ETU Sayısal Yöntemlere Giriş

MMF-301 Sayısal Yöntemler – Ders 1

Dr. Mehmet Hakan DURAK
Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü
Mühendislik-Mimarlık Fakültesi
Erzurum Teknik Üniversitesi
e-posta: hakan.durak@erzurum.edu.tr

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı 1

 ETU

Hakkımda
• Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Hakan DURAK

Doktora: Gazi Üniversitesi, Elektrik-Elektronik Mühendisliği (Dr), 2015, 2021

Yüksek Lisans: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Elektrik-Elektronik Mühendisliği (YL) (Tezli), 2013,
2015
Lisans: Atatürk Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü (Ç.A.P.), 2008,
2012
Lisans: Atatürk Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü, 2007,
2011

Çalışma alanları: Haberleşme, Ses işleme, Yapay zeka

E-posta: hakan.durak@erzurum.edu.tr
Web: https://erzurum.edu.tr/personel/550/mehmet-hakan-durak/

© Mehmet
(15.02.2022Hakan DURAK
İ.Ö.) (17.02.2022 – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı
N.Ö.) 2
 ETU

Ders Bilgisi
• Ders: Perşembe:14.00-17.00 (D105)
• Duyurular: Ders ve Blackboard
• İletişim: E-posta
• Ofis saatleri: Çarşamba 13.00-15.00
Derse katılım
• Kaynak kitap(lar):
Vize
• 14 Hafta Ders, 1 Vize, Quizler ve Ödevler,
Ödevler ve Quizler
1 Final
Final
Toplam %100

© Mehmet
(15.02.2022Hakan DURAK
İ.Ö.) (17.02.2022 – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı
N.Ö.) 3
 ETU

Haftalık Konular
Hafta Konular
1 Sayısal Yöntemlere Giriş
2 Hata Analizi
3 Denklem Köklerinin Bulunması, Grafik Metot ve Basit İterasyon Yöntemi
4 Denklem Köklerinin Bulunması, İkiye Bölme Yöntemi ve Sekant Yöntemi
5 Denklem Köklerinin Bulunması, Newton-Raphson Yöntemi
6 Lineer Denklem Sistemlerinin Çözümü, Doğrudan Yöntemler
7 Lineer Denklem Sistemlerinin Çözümleri, İteratif Yöntemler
8 Vize Sınavı
9 Lineer Olmayan Denklem Sistemlerinin Çözümü
10 Eğri Uydurma, Lineer ve Polinomial Eğri Uydurma
11 Eğri Uydurma, Lineerleştirme Yoluyla Eğri Uydurma
12 İnterpolasyon ve Matlab Uygulamaları
13 Sayısal Türev
14 Sayısal İntegral
15 Adi Diferansiyel Denklem Takımlarının Çözümü

© Mehmet
(15.02.2022Hakan DURAK
İ.Ö.) (17.02.2022 – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı
N.Ö.) 4
 ETU

Bilmeniz gereken önemli noktalar;

• Dersin işleyişi hakkında;
• Bağıl değerlendirme sistemi
• Düzenli olarak çalışma gereksinimi
• Katılımın önemi
• Kopya Dönem sonu not isteme
• Yüksek notlarla geçmek tamamen size bağlı
• Ders dışında ek çalışma gerekli
• 3 adet 45-50 dk lık ders? veya blok dersler?
• Mazeret sınavı?

© Mehmet
(15.02.2022Hakan DURAK
İ.Ö.) (17.02.2022 – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı
N.Ö.) 5
 ETU

Nasıl Çalışılır?
• “Tell me and I’ll forget; show me and I
may remember; involve me and I’ll
understand.” – Çin atasözü.
• “No pain, no gain” – Yunan atasözü.
• “Yazın başı pişenin, kışın aşı pişer. ” –
Türk atasözü.

© Mehmet
(15.02.2022Hakan DURAK
İ.Ö.) (17.02.2022 – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı
N.Ö.) 6
 ETU

İçerik
✓Sayısal Yöntemlere Giriş
✓Sayısal Yöntemlerin Konusu
✓Matematik Modelleme Ve Mühendislik Problemlerinin Çözümü

© Mehmet
(15.02.2022Hakan DURAK
İ.Ö.) (17.02.2022 – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı
N.Ö.) 7
 ETU

Giriş
• Sayısal yöntemler, problemlerin aritmetik işlemlerle çözülebilmelerini
sağlayacak şekilde formüle edilmiş tekniklerdir.

• Çok sayıda aritmetik işlem içeren matematik problemlerinin

çözümünde yaygın olarak kullanılan bilgisayarlarla, sayısal yöntemler
rahatlıkla uygulanabilmektedir.

• Sayısal yöntemlerin bilgisayarlarda kullanılmasıyla bilim ve

mühendislik problemlerinin çözümü kolaylaşmıştır.

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

Giriş
• Çeşitli sayısal yöntemler olmasına karşın, hepsinin ortak bir özelliği
vardır: hepsi, değişmez bir şekilde çok sayıda zahmetli aritmetik işlem
içerir.

• Bu nedenle, hızlı ve verimli sayısal bilgisayarların gelişmesiyle son

yıllarda mühendislik problemlerinin çözümünde sayısal yöntemlerin
önemli bir rol alması hiç de şaşırtıcı değildir.

• Sayısal yöntemleri öğrenmemizi gerektiren birçok neden sayılabilir.

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

Giriş
• 1. Mühendislik uygulamalarında hiç de nadir olmayan ve analitik yollardan çözülmesi
çoğu zaman olanaksız olan büyük sayıda denklem sistemlerini, doğrusallıktan sapmaları
ve karmaşık geometrileri çözmeyi başarabilirler.
• 2. Mühendislikte, çoğu zaman ticari olarak sunulan ve sayısal yöntemleri içeren paket
bilgisayar programlarını kullanmak zorunluluğu ortaya çıkar. Bu programların akılcı bir
şekilde kullanılması genellikle yöntemlerin arkasındaki temel kuramı bilmekle
mümkündür.
• 3. Eğer sayısal yöntemlerden anlıyorsanız ve bilgisayar programlamada ustaysanız, pahalı
yazılımlara para ödemeye gerek kalmadan problemlerinizi çözebilirsiniz.
• 4. Sayısal yöntemlerle uğraşırken, bilgisayar programcılığınız da buna paralel olarak
gelişecektir.
• 5. Sayısal yöntemler matematik anlayışınızı güçlendirecek araçlardır. Sayısal yöntemlerin
bir işlevi de yüksek matematiği basit aritmetik işlemlere indirgemek olduğundan, başka
zaman belirsiz kalan bazı konuların ayrıntılarına girer. Bu alternatif bakış açısıyla daha
derinlemesine bir kavrayış ve açıklayıcı bilgi edinilebilir

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

SAYISAL YÖNTEMLERİN KONUSU

Sayısal yöntemlerin konusu içerisinde aşağıda anlatılan konular incelenmektedir:

Denklem Çözümleri: Denklem çözümleri, sayısal yöntemlerin kavranması açısından bir temel
oluşturmaktadırlar. Denklemler genel olarak, doğrusal ve doğrusal olmayan denklemler
olmak üzere iki sınıfta incelenir.

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

SAYISAL YÖNTEMLERİN KONUSU

• Denklem Sistemleri: Denklem sistemleri de doğrusal ve
doğrusal olmayan duruma göre iki açıdan incelenebilir.
Doğrusal bir denklem sisteminde, eşzamanlı olarak eşitliği
sağlayan değişkenler aranır. Doğrusal olmayan bir
denklem sisteminin çözümü için kullanılacak yöntem,
denklem sisteminin birkaç kökünün veya bütün köklerinin
bulunmasına; köklerin gerçek veya sanal olmasına bağlı
olarak belirlenir.

• İnterpolasyon ve Eğri Uydurma: Veri noktalarına eğri

uydurmak için geliştirilen yöntemler genel olarak iki sınıfa
ayrılır: Eğri uydurma (regresyon) ve interpolasyon (ara
değerleme). İnterpolasyon, az çok hatasız veri noktaları
arasında kalan ara noktalar için fonksiyonun değerinin
belirlenmesi amacıyla kullanılır. Tablo halinde verilen
doğru bilgiler için eğri uydurmaya tercih edilmektedir.

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

SAYISAL YÖNTEMLERİN KONUSU

Türev ve İntegral: Türev ve integral matematikte çok sık olarak kullanılmaktadırlar. Sayısal
integralin fiziksel anlamı, bir eğrinin altında kalan alanın belirlenmesidir. İntegralin
mühendislik uygulamalarında, düzensiz şekillendirilmiş cisimlerin kütle merkezlerinin
bulunmasından tek tek ölçmelere dayanarak toplam miktarın saptanmasına kadar birçok
kullanım alanı söz konusudur. Ayrıca sayısal integral formüllerinin diferansiyel denklem
çözümünde de önemli rolleri vardır. Temelinde diferansiyel bir işlem olan türev, bir
fonksiyonun değişim hızını ya da farklı bir ifadeyle eğimini belirler. Şekil 1.6’da sayısal türev
alma işlemi; Şekil 1.7’de f (x) fonksiyonunun x ekseniyle sınırlandırıldığı bölgedeki alanın,
dilimlere bölünerek belirlenmesidurumu gösterilmektedir.

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

SAYISAL YÖNTEMLERİN KONUSU

Diferansiyel Denklemler: Fizik mekanik, elektrik ve termodinamiğin temel yasaları fiziksel
özelliklerdeki ve sistemin konumundaki değişimleri açıklayan deneysel gözlemlere
dayanmaktadır. Temel yasalar, fiziksel sistemin durumunu doğrudan açıklamak yerine
genellikle konuma ve zamana bağlı değişimleri ifade eder. Enerji kütle veya momentum
yasaları süreklilikle birleştirilirse diferansiyel denklemler ortaya çıkar. Diferansiyel denklemler
integre edilirse enerji kütle veya hız değişimleri açısından bir sistemi konuma ve zamana göre
tanımlayan matematik fonksiyonlar elde edilir. Bir bilinmeyen fonksiyon ve onun
türevlerinden birini veya daha çoğunu birbirine bağlayan denkleme “diferansiyel denklem”
denir.

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

SAYISAL YÖNTEMLERİN KONUSU

Optimizasyon: Bu problemler, bir fonksiyonun, en iyi (optimum) değerine karşı gelen
bağımsız değişkenin değerinin veya değerlerinin belirlenmesini içerir. Kök belirleme ve
optimizasyon (en iyileme) problemleri birbirlerine benzerdir. “Kök belirleme” bir fonksiyonun
veya fonksiyonların sıfır olduğu noktaların bulunması olarak tanımlanırken “optimizasyon”,
maksimum veya minimum en iyi noktanın bulunması problemidir. Şekil 1.9’da birden fazla
minimum veya maksimum değere sahip bir başka ifadeyle çok modlu bir optimizasyon
probleminin grafik gösterimi verilmektedir.

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

MATEMATİK MODELLEME ve MÜHENDİSLİK

PROBLEMLERİNİN ÇÖZÜMÜ
• Matematik bir model, en genel anlamıyla, fiziksel bir sistemin veya bir sürecin ana
özelliklerini matematik terimlerle ifade eden bir eşitlik veya formül olarak
tanımlanabilir. En genel halde matematik model aşağıdaki biçimde bir fonksiyonel
ilişki olarak gösterilebilir.

• Bağımlı değişken=f (bağımsız değişkenler, parametreler, zorlayıcı fonksiyonlar)

(1.1)

• Burada bağımlı değişken sistemin davranışını veya konumunu belirten bir

özelliktir, bağımsız değişkenler genellikle zaman veya konum gibi sistemin
davranışını belirleyen boyuttur, parametreler sistemin özelliklerini ve yapısını
yansıtırlar, zorlayıcı fonksiyonlar ise sistemi etkileyen dış etkenlerdir.

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

MATEMATİK MODELLEME ve MÜHENDİSLİK

PROBLEMLERİNİN ÇÖZÜMÜ
• (1.1) eşitliği ile verilen fonksiyonun gerçek matematiksel ifadesi, basit bir
cebirsel bağıntı olabileceği gibi çok uzun karmaşık diferansiyel denklem
takımları da olabilir. Tablo 1.1 bu fonksiyonları ve bunlara ait örnekleri
içermektedir.

• (1.1) eşitliği ile verilen matematiksel modele, “bir cismin momentumundaki

zamana göre değişiminin cisme etki eden bileşke kuvvetle orantılıdır”
ifadesi ile verilen Newton’un ikinci yasası örnek olarak verilebilir. Bu ifade
matematiksel olarak aşağıdaki şekilde yazılabilir.
© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı
 ETU

MATEMATİK MODELLEME ve MÜHENDİSLİK

PROBLEMLERİNİN ÇÖZÜMÜ
• F = m.a (1.2)

• Burada F, cisme2etkiyen net kuvvet (N), m, cismin kütlesi (kg) ve a, cismin

ivmesidir (𝑚/𝑠 ). İkinci yasa, her iki taraf m’ye bölünerek Eşitlik (1.1)’e benzer
şekilde aşağıdaki gibi yeniden yazılabilir.

• a=F/m (1.3)

• Burada a, sistemin davranışını yansıtan bağımlı değişken; F, zorlayıcı fonksiyon ve

m, sistemin bir özelliğidir. Bu basit durum için bağımsız değişken yoktur, çünkü
henüz ivmenin konuma ya da zamana göre nasıl değiştiğini belirlemedik. Eşitlik
(1.3) basit bir cebirsel ifadedir ve kolaylıkla çözülebilir. Ancak, diğer fiziksel
olayların matematik modelleri çok daha karmaşık olabilir. Bunlar ya tam olarak
çözülemez, ya da daha karmaşık matematiksel çözüm teknikleri gerektirirler.
© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı
 ETU

MATEMATİK MODELLEME ve MÜHENDİSLİK

PROBLEMLERİNİN ÇÖZÜMÜ
• Yeryüzüne yakın bir yükseklikte serbest düşen bir cismin son hızını elde
etmek için Newton’un ikinci yasasını kullanalım. Burada düşen cisim yüksek
bir yerden atlayan “bungee jumper” (Şekil 1.1a) veya bir paraşütçü Şekil
(1.1b) olsun. İvme, hızın zamana göre değişimi olarak ifade edilir ve (1.3)
eşitliğinde yerine yazılırsa

• Cisme etkiyen net kuvvet, ağırlık ve ters yöndeki hava direncinin

bileşkesidir.

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

Hata Analizi
• Günümüzde farklı mühendislik sahalarındaki problemler, sayısal yöntemler
ile kolaylıkla çözülebilmektedir.

• Sayısal yöntemler kullanılarak yapılan hesaplamalarda, karşılaşılan hata

kadar bu hatanın kabul edilebilirliği de önemlidir.

• Hata, problem için kullanılan sayısal yöntemle elde edilen sonucun analitik
çözümle karşılaştırılmasıyla bulunmaktadır.

• Analitik çözümün elde edilemediği durumlarda sayısal yöntemle ilişkili hata

tam olarak belirlenemediğinden bu durumda yaklaşık hata
hesaplanmaktadır.

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

BİLGİSAYARDA SAYILARIN GÖSTERİMİ

• 1940’lı yıllarda geliştirilen sayısal bilgisayarlar; bilimsel, endüstriyel ve ticari
ilerlemeleri mümkün kılmıştır.

• Sayısal bir sistemin en belirgin özelliği ayrık bilgileri kullanabilmesidir. Bu

ayrık bilgiler; ondalık sayılar, aritmetik işlemler, elektrik darbeleri, alfabenin
harfleri, noktalama işaretleri ya da herhangi anlamlı semboller seti olabilir.

• Ayrık bilgilerin yan yana getirilmesi bilgi miktarını temsil eder. Örneğin e ve
l harfleri, el kelimesini; 4, 2 ve 1 rakamları da 421 sayısını oluşturur.

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

BİLGİSAYARDA SAYILARIN GÖSTERİMİ

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

BİLGİSAYARDA SAYILARIN GÖSTERİMİ

• Analog elektronikte işaretler büyük bir aralıkta herhangi bir değeri
alabilir. Örneğin bir yükselticinin çıkışı, -5 V ile +5 V arasında olabilir.
Bilgisayarın çalışmasının temelinde sayısal elektronik vardır.

• Sayısal elektronik ikili sayı sistemi temellidir ve çıkışlar iki değerden

birini alır: bir (1) veya sıfır (0). Transistörlerin anahtarlaması sırasında
sayısal devredeki gerilimler arada değerler alabilirler ama asıl
ilgilenilen gerilimler sıfır veya bire karşılık gelen değerlerdir.

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

ONDALIK VE İKİLİ TABANDA SAYILARIN

GÖSTERİMİ
• Sayılar değişik formlarda gösterilir. Ondalık sayı sistemine, “on tabanlı
sistem” denir. Matematikte, ondalık sistem (10 tabanı) kullanılır. Bu
sistemde on basamak kullanılır ve katsayıları 10’un kuvvetiyle çarpılır.
Ondalık noktalı bir sayı, Şekil 2.3’te verildiği gibi bir katsayılar dizisiyle
gösterilir:

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

Oktal ve Hekzadesimal Sayı Gösterimi

“Oktal sistemde” 0-7 arasındaki, “hekzadesimal sistemde” ise 0-15 arasındaki sayılar
kullanılmaktadır. İlk zamanlarda oktal sayılar yaygın olarak ikili sayıları yazmak için
kullanılırken günümüzde genellikle hekzadesimal sistem kullanılmaktadır. Şekil 2.7’de bu
sistemle ilgili bir örnek verilmektedir.

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

KAYAN NOKTALI GÖSTERİM

• Bilgisayar ortamındaki sınırlamalardan dolayı, sayıların bilgisayarda sonsuz uzunlukta

gösterimi mümkün olmamaktadır. Bu sayılar bilgisayar ortamında, bilgisayarın
kapasitesine bağlı olarak yaklaşık değerlerle temsil edilir. Sayıların maksimum miktarda ve
gerçeğe en yakın şekilde temsilini sağlayan sisteme, “kayan noktalı sayılar sistemi” denir.
Bu gösterim; çok büyük, çok küçük ve gerçek sayıları göstermek için kullanılır. Bilgisayarın
kaydedicisinde bulunan bir kayan noktalı sayı, d ve p ile temsil edilen iki kısımdan oluşur.
Bir ondalık kayan nokta, aşağıdaki gibi gösterilir:

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

• 0.dddddd sayısı, mantisi (anlamlı kısım) ve p ’de sayının üssünü temsil etmektedir. Kayan
noktalı sayının gösteriminde üst bitleri fazla olursa sayının duyarlılığı, mantisin bitleri fazla
olursa gösterilebilecek sayı aralığı artar. Örneğin; 253.57 sayısı kayan noktalı gösterimde
bilgisayarda, d = 25357 ve p = 3 olarak gösterilir ve

• b , ondalık dijittir. Bu gösterim şeklinde; .bbbbbb , “mantis” ve 2’nin kuvveti de, “üst”
olarak isimlendirilir. Mantis ve üssün ikisi de ikili sistemde yazılır. İkili sistemdeki sayılar
bilimsel gösterimdeki gibi, virgülün solunda sıfırdan farklı bir sayı kalana kadar kaydırılır ve
o şekliyle ifade edilir. Bu işleme, “normalizasyon” denir. Bu işlemle her sayının gösterimi
sağlanır, sayı 1 ve 0’lardan oluştuğu için virgülün solunda sıfırdan farklı olan değerin 1
olduğu bilindiğinden, anlamlı kısmın ifadesi için fazladan bir bit kazanılmış olur.

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

BİLGİSAYARDA SAYILARIN KAYDEDİLMESİ

• İkili kayan nokta gösteriminde sayılar bilgisayarda depolanır. Bilginin gösterildiği en temel
birime “kelime” denir.

• Bu büyüklük bir dizi, iki tabanına göre yazılmış sayı veya bit’ten meydana gelir.

• Bilgisayarda sayılar, bir veya daha fazla kelime şeklinde saklanır.

• Sayının mantis ve üst kısımları ayrı ayrı depo edilir.

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

SAYISAL YÖNTEMLERDE HATALAR

• Yöntemlerin etkili bir biçimde kullanılmasında hata kavramının anlaşılması önemlidir.

• Problemin sayısal yöntem ve analitik yöntemle çözülmesi durumunda ikisi arasında

ortaya çıkan fark, hata olarak tanımlanır.

• Sayısal yöntemlerle gerçekleştirilen hesaplamalarda, ne kadar hata yapıldığı kadar

yapılan hatanın kabul edilebilirliği de önemlidir.

• Sayısal yöntemle ilişkili hata tam olarak hesaplanamayabilir.

• Sayısal yöntemlerde karşılaşılan hatalar genel olarak, yuvarlama, kesme ve bu iki hatanın
toplamından oluşan toplam hata şeklinde sınıflandırılır.

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

YUVARLAMA HATALARI
• Sayılar, bilgisayarlarda sonlu sayıda bit ile gösterildiğinden yuvarlama
hataları, bilgisayarların bu sayıları ifade etmek için sınırlı sayıda basamak
kullanmasından kaynaklanır.

• π , e gibi sayılar sabit (sonlu) sayıda anlamlı basamakla yazılamaz.

• Bu büyüklükler belirli değerleri temsil etseler de, sabit sayıda basamakla

tam olarak ifade edilemezler: Örneğin: π =
3.141592653589793238462643... sayısı.

• Aynı zamanda bilgisayarlar 2 tabanına göre çalıştıklarından, 10 tabanına

göre olan tamsayıları hassas olarak ifade edemezler.

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

İKİNCİ DERECE DENKLEMDE YUVARLAMA

HATASI

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

KESME HATALARI

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

KESME HATALARI VE TAYLOR SERİSİ

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

TAYLOR SERİSİNDE Rn KALAN DEĞERİ

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

TOPLAM HATA VE YAKINSAMA KONTROLÜ

• Sayısal çözüm yaklaşık bir değerdir. Sayısal çözüm, her zaman
kullanılan yönteme bağlı olarak yuvarlama hatasını ve kesme hatasını
içerir. Yuvarlama ve kesme hataları toplam sayısal hatayı oluşturur.

• Genel olarak yuvarlatma hatalarını en aza indirmenin yolu anlamlı

basamak sayısını artırmaktır, ayrıca adım büyüklüğü küçültülerek de
kesme hataları azaltılabilir.

• Ancak adım büyüklüğünün küçültülmesi hesap sayısının artmasına

neden olacağından kesme hataları azalırken yuvarlatma hataları artar.

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı

 ETU

© Mehmet Hakan DURAK – MMF-301 - 2022-2023 Güz yarıyılı