Araştırma Yöntemleri

Epidemiyoloji : iki veya daha fazla grupta verileri karşılaştırır.Gruplararası ve gruplar

içi olarak karşılaştırır ve analitik bir çalışma yapar.

Gözlemler sonucu sağlık sorunlarının boyutlarını tanımlar,nedenlerini belirler buna

uygun çözüm saptar genelleyerek sağlık hizmetlerini düzenler.
3 tip araştırma yöntemi var : GÖZLEMSEL,DENEYSEL,METODOLOJİK
1-gözlemsel : Tanımlayıcı ve analitik olabilir. Tanımlayıcı gözlemsel araştırma
yöntemleri bize net bilgler vermez, hastalığı tanımlar.Analitik araştırma yöntemleri ise
daha neden-sonuç ilişkiki veriyor.
2-deneysel : Klinik veya sahada
3-Metodolojik : Geçerlilik-güvenilirlik-tutarlılık

1-GÖZLEMSEL ARAŞTIRMALAR :
A-TANIMLAYICI ARAŞTIRMALAR : Toplumda sağlık sorunlarını belirliyor,kişi,yer ve
zamana bakıyor.Gözlemle yapılıyor yani deneğin etkene maruz kalmasını biz kontrol
etmiyoruz.Amaç durum tespiti yapmak.Hipotez yapamazsın sadece hipoteze ön bilgi
sağlayabilirsin.Yüksek risk grupları için ve sağlık hizmetinin önceliğini belirlemek için
veri topluyoruz.Hatalığı etkileyen olaylar : semptom,tanı kriteri,prognoz.Kişi özellikleri
: yaş-cinsiyet… Yer özellikleri : kır-kent, zaman özellikleri hangi mevsimde.. gibi.
NEDEN SONUÇ ÖNEMSİZ

Tanımlayıcı araştırmayı 3 tipte yapabilirsin : vaka sunumu, vaka serisi, ekolojik

(koreleasyon çalışmaları) : Vaka sunumu tek vaka serisi birkaç vaka (yeni hastalık-

Araştırma Yöntemleri 1
 epidemiye dikkat çeker.) yeni hipotezler oluşturur fakat uygun karşılaştırma grubu
olmadığından bilgi açıklayıcılıkları sınırlı oluyor.

Ekolojik .çalışmalar bize kişisel veri vermez toplu veri verir.Etken sonuç ilişkisini
değerlendirerek hipotez geliştirir.Kişiye özel değişken olduğu ve burada
değerlendirilemediği için bilgileri eksik oluyor.Tüm toplumda karşılaştırılır ve korele
edilir ama sadece fikir veriyor tam net bilgi vermiyor.Ekolojik yanılgı : diğer etkenlerle
de bu hastalıj oluşmuş-bu etkenle alakasız olabilir.

Ekolojik araştırmalarda korelasyon çalışmaları yapılıyor : r katsayısı ile maruziyet ve

hastalık arasında ilişkiye bakılır +1-1 arasında (maruziyet arttıkça hastalık artıyor mu
)

çabuk ucuz, mevcut bilgilerle bakılıyor hipotez gelştirmek için sıkça kullanıluyor ama
neden sonuç ilişkisi kısıtlı, kişi etken hastalık ilişkisini net açıklayamaz ve karıştırıcı
faktörler kontrol edilemez.

B- ANALİTİK ARAŞTIRMALAR : neden sonuç ilişkileri ile araştırır.Hastalığın

dağılımını : neden bazı kişide yerde zamanda sık çıkıyor ?
3 tip var : kesitsel, kohort,vaka kontrol

1-Vaka kontrol araştırmaları : Klinikte sık kullanılıyor burada izlem yok direkt olarak
hastalığı olan ve olmayana bakarak karşılaştırılıyor.

Vaka grubu : hasta oolanlar kontrol grubunda ise hasta olmayanlar var.

Sonuçtan nedene gidilir yani ac kanseri olan insan sigara içtiği için mi olmuş ?
Bilgiler geriye dönüş (retrospektif olarak sorgulanır.) Etkenler benzer oluyor bu
yüzden mi bu etken bu hastalığı yapıyor diye bakarız.Nadir hastalıklarda çok iyi
sonuç veriyor.Hızlı ve ucuz olduğu için iyi.Ama kötü kanıt var.
Uzun latenti olan hastalıklarda izlemi ve maruziyeti görmek için mantıklı bir
yöntem.Hem hastalık hem de etken olduğu için biasa yani yanlış etkene açık !

Etken hızı : vaka grubunda etkene

maruz kalıp hasta olan grubu tüm

Araştırma Yöntemleri 2
 Tahmini risk etkene maruz kalıp hasta
olan ve olmayanon oranıdır : a/c
Kontrollerde tahmini risk ise etkene
maruz kalmadan hasta olan ve etkene
maruz kalmayıp hasta olmayanın
oranıdır : b/d
hastalara bölüp 100 ile çarp
Kontrol grubunda ise etkeni-e maruz
kalıp hasta olmayanla tüm hasta
olamayanları topla ve 100 ile çarp
Tahmini rölatif risk : Vakalarda tahmini
risk X kontrollerde tahmini risk : a/c X
b/d yani axd/cxb

TAHMİNİ RÖLATİF RİSK : etkenin vaka ve kontrol gruplarında var olma

oranıdır.Çaprazoran 1 den büyük ise etken hastalığı etkiliyor.

Vaka seçimini nasıl yapıyoruz ? : hastalık tanısı ile izlenen hastalar seçilir ne zaman
tanı alınmış ve belirli bir sürede mi alınmış bak.

Kontrol seçimini nasıl yapıyoruz ? : vakaya benzer ama hasta olmayan kişiler
seçilir.Riskli olanlar da seçilir ama etkene maruz kalma durumundan bağımsız
olması önemli .
HATAYA VE BİASA EN YATKIN ARAŞTIRMA TÜRÜDÜR.İnsidans ve rötalif risk
hesaplamaz, topluma genellenemez.

2-Kohort : Etken olacak fakat hastalık olmayacak.Etken + ve etken - insanların

hastalığa yakalanma olasılığını (insidansını) araştırır.Her türlü benzeyen 2 grubu
alıyoruz fakat birinde etken yok diğerinde var.Zamanla izlem yapılıyor, yavaş ve
daha pahalı.Ama kanıtı güçlü oluyor.

NEDEN SONUÇ İLİŞKİSİ EN GÜÇLÜ ANALİTİK ARAŞTIRMA YÖNTEMİDİR

(totalde deneysel en güçlü)

Değişkenlere bakılır,incelenir sonuçta kaç kişi hasta olmuş diye bakılır.En önemli şey
hasta olmadan sağlam başlamaları.

Araştırma Yöntemleri 3
 Burada da hastaları etkene maruziyete göre sınıflandırıyoruz.Etken var ve hastaysa
a etken var ama hasta değilse b etken yok ama hastaysa c etken yok ve hasta
değilse de d oluyor.

İnsidans etkeni + : etkene maruz kalınca hasta olma olasılığı ne kadar artıyor : a/a+b
*100 : yani hasta olup etkene maruz kalıp da hasta olanlar/tüm etkene maruz
kalanlar
İnsidans etkeni - : etkene maruz kalmadan hasta olma olasılığı : etkene maruz
kalmadan hasta olanlar / etkene maruz kalmayan herkes : c/c+d Toplam insidans :
a+c/a+b+c+d X100 yani hasta olanların herkese oranı : hastalığa yakalanma
olasılığını veriyor

Rölatif risk etkene maruz kaldığında hasta olma olasılığın ne kadar artıyor : insidans
etkeni + / insidans etkeni negatif yani (a/a+b) / (c/c+d) x100
Atfedilen risk : maruziyete uğradığın süre ile hastalığa ulaşman ne kadar etkileniyor :
insidans etkeni+ (a/a+b) - insidans etkeni (-) / c/c+d

Korunabilirlik : koruyucu önlem alırsan etkenle karşılaşan insan hasta olmayabilir mi

? 100 etkilenen insandan kaçı hasta olmadı
insidans etkeni + - insidans etkeni - / insidans etkeni + : a/a+b - c/c+d / a/a+b

Rölatif risk 1 ise etkene maruziyetin hastalıkla bir alakası yok 1 den büyükse etken
hastalık yapıyor ve 1 den küçükse etken hastalığa karşı koruyucu deriz.
Kohortun 3 çalışma tipi var : prospektif yani ileriye dönüş, retrospektif ynai geriye
dönük ve kombine

Eğer latent süresi uzunsu ve toplumdaki sıklığı düşükse retrospektif yap (vaka
kontrol gibi) .Araştırmaya başlandığında faktör ve hastalık bitmiş, kayıt üzerinden
geriye dönüşülü olarak incelenir

KOHORTUN OLUMLU ÖZELLİKLERİ KOHORTUN OLUMSUZ

Neden sonuç ilşkisi en güvenilir analitik
çalışma tipi : herkes sağlam, etken iyi tespit
ediliyor ve taraf tutması az
İnsidans, rölatif risk atfedilen risk,
korunabilirlik hızı net olarak
ölçülebiliyor.Toplukda sık ve kısa latentli
hastalıklar için uygun.Araştırma hipotezi için
uygun.Aynı faktörle ilgili birkaç hastalık veya
ÖZELLİKLERİ :
Takip ile baktığımız için pahalı,
zor.Retrospektif yapılırsa kayıtlara
bağlı hata yapılabilir.İzlem
kayıpları ile kötü sonuç alınır
(ölüm,araştırmadan çıkma vs.),
nadir ve uzun latentli hastalıklar
için kötü çünkü maliyetli ve zamanı
çok uzar.

Araştırma Yöntemleri 4
 aynı hastalığa ilişkin birkaç faktöre aynı anda
bakabiliriz

Vaka kontrol çalışmaları ile birlikte daha iyi

sonuç verir.

3-Kesitsel araştırmalar : Durum saptama ve prevelans araştırması için

yapılır.Zaman kesitiyle neden sonuç bakıyoruz.Toplumun o anki fotoğrafı gibi, o anda
hastalığın sıklığına ve özelliklerine bakıyoruz.Ayrı bir kontrol gurubu yok.
Prevelansı buluyor.Yani hastalığın belirli bir sürede görülme sıklığı.

Prevelans etken + ise : a/a+b X100 yani etkeni de hastalığı da olan insanların etkene
sahip olan tüm insanlara oranı.
Prevelans etken - ise : c/c+d X 100 yani etkeni olmayan ama hastalığı olan
insanların etkeni olamayan tüm insanlara oranı.Yani hastalığın görülmesi etkene
bağlı değil
Toplam prevelans eski ve yeni hastaların toplamına bakar : a+c/a+b+c+d X 100 yani
tüm hasta olanlar / tüm örneklem

Kesitsel Araştırmaların Pozitif Kesitsel Araştırmaların Negatif

Özellikleri :
Hastalığın görülme sıklığına
bakarız.Uygun örneklem varsa elimizde
genellenebilir bir veri olur.Kısa sürede
az maliyette bakılır ve kısa süreli olduğu
için araştırmayı terk sorunu olmaz.
Özellikleri :
Etken-sonuç aynı anda değerlendiriliği
için nedenselliği yok.Diğer hastalıklar
da olabilidiğinden ölüm hızı yüksek
hastalıklarda zor ve taraf tutma
karışıtırıcı faktör sık.

2-DENEYSEL ARAŞTIRMALAR : 2 tiptir.Klinik randomize deneyler ve saha

deneyleri.Etkene maruz kalmayı araştırmacı karar veriyor.Gruplar rastgele seçilirse

Araştırma Yöntemleri 5
 randomize çalışma vardır.
Deneysel müdahele araştırmalarında tedavi ile etkinlik bakıyoruz.Uygulama grubuna
etken veriyoruz veya etkeni kaldırıyoruz.Koruyucu önlem uyguluyoruz veya tedavi
yapıp ilacın etkinliğine bakıyoruz.Bunların sonucuyla uygulamanın yapılmadığı
kontrol grubunun sonuçları karşılaştırılıyor.Gözlemsel araştırmadan farkı karar veren
kişinin araştırmacı olması.Neden sonuç ilişkisinin en iyi test edildiği çalışma !!!!

Hayvan deneyleri,koruma için saha çalışmaları, klinik olarak girişimler yapılıyor.

Randomizasyon : Önce referans olarak popülasyon alınıyor.Uygun örneklemeden
sonra randomizasyon yapılıyor.Burada amaç doktorun seçim yanlılığını
önlemek.Hastalar rastgele seçiliyorç

Eşleştirmede deney grubu ve kontrol grubu oluşturuluyor her iki grupta da benzer
özellikler olmalı yaş,cinsiyet kilo…

Deney grubunda insidans hastalık olanların tüm deney grubuna oranıdır : a/a+b

Kontrol grubunda insidans : hastalık olanların tüm kontrol grubuna oranı : c/c+d
Rölatif etkinlik : deney grubu insidansı/ kontrol grubunda insidans : a/a+b / c/c+d :
uygulanan ilaç ne kadar etkili olmuş diye bakıyoruz

Risk farkı : kontrol grubu insidansı - deney grubu insidansı

Etkinlik oranı : Kontrol grubu insidansı - deney grubu insidansı / kontrol grubu
insidansı

Deneysel araştırmalarda uygulama : araç gereç ilaç madde vs tamaamen eşit ve

izlemenin standart olması gerekiyor.Doğru veri elde etmek için körleme yöntemi
kullanılıyor.

Araştırma Yöntemleri 6
 Körleme : araştırmada taraf tutmayı azaltmak ve varsa karıştırıcı faktör olarak rol
oynayabilecek bazı değişkenlerde gruplara eşit dağılmasını sağlamak için yapılır.

tek-kör : araştırmaya katılanlar ilacı bilmiyor.

çift kör : araştırmacı da ilacı kime uyguladığını bilmiyor.

üçlü kör : analizci de araştırmacı da hasta da ilacın ne olduğunu bilmiyor.

İlaç-Aşı araştırmaları : bir ilaç veya aşının etkinliğinin değerlendirmesi için

kullanılır.Preklinik-klinik araştırmalar yapılıyor.

Faz 1 : az kişi arasında farmakokinetik biyoyararlanım vs bakıyor.

Faz 2 : ilacın az sayıda ama biraz daha fazla hasta üstünde ilacın : etkili doz,yarar
güvenilirlik vs.

Faz 3 : faz 1 ve 2 + olursa etkinlik, emniyet ve değişik dozlar denenir.

Faz 4 : ilaç ruhsatlı gelişiyor kabul edilen endikasyonlara doza ve yan etkiye
bakılıyor.

Deneysel araştırmanın olumlu Deneysel Çalışmaların Olumsuz Özellikleri

özellikleri :
Nedensellik için nettir ve kaliteli
veri verir.İnsidans, rölatif risk, risk
farkı koruyuculuk oranı gibi çok
sayıda ölçüt bakılır.
İzlem,körleme gerektirdiğinden insan gücü,
para getrektirir.Bir yöntemin etkisini doğru
tanımlanması için dikkat edilmeli.Çalışmanın
etik sorumluluk yönü mutlaka göz önüne
alınmalı

Çalışma sonunda bir tedavi ve
korunma yönteminin kişilerde ve
toplumda uygulanıp
uygulanmayacağına karar
verir.Etkili yöntem için
Sürekli analiz yöntemi ile gruplar arasında
belirli farklar varsa çok yararlı tedaviden diğer
gruba yararlanmasını sağlamak için
açlışmayı sonlandırarak diğer gruba da bu
tedavi uygulanabilir.

Araştırmalardan elde edilen sonuçların

topluma genellenebilirliği yani dış geçerliliği
düşüktür.Gönüllü bulmak zor.

3-METODOLOJİK YÖNTEMLER :

Geçerlilik ve güvenilirlik-tutarlılık bakılır.

A-Geçerlilik Araştırmaları : Tanı yöntemi ne kadar doğru tanı koyuyor ? Duyarlılık

(sensitivite) ve seçicilik (spesifite). Kullanılan iki tanı yöntemi karşılaştırılır.Standart-
referans veya altın standart ile yeni yöntem karşılaştırılır.

Araştırma Yöntemleri 7
 Duyarlılık (Sensivite): Yeni yöntemin gerçekte hasta olanları ne kadarını doğru olarak
hasta olarak saptayabildiği HASTALARIN KAÇI HASTA.Nir yöntemin duyarlılığı
arttıkça hastayı kaçırma olasılığı azalır ama sağlamları da hasta gösterir.Eğer yanlış
pozitiflik için kesin tanı ileri testler sorun değilse, erken tanı çok değerliyse ve tanı
kişiyi sarsmıyorsa toplum için önemliyse yüksek duyarlılık aranır.
Seçicilik (Spesifite) : Yeni yöntemin sağlam olanları ne kadarını doğru olarak
(sağlam) saptayabildiği SAĞLAMLARIN KAÇI SAĞLAM.Seçicilik arttıkça sağlamları
atlar ama hastaları da sağlam gösterir.Eğer erken tanı önemsizse, kişi için zor bir
hastalıksa, ileri tetkikle gerçek ar-yırıcı tanıya ulaşmak zorsa, tedavi sınırlı veya
yoksa yüksek spesifite aranır.
Pozitif prediktif değer: Uygulanan yeni tanı testine pozitif sonuç veren kişilerin ne
kadarı gerçekten hasta (pozitif). Prevelans arttıkça pozitif prediktif değer de yükselir
yan, sağlamları hasta gösterme olasılığı azalır çünkü herkes hasta
Negatif prediktif değer Uygulanan yeni tanı testine negatif sonuç veren kişilerin ne
kadarı gerçekten sağlam (negatif)

Öksürük, halsizlik, ateş yakınmaları ile başvuran 246 kişide yapılan oskültasyon
değerlendirmesinde 141 kişide çeşitli raller saptanarak pnömoni ön tanısı konmuştur.
Kesin tanı konması amacıyla çekilen PA akciğer grafilerinde lezyon aranmış, akciğer
grafisi ile bu 141 kişiden 128’inde lezyon görülerek tanı doğrulanmış, ral
saptanmayan 105 kişiden de 17’sinde lezyon bulunarak pnömoni tanısı konmuştur.

Araştırma Yöntemleri 8
 Oskültasyonun akciğer grafisine göre geçerliliği (tanı değeri) aranacaktır .
Sensitivite-spesifitesini bul.

B-Güvenilirlik-Tutarlılık Araştırmaları : Gözlem ve ölçümü yapan kişilerin

gözlemcilerin ne kadar tutarlı olduğuna bakılır : gözlemci içi ve gözlemciler
arasındaAynı uygulayıcı,aynı denek üzerinde tekrar test yapınca aynı sonuç
veriyorsa gözlemci içi tutarlılık, aynı denekler üzerinde farklı gözlemciler
uygulayıcılarca tekrarlandığında aynı sonuçları veriyorsa da gözlemciler arası
tutarlılık var deriz.Aynı teknikle yapılırsa tutarlılık %100 olmalı.

Ölçüm aracı doğru olmalı, gözlemcilerde çalışma öncesi eğitim ve ön deneme

yapılmalı, değerlendirme kriterleri-sınırları iyi belirlenmeli ve biyolojik varyasyonlara
dikkat edilmeli.

Araştırma Yöntemleri 9