FUNKCJE JĘZYKA

Język pełni różne funkcje, to znaczy działa na różne sposoby, pełni różne role, służy
różnym celom.

Można wyróżnić kilka podstawowych funkcji językowych, np.:

- informacyjna (poznawcza) – komunikat przekazuje wiedzę na temat jakiegoś fragmentu
rzeczywistości, skupia się na samym przekazaniu informacji w sposób jednoznaczny
i klarowny, np. Bardzo nowoczesną technologią utrwalania produktów jest poddawanie ich
wysokiemu ciśnieniu, czyli paskalizacja.; Bolesław Prus to pseudonim artystyczny pisarza, który
naprawdę nazywał się Aleksander Głowacki.
- ekspresywna (emotywna) – komunikat skupia się na nadawcy, wyraża jego myśli, uczucia,
osądy; często zawiera sformułowania nacechowane emocjonalnie; np. Nasz nowy podręcznik
jest do bani.; Ale to ciasto pyszne!; Wydaje mi się, że przesadzasz.
- impresywna (konatywna) – komunikat ma na celu wpłynięcie na odbiorcę, wywołanie
u niego określonych emocji, reakcji, przekonań, nakłonienie go do jakichś działań; np. Trzeba
zapinać pasy bezpieczeństwa.; Już dziś zapisz się do naszego newslettera!; Mógłbyś przestać tak
ziewać?
- metajęzykowa – komunikat opisuje język, tłumaczy jego znaczenie, np. Rambutan to taki
owoc; Co to znaczy „kwapić się”?; „Idę” to czasownik w pierwszej osobie liczby pojedynczej,
w czasie teraźniejszym.
- fatyczna – polega na podtrzymywaniu kontaktu; np. Cześć!; Aha...; No, no?; także wypowiedzi,
które pozornie mają konkretną treść, a tak naprawdę służą tylko zagajeniu rozmowy, np. Ależ
dziś słonecznie!
- poetycka – głównym celem komunikatu jest wywołanie doznań estetycznych (nie tylko
pozytywnych) u odbiorcy, komunikat zwraca uwagę na to jak został ukształtowany, np. to, że
został napisany wierszem lub jest pełen metafor. Funkcja poetycka tekstu nie ogranicza się
tylko do poezji. Z funkcją tą można spotkać się w przemówieniach, prozie, w różnego typu
żartach, przysłowiach itp. Przejawia się często w rozmowach potocznych, korespondencji,
żargonach zawodowych, uczniowskich, a więc wszędzie tam, gdzie dąży się do odświeżenia
języka, przełamania szablonu. Np. Skąpany w blasku wrześniowego słońca stąpałem
nieśpiesznie po chodniku, kierując swe kroki w stronę mej drogiej szkoły, zwanej Tą Cholerną
Budą.; Litwo! Ojczyzno moja, ty jesteś jak zdrowie, ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, kto cię
stracił.
- sprawcza (performatywna) – polega na dokonywaniu zmian w stanie rzeczy za pomocą
słowa. Dotyczy zatem zawierania różnych umów, podejmowania zobowiązań, składania
przysiąg, ogłaszania wyroków sądowych, nadawania obywatelstwa, sporządzania aktu
darowizny, testamentu, udzielania chrztu itp. -
- magiczna (kreacyjna) – polega na próbach dokonywania zmian w stanie rzeczy za pomocą
zaklęć, przekleństw, wróżb, życzeń, modlitw; opiera się na wierze w taką możliwość; np. niech
ci się darzy; świeć Panie nad jego duszą; a niech go wszyscy diabli; cisza na morzu, wicher dmie –
bałwan, kto pierwszy odezwie się; dzień dobry (niech twój dzień będzie dobry).

Niektóre z funkcji są bardzo podobne do siebie i niektórzy traktują je jako

podkategorie innych, np. funkcję magiczną jako podkategorię funkcji sprawczej, a funkcję
metajęzykową jako podkategorię funkcji poznawczej. Nie trzeba nazbyt się przejmować
rozróżnieniem między nimi, ponieważ są bardzo różne teorie na temat funkcji językowych –
wielu badaczy ma swoje własne podziały funkcji.
Określ, jaka funkcja dominuje w każdym ze zdań:

1. Okropnie boli mnie dzisiaj głowa.

2. Kliknij przycisk „kupuję i płacę”.
3. Przydawka to część zdania odpowiadająca na pytania „Jaki? Jaka? Jakie?”
4. Rzuć palenie już dziś!
5. No, no, tak, o proszę! Co ty nie powiesz?
6. Gutenberg wynalazł ruchome czcionki, a nie prasę drukarską, tę znano już wcześniej.
7. Załóż kurtkę.
8. Pałka, zapałka, dwa kije, kto się nie schowa, ten kryje!
9. Co to znaczy „smalić do kogoś cholewki”?
10. Heliofity to rośliny światłolubne, zaś skiofity – cieniolubne.
11. Mam ochotę na grzanki z serem i szynką.
12. Dziś o 17 jest spotkanie chóru.
13. Babciu, przez znak xD ktoś mówi, że bardzo go coś śmieszy.
14. Oda to gatunek liryczny wywodzący się z antyku.
15. Co tam u ciebie?
16. Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga, Łam czego rozum nie złamie: Młodości! orla twych lotów
potęga, Jako piorun twoje ramię.
17. A niech cię wszyscy diabli wezmą!
18. Gdy chcesz życzyć „smacznego” po angielsku, powiedz „enjoy your meal”.
19. Uwierz w siebie i pokonaj swoje słabości!
20. Przecież ja – aż w nieba łonie trwam,/Gdy ono duszę mą porywa,/Jak piramidę!
21. Ładna dziś pogoda, nieprawdaż?
22. Niniejszym otwieram dzisiejsze posiedzenie Rady Ministrów.
23. Jednym z najpopularniejszych w Polsce komiksów jest „Kajko i Kokosz”.
24. Ten film zrobił na mnie piorunujące wrażenie, po skończeniu projekcji przez kilka godzin
nie mogłem się otrząsnąć.
25. Ja, Maciej, biorę sobie ciebie, Marto, za żonę.
26. Bardzo ci do twarzy w tym swetrze, zdecydowanie powinieneś nosić rzeczy w tej
kolorystyce.
27. W Bułgarii jeśli chcesz przytaknąć, musisz pokręcić głową, a nie pokiwać nią w górę i w
dół.
28. Mhm?
29. Stout to ciemne piwo górnej fermentacji.
30. Zdrowia, szczęścia, pomyślności i spełnienia marzeń.
31. Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu, wóz nurza się wśród fali i jak łódka brodzi.
32. Musisz poznać schemat komunikacyjny Romana Jakobsona, na pewno będziesz
oczarowany!
33. Chyba mam nieco odmienne upodobania od ciebie.
34. Mam dość tych przeklętych funkcji językowych.