Kpss Tarih Konu Anlatimi

1
TARİH BİLİMİNE GİRİŞ

MEHMET PAKIR
TARİH NEDİR?
฀ Tarih; geçmişte meydana gelen olay ve olguları (insan Tanım:

Tanım: TarihTarih
insan topluluklarının
insan topluluklarının
faaliyetleri) belirli bir yer ve zaman göstererek, sebep sonuç geçmişteki yaşayışlarını,
geçmişteki yaşayışlarını, uğraşlarını,
ilişkisi içerisinde, belgelere dayanarak, objektif bir şekilde uğraşlarını, birbirleriyle olan
birbirleriyle olan ilişkilerini belirli bir
ilişkilerini belirli bir yer ve zaman
inceleyen sosyal bir bilim dalıdır. yer ve zaman göstererek sebep sonuç
göstererek sebep sonuç ilişkisi
฀ Bu tanımda ön plana çıkan kavramlar şunlardır; ilişkisi içerisinde belgelere dayanarak
içerisinde belgelere dayanarak
objektif
objektif bir bir şekilde
şekilde inceleyen
inceleyen bir bir bilim
1. Geçmiş
dalıdır.
bilim dalıdır.
2. Olay ve olgu
3. Yer ve zaman Durum: İslamiyet’in
Durum: İslamiyet’in hızlı hızlı
yayılmasında
4. Sebep-sonuç diğer dinlere
yayılmasında diğerve inançvegruplarına
dinlere inanç karşı
5. Belgeler gruplarına karşı hoşgörülü
hoşgörülü yaklaşımında etkisi vardır.
6. Objektiflik yaklaşımında etkisi vardır.
Asya ve Avrupa’da Asyave
ezilmiş vehorlanmış
7. Sosyal bilim Avrupa’da ezilmiş ve horlanmış
gruplar İslamiyet’i bir kurtarıcı olarak
gruplar İslamiyet’i bir kurtarıcı
görmüştür.
olarak görmüştür.
TARİH BİLİMİNİN ÖZELLİKLERİ
Yukarıda verilen durumda tarihin
Yukarıda verilen durumda tarihin
o Olaylar meydana geldiği günün şartlarına göre tanımında
tanımında yer hangi
yer alan alan öğeye
hangi öğeye
değerlendirilmelidir. değinilmemiştir.
değinilmemiştir.
o Deney ve gözlem metodu kullanılmaz.
Zaman
A)A) Zaman
o Tarihi bilginin kesin doğruluğu yoktur. Yeni bilgiler eski bilgileri
B) Yer
değiştirebilir de doğrulayabilir de. (Dinamiktir) B)C) Yer – Sonuç ilişkisi
Sebep
o Olayları belli yöntemlerle inceler ama belli yasaları yoktur. D) İnsan ilişkileri
Tarihi olaylar arasında sebep sonuç ilişkisi vardır. C) Sebep – Sonuç ilişkisi
o E) İnsan topluluklarının
o Her sebep daima aynı sonucu doğurmaz. D) yaşayışları
İnsan ilişkileri
o Olayların benzerleri yaşanabilir ama asla aynen tekrarlanmaz.
OLAY OLGU E) İnsan topluluklarının
yaşayışları
Hayat içerisinde tek tek meydana Aynı türden olayların ortak
gelen değişmelere verilen isimdir. sonucu olarak ortaya çıkan
Kısa süreli durumlardır. gelişmelerdir. Uzun süreli
durumlardır.
 Malazgirt Savaşı
 Fransız İhtilali  Anadolu’nun Birbirini izleyen iki tarihsel olaydan
 Kavimler Göçü Türkleşmesi birinin diğerinin sebebi sayılıp
 Milliyetçilik Fikri sayılmayacağını belirlemek için neye
 Feodalitenin güçlenmesi bakılmalıdır.
A) Olayda rol alan kişilere

B) Olayın geçtiği yere
TARİH BİLİMİNİN YÖNTEMİ C) Sonrakinin nedenlerinin
öncekinin sonuçları içerisinde
o Bir sonuca uluşmak için bilim ve mantığa uygun biçimde
yer alıp almadığına
araştırma şekline yöntem denir.
D) Olayların sebep sonuçları
o Her bilimin bir yöntemi olduğu gibi tarih biliminin de bir
alasındaki benzerliğe
yöntemi vardır.
E) Konunun benzerliğine
o Bu yöntemin süreçleri şu basamaklardan oluşur:
Tarih Yazımının Basamakları

1. Tarama 2. Tasnif 3 Tahlil 4. Tenkit 5. Terkip
(kaynak arama) (Sınıflandırma) (Çözümleme) (eleştiri) (Sentez)
AC
Tarih Öğretmeni Mehmet PAKIR

2
MEHMET PAKIR
1. Tarama (Kaynak Arama)

o Tarihe kaynaklık edebilecek her türlü bilgi ve verinin Tarihin Konusu
bulunması aşamasıdır.  Tarihin konusu insandır.
Yani Tarih, geçmişte
A. Oluştuğu Döneme Göre Kaynaklar yaşayan insanların siyasi,
a. Birinci Elden Kaynaklar (Ana Kaynak): Olayın geçtiği sosyal, ekonomik, askeri,
döneme ait her türlü bulgu. Yazılı, Sözlü, Çizili, Sesli, kültürel vb. her türlü
Görüntülü olabileceği gibi arkeolojik bir kalıntı da olabilir. faaliyetlerini konu edinir.
b. İkinci Elden Kaynaklar: Olayın geçtiği dönemle doğrudan
ilgili olmayan veriler ve araştırma eserlerinden oluşur.
(Hikâye, Efsane, Mitos, Destan, Menkıbe, Ders kitapları,
akademik araştırmalar)
Tarihin Amacı
B. Malzemenin Türüne Göre Kaynaklar:
a. Yazılı Kaynak: Para, mühür, Ferman, Berat, Kanunname,  Geçmiş olaylardan ders
Nizamname, kitap, kitabe vb. her türlü yazıya dayalı çıkararak geleceğe ışık
kaynak tutmak ve geçmişteki
b. Sözlü Kaynak: Menkıbe, destan, mani, efsane, fıkra, tecrübelerden
hikâye vb. her türlü söze dayalı eser yararlanmak.
c. Çizili, Sesli, Görüntülü, Kaynaklar: Fotoğraf, resim, harita,
video, CD vb.
d. Kalıntılar: Her türlü arkeolojik buluntu
2. Tasnif (Sınıflandırma) TARİHİN SINIFLANDIRILMASI
o Toplanan verilerin bir sistem dâhilinde sınıflandırılması  Tarihin ilgi alanı,
3. Tahlil (Çözümleme) kapsadığı zaman ve konu
o Elde edilen verilerin kaynak ve bilgi yönünden yeterli olup alanı oldukça geniş
olmadığının kontrol edilmesi olduğu için geçmişin
4. Tenkit (Eleştiri) incelenmesini
o Elde edilen verilerin güvenirliğinin tespit edilmesi kolaylaştırmak adına tarih
5. Terkip (Sentez) belli sınıflandırmalara tabi
o Toplanan verilerin birleştirilerek sonuca ulaşılması aşamasıdır. tutulmuştur.
1. Zamana Göre
Sınıflandırma: Tarihin
TARİH YAZICILIĞI yüzyıl, ilkçağ, ortaçağ gibi
zamana göre
o İnsanların olayları kaydetme ihtiyacı tarih yazıcılığını ortaya
sınıflandırılmasıdır.
çıkartmıştır.
2. Mekâna Göre
1. Hikâyeci Tarih Yazıcılığı:
Sınıflandırma: Bu
o Olayları sebep sonuç ilişkisi kurmadan hikâye tarzında anlatan
ayırımda ise coğrafya
tarih çeşididir. Herodot’un yazdığı “Historia” bu türün ilk
dikkate alınmıştır. Asya
örneğidir.
Tarihi, Avrupa Tarihi,
2. Öğretici Tarih Yazıcılığı:
Anadolu Tarihi, Mısır
o Bu tarih yazıcılığında topluma fayda sağlama esastır. Ahlaki
Tarihi, Çin Tarihi vb.
değerler yüceltilerek milli birlik ve beraberliği güçlendirmek,
3. Konuya Göre
geçmiş olaylardan gelecek kuşakların dersler çıkartması
Sınıflandırma: Her hangi
amaçlanır. Bu türün ilk temsilcisi “Thukydides” dir.
bir konunun
3. Araştırıcı (Neden-Nasılcı) Tarih Yazıcılığı:
derinlemesine,
o Bu tarih yazıcılığı 19. y.y’da ortaya çıkmıştır. Belgelere,
ayrıntılarıyla ele
karşılaştırmaya ve sebep sonuç ilişkisine dayalı olarak yazılmış
alınmasını esas alır. Dinler
tarih çeşididir.
Tarihi, Hukuk Tarihi,
Sanat Tarihi, Müzik Tarihi
vb.

3
MEHMET PAKIR
Aşağıdakilerden hangisinin oluş zamanı
Tarih Biliminde Zamanda Belirginlikte Önemlidir.
diğerlerine göre daha belirgindir.
Örnek: A) Türkiye 28 Şubat’ta NATO’ya
girmiştir.
1. İstanbul’un Fethi 29 Mayıs 1453’gerçekleşmiştir. (En belirgin
B) Atatürk XIX y.y’da doğmuştur.
zaman dilimi gün, ay ve yıl. Bilimsellik bakımından en uygun ve
C) Yazı günümüzden 5000 yıl önce
doğru olan) Sümerler tarafından
2. İstanbul’un Fethi 1453’te gerçekleşti. (Bilimsel anlamda bulunmuştur.
doğrudur çünkü yıl belli) D) Kars Antlaşması Ekim ayının ilk
3. İstanbul’un fethi XV. y.y’da gerçekleşti. (Yıl belli değil) haftası imzalanmıştır.
4. 29 Mayıs’ta İstanbul fethedildi. (Yıl belli değil) E) Mustafa Kemal 1919’da
Samsun’a çıkmıştır.
TARİHE YARDIMCI BİLİM DALLARI
1 Kronoloji Zaman Bilimi

Kayseri Kültepe dolaylarında yapılan kazı
2 Coğrafya Yer Bilimi
çalışmaları sonrasında Karum adı verilen
3 Arkeoloji Kazı Bilimi Pazar yerlerinde Asurlu tüccarlara ait ticari
4 Filoloji Dil Bilimi içerikli kil tabletlerine rastlanmıştır.
5 Paleografya Yazı Bilimi
Not: Arkeoloji
6 Epigrafya Kitabeler Bilimi Buna göre;
özellikle tarih
7 Nümizmatik Para Bilimi
öncesi ( yazı I. Arkeoloji
8 Antropoloji Irk Bilimi II. Epigrafya
öncesi)
9 Etnografya Halk Bilimi III. Nümizmatik
dönemlerin
10 Diplomatika Siyaset Bilimi
aydınlatılmasında gibi tarihe yardımcı bilimlerden
11 Heraldik Arma Bilimi
12 Onomastik Yer Adları Bilimi tarihe fayda hangilerinden yararlanıldığı söylenebilir.
13 Sicilografya Mühür Bilimi sağlar.
A) Yalnız I
14 Jenoloji Soy Kütüğü
B) Yalnız II
15 Sosyoloji Toplum Bilimi C) Yalnız III
16 Kimya Fosil Bilimi D) I ve II
(Karbon 14 E) I, II ve III
Metodu)
Yüzyıl Kavramı
MÖMÖ tarihleri
tarihleri Milattan
Milattan geçmişegeçmişe doğru
1.y.y’ın ilk yarısı 1.y.y’ın ikinci yarısı 1.y.y’ın ilk yarısı 1.y.y’ın ikinci yarısı gittikçe MS tarihleri ise Milattan
doğru gittikçe MS tarihleri ise günümüze
doğru geldikçe sayısal değerleri
Milattan günümüze doğru geldikçe artar.
99 -75 74 – 50 49 – 25 24 – 0 0 – 24 25 -49 50 – 74 75 – 99 sayısal değerleri artar.
Bu bilgiye dayanarak aşağıdaki
1.Çeyrek 2.Çeyrek 3.Çeyrek 4.Çeyrek 1.Çeyrek 2.Çeyrek 3.Çeyrek 4.Çeyrek
Buyargılardan hangisine
bilgiye dayanarak ulaşılabilir.
aşağıdaki
Milattan Önce (M.Ö) 0 (milat) Milattan Sonra (M.S) yargılardan hangisine ulaşılabilir.
A) MÖ sayısal değeri büyük olan
Tarihte kullanılan 100 yıllık zaman dilimlerine yüzyıl ya da asır denir. A)tarih
MÖküçük
sayısalolandan daha eski
değeri büyük olanbir tarihtir.
tarih küçük olandan daha eski bir
Not: Bir tarihin yüzyılını bulmak için sondan iki rakam öncesindeki sayıya B) MS sayısal değeri büyük olan tarih
tarihtir.
1 ( bir) eklenir. Örnek: MÖ 3000:31.y.y MS:2500: 26. y.y küçük olana göre günümüze daha uzak bir
B)tarihtir.
MS sayısal değeri büyük olan
tarih küçük olana göre günümüze
C) MÖ bir tarih MS bir tarihten çıkarılırsa
MÖ iki tarih arasındaki fark şöyle bulunur: daha uzak bir tarihtir.
günümüze olan uzaklığı bulunur.
MÖ 3000-MÖ 2000=1000 C) MÖ bir tarih MS bir tarihten
D) MÖ sayısal değeri küçük olan tarih
çıkarılırsa günümüze olan uzaklığı
MS iki tarih arasındaki fark şöyle bulunur: büyük olana göre günümüze daha uzak bir
bulunur.
tarihtir.
MS 1789-MS 622=1167
D) MÖ sayısal değeri küçük olan
E) MÖ ve MS iki tarih çıkarıldığında
MÖ ve MS iki tarih arasındaki fark ise şöyle bulunur: tarih büyük olana göre günümüze
aradaki fark bulunur
daha uzak bir tarihtir.
MÖ 2000+MS1453=3453
MÖ verilen iki tarih arasında sayısal değeri yüksek olan günümüze daha uzak bir
tarihtir.
TAKVİM BİLGİSİ EDA

4
MEHMET PAKIR
o Takvim zamanın yıllara, aylara, haftalara ve günlere bölünmesi

Uyarı: Ay yılı esaslı takvim ile
yöntemidir.
güneş yılı esaslı takvim arasında
o Takvim olayların oluş sırasını belirlememize yardımcı olur.
11 günlük zaman farkı
o Genel olarak iki tür takvimden bahsedebiliriz.
olduğundan Hicri takvim ile
1. Güneş Yılı Esaslı Takvim
Miladi takvim arasında
o Bir(1) yıl 365 gün 6 saattir.
ortalama 33 yılda 1 yıllık zaman
o İlk kez Mısırlılar tarafından kullanılmıştır.
farkı meydana gelir.
o Roma İmparatoru Jül Sezar tarafından geliştirilerek “Jülyen
Takvimi” adını almıştır.
o Daha sonra Papa 13.Gregor tarafından geliştirilerek
“Gregoryen Takvimi” adını almıştır.
o Günümüzde ise “Miladi Takvim” olarak bilinir.
o Takvimin başlangıcı Hz. İsa’nın doğumu olan sıfır(0) yılıdır.
o Sıfırdan önceki dönemler MÖ sonraki dönemler ise MS olarak
bilinir.
2. Ay Yılı Esaslı Takvim
o Bu takvimde 1(bir) yıl 354 gündür.
o Ay takvimini ilk kullananlar Sümerlerdir.
o Ay yılı esasına dayanan ve günümüzde bazı İslam devletlerince
de kullanılan en önemli takvim “Hicri Takvimdir”
Türklerin Kullandığı Takvimler
1. 12 Hayvanlı Takvim
o Güneş yılı esasına dayanır.
o Her yıl bir hayvan adıyla anılır.
o Göktürkler bu takvimi kullanmışlardır.
o Ayrıca Çinliler ve Tibetliler tarafından da kullanılmıştır.
2. Hicri Takvim
o Ay yılı esasına dayanır.
o Takvimin başlangıcı “Hicret” olayıdır.
o 1 Ocak 1926 tarihine kadar bu takvim kullanılmıştır.
o Günümüzde ise sadece dini ay ve günlerin belirlenmesinde
kullanılmaktadır.
3. Celali Takvim
o Nizamülmülk tarafından hazırlanan bu takvimin bilim heyeti
çerisinde Ömer Hayyam’da vardır.
o Selçuklu sultanı Melik Şah adına düzenlenmiştir.
4. Rumi Takvim
o Osmanlı devletinde II. Mahmut zamanında mali işleri
düzenlemek için kullanılmıştır.
5. Miladi Takvim
o Türkiye’de günümüzde kullanılan takvimdir.
o 1 Ocak 1926’dan bu yana resmi takvim olarak kullanılmaktadır.

5
MEHMET PAKIR
TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI

Tarihi çağlara ayırmanın amacı
o Tarihin çağlara ayrılma nedeni tarih öğrenimini kolaylaştırma aşağıdakilerden hangisi olabir?
düşüncesidir.
A) Tarih öğrenimini
o Tarihin çağlara ayrılmasında yazı esas alınır.
kolaylaştırma
o Yazı öncesi dönemlere “Tarih Öncesi Devirler” yazı sonrası
B) Tarihe yardımcı
dönemlere ise “Tarihi Devirler” denir.
bilimlerden daha iyi
o Tarih Öncesi Devirlerin birbirinden ayrılmasında kullanılan
yararlanma
araç-gereçlerin niteliği etkili olmuştur.
C) Ekonomik faaliyetleri
o Tarihi Devirlerin birbirinden ayrılmasında ise döneminde
daha iyi incelemek
yaşanılan evrensel nitelikli olaylar etkili olmuştur.
D) Dönemin toplumlarını
o Bütün toplumlar “Tarih Öncesi Devirleri” aynı anda
yargılamak
yaşamamışlardır.
E) Dönemin siyasi
o “Tarihi Devirlerin” dönemleri de toplumlara göre farklılık
koşullarını sorgulamak
gösterir.
TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI
A.TARİH ÖNCESİ DEVİRLER B. TARİHİ DEVİRLER Tarih öncesinde yaşayan insanlar

alet ve eşya olarak
TAŞ DEVRİ MADEN DEVRİ 1. İlkçağ (MÖ– aşağıdakilerden hangisini
3500/375) sırasıyla kullanmışlardır?
1. Eski Taş 1. Bakır 2. Ortaçağ
(Paleolitik) Devri (375/1453) A) Maden-Toprak-Taş
Devri B) Taş-Toprak-Maden
2. Yontma Taş 2. Tunç 3. Yeniçağ C) Toprak-Maden-Taş
(Mezolitik) Devri (1453/1789) D) Maden-Taş-Toprak
Devir E) Taş-Maden-Toprak
3. Cilalı Taş 3. Demir 4. Yakınçağ
(Neolitik) Devri (1789/…)
Devir
AB
Taş Devri
Eski Taş (Paleolitik) Yontma Taş (Mezolitik) Devri Cilalı Taş Devri (Neolitik)
Devri
 İnsanlığın en  İnsanlar mağaralarda ve ağaç  İnsanlar yerleşik hayata geçti.
uzun kovuklarında yaşamışlardır.  Evler yapıldı ve ilk köy
dönemidir  Mağaralara av resimleri çizmişlerdir. yerleşimleri ortaya çıktı.
 Buzul çağı ( Resim Sanatının ilk örnekleri)  Tarımsal faaliyetler başladı.
yaşanmaktadır.  Avcılık ve toplayıcılıkla  Bazı hayvanlar evcilleştirildi
uğraşmışlardır. (köpek, at, sığır)
 Göçebe hayat sürülüyordu.  Üretim artışına bağlı olarak ilk
 Klan tipi aile yapılanması vardır. ticari faaliyetler başladı.
 Cinsiyete dayalı iş bölümü vardır. (  Seramik sanatı ortaya çıktı
Kadın toplayıcı, erkek avcı) (Toprak ve ateş birleştirilerek
 Taşların yontulması ile kullanım kaplar kullanım eşyaları yapıldı)
eşyaları ve silahlar yapılmıştır.  Dokumacılık sanatı ortaya çıktı (
 Ateş icat edilmiştir. Bitki liflerinden giysiler yapıldı.)
 Anadolu’da bulunan yerler:
Anadolu’da bulunan Yerler: İstanbul Konya (Çatalhöyük) Diyarbakır
(Yarımburgaz) Antalya (Karain, Beldibi, (Çayönü) Gaziantep (Sakçagözü)
Belbaşı Mağaraları)

6
MEHMET PAKIR
TARİHİ DEVİRLER
İLKÇAĞ (MÖ.3500/375) ORTAÇAĞ (375/1453) YENİÇAĞ (1453/1789) YAKINÇAĞ (1789/…)
o Tarihi çağların en o Devletlerin o Merkezi o Krallık yönetimleri

uzunudur. yönetiminde din krallıklar devam etmekle
adamlarının etkisi güçlenmeye beraber demokrasi
o Devletler vardır. başlamıştır. anlayışı güçlenmiştir.
genellikle krallıkla
yönetilmişlerdir. o İslamiyet ve o Sömürgecilik o İnsan hakları önem
Hıristiyanlığın tek yaygınlaşmıştır. kazanmaya
o Çok tanrılı din tanrılı dinler başlamıştır.
anlayışı hâkimdir. olarak o İmparatorluklar
yayılmasıyla din ve güçlü o Sınıf ayrımı ve kölelik
savaşları devletler ortaya son bulmuştur.
o İlk tek tanrılı yaygınlaşmıştır. çıkmıştır.
dinlerde yine bu o Sömürgecilik
dönemde ortaya o Sınıf ayrımı ve o Coğrafi artmıştır.
çıkmıştır kölelik devam Keşiflerle
(Hıristiyanlık, etmiştir. birlikte yeni o İlk kez dünya savaşı
Musevilik) yerler yaşanmıştır
o Avrupa’da bulunmuştur.
o Halk toplumsal feodalite
sınıflara (derebeylik) o Rönesans ve
ayrılmıştır ve yönetimi ve Reform
kölelik hâkimdir. skolastik düşünce hareketleri
hâkimdir. Avrupa’nın
önünü açmıştır.
o Yazı, alfabe ve o Bilim, siyaset ve
takvimin edebiyat gibi o Sanayi İnkılabı
bulunmasıyla alanlarda İslam gerçekleşmiştir.
sanat ve dünyası Hıristiyan (1765)
edebiyatın dünyasından
temelleri ileridedir.
atılmıştır.
o Tarım, ticaret ve
hayvancılık
yaygındır.
Dikkat..!
1. GÖÇ
Sonuç:Tarihteki
toplumlar
birbirleri ile göç, KÜLTÜREL 2.
savaş ve ticari ETKİLEŞİM TİCARET
ilişkiler yoluyla
kültürel etkileşim
içerisine girmiştir.
3.
SAVAŞ

7
MEHMET PAKIR
Not Alınız:

8
MEHMET PAKIR
Not Alınız:

1
İLKÇAĞ UYGARLIKLARI
MEHMET PAKIR
İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

İlkçağ uygarlıkları genelde su
 İlk çağ uygarlıkları genelde su kaynaklarına yakın yerlerde kaynaklarına yakın yerlerde
kurulmuşlardır. kurulmuştur. Bu durumun temel
 Bunun iki önemli nedeni vardır; nedeni aşağıdakilerden hangisi
1. Tarım olabilir?
2. Suyun insan yaşamı için temel ihtiyaç olması.
A) Denizcilik faaliyetleri
Örnek: B) Tomrukçuluk faaliyetleri
C) Tarımsal faaliyetler
Mezopotamya Uygarlığı: Fırat ve Dicle dolaylarında, Mısır Uygarlığı: Nil D) Taşımacılık
Nehri dolaylarında, Hint Uygarlığı: İndus ve Ganj Nehirleri dolaylarında
E) Balıkçılık
şekillenmiştir.
ANADOLU UYGARLIKLARI
Anadolu’da yazının
H Hititler kullanımına geç
U Urartular başlanmasından dolayı Anadolu’da “Tarihi Devirler’ in Mısır
tarihi devirlere ve Mezopotamya uygarlıklarına göre
L Lidyalılar
Mezopotamya ve
Frigler daha geç başlaması Anadolu’nun
F Mısırdan sonra
hangi özelliğinden kaynaklı olabilir?
İ İyonlar geçilmiştir.
A) Kültür seviyesinin düşük
olmasıyla
HİTİTLER B) İşgallere açık olmasıyla
 Anadolu’da Hititlerden önce Hattiler bulunuyordu. C) Ticaretin gelişmemesiyle
 Bunun dışında “Hurri” ve “Luvi” olarak bilinen topluluklar da D) Yazının kullanımına geç
vardır. başlanmasıyla
 Hititler Kafkaslardan gelerek Anadolu’daki bu topluluklar ile E) Siyasi birliğin olmamasıyla
kaynaşmıştır.
 Başkenti Hattuşaş (Boğazköy)
 Tarihte bilinen ilk yazılı antlaşma Hititler ve Mısırlılar arasında
yapılan Kadeş Antlaşmasıdır.
Not: Bu antlaşma Mısır Firavunu II. Ramses ve Hitit Kralı III. Hattuşuli Aşağıdakilerden hangisi Hititlerde
arasında yapılmıştır. Antlaşmada ayrıca Hitit kraliçesi Pudulhepa’nın da tarafsız tarih yazıcılığının
mührü vardır. göstergesidir.
 Anadolu’da bilinen ilk yazıyı kullanan topluluk Hititlerdir. A) Çivi yazısıyla yazılması
 Yazıyı Asurlulardan öğrenmişlerdir. B) Öğretici bir dilin
 Çivi ve Hiyeroglif (Resim Yazısı) olmak üzere iki yazı kullanılması
kullanmışlardır. C) Edebi özelliklerin ağır
Not: Asurlular Kayseri Kültepe’de kurdukları ticaret kolonileriyle basması
beraber yazılarını da Anadolu’ya taşımışlardır. D) Etkileşime önem vermesi
E) Hem zaferleri hem de
 Her yıl yaşanılanları tanrılarına hesap vermek için kayıt altına yenilgileri yazması
almışlardır.
 Tutulan bu kayıtlara Anal (Kronik, yıllık) denilir.
 Not: Hitit Analları tarafsız tarih yazıcılığının ilk örnekleri olarak
kabul edilir. CDA
TARİH ÖĞRETMENİ MEHMET PAKIR

2
MEHMET PAKIR
 Tabarna adı verilen kral aynı zamanda başkomutan, baş yargıç

ve başrahiptir. Hititlerde Tabarna adı verilen kral
 Kraliçeye Tavananna denilir ve kraldan sonra en yetkili kişidir. aynı zamanda başkomutan, baş yargıç
 Pankuş Meclisi denilen ve daha çok bir danışma organı gibi ve başrahiptir. Bu durum dikkate
çalışan meclisleri vardır. alındığında aşağıdaki sonuçlardan
 Anadolu’da Tımar Sistemini uygulayan ilk toplum Hititlerdir. hangisine ulaşılabilir?
 Çok tanrılı din anlayışının hâkim olduğu Hitit ülkesine aynı
zamanda Bin Tanrı İli de denilir. A) Güçlü bir orduları vardır
 Sınıfsal farklılıklara rağmen Hitit ülkesinde herkesin mülk B) Güçlü bir hukuk yapıları vardır
edinme hakkı vardı. C) Devlet teokratik nitelikler
 Katı hukuk kuralları yoktu, Hammurabi kanunlarına göre Hitit göstermektedir.
kanunları daha insancıldır. D) Tabarna’dan daha güçlü
 Tarihte bilinen ilk Medeni Kanun Hititlere aittir. Tavananna vardır
 Yazılıkaya ve İvriz kabartmaları Hititlerden kalma en önemli E) Ülkede tek tanrılı din anlayışı
eserler olup Güneş Kursu Hititlerin sembolüdür. hâkimdir.
 MÖ 1200’lerde Ege Göçleri sonucu Hititlerin yıkılmasıyla
Güneydoğu Anadolu’da Hitit şehir devletleri kurulmuştur. Bu
dönem “Geç Hitit Şehir Devletleri Dönemi” olarak bilinir.
 Önce Asurluların hâkimiyetine giren bu şehir devletleri daha
sonra Perslerin hakimiyetine girmiştir. I. Sulama kanalları
yapmışlardır
URARTULAR II. Hiyeroglif ve Çivi yazısı
kullanmışlardır
 Başkenti Tuşpa (Van)
III. Ülke Ennam denilen
 Devlet eyaletler şeklinde yönetilmekteydi.
valiler tarafından
 Ülkenin başında kral, eyaletlerin başında ise Ennam denilen
yönetilmiştir.
valiler vardı.
 Çok tanrılı din anlayışı hakimdi ve en büyük tanrıları savaş Urartulara ait yukarıdaki özellikler
tanrısı olan Haldi idi. düşünüldüğünde hangisi ya da
 Taş ve maden işçiliğinde ileri giden Urartular sulama kanalları hangileri Hitit ve Mezopotamya
yaparak tarımı geliştirmeye çalışmışlardır. uygarlıklarının etkisinde kaldığını
 Ölülerini değerli eşyalarıyla gömmeleri Urartularda da ahiret gösterir.
inancı olduğunun göstergesidir.
 Hiyeroglif (Resim yazısı) ve çivi yazısını kullanmışlardır. A. Yalnız I
 Medler tarafından yıkılmışlardır. B. Yalnız II
C. Yalnız III
LİDYALILAR D. I ve II
E. I, II ve III
 Kurucuları Giges’tir.
 Başkentleri Sard (Salihli)
 En tanınmış kralları Krios’tur
Aşağıdakilerden hangisi Lidyalılarla
 Herodot’un anlattığına göre Medler ve Lidyalılar arasında
ilgili doğru bir bilgi değildir?
yıllarca süren Halys Savaşı yapılmıştır. Bu savaşın güneş
tutulması nedeniyle aniden sonlandırılması Tanrıların savaşı A. İlk yazıyı bulmuşlardır
istemediği olarak yorumlanmış ve savaş sonlandırılmıştır. B. İlk parayı bulmuşlardır
 Parayı bulmuşlardır. C. Başkentleri Sard kentidir.
 Bu ilk para Ardys adında bir hükümdar adına bastırılmıştır. D. Ticarette gelişmişlerdir.
 Serbest Pazar oluşturarak ticaretin gelişmesini sağlamışlardır. E. Kral yolunu bulmuşlardır
NOT: Orduda paralı asker kullanmışlardır. Vatan sevgisi olmadığı
için iyi savaşmamışlardır ve bu da yıkılmalarında etkili olmuştur. CBA

3
MEHMET PAKIR
 Sard’dan başlayıp Ninova’ya kadar devam eden Kral Yolunu

oluşturmuşlardır. Friglerde görülen aşağıdaki
 Çok tanrılı din anlayışı hâkimdir. uygulamalardan hangisi ekonomik
 Masalları ile ünlü Ezop Lidyalılarca maaşa bağlanmışlardır. uğraşın hukuk yapısını etkilediğinin
 26 Harfli Fenike alfabesini kullanmışlardır. göstergesidir?
 Persler tarafından yıkılmışlardır.
A. En büyük tanrılarının
FRİGLER “Kibele” adı verilen bereket
tanrısı olması
 Kurucusu Gordios B. Öküz kesmenin ya da
 Başkenti Gordion (Polatlı) kasten saban kırmanın
 Trakya’dan gelmişlerdir. cezasının idam olması
 En tanınmış kralı Midas’tır. C. Yönetimde kralın mutlak
 Yönetimde mutlak kral egemenliği vardır. egemen olması
 Çiftçilik ve tarım hayatı gelişmiştir. D. Megoron denilen yapıların
 Kanunlarla tarım korunmuş ve geliştirilmiştir. Öküz kesmenin varlığı
ya da kasten Saban kırmanın cezası idamdır. E. Tapates ve Fibula gibi
 Dokumacılık gelişmiştir. Tapates denilen kilimleriyle icatlar yapmış olmaları
ünlüdürler.
 Çok tanrılı din anlayışı hâkimdir ve en büyük tanrıları Kibele
adı verilen bereket tanrısıdır. En büyük tapınakları
Pesinus’tadır. (Balahisar)
 Fibula adı verilen çengelli iğneyi bulmuşlardır.
 Megaron tipi hol şeklindeki bir giriş sonrasında dikdörtgen ve
ocaklı salona açılan evleri bulunmaktadır.
 Fabl adı verilen hayvan hikâyelerinin ilk örneklerini
vermişlerdir.
I. İyonların şehir
 Müzik aletleri kullanmışlardır. Panflüt Friglere aittir.
devletleri halinde
 Kimmerler tarafından yıkılmışlardır.
olması
İYONLAR II. Ticaretin etkisiyle
zenginleşmeleri
 Yunanistan’daki Dor baskısı sonucu orada bulunan Akalar Batı
Anadolu’ya göç etmişlerdir. İyonlara ait yukarıdaki özellikler
 Batı Anadolu’da Karya denilen halkla kaynaşan İyonlar Polis özellikle neyin gelişimine ortam
adı verilen şehir devletleri halinde örgütlenmişlerdir. hazırlamıştır.
 Bu şehir devletlerinin en önemlileri Efes, Milet, Foça, Bergama
A. Tarım
ve İzmir’dir.
B. Çok tanrılı din
 Siyasi birlik yoktur.
C. Oligarşi
 Çok tanrılı din anlayışının hâkim olduğu İyonlar tanrılarını
D. Teokrasi
insan gibi düşünmüşlerdir.
E. Özgür düşünce
 Ölümsüz olan tanrılarım en büyüğü Zeus’tur.
 Denizciliğin geliştiği iyonlar Akdeniz ve Karadeniz’de ticaret
kolonileri kurmuşlardır.
 İyonların şehir devletleri halinde olması ve ticaretin etkisiyle
zenginleşmeleri Özgür Düşünce ortamının gelişmesine neden
olmuştur. Bu durum bilim, kültür ve felsefenin gelişmesine
neden olmuştur.
 Tales, Hipokrat, Diyojen ve Pisagor İyonlu bilim insanlarından
bazılarıdır. BE

4
MEHMET PAKIR
 Hera ve Artemis tapınağı önemli mimari yapıtlardır.

 Fenike alfabesini kullanmışlardır. I. Yapıların toprak ve
 Lidya, Makedonya ve Pers istilasına uğramışlardır. kerpiç gibi dayanıksız
malzemelerden
MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI yapılması
 Mezopotamya uygarlıklarından günümüze pek fazla eser II. Göçlere açık olması
kalmamıştır. Bunun iki önemli nedeni var: III. İstilalara açık olması
1. Yapıların daha çok toprak ve kerpiç gibi dayanıksız Yukarıdaki özelliklerinden hangileri
malzemelerden yapılması Mezopotamya uygarlıklarından
2. Göç ve istilalara açık olması günümüze çok fazla mimari eser
kalmamasının nedeni ya da
A ASURLULAR
nedenleri olabilir?
S SÜMERLER
A AKADLAR A) Yalnız I
B BABİLLER B) Yalnız II
E ELAMLAR C) I ve II
SÜMERLER D) Yalnız III
E) I, II ve III
 MÖ 4 binli yıllarda Site adı verilen şehir devletleri halinde
örgütlenmiştir.
 Not: Bir yerde şehir devleti tarzında siyasi örgütlenme var ise
orada siyasi birlik yoktur. Aşağıdakilerden hangisi
 Ur, Uruk, Lagaş, Nippur Eridu, Erek ve Kiş bu şehir Mezopotamya uygarlıklarından biri
devletlerinden en önemlileridir. değildir?
 Şehir devletlerinin başındaki kişiye Ensi ya da Patesi denir.
 Şehir devletlerinin bir kısmını egemenlik altına alan kişiye A) Urartular
Lugal tümünü alan kişiye ise Lugal Kalma denir. B) Elamlar
 Çivi yazısını icat etmişlerdir ve böylece tarih öncesi devirler C) Sümerler
sona ermiştir. D) Akadlar
 Not: Çivi yazısını çözen kişi İngiliz subay Sir Henry C. E) Babiller
Rawlinson’dur.
 Tarihte bilinen ilk yazılı kanunları yapmışlardır (Urgakina
Sümerlerde Ur, Urug, Lagaş, Nippur,
Kanunları)
Eridu gibi önemli şehir devletleri
 Not: Urgakina Kanunlarında cezalar daha çok tazminat esasına
vardır.
dayanır ve kısasa kısas yoktur. Özel mülkiyet yasaktır. Lagaş
kralı Gudea köleliği kaldırmıştır. Yalnız bu bilgi dikkate alındığında
 Dinsel tapınaklarına Ziggurat denir. Sümerlerle ilgili aşağıdakilerden
 Not: Zigguratların üst katı rasathane olarak kullanılmıştır. Bu hangisine ulaşılabilir?
durum Sümerlerin Astronomiyle ilgilendiklerini gösterir.
A) Siyasi birlik yoktur
Ayrıca en alt kat tahıl ambarı olarak kullanılmıştır.
B) Krallar aynı zamanda
 Çok tanrılı din inancı vardır. Enlil (yer), Enki (su) ve Anu (gök)
başrahiptir
gibi tanrıları vardır. Ahiret inancı yoktur.
C) Şehir devletlerinde çok
 İlk ay yılı esaslı takvimi bulmuşlardır. ( Astronomiyle
tanrılı din anlayışı vardır
ilgilendiklerini gösterir)
D) Toplum sınıflara ayrılmıştır
 Gılgamış, Tufan ve Yaradılış destanları Sümerlere aittir.
E) Demokrasi ilk kez bu şehir
 Tekerleğin ilk kez ulaşım aracı olarak kullanılmasına
devletlerinde gelişmiştir
Sümerlerde rastlanır.
 Sümerlere Akadlar ve Elamlar son vermiştir.
EAA

5
MEHMET PAKIR
AKADLAR Yazıyı Anadolu’ya Asurlular

getirmiştir.
 Sami kökenlidir
 Başkenti Agade şehridir. Yalnızca bu bilgiye göre
 Devletin kurucusu Sargon (“ilk dünya hâkimi” unvanını aşağıdakilerden hangisine
taşımıştır) ulaşılabilir?
 Tarihte bilinen ilk düzenli orduyu kurmuşlardır.
A) Asurlular sömürgecilik
 Tarihte bilinen ilk büyük imparatorluktur.
faaliyetlerinde bulunmuştur
 Kral Naramsin “Dört İklim Kralı” unvanını almıştır.
B) Asurlular Mezopotamya’nın
 Gutiler tarafından yıkılmıştır.
en gelişmiş uygarlığıdır
C) Anadolu’da tarihi devirlere
geçilmiştir
ASURLULAR D) Anadolu’da Ortaçağ
 Sami kökenlidir. başlamıştır
E) Asurlular savaşçı bir
 Başkentleri Ninova’dır.
toplumdur
 Yukarı Mezopotamya’ya hâkim olmuşlardır.
 Sümerlerden öğrendikleri çivi yazısını Anadolu’ya taşımışlardır.
Kayseri Kültepe’de Asurlu tüccarlara ait kil tabletlerine
rastlanır.
 Not: Böylece yazının Anadolu’ya gelmesiyle tarihi devirlere
geçilir. Aşağıdakilerden hangisi Asurlularda
 Anadolu’da ticaret kolonileri kurmuşlardır. Kültürel faaliyetlerin geliştiğinin
 Karum adı verilen Pazar yerleri yapmışlardır. göstergesidir?
 Tarihte bilinen ilk kütüphaneyi kurmuşlardır (Ninova A) Ninova Kütüphanesini
Kütüphanesi) yapmaları
 Not: Tarihte bilinen diğer önemli Eskiçağ kütüphaneleri B) Ticaret kolonileri kurmaları
arasında Celsius, İskenderiye ve Bergama bulunur. C) Yukarı Mezopotamya’ya
 Çok tanrılı din anlayışı vardır. hâkim olmaları
 Medler ve Babiller tarafından son verilmiştir. D) Çok tanrılı dinlere inanmaları
E) Zengin bir uygarlık olmaları
BABİLLER
 Sami kökenlidirler Aşağıdakilerden hangisi Babillerle ilgili

 Başkentleri Babil’dir. doğru bir bilgi değildir?
 Mutlak Monarşiye dayalı bir yönetim biçimleri vardır. Kral
A) İlk laik devlet anlayışını
gücünü dinden değil ordudan alır.
geliştirmişlerdir
 Tarihte bilinen ilk laik devlet anlayışını geliştirmişlerdir.
B) En önemli Kralları Hammurabi’
 En önemli kralları olan Hammurabi zamanında tarihte bilinen
dir
en sert kanunlar olan (kısasa kısas) Hammurabi Kanunlarını
C) Asma bahçeleri ile ünlüdür
yapmışlardır.
D) Yazıyı icat etmişlerdir
 Kral Nabukadnazer Döneminde Babil Kulesi ve Asma Bahçeleri
E) Sami kökenlidirler
yapılmıştır.
 Yahudileri Filistin bölgesinden çıkartarak oraya yerleşmişlerdir.
 Hitit kralı I.Murşil tarafından yıkılmıştır. CAD

6
MEHMET PAKIR
ELAMLAR
Mısır uygarlığında mumyacılık
 Aşağı Mezopotamya’da hüküm sürmüşlerdir. gelişmiştir. Aynı zamanda
 Başkentleri Sus’tur. mumyacılığın gelişmesine bağlı olarak
 Çok tanrılı din inancı vardır. tıp ve eczacılıkta gelişmiştir.
 Çivi yazısını kullanmışlardır.
 Asurlular tarafından yıkılmışlardır. Yalnızca bu bilgi dikkate alındığında
Mısır uygarlığı ile ilgili
aşağıdakilerden hangisine
ulaşılabilir?
MISIR UYGARLIĞI
A) Çok tanrılı din anlayışı vardır
 Mısır etrafının çöl ve deniz gibi doğal sınırlarla çevrili
B) Ahiret inancı vardır
olmasından dolayı çevre uygarlıklardan etkilenmemiş ve özgün
C) Mimari gelişmiştir
bir uygarlık olarak şekillenmiştir.
D) Tarım gelişmiştir
 Başlangıçta Nom adı verilen şehir devletleri vardır.
E) Döneminin en gelişmiş
 Daha sonra merkezi krallık kurularak başa Firavun denilen
uygarlığıdır
Tanrı Krallar geçmiştir.
 Devletin kurucusu Menes
 Asya ve Sami kökenli halkların birleşmesiyle oluşmuştur. Mısır Uygarlığında;
 Mısır tarihi 5 dönem halinde incelenir:
I. Vergilerin toplanması
 Çok Tanrılı din anlayışı hâkimdir.
matematiğin
 Amon, Ra, İsis ve Osiris önemli Mısır tanrılarıdır.
gelişmesine
 Ahiret inancı Mumyacılığın gelişmesine neden olmuştur.
II. Nil Nehrinin taşmasıyla
 Mumyacılık ise tıp ve eczacılığın gelişmesine neden olmuştur.
bozulan arazi
 Tanrı-Krallar için Piramitler, halk için Labirent denilen
sınırlarının yeniden
mezarlar yapmışlardır.
belirlenmesi
 Hiyeroglif denilen resim yazısını kullanmışlardır.
geometrinin
 Not: Hiyeroglif yazısını 1822’de Şampolyon çözmüştür.
gelişmesine
 Yazılarını Papirüs adı verilen kâğıtlara ve taş anıtlara
III. Nil Nehrinin taşma
yazmışlardır.
zamanlarını hesaplama
 Nil Nehrinin taşma dönemlerini hesaplayabilmek için
astronominin
çalışmışlar ve güneş yılına dayalı takvimi bulmuşlardır.
gelişmesine yol açmıştır
 Dört işlemi kullanmışlar ve Pi sayısını bulmuşlardır.
 Tarihte bilinen ilk yazılı antlaşma olan Kadeş Antlaşmasını Bu bilgiler dikkate alındığında
Hititlerle imzalamışlardır. aşağıdakilerden hangisine
 Keops, Kefren ve Mikerinos önemli Mısır piramitleridir. ulaşılabilir?
 Firavun Keops’un yaptırdığı piramit Dünya’nın en büyük
piramididir. A) Ortadoğu’nun en ileri uygarlığı
 IV. Amonofis, tüm Mısır halkını Amon rahiplarinin etkisinden Mısır’dır
kurtarmak için yani bir dinsel yapılanma içine girmiştir. Kral, B) Sert kanunlarla tarımı
Aton (Aten) adında yeni bir tanrı etrafında halkı birleştirmek korumuşlardır
istedi. Ancak halkı tek tanrı etrafında birleştirme çabası C) İhtiyaçlar bilimsel çalışmalara
sonuçsuz kalmıştır. yön vermiştir
 Makedonya kralı Büyük İskender Mısır’a son vermiştir ve daha D) Mısır’daki en önemli gelir
sonra Mısır Roma İmparatorluğu egemenliğine girmiştir. kaynağı tarımdır
E) Coğrafi sorunlara kesin çözümler
üretmişlerdir
BC

7
MEHMET PAKIR
DOĞU AKDENİZ UYGARLIKLARI

Musevilik ilk tek tanrılı din olmasına
İBRANİLER rağmen çok fazla yayılıp evrensel
nitelik kazanamamıştır. Bu
 Sami asıllıdır.
durumun nedeni aşağıdakilerden
 Hz. Musa önderliğinde Mezopotamya ve Mısır çevresinde
hangisi olabilir?
bulunan İbrani halkı birleşerek siyasi birliklerini Filistin’de
kurmuşlardır. A) Coğrafyanın elverişli
 Başkent Kudüs olmaması
 Gerçek Krallık Hz. Davut döneminde oluşturulmuştur. B) Toplumun bu dini
 Hz. Süleyman döneminde devlet Yahudi ve İsrail olmak üzere özümsememesi
ikiye ayrılmıştır. Bu dönemde Müslümanların Mescid-i Aksa C) Dış baskılar
olarak bildiği yapı inşa edilmiştir. D) Göçler
 MÖ 721 yılında İsraillilere Asurlular, MÖ 587 yılında E) Bu dinin sadece
Yahudilere ise Babilliler son vermiştir. kendilerine gelen bir din
 Roma Devleti Kudüs’te Hıristiyanlığın ortaya çıkması üzerine olduğuna inanmaları
Yahudi halkını sürgüne göndermiştir.
 Tarihte ilk tek tanrılı dine inanan topluluktur. (Musevilik)
 Kutsal kitapları Tevrat
 Museviliğin sadece kendilerine gelen bir din olduğuna
inanmışlardır. Bu anlayış Museviliğin evrenselleşmesini
engellemiştir ama Yahudilerin günümüze kadar varlıklarını
Tarihte bilinen ilk alfabeyi
sürdürmelerinde ve benliklerini kaybetmemelerinde etkili
Fenikeliler kullanmışlardır.
olmuştur.
Fenikelilerin bulduğu bu alfabe
 Kudüs ve çevresinin tanrı tarafından Yahudilere vâdedildiğine
Yunan ve Roma uygarlıkları
inanırlar. (Arz-ı Mevut)
tarafından geliştirilmiş ve bugünkü
 1492’de İspanya’da bulunan Yahudilere yönelik katliamlar
Latin Alfabesine temel teşkil
neticesinde Osmanlı padişahı II. Bayezid tarafından yardım
etmiştir.
edilmiş ve Yahudilerin bir bölümü kurtarılarak İzmir ve Selanik
dolaylarına yerleştirilmiştir. Yalnızca bu bilgi dikkate
alındığında aşağıdakilerden
FENİKELİLER
hangisine ulaşılabilir?
 Bugünkü Lübnan dolaylarında kurulmuştur.
A) Alfabeyi Fenikelilerden
 Şehir devletleri halinde örgütlenmiştir.
sonra Yunanlar
 Tarihte bilinen ilk deniz kolonicisi devlettir.
kullanmıştır
 Not: Fenikeliler kolonilerini topraklarının bir parçası olarak
B) Alfabeyi en son kullanan
değil sömürge olarak görmüşlerdir. Bu durum Fenikelileri
Roma uygarlığıdır
sömürgelerine uzun süreli egemenlik kurmalarını
C) Fenikeliler deniz ticaretiyle
engellemiştir.
uğraşmışlardır
 Başlıca kolonileri: Kartaca, Gades, Malta, Tunus, Cezayir,
D) Fenikeliler siyasi birliklerini
Sayda, Sur, Biblos
sağlamışlardır
 Topraklar tarıma elverişli olmadığı için ticaret ile
E) Uygarlıklar arasında
uğraşmışlardır.
etkileşim yaşanmıştır
 Yelkeni ilk defa kullanan Fenikeliler ilkçağda denizcilikte en
ileri olan toplumdur.
 Tarihte bilinen ilk alfabeyi (Fenike-Ugarit-Alfabesi)
kullanmışlardır.
 Not: Bu alfabe Yunan ve Roma Uygarlıkları tarafından
geliştirilmiş ve bugünkü Latin Alfabesine temel teşkil etmiştir.
EE

8
MEHMET PAKIR
İRAN UYGARLIĞI
Pers kralı Daryus ülkeyi Satraplık adı
 Medler ve Persler tarafından oluşturulan bir uygarlıktır. verilen eyaletlere bölerek
 İlk önce siyasi birliği Medler kurmuştur. yönetmiştir. Her eyaletin başına
 Daha sonra Medlere Persler son vermiştir. Satrap adı verilen askeri valiler
 Pers kralı Daryus ülkeyi Satraplık adı verilen eyaletlere bölerek atanmıştır.
yönetmiştir. Her eyaletin başına Satrap adı verilen askeri
valiler atanmıştır Perslerle ilgili bu bilgi dikkate
 Not: Satraplık sistemi hem ülke yönetimini kolaylaştırmış hem alındığında aşağıdakilerden
de merkezi otoritenin güçlenmesine katkıda bulunmuştur. hangisine ulaşılabilir?
 Zerdüştlük dinine inanmışlardır. A) Daryus en güçlü krallarıdır
 Not: Zerdüştlük dininin kutsal kitabı Zend Avesta’dır. İyilik B) Perslerden önce hiçbir ilkçağ
tanrısı Ahuramazda ve kötülük tanrısı Ehriman arasında uygarlığında eyalet sistemi
sürekli bir mücadele olduğuna ve iyiliğin her seferinde görülmez
kötülüğe galip geleceğine inanılmıştır. Dinsel tapınaklarını C) Ülke yönetimi kolaylaşmış
Ateşgede denilir. olup merkezi otorite güçlü
 Tarihte bilinen ilk posta teşkilatını kurmuşlardır. tutulmaya çalışılmıştır
 Yunanlılarla Maraton ve Salamis muharebelerini yapmışlardır. D) Bu sistem Perslerin
 Lidyalılara son vermişlerdir. yıkılmasını kolaylaştırmıştır
 Gavgamela savaşıyla Büyük İskender tarafından yıkılmışlardır. E) Merkezden askeri valiler
HİNT UYGARLIĞI atanması siyasete önem
vermediklerini gösterir
 İndus ve Ganj Nehirleri dolaylarında şekillenen bir uygarlıktır.
 Verimli arazilere sahip olmasından dolayı sık sık istilaya
I. Verimli arazilere sahip
uğramaları, Kast Sistemi ve farklı etnik unsurlardan
olmasından dolayı sık sık
oluşmalarından dolayı ulusallaşamamış ve siyasi birliklerini
istilaya uğramışlardır
kuramamışlardır.
II. Sınıfsal farklılığa dayalı
 Ülke “Racalık” denilen prensliklerce yönetilmiştir.
Kast Sistemi mevcuttur
 Dini inanç olarak Veda, Brahmanizm ve Budizm yaygındır.
III. Farklı etnik unsurlardan
 Brahmanizm’e göre farklı toplumlar bu dini benimseyemezdi.
oluşmuştur
Bu sebeple Brahmanizm fazla yayılmamıştır.
 Kast sistemi Hindistan’da siyasal birliğin önündeki en büyük Yukarıdaki bilgilerden hangisi Hint
engeldir. uygarlığının ulusallaşamamasında ve
 Kast sisteminde yer alan sınıflar arasında dikey geçiş yoktur. siyasi birliğini kuramamasında etkili
Brahmanlar( olmuştur?
Din
Adamları) A) Yalnız I
Kşatriyalar B) Yalnız II
(Asiller, C) Yalnız III
Askerler) D) I ve III
Vaysiyalar (Tüccarlar, E) I, II ve III
Çiftçiler)
. CE
Südralar (İşçiler)
Uyarı: Kast Sisteminin zayıflamasında
Paryalar (Köleler) Not:Paryalar Kast eşitliğe dayanan Buda dininin ve daha
sisteminin dışında tutulmuş köle sonraları bölgede gelişen İslamiyet’in
sınıfıdır. etkileri yüksektir

9
MEHMET PAKIR
ÇİN UYGARLIĞI
 Çin ‘de Yontma Taş Devrinden itibaren başlayan hayat izlerine Mürekkep, kâğıt, Matbaa, barut,
rastlanmıştır. pusula gibi icatlar Çin uygarlığına
 Konfiçyüsçülük, Taoizm (Lao Çe) ve Budizm gibi felsefi nitelikli aittir. Bu icatlar Talas Savaşı
inançlar yaygındır. sonrasında ilk defa Çin dışına çıkmış
 Türk akınlarına karşı Çin seddini inşa etmişlerdir. ve Haçlı Seferleri sonrasında da
 Çin’e özgü bir alfabe kullanmışlardır. Avrupa’ya taşınmıştır.
 Mürekkep, kâğıt, Matbaa, barut, pusula gibi icatlar Çin Bu bilgiler dikkate alındığında
uygarlığına aittir. aşağıdakilerden hangisi söz konusu
İcatlar ve Avrupa’daki yansımaları icatların Avrupa’da yol açtığı
Mürekkep, Kâğıt ve matbaa Rönesans ve Reform gelişmelerden biri değildir?
Pusula Coğrafi Keşifler A) Rönesans
Barut Feodalitenin yıkılması
B) Reform
C) Coğrafi Keşifler
 İpek yolu Çin’den başlar ve Çin – Türk mücadelelerinin temel
D) Feodalitenin yıkılması
nedenidir.
E) İmparatorlukların
 Taş ve maden azlığından dolayı Seramikçilik gelişmiştir.
parçalanması
EGE VE YUNAN UYGARLIKLARI
GİRİT (MİNOS) UYGARLIĞI
 Egede kurulan ilk uygarlıktır. Girit uygarlığı etraftan kendilerine

 Yontma taş devrinden itibaren tüm devirler bu bölgede karşı gelebilecek tehlikelere karşı
sırasıyla yaşanmıştır. kendilerini koruyacak güçlü bir
 Çok tanrılı bir din anlayışı olup tanrılarını kişiselleştirmişlerdir. donanmaya sahiptirler ve ayrıca bir
 Ahiret inancı vardır. ada ülkesi olmanın rahatlığıyla
 En önemli eserleri Knasos Sarayıdır. hareket etmişlerdir.
 Akalar tarafından yıkılmıştır.
Yalnızca bu bilgi düşünüldüğünde
 Not: Girit’in etrafında suralar bulunmamaktadır. Bu durum,
Girit Uygarlığı ile ilgili
etraftan kendilerine karşı gelebilecek tehlikelere karşı
söylenebilecek en doğru genelleme
kendilerini koruyacak güçlü bir donanmalarının olması ve bir
aşağıdakilerden hangisi olabilir?
ada ülkesi oluşuyla ilgilidir.
A) Kale ve Surlara dayalı askeri
MİKEN (AKA) UYGARLIĞI
savunmaya önem
 Akalar tarafından kurulmuştur. vermemişlerdir
 Mora’da siyasi birliği sağlamışlardır. B) Donanmaları yeterli değildir
 Agememnon boğazları ele geçirmek amacıyla Truva’ya C) Ada ülkesi olmasından
(Çanakkale) sefer düzenlemiştir. dolayı tarım gelişmiştir
 Not: Truva Savaşı olarak bilinen bu savaş Homeros’un İlyada D) Siyasal otorite boşluğu
destanında anlatılmıştır. vardır
 Orta Çağ Avrupa’sının şato mimarisini etkileyen Miken ve E) Girit donanması dönemin
Trins Şatoları ile ünlüdür. en gelişmiş donanmasıdır
 Girit, Rodos ve Kıbrıs adalarını almışlardır.
 Dorlar tarafından yıkılmışlardır.
 Not: H. Schliemann Hisarlıkta yapılan kazılar sonrası Troia
kazılarında bulunan Troia Hazinelerini Atina’ya kaçırmıştır. Bu
eserler daha sonra Avrupa ve ABD’nin çeşitli müzelerine EA
dağılmış olup çoğu Rusya’daki Puşkin müzesindedir.

10
MEHMET PAKIR
YUNAN UYGARLIĞI
Yunan Uygarlığı Polis adı verilen şehir
 MÖ 1200’lerde Ege kıyılarında Akalara son veren Dorlar
devletleri şeklinde örgütlenmiştir.
tarafından kurulmuştur.
Atina Polisi önemli şehir
 Polis adı verilen şehir devletleri şeklinde örgütlenmişlerdir.
devletlerinden biridir. Atina polisi 9
 Atina, Sparta, Korint, Teb ve Larisa önemli şehir
yüksek dereceli memur olan
devletlerindendir.
“Arhonlar” tarafından yönetilirdi.
 Atina polisi 9 yüksek dereceli memur olan “Arhonlar”
tarafından yönetilirdi. (Oligarşi) Yukarıdaki bilgiye göre Atina’da ne
 Kimi zaman Arhonlardan birinin yönetimi zorla ele tür bir yönetim şekli olduğu
geçirmesiyle “Tiranlık” sistemine geçilmiştir. söylenebilir?
 Sparta’nın yönetiminde ise eşit yetkilere sahip iki kralın
yanında “yaşlılar meclisi” ve “halk meclisi” bulunmaktadır. A) Tiranlık
B) Oligarşi
Yunanistan’da halk sınıflara ayrılmıştır. C) Teokrasi
D) Demokrasi
 Alt tabakadakilerin üst tabakadakilere karşı mücadeleleri
E) Diktatörlük
sonucu bazı hukuksal düzenlemeler yapılmıştır. Bunlar
sırasıyla;
1. Dragon Kanunları: Soyluları gözeten kanunlar yaptığından
sınıflar arası çatışmalar son bulmamıştır.
2. Solon Kanunları: Zenginlik ölçüt alınarak düzenlendiği için
sonuç alınamamıştır.
3. Kleistenes Kanunları: Soyluluk ve zenginlikten kaynaklı sınıf
farklılıklarını ortadan kaldırmış ve demokratik bir yönetim şekli Yunanistan’da halk sınıflara
oluşturmuştur. ayrılmıştır. Alt tabakadakilerin üst
tabakadakilere karşı mücadeleleri
Yunanistan’da kolonicilik faaliyetleri gelişmiştir. sonucu bazı hukuksal düzenlemeler
yapılmıştır.
Not: Yunanlar kolonileri vatan toprağı gibi kabul etmişler ve buralarda
özgür düşüncenin gelişimine olanak sağlamıştır. Bu durum Yunanların I. Dragon Kanunları
kolonilerde uzun bir dönem hâkimiyet kurmalarında etkili olmuştur. II. Kleistenes Kanunları
III. Solon Kanunları
Homeros’un İlyada ve Odessa Destanları Yunan edebiyatının en önemli
eserlerindendir. Gibi düzenlemelerden hangisi ya da
hangileri söz konusu hukuksal
 Yunanlar ticaret yoluyla öğrendikleri Fenike alfabesini
düzenlemelerdendir?
geliştirmişler ve Grek Alfabesini oluşturmuşlardır.
 Çok tanrılı din anlayışının olduğu Yunanlarda tanrılar insan A) I, II ve III
şeklinde ve ölümsüz olarak düşünülmüştür. Bu durum B) I ve II
tanrılarının heykellerinin yapılmasına ve böylece heykelciliğin C) I ve III
gelişmesine neden olmuştur. D) Yalnız II
 En büyük tanrıları olan Zeus adına ilk kez MÖ 776 yılında E) Yalnız I
Olimpiyatlar Oyunları düzenlenmiştir.
Not: Siyasi birliğin olmadığı Yunanistan’da Olimpiyatlar kültür birliğinin

oluşmasında etkili olmuştur.
 Atinalılar ve Spartalılar arasındaki “Peloponnes Savaşları”

sonucunda Yunanlılar zayıflamış ve zamanla Makedonya
krallığının egemenliğine girmişlerdir.
BA

11
MEHMET PAKIR
BÜYÜK İSKENDER İMPARATORLUĞU (HELLENİZM UYGARLIĞI)
 Makedonya kralı II. Filip tüm Yunan şehir devletlerini Korint Büyük İskender Anadolu, İran, Suriye,
kongresinde birleştirmiştir. (Sparta hariç) Filistin, Mısır ve Hindistan’a kadar
 II: Filip ölünce yerine oğlu Büyük İskender geçti. olan bütün bölgeleri egemenliği altına
 Büyük İskender Anadolu’daki Pers istilasına son vermek ve almıştır. Böylece doğunun ve batının
İyon şehirlerini kurtarmak için Asya Seferine çıkmıştır. kaynaşmasıyla yeni bir uygarlık ortaya
 Bu seferler sonrasında Persleri Granikos, İssos ve Gavgamela çıkmıştır. Bu uygarlığa “Hellenizm
Savaşlarında yenmiştir. Uygarlığı” denilir.
 Büyük İskender Anadolu, İran, Suriye, Filistin, Mısır ve
Hindistan’a kadar olan bütün bölgeleri egemenliği altına
almıştır. Bu bilgilere göre;
 İşte böylece doğunun ve batının kaynaşmasıyla yeni bir
medeniyet ortaya çıkmıştır. I. Hellenizm uygarlığı
 Doğu-Batı sentezi üzerine inşa edilen bu uygarlığa sentez bir uygarlıktır
“Hellenististik Uygarlık” denilir. II. Sınırlar Büyük İskender
 Büyük İskender döneminde Bergama, İskenderiye ve Antakya döneminde genişlemiştir
şehirleri kurulmuştur. III. Büyük İskender dönemin
en büyük hükümdarıdır
Büyük İskender’in ölümüyle ülke 3’e bölünmüştür.
gibi sonuçlardan hangilerine
1. Ptolemeler (Mısır) ulaşılabilir?
2. Selevkoslar (Trakya, Batı Anadolu)
3. Antigonitler (Makedonya) A) Yalnız I
B) Yalnız II
Selevkos’un ölümünden sonra ise Anadolu’da 4 krallık kurulmuştur. C) Yalnız III
D) I ve II
1. Pontus Krallığı: Karadeniz
E) I, II ve III
2. Kapadokya Krallığı: Orta Anadolu
3. Bitinya Krallığı: Kuzey batı Anadolu
4. Bergama Krallığı: Batı Anadolu
Büyük İskender’in ölümü sonrasında
Not: Bu krallıkların etkisiyle Anadolu Hellenistik dönemi yoğun Anadolu ve Trakya’yı içine alacak
yaşamıştır. şekilde Selevkoslar Krallığı
kurulmuştur. Selevkosların
 Zeus Tapınağı ve Asklepion Sağlık merkezi Bergama Krallığına dağılmasıyla Anadolu’da dört (4)
ait olup ayrıca 400 bin ciltten oluşan Bergama kütüphanesini krallık kurulmuştur.
yapmışlardır.
Aşağıdakilerden hangisi bu
Not: Hellenizm Uygarlığı daha sonra kurulan Roma, Sasani ve İslam krallıklardan biri değildir?
medeniyetlerini de etkilemişti.
A) Pontus Krallığı: Karadeniz
B) Kapadokya Krallığı: Orta
Anadolu
C) Bitinya Krallığı: Kuzey batı
Anadolu
D) Bergama Krallığı: Batı
Anadolu
E) Antigonitler Krallığı
DE

12
MEHMET PAKIR
ROMA UYGARLIĞI
Roma Uygarlığında Dekemvir denilen
 İtalya’da kurulmuştur. hukukçular tarafından oluşturulan 12
 Latinler, İtalikler ve Etrüskler kuruluşunda etkili olmuştur. Levha Kanunları patriciler ile plebler
 Roma Tarihi 3 dönem halinde incelenir. arasındaki mücadelelere son
1. Krallık Dönemi vermiştir.
2. Cumhuriyet Dönemi
3. İmparatorluk Dönemi Yalnız bu bilgi dikkate alınarak
ulaşılabilir?
Halk;
A) Roma’da Uygarlığında Sınıf
a. Patriciler farklılıkları vardır
b. Plebler B) Demokrasi gelişmiştir
c. Köleler olmak üzere üç sınıfa ayrılır. C) Bu kanunlar tarihte bilinen
ilk kanunlardır
 Dekemvir denilen hukukçular tarafından oluşturulan 12 Levha D) Roma Uygarlığı çatışmaları
Kanunları patriciler ile plebler arasındaki mücadelelere son desteklemiştir
vermiştir. E) Romalı hukukçular dönemin
Not: 12 Levha Kanunları bugünkü modern Avrupa hukukunun temelini en büyük hukukçularıdır
oluşturur.
 Bir Fenike kolonisi olan Kartacalıları Pön Savaşlarıyla mağlup

I. Tarihte bilinen ilk
etmişlerdir.
kanunları
Not: Pön savaşı Roma Uygarlığının deniz aşırı ülkelere yaptığı ilk hazırlamışlardır
savaştır. II. Kartacalıları Pön
Savaşlarında
 Fenikelilerden, İyonlar ve Yunanlılara geçen alfabeyi yenmişlerdir
geliştirerek Latin Alfabesi haline getirmişlerdir. III. Milano Fermanıyla
 Mısırdan alınan güneş takvimi Julius Sezar’ın katkılarıyla Hıristiyanlığı serbest hale
geliştirilmiştir. (Jülyen Takvimi) getirmiştir
 Konstantin zamanında 313 Milano fermanı ile Hıristiyanlık IV. Latin Alfabesinin
serbest hale getirilmiş ve daha sonrada imparatorluğun resmi oluşmasında katkıları
devlet dini halini getirilmiştir. (381) vardır
 375’te başlayan Kavimler Göçünün etkisiyle 395’te Doğu ve V. Latinler, İtalikler ve
Batı Roma Olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Etrüskler kuruluşunda
 476’da Batı Roma, 1453’te ise Doğu Roma (Bizans) yıkılmıştır. etkili olmuştur.
BATI ROMA DOĞU ROMA (BİZANS) Yukarıdakilerden hangileri Roma
DİN: Hıristiyanlık DİN: Hıristiyanlık
Uygarlığı ile ilgili doğru bir bilgi
MEZHEP: Katolik MEZHEP: Ortodoks değildir?
DİL: Latince DİL: Grekçe
KÜLTÜR: Latin kültürü KÜLTÜR: Grek Kültürü A) I
B) II
C) III
Anadolu’da Roma döneminden kalan eserler şunlardır: D) IV
E) V
Aspendos Tiyatrosu, Çemberlitaş, Augustus Tapınağı, Roma Hamamı,
Bozdoğan Kemeri, Yerebatan Sarnıçları vb.
AA

13
MEHMET PAKIR
Not Alınız:

14
MEHMET PAKIR
Not Alınız:

1
İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
MEHMET PAKIR
TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞLARI
Aşağıdakilerden hangisinde Türklerin

Anayurdu olan Orta Asya’nın sınırları doğru
verilmiştir?
BATI KUZEY GÜNEY DOĞU

A Sibirya Kingan Himalaya Hazar
B Hazar Sibirya Himalaya Kingan
C Sibirya Hazar Kingan Himalaya
D Kingan Hazar Himalaya Sibirya
E Hazar Kingan Sibirya Himalaya
Türk adının anlamı konusunda pek çok

kaynak farklı bilgiler vermektedir.
ORTA ASYA Aşağıdakilerden hangisinde
TÜRKLERİN ANAYURDU Wambrey ‘e göre Türk adının anlamı
Türklerin anayurdu Orta Asya’dır. doğru verilmiştir?
A) Olgunluk çağı
SİBİRYA B) Türemek
C) Töre sahibi
D) Miğfer
E) Güçlü
HAZAR KİNGAN
DENİZİ ORTA ASYA DAĞLARI
HİNDUKUŞ VE HİMALAYA DAĞLARI
I. TÜRK ADI VE ANLAMI Türkler hakkında bilgi veren en eski

฀ Türk adının anlamı konusunda pek çok kaynak farklı bilgiler kaynaklar arasında aşağıdakilerden
vermektedir. Örneğin; hangisi yoktur?
A) Çin Kaynakları
Kaşgarlı Mahmut “olgunluk çağı”
B) Bizans Kaynakları
Wambrey “türemek ”
C) İran Kaynakları
Ziya Gökalp “töre sahibi”
D) Arap Kaynakları
Çin kaynaklarında “miğfer”
Uygur metinlerinde “ güçlü, kuvvetli” E) Asur Kaynakları
Türkiye tabiri ilk olarak Orta Asya için Bizans kaynaklarında geçer.
Türkler hakkında bilgi veren en eski kaynaklar Çin kaynaklarıdır. Bunun
dışında Bizans, İran ve Arap kaynaklarında da Türklere ait bilgilere
rastlanır.
BBE
2
MEHMET PAKIR
ORTA ASYA’DAKİ İLK KÜLTÜR MERKEZLERİ

Aşağıdakilerden hangisi Orta
1. ANAV KÜLTÜRÜ: Orta Asya’da bulunan en eski kültür Asya’da görülen ilk kültür
merkezidir. Anav bugünkü Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat merkezlerinden biri değildir?
yakınlarındadır.
2. KELTEMİNAR KÜLTÜRÜ: Aral gölüne dökülen Amuderya Gölü A) Çatalhöyük
dolaylarında şekillenmiştir. Balıkçılık ve avcılıkla B) Kelteminar
uğraşmışlardır. Türklere ait en eski kültür merkezlerinden C) Tagar
biridir. D) Karasuk
3. AFANASYEVO KÜLTÜRÜ: Altay dağları bölgesinde şekillenen E) Andronova
bir uygarlıktır. Bakır madeni kullanılmış hayvancılık gelişmiştir.
Orta Asya uygarlığının temelinin oluşmasında etkili olmuştur.
4. ANDRONOVA KÜLTÜRÜ: Yenisey dolaylarında şekillenmiştir.
Türklerin ilk ataları oldukları kabul edilmektedir. Tunçtan ve
altından yapılmış ilk eşyalar burada bulunmuştur.
5. KARASUK KÜLTÜRÜ: Adını Yenisey Irmağının bir kolu olan
Karasuk Nehrinden alır. İlk kez demiri işlemişlerdir.
6. TAGAR KÜLTÜRÜ: Türklere ait en gelişmiş kültür merkezidir. Aşağıdakilerden hangisi Orta Asya
Türk Göçlerinin nedenlerinden biri
ORTA ASYA TÜRK GÖÇLERİ
değildir?
฀ Türklerin ilk göçleri MÖ XVI. yüzyıldan itibaren başlamış ve
A) Kuraklık
sürekli devam etmiştir.
B) Nüfus artışı
฀ Göçlerin kolaylaşmasını sağlayan en önemli neden at ve atlı
arabalar kullanmalarıdır. Ayrıca at, onların kabiliyet gücünü C) Bizans baskısı
artırmış ve savaşlarda da başarılı olmalarında etkili olmuştur. D) Boylar arası mücadele
E) Cihan hâkimiyeti düşüncesi
Orta Asya Türk Göçlerinin Nedenleri:
1. Salgın hastalıklar
2. Otlak yetersizliği İklime bağlı
3. Kuraklık Etkenler
4. Tarım alanlarının daralması
5. Nüfus artışı Demografik
6. İmkânların paylaşımında yaşanılan sorunlar Etkenler
7. Dış baskılar (Çin, Moğol)
8. Boylar arası mücadele Siyasi ve Aşağıdakilerden hangisi Orta Asya
9. Bağımsızlık (İdi-Oksızlık) Sosyal Etkenler Türk Göçlerinin sonuçlarından biri
10. Boyların birbirini takibi değildir?
11. Cihan Hâkimiyeti düşüncesi
A) Türk tarihini bir bütün
halinde incelemek zorlaştı
Orta Asya Türk Göçlerinin Sonuçları: B) Gidilen yerlerde yeni
devletler kuruldu
1. Türk kültürü geniş alanlara yayıldı
C) Türk kültürü geniş alanlara
2. Diğer toplumlarla kültürel etkileşim yaşandı
yayıldı
3. Gidilen yerlerde yeni devletler kuruldu
D) Diğer toplumlarla kültürel
4. Türk tarihini bir bütün halinde incelemek zorlaştı
etkileşim yaşandı
Uyarı: Türkler göç ettikleri bölgelerdeki kültürleri en çok askeri E) Türkler özellikle bilim ve
yönleriyle etkilemişlerdir. felsefe alanında göç edilen
yerlerdeki toplumları
İlk Türk Göçlerinin Yaşandığı Yerler etkiledi
฀ Avrupa, Anadolu, Mezopotamya, Çin, Hindistan, Afrika ve
Sibirya
ACE
3
MEHMET PAKIR
İlk Türk Devletleri ve Toplulukları

I. Bozkırın kuyumcuları
1. İskitler: olarak bilinirler
฀ Tarihte bilinen ilk Türk topluluğudur. II. Tarihte bilinen ilk Türk
฀ En önemli Hükümdarları Alp Er Tunga’dır. topluluğudur
฀ Tomris Hatun tarihteki ilk kadın hükümdar olarak kabul edilir. III. En önemli hükümdarı
฀ Bozkırın kuyumcuları olarak bilinirler. Alp Er Tunga’dır
฀ Bilenen en önemli destanları Alp Er Tunga ve Şu Destanlarıdır. IV. Firdevsi en önemli
฀ Firdevsi Şehname adlı destanında Alp Er Tunga’dan Afrasiyap edebiyatçılarındandır
olarak bahseder. V. Tomris adı verilen ilk
2. Asya ( Büyük) Hun Devleti: kadın hükümdara bu
uygarlıkta rastlanır
Yukarıda verilen bilgilerden hangisi

İskitlere ait doğru bir bilgi değildir?
A) I
B) II
C) III
฀ Tarihte bilinen ilk Türk Devletidir. D) IV
E) V
฀ Bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır
฀ Merkezi Ötüken’dir.
฀ Çinlilerle olan mücadeleleri neticesinde Çinliler Hun
saldırılarından korunmak için Çin Seddini yapmışlardı.
฀ Boylar federasyonu şeklinde örgütlenmişlerdir.
฀ En önemli hükümdarları Mete Han’dır.
Mete Han Dönemi Bazı Önemli Faaliyetler:
฀ Türk boylarını bir bayrak altında toplayarak Türk tarihinde ilk
Asya Hun Devleti hükümdarı Mete
kez siyasi birliği sağlamıştır.
Han Çin ile olan mücadelesi
฀ Türk tarihinin ilk düzenli ordusunu kurmuş ve orduya “onlu
sonrasında İpek yolu denetimini ele
sistemi” getirmiştir.
geçirmiş ve Çin’i vergiye bağlamıştır.
฀ İpek yolu denetimini ele geçirmiş. Böylece ülke ekonomik ve
siyasi güç kazanmıştır. Yalnızca bu bilgiye göre
฀ Çin ile olan mücadelesi sonrasında Çin’i vergiye bağlamıştır. aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir?
Mete Han güçlü ve kalabalık Çin kültürü içerisinde Hunların
asimile olmasını önlemek için Çin’i egemenlik altına almayıp A) Mete Han’ın en büyük
sadece vergiye bağlamakla yetinmiştir. düşmanı Çin’dir
Asya Hun Devletinin Yıkılma Nedenleri B) Asya Hun devleti siyasi ve
 Taht kavgaları ekonomik güç kazanmıştır
 Çin Entrikaları C) Çin zengin bir ülkedir
 Çinli Prenseslerle evlilik ve ajanlık faaliyetleri D) Asya Hun Devletinin en güçlü
 Çinliler tarafından yıkılmışlardır. dönemi Mete Han dönemidir
E) Mete Han’ın asıl amacı Türk
siyasi birliğini sağlamaktır
DB
4
MEHMET PAKIR
KAVİMLER GÖÇÜ ( MS 376) Çin hâkimiyetine girmek istemeyen

Kuzey Hunları batıya göç ederek
Karadeniz’in kuzeyinden Avrupa’ya
girmişlerdir buradaki Avrupalı Barbar
kavimleri de önlerine katarak büyük
bir göç dalgasına neden oluşmuşlardır.
Yalnız bu bilgi dikkate alındığında

ulaşılabilecek en doğru genelleme
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hunlar sadece Çinlilerle

mücadele etmiştir.
B) Kuzey Hunları barbar
kavimlerle iyi ilişkiler
geliştirmişlerdir
NEDENİ: Çin hâkimiyetine girmek istemeyen Kuzey Hunları batıya göç C) Kuzey Hunları
ederek Karadeniz’in kuzeyinden Avrupa’ya girmişlerdir buradaki bağımsızlıklarına
Avrupalı Barbar kavimleri de önlerine katarak büyük bir göç dalgasına düşkündürler
neden oluşmuşlardır. Bu büyük göç dalgasına Kavimler Göçü denir. D) Barbar kavimleri de Çinlilerle
mücadele etmişlerdir
SONUÇLARI: E) Bu olay tarihte yaşanılan ilk
1- Bugünkü Avrupa milletlerinin temeli atılmıştır. büyük göç dalgasıdır
2- Roma İmparatorluğu ikiye ayrılmıştır (395).
Batı Roma 476’da yıkılır
Roma
Doğu Roma ( Bizans) 1453’te yıkılır.
3- İlkçağ sona erdi Ortaçağ başladı
4- Batı Roma’nın yıkılması Avrupa’da feodalitenin çıkmasına neden oldu.
Feodalite Nedir: Ortaçağ Avrupa’sında toprağı ve üzerinde yaşayan köylüleri bir

kişinin malı sayan rejim, derebeylik. Bu sisteme feodalizm denir.
Aşağıdakilerden hangisi Kavimler
5- Hıristiyanlık Avrupa’da yayıldı. Papa güçlendi skolastik düşünce ortaya çıktı. Göçünün sonuçlarından biri değildir?
Skolâstik Düşünce: Ortaçağ Avrupası’nda kilisenin öğretilerini içeren, aynı A. Skolâstik düşüncenin ortaya
zamanda bilimi reddeden ve kilisenin söylediği her şeyi doğru kabul eden çıkması
düşüncedir. B. Asya Hun Devleti’nin
kurulması
6- Avrupa’da Avrupa Hun devleti kuruldu. C. Avrupa’nın etnik ve siyasî
yapısının değişmesi
D. Roma İmparatorluğu’nun
Hangi Kavim Nereye yerleşti? parçalanması
E. Feodalite (derebeylik)
Vizigotlar İspanya rejiminin ortaya çıkması
Ostrogotlar İtalya
Süevler Portekiz
Angıl-Saksonlar İngiltere
Vandallar Kuzey Afrika
Franklar Fransa
CB
5
MEHMET PAKIR
3. Avrupa Hun Devleti:

฀ Avrupa’da kurulan ilk Türk devletidir. Avrupa Hun Devletinin yıkılmasında rol
alan etkenlerden biri de Türk nüfusun
฀ Kurucusu Balamir’dir.
azınlıkta kalmış olmasıdır. Buna göre
฀ En önemli hükümdarı Atilla’dır.
Türk Nüfusun azınlıkta kalmasının
฀ Avrupa Hun Devleti Doğu Roma tarafından yıkılmıştır. nedeni aşağıdakilerden hangisi olabilir?
Atilla ve Doğu Roma (Bizans): Atilla Bizans’ı siyasi, askeri ve ekonomik A) Türk nüfusun göçlerle
yönden etkisiz hale getirmek amacıyla Balkan seferlerine çıkmış ve desteklenmemesi
sonrasında Bizans ile imzaladığı Margos ve Anatolyos Antlaşmaları ile B) Atilla’nın ölümünden sonra güç
Bizans’ı vergiye bağlamıştır. kaybetmesi
C) İsyanlar
Atilla ve Batı Roma: Galya ve Roma olmak üzere Batı Roma’ya iki sefer D) Çok uluslu yapı
düzenlemiştir. Galya seferi istediği gibi sonuçlanmamıştır. Roma E) Taht kavgaları
seferiyle Roma içlerine kadar gelmiş ama papanın ricasıyla Roma’yı
almaktan vazgeçmiştir.
Atilla Bizans ile imzaladığı Margos ve
Avrupa Hun Devletinin Yıkılmasında Rol Alan Etkenler: Anatolyos Antlaşmaları ile Bizans’ı
vergiye bağlamıştır.
A) Türk nüfusun göçlerle desteklenmemesi
B) Atilla’nın ölümünden sonra güç kaybetmesi Yalnızca bu bilgiye göre aşağıdaki
C) İsyanlar sonuçlardan hangisine ulaşılabilir?
D) Çok uluslu yapı
A) Atilla Bizans’ı egemenliği altına
E) Taht kavgaları
almıştır
B) Bizans ekonomik yönden baskı
4. I. Göktürk Devleti: altına alınmıştır
฀ Kurucusu Bumin Kağan C) Atilla’nın asıl amacı Bizans’ı
฀ Bumin Kağan Avarlara son vermiştir. bütünüyle ortadan
฀ Tarihte Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir. kaldırmaktır
฀ Asya Hun Devletinden sonra Orta Asya’da siyasi birliği kuran D) Bizans ekonomik olarak
bütünüyle Avrupa Hun
ikinci Türk devletidir.
Devletine bağımlı hale
฀ Bumin Kağan devletin batısının yönetimini kardeşi İstemi getirilmiştir.
Yabgu’ya bırakmıştır. E) Bu gelişmeler Bizans’ın
yıkılmasına neden olmuştur
İkili Teşkilat: Türklerde devletin doğu batı diye ikiye ayrılarak
yönetilmesine ikili teşkilat denir. Batı doğuya bağlıdır ve doğu batıdan
üstündür. Bu yönetimin yararı yönetimi kolaylaştırmasıdır. Zararı ise İpek yolu hâkimiyeti için önce Akhunlara
parçalanmayı hızlandırmışlardır. karşı Sasanilerle ittifak yaptı ve
Akhunların yıkılmasına yol açtı. Daha
฀ En parlak dönemleri Mukan Kağan dönemidir. sonra Sasanilere karşı Bizans’la ittifak
฀ İpek yolu hâkimiyeti için önce Akhunlara karşı Sasanilerle yaptı.
ittifak yaptı ve Akhunların yıkılmasına yol açtı. Daha sonra
Bu bilgi dikkate alındığında
Sasanilere karşı Bizans’la ittifak yaptı. (Bizans ile yapılan ilk
aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir?
ittifak)
฀ Doğu-Batı ayrımı (İkili Teşkilat), Çin entrikaları, Taht kavgaları A) Devletlerarası ilişkilerde
gibi nedenler Göktürklerin yıkılmasına Çin egemenliğine çıkarlar belirleyicidir
girmesine yol açmıştır. B) Göktürkler Bizans’tan
çekinmiştir
Birinci Göktürk Devletinin ikiye ayrılması C) Göktürkler Sasanileri rakip
olarak görmemektedirler
Batı Göktürk Doğu Göktürk
D) Dönemin en güçlü devleti
( 582 – 659 ) (582 – 630) Bizans’tır
E) İttifaklar sonuçsuz kalmıştır
ABA
6
MEHMET PAKIR
5. II. Göktürk Devleti (Kutluk Devleti)

฀ Göktürkler yıkıldıktan sonra yaklaşık 50 yıl Çin esaretinde Orhun Kitabelerinde; açları doyurmak,
kaldılar. çıplakları giydirmek, fakir halkı zengin
฀ Kürşat Ayaklanması ile esaretten kurtulmak istediler ise de kılmak hükümdarın görevleri arasında
başarılı olamadılar. sayılmıştır.
฀ Kutluk Kağanın başlattığı isyan başarılı olmuş ve
bağımsızlıklarını kazanmışlardır ve böylece II. Göktürk Devleti Buna göre Türk devlet anlayışı ile ilgili
kurulmuştur. aşağıdakilerden hangisine
ulaşılabilir?
฀ Bu devlete kurucusundan dolayı Kutluk Devleti de denir.
฀ Bilge Kağan (Hakan), Kültigin (Ordu komutanı) ve Vezir A) Hükümdarların tek işi fakir
Tonyukuk (Devlet Adamı) en parlak dönemidir. halkı zengin kılmaktır
฀ İlk Türk Alfabesi Kutluk devletine aittir. (Orhun ya da Göktürk B) Bu anlayış Türk devletleri
Alfabesi) dışında hiçbir devlette
฀ Orhun Kitabeleri Türk tarihinin ve edebiyatının Türkler görülmez
tarafından kaleme alınan ilk yazılı kaynaklarıdır. C) Türklerde sosyal devlet
฀ Orhun Kitabelerinde; açları doyurmak, çıplakları giydirmek, anlayışına önem verilmiştir
fakir halkı zengin kılmak hükümdarın görevleri arasında D) Bu bilgilere sadece Orhun
sayılmıştır. Bu da sosyal devlet anlayışının Türklerde hâkim kitabelerinde rastlanmıştır
olduğunu gösterir. E) Bu görevler hükümdara baskı
฀ Uygurlar Karluk ve Basmillerle birleşerek II. Göktürk devletine ile kabul ettirilmiştir
son vermişlerdir.
Uygurlar Karluk ve Basmillerle

birleşerek II. Göktürk devletine son
vermişlerdir.
Yalnızca bu bilgi dikkate alındığında

ulaşılabilir?
A) Uygurlar dönemin en güçlü

devletidir
B) Karluk ve Basmiller Uygurlar
tarafından kandırılmıştır
C) II. Göktürk Devleti Türk
Devletleri içerisinde en
güçsüz olanıdır
D) Türk boyları arasında
mücadeleler yaşanmıştır
Orhun E) Uygurlar Çinliler tarafından
kitabelerinden bir kışkırtılmıştır
kesit
CD
7
MEHMET PAKIR
6. Uygurlar:
฀ Kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan Hangisi Uygurlarla ilgili doğru bir
฀ II. Göktürk Devletine son vermişlerdir. bilgi değildir?
฀ Devletin ilk merkezi Ötüken daha sonra ise Karabalasagun
A) Kurucusu Kutluk Bilge Kül
(Ordu Balık)
Kağan
฀ Maniheizm Dinini kabul etmişlerdir (Bu dine geçmelerinde Çin
B) Maniheizm Dinini kabul
ile olan ticari ilişkileri etkili olmuştur)
etmişlerdir
฀ Ayrıca Budizm de Uygurlar arasında yayılmıştır. C) Kırgızlar tarafından
฀ Yerleşik hayata geçen ilk Türk toplumudur. yıkılmışlardır.
฀ Yerleşik hayata geçmeleri şehirleşme ve mimarinin D) Moğolların Türkleşmesine
gelişmesine zemin hazırlamıştır. etkili olmuşlardır.
฀ Maniheizm ve Budizm Tapınak Mimarisinin gelişmesine E) Türk tarihinin ilk yazılı
neden olmuştur. kaynaklarını hazırlamışlardır
฀ Mani dininde et yemek yasaktı. Bu durum Uygurların ot ve
bitkilerle beslenmesini gerekli kılmıştır. Bundan dolayı yerleşik
hayata geçmişler ve savaşçılık özelliklerini zamanla
kaybetmişlerdir.
฀ Kendilerine özgü Uygur Alfabesini kullanmışlardır.
฀ Matbaayı kullanan ilk Türk Devletidir.
฀ Kültür uygarlıkta ilk Türk devletleri arasında en gelişmiş
olanıdır.
฀ Karabalasagun Yazıtları Uygurlara aittir.
฀ Moğolların Türkleşmesine etkili olmuşlardır.
฀ Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır.
I. Kendilerine özgü Uygur
Alfabesini kullanmışlardır
II. Matbaayı kullanan ilk Türk
Devletidir
III. Maniheizm Dinini
benimsemişlerdir
Uygurlara ait yukarıdaki bilgilerden

hangileri Kültür ve Uygarlıkta
geliştiklerinin bir göstergesi olabilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) Yalnız III
E) I ve III
EC
8
MEHMET PAKIR
DİĞER TÜRK DEVLETLERİ AVARLAR ( Juan Juanlar)
BULGARLAR ฀ Göktürkler tarafından

yıkıldıktan sonra
฀ Avrupa’da kurulmuştur Avrupa’ya geçmişler
฀ İkiye ayrılmıştır ve burada kendi
฀ İtil Bulgarları: İslam’ı kabul etmişlerdir. Benliklerini korudular. adlarıyla bilinen
İstanbul’u kuşattılar. devleti kurmuşlardır
฀ Tuna Bulgarları: Hıristiyanlığı kabul ettiler. ฀ İstanbul’u kuşatan ilk
Slavlaştılar. Türk devletidir.
MACARLAR ฀ Franklar tarafından
yıkılmıştır.
฀ Avrupa’da kuruldular.
฀ Orta Avrupa’nın Germenleşmesini önlediler.
฀ Hıristiyanlığı kabul ettiler ve benliklerini yitirdiler.
PEÇENEKLER
Avrupa’ya Göç Eden Türk
฀ Devletleşememişlerdir
Boyları:
฀ 1071 Malazgirt Savaşında Bizans’ta paralı askerlik yaparken
Büyük Selçuklu tarafına geçerek savaşın kazanılmasında etkili Avarlar, Hunlar, Bulgarlar,
oldular. Oğuzlar, Macarlar, Peçenekler,
HAZARLAR Kıpçaklar.
฀ Museviliği kabul eden ilk Türk devletidir. Avrupa’ya göç eden Türk
฀ Halk arasında ise farklı dinlere mensup insanlar vardır. toplulukları zamanla
( Dinsel Hoşgörü) Hıristiyanlaşıp ya da
฀ Hz. Osman döneminde Müslümanlarla Türkler arasında ilk Slavlaşarak milli benliklerini
çatışmalar başlamıştır
kaybetmişlerdir. Bunun en
฀ Emevilerle savaşarak İslamiyet’in Kafkaslarda yayılmasını
önemli nedeni nüfus
engellemişlerdir.
yetersizliğidir.
฀ Ruslara devlet yönetiminde yer verdiler
฀ Peçenekler tarafından yıprandılar Ruslar tarafından yıkıldılar
TÜRGİŞLER
Türk tarihiyle ilgili aşağıda verilen
฀ Demir parayı basan ilk Türk devletidir. bilgilerden hangisi doğru değildir?
฀ Yerleşik yaşama geçmişlerdir.
฀ Emevilerle savaşarak İslamiyet’in Türkistan’da A) Hazarlar Museviliği
yayılmasını önlemişlerdir. benimsemiştir.
KARLUKLAR B) Karluklar İslamiyet’i kabul
eden ilk Türk topluluğudur
฀ İslamiyet’i kabul eden ilk Türk boyudur. C) Manas Destanı Kırgızlara
฀ Karahanlıların kurucu unsurudurlar. aittir
UZLAR (OĞUZLAR) D) Avarlar İstanbul’u kuşatan ilk
Türk Devletidir
฀ Türk boyları içinde en fazla göç eden topluluktur.
฀ Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve Osmanlının kurucu unsurudur. E) Türgişler Avrupa’da devlet
KUMANLAR (Kıpçaklar) kurmuştur
฀ Rus prenslikleri ile mücadele etmişlerdir. Bu mücadeleler
sonucunda Rus milli destanı olan İGOR destanı oluşmuştur.
฀ Moğolların Türkleşmesinde etkili olmuşlardır.
KIRGIZLAR
฀ Uygurlara son vermişlerdir.

฀ Dünyanın en uzun destanı olan Manas Destanı Kırgızlara aittir.
฀ Moğol hâkimiyetine giren ilk Türk devletidir.
E
9
MEHMET PAKIR
İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET

Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet
1. DEVLET YÖNETİMİ öncesi Türk Devletlerinde görülen
hükümdarlık sembollerinden biri
฀ Devletin başında hükümdar bulunurdu.
değildir?
Hükümdarlık Sembolleri A) Örgin
฀ Otağ (çadır) B) Otağ
฀ Nevbet (davul) C) Nevbet
฀ Örgin (taht) D) Yay
฀ Asa E) Hutbe
฀ Kotuz (sorguç)
฀ Ordu
฀ Toy (ziyafet)
฀ Kama
฀ Kemer
฀ Tuğ (sancak)
฀ Yay
Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet
฀ Kılıç
öncesi Türk Devletlerinde görülen
Hükümdarlık Unvanları hükümdarlık unvanlarından biri
฀ Kağan değildir?
฀ Hakan A) Hakan
฀ Han
B) Yabgu
฀ Erkin
C) Kağan
฀ İlig
D) Sultan
฀ İdikut
E) İlteriş
฀ İlteber
฀ İlteriş
฀ Yabgu
฀ Tanhu
฀ Şanyü
Hükümdarın Görevleri
฀ Ülkenin bağımsızlığını korumak
฀ Kurultaya başkanlık etmek I. Ülkenin bağımsızlığını
฀ Törelerin değişmesi için kurultaya istek göndermek korumak
฀ Ordunun başında sefere çıkmak II. Kurultaya başkanlık etmek
฀ Töreleri uygulamak III. Törelerin değişmesi için
kurultaya istek göndermek
Devlet Görevlileri
฀ Ayuki: Hükümet Tutuk: Askeri vali Yukarıdakilerden hangisi ya da
฀ Aygucı: Vezir Otacı: Tabip hangileri İslamiyet Öncesi Türk
฀ Apa: Sivil yönetici Böri: Kağan muhafızları Devletlerinde hükümdarlık
฀ Tudun: Vergi memuru görevlerindendir?
฀ Tamgacı: Yazıcı
฀ Ağılığ: Hazine sorumlusu A) Yalnız I
฀ Tarkan: Komutan B) Yalnız II
฀ Sübaşı: Oğuzlarda komutan C) I, II ve III
฀ Yargan: Yargıç D) II ve III
฀ Yarlığ: Hakanın emri, buyruğu E) Yalnız III
฀ Tigin: Hükümdarın oğlu
฀ Ataman (İnanç)( İnal): Tiginlerin eğitiminde sorumlu devlet
görevlisi.
฀ Şad: Hanedan üyesi EDC
10
MEHMET PAKIR
İkili Teşkilat:
฀ İslamiyet öncesi Türklerde devlet doğu ve batı diye ikiye İslamiyet öncesi Türklerde devlet doğu ve
ayrılarak yönetilmiştir. Bu yönetim biçimine ikili teşkilat denir. batı diye ikiye ayrılarak yönetilmiştir. Bu
Doğu batıdan üstündür ve batı doğuya bağlıdır. Doğunun yönetim biçimine ikili teşkilat denir.
başında hakan bulunur. Batının başında bulunan kişiye ise Doğunun başında Kağan (hakan) bulunur.
yabgu unvanı verilmiştir. Batının başında bulunan kişiye ise Yabgu
unvanı verilmiştir. Yabgu Kağana zaman
฀ İkili Teşkilat Federatif devlet anlayışı olduğunun göstergesidir.
zaman başkaldırmıştır. Bu da devletlerin
Batı içişlerinde serbest dış işlerinde doğuya bağlıdır. kısa ömürlü olmasına yol açmıştır.
฀ Bu yönetimin yararı yönetimi kolaylaştırmasıdır. Zararı ise Yukarıdaki bilgi dikkate alındığında
parçalanmayı hızlandırmışlardır. ulaşılabilecek en doğru sonuç
Kurultay (Toy, Kengeş) A) Türkler devlet yönetiminde
฀ İlk Türk devletlerinde siyasi, sosyal, ekonomik, askeri vb. tecrübesizdirler
sorunların ve konuların görüşülüp karara bağlandığı meclise B) İkili teşkilat Türklerde üniter
kurultay denir. devlet anlayışı olduğunu
฀ Son sözün Hakana ait olması kurultayın bir danışma meclisi gösterir
niteliğinde olduğunu gösterir. C) Batı doğudan üstün olduğunu
ispatlamaya çalışmıştır
฀ Kurultay üyelerine Toygun denir.
Üyeleri şunlardır; D) Türklerde devlet içerisinde
siyasi çekişmeler yaşanmıştır
฀ Hakan
E) İkili teşkilatın gelişmesinde Çin
฀ Hatun: Elçi kabul eder, asker ve sarayı var, devleti yönetir. entrikaları etkili olmuştur
฀ Hanedan üyeleri
฀ Boy beyleri
฀ Aygucı
฀ Askeri ve İdari yüksek dereceli görevliler
Kurultayın Demokratik bir nitelik taşıdığının göstergeleri;

฀ Üyelerinin temsilci niteliğinin olması
฀ Kanun yapma yetkisinin olması
İslamiyet Türklerde devleti yönetme
฀ Hakan’ı seçme, yetkilerini denetleme ve kısıtlama, gerekirse
yetkisine kut denir. Bu yetkinin Gök Tanrı
görevden uzaklaştırma gücünün olması tarafından Kağana verildiğine inanılır.
Buna Kut Anlayışı denir. Hanedanın erkek
Kut Anlayışı ve Veraset Sistemi: üyelerinin kanında kut olduğuna inanılır.
฀ Devleti yönetme yetkisine kut denir. Bu yetkinin Gök Tanrı Dolayısıyla yönetme yetkisi hanedanın
tarafından Kağana verildiğine inanılır. Buna Kut Anlayışı denir. erkek üyelerinin hakkıdır. Kağanın ölümü
Hanedanın erkek üyelerinin kanında kut olduğuna inanılır. durumunda hanedanın erkek üyelerinden
Dolayısıyla yönetme yetkisi hanedanın erkek üyelerinin biri hükümdar olurdu.
hakkıdır. Yalnızca bu bilgi dikkate alındığında
aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir?
฀ Türk Veraset Sistemine göre Ülke (Uluş), hükümdar ve A) Veraset sistemindeki belirsizlik
ailesinin ortak malıdır(Ülüş Sistemi). Yani veraset sisteminde taht kavgalarına yol açacaktır
bir belirsizlik vardır. B) Kut anlayışı devletlerin uzun
süreli olmasına yol açmıştır
Türk Devletlerinde görülen Kut ve Veraset Anlayışı; C) Kut anlayışının varlığı Türklerde
฀ Taht kavgaları yönetimde birden faz
฀ Siyasal çatışmalar ve boylar arası kargaşalar hanedanlığın etkili olmasına yol
açmıştır
฀ İçten parçalanmalar ve devletlerin kısa sürede yıkılmalarına
D) Kut anlayışı eşitsizliğe dayandığı
yol açmıştır. için uygulanamamıştır
E) Veraset sistemi Türklerde boylar
Not: İlk Türk Devletlerinde Hükümdarın erkek çocuklarına Tigin denir. arası mücadeleleri engellemiştir
Tiginlerin tecrübe ve deneyim kazanmak için eğitimlerinden sorumlu
olan kişilere ise Ataman (İnanç, İnal) denir.
DA
11
MEHMET PAKIR
2. HUKUK
฀ İslamiyet öncesi Türk devletlerinde yarı göçebe yaşamdan Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet
dolayı yazılı hukuk pek gelişmemiştir. Öncesi Türklerde görülen Töre
฀ Kaynağını örf, adet, gelenek ve göreneklerden alan sözlü hukukunun özelliklerinden biri
hukuk gelişmiştir. değildir?
฀ Sözlü hukuk kurallarına töre denir. A) Sözlü hukuk kurallarıdır
฀ Töreleri yazıya geçiren Uygurlardır. B) Kaynağını örf, adet, gelenek
฀ Töreler hakanın isteği ile kurultayın kararıyla değişir. ve göreneklerden alır
฀ Göçebe yaşamdan dolayı hapis cezaları kısadır. C) Töre kuralları kesindir ve
฀ Töreye hakan da dâhil herkes uymak zorundadır. değişmez
D) Töreye hakan da dâhil herkes
3. SOSYAL VE EKONOMİK HAYAT uymak zorundadır.
฀ Türklerde yarı göçebe bir yaşam hâkimdir. Bu nedenle
çadırlarda yaşarlar. E) Göçebe yaşamdan dolayı
฀ Halkın kaldığı çadırlara yurt adı verilir Töre hukukunda hapis
cezaları kısadır
฀ Savaşçılık özelliği artmıştır.
฀ Yazı geç kullanılmıştır.
฀ Sınıf farklılıkları görülmez. Yarı
฀ Hayvancılık temel geçim kaynağı olmuştur. Göçebe
฀ Hayvan üslubu kullanılır. yaşamın
฀ Mimari gelişmemiştir. sonuçları
İslamiyet öncesi Türklerde yarı
฀ Daha çok taşınabilir sanat ürünlerine rastlanır. göçebe bir yaşam hâkimdir. Bu
฀ Hapis cezaları kısa sürelidir. nedenle çadırlarda yaşarlar. Halkın
Uygurlar yerleşik yaşama geçen ilk Türk devletidir. kaldığı çadırlara yurt adı verilir.
Aşağıdakilerden hangisi Türklerde
฀ Yerleşik yaşamla birlikte tarımsal faaliyetlerde gelişmiştir. görülen yarı göçebe yaşamın
฀ Türkler aynı zamanda ticaretle de uğraşmışlardır. sonuçlarından biri olamaz?
A) Savaşçılık özelliği artmıştır
฀ İpek yolu ve kürk yolu için mücadele etmişlerdir.
B) Hayvancılık temel geçim
฀ Türk tarihinde parayı ticarette bir değişim aracı olarak
kaynağı olmuştur
kullanan ilk devlet Köktürklerdir. C) Daha çok taşınabilir sanat
฀ Kendi adına para bastıran ilk hükümdar Baga Tarkan’dır. ürünlerine rastlanır
(Türgişler) D) Hapis cezaları kısa sürelidir
E) Mimari gelişmiştir
Toplum şu yapılardan oluşur
Oguş (aile)
Urug(Sülale) Aşağıdakilerden hangisinde

Türklerde toplum yapısını oluşturan
öğelerden biri yanlış anlamıyla
Boy (Bod, Aşiret)
verilmiştir?
Budun (Millet) A) Oguş → Aile

B) Urug → Kavim
İl (Devlet) C) Boy → Aşiret
D) Budun → Millet
E) İl → Devlet
CEB
12
MEHMET PAKIR
4. ORDU:
฀ Yarı göçebe yaşamdan dolayı savaşçılık özellikleri gelişmiştir. I. Onlu Sistem
฀ Yediden yetmişe herkes asker sayılmıştır. II. Atalar Kültü
฀ Türk tarihinin ilk düzenli ordusu Asya Hun Devleti döneminde III. Hayvan Üslubu
Mete Han tarafından kurulmuştur.
İslamiyet öncesi Türk kültür ve
฀ Mete Han Orduda Onlu Sistemi getirmiştir.
medeniyetine ait yukarıdaki olgular
฀ Türklerde sadece atlı askerler vardı.
sırasıyla Sanat, Ordu ve İnanç
฀ Türklerde ücretli askerlik yoktur. başlıkları altında bir sıralamaya tabi
฀ Kendilerine özgü savaş taktikleri geliştirmişlerdir (Turan tutulursa doğru sıralama
Taktiği – Sahte Geri Çekilme Taktiği – Hilal Taktiği) aşağıdakilerden hangisi olur?
Sanat Ordu İnanç

5. DİN VE İNANIŞ: A Hayvan Onlu Atalar
Üslubu sistem Kültü
DİNLER B Atalar Onlu Hayvan
฀ Gök tanrı: Bütün Türklerde bu din hâkimdir. Kültü Sistem Üslubu
฀ Hıristiyanlık: Avrupa’ya göç eden Türkler arasında yayılmıştır C Onlu Atalar Hayvan
฀ Musevilik: Hazarlar Sistem Kültü Üslubu
฀ Maniheizm: Uygurlar D Hayvan Atalar Onlu
฀ İslamiyet: Batı’ya doğu göç eden Türkler arasında yayılmıştır. Üslubu Kültü Sistem
฀ Budizm: Uygurlar E Onlu Hayvan Atalar
İNANÇ Sistem Üslubu Kültü
฀ Atalar kültü: Ataların ruhları kutsal sayılmıştır. Öldükten sonra
ataları ziyaret etme anlayışına dayanır.
฀ Doğalar kültü: Doğadaki bazı varlıkların kutsal olduğuna
inanma. Aşağıdakilerden hangisi İlk Türk
฀ Şamanizm: Büyü ve sihre dayalı bir inanç Devletlerinde görülen dinlerden biri
฀ Totem: Herhangi bir canlı ya da cansız varlığın kutsal kabul değildir?
edilmesi. Türklerde Kurt kutsaldır.
A) Gök Tanrı
KAVRAMLAR
B) Mecusilik
฀ Kült: İnanç
C) Musevilik
฀ Kurgan: Mezar
D) Hıristiyanlık
฀ Balbal: Ölen kişinin hayattayken öldürdüğü kişi sayısı kadar
başına dikilen mezar taşı (bengü taş)(Akkoyunlular ve E) Maniheizm
Karakoyunlular bu geleneği sürdürmüşlerdir.)
฀ Kam(baksi): Din adamı
฀ Şaman: Din adamı
฀ Tamu: Cehennem
฀ Uçmağ: Cennet
฀ Eşük: Kefen
AB
฀ Yuğ: Cenaze töreni
6. KÜLTÜR VE SANAT:
฀ Yarı göçebe yaşam Bozkır Kültürünün gelişimine ortam
hazırlamıştır.
฀ Göçebe yaşamdan dolayı daha çok taşınabilir sanat ürünleri
gelişmiştir. (Deri, ahşap işçiliği, halı, kilim dokumacılığı vb.)
฀ Sanatlarında figür ve motif olarak hayvan üslubu gelişmiştir. Pazarık Kurganında bulunun
฀ Uygurlarda yerleşik hayatla birlikte mimari de gelişmiştir. Düğümlü Halı ve Esik Kurganında
bulunan Altın Elbiseli Adam Zırhı
฀ Kopuz Türklerdeki en önemli müzik aletidir.
Hunlara ait önemli eserleridir.
฀ Madencilik ve özellikle demir işlemeciliği gelişmiştir.
฀ Minyatür sanatının il yaratıcıları Uygurlar olarak kabul edilir.
13
MEHMET PAKIR
7. YAZI, DİL VE EDEBİYAT:

a. Sözlü Edebiyat Ürünleri:
İslamiyet Öncesi Türklerde en önemli
Destanlar Kime Ait sözlü edebiyat ürünü destanlardır.
Oğuz Kağan Hunlar Aşağıdakilerden hangisinde destan ve

Dede Korkut kime ait olduğu eşleştirmesi yanlış
Bozkurt Göktürkler hikâyeleri verilmiştir?
Ergenekon Oğuz Kağan
Göç Uygurlar Destanı Destan Kime Ait
Türeyiş içindeki ayrı A Bozkurt Göktürkler
Alper Tunga İskitler B Göç Uygurlar
ayrı
Şu (Sakalar) C Şu Hazarlar
hikâyeleri
Manas Kırgızlar D Manas Kırgızlar
anlatır. E Oğuz Kağan Hunlar
Sav: Atasözü
Sagu: Ölen kişinin ardından yakılan ağıt
Koşuk: Kopuz eşliğinde söylenen lirik şiirler I. Göktürkler

II. Uygurlar
b. Yazılı Edebiyat Ürünleri III. Hunlar
Alfabeler: Yukarıdaki Türk devletlerinden

hangilerinin kendilerine özgü
Orhun (Göktürk) Alfabesi: 38 harften oluşur.
alfabeleri yoktur?
Uygur Alfabesi: 18 harften oluşur A) Yalnız I
B) Yalnız II
Not: Göktürk ve Uygur alfabeleri Türklerin milli alfabeleri olup bunların C) Yalnız III
dışında Kiril, Soğd, Arap ve Latin alfabesi Türklerin kullandığı diğer D) I ve II
alfabelerdir. E) II ve III
Kitabeler:
Orhun Kitabeleri: II. Göktürklere aittir. Türk tarihinin ve edebiyatının ilk

yazılı örnekleridir. Bilge Kağan, Kül Tigin ve Vezir Tonyukuk adına
dikilmiştir. 19. y.y’da Danimarkalı bilgin W. Thomsen tarafından
okunmuştur. Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır Aşağıdakilerden hangisi Orhun
Kitabelerinin özelliklerinden biri
Yenisey Yazıtları: Kırgızlara aittir. değildir?
A) Kutluk Devleti döneminde
Karabalgasun Yazıtları: Uygurlara aittir. dikilmiştir.
B) Yazarı Yolluğ Tigin’dir.
C) Danimarkalı bilgin Wilhelm
Thomsen tarafından
okunmuştur.
D) Türk tarihine ait Türklerin
bıraktığı ilk yazılı
kaynaklardır
E) Kitabeler; Mukan Kağan,
Kürşat Kağan ve Bilge Kağan
adına dikilmiştir
CCE
14
MEHMET PAKIR
Not Alınız:
1
İSLAM TARİHİ
MEHMET PAKIR
İSLAM TARİHİ
İslamiyet öncesi Arap
İslamiyet öncesi Arabistan’ın Çevresi Yarımadası’nın güneyinde Main,
Seba, Himyeri kuzeyinde ise Nebat,
฀ İran merkezli ve köklü bir geçmişi olan Sasani
Tedmür, Hire, Kinde, Gassani şehir
İmparatorluğu
devletleri vardır.
฀ Suriye, Filistin ve Kuzey Afrika’ya kadar egemenlik alanları
genişleyen Bizans İmparatorluğu Yalnız yukarıdaki bilgi dikkate
฀ Orta Asya’da ise 552’de kurulan Göktürkler ön plana alındığında İslamiyet öncesi Arap
çıkmıştır. Yarımadası ile ilgili ulaşılabilecek
฀ İslamiyet öncesi Arap Yarımadası’nın güneyinde Main, en doğru sonuç aşağıdakilerden
Seba, Himyeri kuzeyinde ise Nebat, Tedmür, Hire, Kinde, hangisidir?
Gassani şehir devletleri vardır.
A) Siyasi birlik yoktur
Arap Yarımadasında; B) Söz konusu devletler bir
biriyle savaş halindedir
I. Siyasi birlik II. Dini birlik C) Arap yarım adasında
yoktur. yoktur.
cahiliye devri
฀ Coğrafi olarak üç ฀ Araplar arasında
yaşanmaktadır
bölgeye ayrılır; putperestlik yaygındır.
D) Güney şehir devletleri
a. Kuzey Arabistan: ฀ Hz. İbrahim’in inşa ettiği
Nebat, Tedmür, Hire, kuzey şehir devletlerinden
yeryüzündeki ilk mabet
Gassani olan Kâbe kutsal kabul daha güçlüdür
b. Güney Arabistan: edilmiştir. E) Şehir devleti yapılanmasını
Main, Seba, Himyeri ฀ Kâbe’yi ziyaret ve ticaret Sümerlerden örnek
c. Hicaz: Mekke, Medine, açısından önemli bir almışlardır
Taif şehir haline getirmiştir.
฀ Kabilecilik anlayışı ฀ Musevilik, Hıristiyanlık,
hâkimdir Haniflik ve Mecusilik
฀ Kabile reislerine emir yaygın olan diğer
ya da şeyh denir. dinlerdir. Putperestlik, Haniflik, Musevilik,
฀ Yıllık “ukas panayırı” Hıristiyanlık ve Mecusilik İslamiyet
adıyla kurulan panayırlar Öncesi Arabistan’da görülen bazı
Mekke’yi Arap dinler ve inançlardır.
Yarımadasının ekonomik
Yalnızca bu bilgi dikkate
ve kültürel açıdan zengin
bir şehir haline alındığında Arap yarımadasının dini
getirmiştir. yapısıyla ilgili aşağıdakilerden
hangisine ulaşılabilir?
İSLAMİYET’İN DOĞUŞU VE HZ. MUHAMMED (SAV) DÖNEMİ A) En yaygın din

putperestliktir
฀ Hz. Muhammed 571’de Mekke’de doğmuştur. B) Arap yarımadasında dini
฀ İlk evliliğini Hz. Hatice ile yapmıştır. birlik yoktur
฀ 610 yılında ilk vahiy gelmiştir. C) Dinsel hoşgörü üst
฀ Kendisine inanan ilk Müslümanlar şunlardır: düzeyde yaşanmıştır
1. Hz. Hatice 2. Hz. Ebubekir 3. Hz. Ali 4. Hz. Zeyd 5. Hz. Osman D) Haniflik inancı Hanefilik
mezhebinin temelini
฀ Mekkelilerin Müslümanlara baskıları göçlere neden olmuştur. oluşturmuştur
฀ Müslümanlar ilk olarak Habeşistan’a göç etmişlerdir (615- 16) E) Dini gruplar arasında
฀ Medineli Müslümanlar I. ve II. Akabe Biatı ile peygambere sürekli çatışmalar vardır
bağlılıklarını bildirmişlerdir.
Not: Akabe Biatları Müslümanların Medine’ye göç etmelerinde etkili

olmuştur.
AB

2
İSLAM TARİHİ
MEHMET PAKIR
HİCRET (622)
Hicret olayının bazı sonuçları şunlardır;
622’de Müslümanların Mekke’den Medine’ye yaptıkları göçe Hicret
denir I. İslam Devletinin
temelleri atılmıştır
II. Hz. Muhammed aynı
zamanda devlet başkanı
Hicret’in Sonuçları
olmuştur
฀ İslamiyet siyasi bir güç haline gelmiştir. III. Hicri takvimin başlangıcı
฀ İslam devletinin temelleri atılmıştır. kabul edilir
฀ Hz. Muhammed (sav) aynı zamanda devlet başkanı olmuştur.
Yukarıdakilerden hangileri
฀ Medineli Müslümanlar (Ensar) ile Medine’ye göç eden Mekkeli
İslamiyet’in siyasi bir güç haline
Müslümanlar (Muhacir) arasında Kardeşlik Sözleşmesi kabul
geldiğinin göstergeleridir?
edilmiştir.
฀ Müslümanlar ve Yahudiler arasında Vatandaşlık sözleşmesi A) Yalnız I
imzalanarak devletin iç ve dış güvenliği sağlanmaya B) Yalnız II
çalışılmıştır. C) Yalnız III
฀ İlk İslam Camisi olarak kabul edilen Mescid-i Nebevi inşa D) I ve II
edilmiştir. Burada suffa (sofa) denilen bir eğitim kurumu E) I, II ve III
açılmıştır. Burada eğitim görenlere Ashab-ı Suffa denir.
฀ Hicri takvimin başlangıcı kabul edilir.
Bedir Savaşı (624)
฀ Müslümanlarla Mekkeli müşrikler arasındaki ilk savaştır.

Bedir Savaşıyla;
฀ Müşriklere karşı elde edilen ilk zaferdir.
฀ Şam ticaret yolu kısmen ele geçirilmiştir. I. Müşriklere karşı ilk zafer
฀ Savaş sonrasında Hz. Muhammed ganimetlerin dağıtımı ve elde edildi
esirlere muamele gibi konularda İslam savaş hukukunun II. Şam ticaret yolu kısmen
temellerini belirlemiştir. ele geçirildi
III. Savaş sonrası
NOT: Ele geçirilen esirlerden okuma yazma bilenlerin Müslüman
ganimetlerin dağıtımı ve
gençlere okuma yazma öğretmeleri karşılığında serbest bırakılmaları
savaş esirlerine nasıl
İslam’ın eğitim ve öğretime verdiği önemi gösterir.
davranılacağı ile ilgili
bazı kurallar belirlendi
Uhut Savaşı (625) Yukarıdakilerden hangileri Bedir

Savaşının ekonomik ve hukuksal
฀ Mekkeli müşriklerin Bedir Savaşı’nın intikamını almak sonuçlardandır?
istemeleri ve Müslümanların ticaret yolları üzerindeki
üstünlüğüne son vermek istemeleri savaşa neden olmuştur. A) Yalnız I
฀ Okçuların savaş sırasında yerlerini terk etmeleri savaşın zaferle B) Yalnız II
sonuçlanmasını engellemiştir. C) I, II ve III
฀ Hz. Muhammed’in yaralandığı bu savaşta amcası Hz. Hamza D) II ve III
şehit düşmüştür. E) Yalnız III
฀ Müslümanlar için geçici bir bozgun olmakla birlikte Mekkeliler
kesin sonuca ulaşamadan geri dönmüşlerdir.
DD

3
İSLAM TARİHİ
MEHMET PAKIR
Hendek Savaşı (627)

Hendek Savaşı öncesi İranlı Selman-ı
฀ Mekkelilerin Müslümanları kesin olarak ortadan kaldırmak Farisi’nin Medine’yi savunmak için
istemeleri ve Yahudilerin kışkırtmaları bu savaşa yol açmıştır. hendekler kazılması fikri Hz.
฀ İranlı Selman-ı Farisi’nin Medine’yi savunmak için hendekler Muhammed tarafından kabul
kazılması fikri Hz. Muhammed tarafından kabul edilmiştir. edilmiştir.
NOT: Bu durum Hz. Muhammed’in yeni fikirlere açık olduğunu gösterir. Yukarıdaki bilgi dikkate alındığında
Hz. Muhammed’in liderlik yapısıyla
฀ Savaş müşriklerin yenilgisiyle sonuçlanmıştır. ilgili ulaşılabilecek en doğru sonuç
฀ Bu savaş Müslümanların son savunma savaşlarıdır. aşağıdakilerden hangisidir?
NOT: Bedir, Uhut ve Hendek savaşları sırasında Mekkelilere yardım A) Otoriter bir yapıya sahiptir
eden Yahudiler Medine’den çıkartılarak Hayber’e sürülmüşlerdir. B) Herkesin fikrini aldığı için
demokratik bir yapıya
Sürülen Yahudi kabileleri şunladır:
sahiptir
1. Bedir Savaşı: Beni Kaynuka C) Yeni fikirlere açık bir liderdir
2. Uhut Savaşı: Beni Nadir D) Güven verici bir liderdir
3. Hendek Savaşı: Beni Kureyza E) Tekçi anlayışa sahip bir
liderdir
Hudeybiye Antlaşması (628)
฀ Müslümanların Kâbe’yi ziyaret etmek istemeleri Mekkeliler

tarafından kabul edilmemiştir bunun üzerine Hudeybiye
antlaşması imzalanmıştır.
Buna göre;
1. Müslümanlar o yıl Kâbe’yi ziyaret edemeyecekler ziyaretlerini

bir yıl sonra yapabilecekler.
2. Anlaşma on yıl sürecek
3. İsteyen taraf askeri yardım almamak şartıyla istediği kabile ile
ittifak yapabilecek.
4. Reşit olmadan Müslümanlığı kabul eden Mekkeliler Medine’ye
alınmayıp geri verilecek ama Medine’den Mekke’ye sığınanlar I. Hendek Savaşı
geri verilmeyecektir. II. Hudeybiye Antlaşması
III. Hayber’in Fethi
NOT: Bu son madde Müslümanların aleyhine görülse de onların lehine
sonuçlar doğurmuştur. Çünkü Medine’ye alınmayan Müslümanlar Yukarıdakilerden hangisi ya da
Mekke kervanlarını rahatsız etmeye başlamıştır. Bu da Hz. hangileri Hz. Muhammed dönemi
Muhammed’in ileri görüşlülüğünü gösterir. yaşanan gelişmelerdendir?
UYARI: Hudeybiye Antlaşmasıyla Mekkeliler Müslümanların siyası A) Yalnız I

varlığını hukuken tanımışlardır. B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve III
E) I, II ve III
Hayber’in Fethi (629)
฀ Hayber’in fethi ile Arap Yarımadasında Müslümanlara karşı güç

oluşturabilecek bir Yahudi yerleşimi kalmamıştır.
฀ Hayber kalesinin alınmasıyla Şam ticaret yolunun güvenliği
sağlanmıştır. CE

4
İSLAM TARİHİ
MEHMET PAKIR
Mute Savaşı (629)
฀ Bizans’la yapılan ilk savaştır ve Bizans’a karşı alınan ilk HZ. Muhammed’in katılmadığı
yenilgidir. savaşlara Seriyye denir.
฀ Hz. Muhammed katılmadığı için seriyye savaşıdır. Buna göre aşağıdakilerden hangisi
Mekke’nin Fethi (630) bir Seriyye Savaşıdır?
A) Bedir Savaşı
฀ Mekkeliler Hudeybiye Antlaşmasını ihlal etmiştir.
B) Uhud Savaşı
฀ Müslümanlar on bin kişilik bir kuvvetle şehre girmiştir.
C) Mute Savaşı
฀ Mekke kan dökülmeden fethedilmiştir.
D) Hendek Savaşı
฀ Kâbe putlardan temizlenmiştir.
E) Huneyn Savaşı
฀ İslamiyet Arap Yarımadası’nın en büyük gücü haline gelmiştir.
Huneyn Savaşı ve Taif Kuşatması (630)
฀ Mekke’nin fetih edilmesini hazmedemeyen bazı Arap

kabilelerinin İslam’a dirençlerinin sonucu Huneyn Savaşı
çıkmıştır. İslam Tarihinde halifelerin seçimle
฀ Müslümanların başarısıyla sonuçlanan Huneyn savaşı iş başına gelmesinden dolayı
Mekke’nin fethini tamamlayan bir savaştır. Cumhuriyet Dönemi olarak bilinen
฀ Bu savaş sonrasında Taif kuşatılmış ancak alınamamıştır. dönem aşağıdakilerden hangisidir?
฀ Taifliler daha sonra topluca İslamiyet’i kabul etmişlerdir.
A) Hz. Muhammed Dönemi
Tebük Seferi (631) B) Emeviler Dönemi
C) Dört Halife Dönemi
 Hz. Muhammed’in son seferidir.
D) Abbasiler Dönemi
 Bizans İmparatoru Heraklius’un Müslümanlar üzerine büyük
E) Endülüs Emevi Dönemi
bir orduyla harekete geçtiği haberi üzerine sefer düzenlenir.
 Tebük denilen yerde haberin asılsız olduğu öğrenilince geri
dönülür.
NOT: Tebük Seferi sırasında Suriye bölgesindeki bazı kabileler ve

Gassani Arapları Müslümanlığı kabul etmiştir.
Aşağıdakilerden hangisi Hz.
Ebubekir Dönemi gelişmelerden
DÖRT HALİFE DÖNEMİ (632 – 661) biri değildir?
Dört Halife Döneminde halifeler seçimle iş başına geldiği için bu A. Yalancı peygamberler
döneme “Cumhuriyet Dönemi” denir. meselesi çözülmüştür.
B. Zekât vermek istemeyenler
1. HZ. EBUBEKİR DÖNEMİ (632 – 634)
itaat altına alınmıştır.
฀ Yalancı peygamberler meselesi çözülmüştür.
C. Bizans’la Yermük Savaşı
฀ Zekât vermek istemeyenler itaat altına alınmıştır.
yapılmıştır
฀ Arap yarımadasında siyasi ve dini otoriteyi yeniden sağlamıştır.
D. Kuranı Kerim kitap haline
฀ Yermük Savaşıyla Bizans yenilgiye uğratılmıştır.
getirilmiştir
Not: Bu savaş Anadolu’nun fethinin önünü açmıştır. E. Bizans’la ilk deniz savaşı
yapılmıştır
฀ Kuranı Kerim kitap haline getirilmiştir.
Not: Böylece Kuran’ın bozulmadan günümüze kadar korunması

sağlanmıştır.
฀ Halife, komutan ve memurlara maaş bağlanmıştır.

CCE

5
İSLAM TARİHİ
MEHMET PAKIR
2. HZ. ÖMER DÖNEMİ (634 – 644)

฀ Ecnadeyn Savaşı ile Bizans yenilgiye uğratıldı ve Suriye Hz. Ömer döneminde;
fethedildi. I. Ecnadeyn Savaşı
฀ Mısır’ın fethiyle İslam fetihleri Kuzey Afrika’ya ulaştı. II. Kadisiye Savaşı
฀ Irak ve İran fethedildi. İran’ın fethi için Sasanilerle Köprü, III. Nihavend Savaşı
Kadisiye, Celula ve Nihavend savaşları yapıldı. Sasaniler yıkıldı.
฀ Yukarı Mezopotamya, Doğu Anadolu ve Azerbaycan fethedildi. Gibi savaşlardan hangisi ya da
Böylece İslam sınırları Türk coğrafyasıyla komşu oldu hangileri Sasani Devletinin yıkılması
฀ Sınırların genişlemesine bağlı olarak devlet yönetimini süreciyle ilgilidir?
kolaylaştırmak için teşkilatlanma çalışmalarına önem
A) Yalnız I
verilmiştir.
B) II ve III
Yapılan teşkilatlanma çalışmaları şunlardır:
C) I, II ve III
฀ Divan örgütü kuruldu. D) I ve II
฀ Yönetim birimleri oluşturuldu ve illere valiler atandı. E) Yalnız II
฀ Düzenli ordu ve ordugâh şehirleri kuruldu.
฀ Valilerin yanına kadılar atandı ve yürütme ile yargı birbirinden
Hz. Ali döneminde İslam fetihleri
ayrıldı.
durmuştur.
฀ Beytül Mal adıyla ilk devlet hazinesi oluşturuldu.
฀ Hicret esas alınarak (622) Hicri takvim oluşturuldu. I. Zatüs Savari
II. Cemel Olayı
3. HZ. OSMAN DÖNEMİ (644 – 656) III. Sıffin Savaşı
฀ İlk İslam donanması kuruldu ve Bizans ile ilk deniz savaşı
yapıldı. (Zatüs Savari) Yukarıdakilerden hangisi ya da
฀ Tunus ve Kıbrıs fethedildi. hangileri İslam Fetihlerinin
฀ Horasan ele geçirildi ve Hazarlarla savaşıldı. durmasında rol oynayan
gelişmelerdir?
฀ Kuranı Kerim yeniden düzenlenmiş ve çoğaltılarak illere
gönderilmiştir. A) II ve III
Not: Bu durum Arapçanın yaygınlaşmasında etkili olmuştur. B) I, II ve III
C) I ve II
 Hz. Osman’ının devlet kadrolarına daha çok kendi akrabalarını
D) Yalnız I
ataması kendisine yönelik muhalefetin artmasına ve böylece
E) Yalnız II
ilk iç karışıklıkları ortaya çıkmasına neden olmuştur.
 Çıkan iç karışıklıklar neticesinde Hz. Osman şehit edilmiştir.
4. HZ. ALİ DÖNEMİ (656 -661) BA
฀ Hz Osman’ın katillerinin bulunamaması Hz. Ali’ye olan

muhalefeti artırdı.
Cemel Olayı: İslam tarihindeki ilk iç savaş olarak kabul edilir. Hz. Ali ve
Uyarı: Müslümanlar arasında yaşanan
Hz. Ayşe grupları birbiriyle savaşmıştır.
iç çatışmalardan dolayı Hz. Ali
Sıffin Savaşı: Hz. Ali ve Muaviye grupları birbiriyle savaşmıştır. döneminde İslam fetihleri durmuştur.
Ayrıca Hz. Ali döneminde ilk kez
Hakem Olayı ve Sonucu: Hz. Ali ve Muaviye taraftarlarını uzlaştırma devlet merkezi değişmiş ve başkent
yöntemidir. Ancak Müslümanlar arasında ilk siyasi ayrılıklara neden Medine’den Kufe’ye taşınmıştır.
olmuştur ve Müslümanlar 3 gruba ayrılmışlardır.
Sonuç: Hz. Ali’nin bir harici tarafından
1. Hz. Ali taraftarları öldürülmesiyle dört halife dönemi
2. Muaviye taraftarları sona ermiştir.
3. Hariciler

6
İSLAM TARİHİ
MEHMET PAKIR
EMEVİLER DÖNEMİ (661 -750)

Not: Emeviler döneminde halk 4
Kurucusu: Muaviye
sınıfa ayrılır
Başkenti: Şam
1. Halife, yöneticiler ve Araplar
Emeviler döneminin 4 önemli özelliği vardır: 2. Arap olmayan Müslümanlar
(Mevaliler)
1. Emeviler dönemi İslam fetihlerinin Hz. Ömer sonrasında en
3. Zımmiler (Gayrimüslimler)
hızlı olduğu ikinci dönemdir.
4. Köleler
a. Bizans’a yönelik hareketler ve fetihler: Anadolu’da fetihler
yapıldı ve Muaviye döneminde İstanbul 2 kez kuşatıldı ancak Emeviler döneminde ortaya çıkan
alınamadı. bazı özellikler
b. Kuzey Afrika’daki Fetihler: Kuzey Afrika’nın fethi tamamlandı
c. İslam fetihlerinin Avrupa’ya girişi ve ilerlemenin durması: 711 ฀ Devlet merkezi Kufe’den
Kadiks savaşı ile İspanya fethedildi. 732 Puvatya yenilgisiyle Şam’a alınmıştır.
Müslümanların Avrupa’daki ilerleyişi sona erdi. ฀ Muhafız (polis) Teşkilatı
d. Orta Asya Fetihleri: Orta Asya’da Maveraünnehir ve Türkistan kurulmuştur.
fethedildi. Hazarlarla başlayan direniş Türgişlerle devam etti. ฀ Eyalet sistemi
oluşturulmuştur.
Uyarı: Yaşanılan fetih hareketleri sonucunda İslam Devleti birçok ฀ Posta teşkilatı kurulmuştur.
devlet, toplum ve kültürle karşılaşmıştır. Bu durum beraberinde bir
kültürel etkileşime yol açmıştır.
2. Emevilerin en önemli ikinci özelliği Halifeliği saltanata

dönüştürmeleridir. Muaviye oğlu Yezid’i kendisinden sonra
veliaht tayin etmiştir. Bu durum Müslümanlar arasında Emeviler Arap ırkçılığını devlet
tepkilere ve mücadelelere yol açmıştır. politikası yapmışlardır. Arap olmayan
3. Kerbela Olayı (680): Hz. Hüseyin ve beraberindeki Müslümanlara değer vermemişler ve
Müslümanların Yezid’in ordularınca katledilmesi olayıdır. Bu devlet kademelerinde
olay ile Müslümanlar arasındaki siyasi ayrılıklar kesinleşmiştir. görevlendirmemişlerdir. (Mevali
Sünniler ve Şiiler olmak üzere ikiye ayrılmışlardır. Politikası)
4. Arap ırkçılığını devlet politikası yapmışlardır. Arap olmayan
Müslümanlara değer vermemişler ve devlet kademelerinde Aşağıdakilerden hangisi Emevilerde
görevlendirmemişlerdir. (Mevali Politikası) Arap Irkçılığının ortaya çıkardığı
sorunlar ve İslam dünyasına verdiği
Yorum–1: Abdülmelik döneminde Arapçanın resmi dil kabul edilmesi zararlardan biri olamaz?
ve İlk İslam Arap parasının bastırılması milliyetçilikle açıklanabilir.
A) Diğer Müslüman milletler
Yorum–2: Arap Irkçılığının ortaya çıkardığı sorunlar ve İslam dünyasına incindi
verdiği zararlar şunlar olmuştur: B) İslam kardeşliği zarar
görmüştür
฀ Diğer Müslüman milletler incindi C) Emeviler ümmetçilik
฀ İslam kardeşliği zarar gördü anlayışından uzaklaşmışlardır
฀ Herkes kendi milletini öne çıkarmaya başladı. (Şuubiye D) Şuubiye Hareketinin
Hareketi) doğmasına neden olmuştur
Emevilerin Yıkılmalarında Etkili Olan Nedenler: E) Müslümanlar arasında siyasi
ayrılıkların gelişmesini
 Zulme dayanan baskıcı politikaları engellemiştir
 Arap ırkçılığı
 Taht kavgaları
 Abbasilerin faaliyetleri
 Türklerin Abbasilerle birlikte hareket etmesi

7
İSLAM TARİHİ
MEHMET PAKIR
ABBASİLER (750 -1258)

Abbasiler, Emevilerin ırkçı politikasını
Kurucusu: Ebul Abbas Abdullah
terk etmişler ve Müslümanlar arasında
Kurucu Sülalenin Özelliği: Hz. Muhammed’in amcası oğulları yeniden eşitlik ve hoşgörü politikası
geliştirmeye çalışmışlardır.
Devlet Merkezi: Bağdat
Buna göre Abbasi Devleti ile ilgili
Talas Savaşı ve Önemi: Türkler kitleler halinde Müslüman olmaya ulaşılabilecek en doğru yorum
başladı aşağıdakilerden hangisidir?
Abbasilerin 2 önemli özelliği vardır: A) Emevilerden daha ileri bir
1. Emevilerin ırkçı politikasını terk etmişler ve Müslümanlar uygarlık düzeyine
arasında yeniden eşitlik ve hoşgörü politikası geliştirmeye ulaşmışlardır
çalışmışlardır. Bir Arap devleti olma özelliğinden çok İslam B) Demokrasiye uygun hareket
Devleti olma özelliği taşır. (Ümmetçi Anlayış) etmeye çalışmışlardır
C) Bir Arap devleti olma
Bu Politikanın kanıtları ve yararları: özelliğinden çok İslam Devleti
kimliği kazanmıştır.
฀ Türkler ve İranlılar orduda ve devlet yönetiminde üst düzey
D) Yönetimde ve orduda bütün
konumlarda görev almışlardır. Arap olmak değil Müslüman
İslam toplumlarına yer
olmak önemli olmuştur.
vermişlerdir
Türkler için kurulan şehirler ve amaçları: E) Bu politika merkezi otoritenin
zayıflamasına yol açmıştır
฀ Samarra ve Avasım şehirleri kurulmuştur. Amaç sınır
güvenliğini sağlamak ve fetihleri kolaylaştırmak
Tevaif-i Mülük Devletlerinin ortaya çıkması: Zamanla Abbasilerde

merkezi otorite zayıflamıştır. Emirül Ümeralar tarafından Tevaif-i Mülük
denilen devletçikler kurulmuştur. Tolunoğulları, İhşidler, Tahiriler,
Fatimiler, Büveyhoğulları gibi.
2. Abbasiler döneni fetihler bakımından sönük geçmiştir.

Yapılan en önemli askeri hareketler İstanbul kuşatmalarıdır. Aşağıdakilerden hangisi Abbasiler
฀ Abbasiler döneminde fetihlerin az olmasına karşılık bilim, döneminde görülen gelişmelerden
kültür, sanat, ticaret ve tercüme faaliyetleri çok gelişmiştir. biri değildir?
Beytül Hikme: Eski Yunan ve Roma eserlerinin tercüme edildiği A) İlk kez vezirlik makamı
kurumlardır. Bu tercümeler nedeniyle Abbasiler dönemi İslam tarihinin kurulmuştur
Rönesans’ı olarak bilinir. B) Şuubiye Hareketini
bastırmışlardır
Yıkılmaları, Nedenleri ve sonuçları: C) Türkler için Samarra ve
Avasım şehirlerini
฀ Merkezi otoritenin zayıflaması
kurmuşlardır
฀ Tevaif-i Mülük devletlerinin ortaya çıkışı D) Beytül Hikme adıyla tercüme
฀ Moğollar 1258’de Bağdat’ı ele geçirip Abbasi devletini yıktı odaları kurmuşlardır
฀ Son halife Memluklere sığındı. E) Ümmetçi bir politika
Not: Abbasiler devlet teşkilatlanmasında ilk kez vezirlik makamını izlemişlerdir
kullanmışlardır. Ayrıca ilk medrese eğitimi Abbasilerde başlar
CB

8
İSLAM TARİHİ
MEHMET PAKIR
ENDÜLÜS EMEVİ DEVLETİ (756 – 1031) Devlet Gelirleri:
฀ Abbasiler, Emevileri yıkıp kendi devletlerini kurarken Emevi Sadaka ve Zekât: Dini
ailesinden olanları katliamdan geçirmiştir. Abbasilerin yaptığı gelirlerdir. Sadakayı herkes
katliamdan sağ kurtulan Emevi ailesinden Abdurrahman, verir, Zekâtı ise zenginler
Kuzey Afrika yoluyla İspanya’ya geçmiş ve orada merkezi verir.
Kurtuba olmak üzere Endülüs Emevi devletini kurmuş ve
Ganimet: Savaşlardan
halifeliğini ilan etmiştir. Böylece X. yüzyılda İslam dünyasında
sonra elde edilen bütün
aynı anda 3 halife yaşamıştır. Bağdat’ta Abbasi halifesi,
zenginlikler.
Mısır’da Fatımi halifesi ve İspanya’da Endülüs Emevi halifesi.
Sonuç olarak X. yüzyılda İslam dünyasında siyasi birlik yoktur. Öşür: Müslüman çiftçiden
฀ Endülüs Emevi Devleti yıkıldıktan sonra İspanya’da irili ufaklı alınan 1/10 oranında tarım
yirmiyi aşkın devletçik kuruldu. Bunlar arasında en çok iz vergisi
bırakan devlet Gırnata merkezli Beni Ahmer Devleti olmuştur.
Haraç: Gayrimüslimden
İspanya’daki Müslüman devletlerin en önemli özelliği hatta Avrupa alınan 1/5 oranında tarım
tarihini etkileyen en önemli özellikleri şunlardır: vergisi
฀ Bilim, kültür ve sanat çok ilerledi. Cizye: Gayrimüslim

฀ İslam medreselerinde sadece Müslüman öğrenciler değil erkeklerden alınan askerlik
Avrupa’dan gelen öğrencilerde eğitim görmüşler ve böylece bedeli vergi
Avrupalılar İslam kültür ve uygarlığını tanımışlardır.
Diğer Gelirler: Orman,
฀ İslam medreselerinden mezun olan bu öğrenciler Avrupa’da
tuzla, gümrük, maden
başlayacak olan Rönesans’a etki etmişlerdir.
gelirleri
฀ İspanya İslam uygarlığının yetiştirdiği en önemli filozof İbn-i
Rüşd’dür. Not: Vakıf devlet geliri
฀ Kurtuba Camii, El Hamra Sarayı ve El Kasr Sarayı İspanya olamaz.
İslam uygarlığının en önemli eserleridir.
İspanya Katliamı Nedenleri ve Sonuçları:
฀ XV. yüzyılda İspanya siyasi birliğini kurdu. (Kastilya ve Aragon

Krallıkları birleşti) Müslüman ve Musevileri (Yahudileri) yok
etmeye başladı. II. Bayezid bir kısmını kurtardı.
Aşağıdakilerden hangisi İslam
devletlerinde görülen gelir
İslam Devletiyle İlgili Ek Bilgiler: kaynaklarından biri değildir?
฀ Gaza ve Cihat: İslam’ı yaymak için yapılan bütün mücadelelere A) Ganimet
“cihat” denir. Bunun savaş kısmına ise “gaza” denir. B) Öşür
฀ Gaza ve cihadın İslam toplumuna kazandırdıkları: C) Haraç
1. Şehitlik duygusu D) Gümrük gelirleri
2. Ganimet E) Vakıf gelirleri
3. Askerliğin daha çabuk benimsenmesi
฀ İslam devlet anlayışına göre herhangi bir insanın devlet
yönetimine katılabilmesinin birinci öncelikli koşulu o kişinin
Müslüman olmasıdır. Bu kurala uyma konusunda sadece
Emeviler hassasiyet göstermemiştir.

9
İSLAM TARİHİ
MEHMET PAKIR
Not Alınız:

10
İSLAM TARİHİ
MEHMET PAKIR
Not Alınız:

TÜRK İSLAM DEVLETLERİ 1
MEHMET PAKIR
TÜRKLER VE İSLÂMİYET
฀ Türklerle Müslümanlar arasındaki ilk komşuluk ilişkileri Hz.
Ömer döneminde başlamıştır. I. Talas Savaşı
฀ Emevilerin izlediği ırkçı politika (Mevali Politikası) nedeniyle, II. Mevali Politikası
Türkler İslâmiyet’le geç tanışmıştır. III. Şuubiye Hareketi
฀ İslâm dünyasında Mevali politikasına karşı bir tepki olarak
Şuûbiye Akımı ortaya çıkmış ve Emevilerden sonra yönetimi Yukarıdakilerden hangisi ya da
ele geçiren Abbasîlerin Mevali politikasını terk etmesiyle hangileri Türk ve İslam
Türkler ile Müslümanlar arasında yeni bir dönem başlamıştır. dünyasını olumlu yönde
฀ İslâmiyet’in Türkler arasında yayılması Abbasîler döneminde etkileyen gelişmelerdendir?
başlamış, Abbasî Devleti ile Çinliler arasındaki Orta Asya’ya
hâkim olma mücadelesi (Talas Savaşı) Türk-Arap ilişkilerinde A) Yalnız I
bir dönüm noktası olmuştur. B) Yalnız II
฀ Talas Savaşı(751) aynı zamanda Türklerin İslamiyet’i kabulünde C) Yalnız III
etkili olmuştur. D) I ve II
E) I, II ve III
Talas Savaşı (751)

฀ Çinliler ile Abbasîler arasında gerçekleşen bu savaşın en
önemli sebebi, her iki devletin de Orta Asya’ya ve İpek Yolu
ticaretine egemen olmak istemesidir.
฀ Savaş, Türk ordularının (Karlukların) da desteğini alan
Abbasîlerin zaferiyle sonuçlanmıştır.
Sonuçları:
฀ Orta Asya’ya yönelik Çin tehlikesi önlenmiştir. (Siyasî)
฀ Türk-İslâm Tarihi başlamış ve Türk-İslâm devletleri
kurulmuştur. (Siyasî)
฀ İslâm dini Türkler arasında hızla yayılmaya başlamıştır. (Dini)
Aşağıdakilerden hangisi Türklerin
฀ Kâğıt, matbaa, pusula vb. Çin dışına çıkmıştır. (Kültürel)
฀ İpek yolunun bütünüyle Çin egemenliğine girmesi önlenmiştir. İslamiyet’e geçişini kolaylaştıran bir
(Ekonomik) etken olarak değerlendirilemez?
A) Türk kültürü ile İslâm

Türklerin İslâmiyet’e Geçişini Kolaylaştıran Etkenler kültürü arasındaki ortak
฀ Türk kültürü ile İslâm kültürü arasındaki ortak özellikler
özellikler
Türklerin İslâmiyet’i kabul etmesini kolaylaştırmıştır. Bu ortak
B) Türklerdeki Gök Tanrı inancı
özelliklerden bazıları şunlardır:
ile İslâmiyet’teki Tek Tanrı
฀ Türklerdeki Gök Tanrı inancı ile İslâmiyet’teki Tek Tanrı inancı
inancı arasındaki benzerlik
arasındaki benzerlik
C) Her iki kültürde de kurban
฀ Türklerdeki cihan hâkimiyeti mefkûresi ile İslâmiyet’teki cihat
kesme geleneğinin olması
anlayışının benzerliği
D) Her iki kültürde de ahiret
฀ Her iki kültürde de kurban kesme geleneğinin olması inancının olması
฀ Her iki kültürde de ahiret inancının olması E) Her iki kültürde de sınıfsal
฀ Her iki kültürde de temizlik unsurunun önemli olması farklılıkların önemli
฀ Her iki kültürde de ruhban sınıfının (ayrıcalıklı din adamları)
görülmesi
olmaması
฀ Her iki kültürün ahlâk kurallarının benzerliği
Türklerin İslâmiyet’e ve İslâm Kültürüne Katkıları

฀ Türkler İslâmiyet’i kabul ettikten sonra İslâm dinine, İslâm
kültürüne ve Abbasî Halifeliğine pek çok katkı sağlamıştır.
Not: Abbasiler Türklerin askeri gücünden yararlanmak için onları Samarra

ve Bizans sınırına kurdukları Avasım şehirlerine yerleştirmişlerdir. AE

MEHMET PAKIR
Türklerin İslam dünyasına yaptıkları hizmetlerin bazıları şunlardır:

฀ İslamiyet’in geniş alanlara (Anadolu, Avrupa, Hindistan vb.) I. İkili yönetim anlayışını
yayılmasını sağlamışlardır. sürdürmeleri,
฀ Abbasî Halifeliğini Şiî Büveyhoğullarının baskısından II. Uygur alfabesini
kurtarmışlardır. kullanmaları,
฀ Haçlı Seferleri ile ortaya çıkan tehlikeye karşı İslâm dünyasını III. Türkçeyi resmî dil olarak
korumuşlardır. seçmeleri
฀ Türk-İslâm bilginleri İslâm kültürünün gelişmesine katkıda
Karahanlıların yukarıdaki
bulunmuştur.
özelliklerinden hangileri milli
Karahanlı Devleti ( 840 – 1212 ) kimliklerine bağlı kaldıklarının
฀ Kurucusu Bilge Kül Kadir Han’dır. göstergesidir?
฀ Satuk Buğra döneminde, 920 yılında İslâmiyet resmî din A) Yalnız I
olarak kabul etmişlerdir.
B) I, II ve III
฀ Satuk Buğra Han, İslâmiyet’i kabul ettikten sonra Abdülkerim C) II ve III
adını almıştır.
D) Yalnız III
฀ Ebû Nasr Ahmet döneminde 999 yılında Samanoğulları
E) Yalnız II
Devleti’ne son vermişlerdir.
฀ Karahanlılar’ın en parlak dönemi Yusuf Kadir Han dönemidir.
฀ Yusuf Kadir Han’ın ölümünden sonra ülke doğu-batı olarak
ikiye ayrılmıştır. Doğu’da Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han’ın,
Batı’da Ahmet Aslan Han’ın bulunduğu bu devletlerden,
Karahitaylar Doğu’ya, Harzemşahlar ise Batı’ya son vermiştir.
Karahanlıların Önemli Özellikleri

฀ Orta Asya’da kurulan ilk Türk-İslâm devletidir. Karahanlı Devleti ile ilgili olarak
฀ İslâmiyet’i benimseyen ilk Türk devletidir. aşağıda verilen bilgilerden hangisi
฀ Uygur alfabesini kullanan Karahanlılar, Türkçeyi de “resmî dil” yanlıştır?
olarak kabul etmişlerdir.
฀ Yönetimde vezirlere Türkçe bir ad olan Yuğruş unvanını A. Kurucusu Bilge Kül Kadir
vermişlerdir. Han’dır.
฀ Türk-İslâm edebiyatının ilk örneklerini vermişlerdir. B. En parlak dönemlerini
฀ Türk tarihinde ilk posta teşkilâtını kurmuşlardır. Satuk Buğra Han
฀ Türk-İslâm mimarîsinin temelleri ilk kez bu dönemde zamanında yaşamıştır.
atılmıştır. C. Türk-İslâm mimarîsinin
฀ Bimarhane adı verilen şifahaneler (hastane) kurmuşlardır. temelleri ilk kez bu
฀ Ribat adı verilen Türk tarihinin ilk kervansaraylarını inşa dönemde atılmıştır.
etmişlerdir. D. İslâmiyet’i kabul eden ilk
฀ Türk-İslâm sentezi ilk kez Karahanlılarla başlamıştır. Türk devletidir.
฀ Semerkant, Buhara ve Kaşgar önemli bilim ve kültür E. Türkçeyi resmî dil olarak
merkezleridir. kabul etmiştir
฀ Tabgaç (Uluğ Kara) Buğra Han tarafından Semerkant’ta açılan
medreselerde, ilk kez burslu eğitim sistemini uygulamışlardır.
Uyarı - 1: Yusuf Has Hacip, “Kutadgu Bilig” adlı eserini Tabgaç (Uluğ
Kara /Doğu Karahanlı Devleti’nin ilk hükümdarı ) Buğra Han’a takdim
etmiştir.
Uyarı – 2: Karahanlıların;
฀ İkili yönetim anlayışını sürdürmeleri,
฀ Uygur alfabesini kullanmaları,
฀ Boylar birliği federasyonu şeklinde örgütlenmeleri,
฀ Türkçeyi resmî dil olarak seçmeleri onların Türk geleneklerine
BB
ve millî kimliklerine bağlı kaldığını göstermektedir.

MEHMET PAKIR
Gazneli Devleti ( 963 – 1187 ) I. Kurucusu Alp Tigin’dir

II. İslamiyet’in Hindistan’da
฀ Devletin kurucusu Horasan Emiri Alp Tigin’dir. yayılmasında etkili
฀ Devlet, adını kurulduğu yer olan Doğu Afganistan’daki Gazne olmuşlardır.
şehrinden almıştır. III. Dandanakan savaşıyla
฀ Sebüg Tigin dönemine kadar Samanoğulları Devleti’ne bağlı yıkılma sürecine
olarak yaşayan devlet, bu dönemde bağımsızlığını elde etmiş girmişlerdir.
ve sınırlarını Kuzey Hindistan’a kadar genişletmiştir.
฀ Gazneli Devleti’nde en parlak dönem Gazneli Mahmut Yukarıda verilenlerden hangisi
dönemidir. Gazneli Devleti ile ilgili doğru bir bilgi
฀ Gazneli Mahmut Abbasîleri Şiî Büveyhoğullarının baskısından değildir?
kurtarmış ve halife tarafından kendisine “Sultan” unvanı
A. Yalnız I
verilmiştir.
B. Yalnız II
Not: Sultan unvanını kullanan ilk Türk – İslam hükümdarı Gazneli
Mahmut’tur. C. Yalnız III
฀ Sultan Mahmut, Hindistan’a toplam on yedi sefer düzenlemiş D. I ve II
ve o coğrafyanın İslamlaşmasını sağlamıştır. Bu anlamda E. I, II ve III
“Hindistan Fatihi” unvanı da vardır.
฀ Bu nedenle Gazneliler, İslâm kültürünü Hindistan’a yayan ilk
devlettir. Bunun bir sonucu olarak da bugünkü Pakistan ve
Bangladeş devletlerinin kurulmasına zemin hazırlamışlardır.
฀ Birden fazla etnik grubu içine aldığı için imparatorluk
karakterine sahip olan Gaznelilerin bu özelliği, devletin kısa
zamanda yıkılmasında etkili olmuştur.
฀ 1040 Dandanakan Savaşı’nda Selçuklulara mağlup olan
Gazneliler, I. Mesut’un ölümüyle zayıflamış ve 1187’de Afgan
kökenli Gurlular tarafından yıkılmıştır.
Büyük Selçuklu Devleti ( 1038 – 1157 )

Aşağıdakilerden hangisi Büyük
฀ Devletin bilinen ilk atası Dukak Bey’dir. Selçuklu Devleti ile ilgili doğru bir
฀ Devletin ismi Dukak’ın oğlu Selçuk Bey’den gelir. bilgi değildir?
฀ Selçuk Bey, Oğuzların Üçoklar kolunun Kınık boyundandır.
A. Dandanakan Savaşıyla
฀ Selçuk Bey’den sonra yerine geçen Arslan Yabgu’nun
Gaznelilere esir düşmesi üzerine, tahta 1038’de Selçuk Bey’in kuruluş sürecini
torunları olan Tuğrul ve Çağrı Beyler geçmiştir. tamamlamıştır
฀ Tuğrul Bey devletin gerçek kurucusu kabul edilmektedir. B. Devletin asıl kurucusu
Tuğrul Bey’dir
Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi ( 1038 – 1063 ) C. Alparslan dönemi devletin
en parlak dönemidir
฀ 1038’de Nesa ve Serahs savaşları ile Gaznelileri mağlup ederek D. Selçuklular Oğuzların Üçok
Horasan’a egemen olan Tuğrul Bey, Nişabur’da tahta çıkıp koluna bağlı Kınık
kendi adına hutbe okutmuş ve Selçuklu Devleti’nin boyundandırlar
bağımsızlığını ilan etmiştir. E. Devlet ismini Selçuk
Beyden alır
1040 Dandanakan Savaşı
฀ Büyük Selçuklu Devleti ile Gazneliler arasında yapılmıştır.

฀ Bu savaş Büyük Selçuklu Devletinin zaferiyle sonuçlanmıştır.
฀ Büyük Selçuklu kuruluş sürecini tamamlarken Gazneli Devleti
ise yıkılma sürecine girmiştir.
EC

MEHMET PAKIR
I. Şiî Büveyhoğulları Devleti

1048 Pasinler Savaşı: yıkılmış ve Abbasî halifesini
baskıdan kurtarılmıştır.
฀ Anadolu hâkimiyeti için Bizans ile yapılan ilk savaştır II. Halife Tuğrul Bey’e
฀ Bizans’a karşı elde edilen ilk zaferdir “Doğu’nun ve Batı’nın
฀ Bu savaş ile Anadolu’nun kapıları Türklere aralanmıştır. Sultanı” unvanını vermiştir.
III. Halifelik sadece dinî bir
1055 Bağdat Seferi makam hâline gelmiş ve
Selçuklu Devleti İslâm
I. Tuğrul Bey, 1055’te çıktığı Bağdat Seferi ile Şiî dünyasının siyasi liderliğini
Büveyhoğullarını yıkmış ve Abbasî halifesini baskıdan ve koruyuculuğunu
kurtarmıştır. üstlenmiştir.
II. Bu gelişme üzerine Abbasî halifesi Kaim bin Emrillah, Tuğrul Tuğrul Bey’in Bağdat seferi sonrası
Bey’e “Doğu’nun ve Batı’nın Sultanı” unvanını vermiştir. ortaya çıkan yukarıdaki
III. Bu gelişmeyle birlikte halifelik sadece dinî bir makam hâline gelişmelerden hangisi Büyük
gelmiş ve Selçuklu Devleti İslâm dünyasının siyasi liderliğini ve Selçuklu Devletinin siyasi ve askeri
koruyuculuğunu üstlenmiştir. açıdan bir haline geldiğinin
göstergesidir?
Alp Arslan Dönemi ( 1063 – 1072 ) A. Yalnız I
B. Yalnız II
฀ Alp Arslan, Kars ve Ani kalelerini almış; bu yüzden de halife C. I ve III
tarafından kendisine Ebû’l-Feth unvanı verilmiştir. D. I, II ve III
฀ Nizamü’l-mülk, Sultan Alp Arslan tarafından vezirlik makamına E. Yalnız III
getirilmiştir.
Malazgirt Savaşı (1071)
฀Romen Diyojen komutasındaki Bizans ordusu ile Alparslan

komutasındaki Büyük Selçuklu ordusu arasında yapılmıştır.
฀ Bizans yenilmiştir.
Not: Bizans’ın yenilmesinde Bizans ordusunda paralı asker olarak görev
alan ‘Uz’ ve ‘Peçenek’ Türklerinin Selçuklu safına geçmesi etkili Aşağıdakilerden hangisi 1071’de
olmuştur. gerçekleşen Malazgirt Savaşı’nın
sonuçlarından biri değildir?
Sonuçları:
฀ Anadolu’nun kapıları Türklere açılmış ve Anadolu’da ilk Türk A. Anadolu’nun Türk yurdu
Beylikleri kurulmuştur. Böylece Türkiye Tarihi başlamıştır. Bu olduğu kesinleşmiştir.
ilk beylikler şunlardır; B. Anadolu’da ilk Türk
1. Saltuklular beyliklerinin kurulmasına
2. Danişmendliler zemin hazırlanmıştır.
3. Çaka Beyliği C. Bizans’ın Avrupa’dan yardım
4. Mengücekler istemesine zemin
5. Artuklular hazırlamıştır.
D. Türklere karşı Haçlı
Uyarı: seferlerinin başlamasına yol
Anadolu’da kurulan beylikler burada pek çok Türk – İslam mimarisi açmıştır.
oluşturmuşlardır. Böylece Anadolu’nun Türkleşme ve İslamlaşma süreci E. Türkiye tarihi başlamıştır.
başlamıştır. Bu durum beraberinde Bizans’ın Avrupa’dan yardım
istemesine ve Haçlı Seferlerinin başlamasına yol açmıştır.
฀ Malazgirt Savaşıyla birlikte Anadolu’ya yerleşmek amacıyla

akınlar başlamıştır.
฀ İslam Dünyası üzerinde Bizans tehdidi azalmış ve Selçukluların
DA
prestiji artmıştır.

MEHMET PAKIR
Sultan Melikşah Dönemi ( 1072 – 1092 ) Büyük Selçuklu Devleti’nde;
฀ Büyük Selçuklu Devleti’nin en parlak dönemidir. I. Veraset sisteminin belirsizliği

II. İranlıların yönetime
฀ Dönemin en önemli iç olayı Batınîlik Mezhebinin
getirilmesiyle Türkmenlerin
faaliyetleridir. Hasan Sabbah liderliğindeki Bâtınîler devleti
küstürülmesi
parçalamak ve yönetimi ele geçirmek için pek çok devlet
III. Atabeylerin bağımsızlıklarını
adamına suikast düzenlemişlerdir.
ilan etmesi
฀ Bunlardan birisi de ünlü Selçuklu Veziri Nizâmü’l-Mülk’tür. Bu
gelişmeler devleti olumsuz şekilde etkilemiş, Sultan
Durumlarının aşağıdakilerden
Melikşah’ın ölümüyle taht kavgaları başlamış ve bu durum
hangisine yol açtığı savunulamaz?
devletin yıkılma sürecini hızlandırmıştır.
฀ Selçuklu hükümdarı Sultan Sencer’in 1141 Katvan Savaşı’nda
A. Feodal beyliklerin ortaya
Karahitaylar’a yenilmesi ile devlet dağılma sürecine girmiş ve
çıkmasına
1157’de Sultan Sencer’in ölümüyle Büyük Selçuklu Devleti
B. Merkezi otoritenin
yıkılmıştır.
zayıflamasına
C. Taht kavgalarının artmasına
Büyük Selçuklu Devletinin Yıkılma Nedenleri; D. Devlet ile tebaa arasındaki
1. Veraset Sistemi bağların zayıflamasına
2. Bâtınilerin zararlı faaliyetleri E. Teokratik devlet anlayışının
3. Atabeylerin bağımsız hareket etmeleri
terk edilmesine
4. Katvan Savaşı
5. Abbasi Halifelerinin faaliyetleri
6. Türkmenlerin küstürülmesi ve bunun sonucunda isyan
etmeleri
Not: Büyük Selçuklu Devletini Türkmenler kurduğu halde önemli

memurluklara ve makamlara İranlılar getirilmiştir. Hatta küçük
yaştaki İranlıların eğitilmeleriyle oluşturulmuş Hassa Ordusu
merkez ordu durumundadır. Bu gelişmeler Türkmenlerin
küstürülmesinde ve isyan etmelerinde etkili olmuştur. Ayrıca İran
kültürü de etkili olmuş, resmi dil ve edebiyat dili olarak Farsça
kullanılmıştır. Bu durum Türkçenin gelişimini olumsuz
etkilemiştir.
Aşağıdakilerden hangisi Büyük

Selçuklu Devletinin yıkılma
nedenlerinden biri değildir?
A. Veraset Sistemi
Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılmasından Sonra Kurulan B. Bâtınilerin zararlı faaliyetleri
Devletler ve Atabeylikler C. Atabeylerin bağımsız hareket
etmeleri
DEVLET ATABEYLİK D. Katvan Savaşı
Kirman Selçuklu Devleti Böriler (Şam Atabeyliği) E. Baba İshak İsyanı
Suriye Selçuklu Devleti Zengiler (Musul Atabeyliği)
Anadolu (Türkiye) Selçuklu Beg Tekinoğulları (Erbil

Devleti Atabeyliği)
Irak – Horasan Selçuklu Devleti İldenizoğulları (Azerbaycan
Atabeyliği)
Salgurlular (Fars Atabeyliği)
EE

MEHMET PAKIR
Harzemşahlar (Harezmşahlar) Devleti ( 1097 – 1231 )
I. Kurucusu Anuş Tigin
II. Kendilerini Anadolu Selçuklu
฀ Merkezi Harezm şehri olan ve ismini kurulduğu yerden alan
Devletinin mirasçısı olarak
devletin bilinen ilk hükümdarı Anuş Tigin’dir.
görmüşlerdir
฀ Kendilerini Büyük Selçuklu Devleti’nin mirasçısı olarak kabul
eden Harzemşahlar Harezm Bölgesi’nde Moğollarla sürekli III. 1230 Yassıçemen savaşıyla
mücadele etmişlerdir. yıkılma sürecine girmiştir
฀ 1218’de meydana gelen ve tarihte Otrar Faciası olarak bilinen IV. Otrar faciası olarak bilinen
savaş Moğollar ile Harzemşahlar arasında olmuştur. olayda Moğollarla mücadele
฀ Celâleddin Harzemşah döneminde Anadolu Selçuklu Devleti ile etmişlerdir
yapılan 1230 Yassıçemen Savaşı’nı kaybeden ve dağılma V. 1231’de yıkılmışlardır
sürecine giren Harzemşahlar 1231’de kesin olarak yıkılmıştır.
Yukarıdaki bilgilerden hangileri
Harzemşahlarla ilgili doğru bir bilgi
Uyarı: Harzemşahlar, Moğol Devleti ile Anadolu Selçuklu Devleti değildir?
arasında tampon bölge görevi görüyordu. Bu devletin yıkılması ile
Anadolu Moğol tehdidi altına girmiş ve saldırılara açık hale A. I
gelmiştir. B. II
C. III
D. IV
Babür Devleti ( 1526 – 1858 ) E. V
฀ Timur’un torunu Muhammed Babür Şah tarafından
Hindistan’da kurulmuştur.
Uyarı: Babür Şah, Ali Şîr Nevâi’den sonra Çağatayca’nın en büyük

şairi olarak kabul edilmektedir. “Vekâyi” adlı Türkçe eserinde • Hindistan’da siyasî birliği ilk
kendi hayatını anlatmıştır. kez sağlayan devlettir.
• Hindistan’da kurulan son Türk
devletidir.
฀ Babür Devleti aynı zamanda Hindistan’da kurulan son Türk
• Devlet, İslâmiyet’in
devletidir.
Hindistan’da yerleşmesini
฀ 1723’te Haydarabat ve Delhi olmak üzere ikiye ayrılan devlet,
sağlamıştır.
İslâmiyet’in Hindistan’da yerleşmesini sağlamıştır.
• Sömürgeci politikalar
฀ Sömürgeci politikalar sonucunda bu devlete 1858’de İngilizler
sonucunda bu devlete 1858’de
son vermiştir.
İngilizler son vermiştir.
฀ Dünyanın yedi harikasından biri olan Tac Mahâl bu dönemde
• Dünyanın yedi harikasından
inşa edilmiştir.
biri olan Tac Mahâl bu
dönemde inşa edilmiştir.
Uyarı: Tac Mahâl, Babür Hükümdarı Şah Cihan tarafından genç Yukarıda özellikleri verilen Türk –
yaşta ölen eşi Mümtaz Mahâl (Ercümend Begüm Banu Hatun)
İslam Devleti aşağıdakilerden
adına yaptırılmıştır. Anıt mezar niteliğindeki bu eserin yapımında
hangisidir?
Osmanlı mimarlarından Mehmet İsa Efendi, İsmail Efendi ve
Hattat Settar Efendi de çalışmıştır. A. Karahanlılar
B. Gazneliler
C. Babürler
D. Timur Devleti
Mısır’da Kurulan Türk – İslam Devletleri E. Eyyubiler
Tolunoğulları İhşidler Eyyubiler Memlukler Osmanlılar
BC

MEHMET PAKIR
Tolunoğulları ( 868 – 905 )
Aşağıdakilerden hangisi Tolunoğlu
฀ Kurucusu Tolunoğlu Ahmet’tir. Devletinde sosyal devlet anlayışının
฀ Mısır’da kurulan ilk Türk-İslâm devletidir. etkili olduğunun göstergesidir?
฀ Başkent Fustat (Kahire).
A. Halkın Arap yöneticilerin Türk
฀ Halk Arap, yöneticiler ise Türk’tür. Toplum ile yöneticiler
olması
arasındaki bu farklılık devletin kısa sürede yıkılmasında etkili
olmuştur. B. Mimariye önem vermeleri
฀ Mısır Tolunoğulları döneminde mimarîde adeta altın çağını C. Halka ücretsiz sağlık hizmeti
yaşamıştır. verilmesi
฀ Bu dönemde yapılan Tolunoğlu Ahmet Camii ve Ulu Cami D. Diplomatik faaliyetlere önem
Kahire’deki önemli mimarî eserlerdir. vermeleri
฀ Ayrıca Tolunoğlu Ahmet’in “maristan” adıyla kurmuş olduğu E. Yumuşak bir devlet siyaseti
hastane ve eczanede ise tüm halka ücretsiz sağlık hizmeti izlemeleri
verilmiştir.
฀ Devlet 905’te Abbasîler tarafından yıkılmıştır.
İhşidîler (Akşitler) ( 935 – 969 )
฀ Mısır’da kurulan ikinci Türk devletidir.

฀ Kurucusu Mısır valisi Ebû Bekir Muhammed’dir.
฀ Başkent Fustat (Kahire) şehridir.
฀ Mısır’da adaletli bir yönetim uygulanmıştır. Bu yüzden Ebû
Bekir Muhammed’e Abbasî halifesi El-Razi Billâh tarafından
Ak-Şit (Beyaz Güneş) unvanı verilmiştir.
฀ Tarihte ilk kez Kâbe'nin de içinde yer aldığı kutsal topraklar
(Hicaz bölgesi) İhşidîler (Akşitler) döneminde Türk Selahaddin Eyyubî, ölmeden önce
egemenliğine girmiştir. ülkeyi hanedan üyeleri arasında
฀ Halk Arap, yöneticiler Türk’tür. Toplum ile yöneticiler paylaştırmıştır.
arasındaki bu farklılık, Tolunoğulları gibi devletin kısa sürede
yıkılmasında etkili olmuştur. Bu uygulamanın aşağıdakilerden
฀ Devlet, Fatımîler tarafından 969’da yıkılmıştır. hangisine yol açtığı söylenebilir?
Eyyubîler ( 1174 – 1250 ) A. Devletin genişlemesini

kolaylaştırmıştır
฀ Kurucusu Selahaddin Eyyubî’dir. B. Devletin kısa sürede
฀ Selahaddin Eyyubî, 1187’de Hıttin Savaşı ile Kudüs’ü yıkılmasında etkili olmuştur
Haçlılardan geri almıştır. C. Merkezi otorite güçlenmiştir
฀ Kudüs’ün fethedilmesi 1189’da III. Haçlı seferinin başlamasına D. Dış baskılarla daha kolay
yol açmıştır. Ancak I. Richard (Aslan Yürekli Richard) hiç bir mücadele edilmiştir
sonuca ulaşamamıştır. E. İslamiyet’in yayılmasında
฀ Selahaddin Eyyubî, ölmeden önce ülkeyi hanedan üyeleri etkili olmuştur
arasında paylaştırmış, bu da devletin kısa zamanda
dağılmasına yol açmıştır.
฀ Devlet, 1250 yılında Memlûk komutanı Aybeg tarafından
yıkılmıştır.
Uyarı: Batılı ve Arap kaynaklarında "Kürt Selahaddin” olarak

geçen Selahaddin Eyyubî’nin biyografisini yazan al-Wahrani,
O’nun Öklid geometrisi, astronomi, matematik ve aritmetik gibi
konularda uzman olduğunu belirtir. Nitekim O; mantık, felsefe,
sosyoloji, fıkıh, tarih eğitimi almış, Şam'daki Dar'ül-Hadis'ten
CB
(Hadis Üniversitesi) mezun olmuştur.

MEHMET PAKIR
Memlûklar (Kölemenler) ( 1250 – 1517 )
I. Her emire hükümdar
฀ Kurucusu Memlûk komutanı İzzeddin Aybeg’dir. olma hakkının verilmesi
฀ Moğolları tarihte ilk kez 1260 Ayn Calud Savaşı’nda yenerek II. Abbasi halifesini
Avrupa’nın Moğol istilâsı altına girmesini önlemişlerdir. himayelerine almaları
฀ Abbasî halifeliğini Mısır’da sürdürme politikası izlemişler, III. Kut inancını
Türkçeyi resmî dil olarak kabul etmişlerdir. benimsememeleri
฀ Memlûklar, Yavuz Sultan Selim’in 1516-1517’deki Mısır Seferi
(Mercidabık ve Ridaniye) ile son bulmuştur. Memlüklerde görülen yukarıdaki
฀ Bu gelişme ile birlikte halifelik Osmanlılara geçmiştir. uygulamalardan hangileri taht
kavgalarının sık yaşanmasına neden
Uyarı: Memlûklar, diğer Türk devletlerinden farklı olarak “kut” olmuştur?
inancını benimsememiştir. Buna bağlı olarak "devlet hükümdar
ailesinin ortak malı" kabul edilmemiş ve her emire hükümdar A. Yalnız I
olabilme hakkı verilmiştir. Bu durum yönetimde sık sık taht B. Yalnız II
kavgalarına yol açmış, saltanat ve hanedanlık kültürü C. I ve II
oluşmamıştır. D. I ve III
E. I, II ve III
YAKIN DOĞU VE ASYA’DA KURULAN DİĞER DEVLETLER
1. Moğol İmparatorluğu ( 1196 – 1227 )
฀ Temuçin (Cengiz Han) tarafından kurulmuştur.

฀ Başkent Moğolistan bölgesindeki Karakurum (Harhorin)’dur.
฀ Cengiz Han’ın ölümünden sonra devlet parçalanmış ve yeni
devletler kurulmuştur.
Moğol İmparatorluğu’nun Parçalanmasıyla Kurulan Devletler: Aşağıdakilerden hangisi İlhanlı Devleti

ile ilgili doğru bir bilgi değildir?
Altın Orda Devleti ( 1227 – 1502 ) A. İslamiyet’i kabul eden ilk
Moğol Devletidir
฀ Kurucusu Batu Han B. Cengiz Han’ın torunu Hülâgu
฀ İslamiyet’i kabul eden ilk Moğol Devletidir. Han tarafından İran’da
฀ Timur tarafından yıkılmıştır. kurulmuştur
Uyarı: Altın Orda Devletinin yıkılması Rusya’nın birliğini kurmasına ve
C. 1258’de ise Bağdat’ı alarak
güneye inmesine zemin hazırlamıştır.
Abbasî Devleti’ne son
Not: Altın Orda Devletinin yıkılmasıyla Kazan, Küçüm, Nogay, Ejderhan,
Kasım ve Kırım hanlıkları kurulmuştur. vermişlerdir
D. 1243’te Kösedağ Savaşı’nda
İlhanlı Devleti ( 1256 – 1336 ) Anadolu Selçuklu Devleti’ni
mağlup etmişlerdir
฀ Cengiz Han’ın torunu Hülâgu Han tarafından İran’da E. Başkenti Tebriz’dir
kurulmuştur.
฀ Başkent Tebriz’dir.
฀ Hülâgu Han, Batınîlik faaliyetlerine karşı mücadele etmiş ve
1256 yılında Alamut Kalesi’ni yıkarak tüm Batınîleri ortadan
kaldırmıştır.
฀ İlhanlılar 1258’de ise Bağdat’ı alarak Abbasî Devleti’ne son
vermişlerdir.
฀ 1243’te Kösedağ Savaşı’nda Anadolu Selçuklu Devleti’ni
mağlup ederek, 1336 yılına kadar Anadolu’ya hâkim
olmuşlardır. AA

MEHMET PAKIR
Çağatay Hanlığı ( 1227 – 1369 )
฀ Cengiz Han’ın oğlu Çağatay Han tarafından Doğu Türkistan’da

kurulmuştur.
Aşağıdakilerden hangisi Moğol
฀ İslâmiyet’i kabul etmişler, Türklerin yoğun olarak yaşadığı
İmparatorluğunun parçalanmasıyla
bölgede kuruldukları için zamanla Türkleşmişlerdir.
kurulan devletlerden biri değildir?
Kubilay Hanlığı ( 1280 – 1368 ) A. Altın Orda Devleti
B. İlhanlı Devleti
฀ Cengiz Han’ın torunu Kubilay Han tarafından Pekin’de C. Çağatay Hanlığı
kurulmuştur. D. Timur Devleti
฀ Türkleşmemiş ve İslamlaşmamıştır. E. Kubilay Hanlığı
2. Timur İmparatorluğu ( 1369 – 1507 )
฀ Timur tarafından Çağatay Devleti’nin topraklarında

kurulmuştur.
฀ Başkent Semerkant’tır.
฀ Timur, hükümdar ailesine üye olmadığı için “Han” olmamış,
Çağatay ailesinden bir kişiyi göstermelik olarak tahta
çıkarmıştır. Kendisi “Emir” unvanı kullanmıştır.
฀ Timur İmparatorluğu, Altın Orda Devleti’ne son vererek bu
bölgede Rusların güçlenmesine ortam hazırlamış, ayrıca 1402
Ankara Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ni mağlup ederek
Osmanlı’da Fetret Devri’nin yaşanmasına neden olmuştur.
Not: Hüseyin Baykara, Ali Şîr Nevaî, Ali Kuşçu gibi bilim adamları bu
dönemde yaşamış, ayrıca Timur’un da torunu olan Uluğ Bey kendi
adına Semerkant’ta kurduğu rasathanede Ali Kuşçu ile birlikte önemli • Kurucusu Kara Yülük Osman
çalışmalar yapmıştır. • İran ve Azerbaycan’a hâki
olmuştur.
3. KARAKOYUNLULAR • 1473 Otlukbeli Savaşı i
Osmanlı’ya yenilmiş ve yıkılm
฀ Kurucusu Bayram Hoca
sürecine girmiştir.
฀ Merkezi Erciş
• Safeviler tarafından yıkılmıştır.
฀ Akkoyunlular tarafından yıkılmışlardır.
Yukarıda bazı özellikleri verilen Türk –

4. AKKOYUNLULAR
İslam devleti hangisidir?
• Kurucusu Kara Yülük Osman
A. Karakoyunlular
• İran ve Azerbaycan’a hâkim olmuştur.
B. Safeviler
• 1473 Otlukbeli Savaşı ile Osmanlı’ya yenilmiş ve yıkılma sürecine
C. Tolunoğulları
girmiştir.
D. Harzemşahlar
• Safeviler tarafından yıkılmıştır.
E. Akkoyunlular
5. SAFEVİLER
฀ 1502’de Şah İsmail tarafından İran’da kurulmuştur.

฀ Osmanlılarla mücadele etmişlerdir ve Çaldıran Savaşında Şah
İsmail Yavuz Sultan Selim’e yenilmiştir.
฀ Yine bir Türk hanedanı olan Avşarlar tarafından son verilmiştir.
฀ İran’ı idare eden son Türk hanedanı Kaçarlar olmuştur.
DE

MEHMET PAKIR
TÜRKİYE TARİHİ
฀ Türkiye tarihi 1071 Malazgirt Savaşıyla başlar. Malazgirt savaşından sonra Alparslan
฀ Ama Türklerin Anadolu’ya akınları daha önceden başlamıştır. Anadolu’nun fethini hızlandırmak
฀ 1015–1071 arası akınlar Anadolu’yu tanımaya yöneliktir. için komutanlara Anadolu’da
฀ 1071 den sonraki akınlar ise Anadolu’ ya yerleşmeye yöneliktir. fethettikleri yerlerin kendilerine ikta
TÜRKİYE TARİHİ 5 DÖNEME AYRILIR. olarak verileceğini söylemiştir.
1. I. Beylikler Dönemi ( Danişmend, Artuk, Saltuk, Mengücekler, Bu uygulama aşağıdakilerden
Çaka beylikleri) hangisine yol açmıştır?
2. Anadolu Selçukluları Dönemi
3. II. Beylikler Dönemi(Osmanoğulları, Karamanoğulları, A. Büyük Selçuklu Devletine
Hamitoğulları, Germiyanoğulları, Candaroğulları, bağlı beylikler ortaya
Aydınoğulları, Menteşeoğulları, Karasioğulları, çıkmıştır
Saruhanoğulları, Dulkadiroğulları, Ramazanoğulları, B. Anadolu bütünüyle
İnançoğulları, Eşrefoğulları, Sahipataoğulları) Türklerin eline geçmiştir
4. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi C. Bizans’ın Anadolu’daki
5. Türkiye Cumhuriyeti Dönemi etkinliği son bulmuştur
D. Anadolu en parlak dönemini
I. BEYLİKLER DÖNEMİ
yaşamaya başlamıştır
Malazgirt savaşından sonra Alparslan Anadolu’nun fethini hızlandırmak E. Beylikler birleşerek Anadolu
için komutanlara Anadolu’da fethettikleri yerlerin kendilerine ikta Selçuklu Devletine zemin
olarak verileceğini söylemiştir. Böylece Selçuklu Devletine bağlı hazırlamıştır
beylikler ortaya çıkmıştır.
DANİŞMENTLİLER:
฀ Danişmend Gazi tarafından kurulmuştur.

฀ Sivas, Tokat, Amasya, Kayseri ve çevresinde kurulmuştur.
฀ Bizans ve haçlılarla mücadele etmişlerdir.
฀ Anadolu Selçuklu Devleti tarafından yıkılmıştır.
฀ Tokat Niksar’daki Yağıbasan Medresesi Anadolu Türk-İslam
mimarisinin ilk örneği kabul edilir.
SALTUKLULAR:
Aşağıdakilerden hangisi Malazgirt
฀ Ebul Kasım Saltuk Bey tarafından kurulmuştur.
Savaşı sonrası Anadolu’da kurulan
฀ Erzurum merkezlidir.
฀ Haçlılar ve Gürcülerle mücadele etmişlerdir. ilk beyliklerden biri değildir?
฀ Anadolu. Selçuklu Devleti tarafından yıkılmıştır. A. Saltuklular
฀ Erzurum Ulu Camii, Üç Kümbetler, Mama Hatun Türbesi B. Danişmentler
Saltuklulara ait önemli eserlerdendir.
C. Mengücekler
MENGÜCEKLİLER: D. Artuklular
฀ Mengücek Gazi tarafından kurulmuştur. E. Karamanoğulları
฀ Erzincan merkezli
฀ Trabzon Rum İmparatorluğu ile mücadele ettiler.
฀ Anadolu Selçuklu Devleti tarafından yıkıldı
฀ Divriği Ulu Camii en önemli eserleridir.
ÇAKA BEYLİĞİ:
฀ Çaka bey tarafından İzmir merkezli kurulmuştur.

฀ Denizcilikle uğraşan ilk Türk beyliğidir. Bizans’a karşı Anadolu
Selçuklu Devleti ile ittifak kurmak istemiş ama Bizans’ın
Anadolu Selçuklu hükümdarını kışkırtması ile Anadolu Selçuklu AE
Devleti tarafından yıkıldı.

MEHMET PAKIR
ARTUKLULAR:
Aşağıdakilerden hangisi Anadolu’da
฀ Artuk bey tarafından kurulmuştur. kurulan İlk Beyliklerle ilgili doğru bir
฀ Hasankeyf, Mardin ve Harput olmak üzere üç ana koldan idare bilgi değildir?
edilmişlerdir.
฀ Hasankeyf kolu Eyyubiler tarafından, Mardin ve Harput kolları A. Malazgirt savaşı sonrası
ise Anadolu Selçuklu Devleti tarafından yıkılmıştır. kuruldular.
฀ Malabadi Köprüsü, Koçhisar Ulu Camii ve Hatuniye Medresesi B. Kurucularının ismiyle
Artuklulardan kalan en önemli eserlerdir. anılmışlardır.
฀ Artuklular döneminde yetişen en önemli bilim insanı El C. Bizans ve haçlılarla
Cezeri’dir. El Cezeri, haberleşme, kontrol, denge kurma ve mücadele etmişlerdir.
ayarlama bilimi olan Sibernetiğin kurucusudur. D. Bulundukları yerlere Türkçe
isimler vermişler ve
İLK BEYLİKLERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ göçebeleri yerleştirerek o
bölgenin Türkleşmesine
A. Malazgirt savaşı sonrası kuruldular. neden olmuştur.
B. Kurucularının ismiyle anılmışlardır. E. Anadolu’da ilk mimari
C. Bizans ve haçlılarla mücadele etmişlerdir. eserleri bırakmışlardır.
D. Bulundukları yerlere Türkçe isimler vermişler ve göçebeleri
yerleştirerek o bölgenin Türkleşmesine neden olmuştur.
E. Anadolu’da mimari eserler bırakmışlardır.
Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti ( 1077 – 1308 )
฀ Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik merkez olmak

üzere 1077 yılında kurulmuştur.
฀ Süleyman Şah’ın fetihleri Anadolu’nun Türkleşme sürecini
hızlandırmış ve ülkenin sınırları Adana, Tarsus ve Hatay’a kadar I. İznik
genişlemiştir. II. Edirne
฀ Süleyman Şah’ın ölümü üzerine yerine I. Kılıç Arslan III. Konya
hükümdar olmuştur.
Yukarıdakilerden hangileri Anadolu
1. I. Kılıç Arslan Dönemi Selçuklu Devleti’ne başkentlik
yapmıştır?
฀ Haçlıların baskısı nedeniyle merkez İznik’ten Konya’ya
taşınmıştır. A. Yalnız I
฀ Çaka Beyliği’ne son verilmiştir. B. Yalnız II
฀ Bu dönemde Haçlı ordusuyla mücadele etmek ve Anadolu C. I ve II
Türk Birliğini sağlamak devletin iki temel politikası olmuştur. D. I ve III
E. I, II ve III
2. I. Mesut Dönemi
฀ Haçlılara karşı yürütülen mücadeleler hızla devam etmiş ve

başarı sağlanmıştır.
฀ Sivas ve Malatya’yı Danişmentlilerden alan Sultan I. Mesut
kendi adına ilk madenî (bakır) parayı (sikke) bastırmıştır.
฀ Bu dönemde ilk kez Batı kaynaklarında Anadolu “Türkiye”
adıyla geçmiştir.
฀ Bu dönemde ayrıca ilk imar ve şehirleşme faaliyetleri
başlamıştır.
ED

MEHMET PAKIR
3. II. Kılıç Arslan Dönemi
Sultan II. Kılıç Arslan Döneminde,
Anadolu
฀ Bu dönemde ilk gümüş ve altın para basılmıştır.
Selçuklularında ekonomik ve sosyal
฀ Kayseri-Aksaray’da bulunan ve Anadolu’daki ilk kervansaray
durum yüksek düzeye ulaşmıştır.
olarak kabul edilen Alay Han bu dönemde yapılmıştır.
฀ Danişmetlilere son verilmiştir.
Bu dönemde görülen;
฀ Dönemin en önemli gelişmesi Bizans ile yapılan Miryokefalon
Savaşı’dır. (1176) Miryokefalon Savaşı Anadolu Selçuklu
I. İmar çalışmalarının hız
Devleti’nin zaferiyle sonuçlanmıştır.
kazanması,
II. Kasabaların büyümesi,
Savaşın sonucunda; III. Kervansaray mimarîsinin
฀ Bizans yenilmiş ve vergiye bağlanmıştır. gelişmesi
฀ Anadolu kesin ve ebedî olarak Türk Yurdu haline gelmiştir.
฀ Bizans Türkleri Anadolu’dan atamayacağını anlamış ve Durumlarından hangileri ekonomi ve
savunmaya çekilmiştir. sosyal yapıdaki bu başarının kanıtları
arasındadır?
4. I. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi
A) Yalnız I
฀ Trabzon Rum İmparatorluğu’nu yenerek Samsun ve çevresini B) Yalnız II
ele geçirmiş, böylece Karadeniz ticaret yollarını güvence altına C) Yalnız III
almıştır. D) I ve II
฀ Antalya fethedilmiştir. E) I, II ve III
฀ Anadolu Selçuklu dönemine ait ilk medrese olan Kayseri’deki
Koca Hasan Medresesi bu dönemde yapılmıştır.
฀ Anadolu’daki ilk hastane olarak bilinen Kayseri Gevher Nesibe
Dârü’ş-şifâsı bu dönemde yapılmıştır.
5. I. İzzeddin Keykâvus Dönemi
฀ Bu dönemde Kıbrıs Krallığı ile ticarî antlaşmalar imzalanmıştır.

฀ Karadeniz ticaret yollarını güvence altına almak amacıyla I. Antalya
Sinop ele geçirilmiştir. II. Balıkesir
฀ Donanmaya ve ticarete önem verilmiş, bu doğrultuda Sinop’ta III. Sinop
Anadolu Selçuklu Devleti’nin ilk tersanesi kurulmuştur.
Yukarıdaki şehirlerden hangisi,
6. I. Alâeddin Keykubat Dönemi Anadolu Selçuklu dönemine ait
önemli ticaret merkezleri arasında yer
almaz?
฀ Anadolu Selçuklu Devleti’nin en parlak dönemidir.
฀ Devletin merkezi olan Konya, kültür ve sanat merkezi haline
A) Yalnız I
gelmiştir.
B) Yalnız II
฀ Mengüceklilere ve Harput Artuklularına son verilmiştir.
C) Yalnız III
฀ Bu dönemde özellikle Alanya (Alaiye) ve Karadeniz’in
D) I ve II
kuzeyindeki Suğdak ticaret merkezi alınarak denizcilik ve
E) II ve III
ticarette önemli gelişmeler sağlanmıştır.
฀ Ticaretin gelişmesi için Anadolu’da çok sayıda han ve
kervansaray yapılmıştır.
฀ Yabancılara bazı ticarî ayrıcalıklar verilerek mallarına ilk kez
“devlet sigortası” uygulanmıştır.
฀ Ayrıca bu dönemde 1230’da Harzemşahlar ile Yassıçemen
Savaşı yapılmış, savaş sonucunda Harzemşahlara son
verilmiştir. Bu durum Anadolu Selçuklu devleti ile Moğollar
arasındaki tampon bölgede otorite boşluğuna neden
olmuştur.
EB
฀ Yassıçemen Savaşı sonrasında devlet dağılma sürecine
girmiştir.

MEHMET PAKIR
7. II. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi
Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılma
฀ Bu dönemde devletin dağılma süreci hızlanmıştır. Bunda sürecine girmesinde;
ortaya çıkan gelişmeler etkili olmuştur.
I. Baba İshak İsyanı
Baba İshak (Babaîler) İsyanı (1240) II. Kösedağ Savaşı
฀ Bu isyanın ortaya çıkmasında otorite boşluğu ve ekonomik III. Katvan Savaşı
sıkıntılar önemli rol oynamıştır. Özellikle Moğol baskısından
kaçarak Anadolu’ya göç eden, ancak yer ve otlak sıkıntısı Gelişmelerinden hangilerinin etkili
çeken Türkmenler ekonomik sıkıntı içine girmişlerdir. olduğu savunulabilir?
฀ Böyle karışık bir ortamda, bir Türkmen Şeyhi olan Baba İshak
Adıyaman’da isyan çıkarmıştır. Ancak isyan güçlükle de olsa A) Yalnız I
bastırılabilmiştir. (1240 B) Yalnız II
฀ Babaîler Ayaklanması olarak da bilinen bu isyan, devletin C) I ve II
güçsüzleşmesine yol açmış ve dağılma sürecini daha da D) II ve III
hızlandırmıştır. E) I, II ve III
Kösedağ Savaşı (1243) (Anadolu Selçuklu Devleti & Moğollar [İlhanlı])

฀ Anadolu’daki karışıklıklardan yararlanmak isteyen Moğollar ile
yapılmıştır.
฀ Anadolu Selçuklu Devleti savaşta ağır bir yenilgi almıştır.
฀ Savaşın sonucunda;
฀ Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılış süreci hızlanmıştır.
฀ Anadolu’da siyasî birlik bozulmuş ve Anadolu beylikleri
bağımsız olmuşlardır.
฀ Anadolu’daki şehirler harabeye dönmüştür.
฀ Anadolu Selçuklu Devleti’nin merkezî otoritesi bozulmuştur.
฀ Anadolu toprakları İlhanlı Devleti’nin kontrolüne geçmiştir.
฀ Moğollar ağır vergiler koyarak uzun süre Anadolu halkını Aşağıdakilerden hangisi, 1243
yoksul bırakmıştır. Kösedağ Savaşı’nın sonuçlarından
฀ Ekonomik yapı bozulmuş ve sıkıntılar artmıştır. biri değildir?
฀ 1249 – 1254 yılları arasında Anadolu Selçuklularında Vezir
Celâleddin Karatay’ın fikriyle ortaya çıkan “Ortak Saltanat” A) Anadolu toprakları Moğol
yönetiminde; II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in oğulları olan; II. (İlhanlı) hâkimiyetine
İzzeddin Keykâvus, IV. Rükneddin Kılıç Arslan ve II. Alâeddin girmiştir
Keykûbad’ın birlikte hükümdarlık yapmaları düşünülmüştür. B) Anadolu’da I. Beylikler
฀ Moğolların etkisiyle kardeşler arasında ortaya çıkan taht dönemi başlamıştır.
mücadeleleri yıkılma sürecini hızlandırmış, özellikle Kösedağ C) Anadolu Selçuklu Devleti
Savaşı sonrası otoritesi sarsılan Anadolu Selçuklu Devleti, yıkılma sürecine girmiştir
1308’de Sultan II. Mesut’un ölümüyle yıkılmıştır. D) Devletin merkezî otoritesi
sarsılmıştır.
II. BEYLİKLER DÖNEMİ: E) Ekonomik ve sosyal yapı
bozulmuştur.
OSMANOĞULLARI:
1. Oğuzların Kayı Boyundandır.

2. Anadolu Türk siyasi birliğini sağlamıştır.
3. En büyük rakibi Karamanoğulları olmuştur.
KARAMANOĞULLARI:
1. Konya merkezli kurulmuştur. Bu nedenle kendisini Anadolu

Selçuklu Devletinin mirasçısı olarak görmüştür.
2. Karamanoğlu Mehmet Bey Türkçeyi resmi dil ilan etmiştir. CB
3. II. Bayezid döneminde yıkılmıştır.

MEHMET PAKIR
GERMİYANOĞULLARI:
ORTAK ÖZELLİKLERİ:
฀ Kütahya, Emet, Simav bölgelerinde kurulmuştur.
฀ Murat zamanında evlilik çeyiz yoluyla topraklarının bir kısmı 1. Kösedağ savaşından
Osmanlı Devletine geçmiştir. sonra kurulmuşlardır
2. Anadolu’nun
HAMİTOĞULARI: Türkleşmesine katkı
฀ Isparta, Eğridir ve Antalya dolaylarında kurulmuştur. sağlamışlardır.
฀ Murat para yoluyla topraklarının bir bölümünü satın almıştır. 3. Osmanlı tarafından
ortadan kaldırılmışlardır.
KARASİOĞULLARI:
฀ Balıkesir Çanakkale böl kurulmuştur.
฀ Orhan Bey zamanında alınmıştır.
฀ İlk alınan beyliktir, Anadolu Türk siyasi birliğini sağlamakta ilk
adımdır.
฀ İlk Osmanlı donanması oluştu.
฀ Rumeli’ye geçişi kolaylaştırmıştır.
฀ Bazı Karesi komutanlar Osmanlı hizmetine girdi.
AYDINOĞULLARI
฀ Aydın, Tire, Selçuk dolaylarında kurulmuştur.

฀ Ege adaları ve Yunanistan’a sefer düzenlemişlerdir.
MENTEŞEOĞULLARI:
฀ Milas, Muğla Fethiye dolaylarında kurulmuştur.

฀ Rodos’a sefer yapmışlar
Aşağıdaki beyliklerden hangisi
SARUHANOĞULLARI: denizcilik faaliyetlerinde
฀ Manisa dolaylarında kurulmuştur bulunmamıştır?
฀ Denizcilikle uğraşmışlardır
A. Hamitoğulları
B. Menteşeoğulları
CANDAROĞLARI: C. Aydınoğulları
฀ Kastamonu ve Sinop dolaylarında kurulmuştur. D. Karasioğulları
฀ Venedik ve Cenevizlerle mücadele etmişlerdir. E. Candaroğulları
DULKADİROĞULLARI:
฀ Maraş, Elbistan dolaylarında kurulmuştur

฀ Osmanlının son aldığı beyliktir. (Turnadağ savaşı 1515 Anadolu
Türk siyasi birliği tamamlanmıştır.)
İNAÇOĞULLARI:
฀ Denizli ve çevresinde kurulmuştur.
RAMAZANOĞULLARI:
฀ Adana ve çevresinde kurulmuştur.

MEHMET PAKIR
TÜRK – İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET
Hükümdarlık Unvanları
Han
฀ İslamiyet’i kabul eden Türk Devletleri, kuruldukları
฀ Kara
coğrafyalardaki kültür değerleriyle, İslamiyet öncesi Türk örf
฀ Hakan
ve geleneklerini kaynaştırmışlardır.
฀ Kadir
฀ Bu coğrafyadaki etkileşimler, bazı Türk Devletlerinin
฀ Bey
(Gazneliler, Büyük Selçuklu gibi) Fars ve Arap kültürünün
฀ Melik
egemenliğine girmelerine neden olmuştur
฀ Hünkâr
฀ Karahanlılar, İslamiyet öncesindeki uygulamaları büyük ölçüde
devam ettirirken Gazneliler ve Selçuklular, Fars ve Arap ฀ Sultan
kültürünün etkisinde kalmışlardır. ฀ Gazi
฀ Padişah
฀ Şah
A) DEVLET YÖNETİMİ: ฀ Şehinşah
฀ İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde görülen hâkimiyet anlayışı

Türk-İslâm devletlerinde de devam etmiştir.
฀ Türk-İslâm devletlerinde Kut anlayışı, hükümdarın Allah
adına ülkeyi yönetmesi şeklinde bir uygulamaya dönüşmüş
ama bu anlayıştaki “kan bağı” esası aynen devam etmiştir.
฀ Türk-İslâm devletlerinde veraset sistemi de aynen devam
etmiştir. Bu sisteme göre ülke, hükümdar ve ailesinin ortak
malı sayılmıştır. Ancak bu sistem, ülkede siyasî otoriteyi
sarsmış, taht kavgalarını tetiklemiş ve devlet yapısının
bozulmasıyla kısa sürede yıkılmaları beraberinde getirmiştir.
฀ Uyarı: Anadolu Selçuklu Devleti bu olumsuzluğu engellemek
için Melik ve Atabeylerin yetkilerini kısıtlama yoluna gitmiştir.
1. Hükümdar
฀ Türk-İslâm devletlerinde hükümdarlar geniş yetkilere sahiptir.
Ancak hükümdarın yetkileri örfî hukuk (Türk gelenek ve
görenekleri) ile şer’i hukuk kuralları tarafından Hükümdarlık Sembolleri
sınırlandırılmıştır. ฀ Otağ
฀ Devletin idaresi, orduya komuta etmek, halkın ihtiyaçlarını ฀ Taht
karşılamak ve ülkeyi dış tehlikelerden korumak hükümdarın ฀ Nevbet (Davul)
başlıca görevleriydi. Ayrıca hükümdar, vezir ve memur ฀ Tuğ
ataması yapar, Divân-ı Mezâlim (Yüksek Mahkeme)’e ฀ Sancak (Alem)
başkanlık ederdi. ฀ Asa
฀ Hükümdarın çocuk yaşta olması durumunda, devletin idaresi ฀ Kılıç kuşanmak
naiplere verilmiştir. ฀ Hil’at (Giysi)
฀ Türk-İslâm devletlerinde İslâm öncesi Türk devletlerinden ฀ Hutbe okutmak
farklı olarak hükümdarlar halife tarafından onaylanır ve adına ฀ Çetr (Şemsiye)
hutbe okuturdu. Halifenin gönderdiği onay belgesine ฀ Tuğra (Mühür)
“menşur” adı verilirdi. ฀ Para Bastırmak
฀ Türk-İslâm devletlerinde hükümdarlar çeşitli unvan ve
semboller kullanmışlardır.
Uyarı: Türk tarihinde “Sultan” unvanını ilk kez Gazneli Mahmut

kullanmıştır.

MEHMET PAKIR
2. Saray Teşkilâtı
฀ Türk-İslâm devletlerinde saray, hükümdarın ve ailesinin
yaşadığı, aynı zamanda devletin yönetildiği merkezdi.
฀ Saray teşkilâtında, hükümdarın gerek resmî gerekse özel Büyük Selçuklu Devleti’nde,
işlerini yürüten birtakım görevliler bulunmaktaydı. hükümdar ile devlet protokolü ve
฀ Başlıca saray görevlileri şunlardır: elçiler arasında görüşmeleri
ayarlayan devlet görevlisi
UNVANI GÖREVİ
Câmedar: Hükümdarın elbiseleriyle ilgilenen görevlidir.
A) Hâcibü’l-Hüccab
Devaddar: Hükümdarın yazı takımlarını taşıyan ve koruyan görevlidir.
Emir-i Âhur: Atların bakımından sorumluydu. B) Çamedar
Emir-i Alem: Savaşlarda bayrağı ve sancağı muhafaza eden görevlidir. C) Emir-i Silah
D) Serheng
Emir-i Candar: Hükümdarın ve sarayın güvenliğinden sorumluydu.
E) Kapucubaşı
Emir-i Çeşnigir: Hükümdarın yiyeceklerini ilk tadan görevlidir.
Emir-i Hares: Hükümdara karşı suç işleyenleri cezalandırırdı.
Emir-i Silah: Silah üretim ve deposundan sorumluydu.
Emir-i Şikâr: Hükümdarın av işlerini düzenleyen görevlidir.
Hâcibü’l-Hüccab (Ulu Hacib): Hükümdar ve vezirden sonraki en büyük
görevlidir. Hükümdar ve halk ile hükümdar ve divan üyeleri arasında
görüşme ve buluşmaları ayarlardı. Büyük Selçuklu Devleti’nde,
Kapucubaşı: Sarayın günlük hizmetlerinden sorumlu görevlidir. ordunun ihtiyaçları ve asker
Kıssadar: Dilekçeleri kabul eden ve hükümdara sunan görevlidir. maaşları ile ilgilenen divan
Serhenk: Törenlerde ve seyahatlerde yol düzenini sağlayan görevlidir. aşağıdakilerden hangisidir?
Şerabdâr-ı Has (İğdişbaşı): Hükümdarın içkilerini hazırlayıp sunan,
ziyafetlerde içkilerle ilgilenen görevlidir. A) Divân-ı İnşâ
Taştdar (Abdâr): Hükümdarın temizlik işlerinden sorumlu görevlidir. B) Divân-ı İstifa
C) Divân-ı İşraf
D) Divân-ı Arz
3. Merkezî Yönetim E) Divân-ı Mezâlim
฀ Türk-İslâm devletlerinde merkezî yönetim teşkilâtında
hükümdardan sonra gelen en yetkili kişi vezirdir.
฀ Devlet işleri, başkanlığını hükümdarın yaptığı Divân-ı Saltanat
(Büyük Divan)’ta görüşülürdü. Divân-ı Saltanat bir bakıma
Bakanlar Kurulu’na benzerdi.
฀ Hükümdarın olmadığı zamanlarda divana vezir başkanlık Büyük Selçuklu Devleti’nde, devlet
etmiştir. yönetiminde olmayıp, posta ve
฀ Büyük Divan’a bağlı bazı alt divanlar da bulunurdu. Bunlar; haberleşme (istihbarat) işlerine
bakan divan aşağıdakilerden
Büyük Selçuklu Devleti’nde Büyük Divan’a Bağlı Alt Divanlar hangisidir?
Divanlar Görevleri Başkanı
Divân-ı İnşâ (Tuğra): Devletin iç ve dış yazışmalarını yapan divandır. A) Divân-ı Tuğra
Başkanı: Tuğraî (Münşî) B) Divân-ı Arz
Divân-ı İstifa: Devletin tüm malî işlerine bakardı. Başkanı: Müstevfî C) Divân-ı İstifa
Divân-ı İşraf: Teftiş kuruludur. Devletin idarî ve malî işlerinin yolunda D) Divân-ı Mezalim
gidip gitmediğini teftiş (kontrol) ederdi. Başkanı: Müşrif E) Divân-ı Berîd
Divân-ı Arz: Ordunun ihtiyaçları ve asker maaşları ile ilgilenirdi.
Başkanı: Emir-i Arz (Arzü’l-Ceyş)
Divân-ı Mezâlim: Hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların
bakıldığı yüksek mahkemedir. Başkanı: Sultan
Uyarı: Büyük Selçuklu Devleti’nde devlet yönetiminde olmayan divan

türü Divân-ı Berîd’dir. Divân-ı Berîd, posta ve haberleşme (istihbarat)
işlerine bakardı.
ADE

MEHMET PAKIR
4. Taşra Yönetimi
฀ Türk-İslâm devletlerinde taşra teşkilâtı; eyâlet, vilâyet, kaza ve Türk-İslâm devletlerinde, devlet
köylerden meydana geliyordu. idaresini öğrenmesi ve iyi bir
฀ Bu bölgelerde askerî valiler ya da hanedan üyeleri yönetici olabilmesi için eyâletlere
görevlendirilmiş, taşrada görev yapacak olan yöneticiler gönderilen erkek çocuklarını, devlet
atabeyler tarafından yetiştirilmiştir. yönetimi konusunda eğiten kişilere
ne ad veriliyordu?
A) Melik
B) Atabey
Taşra Yönetimindeki Devlet Görevlileri C) Lala
D) Âmil
Melik E) Şıhne
Büyük Selçuklu Devleti’nde bir bölgenin yönetimi ile ilgili
görevlendirilen hanedan üyelerine Melik denir. Melikler, iç işlerinde
serbest dış işlerinde merkeze bağlı hareket etmişlerdir. Bu durum
Selçukluların yönetimde merkezî otoriteye önem verdiklerini
göstermektedir.
Atabey
Devlet idaresini öğrenmeleri ve iyi bir yönetici olabilmeleri için
eyaletlere gönderilen erkek çocuklarını, devlet yönetimi konusunda
eğiten kişilerdir. Atabeyler, bu süreçte bilgi ve tecrübelerini
hükümdarın erkek çocuklarına öğretirdi. (Osmanlı’daki karşılığı
“Lalalık” kurumudur.)
Şıhne
Türk-İslâm devletlerinde,
Eyalet ve vilâyetlerin başında bulunan askerî ve idarî yöneticidir.
pazarlarda fiyatları, tartı-ölçü
aletlerini ve üretilip satılan malların
Âmil(Ummal)
kalitesini denetleyen, aynı zamanda
Vilâyetlerde vergilerin toplanmasından sorumlu olan görevlidir.
belediye çalışmalarının
yürütülmesinden de sorumlu olan
Muhtesip
görevli aşağıdakilerden hangisidir?
Vilâyetlerde ticarî hayatın düzenlenmesi ( pazarlarda fiyatların, tartı ve
Ölçü aletlerinin ve üretilip satılan malların kalitesinin denetlenmesi)
A) Muhtesip
ve belediye çalışmalarının yürütülmesinden sorumlu görevlidir.
B) Atabey
C) Ulak
Amid
D) Şıhne
Vilâyetlerde yönetimden sorumlu sivil görevlidir.
E) Subaşı
Ulak
Saray ve taşra yönetimi arasında haberleşmeyi sağlayan kişilerdir.
Subaşı
Taşrada şehirlerin güvenliğinden sorumlu kişidir.
BA

MEHMET PAKIR
B) ORDU
฀ İlk Türk-İslâm devletlerinde ordunun önemli kısmını Türkler I. hassa ordusu,
oluşturuyordu. Güçlü bir ordu, devletin temeli olarak kabul II. kapıkulu ordusu,
edilmiştir. (Ordu-Millet Anlayışı) İslâmiyet’in kabul edilmesiyle III. gulam ordusu
birlikte benimsenen cihat anlayışı, Türklerin bir anlamda
savaşçı özelliğini daha da pekiştirmiştir. Yukarıdaki askerî birliklerden hangileri
฀ Büyük Selçuklu Devleti’nde en güçlü ordu Sultan Melikşah Büyük Selçuklu ordusunun içerisinde
döneminde kurulmuş, bu ordu 10’lu sisteme göre yer
teşkilâtlandırılmıştır. Türk İslâm devletlerinde pek çok yeniliğin almaz?
olduğu ordu, genel olarak şu kısımlardan oluşmaktadır:
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) I ve III
ORDU ÖZELLİKLERİ E) II ve III
BİRİMİ
฀ Sultana bağlı ve onun güvenliğini sağlayan

Hassa özel birlikler olup maaşlı askerlerdir.
Askerleri ฀ 3 aylık olarak verilen maaşa “Bisteganî”
denir
฀ Gulam “Köle” demektir.
฀ Farklı milletlerden seçilip, Gulamhane’de
özel olarak yetiştirilen ücretli askerlerdir.
฀ Doğrudan sultana bağlı muhafız birlikleri
Gulamân-ı olup, sultanın sarayını korurlardı.
Saray (Osmanlı’daki karşılığı devşirmedir.)
฀ İlk kez Gazneliler tarafından
oluşturulmuştur.
฀ İkta sahibi olanların ikta gelirleri karşılığı
beslemek zorunda oldukları atlı askerlerdir. I. Selçuklular
(cebelü) II. Harzemşahlar
฀ Bu ordu birimi devletten maaş almazdı. III. Avarlar
İkta Ordusu ฀ Tamamı Türk ve Müslümanlardan oluşur.
(Sipahiler) ฀ İlk kez Büyük Selçuklu Devleti tarafından Yukarıdaki devletlerden hangilerinde
oluşturulmuştur. ikta sistemi uygulanmamıştır?
฀ Bu ordu Osmanlı’da Tımarlı Sipahi
Ordusuna örnek olmuştur. A) Yalnız I
฀ Melik ve eyalet valilerinin askerî birlikleridir. B) Yalnız II
Eyalet C) Yalnız III
Askerleri D) I ve III
E) II ve III
฀ Türkmenlerden savaş zamanı orduya katılan
birliklerdir.
Türkmenler ฀ Türkmenler genellikle uçlara yerleştirilir ve
sınır güvenliği sağlanırdı.
฀ Bağlı devlet ve beyliklerin savaş zamanı
Yardımcı gönderdiği ücretli askerlerdir.
Kuvvetler
BC

MEHMET PAKIR
C. HUKUK Türk – İslam Devletlerinde Şer’i

davalara kadılar bakardı. Kadılar,
฀ Türk-İslâm devletlerinde hukuk, Şer’i ve Örfî olmak üzere ikiye
siyasî otorite tarafından baskı altına
ayrılırdı. Ayrıca fethedilen yerlerdeki eski uygulamalar ve divan
alınmazdı.
kararları da hukuk sisteminde etkili olmuştur.
Yukarıdaki bilgi dikkate alındığında
1. Şer’i Hukuk
Türk İslam Devletleriyle ilgili
฀ Şer’i hukuk temelini İslâm hukukundan alırdı.
ulaşılabilecek en doğru sonuç
฀ Miras, boşanma, evlenme, velâyet, vakıf ve ticaret ile ilgili
konular şer’i hukuk kapsamında yer alıyordu.
฀ Şer’i davalara kadılar bakardı. A) Bu durum hukukun bağımsız
฀ Kadıların başındaki sorumluya ise Kadı’ül-kudat (Baş Kadı) olduğunu göstermektedir
denirdi. B) Kadıların siyasi bakımdan
฀ Kadı, divan üyeleri ve hatta veziri yargılama yetkisine sahipti. yalnız kaldıklarının
฀ Kadılar, siyasî otorite tarafından baskı altına alınmazdı. Bu göstergesidir
durum kısmen de olsa hukukun bağımsız olduğunu C) Bu durum hukukun gücünü
göstermektedir. olumsuz etkilemiştir
D) Devlet hukuk üzerinde etkili
2. Örfî Hukuk olamadığından dış unsurların
฀ Örfî hukuk ise temelini eski Türk geleneklerinden (töre) alırdı. müdahalesine açık bir durum
฀ Ülke güvenliğinin sağlanması, kanunların uygulanması ve bu oluşmuştur
konularda ortaya çıkan uygunsuzluklar örfî hukukun E) Böylece hukuk birliği
kapsamında yer alıyordu. sağlanmaya çalışılmıştır
฀ Örfî davalara Emir-i Dâd’ın başkanlığındaki mahkemeler
bakardı.
฀ Ayrıca hükümdarın başkanlık ettiği ve büyük davaların bakıldığı
yüksek mahkeme olan Divân-ı Mezâlim de hukuk sisteminde
önemli bir yere sahiptir.
Not: Türk-İslâm devletlerinde askerî davalara ise Kadı-leşker adı verilen

Aşağıdakilerden hangisi Türk – İslam
görevli bakmıştır.
Devletlerinde toprak sistemi ile ilgili
D. TOPRAK YÖNETİMİ VE EKONOMİ doğru bir bilgi değildir?
A) Mülkiyeti devlete ait olan

TOPRAK TEŞKİLATI topraklara miri toprak denir
B) Miri topraklar has, ikta ve
vakıf toprak olmak üzere üçe
MİRİ TOPRAK MÜLK TOPRAK ayrılır
C) Mülk topraklar şahıslara ait
HAS İKTA VAKIF ÖŞRİ HARACİ topraklardır
D) Has arazinin gelirleriyle
hükümdar ailesinin masrafları
1. Toprak Sistemi karşılanırdı
Türk İslâm Devletleri’nde toprak “Mirî” ve“Mülk” toprak olmak üzere E) Öşri topraklar gayri
ikiye ayrılmıştır. müslimlere ait şahıs
topraklarıdır
a) Mirî Topraklar
Mülkiyeti devlete ait olan topraklara Mirî toprak adı verilmiştir. Mirî
arazi 3 ana gruba ayrılır. Bunlar;
1. Has Arazi
Geliri hükümdara ve ailesine ayrılan bağ, bahçe, tarla gibi topraklardır.
Bu topraklardan alınan vergiler doğrudan hükümdarın hazinesine
aktarılırdı.
AE
Has arazinin gelirleriyle hükümdar ve ailesinin masrafları karşılanırdı.

MEHMET PAKIR
2. İkta Arazi
Ülke topraklarının vergi gelirlerine göre bölümlere ayrılmasına ikta Anadolu Selçuklu Devletinde
denir. Sınırlarda Bulunan Vilâyetler (Uç
Eyaletler)
฀ İkta sisteminde; hizmeti geçen bazı devlet görevlilerine (vali,
komutan, asker gibi) maaşlarına karşılık belirli bir miktar ฀ Genellikle sınırlarda bulunan
toprak verilir, topraktan elde edilen gelirin bir kısmıyla kendi bu vilâyetlerin başında “uç
maaşlarını karşılarlar, bir kısmıyla da atlı asker beslerlerdi. beyi” bulunuyordu.
฀ Bu sistemde; toprağın mülkiyeti devlete, vergileri toplama ฀ Başlıca görevleri sınırları
hakkı ikta sahibine, toprağı işleme hakkı ise köylülere aitti. tehlikelere karşı korumaktı.
฀ Uç beylerinin bölgelerine
İkta Sistemi’nin Yararları yerleşmesi, o yerlerde
฀ Devlet para ödemeden büyük bir orduya sahip olmuştur. nüfusun ve sınır güvenliğinin
(ekonomik-askerî) artmasına, ayrıca bunlara
฀ Hazinenin yükü hafifletilmiştir. (ekonomik) bağlı olarak da Anadolu’nun
฀ Ülkede asayiş ve düzen sağlanmıştır. (sosyal) Türkleşmesine olanak
฀ Merkezî otorite güçlenmiştir. (siyasî) sağlamıştır.
฀ Üretimde süreklilik sağlanmıştır. (ekonomik) ฀ Aynı zamanda uç beylerinin
฀ (Bu sistem, Osmanlı’da Tımar (Dirlik) Sistemi’ne örnek fetih hareketlerini
olmuştur.) kolaylaştırmak gibi bir
misyonu da olmuştur.
3. Vakıf Arazi
฀ Medrese, darüşşifa, imarethane, cami, hamam, çeşme gibi
sosyal amaçlı (hayır işleri için) kurulan kurumların giderleri için
Ahilik Teşkilâtı
ayrılan topraklardır.
฀ Ahilik, XIII. yüzyılda Ahi Evran
฀ Doğrudan topluma hizmet amaçlı kullanılan vakıf topraklar;
tarafından Konya, Kayseri ve
satılamaz, kiraya verilemez, devredilemez ve miras
Kırşehir bölgelerinde esnaf
bırakılamazdı.
birlikleri olarak örgütlenmiş
sosyo-ekonomik bir
b) Mülk Topraklar
teşkilâttır.
฀ Sadece Müslüman esnaf ve
฀ Mülkiyeti şahıslara ait olan topraklara ise Mülk arazi adı
zanaatkârların kabul edildiği
verilmiştir. Bu topraklar şahsî olup; genellikle ev, bağ, bahçe
Ahilik, yardımlaşma ve
gibi taşınmaz mallardır.
dayanışma esasına
฀ Mülk arazi de 2 gruba ayrılır. Bunlar; öşrî ve haracî dayanıyordu.
topraklardır. Müslümanlara ait topraklara öşrî, gayr-i
฀
müslimlere ait topraklara ise haracî toprak denmiştir.
฀ Mülk topraklar, hizmeti geçen kişilere devlet tarafından ödül Ahilerin görevleri arasında;
olarak verilebildiği gibi, atadan miras olarak da kalabilmiştir.
• Üretici ve tüketiciyi korumak
• Üretimi ihtiyaca göre
2. Ekonomik Hayat
ayarlamak
฀ Türk-İslâm devletlerinde toprak dışında ekonomi; hayvancılık,
• Malların kalitesini kontrol
ticaret, dokumacılık, madencilik ve el sanatlarına dayalıdır.
etmek
฀ Baharat Yolu ve İpek Yolu ticarî hayatın canlanmasında
• Bozuk mal üretilmesini
önemli rol oynamıştır.
önlemek
฀ Ticarî hayatta, Abbasîlere ait olan ve aynı işi yapan esnafların
• Piyasaya çıkan malların
oluşturduğu meslek örgütlenmesi anlamına gelen fütüvvet
fiyatlarını belirlemek (Narh
teşkilâtı da önemli bir fonksiyona sahipti.
kesmek)
฀ Bu meslek örgütlenmelerine gayr-i müslimler üye olamazdı.
• İş yeri açma izni (ruhsatı)
vermek (Gedik Usulü)
sayılabilir.
Not: Fütüvvet teşkilâtı, Anadolu Selçuklu döneminde Ahilik Teşkilâtı,
Osmanlı döneminde ise Lonca Teşkilâtı adı ile varlığını sürdürmüştür.

MEHMET PAKIR
E. YAZI, DİL VE EDEBİYAT
I. Büyük Selçukluda resmi dil
฀ İlk Türk-İslâm devletlerinde genellikle konuşma dili Türkçe, Farsçaydı
II. Çağatay Türkçesi’nin en büyük
edebiyat dili Farsça ve bilim dili ise Arapça olmuştur.
şairi olarak kabul edilen Ali Şîr
฀ Karahanlılarda devletin resmî dili de Türkçeydi. Nevâî’nin eseri Muhakemetü’l
฀ Gaznelilerde saray ve ordu Türkçe konuşurken, bilim dili Lugateyn’dir
Arapça, edebiyat dilinde ise Farsça kullanılırdı. III. Siyasetname Karahanlılar
฀ Büyük Selçuklularda ise resmî dil Farsçaydı. Bilim dili Arapça, döneminde Nizamü’l Mülk
edebiyat dili ise yine Farsçaydı. Bu durum Türkçenin tarafından kaleme alınmıştır
gelişmesini engellemiştir.
Yukarıdaki bilgilerden hangileri doğrudur?
YAZAR ESER DÖNEMİ
A. Yalnız I
Yusuf Has Kutadgu Bilig Karahanlı B. Yalnız II
Hacib C. I ve II
Kaşgarlı Divan-ı Karahanlı D. I, II ve III
Mahmut Lugatı’t Türk E. Yalnız III
Hoca Ahmet Divan-ı Karahanlı
Yesevî Hikmet
Edip Ahmet Atabetü’l Karahanlı C
Yüknekî Hakayık
Firdevsî Gazneliler
Şehname
Utbi Tarih-i Yemin Gazneliler
G. MİMARÎ VE SANAT
Nizâmü’l- Siyasetname Büyük Selçuklu ฀ Türk-İslâm mimarîsinin ilk
Mülk örneklerine Karahanlılar’da
Ömer Rubailer Büyük Selçuklu rastlanmaktadır.
Hayyam ฀ Nitekim Türk-İslâm
Enverî Divan-ı Enveri Büyük Selçuklu mimarîsinin temelleri
Karahanlılar döneminde
Ali Şîr Muhakemetü’l Timur Devleti atılmış, ilk kez “Ribat” adı
Nevaî Lugateyn verilen küçük
kervansaraylar inşa
etmişlerdir.
฀ Ayrıca Karahanlılar ilk kez
Bimarhâne (Darü’ş-şifa)
F. BİLİM kurarak hastaların
฀ Türk-İslâm devletlerinde en önemli bilimsel kurumlar tedavisinde de önemli
medreselerdir. gelişme sağlamışlardır.
฀ Karahanlılar döneminde Semerkant, Buhara ve Kaşgar önemli ฀ Resim ve heykel
bilim ve kültür merkezleridir. sanatlarının İslâm dinine
฀ Tabgaç Buğra Han tarafından Semerkant’ta açılan aykırı görülmesi nedeniyle
medreselerde, ilk kez burslu eğitim sistemi uygulanmıştır. bu sanat dalları pek
gelişmemişse de, paralar
฀ Gazneliler döneminde de Sultan Mahmut zamanında
üzerinde figürler, halılar
Nişabur’da önemli medreseler kurulmuş, bilim ve bilim
üzerinde bitki ve hayvan
adamları her dönem desteklenmiştir.
motifleri kullanılmıştır.
฀ Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey döneminde, Nişabur’da ilk
Ancak bu sanatlar çok
Selçuklu medresesi açılmıştır. Alp Arslan döneminde ise
gelişmemiştir
“dünyanın ilk üniversitesi” olarak kabul edilen ve vezir
Nizâmü’l-Mülk tarafından yaptırılan Bağdat’taki Nizâmiye
Medresesi dönemin en ünlü eğitim kurumudur.

MEHMET PAKIR
Not Alınız:

MEHMET PAKIR
Not Alınız:

MEHMET PAKIR
Not Alınız:

BEYLİKTEN DEVLETE (KURULUŞ DÖNEMİ) 1
MEHMET PAKIR
Osmanlı’nın Kökeni ve Anadolu’ya Yerleşmesi
฀ Osmanlı Beyliği, Oğuzların Bozok koluna bağlı Kayı Kuruluş Dönemi Padişahları
1. Osman Bey (1 281 – 1324 )
boyundandır. Kayılar Malazgirt Savaşından sonra Anadolu’ya 2. Orhan Bey ( 1324 – 1362 )
geldiler. 3. I. Murat (Hüdavendigar) ( 1362 -
฀ I. Alaaddin Keykubat, Kayıları Ankara yakınlarındaki Karacadağ 1389 )
yöresine yerleştirdi. Daha sonra Kayılar, Ertuğrul Gazi 4. I. Bayezid (Yıldırım) ( 1389 – 1402)
5. I. Mehmet (Çelebi) ( 1413 – 1421)
komutasında Bizans’tan Söğüt ve Domaniç’i alarak burayı yurt
6. II. Murat ( 1421 – 1451 )
edindiler. Böylece bir uç beyliği haline geldiler. (Düşman
devletlerinin sınırlarındaki Selçuklu topraklarına uç beyliği
denmekteydi.)
฀ Ertuğrul Gazi’nin ölümünden sonra uç beyliği görevi oğlu
Osman Bey’e geçti.
Anadolu’da Durum
฀ Kösedağ Savaşı ile Anadolu Selçuklu Devleti’nin Moğol

hâkimiyetine girmesiyle Anadolu’da siyasi birlik bozulmuş ve Osmanlı Kuruluş Döneminde
pek çok beylik kurulmuştu. Bizans’ta;
฀ Bu beylikler Anadolu Selçuklu Devleti’nin yerini almak için
I. Din ve mezhep
birbiri ile mücadele etmeye başladılar.
anlaşmazlıkları vardır
฀ Osmanlılar beylikler ile mücadele etmek yerine Bizans ve
II. Halka ağır vergiler
Balkan Devletleri ile mücadele ettiler.
uygulanmaktadır
III. Taht kavgaları
yaşanmaktadır
Bizans ve Balkanlarda Durum
Yukarıdakilerden hangileri
Osmanlının gelişmesine ve
฀ Sırpların ve Bulgarların saldırıları Bizans’ı büyük ölçüde
büyümesine olumlu katkı yapmıştır?
yıpratmıştır.
฀ Bizans karışıklık içerisindeydi. A. Yalnız I
B. I, II ve III
Bizans’ta yaşanılan bazı karışıklıklar şunlardır; C. II ve III
D. Yalnız II
1. Din ve mezhep anlaşmazlıkları vardır
E. Yalnız III
2. Halka ağır vergiler uygulanmaktadır
3. Taht kavgaları yaşanmaktadır
4. Tekfurlar kendi başlarına hareket etmektedirler
Tekfur: Bizans İmparatorluğunda vali düzeyinde yönetici
฀ Bu dönemde Balkanlar karışıklık içinde idi.

฀ Balkan Devletleri arasındaki mezhep farklılıkları karışıklıkların
temel sebebini oluşturmaktaydı.
฀ Balkanlar’da siyasi birlik yoktur. Sırp Krallığı, Bulgar Krallığı,
Macar Krallığı gibi krallıklar vardır.

MEHMET PAKIR
Osmanlı Beyliği’nin Kısa Sürede Büyüme Nedenleri
1-Anadolu, Bizans ve Balkanların durumu ฀ İskân politikası (Fethedilen
yerlere Türk ve Müslüman
2-Osmanlının kurulduğu coğrafi konum nüfusun yerleştirilmesi)
3-Osmanlı’nın başlangıçta beylikler arası mücadeleye girmemesi
4-Ahilerin, şeyhlerin desteğini almaları ฀ İstimâlet (hoşgörü) politikası

(Fethedilen yerlerde halka
5-Takip ettikleri siyaset (İskân, istimalet politikası vb.) hoşgörülü davranılması ve
böylece halkın devlete
6-Cihat politikası gütmeleri
ısındırılması)
OSMAN BEY DÖNEMİ
฀ İlk olarak Karacahisar’ı arkasından Bilecik, Yarhisar, İnegöl,
Köprühisar ve Yenişehir’i aldı.
฀ Osmanlı ilerleyişini durdurmak isteyen Bizans ile Koyunhisar
Savaşı’nı yaptı (1302). Bu savaş Osmanlı ile Bizans arasındaki
ilk savaştır.
Not 1: İlk bakır para (mangır) Osman Bey döneminde basılmıştır.
Osmanlı Beyliği bu dönemde bir devlet haline gelmiştir.
Not 2: Osman Bey’in, Şeyh Edebali’nin kızını alması din adamları ve

halkın Osmanlıya olan desteğini artırmıştır.
ORHAN BEY DÖNEMİ

฀ Bursa’yı alarak başkent yapmıştır.
฀ Orhan Bey’in İznik’i kuşatması Bizans ile Palekenon (Maltepe)
Savaşı’na neden olmuştur. Orhan Bey bu zafer ile İznik ve
I. iskân politikası,
İzmit’i almıştır. Böylece Bizans’ın Anadolu’daki tüm toprakları
II. Bizans’taki taht kavgaları,
Osmanlılara geçmiştir. III. Hoşgörü politikası
฀ İznik’i aldıktan sonra başkent yapmıştır.
฀ Orhan Bey, Karesi Beyliği’ne son verdi. Böylece Anadolu’da Yukarıdakilerden hangisi Osmanlı
Türk birliği kurma çalışmaları ilk kez bu dönemde başlamış Devleti’nin kısa zamanda gelişmesini
sağlayan unsurlar arasında yer alır?
oldu. Karesi donanması Osmanlılara geçmiştir. Bu donanma ile
de Osmanlılar Rumeli’ye geçmiştir. A) Yalnız I
฀ Orhan Bey, Bizans tahtını ele geçirmek isteyen Kantakuzen’e, B) Yalnız III
oğlu Süleyman Paşa komutasında ordu göndererek, onun C) I ve II
imparator olmasını sağladı. Buna karşılık Bizans’tan Çimpe D) II ve III
E) I, II ve III
Kalesini aldı. Çimpe Kalesi Osmanlıların Rumeli’de aldığı ilk
topraktır.
฀ Süleyman Paşa Rumeli’de fetih hareketlerine devam ederek
Marmara kıyılarını ele geçirdi. Süleyman Paşa Ankara’yı aldı.
Uyarılar:
1. Yaya ve müsellem adında ilk düzenli ve sürekli ordu kuruldu.
2. Fethedilen yerlere Kadı ve subaşılar atandı. (Hukuk davalarına ve

güvenliğe önem verildiğini gösterir)
3. İznik’te ilk Osmanlı Medresesi açıldı (Süleyman Paşa Medresesi)
4. Osmanlı’da ilk divan teşkilatı bu dönemde kuruldu.
5. Osmanlı’da ilk kez vezirlik teşkilatı bu dönemde kurulmuş ve E

Alaaddin paşa ilk Osmanlı veziri olmuştur.

MEHMET PAKIR
I. MURAT DÖNEMİ (Hüdavendigar)
฀ Orhan Bey’in ölümü ile Ahiler’ in eline geçen Ankara’yı geri I. Murat döneminde;
aldı.
I. ilk malî düzenlemenin yapılması,
฀ Hamitoğulları Beyliğinden Akşehir ve Beyşehir satın aldı.
II. Topçu Ocağı’nın kurulması,
฀ Germiyan Beyinin kızı ile oğlu Yıldırım’ı evlendirerek Kütahya- III. Sazlıdere Savaşı’nın yapılması
Tavşanlı gibi yerleri çeyiz olarak aldı.
฀ Karamanoğulları’na ilk kez sefer yaptı. Gibi gelişmelerden hangileri Osmanlı
Devleti’nin bu dönemde de
฀ Rumeli’de Rum ve Bulgar kuvvetlerini Sazlıdere Savaşında
teşkilatlanmaya önem verdiğini kanıtlar
yenerek Edirne’yi ele geçirdi (1363). niteliktedir?
฀ Türklerin Edirne’yi almaları üzerine Sırplar, Bulgarlar,
Macarlar, Eflaklılar birleşerek, Osmanlılar ile Sırpsındığı A) Yalnız I
Savaşını yaptılar (1364). Bu savaş Osmanlı Devleti’nin Haçlılar B) Yalnız II
C) I ve II
ile yaptığı ilk savaş ve ilk zaferdir. Bu zafer sonucunda Bulgar
D) I ve III
Krallığı Osmanlı’ya vergi vermeyi kabul etti. E) I, II ve III
฀ Osmanlının Balkanlarda ilerlemeye devam etmesi üzerine,
Balkan Devletleri yeniden birleşerek Osmanlı ile Çirmen
Savaşını yaptı (1371). Bu savaşı da Osmanlı kazandı.
฀ Osmanlı Ploşnik’te yenildi (İlk yenilgi). Bu yenilgiden cesaret
alan Haçlılar Osmanlı ile I. Kosova Savaşını yaptı (1389).
Osmanlı devleti bu savaşı kazandı. I. Murat savaş meydanında
gezerken bir Sırp askeri tarafından şehit edildi.
Uyarılar:
1. İlk kez Pençik Sistemi uygulanarak Kapıkulu (Yeniçeri) Ocağının

temelleri atıldı. (Yeniçeri Ocağına asker yetiştirmek için Acemioğlanlar
Ocağı kurulmuştur)
Aşağıdakilerden hangisi I. Murat
2. İlk kez Tımar Sistemi uygulanmaya başlandı. dönemi ile ilgili doğru bir bilgi
değildir?
3. Topçu Ocağı kuruldu.
A. Yeniçeri Ocağına asker
4. Rumeli Beylerbeyliği kuruldu ve yönetime Lala şahin Paşa getirildi.
yetiştirmek için
5. Osmanlılar ilk kez topu, I. Kosova Savaşında düşmanı korkutmak için Acemioğlanlar Ocağı
kullandılar. kurulmuştur
B. İlk kez Tımar Sistemi
6. Osmanlı devleti tam teşkilatlı hale gelmiştir. uygulanmaya başlandı.
C. Topçu Ocağı kuruldu.
7. Vezir-i azamlık, kazaskerlik ve defterdarlık kuruldu.
D. Rumeli Beylerbeyliği
8. Sultan unvanını kullanan ilk Osmanlı padişahıdır. kuruldu ve yönetime Lala
şahin Paşa getirildi.
YILDIRIM BAYEZİT DÖNEMİ E. İlk Divan teşkilatı kuruldu
฀ Saruhan, Aydın, Menteşe ve Germiyan Beyliklerini topraklarına
kattı.
฀ Osmanlı tarihinde ilk kez İstanbul’u kuşatmıştır. Kuşatmayı
kolaylaştırmak için Anadolu Hisarını (Güzelce Hisarı) yaptırdı.
Karamanoğulları saldırıları, Niğbolu Savaşı ve Timur tehlikesi
yüzünden kuşatmalara ara verdi.
฀ Bizans’ın kışkırtmaları ve Türkleri Balkanlardan atmak için
Fransa, İngiltere, İtalya, Almanya’nın da katıldığı büyük bir
Haçlı ordusu Osmanlı Devleti ile Niğbolu Savaşını yaptı (1396)
CE

MEHMET PAKIR
Niğbolu Savaşının Sonuçları
1. Bulgar Krallığı ortadan kaldırıldı.
2. Haçlıların gücü kırıldı.
3. İstanbul kuşatmalarına tekrar başlandı.
4. Halife Yıldırım’a “Sultan-ı İklimi Rum” (Anadolu Sultanı)
ünvanını verdi.
฀ Karamanoğullarına son vererek Anadolu Türk Birliğini
sağlamıştır.
฀ Timur ile Ankara savaşını yaptı(1402)
Ankara Savaşının Nedenleri
1- Timur’un Sivas’ı yağmalaması
2- Timur’un Çin Seferi öncesi arkasında güçlü bir devlet bırakmak
istememesi
3- İki hükümdarın da cihan hükümdarı olmak istemesi
4- İki hükümdar arası sert mektuplaşma
5- Karakoyunlu Kara Yusuf’un Yıldırım’a sığınması
6- Beyliklerin Timur’u kışkırtması
Ankara Savaşının Sonuçları

1-İhanete uğrayan Osmanlı mağlup oldu
2-Esir düşen Bayezid buna dayanamayarak ölmüştür.
3-Anadolu Türk siyasi birliği bozuldu ve beylikler yeniden kuruldu.
4-Kardeşler arası taht kavgaları başladı. (Fetret Devri)
5-İstanbul’un alınması gecikti.
6-Balkanlar’daki ilerleme durmuştur.
FETRET DEVRİ ( 1402 – 1413 )

฀ Süleyman, İsa, Musa ve Mehmet kardeşler arasında süren 11
yıllık mücadele dönemine fetret devri denir. 1402 Ankara Savaşı sonrasında sarsılan
฀ Mücadeleyi Çelebi Mehmet kazanarak devleti yeniden devlet otoritesini yeniden sağlayıp
kurmuştur. Fetret Devri’ne son veren ve bu
฀ Bu dönemde Avrupa’dan saldırı olmamasının sebebi Yüzyıl nedenle Osmanlı Devleti’nin “İkinci
Kurucusu” olarak kabul edilen padişah
savaşlarıdır.
฀ Balkanlarda adil bir yönetim izlendiği için Balkanlarda da isyan
çıkmamıştır. A) II. Murat
B) Çelebi Mehmet
C) Orhan Bey
D) I. Murat
ÇELEBİ MEHMET DÖNEMİ E) Yıldırım Bayezid
฀ Fetret devrinden sonra devleti tekrar topladığı için I. Mehmet,
Osmanlı Devleti’nin ikinci kurucusu sayılır.
฀ Anadolu Türk birliğini yeniden kurmaya çalıştı.
฀ Venedikliler ile ilk deniz savaşı yapılmış ve bu savaş
kaybedilmiştir.
฀ Timur’un Semerkant’a götürdüğü Şehzade Mustafa, Timur’un
ölümünden sonra Anadolu’ya dönerek isyan etmiş ise de
kaybetmiş ve Bizans’a sığınmıştır.
฀ Dini nitelikli bir isyan olan Şeyh Bedrettin İsyanı çıkmış. Bu
B
isyan bastırılmıştır.

MEHMET PAKIR
II. MURAT DÖNEMİ
฀ Bizans’ın kışkırttığı Şehzade Mustafa İsyanı bastırdı ve onu
öldürdü. (Düzmece Mustafa Olayı) Osmanlı Kuruluş Dönemindeki Bazı
฀ Aydınoğulları ve Menteşeoğulları beyliklerine tekrar son Önemli Savaşların Kronolojik olarak
verildi. formülleştirilmesi:
฀ Karamanoğulları ve Candaroğulları ile mücadele edilmiştir. Sırpsındığı Savaşı (1364)
฀ Germiyanoğulları toprağı II. Yakup Bey’in vasiyeti üzerine
Osmanlılara katıldı. I.Kosova Savaşı (1389)
฀ II. Murat Haçlılar ile Edirne Segedin Antlaşmasını imzaladı Niğbolu Savaşı (1396)
(1444). Bu anlaşma Osmanlının batılı devletler ile imzaladığı ilk
anlaşmadır. Ankara Savaşı (1402)
฀ Bu anlaşmadan sonra II. Murat tahtı oğlu II. Mehmet’e bıraktı.
Varna Savaşı (1444)
Bu durumdan yararlanmak isteyen Haçlıların harekete geçmesi
üzerine II. Murat tekrar tahta geçmiştir. Yapılan Varna II. Kosova Savaşı (1448)
Savaşında haçlılar büyük bozguna uğratıldı. (1444)
฀ Bizans’ın ve Papanın kışkırtması üzerine, Türkleri Balkanlardan
atmak isteyen Haçlılar Osmanlılar ile II. Kosova Savaşını yaptı
(1448).
II. Kosova Savaşının Önemi

1-Haçlıların son taarruzu Osmanlının son savunması (II. Viyana’ya kadar)
2-Balkanların Türk yurdu olduğu ve Türklerin Balkanlardan

atılamayacağı anlaşıldı.
3-Bizans’ın Avrupa’dan yardım alma umudu sona erdi.
II. Murat dönemindeki diğer gelişmeler;
฀ Devlet adamı yetiştirmek için Edirne’de ilk kez Enderun

Mektebi açılmıştır.
฀ Pençik Sistemi kaldırılmış, Devşirme Sistemi geliştirilmiş ve
kanunlaştırılmıştır.
฀ Arapça ve Farsça pek çok eser tercüme edilmiştir.
฀ Edirne’de Buçuk Tepe İsyanı çıkmıştır. (ilk yeniçeri
ayaklanmasıdır.)

MEHMET PAKIR
Not Alınız

DÜNYA GÜCÜ OSMANLI (YÜKSELME DÖNEMİ) 1
MEHMET PAKIR
o Osmanlı Devletinde İstanbul’un fethi ile başlayıp (1453),
Sokullu Mehmet Paşa’nın vefatı ile son bulan döneme
Yükselme Dönemi denir. Yeni kaynaklarda Dünya Gücü
Osmanlı olarak bilinen bu dönem Osmanlının en parlak
dönemidir.
Yükselme Devri Padişahları:
1- II. Mehmet ( 1451 – 1481 )
2- II. Bayezid (1481 – 1512)
3- I. Selim ( 1512 – 1520 ) (Yavuz)
4- I. Süleyman ( 1520 – 1556 ) (Kanuni)
5- II. Selim ( 1556 – 1574 )
6- III. Murat (1574–1595)
II. MEHMET (FATİH) DÖNEMİ RUMELİHİSARI

1-İSTANBUL’UN FETHİ (1453)
A- Nedenleri:
o İstanbul’un jeopolitik önemi

o Bizans’ın Avrupa Devletlerini Osmanlıya karşı kışkırtması
o Bizans’ın şehzadeleri ve Anadolu Beyliklerini Osmanlı
Devleti’ne karşı kışkırtması Aşağıdakilerden hangisi İstanbul’un
o Bizans’ın Osmanlı toprak bütünlüğünü bozması Fethinin evrensel nitelikli bir gelişmeye
o Hz. Muhammed’in hadisi şerifi yol açtığının göstergesidir?
A. Osmanlının yükselme dönemi

B- Fetih İçin Osmanlının Yaptığı Hazırlıklar başladı.
B. İstanbul Osmanlı Devleti’nin
o Rumelihisarı (Boğazkesen) yaptırıldı. başkenti oldu
o Surları yıkabilecek toplar döktürüldü. C. Boğazlar ve boğaz ticareti
o 400 parçalık donanma oluşturuldu Osmanlıya geçti.
o Karamanoğulları üzerine bir ordu gönderilerek gelebilecek D. II. Mehmet’e Fatih unvanı
verildi.
tehlike önlendi.
E. Orta Çağ kapandı Yeniçağ
o Avrupa’dan gelecek yardımları önlemek için Balkanlara kuvvet
başladı
gönderildi.
o İstanbul civarındaki Silivri ve Vize kaleleri alındı.
Yoğun kuşatma neticesinde 29 Mayıs 1453’te salı günü, İstanbul

fethedildi.
C- Fethin Türk Tarihi Açısından Sonuçları
 Osmanlının yükselme dönemi başladı.

 İstanbul Osmanlı Devleti’nin başkenti oldu
 Boğazlar ve boğaz ticareti Osmanlıya geçti.
 II. Mehmet’e Fatih unvanı verildi.
 Osmanlı Devleti imparatorluk haline geldi.
 Osmanlı’nın Anadolu – Rumeli toprak bütünlüğü sağlandı.
E

MEHMET PAKIR
D- Fethin Dünya Tarihi Açısından Sonuçları
o Orta Çağ kapandı, Yeni Çağ başladı.

o Bizans İmparatorluğu yıkıldı.
o Avrupa’ya giden bilim adamları Rönesans’ın başlamasına
neden oldu.
o Topun güçlü surları yıktığını gören Avrupalı krallar, feodaliteyi
yıktılar.
o İpek yolu Osmanlıların eline geçti. Avrupalılar yeni yollar
aramaya başladı, buda Coğrafi Keşiflere neden oldu.
o Ortodoks Patrikhanesi, Osmanlının koruyuculuğu altında
varlığını devam ettirdi. Fatih bununla, Hristiyan birliğini
parçalamayı, İslam dininin hoş görüsünü anlatmayı,
Balkanlardaki fetihlerde Ortodoksların desteğini kazanmayı FATİH DÖNEMİNDE OSMANLI
amaçladı. TOPRAKLARI
2. ANADOLUDAKİ FETİHLER
o Cenevizlilerden Amasra alındı (1459).
o Candaroğullarından Sinop alındı (1460).
o Trabzon Rum İmparatorluğuna son verildi.
o Karamanoğullarından Konya ve Karaman alındı.
o Akkoyunlu Devleti Sultanı Uzun Hasan ile Otlukbeli Savaşı
yapıldı (1473). Savaşı Osmanlı Devleti kazanmış ve
Akkoyunlu Devleti yıkılma dönemine girmiştir. Ayrıca
Osmanlı Devleti doğu sınırlarını güvence altına almıştır.
Fatih Sultan Mehmet döneminde;

3- BALKANLARDAKİ FETİHLER
o Candaroğullarından Sinop ve
o Sırbistan (1459), Mora (1460), Eflak (1462), Bosna– Kastamonu’nun alınması
Hersek (1463–65), Boğdan (1476) ve Arnavutluk o Kırım'ın Osmanlı egemenliğine
alınarak Balkanlar’ın fethi tamamlanmıştır. girmesi
Not: Bosna-Hersek halkı, Osmanlıya bağlandıktan kısa bir süre o Akkoyunlular'ın Otlukbeli
Savaşında yenilgiye uğratılması
sonra İslamiyet’i kabul etti.
Faaliyetlerine dayanarak aşağıdakilerden
4- DENİZLERDEKİ FAALİYETLER hangisinin amaçlandığı savunulamaz?
a-Ege adalarının fethi: Limni, Eğriboz, Taşoz, Semadirek, İmroz, A) Anadolu Türk siyasi birliğini
Midilli adaları alındı. gerçekleştirmenin
B) İslamiyet'i yaymanın
b-Yunan adalarının fethi: Kefalonya, Ayamavra, Zenta adaları C) Karadeniz'de üstünlük
alındı. sağlamanın
D) Hâkimiyet sahasını
c-Kırım’ın fethi: Gedik Ahmet Paşa komutasındaki donanma Kırım’ı genişletmenin
E) İpek Yolu'nda denetim
Cenevizlilerden almıştır (1477). Böylece:
kurmanın
o Karadeniz bir Türk gölü haline geldi.
o Karadeniz ticaret yolu tamamen Osmanlı egemenliğine
girdi.
o Cenevizlilerin Karadeniz deki varlığına son verildi
d-Rodos kuşatılmış ama alınamamıştır.
e-İtalya’nın Otranto kalesi fethedilmiş ise de Fatih’in ölmesinden

sonra gerekli yardım yapılamadığı için tekrar kaybedilmiştir. (1480)
B

3
DÜNYA GÜCÜ OSMANLI (YÜKSELME DÖNEMİ)
MEHMET PAKIR
5- OSMANLI - VENEDİK SAVAŞLARI
o Fatih Venedikliler ile 16 yıl savaş yapmış ve sonuçta
Venedikliler ile İmtiyazlar Anlaşmasını imzalamıştır (1479). Bu
anlaşma ile Venedikliler Osmanlı sularında serbestçe ticaret II. Bayezid döneminin Yükselme Dönemi
yapabilecek, Venedikliler Osmanlılara vergi vereceklerdi. İçerisinde bir ‘Duraklama Dönemi’ olarak
anılmasında;
Not: Bu anlaşma ile ilk ticari ayrıcalıklar ticareti geliştirmek ve Hristiyan
birliğini parçalamak için, Fatih tarafından Venediklilere verilmiştir. I. Cem Sultan Olayı’nın yaşanması,
II. Taht kavgaları,
III. Daha çok ekonomik meselelere ağırlık
verilmesi
6-DİĞER GELİŞMELER
o Kanunname-i Ali Osman ( Fatih Kanunnamesi ) çıkarıldı. Durumlarından hangilerinin etkili olduğu
savunulabilir?
Topkapı sarayı yapıldı.
A. Yalnız I
o Devletin geleceği için kardeş katline izin verilmiştir. B. Yalnız II
o Divana padişah yerine sadrazam başkanlık yapmaya başladı. C. I ve II
o Sahn-ı Seman medreseleri kuruldu. D. II ve III
o İlk altın para bastırılmıştır. E. I, II ve III
o Hicaz suyolları probleminden dolayı Osmanlı-
o Memlük ilişkileri ilk kez bu dönemde bozuldu.
II. BAYEZİD DÖNEMİ

o Fatih’in ölümü üzerine Amasya Valisi olan oğlu Bayezid
İstanbul’a gelerek tahta geçti.
o Bayezid’in zayıf karakterli olması, bu dönemde ortaya çıkan
Cem Sultan Olayı ve taht kavgaları bu dönemin sönük
geçmesine neden olmuştur. Bundan dolayıdır ki II. Bayezid
dönemi Yükselme Dönemi içerisinde bir Duraklama Dönemi
olarak bilinir.
Aşağıdakilerden hangisi II. Bayezid
1-Cem Sultan Olayı döneminde yaşanılan Cem Sultan
Olayının Osmanlı’ya etkilerinden biri
o Cem Sultan II. Bayezid’e karşı Memlükler’in de kışkırtması ile değildir?
birkaç kez taht mücadelesine girişmiş ise de mağlup olarak
Rodos şövalyelerine sığınmış ve onlar tarafından papaya A. Batıdaki seferler duraklamış
B. Endülüs Emesilerine gerekli
götürülmüştür. Böylece sorun uluslararası bir sorun haline
yardım götürülememiş
gelmiştir. C. Safevi tehlikesi önlenememiş
Cem Sultan Olayının Osmanlıya Etkileri: D. II. Bayezid döneminin sönük
geçmesine neden olmuş
a- Batıdaki seferler duraklamış E. Papa ve Avrupa tarafından
Osmanlı ile iyi ilişkiler kurmak
b- Endülüs Emesilerine gerekli yardım götürülememiş olarak kullanılmıştır.
c- Safevi tehlikesi önlenememiş
d- II. Bayezid döneminin sönük geçmesine neden olmuş
e- Papa ve Avrupa tarafından baskı unsuru olarak kullanılmıştır.
2-Karamanoğullarının Yıkılması (1483)
Karamanoğulları II. Bayezid tarafından kesin olarak yıkılıştır. CE

4
MEHMET PAKIR
3-Boğdan Fethinin Tamamlanması: II. Bayezid Döneminde;
Kili ve Akkerman alınarak Boğdan’ın fethi tamamlanmıştır. Böylece I. Venediklilerden Modon, Koron,
Kırım ile kara bağlantısı sağlanmış ve Lehistan ile ilk ilişkiler başlamıştır. İnebahtı kaleleri ve Navarin
limanı alınmıştır.
II. Otranto seferinden sonra,
4-Osmanlı-Memlük İlişkileri elimizden çıkan Ayamavra ve
Kefalonya kaleleri geri alınmıştır.
Fatih zamanında bozulan ilişkiler bu dönemde savaş haline III. Memlüklerle Hicaz suyolları
dönüşmüştür. sorunu yaşanmıştır
Nedenleri:
Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri
1. Memlüklerin Cem Sultan’ı kışkırtmaları ve korumaları Osmanlının Akdeniz’de etkin olmaya
2. Karamanoğullarını desteklemeleri çalıştığının göstergesidir?
3. Fatih döneminden beri devam eden Hicaz su yolları sorunu
4. Dulkadiroğulları Beyliği’nin Memluklere karşı Osmanlıdan A. I, II ve III
B. I ve II
yardım istemesi
C. Yalnız I
Bu savaşlar sırasında her iki tarafta bir sonuç elde edememiştir. D. Yalnız II
E. Yalnız III
5-Osmanlı-Venedik Savaşları:
o Venediklilerden Modon, Koron, İnebahtı kaleleri ve Navarin

limanı alınmıştır.
o Otranto seferinden sonra, elimizden çıkan Ayamavra ve
Kefalonya kaleleri geri alınmıştır.
6-Osmanlı İran İlişkileri

Safevi Devleti Hükümdarı Sah İsmail
o Şah İsmail, Akkoyunlu Devletini yıkarak yerine Safevi Devletini
Anadolu’yu ele geçirmek amacı ile
kurdu. Sah İsmail Anadolu’yu ele geçirmek amacı ile Anadolu Anadolu da Şiilik propagandası yaparak,
da Şii propagandası yaparak, Şahkulu İsyanının çıkmasına Şahkulu İsyanının çıkmasına neden oldu.
neden oldu. Şahkulu yakalanarak idam edildi. Yalnızca bu bilgi dikkate alındığında
o II. Bayezid’in Şii faaliyetlerine karşı pasif davranması üzerine ulaşılabilecek en doğru sonuç
Trabzon Valisi Selim babasına karşı isyan etmiş ise de başarısız aşağıdakilerden hangisidir?
olmuştur. Daha sonra yeniçeri ve ordunun desteği ile başa
A. Safevi Devleti Osmanlıyı zayıf
geçmiştir.
bir devlet olarak görmektedir
B. Safeviler Osmanlıdan daha
güçlüdür
YAVUZ SULTAN SELİM DÖNEMİ C. Safevi Devleti içerden büyük bir
destek almıştır
D. Şah İsmail Osmanlı’da iç
o Babası ve kardeşlerine karşı mücadele eden Yavuz bu karışıklıklar çıkartarak etkili
mücadeleyi kazanarak tahta geçmiştir. olmaya çalışmıştır
E. Şah İsmail yenilmiştir
1-Osmanlı İran İlişkileri
o Kardeşleri ile yaptığı mücadeleyi kazanan Yavuz, büyük

tehlike olarak gördüğü şah İsmail’in üzerine yürümüştür.
BD

5
MEHMET PAKIR
Nedenleri:
I. Devletin teokratik yapısının
o Yavuz’un padişahlığını Şah İsmail’in tebrik etmemesi güçlenmesi
II. Baharat Yolu’nun denetiminin
o Şah İsmail’in Anadolu da ayaklanmalar çıkartması
Osmanlı’ya geçmesi
III. Doğu Akdeniz’de Osmanlı
egemenliğinin artması
Bu nedenlerden dolayı Yavuz, Şah İsmail ile Çaldıran Savaşını yaptı
(1514). Yukarıda verilen gelişmelerden
hangilerinin Yavuz Sultan Selim’in Mısır
Sonuçları: Seferi sonucunda gerçekleştiği
savunulabilir?
o Doğuda en büyük tehlike olan, Safevi Devleti tehlikesi uzunca
bir süre etkisiz hale getirildi. A) Yalnız I
o Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri Osmanlı topraklarına B) Yalnız II
katıldı. C) I ve II
o Savaş dönüşü birçok sanatçı, bilgin ve şair İstanbul’a getirildi. D) II ve III
E) I, II ve III
o Savaş dönüşünde Dulkadiroğulları Beyliği ile yapılan Turnadağ
Savaşı (1515) ile Dulkadiroğulları Beyliği Osmanlı Devletine
katıldı.
Not: Dulkadiroğulları Beyliğinin alınması ile Anadolu Türk birliği kesin
olarak sağlanmıştır.
2-Osmanlı – Memlük İlişkileri E

Nedenleri:
o Şah İsmail ve Memlüklerin Osmanlıya karşı ittifak kurması

o Dulkadiroğulların Osmanlıya katılmasına Memlüklerin itirazı
o Fatih döneminde başlayan iki devlet arasındaki anlaşmazlıklar
o Yavuz’un Müslümanları bir bayrak altında toplayarak İslam
birliğini gerçekleştirmek istemesi
o Yavuz’un baharat yolunu eline geçirmek istemesi
Yavuz Sultan Selim, Kansu Gavri ile Mercidabık Savaşını yaparak
(1516) Suriye, Filistin bölgesini ele geçirdi. Savaş sırasında Kansu Gavri
öldü.
Yavuz, Memlük hükümdarı Tomanbay ile Ridaniye Savaşını yaparak

Memlukleri yıkmıştır (1517).
Sonuçları:
o Memlük Devleti ortadan kaldırılmıştır.

o Mısır Osmanlı devletine katıldı.
o Savaşılmadan Hicaz Osmanlı devletine katılmıştır.
o Baharat yolu Osmanlının eline geçmiştir.
Yavuz Sultan Selim Döneminde Tokat’ta
o Mukaddes emanetler İstanbul’a getirildi. ortaya çıkan Bozoklu Celâl Ayaklanması
o Halifelik Osmanlı Devletine geçti. 1518’de bastırılmıştır. XVII. yüzyılda
o Osmanlı hazinesi ağzına kadar dolmuştur. Anadolu’daki isyanlara “Celâli İsyanları”
o Venedikliler Kıbrıs adası için Memlüklere ödedikleri vergiyi denilmesinin sebebi budur.
Osmanlı Devletine ödemeye başladılar.
Not: Yavuz Sultan Selim döneminde bütün mücadeleler doğulu

devletler ile yapılmış, batılı devletler ile herhangi bir mücadele
olmamıştır. Bu dönem batılı devletler ile mücadelenin olmadığı tek
dönemdir.

6
MEHMET PAKIR
KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN DÖNEMİ
o Yavuz’un ölümü üzerine, Yavuz’un tek oğlu olan Kanuni,
taht mücadelesi yapmadan tahta geçti. 46 yıllık saltanatı
boyunca, doğuya ve batıya 13 sefer düzenledi. Kanunî Sultan Süleyman tahta çıktığında
taht kavgalarına rastlanmamasında;
Kanuni Sultan Süleyman(1520–1566) Dönemi İç İsyanlar:
I. taht için rakip olmaması,
Canderdi Gazali İsyanı (1521): II. devletin güçlü bir orduya sahip olması,
III. yeniçerilerin hükümdarı desteklemesi
o Mısır’da ortaya çıkmıştır.
Durumlarından hangilerinin etkili olduğu
o Siyasi nitelikli bir isyandır. savunulabilir?
o Amaç, Memlük devletini yeniden canlandırmak. A) Yalnız I

B) Yalnız II
Ahmet Paşa İsyanı (1524): C) Yalnız III
D) I ve II
o Mısırda ortaya çıkmıştır. E) II ve III
o Kişisel nitelikli bir isyandır.
o Sadrazamlık beklerken Mısır valiliğine atanmış ve isyan

etmiştir.
Baba Zünnun İsyanı(1526):
o Yozgat’ta ortaya çıkmıştır.
o Sosyo-Ekonomik nitelikli bir isyandır.
o Vergi sorununu bahane eden Türkmenlerin çıkardığı ve aynı

zamanda Şii karakteri de olan bir isyandır.
Kalenderoğlu İsyanı(1527):
o Karaman-Maraş dolaylarında ortaya çıkan bir isyandır. Aşağıdakilerden hangisi Kanunî dönemi
o Sosyo-ekonomik nitelikli bir isyandır. iç isyanlarından biri değildir?
o Hacı Bektaşi Veli’nin soyundan gelen Kalenderoğlunun elinden
tımarlarının alınmasından dolayı ortaya çıkmıştır. A) Ahmet Paşa İsyanı
B) Kalender Çelebi İsyanı
C) Canberdi Gazâli İsyanı
D) Baba İshak İsyanı
1-BATIDAKİ GELİŞMELER E) Baba Zünnun İsyanı
A- Osmanlı-Macar İlişkileri
a- Belgrat’ın Fethi (1521):
oMacarların Osmanlıya karşı saldırgan tavır almaları üzerine

Kanuni sefere çıkarak Belgrat’ı aldı.
o Osmanlı Devleti, Belgrat kalesini Avrupa seferlerinde üs
olarak kullandı.
b- Mohaç Meydan Muharebesi (1526):
o Belgrat fethinden sonra Osmanlı-Macar ilişkileri iyice bozuldu.

Bu arada Alman Kralı Şarlken’e esir düşen Fransız Kralı
Fransuva, Kanuni den yardım istedi. Bunun üzerine Kanuni,
Macaristan üzerine yürüdü. Mohaç ovasında yapılan savaşta,
AD
Osmanlı ordusu tarihinin en kısa zaferini aldı.

7
MEHMET PAKIR
Sonuçları:
Kanuni Döneminde 1533’te imzalanan
o Budin dâhil Macaristan alınmıştır. İstanbul Antlaşmasında “Avusturya Kralı,
o Fransa Kralı esaretten kurtulmuştur. Osmanlı sadrazamına eşit sayılacak”
o Osmanlının Orta Avrupa’daki egemenliği güçlendi. hükmü vardır
o Osmanlı – Avusturya komşu olmuş böylece Osmanlı-
Avusturya ilişkileri başlamıştır. Yalnızca bu bilgi dikkate alındığında
ulaşılabilecek en doğru sonuç
B- Osmanlı-Avusturya İlişkileri
a- I. Viyana Kuşatması (1529): A. Osmanlı ve Avusturya devletleri

eşit sayılmıştır
o Macar topraklarında hak iddia eden Avusturya kralı B. Avusturya Osmanlının siyasi
Ferdinand’ın Budin’e saldırması üzerine, Kanuni, Budin’e üstünlüğünü kabul etmiştir.
girdi. Ancak Ferdinand Kanuni’nin karşısına çıkmaya cesaret C. Sadrazamın yetkileri padişahın
edemedi. Avusturya sorununu çözmek isteyen Kanuni, yetkileriyle denktir
D. Avusturya kralı Osmanlı
Viyana Kalesini kuşattı. Ancak Viyana’nın güçlü bir kale
sadrazamını etkilemeyi
olması, kış mevsiminin gelmesi, ağır topların götürülmemesi
başarmıştır
yüzünden Viyana alınamadı. E. Avusturya’nın kazançlı çıktığı bir
antlaşmadır
b- Alman Seferi (1532):
o Ferdinand, Alman İmparatoru Şarlken’e güvenerek Budin’i

tekrar kuşattı. Bu olay üzerine Kanuni, Şarlken’i savaşa
çağırarak Alman seferine çıktı. Ancak Şarlken, Kanuni’ye
karşı koyamadı. Avusturya’nın isteği üzerine İstanbul
Anlaşması yapıldı.
c- İstanbul Antlaşması (1533): Bu anlaşmaya göre:
o Avusturya Kralı, Osmanlı sadrazamına eşit sayılacak Aşağıdakilerden hangisi 1535’te

o Ferdinand, Yanoş’un Macar krallığını tanıyacak Avusturya Kanuni’nin Fransa’ya Kapitülasyonlar
Osmanlıya vergi ödeyecekti. vermesinin nedenlerinden biri olamaz?
o Bu antlaşma ile Avusturya Osmanlı Devletinin üstünlüğünü
A. Avrupa Hristiyan birliğini
kabul etmiş oldu. parçalamak
B. Akdeniz ticaretini yeniden
canlandırmak
d- Zigetvar Seferi (1566)
C. Fransız limanlarından
o Avusturya’nın vergisini ödememesi üzerine, Kanuni 13. yararlanmak
ve son seferine çıktı. Zigetvar Kalesi kuşatıldı. D. Fransa’yı yanına çekmek
E. İpek Yolunu yeniden
Kanuni’nin vefatından bir gün sonra alındı.
canlandırmak
c- Osmanlı-Fransız İlişkileri
o Kanuni’nin Fransız Kralı Fransuva’yı kurtarması üzerine

Osmanlı-Fransız ilişkileri başladı. Kanuni, Avrupa Hristiyan
birliğini parçalamak, Akdeniz ticaretini yeniden
canlandırmak ve Fransız limanlarından yararlanmak için
Fransızlara kapitülasyonları verdi (1535). 1740’ta
kapitülasyonlar sürekli hale getirildi.
o Başlangıçta Osmanlı için faydalı olan kapitülasyonlar daha
sonraları Osmanlı ekonomisinin bozulmasına neden oldu.
BE

8
MEHMET PAKIR
2-DOĞUDAKİ GELİŞMELER
o Yavuz döneminde İran ile yapılan savaşlar bu dönemde de

devam etmiştir. Uyarı: Kanunî döneminin en ünlü
minyatür sanatçısı Matrakçı Nasuh,
Nedenleri:
1533–1535 yılları arasında gerçekleşen
Irakeyn Seferiyle ilgili olarak yazdığı
o Osmanlının batı seferlerini fırsat bilen İran’ın sık sık arkadan
ve 128 minyatürden oluşan “Beyân-ı
saldırması Menâzil-i Irakeyn” adlı eseri ile
o İran’ın Avusturya ile ittifak kurmaya çalışması. ünlüdür.
Kanuni İran üzerine üç sefer düzenlemiştir. Zor durumda kalan Şah

Tahmasb, Kanuni ile Amasya Anlaşmasını imzaladı. (1555)
Amasya Anlaşmasının Sonuçları:
o Doğu Anadolu, Irak, Tebriz ve Bağdat Osmanlıya bırakıldı.

o Osmanlı Devleti ile İran arasındaki ilk resmi anlaşmadır.
o Osmanlı - İran arasındaki mücadelelere uzunca bir süre ara
verilmiştir.
3-DENİZLERDEKİ GELİŞMELER
a- Rodos Adasının Fethi (1522)
o Kanuni, Rodos ta ki şövalyelerin Osmanlı ticaret gemilerine

zarar vermeleri ve Rodos un önemli bir konumda
bulunmasından dolayı bu adayı fethetmiştir. Uyarı: Kanunî Sultan Süleyman
“Muhibbi” mahlasıyla şiirler yazan
ünlü bir şairdir. En ünlü eseri ise
Divân-ı muhibbi’dir.
b-Cezayir’in Osmanlı Yönetimine Girmesi (1533)
o Kanuni, Cezayir Beyi olan Hızır Reis’i İstanbul’a çağırarak

ona Kaptan-ı Deryalık teklif etti. Kendisine de Hayrettin
adını verdi. Böylece Cezayir Osmanlıya katılmış ve
Beylerbeyiliği’ne de Hayrettin Paşa getirildi.
c-Preveze Deniz Savaşı (1538)
Nedenleri:
o Osmanlıların Ege Denizi’ni egemenlik altına almaları

o Osmanlıların Korfu adasını kuşatması
Andrea Doria komutasındaki Haçlı donanması ile Barboros arasında Uyarı: Preveze Deniz Savaşı’nın yıl
yapılan Preveze Deniz Savaşında, Haçlılar ağır bir yenilgiye uğradı. Bu dönümleri günümüzde her 28 Eylül’de
savaş sonucunda Akdeniz bir Türk gölü haline geldi. “Türk Denizcilik Günü” ya da
“Donanma Günü” olarak
d- Trablusgarp’ın Fethi (1551) kutlanmaktadır.
 Turgut Reis tarafından alınmıştır. Turgut Reis Trablusgarp

Beylerbeyiliği’ne getirildi.

9
MEHMET PAKIR
e- Cerbe Deniz Savaşı (1559)
o Turgut Reis’in Cerbe Adasını kuşatması üzerine, Haçlılar Uyarı: Hint ticaret yolunu ele geçirmek
Turgut Reis ile Cerbe savaşını yaptılar. Bu savaşta amacıyla düzenlenen ve Piri Reis ile
Seydi Ali Reis’in kaptan-ı deryalık
Haçlılar bir kez daha yenilmişlerdir. Bu galibiyet ile Batı
yaptığı Hint Deniz Seferleri’nde başarı
Akdeniz deki Türk üstünlüğü tartışılmaz hale geldi. sağlanamamıştır. Sefer dönüşü Piri Reis
“Kitâb-ı Bahriye”, Seydi Ali Reis ise
f- Hint Deniz Seferleri (1538–1553) “Mir’âtü’l Memâlik” (Memleketlerin
Aynası) adlı eserleri yazmışlardır.
Nedenleri:
o Portekizlilerin, Müslüman tüccarların ticaretini engellemesi

o Portekizlerin Basra Körfezi ve Kızıldeniz de hâkim olma
çabaları
o Hindistan’daki Gücerat hükümdarının Kanuni’den yardım
istemesi
o Kanuni’nin Baharat Yolu’nun güvenliğini sağlamak
istemesi
Kanuni’nin isteği ile Hindistan’a dört sefer yapıldı. Seferler genellikle
Osmanlının başarısızlığı ile sonuçlandı. Bu seferleri Hadım Süleyman
Paşa, Piri Reis, Murat Reis ve Seydi Ali Reis yaptılar.
Başarısızlığın Nedenleri:
1-Seferlere gereken önemin verilmemesi

I. Kanuni Sultan Süleyman
2-Osmanlı gemilerinin okyanuslara dayanıklı olmaması II. II. Selim
III. III. Murat
3-Hindistan’daki Müslüman devletlerin Osmanlılara gereken yardımı
Enderun’da yetişmiş devşirme kökenli
yapmamaları
bir devlet adamı olan Sokullu Mehmet
Paşa, yukarıda verilen Osmanlı
Sonuçları:
padişahlarından hangilerinin
o Yemen, Sudan sahilleri ve Habeşistan’ın bir kısmı Osmanlıya döneminde sadrazamlık yapmıştır?
katıldı. A) Yalnız I
o Arap Yarımadası tamamen Osmanlı denetimine girdi. B) Yalnız II
o Kızıldeniz ve Basra Körfezi Osmanlı denetimine girdi. C) I ve II
o Portekiz’in Hindistan faaliyetleri engellenemedi. D) I ve III
E) I, II ve III
SOKULLU MEHMET PAŞA DÖNEMİ
o Devşirme olan Sokullu Mehmet Paşa, Kanuni’nin son

zamanlarında sadrazam olmuştur. Kanuni’den sonra tahta
geçen II. Selim ve III. Murat zamanlarında devlet işlerini
yürüten asıl kişi Sokullu Mehmet Paşa olduğundan bu
döneme Sokullu Mehmet Paşa Dönemi denir.
1- Sakız Adasının Alınması (1568):
Cenevizlerin elinde bulunan ada Sokullu döneminde, Kaptan-ı Derya

Piyale Paşa tarafından alınmıştır. Böylece Ege Denizindeki Türk
hâkimiyeti pekişmiştir.
E

10
MEHMET PAKIR
2- Kıbrıs Adası’nın Fethi (1571)
Aşağıdakilerden hangisi Kıbrıs Adası’nın
o Kıbrıs Adası Venediklilerin elinde bulunuyordu. Venedikliler fethinin sonuçlarından biri değildir?
Mısır’ın fethinden sonra bu ada için Osmanlıya vergi
A. Doğu Akdeniz tamamen
ödemeye başladılar.
Osmanlı egemenliği altına
girdi.
B. Böylece Mısır yolunun
Nedenleri:
güvenliği sağlandı.
o Kıbrıs’ın jeopolitik olarak önemli bir konumda bulunması C. Türk aileleri Kıbrıs’a
o Kıbrıs’taki korsanların Osmanlı ticaret gemilerine zarar yerleştirildi.
D. İnebahtı Deniz Savaşına neden
vermesi
oldu
o Venediklerin Kıbrıs için ödedikleri vergiyi kesmeleri E. İpek yolunun denetimi
Osmanlı’nın eline geçti
II. Selim adanın fethini istemesine rağmen Sokullu, buna karşı çıktı.
Adanın alınması halinde Osmanlılara karşı büyük bir haçlı seferinin
düzenleneceğini ileri sürmüştür. Vezir Lala Mustafa Paşa komutasındaki
donanma Kıbrıs Adasını fethetmiştir (1571).
Sonuçları:
o Doğu Akdeniz tamamen Osmanlı egemenliği altına girdi.

Böylece Mısır yolunun güvenliği sağlandı.
o Türk aileleri Kıbrıs’a yerleştirildi.
o İnebahtı Deniz Savaşına neden olmuştur.
3- İnebahtı Deniz Savaşı (1571):
Nedenleri:
1571’de Haçlı ordusunun üstünlüğüyle
o Avrupalıların Kıbrıs Adasını geri almak istemeleri sona eren ve aynı zamanda Osmanlı
o Papa’nın kışkırtmaları donanmasının da yakıldığı savaş
Oluşturulan haçlı donanması, Osmanlı donanmasını İnebahtı körfezinde aşağıdakilerden hangisidir?
yaktı. Yalnızca Uluç Ali Reis bir kısım gemileri alarak İstanbul’a A) Cerbe
dönebildi. B) Çeşme
C) Gelibolu
Sonuçları: D) İnebahtı
E) Preveze
o Uluç Ali Reis’in adı, Kılıç Ali Reis olarak değiştirilmiş
ve Kaptan-ı Deryalığa getirilmiştir.
o Osmanlı Devletinin aldığı ilk büyük deniz yenilgisidir.
o Bu yenilgi, Türklerin yenilmezliği inancını yıkmıştır.
o Osmanlı Devleti kısa sürede daha güçlü bir donanma
hazırlayarak denizlere tekrar açıldı.
4- Tunus’un Fethi (1574):
o Yeni oluşturulan donanma ilk iş olarak İspanyolların elindeki

Tunus seferine çıktı. Tunus kolayca alınarak Beylerbeyilik
haline getirilmiştir.
Not: Tunus’un fethi hem İspanyol-Osmanlı savaşlarını, hem de ED

İspanyolların Kuzey Afrika da ki işgal politikalarını sona erdirmiştir.

MEHMET PAKIR
5- Fas Sultanlığının Osmanlı Himayesine Alınması
o Fas’ta taht kavgaları başlamıştı. Bir kısım

Faslılar Portekiz kralından, bir kısmı da
Osmanlı Padişahından yardım istediler.
Sokullu, Cezayir Beylerbeyi Ramazan
Paşa’yı Fas üzerine gönderdi.
Portekizliler ile yapılan Vadi-üs Sebil
Savaşı’yla Portekizlilere çok ağır bir
darbe vurularak Fas Osmanlı himayesine
alındı. (1577)
6- Sokullu’nun Kanal Projeleri

DON - VOLGA PROJESİ
a- Don -Volga Kanal Projesi’nin Amaçları:
o Orta Asya Türkleri ile ilişki kurmak

o Rusya’nın güneye inmesini ve büyümesini
önlemek
o Donanmayı Hazar denizine geçirerek İran’ı
doğudan sıkıştırmak
o İpek yolunun canlanmasını sağlamak
Don ve Volga nehirlerinin birbirlerine yaklaştığı

yerde 10 km’lik kanal açılması için çalışmalar
başladı (1569). Ancak Rusya’nın saldırıları, Kırım
hanının projeye destek vermemesi yüzünden proje
yarım kalmıştır.
b- Süveyş Kanalı Projesinin Amaçları

SÜVEYŞ KANALI
o Akdeniz ticaretini canlandırmak PROJESİ
o Portekiz’in Hint Okyanusundaki
faaliyetlerini önlemek
o Güney Asya’daki Müslümanlar üzerinde
Avrupalı devletlerin baskısını kaldırmak
İlk kez Yavuz döneminde, gündeme gelen Akdeniz
ile Kızıl Deniz’in birleştirilmesi projesi yeniden
düşünülmüş ama gerçekleştirilememiştir.
7-Sokullu’nun Ölümü (1579)
o Sokullu, III. Murat döneminde eski

itibarını kaybetti ve öldürüldü.
Not: Sokullu’nun ölümü ile Osmanlı Devletin de
Yükselme Dönemi sona ermiş ve Duraklama
Dönemi başlamıştır.

MEHMET PAKIR
Not Alınız

OSMANLI KÜLTÜR VE MEDENİYETİ 1
MEHMET PAKIR
KULLUK SİSTEMİ: Devşirme kökenliler için
EGEMENLİK ANLAYIŞI kullanılır. Padişah bu kişiler üzerinde her türlü
o Osmanlı Devleti’nin teşkilât yapısı, hakka sahiptir.
özellikle Anadolu Selçuklu Devleti’nin
kültür ve uygarlığından etkilenilerek 6. Dirlik sistemi (ikta) uygulanmış ve dirlik
gelişme göstermiştir. sahiplerinin yetkileri kısıtlanmış
Osmanlı devlet yönetiminin oluşumunda; 7. Müsadere sistemi uygulanmıştır.

1. Eski Türk gelenekleri
2. İslâm dininin kuralları
3. Hâkim olunan bölgelerdeki yönetim
anlayışları etkili olmuştur. MÜSADERE: Ölen kişinin mallarının devlete
kalmasıdır. Yani özel mülkiyet yoktur.
o Osmanlı Devleti’ni Osmanlı soyundan
gelen hükümdarlar yönetmiştir. PADİŞAH
Osmanlı’daki bu yönetim şekline “Mutlak o Osmanlı Devleti’nde padişahın; halkı
Monarşi” adı verilmektedir. (1876 I. korumak, orduya komuta etmek, adaleti
Meşrutiyet dönemine kadar yönetim sağlamak, huzur ve refahı sağlamak,
anlayışı bu şekildedir.) kanunlara uygun olarak ülkeyi yönetmek
gibi görevleri vardı.
o Padişah ülkenin mutlak hâkimi sayılmış,
Osmanlı Devleti Merkezi Otoriteyi Güçlendirmek ancak yetkileri şer’i (İslam Hukuku) ve örfî
Amacıyla; (eski Türk gelenekleri) hukuk kuralları
tarafından sınırlandırılmıştır.
1. Veraset sistemini değiştirmiştir.
o Başlarda ülke hükümdar ve ailesinin ortak PADİŞAHIN EGEMENLİĞİ KULLANMA

malıdır anlayışı devam etmiştir. BİÇİMLERİ
o I. Murat ülke hükümdar ve oğlanlarınındır. Yasama: Ferman, Berat, Kanunname, Adaletname
o • Fatih sultan Mehmet ülke
padişahındır, kardeş katli serbesttir Yürütme: Divanı hümayun
o I. Ahmet ülke Ekber ve Erşet (büyük ve
Yargı: kulluk hakkı
akıllı) olanındır
HÜKÜMDARLIK HÜKÜMDARLIK
NOT: Ekber Erşet sistemi taht kavgalarına son ALAMETLERİ ÜNVANLARI
vermiştir. Kardeş katli sona ermiş. o Otağ (Çadır) o Hakan
o Taht (Örgin) o Hüdâvendigâr
o Sikke (Para) o Han
o Hutbe o Padişah
2. Fethedilen topraklar devletin malı kabul o Tabl (Davul) o Bey
edilmiş o Hil’at o Sultan
o Çetr o Gâzi
3. Şehzade ve eğitmenleri olan LALA’ların (Şemsiye) o Nasr
yetkileri kısıtlamış o Sancak o Hünkâr
o Tuğ
o Halife
4. Eyaletlere hükümdar sülalesinden değil o Kılıç Alayı
merkezden vali atanmıştır o Tuğra
o Âlem (Bayrak)
5. Devşirme sistemi uygulanmış (kulluk o Cülûs Bahşişi
sistemi)

MEHMET PAKIR
HÜKÜMDARIN OTORİTESİNİ SİMGELEYEN Şehzade Sancakları:
BELGELER: Edirne, Trabzon, Manisa, Kütahya, Karaman, Kefe.
o Ferman: Padişahın yazılı buyruğu
o Menşur: Hükümdar adına düzenlene SARAY TEŞKİLATI:
atama belgesi Saray, Osmanlıda devlet işlerinin merkezidir.
o Berat: Göreve başlama belgesi
Bölümleri:
o Hattı hümayun: Padişahların yazılı emir ve
el yazmaları 1. BİRUN (DIŞ): Dış hizmetler bölümüdür.
o Adaletname: Padişahların halkın haklarını Padişah hocası, hekimbaşı, cerrah başı, imam gibi
koruyan belge. görevliler bulunur.
o Kanunnâme: Hukuk, yönetim ve mali
alanlarda şeriata uygun olarak konulan 2. ENDERUN (İÇ): Sarayın eğitim bölümüdür.
padişah yasaları. Devşirmeler bu bölümde yetiştirilir.
HÜKÜMDARIN YETKİLERİNİ KISITLAYAN 3. HAREM: Hükümdarın ve ailesinin yaşadığı

DURUMLAR yerdir.
o Töre ve Şeriat
o Senedi ittifak: Ayanlarla yapılan sözleşme
o Tanzimat & ıslahat fermanı ve II.
DİVAN-I HÜMAYUN:
Meşrutiyet… Kanun-i esasi (anayasa)
o İlk defa ORHAN BEY zamanında
HÜKÜMDARIN GÖREVLERİ: oluşturuluş.
1. Büyük devlet görevlilerini atamak o II. MAHMUT zamanında kaldırılmıştır.
2. Divan toplantılarına başkanlık etmek o Devlet işlerinin görüşülüp karara
(fatihe kadar) bağlandığı yerdir.
3. Hukuki davalarda idam kararı vermek o Son söz padişaha aittir.
4. Savaş ve barışa karar vermek o DANIŞMA MECLİSİ özelliği
5. Yasa çıkarmak ve uygulanmasını sağlamak o Toplantı tutanakları Mühime, Ahkâm,
Tahvil, Ruusname ve Ahitname denilen
ŞEHZADELER: defterlere kaydedilirdi.
o Hükümdar çocuklarına şehzade ya da o Divan bugünkü bakanlar kurulunun yerini
çelebi denir. tutar.
Sancağa çıkma usulü: Hükümdar çocukları belli bir DİVAN ÜYELERİ:

yaşa geldiğinde illere vali olarak görevlendirilirdi.
Yanlarında Lala adı verilen hocaları bulunurdu. 1-PADİŞAH:
Amaç: şehzadelerin deneyim ve tecrübe

kazanmasını sağlamak. o Fatih’e kadar divan toplantılarına başkan
olarak katılmışlardır. Fatihten itibaren
Sonuç: yetenekli padişahlar başa geçmiştir. isterlerse katılmışlardır.
Zararı: Şehzadelere ait ordu ve mali imkân olduğu Amaç: Divan üyelerinin serbestçe görüşlerini dile
için taht kavgalarını arttırmıştır. getirmeleridir.
NOT: Selçuklularda aynı görevi gören Kafes Ardı: Padişahın divan toplantılarını dinlediği
atabeylerin ayaklanması varken Osmanlıda gizli bölmedir.
lalaların ayaklanması yoktur bunun nedeni
yetkilerinin kısıtlanmasıdır.

MEHMET PAKIR
2-SADR-I AZAM: (vezir-i azam) 7-REİSÜL KÜTTAP:
o Padişahtan sonra en yetkili kişidir ve o XVIII. yy da Osmanlının dış

padişahın mutlak vekilidir. devletlerle ilişkilerinin artması üzerine
o Padişahın tuğrasını taşır, padişahın nişancıdan ayrılmıştır.
katılmadığı divan toplantılarına başkanlık o Dış işleriyle ilgilenirdi
ederdi
o Fatihe kadar genelde Türklerden seçilirdi 8-ŞEYHÜLİSLAM (müftü):
fatihten itibaren devşirmeler arasından
seçilmiştir.
o Divanda alınan kararların dine
o Orduya komuta ettiğinde Serdar-ı Ekrem
uygunluğu konusunda fetva verir.
denirdi.
Divanı denetler.
3-VEZİRLER: o Halifeliğin Osmanlıya geçmesi üzerine
önemi artmıştır.
o din işlerinin başkanıdır.
o Sadrazamın yardımcılarıdır
o Kendilerine verilen devlet işlerini 9-KAPTAN-I DERYA:
yürütürlerdi.
o Sınırların genişlemesiyle sayılarıda
o Donanma kaptanıdır.
artmıştır.
o Gerek görüldüğünde bilgisine başvurulmak
amacıyla divana çağrılırdı.
4-NİŞANCI: o Kanuni zamanında üye olmuştur.
10-YENİÇERİ AĞASI:
o Padişahın tuğrasını yazışmalara çeker
iç ve dış yazışmalarla ilgilenirdi
o Gerekli Görüldüğünde Çağrılırdı.
o Fethedilen toprakları kaydederdi
(tahrir defteri)
o Yardımcısı reisülküttaptır.
NOT: Şeyhülislam, Kaptan-ı Derya ve Yeniçeri Ağası
asli olmayan üyelerdir
5-DEFTERDAR:
o Devletin gelir ve giderlerini tutardı.

o Toprakları gelirine göre birimlere ayırırdı. DİĞER DİVANLAR:
o Önce Rumeli, sınırların genişlemesiyle de
Anadolu’da da oluşturulmuştur. 1. AYAK DİVANI:
6-KAZASKER: o Padişahın halk ve askerle görüştüğü

divandır
o Adalet ve eğitim işleriyle ilgilenirdi 2. GALEBE DİVANI:

o Kadıların ve müderrislerin (hoca) atamasını
yapar
o Yeniçerilerin ulufelerinin dağıtıldığı ve
o Divanda büyük davalara bakardı. En üst
elçilerin kabul edildiği divandır.
mahkeme
o Önce Rumeli sonrada Anadolu olarak sayısı 3. SEFER DİVANI:
ikiye çıkmıştır. Rumeli daha üstündür.
o Savaş öncesi toplana divandır.

NOT: Divanda davalara bakılması divanı bugünkü
bakanlar kurulundan ayıran en büyük özelliktir.

MEHMET PAKIR
4. İKİNDİ DİVANI: o Osmanlıda topraklar ilke olarak
devlete aittir.
o Topraklar 3 bölüme ayrılmıştır.
o Veziriazamın konağında yapılan
toplantılardır. TOPRAK
5. CUMA DİVANI:
MİRİ MÜLK VAKIF
o Veziri azamın başkanlığında kadı
askerin de katılımıyla toplanan 1. Dirlik 1. Öşri
divandır. a. Has 2. Haraci
b. Zeamet
6. ÇARŞAMBA DİVANI:
c. Tımar
2. Ocaklık
o Veziriazamın başkanlığında İstanbul 3. Yurtluk
kadılarıyla yapılan toplantıdır. 4. Paşmaklı
k
OSMANLIDA SOSYAL GRUPLAR

o Osmanlıda halk Yönetenler (Askeri) ve A) MİRİ ARAZİ
Yönetilenler (Reaya, Teba) olmak
üzere genel itibarıyla ikiye ayrılır.
o Devlete ait topraklardır. Devlet bu
toprakları işlenmesi veya vergi ödenmesi
YÖNETENLER (ASKERİLER): Osmanlıda devletle
karşılığında halka ve memurlara dağıtırdı.
ilişiği olan herkes bu sınıfa dâhildir. Bu sınıf 3’e Bu topraklarda kişi toprağı sadece işleme
ayrılır. hakkına sahipti boş bırakamaz kiralayamaz
miras bırakamazdı.
1. Seyfiye: Askeri ve yönetimle bağlantılı o Miri araziler 5 bölüme ayrılır.
olanlardır.
o Veziriazam 1- DİRLİK: Önemli başarı göstermiş komutan ve
o Vezirler devlet adamlarına maaş karşılığı verilen arazidir.
o Yeniçeri Ağası Bu arazi gelirine göre bölümlere ayrılır.
o Kaptanıderya
o Beylerbeyi a) Has: geliri 100 bin üzeri olan, üst düzey
o Sancakbeyi memurlar için ayrılan arazidir. Hükümdar
o Subaşı ailesi ve divan üyeleri vb.
b) Zeamet: Geliri 100 bin ile 20 bin arası olan
2. Kalemiye: İdareci, bürokrat, maliye, arazidir. orta dereceli memurlara ayrılır. kadı,
örfi hukuk işleriyle uğraşan gruptur. subaşı gibi.
o Nişancı c) Tımar: geliri 20 bin ile 3 bin arasında dır. alt
o Reisülküttap dereceli memurlara verilir.
o Defterdarlar Dirliğin faydaları:
o Muhtesipler (zabıta ve belediye işleri) o Dirlik sahibi buradaki vergileri toplar
o Maaşını buradaki vergilerden alır.
3. İlmiye: Şer-i hukuk, din, eğitim ve yargı o Bir bölümüyle asker yetiştirirdi
işleriyle uğraşan gruptur. o Bu askerlerle o bölgenin güvenliğini sağlar
o Kazasker o Bölgede yol köprü gibi imar faaliyetlerinde
o Kadılar bulur.
o Müderrisler o Bölgede üretimi denetler.
o Şeyhülislam o Bölgedeki göçebeleri yerleşik hayat
geçirerek üretimi arttırır.
TOPRAK YÖNETİMİ:

MEHMET PAKIR
Dirliğin zararı: B) TAŞRA YÖNETİMİ
o Devletin otoritesi bozulunca denetim o Osmanlıda ülke eyaletlere ayrılarak
azalmış ve bu kişiler toprakları kendi yönetilmiştir
çıkarları için kullanmışlardır. Böylece o Yönetim birimleri şu şekildedir.
ayanlar (toprak ağaları) ortaya çıkmıştır.
İdari Yönetici Asayiş Adalet
2- OCAKLIK: Kale komutanları ve tersane Birim
muhafızlarına verilen arazidir. Eyalet Beylerbeyi Subaşı Kadı
3- YURTLUK: Sınır boylarındaki askerlere verilen Sancak Sancakbeyi Subaşı Kadı
arazidir. Kaza Kadı Subaşı Kadı
4- PAŞMAKLIK: hükümdar kızlarına ayrılan Köy Köy Yiğitbaşı Kadı
arazidir. Kethüdası Naibi
5- MUKAATA: Geliri doğrudan hazineye aktarılan
arazidir. EYALETLER:
B) MÜLK ARAZİ:
A)MERKEZE BAĞLI (Salyanesiz - Yıllıksız-Dirlikli)
o Kişiye ait olan arazidir. Kişi bu topraklar o Merkeze yakın olan arazilerdir
üzerinde her türlü hakka sahiptir. Kiralar o En üst düzey yöneticisi beylerbeyidir.
boş bırakır miras olarak bırakabilirdi. o Dirlik sistemi uygulanırdı.
o İkiye ayrılırdı; o Salyanesiz yıllıksız denirdi.
o Merkezden atama yapılırdı.
1- Öşri Toprak: Müslümanlara verilen o Anadolu, Rumeli, Budin, Bosna, Temeşvar,
arazidir. Kefe, Şam, Trabzon, Kıbrıs, Diyarbakır,
2- Haraci Toprak: Gayrimüslimlere verilen Kefe…
arazidir.
B) ÖZEL YÖNETİMLİ (Salyaneli-Yıllıklı-Dirliksiz)
C) VAKIF ARAZİ:
o Merkeze biraz daha uzak olan eyaletlerdir.
o Geliri hayır kurumlarının ihtiyaçları için o Dirlik sistemi uygulanmazdı.
ayrılan arazidir. o İltizam sistemi uygulanırdı.
o Bu araziler özel statüye sahiptir. o Bağdat, Basra, Mısır, Yemen, Cezayir,
o Devlet bile bu topraklara karışamazdı Trablusgarp
ama bazı mülk sahipleri vergiden kaçmak
için arazilerini vakıf haline getirdikleri İLTİZAM: Bir bölgenin vergi gelirinin açık
için bazen devlet çıkardığı kanunla bu arttırma yoluyla bir kişiye bırakılmasıdır.
arazileri devletleştirmiştir.
Yararı: Devlet vergi gelirini peşin olarak alırdı.
Böylece nakit para ihtiyacını karşılamış olurdu.
ÜLKE YÖNETİMİ: Ülke yönetimi Merkez (İstanbul)
ve Taşra Yönetimi olmak üzere iki boyutludur. Zararı: devletin merkezi otoritesi bozulduğunda
A) Merkez (İstanbul’un) bu kişiler o bölgede güçlenmiş ve ayanlar (
Yönetimi: İstanbul’a toprak ağaları) ortaya çıkmıştır.
padişahın bulunduğu yer
olduğu için Payitaht ya da
Dersaadet denir.
o İstanbul’un yönetiminden doğrudan
Veziriazam sorumludur. Şehrin
güvenliğinden Yeniçeri Ağası, Belediye NOT: Devlet zayıfladığı dönemlerde iltizam sistemini
işlerinden Şehremini sorumludur. Taht yaygınlaştırmıştır bunun nedeni nakit para ihtiyacını
Kadısı şehrin adalet işlerinden karşılamaktır.
sorumludur.

MEHMET PAKIR
C) İMTİYAZLI EYALETLER: MERKEZ ORDUSU:
o İçişlerinde serbest dış işlerinde merkeze
bağlıdırlar. ÖZERK o Merkezde İstanbul’da bulunan ve her an
o Yıllık belirlenen bir vergiyi verirler. savaşa hazır olan askerlerdir.
o Gerektiğinde de asker gönderirler o Padişah ve başkentin güvenliğinden
o Kırım, Hicaz, Eflak, Boğdan, Erdel gibi sorumludurlar
o Orhan Bey zamanında yaya-müsellem
adıyla Osmanlı ordusunun temelleri
NOT: Hicaz diğerlerinden ayrılır buradan
atılmıştır.
vergi ve asker toplanmazdı. Çünkü burası o I.Murat zamanında pençik sistemi
kutsal topraklardır. oluşturularak devşirme sisteminin
temelleri atılmıştır.
Pençik Sistemi:
ORDU YÖNETİMİ
ORDU
o Savaşlarda ele geçirilen her beş(5) savaş
esirinden birinin orduya alınması esasına
KARA KUVVETLERİ DENİZ
dayanır.
KUVVETLERİ
KAPIKULU YARDIMCI EYALET (DONANMA)
OCAĞI KUVETLER ASKERLERİ
Devşirme Sistemi:
• İlk
A. KAPIKULU Tımarlı donanma Karesi
PİYADELERİ Sipahiler Beyliği alınınca
o Fethedilen bölgelerden küçük yaştaki
oluştu.
Acemioğlanlar Ocağı Akıncılar çocukların önce Türk ailelerinin yanına
• İlk verilip Türkleştirilip İslamlaştırıldıktan
Yeniçeri Ocağı Azaplar
tersane Yıldırım sonra toplanıp önce bir eğitimden geçirilip
Bayezıd akıllı olanların memur yetiştirilmek üzere
Cebeci Ocağı Yayalar
zamanında Enderun’a diğerlerinin de asker olarak
Topçu Ocağı Müsellemler
Gelibolu’da yeniçeri ocağına alınması sistemidir.
kuruldu
Top Arabacıları Ocağı Deliler 1. Bunların tüm ihtiyaçları devlet tarafından
•Donanma
karşılanırdı.
komutanına
Lağımcı Ocağı Gönüllüler 2. Ulufe: Üç ayda bir aldıkları maaştır.
Kapta-ı Derya
3. Cülus: Her taht değişikliğinde padişah
Humbaracı Ocağı Beşliler denirdi
tarafından dağıtılan bahşiştir. ( Fatih’ le
B. KAPIKULU Sakalar • Kanuni başlamıştır.)
SÜVARİLERİ zamanında divan 4. Evlenmezler ve başka bir işle uğraşmazlardı
Derbentçiler üyesi oldu 5. Kuruluş ve yükselme döneminde ordunun ancak
Silahtarlar ve Sipahlar % 10 ile 20’lik bölümünü oluştururken sonraki
Yörükler • dönemlerde % 80’lik bölümünü oluşturmuştur.
Sağ ve Sol Ulûfeciler Dona
ma erine ise
o Nedeni: Savaşa hazır asker bulundurma
Sağ ve Sol Garipler Levent denir.
zorunluluğu.
KARA KUVVETLERİ (KARA ORDUSU)

Not: Kapıkulu Ocağı Osmanlı Devletinin 1. KAPIKULU OCAĞI: Osmanlının merkez ordusudur.
Merkez Ordusudur. A) KAPIKULU PİYADELERİ
o Acemioğlanlar Ocağı: Devşirme
çocuklarının ilk eğitim aldıkları yerdir.
o Yeniçeri Ocağı: Kapıkulu Ocağının en
kalabalık bölümüdür. Başlarında yeniçeri
ağası bulunur.
o Cebeciler: Ordunun silah ve tamirat işiyle
uğraşırlar.

MEHMET PAKIR
o Topçular: Top ve top mermisi yaparlar ve Derbentçiler: Ordunun geçmesi için köprü yaparlar.
kullanırlar Ve geçitlerin güvenliği ile görevlidirler.
o Top Arabacıları: Ağır topların Sakalar: Ordunun su ihtiyacını karşılar.
taşınmasından sorumludur.
o Humbaracılar: Bunlar el bombası ve havan
topu yapımı ve kullanımı ile uğraşırlardı. YARDIMCI KUVVETLER (BAĞLI BEYLİK VE
o Lağımcılar: Kale kuşatmalarında tünel DEVLET ASKERLERİ):
kazma işiyle uğraşırlardı.
o Anlaşma gereği Osmanlı istediğinde
B) KAPIKULU SÜVARİLERİ: beylik ve devletlerin gönderdiği
askerlerdir.
o Silahtarlar ve Sipahlar: Savaşta
hükümdarın sağında ve solunda DONANMA:
dururlar ve hükümdarlık çadırını
korurlardı. o İlk donanma Karesi beyliği alınınca oluştu.
o Sağ ve Sol Ulufeciler: Padişahın o İlk tersane Yıldırım Bayezıd zamanında
sancağını korurlar. Gelibolu’da kuruldu
o Sağ ve sol Garipler: Savaşta hazineyi o Donanma komutanına Kaptan-ı Derya denirdi
korurlar. o Kanuni zamanında divan üyesi oldu
o Donama erine ise levent denir.
EYALET ORDUSU:
EKONOMİ:
Tımarlı Sipahiler:
o Osmanlıda ekonomi, tarım, ticaret,
o Tımar sahiplerinin besledikleri askerlerdir.
dokumacılık, hayvancılık, madencilik gibi
o Bunların tüm ihtiyaçları devlet tarafından
alanlara dayanmaktadır.
karşılanırdı. (Bedava asker)
o Bunlar savaş zamanı göreve çağrılır diğer TARIM:
zamanlarda o bölgenin asayiş, vergi
toplama ve üretimi denetleme gibi işlerle o Osmanlıda toprakların büyük bir kısmı
uğraşırlardı. devlete aitti. Devlet toprağı işlemesi
o Evlenebilirlerdi. karşılığında halka ve memurlara
o 16. yy da merkezi otoritenin bozulması dağıtırdı.
nedeniyle tımar sistemi bozulmuş ve o Kişi toprağı terk edemez ve boş
dolayısıyla da tımarlı sipahilerde de bırakamazdı. Vergi verdiği sürece toprak
bozulma olmuştur. o kişide kalırdı.
o Kuruluş ve yükselme döneminde ordunun o Osmanlı elde ettiği ürünleri önce iç
% 80–90’ını oluştururken sonraki pazarda tüketmiş sonra dış pazara ihraç
dönemlerde % 10-20’lik bölümünü etmiştir. Özellikle 19 yy da Osmanlı
oluşturmuştur. sanayisi Avrupa sanayisinin gerisinde
kalınca tarım en önemli ihraç ürünü
olarak ortaya çıkmıştır.
Azaplar: Anadolu’dan toplanan güçlü kişilerden TİCARET:
oluşurdu. Sınır kalelerinde güvenliği sağlayan bekâr o Osmanlı özellikle Avrupa ya tarım ürünleri
ve gönüllü askerlerdir. hayvansal ürünler ve özellikle işlenmiş
Akıncılar: Hafif süvari birlikleridir. Ordunun keşif dokuma mamuller satmaktadır.
hizmetlerini görür ve bilgi toplarlardı. o Osmanlı İstanbul’un ve Kırımın fethinden
Gönüllüler: Sınır şehir ve kasabalarını korumakla sonra İPEK YOLUNA hâkim oluştur.
görevlidirler. o Suriye ve mısırın fethinden sonrada
Yörükler: Rumeli’deki yaya ve müsellemlerdir. BAHARAT YOLUNA hâkim olmuştur.
Yaya ve müsellem: Yol açmak siper kazmak gibi o Ayrıca Preveze Deniz Savaşı ve Kıbrıs’ın
görevleri vardır. Fethinden sonrada Akdeniz ticareti
Deliler: Savaşta en önde giden gruptur. Cesaret ve tamamen Osmanlı hâkimiyetine girmiştir.
korkusuzluklarından dolayı bu ismi almışlardır. o Ayrıca Osmanlı ticareti canlandırmak için
Beşliler: Her beş haneden bir kişi alınarak oluşan
gruptur.

MEHMET PAKIR
Osmanlı bedesten (çarşı), han ( iş merkezi),
kervansaraylar yapmış. Az vergi almış,
kervanların güvenliğini sağlamıştır.
o Ama Osmanlı tüm bunlardan yeterince kar
elde edememiştir çünkü Avrupalılar coğrafi
keşifler sonucu Hindistan ve Çine farklı LONCA TEŞKİLATI
yollardan ulaşarak ipek ve baharat yolunun
önemini yitirmesine neden olmuştur. o Osmanlı Devleti’nde çeşitli
o Ayrıca Avrupalılar Rönesans ve sanayi alanlarda faaliyet gösteren
Devrimiyle teknik alanda ilerlemişler zanaatkârların kendi aralarında
fabrikalaşama başlamış seri üretim birleşerek oluşturdukları dinî ve
başlayınca ucuz mal üretmişlerdir. ekonomik karakterli teşkilâta
o Osmanlıda kapitülasyonlar ilk verildiği
Lonca Teşkilâtı adı verilmiştir.
dönemlerde süreli (iki hükümdarın hayatı
süresince) ve karşılıklı olarak verilmişti.
Lonca Teşkilatının Görevleri
Ama I. MAHMUT zamanında sürekli hale
getirildi.
o Esnaflar ve halk arasında ortaya çıkan
anlaşmazlıkları gidermek
FATİH VENEDİK İLK İMTİYAZ
o Ürünlerin satış fiyatını belirlemek (Narh
KANUNİ FRANSA İLK KAPİTÜLASYON kesmek)
verilmiştir. o Üretici ve tüketiciyi korumak
o Hammadde teminini ve dağıtımını
sağlamak
o Üretilen malların kalite kontrollerini
NOT: Sonraki kapitülasyonlar ise tek taraflı
yapmak
olarak verildi. Osmanlı kapitülasyonları siyasi
o Dükkân açma ve çalışma izni anlamına
çıkar destek almak için bir araç olarak
gelen gedik belgesi (ruhsat) vermek
kullanmıştır.
Lonca Teşkilatının Özellikleri
o Loncalarda usta-kalfa-çırak ilişkisi

Uyarı: Bu durum sonucu ucuz ve bol olan içerisinde “Meslekî Eğitim” verilmiştir.
Avrupa malları kapitülasyonlar sayesinde o Loncalardaki her bir küçük meslek
Osmanlı topraklarında çok rahat satılmıştır. Bu grubuna “hirfet” adı verilmiştir.
Osmanlının kendi ürettiği malların o Loncalar kadı ve ona bağlı muhtesipler
satılamamasına neden olmuş yerli sanayi tarafından denetlenmiştir.
çökmüştür. Osmanlı dışa bağımlı hale o Esnafın uymakla yükümlü olduğu meslekî
gelmiştir. ilkelere fütüvvetnâme adı verilmiştir.
o Lonca Teşkilatı’nın başkanına şeyh adı
verilmiştir.
o Şeyhin yardımcıları arasında kethüda,
1838 BALTA LİMANI antlaşmasıyla İngiltere’ye çok
yiğitbaşı ve ehl-i hibre yer alıyordu
düşük gümrük vergisi uygulanmış Osmanlı
İngiltere’ye bağımlı hale gelmiştir.
o Bu antlaşmanın yapılmasında o sırada
ayaklanan Mısır valisi Mehmet Ali Paşa
ayaklanması ve Rusya’ya karşı İngiltere’nin
desteğini almak vardır.

MEHMET PAKIR
VERGİLER: 1. BİRUN( DIŞ ): Hazine-i Amire de denir.
o Osmanlıda vergiler ikiye ayrılır. o Devlet hazinesidir.
o Defterdarın emrindedir
Vergiler
2.ENDERUN( İÇ ): Hazine- i Has da denir.
ŞER’İ VERGİLER ÖRFİ VERGİLER o Hükümdarın özel hazinesidir.
1. Öşür 1. Resmi Çift BÜTÇE:

2. Haraç 2. İspence
3. Cizye 3. Çiftbozan o Osmanlıda ilk düzenli bütçe Tarhuncu
4. Ağnamam Ahmet Paşa zamanında hazırlanmıştır.
5. Avarız o XVI. yy dan itibaren bütçe açık vermeye
6. Bac-ı Bazar başlamıştır.
7. Derbent
Bu durumun nedenleri şunlardır:
8. Gümrük
Resmi o Uzun süren savaşlar
9. Mücerred o Halkın toprağını terk etmesi
10. Bennak o Devlet adamlarının lüks yaşamı
o Coğrafi keşiflerle ticaret yollarının yön
değiştirmesi
ŞER’İ VERGİLER: DUYUN-U UMİMİYE: (Dış borçlar idaresi)
ÖŞÜR ( aşar): Müslümanlardan alınan toprak geliri o Osmanlı ilk dış borcu Kırım Savaşı sırasında
vergisidir 1/ 10 oranında alınır. İngiltere’ den almıştır.(1854 Abdülmecid)
HARAÇ: Gayr-ı Müslimlerden alınan toprak geliri o Osmanlı bundan sonra borç almaya devam
vergisidir 1/ 5 oranında alınır. etmiş ve bir süre sonra borçlarını
CİZYE: Gayrı Müslimlerden askerlik karşılığı alınan ödeyemeyecek duruma geldi. Bunun üzerine
vergidir. (Kelle Vergisi) II. Abdülhamit tarafından çıkartılan
Muharrem Kanunnamesi ile Duyun-u
Umumiye idaresi kuruldu. (1881)
ÖRFİ VERGİLER:
Not: Böylece Osmanlının tütün pul pamuk
RESMİ ÇİFT: Müslümanlardan alınan toprak ipek alkol tuz gibi ürünlerinin vergilerine
vergisidir. Avrupalılar el koydu.
İSPENCE: Gayr-ı Müslümlerin ellerindeki
topraklardan alına vergidir
ÇİFT BOZAN: Toprağı 3 yıl boş bırakan ve terk eden REJİ İDARESİ:
köylülerden alınan ceza vergisidir Avrupalar tarafından kuruldu. Bu şirket
AĞNAM: Hayvan sayısına göre, sahiplerinden alınan Osmanlı tütünü üzerinde tekel kurdu.
vergidir.
AVARIZ: Olağan üstü dönemlerde alınan vergidir.
OSMANLI’DA PARA VE BANKA:
Savaş, deprem vb.
BAC-I BAZAR: Pazar yerlerinden alına vergidir.
DERBENT: Geçitlerden ve köprülerden alınan Osman Bey İlk bakır para
vergidir. Orhan Bey İlk gümüş para
GÜMRÜK RESMİ: Gümrük vergisidir Fatih İlk altın para
MÜCERRED: Bekâr erkeklerden alınan vergidir.
BENNAK: Evli çiftlerden alınır. o Osmanlıda uzun süre akçe kullanılmış
ayrıca mangır (bakır para) adı verilen
HAZİNE: parada kullanılmıştır.
o İkiye ayrılır.

MEHMET PAKIR
o Abdülmecid döneminde mecidiye ve ilk o Ferman ve beratların halka ulaşmasını
kâğıt para olan kaime kullanılmaya sağlarlardı.
başlanmıştır. o Halkın istek ve şikâyetlerini Divân-ı
o Osmanlıda açılan ilk banka Bank-ı Hümayuna bildirirlerdi.
Dersaadet’tir. 1847(Sultan Abdülmecit) o Evlenme (nikâh), boşanma, miras ve ticaret
o Yabancı sermayeyle açılan ilk banka ise gibi konularda davalara bakar, ayrıca kişiler
Osmanlı Bankasıdır. Bu bankanın para arasındaki anlaşmazlıkları çözerlerdi.
basma yetkisi de vardır o Vergi oranlarını belirler, noter vazifesi
o Merkez bankası 1863 Abdülmecid görürlerdi.
o Çiftçiye yardımcı olmak amacıyla o Vakıfları denetler, vakıf işlerinin düzenli
memleket sandıkları (1863) ve Ziraat olmasını sağlarlardı.
Bankası kuruldu. 1888 (Mithat paşa) (II. o Kazâlarda belediye işlerini yürütürlerdi.
Abdülhamit) memleket sandıkları ziraat o Aldıkları kararların kanunlara uygun olup
bankasına dönüştü. olmadığını Şuhüdû’l-hâl denetlerdi.
OSMANLIDA HUKUK
OSMANLIDA DİĞER MAHKEMELER:
o Osmanlı Devleti hukuk alanında kendinden
önceki Türk-İslâm devletlerinde olduğu gibi
Şer’i ve Örfî hukuk kurallarını temel 1. Cemaat Mahkemeleri: Osmanlıda gayrı
almıştır. Müslim halkın davalarına bakan
o Ayrıca fethedilen bölgelerde daha önceki mahkemelerdir.
uygulamalar da Osmanlı hukuk sisteminin 2. Nizamiye Mahkemeleri: Tanzimat’la birlikte
oluşmasında etkili olmuştur. Bu yüzden şeri davaların dışında kalan davalara bakan
Osmanlı’da hukuk birliği oluşmamıştır. mahkemelerdir.
o Şer’i hukuk temelini İslâm hukukundan 3. Konsolosluk Mahkemeleri: Osmanlı vatandaşı
almış olup, Müslüman halk için geçerli olan olmayan yabancı uyruklu kişilerin davalarına
hukuk sistemidir. Gayr-i müslimler kendi bakardı.
hukuk kurallarına göre yargılanmıştır. 4. Ticaret Mahkemeleri: Osmanlıda ticari
o Örfî hukuk ise temelini eski Türk davalara bakardı.
geleneklerinden, fermanlardan,
beratlardan, kanunnamelerden ve MECELLE (1877): Ahmet Cevdet Paşa
adaletnâmelerden almıştır. Örfî hukuk tarafından hazırlanmıştır. II. Abdülhamit
kuraları daha çok sosyal yaşamın zamanında uygulanmaya konmuştur. Osmanlıda
düzenlenmesini sağlamıştır. ilk medeni kanundur. Fransa’dan örnek
o Fatih Sultan Mehmet, örfî hukuk kurallarını alınmıştır. Çok eşlilik vardır aile, miras, kişi ve borç
düzenlemiş ve ilk Osmanlı kanunnâmesi konularına değinmiştir.
olan “Kanunnâme-i Âl-i Osman” ile örfî
hukukta bütünlüğü sağlamıştır. EĞİTİM SİSTEMİ
o Osmanlı Devleti’nde adalet işlerinin Divân- o Osmanlıda var olan bazı eğitim kurumları
ı Hümâyun’daki temsilcisi kazaskerdi. şunlardır.
o İlmiye teşkilâtının ve din âlimlerinin başı
SIBYAN MEKTEBİ:
sayılan Şeyhülislâmın ise yargılama yetkisi
yoktu. Sadece divanda alınan kararların o Okuma yazma öğretilen okuldur.
dine uygun olup olmadığı konusunda fetva o Hocaları cami imamıdır.
(ifta) verirdi. o Halk kendi girişimiyle açardı.
o Adalet işlerine ve davalara kazaskerin tayin MEDRESELER:
ettiği kadılar bakardı. o Osmanlıda orta ve yüksekokullara karşılık
gelen okuldur.
Not: Osmanlı Devleti’nde mahkemelerde o İlk medrese ORHAN BEY zamanında İZNİK’ te
alınan kararlar “Şer’iyye Sicilleri” adı verilen kurulmuştur. Davudiye Medresesi
defterlere kaydedilirdi. o Hocalarına müderris denir.
o Hem dini hem pozitif bilimlerin okutulduğu
KADILARIN ÖZELLİKLERİ VE GÖREVLERİ okullardır ama XVII. yy da sadece dini
o Kadılar devletten maaş almaz, davalardan bilimlerin okutulduğu kurumlar haline
aldıkları harçlarla geçinirlerdi. gelmiştir.

MEHMET PAKIR
o Medresedeki eğitimin bozulmasının
nedenlerinden biride Beşik Ulemalığı
sistemidir.
o 3 Mart 1924 yılında çıkartılan Tevhid-i
Tedrisat kanunuyla kapatılmıştır.
ENDERUN: OSMANLIDA SOSYAL HAREKETLİLİK:

o II. Murat zamanında ilk defa açılmış Fatih Yatay hareketlilik:
zamanında Topkapı’da son şeklini almıştır. o Toplumda kişilerin statüsünde herhangi bir
o Devşirmeler eğitim alırlardı değişikliğe neden olmayan hareketliliktir.
o Devletin yönetici ihtiyacını karşılamak için
açılmıştır. Mesela;
o Seyfiye ve Kalemiye sınıfı genelde buradan o Kişinin göçebelikten yerleşik hayata
mezun olmuştur geçmesi
o Balkanlara göç
o Balkanlardan Anadolu ya göç
CEMAAT OKULLARI:
o Osmanlıdaki Gayr-ı Müslim tebaa tarafından
Dikey hareketlilik:
açılmıştır.
o Toplumda sosyal sınıflar arası yani statüde
o İhtiyaçlarını kendileri karşılamışlardır.
yaşanan değişmelerdir.
o Milliyetçilik akımının yaygınlaştığı XIX. yy da
Mesela;
zararlı faaliyetlere bulunmuşlardır.
o Devşirme birisinin sadrazamlığa kadar
YABANCI OKULLAR: yükselebilmesi
o Osmanlıda yükselme döneminden itibaren
vardır. Ama asıl kapitülasyonların
verilmesinden sonra sayıları artmıştır. Robert
Koleji, St. Joseph, St. Simon Koleji gibi.
o 1856’da Islahat Fermanı ile yabancılara okul
açma yetkisi verilmiş ve bu okullar ileriki
zamanlarda misyonerlik başta olmak üzere
zararlı faaliyetlerde bulunmuşlardır.
o 3 Mart 1924 tevhidi tedrisat kanunuyla
tamamen MEB e bağlanmıştır.
LONCALAR:
o Osmanlıda mesleki eğitim veren
kurumlardır.
NOTLAR:
II. MAHMUT: İlk defa İlköğretim zorunlu
II. MAHMUT: Rüştiye (İlk Ortaokul) açıldı
ABDÜLMECİD: İdadi (ilk Lise)
II. ABDÜLHAMİD: Darülfünun (İlk Üniversite)

MEHMET PAKIR
Not Alınız

MEHMET PAKIR

MEHMET PAKIR
Not Alınız

AVRUPA TARİHİ 1
MEHMET PAKIR
Ortaçağ'da papanın, dinî yetkilerinin

ORTAÇAĞ AVRUPA TARİHİ
yanında siyasî yetkileri de vardı.
Aşağıdakilerden hangisi bu bilgiyi kanıtlar

DEVRİN GENEL ÖZELLİKLERİ: niteliktedir?
o Bu çağda İslamiyet ve Hıristiyanlık hızla yayılmıştır.
A) Krallara taç giydirmeleri
o Avrupa’da yaygın olan yönetim şekli feodalite
B) Bütün eğitim kurumlarının
o Kilisenin toplum üzerinde baskısı olup skolastik düşünce kilisenin denetiminde olması
hâkimdir. C) Yeni doğan çocukları vaftiz
o Bu çağda Sasani, Bizans, Abbasi, Emevi, Selçuklu ve Osmanlı etmeleri
D) Kilisede ayinler düzenlemeleri
çağın güçlü devletleridir. E) Bilimsel gelişmeleri
o Kâğıt, pusula, barut, matbaa bu çağda Çin’in dışına çıkmıştır. engellemeleri
o Bunlar önce Türklere, sonra İslam dünyasına, daha sonra
Avrupa ya gitmiştir.
o Haçlı seferleri Moğol istilası bu çağda yaşanmıştır.
o Manga Karta ve yüzyıl savaşları bu çağda yaşanmıştır.
KILESE VE PAPALIK
o Hıristiyanlık Hz. İsa’dan sonra on iki havari tarafından
yayılmıştır.
o 313 yılında Milano fermanı ile Roma bu dini resmi din olarak
ilan etmişti.
o Kavimler göçünde Roma ikiye bölününce Hıristiyanlıkta ikiye
bölündü. Aşağıdakilerden hangisi Ortaçağ’ın genel
o Katolik ve Ortodoks olarak bölünen dinde Ortodoks mezhebi özelliklerinden biri değildir?
Bizans’ın kontrolünde kaldı ve liderlerine patrik denildi.
o Bu çağda İslamiyet ve
o Katolik lideri ise Hz. İsa’nın havarilerinden Sen Pool ve Sen Piyer
Hıristiyanlık hızla yayılmıştır.
in temsilcisi sayılan Papa oldu. o Avrupa’da yaygın olan yönetim
o Kavimler göçü Avrupa da siyasi otoriteleri sarsınca papa ve şekli feodalite
kilise bu durumdan istifa ile güç kazandı. o Kilisenin toplum üzerinde baskısı
o Roma’dan bazı tavizler aldılar. olup skolastik düşünce hâkimdir.
o Fransız İhtilali bu çağda
Kilise ve Papalığın Roma’dan Aldığı Tavizler: yaşanmıştır.
o Kâğıt, pusula, barut, matbaa bu
o Vergi vermeme
çağda Çin’in dışına çıkmıştır.
o Askerlik yapmama
o Mahkeme kurma
o Eğitimi kontrol etme
o Aforoz(Kişiyi dinden çıkarma)
o Enterdi (Bir grubun ya da bölgenin dinden çıkarılması)
o Krala taç giydirme
NOT: Krala taç giydirilmesi Kilise ve Papalığın siyasi bir

güç olduğunun da göstergesidir.
AD

AVRUPA TARİHİ 2
MEHMET PAKIR
4. Köylüler
o Kilise en güzel toprakları elinde tutup burada köylüleri o Sistemin temelini

çalıştırmış ve onları sömürmüştür. oluştururlar
o Bu kazançlarından vergi vermemeleri bunları zenginleştirmiştir. o Halkın büyük kesimi
o Eğitimi ellerine alarak istediklerine istedikleri kadar bilgi bunlardan oluşur
verilmiştir. o Ezilen ve sömürülen
o İncilin dışında düşünemez ve her şeyin İncil’de yazılı olduğu kesimdir.
kabul edilirdi. o
Bunlar;
Not: Bu düşünce sistemi skolastik düşünce olup bilimin
1. Serfler
gelişmesini engellemiştir. Bu düşünceye karşı çıkanlar ise
içlerinde şeytan var diye yakılmıştır. o Köle köylülerdir
o Toprakla satılıp
alınırlar
Uyarı: Bu güçler önce Haçlı Seferlerinde sonrasında Coğrafi 2. Hür köylüler
Keşifler, Rönesans ve Reformla yavaş yavaş kilisenin elinden
alınmıştır. o Ücret karşılığı
çalışanlar
FEODALITE Olmak üzere ikiye ayrılırlardı.
o Temeli eşitsizliğe ve toprak zenginliğine dayanan ve ortaçağ
boyunca Avrupa’yı etkileyen yönetim şeklidir. Uyarı:
o Hunlar Avrupa ya yürüdükleri zaman merkezi otoriteler
o Feodalite haçlı seferleri ile
zayıfladı ve halkın üzerindeki etkilerini kaybettiler.
güç kaybetmeye başladı.
o Otorite kaybolunca bu otoriteyi bölgedeki asiller doldurdu ve
o Barutun toplarda
böylece feodalite doğdu.
kullanılması ile daha da güç
Böylece Avrupa da temelde iki sınıf doğdu. kaybetti.
o Onların güç kaybetmeleri
1. Süzeren (yöneten) merkezi krallıklara yaradı.
2. Vassal (yönetilen)
Bu sınıflarda dört sınıf olarak şekillenirdi.
1. Asiller soylular Ortaçağ Avrupası’na egemen olan ve

derebeylik adı da verilen feodal
o Askerlik dışında başka bir iş yapmazlardı
sistemde, halkı himaye eden ve
o Soylulukları doğuştan gelirdi sonradan soylu olunmazdı.
yöneten kişilere ne ad veriliyordu?
o Geniş toprakları vardı.
o Gelirin büyük kısmı bu sınıfa aittir. A) Vassal
B) Süzeren
2. Din adamları-kilise C) Serf
3. Burjuvalar-orta tabaka D) Aforoz
E) Enterdi
o Şehirlerde yaşayan esnaf, zanaatkar tüccar vs.

AVRUPA TARİHİ 3
MEHMET PAKIR
HAÇLI SEFERLERI 1096–1270 o Haçlı seferi başarıya
ulaştı.
o Hıristiyanların lX. yy sonlarından Xlll.yy sonlarına kadar İslam
o Avrupa’nın feodal
dünyası üzerine yaptıkları seferlere haçlı seferleri denir.
yapısı Ortadoğu’ya
o Sebeplerine bakıldığında;
taşındı.
1. Dini o Selçuklular Marmara
ve batı Anadolu’yu
2. Siyasi boşaltmak zorunda
3. Ekonomik olmak üzere 3 temel nedeni vardır. kaldı
DINI SEBEPLER
Not: I. Haçlı Seferi başarıya ulaşan tek
o Kudüs’ün alınmak istenmesi Haçlı Seferidir.
o Papanın-kilisenin kışkırtması
o Kluni tarikatının kışkırtıcı faaliyetleri
o Papanın Ortodokslar üzerinde hâkimiyet kurmak istemesi
o Müslümanlığın yayılmasını önleme
SIYASI SEBEPLERI
o Türklerin Anadolu’yu alıp Bizans’ı tehdit etmesi ve buna karşılık

Bizans’ın Avrupa’yı kışkırtması.
o Papa’nın siyasi nüfuzunuzda artırmak istemesi
o Senyör ve Şövalyelerin macera tutkusu
o Selçukluların taht kavgalarını fırsat saymaları
o Türkleri Anadolu Suriye Filistin ve Akdeniz den uzaklaştırmak I. Kluni Tarikatı’nın faaliyetleri,
istemeleri
II. Bizans’ın Türkler karşısında
EKONOMIK SEBEPLER Avrupa’dan yardım istemesi,
o Avrupa’nın fakirliği İslam dünyasının zenginliği III. Senyör ve Şövalyelerin macera

o Avrupa’nın İslam dünyasındaki zenginliklere sahip olmak tutkusu
istemesi
Yukarıdakilerden hangileri Haçlı
o Doğu ticaret yollarının Müslümanların elinde olması Seferleri’nin dinî nedenleri arasında
o Topraksız asilzadelerin toprak sahibi olmak istemeleri yer alır?
l. HAÇLI SEFERI 1096–1099 A) Yalnız I

B) Yalnız II
o Haçlılar Bizans ile bir antlaşma yaptılar.
C) Yalnız III
Buna göre; D) I ve III
E) II ve III
o Anadolu’da alınan yerler Bizans’a verilecek buna karşılık Bizans
haçlılara yardım edecekti.
o l. Kılıçarslan Danişmendlilerle bir olup haçlılarla Eskişehir
ovasında karşılaştı.
o Bu şekilde baş edemeyeceğini anlayınca İznik’i boşaltıp merkezi
Konya ya taşıdı.
o Kudüs ve Urfa alınarak buralarda birer krallık kuruldu.
Böylece;
o Kudüs haçlıların eline geçti.

A

AVRUPA TARİHİ 4
MEHMET PAKIR
ll. HAÇLI SEFERI 1147-1149 o Bunun üzerine haçlılar
İstanbul’a girdiler ve
o Musul atabeyi Zengi 1144 de Urfa’yı haçlıların elinden alınca
burayı yağmaladılar ve
ikinci sefer geldi.
Bizans hanedanını
o Bu sefere Fransız kralı lll. Lui ve Alman kralı Konrad da katıldı.
şehirden kovarak
o l.Mesut Danişmendlilerin yardımı ile Alman ordusunu Konya
burada bir Latin krallığı
ovası da bozguna uğrattı.
kurdular.
o Konrad geri döndü.
o Bu aileden bir kol
o Fransız ordusu ise Ege kıyılarını takip ederek Kudüs e geldi.
İznik’e gelip İznik Rum
o Şama saldırdı ama alamayınca geri döndüler.
Krallığını diğer kol
lll. HAÇLI SEFERI 1189–1192 Trabzon’a gidip
Trabzon Rum krallığını
Nedeni: kurdu.
Selahaddin Eyyubi’nin Kudüs’ü Hıttin Savaşıyla geri alması üzerine o 1261 de İznik Rum
düzenlendi. krallığı İstanbul’a
dönüp Latin krallığını
Gelişimi ve Sonucu: yıkıp tahtı tekrar geri
o Bu haçlı seferi sırasında ll. Kılıçarslan ülkeyi on bir oğluna pay alacaktır.
etmiş ve taht kavgaları yaşanıyordu.
o İşte bu yüzden Selçuklular pek fazla alakadar olamadılar.
o Alman kralı Silifke çayını geçerken düşüp boğuldu ve ordusu
dağıldı.
o Fransız ve İngilizler İstanbul’dan deniz yoluyla Suriye ye çıktılar.
o Selahaddin gerektiği gibi karşıladı ve gereken cevabı verdi.
o Bu iki kral burada bir şey yapamayacaklarını anladılar. Not: lV. Haçlı seferi amacından sapmış
o Buralarda fazla oyalanmaları tahtlarının da tehlikeye bir seferdir. Ortodoks Katolik arasındaki
sokabilirdi. münasebetler bu olaydan sonra daha
çok düşmanlığı dönüştü.
o Bu sebeplerden dolayı geri döndüler.
o Böylece bu sefer başarısız oldu.
lV. HAÇLI SEFERI 1202–1204
Nedeni:
o lll. Haçlı seferi başarısız olunca Kudüs’ü geri almak için

dördüncüsü düzenlendi.
Gelişimi ve Sonucu:
o Haçlılar bu seferde deniz yolunu tercih ettiler.

o Venediklilerle anlaşarak Macarların elinden Zara kalesini alıp
onlara verdiler buna karşılık taşınmayı sağladılar.
Uyarı:
o Hedef Mısır’dı ama İstanbul’da tahtını kaybeden Aleksi Angelos
çeşitli vaatlerde bulunarak onları buraya davet etti. Bu seferin dışında 4 Haçlı Seferi daha
o Aleksinin niyeti bunlar sayesinde tahtını geri almaktı. yapılmıştır. Yani toplamda 8 sefer
o Papanın karşı çıkmasına rağmen haçlılar İstanbul’ a geldi ve bu düzenlenmiştir. Sonraki seferlerin
kişiyi tahta çıkardılar. hiçbiri amacına ulaşan seferler değildir.
o Bu arada İstanbul halkı bunu kabullenmedi ayaklanarak Aleksiyi
öldürdüler.

AVRUPA TARİHİ 5
MEHMET PAKIR
HAÇLI SEFERLERININ SONUÇLARI MAGNA KARTA
DINI SONUÇLARI o İngiltere'de 1215 de

kral Jan a karşı halk ve
o Papanın ve kilisenin itibarı sarsıldı. Bunlara duyulan güven
asiller ayaklandı.
azaldı.
o Kral halkın isteği olan
o Skolastik düşünce zayıflamaya başladı Hümanizm doğmaya
kimseyi haksız yere
başladı.
cezalandırmama ve
o Müslümanlar ve Hıristiyanlar dini açıdan birbirlerini daha iyi
halkın rızası olmadan
tanıdılar.
vergi koymamayı
o Kilisenin gücünün azalması krallara yaradı.
kabul etti.
SIYASI SONNUÇLARI o İlk defa krala karşı
çıkılmış ilk kez kral
o Bu seferlerden en büyük zararı Türkler gördü. yetkilerini
o Selçukluların batıya ilerleyişi durdu. sınırlandırmıştır.
o Anadolu’nun Türkleşmesi gecikti. o Bu olay İngiliz ve
o İstanbul’un fethi gecikti. Avrupa demokrasisi-
o Her iki taraftan binlerce insan öldü. nin başlangıcı sayıldı.
o Bu bölgeler siyasi olarak harap oldu. o İngiltere’de meşruti
o Senyörler ve şövalyelerin (derebeylerin) bir kısmı öldü. Kalanlar rejime geçişin
geri döndü ve borçlarını ödemek için topraklarını sattı. Böylece başlangıcı sayıldı.
feodalite zayıfladı krallar güçlendi. o Bu olaydan belli bir
o Feodalite zayıflamaya başlayınca köylüler bazı haklar elde zaman sonra İngiltere-
etmeye başladılar. de parlamento açıldı.
o Türklerin İslam dünyasındaki itibarı artı
o Bizans batı Anadolu’daki bazı topraklarını ele geçirdi. YÜZYIL SAVAŞLARI 1337–1453
o Bu mücadelede Türk İslam dünyası güç kaybetti buda
o 1337’de İngiltere
Moğolların çok rahat ilerlemelerine sebep oldu.
Fransa’yı işgale başladı
EKONOMIK SONUÇLARI o İngilizler ilk başlarda
başarılı oldular.
o Haçlıların gemilerle taşınması gemi yapım sanatını geliştirdi. o Kreys muharebelerin-
o Haçlıları Suriye ye bırakıp dönüşlerinde mal almaları Akdeniz de ilk defa topu
(doğu-batı) ticaretini canlandırdı. kullandılar.
o Canova Marsilya Venedik gibi Akdeniz limanları önem kazandı. o Zaman içerisinde Jean
o Anadolu Suriye Filistin ekonomik yönden zarara uğradı. Dark adlı bir genç kız
o Avrupa’da hayat standardı yükseldi. Fransızları örgütledi ve
o Haçlıların bankerlerden borç para almaları bankacılığı geliştirdi. savaşmaya başladı.
o Avrupalılar dokuma cam dericilik sanatındaki gelişmeleri o İngilizler bu kızı
aldılar. yakalayıp yakarak
o Ticaretin gelişmesi şehirlerde burjuva sınıfının güçlenmesine öldürdüler.
sebep oldu. o Sonuçta Fransızlar
İngilizleri yenip
TEKNIK SONUÇLARI
ülkelerinden çıkardılar
o Barut pusula kâğıt matbaa Avrupa ya taşındı.
o Pozitif ilimler Avrupa ya taşındı. NOT: İngiltere’de bu savaştan sonra
otuz yıl sürecek iç savaş olan çifte gül
o Avrupa da kültür hayatı canlandı.
savaşları başladı.
o İslam medeniyetini yakından tanıyıp faydalandılar.
o Rönesans'ın temeli atıldı. Yüzyıl savaşları Osmanlının işine yaradı
ve Balkanlarda rahat ilerledi.

AVRUPA TARİHİ 6
MEHMET PAKIR
A- Nedenleri
YENİÇAĞ AVRUPA TARİHİ o İpek ve baharat
yollarının
Müslümanların elinde
BAZI İCATLAR VE SONUÇLARI bulunması
o Coğrafya bilgisinin
1-Barutun ve Topun Kullanılması
ilerlemesi
o Barut ilk olarak Çinliler tarafından eğlencelerde havai fişek o Pusulanın kullanılması
olarak kullanılmıştır. Sonra Türkler ve Araplar tarafından o Okyanusa dayanıklı
kullanılan barut, Haçlı Seferleri sırasında Müslümanlardan gemilerin yapılması
öğrenilerek Avrupa’ya taşındı. Fatih’in yaptırdığı topların o Cesur gemicilerin
gücünü gören Avrupalı krallar, topları derebeylerine karşı yetişmesi
kullandılar. Böylece feodalite rejimi (Derebeylik) ortadan
kaldırılmış, mutlak krallıklar güçlenmiştir.
2-Kâğıt ve Matbaa
o Çinliler ve Türkler ipek ve pamuktan kâğıt yapıyorlardı. Avrupa

da ipek ve pamuk az olduğu için kâğıt yapımı pahalıya
patlıyordu. Avrupalıların paçavra ve selülozdan kâğıt yapmaları
üzerine, kâğıt ucuzlamıştır.
o Matbaaya benzeyen aletleri ilk olarak Çinliler ve Uygur Türkleri
kullanmıştır. Ancak modern matbaanın ilk mucidi Alman Jan
Gutenberg’dir. I. Rönesans
II. Reform
Avrupa’da ucuz kâğıt yapılması ve matbaanın bulunması şu yeniliklere
neden olmuştur: III. Haçlı seferleri
a) Kitaplar ucuzladı halk kitap okuma imkânı elde etti. Avrupa’da ucuz kâğıt yapılması ve
b) Avrupa’da okuma yazma oranı yükseldi. matbaanın bulunması yukarıdaki
c) Bilim ve kültür yayıldı. gelişmelerin hangilerinde etkili
d) İnsanların kültür seviyelerinin artması hayata bakış açılarını olmuştur?
olumlu yönde değiştirdi. A) Yalnız I
e) Rönesans, Reform’un başlamasına neden oldu. B) Yalnız II
C) I ve II
3-Pusula
D) II ve III
o İlk olarak Çinliler tarafından kullanılan pusula Haçlı Seferleri E) Yalnız III
sırasında Müslümanlardan alınarak Avrupa’ya götürülmüştür.
Kriskof Kolomb’un, pusulanın sapma açısını düzeltmesi ile
okyanuslarda seyahat daha güvenli hale geldi. Bunun
sonucunda Avrupalı denizcilerin korkmadan denizlere açılması
üzerine, Coğrafi Keşifler olmuştur.
COĞRAFİ KEŞİFLER VE SONUÇLARI
o XV. yüzyıl sonlarında Avrupalıların bilinmeyen ülkeleri bulmak

için yaptıkları gezilere “Coğrafi Keşifler” adı verilir.

AVRUPA TARİHİ 7
MEHMET PAKIR
B- Yapılan Keşifler
I. Kristof Kolomb,
a-Ümit Burnu’nun Keşfi (1487)
II. Bartelmi Diaz,
o Portekizli Bartelmi Diyaz tarafından bulundu.
III. Vasco de Gama
b-Hint Deniz Yollarının Keşfi (1498)
Yukarıdakilerden hangileri Ümit
o Portekizli denizci Vasko Dö Gama Ümit Burnu’nu geçerek Burnunun ve Hint Deniz Yolunun
Hindistan’a ulaştı ve Hint Deniz Yolu’nu keşfetti. keşfini gerçekleştiren kâşifler
arasında yer alır?
c-Amerika’nın Keşfi (1506)
A) Yalnız I
o Kristof Kolomb, Amerika’nın Bahama adalarına ulaşmış ise de B) Yalnız II
burayı Hindistan da ki adalar zannetti (1492). İtalyan denizci C) Yalnız III
Ameriko Vespuçi, buranın yeni bir kıta olduğunu dünyaya ilan D) I ve III
etti. Bu kıtaya Amerika adı verildi. E) II ve III
d-Dünya’nın Dolaşılması (1522)
o Portekizli denizciler Macellan ve Del Kano, dünya turuna

çıktılar. Macellan’ın ölmesi üzerine Del Kano Dünya turunu
tamamlayarak Dünya’nın yuvarlak olduğunu kanıtladı. E

AVRUPA TARİHİ 8
MEHMET PAKIR
C- Sonuçları
o Avrupa’nın ekonomik seviyesi yükseldi bu durum Rönesans’ın

başlamasına neden oldu. Not 1- Bu döneme kadar bilim, sanat ve
o Avrupalılar keşfedilen yerlerde sömürge imparatorlukları medeniyet alanlarında İslam ülkeleri
kurdular. öncülük yaparken Rönesans hareketi ile
o Yeni ticaret yolları bulunduğu için Doğu ticaret yolları ve Avrupa ülkeleri ön plana çıkmıştır.
Akdeniz limanları önemini kaybetti. 2- Eski Roma, Yunan ve Latin
o Ticaretle uğraşan burjuvalar zenginleştiler. edebiyatının incelenmesi sonucu, bu
o Hristiyanlık dini yayıldı. edebiyat kolu ile uğraşan gruba
o Dünyanın yuvarlak olduğu anlaşıldı. “hümanist”, bu edebi akıma da
o Din adamlarına olan güven azaldı. “hümanizma” adı verilmiştir.
o Yeni bitki ve hayvan türleri Avrupa’ya taşındı.
o Amerika’nın eski medeniyet merkezi olduğu anlaşıldı.
o Sömürgecilik başlamıştır (İspanyol ve Portekizliler ilk
sömürgeleri kurdular)
RÖNESANS
o XV. ve XVI. Yüzyıllarda Avrupa’da edebiyat, sanat ve bilim
alanındaki gelişmelere “Rönesans” denir.
A-Nedenleri
o Ekonomik refahın artması
o Kâğıt ve matbaanın kullanılması ile kültür, sanat ve bilim o Skolastik düşüncenin
alanında bilgi birikiminin artması sorgulanması
o Coğrafi keşiflerden sonra Avrupa’da ekonomik refahın artması o Kültür ve sanat alanında bilgi
o Zengin, sanattan zevk alan ve sanatçıları koruyan Mesen birikiminin oluşması
sınıfının ortaya çıkması
o İstanbul’un fethinden sonra birçok bilim adamının İtalya’ya Bu durumların, Avrupa'da öncelikle
giderek orada çalışmalarda bulunması aşağıdakilerden hangisine ortam
o Hümanizmanın etkisi hazırladığı savunulabilir?
o Skolastik düşüncenin sorgulanması A) Veraset Savaşları
o Rönesans ilk olarak İtalya’da edebiyat alanında başlamış, B) Reform
Mikelanjelo, Leonardo da Vinci gibi büyük sanatçılar yetişmiştir. C) Sanayi Devrimi
Rönesans’ın İtalya’da başlamasında, İtalya’nın coğrafi önemi, D) Rönesans
ekonomik durumunun iyi olması ve İtalya’nın tarihsel önemi E) Otuz Yıl Savaşları
etkili olmuştur. İngiltere’de Shakespeare, İspanya’da
Cervantes, Almanya’da Röklen, Erasmus eserler vermiştir.
B-Sonuçları
o Küçük kan dolaşımı bulundu.

o Çağdaş Avrupa’nın temelleri atıldı.
o Reform ve sanayi inkılabına zemin hazırladı.
o Rönesans mimarisi adı verilen yeni bir mimari tarz ortaya
çıkmıştır.
o Skolastik düşünce etkisini iyice azalttı. Deney ve gözleme dayalı
pozitif düşüncenin ortaya çıkmasına zemin hazırladı.
D
o Bilim ve teknikteki gelişmeler hızlandı.

AVRUPA TARİHİ 9
MEHMET PAKIR
REFORM
o XVI. yüzyılda Hristiyanlığın Katolik mezhebinde yapılan bazı
düzenlemeler ve değişikliklerdir. 1598 Nant Fermanı ile Kalvenizm
mezhebinin resmiyet kazandığı
A-Nedenleri Avrupa ülkesi aşağıdakilerden
hangisidir?
o Katolik kilisesinin bozulması
o Hümanistlerin kiliseyi ve din adamlarını eleştirmeleri A) Almanya
o Endülüjans sorunu (papazların halktan günahlarından B) Fransa
kurtulması için para alması) C) İtalya
o Kâğıt ve matbaanın etkisi D) İskoçya
o İncil’in değişik dillere çevrilmesi E) İngiltere
o Rönesans ile doğan özgür düşünce ortamının etkisi
o Halkın yokluk çekerken din adamlarının lüks içinde yaşaması
o Martin Luther, Katolik kilisesinin yanlışlıklarını 95 maddelik
eleştiri metni yayınlayarak ortaya koydu. Böylece ilk olarak
Reform Almanya’da başlamıştır. Papa X. Leon tarafından aforoz
edildi. Alman İmparatoru V. Karl ile Protestanlar arasında 25 yıl
süren mezhep savaşları yapıldı. 1555 Ogsburg Anlaşması ile
Protestan kilisesi Alman İmparatoru tarafından tanındı. Fransa
kralının yayınladığı Nant Fermanı ile Kalvenizm, Fransa’da
resmen tanınmıştır (1598).
Osmanlı Devleti'nde yaşayan
B-Sonuçları Hıristiyanların Reform
hareketlerinden etkilenmemelerinin
o Kilise otoritesi zayıfladı temel nedeni aşağıdakilerden hangisi
o Papaya duyulan güven azaldı olabilir?
o Katolik kilisesi kendini yenilemek zorunda kaldı
A) Osmanlı Devleti'nin Avrupa
o Skolastik düşünce tamamen yıkıldı.
siyasetinde etkisiz olması
o Din ve devlet işleri birbirinden ayrıldı.
B) Osmanlı Devletinde Kilise
o Almanya’da Protestanlık, Fransa’da Kalvenizm, İngiltere’de
sayısının az olması
Anglikanizm, İskoçya’da Presbiteryenlik mezhepleri ortaya
C) Reform hareketinin
çıktı.
Almanya ile sınırlı kalması
o İlk kez laik eğitim kurumları açılmaya başlandı.
D) Skolastik düşüncenin
o Mezhep kavgaları başlamıştır.
yıkılmış olması
o Engizisyon mahkemeleri kuruldu.
E) Osmanlı Devleti'ndeki
Hıristiyan halkın genel
Reform’un Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri çoğunluğunun Ortodoks
olması
o Reform, Osmanlı Devleti’ndeki Hıristiyanları
etkilememiştir. Bunun temel sebebi, Osmanlı
Devleti’nin sağladığı inanç özgürlüğü ve Osmanlı
topraklarında yaşayan Hıristiyanların da Ortodoks
mezhebine bağlı olmalarıdır.
o Osmanlı Devleti Hıristiyan birliğini parçalamak için,
reform hareketlerini ve mezhep ayrılıklarını
desteklemiş, böylece devletin Avrupa içlerine ilerleyişi
kolaylaşmıştır.
BE

AVRUPA TARİHİ 10
MEHMET PAKIR
AYDINLANMA ÇAĞI o 13 koloni, 1774
yılında bir araya
o Avrupa’da XVII. ve XVIII. yüzyıllarda aklı, bilimi ve pozitif
gelerek I.
düşünceyi ön plânda tutan döneme Aydınlanma Çağı adı
Philedelphia
verilmiştir.
(Filedelfiya)
o Bu dönemde bilginin kaynağının deney, gözlem ve akıl olduğu
Kongresi’ni
savunulmuş-tur.
toplamış ve
o Özellikle insan hakları ve demokrasi alanlarında ortaya çıkan
İngiltere’ye karşı
yeni değerler tüm toplumları etkilemiştir.
savaşa karar
vermişlerdir.
OTUZ YIL SAVAŞLARI (MEZHEP SAVAŞLARI) (1618–1648)
o 1776 yılında ise II.
o Alman İmparatoru II. Ferdinand’ın, Almanya’da mezhep birliğini Philedelphia
sağlamak ve Protestanları ortadan kaldırmak istemesi Kongresi’ni
sonucunda ortaya çıkan savaşlardır. toplayan bu 13
o Otuz Yıl Savaşları; Almanya ve müttefiki İspanya ile Fransa ve koloni,
müttefikleri (İsveç, Danimarka) arasında yapılmıştır. bağımsızlıklarını
o Otuz Yıl Savaşları Almanya’nın yenilgisiyle bitmiş ve 1648’de ilan ederek İnsan
imzalanan Westfalya Barış Antlaşması ile sonuçlanmıştır. Hakları Bildirisi’ni
o Bu antlaşma Avrupa tarihinde çok önemli bir adımdır. Nitekim kabul etmişlerdir.
Almanya Protestanlığı resmî din olarak tanımış, Alman o Bu gelişme
Prenslerinin de siyasal ve dinsel özgürlüklerini kabul etmiştir. üzerine İngiltere,
1783 Versailles
NOT: Westfalya Barışı’nı İspanya tanımamıştır. Bu yüzden, Orta (Versay)
Avrupa'da savaş bittiği halde Fransa ile İspanya arasında savaş on Antlaşması ile 13
yıl daha devam etmiş, ancak 1659 yılında imzalanan Pirene koloninin
Antlaşması’yla İspanya Fransa'nın üstünlüğünü kabul etmiştir. bağımsızlığını
kabul etmiş, 1787
yılında da
YEDİ YIL SAVAŞLARI (1756–1763) Amerika Birleşik
Devletleri
o İngiltere’nin Avusturya, Fransa ve Rusya ittifakıyla yaptığı
kurulmuştur.
savaşlardır.
o Savaştan galip ayrılmasına rağmen İngiltere, çok büyük
ekonomik kayıp yaşamıştır. İngiltere, kendisine karşı savaş ilan
eden Amerika'daki 13 koloninin
o Bu kayıplar ağır vergilerin konulmasına, bu gelişme de
bağımsızlığını aşağıdakilerden
İngiltere’ye bağlı kolonilerin tepkisine yol açmıştır.
hangisi ile kabul etmek zorunda
o İngiltere’nin uygulamaya koyduğu bu vergilendirmeler,
kalmıştır?
Amerika’daki 13 koloninin bağımsızlık için İngiltere’ye karşı
mücadeleye girişmesine neden olmuştur. Bu durum A) Filedelfiya Kongresi
beraberinde ABD’nin kurulmasını getirmiştir.
B) Versay Antlaşması
ABD’NİN KURULMASI (1787) C) Paris Antlaşması
o İngiltere, Yedi Yıl Savaşları’nda bozulan malî yapısını D) Westfalya Antlaşması
düzeltmek için Amerika’daki 13 kolonisine yeni vergiler
koymuş, ancak bu gelişme koloniler tarafından tepkiyle E) Ogsburg Antlaşması
karşılanmıştır. Yedi Yıl Savaşları’nın intikamını almak
isteyen Fransa, Amerika’ya silah ve cephane yardımı
yapmıştır.
B

AVRUPA TARİHİ 11
MEHMET PAKIR
YAKINÇAĞ AVRUPA TARİHİ Osmanlı Devleti’nde,
I. Tanzimat Fermanı’nın ilanı,

Yakınçağ Fransız İhtilali ile başlayan bir süreçtir.
II. Islahat Fermanı’nın ilanı,
FRANSIZ DEVRİMİ (1789)
III. I. Meşrutiyet’in ilanı
Sebepleri:
gelişmelerinden hangileri, 1789
o Sınıflar arası önemli farklılıklar Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik
o Halkın son derece fakir olması akımının olumsuz etkilerini önlemeye
o Hastalıklar ve kıtlıklarla ülkenin sarsılması yöneliktir?
o Krallık rejiminin baskıcı yönetimi
A) Yalnız I
o Bazı Fransız aydınlarının (J.J. Russo, Volter ...) halkı etkilemesi
B) Yalnız II
o İngiltere ve Amerika’daki demokrasi çalışmalarının etkisi
C) I ve II
o Yedi Yıl Savaşları’nın sonucunda yeni vergiler konması
D) II ve III
o Burjuva sınıfının yönetime katılmak istemesi
E) I, II ve III
Sonuçları:
o Yeniçağ bitmiş, Yakınçağ başlamıştır.

o Milliyetçilik fikri ortaya çıkmıştır.
o Mutlak krallıklar yıkılmış, milli devletler kurulmuştur.
o Eşitlik, hürriyet, adalet gibi kavramlar yaygınlaşmıştır.
o İlk kez insan hakları evrensel bildirisi yayınlanmıştır.
o Yönetim burjuva sınıfının eline geçmiştir.
o Osmanlı Devleti’nin parçalanmasına sebep olmuştur.
o İlk kez laik hukuk kuralları ortaya çıkmıştır
Fransız İhtilâli sonrasında dünyaya

yayılan aşağıdaki kavramlardan
hangisi, Osmanlı Devleti’ni
diğerlerinden daha fazla etkilemiştir?
A) Milliyetçilik
Fransız İhtilâli’nin Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri
B) Eşitlik
o Çok uluslu bir yapıya sahip olan Osmanlı Devleti, C) Özgürlük
zamanla Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik D) Demokrasi
akımından zarar görmeye başlamıştır. Nitekim E) Adalet
milliyetçilik akımının etkisiyle Osmanlı Devleti’nde
azınlık isyanları ortaya çıkmış ve bu durum zamanla
Osmanlı Devleti’nin parçalanmasına yol açmıştır.
o Öte yandan Fransız İhtilâli, Osmanlı Devleti’ni bir açıdan
olumlu da etkilemiştir. Nitekim Tanzimat ve Islahat
Fermanları ile Meşrutiyet’in ilan edilmesinde etkili
olmuştur. Bu gelişmeler, Osmanlı Devleti’nin
demokratikleşme sürecinde önemli rol oynayacaktır.
EA

AVRUPA TARİHİ 12
MEHMET PAKIR
SANAYİ İNKILABI demokrasi amacıyla
başlayan ihtilaller
o İngiltere’de James Watt tarafından buhar gücünün makinalarda
Belçika ve Polonya
kullanılmasıyla tekstil alanında 18. Yy. ortalarında başlamış,
gibi ülkelerde
Yakınçağ ’da büyük bir gelişme göstermiştir. Sanayi İnkılabının
bağımsızlık amacıyla
oluşmasında sermaye birikimi yönüyle Coğrafi Keşiflerin, bilgi
görülmüştür.
birikimi yönüyle Rönesans’ın etkisi vardır.
Sonuçları:
Sonuçları:
o İsveç; Norveç’ten,
o Pazar ve hammadde ihtiyacı artmış, sömürgecilik yeni bir boyut
Belçika; Hollanda’dan
kazanmıştır.
ayrılmış, Fransızlar
o İşçi sınıfı ortaya çıkmıştır.
bazı demokratik
o Köylerden şehirlere hızlı nüfus akını başlamıştır.
haklar elde
o Sanayileşemeyen ülkeler sömürge durumuna düşmüştür.
etmişlerdir.
o Osmanlı ülkesi, kapitülasyonların da etkisiyle açık Pazar haline
o Avrupa’da liberal
gelmiş ve yerli üretim ham madde ile sınırlı kalmıştır.
demokrasiler
o Osmanlı küçük esnafı ve Lonca teşkilatı çökmüştür.
güçlenmiş
o Kapitalizm, Liberalizm, Sosyalizm gibi kavramlar ortaya
o Parlamenter sisteme
çıkmıştır.
geçiş hızlanmıştır.
o Pazar ve hammadde arayışı, devletlerarası rekabete, bu rekabet
bloklaşmalara, neticede I. ve II. Dünya savaşlarına sebep 1848 İHTİLALLERİ
olmuştur.
o Sanayi inkılabıyla
VİYANA KONGRESİ (1815) ortaya çıkan işçi sınıfı,
çok zor şartlarda
o Fransız İhtilâli’nden sonra İhtilâl Savaşları ya da Napolyon çalışmakta ve
Savaşları ile Avrupa’nın siyasî dengesinin bozulması nedeniyle emeğinin karşılığını
İngiltere, Fransa, Rusya, Avusturya ve Prusya’nın katılımıyla alamamakta idi
1815’te Viyana Kongresi toplanmıştır. o Cumhuriyetçiler ile
o Kongrede Avrupa’nın geleceğini belirlemek, monarşik yapıyı birleşen işçiler,
güçlendirmek ve milliyetçi hareketleri önlemek doğrultusunda Fransa’da isyan
kararlar alınmıştır. ettiler. Bazı Avrupa
o Viyana Kongresi kararlarının uygulamaya konulduğu dönem ülkelerine de yayıldı.
“Restorasyon Dönemi” olarak adlandırılmaktadır. o Fransa’da 1 yıl sonra
o İngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya “Dörtlü İttifak” grubunu Cumhuriyet rejimine
kurarak, Metternich (Meternik) Sistemi denilen bir politika karşı yeniden
oluşturmuşlardır. ayaklandılar. Bazı
o Meternik Sistemi’ne göre; Avrupa’nın herhangi bir yerinde haklar verilerek isyan
ayaklanma çıkarsa devletler hep birlikte hareket edeceklerdi. bastırıldı.
Ancak bu kararlar Osmanlı Devleti’nde Yunan isyanı çıkınca o 1848 ihtilalleri
uygulanmamış ve Yunan İsyanına destek verilmiştir. Hatta Avrupa’da Sosyalist
Navarin ’de Osmanlı donanmasını yakmışlardır. akımları başlatması
o Öte yandan Osmanlı Devleti’nin Avrupa devletleri için yönüyle önceki
oluşturduğu siyasî krizi ifade eden “Şark Meselesi” kavramı da ihtilallerden ayrılır.
ilk kez Viyana Kongresi’nde kullanılmıştır. o Sosyal hukuk devleti
kavramı ortaya
1830 İHTİLALLERİ
çıkmıştır.
o Fransız İhtilali’nin ortaya çıkardığı fikirlerin yayılması bütün
baskılara rağmen engellenememiştir. 1830’da Fransa’da

AVRUPA TARİHİ 13
MEHMET PAKIR
İTALYA VE ALMANYA’NIN SİYASÎ BİRLİKLERİNİ KURMALARI
o Fransız İhtilâli sonrasında ortaya çıkan düşünceler, İtalya’daki
aydınları harekete geçirmiş ve ülkede birliği sağlamak için 1848 İhtilâlleri sonrasında Avrupa’da
çalışmalara başlanmıştır. etkisini artıran milliyetçilik fikrinin
etkisiyle, Piyemonte Şehir Krallığı
o 1870’te Piyemonte Krallığı öncülüğünde siyasî birliğini sağlayan
öncülüğünde 1870’te siyasî birliğini
İtalya, Avrupa’da etkin bir güç olarak sömürgecilik faaliyetlerine
sağlayan devlet aşağıdakilerden
başlamıştır.
hangisidir?
o Öte yandan Prusya Başbakanı Bismarck’ın Avusturya’yı
yenilgiye uğratması sonucu Avusturya Alman hükûmetleri A) İtalya
üzerindeki yetkilerini Prusya’ya devretmiştir. B) Norveç
o 1871’de Alman prensleri imparatorluk tacını Prusya Kralı I. C) Almanya
Wilhelm’e vermiş, böylece Prusya kralı aynı zamanda Alman D) Danimarka
imparatoru olmuş ve Alman birliği sağlanmıştır. E) Hollanda
o İtalya ve Almanya’nın siyasî birliklerini sağlamaları, Avrupa
devletleri arasında dengenin bozulmasına yol açmış,
sömürgecilik yarışı sürecinde bloklaşmaların da ortaya
çıkmasında etkili olmuştur
Sanayi Devrimi, XVIII. yüzyılda

İngiltere’de başlayıp kısa sürede
Avrupa’da etkili olmuştur.
Aşağıdakilerden hangisi, Sanayi

Devrimi’nin Osmanlı Devleti’nde
görülen niteliklerinden biri değildir?
A. Küçük esnafın rekabet gücü

zayıflamıştır.
B. Lonca Teşkilatı çökmüştür
C. İlk Türk matbaası açılmıştır
D. Avrupa sanayisi için Osmanlı
açık pazar hâline gelmiştir
E. Yerli üretimi ham madde ile
sınırlı kalmıştır
AC

AVRUPA TARİHİ 14
MEHMET PAKIR
Not Alınız

ARAYIŞ YILLARI (DURAKLAMA DÖNEMİ) 1
MEHMET PAKIR
o Osmanlı duraklama dönemi 1579 Sokullu’nun ölümü ile başlar
1699 Karlofça Antlaşmasıyla sona erer.
Duraklama Dönemi Padişahları
I. İÇ NEDENLER
1. III. Murat (1574–1595)
a. Merkez Yönetiminin Bozulması 2. III. Mehmet (1595–1603)
o Ekber Erşed yasası 3. I.Ahmet (1603–1617)
o Kafes Usulü 4. I.Mustafa (1617–1618)
o Memurlukların rüşvet ve iltimasla dağıtılması 5. II. Osman (Genç) (1618–1622)
o Saray kadınlarının yönetime katılması 6. I.Mustafa (2. kez) (1622–1623)
7. IV. Murat (1623–1640)
b. Ordu ve Donanmanın Bozulması 8. İbrahim (1640–1648)
9. IV. Mehmet (Avcı) (1648–
o Kanun-u kadimin bozulması
1687)
o Tımar Sisteminin bozulması
10. II. Süleyman (1687–1691)
c. Ekonominin bozulması 11. II. Ahmet (1691–1695)
12. II. Mustafa (1695–1703)
o Ganimetlerin azalması
o Ulufe ve Cülus
o Ticaret yollarının yön değiştirmesi
d. Eğitim Sisteminin bozulması
o Beşik Ulemalığı
o Medreselerde pozitif bilimlerin okutulmamaya başlanması
e. Sosyal alandaki bozukluklar

Osmanlı Devleti’nin duraklama
II. DIŞ NEDENLER dönemine girmesinde etkili olan,
o İmparatorluğun Doğal Sınırlara Ulaşması I. Coğrafi Keşifler
o Avrupalıların Osmanlı Devleti'ne Karşı Olan Durumları
o Avrupalıların Bilim ve Teknikte ilerlemeleri II. Eğitimde yozlaşmanın yaşanması,
o Avrupalıların Coğrafya Keşiflerini gerçekleştirmeleri
III. Ordu ve Donanmanın bozulması
Gelişmelerinden hangilerinin iç
nedenler arasında olduğu
OSMANLI VERASET SİSTEMİDEKİ DEĞİŞMELER: savunulabilir?
o Osman ve Orhan Beyler zamanında ülke hükümdar A) Yalnız I

ailesinin ortak malı idi B) Yalnız II
o I. Murat'tan itibaren ülke sadece padişah ve oğullarının C) I ve II
sayıldı. D) I ve III
o Fatih Sultan Mehmet en güçlü olanın tahta geçme E) II ve III
anlayışını getirdi. (Kardeş katli ile amaç ülkenin birliğini
sağlayarak bölünmesini önlemek ve en güçlü olanın
başa geçmesini sağlamaktı – Kanunname-i Ali Osman)
o Ahmet(Duraklama Devri) döneminde yapılan
değişiklikle Osmanlı Hanedanı içinde en yaşlı ve akıllı
olanın (EKBER ve ERŞED) padişah olması esası
benimsendi.

MEHMET PAKIR
OSMANLI - İRAN İLİŞKİLERİ Kasr-ı Şirin Antlaşması (1639)
o Fatih, Akkoyunlular ile Otlukbeli Savaşı’nı yaparak Maddeleri:

Akkoyunluları yenmişti. Bu yenilgiden sonra zayıflayan
o Azerbeycan ve Revan
Akkoyunlu topraklarında Safevi Devleti kuruldu. Yavuz Sultan
İran’a bırakıldı.
Selim Çaldıran Savaşı ile Safevi Devletine büyük bir darbe vurdu.
o Bağdat Osmanlı
Kanuni de Safeviler üzerine üç sefer düzenleyerek Amasya
Devleti’nde kaldı.
Antlaşması’nı imzaladı ve iki devlet arasında barış dönemi
o Zağros Dağları iki ülke
başladı. 1577 yılında tekrar başlayan savaşlar, Kasr-ı Şirin
arasında sınır kabul
Antlaşması’nın imzalanmasına kadar devam etti.
edildi.
1) III. Murat Dönemi Osmanlı- İran İlişkisi
Önemi:
o İran’daki karışıklardan yararlanmak isteyen III. Murat, Sokullu
o Bu antlaşma ile
Mehmet Paşa’nın karşı çıkmasına rağmen Lala Mustafa Paşa’yı
bugünkü Türkiye – İran
İran üzerine gönderdi. Mustafa Paşa, Tebriz, Gürcistan,
sınırı büyük ölçüde
Azerbaycan’ı aldı. Zor durumda kalan İran ile İstanbul (Ferhat
çizilmiştir
Paşa) Antlaşması imzalandı (1590).
Ferhat Paşa Antlaşması’nın Önemi : Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı

Devleti’nde duraklama dönemi
o Azerbaycan, Gürcistan, Dağıstan Osmanlı Devleti’nde kaldı. padişahları arasında gösterilemez?
Böylece Osmanlı sınırı doğuda Hazar Denizi’ne kadar genişledi.
o Osmanlı Devleti, doğuda en geniş sınırlara ulaştı. A. IV. Murat
B. I. Ahmet
C) II. Osman
2) 1603 – 1611 Osmanlı - İran Savaşları
D) II. Mahmut
o İran Şahı Şah Abbas, Ferhat Paşa Antlaşması ile kaybettiği
yerleri geri almak için Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etti. Şah E) IV. Mehmet
Abbas kaybettiği yerleri geri aldı. Celali isyanları ile uğraşan
Osmanlı Devleti, İran ile Nasuh Paşa Antlaşmasını imzaladı
(1611). Bu antlaşma ile İran, Osmanlıya her yıl 200 deve yükü D
ipek verecekti.
Nasuh Paşa Antlaşmasının Önemi:
o Osmanlı Devleti Ferhat Paşa Antlaşması ile aldığı yerleri geri

kaybetmiştir.
OSMANLININ DURAKLAMA
3) 1617- 1618 Osmanlı - İran Savaşları
DÖNEMİNDE SAVAŞTIĞI
o İran’ın vaat ettiği ipeği vermemesi üzerine savaş tekrar başladı. DEVLETLER
İran’ın isteği ile Serav Antlaşması imzalandı (1618). Bu
antlaşmaya göre İran, Osmanlıya her yıl 100 deve yükü ipek V A R İ L
ödemeyi kabul etti. E V U R E
N U S A H
4) 1622–1639 Osmanlı – İran Savaşları E S Y N İ
o Bu savaşlar İran’ın Bağdat’ı işgal etmesi üzerine başladı. İran, D T A S
Irak’ı ele geçirip Mardin’e kadar ilerledi. IV. Murat İran üzerine İ U T
iki sefer düzenledi. Bunlardan ilki olan Revan Seferi ile Doğu K R A
Anadolu, Bağdat Seferi ile Irak geri alınmıştır. Bu arada Şah Y N
Abbas’ın ölmesi üzerine, İranlılar barış istediler. İki devlet A
arasında Kasr-ı Şirin Antlaşması imzalandı.

MEHMET PAKIR
OSMANLI AVUSTURYA İLİŞKİLERİ
Duraklama Dönemi Osmanlının
o Kanuni döneminde yapılan Mohaç Meydan Savaşı sonucunda
imzaladığı bazı antlaşmalar
Osmanlı – Avusturya sınır komşusu olmuş ve böylece iki ülke
şunlardır;
arasında ilişkiler başlamıştı.
I. Zitvatoruk Antlaşması
1) 1593–1606 Osmanlı –Avusturya Savaşları
II. Serav Antlaşması
Nedenleri: III. Bucaş Antlaşması
o Avusturya’nın, Osmanlı Devleti’ne vermesi gereken vergiyi, Bunlardan hangisi ya da hangileri

ödememesi, Avusturya ile imzalanan
o Avusturya’nın Erdel, Eflak ve Boğdan’ı Osmanlıya karşı antlaşmalardan biri değildir?
kışkırtması
A. Yalnız I
o III. Murat zamanında başlayan savaşlar III. Mehmet döneminde
B. Yalnız II
de devam etti. III. Mehmet ordunun başında sefere çıktı.
C. Yalnız III
Avusturya ile yapılan Haçova Meydan Savaşı ile Avusturya
D. I ve II
ordusu bozguna uğratıldı (1596). Osmanlı ordusu Eğri, Kanije,
E. II ve III
Estergon’u ele geçirdi.
o Avusturyalılar Kanije’yi geri almak için harekete geçtiler. Kale,
Tiryaki Hasan Paşa tarafından savunuldu. Hasan Paşa
Avusturya’yı bozguna uğrattı.
o Ahmet döneminde İran tehlikesi ve Celali isyanları devleti güç
durumda bıraktı. Bunun üzerine Avusturya ile Zitvatoruk
Antlaşması imzalandı.
Zitvatoruk Antlaşması (1606)
Maddeleri: I. Bucaş Antlaşması: Osmanlı

doğuda en geniş sınırlarına ulaşmıştır
o Eğri, Estergon, Kanije kaleleri Osmanlı da kalacak
o Avusturya artık Osmanlıya vergi ödemeyecek II. Zitvatoruk Antlaşması:
o Avusturya Kralı, protokol bakımından Osmanlı padişahına eşit Osmanlı Avusturya karşısındaki siyasi
sayılacak üstünlüğünü kaybetmiştir.
Önemi: Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti’nin İstanbul Antlaşması ile III. Vasvar Antlaşması:
Avusturya üzerinde kurduğu üstünlüğü sona erdi. Osmanlının Son kez savaş tazminatı
aldığı antlaşmadır
2) 1662–1664 Osmanlı – Avusturya Savaşları
Yukarıdaki maddelerden hangisinde
o Avusturya’nın Osmanlı’ya isyan eden Erdel Beyine yardım yanlış bir bilgi verilmiştir.
etmesi üzerine Köprülü Fazıl Ahmet Paşa, Avusturya’ya savaş
açtı. Fazıl Ahmet Paşa, Uyvar Kalesini alarak Avusturya ile A. Yalnız I
Vasvar Antlaşması’nı imzaladı B. Yalnız II
C. Yalnız III
Vasvar Antlaşması (1664) D. II ve III
Maddeleri: E. I ve III
o Uyvar Osmanlı’ya bırakılacak

o Avusturya Erdel’in iç işlerine karışmayacak
o Avusturya, Osmanlı’ya savaş tazminatı ödeyecek
Önemi:
Avusturya’dan toprak kazanılan son anlaşmadır. Son kez savaş tazminatı

alınmıştır.
EA

MEHMET PAKIR
OSMANLI LEHİSTAN İLİŞKİLERİ Kutsal İttifak’ın Kurulması
1) II. Osman Dönemindeki İlişkiler Bu durumdan yararlanmak

o Lehistan’ın Osmanlı Devleti’ne bağlı Boğdan’ın iç işlerine isteyen Papa’nın gayretleriyle
karışması üzerine sefere çıkan II. Osman Hotin Kalesi’ni kuşattı. Avusturya, Lehistan, Venedik,
Ancak yeniçerilerin disiplinsizliği yüzünden alınamadı ve Rusya ve Malta kuvvetlerinden
Lehistan ile Hotin Antlaşması imzalandı. oluşan “Kutsal İttifak” kuruldu.
Bu ittifak karşısında Osmanlı
Hotin Antlaşması (1621) ordusu başarısız oldu.
Sadrazam Amcazade Hüseyin
Maddeleri:
Paşa’nın padişahı ikna etmesi
o İki taraf birbirinin topraklarına saldırmayacak sonucu, Osmanlı Devleti
o Lehistan, Osmanlı’ya bağlı Kırım Hanlığı’na vergi vermeye Karlofça Antlaşmasını imzaladı.
devam edecek
Karlofça Antlaşması (1699)
Not: II. Osman Hotin Seferi’nden sonra Yeniçeri Ocağı’nı kaldırma fikrini
Maddeleri:
ilk kez ortaya atmıştır. II. Osman bu fikri duyan yeniçeriler tarafından
öldürülmüştür. ● Temeşvar ve Belgrad hariç
tüm Macaristan ve Erdel
2) IV. Mehmet Dönemindeki İlişkiler
Avusturya’ya bırakılacak
o Lehlilerin Osmanlı’ya bağlı Ukrayna Kazaklarına saldırmaları
üzerine savaşlar tekrar başladı. IV. Mehmet ve Fazıl Ahmet Paşa ●Podolya, Ukrayna Lehistan’a
ordunun başında sefere çıkarak Leh ordusunu yenmiştir. Bunun bırakılacak
üzerine Lehliler ile Bucaş Antlaşması imzalandı.
● Mora, Dalmaçya kıyıları
Bucaş Antlaşması (1672) Venedik’e bırakılacak
Maddeleri: ●Antlaşma 25 yıl geçerli olacak
o Podolya Osmanlı’ya bırakılacak Not: Antlaşma Avusturya’nın
o Lehistan Osmanlı’ya vergi verecek garantörlüğünde olacak
o Lehistan Ukrayna’dan çekilecek
● Rusya ile de Karlofça
Önemi: Bu antlaşma, Osmanlı Devletinin topraklarına toprak kattığı son Antlaşmasını tamamlayıcı
antlaşmadır ve bu antlaşmayla Osmanlı Devleti batıda en geniş sınırlara İstanbul Antlaşması imzalandı.
ulaştı.
II. VİYANA KUŞATMASI (1683)

o Katolik Avusturya Kralı I. Leopold, Protestan Macarları mezhep
değiştirmeye zorluyordu. Macarlar Tököli İmre önderliğinde
isyan ederek Osmanlı Devleti’nden yardım istediler. İstanbul Antlaşması (1700)
o Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, padişah IV. Mehmet’i ikna
ederek Avusturya meselesini halletmek için Avusturya üzerine Maddeleri:
sefere çıktı ve Viyana’yı kuşattı (1683).
● Azak kalesi Rusya’ya
o Viyana kuşatmasının uzun sürmesi üzerine Papa’nın desteği ile
bırakılacak
Avusturya, Almanya ve Lehistan’dan oluşan bir ordu
oluşturuldu. Bu ordu, Tuna nehrini tutmakla görevli Kırım ●Rusya, İstanbul’da daimi elçi
Hanı’nın ihaneti üzerine, Osmanlı ordusunu arkadan vurdu. bulundurabilecek
Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Alamandağı Meydan Savaşı’nı
kaybederek Belgrad’a çekildi. Merzifonlu, padişahın emri ile ●Rus Hristiyanları kutsal yerleri
burada idam edildi. serbestçe ziyaret edebilecek.

MEHMET PAKIR
Sonuçları:
o Türklerin Avrupa karşısında Malazgirt Savaşı ile başlayan Osmanlı Devleti, aşağıdaki
ilerleyişi durmuş, Sakarya Meydan Savaşı’na kadar süren geri antlaşmalardan hangisiyle ilk kez
çekilme süreci başladı. büyük çapta toprak kaybı yaşamıştır?
o Osmanlı Devleti ilk defa toprak kaybetti. A) Karlofça
o Rusya, Azak kalesini alarak Karadeniz’e inme fırsatı buldu. B) Kasr-ı Şirin
o Osmanlı Devletinde duraklama dönemi sona erdi, gerileme C) Vasvar
dönemi başladı. D) Çehrin
o Osmanlıların Orta Avrupa egemenliği sona erdi. E) Zitvatoruk
Not: Rusya ile yapılan ilk resmi antlaşma Bahçesaray Antlaşmasıdır
(1681).
OSMANLI – VENEDİK İLİŞKİLERİ Aşağıdakilerden hangisi Rusya ile

yapılan ilk resmi antlaşmadır?
o Osmanlı-Venedik ilişkileri 17. yüzyılda Girit adası yüzünden
bozuldu. A. İstanbul
B. Karlofça
Nedenleri: C. Pasarofça
D. Bahçesaray
o Girit teki korsanların Osmanlı gemilerine saldırması
E. Küçük Kaynarca
o Girit’in önemli bir konumda bulunması
o Osmanlı Devleti Venedik’e savaş açarak adayı kuşattı (1645).
Girit’in Hanya Kalesi ele geçirildi. Arkasından Kandiye kuşatıldı.
Kalenin kuşatılması uzun süre devam etti. Nihayet Fazıl Ahmet
Paşa, Kandiye Kalesi’ni de ele geçirdi. Böylece Girit’in fethi
tamamlanmış oldu (1669). Böylece Doğu Akdeniz ve Çanakkale Osmanlı Devleti 1645’te Venedik’e
Boğazının güvenliği sağlandı. savaş açarak Girit Adasını kuşattı.
Kuşatma 24 yıl sürdü ve nihayet Fazıl
Ahmet Paşa 1669’da Girit’in fethini
tamamladı.
Buna göre ulaşılabilecek en doğru

sonuç aşağıdakilerden hangisidir?
A. Girit Akdeniz’in en güçlü

savunma kalesidir
B. Girit fethinin uzaması Osmanlı
Not 1: Girit adası kuşatması, Osmanlı Devleti’nin en uzun süreli deniz
donanmasının ne kadar
kuşatmasıdır.
gerilediğinin göstergesidir
C. Osmanlı böylece Akdeniz’deki
en büyük güç haline gelmiştir.
D. Girit adası kuşatması, Osmanlı
Devleti’nin en uzun süreli
ikinci deniz kuşatmasıdır
E. Girit’in Fethi Osmanlı
Donanmasının en büyük
başarısıdır.
Not 2: Girit fethinin uzaması Osmanlı donanmasının ne kadar

gerilediğini gösterdi.
ADB

MEHMET PAKIR
17. YÜZYILDAKİ İÇ İSYANLAR
NOT: IV. (Avcı) Mehmet döneminde
1- Merkez (İstanbul) İsyanları ayaklanan Yeniçeriler, sıkıntıların
sorumlusu olduğunu düşündükleri 36
o Bu isyanlar genellikle kapıkulu ve yeniçeriler tarafından devlet adamının idamını istemişlerdir.
çıkarılmıştır. İstanbul’da çıkan bu isyanlara bazen halk ve ulema Öldürülen devlet adamları çınar
da katılmıştır. ağaçlarına asıldığı için Osmanlı
tarihinde bu olaya Çınar Olayı ya da
Nedenleri:
Vaka-i Vakvâkiye denilmiştir.
o Cülus bahşişlerinin ödenmemesi
o Yeniçerilere üç ayda bir ödenen ulufenin geciktirilmesi ve ayarı
düşük akçe ile ödenmesi.
o Kapıkulu teşkilatının bozulması (Ocak devlet içindir anlayışı
yerine Devlet ocak içindir anlayışının hâkim olması)
XVII. yüzyılda ortaya çıkan isyanlarda
o Kapıkullarının menfaatlerine ters düşen padişah ve devlet
aşağıdakilerden hangisinin etkili
adamlarını görevlerinde uzaklaştırmak istemeleri
olduğu savunulamaz?
Sonuçları:
A) Maliyenin bozulması
o Bu isyanlar devlet merkezinde huzur ve güvenin bozulmasına
B) Merkezî otoritenin zayıflaması
yol açmıştır.
o Devlet adamları devlet otoritesinin sağlanabilmesi için sert C) Eğitim sisteminin bozulması
önlemler almışlardır.
o Askeri isyanlar sonucunda ilk defa bir Osmanlı padişahı D) Milliyetçilik fikrinin etkisi
öldürülmüştür. Bu durum yeniçerilerin devlet içindeki gücünü E) Kapıkulu teşkilatının bozulması
artırmış, padişahların yönetimdeki etkinliğini azaltmıştır.
2- Celali İsyanları
o Yavuz döneminde Anadolu’da Bozoklu Celal isimli birisi isyan

etti. Bu isyan Yavuz tarafından bastırıldı. Bundan sonrada
Anadolu’da çıkan isyanlara Celali İsyanları denmiştir. Osmanlı Devleti’nde XVII. yüzyılda iç
isyanların çıkmasında,
Nedenleri:
I. yönetim
o Tımar sisteminin bozulması,
o Halktan alınan vergilerin artırılması, II. ekonomi
o Ekonomik durumun bozulması III. ordu
o Merkezi otoritenin zayıflaması ve devlet adamlarının
yetersizliği Alanlarından hangilerindeki
o Haçova Meydan Savaşı’ndan kaçan askerlerin Anadolu’ya bozulmaların etkili olduğu
gitmesi savunulabilir?
Sonuçları: A) Yalnız I
B) Yalnız II
o Anadolu’da huzur ve güven bozuldu. Köyden kente göçler oldu. C) I ve II
o Anadolu’da can ve mal güvenliği kalmadı. Halkın devlete güveni D) II ve III
azaldı. E) I, II ve III
o Anadolu’da ekonomik hayat durgunlaşmış, üretim azalmıştır.
Vergiler toplanamadığı için devletin gelirleri azalmıştır.
o Osmanlı Devleti, Avusturya ve İran ile yaptığı savaşlarda zor
duruma düştü.
Not: Celali isyanlarının dini bir yönü olmadığı gibi isyancılar devlet
düzenini değiştirmeyi de amaçlamamışlardır.
DE

MEHMET PAKIR
3- Eyalet İsyanları
III. Mehmet Dönemi Islahatları
o XVII. yüzyılda devlet otoritesinin zayıflaması bazı eyaletlerde
o Sancağa çıkan ve bu sistemde
isyanların çıkmasına neden oldu. Bu isyanlar bazen eyaletlerin eğitim gören son padişahtır. Tahta
başındaki yöneticiler, bazen de bu yöneticilerin tutumu üzerine çıktığı gece 19 erkek kardeşini (bazı
reaya tarafından çıkarıldı. tarihçilere göre 20 kız kardeşini
o Ayrıca Yemen, Bağdat, Kırım, Eflak, Erdel, Boğdan eyaletlerinde de) boğdurtmuştur.
çıkan isyanlar da devleti uzun süre uğraştırmıştır. o III. Mehmet, Kanuni’den sonra
ordunun başında sefere çıkan ilk
17. YÜZYILDAKİ ISLAHAT (YENİLİK) HAREKETLERİ padişahtır.
o Şehzâde eğitiminde önemli bir
II. Osman (Genç Osman) yere sahip olan Sancak Sistemi
kaldırılmıştır.
o 17. yüzyılda ıslahat yolunda ilk ciddi adımı Genç Osman atmıştır.
Genç Osman’ın ıslahatları şunlardır:

I.Ahmet Dönemi Islahatlar:
1. Şeyhülislam’ın fetva vermek dışındaki yetkilerini elinden aldı.
Böylece ilmiye sınıfının devlet işlerine karışmasını önlemiştir. o Sancak sisteminin kaldırılmasından
2. Maliyeye önem verdi. Din adamlarına ve askerlere fazladan sonra onun yerine Kafes Sistemi
verilen paraları kesti. getirilmiştir.
3. Genç Osman, saray dışı evlilik yaparak sarayı halka açmaya o Bir bakıma oda hapsi anlamına
gelen Kafes Sistemi, yönetim
çalışmıştır. Genç Osman bu yönü ile sosyal alanda ıslahat yapan
tecrübesinden yoksun deneyimsiz
ilk padişahtır. kişilerin padişah olmasına yol
4. İlk kez Yeniçeri Ocağını kaldırmayı düşünmüştür. Bunu haber açmıştır.
alan yeniçeriler Genç Osman’ı öldürmüşlerdir. o Ahmet sancağa çıkmadan tahta
geçen ilk padişahtır.
IV. Murat o Bu dönemde verâset sisteminde
1. İçki, tütün, gece sokağa çıkma yasağı getirmiştir. değişikliğe gidilmiştir. Yapılan
değişiklikle, tahta geçecek kişiler
2. Koçi Bey’e duraklamanın nedenleri ve çareleri ile ilgili Koçi Bey
için “en büyük ve olgun olan”
Risalesi’ni hazırlattı. (Ekber ve Erşed) kuralı getirilmiştir.
3. Kuvvet ve şiddet yoluyla devlet otoritesini yeniden sağlamıştır. o Bu değişiklikteki amaç taht
4. Yeniçeri ve sipahi zorbalarını ortadan kaldırdı. Bu durum kavgalarını önlemektir.
İstanbul’da asayiş ve güvenliğin yeniden kurulmasını sağladı.
5. İran üzerine iki sefer düzenledi. Bu seferler sırasında
Anadolu’daki Celaliler ortadan kaldırılmış, emniyet ve güvenlik Osmanlı Devleti’nde Yeniçeri Ocağı’nı
sağlanmıştır. kaldırmaya yönelik ilk adımı atan
6. Tımarlar eskiden olduğu gibi savaşlarda yararlılık gösterenlere padişah aşağıdakilerden hangisidir?
verilmiştir.
A) I. Ahmet
Islahatçı Sadrazamlar B) IV. Murat
C) II. Osman
a. Kuyucu Murat Paşa D) II. Mahmut
o I. Ahmet devrinde sadrazam olmuştur. Celali isyanlarına karşı E) III. Mehmet
sert tedbirler aldı. Bunun için birçok isyancıyı idam ettirdi.
b. Tarhuncu Ahmet Paşa
o IV. Mehmet zamanında sadrazam oldu. Tarhuncu Ahmet C
Paşa’nın ıslahatları şunlardır:
1. Hazineye borcu olan kişilerden bu borçları tahsil etti.
2. Bütçe açığının saray masraflarının çokluğundan ve lüzumsuz Not: Tarhuncunun önlemleri
harcamalardan kaynaklandığını görerek bunları azaltmaya neticesinde çıkarı elden giden kimselerin
çalıştı. faaliyetleri sonucunda, Tarhuncu Ahmet
3. Osmanlıda ilk defa resmi devlet bütçesini hazırladı. Paşa idam edilmiştir.
4. Divan üyeleri ve bazı yöneticilerden hazineye para aktardı.

MEHMET PAKIR
c. Köprülü Mehmet Paşa
Aşağıdakilerden hangisi XVII. yüzyıl
o Valide Turhan Sultan’ın teklifi üzerine, Köprülü Mehmet Paşa
ıslahatlarının özelliklerinden biri
bazı şartlar karşılığında sadrazam olmayı kabul etmiştir. Böylece
değildir?
şart koşarak sadrazam olan ilk kişi olmuştur.
A) Islahatlar kişilere bağlı
Faaliyetleri:
kalmış, devlet politikası
1. İlk iş olarak ilmiye sınıfı ile uğraştı. Ulemaya nasihatlerde haline gelememiştir.
bulundu. B) Islahatlarda Avrupa örnek
2. Devletten haksız yere alınan paraları kesti. alınmıştır.
3. Erdel’deki isyanı bastırdı. C) Köklü ıslahatlar yapılamamış,
4. Savaştan kaçan yeniçerileri cezalandırdı. yüzeysel kalmıştır.
5. Devletin gelir ve giderlerini dengeleyerek maliyeyi düzenledi. D) Yeniçeri, ulema ve halkın
6. Devlet kadrolarına işin ehli olan kişileri atadı. tepkisi ile karşılaşmıştır.
7. Çanakkale Boğazındaki Venedik ablukasını kaldırdı. E) Baskı, şiddet ve korkuya
8. Venedikliler tarafından işgal edilen İmroz, Limni’yi geri aldı. dayalıdır
d. Köprülü Fazıl Ahmet Paşa

Osmanlı Devleti’nde, şehzâdelerin
o Babası Köprülü Mehmet Paşa’dan sonra sadrazam oldu.
sancağa çıkma usulüne son veren
1. Maliyeye önem vererek bütçe açığını kapattı.
padişah aşağıdakilerden hangisidir?
2. Orduyu disiplin altına aldı.
3. Venediklilerden Girit adasını aldı. A) I. Mehmet
4. Avusturya’dan Uyvar kalesini alıp, Vasvar Antlaşmasını B) IV. Mehmet
imzaladı. C) II. Osman
5. IV. Mehmet ile Lehistan seferine çıkarak Bucaş Antlaşmasını D) III. Mehmet
imzaladı. E) I. Mustafa
17. yüzyılda köprülüler ailesinden sadrazamlık makamına getirilen diğer

devlet adamları şunlardır:
e. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa XVII. yüzyılda ıslahatların ağırlıklı

olarak askerî ve malî alanda
o II. Viyana kuşatmasındaki başarısızlığı yüzünden idam edildi. yoğunlaşması,
f. Köprülü Fazıl Mustafa Paşa
g. Amcazade Hüseyin Paşa I. savaşlarda alınan yenilgilerin
o Kutsal İttifak savaşlarına son vererek Karlofça ve İstanbul artması,
Antlaşmalarını imzaladı.
II. tımar sisteminin bozulması,
Islahatların Özellikleri
III. saray masraflarının artması
1. Bu dönem ıslahatları gelişme aşaması bulamamış düşünce
Durumlarından hangilerinin
aşamasında kalmıştır.
sonuçları arasında gösterilebilir?
2. Kuvvet ve şiddet yolu ile ülkede asayişin sağlanması yoluna
gidilmiştir. A) Yalnız I
3. Islahatlarda Avrupa örnek alınmamıştır. B) Yalnız II
4. Yeniçeri, ulema ve halkın tepkisi ile karşılaşmıştır. C) I ve III
5. Yönetim, hukuk ve teknik alanlarda ıslahat yapılmamıştır. D) II ve III
6. Duraklamaya çözüm olmadı. E) I, II ve III
7. Islahatların ağırlık noktasını ordu ve ekonomi oluşturur.
8. Islahatların öncülüğünü padişah ve devlet adamları yapmış ve
ıslahatlar şahıslara bağlı kalmıştır.
BDE

MEHMET PAKIR
Not Alınız

MEHMET PAKIR

DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ (GERİLEME DÖNEMİ) 1
MEHMET PAKIR
18. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
o 1699 Karlofça Antlaşması ile başlayıp 1792 Yaş Antlaşmasına Gerileme Dönemi Padişahları
kadar devam eden dönem Osmanlı Tarihinde Gerileme
Dönemi olarak bilinir. o III. Ahmet (1703–1730)
o Mahmut (1730–1754)
Gerileme Dönemi Politikası: Bu dönemin temel politikası Karlofça ve o Osman (1754–1757)
İstanbul Antlaşmaları ile kaybedilen yerleri geri almaktır. o Mustafa (1757–1774)
o Abdülhamit (1774–1789)
Gerileme Döneminde Osmanlının Savaştığı Devletler o Selim (1789–1807)
V A R İ
E V U R
N U S A
E S Y N
D T A
İ U
K R
Y
A
Osmanlı-Rus Savaşı ve Prut Antlaşması (1711)

I. Osmanlı İstanbul Antlaşması
Nedenleri: ile Rusya’ya kaptırdığı yerleri
geri aldı
1. Kuzeyde Baltık Denizi’ne açılmak isteyen Rus Çarı I. Petro, İsveç
II. Osmanlıda Belgrat
Kralı XII. Şarl’ı Poltova Savaşı’nda yendi. Rusya kaçan İsveç
Antlaşması ile kaybedilen
kralını yakalama bahanesi ile Osmanlı topraklarına girdi.
yerleri geri alma ümidi arttı
2. Petro’nun Osmanlıya bağlı Eflak ve Boğdan beylerini Osmanlıya
III. İstanbul Antlaşması ile
karşı kışkırtması
Rusya’ya bırakılan Azak kalesi
3. İsveç Kralı Şarl’ın Osmanlı padişahını Rusya’ya karşı kışkırtması
ve çevresi Osmanlı Devleti’ne
4. Osmanlı Devleti’nin İstanbul Antlaşması ile Rusya’ya kaptırdığı
geri iade edilecek
yerleri geri almak istemesi
o Bu nedenler ile Osmanlı Devleti Rusya’ya savaş açtı (1711). Yukarıdakilerden hangileri Prut
Sadrazam Baltacı Mehmet Paşa, Rus ordusunu Prut nehrinde Antlaşması ile ilgili doğru bir bilgi
kıstırdı. Zor durumda kalan Petro barış istemek zorunda kaldı. değildir?
Yeniçeri askerlerine güvenemeyen Baltacı Mehmet Paşa, Rus
ordusunu yok etmek yerine, onlar ile Prut Antlaşması’nı A. Yalnız I
imzaladı (1711). B. Yalnız II
C. Yalnız III
Prut Antlaşmasının Maddeleri: D. I ve III
E. II ve III
1. İstanbul Antlaşması ile Rusya’ya bırakılan Azak kalesi ve çevresi
Osmanlı Devleti’ne geri iade edilecek,
2. Rusya, İstanbul’da daimi bir elçi bulunduramayacak,
3. Rusya, Lehistan’ın iç işlerine karışmayacak
4. İsveç kralı serbestçe ülkesine dönebilecek,
Prut Antlaşmasının Önemi: Osmanlı İstanbul Antlaşması ile Rusya’ya

kaptırdığı yerleri geri aldı
o Prut Antlaşmasındaki başarı, Karlofça Antlaşması ile kaybedilen

yerlerin geri alınabileceği umudunu artırmıştır. B

MEHMET PAKIR
Osmanlı-Venedik-Avusturya Savaşları ve Pasorofça Antlaşması (1715–
Aşağıdaki Antlaşmalardan hangisiyle
1718)
Osmanlı Devletinde Lale Devri
Nedenleri: başlamıştır?
1. Osmanlı Devleti’nin Karlofça Antlaşması ile Venedik’e kaptırdığı A. Pasarofça

yerleri, geri almak istemesi, B. Karlofça
2. Venediklerin baskısı altında ezilen Mora halkının Osmanlıdan C. Prut
yardım istemesi, D. Küçük Kaynarca
3. Venediklilerin Osmanlı ticaret gemilerine saldırmaları, E. Belgrat
o Osmanlı Devleti Venedik’e savaş ilan etti. Sadrazam Silahtar Ali
Paşa kısa sürede Mora’yı Venediklilerden geri aldı. Osmanlı
Devleti’nin bu başarısından korkan Avusturya, Osmanlı
Devleti’ne savaş ilan etti. Osmanlı Devleti, yeniçerilerin A
disiplinsizliği yüzünden Avusturya karşısında başarılı olamadı.
Avusturya Belgrat’ı ele geçirerek Sırbistan üzerine yürüdü. Yeni
sadrazam Damat İbrahim Paşa, Avusturya ve Venedik ile
Pasarofça Antlaşması imzalandı (1718).
Belgrat Antlaşmasının Maddeleri:
1. Ruslar savaşta aldıkları

Pasarofça Antlaşmasının Maddeleri yerleri geri verecek
2. Azak kalesi Ruslarda kalacak
1. Eflak’ın batısı, Belgrat, Sırbistan’ın kuzeyi Avusturya’ya
ancak Ruslar bu kaleyi
bırakılacak
yıkacak
2. Mora Yarımadası, Osmanlılara bırakılacak
3. Rusya, Karadeniz ve Azak
3. Arnavutluk, Hersek ve Dalmaçya kıyıları Venedik’e bırakılacak,
Denizinde savaş gemisi ve
Pasarofça Antlaşmasının Önemi: tersane bulunduramayacak
4. Avusturya, Pasarofça
o Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti’nde Lale Devri başladı. Antlaşması ile aldığı yerleri
o İlk kez Çelebi Mehmet zamanında başlayan Osmanlı-Venedik geri verecek (Banat hariç)
Savaşları kesin olarak sona erdi.
Belgrat Antlaşmasının Önemi:

Osmanlı-Rusya-Avusturya Savaşları ve Belgrat Antlaşması (1736–1739)
a. Osmanlı Devleti’nin 18.
o Karlofça Anlaşmasında kaybedilen Mora geri alındı. Ancak yüzyılda imzaladığı son
Belgrat Avusturya’ya bırakıldı. Yeni toprakların kaybedilmesi kazançlı antlaşmadır.
üzerine Osmanlı Devleti dış politikasını değiştirmiş savunmaya b. Karadeniz’in Türk gölü
yönelik bir politika izlemeye başlamıştır. olduğu son kez kabul
edilmiştir.
Nedenleri:
c. Fransızları
1. Rusya’nın Lehistan’ın iç işlerine karışması arabuluculuğundan dolayı
2. Pasarofça Antlaşmasından sonra Rusya ile Avusturya arasında Fransızlara verilen
gizli bir ittifak kurulması kapitülasyonlar sürekli hale
3. Rusların Kırım’a girmeleri ve Bahçesaray’ı yakıp yıkmaları, getirildi (1740).
4. Osmanlı-İran Savaşlarında Kırım Hanının Osmanlıya d. Bu başarıda Humbaracı
göndereceği yardımın Rusya tarafından engellenmesi Ahmet Paşa’nın askeri
o Bu nedenler ile savaş başladı. Osmanlı Devleti, Rusya ve alandaki ıslahatları etkili
Avusturya’ya karşı başarılar kazandı. Fransa’nın da olmuştur.
arabuluculuk etmesi sonucunda Avusturya ve Rusya ile ayrı ayrı e. Osmanlı Devleti, Pasarofça
Belgrat Antlaşması imzalandı (1739). Antlaşması ile Avusturya’ya
kaptırdığı yerleri (Banat
hariç) geri aldı.

MEHMET PAKIR
Osmanlı-Rus Savaşı ve Küçük Kaynarca Antlaşması (1768–1774) savaştan çekildi (1791).
Bu antlaşma ile
Nedenleri
Avusturya aldığı
1. Rus Çariçesi II. Katerina’nın Kırım’ı, Kafkasları ele geçirmek yerleri geri vermiştir.
istemesi,
Ziştovi Antlaşmasının Önemi:
2. Rus Çariçesi Katerina’nın Lehistan’daki taht mücadelelerine
karışması üzerine, Lehlilerin Osmanlıdan yardım istemesi, o Kanuni Devri’nde
o Baltık Denizi ve İngilizlerin de yardımı ile Cebelitarık’tan başlayan Osmanlı-
Akdeniz’e gelen Rus donanması Çeşme önlerinde Osmanlı Avusturya Savaşları
donanmasını yakmıştır (Çeşme Bozgunu 1770). Kartal Meydan kesin olarak sona
Muharebesinde 180 bin kişilik Osmanlı Ordusu, 30 bin kişilik Rus ermiştir.
Ordusu karşısında ağır bir yenilgi aldı. Bu olayları duyan III.
Ziştovi Antlaşmasından sonra
Mustafa kederinden ölmüştür. Tahta geçen I. Abdülhamit barış
yalnız kalan Rusya, Osmanlı
istemiş, Küçük Kaynarca Antlaşması imzalanmıştır (1774).
Devleti ile Yaş Antlaşmasını
Küçük Kaynarcanın Maddeleri: imzalamıştır (1792).
1. Kırım bağımsız olacak Yaş Antlaşmasının Maddeleri:

2. Rusya, Karadeniz’de donanma bulundurabilecek ve Rus ticaret
1. Osmanlı Devleti
gemileri boğazlardan serbestçe geçebilecek,
Kırım’ın Rusya’ya ait
3. Ruslara da kapitülasyonlar verilecek,
olduğunu kabul
4. Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş tazminatı verilecek
edecek,
5. Rusya, Osmanlı Devletindeki Ortodoksların haklarını koruyacak
2. Dinyester Irmağı iki
ülke arasında sınır
Not: Kırım Osmanlı halifesine bağlı olacak. Böylece Osmanlı
olacak
Kırım ile olan dini ve kültürel bağlarını korumayı amaçlamıştır.
Aynı zamanda Osmanlı ilk kez Halifelik sıfatını da bu vesile ile Yaş Antlaşmasının Önemi:
kullanmıştır.
o Bu antlaşma ile
Osmanlı Devleti’nin
Küçük Kaynarca Antlaşmasının Önemi Yıkılış Dönemi başladı.
o Osmanlı Devleti,
o Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyılda imzaladığı en ağır antlaşmadır. Kırım’ın Rusya’ya ait
o Ortodoksları himaye hakkını elde eden Rusya, Osmanlı olduğunu resmen
Devleti’nin iç işlerine karışma fırsatı bulmuştur. kabul etti.
o İlk defa halkı Müslüman olan bir ülke Osmanlı Devleti’nden
ayrılmıştır. (Kırım)
o Osmanlı Devleti ilk defa savaş tazminatı ödedi
o Karadeniz Türk gölü olmaktan çıkmıştır. Aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle
o Ruslar ilk kez kapitülasyonlardan yararlanmaya başladı. Osmanlı Avusturya savaşları kesin
o Balkanlar ve Boğazlar Rus tehdidine açık hale gelmiştir. olarak sona ermiştir?
Osmanlı-Rusya-Avusturya Savaşları Ziştovi-Yaş Antlaşmaları (1787– A. Zitvatoruk

1792) B. Karlofça
C. Ziştovi
Nedenleri: D. İstanbul
E. Belgrat
1. Gizli antlaşma yapan Rusya ve Avusturya’nın, Osmanlı
topraklarını kendi aralarında paylaşması
2. Rus Çariçesi II. Katerina bağımsız olan Kırım’a girerek burayı
işgal ettiğini duyurdu.
o Bu nedenler ile I. Abdülhamit Rusya’ya savaş ilan etti. Avusturya
Rusya’nın yanında savaşa girdi. Fransa’da ihtilal çıkması üzerine
Avusturya, Osmanlı Devleti ile Ziştovi Antlaşmasını imzalayarak C

MEHMET PAKIR
Osmanlı-İran Savaşları
o İran’daki karışıklardan yararlanmak isteyen Rusya İran’a Aşağıdakilerden hangisi Lale Devri ile
saldırınca, Osmanlı Devleti de İran’a girdi. Fransa’nın araya ilgili doğru bir bilgi değildir?
girmesi sonucu, Rusya ile İstanbul Antlaşması (1724) imzalandı. A. Avrupa’ya ilk kez sürekli
Buna göre, İran’ın kuzeyi Rusya’ya, batısı Osmanlı Devleti’ne elçiler gönderildi.
bırakılmıştır. Bu durumu kabul etmeyen İran Osmanlıya savaş B. Sait Efendi ve İbrahim
açtı. Sonuçta Kerden (II. Kasr-ı Şirin Antlaşması) imzalandı Müteferrika ilk kez Türk
(1746). Buna göre I. Kasr-ı Şirin Antlaşması esas alınmış ve matbaasını kurdu.
Zağros Dağları sınır kabul edildi. Böylece günümüze kadar süren C. Yalova’da bir kâğıt fabrikası
dostluk dönemi başlamıştır. kuruldu.
D. Tulumbacılar Bölüğü adı ile ilk
GERİLEME DÖNEMİ (18. YÜZYIL) ISLAHATLARI
kez bir itfaiye bölüğü kuruldu.
Lale Devri Islahatları(1718–1730) E. İstanbul’da bir kumaş
fabrikası ve çini atölyesi
o 1718 Pasarofça Antlaşması ile başlayıp, 1730 Patrona Halil İsyanı kuruldu.
ile sona eren devire Lale Devri denir. Devrin Padişahı III. Ahmet,
sadrazamı ise Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır.
Lale Devri Islahatları:
o Avrupa’ya ilk kez geçici elçiler gönderildi.

o Sait Efendi ve İbrahim Müteferrika ilk kez Türk matbaasını
kurdu (1727).
o Yalova’da bir kâğıt fabrikası kuruldu.
o Tulumbacılar Bölüğü adı ile ilk kez bir itfaiye bölüğü kuruldu.
o İstanbul’da bir kumaş fabrikası ve çini atölyesi kuruldu.
o İlk kez çiçek aşısı uygulandı.
o İstanbul’un çeşitli yerlerinde pek çok kütüphane açıldı.
o Pek çok doğu klasiği Türkçe’ ye çevrildi.
I.Mahmut döneminde;
Not 1: Lale Devri Osmanlı Devleti’nde, batının üstünlüğünün kabul
I. Hukuk
edildiği ve batının örnek alınarak ıslahatlar yapıldığı ilk dönemdir.
II. Askeri
III. Ekonomi
Not 2: Lale Devri, bu dönemde devam eden Osmanlı-İran Savaşları Alanlarından hangisinde ıslahat
hariç genelde barışçı bir politikanın benimsendiği devir olmuştur. yapılmamıştır?
A. Yalnız I
I. Mahmut’un Islahatları B. Yalnız II
C. Yalnız III
o III. Ahmet’ten sonra tahta geçen I. Mahmut ilk iş olarak
D. I ve II
İstanbul’un asayişini yeniden sağladı. Patrona Halil ve
E. I ve III
arkadaşları yakalanarak idam edildi.
Islahatları:
o Aslen bir Fransız olan Humbaracı Ahmet Paşa, Topçu ve

Humbaracı ocaklarını modern usullere göre bir düzene soktu.
o Humbaracı Ahmet Paşa orduda bölük, alay, tabur sistemini
kurdu.
o Subay yetiştirmek amacıyla batı tarzında “Hendesehane” adı
verilen bir okul açılmıştır. Bu okul “Kara Mühendishanesi”nin
temeli sayılmaktadır.” A
o Maliyeyi düzeltmek amacı ile çalışmalar yapıldı.

MEHMET PAKIR
III. Mustafa’nın Islahatları
18. Yüzyıl Islahatlarının Genel
o Fransız Baron Dö Tott Topçu ve İstihkâm askerlerini
Özellikleri
düzenlemeye çalıştı.
o “Sürat topçuları Ocağı” kuruldu. o 17.yüzyıl ıslahatlarından
o Deniz subayı yetiştirmek amacıyla “Deniz Mühendishanesi” farklı olarak Avrupa örnek
(Mühendishane-i Bahri Hümayun) kuruldu. alınmıştır.
o Maliye alanında da çalışmalar yapıldı. Temeli iç borçlanmaya o 18. yüzyıl ıslahatları 17. yüzyıl
dayanan Esham Sistemi ilk kez kanunlaşmıştır. ıslahatlarına göre daha
köklüdür.
I. Abdülhamit’in Islahatları
o Askeri alanda ağırlıklıdır.
o Sürat Topçuları Ocağını geliştirdi. o Islahatlar, yapan kişilerin
o Karadeniz ve Ege kıyılarında yeni tersaneler kuruldu. döneminde geçerli olmuş bir
o Ordunun subay ihtiyacını karşılamak için “İstihkâm Okulu” devlet politikası haline
açıldı. gelememiştir.
o Askerlikle ilgili batı dillerindeki eserler Türkçe’ye çevrildi. o Islahatlar, yeniçerilerin,
o Mali alanda da çalışmalar yapıldı. 1775’te ilk kez Esham halkın ve ulemanın
uygulamasına iç borçlanma yoluna gidilmiştir. Esham tepkisiyle karşılaşmıştır.
uygulaması kâğıt paraya geçişinde ilk aşaması olarak kabul o Yönetim ve hukuk alanında
edilir. ıslahat yapılmamıştır.
o Batılı uzmanların Osmanlı’da çalışabilmesi için Müslüman olma o 17. yüzyıl ıslahatlarına göre
zorunluluğunu kaldırdı daha başarılıdır ama
devletin çöküşü
III. Selim’in Islahatları önlenememiştir.
o Avrupai tarzda “Nizam-ı Cedit Ocağı” adı ile bir ordu kurdu. o Devlet adamları tarafından
o III. Selim Nizam-ı Cedit Ocağı’nın ihtiyacını karşılamak için “İrad- yapılmıştır.
ı Cedit” adıyla ayrı bir hazine kurdurdu.
o Mühendishane-i Berr-i Hümayun (Kara Mühendishanesi)
adıyla yeni bir okul açıldı.
o Batıdaki bilim, teknik ve siyasi alandaki gelişmeleri takip
edebilmek amacıyla Londra-Paris-Viyana-Berlin gibi III. Selim döneminde başlatılan
merkezlerde daimi elçilikler kuruldu. yenileşme hareketlerinin genel adına
o Fransızca okullarda ilk kez yabancı dil olarak okutulmaya "Nizam-ı Cedit" denmektedir.
başlandı.
o Yerli malı kullanımı için çaba harcandı. Aşağıdakilerden hangisi Nizam-ı
o İlk devlet matbaası kuruldu. (Matbaa-i Amire) Cedit hareketine sekteye uğratan
isyandır?
Uyarı: Osmanlının ilk sürekli elçisi A) Bab-ı Ali Baskını
Londra’ya gönderilen Yusuf Agâh
Efendi’dir B) Patrona Halil İsyanı
C) Kabakçı Mustafa İsyanı
D) Kalenderoğlu İsyanı
Not: 1806–1812 Osmanlı Rus Savaşı’nın devam ettiği bir sırada, E) Canberdi Gazali İsyanı
Nizam-ı Cedit Ordusunun İstanbul’da olmamasını fırsat bilen bazı
yeniçeriler, ıslahatların önemini kavrayamayan halk kitlesini de
yanlarına alarak Kabakçı Mustafa önderliğinde ayaklandılar.
İsyancılar Nizam-ı Cedit kışlalarına basarak ocağı dağıttılar. III.
Selim’i tahttan indirerek yerine IV. Mustafa’yı padişah ilan ettiler.

MEHMET PAKIR
Not Alınız

EN UZUN YÜZYIL (DAĞILMA DÖNEMİ) 1
MEHMET PAKIR
Dağılma Dönemi Padişahları

Dağılma Dönemi: Osmanlı Dağılma Döneni 1792 Yaş Antlaşmasıyla
1. IV. Mustafa (1807–1808)
başlar, 1922’de Saltanatın Kaldırılması ve Osmanlının resmen
2. II. Mahmut (1808–1839)
yıkılmasıyla son bulur.
3. Abdülmecit (1839–1861)
4. Abdülaziz (1861–1876)
5. V. Murat (93 gün) (1876)
6. II. Abdülhamit (1876–1909)
Osmanlı Devleti, XIX. yüzyılda Avrupa devletleri arasında süregelen 7. V. Mehmet Reşat (1909–1914)
sürtüşmeler ve rekabetten faydalanarak ayakta kalmaya çalışmış, 8. VI. Mehmet Vahdettin (1914–
varlığını devam ettirebilmek Denge Politikası izlemiştir. (Düşmanımın 1922)
düşmanı, dostumdur)
Uyarı: Osmanlı Devleti, denge politikasını ilk kez Fransa’ya karşı

İngiltere ve Rusya’nın desteğini kullanmıştır.
o Çok uluslu bir yapıya sahip olan Osmanlı Devleti, özellikle

Fransız İhtilâli’nin ortaya çıkardığı milliyetçilik akımından sonra
milliyetçi isyanlarla uğraşmış, devletin varlığını sürdürmesi için
askerlik, bilim, teknik, maliye, eğitim, hukuk vb. alanlarda
ıslahat yapma yoluna gitmiştir.
XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin,

Avrupa devletleri arasında süregelen
DAĞILMA DÖNEMİ’NDE BAZI SİYASÎ GELİŞMELER
sürtüşmeler ve rekabetten
A. MİLLİYETÇİLİK İSYANLARI (ULUSÇULUK HAREKETLERİ) faydalanarak varlığını devam
ettirebilmek için uyguladığı politikaya
1) Sırp İsyanı (1804–1878) Denge Politikası adı verilmektedir.
Osmanlı Devleti bu politikayı ilk kez
Nedenleri
Fransa’ya karşı kullanmıştır.
1. Gerileme ve dağılma döneminde Avrupa’ya yapılan seferlerde
Osmanlı Devleti, denge politikasını ilk
Sırp topraklarının savaş alanı haline dönmesi
kez Fransa’ya karşı hangi devlet
2. Osmanlı Devleti’nin merkezi idaresinin zayıflaması
ikilisinin desteğini alarak
3. Fransız İhtilali’nin yaydığı milliyetçilik ve bağımsızlık ilkelerinin
uygulamıştır?
etkisi,
4. Avusturya ve Rusya’nın Balkanları kontrol altına almak için A) Almanya-Rusya
buradaki azınlıkları Osmanlı’ya karşı kışkırtması B) Fransa-Avusturya
5. Sırbistan’da görev yapan yeniçerilerin halka kötü davranması, C) İngiltere-Fransa
o Bunların sonucunda 1804’te Kara Yorgi öncülüğünde ilk isyan D) Avusturya-Fransa
çıkmıştır. E) Almanya-İngiltere
Sonuçları:
1. 1812 Bükreş Antlaşmasıyla Sırplara imtiyaz verildi.

2. Sırplar 1829 Edirne Antlaşması ile iç işlerinde serbest, dış
işlerinde Osmanlıya bağımlı oldular Özerk bir statü kazandı.
3. 1878 Berlin Antlaşması ile Sırbistan tam bağımsız oldu.
Not: Osmanlı Devleti’nde milliyetçilik akımlarından etkilenerek

bağımsızlık için ilk isyan eden ilk toplum Sırplardır. C

MEHMET PAKIR
2) Yunan İsyanı (1820–1829)
Nedenleri: 1789 Fransız İhtilâli’nin etkisiyle

Osmanlı Devleti’ne karşı
1. Milliyetçilik akımının etkisi bağımsızlığını ilan eden ilk millet
2. Etnik-i Eterya Cemiyeti’nin kurulması (1814)
A) Sırplar
3. Rusya, Fransa ve İngiltere’nin Rumları kışkırtması
B) Arnavutlar
4. Osmanlı Devleti’nin zayıflamış olması C) Rumlar
D) Bulgarlar
o Rusya’nın desteğini alan Etnik-i Eterya, Eflak ve Boğdan da E) Romenler
isyanı başlattı (1820). Osmanlı Devleti Mısır Valisi Mehmet Ali
Paşa’nın yardımı ile isyanı bastırdı.
o Fransa, İngiltere, Rusya birleşerek Yunanistan’a bağımsızlık
verilmesini istediler. II. Mahmut’un bunu kabul etmemesi
üzerine üç devletin donanması, Navarin Limanı’nda Osmanlı
donanmasını yaktılar (Navarin Baskını 1827). Rusya’nın da doğu
ve batıda ilerlemesi üzerine zor durumda kalan Osmanlı Devleti Mısır meselesinde Kavalalı Mehmet
Edirne Antlaşması’nı imzaladı (1829). Ali Paşa karşısında zor durumda kalan
II. Mahmut, Rusya’dan yardım
Edirne Antlaşmasının Maddeleri: istemek zorunda kalmıştır. Rus ordu
1. Osmanlı Devleti, Yunanistan’ın bağımsızlığını tanıyacak ve donanması İstanbul önlerine
2. Sırbistan iç işlerinde bağımsız, dış işlerinde Osmanlıya bağlı gelince, İngiltere ve Fransa harekete
olacak geçerek, II. Mahmut ile Mehmet Ali
Paşa arasında Kütahya Antlaşması’nın
imzalanmasını sağlamışlardır.
Not: Rumlar Osmanlı Devletinden ayrılarak bağımsız olan ilk millet
olmuştur. Bu bilgi dikkate alındığında İngiltere
ve Fransa’yı harekete geçiren temel
B. MISIR SORUNU (KAVALALI MEHMET ALİ PAŞA İSYANI 1831) faktör aşağıdakilerden hangisi
VE BOĞAZLAR MESELESİ olabilir?
o II. Mahmut, Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Paşa’ya Mora isyanını A. Rusya’nın Osmanlı ile
bastırsa Mora ve Girit valiliklerini vaat etmişti. Ancak ittifakından rahatsız
Yunanistan’ın Edirne Antlaşması ile bağımsız olması üzerine, olmuşlardır
Mora valiliği Mehmet Ali Paşa’ya verilememiştir. Bunun üzerine B. Osmanlıyı Kavalalı’ya karşı
Mehmet Ali Paşa, II. Mahmut’tan Mora valiliğine karşılık Suriye desteklemişlerdir
valiliğini istemiştir. II. Mahmut’un bunu kabul etmemesi C. Rusya ile ortaklık zemini
üzerine Mehmet Ali Paşa isyan etmiştir. yakalamaya çalışmışlardır
o Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa komutasındaki Mısır D. Asıl amaçları Osmanlı’yı
Ordusu, Suriye’yi ele geçirmiş ve Kütahya’ya kadar ilerlemiştir. Mısır meselesinde güçlü hale
o Zor durumda kalan II. Mahmut, Rusya’dan yardım istemek getirmektir.
zorunda kalmıştır. Rus ordu ve donanması İstanbul önlerine E. Osmanlı’yı baskı altında
gelince, bu durumdan İngiltere ve Fransa rahatsız olmuştur. tutarak Mısır’ı ele geçirmek
Bunun üzerine İngiltere ve Fransa harekete geçerek, II. Mahmut istemişlerdir.
ile Mehmet Ali Paşa arasında Kütahya Antlaşması’nın
imzalanmasını sağlamışlardır.
Kütahya Antlaşması (1833)
o Bu antlaşmayla, Mehmet Ali Paşa’ya Suriye ve Girit valiliği, oğlu CA

İbrahim Paşa’ya da Adana valiliği, ek olarak verilmiştir.

MEHMET PAKIR
Uyarı: Antlaşmaya rağmen Mehmet Ali Paşa’ya güvenemeyen II. Balta Limanı Ticaret Antlaşması
Mahmut, Rusya’nın desteğini sağlamak için Rusya ile Hünkâr İskelesi (1838)
Antlaşması’nı yaptı (1833).
o Osmanlı Devleti ile İngiltere
arasında imzalanan bu
antlaşmaya göre;
Hünkâr İskelesi Antlaşması (1833)
Maddeleri: 1. İngiltere Osmanlı iç ticaretine

katılabilecek,
1. Osmanlı Devleti bir saldırıya uğrarsa Rusya, asker yardımı 2. İngilizler, “Rüsûmât-ı
yapacak fakat masraflarını Osmanlı karşılayacak Dâhiliye” denilen iç gümrük
2. Rusya saldırıya uğrarsa Osmanlılar, Boğazları kapatacak vergisinden muaf tutulacak,
3. Antlaşma 8 yıl yürürlükte kalacak 3. % 3 olan gümrük vergisi
oranları; ithalâtta % 5,
Not: Böylece ilk kez boğazlar sorunu ortaya çıkmıştır. Osmanlı bu
ihracatta % 12 olacaktı.
antlaşma ile boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını son kez tek başına
kullanmıştır.
o Osmanlı Devleti, 1838 Balta

Limanı Ticaret Antlaşması
o Rusya’nın desteğini alan II. Mahmut, Mehmet Ali Paşa’ya
(Sözleşmesi) ile İngiltere’nin
haddini bildirmek için Mehmet Paşa’ya savaş açtı. Yapılan Nizip
açık pazarı hâline gelmiş ve
Savaşı’nı (1839), Osmanlı ordusu kaybetti. Bu arada II. Mahmut
yarı sömürge durumuna
ölmüş yerine oğlu Abdülmecit tahta geçmiştir.
düşmüştür.
o Hünkâr iskelesi Antlaşması’na göre Rusya’nın yardım
etmesinden çekinen İngiltere, Mısır sorununu uluslararası bir
konferansa çekti. Fransa hariç Avrupa’nın büyük devletlerinin
katıldığı, Londra Protokolü imzalandı (1840).
Londra Protokolü (1840)
Maddeleri: Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali

Paşa’nın ayaklanmasına karşı,
1. Suriye, Adana, Girit, Cidde, Osmanlı’ya geri verilecek
Osmanlı Devleti ile Rusya arasında
2. Mısır Osmanlıya yıllık vergi verecek
imzalanan 1833 Hünkâr İskelesi
3. Mısır hukuken Osmanlı Devleti’nin olacak, yönetimi Mehmet Ali
Antlaşması aşağıdaki meselelerden
Paşa’ya verilecek
hangisinin ortaya çıkmasına yol
Not: Böylece Mısır Sorunu halledilmiş oldu. açmıştır?
o Mısır Sorununu halleden Avrupalı Devletler tekrar bir araya A) Şark Meselesi
gelerek Londra Boğazlar Sözleşmesi’ni imzaladılar.
B) Ermeni Meselesi
Londra Boğazlar Sözleşmesinin (1841) Önemi:
C) Boğazlar Meselesi
1. Boğazlar uluslararası bir statü kazandı
D) Batı Trakya Meselesi
2. Boğazlar sorunu çözüldü.
3. Boğazların savaş gemilerine kapatılması ile Rusya’nın E) Musul Meselesi
Akdeniz’e inmesi önlendi.
Not–1: Mısır Sorunu başlangıçta bir iç sorun iken sonraları dış

sorun haline dönüştü.
C
Not–2: Mısır Sorunu ile Osmanlı Devleti’nin kendi valisi ile bile
başa çıkamayacak güçte olduğu ortaya çıktı.

MEHMET PAKIR
C. KIRIM SAVAŞI(1853–1856)
Not–1: Kırım savaşı sırasında Osmanlı
Nedenleri: padişahı Abdülmecit, ilk kez
1. Rusların, İstanbul ve Boğazlara yerleşmek ve Balkanlarda İngiltere’den dış borç para almıştır.
kendisine bağlı devletler kurmak istemesi Not–2: Osmanlı Devleti, yabancıların
2. Rusların, kutsal yerlerde Ortodokslar lehine bazı haklar elde Paris Antlaşmasında, iç işlerimize
etmek istemesi karışmasını engellemek için Islahat
3. Rusya’nın isteklerini Osmanlı Devleti’ne kabul ettirebilmek için Fermanı’nı ilan etti.
Prens Menkiçof’u olağanüstü yetkiler ile İstanbul’a göndermesi
o Rus ordularının Osmanlı topraklarına girmesi ile savaş başladı.

Rus donanması, Sinop Limanına baskın yaparak Osmanlı
donanmasını yaktı (Sinop Baskını 1853).
o Rusya’nın Boğazlar ve Akdeniz üzerinde oluşturduğu tehdit,
İngiltere ve Fransa’yı harekete geçirdi. İki devlet Osmanlının
yanında savaşa katıldılar.
o İtalyan birliğini kurmak için Fransa’nın desteğine ihtiyaç duyan
Piyemonte (Sardunya), Fransa’nın yanında savaşa girdi.
o Bu ittifak karşısında, Rusya zor durumda kalarak Paris
Antlaşması’nı imzalamıştır.
Paris Antlaşması (1856)
Maddeleri:
I. Osmanlı Devleti bir Avrupa
1. Osmanlı Devleti bir Avrupa Devleti sayılacak, toprak bütünlüğü Devleti sayılacak
Avrupalı devletlerin garantisi altında olacak ve Avrupa II. Osmanlının Toprak
devletleri hukukundan yararlanacak bütünlüğü Avrupalı
2. Karadeniz tarafsız hale getirilecek sadece ticaret gemilerine devletlerin garantisi altında
açık tutulacak olacak
3. Rusya ve Osmanlı Devleti Karadeniz’de savaş gemisi ve tersane III. Osmanlı Avrupa devletleri
bulunduramayacaktır. hukukundan yararlanacak
4. Rusya, Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmayacak, alınan
topraklar taraflara geri verilecek 1856 Paris Antlaşmasının yukarıdaki
maddelerinden hangisi ya da
Önemi: hangileri Osmanlının güçsüzlüğüne
1. Osmanlı Devleti, Avrupa Devleti sayıldı. işaret eder?
2. Osmanlı Devleti’nin dağılma döneminde imzaladığı en karlı A. Yalnız I
anlaşma oldu. B. I ve III
3. Osmanlı toprak bütünlüğünün Avrupalı devletlerinin garantisi C. II ve III
altında bulunması, Osmanlı Devleti’nin kendi topraklarını D. Yalnız II
koruyamayacak kadar güçsüz olduğunu gösterdi. E. I, II ve III
4. Osmanlı Devleti bu savaştan galip çıkmasına rağmen
“Karadeniz’de donanma bulunduramayacak” maddesi ile yenik
devlet durumuna düşmüştür.
5. Bu antlaşma ile İngiltere ve Fransa Akdeniz’de güvenliklerini
sağlamışlardır.
6. Rusya’nın Osmanlı Devleti üzerindeki emelleri bir süre
D
engellenmiştir.

MEHMET PAKIR
D. 1877–78 OSMANLI-RUS SAVAŞI (93 HARBİ)
Nedenleri:
1. Almanya ve İtalya’nın siyasi birliğini kurmasıyla Avrupa’da

Ekstra Bilgi Notu: Osmanlı Devleti,
meydana gelen gelişmelerden Rusya’nın faydalanmak istemesi
1876 İstanbul (Tersane) Konferansı’nın
2. Rusya’nın Kırım Savaşı’yla kaybettiği hakları elde etmek
toplanma amacını ortadan kaldırmak
istemesi
için, konferansın toplandığı gün (23
3. Karadeniz kıyılarını silahlandırmak istemesi
Aralık 1876’da) Meşrutiyet yönetimini
4. Rusya’nın Panslavizm Politikası
kabul etmiştir. Ancak Avrupalı
5. Rusya’nın Balkan devletlerini (Panslavizm) kışkırtması
devletler, bu gelişmeyi dikkate
Not: Rusya’nın kışkırtmaları üzerine Hersek, Sırbistan, Karadağ ve almamış ve Osmanlı Devleti tüm
Bulgaristan’da isyanlar çıktı (1875). Bu isyanlar tarihte Balkan çabalarına rağmen savaşı
Bunalımı olarak bilinir. engelleyememiştir.
o Balkan Bunalımı Osmanlı ve Rusya’yı karşı karşıya getirir. Yeni

bir Osmanlı-Rus Savaşını istemeyen Avrupalı devletler
İstanbul’da bir konferans topladılar (İstanbul / Tersana
Konferansı 1876). Bu konferansta Sırbistan ve Karadağ’dan
Osmanlı askerlerinin çekilmesini, Bosna Hersek ve Bulgaristan’a
da özerklik verilmesini istediler. Osmanlı bu istekleri iç işlerine
müdahale sayarak reddetti.
o Bunun üzerine Rusya Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etti. Ruslar
Kafkaslarda Gazi Ahmet Muhtar Paşa’yı, Balkanlar’da ise Gazi
Osman Paşa’yı yenerek, Osmanlı Devleti ile Ayestefanos Berlin Antlaşmasının Önemi:
(Yeşilköy) Antlaşmasını imzaladı.
o 19. yüzyılda imzalanan en ağır
Ayestefanos Antlaşması (1878) antlaşmadır.
o Ermeni meselesi ilk defa
o Bu Antlaşma ile Ruslar tarihi emellerine ulaşma yolunda önemli
Berlin Antlaşması ile gündeme
bir adım atmıştır.
gelmiştir.
o Rusya’nın büyümesini istemeyen İngiltere ve Avusturya
o Bulgaristan’ın parçalanması
yanlarına Almanya’yı da alarak antlaşmaya itiraz etmiştir ve
ile Rusların Akdeniz’e inmesi
iptal edilen bu antlaşma yürürlüğe girememiştir. Bu nedenle
önlenmiştir.
Ayestefanos Antlaşması ölü doğmuş bir antlaşmadır.
o Osmanlı Devleti’nin Berlin
o Rusya bu devletler ile savaşı göze alamadığından Berlin
antlaşmasındaki en önemli
Antlaşmasını hazırlamak zorunda kalmıştır (1878).
karı Doğu Beyazıt’ın geri
Berlin Antlaşması (1878) alınmasıdır. Buna karşılık
Kıbrıs İngilizlere üs olarak
Maddeleri: verildi.
1. Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız olacak Not: Ayestefanos Antlaşması, Avrupalı
2. Batum, Kars, Ardahan ve Artvin Rusya’da, Doğu Beyazıt ve devletlerin müdahalesi ile
Eleşkirt Osmanlıda kalacak uygulanamamıştır. Bu nedenle ölü
3. Bulgaristan üçe ayrılacak doğmuş bir antlaşmadır. Bu yönü ile
4. Osmanlı Devleti Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecek Sevr Antlaşması’na benzer.
5. Yunanistan’a Teselya Bölgesi verilecek
6. Ermeni ve Rum azınlıklara ayrıcalıklar verilecek
7. Bosna-Hersek Osmanlıya ait olacak fakat yönetimi Avusturya’ya
bırakılacak

MEHMET PAKIR
19. YÜZYILDAKİ YENİLİK HAREKETLERİ
HALEPA FERMANI (1878)
II. Mahmut Devrindeki Yenilikler
o Girit Rumları, 1877–1878
A. Sened-i İttifak (1808) Osmanlı-Rus savaşında,
o II. Mahmut ile Âyanlar arasında yapılan bir sözleşmedir Osmanlı Devleti’nin içine
o Sened-i İttifak’ın imzalanmasında, II. Mahmut’un tahta düştüğü zor durumdan
çıkmasını sağlayan Rusçuk Âyanı Sadrazam Alemdar Mustafa yararlanmak amacıyla,
Paşa etkili olmuştur. Yunanistan’ın da teşviki
o İmzalanan bu sözleşmeye göre; sonucunda yeniden isyan
o Âyanlar padişaha bağlı kalacak ve devletin emirlerine etmişlerdi.
uyacaklardır. o Girit sorununu çözümlemek
o Âyanlar bulundukları bölgelerde vergi ve asker toplanmasına için 20 Kasım 1878’de Osmanlı
yardımcı olacaklar Devleti ile Girit Rumları
o Padişah ayanların fiilî statüsünü resmen tanıyacaktır. arasında Halepa Fermanı
o Âyanlar halka âdil davranacak imzalanmıştır.
o Bu ferman ile Girit’e özerklik
Uyarı–1: Sened-i İttifak ile Osmanlı Devleti’nde padişahın yetkileri ilk verilmiştir.
kez sınırlandırılmıştır. Bu yüzden Sened-i İttifak ilk demokratikleşme
hareketi olarak kabul edilmektedir.
o 1897’de ise, adayı işgal eden
Uyarı–2: Sened-i İttifak’ın imzalanmasında Avrupalı devletlerin ya da
Yunanlılara karşı Dömeke
Avrupa’da ortaya çıkan fikir akımlarının herhangi bir etkisi yoktur.
Meydan Muharebesi yapılmış,
Uyarı–3: Sened-i İttifak padişahın yetkilerini kısıtlaması bakımından, savaş Osmanlı Devleti’nin
İngiltere’de Kral Yurtsuz John’un 1215 tarihli Magna Carta‘sına zaferiyle sonuçlanmıştır. Girit
benzetilmektedir. Osmanlı’da kalmıştır.
o 1908’de Girit Yunanistan’a
katılmıştır.
B. Askeri Alandaki Islahatlar
o Sekban-ı Cedit ve Eşkinci ocaklarını kurdu.

o 1826 yılında Yeniçeri Ocağını kaldırdı (Vakay-ı Hayriye). Yerine XIX. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL
Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusunu kurdu. ÖZELLİKLERİ
Not: Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla padişahın otoritesi yeniden o İlk kez “yönetim” ve “hukuk”
sağlanmıştır. Ayrıca yapılacak olan ıslahatların önündeki en büyük engel alanlarında ıslahatlar
kaldırılmıştır. yapılmıştır.
o İlk kez halk yönetime
C. Yönetim Alanındaki Islahatlar katılmıştır.
o İlk kez padişahın yetkileri
o II. Mahmut ayanlar ile Sened-i İttifak’ı imzaladı. Bu antlaşmaya
kısıtlanmıştır.
göre ayanlar devlet otoritesini tanıyacak ve ıslahatları
o İlk kez kanunun üstünlüğü
benimseyecek buna karşılık ayanlar bulundukları yerde vergi
kabul edilmiştir.
toplama yetkisine sahip olacaklardı. Sened-i İttifak, padişahın
o İlk kez Osmanlı’da
yetkilerini sınırlayan ilk belgedir. Ayrıca devlet ayanların
“parlamentolu dönem”
varlığını bu belgeyle resmen tanımıştır.
başlamıştır.
o Divan teşkilatı kaldırılarak nazırlıklar (bakanlıklar) kuruldu.
o Avrupa devletlerinin Osmanlı
o Dirlik sistemi kaldırıldı. Bunun yerine devlet memurlarına maaş
Devleti’nin iç işlerine karışması
bağlandı.
önlenmek istenmiştir.
o Posta, polis ve karantina teşkilatı kuruldu.
o Islahatlar devlet politikası
o Müsadere usulü kaldırılarak özel mülkiyet ve miras hakkı
haline gelmiştir.
tanındı.
o Hemen hemen her alanda
o Askeri amaçlı ilk nüfus sayımı yapıldı.
ıslahat yapılmıştır.
o Memurlara fes ve pantolon giyme zorunluluğu getirildi.

MEHMET PAKIR
D. Eğitim ve Kültür Alanındaki Islahatlar
Tanzimat Fermanı’nın Önemi:
o İstanbul’da ilköğretimin zorunlu olması kabul edildi. Fakat
o Osmanlı Devleti’nde ilk kez
uygulanamadı.
kanun gücünün üstünlüğü
o Yüksek Okullara öğrenci yetiştirmek amacı ile rüştiye okulları
kabul edilmiştir.
açıldı.
o Padişah ilk kez kendi
o Enderun Mektebi kaldırılarak yerine devlet memurluğu için
gücünün de üstünde kanun
Mekteb-i Maarif-i Adliye Okulu kuruldu.
gücü olduğunu kabul etti.
o Orduya subay yetiştirmek için Harp Okulu açıldı.
o Ömür boyu olan askerlik 5
o İlk resmi gazete olan Takvim-i Vakayi çıkarıldı.
yıla indirildi. Önce sadece
o İlk kez Avrupa’ya öğrenciler gönderildi.
Müslümanların yaptığı
o Mekteb-i Tıbbiye ve Mızıkay-ı Hümayun gibi yüksekokullar
askerlik tüm halka
açıldı.
yaygınlaştırıldı.
o II. Mahmut resmini yaptırarak devlet dairelerine astırdı.
o Tanzimat Fermanı ile
o Yabancı müzik serbest bırakıldı.
Osmanlı Devleti’nde
Müslümanlar ve
gayrimüslimler kanun
E. Ekonomik Alandaki Islahatlar önünde eşitlendi.
o İngilizler ile Balta Limanı Antlaşması imzalandı: Osmanlı o Osmanlı tarihinde batılı
İngiltere’nin açık pazarı haline gelmiştir. hukuk kurallarına geçişin ilk
o Yerli malı kullanımı teşvik edildi. aşamasını oluşturur.
o Tanzimat Fermanı’nın ilan
edilmesinde Avrupalı
devletlerinin baskısı
Tanzimat Fermanı (1839)
olmamıştır.
o Tanzimat Fermanı Padişah Abdülmecit zamanında, Hariciye
Not: Osmanlı tarihinde Tanzimat
Nazırı (Dışişleri Bakanı) Mustafa Reşit Paşa tarafından
Fermanı ile başlayıp (1839),
hazırlandı.
I.Meşrutiyet Dönemi’ne (1876) kadar
Nedenleri: geçen döneme “Tanzimat Dönemi”
denir.
1. Avrupalı devletlerin iç işlerimize karışmasına engel olmak
2. Avrupalı devletlere yakınlık sağlamak
3. Mısır meselesinin halledilmesinde Avrupalı devletlerinin
yardımını sağlamak
Osmanlı Devleti’nde ilk kez kanun
gücünün üstünlüğü hangisiyle kabul
o Mustafa Reşit Paşa hazırladığı programı 3 Kasım 1839 tarihinde edilmiştir.
Gülhane Parkı’nda halk huzurunda okudu. Bunun için bu
A. Sened-i İttifak
fermana “Gülhane Hattı Hümayunu” da denir.
B. Tanzimat Fermanı
Tanzimat Fermanı’nın Maddeleri: C. Islahat Fermanı
D. I. Meşrutiyet
1. Müslüman, Hıristiyan ve Musevi bütün halkın, can, mal ve E. II. Meşrutiyet
namus güvenliği sağlanacaktır.
2. Vergiler herkesin gelirine göre toplanacaktır.
3. Askere alma ve terhis işlemleri belli kurallara bağlanacaktır.
4. Herkes kanun önünde eşit olacak, her gücün üstünde kanun
gücünün olduğu kabul edilecek
5. Hiç kimse yargılanmadan haksız yere idam edilmeyecektir.
B
6. Herkes mal ve mülk sahibi olabilecek, isterse satabilecek veya
miras bırakabilecek.

MEHMET PAKIR
Islahat Fermanı (1856)
Aşağıdakilerden hangisi Islahat
o Kırım Savaşı sırasında İngiltere ve Fransa, Osmanlı Devleti’ne Fermanının maddelerinden biri
yapmış oldukları yardım karşılığında Hıristiyanlara bazı haklar olamaz?
verilmesini istemişlerdi. Bunun üzerine Osmanlı padişahı
Abdülmecit, Paris Antlaşması’na Hıristiyanları koruyucu bir A. Herkes dil, din ve mezhep
madde konulmasını engellemek için Islahat Fermanını ilan özgürlüğüne sahip olacak
etmiştir. B. Karma mahkemeler
oluşturulacak herkes kendi
Islahat Fermanı’nın Maddeleri: dinine göre yemin edebilecek
C. Azınlıklar il meclisine üye
1. Herkes dil, din ve mezhep özgürlüğüne sahip olacak
olabilecek
2. Karma mahkemeler oluşturulacak herkes kendi dinine göre
D. Azınlıklara, hakaret ifade
yemin edebilecek
eden sözcükler
3. Azınlıklar il meclisine üye olabilecek
kullanılmayacak
4. Azınlıklara, hakaret ifade eden sözcükler kullanılmayacak
E. Azınlıklarda Mebusan
5. Azınlıklarda devlet memuru olabilecek ve istedikleri okula
Meclisinde temsil edilecek
girebilecekler
6. Müslüman olmayanlardan alınan cizye vergisi kaldırılacak
Islahat Fermanı’nın Önemi:
o Bu ferman Tanzimat Fermanı’nın genişletilmiş şeklidir.

o Avrupalı devletlerin baskısı sonucunda ilan edilmiştir.
o Bu ferman ile azınlıklar, Müslüman halktan daha ayrıcalıklı hale
geldiler.
o Avrupalı devletler Islahat Fermanı’nın ilan edilmesine rağmen
azınlık haklarını bahane ederek Osmanlı Devleti’nin iç işlerine Kanun-i Esasi’de yer alan;
karışmaya devam ettiler.
I. Seçme-seçilme hakkının sadece
erkeklere ait olması
I. Meşrutiyet (1876) II. Kanunlarda son sözün padişaha ait

olması
o Mithat Paşa, Namık Kemal, Ziya Paşa gibi bazı aydınlar devletin
içine düştüğü kötü durumdan kurtulması için, Meşrutiyet’in ilan III. Hükûmetin meclise değil, padişaha
edilmesi gerektiğini savunuyorlardı Bu aydınların bulunduğu bu karşı sorumlu olması
gruba Genç Osmanlılar ( Yeni Osmanlılar) deniyordu.
Hükümlerinden hangilerinin, milli
o Genç Osmanlılar, meşrutiyeti ilan etme yanlısı olmayan padişah
iradenin yönetime tam olarak
Abdülaziz’i tahttan indirerek yerine V. Murat’ı çıkardılar. Genç
yansımasını engellediği
Osmanlılar, sağlığı bozuk olan V. Murat’ı üç ay sonra tahttan
savunulabilir?
indirerek, meşrutiyeti ilan edeceğine söz veren II. Abdülhamit’i
tahta geçirdiler. A) Yalnız I
o II. Abdülhamit, sözünü yerine getirmek için Mithat Paşa’yı B) Yalnız II
sadrazamlığa getirerek meşrutiyeti ilan etti (23 Aralık 1876). C) I ve II
D) II ve III
Meşrutiyet’in İlanının Önemi:
E) I, II ve III
o Meşrutiyet’in ilanı ile ilk kez halk, padişahın yanında yönetime
ortak olmuştur.
o Halk ilk defa seçme-seçilme ve temsil hakkını kullanmıştır.
o Osmanlı Devleti’nde Mutlakiyet olan yönetim şekli sona ermiş,
Meşrutiyet yönetimi başlamıştır.
o Osmanlı tarihinin aynı zamanda Türk tarihinin ilk anayasası EE
olan, Kanun-ı Esasi ilan edilmiştir.

MEHMET PAKIR
o Meclis-i Mebusan ve Meclis’i Ayan olmak üzere iki meclis açıldı.
Uyarı: 1908’de İngiltere ile Rusya
Meclis-i Mebusan’ın üyelerini halk, Meclis-i Ayan’ın üyelerini
arasındaki Reval Görüşmesinde;
padişah seçti.
Makedonya meselesi, Boğazların
o II. Abdülhamit, 1877–78 Osmanlı Rus Savaşını (93 Harbi) bahane
durumu ve Osmanlı’daki azınlıklar için
ederek meclisi kapattı. Böylece meşrutiyet sona erdi. Tekrar
yapılacak ıslahatların görüşülmesi
mutlakiyet başladı.
Meşrutiyet’in ilânında hızlandırıcı
Mutlakiyet (Mutlak Monarşi): Hükümdarın kayıtsız şartsız yönetimi etkiye sahip olmuştur.
elinde bulundurması.
Meşrutiyet (Meşruti Monarşi): Monarşi ile yönetilen devletlerde

hükümdarın başkanlığı altındaki parlamento (meclis) yönetimi.
İSTİBDAT DÖNEMİ (1878–1908): I. Meşrutiyetin ortadan II. Meşrutiyet’in İlanı Sırasında

kaldırılmasından sonra II. Meşrutiyete kadar II. Abdülhamit’in baskı Yaşanan Toprak Kayıpları
ve sansür politikalarıyla kendi siyasetini izlediği ve ülkeyi “tek o Bulgaristan bağımsızlığını ilan
başına” yönettiği 30 yıllık dönemdir. etmiştir.
II. Meşrutiyet (1908) o Avusturya-Macaristan
İmparatorluğu Bosna-Hersek’i
o Meşrutiyet’in kaldırılması üzerine harekete geçen Jön Türkler, ele geçirmiştir.
İttihat ve Terakki Örgütü’nü kurdular (1889). Örgüt, II. o Girit, Osmanlı Devleti’nden
Abdülhamit’e meşrutiyeti tekrar ilan etmesi için baskı yaptı. ayrılarak Yunanistan’a
Padişah meşrutiyeti ilan etmeyince, İttihat ve Terakki bağlanmıştır.
Örgütü’ne bağlı bulunan Niyazi Bey ve Enver Bey birlikleriyle
Balkanlarda ayaklandı. Ayaklanmanın büyümesini istemeyen II.
Abdülhamit, ikinci kez meşrutiyeti ilan etmiştir (1908). Böylece
II. Meşrutiyet dönemi başlamıştır.
31 Mart Olayı (13 Nisan 1909)

31 Mart Olayı sonrasında;
o Meşrutiyet karşıtları İstanbul’da bir isyan çıkarttılar. Bu isyana
“31 Mart Olayı” denir. İsyanı Selanik’ten yola çıkan, kurmay I. VI. Mehmet’in tahta
başkanlığını Mustafa Kemal’in yaptığı Hareket Ordusu çıkması
bastırmıştır. Bu durum ordunun yenilik taraftarı olduğunun II. Yenilik taraftarlarının
göstergesidir. yönetim üzerindeki
gücünü artırması
Sonuçları: III. Karışıklıklardan
o 1876 Anayasası tekrar yürürlüğe girdi. yararlanmak isteyen
o 1909 Anayasa değişikliği ile padişahın meclisi kapatması Avrupalı devletlerin bazı
zorlaştırılmıştır. yerleri işgal etmesi
o İttihat ve Terakki ayaklanmadan II. Abdülhamit’i sorumlu Gelişmelerinden hangilerinin ortaya
tutarak onu tahttan indirmiş, yerine V. Mehmet Reşat geçmiştir çıktığı savunulabilir?
o Karışıklıklardan yararlanmak isteyen Avrupalı devletler bazı
yerleri işgal etti. A) Yalnız I
a) Yunanistan, Girit’i işgal etti (1908) B) Yalnız II
b) Avusturya-Macaristan, Bosna-Hersek’i işgal etti. C) I ve II
c) Bulgaristan, bağımsızlığını ilan etti. D) II ve III
o Bu dönemde ülkeyi İttihat ve Terakki Cemiyeti yönetti. E) I, II ve III
o İttihatçılar yönetimde Türkçülük fikrine önem verdiler.
o Basına uygulanan sansür kaldırıldı.
o Osmanlı’da ilk kez çok partili hayata geçildi.
Not; 31 Mart Olayı” Osmanlı tarihinde rejime yönelik ilk isyan

hareketidir. D

MEHMET PAKIR
Not Alınız

20. Y.Y BAŞLARINDA OSMANLI 1
MEHMET PAKIR
XX. Yüzyılda Osmanlı Padişahları

XX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ
o Osmanlı Devletinin XIX. yüzyılda azınlık isyanlarını ve devletin 1. II. Abdülhamit (1876–1909)
parçalanmasını engellemeye yönelik çabaları sonuçsuz 2. V. Mehmet (Reşat) (1909–
kalmıştır. 1918)
o XX. yüzyılda Osmanlı Devleti bu çabalarını sürdürmesine
3. VI. Mehmet (Vahdettin)
rağmen, toprak kayıplarını önleyememiş ve devletin
(1918–1922)
parçalanma süreci daha da hızlanmıştır.
II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1908–1918)

o Osmanlı tarihinde, Sultan II. Abdülhamit’in 1908’de Kanun-i
Esasi’yi tekrar yürürlüğe koyarak Mebusan Meclisi’ni
açmasıyla başlayan ve 1918’de Sultan Vahdettin’in Mebusan II. Meşrutiyet’in İlanı Sırasında
Meclisi’ni kapatmasıyla sona eren dönem “II. Meşrutiyet Yaşanan Toprak Kayıpları
Dönemi” olarak adlandırılmaktadır.
o II. Meşrutiyet’in ilan edilmesinde etkili olan grup İttihat ve 1. Bulgaristan bağımsızlığını ilan
Terakki Cemiyeti’dir. etmiştir.
o 1908’de İngiltere ile Rusya arasındaki Reval Görüşmesinde; 2. Avusturya-Macaristan
Makedonya meselesi, Boğazların durumu ve Osmanlı’daki İmparatorluğu Bosna-
azınlıklar için yapılacak ıslahatların görüşülmesi Meşrutiyet’in Hersek’i ele geçirmiştir.
ilânını hızlandırmıştır 3. Girit, Osmanlı Devleti’nden
o 1908’de II. Meşrutiyet’i ilan edilmesiyle Kanun-i Esâsi yeniden ayrılarak Yunanistan’a
yürürlüğe girmiştir. Böylece İstibdat Dönemi sona ermiştir.
bağlanmıştır.
31 Mart Olayı (13 Nisan 1909)
o II. Meşrutiyet’in ilanından sonra bu yönetimi istemeyen
grupların, Volkan Gazetesi yazarı Derviş Vahdeti öncülüğünde
İstanbul’da başlattıkları isyandır.
o 31 Mart Olayı Türk tarihinde rejime karşı çıkan ilk isyan
hareketidir.
o İsyan, Selanik’ten gelen Komutanlığını Mahmut Şevket
Paşa’nın, Kurmay Başkanlığını Mustafa Kemal’in yaptığı Uyarı: 31 Mart İsyanının Hareket
Hareket Ordusu tarafından bastırılmıştır. Ordusu tarafından bastırılması
o 31 Mart Ayaklanmasının bastırılmasıyla İttihat ve Terakki ordunun yenilik taraftarı olduğunun
Cemiyeti’nin yönetimdeki etkinliği artmıştır. göstergesidir.
o İsyanın bastırılmasından sonra II. Abdülhamit tahttan
indirilerek yerine Mehmet Reşat (V. Mehmet) tahta
çıkarılmıştır.
1876 Kanun-i Esâsisi’nde Yapılan “1909 Yılı” Değişiklikleri

1. Hükûmet, padişaha değil Mebusan Meclisi’ne karşı sorumlu
tutulmuştur.
2. Padişahın Meclis’i kapatma yetkisi büyük oranda
sınırlandırılmıştır.
3. Uluslararası antlaşmalarda “Mebusan Meclisi’nin Onayı”
Uyarı: Türk tarihinde çok partili
zorunluluğu getirilmiştir.
4. Kanun teklifi için gerekli olan padişah izni kaldırılmıştır. hayata ilk kez II. Meşrutiyet
5. Padişahın sürgün ve sansür yetkisine son verilmiştir. Dönemi’nde Kanun-ı Esaside yapılan
6. Padişahın veto hakkı sınırlandırılmıştır. 1909 değişiklikleriyle geçilmiştir.
7. Basın üzerindeki sansür kaldırılmıştır.
8. Cemiyet, dernek ve parti kurma hak ve hürriyetleri kabul
edilmiştir.
Bu değişikliklerle padişahın yetkileri kısıtlanmış, Mebusan Meclisi’nin
gücü artırılarak demokratikleşme sürecine katkı sağlanmıştır.

MEHMET PAKIR
OSMANLI DEVLETİNİN DAĞILMASINI ÖNLEMEK AMACIYLA ORTAYA
ÇIKAN FİKİR HAREKETLERİ
Osmanlı Devleti’nin dağılmasını
FİKİR AKIMI AMACI GEÇERLİLİĞİ önlemek amacıyla, Osmanlı Devleti’ni
oluşturan bütün milletleri, sahip
Osmanlı Devleti’ni Fransız İhtilâli
olunan haklar bakımından eşit duruma
oluşturan bütün sonrasında ortaya çıkan
getirerek “Osmanlı Toplumu” olabilme
milletleri adalet, Milliyetçilik akımının
OSMANLICILIK eşitlik, özgürlük etkisiyle Balkan fikrini savunan fikir akımı
ölçüleri içinde bir milletlerinin isyan edip aşağıdakilerden hangisidir?
Ziya Paşa arada tutup Osmanlı Devleti’nden
A) Osmanlıcılık
Mithat Paşa Osmanlılık duygusu ile ayrılmasıyla geçerliliğini
Namık Kemal “Osmanlı Toplumunu kaybetmiştir. B) İslamcılık
Ali Suavi oluşturmak, toplumsal
eşitliği sağlamak ve C) Türkçülük
böylece devletin
dağılmasını önlemek D) Batıcılık
Millet olmanın en I. Dünya Savaşı sırasında E) Âdem-i Merkeziyetçilik
önemli özelliği dindir. halifenin cihat çağrısına
Dinî birlik devleti rağmen Müslüman
İSLAMCILIK ayakta tutabilir, Arapların İngilizlerle
(ÜMMETÇİLİK) düşüncesiyle birlikte hareket etmeleri
İslâm toplumlarının ile geçerliliğini
Said Halim Paşa devletten kaybetmiştir.
Mehmet Akif ayrılmalarını önlemek
ve tüm Müslümanları
tek bir çatı altında
toplamak I. Federal yönetim ve
TÜRKÇÜLÜK Dünyadaki bütün Yeni Türk Devleti’nin liberal ekonomiyi
(TURANCILIK) Türkleri millî bir kurulmasında savunmuştur
Yusuf Akçura duygu ile birleştirerek Mustafa Kemal II. Said Halim Paşa ve
Ziya Gökalp Osmanlı bayrağı Atatürk’ün ortaya Mehmet Akif önemli
İsmail Gaspıralı altında kuvvetli bir koyduğu milliyetçilik
temsilcilerindendir
Ömer Seyfettin unsur olarak yeniden ilkesinin oluşmasında
III. Mustafa Kemal
Mehmet Emin dünya devletleri etkili olmuştur.
Yurdakul arasına sokmak Atatürk’ün ortaya
Osmanlı toplumuna Batı’nın bilim ve koyduğu milliyetçilik
BATICILIK Batı’da gelişen tekniğinin alınması ilkesinin oluşmasında
düşünce, yönetim gerektiğini savunan bu etkili olmuştur.
Celal Nuri biçimi, yaşama tarzını anlayış Yeni Türk
Yukarıdakilerden hangisi ya da
Tevfik Fikret getirerek ülkenin Devleti’nin temel
Abdullah Cevdet kalkınmasını taşlarından birini hangileri Âdem-i Merkeziyetçilik
sağlamak, Avrupa’nın oluşturmuştur. fikri ile ilgili doğru bir bilgi değildir?
izinden gitmek
A. Yalnız I
Federal yönetim ve İttihat ve Terakki
B. Yalnız II
ÂDEM-İ liberal ekonomi ile Cemiyeti tarafından
C. Yalnız III
MERKEZİYETÇİLİK devletin sürekliliğini sakıncalı bulunmuş,
sağlamak, yerel taraftarları sürgün D. II ve III
Prens Sebahattin yönetimlerin edilmiştir. E. I ve III
yetkilerini artırmak,
özerklik
AD

MEHMET PAKIR
TRABLUSGARP SAVAŞI (1911–12) 4. Trablusgarp halkı
dini olarak
NEDENİ: Osmanlıya bağlı
1. İtalya’nın sömürge arayışı kalacak.
2. Osmanlının Trablusgarp’ı karadan ve denizden savunacak
gücünün olmaması. (Donanma yok ve Mısır İngiltere’nin elinde)
3. Trablusgarp’ın İtalya’ya yakın olması o Böylece Halifelik sıfatını
4. İtalya’nın önceki Habeşistan yenilgisinin öcünü almak istemesi kullanarak bölge halkı ile
5. İngiltere’nin İtalya’yı desteklemesi. olan dini ve kültürel
bağlarının devam ettirmeyi
o Çünkü İngiltere İtalya’yı kendi yanına çekerek Almanya’yı düşünmüştür.
yalnız bırakmak istemektedir.
GELİŞİMİ:
o Osmanlı buraya asker gönderememiş ama bazı ittihatçı
subaylar gizlice Trablusgarp’a giderek halkı İtalya’ya karşı
örgütlemişlerdir. ( Mustafa Kemal, Enver Paşa, Ali Çetinkaya,
Fethi Okyar gibi)
o Mustafa Kemal Derne ve Tobruk’ta İtalya’ya karşı başarılar
kazandı.
o Enver Paşa ise Bingazi’de başarılar elde etti.
o Gerek Mustafa Kemal gerekse Enver Paşa’nın elde 1912 tarihli Uşi Antlaşması’nın;
ettiği başarılar ümmetçilik fikrinin bu bölgede etkili
olduğunun göstergesidir. I. Trablusgarp ve Bingazi İtalya’ya
bırakılacak
o Elde edilen başarılar üzerine İtalya, Osmanlıyı zor durumda II. Trablusgarp halkı dinî yönden
bırakmak için 12 adayı işgal etti.
Osmanlı halifesine bağlı kalacak
o 12 Adanın işgali ve Balkan Savaşının başlaması üzerine Osmanlı
mecburen İtalya ile barış antlaşması imzalamak zorunda kaldı. III. İtalya Trablusgarp’ın Düyûn-u
Umûmiye’ye olan borçlarını ödeyecek
UŞİ ANTLAŞMASI 1912
Maddelerinden hangileri Osmanlı
NEDENLERİ: Devleti’nin bölge halkı ile dini ve
1. İtalya’nın 12 adayı işgal etmesi kültürel bağlarını sürdürmek
2. I. Balkan savaşının başlaması istediğinin açık bir kanıtıdır?
MADDELERİ: A) Yalnız III

1. Trablusgarp Bingazi İtalya ya verilecek B) Yalnız II
C) II ve III
o Böylece Osmanlı Devleti, Kuzey Afrika’daki son D) Yalnız III
toprağını kaybetmiş, aynı zamanda artık 3 kıtada E) I, II ve III
toprağı olan bir devlet olma özelliğini de yitirmiştir.
2. 12 ada I. Balkan savaşı bitinceye kadar geçici olarak

İtalya’ya bırakılacak
o İtalya Balkan Savaşları bitmesine rağmen Rodos ve

On iki Ada’yı Osmanlı’ya geri vermemiş, II. Dünya
Savaşı sonunda 1947 Paris Antlaşması ile
Yunanistan’a bırakmıştır.
3. İtalya Trablusgarp’ın Düyûn-u Umûmiye’ye olan borçlarını

ödeyecek.
B

MEHMET PAKIR
BALKAN SAVAŞLARI (1912–1913)
I. Balkan Savaşı’nın Sonuçları
I. BALKAN SAVAŞI:
o Osmanlı Devleti Balkanlarda
çok fazla toprak kaybı
KATILAN DEVLETLER
yaşamıştır. (Midye-Enez
Hattı)
YUNANİSTAN BULGARİSTAN o Mustafa Kemal’in ordunun
siyasete karışmamasına
yönelik görüşlerinin
OSMANLI doğruluğu ortaya çıkmıştır.
o Osmanlıcılık akımı amacına
ulaşamamış, yerini
SIRBİSTAN KARADAĞ Milliyetçilik akımına
bırakmıştır.
o Yönetimi ele geçiren İttihat
NEDENİ:
ve Terakki Cemiyeti 1918’e
o İngiltere’nin Reval Görüşmeleri sonrası Rusya’yı Balkanlar’da
kadar ülkeyi yönetmiştir.
serbest bırakması
o Rusya’nın Panslavizm Politikasını gerçekleştirmek için Balkan o Savaştan en kârlı çıkan
uluslarını kışkırtması. devlet Bulgaristan olmuştur.
o Balkan devletlerinin topraklarını genişletmek istemesi Bu durum II. Balkan
o Milliyetçilik fikri Savaşı’nın çıkmasında son
o Osmanlı’nın Trablusgarp’ta zayıflığının ortaya çıkması derece etkilidir.
o I. Balkan Savaşı Osmanlı’nın yenilgisiyle

sonuçlanmıştır.
OSMANLININ YENİLME NEDENLERİ:
1. Osmanlı ordusu içerisine siyaset girmesi (ittihatçı ve ittihatçı

olmayan subaylar arası çekişme)
2. Cephelerin dağınık ve iletişimin kopuk olması
3. Teknoloji yetersizliği
4. Osmanlının kısa bir süre önce bu bölgedeki askerlerin büyük
bölümünü terhis etmiş olması.
BAB-I ALİ BASKINI: (Hükümet Darbesi)
NEDENİ: İttihat ve Terakkicilerin yenilginin sorumlusu olarak gördükleri

İstanbul hükümetine karşı gerçekleştirdikleri hükümet darbesidir. Uyarı: Arnavutluk I. Balkan
ÖNEMİ: Bab-ı Ali Baskını Osmanlı ile İttihat ve Terakki Partisi tamamen Savaşındaki kargaşa ortamını fırsat
yönetimi ele geçirmiştir. bilerek isyan etmiş ve bağımsızlığını
ilan etmiştir.
LONDRA ANTLAŞMASI (1913)
o Osmanlı Devleti bu antlaşma ile Midye-Enez hattının o Arnavutluk Osmanlı’dan
batısındaki topraklarını kaybetmiştir. Buna göre; ayrılan son Balkan devletidir.
a) Osmanlı Devleti’nin batı sınırı Midye-Enez hattı olarak
belirlenmiştir.
b) Ege adalarının durumu Avrupalı devletlerin alacağı karara
bırakılmıştır.
c) Gelibolu Yarımadası dışındaki tüm Trakya, Dedeağaç, Kavala,
Kırklareli ve Edirne Bulgaristan’a bırakılmıştır.
d) Orta ve Kuzey Makedonya Sırbistan’a bırakılmıştır.
e) Güney Makedonya, Selanik ve Girit Yunanistan’a bırakılmıştır.

MEHMET PAKIR
II. BALKAN SAVAŞI
BALKAN SAVAŞLARININ GENEL
KATILAN DEVLETLER SONUÇLARI
YUNANİSTAN o Batı Trakya, Makedonya,

Arnavutluk ve Ege Adaları
(Bozcaada ve Gökçeada
hariç) Osmanlı Devleti’nin
SIRBİSTAN
elinden çıkmıştır.
OSMANLI
BULGA o Osmanlı Devleti’nin
RİSTAN Balkanlardaki varlığı “Doğu
KARADAĞ Trakya” ile sınırlı kalmıştır.
o Batı Trakya sorunu ortaya
çıkmıştır.
ROMANYA o Balkanlardan Anadolu’ya
göç hareketleri yoğunlaşmış
ve bu da Anadolu’da Türk
ve Müslüman nüfusunun
NEDENİ: artmasına yol açmıştır.
o Balkan savaşında Bulgaristan büyük payı alınca diğer balkan o Almanya’dan getirilen
devletleri bunu kabul etmedi ve birleşerek Bulgaristan’a subaylarla Osmanlı ordusu
saldırdılar.
yeniden yapılandırılmaya
o Bu devletlere, I. Balkan Savaşı’nda yer almayan ve
çalışılmıştır.
Bulgaristan’dan toprak talep eden Romanya da dâhil olmuştur.
o Osmanlı Devleti de fırsattan istifade kaybettiği toprakları geri o İttihat ve Terakki ülkenin
almak için Bulgaristan’a savaş açarak Kırklareli ve Edirne’yi geri yönetimini tümüyle ele
almıştır. geçirmiştir.
o Balkan Savaşı sonunda, Balkan devletleri kendi aralarında o Osmanlıcılık fikri zayıflamış,
Bükreş Antlaşması’nı imzalamışlardır. Osmanlı Devleti ise Türkçülük fikri güçlenmiştir.
Yunanistan ile Atina Antlaşması’nı, Bulgaristan ve Sırbistan ile
ayrı ayrı İstanbul Antlaşmasını imzalamıştır.
BÜKREŞ ANTLAŞMASI
o Bu antlaşmanın Osmanlı ile ilgisi yoktur Balkan devletleri kendi
aralarında yapmıştır.
o Manastır, Üsküp ve Priştina Sırbistan’a verilecek.
o Serez, Drama, Selanik ve Kavala Yunanistan’a verilecek.
o Dobruca ve Silistre Romanya’ya verilecek Aşağıdakilerden hangisi I.Balkan
Savaşında yer almadığı halde II.
İstanbul Antlaşması (29 Eylül 1913)
Balkan Savaşında bulunmuştur?
o Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında imzalanmıştır.
o Bulgaristan Doğu Trakya’yı (Edirne ve Kırklareli) Osmanlı A. Sırbistan
Devleti’ne bırakmış, Meriç Nehri sınır kabul edilmiştir. B. Karadağ
C. Romanya
Atina Antlaşması (14 Kasım 1913)
D. Yunanistan
o Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasında imzalanmıştır.
E. Bulgaristan
o Selanik, Yanya ve Girit Yunanistan’a bırakılmıştır.
İstanbul Antlaşması (13 Mart 1914)

o Osmanlı Devleti ile Sırbistan arasında imzalanmıştır.
o Sırbistan’da kalan Türklerin haklarının ve mallarının korunması
ile ilgili hükümler vardır.

MEHMET PAKIR
I.DÜNYA SAVAŞI (1914–1918)
A. GENEL NEDENLER
o Sanayi İnkılâbı sonrası sömürgecilik yarışı
o Ham madde ve pazar arayışlarının devletlerarası rekabete I.Dünya Savaşının nedenlerinden biride
dönüşmesi her ulusun kendi devletini kurmak
o Fransız İhtilâli sonrasında ortaya çıkan milliyetçilik fikri istemesidir.
o Devletlerarası silahlanma ve bloklaşma yarışı
Yalnızca bu bilgi dikkate alındığında
B. ÖZEL NEDENLER savaşın başlamasında etkili olan
o Almanya ve İngiltere arasındaki rekabet anlayış aşağıdakilerden hangisi
o Almanya ve Fransa arasındaki Alsas Loren Meselesi olabilir?
Alsas Loren zengin kömür yataklarına sahiptir, hem Almanya A. Sanayi İnkılabı
hem Fransa bu bölgeye hâkim olmak istemiştir. B. Sömürgecilik
C. Devletlerarası rekabet
o Rusya’nın Balkanlarda izlediği Panslavizm politikası (Amaç D. Devletlerarası bloklaşma
sıcak denizlere inmek)
E. Milliyetçilik
o Avusturya-Macaristan ile Rusya’nın Balkanlara hâkim olma
düşüncesi
o İtalya ve Fransa’nın Kuzey Afrika’da sömürge rekabetine
girişmesi
o İtalya’nın Akdeniz’de izlediği yayılmacı politika
o Japonya’nın Uzakdoğu’da izlediği yayılmacı politika
C. GÖRÜNÜRDEKİ NEDEN
o Avusturya-Macaristan Veliahdı Ferdinand ve eşinin, Bosna
Hersek’in başkenti Saraybosna’yı ziyareti esnasında bir Sırp
milliyetçisi (Princep) tarafından öldürülmesi I. Dünya Savaşı’nı
başlatan kıvılcım olmuştur.
Avusturya- Sırbistan
Macaristan Aşağıdakilerden hangisi I.Dünya
Savaşının genel nedenlerinden biri
değildir?
A. Sömürgecilik
B. Milliyetçilik
C. Silahlanma yarışı
Almanya Rusya D. Devletlerarası bloklaşma
E. Alsas Loren Meselesi
Rusya Sırbistan’ın, Almanya ise

Avusturya-Macaristan’ın yanında yer
almıştır. Buda savaşın başlamasında
Germen Slav çekişmesinin etkili
olduğunun göstergesidir.
EE

MEHMET PAKIR
DEVLETLERARASI BLOKLAŞMALAR
Osmanlı Devleti Birinci Dünya

İttifak Devletleri İtilaf Devletleri Savaşı'na girerken;
1. Almanya 1. İngiltere I. kaybettiği toprakları geri alma,
2. Avusturya- 2. Fransa
Macaristan II. siyasî yalnızlıktan kurtulma,
3. Rusya
3. İtalya İtalya
4. III. Turan idealini gerçekleştirme
4. Osmanlı 5. ABD
5. Bulgaristan 6. Yunanistan Hedeflerinden hangilerine ulaşmak
7. Japonya istemiştir?
8. Sırbistan
A) Yalnız I
o Savaştan ilk 9. Romanya
B) Yalnız II
ayrılan: Japonya 10. Belçika
C) I ve II
o Savaşa en son 11. Hollanda
D) II ve III
katılan: 12. Portekiz
E) I, II ve III
Yunanistan 13. Brezilya
o Savaşın seyrini 14. Çin
değiştiren: ABD
Osmanlı Devleti’nin Almanya’nın

Yanında Savaşa Girme Nedenleri
o Kaybettiği toprakları geri almak
o Siyasî yalnızlıktan kurtulmak
o Kapitülasyonlardan ve borçlardan kurtulmak
o Orta Asya Türkleri ile birleşip Turan idealini gerçekleştirmek
o İttihat ve Terakkinin Alman hayranlığı I.Dünya Savaşına katılan devletler
o Savaşı Almanya’nın kazanacağına inanılması ile ilgili;
I. Savaştan en son ayrılan:

Almanya’nın Osmanlı Devleti’ni Japonya
Kendi Yanında Savaşa Sokma Nedenleri II. Savaşa en son katılan:
o Yeni cepheler açarak savaşı daha geniş bir alanlara yaymak ve Yunanistan
böylece savaş yükünü hafifletmek III. Savaşın seyrini değiştiren:
o Osmanlı’nın stratejik konumundan faydalanmak ABD
o İngiliz sömürgelerini engellemek
o Süveyş Kanalı’nı ele geçirmek Verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
o Rusya’nın müttefikleriyle bağlantısını kesmek
o Halifelik makamından yararlanmak A. Yalnız I
o Osmanlı petrollerinden yararlanmak B. Yalnız II
o Osmanlı Devleti’nin insan gücünden yararlanmak C. Yalnız III
D. I ve III
Osmanlının Savaşa Girmesi: E. I ve III
Akdeniz’de İngilizlerden kaçan “Goeben” ve “Breslav” adlı iki Alman

savaş gemisi Osmanlı Devleti’ne sığınmıştır. Osmanlı bu gemileri
satın aldığını bildirmiş ve isimlerini de “Yavuz” ve “Midilli” olarak
değiştirmiştir. Bu savaş gemileri, Karadeniz’e açılarak Ruslara ait
Sivastopol ve Odessa limanlarını bombalamıştır. Rusya bu gelişme
sonrasında 31 Ekim 1914’te Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etmiş,
böylece Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’na girmiştir.
EA

MEHMET PAKIR
OSMANLININ SAVAŞTIĞI CEPHELER
SALDIRI SAVUNMA CEPHELERİ YARDIM CEPHELERİ Aşağıdakilerden hangisi I.Dünya

CEPHELERİ
Savaşındaki savunma cephelerinden
o Kafkas o Çanakkale o Makedonya
biri değildir?
(Doğu) Cephesi Cephesi
Cephesi o Irak-Musul o Galiçya A. Kafkas
o Kanal Cephesi Cephesi B. Çanakkale
(Süveyş) o Suriye-Filistin o Romanya
C. Irak
Cephesi Cephesi Cephesi
D. Suriye
o Hicaz-Yemen
E. Hicaz-Yemen
Cephesi
Yardım Cepheleri Osmanlı Devletinin kendi toprakları dışında

savaştığı cephelerdir.
SALDIRI CEPHELERİ
1. Kafkas Cephesi:
I. Mustafa Kemal’in I. Dünya
Kafkas Cephesi’nin açılma nedenleri; Savaşı’nda görev yaptığı son
o Rusya’nın güneye ilerleyişini durdurmak cephedir.
o Orta Asya Türkleriyle bağlantı kurup Turan idealini II. Kanal Harekâtı’nın devamı
gerçekleştirmek sayılan bu cephede
o Bakü petrollerini ele geçirmek İngilizlere karşı savaşılmıştır.
o Kafkaslar üzerinden Hindistan’a ulaşmak III. XVI. Kolordu Komutanı
olarak atanan Mustafa
Gelişimi ve Sonucu: Kemal, Muş ve Bitlis’i
o Enver paşa Rusları hazırlıksız yakalamak amacıyla kış ayında
Rusların elinden geri
saldırıya geçmiş ama ordunun teknik donanımının yetersizliği
almıştır.
ve ağır doğa koşullarından dolayı Sarıkamış Faciası olarak
bilinen felaket sonrasında 90000 (doksan bin) asker donarak
şehit olmuştur.
o Rusya Osmanlını cephedeki güçsüzlüğünden yaralanarak Muş, Yukarıda verilen bilgilerden hangisi
Bitlis, Van, Erzincan, Erzurum bölgelerini ele geçirmiştir. Suriye Filistin Cephesiyle ilgili doğru
Karadeniz’de de Trabzon önlerine kadar gelmişlerdir. bir bilgi değildir?
o Kafkas Cephesi’ne XVI. Kolordu Komutanı olarak atanan
Mustafa Kemal, Muş ve Bitlis’i Rusların elinden geri almıştır. A) Yalnız I
o Osmanlı Devleti’ne karşı Ruslara destek veren Ermeniler, 27 B) Yalnız II
Mayıs 1915’te çıkartılan Ermeni Tehcir Yasası ile Suriye ve C) Yalnız III
Lübnan’a zorunlu göçe tâbi tutulmuştur. D) I ve III
o Cephede savaş devam ederken Rusya’da 1917’de Bolşevik E) II ve III
İhtilâli patlak verince, Çarlık yönetimi yıkılmış ve Rusya Brest-
Litowsk Antlaşmasıyla savaştan çekilmiştir.
Mart 1918 tarihinde Osmanlı Devleti ile Sovyet Rusya arasında

imzalanan Brest-Litowsk Antlaşması ile
o Osmanlı Devleti 1878 Berlin Antlaşması esnasında kaybettiği

Kars, Ardahan ve Batum’u (Elviye-i Selâse) geri almıştır.
o Rusya I. Dünya Savaşı’ndan çekilmiştir. (Gizli antlaşmaları
açıklamıştır.)
o Doğu Cephesi kapanmıştır. AC

MEHMET PAKIR
2. Kanal (Süveyş) Cephesi:
o Almanya’nın isteğiyle Osmanlı tarafından açılmıştır.

I. Irak,
Amaç:
II. Çanakkale
o Mısır’ı almak
o İngiltere’nin elinde bulunan Süveyş kanalını alarak III. Kanal
sömürgelerine giden yolu kapatmak
Yukarıdaki cephelerden hangilerinin
Sonuç: Osmanlının yeterli deniz gücü olmadığı için bu cephede başarısız açılmasında İngiltere’nin Rusya’ya
olundu. yardım ulaştırma amacı vardır?
Arapların bu cephede İngilizleri desteklemesi İslâmcılık A) Yalnız I

(Ümmetçilik) fikrinin sona erdiğini, buna karşın Arap B) Yalnız II
milliyetçiliğinin güç kazandığını göstermektedir. C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
SAVUNMA CEPHELERİ
1. Çanakkale Cephesi
o Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda mücadele ettiği en
önemli cephedir.
o İtilaf Devletleri tarafından (İngiltere, Fransa) açılmıştır.
Nedenleri:
o İstanbul ve Boğazları ele geçirerek Osmanlı Devleti’ni savaş dışı
bırakmak
o Savaşı kısa süre içerisinde bitirmek I. Dünya Savaşı’nda;
o Müttefikleri olan Rusya’ya yardım götürmek
o Balkan uluslarını da savaşın içine çekmek I. Kanal,
II. Kafkas,
o Mustafa Kemal 19.Tümen Komutanlığında Anafartalar Grup
III. Hicaz-Yemen
komutanı görevindedir.
o Savaşta Arıburnu, Anafartalar, Conkbayırı, Kireçtepe, Cephelerinden hangilerinde, Arapların
Seddülbahir, Kumkale zaferleri kazanılmış hem kara ve hem İngilizleri desteklemesi nedeniyle
deniz savaşlarında İtilaf Devletleri yenilmiştir. İslâmcılık (Ümmetçilik) fikri önemini
o Mustafa Kemal bu cephede (Arıburnu): “Ben size kaybetmiştir?
savaşmayı değil, ölmeyi emrediyorum.” emrini vermiş ve
savaşın kaderini belirlemiştir. A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve III
Sonuçları: D) II ve III
o Yardım gönderilemeyen Rusya’da 1917’de Bolşevik İhtilâli E) I, II ve III
çıkmış ve Çarlık rejimi yıkılarak yerine Sovyet Rusya
kurulmuştur.
o Savaş en az 2 yıl uzamıştır.
o İstanbul ve Boğazların işgali engellenmiştir.
o Bulgaristan İttifak Devletleri’nin yanında savaşa dâhil olmuş,
böylece Almanya ile Osmanlı Devleti arasında kara bağlantısı
sağlanmıştır.
o Mustafa Kemal’e “Albay” rütbesi verilmiş ve bir lider olarak
dünyaca tanınmıştır.
o Mustafa Kemal’in “Kurtuluş Savaşı”nın lideri olmasında etkili
olmuştur.
o Milli Mücadele ruhu doğmuştur. CC

MEHMET PAKIR
2. Irak Cephesi: Bu cephe İngiltere tarafından açılmıştır
Nedenleri: Mustafa Kemal I. Dünya Savaşı’nda

o Irak (Musul–Kerkük) petrollerini korumak sırasıyla;
o Sömürgelerini tehdit eden Alman ve Osmanlı kuvvetlerini
engellemek 1. Çanakkale
o Rusya’ya Kafkaslar üzerinden yardım ulaştırmak 2. Kafkas
3. Suriye-Filistin cephelerinde
Sonuç: mücadele etmiştir
o Her ne kadar Kutü’l Amare’de İngilizlere karşı başarılar elde
edilmiş ise de, bu başarının devamı getirilememiş ve İngilizler ÇaKaS diye kodlanabilir
Musul’a kadar ilerlemişlerdir.
o Osmanlı Devleti Irak Cephesi’nde Musul ve Kerkük dışında tüm
Irak’ı kaybetmiştir.
3. Suriye-Filistin Cephesi
o Mustafa Kemal’in I. Dünya Savaşı’nda görev yaptığı son

cephedir.
o Kanal Harekâtının devamı sayılan bu cephede İngilizlere karşı
mücadele edilmiştir.
o Bu cephede başarı sağlanamamış, Arapların (Şerif Hüseyin) da
desteğini alan İngilizler Kudüs ve Filistin’i ele geçirmiş, Suriye’ye
kadar dayanmıştır.
Arapların bu cephede de İngilizleri desteklemesi Ümmetçilik fikrinin

sona erdiğini, buna karşın Arap milliyetçiliğinin güç kazandığını
göstermektedir.
o Mustafa Kemal bu cephede, Yıldırım Orduları Komutanlığı’na

bağlı 7. Kolordu Komutanı olarak görev yapmış ve Halep’in
I. Dünya Savaşı’nda Mustafa Kemal;
kuzeyinde oluşturduğu savunma hattıyla düşman ilerleyişini
durdurmuştur. I. Çanakkale,
o Mustafa Kemal daha sonra Yıldırım Orduları Grup
Komutanlığı’na atanmıştır. II. Suriye-Filistin
4. Hicaz-Yemen Cephesi III. Kanal

o İngilizler tarafından açılan bu cephede Osmanlı Devleti, Arap
Cephelerinden hangilerinde
Yarımadası’ndaki İngiliz ilerleyişini durdurmak ve kutsal yerleri
mücadele etmiştir?
korumak amacıyla mücadele etmiştir.
o Hicaz Emiri Şerif Hüseyin İngilizlerle işbirliği yaparak Osmanlı’ya A) Yalnız I
karşı hareket etmiştir. Bu durum da Ümmetçilik fikrinin sona B) Yalnız II
erdiğini açıkça göstermektedir.
C) Yalnız III
o İngilizlere karşı savaşılan bu cephede de başarı sağlanamamış,
D) I ve II
Hicaz ve Yemen Bölgesi Osmanlı hâkimiyetinden çıkmıştır.
E) II ve III
YARDIM CEPHELERİ
Makedonya, Galiçya ve Romanya Cepheleri

o Osmanlı Devleti’nin sınırları dışında savaştığı cephelerdir.
o Osmanlı Devleti’nin müttefiklerine yardım götürmek için
savaştığı cephelerdir.
o Rusya, Romanya ve Fransa’ya karşı savaşılan bu cepheler
Rusya’nın savaştan ayrılması ile kapanmıştır.
C

MEHMET PAKIR
I.DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA İMZALANAN GİZLİ ANTLAŞMALAR
1. Boğazlar (İstanbul) Antlaşması (1915)

o İngiltere, Fransa ve Rusya arasında imzalanmıştır
o İstanbul, Boğazlar ve Marmara kıyıları Rusya’ya verildi I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı
Devleti’nin paylaşılmasını öngören
2. Londra Antlaşması (1915) gizli antlaşmalarda aşağıdaki
o İngiltere, Fransa, Rusya ve İtalya arasında yapıldı devletlerden hangisi yoktur?
o Antalya çevresi İtalya’ya bırakılmış, ayrıca On iki Ada ve
Trablusgarp’taki İtalyan egemenliği de kabul edilmiştir. A. İngiltere
o Bu antlaşmanın ardından İtalya, İtilaf Devletleri safına B. Fransa
geçmiştir. (Taraf değiştirmiştir.) C. Rusya
D. İtalya
3. Sykes Picot Antlaşması (1916) E. Avusturya-Macaristan
o İngiltere ve Fransa arasında yapılmıştır.
o Musul hariç Irak bölgesi İngiltere’ye verilmiş
o Çukurova, Suriye, Lübnan ve Antakya bölgesi ise Fransa’ya
verilmiştir.
4. Mac Mahon Antlaşması (1916)

o İngiltere ve Hicaz Emiri Şerif Hüseyin arasında imzalanmıştır
o Arapların Osmanlı Devleti ile hareket etmemeleri karşılığında,
İngiltere Arapların bağımsızlıklarını tanıyarak ve büyük bir Arap
İmparatorluğu kurulmasını vaat etmiştir.
5. Petrograd Protokolü (Sözleşmesi) I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı

o İngiltere, Fransa ve Rusya arasında yapılmıştır Devleti’nin paylaşılmasıyla ilgili
o Daha önce Rusya’ya verilen yerlere ek olarak Doğu Anadolu ve olarak;
Doğu Karadeniz kıyıları verilmiştir.
I. Boğazlar
6. Saint Jean De Maurienne Antlaşması (1917)
o Güneybatı Anadolu (Antalya, Aydın, Konya) ile İzmir ve çevresi II. Sykes-Picot
İtalya’ya bırakılmıştır. III. Petrograd
o Sykes Picot ve Petrograd Sözleşmesinin İtalya tarafından
onaylanması istenmiştir. IV. Saint Jean de Maurienne
Antlaşmalarından hangileri, İngiltere

ve Fransa’nın Rusya ile yaptığı ve
I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nin paylaşılması için Rusya’ya Anadolu’da verilecek yerleri
yapılan gizli antlaşmalara Yunanistan dâhil olmamıştır. Ayrıca belirlemek amacıyla imzalanmıştır?
Bolşevik İhtilâli nedeniyle savaştan çekilen Rusya, yapılan bu
A) I ve IV
gizli antlaşmaları dünya kamuoyuna duyurmuştur.
B) I ve III
C) II ve III
D) III ve IV
E) I, II ve IV
Gizli Antlaşmalarda görülen değişikliklerde Rusya’nın savaştan

çekilmesi ve İzmir civarının İtalya’ya verilmemesi etkili olmuştur.
EB

MEHMET PAKIR
I.DÜNYA SAVAŞININ SONA ERMESİ
Wilson İlkelerinin aşağıdaki
o Almanya İtilaf devletlerine silah sattığı gerekçesiyle Atlas maddelerinden hangisinin Manda ve
Okyanusu’ndaki ABD gemilerini batırmıştır. Himaye fikrini doğurduğu söylenebilir?
o ABD bu gelişme üzerine İtilaf devletlerinin yanında Almanya’ya
savaş ilan etti A. Yenenler yenilenlerden savaş
o İtilaf Devletleri’nin Wilson İlkeleri’ni kabul edeceğini açıklaması tazminatı almayacak
da, ABD’nin İtilaf Blok’unda savaşa katılmasında etkili olmuştur. B. Uluslararası ekonomik
o 1917’de ABD’nin savaşa girmesi, savaşın seyrini değiştirmiş ve engeller kaldırılacak
İtilaf Devletleri’nin lehine savaşın kısa sürede sonuçlanmasına C. Boğazlar bütün devletlerin
neden olmuştur. gemilerine açık olacak
D. Yenenler yenilenlerden
WİLSON İLKELERİ (8 OCAK 1918)
toprak almayacak
E. Her ulus çoğunlukta
Amaç: Dünya barışını korumak
Asıl Amaç: Dünya Siyasetinde etkin olmak bulunduğu bölgede kendi
devletini kurabilecek
Maddeleri:
o Yenenler yenilenlerden toprak almayacak: Mandacılığı doğuran
maddedir
o Yenenler yenilenlerden savaş tazminatı almayacak: Savaş
tamiratını doğuran maddedir
o Yenen devletlerarasında gizli paylaşım antlaşmaları
yapılmayacak: Açık diplomasiyi öngören maddedir
o Her ulus çoğunlukta bulunduğu bölgede kendi devletini
kurabilecek: Bu madde Osmanlının parçalanmasına zemin
hazırlamıştır
o Uluslararası ekonomik engeller kaldırılacak: Kapitülasyonları
ilgilendiren maddedir I. Devletlerarası gizli diplomasi
o Uluslararası kalıcı barışı sağlayabilmek için bir cemiyet yapılmayacak.
oluşturulacak: Cemiyet-i Akvamı (Milletler Cemiyeti) doğuran
maddedir II. Yenilen devletler savaş tazminatı
o Osmanlı devletinin Türk bölgelerinde Türk devleti ödeyecek.
kurulabilecek: Bu madde Osmanlının Mondros’u imzalamasını
kolaylaştırmıştır III. Boğazlar bütün devletlerin ticaret
o Boğazlar bütün devletlerin gemilerine açık olacak ve gemilerine açık olacak.
uluslararası bir komisyonun güvencesinde olacak: Boğazların Yukarıdakilerden hangileri Wilson
bütün devletlerin gemilerine açık olması Osmanlı açısından bir
İlkelerinden biri değildir?
olumsuzluk içermez ama uluslararası bir komisyonun varlığı
Osmanlı egemenlik haklarına terstir A) Yalnız I
o Almanya Alsace-Loraiene (Alsas Loren) bölgesini Fransa’ya geri B) Yalnız II
verecek: Almanya için olumsuz C) Yalnız III
o Bağımsız bir Polonya Devleti kurulacak.
D) I ve III
E) II ve III
Wilson İlkeleri’nde, Türk egemenliği altındaki diğer milletlere
kendi kendini yönetme hakkı (self determinasyon) verilmesi,
azınlıkların ülke bütünlüğünü bozucu zararlı çalışmalarına (zararlı
cemiyetlerin faaliyetlerine) dayanak oluşturmuştur.
Savaş sonrasında ABD “Monroe Doktrini”ne dayanarak dünya

siyasetinden çekilmiştir
DB

MEHMET PAKIR
SAVAŞ SONRASI İMZALANAN ATEŞKES VE BARIŞ ANTLAŞMALARI
DEVLET ATEŞKES ANTLAŞMASI BARIŞ ANTLAŞMASI

Aşağıdakilerden hangisi I.Dünya
Savaşı sonrası Paris Barış
Konferansında belirlenen İttifak
Almanya Rethondes Versay
Devletleriyle imzalanan barış
antlaşmalarından biri değildir?
Bulgaristan Selanik Nöyyi A. Versay
B. Nöyyi
C. Saint German
Avusturya Willa Gustie Saint German
D. Triyanon
E. Sevr
Macaristan Willa Gustie Triyanon
Osmanlı Mondros Sevr
Sevr hariç diğer bütün barış antlaşmalarının şartları Paris Barış

Konferansında belirlenmiştir. Sevr’in taslağı ise San Remo
Konferansında belirlenmiştir.
I.DÜNYA SAVAŞININ SONUÇLARI
o Avrupa’nın ve dünyanın siyasî yapısı değişmiştir.

o Savaştan en kârlı çıkan devlet İngiltere olmuştur.
o Çekoslovakya, Yugoslavya, Polonya, Letonya, Litvanya, Aşağıdakilerden hangisi I.Dünya
Estonya, Macaristan, Türkiye gibi yeni devletler kurulmuştur. Savaşı sonrası kurulan devletlerden
o Rusya’da Komünizm, İtalya’da Faşizm, Almanya’da Nazizm
biri değildir?
(Nasyonal Sosyalizm) gibi baskıcı (totaliter) rejimler ortaya
çıkmıştır. A. Yugoslavya
o Dünya barışını korumak için uluslararası bir teşkilât olarak B. Çekoslovakya
Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) kurulmuştur. C. Polonya
o Sömürgeciliğin yerini Manda ve Himaye almıştır.
D. Sırbistan
o Osmanlı, Avusturya Macaristan, Çarlık Rusya ve Almanya gibi
E. Türkiye
büyük imparatorluklar parçalanmış, ulus devletler ortaya
çıkmıştır.
o Arapların Osmanlı Devleti’nden ayrılmasıyla İslâmcılık
(Ümmetçilik) anlayışı sona ermiştir.
o Tank, kimyasal silahlar ve denizaltı ilk kez I. Dünya Savaşı’nda
kullanılmıştır.
o Kimyasal silah kullanımı Sivil Savunma Örgütleri’nin
kurulmasına yol açmıştır.
o Savaştan umduğunu bulamayan devletler daha sonra II. Dünya
Savaşı’nın çıkmasına neden olmuştur
ED

MEHMET PAKIR
MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI (30 Ekim 1918)
Mondros Ateşkesi ile ilgili olarak, İtilaf
Devletleri’yle yapılan görüşmelerde,
Osmanlı Devleti’ni aşağıdakilerden
Padişah: Vahdettin hangisi temsil etmiştir?
(VI. Mehmet)
A) Rauf Orbay
B) Tevfik Paşa
C) İsmet Paşa
Osmanlı
D) Refet Bele
MONDROS Adına
Hükümet:
İmzalayan: E) Kazım Karabekir
Ahmet İzzet
30 EKİM Bahriye
Paşa
1918 Nazırı Rauf
Orbay
İtilaf Devletleri
Adına İmzalayan:
İngiliz Amiral
Calthorpe
Osmanlı Devleti’nin Mondros Mütarekesi’ni İmzalama Nedenleri

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı
o Osmanlı devletinin savaştığı cephelerin büyük bölümünde
yenilmesi Devleti’nin Mondros Mütarekesi’ni
o Bulgaristan’ın savaştan çekilmesi nedeniyle Almanya ile kara imzalama nedenlerinden biri
bağlantısının kesilmesi değildir?
o Wilson ilkelerinin yarattığı olumlu
A. Osmanlı devletinin savaştığı
o Yıllardır süren savaşlardan halkın ve askerlerin yılması
o İngiltere’nin Osmanlıyı yapılacak asıl antlaşmanın Osmanlının cephelerin büyük bölümünde
lehine olacağı konusunda ikna etmesi yenilmesi
Maddeleri: B. Bulgaristan’ın savaştan
1. Çanakkale ve İstanbul boğazlarının denetimi itilaf devletlerine çekilmesi nedeniyle Almanya
bırakılacak ile kara bağlantısının
kesilmesi
İstanbul’un işgaline zemin hazırlanmıştır
C. Wilson ilkelerinin yarattığı
olumlu
2. Osmanlı ordusu terhis edilecek ve silah ve cephaneleri itilaf D. Yıllardır süren savaşlardan
devletlerinin denetimine bırakılacak. Sadece iç güvenliği halkın ve askerlerin yılması
sağlayacak kadar asker bulundurabilecek
E. Almanya’nın mütareke için
3. Osmanlı karasularındaki tüm mayınların yerleri itilaf
Osmanlı’ya baskısı
devletlerine gösterilecek
4. Limanların denetimi itilaf devletlerine verilecek.
5. Karayolu, demiryolu ve toros tünellerinin denetimi itilaf
devletlerine bırakılacak.
6. Tüm telefon, telgraf, haberleşme araç ve gereçleri itilaf
devletlerinin denetimine bırakılacak
2–3–4–5–6 maddeler Osmanlıyı savunmasız bırakmak, işgalleri

kolaylaştırmak ve halkın işgallere karşı birleşip mücadeleye AE
girmesinin engellemek içindir.

MEHMET PAKIR
7. İtilaf devletleri güvenliklerini tehdit eden herhangi bir durumla
karşılaşırlar ise o bölgeyi işgal edebilecek. (Mondros 7. madde) Mondros Ateşkes Antlaşması’nın
aşağıdaki maddelerinden hangisi,
o Osmanlı Devleti’nin egemenlik hakları kısıtlanmıştır. uluslararası eşitlik prensibine
o Anadolu’nun işgal edileceğinin ilk belirtisidir. İtilaflar bu aykırıdır?
maddeye dayanarak Anadolu’yu işgal etmişlerdir.
o İtilaf Devletleri’nin Wilson İlkeleri’ne uymayacağını açıkça A. İtilaf Devletleri güvenliklerini
göstermiştir. tehdit edecek bir durumda
herhangi bir stratejik noktayı
8. Vilâyet-i Sitte ’de (Bitlis, Elazığ, Diyarbakır, Erzurum, Van, işgal edebilecektir.
Sivas) herhangi bir karışıklık çıkarsa İtilaf Devletleri bu B. Osmanlı ordusu terhis
bölgeleri işgal edebileceklerdir. (24. madde) edilecektir.
C. Osmanlı kara ve demir yolları
VEBDES (Van, Elazığ, Bitlis, Diyarbakır, Erzurum, Sivas) İtilaf Devletlerinin
Bu madde ile Doğu’da bir Ermenistan Devleti’nin kurulması denetiminde olacak.
amaçlanmıştır. D. Tüm haberleşme araçları
İtilaf Devletleri’nin
9. İtilaf devletleri Osmanlının madenlerinden yararlanabilecek ve denetiminde olacak
ihtiyaçlarını bu madenlerden karşılayabilecek. E. Osmanlı savaş zamanı aldığı
esirleri serbest bırakacak
Amaç: Sömürgeleştirmek ama itilaf devletleri Osmanlı
esirlerini serbest
bırakmayacak
10. Osmanlı savaş zamanı aldığı esirleri serbest bırakacak ama
itilaf devletleri Osmanlı esirlerini serbest bırakmayacak
Tarafların eşitliği ilkesine aykırı bir durumdur.
Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan

11. Osmanlı müttefiki olan Almanya ve diğer devletlerle ilişki sonra İstanbul Hükûmetinin işgaller
kurmayacak. karşısında sessiz kalması Türk
milletinin tepkilerine yol açmıştır.
Amaç: Tekrar birleşmelerini önlemek
Aşağıdakilerden hangisi, Türk
MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASININ ÖNEMİ VE SONUÇLARI Milleti’nin gösterdiği bu tepkilerden
o Osmanlı Devleti’nin İtilaflar karşısında kayıtsız şartsız teslimiyeti biridir?
anlamına gelen bu antlaşmayla, Osmanlı Devleti fiilen sona
ermiştir. A. Avrupa ile bütün bağlarını
o Antlaşmadaki 7. madde Anadolu topraklarının işgaline, 24. koparması
madde ise Doğu Anadolu’da bir Ermeni Devleti’nin kurulmasına B. Yönetim bicinin değişmesi
zemin hazırlamıştır. C. Kuvay-ı Milliyenin oluşması
o Osmanlı Devleti bu antlaşmayı imzalarken Wilson İlkeleri’ne D. Teşkilatı Esasiye Kanununun
güvenmiş, ancak İtilaf Devletleri, Wilson İlkeleri’ni dikkate çıkarılması
almamış ve işgallere başlamışlardır. E. Sevr Antlaşması’nın kabul
o Anadolu’nun işgali karşısında Türk milletinin ilk tepkisi millî edilmesi
direniş kuvvetleri oluşturmak olmuştur.
o Mondros’un imzalanmasından sonra Osmanlı Devleti’nde
hükûmet değişiklikleri yaşanmıştır. Ahmet İzzet Paşa Hükûmeti
istifa etmiş, yerine Tevfik Paşa Hükûmeti kurulmuştur.
o Padişah Vahdettin de 4 ay içerisinde seçimlere gitmek kaydıyla
Mebusan Meclisi’ni feshetmiştir. (21 Aralık 1918).
o Bu karışıklık ortamında İtilaf Devletleri’nin baskısının iyice
artması sonucu Osmanlı Hükûmeti tekrar değişmiş, Tevfik Paşa
Hükûmeti yerine, İngiliz manda ve himaye yönetimini savunan EC
Damat Ferit Paşa Hükûmeti kurulmuştur. (4 Mart 1919)

MEHMET PAKIR
MONDROS SONRASI İŞGALLER
İngiltere Fransa
o Musul o Adana Aşağıdakilerden hangisi I.Dünya
o Urfa o Mersin Savaşında Fransa tarafından işgal
o Antep o Hatay edilen yerlerden biri değildir?
o Maraş o Dörtyol
o Merzifon o Zonguldak A. Adana
o Samsun o Balıkesir B. Mersin
o Eskişehir o Bursa C. Hatay
o Kütahya o Urfa D. Antep
o Bilecik o Antep E. Tekirdağ
o İstanbul o Maraş
o Çanakkale
o İzmit
o Batum
o Kars
İtalya Yunanistan
o Antalya o İzmir
o Kuşadası o Manisa
o Afyon o Akhisar
o Muğla o Turgutlu
o Milâs o Aydın
o Bodrum o Tekirdağ
o Marmaris o Midye
o Fethiye
o Konya
o Akşehir
I. Milli Cemiyetlerin
kurulması
II. Kuvay-ı Milliye
Hareketinin Doğması
III. Bab-ı Ali Baskınının
o Mondros sonrası ilk işgal edilen yer Musul (İngilizler) yapılası
o Anadolu’da ilk işgal edilen ve işgallere karşı ilk direniş
Hatay Dörtyol (Fransa’ya karşı) Yukarıdakilerden hangisi Türk
o İlk Kuvay-ı Milliye Batı Anadolu’da Ayvalık’ta Milletinin işgallere karşı bir araya
(Yunanlılara karşı) gelmesiyle oluşmuştur?
o İngilizler Musul’a karşılık Antep, Maraş ve Urfa’yı
A. Yalnız I
Suriye İtilafnamesi ile Fransa’ya bırakmıştır
B. Yalnız II
C. I ve II
D. II ve III
E. I, II ve III
o İşgaller karşısında Osmanlı yönetimi tepkisiz kalınca,

Türk halkından işgallere karşı gelen ilk tepki de
direniş cemiyetleri kurmak olmuştur.
EC

MEHMET PAKIR
PARİS BARIŞ KONFERANSI 18 OCAK 1919
Amiral Bristol Raporu (11 Ekim 1919)
NEDENİ: 32 devletin katılımıyla, I. Dünya Savaşı sonunda mağlup olan
o ABD Yüksek Komiseri Amiral
devletlerin durumlarını belirlemek, bu devletlerle yapılacak barış
antlaşmalarının şartlarını tespit etmek ve barışın kalıcılığını sağlamak Bristol’un başkanlığında
amacıyla toplanmıştır. İngiltere, Fransa ve İtalya’nın
temsilcilerinden oluşan bir
Ayrıca; komisyon, İzmir ve çevresinde
o Wilson İlkeleri’nin “sömürgecilik yapılmayacak” maddesine yaptığı incelemeler sonucunda
karşı Manda ve Himaye fikri ilk kez Paris Barış Konferansı’nda bir rapor hazırlamıştır. Bu
ortaya atılmıştır. rapor “Amiral Bristol Raporu”
o Wilson İlkeleri doğrultusunda ABD’nin isteği ile Cemiyet-i adıyla anılmaktadır.
Akvam’ın (Milletler Cemiyeti) kurulmasına karar verilmiştir. o Amiral Bristol Raporu, İzmir’in
o Gizli antlaşmalarda İtalya’ya verilmesi gereken İzmir ve işgalinin haksızlığını ve Millî
çevresi, İngiltere’nin istekleri doğrultunda Yunanistan’a
Mücadele’nin haklılığını ortaya
bırakılmıştır.
koyan ilk uluslararası belgedir.
o İngiltere Doğu Akdeniz’de güçlü bir İtalya yerine, zayıf bir
Yunanistan’ın varlığını kendi çıkarları için daha uygun
görmüştür.
Milne Hattı (3 KASIM 1919)
o İngiliz Generali Milne’nin, Türk

kuvvetleriyle İtilaf Devletleri
o Paris Barış Konferansı’nda İzmir ve çevresinin kuvvetleri arasında bir
Yunanistan’a verilmesi, İtilaf Devletleri arasında ilk kez tampon bölge oluşturacak
görüş ayrılıklarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. şekilde belirlediği sınırdır.
(Milne Hattı)
o Anadolu’daki Kuvây-i Milliye
o İtilaf Devletleri, Osmanlı topraklarının paylaşımı ve Mustafa Kemal bu hattı
konusunda uzlaşma sağlayamadıkları için, Osmanlı tanımamıştır.
Devleti ile yapılacak barış antlaşmasını ertelemişlerdir.
Daha sonra San Remo Konferansında Osmanlı ile
imzalanacak olan Sevr Barış Antlaşmasının taslağı
belirlenmiştir.
İZMİRİN İŞGALİ (15 Mayıs 1919) General Harbourd Raporu

o Paris barış konferansından güç alarak Yunanlılar İzmir’e asker o ABD tarafından General
çıkarmışlardır.
Harbourd başkanlığındaki bir
heyet Doğu Anadolu’da
Megalo İdea’yı (Büyük Ülkü) gerçekleştirmeyi, Batı Anadolu ve Ermenilerle ilgili incelemeler
Trakya’yı topraklarına katmayı ve Doğu Karadeniz’de Pontus yapmak üzere Sivas’a
Devleti’ni kurmayı hedefleyen Yunanistan, 15 Mayıs 1919’da Paris gönderilmiştir.
Konferansı’na dayanarak İzmir’e asker çıkarmıştır. o Hazırlamış olduğu raporda
Doğu Anadolu’daki Ermeni
o Osmanlı hükümeti işgale karşı çıkılmaması gerektiğini iddialarının doğru olmadığını
bildirmişlerdir. Bu durum Kuvay-i Milliyenin ortaya çıkmasına belirten ve milli mücadelenin
neden olmuştur. haklılığını ortaya koyan bir
rapor hazırlamıştır
İzmir’in işgalinin en önemli sonucu Kuvây-i Milliye ruhunu ortaya
çıkarmasıdır.

MEHMET PAKIR
KUVÂY-İ MİLLİYE (MİLLÎ KUVVETLER) VE ÖZELLİKLERİ
o Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra Anadolu’da başlayan
işgallere karşı oluşan bölgesel nitelikli direniş örgütlerine
Kuvây-i Milliye denir. Aşağıdakilerden hangisi, Kuvây-i
o Kuvay-ı Milliye birliklerinin yürüttüğü savaş “gayri nizami Milliye birliklerinin özelliklerinden
savaştır” biri değildir?
Kuvay-i Milliyenin kurulmasında: A. Kurtuluş Savaşı’nda Doğu

o İstanbul hükümetinin işgallere sesiz kalması Cephesi’nde önemli başarılar
o Ordunun terhis edilmesi elde etmişlerdir.
o Yunanlıların halka kötü davranması gibi faktörler etkili B. Bölgesel niteliklidir
olmuştur C. İşgallere karşı halkın tepkisi
sonucu ortaya çıkmıştır.
Özellikleri: D. Düşmanı oyalamış ve düzenli
o Halk girişimidir orduya zaman kazandırmıştır
o Bölgeseledir E. Kuvay-ı Milliye birliklerinin
o Silahlıdır
yürüttüğü savaş “gayri nizami
o Gereksinimlerini halktan karşılamışlardır.
savaştır”
o Belli bir merkeze bağlı değildirler emir komuta yok
Yararı:
o Düşmanın ilerlemesini yavaşlatmış,
o Düzenli ordunun kurulması için zaman kazandırmış,
o Halkta milli bilinç uyandırmıştır.
Zararı:
o İhtiyaçlarını halktan zorla karşılamaları halkın tepkisine neden
olmuştur
8 Kasım 1920’de Düzenli Ordu’nun

kurulması ile Kuvây-i Milliye
o Kuvay-i Milliyenin ilk direnişi Ayvalık’ta yapılmıştır. kaldırılmıştır. Bu gelişme üzerine, bazı
o İlk halk hareketi ise Hatay Dörtyol’da Fransızlara karşı Kuvây-i Milliye liderleri, düzenli
çıkmıştır. orduya katılmayıp TBMM’ye karşı
o Egenin dışında Güney Doğu Anadolu’da Kuvay-i Milliye isyan etmiştir.
vardır. Ama Doğu Anadolu’da yoktur. Çünkü doğuda
Kazım Karabekir askeri birliğini terhis etmemiştir. Aşağıdakilerden hangisi bu
isyanlardan biridir?
A. Karayazıcı İsyanı
B. Demirci Mehmet Efe isyanı
C. Delibaş Mehmet İsyanı
D. Koçgiri İsyanı
E. Çopur Musa İsyanı
o 8 Kasım 1920’de Düzenli Ordu’nun kurulması ile Kuvây-i
Milliye kaldırılmıştır. Bu gelişme üzerine, Çerkez Ethem,
Demirci Mehmet Efe gibi bazı Kuvây-i Milliye liderleri,
düzenli orduya katılmayıp TBMM’ye karşı isyan etmiştir.
AB

MEHMET PAKIR
CEMİYETLER
YARARLI (MİLLİ) CEMİYETLER ZARARLI CEMİYETLER
1. Trakya Paşaeli Cemiyeti Azınlıkların Kurduğu Millî Varlığa Düşman

2. Vilâyet-i Şarkiye (Doğu Zararlı Cemiyetler Cemiyetler
Anadolu) Müdafaa-i
Hukuk-ı Milliye Cemiyeti
3. Trabzon Muhafaza-i
1. Pontus Rum Cemiyeti
Hukuk-u Milliye Cemiyeti 1. İngiliz Muhipleri
2. Mavri Mira (Kara Gün)
4. İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Cemiyeti
Cemiyeti
Osmaniye Cemiyeti 2. Wilson Prensipleri
3. Etnik-i Eterya Cemiyeti
5. İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti
4. Kordos Cem. (Rum
Cemiyeti 3. Kürt Teâli Cemiyeti
Göçmenleri
6. Kilikyalılar Cemiyeti 4. Teâli-i İslâm
Komisyonu)
7. Millî Kongre Cemiyeti Cemiyeti
5. Hınçak ve Taşnak-
5. Sulh ve Selâmet-i
Sütyun Cemiyetleri
Osmaniye Fırkası
6. Alyans - İsrailit
6. Hürriyet ve İtilaf
Cemiyeti
Fırkası
7. Maccabi Cemiyeti
A. YARARLI CEMİYETLER c. Derhal dinî, ekonomik, sosyal ve ilmî

1. Trakya Paşaeli Cemiyeti alanda örgütlenmeye gidilecek,
o Mondros Ateşkesi sonrasında kurulan ilk o Mustafa Kemal, Kâzım Karabekir, Rauf
millî cemiyettir. Orbay gibi isimlerin de yer aldığı bu
o Cemiyetin amacı, Doğu Trakya’nın Rumlar cemiyetin yardımlarıyla ileriki dönemde
tarafından işgalini önlemektir. Erzurum Kongresi toplanmıştır.
o Bu cemiyet, Osmanlı Devleti’nin dağılması
halinde Trakya’da bağımsız bir devlet 3. Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye
kurmayı amaçlamıştır. Cemiyeti
o Cemiyetin amacı, Trabzon ve yöresine
2. Vilâyet-i Şarkiye (Doğu Anadolu) yönelik bağımsız bir Pontus Rum
Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti Devleti’nin kurulmasını önlemektir.
o Cemiyetin amacı, Doğu Anadolu’da o Erzurum Kongresi’nin toplanmasına
kurulması planlanan Ermeni Devleti’ne da yardımcı olmuştur.
engel olmaktır.
o Hınçak ve Taşnak Cemiyeti’ne karşı 4. İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye
mücadele etmiştir. Cemiyeti
Doğu illerinde Türk egemenliğini meşru kılmak ve o Cemiyetin amacı, Batı Anadolu’nun
bölgedeki Türk nüfusunu azınlıklara oranla her Türklere ait olduğunu dünyaya
yönden güçlü tutmak amacıyla bazı kararlar duyurmaktır
almıştır: o Cemiyet etkili bir çalışma yapamamış,
a. Bölgedeki Türk ve Müslüman nüfus hiçbir İzmir’in işgalinden hemen önce, 14 Mayıs
suretle göç etmeyecek 1919’da adını değiştirerek İzmir Redd-i
b. Doğu illerini savunmak için birleşilecek İlhak Cemiyeti olmuştur.

MEHMET PAKIR
5. İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti B. ZARARLI CEMİYETLER
o 14 Mayıs 1919’da İzmir Müdafaa-i Hukuk-u
Osmaniye Cemiyeti’nin adını değiştirerek I. Azınlıkların Kurduğu Zararlı
kurulan cemiyettir Cemiyetler
o Cemiyetin amacı, İzmir’in işgalini önlemek
ve bölgenin Türklere ait olduğunu dünyaya 1. Pontus Rum Cemiyeti (Rum)
duyurmaktır. o Trabzon merkezli kurulmuştur.
o Batı Cephesi’nin kurulmasını sağlayan bu o Pontus Rum İmparatorluğu’nu yeniden
cemiyet aynı zamanda Balıkesir ve Alaşehir canlandırmayı hedeflemiştir.
Kongrelerini düzenlemiştir.
2. Mavri Mira (Kara Gün) Cemiyeti (Rum)
6. Kilikyalılar Cemiyeti o Rum Patrikliği tarafından İstanbul’da
o 1918’de İstanbul merkezli kurulmuş, daha kurulmuştur.
sonra merkezini Adana’ya taşımıştır. o Amacı, Bizans İmparatorluğu’nu yeniden
o Çukurova Bölgesini Ermenilere ve canlandırmaktır. (Megalo İdea)
Fransızlara karşı savunmayı amaçlamıştır.
3. Etnik-i Eterya Cemiyeti (Rum)
7. Milli Kongre Cemiyeti o Rumlar tarafından kurulan ilk cemiyettir.
o Amacı Türkler hakkında dünya o Önceleri Yunanistan’ın bağımsızlığı için
kamuoyunda yaratılmak istene kötü faaliyet gösteren cemiyet, daha sonra ise
izlenimi ortadan kaldırmak ve böylece Bizans İmparatorluğu’nu yeniden
Türklerin haklılığını dünya kamuoyuna canlandırmak (Megalo İdea) amacıyla
duyurmayı amaçlamışlardır. faaliyetlerini sürdürmüştür.
o Basın ve yayın yolunu kullanmışlardır.
o Cemiyetin kurucularından olan Dr. Esat 4. Kordos Cemiyeti (Rum Göçmenleri
Işık, “Kuvây-i Milliye” tabirini ilk kez Komisyonu) (Rum)
hazırladığı raporlarında kullanmıştır. o Mavri Mira Cemiyeti’ni destekleyen bir
cemiyettir.
Bu yararlı cemiyetlerin dışında; o Gizli adı “Kordos” olan ulusal mücadele
karşıtı bu kuruluş, Rum Göçmenleri
o Kars İslâm Şûrası Merkez
o Anadolu Kadınları Müdafaa- i Vatan o Komisyonu adıyla bilinmektedir.
Cemiyeti o Temel amaçları; İstanbul, Trakya, Trabzon,
o Millî Müdafaa (Mim Mim) Grubu İzmir gibi yörelerde düzeni bozmak,
o Millî Karakol Cemiyeti gibi cemiyetlerde o Yunanistan’dan gelen özel görevlileri Rum
faaliyette bulunmuştur göçmeni gibi göstererek Doğu Karadeniz
çevresine yerleştirmek ve bu yörelerdeki
Rum azınlığın sayısını çoğaltmaktır.
Yararlı Cemiyetlerin Ortak Özellikleri
5. Hınçak ve Taşnak-Sütyun Cemiyetleri
o İşgallere karşı Türk halktan gelen ilk (Ermeni)
tepkidir. o Hınçak Cemiyeti, Ermeni Patriği Zaven
o İstanbul Hükûmetinin işgallere karşı Efendi tarafından 1887 yılında Cenevre’de
tepkisiz kalması üzerine kurulmuşladır. kurulmuştur.
o Bağımsızlık ve milliyetçilik fikri o 1890’da Tiflis’te kurulan Taşnak-Sütyun
cemiyetlerin kurulmasında etkili Cemiyeti ise Doğu Anadolu’da bağımsız bir
olmuştur Ermeni Devleti kurmayı amaçlamıştır.
o Cemiyetlerin kurulmasında azınlıkların
zararlı faaliyetleri de etkili olmuştur. 6. Alyans - İsrailit ve Maccabi Cemiyetleri
o Milli bilincin uyanmasına katkıda (Yahudi)
o Yahudilerin Anadolu’daki çıkarlarını
bulunmuşlardır.
korumayı ve ileriki süreçte İsrail Devleti’ni
o Bölgesel kurtuluşu amaçlamışlardır
kurmayı amaçlamıştır.
o Sivas Kongresi’nde “Anadolu ve Rumeli
Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” çatısı
altında birleştirilmişlerdir.

MEHMET PAKIR
II. Milli Varlığa Düşman Cemiyetler
Millî Varlığa Düşman Cemiyetlerin Ortak
1. İngiliz Muhipleri Cemiyeti Özellikleri
o Merkezi İstanbul’dur.
o Kurtuluşun ancak İngiliz manda ve o Saltanat ve Hilâfet yanlısıdırlar
himayesine girmekle mümkün olacağını o Türkler tarafından kurulmuşlardır.
savunmuştur. o Anadolu’da başlayan “Kuvây-i Milliye”
o Molla Sait tarafından kurulan bu hareketine karşı çıkmışlardır.
cemiyetin üyeleri arasında Padişah
o İtilaf Devletleri tarafından desteklenmişlerdir
Vahdettin ve Sadrazam Damat Ferit
Manda ve Himaye fikrini savunmuşlardır
Paşa’da vardır.
o Anadolu’da millî bilinci yok etmeye
2. Wilson Prensipleri Cemiyeti çalışmışlardır
o Kurtuluşun ancak ABD’nin manda ve
himayesine girmekle mümkün
olabileceğini savunmuştur.
o Kurucuları arasında Halide Edip Adıvar,
Refik Halit Karay ve Yunus Nadi vardır. Not Alınız
o Cemiyetin kurucuları, Sivas Kongresi’nde
“manda ve himaye” fikrinin kesin olarak
reddedilmesiyle birlikte Millî Mücadele’ye
katılmışlardır.
3. Kürt Teâli Cemiyeti

o Wilson İlkeleri’ne dayanarak, Doğu ve
Güneydoğu Anadolu’da bağımsız bir
Kürdistan Devleti kurmayı amaçlamıştır.
4. Teâli-i İslâm Cemiyeti

o İstanbul’da kurulmuş olup, vatanın
kurtuluşunun saltanat ve hilâfete bağlı
kalmakla mümkün olabileceğini
savunmuştur.
5. Hürriyet ve İtilaf Fırkası
o 1911’de İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne karşı
olarak kurulan Hürriyet ve İtilaf Fırkası,
dönemin en büyük muhalefet partisidir.
o TBMM’ye karşı çıkan isyanları
desteklemiş, manda ve himayenin en iyi
çözüm yolu olduğunu benimsemiştir.
6. Sulh ve Selâmet-i Osmaniye Fırkası

o Vatanın kurtuluşunun saltanat ve hilâfete
bağlı kalmakla mümkün olabileceğini
savunmuştur.
o Millî Mücadele’ye karşı çıkmış, Damat
Ferit Paşa Hükûmetini desteklemiştir.

MEHMET PAKIR
Not Alınız

1
1881’DEN 1919’A MUSTAFA KEMAL
MEHMET PAKIR
A. Mustafa Kemal’in Hayatı

o Mustafa Kemal, 1881 yılında Selanik'te doğdu.
Mustafa Kemal, Annesi ve Ablası
o Babası Ali Rıza Efendi, annesi Zübeyde Hanım’dır.
o Atatürk'ün beşkardeşinden dördü küçük yaşlarda ölmüş,
hayatta kalan tek kardeşi olan Makbule Hanım ise 1956 yılında
vefat etmiştir.
Selanik
Selanik;
o İstanbul’u Avrupa’ya bağlayan demiryolları üzerinde yer alan,

farklı din, dil ve etnik yapıdaki Osmanlı halkının yaşadığı bir
liman şehridir.
o Selanik Avrupa’dan yayılan yenilik akımlarının, milliyetçilik
(ulusçuluk) ve hürriyet fikirlerinin rahatça tartışıldığı bir kenttir.
o Mustafa Kemal, farklı kültürlerin bir arada yaşadığı, Osmanlı Mustafa Kemal’in Doğduğu Ev,
Devleti’nin sorunlarının konuşulup tartışıldığı, yeni fikir ve Günümüzde Müze olarak
düşüncelerin oluştuğu bir ortamda yetişmiştir. Kullanılmakta
Mustafa Kemal’in Öğrenim Hayatı
Mustafa Kemal sırasıyla şu okulları okumuştur;
a. Mahalle Mektebi
b. Şemsi Efendi Okulu
c. Selanik Mülkiye Rüştiyesi
o Şemsi Efendi İlkokulu’ndan Selanik Mülkiye Rüştiyesi ’ne

devam eden Mustafa Kemal, kısa bir süre sonra bu
okuldan ayrıldı. 1894 yılının Temmuz ayında kendi kararı
ile Askeri Rüştiye sınavlarına girerek öğrenimine burada
devam etti.
d. Selanik Askerî Rüştiyesi
o Mustafa Kemal’in düşüncelerinin oluşumu, askeri ve

siyasi yaşamındaki disiplinin temelleri Selanik Askeri
Rüştiyesinde atılmıştır.
Manastır Askeri Lisesi
e. Manastır Askerî İdadisi

f. İstanbul Harp Okulu
g. Harp Akademisi
o 1905’ de kurmay yüzbaşı rütbesiyle Harp Akademisi’nden

mezun oldu

2
MEHMET PAKIR
B. Mustafa Kemal’in Askerlik Hayatı
I. Şam Günleri
Mustafa Kemal’in Şam Günleri
o 5. Ordu emrine verilen Mustafa Kemal’in ilk görev yeri
Şam’dır.
o Osmanlı Devleti’nin bölgedeki zayıflığını gören Mustafa Kemal
mevcut rejimin ve Osmanlıcılık fikrinin geçerliliğini yitirdiğini
düşünüyordu.
o Şam’da iken “Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’ni kurdu.
o Bununla birlikte Suriye’nin durumu Mustafa Kemal’e
mücadele etme azmi kazandırarak, düşüncelerini rahatlıkla
uygulayabileceğine inandığı Selanik’e dönmeye karar
vermesine neden oldu.
o Gizlice geldiği Selanik’te “Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’nin”
Makedonya şubesini açtıktan sonra tekrar Şam’a döndü.
o Mustafa Kemal, 1907'de Şam'dan, merkezi Manastır'da
bulunan 3. Ordu Karargâhına atandı
Picardie / Fransa
II. Selanik Yılları ve Sonrasında Görev Aldığı Yerler
o Mustafa Kemal 1907’de Manastır’a tayin edildikten sonra siyasi

çalışmalarını sürdürebilmek için Selânik’te kalmayı başardı.
o Bundan sonra siyasi çalışmalarını Vatan ve Hürriyet Cemiyeti ile
birleştirdiği “İttihat ve Terakki Cemiyeti’nde” sürdürmeye
başladı.
o Mustafa Kemal meşrutiyet yönetimine karşı çıkan 31 Mart
İsyanını bastırmak üzere Selanik’te hazırlanan “Hareket
Ordusu’nda” görev aldı.
o Mustafa Kemal İttihat ve Terakki Cemiyeti ile yaşadığı siyasi Sofya’da Askeri Ataşe İken Bir
görüş ayrılıkları nedeni ile İttihat ve Terakki Cemiyetinden Baloda Yeniçeri Kıyafetiyle
ayrıldı.
o 1910'da, Arnavutluk'ta çıkan isyanı bastırmak için düzenlenen
harekâtta, Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa'nın yanında
görev aldı.
o Eylül 1910'da, 3'üncü Ordu Subay Talimgâhı Komutanlığına
atandı. Bu görevde iken orduyu temsilen bir kurul ile birlikte
Fransa'daki Picardie manevralarına katıldı.
o 1911’de Mustafa Kemal Trablusgarp'a gidip yerli halkı
teşkilatlandırarak İtalyanlara karşı mücadele etti.
o 1912’de Balkan Savaşı nedeniyle İstanbul’a gelen Mustafa
Kemal, Çanakkale Boğazı’nı savunmakla görevli birliklerden biri
olan Kuvay-i Mürettebe Komutanlığına atanmıştır.
o Birinci ve İkinci Balkan Savaşları'nın sona ermesiyle 27 Ekim
1913'de Mustafa Kemal, Bulgaristan’ın başkenti Sofya’ya askerî
ataşe olarak atanmıştır.
o I.Dünya Savaşında sırasıyla Çanakkale, Kafkas (Doğu) ve Suriye
- Filistin cephelerinde görev almıştır.

3
MEHMET PAKIR
C. MUSTAFA KEMAL’İN SİYASİ HAYATI
o Mustafa Kemal'in siyasi konulara ilgisi daha Harp Okulunda

öğrenci iken başladı. Mustafa Kemal, 13 Kasım 1918’de
o Daha bu dönemde ulusal egemenlik esasına dayalı yeni bir İstanbul’a döndüğünde boğaza demir
devletin gerekliliğini düşünüyordu. atmış İtilaf Devletlerinin donanmalarını
o Harp Akademisi’nde de siyasi olaylarla yakından ilgilendi. görünce “Geldikleri gibi giderler”
o Arkadaşları ile gazete çıkardı, konferanslar tertip ettirdi. sözünü söylemiştir.
o Ekim 1906'da Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’ni kurdu.
o Bu cemiyetin amacı, halkın yönetimde temsil edildiği bir idare Mustafa Kemal’in bu sözü onun hangi
şekli getirmekti. yönünü vurgulamaktadır?
o Gizlice gittiği Selanik'te, Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’nin bir
A) Birleştiriciliğini
şubesini açtı.
o Selanik'teki III. Ordu'ya atanması sonrasında İttihat ve Terakki B) İleri Görüşlülüğünü
Cemiyeti’ne üye oldu.
o Mustafa Kemal'in İttihat ve Terakki Cemiyeti ile ilişkileri C) Gururlu olduğunu
yaşanan görüş ayrılığından dolayı bir süre sonra bozuldu. D) Çok Yönlülüğünü
o İttihat ve Terakki liderlerinden farklı olarak ordunun siyasetin
dışında tutulmasını istiyordu. E) Barışçılığını
o Mondros Ateşkesi sonrasında milli egemenliğe dayalı yeni bir
Türk devleti kurmak üzere Kurtuluş Savaşı'nı başlattı.
o TBMM'nin açılması ile meclis başkanı seçildi.
o Cumhuriyetin ilanından sonra da cumhurbaşkanı oldu.
Mustafa Kemal’in Kişisel Özellikleri
1. Vatanseverdir
2. Çok Yönlüdür
3. Mantıklı ve Gerçekçidir
Mustafa Kemal’in üstlendiği,
4. Yaratıcı Düşünce Sahibidir
5. Önderdir I. Erzurum Kongresi Başkanlığı,
6. İdealisttir
II. Temsil Heyeti Başkanlığı,
7. İleri Görüşlüdür
8. Birleştirici ve Bütünleştiricidir III. Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı
9. İnkılapçıdır
10. Ümitsizliğe Yer Vermemiştir Gibi görevlerinden hangileri askerlik
11. Barışçıldır hayatı ile ilgili değildir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
Atatürk’e Ait Bazı Eserler C) Yalnız III
D) I ve II
1. Nutuk (Söylev)
2. Bölüğün Muharebe Eğitimi E) II ve III
3. Takımın Muharebe Eğitimi
4. Cumali Ordugâhı
5. Zabit ve Kumandan İle Hasbihal
6. Medeni Bilgiler
7. Geometri
8. Arıburnu Muharebe Raporu
9. Taktik Tatbikat Gezisi
10. Atatürk’ün Söylev Ve Demeçleri
BD

4
MEHMET PAKIR
Not Alınız

1
MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ
MEHMET PAKIR
1. Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkışı (19 Mayıs 1919)

o Mustafa Kemal Paşa İstanbul’dayken Doğu Karadeniz’deki Mustafa Kemal Havza genelgesini
Rum çeteleri ile bu çetelerin baskılarına karşı silahlanan yayımladıktan sonra ülke genelinde
Türkler arasında çatışmalar başlamıştı. düzenlenen mitinglere binlerce kişinin
o Doğu Karadeniz’de bir halk direnişinin ortaya çıkmasından katılması İtilaf Devletlerinde
korkan İngilizler bölgedeki Türklerin silahlarının toplanmasını rahatsızlığa yol açtı. Bu rahatsızlık
ve kargaşanın sona erdirilmesi için Osmanlı’ya baskı İstanbul Hükümeti’ne İngilizlerin baskı
yapıyordu. yapmalarına ve İstanbul Hükümeti
o Osmanlı Devleti de, yaşanan olaylar nedeniyle Mondros’un tarafından Mustafa Kemal’in geri
işgallere ortam hazırlayan mevcut maddelerinin çağırılmasına yol açmıştır.
uygulanmasından korkuyordu.
İtilaf Devletlerinin bu yaklaşımıyla
o Böyle bir ortamda Mustafa Kemal Paşa IX. Ordu Müfettişi
ilgili,
olarak bölgedeki çatışmalara son vermek için
görevlendirilmiştir. I. Mustafa Kemal’in
o 16 Mayıs 1919'da İstanbul’dan ayrılan Mustafa Kemal 19 Mayıs faaliyetlerinden rahatsız
1919'da Samsun’a ayak basmışlardı. olmuşlardır
II. İşgallere karşı
o Mustafa Kemal’in Samsun’a ulaştığı bu tarih, Milli
çıkılmasından kaygı
Mücadele’nin başlangıç tarihi olarak kabul edilmiştir.
duymuşlardır
III. Mustafa Kemal’e yeni bir
Mustafa Kemal'in IX. Ordu Müfettişi Olarak Görevleri görev vermek
a. Bölgede asayişin sağlanması istemişlerdir
b. Çatışmaların sebeplerinin araştırılması Sonuçlarından hangilerine
c. Silah ve cephanenin toplanması ulaşılabilir?
d. Çeşitli yerlerde asker toplandığı iddialarının araştırılması, eğer
doğruysa engellenmesi A. Yalnız I
B. Yalnız II
C. I ve II
D. I ve III
2. Havza Genelgesi (28–29 Mayıs 1919)
E. I, II ve III
o Mustafa Kemal ve arkadaşları İngiliz işgal alanı olan Samsun’da
daha fazla kalmayarak bir an önce Anadolu içlerine geçmek
amacıyla 25 Mayıs 1919 da Havza’ya geçmişlerdi.
Havza Genelgesi’nin bazı maddeleri şunlardır:
1. İşgallere karşı sessiz kalınmamalı ve protesto mitingleri

düzenlenmelidir C
2. İstanbul Hükümeti’ne ve İtilaf Devletleri temsilcilerine işgalleri
protesto eden telgraflar gönderilmelidir.
3. Azınlık unsurlara yönelik kötü muameleden kaçınılmalıdır.
o Havza Genelgesi, işgallere karşı halkın bilinçlendirilmesini ve
bireysel direniş isteğinin ulusal direniş bilincine İşgal Karşıtı Bir Miting Gaziantep
dönüştürülmesini amaçlamıştır.
o Bu genelge, İstanbul Hükümeti’ne İngilizlerin baskı
yapmalarına ve İstanbul Hükümeti tarafından Mustafa
Kemal’in geri çağırılmasına yol açmıştır.
o Ancak Mustafa Kemal Paşa geri dönmemiş ve Amasya’ya
geçmiştir.
o Havza Genelgesi, Milli Mücadele döneminde yayınlanan

ilk milli genelge ve ilk resmi tepkidir.

2
MEHMET PAKIR
4. Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919)

o Mustafa Kemal Paşa Amasya genelgesini kendisi hazırlamıştır.
Amasya Genelgesinin Hazırlandığı
Ama Refet Paşa, Ali Fuat Paşa, Kazım Karabekir ve Mersinli Ev
Cemal Paşa’nın da imzası vardır. Mustafa Kemal Paşa’nın bu
girişimi genelgenin kişisel bir çaba olarak görülmesini
istememesidir.
Genelgenin Amacı: İşgallere karşı Anadolu’da başlayan direniş

hareketlerini tek merkezden yönetmek, bunu sağlamak içinde ulusal bir
kongrenin toplanmasını sağlamaktır.
Amasya Genelgesinin Bazı Madde ve Yorumları
Madde Yorum
Vatanın bütünlüğü, milletin Milli Mücadele’nin AMACI ortaya
bağımsızlığı tehlikededir. konmuştur
İstanbul Hükûmeti üzerine Bu madde ile Milli Mücadele’nin
aldığı sorumluluğunu yerine GEREKÇESİ belirtilmiştir.
getirememektedir Osmanlı Hükümeti’nin Türk
Milleti’ne karşı olan görevini
yerine getirmediği ilk kez dile
getirilmiştir.
Milletin bağımsızlığını yine Bu madde ile Milli Mücadele’nin
milletin azim ve kararı YÖNTEMİ belirtilmiştir.
kurtaracaktır Millet iradesine dayalı yeni bir
devletin ilk işaretleri verilmiş yani
ilk kez milli egemenlik ilkesinden Amasya Genelgesi’nin Özellikleri
bahsedilmiştir.
o Milli Mücadele’nin amacı,
Milletin durumunu ve Kurtuluş Savaşı için milletin
gerekçesi ve yöntemi ortaya
davranışını göz önünde tutmak teşkilatlanması gerektiği
ve haklarını dile getirip bütün vurgulanmıştır. konmuştur.
dünyaya duyurmak için her Bu maddenin sonucu ilk kez o Ulus iradesine dayanan bir
türlü etkiden ve denetimden Erzurum Kongresinde yönetim vurgulanmış, ulusa
kurtulmuş millî bir kurulun “Temsil Heyeti” adıyla bölgesel güven duyulduğu belirtilmiştir.
varlığı gereklidir. bir kurul oluşturulmuştur. o İşgallere karşı direniş
Anadolu’nun her yönden Bölgesel direniş çalışmalarının tek çalışmalarında ulus iradesi öne
güvenilir yeri olan bir merkezde toplanması çıkarılmış,
Sivas’ta millî bir kongrenin amaçlanmıştır. o Milli Mücadele’nin tek
toplanması kararlaştırılmıştır. merkezden idare edilmesi
Kongre için illerin her Milli Mücadele’nin halk amaçlanmıştır.
sancağından, halkın güvenini tarafından yürütülmesi o Bu genelge Türk İnkılabının
kazanmış üç delegenin mümkün öngörülmüştür
ihtilal safhasını başlatmıştır.
olan süratle hemen yola
o Amasya Genelgesi’nin
çıkarılması gerekmektedir.
ardından Mustafa Kemal Paşa
Doğu illeri adına Erzurum’da bir Bölgesel cemiyetlerin birlikte
kongre toplanacaktır. hareket edebilmesi için İstanbul’a geri çağrılmış, bu
Askeri ve sivil teşkilatlar hiçbir Mondros Antlaşması hükümlerine emre uymaması, hakkında
suretle dağıtılmayacak, karşı olan bu madde ile tutuklama kararı çıkmasına yol
yönetimi başkalarına gerektiğinde silahlı mücadele açmıştır.
devredilmeyecek ve silahlar yapılacağı vurgulanmıştır. o Bunun üzerine 8 Temmuz
teslim edilmeyecektir. 1919’da askerlikten ve
Herhangi bir kötü durumla Amasya Genelgesi kararlarının müfettişlik görevinden istifa
karşılaşılabileceği düşünülerek İstanbul hükümeti ve İtilaf eden Mustafa Kemal Paşa, sivil
bu iş, millî bir sır gibi tutulmalı Devletleri tarafından bir lider olarak mücadelesini
ve delegeler gereken yerlere öğrenilmesinin önüne geçilmek sürdürmüştür.
kimliklerini gizleyerek istenmiştir.
gelmelidir.

3
MEHMET PAKIR
5. Erzurum Kongresi (23 Temmuz - 7 Ağustos 1919)

o Erzurum Kongresi’nde
o Erzurum’da bir kongre düzenlenmesinde, Doğu Anadolu’da
“Toplanan ulusal güçler
Ermeni devletine yönelik planlara engel olma düşüncesi etkili
Padişahlık ve Halifelik
olmuştur.
makamını kurtaracaktır.”
o 23 Temmuz’da başlayan kongrede başkanlığa Mustafa Kemal
şeklinde milli egemenliğe ters
seçilmiştir.
düşen bir kararın alınmasının
temel nedeni, Milli
Mücadeleyi yürütenler
arasında saltanat ve hilafet
Erzurum Kongresi Kararları taraftarı kişilerin de
bulunmasındandır. Böylece
o Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz. milli birlik ve beraberlik
o Kuvay-ı Milliye’yi etkin, milli iradeyi hâkim kılmak esastır. sağlanmaya çalışılmıştır.
o İşgal ve yabancı müdahalesine milletçe karşı konulacaktır.
o Vatanın ve bağımsızlığın korunması ve kurtarılması konusunda
İstanbul hükümeti yetersiz kalırsa, Anadolu’da geçici bir
hükümet kurulacaktır. Erzurum Kongresi Hazırlıkları
o Bu hükümeti milli kongre seçecektir. Kongre toplanmamış ise
bu seçimi Temsil Heyeti yapacaktır.
o Azınlıklara siyasi hâkimiyetimizi zedeleyecek ve sosyal
dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez.
o Manda ve Himaye kabul edilemez.
o Ulusal güçler padişahlık ve halifelik makamını kurtaracaktır.
o Mebusan Meclisi bir an önce toplanmalı, hükümetin
çalışmaları denetlenmelidir.
o Sömürü amacı olmaması koşuluyla dış yardım alınabilecektir.
Erzurum Kongresi’nin Önemi
o Vatanın parçalanamayacağı ilk kez açıkça ortaya konmuş ve

yine ilk kez milli sınırlardan söz edilmiştir. Aşağıdakilerden hangisi Erzurum
o Manda ve Himaye reddedilmiştir Kongresinde görüşülen meselelerden
o Ulus egemenliğine dayalı bir yönetim biçiminden söz biri değildir?
edilmiştir.
A. Dış yardım
o Doğu Anadolu’daki cemiyetler Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk
B. Mebusan Meclisinin durumu
Cemiyeti çatısı altında birleştirilmiştir.
C. Milli Sınırlar
o Mustafa Kemal’in başkanlığında dokuz kişilik Temsil Heyeti
D. Manda ve Himaye
oluşturulmuştur.
E. İnkılaplar
o Mebusan Meclisi’nin açılması talebiyle ulus iradesinin
yansıması amaçlanmıştır.
o Erzurum Kongresi; amacı ve toplanış şekli bakımından
bölgesel, aldığı kararlar bakımından milli bir kongredir.
o Osmanlı Devleti’nde yaşayan azınlıklara ilk kez tepki
gösterilmiştir.
o İlk kez Osmanlı Hükümeti dışında bir hükümet kurulmasından
bahsedilmiştir.

4
MEHMET PAKIR
5. Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri

o Yunanlıların Batı Anadolu’daki işgallerini genişletmelerini Alaşehir Kongresi Delegeleri
engellemek ve Kuvay-ı Milliye birliklerini daha örgütlü hale
getirebilmek amacıyla Balıkesir ve Alaşehir’de bölgesel
kongreler düzenlenmiştir.
o Balıkesir Kongresi’nde (26–31 Temmuz 1919), Yunan işgaline
karşı Batı Anadolu’daki direnişin tek merkezde toplanması
kararlaştırılmıştır.
o Alaşehir Kongresi’nde (16–25 Ağustos 1919) ise, direnişin
sürdürülmesi, askere alma işlemlerine hız verilmesi kararları
öne çıkmıştır.
o Alaşehir kongresinde batıdaki Kuvay-i Milliye birliklerinin Refet Bele, Çerkez Ethem, Demirci
birleştirilmesi için karar alınmış böylece batı cephesinin temeli Mehmet Efe
atılmıştır.
o Bütünleştirici bir liderden yoksun olmaları ve ulusal egemenlik
fikrini gündeme almamaları Balıkesir ve Alaşehir kongrelerinin
Erzurum Kongresi kadar etkili olmasını önlemiştir.
6. Sivas Kongresi (4–11 Eylül 1919)

Gecikme nedeni: itilaf devletleri ve azınlıkların seçimleri engellemesi ve Sivas Kongresi Delegeleri
ulaşımın itilaf devletlerinin elinde olması.
ÖNEMİ:
o Bu kongrede Erzurum kongresinin kararları aynen kabul

edilmiştir. Çünkü zaten Erzurum kongresi karaları ulusaldı.
Kongrede iki konu tartışılmıştır:
1. Kongre başkanlığı: Bazı kişiler milli mücadele taraftarı olsa bile

hala padişah yanlısıydılar. Bu nedenle Mustafa Kemal çok fazla
milli egemenlikten bahsettiği için onun başkan olmasını
istememişlerdir. Ama Mustafa Kemal başkan olarak seçilmiştir.
2. Manda ve himaye: Bazı delegeler yeterince silah ve asker
bulunmadığından, işgallerden kurtulmak için başka bir devletin
himayesine girerek işgallerden kurtulmayı hedeflemişlerdir.
Ama Sivas’ta bu görüş son kez kesin olarak reddedilmiştir.
o Tüm cemiyetler Anadolu ve Rumeli Müdafai Hukuk Cemiyeti

adıyla birleştirildi
o Temsil Heyeti tüm yurdu temsil eder kararı alındı. Muhittin Paşa Olayı
o Temsil Heyeti’nin kararıyla Ali Fuat Paşa batı cephesi Kuvay-i Ankara Valisi Muhittin Paşa’nın Sivas
Milliye birliklerinin komutanı olarak atandı. (Temsil Heyeti Kongresini dağıtma girişimidir. Bu
yürütme yetkisini kullanarak bir hükümet gibi hareket etmiştir) çabasında başarılı olamayan Muhittin
o Bu durum temsil heyetinin hükümet gibi çalıştığını gösterir. Paşa, Çorum-Ankara yolunda
o Hem toplanış hem de aldığı karalar bakımından ulusaldır. tutuklanarak Sivas’a getirilmiştir.
Kongre kararlarını ve milli mücadeleyi halka anlatmak için İrade-i

Milliye gazetesi çıkartılmıştır.

5
MEHMET PAKIR
Ali Galip Olayı Sivas Kongresinde Manda ve Himaye

kesin olarak reddedilmiştir.
o İstanbul hükümetinin Sivas Kongresinin toplanmasını önlemek
amacıyla Elazığ valisi Ali Galip’in Mustafa Kemali tutuklamak Manda ve Himayenin reddedilmesi
istemesidir. aşağıdaki hangi düşüncenin baskın
o İşte bu nedenle temsil heyetinin aldığı kararla İstanbul’la tüm olduğunun kanıtıdır?
telefon ve telgraf haberleşmesi kaldırılmıştır. A. Bağımsızlık
ÖNEMİ VE SONUCU: Ali Galip olayı sonrası İstanbul’la tüm telefon ve B. Hilafet
telgraf haberleşmesi kaldırılınca İstanbul Anadolu’dan haber alamaz C. Saltanat
hale gelmiştir. Bu Osmanlı’yı topraksız bir devlet haline getirmiştir. D. Sömürgecilik
Bunun üzerine damat Ferit paşa hükümeti istifa etmek zorunda kalmış E. Meşrutiyet
yerine Ali Rıza Paşa Hükümeti başa geçmiştir.
Damat Ferit’in İstifası Temsil Heyetinin ilk siyasi başarısıdır.
7. Amasya Görüşmeleri (20–22 Ekim 1919)

İstanbul ile kesilmiş olan ilişkiler, Ali Rıza Paşa Hükümeti'nin isteği ile
Amasya'da bir görüşme yapılmasıyla yeniden kurulmuştur. Görüşmede
İstanbul hükümetini Salih Paşa, Temsil Kurulu'nu Mustafa Kemal temsil Amasya Görüşmelerinde, Mebusan
etmiştir. Meclisi'nin, Anadolu'nun güvenli bir
yerinde toplanması kararı alınmasına
MADDELERİ:
rağmen hükümet tarafından güvenlik
o İstanbul hükümeti temsil heyetini resmen tanıyacak. gerekçe gösterilerek İstanbul'da
toplanması sağlanmıştır.
İlk defa temsil heyeti resmen tanınmıştır.
İstanbul Hükûmetinin bu tutumuyla
o İstanbul hükümeti Sivas kongresi kararlarını kabul edecek.
aşağıdakilerden hangisini amaçladığı
M Kemalin düşünceleri İstanbul’da da kabul edilmiş olacak savunulabilir?
o İstanbul hükümeti temsil heyetine danışmadan itilaf A. Anadolu'nun işgalini

devletleriyle barış görüşmesi yapmayacak. engellemeyi
B. Meclis üzerinde daha fazla
İstanbul hükümeti temsil heyetine bağlı hale gelecek hâkimiyet kurmayı
C. İtilaf Devletlerinin tepkisini
o Meclisi Mebusan derhal toplanacak
önlemeyi
Amaç, İstanbul hükümetini denetim altına almak D. İstanbul'un işgal edilmesini
engellemeyi
o Meclisi Mebusan İstanbul dışında güvenli olan bir bölgede E. Milli İradeyi tam anlamıyla
toplanacak. yansıtmayı
Amaç, Meclisin çalışmaları üzerinde hem Padişahın hem de İtilaf
Devletlerinin baskı kurmasını önlemek
NOT: Salih Paşa İstanbul’a gidip bu maddelerin hepsini İstanbul

hükümetine kabul ettireceğine dair söz vermiştir hatta ettiremezse
istifa edeceğini bildirmiştir.
Ama Salih Paşa bu maddelerin sadece bir tanesini onu da şartlı olarak
kabul ettirebilmiştir. Mebusan meclisi toplanacak ama İstanbul’da
olmak şartıyla. Çünkü özellikle padişah eğer meclis Anadolu’da bir AB
yerde toplanırsa meclis üzerinde hâkimiyet kuramayacaktı.

6
MEHMET PAKIR
8. Temsil Heyetinin Ankara’ya Taşınması

1. İstanbul’da yapılacak olan meclis toplantısına katılabilmek
2. Batı cephesine yakın olması Temsil Heyeti’nin yeni merkezi olarak
3. Demir ve karayolları üzerinde olması (Ulaşım Olanakları) Ankara’nın seçilmesinde;
4. Haberleşme olanaklarının iyi olması
5. İşgal tehlikesinden uzak olması ve halkın milli mücadele yanlısı I. Ulaşım olanaklarının gelişmiş olması
olması gibi nedenlerden dolayı Temsil Heyetinin merkezi
II. Batı Cephesi’ne yakın olması,
Ankara olarak seçilmiştir.
III. İşgalden uzak olması
Gibi özelliklerinden hangileri etkili

9. Osmanlı Mebusan Meclisi’nin Açılması (12 Ocak 1919) olmuştur?
ve Misak-ı Milli (28 Ocak 1919)
o Meclisi Mebusan’ın toplanması için seçimler yapılmaya A) Yalnız I
başlamıştır. B) Yalnız II
o Mustafa Kemal’de Erzurum’dan milletvekili olarak seçilmiştir. C) I ve II
o Ama Mustafa Kemal İstanbul’a gidemeyeceği için İstanbul’a D) II ve III
gidecek olan milletvekillerinden bazı isteklerde bulunmuş ve E) I, II ve III
bunları mecliste kabul ettirmelerini istemiştir.
Mustafa Kemal’in İstekleri Ve Amaçladıkları
o Kendisini Meclis Başkanı Seçmeleri
Amaç: Meclis üzerinde hâkimiyet kurmak
o Meclis içerisinde Müdafa-i Hukuk grubu oluşturmaları
Amaç: Meclisin içerisinde milli mücadeleyi savunan bir grup oluşturmak

Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin
o Tüm kişi ve kurumları bağlayan kararların alınması toplanmasında;
Amaç: Özellikle İstanbul hükümeti padişahı meclisin kararlarını uymaya I. Teşkilat-ı Esasiye,
zorlamak
II. Erzurum Kongresi,
o Misak-i milliyi kabul ettirmeleri.
III. Sivas Kongresi
Amaç: Tam bağımsızlık
Gibi gelişmelerinden hangilerinin
o Meclisin Anadolu’da bir yere taşınmasını sağlamaları hızlandırıcı etkisi olduğu
savunulamaz?
Amaç: Meclisin baskıdan kurtulmasını ve kendisinin de katılabilmesini
sağlamak A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
Son Osmanlı mebuslar Meclisi 12 Ocak 1920 de İstanbul da D) I ve III
toplanmıştır. E) II ve III
Toplantıya katılan mebuslar M Kemalin isteklerinden sadece birini

kabul ettirebilmişlerdir.28 Ocak 1920 de Misak-ı Milli kararları kabul
edilmiştir. Müdafa-i Hukuk grubu yerine de Felah-ı Vatan grubu
kurulmuştur.
o Bu durum Mebusların Padişahın ve İstanbul hükümetinin

etkisinde kaldığının göstergesidir.
EA

7
MEHMET PAKIR
10. Misak-ı Milli Kararları

Misak-ı Millinin Önemi
o Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandığı anda hala
Osmanlının elinde bulunan topraklar ve Türklerin çoğunlukta o Misak-ı Millinin ilânı ile Milli
olduğu yerler bizim milli sınırlarımızı oluşturmaktadır. Mücadele’nin ilkeleri
o İlk defa milli sınırlar çizilmiştir. belirlenmiş, millî ve bölünmez
bir Türk vatanının sınırları
o Doğuda 3 ilde (Elviye-i Selâse) Kars, Ardahan, Batum’da çizilmiştir.
gerekirse halk oylamasına gidilebilir. o Milli Mücadele’nin siyasi
o Mondros öncesinde işgal edilmiş olan Arap bölgelerinde programı niteliğinde olan
gerekirse halk oylamasına gidilebilir. Misak-ı Millinin kabulü ile Türk
o Batı Trakya’nın geleceği o bölgede yaşayan halkın vereceği Milleti’nin kabul edebileceği
özgür karara göre belirlenecektir. barış şartları belirlenmiştir.
o Türk Milleti’nin bağımsızlık ve
o Sorunlu bölgelerde savaşçı değil barışçı bir şekilde çözüm ülke bütünlüğünün korunması
aradığımızı gösterir. Bu Türk nüfusuna ve İslam konularındaki kararlılığı tüm
kardeşliğine güvendiğimizi gösterir dünyaya ilan edilmiştir.
o Misak-ı Milli Osmanlı
Mebusan Meclisi’nin
o İstanbul, Marmara’nın güvenliği sağlandıktan sonra boğazlar
onayından geçen son karardır.
ticaret gemilerine açılabilir.
o Misak-ı Millinin ilanı,
Boğazların denetiminin bizde olmasını istiyoruz İstanbul'un 16 Mart
o 1920'de İtilaf devletleri
o Azınlıklara komşu ülkelerdeki Türklere tanınan haklar kadar tarafından resmen işgal
hak verilebilir. edilmesine neden olmuştur.
Uluslararası eşitlik. Komşu ülkelerdeki Türklerin hakları korunmak
istenmiştir
o Siyasi, adli, ekonomik gelişmemizi engelleyen sınırlandırmalar

kaldırılmalıdır.
Kapitülasyonlar ve Duyunu Umumiye kaldırılacak ve tam

bağımsızlık hedeflenmiştir Aşağıdakilerden hangisi Misak-ı Milli
kararları kapsamında
değerlendirilebilecek konulardan biri
değildir?
A. Kapitülasyonlar
B. Dış Borçlar
Kapitülasyonlar ve borçlar
C. Boğazlar
Azınlıklar D. Sınırlar
E. Trablusgarp
Boğazlar
Sınırlar
A Arap bölgeleri
Referandum Kars Ardahan Batum
Batı Trakya

8
MEHMET PAKIR
11. İstanbul’un İşgali (16 Mart 1919)

o İtilaf Devletleri Meclis-i Mebusan’ın toplanmasına karşı İtilaf Devletleri’nin İstanbul’u işgal
çıkmamış engellememişlerdi. Çünkü kendilerine karşı herhangi etmesi ve Mebusan Meclisi’ni
bir zararlı karar alınacağını düşünmüyorlardı. dağıtmalarında;
o Ama toplantıda misak-ı milli kararları alınınca itilaf devletleri
İstanbul’u işgal etmişlerdir. I. Amasya Genelgesinin hazırlanması,
SONUÇLARI: II. Misâk-ı Millînin ilanı
o Osmanlı devleti fiilen yok olmuştur. III. Erzurum Kongresinin toplanması

o Meclis-i Mebusan’ın kapatılması Anadolu’da TBMM nin
Gibi gelişmelerinden hangilerinin
açılmasına ortam hazırlamıştır.
etkili olduğu savunulabilir?
o Mebuslar Meclisi dağıtılmış bazı milletvekilleri tutuklanmış,
kaçanların bazıları da Anadolu hareketine katılmıştır. A) Yalnız I
o Halkın Padişah ve İstanbul hükümetinden kurtuluş ümidi B) Yalnız II
azalmıştır. Mustafa Kemal’e güven artmıştır. Hatta Mustafa C) Yalnız III
Kemal “ben hem ülkeyi hem de padişahı kurtaracağım” D) I ve II
diyerek haklatan destek toplamıştır. E) II ve III
o İstanbul’un işgaline karşı gelebilecek tepkileri

hafifletmek isteyen işgalci güçler bir bildiri
yayınlamışlardır.
Bu bildiriye göre,
1. İşgal geçicidir.
2. İtilaf güçlerinin amacı saltanat makamının etkinliğini 16 Mart 1920’de İstanbul’u işgal eden
güçlendirmektir. İtilaf Devletleri, işgalden sonra
yayımladıkları genelgede işgalin geçici
olduğunu belirtmişlerdir.
İtilaf Devletleri’nin genelgeye

GELİŞMELER: koydukları bu madde ile
o Ali Rıza Paşa Hükümeti düşmüş yerine tekrar Damat Ferit Paşa I. Halkın tepkisini hafifletmek,
Hükümeti geçmiştir. II. Halifeyi korumak,
o Bazı milletvekillerinin tutuklanması üzerine Anadolu’da
bulunan İngiliz subayları tutuklanmıştır. Takas için III. Millî Mücadele’ye destek vermek
o Anadolu’daki vergilere el konulmuştur. Amaç yapılacak
Gibi amaçlarından hangilerini
mücadele için kaynak sağlamak.
gözettikleri savunulabilir?
o Milli mücadeleyi halka duyurmak için Anadolu Ajansı
açılmıştır. A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
BA

9
MEHMET PAKIR
12. I. TBMM Dönemi ve İsyanlar

o Büyük Millet Meclisi’nin Açılması İstanbul’un İtilaf Devletleri
tarafından işgali ve Mebusan Meclisi’nin dağıtılması üzerine Aşağıdakilerden hangisiyle Temsil
Anadolu’da yeni bir meclis toplamak için harekete geçilmiştir. Heyeti’nin görevi sona ermiştir?
o 19 Mart 1920’de yayınlanan bir genelgeyle Ankara’da bir A) İstanbul’un işgaliyle
meclis açılacağı ilan edilmiş ve bu meclis için seçimler B) TBMM’nin açılmasıyla
yapılması istenmiştir. C) Amasya Görüşmeleriyle
o Bu arada İstanbul’da dağıtılan Mebusan Meclisi’ne üye olan ve D) Misâk-ı Millî ’nin kabul
tutuklanmayan milletvekillerinin açılacak yeni meclise kabul edilmesiyle
edileceği ilan edilmiştir. E) Sivas Kongresiyle
o Bu karar ulus iradesine saygılı olunduğunun açık bir
göstergesidir.
o Bu çalışmalar sonucunda seçimlerle belirlenen ve
İstanbul’dan gelen milletvekillerinin katılımı ile yeni meclis 23
Nisan 1920’de Ankara’da çalışmalarına başlamıştır.
TBMM’de Alınan İlk Kararlar (24 Nisan 1920 Önergesi)
o Bir hükümet kurmak zorunludur.
Yeni bir devletin kurulacağı belirtilmiştir.
o Geçici kaydıyla bir hükümet başkanı tanımak ve padişah vekili İstanbul'un resmen işgal edilmesinden
atamak doğru değildir. sonra Mustafa Kemal, mülki ve askeri
amirlere bir genelge göndererek
Kurulacak hükümetin kalıcı olacağı ve tam bağımsız olunacağı seçimlerin yapılacağını ve Ankara'da
bildirilmiştir. “olağanüstü” yetkilere sahip millî bir
meclisin toplanacağını bildirmiştir.
o Yasma, yürütme işleri TBMM tarafından yerine getirilir.
Mustafa Kemal'in bu yolla ulaşmak
istediği amaç aşağıdakilerden
Güçler birliği ilkesi kabul edilmiştir. Demokrasiye aykırıdır. Amaç
hangisidir?
hızlı karar almaktır. Çünkü olağan üstü koşullar yaşanmaktadır
A. Osmanlı egemenlik alanını
genişletmek
o Meclis başkanı aynı zamanda hükümetinde başkanıdır. B. Meşrutiyeti ilan etmek
C. Milli Mücadeleye evrensel bir
nitelik kazandırmak
Meclis Hükümeti sistemi benimsenmiştir. Devlet başkanı yoktur,
D. Bütün Cemiyetleri
çünkü daha rejim belli değildir.
birleştirmek
E. Millî Mücadele'yi merkezi bir
o Padişah ve halifenin durumu bulundukları baskıdan elden yürütmek
kurtarıldıktan sonra meclisin alacağı karara göre
belirlenecektir.
Meclis içerisinde ve halk arasında padişaha bağlı olanlar vardır.

Amaç bu grupların bunları desteğini sağlayabilmektir.
BE

10
MEHMET PAKIR
I. TBMM’ni Özellikleri:
o Kurucu meclis özelliği gösterir yeni devletin temelleri Aşağıdakilerden hangisi I. TBMM’nin
atılmıştır. AMA kurucu meclis denmemiş “ Olağan üstü özellikleri arasında yer almaz?
yetkilere sahip meclis” denilmiştir. A) İhtilâlci bir meclistir.
o Tamamen milli iradeye danan bir meclistir. Çünkü halk
tarafından seçilmiştir ve bu nedenle demokratiktir. B) Farklı gruplar vardır
o Milli bir meclistir çünkü azınlıklar meclise girmemiştir.
C) Güçler Birliği ilkesini benimsenmiştir.
o Savaş Meclisi olarak adlandırılır. Çünkü amaç ulusal
bağımsızlığı sağlamaktır. I TBMM’nin yaptığı tek inkılap D) Milli iradeye dayanır
Saltanatın Kaldırılmasıdır.(Lozan öncesi 1922 )
o İç politikada halkçılık dış politikada bağımsızlık fikrini E) Kabine Sistemi uygulanmıştır.
savunmuştur.
o TBMM hükümetinin açılması üzerine Temsil heyetinin görevi
sona ermiş ve kapatılmıştır.
TBMM İÇERİSİNDEKİ GRUPLAR:
o TBMM nin adı hakkında farklı öneriler gelmiştir. Bu milli

mücadele konusunda ortak olunduğu ama gelecekte özellikle
rejim konusunda farklı düşünüldüğünü gösterir.
o TBMM de parti yoktur. Partisiz bir oluşumdur. Amaç birliği
sağlamak Ama bazı farklı gruplar oluşmuştur. Bunlar:
o Müdafa-i Hukuk
o Islahat
o Halk zümresi
o Tenasüt MIHoTİYo
o İstikbal
o Yeşil grup
Aşağıdakilerden hangisi I.TBMM’de

yer alan gruplardan biri değildir?
A. Müdafa-i Hukuk
B. Islahat
C. Halk Zümresi
TBMM’nin Açılması D. Tenasüt
E. Sosyalist
EE

11
MEHMET PAKIR
l. TBMM Karşıtı İsyanlar

Aşağıdakilerden hangisi TBMM’ye
o Milli Mücadele’nin zaman içinde otoritesini güçlendirmesi,
karşı gerçekleşen isyanların
işgalci güçleri ve İstanbul Hükümeti’ni zor durumda
nedenlerinden biri değildir?
bırakmıştır.
o İşgalci güçler farklı yollar kullanarak Anadolu’daki halk A. İstanbul Hükümetinin
direnişini sona erdirmeye, İstanbul Hükümeti de otoritesini olumsuz propagandası
korumaya çalışıyordu. B. İngilizlerin kışkırtmaları
o Mustafa Kemal ve bazı yakın arkadaşları hakkında, İstanbul C. ABD’nin Manda ve Himaye
Hükümeti’nin çabaları sonucunda idam kararı verilmiş, halkın faaliyetleri
Milli Mücadele’ye olan güveninin sarsılması amaçlanmıştır. D. Anadolu’daki otorite boşluğu
o Şeyhülislam Dürrizade Efendi’den, Milli Mücadeleyi kötüleyen E. Kuvay-ı Milliye birliklerinin
bir fetva alınmış, Milli Mücadele taraftarlarına karşı çıkılmasını düzenli orduya katılmak
öngören bu fetvanın örnekleri, uçaklarla Anadolu’nun değişik istemeyişleri
yörelerine atılmıştır.
o Bu fetvayla Anadolu halkının dini duyguları kötüye kullanılmak
istenmiştir.
TBMM Karşıtı Ayaklanmaların Nedenleri
1. Osmanlı Hükümeti’nin ve İtilâf devletlerinin, Milli

Mücadele’nin padişah ve halifeye karşı yapıldığı şeklindeki
Bazı Kavramlar
propagandaları
2. İngilizlerin, ayaklanmaları desteklemesi Manda: Kendilerini yönetecek
3. Anadolu’da bazı kişilerin otorite boşluğundan yararlanmak seviyede olmayan ülkelerin büyük bir
istemeleri devlet tarafından idare edilmesi
4. Kuvay-ı Milliye birliklerinin bazı bölgelerde disiplinsiz
davranışları, halktan zorla para, yiyecek ve silah toplamaları, Propaganda: Bir görüş ya da düşünceyi
düzenli orduya katılmak istememeleri. insanlara tanıtmak ve yaymak
5. Azınlıkların ayrı birer devlet kurmak istemeleri amacıyla yapılan çalışma
Mütareke: Ateşkes
Nazır: Bakan, vekil
Ricat: Geri çekilme

Osmanlı Hükûmeti ve İtilaf
Devletleri Tarafından Çıkarılan Muahede: Antlaşma
Ayaklanmalar Kongre: Çeşitli konular hakkında farklı
bölgelerden elçi, delege ve
yöneticilerin katıldığı toplantı
Osmanlı Hükûmeti Tarafından
Delege: Kendisine yetki verilerek bir
Çıkarılan Ayaklanmalar
yere veya makama gönderilen kimse,
İsyanlar elçi
Cemiyet: Dernek
Kuvay-ı Milliye Birliklerinin
Ayaklanmaları Milis: Silahlı halk gücü
Rüştiye: Ortaokul
Azınlıkların Çıkardığı
Ayaklanmalar

12
MEHMET PAKIR
Osmanlı Hükûmeti ve İtilaf Devletleri Tarafından Çıkarılan Ayaklanmalar
1. Konya İsyanı
o Delibaş Mehmet adında biri tarafından çıkarılmıştır. Kuvay-ı Milliye birlikleri karşısında tutunamayan
Delibaş Mehmet ve taraftarları Fransızlara sığınmışlardır.
2. Hendek, Bolu, Düzce ve Adapazarı İsyanları
o Boğazları TBMM güçlerine karşı güvenlik altında tutabilmek amacıyla çıkarılmıştır. Kuvay-ı Milliye
tarafından bastırılmıştır.
3. Milli Aşireti İsyanı
o Urfa’da yaşayan Milli aşireti tarafından çıkarılmış olan bu isyan, milli kuvvetlerce sona erdirilmiştir.
4. Afyon İsyanı
o Çopur Musa adında bir kişi tarafından çıkartılmış olan bu isyan milli kuvvetler tarafından bastırılmıştır.
5. Yozgat İsyanı
o Çapanoğulları aşireti tarafından çıkarılmış isyan Çerkez Ethem’e bağlı Kuvay-ı Milliye birliklerince sona
erdirilmiştir.
6. Koçgiri, Cemil Çeto, Ali Batı İsyanları
o Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde çıkan bu isyanlar Milli kuvvetler tarafından bastırılmıştır.
Osmanlı Hükûmeti Tarafından Çıkarılan Ayaklanmalar
1. Anzavur Ayaklanması
o Adapazarı, Susurluk, Biga, Gönen bölgelerinde çıkmıştır. TBMM güçlerinin Boğazlardan uzak tutulması
amaçlanmıştır.
o Çerkez Ethem’in yönetimindeki Kuvay-ı Milliye birliklerince bastırılmıştır.
2. Kuvay-ı İnzibatiye Ayaklanması (Halifelik Ordusu)
o Kuvay-ı İnzibatiye denilen askeri birlik, Adapazarı civarında Kuvay-ı Milliye birliklerine saldırmış, Ali Fuat
Paşa komutasındaki kuvvetler tarafından bozguna uğratılmıştır.
Kuvay-ı Milliye Birliklerinin Ayaklanmaları
1. Demirci Mehmet Efe Ayaklanması

o Aydın ve çevresinde Yunan ilerlemesine karşı mücadele eden Demirci Mehmet Efe düzenli ordu
kurulduktan sonra silahını teslim etmemiş ve mevcut durumunu korumak istemiştir. İsyan Refet (Bele)
tarafından bastırılmıştır.
2. Çerkez Ethem İsyanı
o Çerkez Ethem ve Kuvay-ı Seyyare birlikleri de Demirci Mehmet Efe gibi düzenli orduya katılmak
istememiştir.
o TBMM kuvvetleri, Birinci İnönü Savaşı’nda Yunan saldırısını etkisiz hale getirdikten hemen sonra,
Çerkez Ethem üzerine yönelmiş ve bu kişi tarafından çıkarılan isyan sona erdirilmiştir.

13
MEHMET PAKIR
Azınlıkların Çıkardıkları Ayaklanmalar
Pontus Ayaklanması
o Doğu Karadeniz’de yaşayan Rumlar, İtilaf Devletleri'nin işgal girişimlerinden yararlanarak isyan etmişlerdir.
o Bu isyanın amacı, Doğu Karadeniz bölgesinde bağımsız bir Pontus Rum Devleti kurmaktır.
o Pontus Rumları tarafından çıkarılan bu isyan TBMM birliklerini en fazla uğraştıran isyan olmuştur.
o İsyan 1923’te bastırılmıştır.
Ermeni Ayaklanması
o Ermenilerin çıkardıkları bu isyanlar, halk tarafından kurulan milli kuvvetlerce bastırılmıştır.
TBMM’ye Karşı Çıkan İsyanlar İçin Alınan Tedbirler
o Meclis tarafından 29 Nisan 1920'de Hıyanet-i Vataniye Kanunu (Vatana İhanet Kanunu) çıkarıldı.
Kanuna göre, TBMM’ye karşı ayaklananlar ve varlığını inkâr edenler vatan haini ilân edildi.
o 18 Eylül 1920'de İstiklâl Mahkemeleri kuruldu.
Bu mahkemelerin üyeleri milletvekillerinden oluşuyordu. Bu mahkemeler, TBMM’nin yargı yetkisini de kullandığının

göstergesidir.
o Düzenli ordunun kuruluşunun tamamlanması için çalışmalar hızlandırıldı.

o İstanbul ile resmi yazışmalar kesildi. İstanbul Hükümeti’nin kararları ve emirleri geçersiz sayıldı.
o Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi ’den Milli Mücadele yanlısı bir fetva alındı.
o Mustafa Kemal’in emriyle 8 Nisan 1920'de Anadolu Ajansı kuruldu.
o Sivas’ta İrade-i Milliye gazetesinden sonra Ankara’da da Hâkimiyet-i Milliye gazetesi çıkarılmaya
başlandı.
Bu gazetede Mustafa Kemal’in yazıları yayınlanıyor ve Milli Mücadele ile ilgili gelişmeler halka ulaştırılıyordu.
TBMM’ye Karşı Çıkan İsyanların Bastırılmasıyla;
1. TBMM’ye ve düzenli orduya duyulan güveni

artmıştır.
2. TBMM’nin ve düzenli ordunun otoritesin
artmıştır.
3. Düzenli orduya katılım artmıştır.

14
MEHMET PAKIR
13. SEVR ANTLAŞMASI 10 Ağustos 1920

Sevr Antlaşmasını İmzalayan
o I.Dünya savaşından Osmanlı devleti Mondros Ateşkes Heyet
Antlaşmasını 1918 yılında imzalayarak çıkmıştı. Ama gerçek
antlaşma iki yıl sonra yapılmıştır.
Antlaşmanın bu kadar gecikmesinin nedeni:
o İtilaf Devletleri arasında paylaşım konusunda anlaşmazlık

çıkması
Ege bölgesinin Yunanlılara verilmesi İtalya’nın tepkisine yol

açmıştır.
o Anadolu’da işgallere karşı bir direniş hareketinin başlaması

o Rusya’da devrim yaşanması
o Wilson ilkelerinin yayınlanması
Sevr Antlaşmasının şartları San Remo Konferansında

kararlaştırıldı.
MADDELERİ:
o İstanbul Osmanlı Devletinin başkenti olarak kalacak ama

Osmanlı antlaşma şartlarına uymazsa İstanbul’da işgal
edilebilecek. Ayrıca Anadolu’da iç Anadolu’nun bir bölümü
Osmanlıda kalacak. Bazı Kavramlar
o Boğazların uluslararası bir komisyon tarafından yönetilecek.
Savaş zamanı da tüm devletlere açık olacak. Filo: Bir komutaya bağlı uçak ve
o Doğu Anadolu’da Ermenistan ve Kürdistan adıyla iki yeni devlet gemilerin tümü
kurulacak
Taarruz: Saldırı, hücum
o Azınlıklara her alanda geniş haklar verilecek
o Kapitülasyonlardan İtilaf Devletlerinin yandaşları da Rejim: Yönetim şekli
yararlanabilecek.
o Doğu Trakya, Batı Anadolu ve Ege Adaları Yunanistan’a Genelge: Yasaların uygulanmasını
bırakılacak. sağlamak üzere ilgililere gönderilen
o Mardin, Urfa, Antep ve Maraş Fransa’ ya bırakılacak. yazı ve emirler
o Antalya’dan, Adana’ya ve Konya’ya kadar olan bölgeler ve 12 İdadi: Lise düzeyinde okul
Ada İtalya’ya verilecek.
o Arabistan ve Musul dâhil Irak toprakları İngiltere’ye verilecek. Egemenlik: Hâkimiyet, Yönetme hakkı
o Osmanlı ordusu ağır silahları olmayan sadece iç güvenlik için bir
Erk: Bir işi yapabilme gücü, kudret,
ordu bulundurabilecek.
iktidar
ÖNEMİ:
Terhis: Askerlik görevini bitirerek
o Bu antlaşma sadece Osmanlı saltanat şurası tarafından ordudan ayrılma
onaylanmıştır.
Kolağası: Osmanlı ordusunda yüzbaşı
o Meclis-i Mebusan kapatıldığı için onaylanmamıştır.
ile binbaşı arasında rütbe
o Bu nedenle Sevr ölü doğmuş bir antlaşmadır.
o TBMM ise Misak-ı Milliye aykırı olduğu için onaylamamıştır. Nasyonal: Ulusal, milli
o Uygulanmayan bir antlaşmadır. Çünkü kurtuluş savaşı
kazanılmış Sevr yerine Lozan antlaşması yapılmıştır. Protesto: Herhangi bir durumu kabul
etmeme veya karşı çıkmak üzere
Bu antlaşmanın Osmanlı Hükümeti tarafından onaylanması halkın
yapılan faaliyet
kurtuluş için padişahtan ve İstanbul hükümetinden ümidini
kaybetmesine ve TBMM’ye bağlanmasına neden olmuştur.

15
MEHMET PAKIR
Not Alınız

16
MEHMET PAKIR
Not Alınız

KURTULUŞ SAVAŞINDA CEPHELER (MUHAREBELER 1
MEHMET PAKIR
DÖNEMİ)
Kuvay-ı Milliye Birlikleri’nin Kaldırılma Nedenleri
Aşağıdakilerden hangisi Kuvay-ı Milliye
o Kuvay-ı Milliye birliklerinin kendi başlarına hareket etmeleri
birliklerinin kaldırılma nedenlerinden
o Kendilerine karşı gelen halkı keyfi yargılama ve cezalandırmaları
biri olamaz?
o İhtiyaçlarını halktan zorla karşılamaları
o Yunan işgaline karşı beklenen ölçüde başarılı olamamaları A. Disiplinsiz hareketleri
o Yalnızca kendi liderlerinin emirlerini yerine getirmeleri B. Halka yönelik kötü muamele
o Birliklerin birbirleri ile uyum içinde olmamaları C. İşgallere karşı yeteri kadar etkili
olamamaları
Gerek Ege’de gerekse Trakya’da Yunan ilerleyişinin D. Milli duygudan yoksun olmaları
durdurulamaması Kuvay-ı Milliye birliklerinin kaldırılıp Düzenli E. Birliklerin birbiriyle uyum içinde
Orduya geçilmesini zorunlu hale getirmiştir. olmaması
Düzenli Orduya Geçilmesi

o Sivas Kongresi’nde Batı Anadolu Kuvay-ı Milliye
Komutanlığı’na Ali Fuat Paşa getirildi.
o Ali Fuat Paşa komutasındaki Kuvay-ı Milliye birliklerinin Gediz
Muharebesi’nde Yunanlılara karşı başarısız olması üzerine
Albay İsmet (İnönü) düzenli orduyu oluşturmak üzere Batı
Cephesi komutanlığına atandı.
o Batı Cephesi, Kuzey ve Güney olmak üzere ikiye ayrıldıktan
sonra Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisliğine (Genelkurmay
Başkanlığına) bağlandı.
Anadolu’da işgal hareketleri
o Böylece, düzensiz bir örgüt olan Kuvay-ı Milliye teşkilatının
sonrasında gerek Ege’de gerekse
faaliyetine son verilmiş oldu. Ali Fuat Paşa da Türkiye’nin
Trakya’da Kuvay-ı Milliye birlikleri
Moskova Büyükelçiliğine atandı.
Yunan ilerleyişini durdurmada yetersiz
kalmıştır.
Cepheler Bu durum aşağıdakilerden hangisini
gündeme getirmiştir?
A. Kuvay-ı Milliye birliklerine

Batı Doğu desteğin artırılmasını
B. Düzenli Orduya geçişi
C. İşgalci güçlerle anlaşma
yollarını zorlamayı
D. Manda ve Himayenin
Güney kabulünü
E. TBMM’nin kapatılmasını
o TBMM Hükûmeti Kurtuluş Savaşı’nda Doğu, Güney ve

Batı olmak üzere 3 ayrı cephede savaşmış; Ermenistan,
Gürcistan, İngiltere, Fransa ve Yunanistan devletlerine
karşı mücadele etmiştir.
CB

MEHMET PAKIR
DÖNEMİ)
Doğu Cephesi Gümrü Antlaşması’nın Önemi

o Bu cephede Ermeniler ve Gürcülerle mücadele ฀ TBMM ordularının ilk zaferdir
edilmiştir. ฀ Gümrü Antlaşması, TBMM’nin ilk
o Bu cephedeki mücadele, Osmanlı Devleti’nden kalan ve siyasi başarısıdır.
son düzenli birlik olan Kâzım Karabekir komutasındaki ฀ Doğu Cephesi kapanmış; birliklerin
XV. Kolordu tarafından yürütülmüştür. bir kısmı Batı Cephesi’ne
gönderilmiştir.
Ermenilerle İlişkiler ve Gümrü Antlaşması (2–3 Aralık 1920) ฀ Misak-ı Milli’nin gerçekleşmesi
yolunda atılan ilk adımdır.
o Ermeniler Millet-i Sadık’a (Sadık Millet) olarak bilinir ve
฀ Ermenistan, TBMM’nin varlığını
Osmanlı’ya büyük katkıları olmuştur. XIX. yüzyılın son tanıyan ilk devlet olmuştur.
çeyreği ve XX. Yüzyıl başlarında Avrupalı devletlerin ฀ "Türkiye" ismi ilk kez devlet adı
kışkırtmaları ve Ermenilerde gelişen milli bilinç Osmanlı olarak uluslararası bir antlaşmada
ile olan ilişkilerinin bozulmasına yol açmıştır. yer almıştır.
o Ermeni Sorunu ilk kez 1878 Berlin Antlaşması ile ฀ Ermeni Meselesi sona ermiş ve
gündeme gelmiştir. Sovyet Rusya’dan gelebilecek
o Paris Barış Konferansı’nda Magna Armania (Büyük yardımların önü açılmıştır.
Ermenistan) fikrinin gündeme gelmesinde Ermeni Not: Gürcistan, Osmanlı Devleti’nin içinde
Komitelerinin büyük etkisi olmuştur. bulunduğu zor durumu fırsat bilip Ardahan,
o Sevr Antlaşması’na dayanarak Doğu Anadolu’da Artvin ve Batum’u ele geçirmiştir. Bu olay
bağımsız bir devlet kurma hedefi olan Ermeniler Kars ve üzerine düzenlenen Pasof Harekâtı
çevresini işgal etmiştir. sonrasında Gürcistan’a bir uyarıda
o Bu gelişme üzerine XV. Kolordu Komutanı Kâzım bulunulmuş ve toprakların iadesi istenmiştir.
Karabekir’in 28 Eylül 1920’de başlattığı harekât 23 Şubat 1921’de Gürcistan ile imzalanan
Batum Antlaşması ile Artvin, Ardahan ve
sonucunda 29 Eylül’de Sarıkamış, 30 Ekim’de Kars ve 7
Batum Türkiye’ye bırakılmıştır.
Kasım’da Batum kurtarılmış, hatta Gümrü’ye kadar
ulaşılmıştır.
o Bu gelişmeler üzerine Ermeniler barış istemek zorunda
kalmış ve iki devlet arasında Gümrü Barış Antlaşması Gümrü Antlaşması ile Ermeniler, Sevr
imzalanmıştır. Antlaşması’nı tanımadıklarını
belirtmişlerdir. Ayrıca Kars, Sarıkamış ve
Gümrü Antlaşması’nın Bazı Maddeleri Iğdır’ı TBMM’ye bırakmışlardır.
o Ermeniler toprak taleplerinden vazgeçecek, işgal ettikleri Bu bilgilere göre;
yerleri boşaltacaklardır.
o Sınır Aras nehri ile Çıldır Gölü arasında belirlenecektir. I. TBMM siyasi bir başarı elde etmiştir.
o Kars, Sarıkamış, Iğdır TBMM’ye bırakılacaktır.
II. Ermeniler, TBMM’yi resmen
o Ermeniler, Misak-ı Milli’yi kabul edecektir.
tanımıştır.
o Ermenistan Hükümeti, Sevr Antlaşması’nı tanımayacak
ve Türkiye’ye karşı hiçbir düşmanca davranışta III. Ermenistan bu antlaşmadan sonra
bulunmayacak, Ermenilerden Türklere karşı silah yıkılma sürecine girmiştir.
kullanmamış olanlar Türkiye’ye geri dönebilecektir
Gibi yargılardan hangilerine
ulaşılabilir?
Türkiye’nin Doğu Sınırını Belirleyen Antlaşmalar
A) Yalnız I
฀ 3 Aralık 1920 Gümrü Antlaşması (TBMM - Ermenistan) B) Yalnız II
฀ 16 Mart 1921 Moskova Antlaşması (TBMM - Sovyetler C) Yalnız III
Birliği) D) I ve II
฀ 13 Ekim 1921 Kars Antlaşması (TBMM - Kafkas Devletleri) E) II ve III

MEHMET PAKIR
DÖNEMİ)
Batı Cephesi’nde Yunanlılara karşı

Sakarya Meydan Muharebesi’nde zaferi
Güney Cephesi sonrasında Fransa, TBMM ile 20 Ekim
1921’de Ankara Antlaşması’nı
o Bu cephede Fransızlara ve Ermenilere karşı mücadele
imzalamıştır. Fransa bu antlaşmayla
edilmiştir.
Hatay ve İskenderun hariç işgal ettiği tüm
o Bu cephe sadece milis güçlerin mücadele ettiği bir Kuvây-i
toprakları Türkiye’ye geri vermiş ve
Milliye cephesidir.
böylece Güney Cephesi kapanmıştır.
o En önemli direniş merkezleri Adana, Urfa, Antep ve
Maraş’tır. Bu bilgiye göre;
Güney Cephesinde mücadelenin liderliğini yapan kişiler; I. Fransa yenilmiştir

II. Güney cephesinin seyrini
Karaisalı Müftüsü Mehmet Hoca batı cephesindeki
Adana
gelişmeler belirlemiştir
III. Misak-ı Millinin güney
Şahinbey takma adlı Üsteğmen Sait Bey sınırları kesin olarak
Antep belirlenmiştir
Gibi yargılardan hangilerine ulaşılabilir?

Yüzbaşı Ali Saip Bey
Urfa A. Yalnız III
B. Yalnız I
C. Yalnız II
Sütçü İmam (Rıdvan Hoca) D. I ve II
Maraş
E. I, II ve III
฀ Batı Cephesi’nde Yunanlılara karşı Sakarya Meydan

Muharebesi’nde zaferi sonrasında Fransa, TBMM ile 20
Ekim 1921’de Ankara Antlaşması’nı imzalamıştır.
฀ Fransa bu antlaşmayla Hatay ve İskenderun hariç işgal I. Antep,
ettiği tüm toprakları Türkiye’ye geri vermiş ve böylece
Güney Cephesi kapanmıştır. II. İnebolu,
฀ Fransa, TBMM’yi tanıyan ilk İtilaf Devleti olmuştur. III. Urfa
o Konya, Antalya dolaylarını işgal etmiş olan İtalya ile
herhangi bir silahlı çatışma yaşanmamıştır. Yukarıdakilerden hangilerine Kurtuluş
o Yunanlıların II. İnönü Muharebesi’nde yenilmeleri üzerine Savaşı’nda ortaya koydukları
Anadolu’dan çekilme kararı almışlar ve Sakarya Savaşı mücadeleden dolayı “İstiklâl
sonrasında da Anadolu’yu tamamen boşaltmışlardır. Madalyası” verilmemiştir?
Unvan Alan Yerler İstiklal Madalyası Alan Yerler A) Yalnız III

B) Yalnız II
C) I ve II
1921 – Antep “Gazi” 1924 – İnebolu D) I ve III
E) I, II ve III
1973–Maraş “Kahraman” 1925 – Maraş
1984 – Urfa “Şanlı” 2008 – Antep
CA

MEHMET PAKIR
DÖNEMİ)
Batı Cephesi Kurtuluş Savaşı’nda Batı Cephesi’nde;
o Bu cephede İngiltere’nin desteğini alan Yunanlılara karşı I. Yunanistan,

mücadele edilmiştir. II. Ermenistan
o Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri bu cephenin
oluşturulmasında etkili olmuştur. III. Rusya
Güçlerinden hangileriyle mücadele

edilmemiştir?
A) Yalnız I
Batı Cephesi’nde; B) Yalnız II
C) I ve II
D) II ve III
Ali Fuat Paşa komutasındaki Kuvây-i Milliye
E) I, II ve III
Mücadele
Doğu Cephesi’nden gelen XV. Kolordu etmiştir
TBMM’nin 8 Kasım 1920’de kurduğu

Düzenli Ordu
Batı Cephesindeki Savaşlar
Milli Mücadelenin Batı Cephesinde

farklı savaşlar verilmiştir.
o I.İnönü o Kütahya-Eskişehir
o Savunma o Savunma I. Gelibolu Muharebeleri
o Galibiyet o Mağlubiyet II. Sakarya Savaşı
III. Kütahya ve Eskişehir
Muharebeleri
Yukarıdakilerden hangileri Milli

o II. İnönü o Sakarya Mücadele sürecinde Batı Cephesinde
o Savunma o Savunma verilen savaşlardandır?
o Galibiyet o Galibiyet
A. I, II ve III
B. II ve III
C. I ve III
o Büyük Taarruz / Saldırı / Galibiyet
D. Yalnız III
E. Yalnız II
o Batı Cephesindeki savaşlar Kurtuluş Savaşı’nın en yoğun

ve en kanlı savaşlarıdır. AB

MEHMET PAKIR
DÖNEMİ)
I. İnönü Muharebesi (6 Ocak 1921)
1921 Anayasası’nın Bazı Maddeleri
Nedeni:
฀ Egemenlik kayıtsız ve şartsız
o Sevr antlaşmasını Türk tarafına kabul ettirmek milletindir.
o Eskişehir’i alarak buradaki demir yollarını ele geçirmek ฀ Yasama ve Yürütme yetkisi
o TBMM ve düzenli ordunun daha da güçlenmesini önleyerek TBMM’ye aittir.
ortadan kaldırmak ฀ Türkiye, TBMM tarafından
o Müttefiklerine güçlerini göstererek daha fazla yardım yönetilir ve hükümet "TBMM
alabilmek. Hükümeti" adını alır.
฀ TBMM başkanı hükümetin de
Gelişimi
başkanıdır.
Yunanlıların saldırısı İsmet Paşa’nın başarılı savunmasıyla ฀ Şer’i işlerle ilgili bütün yetki
püskürtülmüştür. TBMM’ye aittir.
1921 Anayasasında Demokratik bir

ÖNEMİ: uygulama olmamasına rağmen
“güçler birliği” ilkesi benimsenmiştir.
o Düzenli ordunun ilk askeri başarısıdır.
o Halkın TBMM ve düzenli orduya katılımı artmıştır. I. Meclis Demokrasiye
o Çerkez Ethem isyanı bastırılmıştır ve tamamen düzenli orduya karşıdır
geçilmiştir II. Hızlı karar alıp alınan
o İsmet Paşa generalliğe yükseltilmiştir. kararları hızlı bir şekilde
uygulamak
gerekmektedir
I.İnönü Savaşının Sonuçları
III. Olağanüstü koşullar söz
M Moskova Antlaşması imzalanmıştır. konusudur
İ İstiklâl Marşı kabul edilmiştir. Yukarıdakilerden hangileri “güçler

birliği” ilkesinin benimsenme nedeni
L Londra Konferansı toplanmıştır. olabilir?
A Afganistan ile Dostluk Antlaşması imzalanmıştır. A. Yalnız I

B. I ve III
T Teşkilât-ı Esâsiye Kanunu kabul edilmiştir. C. I, II ve III
D. Yalnız II
E. II ve III
Teşkilât-ı Esâsiye (1921 Anayasası)
o Yeni Türk Devleti’nin kuruluşunun resmi ve hukuki belgesidir.
Anayasa, Milli Mücadele sırasında hızlı kararlar alabilmek amacıyla;
o Kısa ve öz olarak hazırlanmıştır.

o Güçler birliği ilkesi benimsenmiştir.
o Kişisel hak ve özgürlüklere yer verilmemiştir.
o 1924 yılına kadar yürürlükte kalmıştır.
E

MEHMET PAKIR
DÖNEMİ)
Londra Konferansı (23 Şubat–12 Mart 1921)
Londra Konferansı Delegeleri
Nedeni:
1. İtilaf Devletlerinin Sevr Antlaşmasını küçük değişiklikler yaparak

Türk tarafına kabul ettirmek
2. Yunan ordusuna zaman kazandırmak
o İtilaf Devletleri konferansa Osmanlı hükümetini çağırmışlardır.
“gelirken yanınızda TBMM’den de delege getirebilirsiniz
demişlerdir.
Amacı: TBMM’yi resmen tanımak istememeleridir.
o TBMM, doğrudan çağırılmaması durumunda katılmayacağını

belirtmiştir.
Sonuç: İtalya’nın arabuluculuğu ile TBMM resmen davet edilmiştir.
TBMM nin katılma nedeni:
1. Misakı milliyi dünyaya duyurmak

2. TBMM hakkında savaş istiyor şeklindeki haberleri yalancı İtilaf Devletleri Londra Konferansa
çıkarmak. Osmanlı hükümetini çağırmışlardır ve
“gelirken yanınızda TBMM’den de
Gelişimi: delege getirebilirsiniz demişlerdir.
TBMM ise, doğrudan çağırılmaması
฀ İtilaf devletleri Servin kabul edilmesi gerektiğini bildirmişledir.
durumunda katılmayacağını
฀ Osmanlı hükümeti adına katılan delege sıra kendine geldiğinde
belirtmiştir. Sonrasında İtalya’nın
bir jest yaparak: “Söz Türk milletinin asıl temsilcisi olan TBMM
arabuluculuğu ile TBMM resmen davet
hükümeti delegesinin” diyerek sözü Bekir Sami Bey’e
edilmiştir.
bırakmıştır.
฀ Bekir Sami Bey Misak-ı Milliden vazgeçilmeyeceğini bildirmiştir. Buna göre;
Bu nedenle konferans başarılı olmamıştır.
I. TBMM Hükümeti İtilaf
Önemi: Devletleri tarafından
hukuken tanınmıştır
฀ TBMM’nin uluslararası alanda katıldığı ilk konferanstır.
II. Böylece İtilaf Devletleri
฀ TBMM resmen tanınmıştır. tarafından Misak-ı Milli
฀ İtilaf Devletleri arasındaki çıkar çatışmaları daha da arttı. resmen tanınmıştır
฀ Sevr Antlaşmasının kabul edilmeyeceği duyuruldu. III. Bu başarı TBMM
Hükümetinin ilk siyasi
Londra Konferansı ile başarısıdır
o TBMM’nin “uluslararası alanda hukuken tanınması” Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
sağlandı.
o "Misak-ı Milli" dünya kamuoyuna duyuruldu. A. Yalnız I
o İngiltere Londra Konferansı’ndan beklediği sonucu elde B. I, II ve III
edemeyince Yunanların tekrar saldırıya geçmelerini C. I ve II
sağladı ve II. İnönü Savaşı başladı. D. I ve III
E. Yalnız III
o Bekir Sami Bey’i İngiltere ile yaptığı ikili antlaşma sonucu

esir değişimi yapıldı.
o Ama Fransa ile yaptığı ikili antlaşma Misak-ı Milliye aykırı
olduğu için TBMM tarafından kabul edilmedi. A

MEHMET PAKIR
DÖNEMİ)
İstiklâl Marşı’nın Kabulü (12 Mart 1921)
İstiklal Marşı,
o Türk milletinin milli duygularını güçlendirmek, bir amaç uğruna
I. Türk milletinin milli duygularını
birleştirmek için Milli bir marş yazılması kararlaştırılır ve Milli
güçlendirmek,
Eğitim Bakanlığı (Maarif Vekâleti) tarafından bir yarışma
II. Türk Milletini bir amaç uğruna
düzenlenir.
birleştirmek
o Yarışmayı Mehmet Akif kazanmıştır. Mehmet Akif’in yazdığı
III. Türk Ordusunun milli
İstiklâl Marşı TBMM tarafından 12 Mart 1921’de Türk Devleti’nin
değerlerini yüksek tutmak
Milli Marşı olarak kabul edilmiştir.
o İstiklal Marşı orduya ithaf edilmiştir. Gibi nedenlerle hazırlanmıştır
o İstiklâl Marşının ilk bestecisi Ali Rıfat Çağatay’dır.
o Bu beste 1926–1930 yılları arasında kullanılmıştır. Yukarıdaki nedenlerden hangileri
o 1930’dan günümüze ise Osman Zeki Üngör’ün bestesi İstiklal Marşının Milliyetçilik fikri
kullanılmaktadır. gözetilerek yazıldığının göstergesidir?
Afganistan ile Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921) A. I, II ve III

B. I ve III
฀ 1 Mart 1921 tarihinde TBMM ile Afganistan arasında imzalanan C. II ve III
bu dostluk antlaşmasının bir diğer adı Moskova Dostluk D. I ve II
Antlaşması’dır. E. Yalnız I
฀ Bu antlaşma ile TBMM’yi tanıyan ilk Müslüman devlet
Afganistan olmuştur.
Moskova Antlaşması (16 Mart 1921)
฀ İnönü Muharebesi’nden sonra TBMM Heyeti ile Sovyet Rusya

A
(SSCB) arasında 16 Mart 1921’de imzalanmıştır.
Maddeleri:
฀ Çarlık Rusya ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan tüm

antlaşmalar geçersiz sayılacak.
Bu madde her iki ülkede de yönetim şeklinin değiştiğini
Antlaşmanın Önemi ve Özellikleri
göstermektedir.
Moskova Antlaşması ile;
฀ Taraflardan birinin kabul etmediği herhangi bir anlaşmayı 1. TBMM’yi tanıyan,
diğeri de kabul etmeyecek. 2. Kapitülasyonların
Bu madde iki ülke arasında ittifak yapıldığını göstermektedir ve kaldırılmasını kabul eden,
kastedilen anlaşma Sevr Barış Antlaşması’dır. 3. Misâk-ı Millîyi tanıyan,
4. Sevr’in geçersizliğini kabul
eden
฀ Sovyet Rusya kapitülasyonların kaldırılmasını kabul edecek.
5. İlk büyük Avrupa devleti
Bu madde ile Sovyet Rusya Türkiye’nin bağımsızlığını kabul
Sovyet Rusya olmuştur.
etmiştir.
o Bu antlaşma ile Batum millî
฀ Sovyet Rusya Misâk-ı Millîyi tanıyacak. sınırlar dışında kalacak şekilde
Doğu sınırımız ilk kez resmen
Bu madde ile Misâk-ı Millîyi kabul eden ilk büyük Avrupa devleti
çizilmiştir. Batum Misâk-ı
Sovyet Rusya olmuştur.
Millîden verilen ilk taviz
olmuştur.
฀ Batum Gürcistan’a bırakılacak.
Batum Misâk-ı Millî’den verilen ilk taviz olmuştur.

MEHMET PAKIR
DÖNEMİ)
II. İnönü Muharebesi (23 Mart–1 Nisan 1921)
II. İnönü zaferini takiben Türk ordusu,
฀ Düzenli ordunun Yunanlılara karşı elde ettiği ikinci savunma geri çekilen Yunan ordusuna karşı
zaferidir. Aslıhanlar ve Dumlupınar taarruzlarını
฀ Mustafa Kemal, zaferin ardından İsmet Paşa’ya telgraf çekerek yapmış, ancak bu girişim sonuçsuz
“Siz orada sadece düşmanı değil, milletin makûs (kötü, ters) kalmıştır
talihini de yendiniz.” demiştir.
฀ II. İnönü zaferini takiben Türk ordusu, geri çekilen Yunan Sadece bu bilgi dikkate alındığında
ordusuna karşı Aslıhanlar ve Dumlupınar taarruzlarını yapmış, ulaşılabilecek en doğru sonuç
ancak bu girişim sonuçsuz kalmıştır. aşağıdakilerden hangisidir?
Bu durum, ordunun henüz “saldırı gücüne” ulaşamadığının A. Dumlupınar’da Yunan

göstergesidir. birlikleri sayıca daha fazladır
B. Türk ordusu henüz saldırı
gücüne ulaşamamıştır
II. İnönü Muharebesinin Sonuçları C. Ordu savunma savaşlarını
daha öncelikli görmüştür
฀ Düzenli orduya katılım ve halkın TBMM’ye olan güveni D. Türk ordusuna gerekli destek
artmıştır. gönderilememiştir
฀ Fransa Zonguldak’ı boşaltmıştır. E. Ordu içerisinde karışıklıklar
฀ İtalya işgal ettiği yerlerden çekilme kararı almıştır. çıkması başarısızlığın temel
฀ Fransa Ankara’ya barış teklifinde bulunmuş, ancak TBMM sebebidir
bu teklifi reddetmiştir.
฀ İngiltere Malta’da bulunan 40 esiri serbest bırakmıştır.
฀ Albay Refet Bey görevden alınmış ve Batı Cephesi
birleştirilmiştir.
฀ Millî Savunma Bakanı Fevzi Çakmak’a “Orgenerallik”
rütbesi verilmiştir. B
Eskişehir - Kütahya Muharebeleri (10–24 Temmuz 1921)

o Düzenli ordunun ilk ve son yenilgisidir. Eskişehir -Kütahya Savaşları’nın
o Yunanlılar Polatlı’ya kadar ilerlemiş, top sesleri meclisten Sonuçları
duyulur hâle gelmişti.
o Bunun üzerine Mustafa Kemal, ordunun “Sakarya Nehri’nin ฀ Türk tarafında büyük bir
doğusuna çekilmesi” emrini vermiştir. moral çöküntü süne neden
olmuştur.
Mustafa Kemal’in bu emri vermesindeki temel amaç; ordunun daha ฀ Milli Mücadele’nin
fazla kayıp vermesini engellemek ve toparlanması için zaman başarısızlığı ihtimali gündeme
kazanmaktır. gelmiştir.
฀ Ankara’nın işgali tehlikesi ile
karşı karşıya kalınmıştır.
฀ İtalyanlar ve Fransızlar
çekilme işlemlerini
Eskişehir-Kütahya Savaşları devam ederken, 16–21 Temmuz 1921
durdurmuşlardır.
tarihleri arasında Ankara’da ilk resmî “Maarif Kongresi”
฀ Mustafa Kemal’e olan
düzenlenmiştir. Bizzat Mustafa Kemal’in de katıldığı bu maarif
muhalefet artmıştır
kongresi, askerî başarıların yanında eğitime de önem verildiğini
kanıtlamaktadır.

MEHMET PAKIR
DÖNEMİ)
Başkomutanlık Kanunu’nun Çıkarılması (5 Ağustos 1921)
o Eskişehir-Kütahya Muharebelerinden sonra, Meclis’teki çoğu

milletvekili Mustafa Kemal Paşa’nın ordunun başına geçmesini Aşağıdakilerden hangisi ile TBMM’nin
istiyordu. yetkileri 3 aylığına Mustafa Kemal’e
o Muhalif vekiller de bu fikri desteklemiştir. Çünkü böylece, devredilmiştir.
kaybedilecek bir savaşın sorumluluğunu Mustafa Kemal’e
yıkmayı düşünmüşlerdir. A. Tekâlif-i Milliye Emirleri ile
o 5 Ağustos 1921’de kabul edilen Başkomutanlık Yasası ile B. Başkomutanlık Yasası ile
Mustafa Kemal üç aylığına Başkomutan ilan edilmiş, TBMM’nin C. Teşkilat-ı Esasiye Yasası ile
yetkileri Mustafa Kemal’e devredilmiştir. D. Kanun-ı Esasi ile
E. Hıyanet-i Vataniye Kanunu ile
o Bu düzenleme hızlı karar alabilme hedefine yöneliktir. Her
üç ayda bir uzatılan bu yetki, 20 Temmuz 1922’de sürekli
hale getirilmiş, cumhuriyetin ilanıyla sona erdirilmiştir.
Başkomutanlık yetkisinin Mustafa Kemal’e verilmesi,
kendisine duyulan güvenin göstergesi olarak
değerlendirilebilir.
Tekâlif-i Milliye Emirleri (7 - 8Ağustos 1921)

o Mustafa Kemal Başkomutanlık Yasası’nın verdiği yetkiye
dayanarak, Türk ordusunun ihtiyaçlarını karşılamak için
Tekâlif-i Milliye Emirlerini yayınlamıştır.
o Bu kanunla, Türk ordusunun ihtiyaçlarının halktan temin I. Her ilçede komisyonlarının
edilmesi yoluna gidilmiştir. kurulması,
o Tekâlif-i Milliye Emirlerine, karşı çıkanlar için İstiklal
II. Yazılı belge tutulmasının zorunlu
Mahkemeleri kurulmuştur.
kılınması,
III. Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nun

çıkarılması
Yukarıdakilerden hangileri Tekâlif-i

Milliye Emirlerinin suiistimal
edilmemesi için alınan önlemler
Tekâlif-i Milliye Emirleri arasında yer alır?
o Her ilçede bir Tekâlif-i Milliye Komisyonu kurulacaktır. A) Yalnız I
o Gıda maddelerinin % 40'ına karşılığı sonra ödenmek B) Yalnız II
şartıyla el konulacaktır. C) I ve II
o Ulaşım araçları, ordu için her ay 100 kilometre taşıma D) II ve III
yapacaktır. E) I, II ve III
o Her evden bir askeri giydirecek elbise toplanacaktır.
o Sahipsiz mallara el konulacak, halk silahlarını üç gün
içinde devlete teslim edecektir.
o Zanaatkârlar ordu için devlet hizmetine alınacaktır.
Uyarı: Tekâlif-i Milliye Emirleri ile halkın tamamının savaşa dâhil

edilmesi “Topyekûn Savaşa” örnektir
BE

MEHMET PAKIR
DÖNEMİ)
Sakarya Meydan Savaşı (23 Ağustos–13 Eylül 1921)
o Yunanlılar Sakarya Nehri’nin doğusuna geçerek TBMM

güçlerini yok etmeyi ve Ankara’yı ele geçirmeyi Mustafa Kemal Paşa, “Hattı müdafaa
amaçlamışlardır. yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh
o Başkomutan Mustafa Kemal yeni bir savaş taktiği ile “Hattı bütün bir vatandır.”
müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün
vatandır.” diyerek vatanın her karış toprağı için topyekûn Emrini hangi savaşta vermiştir?
savaşmayı emretmiştir. A) Birinci İnönü
o Sakarya Savaşı, TBMM ordusunun son savunma savaşıdır. B) İkinci İnönü
o Yunanlılar yenilmiştir. C) Kütahya-Eskişehir
Sonuçları: D) Sakarya
E) Rum Sındığı
1) TBMM’ye duyulan güven arttı.
2) İtilaf Devletleri arasındaki görüş ayrılıkları arttı ve Fransa
Ankara Antlaşması’nı imzalayarak Anadolu’dan çekildi.
3) Yunan ordusunun saldırı gücü yok edilmiştir.
4) Kafkas Devletleriyle (Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan)
Kars Antlaşması imzalanmış ve Doğu Sınırı kesinleşmiştir.
5) Mustafa Kemal’e "Mareşal" ve "Gazi" unvanları verildi.
6) İtalyanlar Anadolu’yu terk etmişlerdir.
Aşağıdakilerden hangisi Sakarya

Savaşı’nın sonuçlarından biri değildir?
Sakarya Savaşından Temsili Bir Sahne
A. TBMM’ye duyulan güven
arttı.
B. İtilaf Devletleri arasındaki
görüş ayrılıkları arttı.
C. Yunan ordusunun saldırı gücü
yok edilmiştir.
D. Mustafa Kemal’e "Mareşal"
ve "Gazi" unvanları verildi.
E. İtalyanlar Anadolu’yu işgale
başladı.
DE

MEHMET PAKIR
DÖNEMİ)
Kars Antlaşması (13 Ekim 1921)
o Sakarya zaferi sonrası, Kafkas Cumhuriyetlerinden Ermenistan,

Türk Askerinin İzmir’e Girişini
Gürcistan ve Azerbaycan ile yapılan antlaşmadır. Temsil Eden Bir Resim
o Kars Antlaşmasıyla Ardahan Türkiye’de, Batum Gürcistan’da
kalmak şartıyla doğu sınırımız bugünkü hâliyle kesinleşmiştir.
Ankara Antlaşması
฀ Fransızlar, Anadolu'dan II. İnönü Savaşı sonrası çekilme kararı

almışlardır. Sakarya Zaferi sonucunda TBMM ile Fransa
arasında 20 Ekim 1921’de Ankara Antlaşması imzalanmıştır.
Maddeleri
o İki taraf silahlı mücadeleyi bitirecektir.

o Hatay ve İskenderun özerk olmak koşuluyla Suriye’ye
bırakılacaktır.
o Fransa, işgal ettiği toprakları boşaltacaktır.
Sonuçları
o Fransa, TBMM’yi ve Misak-ı Milli’yi tanımıştır.

o Güney cephesi kapanmıştır.
o Hatay’ın Suriye’ye bırakılması ile Misak-ı Milliden ikinci taviz
verilmiştir.
Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Savaşı (26 Ağustos

/12 Eylül 1922)
o Büyük Taarruzu, 26 Ağustos 1922’de Afyon- Kocatepe’de
başlamıştır.
o 30 Ağustos’taki son saldırıyı bizzat Mustafa Kemal idare Büyük Taarruzun Sonuçları
etmiştir. Milli Mücadelenin askeri aşaması sona
o "Başkomutanlık Meydan Savaşı" olarak bilinen bu savaş ile ermiştir.
Yunan birlikleri ağır bir yenilgi almıştır.
o Savaş aynı zamanda meydana geldiği yerden dolayı İtilaf Devletleri TBMM Hükümeti’ne
"Dumlupınar Meydan Savaşı" olarak da bilinir. ateşkes teklifinde bulunmuşlardır.
o Bu savaş sonunda bozguna uğrayan Yunan kuvvetleri İzmir,
Mudanya’da ateşkes görüşmelerine
Yalova ve Bandırma yönünde kaçmaya başladılar.
başlanması kararı alınmıştır.
o Kaçan Yunan ordusunun toparlanmasına fırsat vermemek için
Mustafa Kemal "Ordular, İlk hedefiniz Akdeniz’dir. İleri!" Genelkurmay Başkanı Fevzi (Çakmak)
emrini verdi. Paşa’ya Mareşallik rütbesi verilmiştir.
o Bu emirle başlayan takip 9 Eylül’de Türk ordusunun İzmir’e
girmesiyle sonuçlandı.
o 18 Eylül 1922’de, işgal güçleri Batı Anadolu’dan tamamen
çıkarıldılar.

MEHMET PAKIR
DÖNEMİ)
Mudanya Ateşkes Antlaşması (11 EKİM 1922)
o İngiltere, Fransa, İtalya ile TBMM arasında yapıldı. Yunanistan

sonradan imzalamıştır. o Doğu Trakya, İstanbul ve
Boğazlar savaşılmadan geri
Maddeleri:
alınmıştır.
o Türkler ve Yunanlılar arasındaki çatışmalar sona erecektir. o Kurtuluş savaşının askeri
o Yunanistan 15 gün içinde Doğu Trakya’yı boşaltacaktır. safhası bitmiştir.
o Güvenlik için TBMM jandarma gönderecek
Yukarıdaki gelişmeler aşağıdaki
o Meriç nehri iki taraf arasında sınır olarak belirlenecektir.
antlaşmalardan hangisinin sonuçları
o İstanbul ve Boğazların denetimi TBMM ye bırakılacak.
arasındadır?
Önemi:
A) Lozan
o Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar savaşılmadan geri alınmıştır. B) Ankara
o Kurtuluş savaşının askeri safhası bitmiştir. C) Kars
o İtilaf devletleri TBMM hükümetini hukuken tanımışlardır. D) Mudanya
o İstanbul un TBMM ye bırakılması Osmanlı Devletinin hukuken E) Gümrü
yıkılması anlamına gelir.
Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)
Nedeni:
o İtilaf devletlerinin Lozan Görüşmelerinde ikilik çıkartmak

amacıyla İstanbul hükümetini de çağırmaları
o 1921 anayasasındaki ulusal egemenlik ilkesine aykırı bir kurum
olması. 1 Kasım 1922’de Saltanatın
o Padişahın ulusal kurtuluş mücadelesi sırasında düşmanla Kaldırılması ile
işbirliği yapması
o Lozan’da ikilik çıkması
Önemi: engellenmiş oldu
1. Lozan’da ikilik çıkması engellenmiş oldu o Cumhuriyete giden yolda
2. Cumhuriyete giden yolda büyük bir engel kalktı. büyük bir engel kalktı.
3. Osmanlı devleti resmen sona erdi. o Osmanlı devleti resmen sona
4. TBMM’de muhalefet ortaya çıktı. erdi.
Yukarıdakilerden hangileri Saltanatın

Kaldırılmasının siyasi sonuçları
İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) arasında değerlendirilebilir?
o Kongrenin temel amacı, Türkiye’nin ekonomik kalkınmadaki A. I, II ve III

hedeflerini, izleyeceği plânı ve Millî (Bağımsız) Ekonominin B. II ve III
temel ilkelerini saptamaktır. C. I ve III
o Kongrenin başkanlığını Kâzım Karabekir yapmıştır. D. I ve II
E. Yalnız I
Uyarı:
o İzmir İktisat Kongresinde milli iktisat kararı alınmıştır ve

ekonomik gelişmemizi engelleyen karaların kaldırılması
gerektiği karara bağlanmıştır. MİLLİYETÇİLİK.
o Liberal ekonomi kararı alınmıştır. Ama özel sektörün
yapamayacağı yatırımlar devlet tarafından yapılacaktır
kararı alınmıştır. DEVLETÇİLİK DA

MEHMET PAKIR
DÖNEMİ)
Lozan Antlaşması (24 Temmuz 1923)
o 1 Kasım 1922’de saltanatın kaldırılmasıyla, TBMM Lozan

Konferansı’na tek başına katılma ve Türkiye’yi temsil etme I. Kapitülasyonlar
imkânı bulmuştur. II. Boğazlar Sorunu
o Lozan Görüşmelerinde TBMM’yi İsmet İnönü başkanlığında, III. Ermeni Yurdu Meselesi
Rıza Nur, Hasan Saka ve 34 bürokrattan oluşan bir heyet temsil
etmiştir. Yukarıdakilerden hangileri Mustafa
o İsmet İnönü’nün seçilmesinde Mudanya’da başarılı bir ateşkes Kemal’in Lozan Görüşmelerine katılan
imzalaması etkili olmuştur. heyetten özellikle taviz verilmemesini
istediği konulardandır?
Mustafa Kemal görüşmelere katılan heyetten özellikle 2 konuda taviz
verilmemesini istemiştir. A. Yalnız I
B. I ve III
1. Kapitülasyonlar C. II ve III
2. Ermeni Yurdu D. I, II ve III
E. Yalnız II
Katılan devletler: İsviçre’nin Lausanne (Lozan) şehrinde görüşmeler

başlamıştır. TBMM Heyetinin dışında; İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya,
Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika, SSCB ve Yugoslavya
Sovyet Rusya ve Bulgaristan’ın sadece “Boğazlar” konusunda

katıldığı Lozan’a ABD ise gözlemci olarak katılmıştır
o Lozan konferansı iki defa toplanmıştır. Birinci konferans 20

Kasım 1922’de başlamış ama özellikle İngiltere ile
kapitülasyonlar, boğazlar ve İstanbul’un durumu konusunda Lozan Antlaşmasına göre belirlenen;
anlaşılamadığı için konferans sona ermiştir.
I. Doğu Sınırı
o Diğer devletlerin araya girmesi üzerine 23 Nisanda ikinci
II. Güney Sınırı
konferans toplanmıştır.
III. Irak Sınırı
฀ Lozan’ı görüşen ve imzalayan I. TBMM Gibi sınırlardan hangileri Misak-ı
฀ Lozan’ı onaylayan II. TBMM’dir. Milliye aykırı bir şekilde çözülmüştür?
Maddeleri: A. Yalnız II
B. Yalnız I
1. Sınırlar; C. I ve II
D. II ve III
Doğu sınırı: Kars Antlaşması esas alınmıştır
E. I, II ve III
Güney sınırı: Fransa ile yapılan Ankara Antlaşması esas alınmıştır.
Hatay Misak-ı Milliye aykırı olarak sınırlarımız dışında kalmıştır.

Ama Hatay 1939 yılında yapılan referandumla anavatana
katılmıştır. BD

MEHMET PAKIR
DÖNEMİ)
Batı sınırı:
Lozan Antlaşmasının Boğazlar ile ilgili
o Edirne ve Kırklareli Türkiye de kalacak. hükümlerinden bazıları şunlardır;
o Bozcaada ve Gökçeada Türkiye’de kalacak diğer ege adaları
silahsızlandırmak şartıyla Yunanistan da bırakılacak o Boğazlar uluslararası bir
o Meriç nehri iki devlet arasında sınır kabul edilecek. komisyona bırakılacak
o Bu komisyonun başkanı Türk
olacak
Irak sınırı: Bu konu Musul nedeniyle İngiltere ile sonradan görüşülmek o Boğazların her iki yakası
üzere ileriye bırakıldı. askerden arındırılacak
Musul Meselesi Lozan’da çözüme kavuşmayan tek konudur. Musul Buna göre ulaşılabilecek en doğru bilgi
1926 Ankara Antlaşmasıyla İngiltere’ye bırakıldı aşağıdakilerden hangisidir?
A. Türkiye’nin egemenlik
Uyarı: Kıbrıs adası İngiltere’ye 12 adalar İtalya’ya bırakıldı haklarına aykırı kararlar
alınmıştır
B. Boğazlar meselesi böylece sona
2. Savaş Tazminatı: ermiştir
C. Komisyon ağırlıklı olarak Türk
Yunanistan savaş tazminatı olarak Edirne’deki Karaağaç bölgesini heyetinden oluşmuştur
Türkiye’ye bırakacaktır. D. Lozan’a katılan Türk Heyeti
İtilaf Devletlerinden korktuğu
için Boğazlarla ilgili taviz
3. Boğazlar: vermiştir
o Boğazlar uluslararası bir komisyona bırakılacak. E. Bu hükümler günümüzde de
o Bu komisyonun başkanı Türk olacaktır. geçerliliğini korumaktadır
o Boğazların her iki yakasında askerden arındırılacaktır.
o Egemenliğimize ve misak-ı milliye aykırıdır. Montrö

boğazlar sözleşmesiyle (1936) tamamen Türkiye’ye
bağlanmıştır.
Lozan Antlaşmasının İmzalanması

4. Kapitülasyonlar:
o Kapitülasyonlar tamamen kaldırılacaktır.
o Misak-ı Milliye uygun
5. Borçlar:
o TBMM borçları önce kabul etmedi. Ama itilaf devletleri
bastırınca; Osmanlının borçlarının Osmanlı’dan ayrılan
devletlerarasında paylaştırılması ve Türkiye’ye düşen payın
taksitler halinde ödenmesi kararı kabul edildi.
o Duyun-u Umumiye kaldırılacaktır.
o Duyun-u Umumiye ’nin kaldırılması Misakı Milliye

uygundur.

MEHMET PAKIR
DÖNEMİ)
6. Azınlıklar:
o Azınlıklar Türk vatandaşı olarak kabul edilecek. Batı Trakya’daki
Lozan Antlaşmasında Türkiye'de
Türkler ile İstanbul dışındaki Doğu Trakya ve Batı Anadolu’daki
yaşayan azınlıkların hukuksal
Rumlar yer değiştirecektir. (Mübadele)
sorunlarını kendi cemaatleri içinde
kuracakları mahkemeler aracılığıyla
çözmesi kararlaştırılmıştır.
7. Patrikhane:
o Türkiye patrikhanenin kapatılması taraftarıydı çünkü milli Bu durumun, Yeni Türkiye
mücadelede Türkiye aleyhine çalışmalar yapmıştı. Ama Devleti'nde;
Avrupalılar dini bir kurum olduğu için kapatılmasına karşı
I. Kültürel gelişimin güçlenmesi
çıkmıştır. Bu nedenle kapatılmamış ama siyasete karışmaması
kararı alınmıştır. II. hukuk birliğinin sağlanması
III. Siyasi istikrarın güçlenmesi
8. Yabancı Okullar: Çabalarından hangilerini olumsuz

o Tüm okullar Türkiye ye bağlanacak ve Millî Eğitim Bakanlığı’na yönde etkileyeceği söylenebilir?
bağlı olarak faaliyet gösterecektir.
A) Yalnız I
฀ Bu sorun Misak-ı Milliye uygun çözülmüştür. Ama daha B) Yalnız II
sonra Fransa ile sorun olacak. C) Yalnız III
D) I ve II
E) II ve III
9. Ermenistan
o Ermeni devletinin kurulmasına tamamen engel olunmuştur.
ÖNEMİ:
o Yeni Türk Devletinin bağımsızlığı diğer devletler tarafından da

kabul edilmiştir.
o Misak-ı Milli büyük ölçüde gerçekleştirilmiştir. Aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle
o Şark meselesi tamamen gündemden düşmüştür. yeni Türk Devletinin bağımsızlığı diğer
o Dünya savaşı sonunda imzalanan antlaşmalardan günümüze devletler tarafından da kabul
kadar gelen tek antlaşmadır. Çünkü diğer antlaşalar II. Dünya edilmiştir?
savaşının başlamasıyla sona ermiştir. A. Sevr
o Rusya özellikle boğazlar konusunda bizi desteklemiştir. Çünkü B. Moskova
boğazlarda düşman olarak gördüğü devletlerin bulunmasını C. Lozan
istememektedir. D. Ankara
o Birinci Dünya Savaşı’nı bitiren son antlaşmadır. E. Gümrü
o Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan ve halen yürürlükte
olan tek antlaşmadır.
o Musul ve Hatay Misak-ı Milli sınırları dışında kalmıştır.
o Batı Trakya ve Ege adalarının büyük kısmı kaybedilmiştir.
o Boğazlar konusu Türkiye’nin egemenlik haklarına gölge
düşürmüştür.
BC

MEHMET PAKIR
DÖNEMİ)
Not Alınız

TÜRK İNKILABI 1
MEHMET PAKIR
Türk İnkılabının Özellikleri
Türk İnkılabı ülkenin işgallere uğradığı
o İnkılap, Arapça kökenli bir kelime olup kelime anlamı itibariyle bir ortamda filizlenmeye başlamış ve
köklü değişiklik demektir. daha sonra gerçekleştirilen köklü
o Fransız Devrimi ve Bolşevik Devriminde olduğu gibi İnkılap değişikliklerle taçlanmıştır.
genelde bir halk hareketi olarak ve zor kullanarak ortaya çıkar.
Sadece yukarıdaki bilgi
o Türk inkılabı ise Milli Mücadele ve bağımsızlık düşüncesinin
düşünüldüğünde Türk İnkılabı ile ilgili
doğurduğu koşullar içerisinde ortaya çıkmıştır.
ulaşılabilecek en doğru sonuç ne olur?
Türk İnkılabının Özellikleri
A. Türk inkılabı Milli Mücadele ve
o Bağımsızlık ve milli egemenlik mücadelesi birlikte verilmiştir. bağımsızlık düşüncesinin doğurduğu
o İşgalci devletlere karşı yapılan mücadelenin başarılı olması, koşullar içerisinde ortaya çıkmıştır
saltanat rejimiyle mücadeleyi kolaylaştırmıştır.
B. Türk İnkılabı niteliğiyle itibariyle
o Yeni bir devletin ortaya çıkmasıyla sonuçlanmıştır.
Bolşevik devrimine benzer
o Milli kimliği korumayı amaçlar.
o Türk milletinin çağdaşlaşmasını öngörür. C. Türk İnkılabı diğer ulusları da
o Atatürk’ün inkılapçı kişiliği öncülüğünde gerçekleşmiştir. etkilemiştir
D. Türk İnkılabı bir halk hareketidir
A. Siyasi Alanda Yapılan İnkılaplar E. Türk İnkılabının ilk aşaması milli

egemenliği gerçekleştirmektir
1. Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)
Nedenleri
o Lozan’da yapılacak barış görüşmelerine İstanbul Hükümeti’nin

de çağrılması üzerine oluşabilecek iki başlılığı engelleme
düşüncesi “Ankara’da millî hükûmet kurulmadan
o Saltanat yönetiminin milli egemenlik anlayışına ters düşmesi önce İstanbul’da bir padişah ve bunun
o Saltanat makamının Milli Mücadele aleyhinde faaliyetlerde bir hükûmeti vardı. Bu hükûmet biçimi,
bulunması millete istekli olduğu bağımsızlık ve
o 1921 Anayasası’nda yer alan “Düşman yurttan atıldıktan sonra hürriyeti vermeye yeterli değildir. Bu
Padişah-Halife’nin durumu TBMM’nin alacağı karara göre hükûmet biçiminin verdiği kötü
belirlenecektir.” maddesi gereğince hareket eden TBMM, 1 sonuçlar ortadadır.”
Kasım 1922’de saltanatı kaldırmıştır. Atatürk, Nutuk’ta yer alan yukarıdaki
o Bu arada halifelik makamı saltanat makamından ayrılmıştır. sözleriyle hangi inkılabın
o Sultan Vahdettin ülke dışına çıkmış, Abdülmecit Efendi ise gerçekleşmesine vurgu yapmıştır?
TBMM tarafından halife ilan edilmiştir. Halifelik makamının
siyasetin dışında tutulması kararlaştırılmıştır. A. Saltanatın kaldırılması
o Halifeliğin kaldırılmamasının temel nedeni, mevcut sosyal B. Medreselerin kapatılması
ortamın böyle bir değişiklik için uygun görülmemesidir. C. Tevhid-i Tedrisat Kanunu
Saltanatın Kaldırılmasının D. Çok partili hayata geçiş
E. II. TBMM’nin açılması
Sonuçları
o Türk milletinin tek temsilcisi TBMM olmuştur.

o Milli egemenlik için önemli bir adım atılmıştır.
o Osmanlı Devleti hukuken ortadan kalkmıştır.
o Laik devlet anlayışında önemli bir aşama gerçekleşmiştir.
AA

TÜRK İNKILABI 2
MEHMET PAKIR
2. Ankara’nın Başkent Oluşu (13 Ekim 1923)
o İtilaf Devletlerinin Lozan sonrası çekilmesiyle beraber yeni II.TBMM’nin Çalışmalarını
devletin başkentinin neresi olacağı konusu gündeme geldi. Gerçekleştirdiği Bina
o TBMM’nin 13 Ekim 1923’de kabul ettiği bir kanun ile Ankara’yı
başkent olarak belirledi.
İstanbul yerine Ankara’nın başkent ilan edilmesi bir daha eski
düzene dönülmeyeceğinin kesin göstergelerinden biri
olmuştu.
Ayrıca Ankara’nın başkent olarak seçilmesinde,
o Türkiye’nin tam ortasında yer alması

o Savunma açısından elverişli olması,
o Ulaşım imkânlarının geniş olması,
o Ankara halkının Milli Mücadeleye verdiği destek ve Kuvay-ı
Milliye ruhuna sahip olmaları da etkili olmuştur.
3. II. Meclis’in Açılması (11 Ağustos 1923)
İlk TBMM;
1. Ülkenin işgallerden arındırılması

2. Bağımsızlığın sağlanması
3. Saltanatın kaldırılması gibi önemli gelişmelere imza atmış ve Cumhuriyet’in ilanı ile;
görevini tamamlamıştır.
o Bu önemli çalışmaların sonrasında ilk TBMM 1 Nisan 1923’te 1. Rejimle ilgili tartışmalar sona
seçim kararı alarak çalışmalarını bitirmiştir. erdirilmiştir.
o Mustafa Kemal tarafından 9 Eylül 1923’te yeni Türk Devletinin 2. Cumhurbaşkanlığına Mustafa
ilk siyasi partisi olan Halk Fırkasını kurulmuştur. Kemal, Başbakanlığa İsmet
o Daha çok inkılap meclisi olarak bilinen II. Meclis, 11 Ağustos Bey, Meclis Başkanlığına ise
1923’te açılmış ve 1 Ekim 1927 tarihine kadar çalışmalarını Fethi Bey getirilmiştir.
sürdürmüştür. 3. Meclis hükümeti sisteminden
kabine sistemine geçilmiştir.
4. Kuvvetler (Güçler) birliği ilkesi
terkedilmiş, yasama, yürütme
4. Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923)
ve yargı yetkileri birbirinden
Cumhuriyetin İlan Edilme Nedenleri ayrılmıştır
o Saltanatın kaldırılmasıyla sonrasında devlet rejimi probleminin

ortaya çıkması
o Meclis hükümeti sisteminin işlevselliğini yitirmesi
o Fethi Bey başkanlığındaki hükümetin 25 Ekim 1923’te istifa
etmesi üzerine ortaya çıkan hükümet bunalımı
o Devlet yönetiminde yetki ve sorumluluk kargaşası Kabine Sistemi: Cumhurbaşkanının
atamasıyla veya halkın oylarıyla seçilen
başbakanın birlikte çalışacağı bakanları
bizzat seçmesiyle ve cumhurbaşkanının
Cumhuriyet, hükümet veya devlet başkanının belirli bir süre için onayıyla kurulan hükümet şeklidir.
ve belirli yetkilerle halk tarafından seçildiği yönetim biçimidir.

TÜRK İNKILABI 3
MEHMET PAKIR
5. Laik Sistem Yolunda Atılan Adımlar
Aşağıdakilerden hangisi laik sistem
yolunda atılan adımlardan biri
değildir?
a. Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924)
o 3 Mart 1924’te TBMM’de alınan bir kararla halifelik A. Tevhid-i Tedrisat Kanunu
B. Şer’iye ve Evkaf Vekâletinin
Böylece, kaldırılması
o Laikliğe geçiş süreci hızlanmıştır. C. Halifeliğin Kaldırılması
o TBMM’de halife yanlısı muhalefetin etkisi azaltılmıştır.
o Milli egemenlik güç kazanmıştır. D. Medreselerin Kapatılması
o Ümmetçi devlet anlayışından ulusçu devlet anlayışına E. Erkan-ı Harbiye Vekâleti” nin
geçilmiştir. kaldırılması
b. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924)

o Halifeliğin kaldırılmasıyla beraber yapılan düzenleme ile
Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edilmiştir.
o Bu kanun ile laik eğitim anlayışı güçlenmiştir.
Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile:
o Milli Eğitim (Maarif) Bakanlığı ülkedeki tüm öğretim

kurumlarının tek sorumlu kurumu haline getirilmiştir.
o Eğitim alanındaki çok başlılık sona erdirilmiş ve böylece eğitimin
tek merkezden yönetilmesi ve denetlenmesi sağlanmıştır.
Türkiye'de Tevhid-i Tedrisat Kanunu

ile:
c. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Kurulması (3 Mart 1924)
o 3 Mart 1924’te alınan kararlardan biri de Şer’iye ve Evkaf I. Eğitim ve öğretimi tek elde toplama
Vekâleti’ nin (Bakanlığı) kaldırılmasıdır.
o Bütün vakıf, ibadethane ve dini eğitim kurumlarından Şer'iye ve II. Eğitimde çok başlılığı sona erdirme
Evkaf Bakanlığı sorumluydu. III. Siyasi inkılaplara zemin hazırlama
o Kaldırılan bakanlığın yerine Vakıflar Müdürlüğü ve Diyanet İşleri
Başkanlığı kuruldu. Gibi sonuçlardan hangileri
o Diyanet İşleri Başkanlığı doğrudan Başbakana bağlandı. hedeflenmiş olabilir?
o Diyanet İşleri Başkanlığının görevleri dini ihtiyaçların
A. Yalnız I
karşılanması, ibadethanelerin düzenlenmesi ve din
B. Yalnız II
görevlilerinin atanması olarak belirlendi.
C. Yalnız III
o İlk Diyanet İşleri Başkanı olarak Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi
D. I ve II
atandı.
E. II ve III
3 Mart 1924’te Alınan Diğer Kararlar
o “Erkan-ı Harbiye Vekâleti” kaldırılarak yerine

“Genelkurmay Başkanlığını” kurulmuştur.
o Genelkurmay başkanının Başbakana bağlanması ile
ordunun siyasetten uzaklaştırılması öngörülmüştür.
o 3 Mart’ta ayrıca Osmanlı hanedanı üyelerinin, ileride
saltanat ve halifelik iddiasında bulunabilecekleri
düşüncesiyle yurtdışına çıkması kararlaştırılmıştır. ED

TÜRK İNKILABI 4
MEHMET PAKIR
6. Çok Partili Siyasi Hayata Geçiş Çalışmaları
Uyarı:
o Cumhuriyet Halk Partisi’nden

a. Cumhuriyet Halk Fırkası sonra iktidara gelen ilk parti
o Mustafa Kemal, 9 Ağustos 1923’te Halk Fırkasını kurmuş, adı Demokrat Parti’dir.
daha sonra Cumhuriyet Halk Fırkası olarak değiştirilmiştir. o Cumhuriyet Halk Partisi’nden
o Halk Fırkası yeni Türk Devleti’nin ilk siyasi partisi olup inkılap ayrılan Celal Bayar, Adnan
girişimlerinde önemli roller üstlenmiştir. Menderes, Fuat Köprülü ve
o Ekonomide Devletçilik ilkesini benimseniştir. Refik Koraltan tarafından 7
o Cumhuriyet Halk Fırkası 1923’ten 1950’ye kadar Ocak 1946'da Demokrat Parti
o Türkiye’yi tek parti yönetimiyle idare etmiştir. kuruldu.
o 14 Mayıs 1950'de seçimlerin
kazanılması üzerine Celal
b. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Bayar cumhurbaşkanı, Adnan
o Mustafa Kemal ile siyasi konularda görüş ayrılığına düşen Kazım Menderes başbakan oldu.
Karabekir, Ali Fuat Paşa, Refet Paşa ve Rauf Bey’in önderlik
ettiği bu grup 17 Kasım 1924’te Terakkiperver Cumhuriyet
Fırkası adıyla bir parti kurmuştur.
o Partinin programında “Dini inançlara saygılıyız.” ifadesi yer
almıştır.
o Cumhuriyetçi, liberal ve demokrat bir anlayışa sahiptir.
o Kısa sürede bütün rejim muhalifleri bu partide toplanmaya
başlamıştır.
o Yaptığı muhalefet ile TBMM’de sert tartışmalara yol açan
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası siyasi ortamın
gerginleşmesine yol açmıştır.
o Şeyh Sait İsyanında rolü olduğu gerekçesiyle Terakkiperver
Cumhuriyet Fırkası, 1925’te kapatılmıştır.
o Böylece ilk çok partili yaşam denemesi başarısız olmuştur.
I. Hükümetin denetlenmesi ve
demokratik anlayışın
güçlendirilmesi
II. 1929’da” dünya ekonomik
krizi” Türkiye’yi de olumsuz
etkilemesi
III. Birinci Beş Yıllık Kalkınma
Planını hayata geçirme
düşüncesi
c. Serbest Cumhuriyet Fırkası
o Hükümetin denetlenmesi ve demokratik anlayışın Yukarıdakilerden hangileri Serbest
güçlendirilmesi için Mustafa Kemal çok partili hayata geçişi Cumhuriyet Fırkasının kurulmasında
gerekli görüyordu. etkili olmuştur?
o 1929’da” dünya ekonomik krizi” Türkiye’yi de olumsuz etkilemiş A. Yalnız I
ve halkta hükümete karşı oluşan güvensizlik artmıştı. B. I ve II
o Mustafa Kemal, Fethi Bey’i yeni bir parti kurmakla C. I, II ve III
görevlendirdi. D. II ve III
o Fethi Bey’in girişimiyle 12 Ağustos 1930’da Serbest Cumhuriyet E. Yalnız II
o Fırkası kuruldu.
o Parti ekonomide liberalizmi savunmuştur.
o Partinin eski rejim yanlıları tarafından kullanılmak istenmesi
üzerine Fethi Bey tarafından 17 Aralık 1930’da Serbest B
Cumhuriyet Fırkası kapatılmıştır.

TÜRK İNKILABI 5
MEHMET PAKIR
7. Cumhuriyete Yönelik Tehditler
I. Takrir-i Sükûn Kanunun çıkartılması
a. Şeyh Said İsyanı
II. İstiklal Mahkemelerinin kurulması
o Şeyh Sait ayaklanması 13 Şubat 1925’te başlamış, Diyarbakır,
Bitlis, Elazığ, Bingöl ve Muş’a kadar yayılmıştır. III. Nisâb-ı Müzakere Kanununun
o İsyanı bastıramayan Fethi Okyar hükümeti istifa etmek çıkartılması
zorunda kalmıştır.
Yukarıdakilerden hangileri Şeyh Sait
o Yeni hükümet İsmet Paşa tarafından kurulmuş ve bölgede
İsyanını bastırmak için TBMM’nin
sıkıyönetim ilân edilmiştir.
aldığı tedbirlerden biri değildir?
o İngilizler, Musul’a askeri harekât düzenlemeye hazırlanan
Türkiye’yi bu isyanla uğraştırmak istemiştir. A. Yalnız I
o İsyanı bastırmak için 4 Mart 1925’te TBMM tarafından Takrir-i
Sükûn Kanunu çıkarılmış ve İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur. B. Yalnız II
o Sert tedbirler alınarak isyan bastırılmıştır. C. Yalnız III
D. I ve II
b. Atatürk'e Suikast E. II ve III
o 14 Haziran 1926 Atatürk'e ve Laik Cumhuriyete karşı olan,
İttihatçıların da desteklediği suikast girişimi, İzmir'de
planlanmıştır. Ancak bu girişim başarılı olamamıştır.
o Suikast girişiminin ardından Ankara İstiklâl Mahkemesi'nin
yaptığı soruşturma sonucunda suçlu bulunanlar
cezalandırılmıştır
c- Menemen Olayı (23 Aralık 1930)

o Batı Anadolu'da, Menemen'de Derviş Mehmet adlı bir kişi Menemen Olayı’nın çıkmasında ve
tarafından halkın dini duyguları kullanılarak meydana gelen, destek halk arasında bulmasında,
Laik Cumhuriyete karşı gerici bir ayaklanmadır.
I. Hükûmetin izlediği liberal politikalar
o Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın kapatılması bahane edilmiştir.
o İsyanı bastırmaya çalışan Asteğmen Kubilay öldürüldü. II. Rejim karşıtlarının halkın dinî
o Giderek büyüyen isyan, askeri birliklerin müdahalesiyle duygularını istismar etmesi,
bastırıldı.
III. Serbest Cumhuriyet Fırkasının
kapatılmasının bahane edilmesi
Uyarı: Gerek Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası sonrası ortaya çıkan
Şeyh Sait İsyanı gerekse Serbest Cumhuriyet Fırkası sonrası çıkan Durumlarından hangileri etkili
Menemen Olayı Türk kamuoyunun henüz çok partili hayata hazır olmuştur?
olmadığını gösterir.
A. Yalnız I
B. Yalnız II
C. I ve II
D. I ve III
8. Kadınlara Seçme Ve Seçilme Hakkının Verilmesi E. II ve III
o 1930’da belediye seçimlerinde “seçme ve aday olma” hakkı
tanınmıştır.
o 1933’te muhtarlığa seçilme hakkı verilmiştir.
o 1934’te milletvekili seçme ve seçilme hakkı verilmiştir
BMV: Belediye, Muhtarlık, Vekillik

DE

TÜRK İNKILABI 6
MEHMET PAKIR
B. Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar Medeni kanunla:
Nedeni: o Kadın ile erkek arasında
o Osmanlıdan kalma hukuk kurallarının modern olmaması sosyal, ekonomik eşitlik
o Osmanlı hukuk kurallarının laikliğe aykırı olması sağlandı
o Halkın ihtiyaçlarını karşılayamaması o Kadınlar çalışma hayatına
o Hukuk kurallarında ikiliklerin olması; Şeri, örfi, azınlık, yabancı dâhil edildi
hukuk kurallarının ayrı olması o Kadınlara mirasta ve tanıklıkta
eşitlik verildi
Yukarıdaki uygulamalardan hangileri

1. Medeni Kanunun Kabulü ( 17 Mart 1926) Atatürk ilkelerinden Halkçılık ile
doğrudan ilgilidir?
o Osmanlıda mecelle adı verilen medeni kanun yürürlükteydi ve
bu kanun çağın gerisinde kalmıştı. Bu nedenle daha modern ve A. I, II ve III
halkın ihtiyaçlarını karşılayan eşitlikçi bir medeni kanun kabul
edilmeliydi. B. II ve III
o İsviçre medeni kanunu örnek alınmıştır. C. I ve III
Çünkü: D. Yalnız I
o En modern ve en son kabul edilen medeni kanundur. E. Yalnız II
o Türk milletinin karakterine en uygun olanıdır.
Medeni kanunla:
1921 Anayasasında; “Güçler Birliği”
o Kadın ile erkek arasında sosyal, ekonomik eşitlik sağlandı. ilkesi benimsenmiş, yasama, yürütme
o Kadınlar çalışma hayatına dâhil edildi. ve yargı yetkileri TBMM’de
o Kadınlara mirasta ve tanıklıkta eşitlik verildi. toplanmıştır.
o Kadınlara boşanma ve resmi nikâh hakkı verildi.
Yukarıdaki bilgi dikkate alındığında
Uyarı: Bu maddeler halkçılık ilkesi ile doğrudan ilgilidir. ulaşılabilecek en doğru sonuç
o Patrikhanenin ve konsoloslukların mahkeme kurma yetkileri A. Cumhuriyetin ilanına hazırlık

ellerinden alındı. yapılmıştır
o Din ve mezhep ayrılığına son verildi B. Bu uygulama ile kişi hak ve
Uyarı: Medeni Kanun hukukta ve sosyal alanda da laiklik ile ilgilidir. özgürlükleri genişletilmeye çalışılmıştır
C. Olağanüstü bir dönem olduğu için

hızlı karar alıp uygulama gerekliliği
2. 1921 ve 1924 Anayasası hissedilmiştir
D. Güçler birliği uygulaması demokratik

1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ) bir uygulamadır
o 20 Ocak 1921’de yayınlanmıştır. E. Kabine sistemine geçişin ön hazırlığı

o Yeni Türk Devleti’nin ilk anayasasıdır. yapılmıştır
o Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.
o Osmanlı Devleti’nin yerine yeni devletin kurulduğunu ilan
etmiştir.
o Yasama, yürütme ve yargı yetkilerini TBMM’de topladığı
için “Güçler Birliği” ilkesi benimsenmiştir
EC

TÜRK İNKILABI 7
MEHMET PAKIR
1924 Anayasası
Cumhuriyet döneminde hukuk
o 20 Nisan 1924’te yürürlüğe giren bu anayasa ile Teşkilat-ı alanında da bazı yenilikler yapılmıştır
Esasiye yürürlükten kalkmıştır.
I. 1926’da Ceza Kanunu kabul edildi ve
o Devletin yönetim şekli cumhuriyet, dili Türkçe, başkenti
İtalya’dan uyarlandı
Ankara’dır.
o Yasama ve Yürütme yetkisi Meclise, yargı yetkisi bağımsız II. 1928’de Ticaret Kanunu kabul edildi
mahkemelere verilmiştir. ve Almanya’dan uyarlandı
o Kişi hak ve özgürlükleri anayasada yer almıştır.
III. 1929’da İdare Kanunu kabul edildi ve
o Kabine sistemi benimsenmiştir.
İngiltere’den uyarlandı
o 1928 yılında “Devletin dini İslam’dır. ”ibaresi anayasadan Yukarıdaki hukuk düzenlemeleri ile
çıkarılmıştır. ilgili verilen bilgilerden hangisi
o Atatürk ilkeleri 1937’de anayasaya dâhil edilmiştir. yanlıştır?
A. Yalnız I
Ayrıca: B. I ve II
o 1926 - Ceza Kanunu kabul edildi (İtalya’dan uyarlandı). C. I, II ve III
o 1926 - Borçlar Kanunu kabul edildi (Almanya’dan uyarlandı).
o 1927 - Hukuk Mahkemeleri Usul Kanunu kabul edildi D. Yalnız III
(İsviçre’den uyarlandı).
E. II ve III
o 1928 - Ticaret Kanunu kabul edildi (Almanya’dan uyarlandı).
o 1929 - İdare Hukuku kabul edildi (Fransa’dan uyarlandı).
D
C. Eğitim Alanında Yapılan İnkılaplar
I. Tevhid-i Tedrisat Kanunu ( 3 Mart 1924)
o Osmanlı’da birçok eğitim kurumu vardı. Eski tarz okulların

yanında Avrupa tarzı okular, bunların yanında azınlıkların ve Eğitim Alanında Yapılan
yabancıların okulları bulunmaktaydı. Ayrıca bu okullarda Düzenlemelerin Amaçları
müfredat ve dil birliği yoktu.
o Laik ve çağdaş bir eğitim
Çıkartılan bu kanun ile: modeli oluşturmak
o Ulusal bir eğitim sistemi
o Tüm eğitim öğretim okulları milli eğitime bağlandı
oluşturmak
o Azınlıkların ve yabancıların okulları Milli Eğitime bağlandı
o Eğitimi tek çatı altında
o Müfredat birliği sağlandı
toplamak ve denetlemek
o Türkçe ders dili olarak kabul edildi.
o Yetişmiş insan gücü ihtiyacını
karşılamak
Uyarı: Bu düzenleme Laiklik ve milliyetçilik ilkeleri ile ilgilidir o Okuma - yazma oranını
artırmak
o Kız çocuklarının eğitimini
II. Medreselerin Kapatılması (1924)
sağlamak
o Medreseler modern dünyanın gerisinde kalmıştı. o Eğitimi yaygınlaştırmak ve
o Medreseler sadece din adamı yetiştiren kurumlar haline bilgisizliği yok etmek
gelmişti. Onların yerine ilahiyat fakülteleri ve imam hatip o Eğitimi uygulamalı hale
liselerinin açılması üzerine medreseler kapatıldı getirmek
o Güzel sanatları geliştirmek
Uyarı: Medreseleri kapatılması Laiklik ve milliyetçilik ilkeleri ile
ilgilidir

TÜRK İNKILABI 8
MEHMET PAKIR
III. Ankara Hukuk Mektebi Açıldı ( 1925)
o Amaç, hukukçu yetiştirmek Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun ile

birlikte yapılan bazı düzenlemeler
IV. Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun ( 2 Mart 1926)
şunlardır:
o Bu kanun sayesinde öğretimin genel ilkeleri belirlendi.
I. Bu kanun sayesinde öğretimin genel
o Devlet izni olmadan okul açılamayacağı kararı alındı.
ilkeleri belirlendi.
o Ders müfredatları çağdaşlaştırıldı.
o Müfredat laiklik ve milliyetçilik ekseninde düzenlendi. II. Devlet izni olmadan okul
açılamayacağı kararı alındı.
V. Yeni Türk Harflerinin Kabulü ( 1 Kasım 1928)
III. Ders müfredatları çağdaşlaştırıldı.
Nedenleri:
Yukarıdakilerden hangileri Milli
o Arap alfabesinin öğrenmesinin zor olması
Eğitimde ders içeriğinin laiklik
o Haklın okuma yazma seviyesini arttırmak
ekseninde düzenlenmesi kaygısı ile
o Arapçanın Türkçeye uygun olmaması yazı dili ile konuşma dili
yapılan bir düzenlemedir?
arasındaki farkı kaldırmak
A. I, II ve III
Önemi:
B. Yalnız I
o Okuma yazma kolaylaştı ve okuma yazma oranı arttı.
o Mustafa Kemal’e başöğretmen unvanı verildi. C. Yalnız III
Uyarı: Bu düzenleme Laiklik ve milliyetçilik ilkeleri ile ilgilidir D. II ve III
E. Yalnız II
VI. Millet Mekteplerinin Açılması ( 1929)
Amaç: Halkın okuma yazma oranını arttırmak. Bu amaçla okuma yazma

seferberliği başlatıldı.
Uyarı: Bu düzenleme halkçılık ilkesi ile ilgilidir

C
VII. Türk Tarih Kurumunun Açılması ( 1931)
Amaç:
o Türk tarihini araştırmak

o Osmanlı’daki ümmetçi tarih anlayışı yerine milli tarih bilincini
yerleştirmek.
Uyarı: Bu düzenleme Milliyetçilik ilkesi ile ilgilidir
VIII. Halkevlerinin Açılması ( 1932)
o Okuma yazma ve kültür seviyesini arttırmak amacıyla

açılmıştır.
IX. Türk Dil Kurumunun Açılması (1932) Uyarı: Türk dil kurumu ve Türk tarih
kurumunun siyasallaşmasını önlemek
o Türk dilini ve kültürünü araştırmak
amacıyla özerk yapıda kurulmuştur.
o Türk dilinin dünya dilleri arasındaki yerini almasını sağlamak
o Türkçeyi yabancı dillerin etkisinden kurtarmak ve millileştirmek
Uyarı: Bu düzenleme Milliyetçilik ilkesi ile ilgilidir

TÜRK İNKILABI 9
MEHMET PAKIR
X. Üniversite Reformu (1933)
Aşağıdakilerden hangisi, Atatürk
o Dönenin tek yükseköğretim kurumu olan Darülfünun’un çağdaş Dönemi’nde sosyal alanda
bir yapıya dönüştürülmesi gerekli görülmüş ve Türkiye’ye davet gerçekleştirilen inkılâplardan biri
edilen İsviçreli pedagoji profesörü Albert Malche’ın hükûmete değildir?
sunduğu rapor esas alınarak 1933'te çıkarılan bir yasayla TBMM,
Darülfünunu kapattı. A) Soyadı Kanunu’nun kabul edilmesi
o Darülfünun yerine İstanbul Üniversitesi 1 Ağustos 1933’de açıldı.
B) Milâdî takvimin kabul edilmesi
o İstanbul’daki Mülkiye Mektebi, Siyasal Bilgiler Fakültesi’ne
dönüştürülerek Ankara’ya taşınmıştır. C) Tekke ve Zâviyelerin kapatılması
o Ankara Hukuk Mektebi de Hukuk Fakültesi halini almıştır.
o 1936’da Ankara Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi açılmıştır. D) Kılık ve kıyafette değişiklik
E) Sanayi ve Maadin Bankasının

kurulması
D. Sosyal Alanda Yapılan İnkılaplar
I. Kılık Kıyafette Değişiklik ( 25 kasım1925)
o Osmanlıda bölgesel farklılıklar, dini inançlar ve etnik yapı

insanların kılık kıyafetini şekillendiren temel unsurlardı ve
bunlardan kaynaklı farklılıklar oluşmaktaydı.
o 25 Kasım 1925’te Şapka Kanunu yürürlüğe girmiş, Fes ve diğer
yöresel başlıkların giyilmesi yasaklanmış olup şapka giyilmesi
kanunen zorunlu kılınmıştır.
o 3 Aralık 1934'te kabul edilen bir kanunla da din adamlarının
ibadet yerleri dışında dini kıyafetlerle gezmeleri yasaklanmıştır.
o Sadece Diyanet İşleri Başkanı ve diğer dinlerin en yetkili
kişilerinin özel kıyafetleriyle dolaşabilmelerine izin verildi.
Uyarı: Bu düzenleme laiklik ve halkçılık ilkesi ile ilgilidir
II. Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması ( 30 Kasım 1925) Atatürk’ün Kastamonu Seyahati 1925
o Tekke ve zaviyeler modern çağa uygun olmayan kurumlardı.

Tarikatların denetiminde olan bu kurumlar eğitim kurumu gibi
çalışıyor ve halkı bazı hurafelerle kandırıyorlardı bu nedenle
Uyarı: Bu düzenleme laiklik ilkesi ile ilgilidir
III. Bazı Unvanların Kaldırılması (1925)
o Şeyh derviş mola gibi unvanlar kaldırıldı.
Uyarı: Bu düzenleme laiklik ve halkçılık ilkesi ile ilgilidir

TÜRK İNKILABI 10
MEHMET PAKIR
IV. Soyadı Kanunu (21 Haziran 1934)
Atatürk’ün Kimliği
o Osmanlıda kişiler arası yazışmalarda ve resmi işlerde soyadı
olmadığı için karışıklıklar yaşanmaktaydı. Bu karışıklıklar
nedeniyle işler yürütülemiyor ve haksızlıklar ortaya çıkıyordu.
Bu karışıklıkları önlemek amacıyla soyadı kanunu çıkartılmıştır.
Buna göre:
o Soyadı Türkçe olacak

o Herkesin bir soyadı olacak ağa, paşa, bey, hacı, molla gibi
unvanlar soyadı olarak kullanılamayacak
o Soyadı küçük düşürücü olmayacak
Uyarı: Bu düzenleme halkçılık ilkesi ile ilgilidir
V. Takvim, Saat ve Ölçülerde Değişiklik
o Osmanlıda Hicri ve Rumi takvim kullanılmaktaydı. Bu da ikilikler

yaşanmasına neden oluyordu. Bunların yerine Miladi takvim
kabul edilmiştir. (1925)
o Alaturka saat yerine Avrupa saatine geçilmiştir(1925)
o Arapça rakamlar yerine Latin rakamları kabul edildi (1928)
o Osmanlıda kullanılan endaze, arşın, karış, gibi uzunluk ölçüleri
yerine metre sistemi getirildi. Ağırlık ölçüsü olarak ta kilogram Atatürk Dönemi’nde gerçekleştirilen;
ve ton belirlendi (1931)
o Hafta sonu tatili cumadan pazara alındı. (1935) I. Hafta tatilinin Pazar gününe alınması,
II. Alaturka saat yerine Avrupa saatine

Uyarı: Takvim, saat, ölçü ve hafta sonu tatili ile ilgili bu
geçilmesi,
düzenlemeler, farklılıklardan doğan aksaklıkları ortadan kaldırmak
ve Türkiye’nin yabancı ülkelerle olan ekonomik ilişkilerini III. Milâdi Takvim’in kabul edilmesi
kolaylaştırmak amacına yöneliktir
inkılâplardan hangileri Avrupalı
devletlerle olan sosyo-ekonomik
ilişkileri kolaylaştırmaya yöneliktir?
A. Yalnız I
B. Yalnız II
C. I ve II
Toplumsal Alanda Yapılan İnkılâpların Ortak Amaçları
D. I ve III
o Toplumun kaynaşmasını sağlamak
E. I, II ve III
o Sosyal hayattaki ikilikleri ortadan kaldırmak
o Toplumsal ayrıcalıkları ortadan kaldırmak
o Laikliği toplum hayatına yerleştirmek
o Milli devlet bilinci oluşturmak
o Çağdaş uygarlıklar seviyesine ulaşmak
o Resmi işlemleri kolaylaştırmak
o Uluslararası siyasi ve ticari ilişkileri kolaylaştırmak
E

TÜRK İNKILABI 11
MEHMET PAKIR
E. Ekonomi Alanında Yapılan İnkılaplar Yeni Türk Cumhuriyeti’nde,
Ekonomi Alanında Yapılan İnkılapların Amaçları – Denizcilik yatırımların desteklenmesi
o Ekonomik bağımsızlığı gerçekleştirmek amacıyla Denizbank kurulmuştur.
o Milli ekonominin temellerini oluşturmak –. İzmir İktisat Kongresinde Özel
o Girişimci bir sınıf oluşturmak sektörün yapamayacağı büyüklükteki
o Yabancıların elindeki işletmeleri millîleştirmek girişimlerin devlet eliyle yapılması kararı
alındı
– Madencilik sektörüne yönelik

I. İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923)
çalışmaları desteklemek için Etibank
o Kongrenin toplanma amacı; milli ekonominin kurulması için kurulmuştur.
izlenecek yolları ve hedefleri belirlemekti.
Buna göre aşağıdaki yargılardan
Kongre'de: hangisine ulaşılabilir?
1. "Misak-ı İktisadi" kabul edildi. A) Sosyal yeniliklere hız verilmiştir.
2. Milli ekonomi kararı alındı. (Milliyetçilik) B) Yabancıların ekonomik alanda

faaliyet göstermeleri engellenmiştir.
3. Özel sektörün yapamayacağı büyüklükteki girişimlerin devlet eliyle
yapılması kararı alındı. (Devletçilik) C) Ekonomide Devletçilik ilkesine dayalı
bir anlayış benimsenmiştir.
II. Tarım Politikası
D) Sovyet Rusya’dan ekonomik destek
o Köylünün durumunun iyileştirilmesi amacıyla 1925’te Aşar sağlanmaya çalışılmıştır.
Vergisi kaldırılmıştır.
o Topraksız köylüye toprak dağıtılması amacıyla 2 Haziran E) Özel sektörün faaliyetleri
1929’da Toprak Reformu başlatılmıştır. kısıtlanmaya çalışılmıştır.
o Ziraat Bankası aracılığıyla köylüye kredi olanağı sağlanmış,
traktör yaygınlaştırılmaya çalışılmıştır.
o 1930’da Ankara’da Yüksek Ziraat Okulu kurulmuş ve bu okul 16
Haziran 1933’te Yüksek Ziraat Enstitüsü’ne dönüştürülmüştür.
o Köylüler arasındaki sosyo-ekonomik dayanışmayı arttırmak Aşağıdakilerden hangisi ile
maksadıyla 1936’da “Tarım Kredi Kooperatifleri” kurulmaya yabancıların kontrolünde olan Türk
başlanmıştır. karasularında yolcu ve yük taşıma
o 1925’te Ankara’da Atatürk Orman Çiftliği kurularak ülke hakkı sadece Türk denizcilerine
çiftçisine uygulamalı eğitim alabilecekleri bir tarım alanı verildi?
oluşturulmuştur. A. Kapitülasyonların kaldırılmasıyla
Uyarı: Tarım politikası ile ilgili uygulamalar daha çok Halkçılık ilkesi B. Kabotaj Kanunuyla
ile ilgilidir.
C. Teşvik-i Sanayi Kanunuyla
III. Kabotaj Kanunu (1 Temmuz 1926) D. Denizcilik Teşkilat ve Görevleri
o Kabotaj Kanunu ile yabancıların kontrolünde olan Türk Hakkındaki Kanunla
karasularında yolcu ve yük taşıma hakkı sadece Türk E. 493 nolu Ticaret Kanunuyla
denizcilerine verildi.
o Kabotaj Kanunu, kapitülasyonların kaldırılmasını tamamlayan
bir gelişme olup milli egemenliğin ve bağımsızlığın sağlanması
açısından oldukça önemlidir
Uyarı: Kabotaj Kanunu Milliyetçilik ilkesi ile ilgilidir

CB

TÜRK İNKILABI 12
MEHMET PAKIR
IV. Ekonomik Alanda Görülen Diğer Gelişmeler
o Ticari aşama destek olmak amacıyla 1924’te ilk özel banka olan
İş Bankası kurulmuştur.
o Madenleri işletmek ve sanayi kuruluşlarının yapımını sağlamak
amacıyla 1925’te Sanayi ve Maden Bankası kurulmuştur.
(Devletçilik)
o 1926’da kurulan Emlak ve Eytam Bankası, kredi vererek yoksul
kesime konut desteğinde bulunmaya çalışmıştır.
o Yerli girişimcileri teşvik etmek için 1927’de Teşvik-i Sanayi
Kanunu çıkarılmıştır. Ancak özel girişimcinin sanayi
yatırımlarında yetersiz kalması ve dünya ekonomik krizinden
dolayı devletin ekonomik alanda daha aktif bir görev
üstlenmesine neden olmuştur (Devletçilik).
o Türk ekonomisinin para işlerini düzenlemek amacıyla 1930’da
Merkez Bankası kurulmuştur.
o 1933’te Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı hazırlanarak özel
sektörün gerçekleştiremeyeceği yatırımlar devlet tarafından
yapılmaya çalışılmıştır. (Devletçilik)
Not: 1934–1939 arası uygulanan Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ile
Kayseri, Ereğli, Nazilli ve Malatya'da pamuklu dokuma fabrikaları
ve Bursa'da Merinos Fabrikası kuruldu. Paşabahçe Cam, Beykoz
Deri, İzmit Kâğıt Sanayii ve Karabük Demir-Çelik İşletmeleri gibi
fabrikalar kuruldu.
o Türkiye’de madenciliği geliştirmek amacıyla 1935’te Maden

Tetkik Arama Enstitüsü (MTA) kurulmuştur.
o İkinci Beş Yıllık Kalkınma Plânı 1937’de hazırlanmaya başlanmış
ve 1938’de uygulamaya sokulmuştur.
Not: II. Beş Yıllık Kalkınma Planı, II. Dünya Savaşı’nın başlaması
nedeniyle uygulanamamıştır.
Not Alınız:

TÜRK İNKILABI 13
MEHMET PAKIR
Not Alınız:

TÜRK İNKILABI 14
MEHMET PAKIR
Not Alınız:

ATATÜRK İLKELERİ 1
MEHMET PAKIR
Atatürkçü Düşünce Sisteminin Temel Amaçları: .
“Biz cumhuriyeti kurduk, o on yaşını
o Türk milletinin tam bağımsızlığı doldururken demokrasinin bütün
o Milli egemenliğin sağlanması gereklerini sırası geldikçe uygulamaya
o Demokrasi ve Cumhuriyet fikrinin yerleşmesi koymalıdır. Kadın haklarını tanımak da
o Modern bir toplum oluşturarak çağdaş dünya seviyesine bunun bir gereği olacaktır.”
ulaşmak Mustafa Kemal’in yukarıdaki sözü
o Türkiye Cumhuriyetinin güçlenmesini sağlamak düşünüldüğünde Atatürkçülüğün
Atatürkçülüğün Nitelikleri temel özellikleriyle ilgili ulaşılabilecek
en doğru sonuç aşağıdakilerden
o Türk toplumunun ihtiyaçlarından doğmuştur hangisidir?
o Temelinde milli kültür ve evrensel değerler bulunmaktadır
o İlerlemeye ve yenileşmeye açıktır A. Barışçıdır
o Akla ve bilime dayanır B. Din ve vicdan hürriyetini savunur
o Dış devletlerin baskısı yoktur
o İlkeler bir bütündür C. Eşitlik ilkesini benimser
Atatürkçülüğün Özellikleri D. Yeniliğe açıktır
o Barışçıdır E. Milli kültürü yüceltir

o Milli egemenliğe dayanır
o Milli kültürü yüceltir Cumhuriyetçilik Ekseninde Yapılan
o Yeniliğe açıktır İnkılâplar
o Evrensel ilkelere sahiptir
o Din ve vicdan hürriyetini savunur o TBMM’nin Açılması (23 Nisan
o Eşitlik ilkesini benimser 1920)
o Her türlü sömürüye karşıdır. o 1921 ve 1924 Anayasalarının
Kabul Edilmesi
1. Cumhuriyetçilik: o Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım
1922)
o Cumhuriyetçilik, halkın yöneticilerini seçimle belirlemesidir.
o Cumhuriyet’in İlânı (29 Ekim
Dolayısıyla egemenlik halka aittir
1923)
o Herhangi bir kişi, grup ya da zümre yönetimde ayrıcalığa sahip
o Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart
kılınamaz. Yani oligarşiye dayanmaz.
1924)
o Halk tarafından seçilen yöneticiler, görevli kurumlarca ve yine
o Türk Kadınına Siyasî Haklar
halk tarafından seçimler yoluyla denetlenir
Verilmesi (1930–1933–1934)
o Kanun üstünlüğü hâkimdir.
o Siyasî Partilerin Kurulması (Çok
o Cumhuriyetçilik ilkesi, saltanat yönetimini reddeder.
Partili Hayata Geçiş
o Cumhuriyetçilik ilkesinin tamamlayıcı en önemli unsurlardan
Denemeleri)
biri demokrasidir.
o Ordu – Siyaset Ayrımı İçin
o Demokrasi; toplum içinde ki değişik görüşlerin serbestçe temsil
Yapılan Çalışmalar
edilmesi ve kişilerin bunlardan dilediklerine taraf olması esasına
o Seçmen Yaşının Düşürülmesi
dayanır.
Nitelikleri Laik Devlet – Sosyal Devlet – Hukuk Devleti

Sihirli Kelimeler:
Demokratik Devlet– Üniter Yapı
Tamamlayıcıları Demokrasi – Meclis – Seçim o Ulusal (Millî) Egemenlik
o Ulusal (Millî) İrade
Vatandaşın Askerlik – Vergi Verme – Seçme ve Seçilme o Seçim Yönetim / Rejim
Sorumlulukları Kanunlara Uyma
Demokrasi
Anlamı Halk Yönetimi – Millet Egemenliği
o Çok Partili rejim, Seçme ve
seçilme hakkı
Amacı Toplumsal Eşitlik – Milli Beraberlik
o Anayasal gelişmeler
Devlet Millet Bütünleşmesi

MEHMET PAKIR
2. Milliyetçilik
o Aynı toprak parçası üzerinde bir arada yaşama idealine sahip,
dil, tarih ve kültür birliği içindeki topluluklar millet olarak ฀ Ulusal bağımsızlığı esas alır
adlandırılır. ฀ Vatan ve millet sevgisine
o Milliyetçilik ise kendilerini aynı milletin üyesi sayan kişilerin dayalıdır
mensup olduğu toplumu yüceltme isteğidir. ฀ Millî birlik ve beraberliğe
o Atatürk, “Türkiye Cumhuriyeti’ni kuran Türkiye halkına Türk önem verir
milleti denir.” demiştir.
Yukarıda özellikleri verilen Atatürk
o Milli Mücadelede uygulamaya konulan temel ilkedir.
ilkesi aşağıdakilerden hangisidir?
o Yayılmacılığa ve sömürgeci anlayışa karşıdır.
o Atatürk Milliyetçiliği din birliğine değil, birlikte yaşama A. Milliyetçilik
arzusuna dayanır. Bu nedenle laiktir B. Devletçilik
C. Cumhuriyetçilik
D. Halkçılık
Sihirli Kelimeler
E. Laiklik
o Ulusal (Millî) bağımsızlık
o Ulusal (Millî) bilinç
o Türk–Türklük–Türkçecilik
o Millî birlik ve beraberlik
o Millî tarih–Millî dil
o Din ve ırk birliği yoktur
o Ümmetçi anlayış yoktur.
Milliyetçilik Ekseninde Yapılan İnkılâplar
o TBMM’nin Açılması (23 Nisan 1920) ฀ İstiklâl Marşı’nın Kabulü

o Misak-ı Millînin Kabulü (28 Ocak 1920) ฀ Kapitülasyonların Kaldırılması
o İstiklâl Marşı’nın Kabulü (12 Mart 1921) ฀ Kabotaj Kanunu’nun Kabulü
o Kapitülasyonların Kaldırılması (1923)
o Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Çıkarılması (3 Mart 1924) Yukarıdaki İnkılaplar bir bütün olarak
o Kabotaj Kanunu’nun Kabulü (1 Temmuz 1926) düşünüldüğünde en çok Atatürk
o Türk Tarih Kurumu’nun Kurulması (1931) İlkelerinden hangileriyle
o Türk Dil Kurumu’nun Kurulması (1932) ilişkilendirilebilir?
o Türk Parasını Koruma Kanunu’nun Çıkarılması (1930) A. Halkçılık
o Türkçenin yabancı Boyunduruğundan Kurtarılması B. Devletçilik
o Yabancılara Ait Ticarî İşletmelerin Satın Alınması C. Cumhuriyetçilik
(Millîleştirme) D. Milliyetçilik
E. Laiklik
Türk Tarih Kongresi /1932
AD

MEHMET PAKIR
3. Halkçılık
o Aynı toprak parçasında yaşayan ve yaşadığı toprak parçasını
vatan sayan, kaderini o ülkenin kaderiyle bir gören topluluğa Köylüler için ağır malî külfet olan ve
“halk” denir. ürün üzerinden peşin olarak alınan
o Halkçılık ise bireyler arasında hiçbir fark gözetmeksizin halkı aşar vergisinin kaldırılması,
eşit kabul etmektir
I. Halkçılık
o Bu ilke herhangi bir gruba ya da topluluğa ayrıcalık tanınmasını
reddeder II. Cumhuriyetçilik
Halkçılık ilkesini oluşturan tamamlayıcı unsurlar şunlardır: III. Devletçilik
a) Kanun karşısında eşitlik İlkelerinden hangilerini doğrudan
b) Siyasal demokrasi destekler?
c) Sınıf mücadelesinin kabul edilmemesi ve sosyal dayanışma
A. Yalnız I
Halkçılık, Cumhuriyetçilik ve Milliyetçilik ilkelerinin doğal bir sonucudur. B. Yalnız II
C. Yalnız III
Sihirli Kelimeler D. I ve III
E. II ve III
o Eşitlik
o Sosyal Devlet
o Ayrıcalıkların kaldırılması
o Sosyal Adalet
o Demokrasi
o Topluma Hizmet
Halkçılık Ekseninde Yapılan İnkılâplar

Atatürk bir sözünde “Türkiye
o Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Çıkarılması (3 Mart 1924) Cumhuriyeti halkını; ayrı ayrı
o Aşar Vergisinin Kaldırılması (1925) sınıflardan oluşmuş değil, fakat kişisel
o Türk Medeni Kanunu’nun Kabulü (1926) ve sosyal hayat içinde iş bölümü
o Yeni Türk Harflerinin Kabulü (1928) itibariyle çeşitli mesleklere ayrılmış bir
o Millet Mekteplerinin Açılması (1928) toplum olarak görmek esas
o Okuma-Yazma Seferberliğinin Başlaması prensiplerimizdendir” demiştir.
o Halkevlerinin Açılması (1932)
o Toprak Reformu İle İlgili Kanunun Çıkarılması (1929) Atatürk’ün bu sözü en çok aşağıdaki
o Soyadı Kanunu’nun Kabulü (1934) ilkelerden hangisiyle
o Ayrıcalık Belirten Unvanların Yasaklanması ilişkilendirilebilir?
o Kadınlara Seçme-Seçilme Hakkının Verilmesi (1930–1933–
A. Halkçılık
1934)
B. Devletçilik
C. Cumhuriyetçilik
D. Milliyetçilik
Atatürk Bir Halk Buluşmasında E. Laiklik
AA

MEHMET PAKIR
4. Devletçilik Atatürk’ün “Bundan sonra pek mühim
o Devlet, belirli bir toprak üzerinde yaşayan ve millet olarak zaferlere kavuşacağız. Fakat bu zafer
tanımlanan insanların bir düzen içinde yaşamasını sağlayan süngü zaferleri değil, ekonomi, ilim ve
örgütlenme şeklidir. irfan zaferleri olacaktır” sözüyle
o Devletçilik ekonomi ile ilgili ilkedir yani devletin ekonomi anlatmak istediği şey aşağıdakilerden
alanında yönlendirici ve kontrol edici durumda bulunmasıdır. hangisidir?
o Devletçilik, büyük yıkıma uğramış Türk halkının ekonomik A. Güçlü bir devletin ancak güçlü
alanda kalkınmasını hedef edinen ilkedir. bir ekonomiyle mümkün
o Devletçilikte özel girişim (liberal ekonomi) engellenmez. olabileceği
o Devletçilik yabancı sermayeye de karşı değildir. B. İlim ve irfan sahibi olmanın çok
zor olduğu
Sihirli Kelimeler C. Ekonomik zaferlerin askeri
zaferlerden çok daha önemli
o Ekonomi olduğu
o Kamu İktisadî Teşebbüsleri (KİT) D. Askeri zaferlere devam
o Karma ekonomi modeli edileceği
o Kamulaştırma çalışmaları E. İlim ve eğitim çalışmalarının
o Yatırım askeri çalışmalardan daha
o Devlete ait bankalar değerli olduğu
o Kalkınma
o Özel sektör engellenmez.
Devletçilik Ekseninde Yapılan İnkılâplar
o Tarım alanındaki destekleyici çalışmalar (makineleşme ve

kredi desteği)
o Yabancı işletmelerin satın alınması ve kamulaştırılması I. Tarımda makineleşme ve kredi
o Türk tarımına öncülük eden Atatürk Orman Çiftliği’nin desteği
kurulması (1925)
o Devletin eğitim, sağlık, güvenlik yatırımlarında bulunması II. Birinci beş yıllık kalkınma planı
o Devletin banka kurması (İş Bankası hariç; Etibank,
III. İş Bankası’nın kurulması
Sümerbank, Denizbank vb.)
o Şişe Cam, Karabük Demir-çelik fabrikaları gibi yatırımların Yukarıdaki gelişmelerden hangileri
yapılması devletçilik ilkesi doğrultusunda
o Devletin bankaları ve kredi kooperatiflerini denetimine gerçekleştirilen faaliyetler arasında
alması değildir?
o Beş Yıllık Kalkınma Planı (1933) – (1934’te uygulamaya
konulmuştur.) A. Yalnız I
o Kamu İktisadî Teşebbüsleri ’nin gerçekleştirilmesi B. Yalnız II
o Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü’nün (MTA) kurulması C. Yalnız III
(1935) D. II ve III
E. I ve III
Tarımda Makineleşme Çalışmaları
AC

MEHMET PAKIR
5. Laiklik
o Laiklik, dinin devlet yönetiminden ayrılmasını, hukuk
kurallarının akılcı ve bilimsel düşünce rehberliğinde I. Saltanatın kaldırılması,
hazırlanmasını öngören ilkedir.
II. Türk Dil Kurumu’nun kurulması,
o Laiklik dine karşı değildir, din ve vicdan özgürlüğünü savunur.
o Devlet bütün dinlere karşı eşit mesafededir. III. Medreselerin kapatılması
o Bilimsellik ve Akılcılık ilkesi laikliği bütünleyen ilkelerdir.
Yukarıdaki gelişmelerden hangileri
Sihirli Kelimeler laiklik ilkesi ile ilgili değildir?
o Akıl A. Yalnız I
o Din ve vicdan özgürlüğü B. Yalnız II
o Hurafe C. Yalnız III
o Din, İnanç özgürlüğü D. I ve III
o Dogma E. I, II ve III
o Bilim
o Düşünce özgürlüğü
Laiklik Ekseninde Yapılan İnkılâplar
o Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)

o Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924)
o Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Çıkarılması (3 Mart 1924)
o Şer’iye ve Evkaf Vekâlet’inin Kaldırılması (1924)
o Medreselerin Kapatılması (1924)
o Tekke, Türbe ve Zaviyelerin Kapatılması (1925)
o Kılık-Kıyafet ve Şapka Kanunu (1925)
o Türk Medeni Kanunu’nun Kabulü (1926) Atatürk’ün; “Din bir vicdan
o Dinî içerikli unvan ve lakapların kaldırılması (hacı, hoca, meselesidir. Herkes vicdanının emrine
şeyh, seyyid, molla vb.) uymakta serbesttir. Biz dine saygı
o 1924 Anayasası’ndan “Devletin dini İslâm’dır” gösteririz. Düşünüşe ve düşünceye
maddesinin çıkarılması muhalif değiliz” sözü aşağıdaki
o 1924 Anayasası’nda yemin şeklinin değiştirilmesi ilkelerden hangisiyle ilgilidir?
(“Vallahi” yerine “Namusum üzerine ant içerim” olarak
değiştirilmesi) A. Halkçılık
o 5 Şubat 1937’de Laiklik ilkesinin anayasada yer alması B. Devletçilik
C. Cumhuriyetçilik
D. Milliyetçilik
Atatürk TBMM Açılışında Dua Ederken E. Laiklik
DE

MEHMET PAKIR
6. İnkılapçılık
o İnkılap, bir toplumun önemli kurumlarını kısa bir süre içinde Temel İlkeler Bütünleyici İlkeler
değiştirip kendini yenileştirme atılımıdır.
o İnkılapçılık ise, modern toplum hayatında yeni gelişme ve
ilerlemelere imkân hazırlamaya yönelik bir düşünceyi
benimsemektir.
o Bu ilke, ihtiyaçlara cevap veremeyen geri kalmış kurumların
yerine çağdaş kurumların oluşturulmasını hedefler.
Cumhuriyetçilik Ulusal Egemenlik
o İnkılapçılık ilkesi durağan değildir.
Halkçılık
o Koşulların değişmesine bağlı olarak değişime ayak
uydurulmasını amaç edinir.
o Çağdaşlık ve Batılılaşma ilkesi İnkılapçılığı bütünler.
Sihirli Kelimeler Milliyetçilik Ulusal Bağımsızlık

o Çağdaşlaşma
o Medeniyet
o Dinamik yapı
o Devrim, Yenileşme, Köklü değişim
o İlerleme, Muasırlaşma, Modernleşme
Milliyetçilik Ulusal Birlik ve

Halkçılık Beraberlik
İnkılâpçılık Ekseninde Yapılan İnkılâplar
o Atatürk döneminde gerçekleştirilen tüm yenilik ve

inkılâplar İnkılâpçılık ilkesinin kapsamında yer almaktadır.
Milliyetçilik Yurtta Barış,

Halkçılık Dünyada Barış
Yeni Türkiye Cumhuriyetinin En büyük İnkılabı TBMM
Laiklik Akılcılık ve
İnkılâpçılık Bilimsellik
İnkılâpçılık Çağdaşlaşma ve
Laiklik Batılılaşma

MEHMET PAKIR
Not Alınız:

MEHMET PAKIR
Not Alınız:

ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI 1
MEHMET PAKIR
Türk Dış Politikasının Esasları İngiltere Kralı VII. Edward
o Bağımsızlığı her şeyin üstünde tutmak Dolmabahçe’de
o Milli Güç unsurlarını en üst seviyeye çıkarmak
o Millî sınırlar içinde kalmak
o Dış politikada gerçekçi olmak, gerçekleştirilemeyecek emeller
peşinde koşmamak
o Uluslararası ilişkilerde, eşitliğe dayanan karşılıklı dostluklar ve
ittifaklar kurmak
o Diğer devletlerin iç politikalarından ve yönetim sistemlerinden
etkilenmemek
o Dış politika ve diplomaside bilim ve teknolojiyi yol gösterici
olarak kullanmak
o Dünyada yaşanan gelişmeleri göz önünde tutmak
o Atatürk’ün dış politikadaki temel düşüncesi “Yurtta sulh,

cihanda sulh” sözüyle ifadesini bulmuştur
Uyarı: İngiliz ve Türk heyetleri 1924’te

A. 1923–1930 Dönemi Türkiye'nin Dış Politikası İstanbul’da toplanan Haliç
Konferansı’nda Musul Meselesi ile ilgili
o Bu dönemde, Lozan Barış Antlaşması’ndan kalan sorunların
görüşmelere başlamış olmasına
çözümü ile meşgul olunmuştur.
rağmen sonuç alınamamıştır.
Lozan Sonrası Yaşanan Sorunlar Hangi Devletle Yaşandı
o Yabancı Okullar Sorunu
o Dış Borçlar Sorunu Fransa
o Nüfus Mübadelesi
(Değişimi) “Etabli”
Sorunu Yunanistan
o Fener Rum Patrikhanesi 1923–1930 arası dönem Türk dış
Sorunu
politikasında gündeme gelen;
o Musul (Irak Sınırı) Sorunu İngiltere I. yabancı okullar
1. Musul Meselesi II. nüfus mübadelesi (Etabli)
o Lozan’da iki taraf arasında anlaşma sağlanamayınca bulunan III. Dış borçlar
ara formüle göre sorun ikili görüşmelere bırakılmıştır. Konularından hangileri, Fransa ile
o İkili görüşmelerden sonuç alınamayınca İngiltere ile savaş yaşanan sorunlar arasında yer alır?
durumuna gelinmiştir.
o Bu sırada içerde Şeyh Sait İsyanı patlak verdiği için Türkiye bu A. Yalnız I
mesele ile yeteri kadar ilgilenememiştir. B. Yalnız II
o Konu Milletler Cemiyetine götürülmesine rağmen bir sonuç C. Yalnız III
alınamayınca Türkiye ile İngiltere arasında 1926’da Ankara D. I ve III
Antlaşması imzalanmıştır. E. II ve III
Ankara Antlaşmasına göre;
o Musul ve Kerkük Irak’a bırakılacaktı.

o Irak, Musul bölgesinden elde edeceği petrol gelirinin %
10’nu 25 yıl süreyle Türkiye’ye verecekti.
o Hakkâri Türkiye’de kalacaktı. D

MEHMET PAKIR
2. Dış Borçlar Sorunu
1923–1930 arası Türk dış politikasında
o Fransa ile yapılan görüşmeler sonunda borçların ödenmesi
Fransa ile yaşanan Dış Borçlar
konusunda 1928 yılında anlaşma sağlanmıştı.
sorununun çözümünde;
o Ancak 1929 Dünya Ekonomik Krizi nedeniyle ödemede sorun
çıkması sonucu borçların ertelenmesi yolunda yeniden I. Truman Doktrini
görüşmeler yapılmış nihayet 1933’de Paris’te yapılan antlaşma
ile borçlar sorunu da tamamen çözümlenmiştir. II. Hoover Moratoryumu,
o Borçların son taksiti 1954’te ödenmiş ve böylece bu mesele
III. Sandler Raporu
kapanmıştır
Sistemlerinden hangileri etkili
Hoover Moratoryumu: Bu dönemde ABD Başkanı Hoover bir olmuştur?
moratoryum (borç erteleme sistemi) yayımlamış ve borçların
A. Yalnız I
ödenmesini geciktiren bir sistemi ortaya atmıştır.
B. Yalnız II
C. Yalnız III
3. Nüfus Mübadelesi (Etabli) D. I ve II
E. II ve III
o Lozan Antlaşması’nda Türkiye’de bulunan Rumların ve
Yunanistan’da kalan Türklerin değişimi konusunda karar
alınmıştı.
o İstanbul sınırları içinde kalan yerleşik Rumlar ve Batı Trakya
Türkleri bu değişimin dışında tutulmuştur.
o Yunanistan İstanbul’da nüfuzunu devam ettirmek için daha
fazla nüfus bırakmak isteyince taraflar arasında anlaşmazlık
çıkmış ve olay önce Milletler Cemiyetine sonra da uluslararası
Adalet Divanı'na devredilmiştir. I. Yunanistan’ın İstanbul’da daha yazla
o Türkiye ile Yunanistan arasında 10 Haziran 1930’da yapılan Rum bırakmak için ısrarcı tutum
Ankara Antlaşması sonrasında bu sorun çözümlenmiştir. sergilemesi
Not: Nüfus Mübadelesi konusu görüşülürken “İstanbul’daki Rum II. İngiltere’nin Musul’un Irak’a ait
Ortodoks Patrikliği” konusu da ele alınmıştı. Türkiye, egemenlik olduğunda ısrar etmesi
haklarına müdahale olarak gördüğü “Patrikliğin” siyasal alanlarla, III. Türkiye’nin Sadabad Paktına üye
yönetim alanlarındaki bütün yetkilerinin elinden alınarak sadece, olması
dini konularla ilgili sorumluluğunun devam etmesi şartıyla
İstanbul’da kalmasını kabul etmiştir. Cumhuriyet döneminde görülen
yukarıdaki gelişmelerden hangilerinin
yeni sorunlara ortam hazırlayıcı
Uyarı: 1930’da Nüfus Mübadelesi sorununun çözümlenmesiyle nitelikte olduğu söylenebilir?
Türk-Yunan ilişkileri 1954 yılına kadar barış içinde sürmüştür. 1954’te
Kıbrıs Sorununun ortaya çıkması ile bu ilişkiler bozulmuştur. A. Yalnız I
B. Yalnız II
C. Yalnız III
D. I ve II
Nüfus Mübadelesinde Göç Eden İnsanlar E. II ve III
BD

MEHMET PAKIR
4. Yabancı Okullar Sorunu
o Lozan Antlaşması’na göre Türkiye sınırları içinde bulunan
yabancı okullar Türk kanunlarına göre yönetilecekti. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk
o Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile bütün yabancı okullar MEB’e dönemi Türk dış politikasında Fransa
bağlandı. ile yaşanılan sorunlardan biri değildir?
o 1926’daki Maarif Teşkilâtı Kanunu ile de yabancı okullardaki
A. Dış borçlar
Tarih, Coğrafya ve Türkçe derslerinin Türk öğretmenler
B. Yabancı okullar
tarafından okutulması ve Türk müfettişlerce denetlenmesi
C. Adana-Mersin demir yolunun
karara bağlandı
millileştirilmesi
o Türkiye’nin aldığı bu karara yabancı okullar başlangıçta Papalık
D. Bozkurt-Lotus olayı
ve Fransa’nın da desteğiyle karşı çıkmışlarsa da, Türk Hükümeti
E. Irak sınırı
bu durumu iç politika meselesi saymış ve her türlü müdahaleyi
reddederek sorunu çözmüştür.
Bu durum, Türkiye Cumhuriyeti’nin bu sorunu, tam bağımsızlığa

uygun şekilde çözümlediğinin göstergesidir.
Ayrıca;
1. Türkiye’nin Adana - Mersin demir yolunu millileştirmek

istemesi
2. Türk bayrağı taşıyan “Bozkurt” adlı gemiyle Fransız
bayrağı taşıyan “Lotus” adlı geminin çarpışmasıyla ortaya
çıkan hukuki sorunlar Türkiye – Fransa arasında gerginliğe
neden olsa da her iki sorun da Türkiye lehine
sonuçlanmıştır. 1930–1939 yılları arasında Türk dış
politikasının temel dinamiklerinin
şekillenmesinde aşağıdakilerden
hangisi etkili olmuştur?
B. 1930 – 1939 Dönemi Türkiye’nin Dış Politikası
A. Hatay sorununu çözmek
o Bu dönem II. Dünya Savaşı tehdidine karşı alınan önlemler B. Musul sorununu çözmek
dönemidir. C. Almanya ile ilişkileri
o Almanya (Nazizm) ve İtalya’nın (Faşizm) yayılmacı geliştirmek
politikalarına karşı tedbir alınması ve dünya barışına katkı D. Nüfus Mübadelesi (Etabli)
sağlanması dış politikanın temel belirleyici dinamikleri sorununu çözmek
olmuştur. E. Almanya ve İtalya’nın
yayılmacı politikalarına karşı
tedbir almak
1. Milletler Cemiyetine Üyelik (1932)

o 1932 tarihinde İspanya’nın teklifi ve Yunanistan’ın desteği ile
Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) tarafından davet edilen
Türkiye, 18 Temmuz 1932’de bu cemiyete üye olmuştur.
o Dünya barışına katkı sunmak ve kendi güvenliğini sağlama
amacı Türkiye’nin Milletler Cemiyetine üye olmasında
belirleyici olmuştur.
o Türkiye Cumhuriyeti’nin üye olduğu ilk uluslararası örgüt olan
Milletler Cemiyeti’ndeki ilk temsilcisi Cemal Hüsnü Taray’dır.
EE

MEHMET PAKIR
2. Balkan Antantı (1934) I. Türkiye’nin önderliğinde
o Türkiye’nin önderliğinde oluşan bir birliktir. oluşan bir birliktir.
o Amaç, Alman yayılmacılığına karşı batı sınırını güvence altına II. Amaç, Alman yayılmacılığına
almaktır. karşı batı sınırını güvence
o Bir saldırmazlık sözleşmesi olan Balkan Antantında yer alan altına almaktır.
ülkeler şunlardır; Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya, Romanya. III. Türkiye dışında Bulgaristan’da
(TaYYaR) bu birlikte yer alan diğer bir
devlettir
3. Montrö Boğazlar Sözleşmesi (1936)
Yukarıdakilerden hangileri Balkan
o Lozan Antlaşmasıyla boğazların yönetimi başkanı Türk olan Antantı ile ilgili doğru bir bilgi değildir?
uluslararası bir komisyona verilmiştir.
A. Yalnız I
o Bu durum Türkiye’nin tam bağımsızlığına ve egemenlik
B. Yalnız II
haklarına aykırıydı.
C. Yalnız III
o Alman ve İtalyan yayılmacılığına karşı Türkiye, boğazların
D. I ve II
statüsünün yeniden belirlenmesi amacıyla milletler cemiyetine
E. II ve III
başvurdu.
o Türkiye’nin isteği olumlu bulundu ve 1936’da Montrö Boğazlar
Sözleşmesi imzalandı.
Buna göre;
a) Boğazlar komisyonu kaldırılacak ve boğazların yönetimi

Türkiye’ye bırakılacak
I. Boğazlar komisyonu
b) Yabancı savaş gemilerinin geçişi sınırlandırılarak, Türkiye’nin
kaldırılacak ve boğazların
denetimine bırakılacak
yönetimi Türkiye’ye
Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile ilgili bu maddeler Türkiye’nin dünya bırakılacak
devletleri arasındaki saygınlığını artırmıştır II. Yabancı savaş gemilerinin
geçişi sınırlandırılarak,
Türkiye’nin denetimine
4. Sadabad Paktı (1937)
bırakılacak
o İtalya tehdidine karşı doğu sınırını güvence altına almak III. Yabancı devletlere ait ticaret
amacıyla oluşturulan bir birliktir. gemileri serbestçe
o Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında imzalanmıştır. geçebilecek
o Suriye ise Hatay Sorunundan dolayı katılmamıştır
Yukarıdakilerden hangileri boğazlar
o Böylece Türkiye’nin doğu sınırı güvence altına alınmıştır.
üzerinde Türkiye’nin egemenliğinin
arttığının kesin kanıtı olarak
Uyarı: Afganistan ile Suudi Arabistan’ın pakta alınıp alınmayacağı ile
değerlendirilebilir?
ilgili görüşmelerin uzun sürmesi paktın toplanmasının gecikmesine
neden olmuştur. 1935’te toplanması planlanan pakt 1937’de A. Yalnız I
toplanabilmiştir. B. Yalnız II
C. I ve II
D. II ve III
Atatürk ve İran Şahı Rıza Pehlevi
E. I, II ve III
CC

MEHMET PAKIR
5. Hatay Sorunu (1939)
o Fransa ve Türkiye arasında imzalanan 1921 Ankara Antlaşması
ile Hatay Suriye’ye dolayısıyla Fransız mandasına bırakılmıştı.
o II. Dünya Savaşı tehlikesi belirince Fransa; Suriye ve Lübnan Milletler Cemiyeti’nin bölgeye
üzerindeki manda yönetimini kaldırınca Suriye bu boşluktan raportör olarak gönderdiği Sandler’in
yararlanarak harekete geçmiştir. hazırladığı raporun, aşağıdaki
o Türkiye bu durum üzerine milletler cemiyetine başvurarak sorunlardan hangisinin çözümünde
Hatay halkının kendi geleceğini kendisinin belirlemesini etkili olduğu söylenebilir?
istemiştir.
A. Yabancı okullar
Sandler Raporu: Sandler Raporu’nda; Hatay ve çevresinde Türk B. Doğu Sınırı
nüfusun çoğunlukta olduğu belirtilmiş ve Sancak Sorunu ile ilgili bir C. Mübadele
komisyonun kurulması önerilmiştir. Bu doğrultuda Hatay’da özel D. Hatay
bir statünün kurulması ve Sancak’ın ayrı bir varlık olarak sayılması E. Dış Borçları
da teklif edilmiştir.
o Bu durum milletler cemiyetince uygun bulunmuş ve 1938’de

yapılan halk oylaması ile 1938’de Hatay Bağımsız Devleti
kurulmuştur.
Hatay Cumhuriyetinin:
1. İlk Cumhurbaşkanı Tayfur Sökmen

2. İlk Başbakanı Abdurrahman Melek
3. İlk Meclis Başkanı Abdülgani Türkmen olmuştur
o On ay sonra 1939’da Hatay Meclisi oy çokluğuyla alınan karar

neticesinde Anavatan’a bağlanmıştır.
Uyarı: Böylece Hatay Meselesi Misak-ı Milliye uygun bir şekilde Atatürk’ün; “Kırk asırlık Türk yurdu
çözümlenmiş ve bugünkü Suriye sınırı çizilmiştir. düşman elinde esir kalamaz” dediği
sorun aşağıdakilerden hangisidir?
A. Musul Sorunu
B. Batum Sorunu
İsmet İnönü Hatay’da /1939 C. Hatay Sorunu
D. Boğazlar Sorunu
E. Batı Trakya Sorunu
DC

MEHMET PAKIR
Not Alınız:

Kpss Tarih Konu Anlatimi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kpss Tarih Konu Anlatimi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

TARİH BİLİMİNE GİRİŞ

฀ Tarih; geçmişte meydana gelen olay ve olguları (insan Tanım:

A) Olayda rol alan kişilere

Tarih Yazımının Basamakları

Tarih Öğretmeni Mehmet PAKIR

1. Tarama (Kaynak Arama)

Tarih Öğretmeni Mehmet PAKIR

1 Kronoloji Zaman Bilimi

Tarih Öğretmeni Mehmet PAKIR

o Takvim zamanın yıllara, aylara, haftalara ve günlere bölünmesi

Tarih Öğretmeni Mehmet PAKIR

TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI

TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI

A.TARİH ÖNCESİ DEVİRLER B. TARİHİ DEVİRLER Tarih öncesinde yaşayan insanlar

Tarih Öğretmeni Mehmet PAKIR

o Tarihi çağların en o Devletlerin o Merkezi o Krallık yönetimleri

Tarih Öğretmeni Mehmet PAKIR

Tarih Öğretmeni Mehmet PAKIR

Tarih Öğretmeni Mehmet PAKIR

İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI

TARİH ÖĞRETMENİ MEHMET PAKIR

 Tabarna adı verilen kral aynı zamanda başkomutan, baş yargıç

TARİH ÖĞRETMENİ MEHMET PAKIR

 Sard’dan başlayıp Ninova’ya kadar devam eden Kral Yolunu

TARİH ÖĞRETMENİ MEHMET PAKIR

 Hera ve Artemis tapınağı önemli mimari yapıtlardır.

TARİH ÖĞRETMENİ MEHMET PAKIR

AKADLAR Yazıyı Anadolu’ya Asurlular

 Sami kökenlidirler Aşağıdakilerden hangisi Babillerle ilgili

TARİH ÖĞRETMENİ MEHMET PAKIR

TARİH ÖĞRETMENİ MEHMET PAKIR

DOĞU AKDENİZ UYGARLIKLARI

TARİH ÖĞRETMENİ MEHMET PAKIR

TARİH ÖĞRETMENİ MEHMET PAKIR

GİRİT (MİNOS) UYGARLIĞI

 Egede kurulan ilk uygarlıktır. Girit uygarlığı etraftan kendilerine

TARİH ÖĞRETMENİ MEHMET PAKIR

Not: Siyasi birliğin olmadığı Yunanistan’da Olimpiyatlar kültür birliğinin

 Atinalılar ve Spartalılar arasındaki “Peloponnes Savaşları”

TARİH ÖĞRETMENİ MEHMET PAKIR

BÜYÜK İSKENDER İMPARATORLUĞU (HELLENİZM UYGARLIĞI)

TARİH ÖĞRETMENİ MEHMET PAKIR

 Bir Fenike kolonisi olan Kartacalıları Pön Savaşlarıyla mağlup

TARİH ÖĞRETMENİ MEHMET PAKIR

TARİH ÖĞRETMENİ MEHMET PAKIR

TARİH ÖĞRETMENİ MEHMET PAKIR

TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞLARI

Aşağıdakilerden hangisinde Türklerin

BATI KUZEY GÜNEY DOĞU

Türk adının anlamı konusunda pek çok

HİNDUKUŞ VE HİMALAYA DAĞLARI

I. TÜRK ADI VE ANLAMI Türkler hakkında bilgi veren en eski

ORTA ASYA’DAKİ İLK KÜLTÜR MERKEZLERİ

İlk Türk Devletleri ve Toplulukları

Yukarıda verilen bilgilerden hangisi

KAVİMLER GÖÇÜ ( MS 376) Çin hâkimiyetine girmek istemeyen

Yalnız bu bilgi dikkate alındığında

A) Hunlar sadece Çinlilerle

Doğu Roma ( Bizans) 1453’te yıkılır.

3- İlkçağ sona erdi Ortaçağ başladı

4- Batı Roma’nın yıkılması Avrupa’da feodalitenin çıkmasına neden oldu.

Feodalite Nedir: Ortaçağ Avrupa’sında toprağı ve üzerinde yaşayan köylüleri bir