1

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ – ΤΟ ΡΗΜΑ

Επιμέλεια: Αρχοντά Αγλαΐα, ΠΕ02

(Βλέπε: Χατζησαββίδη, -ου, Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας, σελ. 74-99)

Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (5η ενότητα: Συζυγίες, Φωνές, Διαθέσεις, Xρόνοι ρημάτων,

Βαθμίδα, Ποιόν ενέργειας, Συνδετικά ρήματα)

Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (2η ενότητα: Εγκλίσεις, Χρόνοι, Βαθμίδα, Ποιόν ενέργειας

3η Ενότητα: Φωνές, Συζυγίες,

4η ενότητα: Διαθέσεις ρημάτων)

Α) ΦΩΝΕΣ (Τις διακρίνουμε από την κατά ληξη του ρή ματος)

1)Ενεργητική φωνή : Ρή ματα που λή γουν σε –ω ή –ώ .Π.χ. δένω, γελώ

2)Παθητική φωνή : Ρή ματα που λή γουν σε –μαι (-ομαι, -ά μαι, -ιέμαι, -ού μαι). π.χ. δένομαι,
κοιμά μαι, γελιέμαι, θυμού μαι

ΣΗΜΕΙΩΣΗ:Κά ποια ρή ματα σχηματίζουν και τις δύ ο φωνές (π.χ. δένω-δένομαι, αγαπώ -
αγαπιέμαι)

Κά ποια ά λλα, ό μως, σχηματίζουν μό νο τη μία από τις δύ ο φωνές (π.χ. τρέχω, νυστά ζω, πηγαίνω,
έρχομαι).Τα ρή ματα που έχουν μό νο παθητική (ή μέση φωνή ) ονομά ζονται αποθετικά π.χ.
αισθά νομαι, δέχομαι, φαίνομαι.

Β) ΔΙΑΘΕΣΕΙΣ (Αφορού ν στη σημασία του ρή ματος, ανεξά ρτητα από την κατά ληξη)

1) Ενεργητική διά θεση:Το υποκείμενο ενεργεί. Π.χ. διαβά ζω

2) Παθητική διά θεση: Το υποκείμενο παθαίνει κά τι (καλό ή κακό ) από κά ποιο ποιητικό αίτιο.
Π.χ. φωτίζομαι, πιέζομαι, χτυπώ . π.χ. Η γη φωτίζεται από τον Ήλιο. (από τον Ήλιο =ποιητικό
αίτιο)

3) Μέση διά θεση: Το υποκείμενο ενεργεί και η ενέργεια επιστρέφει στον εαυτό του. Π.χ.
ντύ νομαι, χτενίζομαι μό νος μου.

4) Ουδέτερη διά θεση: Το υποκείμενο βρίσκεται σε μια ουδέτερη κατά σταση. Π.χ. νυστά ζω,
κοιμά μαι, ζω, πεθαίνω. Μπορού ν να ακολουθού ν την ενεργητική ή την παθητική φωνή .

Γ) ΣΥΖΥΓΙΕΣ (Αφορού ν στον τρό πο που κλίνονται τα ρή ματα)

1) 1η συζυγία:

-Το ρή μα τονίζεται στην παραλή γουσα στον ενεργ. ενεστώ τα (α΄ενικό ) Π.χ. δένω

-Το ρή μα τονίζεται στην προπαραλή γουσα στον παθητ. ενεστώ τα (α΄ενικό ) Π.χ. δένομαι
 2

2) 2η συζυγία:

- Το ρή μα τονίζεται στη λή γουσα στον ενεργητικό ενεστώ τα.(α΄ενικό ) Π.χ. αγαπώ

-Το ρή μα τονίζεται στην παραλή γουσα στον παθητικό ενεστώ τα (α΄ενικό ). Π.χ. αγαπιέμαι

Δ) ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ (Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ)

Ι) ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ: Οριστική , Υποτακτική , Προστακτική

1) Η ΟΡΙΣΤΙΚΗ δηλώ νει συνή θως το βέβαιο, το πραγματικό . Π.χ. Περπατώ γρή γορα. Χαίρομαι
πολύ . Μπορεί να δηλώ νει και το δυνατό ή πιθανό , ευχή ή παρά κληση.

2) Η ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ συνοδεύ εται από τις λέξεις να, ας, όταν, για να, αν, το απαγορευτικό μη και
δηλώ νει το προσδοκώ μενο, το ενδεχό μενο-πιθανό , επιθυμία, απορία, παρά κληση, προτροπή ,
παραχώ ρηση, ευχή , προσταγή . Π.χ. Επιθυμού με να λή ξει ο πό λεμος. Ας ελπίζουμε.

3) Η ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ δηλώ νει συνή θως προσταγή , προτροπή απαγό ρευση, παρά κληση, ευχή ,
απορία. Π.χ. Ζή σε αξιοπρεπώ ς. Σκέψου βαθύ τερα.

ΙΙ) ΑΠΡΟΣΩΠΕΣ ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ: Απαρέμφατο, Μετοχή

1)ΑΚΛΙΤΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ: Χρησιμεύ ει στο σχηματισμό των συντελεσμένων χρό νων:

-Έχω λύ σει την ά σκηση (Παρακείμενος), -Είχα φύ γει νωρίς (Υπερσυντέλικος), Θα έχει γίνει
είδηση(Συντελεσμένος μέλλοντας)

2)ΜΕΤΟΧΗ: ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ και ΠΑΘΗΤΙΚΗ

- ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ: (Επιρρηματική και ά κλιτη) Λή γει σε –ώ ντας και –οντας. Είναι χρό νου ενεστώ τα.
Π.χ, χαμογελώ ντας, ακού γοντας

- ΠΑΘΗΤΙΚΗ: (Επιθετική και κλιτή ) Λή γει σε –μένος, -μένη, -μένο ή –μενος,-μενη, -μενο. Είναι
συνή θως χρό νου παρακειμένου (π.χ. συγκινημένος) και σπανίως ενεστώ τα (π.χ. εργαζό μενος)

Ε) ΧΡΟΝΟΙ - Οι χρό νοι είναι οκτώ (8).

1) Ως προς τη ΧΡΟΝΙΚΗ ΒΑΘΜΙΔΑ:

-ΠΑΡΟΝΤΙΚΟΙ: Ενεστώ τας, Παρακείμενος

-ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΙΚΟΙ:Παρατατικό ς, Αό ριστος, Υπερσυντέλικος, Παρακείμενος

-ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΙ:Εξακολουθητικό ς μέλλοντας, Συνοπτικό ς μέλλοντας, Συντελεσμένος μέλλοντας

 3

2) Ως προς το ΠΟΙΟΝ της ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ(Τονίζεται η οπτική γωνία του πομπού , δηλ. είτε η διά ρκεια
είτε η επανά ληψη είτε η απλή δή λωση μιας ολοκληρωμένης πρά ξης)

-ΜΗ ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΙ (ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΗΤΙΚΟΙ):

Ενεστώ τας, Παρατατικό ς, Εξακολουθητικό ς μέλλοντας

-ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΙ(ΣΤΙΓΜΙΑΙΟΙ):

Αό ριστος, Συνοπτικό ς(Στιγμιαίος) μέλλοντας

-ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΙ:

Παρακείμενος, Υπερσυντέλικος, Συντελεσμένος μέλλοντας

Παράδειγμα : ρήμα α΄συζυγίας

Ενεργητική Φωνή

Ενεστώ τας : Εγώ λύ νω πολλά σταυρό λεξα.->χρονική βαθμίδα: παρό ν,

ποιόν ενέργειας: μη συνοπτικό

Παρατατικό ς : Χθες έλυνα για πολλή ώ ρα πολλά σταυρό λεξα.->παρελθό ν, μη

συνοπτικό

Αό ριστος: Χθες έλυσα πολλά σταυρό λεξα. -> παρελθό ν, συνοπτικό

Εξακολουθητικό ς Μέλλοντας: Στις διακοπές θα λύ νω πολλά σταυρό λεξα.->

μέλλον, μη συνοπτικό

Συνοπτικό ς Μέλλοντας : Θα λύ σω πολλά σταυρό λεξα, μέχρι να έρθεις στο σπίτι μου.

->μέλλον, συνοπτικό

Συντελεσμένος Μέλλοντας: Μέχρι το βρά δυ, θα έχω λύ σει πολλά σταυρό λεξα.

->μέλλον, συντελεσμένο

Παρακείμενος : Μέχρι σή μερα έχω λύ σει πολλά σταυρό λεξα.->παρελθό ν &

παρό ν, συντελεσμένο

Υπερσυντέλικος: Είχα λύ σει πολλά σταυρό λεξα, πριν έρθεις στο σπίτι μου.

->παρελθό ν, συντελεσμένο

Παθητική Φωνή

Ενεστώ τας: Λύ νομαι από τα δεσμά μου.

 4

Παρατατικό ς: Λυνό μουν από τα δεσμά μου.

Αό ριστος: Λύ θηκα από τα δεσμά μου.

Εξακολουθητικό ς Μέλλοντας:Θα λύ νομαι από τα δεσμά μου.

Συνοπτικό ς Μέλλοντας : Θα λυθώ από τα δεσμά μου.

Συντελεσμένος Μέλλοντας: Θα έχω λυθεί από τα δεσμά μου.

Παρακείμενος : Έχω λυθεί από τα δεσμά μου.

Υπερσυντέλικος: Είχα λυθεί από τα δεσμά μου.

Συνδετικά ρήματα : Φανερώ νουν μια ποιό τητα ή ιδιό τητα της λέξης στην οποία αναφέρονται.
Προσοχή : Δε χρησιμοποιού νται πά ντα ως συνδετικά και αυτό εξαρτά ται από το εκά στοτε
νό ημα σε συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο.

Π.χ. 1: Είμαι στο σχολείο (υπαρκτικό ) ενώ Π.χ. 2: Είμαι μαθητή ς (συνδετικό )

Συνδετικά ρήματα είναι τα εξής:

είμαι, υπά ρχω, γίνομαι, φαίνομαι, μοιά ζω, ονομά ζομαι, αποκαλού μαι, βαφτίζομαι, νομίζομαι,
βρίσκομαι, γεννιέμαι, ζω, μένω, πεθαίνω, υπηρετώ , παραμένω, απομένω, στέκομαι, θεωρώ ,
θεωρού μαι, αναγνωρίζομαι, ανακηρύ σσομαι, εκλέγομαι, ορίζομαι, διορίζομαι αποδεικνύ ομαι,
δείχνομαι, παρουσιά ζομαι, χειροτονού μαι, κληρώ νομαι κ.λπ.

- Παίρνουν ως συμπλή ρωμα κατηγορού μενο. Έτσι:

Π.χ.1: Ο Τσαρού χης θεωρείται σπουδαίος ζωγρά φος
(ζωγρά φος= κατηγορού μενο στο Υποκείμενο: Τσαρού χης)
Π.χ.2: Οι εικαστικοί θεωρού ν τον Ρέμπραντ σπουδαίο ζωγρά φο
(ζωγρά φο =κατηγορού μενο στο αντικείμενο: τον Ρέμπραντ)

Απρόσωπα ρήματα (βλ. και Χατζησαββίδη, -ου, Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας, σελ. 130). 

Ως απρό σωπα ρή ματα χρησιμοποιού νται:

α) ρή ματα που σχηματίζονται μό νο στο γ΄ ενικό πρό σωπο, π.χ. επείγει, πρέπει,

β) το γ΄ ενικό πρό σωπο προσωπικώ ν ρημά των, π.χ. αξίζει, μπορεί,

γ) το γ΄ ενικό πρό σωπο ρημά των που δηλώ νουν φυσικά φαινό μενα, π.χ. αστράφτει, βρέχει, χιονίζει.

δ) το γ΄ ενικό πρό σωπο ρημά των παθητική ς φωνή ς, π.χ. επιτρέπεται, απαγορεύεται, φαίνεται,
ακούγεται, φημίζεται, διαδίδεται, ανακοινώνεται, εννοείται, υποτίθεται, πρόκειται, αποφασίζεται κ.λπ.

Παρό μοια λειτουργία με αυτή ν των απρό σωπων ρημά των έχουν και οι απρόσωπες εκφράσεις.
Σχηματίζονται συνή θως με το είναι και ένα επίθετο ή ουσιαστικό , π.χ. Είναι σίγουρο ό τι η γλώ σσα μας
εξελίσσεται. Είναι κρίμα που δεν ή ρθε.
5