomi -

het hierdie dwangbaadjie weerstaanom 'n komplekse stedelike identiteit te weerspieël.

ØDie kreatiewe stryd van hierdie musikante het sy hoofopskrif oomblik gevind met die
inhuldiging 1962Cold Castle Nasionale Jazzfees, waar vooraanstaande jazzgroepe in 'n
sokkerstadion in Moroka-Jabavu meegeding het.
Ø Hierdie toenemende gewildheid van jazz het die einde vir kwela-musiek gespel.

Ø Mabaso het die saksofoon opgeneem en aangesluitMsomi's Hollywood Jazz Band in 1963
. Hy het later sy eie groep, dieDown-Beats.
Ø Hy het by dieSoul Brothers in 1979na die dood van twee lede, Tuza Mthethwa en
Mpompi Sosibo.
Ø Hulle het internasionaal getoer en in Oslo gespeel toe Nelson Mandela en FW de Klerk in
1993 hul gedeelde Nobelprys vir Vrede ontvang het.
Ø Mabaso is in 2018 dood

c) Elias Lerole

ØElias Lerole was in sy vroeë tienerjare toe hy

en Jack, sy broer, penniefluitjie begin speel het.
Anders as vroeëre kwela-groepe, het hulle
ingeboude kitaarenvokale harmonie. Hierdie
ateljeegroep was een van die gewildste pennie-
fluitjie-jive-uitrustings in Suid-Afrika in die
middel-50's.
ØIn 1956 het Elias en sy orkesElias en Sy Zig-
Zag Jive Fluiteonderteken isEMI Suid-Afrika

figuur 137 - Elias Lerole en sy Zig-Zag Jive Fluite

deur die etiket se swart musiek plate
vervaardiger,Rupert Bopape.
Ø Sy liedjieTom Hark,vrygestel deurColumbia Records,het 'n groot treffer geword wat die
Britse Trefferparade rondom Junie 1958 gehaal het en die lat gestel het vir kwela's

157
 internasionale styging. Die enkelsnit het na raming drie miljoen kopieë verkoop, wat in die 50's

tot vandag talle voorblad veroorsaak het.

Ø Die groep het begin speeldanssalerondom Johannesburg onder 'n nuwe naam,
Alexandra Black Mambazo.

Aktiwiteit 1

1.1 Noem DRIE kenmerke wat jy in die musiek van die kwela-kunstenaar, Lemmy
Mabaso, sal hoor. (3)

1.2 Gee VIER redes waarom die pennefluitjie 'n gewilde instrument in die 1930's was

1.3 Beskryf prominente musiekkenmerke van kwela

1.4 Identifiseer die kenmerke wat Spokes Mashiyane, Lemmy 'Special' Mabaso en Elias Lerole se
musiek tipies van die kwela-styl maak.

Aktiwiteit 2

2.1 Skryf 'n paragraaf waarin jy kwela beskryf. Verduidelik ook kortliks die rol daarvan in die
ontwikkeling van Suid-Afrikaanse jazz. (5)

2.2 Skryf 'n opstel waarin jy kwela as 'n jazz-genre bespreek. Verwys na die musikale oorsprong, sosiale

waarde en musikale kenmerke. Sluit EEN kunstenaar en EEN treffer/album in.

Jy sal krediet kry vir die logiese aanbieding van feite en die struktuur van jou opstel.

2.3 Marabi en kwela het in die 20ste eeu ontstaan. Skryf 'n opstel waarin jy hierdie TWEE style
bespreek, met verwysing na die volgende aspekte:

• Oorsprong van die style (5)

• Musiekkenmerke en instrumentasie (5)
• Kunstenaars en werke wat die style verteenwoordig (2)
Jy sal krediet kry vir die logiese aanbieding van feite en die struktuur van jou opstel. (3)

158
4.3 Umbhaqanga

Umbhaqangais 'n inheemse styl van Suid-Afrikaanse musiek met plattelandse IsiZulu-wortels. Die styl
het sy oorsprong in die vroeë 1960's. Dit het later die bynaam gekryisimanje-manjeenomgqashiyo–

bedoelende die onvernietigbare maatslag - toe koor bekendgestel isombhaqanga. In IsiZulu, die term "

ombhaqanga” beteken 'n alledaagse mieliemeel/gestoomde mieliebrood.

4.3.1 Politieke agtergrond

• Suid-Afrika se onstuimige geskiedenis en kolonialisme het 'n smeltkroes vir Europese en

inheemse musikale invloede geskep.
• Kolonisasie, verstedeliking en verwestersing het die tradisionele manier van lewe onder die
Afrikane verander.
• Suid-Afrikaanse wette soos die Grondwet
van 1913 en die Groepsgebiedewet van
1950 was bedoel om die integrasie van
gemeenskappe in die land te beheer en
te reguleer. Op die een vlak is Swart en
Wit mense verhinder om met mekaar te
integreer. Op 'n ander vlak is die
verskillende swart etniese groepe ook
uitmekaar gehou, wat dit vir die meeste
swart inheemse musiekkunstenaars baie
Figuur 138 - Betoging teen die Groepsgebiedewet van 1950
moeilik gemaak het om erkenning buite
hul stamgrense te kry.
• Die sendelinge en die goudmyne het radikale veranderinge gebring wat noodwendig op musiek

weerspieël het.

• Die veranderde ekonomiese toestande het swart mense gedwing om werk te soek in hierdie myne

waar hulle in samestellings gehuisves is.

• In die myne is mense van verskillende etniese groepe bymekaar gebring.

• Soos verskeie groepe ontmoet het, het eenwording plaasgevind wat beteken het dat daar nie van mekaar

geleer kon word nie.

• 'n Nuwe sosiale lewe het begin ontstaan wat weerspieël word in musiek van swart mense as geheel.

• Met baie mense wat na die stede gekom het om werk te kry Sophiatown, wat mense oor
die rasse lyne geakkommodeer het.
• In Sophiatown het verskeie musiekstyle ontwikkel as gevolg van vermenging van kulture.

159
• Die ondergang van Sophiatown as gevolg van die 1950-groepsgebiedewet het tot die ontstaan gelei

eienaarskap vir trekarbeiders en verstedelik

es in Soweto.
Mense wat van landelike gebiede na stedelike gebiede verhuis het, was

geneig tot 'n nuwe lewe.

eep identiteitskrisisse ontstaan tydens periodes van groot l

verandering en dit manifesteer in kulturele vorme soos

usical styl.

As gevolg van indoktrinasie wat op skole gekom

het, het die opgevoede elite enige vorm van
radisionele musiek verag wat met arisme
gelykgestel is.
die werkersklas, aan die ander kant, wou c hê wat
hul stedelike en landelike leefstyl weerspieël.
• Om dit te bereik, het hulle die beginsels van tradisionele uitvoering uitgebrei na Westerse
instrumente en tot die integrasie van die uiteenlopende musikale en dansinvloede van die
industriële werkplek.

4.3.2 Sophiatown

Sophiatown was een van die oudste swart

voorstede van Johannesburg vanaf die 1930's

waarin die township-kultuur gefloreer het.

Sophiatown en Alexandra was skaars "vrye

besit" gebiede waar swartes eiendom kon

besit. Dit is gedurende die 1940's en 1950's as

'n legendariese kulturele middelpunt en

episentrum van politiek, jazz en blues beskou.

Die nabyheid aan Johannesburg se middestad

het dit aantreklik gemaak vir kunstenaars wat

gretig is om nuwe weë van musiek en ander

kunsvorme te verken. Van die bekendste Suid-

Afrikaanse skrywers, musikante,

politici en kunstenaars kan om daardie rede met Sophiatown verbind word.

Sophiatown is dikwels na verwys met sy byname,KofifiofSof'town. Die apartheidsregering

het Sophiatown vernietig toe die Groepsgebiedewet van 1050 in werking gestel is. Die
inwoners is met geweld verwyder en na SOWETO verplaas volgens hul etnisiteit,
160
en ander townships buite Johannesburg. Die vernietiging daarvan verteenwoordig 'n einde van 'n belangrike

era aangesien die eenheid van kulturele ontwikkeling verbrokkel is; ook die Suid-Afrikaanse blankes wat

hulle aan die kulturele rykdom in die voorstad gesmul het, kon nie daarmee voortgaan nie. Die vernietiging

van Sophiatown het dieombhaqanganegatief, aangesien die genre aan die toeneem was onder die voorstad

se swart inwoners en wit kultuurentoesiaste wat dit gereeld besoek het.

4.3.3 Oorsprong

• Alhoewelombhaqangakan gesê word dat dit in die meeste Suid-Afrikaanse townships ontwikkel het,

Sowetoblyk sy te weesbegin plek. Soweto het die meeste van die bevolking wat van Sophiatown gekom

het, geakkommodeer.

• Galloplatemaatskappy het belang gestel in hierdie styl en in samewerking met dieSuid-

Afrikaanse Uitsaaikorporasie(SAUK) dit begin bevorder het.
• Rupert Bopape'n talentverkenner en musiekvervaardiger het bygedra tot die ontwikkeling van

mbaqanga. Hy het 'n belangrike rol in die ontwikkeling gespeelombhaqangamusikante houMahlathini

enMahotella Queens.

• Mahotella Queens was diepremierombhaqangaharmonie groep, veral deur die

1970's".
• Mahotella QueensenMahlathininoem hul styl vanombhaqangamusiek'mgqashiyo' die'
onvernietigbare Beat'
• Hierdie styl is gekenmerk deur 'n groep bestaande uit 'nvroulike kwarteten 'n leidende
manlike kreun. van Mahlathiniombhaqangahet baie steun van migrante en werkersklas
stedelinge getrek. Dit kan toegeskryf word aan sy sukses om ewewig tussen stedelike en
landelike eise te bewerkstellig.
• Instrumentasievanombhaqangabehelswesterse instrumenteen tradisionele
instrumente blyk nie in hierdie musiek te voorkom nie. Tradisionele instrumente is dus
geleidelik deur Westerse instrumente vervang, byvoorbeeld die kitaar het eensnaarboog
(umakhweyana) vervang.
• Vereenvoudigde weergawe van tradisionele deelstruktuur, steltradisioneelenneo-tradisioneel

liedjies tot stedelike ritmes afgelei vanMarabienTsaba-Tsaba.

i) Eienskappe

• Een van die meestebelangrike instrumentgebruik in die skepping van Umbhaqanga musiek is die

elektriese kitaar.

• Deur die jare,elektriese orrelis in Umbhaqanga bygevoeg. Vandag sluit die meeste
Umbhaqanga-liedjies elektriese orrel in. Dit is baie waarneembaar veral in
Umbhaqanga van dieSielsbroerswaar 'n orrelklank selde gemis kan word.
161
• Pennie-fluitwat op groot skaal in kwela-musiek gebruik isvervang deur die
saksofoon.
• Die meeste mbaqanga-stukke begin met 'nhoofkitaar(of elektriese orrel, viool of
trekklavier) inleiding voor 'n swaar baslyn
• Die musiek kan genoem wordminimalistiesas gevolg van syherhaling.
• Daar is dikwels 'nhoof sangeren'n groep agtergrondsangerswat harmoniseer.
• Die vokaleteksis gewoonlik inAfrikaanse tale.
• Liggaamsbewegingengebaaris basies vir die styl.
• Ritmein hierdie musiek is uiters belangrik virbeweging.
• Knip van kitaresoms gebruik om 'n liedjie te stem om by die styl te pas.

• Die vorming van die meeste Umbhaqanga-groepe weerspieëlmengsel van musikantevanverskillende

etniese groepeen dit kan een van die redes wees wat hierdie musiek gemaak hetaanvaarbaar aan

verskeie etniese groepe.

• Vokalisteword gehou as 'neenheidvir alle optredes. Instrumentaliste, aan die ander kant, word

onafhanklik gebruik volgens die vereistes van 'n bepaalde opname of lewendige vertoning.

• In Umbhaqanga-vertonings tree musikante gewoonlik in albei optradisionele Afrikaanse kostuum en

Westerse kleredrag.

4.3.4 Invloed

• Mbaqanga-ritmes afgelei vanMarabienTsaba-Tsaba

• Nog 'n invloed wat 'n paar veranderinge ingebring het
ombhaqangainstrumentasie is dié vansielsmusiekwat gewild
gemaak is deur mense soosAretha Franklinen Percy Sledge.
Alhoewel sielmusiek stadiger is, is die maat daarvan ewe
intens as die elektriese orrel.
• Mbaqanga word ook beïnvloed deurAmerikaanse Jazz
musiek in die vroeë 50's op die SAUK uitgesaai.
• Die Suid-Afrikaanse Bubblegum-genre en ander gewilde
Afrika-style is hoofsaaklik beïnvloed deurombhaqanga

• Die tromslag vaninlamu(tradisionele Zoeloe-dans wat gekenmerk word deur die danser
wat een voet oor sy/haar kop lig en dit skerp afbring, vierkantig op die downbeat land) wat
op die dromstel gespeel word, is die dryfveer vanombhaqangamusiek.

162
 a) Westerse elemente in Mbaqanga

i. Instrumentasie

Umbhaqangamusiek gebruik Westerse instrumente. Dit sluit in:

• Saksofone
• Elektriese kitaar

• Elektriese bas

• Elektriese orrel

• Trekklavier

• Dromme.

ii. Styl

Die meesteombhaqangaliedjies neem een van die volgende style aan:

• Twist wat in Amerika ontstaan het en gewild geword het in 1962. Dit is geassosieer met
swart Amerikaners en kunstenaars soos Chubby Chicken.
• Soul music, is 'n musiekstyl van Swart Amerikaanse populêre musiek wat uit verskeie
style soos gospelmusiek en ritme en blues put. Hierdie musiekstyl het in die 1960's
ontstaan.
• Rock 'n roll wat in die laat 1980's ontstaan het. Dit put uit verskeie style, soos country-
en westerse musiek, swart ritme en blues en boogie-woogie.

iii. Harmonie

• Die gebruik van vierstemmige harmonie is duidelik in die meeste vanombhaqangaliedjies. In die

meeste gevalle is daar 'n hoofsanger en drie begeleidende sangers.

• Daar is ook 'n voortdurende gebruik van liederemelodieë. Akkoordprogressie is gewoonlik 'n drie-

akkoordpatroon, met primêre akkoorde wat I - IV - V is.

b) Afrika-elemente in umbhaqanga

Ten spyte van die feit dat hierdie musiek op Westerse instrumente gespeel word,ombhaqangamusiek

beeld baie Afrika-elemente uit. Hierdie musiek put baie uit tradisionele en inheemse Afrika-klanke.

163
 i. Herhaling

• Een van die kenmerke vanombhaqangamusiek is herhaling wat 'n Afrika-

musiekkenmerk is.
• Daar is konstante herhaling van harmoniese siklusse van 4 of 8 slae. Daar is bewyse van

melodiese herhaling in teenstelling met melodiese ontwikkeling.

ii. Gelaagdheid

• Die meesteombhaqangaliedjies het melodiese lae met elke instrument of stem wat 'n melodiese

patroon van sy eie speel.

• Ritmiese lae bestaan uit verskillende ritmiese lyne, verskillende meters en 'n bestendige ritmiese

polsslag.

iii. Choreografie

• Umbhaqangamusiek is dansmusiek. Dans is 'n belangrike kenmerk wat Afrika-musiek

kenmerk. Liggaamsbeweging, gebaar is noodsaaklik virombhaqangamusiek.
• Die tromslag word beïnvloed deur dieinlamu(Zoeloe-dans).

iv. Taal

• In die meeste gevalle is die teks gewoonlik 'n mengsel van tale en dialekte.

• Sommige liedjies klink soortgelyk in vorm, maar woorde (lirieke) en boodskap maak hulle duidelik.

4.3.5 Mbaqanga-kunstenaars

a) Mahotella Queens

Ø ’n Suid-Afrikaanse vrouegroep wat in 1964 deur

musiekvervaardiger gestig isRupert Bopape
bestaande uitHilda Tloubatla, Nobesuthu
MbaduenAmanda Nkosi.Die groep is bekend
vir hul kenmerkende vokale harmonieklank,
kitaargeleide mbaqanga-musiek en vinnige
verhoogdans.
Ø Bopape was 'n talentverkenner en vervaardiger by
die onafhanklike Gallo Africa se filiaal wat toegewy

is aan swart musiek, Mavuthela Music Company.

Figuur 141 - Mahlathini en Mahotella Queens
Hy het die Mahotella Queens gevorm

164
 as die maatskappy se inwonende meisiegroep en ensemble. Hulle is dikwels gelei deur die

diepstemmige manskoor vanSimon 'Mahlathini' Nkabinde.

ØMahotella Queens met Mahlathini is gerugsteun deur Mavuthela se huisorkes, die

Makgona Tsohle Band.
Ø In 1972 het Mahotella Queens ineengestort ná koninklikes se onenigheid met Bopape. Mahlathini

Ø het die maatskappy in 'n soortgelyke dispuut met die vervaardiger verlaat.

Ø Met 'n verandering van lidmaatskap het Mahotella Queens egter produktief en gewild
gebly tot in die 1970's en 1980's.
ØIn 1987 het Mahotella Queens weer verbind en drie van sy oorspronklike sangers. Hilda
Tloubatla, Nobesuthu Mbadu en Mildred Mangxola het saam met Mahlathini na die groep
teruggekeer. Ten spyte van die dood van Mahlathini,Marks MankwaneenWes Nkosi
gedurende die laat 1990's gaan die Mahotella Queens voort om op te tree. Sommige van
Ø hul treffers/Albums sluit inOntmoet The Mahotella Queens(1966) Marena(1972)Beste
van die Mahotella Queens(1977)Tsamaya Moratuoa(1980) Pitsa Tse Kgolo(1982).

b) Sielsbroers

• Soul Brothers is 'ngewilde Suid-Afrikaner

ombhaqangagroepwat gevorm is in 1975
deurDavid Masondo(tromspeler en sanger),
Zenzele Mchunu(baskitaarspeler), Tuza
Mthethwa(hoofkitaar), Johannes
Chwane Mhlongo(hoofkitaar), Amerikaanse
Zoeloe,enMoses Ngwenya.
Figuur 142 - Sielsbroers

• Tuza Mthethwa en Johannes Chwane Mhlongo – wat albei hoofkitaar speel, het hulself
aanvanklik genoemDie Jong Broers, 'n onbekende band vanHammersdalein KwaZulu
Natal.

• Soul Brothers het bekendheid verwerf in 1976 ná die vrystelling van hul enkelsnitMshoza Wami

saamgestel deur Tuza Mthethwa. Die liedjie het binne drie maande meer as 60 000 eenhede verkoop ('n

seldsame prestasie in dieombhaqangamusiekgenre). Terwyl dieombhaqangamusiekaanhangers was nog

besig om te herstel van die impak van die enkelsnit wat Moses Ngwenya gekomponeer het Mamma ka

Sibongile, wie se verkope die hoogte ingeskiet het tot 175 000 eenhede wat dit die eerste liedjie in die

Suid-Afrikaanse musiekgeskiedenis maak wat daardie vlak bereik het.

165
• Die gewildheid van hierdie liedjies en vele ander soosDeliwe,Ake Niyeke Botsotsi,
Sibongile, Mantombazane, Ngenzenjaniom maar 'n paar te noem, het gesien hoe hulle
huishoudelike name oor die land en die wêreld in die algemeen geword het.
• Hulle het lande getoer soosDuitsland, Nederland, Kanada, Australië, en die
meeste van dielande in Afrika.
• Hulle het oor vrygelaatvyf en veertig albums, waarvan die meeste goue status verwerf het. In totaal het

Soul Brothers oorverkoopvyf miljoen eksemplarevan hul hele albums.

• Sommige van hul suksesse sluit in:

Ø 1984-samewerking metHugh Masekelain syTechno Bushalbum 1988- saam
Ø gewerkHarry Belafontein sy albumParadys in Gazankulu. Regstreekse DVD's –
Ø Woon in Johannesburg (2005)enWoon in Pietermaritzburg (2006).

Ø 2015 - het 'n album vrygestel,Undendende (Into Engapheli), waarin hulle

saamgewerk hetSteve Kekana, Ladysmith Black MambazoenIhashi
Elimhlophe.
Ø 1984 -Londen getoer heten vrygelaatIsithembisowat meer as 200 000 kopieë verkoop

het.

• Die Soul Brothers styl vanombhaqangahet gelei tot die bekendstelling van baie ander
groepe wat hulle nagevolg het soosAbangani, Amalunga, Thisha Nzuza,
Abakhwenyana, The Super Tens, Steve Kekana, Abagandayi,en vele ander. Hulle was
trendsetters in alle aspekte van musiekchoreografie, harmoniese stemme en kleredragstyl
wat deur Amerikaanse dapper dressers beïnvloed is.

• 1979 -Maxwell Mngadi, 'n multi-talentvolle kitaarspeler, vervaardiger en leier van die
Super Tens het Tuza Mthethwa vervang, enLemmy Spesiale Mabasodie pennywhistle-
superster van die 50's vervangMpompi Sosibona hul dood.

• 1985 -Sicelo Ndlela, het Zenzele ná sy dood as baskitaarspeler vervang.

• Van 1985 tot 2015 het David Masondo en Moses Ngwenya dieeerste
platemaatskappy in swart besit“Sielsbroers”.

• Die meeste van die albums wat hulle onder hul eie etiket vrygestel het, het die grootste verkopers in

die hele land geword en het aan hulle lof en respek verdien:Suid-Afrikaanse Musiek

166
 Toekennings (SAMA)in1995,BesteUmbhaqangaAlbumenLewensprestasie-toekenning in

2007.

• Hulle het gehelp om verskillende groepe te vorm en het baie musikante ontdek wat
onder hul etiket opgeneem is:Imitshotshovu, Mbongeni Ngema, Ihashi Elimhlophe,
Impumelelo, Ronald ChaukeenTsonga Kids, Thishaen vele ander.
• Sielsbroersrewolusie gemaak hetombhaqangamusiek met 'n nuwe styl wat tradisioneel
geïnspireer hetamaZulu-ritmesen lirieke, met sielorrel.
• Anders as anderombhaqangagroepe wat gelei en oorheers is deur drie kitare, naamlik
lead, bas en ritme kitaar, hul liedjies wasbekendgestel met die riffs van Moses se
Hammond-orrel.
• Terwyl hulkostuum, choreografieensommige harmonieë vergelyk met die
Amerikaanse sielmusiek wat hulle geïnspireer het, het die groep 'n klank en styl
ontstaan wat Suid-Afrikaanse gehore bekoor het, veral onder trekarbeiders.

• Hulle het 'n kenmerkende klank geskep wat gebaseer is op 'n stadiger maatslag, uitgebreide orrellyne en die

gebruik van township-slang wat gepraat word.

• Ander siel toegedienombhaqangakunstenaars, sluit in:Steve Kekana, Kori Moraba,

Babsi MlangenienMpharanyana.

c) Makgonatsotlhe Band

• Die groeplede het in Pretoria

ontmoet waar hulle ashuiswerkersin
die 1950's.Wes Nkosi het pennie-fluit
gespeel tydens pouses van werk
buite sportsentrums of op straat, in
bewondering van sy afgodPraat
Mashiyane, wat op daardie stadium
'n gewilde Kwela-ster was.
• Toe hy West Nkosi op straat sien speel,Joseph Figuur 12403 - Makgonatsohle Band

MakwelaenGelukkige Monamahom oorreed om

hulle te leer speel.
• Nie lank daarna nie het die drie musikante hul eie groep gestigDie Pretoria Tower Boys
met West Nkosi op pennywhistle (hoewel hy in die vroeë 60's na saxofoon verander het),
en beide Monama, met Makwela op kitare.

167
• In 1962 het die groep na Johannesburg gereis met die hoop om by die platebedryf aan te
sluit. Hulle het geëindig assessie musikantevirGallo Platemaatskappy, speel in
vervaardigerReggie Msomigroepeer dieHollywood Jazz Band.
• In 1963 het Msomi hulle op 'ntoervanNoord-Rhodesië(Huidige Zambië), maar
politieke onrus het gehore verhinder om die groep se konserte by te woon.
• Gallo-bestuur het die groep se afwesigheid gebruik as 'n geleentheid om Reggie Msomi te

vervang en verkope in hul 'swart musiek'-produksie te verhoog. Vervaardiger/talentverkenner

Rupert BopapeMsomi se rol oorgeneem.

• Bopape wat in die 1950's sukses behaal het met topverkopers soos "the Dark City
Sisters" en "Alexandra Black Mambazo", het vroeg in 1964 'n nuwe Gallo-filiaal gestig
wat aan "swart musiek" gewy is (Mavuthela Music Company).
• Die drie musikante Makwela, Nkosi en Monama moes oudisies vir Mavuthela Music
Company doen toe hulle van Zambië af teruggekeer het.
• Tydens 'n intense jazz-opnamesessie, saam met twee ander musikanteMarks
Mankwane,enVivian Ngubane, 'n splinternuwe musiekstyl wat Marabi met Kwela
gekombineer het, en die moderne elektriese instrumente met die ou tradisionele
amaZulu-, baSotho- en amaXhosa-klanke is geskep en Makgonatsotlhe Bandis
gebore.
• Hulle nuwe musiek is genoemMbaqanga.
• Om hulle te bevorder, het Rupert Bopape 'n nuwe groep vroulike sangers gevorm (Mahotella

Queens) en het hulle met Makgonatsohle-band gepaar. Om die daad voor te sit, het hy 'n jong,

diepstemmige, "kreuner" ingebring wat geroep isSimon Mahlathini Nkabinde.

• Hierdie paring van mbaqanga met sang het bekend geword as "omgqashiyo", wat beteken

"om te bons", na die springerige ritmes van die styl.

• Vir die res van die 60's en die meeste van die 70's het die Mahotella Queens en
Makgonatsohle-groep uiters gewild gebly.
• In Augustus 1998, wat steeds invloedryke optredes opgelewer het, was West Nkosi in 'n

motorongeluk betrokke en is in Oktober daardie jaar dood. Op die dag van sy begrafnis is

Marks Mankwane dood weens komplikasies met suikerdiabetes. Die volgende jaar het

Mahlathini ook gesterf en sodoende die Makgona Tsohle Band se bestaan beëindig.

• Sommige van hul albums/treffer:

ØOntmoet The Mahotella Queens (1966)

ØKom ons beweeg saam met Makhona Tsohle Band (1967)

ØIndoda Mahlathini (1969)

ØIsigubu Sabalozi (1969)

ØMakgona Tsohle Reggi (1970)

168
 ØMarena (1972)
ØMarks Umthakathi (1972)

d) Die Cool Crooners

• Die Cool Crooners vanBulawayois 'n

internasionaal bekroonde groep sangers wat
geneem hetZimbabwiese townshipmusiekaan
die wêreld.
• Hulle is gevorm deur die lede van vroeëre
groepe,Die Cool 4enDie Golden Delicious
Rhythm Croonersin die 1950's. Soos die
ander deur die dood uitgeval het, het die
oorblywendes bymekaargekom en die Cool Figuur 144 - Die Cool Crooners

Crooners gevorm.
• Die Cool 4 het verhoogopvoering bemeester met hulongeëwenaarde danspassies.

• Die Golden Delicious Rhythm Crooners, aan die ander kant, was meesters van
harmonisering.
• Die groep se Mbaqanga-musiek islig, gepoleerenou skool.
• Hulle kombineer hulharmonieë gesingmet 'nkoper afdeling,ritmeenelektriese
kitaar.
• Hulle musiek word geswaai ensaamgesmelt met Jazz.

• In die vroeë dae het hulle inspirasie uit die legendariese geputManhattan Brothers,
Miriam Makeba, die Mills Brothers, die Woody WoodpeckersenDolly Rathebe
• Hulle is ook beïnvloed deur dieswaaiensielvanHarlem se goue era'n unieke interpretasie
van jazz te produseer deur gebruik te maakNdebele, ZoeloeenSwahili.
• Westerse klankeword gemeng metAfrikaanse ritmesentradisionele gesange. Op hierdie

manier het The Cool Crooners 'n ontspanne, koel klank geskepuniek Zimbabwiese.

• Hulle ondersoek die temas van diebevrydingstryd, tronk, die jeug wat Westerse
kultuur absorbeerten koste van Afrika-tradisies,armoedeen die werklikheid van
trekarbeiders, polisieklopjagte, liefdeenhartseer.
• Daar is ookligter temasop township lewe bynawekeen hoesellulêre tegnologie
het die manier waarop mense kommunikeer verander.
• Die groep het tot op hede opgeneem en vrygestelIsilato(2006),Bulugwe Lami(2002)
enBlou lug(2001).

169
 • Hul gewildste liedjies sluit inBlou lug('n berugte Suid-Afrikaanse tronk), Bulugwe
Lami, Umkhulu lo Msebenzi, Gubuzela, selfoon, Itshomi Yamien Baleka Mfana.

• Hulle het opgetree by dieMontreal Jazzfees, diePalco-fees (Nyon, Switserland), in

San Sebastian(Spanje), inCannes(Frankryk) en inNew Yorkse Central Park.

• Met musiekloopbane wat strek vanaf die 1950's, het die veerkragtige musikante'n voet sit in beide

dieverledeen dieteenwoordig.

• Hullekunstenaarskapengepoleerde dadehet hulle baie gewild gemaak en hulle baie

kompetisies in Bulawayo en Harare gewen.

• In die 60's het die musikante hul musiek gebruiksteek die vlam aanvan diestryd vir
onafhanklikheiden om koloniale onreg te protesteer soos voorgestaan in die Rhodesiese
regering se Eensydige Onafhanklikheidsverklaring van 1965.
• Die liedjie Blue Sky is geïnspireer deur dieswaarkryhulle het verduur in 'nRhodesiese

gevangenis.

Aktiwiteit

Skryf 'n paragraaf oor die musiekstyl wat die volgende bande verteenwoordig. Noem
die styl in jou antwoord en brei uit oor die musiekkenmerke van hierdie styl.

• Makgonatsohle Band

• Sielsbroers
• Die Cool Crooners

170
4.4 Vroeë Jazz

Vroeë Jazz staan ook bekend asWarm JazzofDixieland Musiek. Dit het gebruik gemaak van die vinnige en

geesdriftige aard van Ragtime. Dit het ook die gebruik van trompette, trombone, saksofone, klarinette,

banjos en bas bekendgestel (soms gebruik tuba).

4.4.1 Josephine “Dolly” Rathebe

a) Agtergrond

• Sy was gebore in1928inRandfontein en

grootgeword inSophiatown.
• Haar loopbaan het begin toe 'n talentsoeker vir

Gallohaar hoor sing.

• Sy was maar 21 toe sy diester van die

film, “Jim kom na Joburg”.
• Sy het by dieAfrikaanse inkvlekkegroep as

sanger, maar haar reputasie het haar en enige

groep saam met wie sy gesing het voorafgegaan.

• Sy was 'nmentorvir menige jong

Figuur 145 - Dolly Rathebe
musikant, insluitendMiriam Makeba,
Thandi KlaassenenDorothy Masuka.
• Sy het nooit die land verlaat tydens die “uitmekaar

reël het dit vir haar byna onmoontlik gemaak om 'n

hoofsanger virDie Elite Swingsters.

• Haar verbintenis met hierdie elite-groep veilig

• Hulle het gesing byNelson Mandela se inhuldiging

verkose president.

• Hulle het ook opgetree byWestminster

Abb die Statebond.
• Sy is bekroon met dieSuid-Afrikaanse “staatsorde” Ikhamanya in Silwervir haar wonderlike

bydrae tot musiek en die uitvoerende kunste en haar toewyding aan die ideale van

geregtigheid, vryheid en demokrasie.

171
b) Dolly Rathebe se musiekbydraes

• Bygedra tot Afrika-vokale jazzstyle

• Bygedra tot die ontwikkelende Afro-pop-genre

• Gewilde plaaslike Afrikaanse liedjies/komposisies

• Bygedra tot Suid-Afrikaanse protesmusiek

• Inkorporeer die Amerikaanse swing-idioom met lirieke in Afrika-tale
• Woza (1991) of A Call for Peace (1995) of Siya Gida – We dance (1997)

4.4.2 Thandi Klaassen

a) Agtergrond

• Thandi Klaassen is aSuid-Afrikaanse legende.

• Haar loopbaan strek oor meer

as50 jaar.
• Sy het grootgeword inSophiatown.

• Haar verlange om 'n sanger te

wees het begin toe sy 'n
konsertby haar skool deurDie
Figuur 146 - Thandi Klaasen
Jazz ManiacsenEmily
Kwenane.
• Sy het begin insingplaaslike kerkeen het haar eie kwartet begin,Die Quad Sisters.

• Hulle was ook dieeerste vroulike groepin Suid-Afrika op te neem.

• Sy is tydens haar tienerjare beseer toesuuris in haar gesig gegooi. Sy was vir 'n jaar in
die hospitaal en haar gesig was permanent vermink en dit het gelyk of haar loopbaan
as kunstenaar gedoem was.
• Sy het haar selfvertroue gekry en aangehou om saam te singDolly Rathebe, Miriam
MakebaenDorothy Masuka.
• Sy was een van die rolspelers toeKing Kongis opgevoer en sy het selfs in opgetree
Londen.
• Nadat die toneelstuk in Londen geëindig het, het sy nie na Suid-Afrika teruggekeer nie,
maar begin internasionaal optreemetPatti LaBelleenRoberta Flack.

• Terselfdertyd was sy besig om haar reputasie as 'n uitstekende jazz-sanger op te bou.

172
 • Terwyl sy oorsee was, het Thandi deelgeneem aananti-apartheidveldtogte en
voortgegaan metmusiek wat die situasie in haar land aangespreek het.

• Sy het baie toekennings ontvang, o.a“Die vrou van onderskeiding”toekenning in Kanada

(1999) en 'n“Lewenslange prestasie-toekenning”(12de MTN SAMA). Sy het ook die
“staatsorde” ontvangBoabab in goud.

• Sy is bekend vir haarMbaqanga interpretasies. As erkenning van haar erfenis

sing sy ook ine'Kasi,die volksdialek wat in Sophiatown gepraat word.
• Thandi Klaassen het aan pankreaskanker gely en is op 15 Januarie 2017 in die ouderdom
van 86 oorlede. Sy is 'n staatsbegrafnis gegee.

b) Thandi Klaasen se musiekbydraes

• Die vorming van die eerste all-girl groep, The Quad Sisters

• 50 jaar se optredes
• Toegeken: Vrou van Onderskeiding - vir uitstaande musikale rol in die politieke stryd

• Opgevoer in internasionale jazz Opera King Kong

• Blend blues, jazz en Xhosa musiek in haar persoonlike vokale styl

c) Album/treffer

• Sophiatown

4.4.3 Zenzile Miriam “Mama Africa” Makeba (geb. 1932)

a) Agtergrond

• Sy was gebore in1932inJohannesburg.

• Sy was 'n Suid-Afrikanersangeren
burgerregte-aktivis, en wasdie 1st
kunstenaar uit Afrika wat Afrikaanse musiek

gewild gemaak hetrondom die wêreld.

• Sy het in die koor van dieKilnerton

Instituut, Pretoria.
• Haar 1ste solo-optrede was by15 voor Figuur 147 - Miriam Makeba
koning George VIvanEngeland.
• Sy het haar professionele sang in die 1950's met dieManhattan Brothers.
173
• Toe het sy haar eie gevormgeheel-vrou groep-Die Veldlekkerke, en hulle het 'n mengsel van jazz

en tradisionele melodieë gesing.

• In 1956 het sy die bekende vrygestel“Pata Pata”.

• Sy het vertolk in dieanti-apartheid dokument - Kom terug, Afrikaen dit het haar 'n groot

blaaskans gegee.

• Dit het haar gehelp om dievroulike sang hoofrol in King Kongin 1959.

• Haar ongelooflike stem het haar die bynaam besorg,Die Keiserin van Afrikaanse Lied.

• Sy het nie na Suid-Afrika teruggekeer nie enin Londen geskuil, waar sy ontmoet hetHarry

Belafontewat haar gehelp het om na Amerika te immigreer.

• In 1960 wou sy haar ma se begrafnis bywoon, net om uit te vind dat sySA
paspoort is gekanselleer.
• In dieselfde jaar het sy geteken metRCA Victoren het haar album vrygestel“Miriam
Makeba”.

• In 1962 het Makeba en Belafonte by die verjaardagpartytjie vanJF Kennedy. In 1963 het sy
haar tweede album vrygestel, "Die wêreld van Miriam Makeba”.

• Gedurende die laaste deel van 1963 het Miriamteen apartheid in SA getuigvoor die VN
enhaar musiek is in Suid-Afrika verbieden haar SA burgerskap en haar reg om terug te
keer na SA is teruggetrek.

• Sy het in die VSA gebly, maar het ook internasionale paspoorte vanGuinee, België en
Ghanaen so 'n burger van die wêreld geword.
• Sy het getrouHugh Masakelain 1964, en in 1966 geskei.
• Sy het 'n ontvangGrammy-toekenningvirBeste Volksliedopnamemet Belafonte in 1966 en die

album was getiteld,“’n Aand saam met Belafonte/Makeba”. Hierdie album het gehandel oor

politieke lot van swart Suid-Afrikanersonder apartheid. Dit het aangebied tradisionele

Zoeloe, SothoenSwahililiedjies in 'n unieke omgewing.

• Haar roem en reputasie het gegroei; Sy het vrygelaatQongqothwane(Die klikliedjie)

en Malaika. Haar stem (tone, warmte) is vergelyk metElla FitzgeraldenFrank Sinatra.

• Sy het nooit grimering gedra nie, nooit haar hare gekrul nie en hierdie haarstyl het bekend geword

as dieAfro. In 1967, 10 jaar nadat sy geskryf hetPata Pata, dit is opgeneem en as 'n enkelsnit in die

VSA vrygestel en het 'n internasionale treffer geword.

• Haar huwelik in 1968 metStokely Carmichael(burgerregte-aktivis) het groot

omstredenheid veroorsaak. Haar opnamekontrakte en toere is gekanselleer en sy het na
Guinee laat vlug, waar sy vir die volgende 15 jaar gebly het.

• Sy het in 1973 van Carmichael geskei en het voortgegaan om in Afrika, Europa en Asië op te

tree, maar nie in die VSA nie weens 'n boikot.

174
• Sy was een van dievernaamste vermaakmakersin 1974 by die wedstryd tussenMuhammed

AlienGeorge Foremanin Zaïre.

• In 1975 het sy dieVN vir 'n 2de keer.

• Sy was Guinee se amptelike afgevaardigde na die VN, en het in 1986 dieDag
Hammerskjöld-vredesprys. In 1987 het sy teruggekeer na wêreldprominensie toe
sy saam metPaul Simonop syGracelandalbumtoer (danksy Masakela).
• Warner Bros. Records het haar onderteken en sy het vrygestelSangomaas 'n huldeblyk aan

haar ma wat 'n sangoma was

• Syoutobiografieis gepubliseer en ook in vertaalSpaans, Duits, Nederlands,

Frans, ItaliaansenJapannese.
• In 1988 het sy deelgeneem aan dieNelson Mandela se 70ste verjaarsdag huldeblykby

Wembley-stadion. Hierdie optrede het gehelp om druk op die SA regering te plaas om

Mandela vry te laat.

• Sy is ná sy vrylating deur Nelson Mandela oorreedom terug te keer na Suid-Afrika, wat sy

in Junie 1990 gedoen het.

• In 1991 het Makeba opgeneemOë op môre, saam metGillespie, Nina Simoneen

Masakela; kombinasie vanjazz, R&B, pop, Afrikaanse musiek. Makeba en Masakela
het deur die wêreld getoer om die album te bevorder. Gedurende 1991 het sy op 'n
episode vanDie Cosby Show.
• In 1992 het sy die rol vanAngelina-die hoofkarakter se ma inSarafina!
• In 1993 het sy vrygelaatSing vir my 'n lied.

• In 1999 is sy genomineerKlandisiewaarde-ambassadeur van die VN se Voedsel- en

Landbou-organisasie.
• In 2000,Tuislandis genomineer vir 'nGrammy-toekenning; Dit is 'n liefdesbrief aan Afrika

genoem.

• In 2001 het dieVerenigde Nasies Vereniging van Duitslandaan haar dieOtto Hahn
VredesmedaljeinGoud, vir uitstaande dienste aan vrede en internasionale begrip,
veral vir haar dekades van teenkanting teen rassisme en apartheid in Suid-Afrika, wat
haar ’n rolmodel gemaak het in die stryd vir menseregte, menswaardigheid en
verdraagsaamheid.”
• Makeba het die 2001 gedeelPolar Musiekpryssaam met Sofia Gubaidulina. Hulle het hul
prys van Carl XVI Gustaf, die Koning van Swede, ontvang tydens 'n nasionaal televisie-
seremonie byBerwaldhallen,Stockholm, op 27 Mei 2002.

• Sy het aan die dokumentêr deelgeneemAmandla-'n Revolusie in vierdelige harmonie.

• In 2004 is Makeba gestem38steinSuid-Afrika se Top 100.

175
b) Makeba se styl, kenmerke en bydrae

• Sy het na tradisionele Xhosa- en Zoeloeliedjies geluister en die tale vinnig opgetel.

• Sy het ook na musiek op die radio en grammofoonplate geluister. Sy was mal oor die
musiek van Ella Fitzgerald.

• Haar musiek is vreugdevol, opbouend, saggeaard en het 'n ernstige politieke boodskap gehad.

• Sy is 'n baanbreker wat style soos blues, gospel, kontemporêre jazz, folk en tradisionele
Xhosa vermeng het.

• Sy het baie verskillende style in haar musiek gebruik –Engelse ballades, Portugese fados,

Brasiliaanse bossa novas, HebreeusenJiddisj melodieë, Italiaanse gesangeen ander volks-

en gewilde style van regoor die wêreld. Sy het ook krediet ontvang vir die bring van ritme en

geestelike klanke van Afrika na die weste.

• Haar musiek is 'n mengsel vansielvolle jazz,bluesentradisionele Afrikaanse volksliedjieswat politieke

ondertone gehad het.

• Die album,Oë op môre, het 'n kommersiële mengsel vanpop,bluesenjazz. Musikante

op hierdie album – Jazz trompetspelerDuiselig Gillespie, Ritme en blues sanger Nina
Simone,Hugh Masakela.
• Haar albums sluit inMiriam Makeba,Die Stem van Afrika,Oë op Môre, Tuisland(
2000),Refleksies(2004). Sy is bekend vir treffers wat insluitPata Pata, The Click
Song (Qongqothwane), Malaika,enMbube.

176
Skryf 'n paragraaf oor die musiekbydrae van EEN van die volgende Suid-Afrikaanse

vroulike jazzkunstenaars:

• Dolly Rathebe
• Thandi Klaasen
• Miriam Makeba
______________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________

177
4.5 Nuwe Jazz

Die New Jazz-styl verwys na die ontwikkeling van Suid-Afrikaanse Jazz na die 1950's. Dit was nie van

Marabi of Kwela afkomstig nie en het nie by die Mbaqanga-kategorie ingepas nie. Die musikante het

hul eie hoogs individualistiese/selfstandige style ontwikkel.

4.5.1 Philip Tabane

a) Agtergrond

• Is op 25 Maart 1934 gebore, en is op 8 Mei 2018

in Pretoria op die ouderdom van 84 oorlede.

• Hy was 'n Suid-Afrikaanse musikant, sanger,

jazz-kitaarspeler en orkesleier.

• Hy het die groep geleiMalombo.

• Sy musiek is hoogs deur tradisionele

beïnvloedSepedi gesangeenritmes wat
Figuur 148 - Phillip Tabane
na bewering hetgeestelike genesende
kragte.
• Sy musiekmeng met tradisionele komposisiesenkultureletemas, samesmelting van
musikale tradisies van die Bapedi en VhaVenda met jazz.

• Afrika-tromme en handperkussie speel saam met unieke kitaar- en fluitklanke.

• Afrikaanse ritmes word verskaf deur diebongoenmalombotromme in sy musiek.

• Sy musiek bestaan uitlied, dansendramatieselemente

• Hy gebruik die12-maat blues struktuur

• Strelende majeur akkoordemet af en toe sarsies van vinnige spel en passievolle sang
is algemeen in sy musiek.
• Sy instrumentasie beskik oor diekitaar, bas, Afrikaanse trommeenfluitin die meeste
gevalle.

• GevormMalomboin1961om vir ’n nasionale jazz-kompetisie in te skryf

• Medestigter van die groepMalombo Jazzmenin1964

• Sy ma, asangoma, het die geestelike impak in sy musiek beïnvloed

• Het begin kitaar speel nadat hy sy broers hoor speel en aangepas hetTshivendaen
isiNdebeleliedjies vir die instrument

• Het vyf jaar in die deurgebringVSA werksaam met ander jazzmusikante

• Sy albums sluit inNgwana wa lela, MalomboenPhamba Madiba.

178
b) Stylkenmerke

• Hy het 'n geskepmoderne weergawe van die malombostyl

• Hy het in diensverskeie inheemse Afrikatale

• Hy vervang dieoorspronklike rietfluit (Dipela)met 'nWesterse fluit

• Sikliese akkoordstrukture gebruik word

• Bel en antwoordtussenstemeninstrumentword wyd gebruik

4.5.2 Todd Matshikiza

a) Musiek agtergrond

• Gebore uit 'n familie van musikante

• Gespeel verskeie instrumente,

insluitend klavier

• Saamgestelliedjiesenkoorwerke
merkwaardigsteHamba kahle
• N pianis met dieManhattan
Brothers
• In 1958musiek gekomponeer vir die

musiekblyspel King Kong.

b) Stylkenmerke Figuur 149 - Todd Matshikiza

• Musiek is 'n mengsel vanklassiek,marabienkwelastyle.

• Sy musiek het elemente van Ragtime en blues gehad: byvoorbeeld liedjie wat hy in 1955 opgeneem

het.Umsindo”

• Geïnspireer deur veralBach, Beethoven, MozartenChopin

• Daar isKlassiek, jazzentradisioneelinvloede in sy werke soosUxolo (wat beteken
vrede, in gebruik geneem in die 70steherdenking van die Stad Johannesburg in
1956) enMakhalife.
• Lirieke van sy liedjies geskryf inEngelsenIsiXhosa
• Big band stylook werksaam in die musiekblyspel King Kong.

• Sy liedjie/albums sluit in:

Ø Tshona
Ø Uxolo
Ø Makhalife
Ø King Kong
179
 Ø Kwela Kong
Ø Hamba kahle
Ø Huwelikslied

4.5.3 Gideon Nxumalo

a) Musiek agtergrond

• 'n Sentrale figuur in die de

modernistiese jazzin Suid-Afrika
• AJazz pianis
• Gehuisves van dieradioprogram,'Dit is

• Gekomponeerde musiek vir die

eerste musiekproduksieom te gaan

Sponono

• Ook saamgestel astrykkwart

kamerorkes.
• Sy album opgeneem'Gideon Pl
Figuur 150 - Gideon Nxumalo

b) Stylkenmerke

• Swaaiengrootorkeselemente wat in sy musiek gevind word

• Afrika-liedjies vir sy musiekblyspel verwerk,Sponono

• Klassieke agtergrondwerksaam in sy komposisies van strykkwartette en

kamermusiek
• Uitgebreide gebruik vanmbaqanga-ritmesinJazz Fantasie

• Sommige komposisies bevestig diekultuur en tradisie van sy Afrika-erfenis

180
Skryf 'n paragraaf oor EEN van die volgende kunstenaars:

• Todd Matshikiza
• Gideon Nxumalo of
• Philip Tabane.

Verwys na die kunstenaar se musikale agtergrond sowel as stylkenmerke. Noem ook EEN relevante liedjie/

album.

______________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________

181
4.6 Jazz by die huis

Jazz by die huis verwys na die tipe Jazz wat in Suid-Afrika opgevoer word. Dit is 'n musikale mengsel van

plaaslike en internasionale invloede. Suid-Afrika het sy eie sielvolle styl van jazz ontwikkel, wat 'n

unieke en lewendige genre in die Suid-Afrikaanse musiekbedryf geskep het. Die diverse kultuur en

erfenis van Suid-Afrikaners, sowel as 'n Afro-Amerikaanse invloed, het die vroeë Suid-Afrikaanse Jazz-

toneel gevorm.

4.6.1 Zim Ngqawana

• Versekeringstradisionele ou Xhosa
(en ander Afrikaanse)ritmes,
melodieëenharmonieëmet sy
interpretasie van moderne Jazz
• Skerp melodiese lyne, onreëlmatige
harmoniese ritmestoon progressiewe
benadering tot frasering en kadens

• Avant-garde benaderingna musiek

daarinsaxofoon improvisasieword
dikwelsatonaalenvry
• Beïnvloed deurAbdullah Ibrahim s'n
komposisiestyle en -tegnieke, in die Figuur 151 - Zim Ngqawana

manier waarop hy Afrika-melodieë met

Westerse kerkharmonie kombineer
• Musiek bevat elemente vanbop, funk, Indiese, Westerse klassieke musiek, samba,
tangoenvokale gesange

• Hoogs perkussiefen dikwels dansagtig

• Sterk klem op improvisasie Beïnvloed deur dievolkstradisies van Noorweë deur
sy samewerking metNoorse musikante.
• Sy treffers/albums sluit in:

Ø eBhofolo
Ø San Song
Ø Zimologie,
Ø Ingoma,
Ø Zymphonic Suites
Ø Vadzimu,

182
4.6.2 Sakhile

• Tradisionele Afrikaanwortels

• Gebruik vanWesterse instrumente, bv

elektriese kitaar

• Mengsel vanjazz en tradisionele Afrika

musiek

• Glympies vantownship musiek(Kwela

en Mbaqanga)
• Lirieke beeld diepolitieke atmosfeer van
Figuur 152 - Sakhile
die 1980's

• Mbaqanga kitaarstyl wat gebruik word (gebruik van melodiese ostinato en hoogs ritmiese

akkoordtrommel) Gebruik 'n kommersiële klank (gebruik van elektriese instrumente algemeen

vir populêre musiek)

• Invloed vanMalombo-styldeur die bekendstelling van Malombo-tromme en ritmes deur

die perkussiespelerMabe Thobejane

• Gebruik vanherhalende melodieseenritmiese motiewe

• Dikwels gebruiktradisionele danserstydens hul optredes

• Beïnvloed deur jazz samesmelting vanMiles Davis(gebruik van elektriese instrumente en rock-ritmes

• Sy treffers/albums sluit in:

Ø Sakhile
Ø Isililo
Ø Samesyn
Ø Nuwe Lewe wat ek nodig het

Ø Jou aanraking

Ø Ons Kom Saam

4.6.3 Geeste Verheug

• Jazz-fusion banddie gebruik van 'n kombinasie van

jazz en rock instrumente en musiek

• Inkorporeer baie style vanJazzen

tradisionele Afrikaanse musiek(ritmies
herhaling)

• Gratis jazzgemeng metjazz rock(klem op die

Figuur 153 - Geeste juig
tweede en die vierde maatslae)

183
• Gewilde musiekenjazz(pop-album en omslae) vanAmerikaansenAfrikaanse jazz(12-maat

blues akkoordsiklus)

• Latyns-AmerikaanseenAfrikaanse jazz(Bossa Nova klop)

• Bevat elemente van'gladde jazz'in die 1980's ontstaan

• Gebruik dikwelsherhalende lofsangagtige harmonieseenmelodieusmotiewe

• Gebruik vanrock ritmesenjazz melodieusenharmoniesinhoud

• Jazz-gebaseerde improvisasiegebou op dieharmoniese strukturevan die liedjies

• Sterk horinggedeelte(saksofone, trompette, fluite en trombone)

• Hul treffers/albums sluit in: Ø

Jo,
Ø Ek is nou so sterk,
Ø skyn op
Ø Emakhaya,
Ø Geeste juig

184
Bespreek die stylkenmerke van EEN van die jazz at home kunstenaars/groepe hieronder.

Noem ten minste EEN treffer/album:

• Zim Nqawana
• Sakhile
• Geeste juig
______________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________

185
4.7 Jazz in die afgelope jare

• Jazz in onlangse jare verwys na moderne Jazz wat in die laat twintigste eeu en vroeë een-
en-twintigste eeu vervaardig en opgeneem is

• Moderne jazz, trek invloed uit popmusiek, funk en 60's jazz-fusion

• Dit het in die 1980's en 1990's gewild geword onder jazz-entoesiaste en toevallige
luisteraars.
• Behou die improvisasie en modale akkoordstruktuur van post-grootband, bebop en
hardbop.

4.7.1 Feya Faku

a) Agtergrond

• Gebore op 6 Junie 1962

• Feya Fezile Faku is gebore in New

Brighton, Port Elizabeth, 'n dorp waarna
dikwels verwys word as 'n Jazz Academy
wat 'n groot aantal jazz-musikante
opgelewer het.
• Het musiek aan die Universiteit van Natal by

Darius Bareback gestudeer en met 'n

Universiteitsdiploma in Jazzstudies gegradueer.

• Hy het saam met 'n groot aantal Suid-

Afrikaanse musikante legendes opgetree,

Figuur 154 - Feya Faku
insluitend Barney Rachabane, Thandie Classen,

Duke Makasi, Pat Matshikiza, Basel Coetzee, Winston 'Mankunku' Ngozi, Bheki
Mseleku en Abdullah Ibrahim.
• Vir etlike jare het hy saam met Paul van Kemenade Quintet in Nederland gewerk
• In April 2006 het hy 'n twee maande lange verblyfprogram in Switserland deurgebring en saam met

die Switsers-Suid-Afrikaanse Kwintet onderrig en opgetree wat hy saam met die legendariese

Makhaya Ntshoko gelei het.

• Het ook saam met groot internasionale musikante soos Dave Young, Gustavo Begalli, Larry
Ridley, Colin Vallon, Andy Sherrer, Paul van Kemenade, Eric van der Western, Brice Wassy,
Malcom Braff, Samuel Blaser, Frederic Ljungkvist, Paul Hanmmer, Mcoy Mrubata gewerk.

186
b) Kenmerke van sy musiek

• Moderne Jazz (Onlangse jare) – het progressiewe/kontemporêre harmoniese en

tradisionele ritmiese elemente.
• Trompettist en flügelspeler wie se fokus op 'n solo koperblaasklank is.
• Beïnvloed deur sy eie kulturele omgewing, luister na die IsiXhosa-radio en absorbeer
dus tradisionele musiekelemente
• Sy musiek is eklekties

• Hy beskik oor uitstekende tegniese vaardighede en improvisasievermoë

• Kombineer sy Xhosa-musiekerfenis met jazz

• Sy speelstyl kombineer 'n warm, sielvolle klank met progressiewe en kontemporêre
jazzharmonieë.

c) Treffers/Albums

• CD's Hommage (Challenge Records)

• Stilswyend (Msi/Emi)

• Die kleure wat hulle bring (Feya Faku Music)

• Hoop en Eer (Feya Faku Musiek)

4.7.2 Moses Molelekwa

a) Agtergrond

• Gebore op 17 April 1973

• Hy is opgevoed in die dorp Tembisa, geleë in die

provinsie vanGauteng,Suid-Afrika
• Moses is aan jazz bekendgestel deur sy pa se
versameling van John Coltrane, Thelonious Monk
en Miles Davis plate.
• Hy het kitaar en Casio-klawerbord begin speel voordat
hy Saterdae klavier studeer het by die Federated Union
of Black Arts Academy. Figuur 155 - Moses Molelekoa

• In die 1980's het hy saam met Miriam Makeba, Jonas

Gwangwa en ander gespeel.

• Teen 1996 het hy wydverspreide aandag as solokunstenaar gekry, twee Suid-Afrikaanse

Musiektoekennings vir tradisionele jazz gewen, en is aangekondig as die opvolger vir die groot

Marabi-klaviertradisie, wat in die voetspore van die produktiewe Abdullah Ibrahim gevolg het.

187
 • Internasionaal het hy by die North Sea Jazz Festival gespeel en saam met die Brasiliaanse sanger

Flora Purim aan sy tweede album gewerk.

• Hy het ook werk gedoen buite jazz as vervaardiger vir die Kwaito-groep TKZee

• Molelekwa het Herbie Hancock, Bheki Mseleku en Abdullah Ibrahim as groot invloede op
sy musiek benoem

• Oorlede: 13 Februarie 2001

b) Eienskappe van sy musiek

• Genes and Spirits album, het baie van Wes-Afrika geput

• Ontgin in die streke van Afrika-spiritualiteit, wat die gaping tussen die oudstes en die

toekomskundiges oorbrug

• Gebruik van ritmiese verplasing in sy improvisasies

• Gebruik yl stemme en laat notas weg om dissonansie by te voeg soos Monk

• Monk se klavierstyl, met sy krakerige dissonansies, kragtige aanval, oop ruimtes en

ongerymde ritmes

• Sy spel was perkussief en yl, en word dikwels beskryf as "hoekig", en hy het komplekse
en dissonante harmonieë en ongewone intervalle en ritmes gebruik
• Oor die algemeen gekomponeer in 12-maat blues, maar hy het ook gekomponeer in sikliese harmonieë van

Marabi

• Die gebruik van uitgebreide improvisasies met parallelle sesdes wat in sy opvoerings
gebruik word

• Gebruik dikwels 'n linkerhand-stappatroon

• 'n Verdere kenmerk van sy werk as begeleier was sy neiging om op te hou speel en 'n
solis met net bas en tromme te laat vir ondersteuning.
• Invloed van Abdullah Ibrahim duidelik in Marabi-pianisme wat gekenmerk word deur

gesinkopeerde dalende regterhand akkoorde (gewoonlik parallelle sesdes of eerste-inversie

drieklanke) teen 'n ostinato linkerhand.

c) Treffers/Albums

• Om jouself te vind

• Gene en Geeste
• Wa Mpona
• Duisternispas
• Woon in Johannesburg negentien nege en negentig

188
4.7.3 Stem

a) Agtergrond

• ’n Suid-Afrikaanse kwintet wat bestaan uit Andile Yenana (klavier), Marcus Wyatt
(trompet), Herbie Tsoaeli (bas), Sydney Mnisi (tenoorsaksofoon), en Morabo Morojele
(tromme).

• Hulle het as 'n uitgesproke groep by die 2005 Kaapstadse Internasionale Jazzfees gespeel.

• al die groep se lede het saam met ander musikante by die fees se vroeëre inkarnasie –
die North Sea Jazz Festival – opgetree.
• Songs for Our Grandchildren is genomineer vir 'n SAMA vir Beste Tradisionele Jazz-
vrystelling vir die 2003-2004
• Sy lede tree ook op in hul individuele hoedanighede en ter ondersteuning van ander vooraanstaande

plaaslike musikante.

b) Lede

i. Andile Yenana- Pianis

• Van King William's Town in die Oos-Kaapprovinsie

• Het aan die Skool vir Jazz en Populêre Musiek aan die Universiteit van Durban gestudeer

• Het opgetree en opgeneem saam met kunstenaars soos Zim Ngqawana, en Europe,
Sibongile Khumalo en Winston Mankunku Ngozi.
• Hy het onder andere Jimmy Dludlu, Gloria Bosman, Louis Mhlanga en Suthukazi Arosi
ondersteun
• Optree saam met internasionaal bekende staaltromspeler Andy Narrell tydens sy 1999 en
jaar 2000 toere deur Suid-Afrika.

• Geproduseer albums vir 'n aantal plaaslike kunstenaars, insluitend Winston Mankuku Ngozis,

"Children of Africa"

• Sy eie album "We used to Dance" vrygestel

• Het die Standard Bank Jong Musikant van die Jaar-toekenning vir 2003-2004 ontvang.

189
ii. Sydney Mnisi - Saksofoonspeler

• Van Thembisa in Johannesburg

• Hy het al saam met byna elke vooraanstaande Suid-Afrikaanse Jazz-musikant opgetree en
opgeneem, insluitend Hugh Masekela, Jonas Gwanga, Caiphus Semenya, Sibongile
Khumalo, Bheki Mseleku en vele ander.

• 'n Gegradueerde van die Pretoria Technikon Skool vir Musiek

• Sydney is 'n hoogs veelsydige musikant

• Hy werk gereeld in Holland as deel van Suid-Afrika/Nederland musikale

samewerking en omvattend op die plaaslike uitvoerings- en opnameserkuit

iii. Marcus Wyatt-Trompeter

• Van Oos-Londen in die Oos-Kaapprovinsie.

• 'n Gegradueerde van die Skool vir Musiek aan die Universiteit van Kaapstad

• Hy het saam met van die groot jazzmusikante in Suid-Afrika opgetree, insluitend Bheki
Mseleku, Paul Hanmer, Louis Mhlanga
• Hy is 'n gereelde lid van Carlo Mombelli se Prisoners of Strange, 'n innoverende en
hoogaangeskrewe groep onder leiding van Carlo Mombelli.
• Marcus het musikale sabbatsverlof in Europa geneem, waardeur hy noue
werksverhoudings met musikante van Holland, België en Skandinawië gevestig het.
• Het twee albums onder sy eie naam vrygestel, waarvan die tweede getiteld “Africans in
Space” benoem is vir Beste Tradisionele Jazz-album vir 'n Suid-Afrikaanse
Musiekvereniging (SAMA)-toekenning.

iv. Herbie Tsoaeli – Baskitaarspeler

• Van Kaapstad, en in 1995 na Johannesburg verhuis,

• het 'n reputasie ontwikkel as een van die mees bekwame akoestiese of regop
baskitaarspelers in die land.
• Herbie het gereeld opgeneem en opgetree saam met Zim Ngqawana, Winston
Mankunku Ngozi en Louis Mhlanga
• Opgevoer by Ronnie Scott's in Londen saam met diva Sibongile Khumalo.

• Meer onlangs het Herbie saam met internasionaal bekende kunstenaars soos
Abdullah Ibrahim en Bheki Mseleku gewerk en aan 'n aantal internasionale
samewerkings deelgeneem.
190
 v. Morabo Morojele - Tromspeler

• Van Lesotho
• Het saam met kunstenaars soos Zim Ngqawana, Gloria Bosman, Paul Hanmer en Barney
Rachabane gewerk.

• Hy het ook saam met Sibongile Khumalo gewerk, onder meer by Ronnie Scott's in Londen en

saam met internasionaal bekende pianiste, Abdullah Ibrahim en Bheki Mseleku.

• 'n Veteraan sessie musikant met 'n unieke en boeiende styl van dromme,

c) Kenmerke van hul musiek

• Voice is geïnspireer deur vroeë Suid-Afrikaanse jazzmusikante soos Kippie Moeketsi en

Abdullah Ibrahim,

• Hulle musiek het invloede van Marabi- en Kwela-style van die vyftiger- en sestigerjare,

• Hulle gebruik be-bop- en post-bop-jazzstyle

• Latynse musiek en musiek van die Afrika-kontinent en die Diaspora is 'n kenmerk

• Die kwintet put baie van sy komposisie-inspirasie uit hierdie ryk musikale nalatenskap

• Hul speelstyl sluit in

ØWyatt se buigsame liriek en eienaardige anargie

ØYenana se demonstrasie van hoe pragtig Tyner-agtige ruimteagtige harmonieë

transmigreer na Afrika

Ø Tsoaeli se terugskakel-huwelik van presiese looplyne en ongekettingde verbeelding Mnisi

Ø se rietgeskreeu van warm siel, harde bop en angs

d) Treffers/Albums

• Quintet Legacy Volume 1,

• Quintet Legacy Volume 2:
• Liedjies vir ons kleinkinders.

191
ASSESSERING

1. Watter Suid-Afrikaanse Jazz-kunstenaars/-groep was nie in ballingskap nie?

Die Blou Feya Unie van Suid Miriam

Notas Faku Afrika Makeba

2. Pas die kunstenaars in kolom A met die instrumente in kolom B.

KOLOM A KOLOM B
1. Morabo Morojele A.Trompet
2. Marcus Wyatt B. Dromme
3. Herbie Tsoaeli C. Klavier
4. Sydney Mnisi D. Tenoor saksofoon
5.Moses Molelekwa E. Bas

3. Skryf 'n paragraaf oor die speelstyl van Feya Faku.

________________________________________________________________
________________________________________________________________

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

4. Verduidelik in jou eie opinie hoekom die groep “Voice” 'n belangrike Jazz-orkes in die Suid-
Afrikaanse Jazz-arena was.

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

________________________________________________________________
________________________________________________________________
5. Beskryf Moses Molelekwa se plaaslike en internasionale stylinvloede.

________________________________________________________________
________________________________________________________________

________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

192
4.8 Jazz in ballingskap

Jazz in ballingskap verwys na Suid-Afrikaanse jazzmusikante wat die land onwillig verlaat het en hul

musiekloopbane oorsee uitgebrei het. Ná die Sharpeville-slagting van 21 Maart 1960 het 'n

regeringssluiting gevolg. Prominente musikante is verban en die kans geweier om terug te keer huis

toe. Byeenkomste van tien of meer mense is onwettig verklaar, gemengde-rasgroepe is verbode, swart

musikante is verbied om in klubs wat slegs vir wit is te speel, en 'n 22:00 aandklokreël het mus gelaat.

Mas
perf
Sou

4.8.

Figuur 156 – Die Blou Note

•
geïmproviseerde musiektoneel.

• Hulle het 'n grondslag gelê vir ander Suid-Afrikaanse spelers wat gevolg het.

• Die Blue Notes het gehelp om 'nopwindende musikale klimaatwaarin ander spelers
hul idees oor kan ontwikkelmusikale vryheid.
• The Blue Notes, en later McGregor-groepe soosDie Broederskap van Asem, sowel
as diePukwanaenMoholo bands, het 'n noodsaaklike deel van dieEuropese jazz
avant-garde, wat die Afrika-invloed ver buite Suid-Afrika se kuste dra.

193
4.8.2 Broer van asem

a) Band lede

• Broederskap van asem is in 1967

deur Suid-Afrikaanse pianis/
komponis gevormChris McGregor
(1936- 1990) as 'n voortsetting van
The Blue Notes.
• Suid-Afrikaanse lede ingesluit Louis
Figuur 157 - Broederskap van Asem
Moholo,Mongezi Feza, Dudu
Pukwana
• Ander ledeEvan Parker,Paul Rutherford, Harry Beckett, Marc Charig, Mike
Osborne, Nick Evansen ander
• IngesluitEuropeseenVKspelers
• Die spelers het verander, afhangend van beskikbaarheid

• DieoorspronklikeBroederskap van Asemhet in die laat 70's geëindig, met die dood van

sommige van sy stigterslede

• McGregor het 'ntweede weergawevan die groep inFrankrykin die vroeë 80's

• In 1987 het aderde weergaweis gevorm metAfrikaansenBritsmusikante.

b) Eienskappe van die musiek

• 'n Mengsel vanharddrywende blues(Charles Mingus) en wildeksperimentering(Son Ra)

• DinamiesBig Bandensemble
• Improvisasieeneksperimentelemusiek
• Gesofistikeerdemusikale verwerkings

• Unieke klank as gevolg van dieSuid-Afrikaanse invloede

• In die vroeëre stadiumsmusikale vryheidenontwikkeling van individualiteit

prominent was
• Later musiek wasnouer gerangskikenbeheer, met minder gratis improvisasie.

194
c) Liedjie/Album

• Landelike kookkuns

• Eclipse at Dawn
• Broederskap,

• Ja asseblief

Aktiwiteit

6. Skryf 'n paragraaf oor die musiek van Chris McGregor se bands, The Blue Notes
en The Brotherhood of Breath.

7. Skryf aantekeninge oor die groep The Brotherhood of Breath en sy bydrae tot Suid-Afrikaanse
jazz. Fokus op die volgende aspekte:

• Band lede
• Eienskappe van die musiek
• Noem EEN liedjie of album deur hierdie groep.

8. Hoe het Jazz in ballingskap die ontwikkeling van die musiek van Suid-Afrikaanse musikante
beïnvloed?

195
4.9 Kaapse Jazz

4.9.1 Oorsprong van Kaapse jazz

• 'n Subgenre van Suid-Afrikaanse jazz word in die suidelike deel van Afrika
opgevoer, veral in Kaapstad
• Is soortgelyk aan marabi, maar is meer improvisatories

• Waar marabi 'n klavierjazzstyl is, het Cape Jazz aanvanklik draagbare instrumente vir

straatparade aangebied, bv. koperblaasinstrumente, banjo's, kitare en perkussie-instrumente

• Geïnspireer deur die blues en volksliedjies wat gesing is deur Kreoolse mense wat van die voormalige

slawegemeenskappe in die Verenigde State van Amerika afstam.

• Geïnspireer 'n jaarlikse straat karnaval parade of Mardi Gras (Coon Carnival)

• Die kunstenaars, bekend as Klopse, het die geverfde gesigte en helder kostuums uit die
minstrel-show-styl van New Orleans geleen

• Hulle het die geverfde gesigte, kostuums, ensovoorts gekombineer met Afrika- en Europese musiek

wat in die tavernes en nagklubs van die hawestad gehoor is.

• Die voorste eksponente (musikante) van hierdie musiekstyl in die 1970's is die pianis
Abdullah Ibrahim (Dollar Brand), die saksofoniste Basil Coetzee en Robbie Jansen

• Hierdie drie kunstenaars, saam met die baskitaarspeler Paul Michaels, die tromspeler Monty Weber en die

saxofoonman Morris Goldberg, het die seminale Cape Jazz-liedjie, Mannenberg, opgeneem.

• Mannenberg gekomponeer deur Ibrahim neem sy naam van die Kaapse Vlakte af

• Meer onlangs bekend as Ghoema of Ghoema Jazz

4.9.2 Musikale invloede wat bygedra het tot Cape Jazz

• Musikale invloede
• Slawe volksliedjies

• Kaaps-Maleise, Khoi-san liedjies

• Ritmiese kenmerke van amaXhosa-musiek

• Musiek van die straatkarnavalparade of Mardi Gras (Kaapse Klopse)
• Ghoema klop
• Marabi musiek

• Koperblaasinstrumente van die optog- en kerkorkes

• Banjo en kitaar van Kaapse Klopse
• Europese en Amerikaanse jazz

• Kwela
196
4.9.3 Musiekkenmerke

Instrumentasie: Klavier, bas en tromme (Bykomende instrumente: Saksofoon, trompet,

tromboon, ens.) Ritme en maatslag: Vermenging van Afrika-, Ghoema- en Swing-elemente
Harmoniese taal: 17de eeuse kenmerke vermeng met jazzkenmerke (bv. blues)

Melodiese kenmerke: Volks- en gesangagtige melodiese konstruksie.

Tekstuurkenmerk: Hoofsaaklik homofonies met elemente van oproep en reaksie (interaksie) Bui:

Wye verskeidenheid word aangewend van intiem tot buitensporig. Improvisasie: Uitgebreid vir alle

instrumente wat verskillende style vermeng Idiosinkratiese klavierspel: Tremolo-akkoorde,

pedaalpunte, trosakkoorde

Styl:Multikultureel: Invloede uit Kaapstad (Ghoema, Kaapse Klopse, Kerkorkes,

Langarm) Breër Suid-Afrikaanse style: Marabi, mbaqanga, kwela Elemente van
Amerikaanse jazz: Duke Ellington (Swing), James Johnson (Stride-klavier), Thelonious Monk
(Klavierstyl)

ASSESSERING

Skryf 'n paragraaf oor die musiek van EEN van die volgende Kaapse jazzkunstenaars:

Abdullah Ibrahim

Robbie Jansen

Winston Mankunku Ngozi

Verwys na die volgende:

Oorsprong, musikale invloede en musiekkenmerke.

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

197
 4.9.4 Kaapse jazzkunstenaars

a) Abdullah Ibrahim

i. Kenmerke van sy musiek:

• Instrumentasie: Klavier, bas, tromme,

saksofoon, trompet, tromboon, ens.
• Ritme en maatslag: Vermenging van Afrika-,

Ghoema- en Swing-elemente

• Harmonie: Standaard klassieke

akkoordprogressie gemeng met
jazzkenmerke (bv. blues)
Figuur 158 - Abdullah Ibrahim
• Melodie: Volks- en gesangagtige
melodieë
• Tekstuur: Hoofsaaklik homofonies met elemente van oproep en reaksie

• Bui: Wye verskeidenheid

Improvisasie:

• Uitgebreid vir alle instrumente wat verskillende style meng

• Baie persoonlike klavierspeelstyl met: tremolo-akkoorde, pedaalpunte en

trosakkoorde

ii. Oorsprong en invloede

• Multikulturele: Invloede van Kaapstad, Kaapse Klopse/Cape Minstrels-karnaval, Slawe-

volksliedjies Kaaps-Maleise en Khoi-San-liedjies

• TradisioneelXhosa-ritmes
• Kerkmusiek, optog en blaasorkes
• Ghoema beat: Banjo en kitaar en saksofoon van die Kaapse Klopse/Cape Minstrel

• Breër Suid-Afrikaanse style: Marabi-musiek, Kwela-musiek, Mbaqanga,

• Elemente van Amerikaanse jazz: Thelonious Monk (klavierstyl), Duke Ellington (Swing),
James Johnson (Stride-klavier

iii. Albums/liedjies

• Township One More Time, Mannenberg, Soweto, Echoes from Africa, Ekaya

198
b) Robbie Jansen

i. Instrumentasie

• Lood-saksofoon
• Fluit
• Klavier

• Bas
• Dromme

• Trompet Figuur 159 - Robbie Jansen

• Tromboon, ens.

ii. Ritme en maatslag:

• Vermenging van Afrika-, ghoema- en swing-elemente

iii. Harmonie

• Klassieke lofsangagtige harmoniese kenmerke vermeng met jazzkenmerke (bv. blues)

• gebruik van primêre akkoorde wat langer daarop talm, anders as Afro-Jazz wat vinniger na die volgende

akkoord beweeg amaXhosa harmonieë

iv. Melodie

• Volksagtige melodieë

• Khoi-san melodieë verweef met Maleisiese en Indonesiese melismatiese style

• Rietagtige kwaliteit van Khoisan-fluit duidelik o Saksofoonmelodie vervaardig in 'n nasale toon

met vibrato aan die einde van frases

v. Tekstuur

• Hoofsaaklik homofonies met elemente van oproep en reaksie/oorvleueling.

vi. Bui

• Wye verskeidenheid

199
vii. Improvisasie

• Uitgebreid vir alle instrumente wat verskillende style meng.

viii. Oorsprong en invloede

• Multikultureel: Invloede van Kaapstad, Kaapse Klopse/Cape Minstrels-karnaval,

Slawe-volksliedjies, Kaaps-Maleise en Khoi-San-liedjies, Tradisionele Xhosa-ritmes,
Kerkmusiek, mars- en blaasorkes, Ghoema-klop.
• Breër Suid-Afrikaanse style:
• Marabi musiek, Kwela musiek, Mbaqanga

• Elemente van Amerikaanse jazz en invloede: Amerikaanse saksofoonspelers, Dizzy

Gillespie, Big Band, Salvation Army marching bands, Funk en Salsa.

ix. Albums/liedjies

• Hoija Tjie Bonga

• Tsakwe
• Sommer Goema
• Die Kaapse Dokter

• Nomad Jez

c) Winston Mankunku Ngozi

i. Instrumentasie

• Loodsaksofoon
• Klavier,

• Bas,
• Dromme,

• Saksofoon,
• Trompet,

• Tromboon, ens.

ii. Ritme en maatslag Figuur 160 - Winston Mankuku Ngozi

Vermenging van Afrika-, ghoema- en swing-elemente

200
 iii. Harmonie

Klassieke lofsangagtige harmoniese kenmerke vermeng met jazzkenmerke (bv. blues), AmaXhosa-

harmonieë

iv. Melodie

Volksagtige, Khoi-Khoi- en San-melodieë verweef met Maleisiese en Indonesiese

melismatiese style

v. Tekstuur

Hoofsaaklik homofonies met elemente van oproep en reaksie/oorvleueling

vi. Bui

Wye verskeidenheid

vii. Improvisasie

Uitgebreid vir alle instrumente wat verskillende style meng

viii. Oorsprong en invloede

• Multikultureel: Invloede uit Kaapstad

• Kaapse Klopse/Cape Minstrels karnaval
• Slawevolksliedjies, Kaaps-Maleise en Khoi-san-liedjies

• Tradisionele Xhosa-ritmes, Kerk-, optog- en koperblaasorkeste, Pentatoniese

sendinggesange, Ghoema-klop

• Breër Suid-Afrikaanse style, Marabi-musiek, Kwela-musiek Mbaqanga

• Elemente van Amerikaanse jazz: John Coltrane (saksofoonstyl), Horace Silver, Big Band

201
 ix. Albums/liedjies

• Abantwana wees Afrika

• Kruispad
• Ya Khal 'iNkomo
• Molo Afrika,

• Dudula

Dui aan of die volgende stellings oor Kaapse jazz WAAR of ONWAAR is.

1.Dit is geïnspireer deur blues en volksliedjies wat gesing is deur

afstammelinge van die voormalige slawegemeenskappe wat in die Wes-

Kaap woon. ____________________
2.Dit word beïnvloed deur die straatkarnavalparade en instrumentasie van die Mardi
Gras. ____________________________
3.Dit is 'n mengsel van Xhosa- en Zoeloeliedjies, sowel as Latyns-Amerikaanse

style. ________________________________
4.Dit was oorspronklik hoofsaaklik 'n klavierjazzstyl. __________________________

5.Robbie Jansen is 'n bekende saksofoonspeler wat verbind word met die ontwikkeling van

Kaapse jazz. __________________________________________

202
5. Afdeling D – Westerse Kunsmusiek (WAM)

5.1 Simfonie en Simfoniese gedig

5.1.1 Simfonie

Die woordsimfoniehet twee betekenisse in Westerse Kunsmusiek. Eerstens verwys dit gewoonlik na 'n

musiekwerk wat in 'n sekere vorm geskryf is, waaroor hierdie afdeling gaan. Maar die term word

dikwels ook gebruik om na die simfonieorkes self te verwys.

• . 'n Simfonie is 'n uitgebreide/uitgebreide musikale

komposisie vir 'n volle orkes, en is gewoonlik in
vier vrystaande bewegings, waarvan een in die
tradisionele sonatevorm is.

• Standaard plan van die bewegings is soos volg:

1) Eerste beweging - Vinnig, hoewel dit ook 'n

stadige inleiding kan hê, en gewoonlik in
sonatevorm.
2) Tweede beweging – Stadiger en meer liries en
algemeen in drieledige vorm (ABA).
3) Derde beweging - 'n Energieke Menuet en Trio
(dans) of 'n luidruchtige Scherzo (grap).
4) Vierde beweging - 'n Rolende finale, gewoonlik in
óf 'n Rondo-vorm, Sonata-vorm of Rondo-Sonata-
vorm.

• Baie afwykings van hierdie tradisionele skema kom voor.

• Bekende komponiste van die Simfonie sluit Sammartini, CPE Bach, FJ Haydn, WA
Mozart, F Mendelssohn en JS Bach in.

• Haydn en Mozart het die simfonie in die tweede helfte van die agtien eeu vervolmaak.

203
a) Vroeë geskiedenis van die Simfonie

Die Simfonie het 'n paar musikale voorouers, waarvan die Symphonia en die Concerto Grosso
die vernaamste is.

iSimfonie

• Gedurende die Baroktydperk was die Sinfonia 'n orkesvoorspel tot 'n opera,
kantate of orkessuite.
• Teen die einde van die 17de eeu is dit vir die Italiaanse ouverture gebruik.

• Die basiese skema van die bewegings van die simfonie is waarskynlik afgelei van die drie
dele van die Italiaanse ouverture wat is (Fast-Slow-Fast).

iiConcerto Grosso

• Concerto Grosso is 'n musikale komposisie vir

'n klein groepie solo-instrumente wat deur 'n
orkes begelei word. Die term word hoofsaaklik in
Barokwerke gebruik.

• Die concerto grosso sowel as die sinfonia

, het voorsiening gemaak vir die groot vraag na

konsertmusiek.

b) CPE Bach (1714-1788) se bydrae tot die ontwikkeling van die simfonie

• Hy het indirek bygedra tot die vroeë simfonie aangesien hy 'n groot rol in die ontwikkeling van

die sonate gespeel het.

• Alhoewel hy nie die sonatevorm geskep het nie, maar die eerste was wat binêre in drieledige vorm

in baie van sy werke uitgebrei het.

204
c) Joseph Haydn (1732-1808) se bydrae tot die ontwikkeling van die simfonie

• Franz Joseph Haydn (1732 – 1809) se bydrae is noemenswaardig, want hy was 'n
dominante krag in die ontwikkeling van die simfonie tot sy huidige vorm.

• Hy het die allegro-sonate-vorm van CPE Bach se klaviersonates aangeneem en dit in die eerste

bewegings van sy simfonieë gebruik. Hy was dieeerste komponis wat die formele struktuur

ontwikkel hetvan die eerste beweging van die simfonie.

• Hy is ook deur Mozart beïnvloed en het begin gebruiksterk dinamiese motiewe-dit was
die basis vir tematiese ontwikkeling.

• Hy het die ontwikkelingsafdeling van die eerste beweging uitgebrei deur modulasie en dinamiese

kontras te gebruik.

• Hy het ook dieMenuet en Triotussen die tweede en derde bewegings van die
simfonie. Die menuet is versnel – nie meer andante nie, maar allegretto.
• Meerchromaties melodiesenharmoniese verskeidenheid.

• Meer vryheid inmeerstemmigegebruik.

• Verleng diekodavan die samevatting in 'n tweede ontwikkeling.

• Hy het die tweede tema van die eerste afgelei, om verbeterde eenheid te bereik.

• Oor die algemeen is sy laaste bewegings inrondo vorm, soms selfs insonate vorm
sonder die tweede vak.
• Geleerdes verwys dikwels na hom asdie vader van die simfonieom daardie rede, en ook dat

hy gekomponeer het104simfonieë – 'n ongelooflike totaal.

• Hy het die vorm van klassieke orkes bepaal, meestal twee blasers per instrument,
terwyl hy voldoende snare gebruik het om die volume te balanseer.
• Hy het die individuele kenmerke van die blaasinstrumente begin ontgin. Woodwinds het vir die

eerste keer solo gespeel.

• Hy het instrumentale solo's vertoon.

• Afdelings van die orkes om onafhanklik te funksioneer.

• Melodiese dele is aan tjello's gegee.

• Snare het soms gespeelcol legno(slaan steke met die hout van die boog).
• Hyuitgesluit klarinette, behalwe toe hy die hobo's in 'n paar latere simfonieë
vervang het.

205