Professional Documents
Culture Documents
Null 6
Null 6
Inkhululumo yakhiwa tincenye letehlukene, letitsi natihlangana takhe emagama lavakalako. Letincenye
yimisindvo leyakhiwa titfo temlomo, tisebentisana nemoya lochamuka emaphashini (pulmonary airstream
mechanism). Lemisindvo siyehlukanisa ngekutsi lomsindvo uphuma njani, umoya uvinjwa kuphi futsi
uvimbeka njani. Imisindvo yenkhulumo yehlukana kabili:
a) Bonkhamisa
b) Bongwaca
BONKHAMISA
Lena yimisindvo lesitsi uma siyenta umoya lochamuka emaphashini ungavimbeki ndzawo. Lomoya lochamuka
emaphashini ulawulwa lulwimi kuphela. Utsintsa tinsinga telivi (vocal cords) kuphela. Bonkhamisa basihlanu
esiswatini, kantsi bangehlukaniswa kabili:
Kuhlelwa kwabonkhamisa
Bonkhamisa bahlelwa ngekubuka kutsi lulwimi lwenta njani uma sibenta. Lulwimi ngilo lolulawula umoya
losuka emaphashini. Uma sibahlela, sibuka kutsi luma njani emlonyeni. Bonkhamisa bahlelwa kanje:
i u
e o
a
Bonkhamisa i na u bonkhamisa labasetulu. Lulwimi luyaphakama uma sibenta. Ku i luya embili, kantsi ku u
luya emuva. Bomkhamisa e na o basemkhatsini, kantsi nkhamisa a uma simenta lulwimi siyalwehlisa.
Siswati lulwimi lolungavumi kutsi bonkhamisa balandzelane. Uma bonkhamisa balandzelana ngetizatfu
letinyenti, kunetindlela letisetjentiswako kuvimba loko. Letindlela tine (4). Tisebenta ngekutselelana, kantsi
leyo lesukcaleni kuba ngiyo lesicala ngayo uma sivimba lokulandzelana. Uma ingasebenti, sitfutfukela
kulelandzelako, site sifike kuleyekugcina.
1. Kulumbana kwabonkhamisa
Tibonelo
Uma kulumbana kwabonkhamisa kungasebenti, sigucula munye nkhamisa abe ngungwaca. Loku sitsi
kungwacatisa. Lokungabanga kutsi kulumbana kungasebenti kungaba kutsi munye nkhamisa angabi wemvelo,
noma lokulandzelana kwabo kungacali ngankhamisa /a/. labonkhamisa labangwacatiswako bentiwa
bosankhamisa kanje:
i - y
u,o – w
Tibonelo
Uma bonkhamisa bangangwacatiseki, sibese sibulala munye nkhamisa. Kubulawa nkhamisa lonesisindvo
lesincane. Lona kungaba ngunkhamisa loyincenye yesicalo, noma loyo longeke agucule umcondvo wemagama
uma asusiwe.
Tibonelo
Uma tonkhe letindlela letingenhla tingasebenti, kuyaye bese kufakwa sankhamisa lobekangekho. Oku ke
kwehlukene nekungwacatisa. Khumbula kutsi uma singwacatisa, sigucula munye nkhamisa abe ngusankhamisa.
Uma sigaca sankhamisa, sifaka sankhamisa emkhatsini wabonkhamisa labalandzelanako. Loko kweneka uma
sibadzinga bonkhe.
Tibonelo