You are on page 1of 71

‫روشهای جداسازی در شیمی تجزیه‬

‫تالیف ‪ :‬دکتر علی مقیمی‬

‫هیات علمی و دانشیار دانشگاه آزاد اسالمی‬

‫جلسه اول‬

‫كروماتوگرافی‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫كروماتوگرافي از جمله روش هاي جداسازي بوده كه در آن از يك فاز ساكن و يك فاز متحرك استفاده مي شود‪.‬‬
‫اجزاي يك مخلوط به وسيله جرياني از يك فاز متحرك از داخل فاز ساكن عبوور داده موي شوود و جداسوازي‬
‫براسوات اخوتسر در سورع مزواجرت اجوزاي مختلو نمونوه اسوتوار اسو ‪ .‬در نام و اري اختصاصي روش‬
‫هاي مختل كروماتوگرافي ابتدا نام فاز متحرك و سپس نام فاز ساكن آورده مي شود‪.‬‬
‫سيستم هاي دو فازي مختلفي كه مي توان فرض كرد عبارتند از‪:‬‬
‫‪ (1‬جامد – جامد )امكان پ ير نيس(‬
‫‪ (2‬جامد – مايع‪ )LSC( :‬اگر جامد در مايع قابل حل باشد مي توان بوه عنووان سيسوتم دو فوازي موورد‬
‫استفاده قرار داد‪.‬‬
‫‪ (3‬جامد – گاز (‪)GSC‬‬
‫‪ (4‬مايع – مايع (‪ :)LLC‬اگر تفاوت قطبي آنزا زياد باشد به طوري كه به صورت دو فاز غيرقابل امتوزا‬
‫ظاهر شوند مي تواند سيستم دو فازي را تشكيل دهد‪.‬‬
‫‪ (5‬مايع – گاز (‪ :)GLC‬اگر مايع فرار نباشد قابل قبول اس‪.‬‬
‫‪ (6‬گاز – گاز‪) :‬امكان پ ير نيس( بنابراين تمام روش هاي كروماتوگرافي بر پاية يكي از چزار سيستم دو‬
‫فازي‪ ،‬پايه گ اري شده اس‪.‬‬

‫‪ -16-1‬اصول كروماتوگرافي‬
‫اگر دو گونة ‪ A‬و ‪ B‬موجود در يك نمونه بين دو فاز ‪ I‬و ‪ II‬يك سيستم تقسيم بشود خواهيم داش ‪:‬‬

‫شكل ‪ 1-16‬عملكرد کروماتوگرافی‬

‫بنابراين مي توان بين ‪ A‬و ‪ B‬فاصلة فيزيكي ايجاد كرد به اين فاصلة فيزيكي جداسازي گفته مي شود‪ .‬تقسيم‬
‫شدن گونه هاي موجود در يك نمونه بين دو فواز يوك سيسوتم طبو يوك موسك و منيوار انجوام مي شود كه به‬
‫آن ضريب تقسيم ‪ Kd‬مي گويند‪.‬‬

‫غلظ گونة ‪ A‬در فاز ‪KdA  I‬‬ ‫)‪(16-1‬‬

‫غلظ گونة ‪ A‬در فاز ‪ II‬غلظ گونة ‪ B‬در فاز ‪I‬‬

‫غلظ گونة ‪ B‬در فاز ‪KdB  II‬‬ ‫)‪(16-2‬‬


‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫فاز ‪ I‬فنال اس ولي ساكن كه به آن فاز ساكن يا ‪ Stationary Phase‬يا (‪ )S.P‬مي گوينود‪ .‬فواز سواكن مي‬
‫تواند مايع يا جامد باشد‪.‬‬
‫فاز ‪ II‬فنال اس ولي متحرك كه به آن فاز متحرك يا‪ Mobile Phase‬يا (‪ )M.P‬مي گويند‪ .‬فاز متحرك مي‬
‫تواند مايع يا گاز باشد‪.‬‬
‫بنابراين ‪ Kd‬دوگونه ‪ A‬و ‪ B‬عبارت اس از‪:‬‬

‫‪CSA‬‬
‫‪KdA ‬‬ ‫‪CMA‬‬ ‫‪)3-16( KdB  CCMBSB‬‬ ‫(‪)4-16‬‬

‫هر چه تفاوت ‪ Kd‬دو گونه بيشتر باشد امكان جداسازي دوگونه بيشتر خواهد بود‪.‬‬
‫‪ Kd‬به پارامترهاي زير وابسته اس‪:‬‬
‫‪ (4‬دما‬ ‫‪ (3‬ماهي گونه‬ ‫‪ (2‬ماهي فاز متحرك‬ ‫‪ (1‬ماهي فاز ساكن‬
‫براي گونه هاي موجود در يك نمونه پارامترهاي ‪ 1‬و ‪ 2‬و ‪ 4‬يكسان اس بنابراين تفواوت ‪ Kd‬آنزوا بوه عل‬
‫تفاوت در ماهي آنزا مي باشد‪ .‬ولي در كروماتوگرافي اگر چند ماده ‪ Kd،‬نزديك به هم داشوته باشوند مي توان با‬
‫تغيير دادن پارامترهاي ‪ 1‬و ‪2‬و ‪ 4‬در ‪ Kd‬آنزا تفاوت ايجاد كورد‪) .‬امتيوازي كوه در هوي يوك از روش هاي تجزيه‬
‫اي مشاهده نمي شود‪(.‬‬
‫براسات نوع سيستم دو فازي مورد استفاده روش هاي مختل جداسازي نام اري مي شود‪.‬‬

‫‪ -16-2‬انواع كروماتوگرافي‬
‫آ( كروماتوگرافي خطي‪ :‬كروماتوگرافي انجام شده در شرايطي كه در آن ‪ Kd‬كم و بوي اابو باشود را‬
‫كروماتوگرافي خطي گويند‪.‬‬
‫ب( كروماتوگرافي غيرخطي‪ :‬كروماتوگرافي انجام شده در شرايطي كه در آن ‪ Kd‬كوم و بوي اابو نباشد را‬
‫كروماتوگرافي غيرخطي گويند‪.‬‬
‫‪Kd  CCMs‬‬
‫(‪)5-16‬‬ ‫منحني ‪ :A‬كروماتوگرافي خطي‬

‫‪CS  Kd CM‬‬ ‫(‪)6-16‬‬ ‫منحني‪ : D,C,B‬كروماتوگرافي غيرخطي‬

‫شكل ‪ 2-16‬کروماتوگرافی خطی و غیرخطی‬

‫منحني ‪ D‬حال ج ب سطحي را نشان مي دهد‪ ،‬زيرا غلظ گونه در فاز ساكن پس از مودتي اابو شوده )فاز‬
‫ساكن اشباع مي شود( و مستقل از ‪ CM‬مي گردد‪ .‬در چنين حالتي رابطوه زيور بوراي توصوي منحنوي حاصل‬
‫مناسب اس‪.‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪Cs  KCMn‬‬

‫تمرين ‪ :1-16‬فرايند جداسازي در روش هاي كروماتوگرافي برچه اسات استوار اس ؟‬


‫‪ (1‬اختسر در تحرك اجزاي مختل نمونه‬
‫‪ (2‬اختسر در ميزان نفوذ اجزاي مختل نمونه‬
‫‪ (3‬اختسر در سرع مزاجرت اجزاي مختل نمونه‬
‫‪ (4‬اختسر در قطبي اجزاي مختل نمونه‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬

‫تمرين ‪ :2-16‬در روش هاي ‪ LSC , GLC‬فاز ساكن و متحرك به ترتيب كدامند؟‬
‫‪ (2‬مايع‪ ،‬گاز‪ ،‬جامد‪ ،‬مايع‬ ‫‪ (1‬گاز‪ ،‬مايع‪ ،‬مايع‪ ،‬جامد‬
‫‪ (4‬جامد‪ ،‬گاز‪ ،‬جامد‪ ،‬مايع جواب‪ :‬گزينه)‬ ‫‪ (3‬مايع‪ ،‬گاز‪ ،‬مايع‪ ،‬جامد‬

‫‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬

‫تمرين ‪ :3-16‬كدام يك از روش هاي كروماتوگرافي زير نمي تواند وجود داشته باشد؟‬
‫‪LLC )4‬‬ ‫‪SLC )3‬‬ ‫‪GSC )2‬‬ ‫‪LSC )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬

‫تمرين ‪ :4-16‬كدام عبارت بياني از كروماتوگرافي خطي اس ؟‬


‫‪ (1‬كروماتوگرافي كه در آن ضريب تقسيم كم و بي ااب باشد‪.‬‬
‫‪ (2‬كروماتوگرافي كه در آن ضريب ظرفي كم و بي ااب باشد‪.‬‬
‫‪ (3‬كروماتوگرافي كه در آن ضريب گزين پ يري كم و بي ااب باشد‪.‬‬
‫‪ (4‬كروماتوگرافي كه در آن بين غلظ گونه در فاز ااب و غلظو گونوه در فواز متحورك رابطوه خطوي‬
‫برقرار نباشد ‪.‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬


‫از مزمترين اين روش ها عبارتند از‪:‬‬
‫نام روش‬ ‫فاز متحرك‬ ‫فاز ساكن‬ ‫شماره‬
‫كروماتوگرافي كاغ ي (‪).P.C‬‬ ‫مايع – محلول‬ ‫كاغ‬ ‫‪1‬‬
‫كروماتوگرافي ج ب سطحي يا ستوني (‪)A.C‬‬ ‫مايع – محلول‬ ‫جامد فنال‬ ‫‪2‬‬
‫كروماتوگرافي گاز – جامد (‪)G.S.C‬‬ ‫گاز‬ ‫جامد فنال‬ ‫‪3‬‬
‫كروماتوگرافي گاز – مايع (‪)G.L.C‬‬ ‫گاز‬ ‫مايع فنال‬ ‫‪4‬‬
‫كروماتوگرافي تبادل يوني (‪)I.E.C‬‬ ‫مايع – محلول‬ ‫مبادله كنندة يون‬ ‫‪5‬‬
‫كروماتوگرافي ژلي (‪)G.P.C‬‬ ‫مايع يا محلول‬ ‫ژل‬ ‫‪6‬‬
‫كروماتوگرافي الية نازك (‪)T.L.C‬‬ ‫مايع يا محلول‬ ‫الية نازك جامد‬ ‫‪7‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫فنال‬
‫كروماتوگرافي فوق بحراني (‪ )S.C.F.C‬يا‬ ‫سيال باالي نقطة‬
‫بحراني‬ ‫مايع فنال‬ ‫‪8‬‬
‫)‪(S.F.C‬‬
‫كروماتوگرافي با كارايي باال (‪)H.P.L.C‬‬ ‫مايع فنال‬ ‫مايع فنال‬ ‫‪9‬‬

‫‪ -16-2-1‬كروماتوگرافي كاغذي‬
‫فاز ساكن در اين روش از جنس كاغ اس ‪ .‬كاغ از جنس سلولز بوده و از خانوادة هيدارت هاي كوربن اس ‪.‬‬
‫كاغ يك شبكة ساختماني عظيم دارد كه هنوز هم به خوبي شناخته شده نمي باشد‪.‬‬
‫تفاوت كاغ كروماتوگرافي با كاغ منمولي چنين اس‪:‬‬
‫‪ -1‬بي نظمي در فيبرهاي سلولز‬ ‫‪ -1‬نظم حاضر در فيبرهاي سلولز‬

‫)ب( كاغذ معمولي‬ ‫)آ( كاغذ كروماتوگرافي‬

‫شكل ‪ 3-16‬آ( فاز ساکن ‪ ،T.L.C‬ب( کاغذ کروماتوگرافی‬

‫‪ -2‬سلولز ناخالص‬ ‫‪ -2‬سلولز خالص‬


‫براي اجراي يك آناليز كروماتوگرافي كاغ ي ابتدا به موازات لبة كاغ خطوي را بوه وسويلة موداد ايجواد مي‬
‫كنند چون كربن يك مادة بي اار اس ‪ ،‬به اين خط‪ ،‬خط شروع يا ‪ Starting line‬گفته مي شود‪.‬‬
‫بر روي اين خط به فواصل مساوي قطراتي از محلول هاي نمونه و استاندارد قرار مي گيورد‪ .‬سوپس لبوة‬
‫پواييني كاغو در يوك فواز متحورك مناسوب قورار داده موي شوود فواز متحورك بور ااور نيوروي موو ين ي‬
‫(‪ )Capilary Force‬بر روي سطح كاغ حرك كرده و با سرع هاي مختلفوي گونوه هواي نمونوه را هموراه‬
‫خود مي برند‪.‬‬
‫آناليز كيفي و كمي در ‪ TLC‬و كروماتوگرافي كاغ ي به صورت زير انجام مي شود‪.‬‬
‫‪ -16-2-1-1‬آناليز كيفي‬
‫اگر كروماتوگرام حاصل از دو گونة ‪ A‬و ‪ B‬به صورت زير باشد خواهيم داش‪:‬‬
‫)‪ (Solvent Front‬مرز فاز متحرك‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬

‫شكل ‪ 4-17‬عملكرد آنالیز در ‪ T.L.C‬و کروماتوگرافی کاغذي) ‪(.P.C‬‬

‫اگر ‪ A‬و ‪ B‬فاصلة پيموده شده توسط دوگونه برحسب ‪ CM‬موالر و ‪ C‬فاصولة پيمووده شوده توسوط فاز‬
‫متحرك ‪ CM‬باشد ‪ RF‬به صورت زير محاسبه مي شود‪:‬‬
‫)‪RF : (Rate of Flow‬‬ ‫سرعت حركت‬

‫‪RFx  AC )7-16( RFy  CB‬‬ ‫(‪)8-16‬‬

‫‪ RF‬كميتي اس كه به ماهي گونه وابسته اس ‪ .‬به وسيلة مقايسه ‪ RF‬مجزول باگونه هاي اسوتاندارد مي توان‬
‫آناليز كيفي انجام داد ‪ RF.‬هميشه نسب عكس با ‪ Kd‬دارد‪:‬‬

‫‪RF K1d‬‬ ‫(‪)9-16‬‬

‫جلسه دوم‬

‫‪ -16-2-1-2‬آناليز كمي‬
‫آناليز كمي به دو روش انجام مي شود‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫‪ (1‬روش غيرمستتتميم‪ :‬در ايون روش كاغو حاصول لكوة نمونوه را بريوده و در يوك حوسل مناسوب مي‬
‫جوشانيم سپس نمونة استخرا شده را به وسيلة يوك روش كسسويك يوا دسوت اهي انودازه گيوري كموي مي كنند‬
‫در اين روش چون عمل ج ب گونه ها روي سطح كاغ برگش پ ير نمي باشود دقو بوااليي حاصول نمي شود‪.‬‬
‫‪ (2‬روش مستميم‪ :‬در اين روش لكة نمونه را توسط تابشي با طول مو مناسب موورد پرتوودهي قورار داده و‬
‫ميزان ج ب يا عبور آن را با ميزان ج ب يا عبور چندين لكة استاندارد مقايسه مي كنند‪.‬‬
‫در اين روش هم چنين مي توان ابتدا ميزان ج ب يا عبور چندين لكة استاندارد را اندازه گيري كرده و بوا‬
‫استفاده از آن منحني كاليبراسيون را به دس آورد سپس بوا انودازه گيوري جو ب يوا عبوور لكوة مجزوول و‬
‫برون يابي اين منحني غلظ مجزول تنيين مي شود‪.‬‬

‫شكل ‪ 5-16‬نمايش آنالیز کمی در يك کروماتوگرافی کاغذي‬

‫تمرين ‪ :5-16‬ضريب ظرفي گونه اي در كروماتوگرافي الية نازك برابر ‪ 2/0‬مي باشد‪ .‬فاكتور توخخير ايون گونه‬
‫برابر اس با‪:‬‬
‫‪0/40 )4‬‬ ‫‪0/89 )3‬‬ ‫‪5 )2‬‬ ‫‪0/83 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (1‬صحيح اس ‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬


‫‪K ‬‬ ‫‪1 RRFF‬‬ ‫‪0 2/‬‬ ‫‪1 RRFF‬‬ ‫‪ RF 0 83/‬‬
‫(‪)10-16‬‬

‫‪ -16-2-2‬كروماتوگرافي جذب سطحي )ستوني(‬


‫پديدة ج ب سطحي فيزيكي يا ‪ Adsorption‬برخسر پديدة جو ب بوا ‪ Absorption‬يوك پديودة عموومي مي‬
‫باشد و فقط به نفوذپ يري نمونه در فاز جامد بست ي دارد‪ ،‬يك پديدة كامسً اختصاصوي و ويو ه بووده و هنوز هم‬
‫بخوبي شناخته شده نيس ‪.‬‬
‫پديدة ج ب سطحي را به ايجاد يك فاز جديد در مرز مشترك دو فاز نسب مي دهند‪ .‬اين فواز جديود بور ااور‬
‫نيروهواي بوين مولكوولي ايجواد موي شوود اگور ايون نيروهوا محكوم باشود جو ب سوطحي را شويميايي (‬
‫‪ )Chemical Sorption‬و اگر ضني باشد ج ب سطحي را فيزيكي (‪ )Physical Sorption‬مي گويند‪ .‬در روش‬
‫كروماتوگرافي ج ب سطحي براي اين كه حوداكرر تموات فواز سواكن و متحورك ايجواد شوود مجبور هستند فاز‬
‫ساكن را تا حد امكان ُُخ رد كرده و آن را در داخل يك ستون قرار دهند‪ .‬به همين عل بوه اين روش كروماتوگرافي‬
‫ستوني (‪ )Column Chromatography‬گفته مي شود‪.‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫فاز متحرك بر اار نيروي گران به آرامي از روي فاز ساكن عبور كرده و گونه هاي موجود در نمونوه را‬
‫جداسازي مي كند‪ .‬هر چه اندازة ذرات فاز ساكن كوچكتر باشود رانودمان تفكيوك بيشوتر خواهود بوود‪ .‬از طرفي‬
‫سرع عبور فاز متحرك نيز كاه يافته و زمان جداسازي افزاي مي يابد م ر اينكه همراه با ريزتر كردن ذرات فاز‬
‫ساكن‪ ،‬فاز متحرك را توسط پمپ ها با فشار از داخل ستون عبور دهند‪.‬‬
‫به اين روش كه فقط از نظر تجزيزات با روش قبلي تفاوت دارد ‪ HPLC‬مي گويند‪.‬‬

‫(‪)H.P.L.C‬‬
‫‪ -16-2-3‬كروماتوگرافي مايع با كارايي باال‬
‫بووه ايوون روش در ابتوو دا كروموواتوگرافي مووايع بووا فشووار بوواال يووا ( ‪High Pressure Liquid‬‬
‫‪ )Chromatography‬گفته مي شود‪ .‬ولي بنداً به عل راندمان باالي تفكيك ايجاد شده ايون روش را (‪High‬‬
‫‪ H.P.L.C Performance Liquid Chromatography) .‬نام اري كردند‪ .‬يك دست اه ‪ H.P.L.C‬از اجوزا‬
‫زير ساخته شده اس‬

‫شكل ‪ 6-16‬نمايی از يك دستگاه ‪HPLC‬‬

‫‪ -16-2-3-1‬مخزن ها و سيستم هاي گاززدا‬


‫مخزن هاي حسل در ‪ H.P.L.C‬از جنس شيشه يا فوالد ضد زنگ ساخته مي شود‪ .‬اين مخزن هوا منمووالً‬
‫توسط يك پمپ خس در فشار پا ين ن ه داشته مي شود تا عمل گاززدايي انجام شده و گازهايي مرل هووا يوا‬
‫نيتروژن كه در آنزا حل شده اس از آنزا گرفته شود‪.‬‬
‫اين گازها مي توانند در سيستم پرفشار ‪ H.P.L.C‬ايجواد حبواب كورده و باعون پزون شودگي پيوك هواي‬
‫كروماتوگرافي شود‪ .‬عمل گاززدايي هم چنين مي تواند به وسويلة عبوور حوسل از يوك صوافي سوورا دار در‬
‫شرايط خس انجام گيرد ‪.‬‬
‫به عسوه تقطير حسل نيز مي تواند منجر به جداسازي گازهاي حل شده در آن شود‪.‬‬
‫در روش هاي كروماتوگرافي كه در آنزا فقط از يك سيستم حسل منفرد استفاده مي شود كروماتوگرافي با‬
‫شوي ايزوكراتيك (‪ )Isocratic Elution‬گفته مي شود‪ ،‬ولي اگر از دو يا چنود حوسل اسوتفاده كنويم كوه نسوب‬
‫آنزوا بوه طوور پيوسوته يوا متووالي تغييور كنود بوه ايون روش كرومواتوگرافي بوا شووي شويبي يوا‬
‫)‪ (Gradiant Elution‬مي گويند‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫كروماتوگرافي با شوي شيبي كارآيي تفكيك باالتري نسب به ايزوكراتيك ايجاد مي كند‪.‬‬

‫‪ -16-2-3-2‬پمپ‬
‫در دست اه هاي ‪ H.P.L.C‬منموالً از سه نوع پمپ استفاده مي شود‪:‬‬

‫‪ (1‬پمپ هاي رفت و برگشت يا پمپ هاي پيستوني‪:‬‬


‫اين پمپ ها از متداول ترين پمپ هاي ‪ H.P.L.C‬به شمار مي آيد و مي تواند فشارهاي بسيار باال تا حودود ‪psi‬‬
‫‪ 5000‬الي ‪ psi 6000‬ايجاد نمايد‪ .‬جريان حاصل از اين پمپ ها پالسي )ضرباني( بوده و بايد بنداً خفيده شود‪.‬‬
‫جريان حاصل از اين پمپ ها و فشار آن به راحتي قابل كنترل اس‪.‬‬

‫توجه‪ :‬منظور از واحد ‪ ،psi‬پوند بر اين مربع اس‪.‬‬

‫‪ (2‬پمپ هاي كرمي يا دودي شكل (‪)Pristaltic Pump‬‬


‫در اين پمپ ها يك جريان كامسً پيوسته و قابل كنترل ايجاد مي شود ولي گنجاي و فشوار ايون پموپ هوا‬
‫محدود اس ‪ .‬تنويض حسل در اين پمپ ها منموالً با مشكستي همراه مي باشد‪ .‬اين پمپ ها نسب به پمپ هاي‬
‫پيستوني از گستردگي كمتري برخوردارند‪.‬‬

‫‪ (3‬پمپ هاي هواي فشرده‪:‬‬


‫اين پمپ ها شامل يك مخزن قابل ارتجاع مي باشند كه حوسل موورد نظور در آن قورار گرفتوه اسو ‪ .‬ايون‬
‫مخزن قابل ارتجاع مي تواند توسط هوا با فشار باال تح فشار قرار گيورد‪ .‬ايون فشوار موي توانود منجور بوه‬
‫حرك فاز متحرك درون مخزن شود‪.‬‬
‫اين پمپ ها بسيار ساده و ارزان بوده ولي حجم و گنجواي آنزوا محودود و فشوار حاصول از آنزوا كوم مي‬
‫باشد‪ .‬جريان بوجود آمده از اين پمپ ها كامسً پيوسته اس‪.‬‬

‫‪ -16-2-3-3‬پيش ستون‬
‫جنس و مواد پر كنندة پي ستون ها مشابه ستون هاي تجزيه اي بوده با اين تفاوت كوه ذرات پور كننودة آنزا درش‬
‫تر موي باشود‪ ،‬زيورا در سيسوتم باعون فافو فشوار نشوود‪ .‬وظيفوة يوك پوي سوتون جداسوازي ناخالصي ها از‬
‫فاز متحرك بوده تا اين كه اين ناخالصي ها ستون تجزيه اي را آلوده نكند‪ .‬در مواردي كه فواز ساكن يك مايع ويسكوز‬
‫اس پي ستون به اشباع شدن فاز متحرك از فاز ساكن كمك موي كنود توا سوتون تجزيه اي از فاز ساكن عريان نشود‪.‬‬

‫‪ -16-2-3-4‬تزريق نمونه‬
‫تزري نمونه در ‪ H.P.L.C‬منموالً به سه روش انجام مي شود‪:‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪L‬‬
‫‪  10 100‬از طريو يوك‬ ‫‪ (1‬مي توان نمونة مايع را به وسيلة يك سرنگ در حجمي حدود ‪‬‬
‫درپووش از جنس پليمرهاي سيليكوني‪ ،‬نئوپرني يا تفلوني به داخل سيستم كروماتوگرافي فرستاد‪.‬‬
‫‪ (2‬مي توان دريچة ورودي سر ستون را برداش و نمونه را مستقيما ً به ابتداي ستون تزري كورد‪ .‬ايون روش‬
‫در دست اه هاي قديمي متداول بوده اس‪.‬‬
‫‪ (3‬استفاده از شيرهاي نمونه برداري چرخان‪ :‬با استفاده از شيرهاي نمونه برداري چرخان عدم قطنيو يا‬
‫خطا در حجم تزري شده نمونه بسيار كم مي شود‪.‬‬

‫)ب(‬ ‫)آ (‬

‫شكل ‪ 7-16‬نمايی از عملكرد دريچه هاي چرخان در دستگاه ‪HPLC‬‬

‫در مرحلة ) آ( از يك طرر فاز متحرك وارد شير نمونه برداري چرخان شده و از طرر دي ور موي توانود‬
‫وارد ستون شود‪ ،‬و ستون را شسته و براي نمونه گ اري آمواده كنود‪ .‬از طور ر دي ور نيوز نمونوه موي توانود‬

‫تزري شده و پس از پر كردن مجراي ‪ ABCD‬اضافة آن به خار منتقل شوود در مرحلوة )ب( شوير ‪ 45‬چرخانده‬
‫مي شود بنابراين حسل نمونه ذخيره شده در مجراي ‪ ABCD‬را به داخل سوتون تزريو موي كنود‪.‬‬
‫حجم حسل به اندازة مجراي ‪ ABCD‬وابسته اس‪.‬‬

‫‪ -16-2-3-5‬ستون تجزيه اي‬


‫ستون هاي تجزيه اي در ‪ HPLC‬منموالً از دو جنس ساخته مي شود‪.‬‬
‫‪ (1‬ستون هاي شيشه اي كه تا حداكرر فشار ‪ psi600‬قابل استفاده مي باشد ‪.‬‬
‫‪ (2‬ستون هاي از جنس فوالد ضد زنگ زن كه فشارهاي تا حدود ‪ psi 6000‬را تحمل مي كنود‪ .‬طوول ايون‬
‫ستون ها ‪ cm 150-15‬بوده و قطر آنزا مي تواند ‪ mm 3-2‬باشد‪.‬‬
‫مواد پر كنندة اين ستون ها به دو دسته تقسيم مي شوند‪:‬‬
‫‪ (1‬مواد پر كنندة متخلخل‪ :‬مواد پر كنندة متخلخل شامل ذرات مواد جواذبي مرول سويليكاژن‪ ،‬آلومينايوا خاك‬
‫‪m‬‬
‫دياتومه مي باشد‪ .‬قطر ذرات آنزا ‪  10-5‬بوده و اين ستون ها ظرفي نمونة بااليي دارند از طرفوي زمان‬
‫جداسازي در اين ستون ها زياد مي باشد‪.‬‬
‫‪ (2‬مواد پركنندة پوسته دار‪ :‬مواد پر كنندة پوسته دار دانه هايي شيشه اي هستند كه بر روي سطح آنزوا قشري‬
‫از فاز ساكن جامد مرل سيليكاژل‪ ،‬آلومينا‪ ،‬خاك دياتومه يا يك رزين مبادله كنندة يووني قورار گرفتوه اس ‪ .‬ظرفي‬
‫نمونة آنزا كم ولي سرع جداسازي آنزا باالس‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫‪ -16-2-3-6‬آشكارسازها ‪HPLC‬‬
‫متداول ترين آشكارسازهاي مورد استفاده در ‪ H.P.L.C‬عبارتند از‪:‬‬
‫‪ (1‬آشكارساز ‪ : UV-VIS‬اين آشكارساز از انواع آشكارسازهاي اختصاصوي و غيرمخورب بوه شومار مي‬
‫رود‪ .‬از اين آشكارساز فقط مي توان براي نمونه هايي استفاده كورد كوه جواذب نوور در ناحيوة ‪ UV-VIS‬باشند‪) .‬به‬
‫عبارتي داراي كرموفور باشند(‬
‫‪ (2‬آشكارساز مادون قرمز (‪ :)IR‬اين آشكارساز نيز از نوع آشكارسازهاي اختصاصي و غيرمخورب موي باشود‪.‬‬
‫از نظر ساختمان شبيه آشكارساز ‪ UV-VIS‬بوده ولي اجزا نوري آن از جنس بلورهاي نمكي مي باشد‪.‬‬
‫‪ (3‬آشكارسازهاي الكترو شيميايي‪ :‬موي تووان از يكوي از روش هواي الكتروشويميايي بوه عنووان‬
‫آشكارسواز ‪ HPLC‬استفاده كرد‪.‬‬
‫آشكارسازهاي متداول عبارتند از‪ :‬پتانسيومتري‪ ،‬آمپرومتري‪ ،‬بي آمپرومتري ‪ pH،‬متري‪ ،‬كنوداكتومتري و غيره‬
‫كه آشكارساز هداي سنجي از همه متوداول تور موي باشود‪ .‬ايون آشكارسواز از نووع آشكارسوازهاي عمومي و‬
‫غيرمخرب بوده و بر تغييرات هداي يا مقاوم حسل در حضور گونه هاي نمونه كار مي كند‪.‬‬
‫‪ (4‬آشكارستازهاي ضتريش شكستت‪ :‬ايون آشكارسواز از نووع آشكارسوازهاي عموومي و غيرمخورب مي‬
‫باشد‪ .‬اين آشكارساز تغييرات ضريب شكس حسل در حضور گونه هاي نمونه كار مي كند‪.‬‬

‫‪ -16-2-3-7‬انواع كروماتوگرافي ‪:HPLC‬‬


‫‪ (1‬كروماتوگرافي فاز نرمال‪ :‬كه در آن فاز ساكن‪ ،‬قطبي و فاز متحرك غيرقطبي اس‪.‬‬
‫‪ (2‬كروماتوگرافي فاز معكوس‪ :‬كه در آن فاز ساكن‪ ،‬غيرقطبي و فاز متحرك قطبي اس‪.‬‬
‫فاز ساكن قطبي مانند آلومين و سيليس كه بر روي آن تري اتيلن گليكول پوش داده شده اس‪.‬‬
‫فاز متحرك قطبي مانند آب‪ ،‬متانول‪ ،‬استونيتريل فاز ساكن‬
‫غيرقطبي مانند اغلب هيدروكربن هاي سن ين فاز متحرك‬
‫غيرقطبي مانند ه زان‪ ،‬ايزوپروپيل اتر‬
‫‪1‬‬
‫نكته ‪ :‬در كروماتوگرافي فاز نرمال كه براي اندازه گيري گونه هاي غيرقطبي و تركيبات نفتي به كار‬
‫مي رود ‪،‬هر چه نمونه غيرقطبي تر باشد بازداري كمتري خواهد داشت و بالعكس‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫نكته ‪ :‬در كروماتوگرافي فاز معكوس كه براي اندازه گيري گونه هاي قطبي به كار مي رود مانندد‬
‫تركيبدات آلي دارويي و ‪ ...‬كه هر چه قطبيت نمونه بيشتر شود زمان بازداري كمتري خواهد داشت‪.‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫تمرين ‪ :6-16‬در كروماتوگرافي مايع با عملكرد باالي فاز منكوت با فاز متحرك آب كدام ترتيب شووي‬
‫صحيح اس ؟‬
‫‪ (1‬آميدها > استرها > كتون ها> آلدهيدها > آمين ها > الكل ها‬
‫‪ (2‬آميدها > استرها > كتون ها > آلدهيدها > الكل ها > آمين ها‬
‫‪ (3‬آلدهيدها > كتون ها > استرها > آميدها > الكل ها > آمين ها‬
‫‪ (4‬استرها > كتون ها > آلدهيدها > آميدها > آمين ها > الكل ها‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬

‫در كروماتوگرافي فاز نرمال‪ ،‬فاز ساكن قطبي و فاز متحرك غيرقطبوي اسو و در كرومواتوگرافي فواز‬
‫منكوت‪ ،‬فاز متحرك قطبي و فاز ساكن غيرقطبي اس و در اين حال چون نمونه هاي قطبي در حسل قطبي بزتر‬
‫حل مي شوند و برهم كن قوي تر با حسل قطبي دارند‪ ،‬ل ا سريع تر از ستون خار مي شووند‪ .‬بنوابراين ترتيب‬
‫شوي اين تركيبات همان ترتيب افزاي قطبي اين گروه ها خواهد بود‪.‬‬

‫‪ -16-2-3-8‬انواع شويش‬
‫‪ (1‬شويش ايزوكراتيك )تك شيبي‪ (:‬در اين روش از يك حسل با تركيب ااب استفاده مي شود‪.‬‬
‫‪ (2‬شويش شيبي ياگرادياني‪ :‬در اين روش دو )گاهي چند( سيستم حسل كوه قطبيو بسويار متفواوتي دارند به‬
‫كار گرفته مي شوند‪ .‬بند از شروع شوي نسب دو حسل گاهي به طور پيوسته و گواهي طوي چنود مرحله به طري‬
‫برنامه ريزي شده اي تغيير مي كند‪.‬‬

‫تمرين ‪ :7-16‬در ‪ HPLC‬كدام عامل در بزبود جداسازي مؤار اس ؟‬


‫‪ (2‬تغيير اندازه نمونه‬ ‫‪ (1‬تغيير درجه حرارت‬
‫‪ (4‬تغيير تركيب فاز متحرك جواب‪:‬‬ ‫‪ (3‬تغيير درجه حرارت و فاز ساكن‬

‫گزينه) ‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪‬‬
‫در ‪ HPLC‬بزترين راه براي بزبود جداسازي‪ ،‬تغيير ‪ K‬از طري تغيير تركيوب فواز متحورك در حوين‬
‫جداسازي اس )شوي شيبي‪(.‬‬

‫ميرود‪.‬‬ ‫تمرين ‪ :8-16‬در جداسازي با روش شوي شيبي ‪ .................‬به كار‬


‫‪ (2‬يك حسل قطبي‬ ‫‪ (1‬دو حسل با قطبي متفاوت‬
‫‪ (4‬يك حسل غيرقطبي‬ ‫‪ (3‬دو حسل با قطبي يكسان‬
‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬

‫پهن شدگي ماوراي ستون‬


‫با توجه به اين كه محل اتصال ستون اصلي با ستون محافظ و هم چنين محل اتصال لوله هواي رابوط در قسم‬
‫هاي مختل سيستم‪ ،‬عاري از فاز ساكن اس ‪ ،‬ل ا هن وامي كوه نمونوه از ايون منواط عبوور موي كنو د قسم‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫هاي كناري به جز اصطكاك با جدارة لوله داراي سرع كمتري از قسم هاي ميواني خواهنود بوود كه اين باعن‬
‫مي شود ذرات نمونه در زمان هاي متفاوتي به آشكارساز رسيده و ل ا پيك ها پزن شوند كه بوه آن پزن شدگي‬
‫ماوراي ستون گويند‪.‬‬

‫تمرين ‪ :9-16‬در ارتباط با مشكل تنريض نوار در ستون اضافي در كرومواتوگرافي گوازي و موايع كودام جمله‬
‫صحيح اس ؟‬
‫‪ (1‬در كروماتوگرافي گازي بيشتر از كروماتوگرافي مايع اس‪.‬‬
‫‪ (2‬در كروماتوگرافي مايع بيشتر از كروماتوگرافي گازي اس‪.‬‬
‫‪ (3‬در هر دو نوع كروماتوگرافي عامل مزمي در تنريض پيك ها مي باشد‪.‬‬
‫‪ (4‬در كروماتوگرافي گازي به دليل اين كه فاز متحرك‪ ،‬گاز اسو لو ا مشوكل تنوريض نووار در سوتون اضافي‬
‫اصسً وجود ندارد‪.‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬


‫پديدة تنريض نوار در ستون اضافي در اار گ اشوتن موادة حول شوده از داخول لولوه هواي بواز از قبيول‬
‫لوله هاي سيستم تزري ‪ ،‬ناحيه آشكارساز و لوله هاي متصل كنندة اجوزاي سوازنده مختلو سيسوتم اتفواق مي افتد‪.‬‬
‫در اين جا تنريض از تفاوت بين سرع جريان موايع در ديوواره و وسوط لولوه حاصول موي شوود‪ .‬بنابراين بخ‬
‫وسطي جسم حل شده‪ ،‬خيلي سريع تر از بخ پيراموني حرك موي كنود‪ .‬در كرومواتوگرافي گازي تنريض در‬
‫ستون اضافي عمدتا ً به وسيلة نفوذ كاه مي يابد‪ .‬بوا ايون حوال‪ ،‬نفووذ در ماينوات خيلوي آهسته تر اس و تنريض‬
‫نوار از اين نوع اغلب قابل توجه مي شود‪.‬‬
‫‪ -‬ستون هاي ‪ HPLC‬منموالً از نوع فاز منكوت پيونودي (‪ )RBPC‬موي باشوند كوه منورور تورين آنزوا‬
‫‪C ,C‬‬
‫‪ 8‬اس ‪.‬‬ ‫‪18‬‬ ‫ستون هاي‬

‫جلسه سوم‬

‫نحوة تهيه ستون هاي فازپيوندي‪:‬‬


‫كه اتصال اين گروه ها به فاز ساكن‪ ،‬باعن تغيير قطبيو و افوزاي سوطح تموات نمونوه بوا فواز سواكن مي‬
‫شود كه حاصل آن افزاي كارآيي ستون كروماتوگرافي اس ‪ .‬مانند فاز ساكن زير‪:‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪HPLC‬‬ ‫–‬ ‫‪16 2 3 9‬‬


‫با‬ ‫‪ - - - -‬معادلة وان ديمتر در‬
‫توجه به منحني‪:‬‬
‫در ‪ HPLC‬نيوز نظيور ‪ Hmin ،LC ،GC‬وجوود دارد بوا ايون تفواوت كوه در ايون جوا ‪ Hmin‬در‬ ‫‪-1‬‬
‫سرع هاي پا ين مشاهده مي شود كه در اغلب تكنيك هاي روزمره به كار نمي رود‪.‬‬
‫در ‪ HPLC‬سرع حرك فاز متحرك پارامتر چندان مزموي نيسو در واقوع بوا تغييور ‪ H،u‬تغييور‬ ‫‪-2‬‬
‫چنداني نمي كند‪.‬‬
‫‪ -‬آشكارسوازهاي ‪ HPLC‬نظيور آشكارسوازهاي ‪ LC‬بووده كوه از منورور تورين آنزوا موي تووان بوه‬
‫آشكارسازهاي مر ي – فرابنف وفلو ورسانس اشاره نمود‪.‬‬

‫شكل ‪ -8-16‬نمودار وان ديمیتر در ‪ HPLC‬و ‪GC‬‬

‫تمرين ‪ :10-16‬مزمترين مزي ‪ HPLC‬بر ‪ GLC‬چيس ؟‬


‫‪ (2‬تجزيزات ساده‬ ‫‪ (1‬سريع بودن‬
‫‪ (4‬استفاده از مقادير كم هزينه جواب‪ :‬گزينه)‬ ‫‪ (3‬استفاده براي نمونه هاي غيرفرار‬

‫‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬

‫سريع بودن تجزيزات ساده و استفاده از مقادير كم نمونه از مزاياي روش هاي ‪ GLC‬اس‪.‬‬

‫تمرين ‪ :11-16‬نمونه اي حاوي چ هار تركيب كه داراي ترتيب افوزاي قطبيو زيور هسوتند‪ ،‬بوه دسوت اه‬
‫‪D‬‬
‫‪A  BC‬‬ ‫‪ HPLC‬با فاز منكوت تزري مي شود‪ ،‬اولين و آخرين تركيب خروجي از اين ستون كدامند؟ (‪1‬‬
‫‪AD DA )2 D B )3‬‬ ‫‪CA )4‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬


‫در كروماتوگرافي با فاز منكوت‪ ،‬فاز ساكن غيرقطبي اس و در اين حال مواد قطبي سريع تور بيورون آمده‬
‫و مواد غيرقطبي به دليل برهم كن با فاز ساكن‪ ،‬ديرتر بيرون مي آيند‪.‬‬

‫تمرين ‪ :12-16‬در كروماتوگرافي مايع با عملكرد باال مينيمم منحني حاصل از منادله وان ديمتر‪.......... ....‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫‪.‬‬
‫‪ (1‬در سرع هاي خيلي باال مشاهده مي شود‪.‬‬
‫‪ (2‬در سرع هاي خيلي پايين مشاهده مي شود‪.‬‬
‫‪ (3‬در هي سرعتي مشاهده نمي شود‪.‬‬
‫‪ (4‬در سرع هايي كمي باالتر از سرع بزينه روش هاي كروماتوگرافي مايني مشاهده مي شود‪.‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬

‫در ‪ HPLC‬به جز استفاده از ذرات فاز ساكن با ابناد كوچوك ‪ 10m‬كوارآيي سيسوتم افوزاي يافته‬
‫و سرع بزينة آن‪ ،‬در سورع هواي بسويار پوا ين مشواهده موي شوود‪ ،‬سورع هوايي كوه بوراي اكرور‬
‫كاربردهاي عملي خيلي كم مي باشد‪.‬‬

‫انواع رو ش هاي كروماتوگرافي‬


‫‪ (1‬روش هاي تمسيمي‪ :‬كه در آنزا فاز ساكن مايع اس ‪ .‬نظير ‪GLC,LLC‬‬
‫‪ (2‬روش هاي جذبي‪ :‬كه در آنزا فاز ساكن جامد اس ‪ :‬نظير ‪GSC, LSC‬‬

‫تمرين ‪ :13-16‬در كروماتوگرافي با فاز ساكن جامد جداسازي اجسام براسوات اخو تسر در ‪ .........‬و در‬
‫كروماتوگرافي با فاز ساكن مايع جداسازي براسات اختسر در ‪ ..............‬صورت مي گيرد‪.‬‬
‫‪ (1‬ج ب‪ ،‬حسلي ‪ (2‬حسلي ‪ ،‬ج ب ‪ (3‬ج ب‪ ،‬ج ب ‪ (4‬حسلي ‪ ،‬حسلي جواب‪ :‬گزينه) ‪ (1‬صحيح‬

‫اس‪.‬‬

‫در روش هاي كروماتوگرافي كه فاز ساكن جامد اس ‪ .‬اسات جداسازي تفاوت بر ج ب مواد بوه سوطح جامد‬
‫اس ‪ .‬در صورتي كه در روش هايي كه از فاز ساكن مايع استفاده مي شود جداسازي براسات تفاوت حسلي مواد در‬
‫سطح فاز ساكن صورت مي گيرد‪.‬‬

‫(‪)GLC‬‬ ‫‪16 2 4‬‬


‫‪ - - -‬كروماتوگرافي‬
‫كروماتوگرافي گاز – مايع در سال ‪ 1952‬به وسيلة جيمزومارتين براي جدا كردن مقواد ير كوم اسويدها چرب‬
‫به كار برده شد‪ .‬اين روش براي جداسازي و اندازه گيري گونه هاي فرار اسوتفاده موي شوود‪ .‬بوه طوور مرال‬
‫‪ 200‬جز مختل نف خام را به آسواني موي تووان تشوخيص داد‪ .‬ايون روش سوريع و سواده و بوراي تشخيص‬
‫ناخالصي ها موجود در يك مادة فرار‪ ،‬اندازه گيري گازها و آلودگي هوا‪ ،‬و هوم چنوين انودازه گيوري انواع اسانس‬
‫هاي تركيبات طبيني به كار مي رود‪.‬‬
‫‪GLC‬‬ ‫‪16 2 4 1‬‬
‫‪ - - - -‬دستگاه هاي‬
‫در كروماتوگرافي گازي‪ ،‬فاز متحرك يك گاز اس )گاز حامل( فاز ساكن يك مادة جاذب جامد يوا موايع پوش‬
‫داده شده و يا داراي پيوند با يك جامد )ن زدارنده( بر روي ديوواره سو تون اسو ‪ .‬اگور فواز سواكن جامد باشد‪،‬‬
‫روش را كرومواتوگرافي گواز – جامود (‪ )GSC‬و اگور فواز سواكن موايع باشود (‪ )GLC‬ناميوده مي شود‪.‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫اسات كروماتوگرافي ‪ GLC‬يك كروماتوگرافي تقسيمي اس ‪ .‬كه نمونه در بوين فواز متحورك و سواكن تقسيم‬
‫مي شود‪ .‬كروماتوگرار گازي داراي قسم هاي زير اس ‪:‬‬

‫‪ 16-9‬نمايی از يك دستگاه ‪GLC‬‬

‫مخزن گاز حامل – رگوالتور فشار و جريوان سون (‪ – )Flow meter‬محول تزريو نمونوه – سوتون –‬
‫آشكارساز – بخ گرم شونده با برق – ابات اس ‪ .‬گاز حامل بايد يك گاز بي اار باشد و تنزا حامل نمونوه اس و‬
‫تخايري در جداسازي ندارد كه از نيتروژن يا هليم استفاده مي شود‪ .‬در دماي ااب ‪ ،‬فشار و سورع جريان گاز به‬
‫‪L‬‬
‫طرر ستون را با تنظيم كننده فشار و جريان سن ‪ ،‬ااب ن ه موي دارد‪ .‬مقودار ‪  15-1/0‬از نمونه مايع توسط‬
‫سرنگ مخصوص دارد قسم تزري نمونه موي شوود‪ .‬سوتون كرومواتوگرافي در ‪ GC‬از‬
‫نوع ستون پر شده (‪ )Packed Column‬و مو ين (‪ )Capillary Column‬اس ‪ .‬قطر سوتون هواي پور شوده‬
‫بين ‪ mm 10-2‬و طول آنزا بين ‪ m 4-1‬اس و جنس اين ستون ها از مس‪ ،‬فووالد ضودزنگ‪ ،‬آلوومينيم و يوا‬
‫شيشه اس كه به صورت مارپي و گاهي به شكل ‪ U‬در داخل دست اه قرار مي گيرد‪ .‬ستون ها موو ين قطور دو‬
‫حدود ‪ mm5/2‬تا ‪ mm 2/3‬و طول آن تا ‪ m100-10‬مي رسد‪.‬‬
‫‪C‬‬
‫مقاوم‬ ‫فاز ساكن از يك مايع ديرجوش مانند روغن پارافين يوا روغون سويليكون اسو كوه توا حودود ‪400‬‬
‫اس و به صورت الية نازكي روي ذرات جامد گسترده شده اس ‪ ،‬از نظر شويميايي غيرفنوال اسو‪ .‬در داخل ستون‬
‫هاي مو ين از سيلي (‪ )Celite‬پوشيده شده اس و فيلم نازكي از مايع ديرجووش بور روي پوش سيليسي قرار‬
‫دارد‪.‬‬
‫دماي سوتون ‪ GC‬را موي تووان روي دمواي خاصوي تنظويم كورد و بوه صوورت همودما (‪)Isothermal‬‬
‫جداسازي را انجام داد و جداسازي مطلوبي نمي باشد‪ .‬براي جداسازي بزتور از روش برن اموه ريوزي دموايي (‬
‫‪ )Temperature Programming‬استفاده مي شود‪ .‬در اين روش دماي ستون را طبو برناموه اي از پوي تنيين‬
‫شده و با سرعتي مناسب افزاي مي دهند تا مواد به تدري از يكدي ر جدا شوند ‪.‬‬
‫‪ -16-2-4-2‬شاخص بازداري كواتس (‪)I‬‬
‫امروزه براي كار كيفي از ‪ tR‬استفاده مي شود كه به جز وابسته بودن آن به متغيرهاي محيطي نظير دما‪ ،‬سرع‬
‫جريان فاز متحرك‪ ،‬نوع مادة پر كننده ستون و ‪ ...‬به هي عنوان پارامتر مناسبي براي كار كيفي نيس از اين رو‬
‫موي بايسو پوارامتر دي وري كوه مسوتقل از ايون متغيرهوا باشود را تنريو نموود‪ .‬لو ا در سيستم هاي‬
‫كروماتوگرافي گازي به منظور تزية يك سيستم يكنواخ از انديس )شاخص( بازداري كوواتس استفاده مي شود كه‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫اطسعات بوا ارزشوي درخصووص رونود ضورايب بوازداري در رابطوه بوا خصوصويات ساختماني تركيبات‬
‫آلي به دس مي دهد‪.‬‬
‫انديس ‪ I‬هر ماده حل شده را مي توان از كروماتوگرام مخلوطي از جسم حل شده با حوداقل دو پوارافين نرمال‬
‫كه زمان بازداري آنزا در دو طرر زمان بازداري ماده حل شده قرار دارد به دس آورد‪.‬‬
‫در اين جا پارافين هاي نرمال استانداردهايي هستند كه درجه بندي انديس ‪ I‬بر پاية آنزا بنوا نزواده شوده اس ‪.‬‬
‫بنابر تنري ‪ ،‬انديس ‪ I‬براي يك پارافين نرمال ‪ 100‬برابر تنداد كربن هواي موجوود در تركيوب اسو‪ ،‬بدون اين‬
‫كه مواد پركنندة ستون‪ ،‬دما و يا ساير شرايط محيطي در نظر گرفته شود‪.‬‬

‫‪I‬‬
‫انديس را از رابطة زير مي توان تعيين نمود‪:‬‬

‫‪Ix 100 100n logtlogtnx1logtlogtnn‬‬ ‫(‪)11-16‬‬

‫‪ :500n  5:I 100n  1tn‬زمان بازداري آلكان ‪ n + 1‬كربنه‬ ‫‪ :tn‬زمان بازداري آلكان ‪ n‬كربنه‬

‫‪600n  6:I 100n ‬‬


‫‪ :tx‬زمان بازداري مادة مجزول‬
‫مطاب آنچه گفته شد هر تغيير محيطي )دما‪ ،‬سرع جريان و ‪ (...‬هم بر روي زمان بازداري آلكان هواي‬
‫نرمال تخاير مي گ ارد و هم بور روي زموان بوازداري نمونوه مجزوول‪ ،‬ولوي از آن جوايي كوه مقوادير ‪I‬‬
‫بوراي آلكان هاي نرمال همواره ااب اس ‪ ،‬ل ا با هر تغييري كل منحني به يك نسب باال و پايين موي رود و لو ا‬
‫در مجموع ‪ Ix‬تغيير نمي كند و انديس ‪ I‬براي كار كيفي بسيار مناسبتر از ‪ tR‬اس‪.‬‬
‫به عنوان مرال هن امي كه ‪ 625Ix ‬باشد اين عدد به اين منني نيس كه تركيب موردنظر ‪ 25/6‬كربن دارد‬
‫بلكه مي توان گف كه تركيب موردنظر خواصي نظير يك الكان ‪ 25/6‬كربنه دارد‪.‬‬
‫اما با توجه به عدد ‪ 25/6‬آنچه مي توان گف اين اس كه نمونة مجزول مووردنظر هموواره و تحو هور‬
‫شرايطي بين يك آلكان ‪ 6‬كربنه و ‪ 7‬كربنه از ستون كروماتوگرافي خار مي شود‪.‬‬

‫تمرين ‪ :14-16‬براي جداسازي الكل هاي متانول‪ ،‬اتانول‪ ،‬پروپانول‪ ،‬بوتانول‪ ،‬پنتانول‪ ،‬ه زانول ‪،‬هپتانول و‬
‫اكتانول با نقاط جوش ‪ 195 ،176 ،158 ،137 ،117 ،5/97 ،5/78 ،65‬درجه سانتي راد كدام يك از روش هاي‬
‫كروماتوگرافي مناسب تر اس ؟‬
‫‪ (1‬كرومووواتوگرافي گوووازي بوووا دمووواي برناموووه ريوووزي شوووده ‪Programmed Temperature‬‬
‫‪Chromatography‬‬
‫كروماتوگرافي گازي با دماي ااب )‪Isothermal Gas Chromatography 2‬‬
‫‪ HPLC )3‬از نوع كرماتوگرافي يون ‪Ion Chromatography‬‬
‫‪ (4‬كروماتوگرافي گازي از نوع الك مولكولي ‪Molecular Sieve Gas Chromatography‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬


‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫چون تركيبات موردنظر نقاط جوش نسبتا ً پاييني دارند و تا حد زيادي فرار مي باشند و از طو رر دي ور نقاط‬
‫جوش آنزا به يكدي ر نزديك اس ‪ ،‬ل ا براي جداسازي آنزا بزتر اس كوه از كرومواتوگرافي گوازي بوا دماي‬
‫برنامه ريزي شده استفاده نمود‪.‬‬

‫تمرين ‪ :15-16‬مخلوطي از سه ماده ‪ C,B,A‬براي جداسازي به دست اه ‪ GC‬تزري مي شود‪ .‬نقطه جوش ‪B،‬‬
‫‪ 5/2‬برابر نقطه جوش ‪ A‬اس و نقطه جوش ‪ A‬و ‪ C‬تقريبا ً نزديك هم اس ‪ .‬كودام گزينوه در موورد ايون آزماي‬
‫صحيح نيس ؟‬
‫‪ (1‬اگر دماي ستون در حد دماي جوش مادة ‪ A‬باقي بماند در اين صورت پيك مربوط به موادة ‪ B‬پزون مي شود و‬
‫زمان بازداري آن در ستون افزاي مي يابد‪.‬‬
‫‪ (2‬اگر دماي ستون در حد دماي جوش ماده ‪ B‬ن ه داشته شود جداسازي ‪ A‬و ‪ C‬به خوبي انجام نمي گيرد‪.‬‬
‫‪ (3‬در اين حال از يك برنامه حرارتي استفاده موي شوود‪ ،‬يننوي دمواي سوتون ابتودا پوايين ن وه داشوته مي شود‬
‫و پس از ظزور پيك هاي ‪ A‬و ‪ C‬بسفاصله دما افزاي مي يابد‪.‬‬
‫‪ (4‬با انجام چند آزماي اوليه دمايي را كه در محدودة نقطة جوش ‪ A‬و ‪ B‬قرار دارد انتخواب نمووده و دماي ستون‬
‫را در آن حد ااب ن ه مي دارند‪.‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬


‫گزينه هاي ‪ 2 ،1‬و ‪ 3‬در مورد اين آزماي صحيح هستند‪.‬‬

‫دارد‪) .‬كامل ترين جواب مدنظر اس( )كنكور راهيان(‬ ‫تمرين ‪ :16-16‬در كروماتوگرافي پزناي قله رابطة ‪...........‬‬
‫‪ (1‬مستقيم با زمان بازداري و رابطة منكوت با سرع جريان فاز متحرك‬
‫‪ (2‬مستقيم با زمان بازداري و سرع جريان فاز متحرك‬
‫‪ (3‬مستقيم با زمان بازداري‬
‫‪ (4‬منكوت با سرع جريان فاز متحرك‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬

‫جلسه چهارم‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫‪ -16-2-4-3‬آشكارسازها در كروماتوگرافي گاز – مايع (‪)GLC‬‬


‫‪ -1‬آشكارساز يونش شعله اي (‪)FID‬‬
‫در اين آشكارساز كمتر از ‪ %1‬نمونه يونيزه شده كه حاصل آن برقراري جريان در مدار اسو ‪ ،‬كوه بوه جز ضني‬
‫بودن مقدار جريان‪ ،‬در چند مرحله تقوي شده و نزايتا ً بوه صوورت يوك پيوك كرومواتوگرافي اب مي شود‪.‬‬
‫‪FID‬‬ ‫‪1‬‬
‫به جرم پاسخ مي دهد نه غلظت‪.‬‬ ‫نكته ‪ :‬آشكارساز‬
‫‪FID‬‬ ‫‪2‬‬
‫يك آشكارساز مخرب است و نمونه را از بين مي برد‪.‬‬ ‫نكته ‪ :‬آشكارساز‬
‫‪FID‬‬ ‫‪3‬‬
‫از حساسيت بااليي برخوردار است ولي نسبت به گازهاي غيرقابل احتراق از قبيل‬ ‫نكتهه ‪ :‬آشكارساز‬
‫‪NO ,CO ,SO ,H O‬‬
‫حساس نيست‪.‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬

‫تمرين ‪ :17-16‬آشكارساز شنله يونشي (‪ )FID‬كدام تركيب را مي تواند تشخيص دهد؟‬


‫هيچكدام )‪4‬‬ ‫‪NH3 )3‬‬ ‫‪HCOOH )2‬‬ ‫‪SiHCl3 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬


‫تركيباتي كه فاقد كربن و هيدروژن باشند‪ ،‬توسط ‪ FID‬قابول شناسوايي نيسوتند‪ .‬البتوه اسوترنا ا تي نيوز‬
‫وجود دارد‪ ،‬نظير فرميك اسيد كه علي رغم داشتن كربن و هيدروژن اين آشكارساز به آن پاسخ نمي دهد‪.‬‬

‫آشكارساز گرمارسانايي (‪) )TCD‬كاتارومتر يا آشكارساز سيم داغ(‬ ‫‪-2‬‬


‫آشكارساز ‪ TCD‬از دو محفظة كامسً هم اندازه تشكيل شده كه هر يك حاوي يوك سويم پوي بسويار دا مي‬
‫‪He‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪ ‬از يكي از سيم پي ها عبور كرده و پس از گو ر از سوتون وارد سويم پوي دوم‬ ‫يا‬ ‫‪2‬‬ ‫باشد‪ .‬گاز حامل‬
‫‪i‬‬
‫را اب مي كند و پيكي ظاهر نمي‬ ‫ميشود كه اگرهي نمونه اي با آن همراه نباشد‪ ،‬دست اه ‪ ‬‬
‫شود‪.‬‬
‫ولي در صورتي كه گاز حامل خروجي از ستون حاوي نمونه نيز باشود آن واه چوون گرموا رسوانندگي همة‬
‫‪H‬‬ ‫‪He‬‬
‫ميشوود و كواه جريوان حاصل مي‬ ‫و ‪ 2‬كمتر اس ل ا اين سيم پي ‪ ،‬دا شده و مقاوم زياد‬ ‫تركيبات از‬
‫‪i‬‬
‫را اب مي كند و پيك ظاهر مي شود‪.‬‬ ‫شود و دست اه ‪ ‬‬
‫‪TCD‬‬ ‫‪1‬‬
‫يك آشكارساز غيرمخرب است‪.‬‬ ‫توجه ‪ :‬آشكارساز‬
‫‪10‬‬ ‫‪He.H‬‬ ‫‪2‬‬
‫برابر اكثر تركيبات آلي است‪.‬‬ ‫‪ 2‬در حدود تا‬ ‫توجه ‪ :‬گرمارسانايي ‪6‬‬
‫‪FID‬‬ ‫‪3‬‬
‫كمتر است‪.‬‬ ‫توجه ‪ :‬حساسيت اين آشكارساز نسبت به‬
‫آشكارساز يونش گرمايي (‪ )TID‬يا آشكارساز نيتروژن – فسفر (‪)NPD‬‬ ‫‪-3‬‬
‫اسات كار آشكارساز ‪ TID‬كامسً مشابه آشكارساز ‪ TCD‬بوده با اين توضيح كه حساسي آن نسب به فسفر‬
‫‪ 10‬برابر بيشتر از نيتروژن و ‪ 50‬برابر بيشتر از تركيبات كوربن اسو ‪ .‬بوه عبوارتي نسوب بوه دو عنصر فسفر‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫و نيتروژن انتخابي (‪ )Selective‬مي باشد‪ .‬بنابراين براي آناليز آف كشزاي فسوفري آنواليز و كودهاي شيميايي‬
‫در محيط زيس كاربرد دارد ‪.‬‬

‫آشكارساز الكترون ربا (‪)ECD‬‬


‫‪N‬‬ ‫‪Ni63‬‬
‫يا تريتيم نشانده شده روي پستين‪ ،‬گاز ‪ 2‬موجوود در آشكارساز‬ ‫در اين آشكارساز اشنة ‪ ‬ساطع شده از‬
‫را يونيزه نموده كه حاصل آن توليد الكتورون و برقوراري جريوان اسو ‪ .‬حوال در ااور ورود تركيب حاوي گروه‬
‫الكترون اتيو از ستون ‪ GC‬به اين آشكارساز ايون گوروه هواي الكترون واتيو الكتورون را ج ب نموده و شدت‬
‫ميشود‪.‬‬ ‫جريان كاه مييابد كه اين كاه به صورت پيك كروماتوگرافي اب‬

‫‪ECD‬‬
‫يك آشكارساز غيرمخرب است‪.‬‬ ‫توجه ‪ :1‬آشكارساز‬
‫( ‪Selective‬‬ ‫‪2‬‬
‫) و بده گدروه هداي الكتروناداتيو نظيدر‬ ‫توجه ‪ :‬اين آشكارساز در جواب خودگزينشي بدوده‬
‫هالوژن ها‪ ،‬كتون ها و پروكسيدها بسيار حساس و به تركيباتي نظير آمينها‪ ،‬الكل ها و هيددرو كربن هدا‬
‫غيرحسداس است‪.‬‬

‫‪MS FT – IR‬‬ ‫‪3‬‬


‫‪،‬‬ ‫توجه ‪ :‬از ديار آشكارسازهاي ديار مورد استفاده در كروماتوگرافي گدازي ببارتندد از‬
‫است‪.‬‬

‫تمرين ‪ :18-16‬اگر نمونهاي آلوده به اكسيدهاي ازت باشد ‪ NOx‬بزترين آشكارساز بوراي شناسوايي اين‬
‫نمونه كدام اس ؟‬
‫‪ECD )4‬‬ ‫‪FID )3‬‬ ‫‪TID (NPD) )2‬‬ ‫‪TCD )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬

‫تمرين ‪ :19-16‬در كروماتوگرافي گازي دماي ‪ ............‬از دماي‪ ..... .......‬باالتر ن ه داشته مي شود‪.‬‬
‫‪ (2‬ستون و محل تزري – آشكارساز‬ ‫‪ (1‬آشكارساز – ستون و محل تزري‬
‫‪ (3‬محل تزري – ستون و آشكارساز ‪ (4‬آشكارساز و محل تزري ‪ -‬ستون جواب‪ :‬گزينه)‬

‫‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬

‫در كروماتوگرافي گازي‪ ،‬دماي ستون از دماي آشكارساز و محل تزريو پوايين تور انتخواب موي شوود‪.‬‬
‫چنانچه دماي ستون از دماي محل تزري باالتر باشد در آن صورت نمونه اي كه به ستون تزري گشته بوه دليل‬
‫فشار باالتر در ستون‪ ،‬ممكن اس به خار پس زده شود‪.‬‬

‫‪N‬‬
‫تمرين ‪ :20-16‬كدام عبارت نادرس اس ؟ )كنكور سراسري ‪ (1 (82‬استفاده از‪ He‬در مقايسه با ‪ 2‬به عنوان گاز‬
‫حامل در ‪ GC‬مي تواند در كواه زموان جداسوازي مؤار باشد‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫گونهها اختسر در اندازه آنزاس‪.‬‬ ‫‪ (2‬در ‪ GPC‬مبناي جداسازي‬


‫‪ (3‬در ‪ GC‬بيشتر از ‪ HPLC‬از برنامه ريزي دمايي استفاده مي شود‪.‬‬
‫‪ (4‬عملكرد آشكارساز ‪ ECD‬در مقايسه با ‪ FID‬غيراختصاصي (‪ )non-specific‬اس‪.‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬

‫تمررين ‪ :21-16‬كودام يوك از گزينوه هواي زيور خوواص مطلووبي بوراي يوك فواز موايع سواكن در سوتون‬
‫كروماتوگرافي محسوب نمي شود؟‬
‫‪ (3‬بي ااري شيميايي ‪ (4‬گسترة مناسب ‪ K,‬جواب‪:‬‬ ‫‪ (2‬پايداري گرمايي‬ ‫‪ (1‬فراري زياد‬

‫گزينه) ‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬


‫‪C‬‬
‫بيشتر از ماكزيمم دماي به كار گرفتوه شوده بوراي ستون‬ ‫به طور ايده ال نقطة جوش مايع بايد حداقل ‪200‬‬
‫باشد ‪.‬‬

‫تمرين ‪ :22-16‬كدام مورد از شرايط فاز مايع در ‪ LC‬نيس ؟‬


‫‪ (1‬فشار بخاري در حدود ‪ 01/0‬تا ‪ 1/0‬ميلي متر جيوه دارا باشد‪.‬‬
‫‪ (2‬پايداري حرارتي داشته باشد‪.‬‬
‫‪ (3‬مقدار فاز مايع به حدي باشد كه فضاي بين ذرات را پر كند‪.‬‬
‫‪ (4‬از لحاظ شيميايي نسب به اجزاي جسم حل شده موردنظر در دماي ستون بي اار باشد ‪.‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس ‪.‬‬

‫‪LLC‬‬
‫‪:‬‬ ‫ويژگي هاي فاز متحرك در كروماتوگرافي مايع – مايع‬
‫آ( حسل بايد غيرفرار بوده و فشار بخاري در حدود ‪ 01/0‬تا ‪ 1/0‬ميلي متر جيوه داشوته باشود توا عمور ستون‬
‫افزاي يابد‪.‬‬
‫ب( حسل نبايد در دماي موردنظر تجزيه شود‪.‬‬
‫پ( مقدار فاز مايع به كار رفته‪ ،‬بايد به اندازه اي باشد كه ذرات را با اليوه يكنواخو و نوازكي بپوشواند‪.‬‬
‫ميدهد‪.‬‬ ‫مقدار بسيار زياد فاز مايع فضاي بين ذرات را پر مي كند و كارآيي ستون را كاه‬

‫)كنكور سراسري ‪(81‬‬ ‫تمرين ‪ :23-16‬كدام عبارت در مورد كروماتوگرافي گاز – مايع صحيح اس ؟‬
‫‪ (1‬در بين اجسام حل شده با قطبي يكسان‪ ،‬ترتيب شوي منموالً با ترتيب نقاط جوش مطابق دارد‪.‬‬
‫‪ (2‬عبارت نفوذ طولي در كروماتوگرافي گاز – مايع‪ ،‬اهمي كمتري از ساير فرآيندهاي كروماتوگرافي دارد‪.‬‬
‫باشود‪ ،‬بايود كوامسً در فواز ساكن‬ ‫‪ (3‬چنانچه جسم حل شده اي بخواهد زمان توق مناسبي در سوتون داشوته‬
‫حل شود‪.‬‬
‫‪ (4‬اندر كن فاز ساكن مايع با گونة در حال شوي از نوع شيميايي اس‪.‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬


‫تمرين ‪ :24-16‬براي تجزيه يك نمونه آبي كه به مقدار كمي آب و اكسويدهاي ازت آلووده شوده اسو ‪ ،‬از‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪86‬‬ ‫‪72‬‬
‫(‬ ‫و كنكور آزاد‬ ‫)كنكور سراسري‬ ‫كدام آشكارساز استفاده مي شود؟‬
‫‪FID )2‬‬ ‫‪Electron – Capture )1‬‬

‫‪Thermionic )4‬‬ ‫‪TCD )3‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬

‫تمرين ‪ :25-16‬در بنضي موارد هليم بيشتر از نيتروژن به عنوان گاز حامل انتخاب مي شود‪ ،‬زيرا‪:‬‬
‫)كنكور سراسري ‪(76‬‬
‫‪ (1‬نيتروژن ضريب نفوذ بيشتري از هليم دارد و ل ا پيك ها پزنتر ميشود‪.‬‬
‫ايزوتوپهاي پايدار اس كه باعن رفتار نابزنجار در ستون مي شود‪.‬‬ ‫‪ (2‬نيتروژن داراي‬
‫‪ (3‬هليم داراي هداي گرمايي بزرگ تر از نيتروژن اس‪.‬‬
‫‪ (4‬هليم سبك تر از نيتروژن اس و تركيبات مختل نمونه را سريع تر مي شويد و بيرون مي برد ‪.‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬

‫تمرين ‪ :26-16‬حساسي آشكارساز يون شنله اي به كدام يك از تركيبات زير بيشتر اس ؟‬


‫)كنكور سراسري ‪(80‬‬ ‫‪ (2‬گازهاي بي اار‬ ‫‪ (1‬آب و ايزوتوپ هاي آن‬
‫‪ (4‬كاتيونها‬ ‫‪ (3‬آروماتيك ها‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬

‫تمرين ‪ :27-16‬در صورتي كه فاز ساكن در كروماتوگرافي به صورت‬


‫باشد ‪،‬‬
‫)كنكور سراسري ‪(86‬‬ ‫كدام ترتيب زمان ماند براي الكل ها صحيح اس ؟‬

‫|‪CH OH3  CH3 CH OH2  CH3  CH‬‬ ‫‪CH  CH3 CH CH‬‬

‫‪OH2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪)1 CH3 CH OH3  CH CH OH3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ CH3‬‬

‫|‪ CH‬‬ ‫‪OH  CH CH CH OH3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪)2 CH3‬‬

‫‪CH OH3‬‬ ‫|‪ CH3  CH‬‬ ‫‪OH  CH3 CH OH2‬‬ ‫‪ CH‬‬

‫‪CH CH OH3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫|‪)3 CH3 CH OH3  CH3  CH‬‬

‫‪OH  CH CH OH3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ CH CH CH OH3‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪)4‬‬

‫‪CH3‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬


‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫هر چه جرم مولي بيشتر و قطبيو كمتور باشود زموان بوازداري بيشوتر خواهود داشو ‪ .‬البتوه ايزومور شاخه‬
‫دار زمان ماند بيشتري دارد‪.‬‬

‫تمرين ‪ :28-16‬در مقايسه روش كروماتوگرافي ‪ HPLC‬با الكتروفورز مو ينه كدام عبارت صحيح اس ؟‬
‫)كنكور سراسري ‪(85‬‬

‫‪ (1‬در شرايط بزينه و يكسان‪ ،‬حساسي و قدرت جداسازي دو روش يكسان اس‪.‬‬
‫‪ (2‬در شرايط بزينه و يكسان‪ ،‬حساسي ‪ HPLC‬كمتر و قدرت جداسازي كروماتوگرام هواي آن بيشوتر اس‪.‬‬
‫‪ (3‬در شرايط بزينه‪ ،‬حساسي ‪ HPLC‬بيشتر ولي قدرت جداسازي كروماتوگرام هاي آن كمتر اس‪.‬‬
‫‪ (4‬در شرايط بزينه و يكسان‪ ،‬ميزان حساسي و قدرت جداسازي كروماتوگرام هاي الكتروفورز مو ينه بيشتر‬
‫اس ‪.‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬


‫زيرا با مو ينه بودن ستون تنداد صفحات فرضي بيشتر شده و قدرت تفكيك افزاي مي يابد ‪.‬‬

‫)كنكور سراسري ‪(83‬‬ ‫آلكانها به روش ‪ GC‬كدام آشكارساز مناسب تر اس ؟‬ ‫تمرين ‪ :29-16‬در جداسازي‬
‫‪ ( 2‬هداي حرارتي ‪TCD‬‬ ‫‪ (1‬اسپكترو فتومتري ‪UV - VIS‬‬
‫‪ (3‬رباي الكتروني (‪ (4 )ECD‬انكسارنور ‪ RI‬جواب‪ :‬گزينه)‬

‫‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬

‫چون آلكان ها فاقد گروه هاي كرموفور هستند و هم چنوين گوروه الكترون واتيو نودارد و هوداي گرموايي‬
‫آلكان ها با يكدي ر و گازهاي حامل هليم يا هيودروژن تفواوت ق ابول مسحظوه اي دارد لو ا آشكارسواز هودي‬
‫حرارتي ‪ TCD‬براي جداسازي آلكان ها به روش ‪ GC‬آشكارساز مناسب تري اس‪.‬‬

‫تمرين ‪ :30-16‬شكل ‪ A‬كروماتوگرام مخلوط اتانول‪ ،‬اتانول و ‪ -n‬پروپانول با اسوتفاده از سوتون مو ينوه شيشه اي‬
‫را نشان مي دهد‪ ،‬از چه عملي مي توان جز بزبود كروماتوگرام شكل ‪ A‬به كروماتوگرام شوكل ‪B‬‬
‫)كنكور سراسري ‪(84‬‬ ‫استفاده كرد؟‬
‫‪ (1‬استفاده از ستون مو ينه با ديواره سيسن شده‬
‫‪ (2‬استفاده از ستوني با طول بيشتر با همان مشخصات‬
‫‪ (3‬استفاده از آشكارسازي دي ر‬
‫‪ (4‬افزاي دماي ستون‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬

‫لولة مو ين سبب كاه نفوذ اِدي ‪ A  ‬و كاه ارتفاع بشقابك هاي فرضي (‪ )H‬شده و در نتيجوه قدرت‬
‫تفكيك افزاي مي يابد ‪.‬‬

‫تمرين ‪ :31-16‬در كروماتوگرافي گازي ارتفاع صفحات تئوري ‪ ..............‬ذرات پر شده در ستون‬
‫و‪...........‬‬
‫)كنكور سراسري ‪(85‬‬ ‫مولكولي گاز حاصل كاه مي يابد‪.‬‬
‫‪ (2‬با كاه اندازه – كاه وزن‬ ‫‪ (1‬با افزاي اندازه – كاه وزن‬
‫‪ (3‬با افزاي اندازه – افزاي وزن ‪ (4‬با كاه قطر – افزاي وزن جواب‪ :‬گزينه)‬

‫‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬

‫تمرين ‪ 10/1 :32-16‬ميلي مول ‪ -1‬بوتانول و ‪ 25/1‬ميلي مول ‪ -1‬پنتوانول بوه روي كرومواتوگرفي گوازي جدا‬
‫مي شوند‪ .‬مساح پيك آنزا به ترتيب برابر ‪ 880‬و ‪ 1200‬واحد مي باشود‪ .‬هرگواه ‪ 600/0‬ميلوي موول ‪ -1‬بوتانول‬
‫به يك نمونه مجزول حاوي ‪ -1‬پنتانول اضافه شود مسواح پيوك كرومواتوگرافي آنزوا بوه ترتيوب برابر ‪ 750‬و‬
‫‪85‬‬
‫(‬ ‫)كنكور سراسري‬ ‫‪ 600‬خواهد شد‪ .‬ميلي مول ‪ -1‬پنتانول در نمونه چقدر اس ؟‬
‫‪0/750 )4‬‬ ‫‪0/625 )3‬‬ ‫‪0/600 )2‬‬ ‫‪0/400 )1‬‬

‫‪// 1200880  x 1 2/‬بوتانول ‪)1 251 1 (1-‬‬

‫‪-x/ 1 2/ 750600  x 0 400/0 6)1‬‬

‫پنتانول( جواب‪ :‬گزينه) ‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬

‫تمرين ‪ :33-16‬براي تجزيه يك نمونه آلي كه مقدار كمي آب و اكسيدهاي ازت آلوده شده اس ‪ ،‬كدام يوك‬
‫)كنكور سراسري ‪(72‬‬ ‫از آشكارسازهاي زير مورد استفاده قرار مي گيرد؟‬
‫‪FPD )4‬‬ ‫‪ECD )3‬‬ ‫‪TCD )2‬‬ ‫‪FID )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬


‫زيرا آشكارساز ‪ FID‬برابر تركيبات نيتروژن و آب سي نالي ارا ه نمي دهد‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫جلسه پنجم‬

‫‪ -16-3‬تئوري كروماتوگرافي‬
‫سيستم هاي تزيه شوده بوراي كرومواتوگرافي گوازي امكوان بررسوي هواي تئووري بور روي روش هواي‬
‫كروماتوگرافي را فراهم ساخته دو نوع از مزم ترين نظريه ها در مورد كروماتوگرافي عبارتند از‪:‬‬

‫‪ -16-3-1‬نظريه بشمابك هاي فرضي يا بشمابك هاي تئوري در كروماتوگرافي‬


‫وقتي كه فاز متحرك به ابتداي يك ستون كروماتوگرافي وارد مي شود با اولين ذرات فواز سواكن اولوين تنادل‬
‫را برقرار مي كند در اين تنادل اولين تقسيم شدن گونه هاي موجود در نمونه انجوام موي شوود‪ .‬سوپس تنادل به هم‬
‫خورده و فاز متحرك با فاز ساكن بندي تنادل دي ري را ايجاد مي نمايد‪ ،‬و اين رونود در طوول ستون تكرار مي‬
‫شود به هر يك از اين تنادل ها يك بشقابك فرضي يا صفحة تئوري گفته مي شود‪.‬‬

‫شكل ‪ 10-16‬عملكرد پديده کروماتوگرافی مطابق نظرية بشقابك هاي فرضی‬

‫هر چه تنداد بشقابك ها يا تنداد تنادل ها در طول يك ستون بيشتر باشد راندمان تفكيك بيشوتر خواهود شد ‪ N.‬يا‬
‫تنداد بشقابك ها در طول يك ستون كروماتوگرافي از رابطة زير قابل محاسبه مي شود‪.‬‬

‫‪N‬‬ ‫‪HL‬‬ ‫(‪)12-16‬‬

‫طول ستون ‪L :‬‬


‫ارتفاع بشقابك هاي تئوري ‪H :‬‬
‫‪ N‬و ‪ H‬هر دو پارامترهايي براي بيان ميزان كارايي يك ستون در پديدة تفكيك مي باشد‪.‬‬
‫ستون هاي خوب ‪ N،‬بزرگ و ‪ H‬كوچك دارند‪ .‬در هر يك از اين بشقابك ها يا تنادل ها يك تقسويم شودن گونه ها‬
‫انجام مي شود‪ .‬تقسيم شدن گونه ها از ضريب تقسيم هرگونه تبني مي كنود‪ .‬بوراي مروال در تقسويم شدن دو گونة‬
‫‪ A‬و ‪ B‬موجود در يك نمونه داريم‪:‬‬
‫‪KdA  CC AMs A‬‬ ‫(‪)13-16‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪KdB  CC Bs B‬‬ ‫(‪)14-16‬‬


‫‪M‬‬
‫هر چه تفاوت ‪ Kd‬دو گونه بيشتر باشد راندمان تفكيك بيشتر خواهد شد‪ .‬ميزان كارايي يك سوتون را در تفكيك‬
‫گونة ‪ A‬و ‪ B‬با فاكتوري به نام فاكتور گزين پ يري يا فواكتور جداسوازي نشوان موي دهنود‪ .‬ايون فاكتور‬
‫عبارت اس از‪:‬‬

‫‪  K AK Bdd‬‬
‫(‪)15-16‬‬

‫‪  1 KdA  KdB‬هميشه‬


‫فاكتور جدا سازي‪ :‬‬
‫هر چه ‪ ‬بزرگتر باشد براي يك جداسازي مطلوب احتيا به ستون با طول كمتور يوا ‪ N‬كمتور داريوم‪.‬‬

‫رابطة ‪ N‬و ‪ ‬در نمودار زير به خوبي آشكار مي شود‪.‬‬

‫شكل ‪ 11-16‬نمودار ‪ ‬برحسب ‪N‬‬

‫اگر كروماتوگرام دوگونة ‪ A‬و ‪ B‬را بر روي يك ستون كروماتوگرافي به دس آوريم‪ ،‬خواهيم داش‪:‬‬

‫شكل ‪ 12-16‬اثر افزايش طول ستون بر روي پهن شدگی پیك هاي کروماتوگرافی‬

‫همان گونه كه مشاهده مي شود با افزاي طول ستون كروماتوگرافي جداسوازي دو گونوة ‪ A‬و ‪ B‬بزتور شده‬
‫اس ولي با افزاي طول سوتون يوا افوزاي زموان بواقي مانودن گونوه هوا در سوتون كرومواتوگرافي‪ ،‬پيك هاي‬
‫كروماتوگرافي آنزا پزن تور شوده اسو ‪ ،‬ولوي خوشوبختانه سورع جودايي پيوك هواي از سورع پزن شدگي‬
‫آنزا بيشتر مي باشد‪.‬‬
‫كارايي تفكيك در روش كروماتوگرافي به هر دو پارامتر ينني جدايي پيك ها و پزن شدگي آنزوا وابسوته اس‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫توجه‪ :‬نظرية بشقابك هاي فرضي به خوبي مي تواند سرع گونوه هوا را در يوك سوتون كرومواتوگرافي‬
‫توجيه كند‪.‬‬
‫ولي هرگز نتوانسته اس عل پزن شدگي پيك هاي كروماتوگرافي را با افزاي زمان باقي ماندن گونه ها در يك‬
‫ستون توجيه كرد‪.‬‬

‫جلسه ششم‬
‫‪ -16-3-2‬نظرية سرعت يا نظرية سينتيكي در كروماتوگرافي‪:‬‬
‫اين نظريه اولين بار توسط وان‪ -‬ديمتر مطرح شد‪ .‬در اين نظريه سرع گونه ها در طول يك ستون پايه و اسات‬
‫كار مي باشد‪ .‬در اين نظريه ارتفاع منادل بشقابك هاي فرضي يا ‪ H.E.T.P‬از رابطة زير كه منادلوة وان ‪-‬ديمتر‬
‫مشزور اس قابل محاسبه مي باشد‪.‬‬
‫‪H.E.T.P: Height Equivalent to Theortical Plate‬‬

‫‪H   ABu Cu‬‬ ‫(‪)16-16‬‬

‫سرع فاز متحرك ‪u :‬‬ ‫‪cms ‬‬


‫پارامتر ‪ :A‬كه به آن نفوذگردابي يا نفوذ اِدي (‪ )Eddy Diffusion‬يا عامول چنود مسو ديري موي گوينود‪،‬‬
‫نشان دهندة حرك مولكول هاي نمونه از مسيرهاي مختل در طول ستون اسو كوه بوه ناهمواهن ي در پور شدن‬
‫ستون وابسته اس‪.‬‬

‫‪A  2 dp‬‬
‫عامل ‪ A‬به ميزان بي نظمي در پر شدن يوك سوتون كرومواتوگرافي وابسوته اسو ‪ .‬عامول ‪ A‬مسوتقل از سرع‬
‫جريان فاز متحرك مي باشد‪ .‬عامل ‪ A‬بر اار تندد مسيرهايي كه نمونوه موي توانود طوول يوك سوتون‬
‫كروماتوگرافي طي كند به وجود مي آيد‪.‬‬
‫در شكل روبرو اگر نمونه از مسير) ‪ (1‬عبور كند خيلوي سوريع تور از نمونوه اي كوه از مسوير) ‪ (2‬عبوور‬
‫مي كند به انتزاي ستون خواهد رسيد‪ .‬هر چه اندازة ذرات پركنندة ستون كوچك تر باشد بي نظمي در سوتون كمتر‬
‫شده و عامل ‪ A‬كاه مي يابد‪.‬‬

‫‪H‬‬
‫كمتر شود كارايي ستون زياد مي شود ‪.‬‬ ‫نكته‪ :‬اگر‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫شكل ‪13-16‬پديدة نفوذگرداي )ا ِدي(‬

‫در ستون هاي لولة مويين در ‪ G.C‬به عل يك مسيره بودن عامل ‪ A‬به صفر تنزل مي يابد‪.‬‬

‫‪A  2 dp‬‬ ‫(‪)17-16‬‬

‫‪A‬‬
‫اس‪dp  A  H  N  RS  .‬‬ ‫‪ GC‬اار نفوذ ااِديِدي ينني‬
‫در‬
‫پارامتر ‪ :B‬نفوذ طولي يا نفوذ مولكولي (‪)Molecular Diffusion‬‬
‫هميشه گونه ها تمايل دارند از مركز غليظ نوار كروماتوگرافي به نواحي رقي تر‪ ،‬ابتودا و انتزواي سوتون‬
‫نفوذ نمايند‪ .‬اين نفوذ موجب مي شود كه نوار كروماتوگرافي پزن تر شده و راندمان تفكيك كاه يابد‪.‬‬
‫هر چه سرع جريان فاز متحرك بيشتر باشد ميزان اين پزن شدگي كمتر خواهد شد‪.‬‬

‫شكل ‪ 14-16‬پديدة نفوذ طولی‬

‫)‪ : B  2 Dg B (16-18‬انتشار مولكول هاي نمونه در راستاي ستون و در جز عكس جريان فاز متحرك‬

‫مي باشد‪.‬‬

‫‪ :‬فاكتور مسدود كننده ‪ :Dg‬ضريب نفوذ‬


‫در فاز متحرك‬

‫پارامتر ‪ :C‬عامل انتمال جرم غيرتعادلي (‪)Mass Transfer‬‬


‫براي اينكه پديدة تفكيك در يك ستون كروماتوگرافي به خوبي انجام شود بايود زموان كوافي در اختيوار ستون قرار‬
‫داده شود‪ .‬هر چه سرع جريان فاز متحرك بيشتر شود راندمان تفكيك كاه خواهد ياف‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫در ستونهاي كاپيسري يا لولهاي باز ‪r‬‬
‫‪Cg ‬‬
‫‪Dg‬‬

‫‪T  ‬‬ ‫‪DL  CL  C  H  N  RS ‬‬ ‫(‪)19-16‬‬


‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫‪ 16-3-2-1‬شرايط بهينه (‪)Optimum‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬
‫و ‪ Cu‬يك تضاد وجوود دارد‪ .‬يننوي جمله‬ ‫ميشود بين جمست ‪u‬‬ ‫همان گونه كه از منادلة وان ديمتر مشاهده‬

‫با افزاي ‪ u‬كاه و جمله ‪ Cu‬با افزاي ‪ u‬افزاي مي يابد‪ .‬بنابراين بايد براي سرع جريان فاز متحرك يك مقدار‬ ‫‪u‬‬

‫بزينه بدس آورد‪ .‬اين مقدار بزينه از طري تجربوي يوا از طريو تئووري قابول دسوتيابي اس ‪ .‬در نمودار زير‬

‫تغييرات پارامترهاي موجود در منادلة وان‪ -‬ديمتر نسب به ‪ u‬ديده مي شود‪.‬‬

‫شكل ‪ 15-16‬نمايی از معادلة وان‪ -‬ديمیتر‬

‫ل ا توزيع سرع گونه ها بيشتر شده و به جز عدم تنادل حاصول‪ ،‬پيوك هوا پزون موي شووند و كوارايي كاه‬
‫مي يابد‪ .‬اار انتقال جرم غيرتنادلي با كاه سرع جريان فاز متحرك‪ ،‬كاه و با افزاي قطر فويلم فاز ساكن افزاي‬
‫مييابد‪.‬‬
‫انتقال جرم غيرتنادلي با افزاي دما كاه مي يابد‪.‬‬

‫‪C  Cg Cl‬‬ ‫(‪)20-16‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪dp‬‬ ‫‪16 21‬‬


‫‪Cg ‬‬ ‫در ستون هاي پر شده ‪Dg‬‬ ‫) ‪( -‬‬

‫‪Cl  1682 1K dK2fDL‬‬ ‫(‪)22-16‬‬

‫‪ :DL‬ضريب نفوذ در فاز ساكن مايع ‪ :dF‬قطر‬


‫فيلم فاز ساكن‬
‫‪ :‬ويسكوزيته‬
‫همان گونه كه ديده مي شود با افزاي دما )سرع حرك فاز متحرك( ‪ u‬تا حدي موجب كمتر شودن ‪ H‬يا‬
‫راندمان تفكيك و از حدي باالتر موجب افزاي ‪ H‬ياكاه راندمان تفكيك مي شود‪.‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫تمرين ‪ :34-16‬با استفاده از منادلة وان‪ -‬ديمتر كه در زير آمده اس ‪ ،‬مناسب ترين سورع حركو فواز متحرك در‬
‫)كنكور سراسري ‪(68‬‬ ‫كداميك از روابط زير مطابق دارد‪.‬‬ ‫كروماتوگرافي كاغ ي با‬

‫‪uopt  CB )2‬‬ ‫‪uopt  CB )1‬‬

‫‪uopt ‬‬ ‫‪CB )4‬‬ ‫‪Hopt  2 ub )3‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬


‫‪B H‬‬
‫‪ A‬‬ ‫‪u‬‬
‫‪Cu‬‬

‫از دو طرر نسب به ‪ u‬مشت مي گيريم و منادله را مساوي صفر قرار مي دهيم‪:‬‬
‫‪dH‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪u‬‬
‫‪ du   u2  C  ‬تمرين‬ ‫‪opt‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪ :35-16‬در كروماتوگرافي هر چه ‪ HETP‬ستون كوچك تر باشد تخاير ستون در جداسازي اجوزا نمونه بزتر‬

‫‪ HETP‬ستون مي گردند؟ )كنكور سراسري ‪(68‬‬ ‫مي گردد‪ .‬كداميك از عوامل زير منجر به افزاي‬

‫‪ (1‬كاه نفوذ نمونه در فاز گازي‬


‫‪ (2‬افزاي نفوذ نمونه در فاز مايع‬
‫‪ (3‬كاه در وزن مولكولي يا دانسيته گاز حامل‬
‫‪ (4‬كاه در ضريب نامنظم پر شدن ستون‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬

‫)كنكور سراسري ‪(68‬‬ ‫تمرين ‪ :36-16‬منحني وان‪ -‬ديمتر عبارت اس از‪:‬‬


‫‪ F‬در مقابل ‪u‬‬ ‫‪ Rs (1‬در مقابل ‪2) tR‬‬
‫‪ F‬در مقابل ‪u‬‬ ‫‪ tR (3‬در مقابل ‪4) H‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬


‫‪ :tR‬زمان بازداري و ‪ F‬سورع جريوان فواز متحورك و ‪ Rs‬قودرت تفكيوك و ‪ H‬ارتفواع بشوقابك و ‪ u‬سرع‬
‫خطي فاز متحرك‬

‫)كنكور سراسري ‪(70‬‬ ‫تمرين ‪ :37-16‬در كروماتوگرافي گازي‪:‬‬


‫‪ (1‬افزاي سرع همواره سبب افزاي ‪ H‬مي شود‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫‪ (2‬افزاي سرع همواره سبب كاه ‪ H‬مي شود‪.‬‬


‫‪ (3‬افزاي سرع تا حد منيني سبب كاه ‪ H‬مي شود و از آن به بند سبب افزاي ‪ H‬مي گردد‪.‬‬
‫‪ (4‬هيچكدام‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬

‫)كنكور سراسري ‪(71‬‬ ‫تمرين ‪ :38-16‬ضريب اِدي در كروماتوگرافي‪:‬‬


‫‪ (1‬نشان دهندة مقاوم در مقابل برقراري تنادل توزيع اس‪.‬‬
‫‪ (2‬نشان دهندة نفوذ يا انتشار مولكول هاي نمونه در راستاي ستون به عل پديدة نفوذ اس ‪.‬‬
‫‪ (3‬نشان دهندة حرك مولكول هاي نمونه از مسيرهاي مختل در طول ستون اس ‪.‬‬
‫‪ (4‬هيچكدام‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬


‫گزينة) ‪ (1‬پارامتر) ‪ (C‬و گزينة) ‪ (2‬پارامتر (‪ )B‬را توضيح مي دهد‪.‬‬

‫تمررين ‪ :39-16‬مقوادير ‪ A‬و ‪ B‬و ‪ C‬در منادلوة وان‪ -‬ديمتور بوه ترتيوب برحسوب چوه واحودهايي بيوان‬
‫)كنكور سراسري ‪(74‬‬ ‫مي شود؟‬
‫‪cm2‬‬
‫‪s , cm.s , cm )2‬‬ ‫‪cms‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪, cms )1‬‬

‫‪s , cm2 s‬‬ ‫‪, cm )4‬‬ ‫‪s , cms‬‬ ‫‪, cm )3‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬


‫‪2‬‬
‫‪cm s‬‬

‫‪H  A ‬‬ ‫‪H cu‬‬


‫‪cm‬‬ ‫‪cms‬‬
‫اانيه (‪)s‬‬ ‫‪cm‬واحد ‪ C‬بايد‬ ‫‪cm‬‬
‫باشد‪.‬‬

‫تمرين ‪ :40-16‬اگر ‪ A‬و ‪ B‬و ‪ C‬ضرايب منادلة وان ديمتر باشد ‪ Hopt‬يوا حوداقل دو تشوتك فرضوي در‬
‫)كنكور سراسري ‪(75‬‬ ‫يك ستون كروماتوگرافي كدام اس ؟ )حداقل ‪ H‬كدام اس ؟(‬

‫‪A 2 BC )4 A)32 B‬‬ ‫‪A BC )2‬‬ ‫‪A BC )1‬‬


‫‪C‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (4‬صحيح‬


‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬ ‫اس‪.‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪C ‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪U‬‬
‫‪opt opt ‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪C‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪Hopt  A BC2‬‬

‫تمرين ‪ :41-16‬در بنضي موارد هليم بيشتر از نيتروژن به عنوان گاز حامل انتخاب مي شود زيرا‪:‬‬
‫)كنكور سراسري ‪(76‬‬

‫‪ (1‬نيتروژن ضريب نفوذ بيشتري از هليم دارد و ل ا پيكها پزن تر مي شود‪.‬‬


‫ايزوتوپهاي پايدار اس كه باعن رفتار نابزنجار در ستون مي شود‪.‬‬ ‫‪ (2‬نيتروژن داراي‬
‫‪ (3‬هليم داراي هداي گرمايي بزرگتر از نيتروژن اس‪.‬‬
‫ميبرد ‪.‬‬ ‫‪ (4‬هليم سبك تر از نيتروژن اس و تركيبات مختل نمونه را سريع تر مي شويد و بيرون‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬

‫جلسه هفتم‬

‫‪ -16-3-2-2‬شكل پيك هاي كروماتوگرافي‬


‫شكل پيك هاي كروماتوگرافي مشابه با منحني هواي گوسوي شوكل توزيوع نرموال موي باشود‪ .‬يننوي يوك‬
‫كروماتوگرام بر اار حرك هاي تصادفي صودها يوا هوزاران ذرة حول شوده در نووار كرومواتوگرافي ايجواد‬
‫مي شود‪ .‬اين ذرات مي توانند هزاران بار بين دو فاز سيستم مبادله شود‪ .‬زمواني را كوه هور ذره در هور فواز‬
‫سپري مي كند كامسً متغير بوده و به كسب اتفاقي انرژي از محيط بست ي دارد چون يك پيك كروماتوگرافي از‬
‫حرك هاي اتفاقي اين ذرات حاصل مي شود شوكل پيوك بوه منحنوي گوسوي شوكل توزيوع نرموال مشوابه مي‬
‫شود‪.‬‬
‫هر چه طول ستون بيشتر باشد زمان بيشتري براي تحق اين گستردگي وجود خواهد داش‪.‬‬

‫‪W‬‬
‫‪:‬‬ ‫محاسبة انحراف معيار بوسيلة‬
‫اگر ممات هاي دو طرر يك پيك كروماتوگرافي را رسم كنيم به طوري كه خوط پايوة پيوك را قطوع كنود‬
‫مرلن بوجود آمده داراي مساحتي برابر ‪ %96‬كل مساح پيك كروماتوگرافي اس‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫‪ 16-16‬تجزية کمی در يك پیك کروماتوگرام‬

‫‪S‬‬
‫بنابراين طب قوانين آماري اين ناحيه در محدودة ‪ 2 ‬يا ‪ 2‬قرار گرفته اس ‪ .‬پس مي تووان مقودار‬
‫انحرار منيار در روش كروماتوگرافي را بوسيلة روابط زير بدس آورد‪:‬‬

‫‪W‬‬
‫‪W   4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫(‪)23-16‬‬

‫پزناي پيك اس‪.‬‬ ‫بنابراين انحرار منيار‬

‫محاسبة ‪ H‬و ‪ N‬بوسيلة ‪:W‬‬


‫‪ H‬و ‪ N‬هر دو پارامترهايي براي بيان كارايي ستون مي باشند ‪) H.‬ارتفواع بشوقابك فرضوي( يوا ميوزان‬
‫پزن شدگي يك پيك كروماتوگرافي را مقدار واريانس بر واحد طول ستون تنري مي نمايند‪.‬‬
‫سوتون‬ ‫طول‬ ‫در‬

‫برحسب ‪cm‬‬
‫`پزناي منحني‬

‫‪2‬‬
‫‪L1  H‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪H  1L  L2‬‬
‫(‪)24-16‬‬

‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪L2‬‬ ‫‪W‬‬


‫‪‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ L‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪LW‬‬
‫‪1V‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪H‬‬ ‫‪LLH‬‬ ‫‪16t2R N  HL  LWL 2  N 16‬‬ ‫‪WtR22  N‬‬

‫(‪16 tWR 2 )27-16‬‬


‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪NH‬‬ ‫‪2,‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪4‬‬ ‫(‪)25-16‬‬

‫‪N‬‬ ‫‪H‬‬
‫به وسيلة ‪: t R‬‬ ‫و‬ ‫محاسبة‬
‫مي توان انحرار منيار برحسب زمان و انحرار منيار برحسب واحد طول ستون را بوسيلة رابطة زيور به‬
‫يكدي ر ربط دارد‪:‬‬
‫‪ : X‬فاصله‬
‫‪: V‬سرع ‪:t‬‬
‫زمان‬

‫‪x‬‬ ‫‪ x‬‬


‫‪X  V.t  t ‬‬ ‫‪V  t ‬‬ ‫‪V‬‬

‫‪ :t‬انحرار منيار برحسب زمان‬


‫‪ :x‬انحرار منيار برحسب طول ستون ‪:V‬‬
‫سرع مزاجرت گونه در طول ستون‬

‫‪t  Lx‬‬ ‫(‪)26-16‬‬

‫‪tR‬‬

‫‪ :L‬طول ستون‬
‫‪ :t R‬زمان بازداري نمونه‬

‫‪4 L‬‬
‫‪‬‬ ‫‪t R Wx x ‬‬ ‫‪LW4tR‬‬

‫‪2tR16‬‬
‫‪W‬‬
‫يا پزناي پيك در نيمة ارتفاع بدس آورد‪:‬‬ ‫هم چنين مي توان مقدار ‪ N‬را از‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫شكل ‪ 17-16‬تجزيه کمی در يك پیك کروماتوگرام در نیمة ارتفاع‬

‫‪ tR 2‬‬
‫‪N  5 54/ W12/ ‬‬ ‫(‪)28-16‬‬
‫‪‬تمرين ‪-16‬‬
‫‪ :42‬براي جداسازي دو مادة ‪ A‬و ‪ B‬آنزوا را بوه سوتون مناسوبي در دسوت اه ‪ G.L.C‬تزريو مي كنيم پيك مادة‬
‫‪ A‬قبل از پيك مادة ‪ B‬و ‪ 6‬دقيقه پس از تزري ظاهر موي شوود اگور پزنواي پيوك ‪ A‬برابور‬
‫‪73‬‬
‫(‬ ‫)كنكور‬ ‫‪ min0 4‬باشد تنداد صفحات تئوري براي ‪ A‬كدام مي باشد؟‬ ‫‪/‬‬
‫‪4200 )4‬‬ ‫‪3690 )3‬‬ ‫‪2500 )2‬‬ ‫‪1900 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬

‫تمرين ‪ :43-16‬كروماتوگرام حاصل از يك ستون به طول ‪ cm 50‬داراي مشخصات زير اس‪:‬‬

‫‪tR 59s ,‬‬ ‫‪W 8 8/ s‬‬


‫)كنكور سراسري ‪(70‬‬ ‫ارتفاع منادل تشتك فرضي براي مورد فوق برابر اس با‪:‬‬

‫‪2 1 10/  3cm )2‬‬ ‫‪1 1 10/  2cm )1‬‬

‫‪4 2 10/  2cm )4‬‬ ‫‪6 3 10/  2cm )3‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬


‫‪s‬‬
‫تمرين ‪ :44-16‬اگر زمان بازداري جسمي در يك ستون كروماتوگرافي گازي برابر ‪ 120‬و عورض پيوك ايجاد‬
‫‪s‬‬
‫شده در نتيجة ارتفاع پيك برابر ‪ 2 9 /‬باشد تنداد صفحات تئوري در ستون برابر اس با‪:‬‬
‫)كنكور سراسري ‪(68‬‬

‫‪800 )4‬‬ ‫‪40000 )3‬‬ ‫‪277 )2‬‬ ‫‪18850 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (1‬صحيح اس ‪.‬‬


‫رابطة بين زمان بازداري و ضريب تقسيم در يك ستون كروماتوگرافي نمونه‪ ،‬فقط وقتي حرك مي كنود كه در‬
‫فاز متحرك قرار گرفته باشد‪ .‬پس سرع مزاجرت گونه را مي توان به عنوان كسوري از سورع فواز متحرك‬
‫ناميد‪.‬‬
‫)كسري از زمان كه نمونه در فاز متحرك قرار دارد( ‪V = u‬‬
‫‪ :‬سرع مزاجرت گونه ‪=u‬‬
‫سرع فاز متحرك‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬غ لظتغ نلمظونت كه دل ر نفماوزن م تحره ك‪v ‬‬ ‫)‪(16-29‬‬

‫‪u‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪‬‬

‫‪v  u CMVCMMVMC VS‬‬ ‫‪S ‬‬


‫(‪)30-16‬‬

‫‪ :CM‬غلظ گونه ها در فاز متحرك ‪:VM‬‬


‫حجم فاز متحرك‬
‫‪ :CS‬غلظ گونه در فاز ساكن ‪:VS‬‬
‫حجم فاز ساكن‬

‫‪ tLR  tLM  CMVCMMVMC VS‬‬ ‫‪S ‬‬


‫(‪)31-16‬‬

‫‪ :tM‬زمان بازداري فاز متحرك يا زمان مرده‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ t1R  tM1 1 CC VM1S SVM  t1R  tM1 1 Kd1 VVMS‬‬
‫‪‬‬ ‫(‪)32-16‬‬

‫‪‬‬

‫ضريش ظرفيت ‪:)Capacity Index (16-3-2-3-‬‬


‫‪‬‬
‫ضريب ظرفي يا ‪ K‬فاكتور مزمي در روش كروماتوگرافي مي باشد‪ .‬ضريب ظرفي ‪ ،‬سرع مزاجرت گونه‬
‫‪‬‬
‫ها را در طول ستون كروماتوگرافي بيان مي كند ‪ K .‬به ماهي ستون و ماهي گونوه وابسوته و برابور اس با‪:‬‬

‫‪K  C VC Vmssm  Kd  VVms ‬‬

‫‪t1R  tM1 11K   K  tRtMtM‬‬ ‫(‪)33-16‬‬

‫تمرين ‪ :45-16‬اگر سرع حرك يك تركيب در يك ستون كروماتوگرافي ‪ %15‬سرع فاز متحرك باشد‬
‫)كنكور سراسري ‪(69‬‬ ‫مقدار فاكتور ظرفي عبارت اس از‪:‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫‪4‬‬ ‫‪90 3‬‬ ‫‪15 2‬‬ ‫‪9 1‬‬


‫( هيچكدام‬ ‫(‬ ‫(‬ ‫(‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪L L 1 1‬‬
‫‪v  u 10100‬‬
‫‪L  1‬‬
‫‪u‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪K  tRtMtM ‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪0‬‬
‫تمرين ‪ :46-16‬در كروماتوگرافي گازي در صورتي كه زموان بوازداري بوراي تركيوب برابور ‪ min 10‬و‬
‫)كنكور سراسري ‪(70‬‬ ‫براي هوا برابر ‪ min 2‬باشد فاكتور ظرفي تركيب عبارت اس از‪:‬‬
‫‪6 )4‬‬ ‫‪2 )3‬‬ ‫‪4 )2‬‬ ‫‪5 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬

‫قدرت تفكيك يا ‪:(Resolution) RS 16-3-2-4-‬‬


‫توانايي يك ستون را در جداسوازي گونوه هواي موجوود در يوك نمونوه توسوط پوارامتري بنوام فواكتور‬
‫گزين پ يري يا فاكتور جداسازي بيان كرديم‪.‬‬

‫‪  K AK Bdd‬‬ ‫‪ 1‬‬ ‫يا‬ ‫‪K Ad  K Bd‬‬

‫‪K‬‬
‫‪KA ‬‬ ‫‪dA VS‬‬

‫‪‬‬ ‫‪VM    KKAB   1‬‬

‫‪KB  KdB Vs‬‬


‫‪V‬‬
‫‪‬‬ ‫‪M‬‬
‫‪t‬‬
‫‪tRA ‬‬ ‫‪M‬‬

‫‪tM‬‬
‫‪t RB t M‬‬
‫‪‬‬ ‫‪t M ‬‬ ‫‪ttRARB ttMM‬‬ ‫(‪)34-16‬‬

‫قدرت تفكيك يا ‪ RS‬ميزان جدايي كروماتوگرام گونه هاي موجوود در يوك نمونوه بور روي يوك سوتون‬
‫كروماتوگرافي مي باشد ‪ RS.‬را مي توان بوسيلة رابطة زير بدس آورد‪:‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪RS  wA2zwB  2‬‬ ‫‪wtRA wtRB ‬‬


‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫(‪)35-16‬‬

‫‪t‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪RA  RB‬‬

‫شكل ‪ 18-16‬نمودار کروماتوگرام مادة ‪ A‬و ‪B‬‬

‫‪Hmin  A2 BC‬‬

‫‪B‬‬
‫‪Vopt ‬‬ ‫‪C‬‬

‫براي جداسازي كامل دو گونه از يكدي ر ‪ RS‬بايد حداقل ‪) 5/1‬و يا ‪ (25/1‬باشد ‪.‬‬
‫رابطة ‪ RS‬و ‪ N‬در زير ديده مي شود‪:‬‬

‫‪RS N4    11kAkA ‬‬ ‫(‪)36-16‬‬

‫‪KA  KB‬‬

‫‪Rs N‬‬
‫رابطة بين ‪) tRA‬زمان بازداري گونه اي كه بيشتر در ستون باقي مي ماند( و ‪ RS‬عبارتس از‪:‬‬

‫‪tRA  16RUS2H   1 1KKAA23 ‬‬ ‫(‪)37-16‬‬

‫‪tRARS2‬‬
‫‪H1‬‬
‫‪RS2‬‬ ‫‪N2‬‬ ‫‪t R2‬‬ ‫(‪)38-16‬‬
‫‪RS1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪N1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪t R1 ‬‬
‫‪H2‬‬
‫)كنكور سراسري ‪(68‬‬ ‫تمرين ‪ :47-16‬كاه قطر دانه هاي فاز ااب در كروماتوگرافي ستوني موجب‪:‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫‪ (1‬افزاي سرع حرك فاز متحرك مي شود‪.‬‬


‫‪ (2‬افزاي كارايي )قدرت جداكنندگي ستون( مي شود‪.‬‬
‫‪ (3‬افزاي حجم بازداري مي شود‪.‬‬
‫‪ (4‬افزاي ارتفاع تشتك هاي فرضي منادل مي شود‪.‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬


‫)كنكور سراسري ‪(69‬‬ ‫تمرين ‪ :48-16‬كاه قطر دانه هاي فاز ااب در كروماتوگرافي ستوني‪:‬‬
‫‪ (1‬موجب افزاي ‪ N‬و افزاي ‪ RS‬مي شود‪.‬‬
‫‪ (2‬موجب افزاي ‪ N‬و كاه ‪ RS‬مي شود‪.‬‬
‫‪ (3‬موجب كاه ‪ N‬و كاه ‪ RS‬مي شود‪.‬‬
‫ميشود‪.‬‬ ‫‪ (4‬موجب كاه ‪ N‬و افزاي ‪RS‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬

‫تمرين ‪ :49-16‬اگر كارايي ستون كروماتوگرافي )تنداد تشتك هاي فرضي( به دو برابر افوزاي يابود ‪RS‬‬
‫‪71‬‬
‫(‬ ‫)كنكور سراسري‬ ‫آن چند مي شود؟‬
‫‪ 2 (1‬برابر افزاي خواهد ياف‪.‬‬
‫‪ (2‬دو برابر افزاي خواهد ياف‪.‬‬
‫‪ (3‬چزار برابر افزاي خواهد ياف‪.‬‬
‫‪ (4‬تغييري نخواهد كرد‪.‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬

‫تمرين ‪ :50-16‬براي دو برابر كردن قدرت تفكيك يك ستون كروماتوگرافي تنداد تشتك هواي فرضوي آن‬
‫)كنكور سراسري ‪(74‬‬ ‫را بايستي چند برابر كرد؟‬

‫‪2 )4‬‬ ‫‪16 )3‬‬ ‫‪4 )2‬‬ ‫‪2 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬

‫تمرين ‪ :51-16‬در جداسازي اجسام ‪ A‬و ‪ B‬به روش كروماتوگرافي با افوزاي قودرت تفكيوك ((‪ RS‬بوه ميزان‬

‫(‬
‫‪75‬‬
‫‪) tRA ‬كنكور سراسري‬ ‫‪tRB‬‬ ‫‪ tR‬چند برابر تغيير مي كند؟ ‪‬‬ ‫‪B‬‬ ‫دو برابر‪ ،‬زمان بازداري جسم ‪،B‬‬
‫‪4 4‬‬ ‫‪2 3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫)‬ ‫)‬ ‫)‬ ‫)‬
‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪tRARS2‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫تمرين ‪ :52-16‬مخلوطي از يون هاي استات ‪ ))A‬و فرمات (‪ )B‬را به ابتداي ستون كرومواتوگرافي حواوي ‪g5‬‬
‫رزين مبادله – كنندة آنيون ‪ MS  5 g‬تزري كرده و با فاز متحرك مناسب شستشو مي دهيم‪ .‬اگر دو تركيب‬
‫‪76‬‬
‫(‬ ‫)كنكور سراسري‬ ‫با ‪ RS‬بزرگتر يا مساوي ‪ 5/1‬برابر شده باشند ‪ N‬چقدر اس ؟‬

‫‪M  5g‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪, vi  vm  2 5/ ml‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪KdA  5 5/ , KdB  5‬‬ ‫‪‬‬
‫‪5184 )4‬‬ ‫‪6472 )3‬‬ ‫‪4862 )2‬‬ ‫‪3340 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪1 1/‬‬

‫‪RS  4N   11KKAA ‬‬

‫‪  ‬‬

‫‪1 5/ 4N  1 1 1/1 1/ 1 5 55 5/ /‬‬ ‫‪  N  6472‬‬
‫‪‬‬

‫‪VVs‬‬ ‫‪/  KA  5 5/‬‬


‫‪KA  KdA‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪/‬‬
‫‪m‬‬

‫‪/‬‬ ‫‪‬‬
‫تمرين ‪ :53-16‬كروماتوگرام حاصل از دو تركيب ‪ A‬و ‪ B‬داراي ‪ /K  5 5‬مي باشد و ‪ 1  1‬اسو اگر‬
‫)كنكور سراسري ‪(77‬‬ ‫قدرت تفكيك برابر ‪ 2/1‬باشد ارتفاع بشقابك تئوري برابر اس با‪:‬‬

‫‪L 20cm‬‬

‫‪51/3 )4‬‬ ‫‪1 )3‬‬ ‫‪0/12 mm )2‬‬ ‫‪0/025 mm )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬


‫‪N‬‬

‫‪RS  4    11KKAA  1 2/4N  1 1 1/1 1/‬‬


‫‪1 5 55 5/ /‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ N  3843 76/‬‬


‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫‪H   NLH 3843 7620cm/ 5 13/ m‬‬

‫جلسه هشتم‬
‫‪ -16-4‬انواع مبادله كننده هاي يوني‬
‫برخي از تركيبات جامد وجود دارند كه مي توانند يون هاي موجود در محيط را ج ب كرده و يوون هوايي با‬
‫بار مشابه در محيط آزاد كنند‪ ،‬كه به اين تركيبات مبادله كننده هاي يون گويند كوه بوه سوه دسوته تقسويم مي شوند‪.‬‬
‫‪ (1‬مبادله كننده يوني – يوني‪ :‬كه خود به دو دسته تقسيم مي شوند‪.‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫آ( مبادله كننده يون طبيني مندني‪ :‬خاك رت و برخي از ز ولي ها‪.‬‬
‫ب( مبادله كننده يون مندني سنتزي‪ :‬اين مبادله كننده ها يكي از زمينوه هواي تحقيقواتي اموروز بوه شومار مي‬
‫آيند‪.‬‬

‫نكته‪ :‬مبادله كننده هاي يوني معدني نسبت به حرارت و تشعشعات هستهاي بسيار پايدارند‪.‬‬
‫‪ (2‬مبادله كننده هاي يوني آلي‪ :‬اين مبادله كننده هاي يون خود به دو دسته تقسيم مي شود‪.‬‬
‫آ( مبادله كننده هاي يوني آلي طبيني‪ :‬زغال و صمغ درختان و بنضي از گياهان و غيره‪.‬‬
‫گستردهاي ندارند‪.‬‬ ‫ولي اين مبادله كننده هاي يون در تمام محيط پايدار نبوده و كاربرد‬
‫ب( مبادله كننده هاي يوني آلي سنتزي‪ :‬جنس همة آنزا از پليمر مي باشد‪ .‬پاية پليمر به كار رفتوه در هموة‬
‫انواع آنزا يك پليمر رزيني به نام ‪ Poly Styrene ,Diviniyl Benzene‬مي باشد ولي اين پليمر بار نودارد و بايد‬
‫آن را به وسيلة استخسر گروه هاي عاملي فنال (‪ )active‬كرد‪.‬‬
‫گروه هاي عاملي كه بر روي اين پليمر استخسر مي شوند به دو دسته تقسيم مي شوند‪:‬‬
‫دستة اول‪ :‬گروه هاي مبادله كنندة كاتيون اين گروه هاي‬
‫خود به دو دسته تقسيم مي شوند‪:‬‬
‫‪SO H‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪COO H ‬‬
‫‪ -‬يا‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ -‬يا گروه اسيد ضني ‪ (II‬گروه‬ ‫‪ (I‬گروه‬
‫گروه اسيد قوي ال وي تبادل يون در اين تركيبات به صورت زير‬
‫مي باشد‪:‬‬

‫دستة دوم‪ :‬گروه هاي مبادله كننده آنيون اين گروه ها‬
‫خود به دو دسته تقسيم مي شوند‪:‬‬
‫‪NH R‬‬ ‫‪ Cl‬‬ ‫‪I‬‬
‫‪ -‬يا گروه باز ضني‬ ‫‪2‬‬ ‫( گروه‬
‫‪NR Cl‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪II‬‬
‫‪ -‬يا گروه باز قوي‬ ‫‪3‬‬ ‫( گروه‬
‫ال وي تبديل يون در اين تركيبات عبارت اس از‪:‬‬

‫عواملي كه باعن مي شود يك يون به جاي يك يون دي ر بر روي يك مبادله كننده جاي زين شود عبارت اس‬
‫از‪:‬‬
‫‪ (1‬بار يون‬
‫‪ (2‬شناع يون‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫‪ (3‬غلظ يون‬
‫‪ (4‬اارات متقابل بين يون و گروه عاملي روي رزين‬
‫‪ (3‬ظرفيت رزين‪ :‬ظرفي يك رزين‪ ،‬تنداد گروه هاي فنال يا تنداد يون ها در واحد حجوم يوا واحود وزن رزين‬
‫مي باشد‪.‬‬
‫اگر ظرفي رزين برحسب يون بيان مي شود بايد نوع يون مشخص باشد زيرا يون هاي يك ظرفيتي يوك گروه‬
‫فنال و يون هاي دو ظرفيتي دو گروه فنال و يون هاي سه ظرفيتي سه گروه فنال را اشغال مي نماينود‪ .‬متداول ترين‬
‫ظرفي يك رزين برحسب تنداد ميلي مول يا تنداد ميلي اكوي واالن ‪ H‬يوا ‪ OH‬نسوب بوه گرم رزين بيان مي‬
‫شود‪.‬‬

‫‪OH‬يارزين ‪OH  meq Hg‬يارزين ‪ = m molHg‬ظرفي رزين‬ ‫(‪)39-16‬‬

‫(‪)IPC‬‬
‫‪ -16-5‬كروماتوگرافي زوج يون‬
‫چون گونه هاي باردار استخرا نمي شوند )اين مسخله به پتانسيل شيميايي كمتر گونه هاي باردار در فاز آبي‬
‫مربوط اس ( مي توان با افزودن يك يون داراي بار مخال با آنالي و تشكيل زو يون كه در مجمووع بي بار اس و‬
‫پتانسيل شيميايي آن در فاز آلي كمتر اس به راحتي آن را از فاز آبي به فواز آلوي اسوتخرا نمود كه اين فرايند اسات‬
‫كروماتوگرافي جف يون مي باشد‪.‬‬

‫‪Aaq  BaqA B  org‬‬

‫‪E ‬‬ ‫‪A B ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪org‬‬ ‫‪Kd ‬‬ ‫‪1‬‬


‫‪‬‬ ‫(‪)40-16‬‬

‫‪A B ‬‬ ‫‪B  ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪aq ‬‬ ‫‪aq‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪aq ‬‬


‫كه در آن ‪ Kd‬ضريب تقسيم براي ‪ A‬بين فازهاي ساكن و متحرك اس‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪V S‬‬


‫‪ K  Kd V‬خواهيم داش‪:‬‬ ‫‪M‬‬ ‫از تلفي رابطة فوق و رابطة‬

‫‪K  E B  aq VVMS‬‬ ‫(‪)41-16‬‬

‫‪‬‬
‫‪ K‬به آساني با تنظيم غلظ يون مخال تغيير مي كند‪.‬‬ ‫بنابراين فاكتور ظرفي‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬

‫(‪)IEC‬‬
‫‪ -16-6‬كروماتوگرافي تبادل يوني‬
‫اسات اين نوع كروماتوگرافي بر تنادل تبادل يون هاي موجود در محويط بوا يوون هواي بوا بوار مشوابه‬
‫موجود روي فاز ساكن استوار اس ‪ .‬در كروماتوگرافي مبادلة يوني جداسازي براسات بور هوم كون هواي‬
‫الكترواستاتيك بين يون هاي با بار مخال و هم چنين قدرت اين برهم كن ها استوار اس‪.‬‬

‫توجه ‪ :1‬از اين روش صرفا ً براي جداسازي گونه هاي باردار استفاده مي شود‪.‬‬

‫توجه‪ :2‬در كروماتوگرافي تبادل يوني‪ ،‬فاز ساكن منموالً رزين هاي مبادله يون مي باشند‪.‬‬

‫انواع رزين ها‬


‫‪) Catex‬مبادله كنندة كاتيون‪(:‬‬ ‫‪-1‬‬

‫رزين مبادله كنندة كاتيوني ضني كه حاوي گروه هاي ‪ RCOO H ‬اس‪.‬‬ ‫‪1-1‬‬
‫‪RSO H‬‬ ‫‪‬‬
‫اس‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫رزين مبادله كنندة كاتيوني كه حاوي گروههاي‬ ‫‪1-2‬‬
‫نمكهاي چزارتايي آمونيوم مي باشند‪.‬‬ ‫ً‬
‫‪) Anex -2‬مبادله كنندة آنيون(‪ :‬كه منموال از نوع‬
‫‪‬‬
‫‪R N OH4‬‬
‫‪ -‬پس از مدتي رزين اشباع شده و دي ر قادر به مبادله يوون نيسو ‪ .‬در چنوين موواردي الزم اسو كوه رزين‬
‫را بازيابي كنيم‪ .‬براي اين كار‪:‬‬
‫‪ (1‬رزين هاي ‪ Catex‬را با ‪ 5/0) HCl‬يا ‪ 1‬نرمال( بازيابي مي كنند‪.‬‬
‫‪ (2‬رزين هاي ‪ Anex‬را با سود ‪ %3‬بازيابي مي كنند‪.‬‬

‫‪‬‬
‫‪RSO H3 orgMaq RSO M3 orgH aq‬‬
‫‪H RSO M3 org RSO H3 org‬‬ ‫‪RSO M3 org‬‬
‫‪  aq‬‬

‫‪Kex  M RSO H3 org‬‬ ‫‪Haq‬‬ ‫‪Kex ‬‬ ‫‪Maq‬‬


‫‪‬‬ ‫‪ aq‬‬

‫‪RSO MM3  org  K CCMS‬‬ ‫(‪)42-16‬‬

‫‪‬‬ ‫‪aq‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫توجه‪ :‬در رزين هاي تبادل يوني ‪ Kex،‬تمايل رزين را براي يك يون خواص نسوب بوه سواير يوون هوا نشان‬
‫مي دهد‪ .‬هر جا ‪ Kex‬بزرگ باشد يك تمايل قوي براي فاز جامود جزو ن وه د اشوتن يوون مووردنظر وجود خواهد‬
‫داش و بالنكس‪.‬‬
‫تمرين ‪ :54-16‬در كروماتوگرام مقابل كه از يك رزين تبادل كاتيوني سولفون دار شوده بوه دسو آموده‪،‬پيك ‪ 5‬مربوط‬
‫به كدام يون مي تواند باشد؟‬
‫‪Li )1 Na )2 K )3‬‬

‫‪Cs )4‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬


‫بووووراي يووووك رزيوووون تبووووادل كوووواتيوني سووووولفون‬
‫دار شووووده مقووووادير ‪ Kex‬بووووه ترتيووووب‬

‫‪ NH4  Na  H  Li  Tl  Ag  Cs  Rb  K‬كاه مي يابود‪ .‬بوراي كواتيون هواي‬

‫دوواالنسي‪ ،‬ترتيب چنين اس‪:‬‬


‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Ba2  Pb2  Sr2  Ca2  Ni2  Cd2  Cu2  Co2  Zn2  Mg2  VO22‬‬

‫براي آنيون ها ‪ Kex‬به ترتيب زير كاه مي يابد‪:‬‬

‫‪SO24  C O2 42  I NO3  Br  Cl  HCO2  CH CO32  OH  F‬‬

‫اين توالي تا حدي از روي اندازة يون آب پوشيده و ساير خواص قابل توجيه اس ‪ .‬همچنين ايون رونود تا حدي‬
‫به نوع رزين و شرايط واكن بست ي دارد و بايد فقط به عنوان يك تخمين در نظر گرفته شود‪.‬‬

‫‪ (5‬كروماتوگرافي يوني (‪)IC‬‬


‫اسات اين نوع كروماتوگرافي دقيقا ً مشابه كروماتوگرافي مبادله يوني بوده با اين توضويح كوه در ايون جا به‬
‫ميشود‪.‬‬ ‫عنوان آشكارساز از آشكارسازهاي هداي سنجي استفاده‬

‫تمرين ‪ :55-16‬براي جوداكردن هور كودام از دو جوز مقابول از چوه نووع كرومواتوگرافي موايع اسوتفاده‬
‫)كنكور سراسري ‪(73‬‬ ‫مي شود؟‬

‫‪a) Ba2 , Sr2 b) C H‬‬

‫‪COOH,C H COOH6 9 5 11‬‬

‫‪( a )1‬ج ب سطحي( و ‪(Exclusion) b‬‬


‫‪ (Ion Exchange) a )2‬و ‪(Exclusion) b‬‬

‫‪ (Partiton) a )3‬و ‪(Partition) b‬‬


‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ (Ion Exchange) a )4 .‬و ‪(Normal phase partition) b‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (2‬صحيح اس‬

‫زيرا ‪ Sr2‬و ‪ Ba2‬يون مي باشند و اسيدهاي چرب هم براسات اندازه جدا مي شوند‪.‬‬
‫‪ -16-6-1‬كاربرد رزين هاي مبادله كنندة يون در روش هاي تجزية خاص مي‬
‫توان از رزين ها بدون اين‬
‫گونوه تبوادل‬ ‫كه هوي‬
‫يوني صورت گيرد براي‬
‫هوا‬ ‫نمونه‬ ‫جداسازي‬
‫اسوتفاده كرد‪ .‬دو روش از‬
‫مزم ترين اين روش ها‬
‫عبارتند از‪:‬‬
‫‪ (1‬روش بيوورون رانوودن تركيبووات يوووني‪Ion :‬‬
‫‪Exclusion Method‬‬
‫در اين روش نمك ها بر اار نيروي دافنوه از روي‬
‫ستون دفع شده درصورتي كه قندها كه هي باري ندارند به آراموي از روي سوتون عبوور موي كننود‪ .‬در ايون‬
‫روش بدون هي گونه تبادل يوني جداسازي انجام گرفته اس ‪.‬‬

‫‪ (2‬روش به تأخير انداختن تركيبات يوني ‪Ion Retardation method‬‬


‫در اين روش يون هاي حاصل از نمك به عل كووچكي در كانوال هوا و خلول و فور رزيون وارد شوده و‬
‫ماكرو مولكول ها عقب مي افتند‪ .‬در اين روش نيز بدون هي تبادل يوني جداسازي صورت گرفته اس‪.‬‬

‫‪T.L.C‬‬
‫‪ -16-7‬كروماتوگرافي الية نازك‬
‫در اين روش الية نازكي از جسم جامد جاذب را بر روي يك سطح بي اار مرل يوك قطنوه پسسوتيك يوا شيشه‬
‫يا آلومينيم قرار داده و از آن مرل يوك صوفحة كاغو در جداسوازي و آنواليز كيفوي و كموي اسوتفاده مي كنيم‪.‬‬
‫روش آناليز كيفي و كمي در ‪ T.L.C‬مشابه با كروماتوگرافي كاغ ي مي باشد‪.‬‬
‫‪CaSO‬‬
‫‪ (4‬بر روي سطح بي اار تربي مي شود‪.‬‬ ‫در ‪ T.L.C‬مادة جاذب توسط يك ن زدارنده )كه منموالً‬
‫‪CaSO‬‬
‫‪ 4‬هم وظيفة تربي ذرات را به عزده دارد و هم آنزا را پيوسته مي كند‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫‪P.C‬‬ ‫‪T.L.C‬‬
‫‪(.‬‬ ‫( با كروماتوگرافي كاغذي)‬ ‫‪ -16-7-1‬ممايسة كروماتوگرافي الية نازك)‬
‫كروماتوگرافي كاغذي (‪).P.C‬‬ ‫كروماتوگرافي الية نازك (‪)T.L.C‬‬
‫‪ .1‬در ايون روش جداسوازي فقوط بوه دليول پديودة‬ ‫‪ .1‬در روش ‪ T.L.C‬جداسوازي بور ااور پدي ودههواي‬
‫‪ Ion‬مي باشد‪ .‬زيرا جنس كاغ سلولز اس‪.‬‬ ‫‪ Absorption, Adsorption, Partition‬و ‪Partition-‬‬
‫‪ Exchenge‬انجام مي شوود‪ .‬زيورا نووع موادة جو ب توسط شخص آزماي كننده تنيين مي شود‪.‬‬
‫‪ .2‬روش ‪ T.L.C‬يك روش سريع اس ‪ .‬زيورا حوسل ‪ .2‬در اين روش سورع تفكيوك پوا ين اسو چوونحسل از‬
‫فقط از يك طرر صفحه مي تواند تبخير شود‪ .‬دو طرر صفحه تبخير مي شود‪.‬‬

‫‪ .3‬ج ب و دفع گونه ها بر روي ‪ T.L.C‬يوك فرآينود ‪ .3‬ج ب و دفع گونه ها بر روي سطح كاغ فرآينودي‬
‫برگش ناپ ير اس‪.‬‬ ‫برگش پ ير اس‪.‬‬

‫‪ .4‬در حرك حوسل افو منكووت وجوود دارد پوس‬ ‫‪ .4‬در ‪ T.L.C‬اف منكوت در حرك حوسل وجوود‬
‫راندمان تفكيك كم مي باشد‪.‬‬ ‫نداشته و حرك مستقيم به طرر باالس‪.‬‬

‫جلسه نهم‬
‫كروماتوگرافي ژلي ‪:(GPC) Gel Permeation Chromotography :16-8-‬‬
‫در ابتدا دانشمندان متوجه شدند برخي از نمونه ها مخصوصا ً نمونه هاي بيولوژيكي را مي تووان توسوط‬
‫بنضي از ژل ها كه غالبا ً پلي ساكاريدي مي باشند جداسازي كرد‪ ،‬به اين روش ژل – فيلتراسيون گفته شد‪.‬‬
‫ولي بنداً متوجه شدند كه عمل جداسازي يك فيلتر شدن منمولي بوده و جداسازي بر ااور نفووذ نمونوه به داخل‬
‫ژل انجام مي شود‪ ،‬به اين روش ژل نفوذپ يري گفته شد ‪ )Gel – Permeation(.‬در سال ‪ 1964‬به عل كاربرد‬
‫گستردة اين روش آن را ژل كروماتوگرافي نام اري كردند ‪.‬‬
‫كروماتوگرافي ژل تراوا ‪ ))GPC‬بوه نوام هواي كرومواتوگرافي انودازه طوردي (‪ )SEC‬و‬
‫كرومواتوگرافي غربال مولكولي نيز ناميده مي شود‪ ،‬آنچه مزم اس اين كه در اين روش هي گونه برهم كنشوي‬
‫بوين آناليو و فاز ساكن وجود ندارد و ذرات تنزا براسات اختسر جرم )اندازه( از يكدي ر جدا مي شوند‪.‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫توجه‪ :‬در اين روش منموالً به عنوان فاز ساكن از سيليس يا پليمرهاي متخلخل استفاده مي شود‪.‬‬
‫حد طرد‪ :‬وزن مولكولي گونه اي را منين مي كند كوه فراسووي آن هوي بوازداري اتفواق نموي افتود‪ .‬تموام‬
‫گونه هاي داراي وزن مولكولي بزرگتر از حد طرد آنقدر بزرگند كه ن زوداري نموي شووند و بوا هوم شووييده )‬
‫‪ (elution‬مي شود‪.‬‬
‫حد تراوش‪ :‬وزن مولكولي گونه اي اس كه پايين تر از آن‪ ،‬مولكولهاي حل شده مي توانند به طور كاملدر‬
‫مناف نفوذ كنند‪ .‬تمام مولكول هاي با وزن مولكول كووچكتر از ايون مقودار آنقودر كوچوك هسوتند كوه بوه‬
‫صورت يك نوار تك شوييده مي شوند‪.‬‬

‫شكل ‪ 19-16‬عملكرد يك کروماتوگرافی ژل‪ -‬تراوا‬

‫‪ -‬اين روش تكنيك مناسبي براي جداسازي تركيبات با جرم مولكولي باال نظير پليمرهاس‪.‬‬

‫‪Vt  Vg Vi Vo ‬‬ ‫طرد كامل ‪ K ‬‬

‫‪Ve  Vo KVi  KK11‬‬ ‫ج ب مطلوب كامل‬

‫كه در آن ‪ Vt‬حجم كول‪ Vg ،‬حجوم ژل‪ Vi ،‬حجوم حوسل‪ oV ،‬حجوم تزوي‪ Ve ،‬حجوم شووي و ‪ K‬ضريب‬
‫توزيع اس‪.‬‬

‫تمرين ‪ :56-16‬در شكل مقابل منحني كاليبراسيون براي يك ستون اندازه – طردي نشان داده شده اس ‪.‬‬
‫حرور ‪ C،B ،A‬به ترتيب بيان ر چه نواحي هستند؟‬
‫‪ (1‬حد طرد‪ ،‬حد نفوذ كامل‪ ،‬حد تراوش‬
‫‪ (2‬حد تراوش‪ ،‬حد طرد‪ ،‬حد نفوذ كامل‬
‫‪ (3‬حد طرد‪ ،‬حد تراوش‪ ،‬حد نفوذ كامل‬
‫( حد نفوذ كامل‪ ،‬حد تراوش‪ ،‬حد طرد جواب‪ :‬گزينه)‬ ‫‪4‬‬

‫صحيح اس‪.‬‬ ‫‪(3‬‬

‫تمررين ‪ :57-16‬در كودام روش كرومواتوگرافي‪ ،‬جداسوازي براسوات اخوتسر در انودازة ذرات صوورت‬
‫‪ (1‬كروماتوگرافي تمايل مولكولي‬ ‫مي گيرد؟‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫)كنكور سراسري ‪(68‬‬ ‫‪ (3‬كروماتوگرافي يوني (‬


‫‪ (2‬كروماتوگرافي غربال مولكولي‬
‫‪)IC‬جواب‪ :‬گزينه) ‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬
‫‪ (4‬الكتروفورز‬
‫كروماتوگرافي تمايل مولكولي‪ ،‬يك نوع كروماتوگرافي ج بي اس كه در آن مولكول خالص شوونده بوهطور‬
‫اختصاصي و برگش پ ير ج ب مولكوولي خواص بوه نوام لي انود موي شو ود‪ .‬لي انود نيوز بور روي يوك ن‬
‫زدارندة غيرمحلول (‪ )Matrix‬ااب شده اس ‪ .‬كروماتوگرافي غربال مولكولي‪ ،‬جديودترين روش در ميوان روش هاي‬
‫‪ LC‬مي باشد كه تح عنوان هاي كرومواتوگرافي ژل‪ ،‬فيلتراسويون ژل و كرومواتوگرافي نفووذ در ژل نيز مطرح مي‬
‫شود‪ .‬روش ‪ SEC‬مولكول ها را براسات اندازة مؤار آن ها در محلول جدا مي كند‪.‬‬
‫كروماتوگرافي يوني يكوي از انوواع جديود كرومواتوگرافي تنوويض يووني اسو كوه از روش تشوخيص هداي‬
‫سنجي سود مي جويد‪ .‬الكتروفورز به صورت مزواجرت ذرات از داخول يوك محلوول تحو توخاير يوك ميدان‬
‫الكتريكي تنري مي شود‪.‬‬

‫)‬
‫‪ -16-9‬كروماتوگرافي مايع با سيال فوق بحراني (‪S.C.F.C‬‬
‫در اين روش از يك سيال فوق بحراني به عنوان فاز متحرك استفاده مي شود اگر دما و فشار يك سيال را به باالتر‬
‫از نقطة بحراني آن برسانيم يك سيال فوق بحراني حاصل مي شود‪.‬‬

‫‪ 16-20‬نمودار سه فازي يك مادة خالص‬

‫نكته‪ :‬منظور از سيال فوق بحراني گازي كه در دماي بحراني با افزايش فشار به مايع تبديل نمي شود‪.‬‬
‫يك سيال فوق بحراني داراي خواص مشترك مايع و گاز مي باشد‪ .‬بنابراين اگر از اين سويال بوه عنووان فاز‬
‫متحرك استفاده كنيم مي توانيم مزي هاي كروماتوگرافي گوازي )قودرت تفكيوك بواال( و كرومواتوگرافي مايع )قدرت‬
‫حل كنندگي باال( را يكجا استفاده كنيم‪ .‬از طرفي با تغيير و دما و فشار سيال مي توان كارآ ي هر يك از روش ها را‬
‫تغيير داد و ‪ Kd‬گونه ها را تغيير داد ‪.‬‬
‫‪CO‬‬
‫‪ 2‬به عنوان فاز متحرك استفاده مي شود كه خواص بين گاز و موايع داشوته و براي‬ ‫در ‪ SFC‬عموما ً از‬ ‫‪-‬‬
‫جداسازي گونه هاي غير فرار يا از لحاظ حرارتي ناپايدار كه آشكارسازي آنزا به خاطر عودم حضوور گروه هاي‬
‫كروموفوري به روش هاي منمول مشكل اس اسوتفاده موي شوود‪ .‬هوم چنوين از ايون روش بوراي جداسازي مواد با‬
‫جرم مولكولي باال كه توسط ‪ GC‬قابل جداسازي نيستند‪ ،‬استفاده مي شود ‪.‬‬
‫‪CO‬‬
‫‪ 2‬به عنوان سيال فوق بحراني به اين دليل اس كه‪:‬‬ ‫استفاده از‬ ‫‪-‬‬
‫‪C‬‬
‫‪ (1‬دماي بحراني پايين دارد )حدود ‪( 32‬‬
‫‪ (2‬با خلوص باال و قيم مناسب قابل تزيه اس‪.‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ (3‬غير سمي اس‪.‬‬
‫‪ (4‬از لحاظ شيميايي بي اار اس و با آنالي واكن شيميايي نمي دهد‪.‬‬
‫‪CO‬‬
‫‪ 2‬غيرقطبي اس ل ا در صورتي كه نياز به افوزاي قطبيو باشود موي تووان از‬ ‫با توجه به اينكه‬ ‫‪-‬‬
‫اصسحگرهايي نظير متانول‪ ،‬آمونياك و اسيدفسفريك براي افزاي قطبي استفاده نمود‪.‬‬
‫در كروماتوگرافي ‪ ، SFC‬فاز ساكن نيزيك مايع فنال بوده و مي تواند در فرايند جداسازي نقو داشوته باشد و فاز‬
‫‪CO‬‬ ‫‪NH‬‬
‫‪ 2‬مي باشد‪ .‬هر چه چ الي سيال كمتور باشد راندمان تفكيك‬ ‫‪ 3‬يا‬ ‫متحرك در اين روش منموالً‪ ،‬سياالتي مرل‬
‫بيشتر خواهد بود‪.‬‬
‫منادلة وان ديمتر در مورد اين روش كروماتوگرافي نيز صادق اس‪.‬‬

‫تمرين ‪ :58-16‬در كروماتوگرافي با سيال فوق بحراني‪ ،‬فاز متحرك كدام اس ؟‬


‫‪ (1‬فاز متحرك‪ ،‬استونيتريل اس كه مي توان توسط آن جز به جز تركيبات آلي را جودا كورد و قابليو تفكيك آن‬
‫خوب اس‪.‬‬
‫‪ (2‬فاز متحرك‪ ،‬استن اس كه مي توان توسط آن جز به جز تركيبات آلي را جدا كرد و قابليو تفكيوك آن خوب اس‪.‬‬
‫‪CO‬‬
‫‪ 2‬اس كه تا باالتر از درجه حرارت بحراني آن حرارت داده شده و به صورت يك‬ ‫‪ (3‬فاز متحرك‪ ،‬گازي نظير‬
‫سيال فوق بحراني عمل مي كند و تح اين شرايط هر چقدر فشار باال رود به فواز موايع تبديل نمي شود‪.‬‬
‫‪ (4‬فاز متحرك‪ ،‬پارافين اس كه با افزاي اصسح گرهايي نظير آمونياك‪ ،‬آن را بوه حالو فووق بحرانوي درآورده و از‬
‫آن به عنوان فاز متحرك استفاده مي شود‪.‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪ -16-10‬الكتروفورز‬
‫جداسازي در حضور ميدان را الكتروفورز گويند‪ .‬در واقع حرك ذرات باردار در يك ميودان الكتريكوي با توجه به‬

‫‪m‬‬
‫هواي مختلو سورع هواي متفاوتي پيدا‬ ‫ميشوود كوه ذرات بوا ‪e‬‬ ‫اختسر جرم و اختسر بار ذرات موجب‬

‫كنند و ل ا از يكدي ر جدا شوند ‪.‬‬

‫‪ -‬مزمترين كاربرد الكتروفورز در جداسازي اسيدهاي آمينه اس و در تنيين توالي اسيدهاي آمينوه در يك پروتئين و‬
‫هم چنين نوع پپتيدها به كار مي رود‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫شكل ‪ 21-16‬نمايی از عملكرد الكتروفورز‬

‫اسات جداسازي اسيدهاي آمينه بزورهگيوري از ‪ pH‬نقطوة ايزوالكتريوك اسويدهاي آمينوه اسو ‪.‬با ايون‬
‫توضيح كه با تنظيم ‪ pH‬در نقطة ايزوالكتريك يك اسيد آمينه از مزواجرت آن بوه سوم قطوب هوا جلووگيري نموده و‬
‫اين در حالي اس كه ساير اسيدهاي آمينه با توجه به بارشان به سم كاتد و يا آند مزاجرت مي كنند‪.‬‬
‫سپس با تنويض بافر و تغيير ‪ pH‬شرايط را براي جداسازي ساير اسيدهاي آمينه فراهم مي كنند‪.‬‬

‫تمرين ‪ :59-16‬تركيبات ‪ 1‬و ‪ 2‬در يك ستون كروماتوگرافي به طول ‪ 3‬متر مورد جداسازي قرار گرفته اند و داده هاي‬
‫زير بدس آمده اند‪:‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪/‬‬ ‫‪2‬‬
‫ا‪ ،t‬دقيقه ‪ = 0 1‬عرض پيك ‪ 1  1،‬تنوداد‬ ‫دقيقه ‪ ،/tR2 18 0‬دقيقه ‪ ،/tR 15 0‬دقيقه ‪ /1 0‬هو‬
‫)كنكور سراسري ‪(83‬‬ ‫بشقابكهاي فرضي كه براي يك قدرت تفكيك ‪ 5/1‬در ستون م كور الزم اس برابر اس با‪:‬‬
‫‪1150 )4‬‬ ‫‪1450 )3‬‬ ‫‪2650 )2‬‬ ‫‪3200 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪ ttRR21 tt 18 115 1 1 2/‬‬

‫‪t‬‬
‫‪k2  R2t t ‬‬ ‫‪17‬‬
‫‪181‬‬
‫‪1‬‬

‫‪RS  4N   1 1k2k2 ‬‬

‫‪1 5/ 4N 1 2 1/1 2/  1 1717   N 1450‬‬

‫‪ Rs‬در كروماتوگرافي مؤارتر اس ؟ )كنكور سراسري ‪(83‬‬ ‫تمرين ‪ :60-16‬كدام يك از موارد زير براي افزاي‬
‫‪ (1‬كاه قطر دانه هاي فاز ساكن به ميزان دو برابر‬
‫‪ (2‬كاه قطر ستون به ميزان دو برابر‬
‫‪ (3‬افزاي طول ستون به ميزان دو برابر‬
‫‪ (4‬افزاي سرع حرك فاز متحرك به ميزان دو برابر جواب‪:‬‬
‫گزينه) ‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪) (1 2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B 2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪C‬‬
‫( هيچكدام‬ ‫)‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬

‫كاه قطر دانه هاي فاز ساكن طب رابطوة ‪ A  2 dp‬باعون كواه نفووذگرايي (‪ )A‬شوده و مطواب منادلة‬
‫‪A B Cu‬‬
‫‪ H   ‬ارتفاع منادل بشقابك نظوري (‪ )H‬كواه موي يابود كوه حاصول آن افزاي قدرت‬ ‫‪u‬‬ ‫وان‪ -‬ديمتر‬

‫تفكيك ‪ RS‬و كروماتوگرافي اس‪.‬‬

‫‪H‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪Cu Von‬‬


‫در زمان‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪u‬‬ ‫تمرين ‪ :61-16‬كدام يك از پارامترهاي منادلة وان‪ -‬ديمتر ‪ Deemeter‬‬

‫استفاده از ستون مو ينه بار ح ر خواهد شد؟ )كنكور سراسري ‪ (84‬جواب‪ :‬گزينه) ‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬

‫جلسه دهم‬

‫)كنكور سراسري ‪(86‬‬ ‫تمرين ‪ :62-16‬مقدار كمي ‪ B‬در منادلة وان‪ -‬ديمتر به چه عواملي بست ي دارد؟‬
‫‪ (1‬سرع فاز متحرك و كيفي پر شدن ستون‬
‫‪ (2‬ضريب نفوذگونه در فاز ساكن و كيفي پر شدن ستون‬
‫‪ (3‬ضريب نفوذ گونه در فاز متحرك و كيفي پر شدن ستون‬
‫‪ (4‬سرع حرك گونه در فاز تحرك و كيفي پر شدن ستون جواب‪:‬‬
‫گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬

‫به عل آنكه مقدار ‪ B‬در منادلة وان‪ -‬ديمتر فاكتور مسدود كننده و ضوريب نفووذ گونوه در فواز گوازي وابسته‬
‫اس‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫‪B‬‬
‫‪H   A‬‬ ‫‪u‬‬ ‫‪Cu‬‬ ‫‪B Dg‬‬

‫نفوذ طولي‬ ‫ضريب نفوذي در فاز متحرك‬

‫تمرين ‪ :63-16‬در كروماتوگرافي گازي هر چه ‪ HETP‬ستون كوچكتر باشد تخاير سوتون در جداسوازي اجزا نمونه‬
‫)كنكور ‪(68‬‬ ‫كداميك از عوامل زير منجر به افزاي ‪ HETP‬ستون مي شوند؟‬ ‫بزتر مي گردد‬
‫‪ (2‬افزاي نمونه در فاز مايع‬ ‫‪ (1‬كاه نفوذ نمونه در فاز گازي‬
‫‪ (4‬كاه در ضريب نامنظم پرشدن ستون جواب‪:‬‬ ‫‪ (3‬كاه در وزن مولكولي يا دانسيته گاز حامل‬

‫گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬


‫‪N‬‬
‫تمرين ‪ :64-16‬تغيير گاز حامل از ‪ 2‬به ‪ He‬در كروماتوگرافي گازي‪) :‬كاملترين پاسخ مدنظر مي باشد(‬
‫‪ (1‬سبب بزتر شدن كارآيي ستون مي شود‪.‬‬
‫( سبب بدتر شدن كارآيي ستون مي شود‪.‬‬ ‫‪2‬‬
‫رحسب اينكه سرع فاز متحرك چوه مقودار باشود‪ ،‬ممكون اسو كارآيي‬ ‫‪ (3‬ب‬
‫ستون بزتر يا بدتر شود‪.‬‬
‫( تخايري بركارآيي ستون ندارد‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬


‫با توجه به نمودار مقابل كه تخاير تغيير سرع فاز حامل بركارآيي سوتون را نشوان موي دهود‪ .‬مسحظوه مي‬
‫شود كه براي قضاوت در موردكارآيي ستون تنزا استناد به ماهي فاز حامل كفاي نموي كنود و سورع فاز متحرك‬
‫نيز بايد در نظر گرفته شود ل ا كامل ترين پاسخ گزينه ‪ 3‬اس ‪.‬‬

‫تمرين ‪ :65-16‬كدام اقودام موجوب افوزاي كوارايي سوتون كرومواتوگرافي )تنوداد تشوتك هواي فرضوي ستون‬
‫‪79‬‬
‫(‬ ‫)كنكور سراسري‬ ‫= ‪ (N‬در ‪ HPLC‬مي گردد؟‬
‫‪ (1‬افزاي قطر دانه هاي فاز ااب يا فاز ساكن‬
‫‪ (2‬كاه طول ستون‬
‫‪ (3‬كاه دماي ستون‬
‫‪ (4‬كاه ويسكوزيته )چسبندگي( فاز متحرك جواب‪:‬‬
‫گزينه) ‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬

‫تمرين ‪ :66-16‬كارايي كروماتوگرافي گازي با افزاي قابلي نفوذ جسم حل شده در فاز مايع و گاز به ترتيب‪:‬‬
‫‪ (2‬افزاي مي يابد – تغيير نمي كند‬ ‫مييابد – افزاي مييابد‬ ‫‪ (1‬كاه‬
‫‪ (4‬افزاي مييابد – كاه مي يابد جواب‪ :‬گزينه)‬ ‫‪ (3‬تغيير نمي كند – افزاي مييابد‬

‫‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬

‫مقدار ‪ H‬طب منادله وان ديمتر با افزاي ‪ DL‬كاه و با افزاي ‪ ،Dg‬افزاي موي يابود‪ ،‬لو ا كوارايي ستون با‬
‫افزاي ‪ DL‬افزاي و با افزاي ‪ ،Dg‬كاه خواهد ياف‪.‬‬

‫تمرين ‪ :67-16‬زمان بازداري دو تركيب ‪ B ،A‬در يك ستون كرومواتوگرافي بوه ترتيوب برابور ‪ 15/17‬و ‪3/18‬‬
‫دقيقه و عرض آنزا در قاعده به ترتيب ‪ 1/1‬و ‪ 2/1‬مي باشد‪ .‬ابتدا ‪ Rs‬را محاسبه كنيد و سوپس منوين كنيد تنداد تشتك‬
‫‪/‬‬
‫)كنكور سراسري ‪(80‬‬ ‫گردد؟‬ ‫هاي تئوري را چند برابر افزاي دهيم تا ‪Rs 1 5‬‬
‫‪4/5 )4‬‬ ‫‪3/25 )3‬‬ ‫‪2/25 )2‬‬ ‫‪0/75 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪Rs  2‬‬ ‫‪WtR‬‬ ‫‪A‬‬


‫‪‬‬
‫‪ W RBA‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪  2 18 3 1 2 1 1//  17 15/ /‬‬ ‫‪ 1‬‬

‫‪RRSS21  NN21 1 5/1  NN12  NN21 2 25/‬‬

‫‪ -‬در صورتي كه قدرت تفكيك برابر ‪ 5/1‬باشد آلودگي گونه ها به يكدي ر به كمتر از ‪ %1‬مي رسد‪.‬‬

‫تمرين ‪ :68-16‬در كروماتوگرافي گازي به منظور حصول نتاي بزتر‪ ،‬كدام فاكتور )فاكتورها( را مي تووان برنامه‬
‫ريزي كرد؟‬
‫‪ (2‬دماي ستون‬ ‫‪ (1‬دماي محل تزري‬
‫‪ (3‬دبي گاز حامل و دماي آشكارساز ‪ (4‬دبي گاز حامل و دماي ستون جواب‪ :‬گزينه)‬

‫‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪‬‬
‫در كروماتوگرافي گازي‪ ،‬دماي ستون و دبي گاز حامل قابل كنترل بوده و هم چنوين مقودار ‪ K‬را نيوز مي توان‬
‫اغلب با افزاي دما بزينه نمود‪.‬‬

‫تمرين ‪ :69-16‬براي انجام يك جداسازي با آلودگي مواد به يكدي ر به ميزان كمتر از ‪ %1‬تنداد صوفحات الزم در‬
‫ستون انباشته اي با فاكتور ظرفي ‪ 50‬و فاكتور جداسازي ‪ 1/1‬برابر اس با‪:‬‬
‫‪4532 )4‬‬ ‫‪6320 )3‬‬ ‫‪9871 )2‬‬ ‫‪5425 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه )‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬

‫در صورتيكه قدرت تفكيك ‪ Rs‬برابر ‪ 5/1‬باشد آلودگي گونه ها به يكدي ر به كمتر از ‪ %1‬مي رسد‪.‬‬

‫‪N 16R2s   12 1KK2 2  16 1 5 / 2 1 1 1/1 1/ ‬‬
‫‪  2 1 5050 2  4532‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫تمرين ‪ :70-16‬از يك ستون به طول ‪ L‬و تنوداد بشوقابك هواي ‪ N‬بوراي تفكيوك دو مواده ‪ B ،A‬اسوتفاده مي شود‪.‬‬
‫‪‬‬
‫اگر طول ستون نص شود و ‪ N 2‬بشقابك به كار گرفته شود ‪ ,K ،‬چ ونه تغيير مي كند؟‬
‫‪ (2‬افزاي ‪ -‬افزاي‬ ‫‪ (1‬كاه – كاه‬
‫ميمانند‪.‬‬ ‫‪ (4‬هر دو ااب‬ ‫‪ (3‬كاه ‪ -‬افزاي‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬


‫‪ ,K‬پارامترهاي ترموديناميكي هستند كه به خصوصيات فاز متحرك و فاز ساكن بست ي دارند‪ ،‬لو ا با تغيير ‪N‬‬
‫‪ ،L‬تغيير نمي كنند‪.‬‬

‫‪72‬‬
‫(‬ ‫)كنكور سراسري‬ ‫تمرين ‪ :71-16‬كدام عامل باعن افزاي ‪ Resolution‬در كروماتوگرافي مي شود؟‬
‫‪ (2‬افزاي سرع فاز متحرك‬ ‫‪ (1‬افزاي دما‬
‫‪ (3‬كاه سرع فاز متحرك ‪ (4‬افزاي ويسكوزيته فاز متحرك جواب‪ :‬گزينه) ‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪T  ‬‬ ‫‪Dl  Cl  C  H  N  Rs ‬‬

‫تمرين ‪ :72-16‬براي جداسازي اجسام ‪ B ،A‬به روش كروماتوگرافي با افزاي قدرت تفكيوك بوه ميوزان‬
‫)كنكور سراسري ‪(75‬‬ ‫دو برابر زمان بازداري جسم ‪ B‬چند برابر تغيير مي كند؟‬

‫‪4 4‬‬ ‫‪2 3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬


‫)‬ ‫)‬ ‫)‬ ‫)‬
‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪16R2s  2  1 K2 3 ‬‬

‫‪tR     K2   u  1‬‬


‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪tRR2s‬تمررين ‪ :73-16‬تنوداد بشوقابك هواي الزم بوراي جداسوازي مواده اي بوا ضوريب ظرفيو ‪ ،3‬ضوريب‬
‫گزين پ يري ‪ 5‬و تفكيك ‪ ،3‬برابر اس با‪:‬‬
‫‪20 )4‬‬ ‫‪200 )3‬‬ ‫‪400 )2‬‬ ‫‪40 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪N 16R2s  12 1KK2 2 2 16 3‬‬ ‫‪2 5 15    2‬‬
‫‪1 32 3  400‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬تم‬
‫رين ‪ :74-16‬كدام تكنيك در كروماتوگرافي كمي مؤار مي باشد؟‬
‫‪ (2‬نرماليزه كردن سطح پيك ها‬ ‫‪ (1‬استاندارد دروني‬
‫‪ (4‬گزينه هاي ‪ 1‬و ‪ 2‬صحيح اس‪.‬‬ ‫‪ (3‬تجزيه براسات ارتفاع پيك‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬


‫باالترين دق براي كروماتوگرافي كمي از به كارگيري استانداردهاي دروني به دسو موي آيود‪ ،‬زيورا از عدم‬
‫قطني هاي ناشي از تزري نمونه پرهيز مي شود‪ .‬تكنيك نرماليزاسيون مساح نيز‪ ،‬راه دي وري اسو كه عدم قطني‬
‫هاي همراه با تزري نمونه در آن وجود ندارد‪.‬‬

‫تمرين ‪ :75-16‬اگر سرع خطي فاز متحرك ‪ 4‬برابر و تفكيك ستون ‪ 2‬برابر شود‪ .‬با فرض اابو بوودن ساير‬
‫پارامترها زمان بازداري چند برابر مي شود؟‬

‫‪8 4‬‬ ‫‪1 3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬


‫)‬ ‫)‬ ‫)‬ ‫)‬
‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪16R H2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪tR ‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪1 1KK2 223 ‬‬


‫‪u‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬
‫‪ttRR21 ‬‬ ‫‪RRss 22uu21  2RRs s 2‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪1 1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪4uu11 1‬‬

‫تمرين ‪ :76-16‬اار تزري نمونه به صورت كند و با حجم زياد ‪ ............‬اس‪.‬‬


‫‪ (2‬باريك شدن نوار و تفكيك كامل‬ ‫‪ (1‬عريض شدن نوار و تفكيك كامل‬
‫‪ (4‬عريض شدن نوار و تفكيك ناقص جواب‪ :‬گزينه) ‪(4‬‬ ‫‪ (3‬باريك شدن نوار و تفكيك ناقص‬

‫صحيح اس‪.‬‬

‫بازده ستون به اين نياز دارد كه نمونه اندازه مناسبي داشته باشد و به صورت يك تووپي بخوار تزريو شود‪.‬‬

‫تمرين ‪ :77-16‬نتاي جداسازي به روش كروماتوگرافي براي مخلووط دوتوايي ‪ B ، A‬داراي مشخصوات‬
‫)كنكور راهيان(‬ ‫زير اس ‪ .‬جداكنندگي ستون عبارتس از‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪tRB 5 02/‬‬ ‫‪tRA 4 1/‬‬ ‫‪WB 1 56/‬‬ ‫‪WA 1 44/‬‬
‫‪6/08 )4‬‬ ‫‪3/04 )3‬‬ ‫‪0/613 )2‬‬ ‫‪0/307 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬


‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫‪t2 Rs ‬‬

‫‪ /WRABWtRBA  ‬تم»ررررين‬ ‫‪2 5 02 4 11 56 1 44 / / / /‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪0 613‬‬

‫‪ :78-16‬كرومووواتوگرام حاصووول از دو تركيوووب ‪ B ،A‬داراي عامووول ظرفيووو متوسوووط ‪Capacity‬‬


‫‪ /‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 1‬مي باشد‪ .‬اگر قدرت تفكيك ‪ Rs‬برابر بوا‬ ‫‪ /factor  K K‬و ضريب گزين پ يري ‪1‬‬ ‫‪ 55‬‬
‫‪ 2/1‬باشود‪ ،‬ارتفواع بشوقابك تئووري (‪ )Theoretical plate‬برابور اسو بوا‪) :‬طوول سوتون= ‪20‬‬

‫)كنكور سراسري ‪(77‬‬ ‫سانتي متر(‬


‫‪ 4/51 (4‬ميكرون جواب‪:‬‬ ‫‪ 0/1 (3‬ميكرون‬ ‫‪ 12/0 (2‬ميلي متر‬ ‫‪ 025/0 (1‬ميلي متر‬

‫گزينه) ‪ (4‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪Rs  4N  11KK   1 2/ 4N 1 1 1/1 1/ 1 5 55 5/ /‬‬

‫‪  N  3893 76/‬‬

‫‪‬‬

‫‪H‬‬ ‫‪NL  3893 7620 10 / 4  51 4/‬‬ ‫‪m‬‬

‫جلسه يازدهم‬

‫استخراج مايع – مايع ‪(Liquid-Liquid Extraction) 16-11-‬‬

‫روش استخرا يكي از بزترين روش ها براي جداسازي و رفع مزاحم در تكنيوك هواي كرومواتوگرافي مي باشد‪.‬‬
‫يكي از متداول ترين روش هاي استخرا ‪ ،‬استخرا مايع – مايع يا ‪ Solvent Extraction‬مي باشود‪ .‬در اين روش از‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫اختسر در توزيع گونه هاي موجود در نمونه بين دو فواز موايع اسوتفاده موي شوود‪ .‬منمووالً نمونه در فاز آبي وجود‬
‫داشته و آن را بوسيله يك فاز آلي با حجم مشخص استخرا مي نمايند‪.‬‬
‫اين حسل بايد داراي خصوصيات زير باشد‪.‬‬
‫‪ -1‬ظرفي استخرا بااليي داشته باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬قدرت گزين پ يري داشته باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬در موقع استخرا پايدار بوده و هيدروليز يا تفكيك نشود‪.‬‬
‫‪ -4‬به آساني ‪ Stripped‬يا عريان نشود‪) .‬به بازگرداندن نمونة استخرا شده از فواز آلوي در فواز آبوي‬
‫‪ Stripped‬مي گويند)‪.‬‬
‫‪ -5‬اين حسل نبايد سمي فرار و آت گير باشد‪.‬‬
‫‪ -6‬حسل مورد استفاده بايد قيم پا يني داشته باشد‪.‬‬
‫‪ -7‬اين حسل بايد با آب دو فاز تشكيل دهد ينني اخوتسر قطبيو و اخوتسر دانسويته داشوته باشود از‬
‫طرفي ويسكوزيتة آن كم باشد و كش سطحي آن باال باشد‪.‬‬
‫اصول روش‪ :‬در اين روش استخرا از اختسر در توزيع نمونه بين دو فاز مايع استفاده مي شود براي مرال‪:‬‬

‫‪A aq A org ‬‬


‫توزيع شدن ‪ A‬در دو فاز از يك مسك و منياري پيروي مي كند كه به آن ضريب توزيع يا نسب توزيوع گفته مي‬
‫شود‪.‬‬

‫‪A org‬‬ ‫‪‬‬


‫‪KdA ‬‬ ‫‪A aq‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ A aq‬و ‪ A org‬غلظ هاي مولي تجزيه اي گونة ‪A‬‬
‫‪C‬‬
‫‪A org‬‬ ‫‪‬‬
‫‪DA ‬‬ ‫‪CA aq‬‬ ‫‪‬‬
‫(‪)43-16‬‬

‫‪C aq‬و ‪ C org‬غلظ هاي مولي تجزيه اي گونة ‪ A‬در دو فاز‬


‫‪ Kd‬و ‪ D‬در بيشتر موارد يكسان اس ‪ .‬به غير از مواردي كوه نمونوه در يكوي از فازهوا دچوار فرآينودتفكيك يا‬
‫هيدروليز مي شود‪ .‬اگر گونة ‪ A‬در دو فاز دچار فرايند تجمع غيرمتقارن شود ‪ Kd‬بصوورت زيور نوشته مي شود‪:‬‬

‫‪XAY aq YAX org‬‬ ‫‪‬‬

‫‪AXYorg‬‬
3  ‫ كروماتوگرافي‬/ ‫فصل شانزدهم‬

Kd  X
)44-16(

AYorg
:‫ براي نمونه هايي كه در يكي از فازها دچار فرآيند هيدروليز مي شود‬D ‫ و‬Kd ‫رابطة‬

HAorg
Kd  HAaq )45-16(

C
HAorg

D CHAaq )46-16(


HA C
‫ در فاز آلي‬ org HAorg ‫در فاز آبي‬

CHAaq HAaq Aaq

HAorg Aaq H O3  

K
D A , a HA

HAaq  aq  aq

D HAorg D HAorg  1

K HAa 

HAaq  HO3 aq HAKdaq 1 HOK3 a 


D  Kd H O3  )47-16(


‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪‬‬ ‫‪Ka H O3 ‬‬


‫‪‬‬

‫جلسه دوازدهم‬

‫كامل شدن عمل استخراج پس از چند مرحله‪ :‬در هر مرحله از استخرا جز ي از نمونه از فاز آبوي بوه فاز آلي‬
‫وارد شده و جداسازي كامل تر مي شود‪ .‬مي توان تصور نمود كه پس از چند مرحله استخرا مقودار باقي ماندة نمونه‬
‫در فاز آبي ناچيز و قابل صرر نظر كردن مي باشد‪.‬‬
‫مي توان به وسيلة رابطة تئوري محاسبه نمود كه پس از هر مرحله از اسوتخرا چنود درصود از نمونوه استخرا‬
‫‪a‬‬
‫ميلي مول از نمونوه داشته باشيم و عمل‬ ‫شده اس ‪ .‬براي مرال‪ :‬اگر فرض كنيم در يك فاز آبي به حجم ‪ Vaq‬مقدار‬
‫‪a‬‬
‫استخرا را بتوانيم با يك حسل مناسب آلي به حجم ‪ Vorg‬انجام دهيم و پس از اولوين مرحلة استخرا ‪ 1‬ميلي مول از‬
‫نمونه در فاز آبي باقي مانده باشد خواهيم داش‪:‬‬

‫‪a‬‬
‫‪ =V‬غلظ اولين نمونه در فاز آبي‬ ‫‪aq‬‬ ‫)‪(16-48‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪ = V‬غلظ در فاز آبي پس از اولين مرحلة استخرا‬ ‫‪aq‬‬ ‫)‪(16-49‬‬

‫‪1a‬‬ ‫‪a‬‬
‫= غلظ نمونه در فاز آلي پس از اولين مرحلة استخرا‬ ‫‪Vorg‬‬ ‫)‪(16-50‬‬

‫(‪)51-16‬‬

‫(‪)52-16‬‬

‫(‪)53-16‬‬
‫‪aa  1‬‬
‫‪C A org‬‬ ‫‪V‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪  org‬‬
‫‪C Aaq‬‬ ‫‪a1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Vaq‬‬
‫‪aD‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪a a1‬‬
‫‪Vaq‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪Vorg‬‬
‫‪3aD‬‬ ‫كروماتوگرافي ‪ a‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪/‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Vorg Vorg‬‬ ‫‪aq‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪a1  VorgV .VaqDorgVaq   Vaorg‬‬ ‫(‪)54-16‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪a1   VV .VorgaqDorgVaq  ‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪  Vorg ‬‬

‫‪‬‬ ‫‪Vaq‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ a1   VorgD Vaq a‬‬ ‫(‪)55-16‬‬


‫اگر رابطة فوق را براي مرتبه هاي دوم و سوم تا ‪ n‬ام استخرا به دسو آوريوم منادلوه بصوورت زيوردرمي آيد‪:‬‬

‫‪ Vaq n an   VorgD vaq  a‬‬ ‫(‪)56-16‬‬

‫‪a‬‬
‫‪ :‬ميلي مولزاي اوليه نمونه‬ ‫‪ :n‬مرتبه استخرا‬
‫‪ :an‬تنداد ميلي مولزاي نمونه در فاز آبي پس از ‪ n‬بار استخرا‬
‫اگر دو طرر رابطة فوق را به ‪ Vaq‬تقسيم كنيم خواهيم داش‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪Vaq‬‬ ‫‪n‬‬

‫غلظ اولية نمونه ‪Cn   VorgD Vaq  C ‬‬ ‫()‪16-57‬‬


‫‪‬‬
‫پس از ‪ n‬بار استخرا‬ ‫غلظ نمونوه در فواز آبكوي‬

‫‪ ‬ف ا ز غ ي ر آب ي‬
‫ي ‪ ‬نسب به ‪ pH‬به صورت مقابل‬ ‫‪ :79-16‬اگر نمودار ااب توزيع يك جسم ‪ ‬ف ا ز آب‬ ‫تمرين‬

‫‪73‬‬
‫(‬ ‫)كنكور سراسري‬ ‫باشد با افزاي ‪ pH‬استخرا‪.................. .‬‬
‫‪ (1‬به فاز غيرآبي بزبود مي يابد‪.‬‬
‫‪ (2‬به فاز آبي بزبود مي يابد‪.‬‬
‫‪ (3‬يك باز به فاز آبي بزبود مي يابد‪.‬‬
‫مييابد‪.‬‬ ‫( يك اسيد ضني به فاز آبي بزبود‬ ‫‪4‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬


‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫تمرين ‪ :80-16‬دياگرام مقابل براي استخرا يوك گونوه ‪ ................‬موي باشود و بوا‪ pH ...............‬رانودمان‬
‫استخرا بزبود مي يابد‪ .‬زيرا در محيط هايي قليايي‪ ،‬قسم اعظم اسيد به فرم آنيوني تبديل شده و اسوتخر‬
‫)كنكور سراسري ‪(68‬‬ ‫نمي شود‪.‬‬
‫‪ (1‬بازي‪ -‬كاه‬
‫‪ (2‬بازي‪ -‬افزاي‬
‫‪ (3‬اسيدي‪ -‬كاه‬
‫‪ (4‬اسيدي‪ -‬افزاي جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬
‫‪pH‬‬
‫‪ ،‬راندمان‬ ‫منحني مربوط به استخرا يك گونه اسيدي اس كه با افزاي‬
‫استخرا كاه مي يابود‪.‬‬
‫زيرا در محيط هاي قليايي‪ ،‬قسم اعظم اسيد به فرم آنيوني تبديل شده و استخرا نمي شود‪.‬‬

‫تمرين ‪ :81-16‬به كمك كدام يك از اقدامات زير مي تووان رانودمان اسوتخرا تركيبوي بوا ضوريب تقسويم‬
‫)كنكور سراسري ‪ (1 (68‬افزاي حجم فاز آبي در استخرا يك مرحله اي‬ ‫كوچك و منين را افزاي داد؟‬
‫‪ (2‬استخرا مكرر‬
‫‪ (3‬استخرا با جريان مخال‬
‫‪ (4‬كاه ‪ pH‬فاز آبي جواب‪:‬‬
‫گزينه) ‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬

‫تمرين ‪ :82-16‬ضريب توزيع جسم ‪ A‬بين آب و كلروفرم ‪ 6/9‬اس ‪ .‬غلظ باقيمانده در فاز آبوي را پوس از آن كه ‪50‬‬
‫ميلي ليتر محلوول ‪ 15/0‬مووالر از جسوم ‪ A‬دوبوار و هور بوار توسوط ‪ 20‬ميلوي ليتور ‪2 20 ‬‬
‫)كنكور سراسري ‪(71‬‬ ‫كلروفرم استخرا شده‪ ،‬چقدر اس ؟‬
‫‪ /‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ /‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 3‬موالر‬ ‫( ‪1 7 10‬‬ ‫‪ 2‬موالر‬ ‫( ‪1 7 10‬‬
‫‪ /‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪ /‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪ 3‬موالر‬ ‫( ‪3 4 10‬‬ ‫‪ 3‬موالر‬ ‫( ‪6 4 10‬‬
‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪n2‬‬ ‫‪‬‬

‫‪Caq  ‬‬ ‫‪DVorgaq Vaq  C*    /‬‬ ‫‪‬‬


‫‪ 0 15 6 4 10/‬‬ ‫‪ /‬‬ ‫غلظ باقيمانده در آب ‪3‬‬

‫‪‬‬

‫تمرين ‪ :83-16‬كسري از جسوم حول شوده ‪ A‬در ‪ 100‬ميلوي ليتور آب را كوه توسوط ‪ mL 50‬حوسل آلوي استخرا‬
‫مي شود به دس آوريد )ضريب تقسيم برابر ‪ 80‬اسو و ‪ A‬بوه صوورت مونوومر در هور دو فواز‬
‫)كنكور سراسري ‪(69‬‬ ‫وجود دارد(‬
‫‪1 )4‬‬ ‫‪0/976 )3‬‬ ‫‪0/806 )2‬‬ ‫‪0/876 )1‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪p‬‬

‫‪ ‬تمرين ‪ :84-16‬يك داروي ناشناخته از ‪ mL10‬محلول آبي حاوي ‪ 235/1‬ميلي گرم از اين‬

‫تركيوب توسوط ‪ mL5‬تولو ن استخرا شد‪ .‬اگر پس از استخرا در اليه آبي ‪ mg 346/0‬از تركيب مزبوور مشواهده‬

‫گوردد‪.‬‬

‫‪VaqDVDVorgorg 100 80 5080 50 0 976/‬‬

‫چند استخرا ‪ mL 10‬و چه حجم تولو ن الزم اس تا‪ 99 %‬دارو از ‪ mL 20‬آب بازيابي شود؟‬
‫‪25-2/5 )4‬‬ ‫‪30-3 )3‬‬ ‫‪50-5 )2‬‬ ‫‪40-4 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪pn   1 qn‬‬ ‫‪0 9 1/    qnqn 0 1/‬‬


‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪qn  ‬‬ ‫‪Vaq VK‬‬

‫‪Vaqd‬‬ ‫‪org ‬‬ ‫‪0 1/  20 5 14 10 20/‬‬ ‫‪‬‬

‫‪  n  4‬‬
‫چون عمل استخرا طي ‪ 4‬مرحله صورت مي گيرد و در هر مرحله ‪ mL10‬تولو ن مصرر مي گردد‪ ،‬لو ا كل‬
‫حجم مصرفي تولو ن برابر ‪ mL40‬اس ‪ .‬توضيح اينكه تنداد دفنات استخرا بايود يوك عودد صوحيح و غيراعشاري‬
‫باشد ل ا اشتباه بودن گزينه ‪ 4‬در بدو امر محرز بود‪.‬‬
‫بوين آب و‬ ‫‪3‬‬
‫‪ -8‬هيدروكسوي كينوولين بوا كواتيون ‪M‬‬ ‫تمررين ‪ :85-16‬ضوريب توزيوع كوي ليو‬

‫متيواليزوبوتيل كتون ‪ 76/7‬اس ‪ .‬غلظ ‪ M3‬استخرا شده‪ ،‬توسط پون قسوم ‪ 5‬ميلوي ليتوري حوسل آلوي از ‪mL5‬‬

‫‪ 0‬محلول آلي كه غلظ اوليه ‪ M3‬در آن ‪ M 715/0‬اس ‪ ،‬برابر اس با‪:‬‬

‫‪ 4 6 74 10/  1 )3 4 05 10/  1 )2 5 66 10/  /9 43 10) 2 1 (1‬جواب‪ :‬گزينه)‬

‫‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪n5‬‬ ‫‪qn  Vaq  KVaqd  Vorg ‬‬

‫‪ 50 7 76 5 50/‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 5 66 10/‬‬ ‫‪ 2‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬

‫‪2‬‬
‫‪pn  1 qn pn  1 5 66 10/ ‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪1‬‬
‫‪43 10/ ‬‬

‫‪M3‬‬ ‫‪/  1‬‬ ‫‪/ /  1M‬‬


‫استخرا شده‬ ‫غلظ ‪10 43 9‬‬ ‫‪0 715 6 74 10‬‬
‫‪ 2‬‬ ‫‪/  /  2M‬‬
‫= غلظ ‪ M3‬باقيمانده در فاز آبي‬ ‫‪0 715 4 05 10‬‬ ‫‪5 66 10 /‬‬
‫‪M‬‬
‫تمرين ‪ :86-16‬براي كاه غلظو ‪ M3‬بوه ‪  4 1 10‬در ‪mL 25‬محلوول آبوي ‪ M2‬بوا غلظو ‪M‬‬
‫‪/‬‬
‫‪Kd 12 3‬‬ ‫‪ 095/0‬چه حجمي از قسم هاي ‪ mL 10‬اتر الزم خواهد بود؟‬
‫‪20 )4‬‬ ‫‪50 )3‬‬ ‫‪40 )2‬‬ ‫‪30 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬


‫‪n‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪qn  Caqt‬‬ ‫‪ Vaq‬‬

‫‪VK Vaqd‬‬ ‫‪org ‬‬ ‫‪ 1 10 4  25 12 3 1025‬‬ ‫‪‬‬

‫‪n4‬‬

‫‪C‬‬

‫‪0 095/   /  ‬‬


‫‪ =Caq‬غلظ در فاز آبي پس از ‪ n‬مرحله استخرا ‪= Ct‬‬
‫غلظ كل آنالي ل ا حجم اتر مورد نياز برابر ‪mL 40‬‬
‫خواهد بود‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫جلسه سيزدهم‬

‫رابطة ‪:Bush Densen 16-11-1-‬‬

‫بزترين جداسازي ممكن دو گونوة ‪ A‬و ‪ B‬از طريو تنظويم نسوب حجوم هوا برحسوب منادلوة – ‪Bush‬‬
‫‪ Densen‬قابل دستيابي اس‪.‬‬

‫‪Vorg‬‬ ‫‪1‬‬ ‫(‪)58-16‬‬

‫‪Vaq  D DA‬‬ ‫‪B‬‬

‫تمرين ‪ :87-16‬بزترين جداسازي دو گونه ‪ B ،A‬با ااب هاي توزيع برابر ‪ 8‬و ‪ 6‬هن امي اس كوه نسوب حجم‬
‫هاي دو فاز برابر باشد با‪:‬‬
‫‪1/33 )4‬‬ ‫‪6/93 )3‬‬ ‫‪0/02 )2‬‬ ‫‪0/14 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬


‫بزتوووورين جداسووووازي ممكوووون از طريوووو تنظوووويم نسووووب حجووووم هووووا برطبوووو‬
‫منادلووووه‬
‫‪ Bush-Densen‬قابل دستيابي اس‪.‬‬

‫‪‬‬
‫‪VVorgaq D DA1 B  6 81 0 14/‬‬

‫تمرين ‪ :88-16‬حداقل دفنات مورد نياز براي استخرا ‪ 6/99‬درصد جسوم ‪ A‬از ‪ 100‬ميلوي ليتور محلوول آبي كه‬
‫‪CCl‬‬
‫‪ 4‬اسوتخرا موي شوود چقودر اسو ؟‬ ‫حاوي ‪ g 75/0‬از اين جسم اس و هربار با ‪ 50‬ميلي ليتر‬
‫)كنكور سراسري ‪(75‬‬

‫‪8 )4‬‬ ‫‪6 )3‬‬ ‫‪4 )2‬‬ ‫‪2 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪qn    1 pn 1 0 996 0 004/ /‬‬


‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪qn ‬‬ ‫‪Vaq 0 004/‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪  n 3 98/‬‬ ‫‪n4‬‬
‫‪ Vaq  DVorg ‬‬ ‫‪100 6 50  ‬‬
‫‪‬تمرين‬
‫‪ :89-16‬حداقل مقدار ضريب توزيع ‪ K‬جز استخرا يك تركيب آلي حل شده در ‪ 20‬ميلي ليتر آب طوري كه بتوان ‪9‬‬
‫‪ %/99‬از آن را به وسيلة ‪ 5‬حجم ‪ 20‬ميلوي ليتوري از اتور اسوتخرا نموود برابور اسو بوا‪:‬‬
‫)كنكور سراسري ‪ 76‬و ‪(77‬‬

‫‪31/8 )4‬‬ ‫‪6 )3‬‬ ‫‪3 )2‬‬ ‫‪0/58 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪qn    1 pn 1 0 999 0 001/ /‬‬


‫‪n‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪ 0 001‬‬
‫‪qn   Vaq VaqDVorg ‬‬ ‫‪/‬‬ ‫‪  20 2020D   D  3‬‬

‫‪‬‬
‫تمرين ‪ :90-16‬ضريب توزيع يك فلز – هاليد بين آب و اتر برابور ‪ 3/12‬اسو ‪ .‬غلظو كواتيون ‪ M2 ‬استخرا‬

‫‪ M20 125‬موالر با يك قسم ‪ 40‬ميلي ليتري از اتر برابر اس با‪:‬‬ ‫شده پس از استخرا ‪ 50‬ميلي ليتر محلول ‪/‬‬

‫‪ 2 85 10/  /1 135 10‬جواب‪:‬‬ ‫‪1 14 10/  1)2‬‬ ‫‪1 27 10/  3 )3‬‬ ‫‪4) 3 3 (1‬‬

‫گزينه) ‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪p‬‬ ‫‪‬‬
‫‪VaqDVDVorgorg50 12 3 4012 3 40/ /    % /9 08‬‬

‫‪p‬‬ ‫‪CCorg* Corg ‬‬ ‫‪0 125 1 14 10/‬‬ ‫‪/‬‬ ‫‪ 1‬‬

‫‪ ‬و اسويدمالئيك ‪Kd 9 65/‬‬ ‫تمرين ‪ :91-16‬فواكتور جداسوازي بوراي اسويدفوماريك ‪Kd 0 90/‬‬

‫‪ ‬برابر اس با‪:‬‬

‫‪9/3 )4‬‬ ‫‪10/7 )3‬‬ ‫‪1072/2 )2‬‬ ‫‪0/093 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬


‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫‪7 ‬‬ ‫‪KKdd 10/‬‬

‫‪‬‬
‫‪ Fum.Mal.‬تمرين ‪ 9 :92-16‬ميلي ليتر آب حاوي تركيب ‪ A‬به غلظ ‪ M 1/0‬را‬ ‫‪  9 650 90// ‬‬

‫دوبار و هر بار با ‪ 1‬ميلي ليتور حوسل‬

‫‪Aorg‬‬
‫‪‬‬
‫‪( 1Kd‬‬ ‫شده چنددرصود موي باشود؟ )فورض ‪Aaq ‬‬ ‫آلي مناسب استخرا مي كنيم‪ .‬مقدار ‪ A‬استخرا‬
‫)كنكور سراسري ‪(82‬‬

‫‪81 )4‬‬ ‫‪19 )3‬‬ ‫‪18 )2‬‬ ‫‪10 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬


‫‪n 2‬‬ ‫‪qn  Vaq VK‬‬

‫‪Vaqd‬‬ ‫‪org ‬‬ ‫‪9 1 1 9  0 81/‬‬

‫‪ pn    1 qn 1 0 81 0 19/  / ‬‬


‫‪%E  %19‬‬
‫تمرين ‪ :93-16‬ميلي ليتر كلروفرم حاوي دي تيزون (‪ )HDZ‬را با ‪ 10‬ميلي ليتر بافر ‪) pH=9‬محلوول آبوي(‬
‫)كنكور سراسري ‪(83‬‬ ‫مجاور مي كنيم‪ .‬چنددرصد دي تيزون در كلروفرم باقي مي ماند؟‬

‫‪‬‬
‫‪HDZorg  2 104 ,‬‬
‫‪HDZ(aq)  H DZ , pKa  5‬‬
‫‪K‬‬
‫‪HDZaq‬‬
‫‪90 )4‬‬ ‫‪75 )3‬‬ ‫‪50 )2‬‬ ‫‪10 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (2‬صحيح اس‪.‬‬


‫‪‬‬
‫‪Kd H ‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪H  D  2 10 1010541099 2‬‬

‫‪Ka ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪pH  9  H  109‬‬


‫‪n‬‬

‫‪% HDZorg  CCn 100  Vorg VDaq Vaq  100‬‬

‫‪5 2 10 101100 %50‬‬


‫‪‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪H ‬‬ ‫تمرين ‪ :94-16‬در فرآيند استخرا يك اسيد ضني با ااب تفكيك ‪ Ka‬از فاز آبي به فاز آلي رابطة بوين ‪ D‬و‬
‫خطي اس ‪ D ،‬و ‪ KD‬تناري متنارر خود را دارند همة عبوارات زيور صوحيح اسو بوه‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)كنكور سراسري ‪(85‬‬ ‫جز‪:‬‬

‫محيطهاي خيلي اسيدي ‪ D  KD‬اس‪.‬‬ ‫‪ (1‬در‬

‫‪1‬‬
‫‪ K‬اس‪.‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪ (2‬عرض از مبدأ اين خط برابر با‬

‫‪K a‬‬
‫‪ K‬اس‪.‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪ (3‬شيب اين رابطة خطي برابر با‬

‫‪1‬‬
‫‪ K KD‬اس‪.‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪ (4‬شيب اين رابطة خطي برابر‬

‫‪Kd H ‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪H‬‬

‫‪Ka    D1 ‬‬ ‫‪KKadHH‬‬ ‫رابطه را منكوت مي كنيم‪:‬‬


‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫‪‬‬
‫‪1  Ka  1  1‬‬

‫‪D‬‬ ‫‪Kd H Kd‬‬


‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪b‬جواب‪ :‬گزينه) ‪ (4‬نادرس اس‪.‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪y‬‬

‫تمرين ‪ :95-16‬حداقل مقدار ضريب توزيع (‪ )K‬جز استخرا آسپرين حول شوده در ‪ mL 0/25‬آب بوه گونه اي كه‬
‫بتوان ‪ %99‬از آن را به وسيلة ‪ 0/4‬حجم ‪ mL 10‬از حوسل آبوي اسوتخرا كورد برابور اسو بوا‪:‬‬
‫)كنكور آزاد ‪(86‬‬

‫‪6 )4‬‬ ‫‪5 )3‬‬ ‫‪3 )2‬‬ ‫‪4 )1‬‬


‫‪n‬‬

‫‪CCn   Vorg VDaq Vaq‬‬

‫‪ ‬مقدار گونه استخرا در فاز آلي ‪ %99‬و مقدار باقي مانده در فاز آبكي ‪ %1‬اس‪.‬‬

‫‪1001 10 D25 254‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪/ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪25 10D25 79‬‬

‫‪3 2 10 D‬‬
‫‪10D  54‬‬
‫‪D  5 4 5/‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬

‫تمرين ‪ :96-16‬يك گونه با ضريب توزيع ‪ 0/4‬از درون ‪ 10‬ميلي ليتر محلول آبي به محلول آلي اسوتخرا مي شود‪.‬‬
‫مجموع حجم حسل آلي در سه مرحله استخرا گونه از فاز آبي به آلوي بوه طووري كوه ‪ %99‬گونوه‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪/‬‬
‫استخرا شود چقدر اس ؟ ‪30 01 0 215/‬‬
‫‪86‬‬
‫(‬ ‫)كنكور سراسري‬
‫‪30 27 4‬‬ ‫‪20 18 3‬‬ ‫‪65 13 2‬‬ ‫‪10 9 1‬‬
‫ميليليتر‬ ‫‪/‬‬ ‫(‬ ‫ميليليتر‬ ‫‪/‬‬ ‫(‬ ‫ميليليتر‬ ‫( ‪/‬‬ ‫ميليليتر‬ ‫( ‪/‬‬
‫‪ 99%‬استخرا شود بنابراين ‪ %1‬محلول مي باشد‪.‬‬
‫اصول تجزيه دستگاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪100 ‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪Vorg  4 10‬‬

‫‪/ mL‬‬
‫‪Vorg 9 1‬‬ ‫‪0 215/ ‬‬ ‫‪0 86/ Vorg 2 15 10/ ‬‬ ‫‪‬‬

‫جواب‪ :‬گزينه) ‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬


‫تمههر ‪ :97-16‬كوودام روش بووراي جداسووازي و انوودازه گيووري مخلوووطي از قنوودها مناسووب توور‬
‫اسوو ؟‬
‫)كنكور سراسري ‪(87‬‬

‫‪ HPLC (2‬با آشكارساز هدايتي‬ ‫‪ HPLC (1‬با آشكار ساز ج بي‬


‫‪ GC (3‬با آشكار ساز هداي گرمايي ‪ GC (4‬با آشكارساز يون شنله جواب‪ :‬گزينة)‬

‫‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬

‫در روش ‪ GC‬گونه ها بايد فرار باشوند و چوون قنودها غيرفرارنود بنوابراين توسوط ‪ HPLC‬جداسوازي مي‬
‫گردند و چون قندها به صورت مولكولي هستند نمي توان آنزا را با آشكارساز هدايتي اندازه گيري كرد‪.‬‬

‫تمهر ‪ :98-16‬تفواوت سوتون پور شوده نسوب بوه سوتون مو ينوه در دسوت اه كرومواتوگرافي گوازي –‬
‫‪87‬‬
‫(‬ ‫)كنكور سراسري‬ ‫اسپكترومتري جرمي (‪ )GC-MS‬در چيس ؟‬
‫‪ (1‬تحمل دمايي باالتر ستون هاي مو ينه نسب به ستونزاي پرشده‬
‫‪ (2‬قدرت جداسازي مواد پيچيده به كمك ستونزاي پرشده‬
‫‪ (3‬حساسي بيشتر ستونزاي پر شده نسب به ستون مو ينه‬
‫‪ (4‬نياز به جداسازي گاز حامل هن ام اتصال ‪ GC‬به ‪MS‬‬

‫جواب‪ :‬گزينة) ‪ (4‬صحيح اس ‪.‬‬

‫تمر ‪ :99-16‬حداقل مقدار ضريب توزيوع (‪ )K‬جزو اسوتخرا آسوپيرين حول شوده در ‪ mL 25‬آب بوه گونه اي‬
‫كه بتوان ‪ %99‬از آنرا بوه وسويلة ‪ 5/4‬حجوم ‪ mL10‬از حوسل آلوي اسوتخرا كورد برابور اسو بوا ‪:‬‬
‫)كنكور آزاد ‪(86‬‬

‫‪6)4‬‬ ‫‪5 )3‬‬ ‫‪3 )2‬‬ ‫‪4 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينة) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪Vaq‬‬ ‫‪n‬‬

‫‪Cn  C  Kd Vorg  Vaq ‬‬


‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬ ‫فصل شانزدهم ‪ /‬كروماتوگرافي‬

‫آبي بند از ‪ n‬بار استخرا‬ ‫آسپرين باقي مانوده درفواز‬

‫‪CCn Kd  Vorgaqaq n 1  d 25 4‬‬


‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪K  10 25‬‬


‫‪Kd 5 3 5/‬‬

‫تمر ‪ :100-16‬زمان بازداري براي اجسام ‪ A‬و ‪ B‬روي يك ستون ‪ cm 0/30‬بوه ترتيوب ‪ 40/16‬و ‪63/17‬‬
‫دقيقه اس ‪ .‬يك گونه ن زداري نشده در ‪ 30/1‬دقيقه از درون ستون عبور مي كند‪ .‬اگور پزنواي پيكزوا‬
‫)در پايه( براي ‪ A‬و ‪ B‬به ترتيب ‪ 11/1‬و ‪ 21/1‬دقيقه باشد تنداد )ميان ين( بشقابكزاي سوتون چقودر اسو ؟‬
‫)كنكور آزاد ‪(86‬‬

‫‪3413 )4‬‬ ‫‪3445 )3‬‬ ‫‪3520 )2‬‬ ‫‪3493 )1‬‬

‫جواب‪ :‬گزينة) ‪ (3‬صحيح اس‪.‬‬

‫‪N 16 tWR 2 NA 1616 401 11// 2‬‬

‫‪3492 NB 1617 631 21// 2 3396‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪N‬‬ ‫‪3445‬‬

‫تمر ‪ :16-101‬براي حصول باالترين دق در كروماتوگرافي كمي در استفاده از كوداميك از روشوزاي‬


‫‪86‬‬
‫(‬ ‫)كنكور آزاد‬ ‫زير مناسب تر اس ؟‬
‫‪ (2‬زمانزاي بازداري‬ ‫‪ (1‬استانداردهاي دروني‬
‫‪ (4‬شوي شيبي‬ ‫‪ (3‬حجمزاي بازداري‬

‫جواب‪ :‬گزينة) ‪ (1‬صحيح اس‪.‬‬


‫زيرا تغييرات غيرقابل پي بيني با اعمال استاندارد دروني ح ر مي گردد ‪.‬‬

You might also like