Karadeniz Teknik Üniversitesi

Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü

Elektronik Laboratuarı 2

AKTİF SÜZGEÇLER

1. Amaç

Bu deneyin amacı, aktif süzgeçlerin ve uygulamalarının kavranmasıdır.

2. Genel Bilgiler

Elektrik devrelerinde çok kullanışlı yapılar olan analog devrelerin başında süzgeçler
gelir. Süzgeç yapıları elektriksel işaretlerin frekans spektrumlarına biçim vermek amacıyla
kullanılan devrelerdir. Pasif R, L, C elemanlarıyla gerçekleştirilen bu devreler aynı zamanda
aktif elemanlarla (transistör, opamp vs.) birlikte sadece R veya e elemanları veya bunların
her üçünü birden kullanarak da gerçekleştirilebilir.
Süzgeçler elektronik ve haberleşme sistemlerinde oldukça geniş bir uygulama alanı
bulmaktadır. Özellikle, sisteme uygulanan frekanslardan yalnızca istenenlerinin geçirilmesi
amacıyla kullanılırlar. Gerçeklenen transfer fonksiyonunun frekansla değişimine bağlı olarak
alçak geçiren, yüksek geçiren, bant geçiren, bant söndüren türden süzgeçler söz konusudur.
Kesimfrekansı, kalite faktörü, geçirme bandı kazancı ise önemli süzgeç parametrelerindendir.
Pasif süzgeçlerde direnç, kapasite ve bobin kullanılır. Re süzgeçlerinde transfer
fonksiyonunun kökleri reelolur. Bu tip süzgeçlerde değer katsayısının küçük olduğu görülür.
Büyük kalite faktörü elde edilmek istendiğinde Le süzgeçleri kullanmak daha uygun olur.
Ancak düşük frekanslarda gerekli bobin endüktanslarının büyük olması gerekeceğinden hem
devrenin kapladığı alan hem de maliyet artar. Bu nedenle düşük frekanslarda daha çok aktif
süzgeçler tercih edilir.
Aktif süzgeçlerin en önemli avantajları küçük ve hafif olmalarıdır. Ayrıca güvenirlikleri
yüksek, seri üretim nedeniyle ucuz ve küçük boyutları nedeniyle de parazitleri düşüktür. Buna
karşın, aktif elemanın sonlu bant genişliği nedeniyle erişilebilecek kutup frekansları sınırlıdır.
Ayrıca süzgeç karakteristiğinin keskinliğini belirleyen kalite faktörü ile kutup frekansı ters
orantılıdır. Dolayısıyla optimum bir çözümün bulunması söz konusudur. Bunun dışında aktif
süzgeçlerde, karakteristiklerinin eleman değerlerindeki değişimlere duyarlı ğı daha yüksektir
ve aktif eleman nedeniyle ayrıca bir besleme devresi gerektirirler.

2.1. Süzgeç Karakteristikleri

2.1.1.Alçak Geçiren Süzgeç Karakteristikleri

Alçak geçiren süzgeç yapısında O Hz ile kesim frekansı (fH) arasında sabit bir kazanç
vardır (genellikle birim kazanç). Kesim frekansında, alçak frekans kazancı 3 dB azalır. O Hz
ile kesim frekansı arasındaki frekanslar bant geçirme frekansı, kesim frekansından büyük
frekanslar ise bant söndürme frekansıdır. Bant söndürme frekansında kazanç oldukça azalır.
 Kazanç IVol/IVil Kazanç IVol/IVil
,

1 ...-------, 1 t-----_..

0.707

o f ol f
<
Bant Bant Bant Bant
Geçirme Söndürme Geçirme Söndürme
(B) (b)

Şekil 1. a) İdeal süzgeç karakteristiği, b) Gerçek süzgeç karakteristiği

2.1.2. Yüksek Geçiren Süzgeç Karakteristikleri

Yüksek geçiren süzgeç yapısında kesim frekansından (tL) daha büyük frekanslarda sabit
bir kazanç vardır (genellikle birim kazanç). Kesim frekansında, yüksek frekans kazancı 3dB
azalır. O Hz ile kesim frekansı arasındaki frekanslar bant söndürme frekansı, fı'den büyük
frekanslar ise bant geçirme frekansıdır. Bant söndürme frekansında kazanç oldukça azalır.

KBzBnç IVol/IVil KBzBnç IVol/IVil

l ' ... ........ ..........,...----

o f o .f
l f
(
Bant Bant BBnt BBnt
Söndürme Geçirme Söndürme Geçirme
(B) (b)

Şekil 2. a) İdeal süzgeç karakteristiği, b) Gerçek süzgeç karakteristiği

2.1.3. Bant Geçiren Süzgeç Karakteristikleri

Bant geçiren süzgeç, sadece belirli frekans aralığını geçirir, diğerlerini söndürür. Bant
geçirme aralığı, kesim frekansları ifH, Ji) arasında kalan bölgeyi ifade eder. Süzgecin bant
genişliği olarak ifade edilir.

2
 Kazanç JVolIIVıl Kazanç JVolJIVıl

1 ....... ..------, 1
0.707

,
o 'L
:f
· H f O fL fe :fH f
) ( )
Bant Bant
Geçirme Geçirme
(o) (b)

Şekil 3. a) İdeal süzgeç karakteristiği, b) Gerçek süzgeç karakteristiği

2.2. Süzgeç Transfer Fonksiyonları

2.2.1. Alçak Geçiren Süzgeç

İkinci derece bir alçak geçiren süzgecin genel ifadeyle transfer fonksiyonu aşağıda
verilmiştir.

(I)

Burada, K süzgeçnin doğru akım kazancı, Wc devrenin kesim frekansını ifade eder.
Şekilde verilen alçak geçiren süzgecin analizi yapılıp, transfer fonksiyonu devre
elemanlanna bağlı olarak elde edilmiştir.

Cl
RI R2
K/
/"
Vi
C2 i Vo

Şekil 4. İkinci derece alçak geçiren süzgeç

Va K
(2)
V; = l+s[Cı{Rı + Rı}+{I-K}C1 Rı]+sıC1 Cı RıR2

Butterworth süzgeç için a2 = 1 ve aı = 2Ç'dir.

(3)

3
 (4)

2.2.2. Yüksek Geçiren Süzgeç

İkinci derece bir yüksek geçiren süzgecin genel ifadeyle transfer fonksiyonu aşağıda
verilmiştir.

(5)

Yüksek geçiren süzgeç devresi Şekil 4'deki alçak geçiren süzgeç devresinin direnç ve
kapasite devre elemanlarının yerlerinin değişimiyle elde edilir.

2.2.3. Bant Geçiren Süzgeç

İkinci derece bir bant geçiren süzgecin genel ifadeyle transfer fonksiyonu aşağıda
verilmiştir.

G(s) = 2KÇ(s/wn ) (6)

1+ 2Ç(s / W n ) + (s / W n )2
G(s) = (K / Q)(S / Wn ) (7)
1 + (s / Qwn ) + (s / W n )2

Burada, W n merkez frekansını, Q kalite faktörünü ve L1w bant genişliğini ifade eder.

Q = _1_ = Wn (8)
2Ç I1w
I1w = wh - wı (9)

Vo

Şekil 5. İkinci derece bant geçiren süzgeç

2.3. Süzgeç Tasanm Kriterleri

2.3.1. Kazanç (Bant-Pass Gain)

Aktif süzgeçler kullanılarak birden yüksek kazanç elde etmek mümkündür. Birçok aktif
süzgeç yapısı süzgecin kazancını belirleyen kazanç katsayısı içerirler. Düz bant geçirme
kazancına sahip süzgeçler sıklıkla kullanılır. Bu karakteristiğe sahip süzgeçler, Butterworth

4
süzgeç olarak adlandırılır. Diğer bir sınıf olan Chebyshev süzgeçler ıse bant geçirme
kazancında dalgalanmaya (ripp/e, overshoot) sebep olurlar.

ıs_----r------,,...------,-----r-----,

i i 'OLLL
~ ~
i i
i
i i

ITDalga1aııma
10 . . . . . . . . . . . . . ----~,..,..t---+J~----~----
~ ': i i
c:: i
CD i
~ ii i
ii ii
05
-----1----1-(- . -tBu~-t--~--
i I · qvo i

C·1hysJıev"· \. // i
Rf i \. i
OO+----+---+---~~--~~-~
O OL 0.2 OJ OA 05
Frekans

Şekil 6. Butterworth ve Chebyshev süzgeçlerinin kazanç karakteristikleri

2.3.2. Kesim Frekansları (Cuı-Off Frequencies)

Kesim frekansları (fH ve JL) süzgeç devresindeki kapasite ve direnç değerleri ile
belirlenir.

2.3.3. Frekans Eğrisinin Düşme Eğimi (Rol/-Off Rale)

Frekans eğrisinin düşme eğimi, süzgeç kazancının bant söndürme bölgesindeki değişim
oranıdır. Bu oranın yüksek olması , frekans seçimini i y ileştirmesini sağlar. Şekil 6'da da
görüldüğü üzere Chebyshev süzgeç yapısında bu oran Butterworth süzgeç yapısına göre daha
yüksektir. frekans eğrisinin düşme eğimini, süzgecin derecesi belirler. Örneğin, 1. derece
süzgeçte 20 dB/onluk değerinde bir eğim varken, 2.derece bir süzgeçte bu değer 40 dB/onluk
olur.

2.3.4 Kalite Faktörü (Quality Facıor)

Bant geçiren süzgeçler için kalite faktörü (Q), merkez frekansının (fe), bant genişliğine
(fw lt.) oranıdır.

(lO)

Alçak geçiren ve yüksek geçiren süzgeçler için Q, kutup kalitesini gösterir. Yüksek
kalite faktörleri grafikselolarak O dB çizgisi ile süzgecin kazanç cevabının tepe noktası
arasındaki mesafe olarak gösterilebilir. Q en düşük 1 olarak seçilir.

5
 3. Deneyler

Deneyde donanımları:
i. KL-200 lineer devre seti
2. Deney modülü KL-230 i 5
3. Osiloskop
4. Sinyal üreteci

3.1. Yüksek Geçiren Süzgeç Deneyi

3.1.1. Deneyin Yapdışı

i . Devreyi Şekil 7'ye göre kurunuz. Sinyal üreteeinin çıkışını (i Vii)

tepeden tepeye 5
volta ayarlayıp , sinyal üreteeini ve osiloskobu giriş terminaline (lN2) bağlayınız.
2. Sinyal üreteeinin frekansını JO Hz ile JO kHz arasında değiştirerek , çıkış işaretinin
(OUT) tepeden tepeye (i VoL) genliğini ölçüp, tabloya yazınız.
3. Tablodaki değerleri kullanarak A 1'11 -f eğrisini çiziniz.

V+
R22
CL0 R19

[
TP5
6

OUT2

-12V
o
R15
+12V-12V V+ OV
ir -
ce
11
- --- -41--
C9

R16
o
o O

-~~-~
H1J

C2
R14

P 6 2 rU2 ~6+__~T~P4~------------------~
1ZV
it
O
12 V-12 V

4
IN2 RLL R12
TP3
IN3

ı------------------~~--L-----------~
- ~da

Şekil 7. Yüksek geçiren süzgeç bağlantı şeması

3.1.2. Deney Sonuçları

IVd : Giriş işaretinin tepeden tepeye genliği

IVol : Çıkış işaretinin tepeden tepeye genliği
Av : Gerilim kazancı , Av = IVol / IVd
AVnı : Gerilim kazancının en büyük değeri
A Vn : Normalize edilmiş gerilim kazancı , A Vrı = Av / AVnı

6
 Tablo 1. Yüksek geçiren süzgeç deney sonuçları

10 25 SO 7S 100 2S0 SOO 750 1 2,S S 7,S 10

f
Hz Hz Hz Hz Hz Hz Hz Hz kHz kHz kHz kHz kHz

IVol
Av

AVn

-: i
~i
~
i
~
,
: :
i i i i i i

0.9 -----~-----~-----~-----~-----~-----;---_ .. ;-----;-----; -----!-----!-----

, i i i i i
,
i
,
i ,

,
0.8 -----;----- ---_ ..... _---;-----;-----.-----.-----.-----.-----
i

i
i

i
i i

i
i

i
i

i
i

i
-----+-----
i i i i i i

1:1:'..... __-.-__-:':~-_."...,
0.7 1------_-=~,-__-_---..:.- . __=_.".;_:
~,..."-..,,..
,:
__"""_"""_
:
__,,",,_-r,=-=
,",,"_-r.,_=-=_.."..
:__:-::_--=-
__:-r,"""
__'"""_-::-:
,C-::_'"""_-::-:
__
:
__=-','"""_-::-:
__=-=_..".._r:_--=-
__=-=_'"""_ T-:, :-::::l
_:-::"_.."..
__

,, ,
i
i i
'I
i i
i
i
i
i
i
,
, i i
i
i
0.6 -----r-----r-----r-----r-----r-----T-----y-----T-----y-----y-----T-----
i
, I '

,,
i i i i i i

, ,
c i i i i i i i i i i

~ 0.5 ... - .... -~ -- -- -~ ....

• i
-_ .. ~ ........ -~ -- .... -~ ...... - .. ~ .... -_ .. ~ .......... ~ -- -- .. ~ .... -- -~ .......... ~ .... ---
i • i i i i i i i
,, "
"
i i i i i i i i i i i

0.4 ........ -~ .......... } .... -- -} -- .... -} ........ -} .. -_ .. -~ ........ -~ ........ -~ .......... ~ .......... ~ .......... ~ ........ -
• i i i i i i i i i
i i i i i i

i i
i
i
i
,
'I
i i i
i
i i
i
, i

0.3 -----~-----~-----~---- .. ~ .......... ~ .......... ~ .......... ~ .......... ~ .......... ~ .......... ~ .......... ~ ........ -
i i i i i i
i i i i , i i
i i i i i i i , i i i

0.2 .......... ~ .......... r .......... ~ .......... ~ .......... ~ .......... ~ .......... ; .......... ~ .......... T.......... T.......... ; ........ -
i i i i i i i , i i i
i i i i i , i i
, i i i , • i •
• i i i , i i i i i i
0.1 .......... ~ .......... ~ .......... ~ .......... ~ .......... ~ .......... f .......... f""""" f .......... t .......... t .......... t ........ -
, "
, "
i -__L
OL-__L i -__Li -__L i -__ i
i -__L ~ ; ;
__~__~__~__~__~___ ; i i
10 25 50 75 100 250 500 750 1000 2500 5000 7500 10000
f[Hz]
fH = _______ Hz

Şekil 8. Normalize gerilim kazancının frekans ile değişimi

3.2. Alçak Geçiren Süzgeç Deneyi

3.2.1. Deneyin Yapdışı

ı.
Devreyi Şekil 9'a göre kurunuz. Sinyal üretecinin çıkışını (i Vii) tepeden tepeye 5
volta ayarlayıp, sinyal üretecini ve osiloskobu giriş terminaline (lN3) bağlayınız.
2. Sinyal üretecinin frekansını 10 Hz ile 10 kHz arasında değiştirerek, çıkış işaretinin
(OUT) tepeden tepeye (I VoL) genliğini ölçüp, tabloya yazınız.
3. Tablodaki değerleri kullanarak A Vn - J eğrisini çiziniz.

7
 R21
cıa R19

[
TP5
CI L
OUTZ

o
!HS
r- --~ o
i o
C~
i! o
R16
! c4
. -'--ı
~
eıI R13~
R14

L P~
T
ıp! 6
IN I Ci Gı
. !--<)
11>' ~
' IIIZ IilI R12
iii ~
?
~ ~ ~

ı---- ---'-- ~i
es e7 R;'. ·_ --0

block o
Şekil 9. Bağlantı şeması

3.2.2. Deney Sonuçları

Tablo 2. Alçak geçiren süzgeç deney sonuçları

10 25 50 75 100 250 500 750 1 2,5 5 7,5 10

f
Hz Hz Hz Hz Hz Hz Hz Hz kHz kHz kHz kHz kHz
IVol
Av
AVn

0 .9 ·· . .
-----,.-----r -- ---,.-----
..,
0 .8
· - - - - - 'j" - - - - - -----T-----T----

0.7 -----~-----~----

0 .6 - - - - - .. - - - - - ,. - - - -

~
c
0 .5
, , ..
-----,.-----,.-----,.----
, ,
,, ,
,
0 .4 -----!----- -----!---- -!- ----!----
, , .
0 .3 · ,, .
--- - -+-----+-----+----

· ,, --,---- . ,
0 .2
·, ., ,,
-----T---- -,.---
,, ,
,,
,
0 .1 _____ L ____ _

·· ..
-----~ - -- --~ -----!-----
,,
,
,
,
,
.. ,
-----!-----!-----!----
,
,
0L-__J -_ _- L_ _ ~ _ _ _ _L __ _J __ __ L_ _~_ _ _ _L __ _~_ __ L_ _~L_~

10 25 50 75 100 250 500 750 1000 2500 5000 7500 10000

f [Hz]

ŞekillO. Nonnalize gerilim kazancının frekans ile değişimi

8
 v ..
Rn
C!O R1t
TPI
C1 '
oun

Rif
ce ---o
c,
~ı
1-----0
"ii
---ı
'to
cı l R13~
R14

TP! i ı • TP4
i,..' C1 CZ '--"--o
rP2 ~

ıNı
1-0
iii
.....
"" RIZ

~
I·N.
IN'

----------------~~~~---------o
c5
b/ock a
Şekil 9. Bağlantı şeması

3.2.2. Deney Sonuçları

Tablo 2. Alçak geçiren süzgeç deney sonuçlan

LO 25 50 75 100 250 500 750 1 2,5 5 7,5 LO

f
Hz Hz Hz Hz Hz Hz Hz Hz kHz kHz kHz kHz kHz
IVol
Ay
A Yn

0 .9 -----r-----r-----r-----.-----.-----
, i • i

• i
i i
o o
0 .8 -----r-----r-----r-----f-----
i i
i i
i i
_ _ _ _ _ i~ _ _ _ _ _ iL _ _ _ _ _
0 .7 i i
, •
i •
i •
• •
i i
,
i •
-----t-----
i •
i •
iL _____ ~
i ____ _
i i
i i
i i
i i f

0 .6 -----p-----r-----p-----T-----.-----
•

•
i

i
i

i
i

i •
----- .. -----
o
t i i i
t i i i

c o o o

~ 0 .5 -----r-----r-----r-----T-----T-----
i i i i i

i i i , i

0 .4 -----~-----~-----~-----~-----~-----
i i i • •
i i i • ,
i , i • ,

0 .3 i
t
i

i
' I
i
f

-----~-----.-----.-----.-----.-----
•
i
i i

-----.-----
• i i i o
i i i •

-----r-----r-----r-----T-----'-----
i , i i •
0 .2
t i i i

0 .1 -----~-----~-----~-----!-----!----- -----!-----
i i i • i
i i i , i
i i i • i

o
10 50 75 100 250 500 750 1000 2500 5000 7500 10000
f [Hz)

Şekil ı o. Normalize gerilim kazancının frekans ile değişimi

8
 3.3. Bant Geçiren Süzgeç Deneyi

3.3.1. Deneyin Yapılışı

4. Devreyi Şekil ll'e göre kurunuz. Sinyal üretecinin çıkışını (i Vii) tepeden tepeye 5
volta ayarlayıp, sinyal üretecini ve osiloskobu giriş tem1İnaline (iN 1) bağlayınız.
5. Sinyal üretecinin frekansını 10 Hz ile 10 kHz arasında değiştirerek, çıkış işaretinin
(OUT2) tepeden tepeye (i VoL) genliğini ölçüp, tabloya yazınız.
6. Tablodaki değerleri kullanarak A Vn - f eğrisini çiziniz.

TP5

+12V-12V V+ OV
o

+ 12 V -1 2 V+ 12 V O V

TP4

OUT

Şekilll. Bant geçiren süzgeç bağlantı şeması

3.3.2. Deney Sonuçları

Tablo 3. Bant geçiren süzgeç deney sonuçları

10 25 50 75 100 250 500 750 1 2,5 5 7,5 LO

f
Hz Hz Hz Hz Hz Hz Hz Hz kHz kHz kHz kHz kHz
IVol
Av
AVn

9
 :
o ,
i t i i i , , , i i i

0.9 -----r-----r-----r-----r-----r-----T-----T-----y-----y-----T-----T-----
i ' " i

0.8 o o
-----r-----j----- -----.-----.-----.-----i - ----
i , , ,

o
----- -----
MI• • •
__ __ __
0 . 7~~~_~_7~_~_~~_~_~~_~_~_~~~_7~_~_T,~--~-~-7-r. __
o -~-~-~--~~~-~-~--~-7.,~--~-~-~-~-~-~-7-~-~-~-~--~

f i i i i i

0.6 -----r-----r-----r-----r-----r-----T-----T-----T-----T-----T-----T-----
i i i i i i i i i ,

c i i i i i i i i i i

~ 0.5 ........ -~ .... -_ .. ~ .......... ~ ...... _.. ~ -_ ...... ~ .......... ~ ...... - .. ~ -_ ...... ~ .... -_ .. ~ .......... ~ ........ -~ ........ -

i i i , i

0.4 -----}-----}-----}-----}-----}-----!-----!-----!-----! -----~-----~-----

0.3 .......... -_ ...... : .... -- -: -_ .... -: .... -- -: .......... : : : -_ ............. :.... ---
i i i i i , i i i , i
~ ~ .......... .......... .......... ....
i i i i

o o o
0.2 -----~-----~-----~-----~-----~-----~-----~-----~-----~-----~-----~-----
o
i i i i i i I . i i

0.1 -----~-----~-----~-----~-----~-----~-----~-----t-----t-----~-----~-----
o

OL-~i~~i __~i__~i__~i__~i___~lo___ L _ '_ _ ~'o___~I'_ _~;~~

10 25 50 75 100 250 500 750 1000 2500 5000 7500 10000
f[Hz]
_ _ _ _ Hz _ _ _ _ Hz 8 _____ Hz

Şekil 12. Nonnalize gerilim kazancının frekans ile değişimi

10