Print Book

МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК
ЗА ЧЕТВРТО ОДДЕЛЕНИЕ НА ОСНОВНОТО

ДЕВЕТГОДИШНО ОБРАЗОВАНИЕ
Јасмина Делчева-Диздаревиќ
Скопје, 2021
Македонски јазик за четврто одделение
Издавач
Биро за развој на образованието
Автор
д-р Јасмина Делчева-Диздаревиќ
Институт за педагогија, Филозофски факултет – Скопје
Рецензенти
д-р Гордана Алексова
Катедра за македонски јазик и јужнословенски јазици, Филолошки факултет, Скопје
м-р Ирена Христовска, одделенски наставник во ООУ „Невена Георгиева – Дуња“
– Скопје
Стручна поддршка
д-р Марина Димитриева-Ѓорѓиевска
Биро за развој на образованието
Лектор
Виолета Јовановска-Никовска
Графички дизајн и техничко уредување

Тримакс – Скопје
Систем на икони Моливко и Моливка

Кома дизајн студио
Печати
Европа 92 – Кочани
Тираж
4012
СОДРЖИНА
CONTENTS
ДО УЧИЛИШТЕТО И НАЗАД...........................................................................9
НОВИ ЗАПОЗНАВАЊА – НОВИ ДРУГАРУВАЊА...............................11
ПЕСНА ЗА ТАТКОВИНАТА ..............................................................................12
ЗЛАТНО ПЕНКАЛО..............................................................................................14
КАРАНИЦА ЗА ЕСЕНТА.....................................................................................19
ИЗВЕСТУВАЊЕ.....................................................................................................23
ЕСЕНСКИ ПЛОДОВИ..........................................................................................24
ВРЕМЕНСКИ И КЛИМАТСКИ ПРОМЕНИ................................................26
НЕПОЗНАТИ ЗБОРОВИ.....................................................................................28
ЗБОРОВИ СО ИСТО И ЗБОРОВИ СО СПРОТИВНО ЗНАЧЕЊЕ.....30
БОНТОН ВО ТИМСКА РАБОТА......................................................................32
САКАЊЕ ДО „УМИРАЊЕ“..............................................................................34
МЕНЕ МИ Е ДОСАДНО......................................................................................36
НА ИЗЛЕТ.................................................................................................................38
ПОД ОСКОРУША..................................................................................................40
ГЛАСОВИ И БУКВИ.............................................................................................42
ЗБОР, ПОДЕЛБА НА ЗБОРОТ НА СЛОГОВИ..........................................43
ZOŠTO VRNE DOŽD.............................................................................................46
ДОЖДОТ ДОЖДИ................................................................................................47
КЛУПА ЗА ПОДДРШКА.....................................................................................48
НЕДОРАЗБИРАЊЕ..............................................................................................50
КВИЗ............................................................................................................................51
НА КОНКУРСОТ ЗА НОВО ИМЕ НА ЗОЛНИК ПОБЕДИ
ПРЕДЛОГОТ НА СЛЕПОТО ДЕТЕ –
ГРАДОТ ДА СЕ ВИКА ДОБРИНО..................................................................54
ПОСТЕР......................................................................................................................59
БЛИЗНАЦИ – УМНИЦИ.....................................................................................61
ДЕТСКИ СОН...........................................................................................................63
КАРАТЕ – МАЈСТОР............................................................................................65
ПРИКАЗНАТА ЗА ЖАПЧЕТО И ЗМИВЧЕТО............................................67
МАПА..........................................................................................................................69
УБАВИОТ ЗБОР ЖЕЛЕЗНИ ВРАТИ ОТВОРА..........................................71
ПОЗАЈМУВАЊЕ....................................................................................................73
ДРУГАРСТВО ИЛИ...?.........................................................................................75
НА ПОСТАРИТЕ СЕСТРИ ИМ Е ПОТЕШКО.............................................77
ПРАВДА СО ДУПКИ............................................................................................79
СОДРЖИНА
ИМЕНКИ.................................................................................................................80
РОДЕНДЕН............................................................................................................86
НАЈДОБРИ ДРУГАРКИ ЗАСЕКОГАШ.......................................................89
ПОКАНА..................................................................................................................92
ПРИДАВКИ ...........................................................................................................93
ПЛАНИНИТЕ МАКЕДОНСКИ ..............................................................99
ТЕЛЕФОНСКИ РАЗГОВОР.............................................................................100
ВИРУСИ ...............................................................................................................101
ТАТО...........................................................................................................................102
ЗОШТО ПЛАЧЕМЕ?...........................................................................................105
ЕДИНИЦА ЗА ЗАДУТРЕ..................................................................................106
ГЛЕДАМЕ ФИЛМ................................................................................................108
ДЕКЕМВРИ............................................................................................................109
КАКО ДОАЃА НОВАТА ГОДИНА.................................................................110
НОВОГОДИШЕН ПОДАРОК.........................................................................111
ДЕДО МРАЗ И ВЕШТЕРКАТА ......................................................................114
КУЧЕТО ШТО БЕШЕ НИЧИЕ.........................................................................117
КУЌА ЗА ЦЕЛ СВЕТ............................................................................................120
КАКОВ ОРКЕСТАР БИ БИЛ... .....................................................................124
ОТКАЧЕНА ИГРА.................................................................................................125
ЛИЧНИ ЗАМЕНКИ.............................................................................................128
НЕОБИЧНО БЕГСТВО .....................................................................................132
КРУГ...........................................................................................................................133
СЛИКИЧЕТО НА ТОШО...................................................................................135
ТОЛКУВАЧ НА СОНИШТАТА........................................................................137
ТЕАТАР.....................................................................................................................140
ОХРИДСКА ПАСТРМКА..................................................................................141
ОБЛАК НАД ЕЗЕРОТО.....................................................................................142
МАЛЕЧКА РЕКА..................................................................................................143
...НЕСРЕЌЕН ДЕН................................................................................................144
МАЈЧИНА ЉУБОВ..............................................................................................147
МАШКО – ЖЕНСКИ РАБОТИ.......................................................................148
ЧИЧКОТО СО ЛОПАТАТА................................................................................149
ГЛАГОЛИ ...............................................................................................................152
ЧИТАМ ВЕСНИЦИ..............................................................................................156
КАКО КОМУНИЦИРАМЕ? ...........................................................................157
ПИСМО....................................................................................................................158
СОДРЖИНА
ПРИНЦЕЗАТА НА ЗРНО ГРАШОК................................................................160

ЧОВЕКОТ ШТО МУ ПОМОГНАЛ НА ЕДЕН ДРУГ ЧОВЕК
ДА СИ ЈА ИЗВАДИ КОЛАТА ШТО МУ БИЛА
ПРОПАДНАТА ВО КАЛ......................................................................................164
ЛИСИЦАТА И ШТРКОТ......................................................................................166
ПРОЛЕТ .................................................................................................................167
ПРОЛЕТНО БУДЕЊЕ..........................................................................................168
ЗБОР–ДВА ЗА ПЕПЕРУТКИТЕ ВО НАШАТА ДРЖАВА.....................170
ПЕПЕРУТКА ВО ЛЕТ ..........................................................................................172
АСТРОНОМОТ И ОВЧАРОТ.............................................................................173
УНИВЕРЗУМОТ И ПЛАНЕТИТЕ....................................................................176
ПЕСНА ЗА МЕСЕЧКО..........................................................................................177
КОНТИНЕНТИ........................................................................................................178
РЕЧЕНИЦИ...............................................................................................................179
ПОРАКА.....................................................................................................................183
АЈДЕ ДА ПОВТОРИМЕ......................................................................................184
КОШУЛАТА НА СРЕЌНИОТ ЧОВЕК.............................................................189
БАБА ХОЛА..............................................................................................................192
ЕЖ И ЗАЈАК.............................................................................................................196
ДВЕ ЖАБИ...............................................................................................................198
ЛАВОТ И ЗАЈАКОТ...............................................................................................199
NEČESNIOT MLEKAR..........................................................................................200
ОД НАРОДНОТО ТВОРЕШТВО.....................................................................201
... ПРОПУШТЕНАТА ПОСЕТА ВО СТАРАТА ЧАРШИЈА.......................202
ХЕРОЈ..........................................................................................................................203
ТАТКОВИНА............................................................................................................204
ЕКОЛОГИЈА И РЕЦИКЛИРАЊЕ ................................................................205
МАГАРЕТО, ВОДЕНИЧАРОТ И ВОДЕНИЧАРСКИОТ СИН..............207
ЛЕТУВАЛИШТЕТО НА ВОЛКОТ...................................................................208
НА ЕКСКУРЗИЈА....................................................................................................210
НЕПОКОЛЕБЛИВИОТ ОЛОВЕН ВОЈНИК................................................214
ПАТОРОТ ВЕСЕЛКО ..........................................................................................217
АЈДЕ ДА ПОВТОРИМЕ......................................................................................219
ПОСТЕР......................................................................................................................220
Е-КНИГА И ЕНЦИКЛОПЕДИЈА......................................................................221
ЛЕТЕН ОДМОР НÈ ЧЕКА..................................................................................222
Драг ученику, Драга ученичке,
Пред тебе се материјалите за учење по предметот Македонски јазик за

четврто одделение со кои ќе другаруваш оваа учебна година.
Во нив ќе најдеш различни текстови: песни, раскази, приказни, бајки,
басни, едночинки, како и текстови кои не се литературни, но се интересни
и поврзани со темите кои ги изучуваш и од другите предмети.
Со овие материјали ќе вежбаш да читаш и, разбирајќи го прочитаното, ќе
одговараш на прашањата. Ќе раскажуваш и прераскажуваш, ќе опишуваш
и анализираш, ќе научиш многу нови зборови и како да ги применуваш.
Ќе ги продлабочиш своите знаења за медиумите, ќе умееш да го користиш
дигиталниот речник, ќе читаш плакати, постери и возни редови.
Преку примерите ќе вежбаш и наученото соодветно ќе го применуваш.
Покрај знаењата, редовно искажувај ги своите ставови, разговарај,
прашувај и мисли слободно, различно и креативно.
Ти посакувам успех во совладувањето на новите знаења.
Од Авторката
ЈАЗИК И КОМУНИКАЦИЈА
На крајот од учебната година треба да:

1. прераскажуваме слушнати и прочитани текстови и дијалози што се различни по содржина
и должина;
2. разговараме на определена тема, слушнат текст;
3. течно да читаме на глас текстови од разни стилови и со различна тежина за читање, а со
брзина соодветна на нашата возраст;
4. интерпретираме податоци презентирани во нелитературни текстови;
5. разликуваме народен јазик (дијалекти) наспрема стандарден македонски јазик;
6. составуваме текстови (усни и писмени) за разни комуникациски потреби на стандарден
јазик, користејќи новонаучени зборови и почитувајќи ги усвоените граматички и
правописни правила.
ЛИТЕРАТУРА И ТВОРЕЊЕ

1. разликувамe литературни творби и да ги објаснуваме нивните разлики;
2. анализираме и интерпретираме литературен текст на ниво на содржина и да користиме
цитати за поддршка на анализата;
3. прераскажуваме литературни текстови, да раскажуваме настани
(усно и писмено) и да создаваме текстови на зададена и на слободна тема.
МЕДИУМСКА ПИСМЕНОСТ И
МЕДИУМСКА КУЛТУРА

1. знаеме да пребаруваме, издвојуваме и користиме информации од различни медиуми;
2. ја сфаќаме и пренесуваме пораката од културен настан (посетен или најавен).
ДО УЧИЛИШТЕТО И НАЗАД
Септември е, Уште од дома се збори:

нови патеки важат. – Фаќај ги правите зебри
Најчести: и зелените семафори.
– До училиштето и назад. На враќање
мобилните заѕвонуваат,
И еве ти ги твоите те пречекуваат.
основците со првачињата
сами или со другарчињата. И уште по некои птици
Брзаница по тротоарите, закаснето кон југ разлетани
детска врева те поздравуваат...
крај булеварите.
Дали на соседите да им се објаснува?
Па дури и кај автобусите со два ката Веќе сме ученици
мешаница брзо што пораснаа!
на излезната врата.
Васил Мукаетов
Излозите
со видеоигри подновени,
денес заобиколени.
9
МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК 4
РАЗГОВАРАМЕ
• Зошто септември е важен за сите?
• Каде водат сите патеки?
• Како е опишан септември во втората строфа?
• Каква промена има низ улиците во септември?
• Разговарајте со другарчињата во одделението за последните стихови од песната:
„Веќе сме ученици брзо што пораснаа!“
• Дали се чувствуваш така како што велат стиховите?
РАЗМИСЛУВАМЕ И ТВОРИМЕ
• Раскажи како ти го помина твојот прв училиштен ден.
• Што ти остави најубав впечаток?
10
НОВИ ЗАПОЗНАВАЊА –
НОВИ ДРУГАРУВАЊА
Замисли дека ти си детето кое се упатува кон другите деца кои заедно си играат.
Што ќе им кажеш кога ќе се доближиш? Што ќе ги прашаш? Како ќе се претставиш?
• Напиши по една реченица која би ја кажало секое од децата за да се претстави.
11
ПЕСНА ЗА ТАТКОВИНАТА
Неа ја носиш со себе,
во својата кревка душа,

само таа во уши ти ѕуни
и со радост ја слушаш.
Таа повикува на љубов,
на чесно живеење,
таа не бара дует –
туку хорско пеење.
Таа не е обична песна,
ниту обично се слуша,
таа извира како извор
од секое грло и душа!
Саво Костадиновски
12
Поезијата се пишува во стихови.

Стиховите сочинуваат песни.
Стихот е еден ред од песна.
Неколку стиха групирани
во мала смисловна целина
прават строфа.
• Според поетот, каде ја носиме татковината?
• На што повикува татковината? Знаеш ли што е
дует? Знаеш ли што е хорско пеење? Колкумина
учествуваат во хорско пеење?
• Објасни со свои зборови што значат овие
стихови: „таа не бара дует/туку хорско пеење“.
• Што забележуваш, како поетот ја нарекува
татковината во последната строфа?
• Нашата земја има преубави предели и пејзажи.
Одбери еден пејзаж кој тебе ти е познат и кој те
воодушевил, а потоа опиши го. Текстот може да
го збогатиш со фотографии, цртежи, сликички
и информации од различни медиуми, учебници,
весници, енциклопедии и блогови.
13
ЗЛАТНО ПЕНКАЛО
Мнозина во нашето одделение имаа пенкала, но само Коле имаше златно.

Беше многу убаво. Мечтаев и јас да имам такво. Но тоа беше невозможно, бидејќи
сме мнозина, а работи само тате. Затоа му заблазнував на Колета и секогаш со
копнеж гледав кога пишува со него.
На часот по физичко воспитување, кој се одржуваше во салата, дежурниот
секогаш остануваше во одделението за да не се случи некоја кражба.
Тој ден јас бев дежурен. Ми беше здодевно, затоа што бев сам. Не знаев што
да правам. Гледав низ прозорците, пишував на таблата, седнував на катедрата...
Одеднаш ми светна в глава радосна мисла: – Да пишувам со Колевото златно
пенкало. А штом ќе заѕвони, брзо ќе го вратам, додека учениците уште не влегле.
Така и сторив.
Пишувајќи со него, сетив големо задоволство. Ми се чинеше дека и ракописот
ми е поубав. Се гордеев. Си замислував дека мнозина ме гледаат и ми се
восхитуваат.
Одненадеж чув трчање низ ходникот. Вратата на училницата се отвори. Влегоа
учениците и јурнаа кон своите клупи. Наставникот ги пуштил малку порано, пред
ѕвончето, за да ја одбегне турканицата.
Се скочанив. Беше доцна да го вратам пенкалото. Би изгледал сомнителен.
Брзо ја завлеков раката под клупата и го ставив во мојата чанта.
Учениците, брзајќи, ја напуштија училницата. Останав сам. Блед. Возбуден. Сè
се одигра толку брзо и неочекувано...
АНА И ТЕО
Ана: Тео, дали ти си имал некогаш желба да поседуваш нешто, нешто
единствено и многу убаво што никој го нема?
Тео: Мислам дека сите понекогаш тајно посакуваме такво нешто.
14
Не знаев што да правам. Стоев збунет и гледав пред себе. Се каев дека толку
лекомислено постапив.
Сите дома ја забележаа мојата загриженост.
– Зошто си, Тодоре, толку замислен и невесел? – ме праша мама.
Јас молчев. Бев опфатен само со една единствена мисла – на кој начин да го
вратам земеното пенкало. Како да се ослободам од тоа бреме, што толку глупаво
си го натоварив на грб...
Ми се стори дека најдобро решение е, ако утре појдам рано на училиште,
додека дежурниот уште не дошол, па да го ставам во Колевата клупа.
Но немав среќа. Дежурниот дошол пред мене. Штом ја отворив вратата на
училницата, тој ми го попречи патот.
– Не влегувај! Не можам да те пуштам, зашто другите ќе сакаат да влезат.
Бев готов да заплачам. Видов дека ќе има сè поголеми непријатности.
Предвидувањата ми се исполнија веднаш. Затоа, штом слегов во дворот, го
чув Колета како им се жали на другарите:
– Некој ми го украл златното пенкало.
15
Убаво ќе беше барем сега да ја кажев вистината и да го вратев. Но, место тоа,
јас уште повеќе се исплашив.
– Ќе се посомневаат во мене, ако го сторам тоа. Ќе ме сметаат за крадец – си
помислив.
Затоа решив да го вратам пенкалото на одморот, кога дежурниот ќе излезе да
го намокри сунѓерот.
Но и тоа не го дочекав зашто, штом влезе учителката, Коле ѝ рече пред целото
одделение дека вчера некој му го украл златното пенкало.
– Можеби не си го донел на училиште? – го праша учителката. Коле ѝ рече
дека го носел со себе, како секогаш. И другарите потврдија дека пишувал со
него. Тие виделе.
– Кој беше вчера дежурен? – повторно праша таа. Излегуваше ли надвор од
одделението за време на часот по физичко воспитување?
– Не – реков, и не можев да си го препознаам гласот.
Црвенилото на лицето ми исчезна. Нозете ми се потсекоа. Почнав да треперам.
Сетив слабост. Вртоглавица.
„Што ќе стане ако ми ја претресе чантата?“ – ми прелета низ главата страшна
мисла.
– Да не ти е лошо? – рече учителката. – Страшно си блед. Донесете вода!
Мене навистина ми беше лошо. Сите беа исплашени од мојот изглед.
– Одведете го дома! Ајде веднаш! – му рече учителката на другарот до мене.
Дома сите се загрижија. А мене ми стануваше сè потешко, бидејќи знаев дека
со своето однесување сторив да се посомневаат во мене...
– Ако некому му се доверам, нема да издржам – си помислив.
Но кому? Ми се стори дека најубаво ќе направам ако го повикам Колета да
дојде кај мене дома. Го замолив брат ми да го викне...
Го воведов Колета во мојата соба и сè, сè му кажав. Онака како што беше. Од
самиот почеток. И му го вратив пенкалото.
Коле внимателно ме слушаше. Видов дека сè правилно разбра. На крајот и ми
се насмевна.
16
Утредента, пред да почне часот, штом влезе учителката, тој пред целото
одделение гласно рече:
– Другари, си го најдов своето златно пенкало. Ми се затурило меѓу листовите
на книгите. Еве го.
Го гледав со восхит. Со многу љубов.
Но другарите почнаа да го напаѓаат:
– Зошто најнапред не погледнеш како што треба во својата чанта, па после
да нè набедуваш? Поради твојата брзоплетост за малку Тодор да настрада.
Срамота!...
И учителката ги одобруваше овие обвинувања.
А Коле сето тоа го поднесе. Не го измени својот исказ. Мене почна да ме гризе
совеста. А учениците почнаа сè поотворено мене да ми ги подаруваат своите
симпатии, додека нему му се лутеа, му префрлуваа...
Дните минуваа, а незадоволството спрема Колета не се менуваше. Мене ми
беше жал за другарот. Затоа на часот по ликовно воспитување собрав храброст.
Станав и решително, полека, кажав сè. Онака како што беше. Сè. Од почеток до
крај. Сите внимателно ме слушаа. Не очекував дека толку убаво ќе ме разберат...
Откако искажав сè, тие најнапред молчејќи долго гледаа во мене и во Колета,
а потоа гласно го искажаа своето задоволство.
А кога во одделението повторно завладеа тишина, учителката рече:
– Добри сте ми вие, драги мои ученици,
добри. Се гордеам со вас.
Овие зборови на учителката многу ме
израдуваа. Но уште повеќе бев радосен
затоа што другарите пак го засакаа
Колета. Тој пак стана омилен во
одделението како порано.
Нада Зекманова-Јакимова
17
• Во текстот Тодор неколку пати кажува како се чувствува. Можеш ли да ги посочиш
тие реченици? Прочитај ги на глас.
• Наброј три важни карактеристики за ликот Тодор. Каков е тој: а) љубопитен б)
неодговорен в) внимателен г) невнимателен д) праведен ѓ) плашлив е) искрен ж)
збунет?
• Наброј три карактеристики за ликот Коле. Какво е неговото однесување?
• Преку кои постапки на Коле можеше да дојдеш до таков заклучок?
• Напиши неколку реченици во кои ќе го искажеш своето мислење за искреноста.
(колку твоите другарчиња се искрени со тебе, зошто е важно да се биде искрен).
• Запиши ја идејата на текстот.
18
КАРАНИЦА ЗА ЕСЕНТА
Лица: Јован, Иванка и Бабата

(Јован и Иванка се далечни братучеди. Јован живее во град, а Иванка е дојдена
на гости од село. Седат на троседот и разговараат. Иванка јаде јаболко.)
Иванка: Сакаш ли едно јаболко? Од нашата нива се. Највкусни јаболка на светот!
Јован: Како ние овде да не сме виделе јаболка! На пазар има колку што ќе
посакаш. И поубави и поголеми од вашите црвливи јаболчиња!
19
Иванка: А од каде ги носат на пазарите? Од некое село како нашето! Ние на

нивата имаме сè: јаболка, круши, сливи, ореви..., а вие овде немате
ништо!
Јован: Да не ви расте и ананас на нивата?
Бабата: Без караници, деца! Не сте се виделе две години, а веднаш почнувате со
карање!
Иванка: Добро, бабо! Но, Јован мора да признае дека на село есента е поубава
отколку во градот! Во нашите полиња лисјата на дрвјата веќе пожолтеа
и испопаѓаа. Прекрасно е да одиш по нив додека ти шушкаат под нозете!
Јован: Само кај вас има дрвја! Да не сте ги купиле дрвјата од целиот свет, па сега
ги имате само вие?
Иванка: Зборуваш така – затоа што никогаш не си се качувал по дрвја!
Јован: Не сум мајмун! Ние овде имаме лифтови! И скали, доколку знаеш што се
тоа скали!
Иванка: Не, не знам! Ти мислиш дека ние в село летаме до горните катови на
нашите куќи!
Јован: Жити куќите! Високи како облакодерите во Њујорк!?
Иванка: А ти да не живееш случајно во Париз? Барем не се гушиме во смог, како
вие овде!
Јован: Нормално, кога никогаш не сте виделе автомобил!
Иванка: Не сме виделе, ние се возиме со авион! А коњот, колку да знаеш, е
поубав од автомобилот!
Јован: Да, во случај да си Крале Марко!
Бабата: Деца, престанете со тие ваши караници!
Јован: Претерува, бабо! Како да е светско чудо да живееш во некое зафрлено
село! А тврдам! Есента е секогаш поубава во градот! Само што овде
немаме овци и крави, а во нив е „убавината“ на светот!?
20
Иванка: Да не чуваме ние овци и крави, од каде би пиел млеко? Можеби од
градскиот водовод?
Јован: Во секој случај, не од некој селски бунар! Од истиот бунар пиете и вие, и
коњите!
Иванка: И кокошките! Да не се селата, би видел јајце на слика, во твоето омилено
модно списание!
Јован: Их, и овде има фарми за јајца! А ти никогаш не си пробала хамбургер!
Иванка: Што е тоа? Некој градски инсект? Зборуваш така затоа што не си видел
колку е поубава есента во моето село!
Јован: Да не имате вие специјална есен? Колку што знам јас, есента е иста за
сите, само, сепак е поубава во градот!
Иванка: А ластовиците? Кај нас птиците наесен одат на југ, а напролет се враќаат
со нова песна!
Јован: Ластовици! Каква глупава птица! Јас во кафез чувам два папагала, кои
знаат да зборуваат!
Иванка: Познавајќи те тебе, претпоставувам што си можел да ги научиш! Од
тебе секако не научиле англиски јазик!
Јован: Да, а кај вас в село сите зборуваат англиски! Се слуша само Мистер, Лејди,
Тенкју, и сè некои такви зборови! Туку, гледам, веќе не носите опинци!
Опа, селото полека станува нов град!
Иванка: Опинците ви ги дадовме вам, во градот! А ти што се замислуваш, дека си
Англичанец од кралско потекло?
Јован: Ќе ти простам за навредите, малку задутре! Само колку да знаеш, не го
менувам градот за сто села како твоето! Никако!
Иванка: Никој не те тера да направиш такво нешто! Есента е поубава во моето
село, и точка. За тоа нема што да се зборува! Си ме начекал на твој терен,
па мора да биде по твое! Кога ќе дојдеш кај мене на село, и јас ќе бидам
таква! Да знаеш!
21
Јован: Есента е поубава в град, и точка!

Иванка: Есента е поубава в село, и извичник!
Јован: Е в град!
Иванка: Е в село!
Јован: В град!!!
Иванка: В село!!!
Бабата: Доста со тоа, деца! Еве ви донесов да каснете нешто! Свежо овошје за
вашитe ученички стомачиња! Грозје, круши и калинки! И едно да знаете
– есента е насекаде иста, и насекаде е прекрасна. И в село, и в град!
Каснете од овошјето! Ајде, пилиња! Да ми бидете свежи како грозје,
благи како круши и насмеани како калинки! Каснете!
Д. Неделковски
• Што разговараат ликовите во оваа едночинка?
• Зошто има наслов „Караница за есента“?
• Што мислиш, има ли мерка со која може да се
измери убавината на природата? Едночинка е драмска
• Како можат да се измерат предностите на градот творба во еден чин, во
или на селото? една драмска целина.
• Според тоа кој е во право, Иванка или Јован?
• Издвој ги речениците на ликовите со кои се согласуваш, а потоа и речениците на
ликовите со кои не се согласуваш. Објасни зошто се согласуваш или зошто не се
согласуваш со нивните кажувања.
• Драматизирајте ја едночинката.
22
ИЗВЕСТУВАЊЕ
АНА И ТЕО
Ана: Тео, појди кај баба и кажи ѝ ја оваа информација. Веќе цел
час се прашува дали да се јави кај одговорните во фирмата за
водоснабдувањето на градот.
Тео: Веднаш одам да ѝ кажам.
Ана: За да бидеш сигурен дека те слушнала, повтори ги важните
информации двапати.
ц и ј а
Известување за прекин во водоснабдувањето
Почитувани,
а нал и з а
о вод и к
Ве известуваме дека денес (20.6.2021 год.) при изведување на градежни
работи од страна на фирмата Блесок во Општина Златно Поле, оштетена
ЈП В од
е цевка за вода на бул. „Македонија“. Поради изведување на работни
задачи за поправање на дефектот, водоснабдувањето ќе биде прекинато
од 15 до 18 часот.
Со почит,
ЈП Водовод и канализација
• Потсети го Тео кои информации се најважни од ова известување.
• Известување е начин на кој усно или писмено пренесуваме одредени информации

на слушателите и на читателите за некој настан. Tреба да биде точно, јасно и кратко.
При пишувањето треба да се одговори на прашањата : КОЈ, ШТО, КАДЕ, КОГА, КАКО,
ЗОШТО.
23
ЕСЕНСКИ ПЛОДОВИ
Есента ги собира: Се разлева, мириса
по нивјето – класјето, медот – медовината.
низ градини – лисјето, Сегде е распослана
од лозјата – грозјето, само убавината.
по ридје – костењето,
од цвеќарник – цвеќето, Од песна и веселба
од пчеларник –саќето, јадреат дамарите,
од насади – праќето... сите извикуваат:
–„Родна е годината“–!
Од плодови крцкаат: Косара Гочкова
низ село амбарите,
по визби – бурињата,
капаците, шишињата.
• Што вели поетесата, што собира есента?
• Каде се собираат плодовите и каде
завршуваат?
РАЗМИСЛУВАМЕ
• Посочи ја строфата во која се опева есенската убавина.
• Во последната строфа се нагласуваат радоста и
веселбата, што мислиш на што се однесуваат таа радост
и веселба?
24
АНА И ТЕО
Ана: Ммм, обожавам есен...
Тео: И јас, мммм!
Ана: Сè е толку зрело, вкусно, сочно.
Тео: Да, и веќе не е толку жешко.
Ана: Да, и веќе одиме на училиште и не е здодевно.
Тео: Се согласувам. Ајде сега да решиме по некоја задача.
• Каде се наоѓа твоето место на живеење?
• Погледни низ прозорецот, дали е веќе есен?
• Набљудувај, а потоа напиши неколку реченици за она што го запомни гледајќи во
природата.
• Напиши неколку реченици на темата: „Есента е најубава во мојот крај“.
25
ВРЕМЕНСКИ И КЛИМАТСКИ
ПРОМЕНИ
АНА И ТЕО
Тео: Ана, знаеш што, деновиве постарите постојано велат дека времето
не е исто како порано. Јас малку читав во врска со тоа, но пак не ми е
јасно.
Ана: Дали знаеш на кој континент живееме?
Тео: Знам, се разбира, на континентот Европа.
Ана: А, дали знаеш дека пред само дваесет илјади години голем дел од
Северна Европа бил покриен со огромен снег и мраз кој достигнувал
дебелина од околу 3 km. Планинските делови, како што се Алпите и
Пиринеите, биле покриени со вакви „капи” од снег.
Тео: Тоа бил сосем поинаков климатски систем?
Ана: Не знам што е климатски систем...
Тео: Климатски систем е, всушност, природата: атмосферата во неа,
но и копното, океаните, мразот и снежната покривка и нивната
поврзаност.
Ана: Во климатските системи постојано има промени.
Тео: И времето има различни промени: промени на температурите,
врнежите, ветровите и облаците.
Ана: Промените во времето покажуваат дека климата се менува, така?
Тео: Да, во споредба со времето, климата е под влијание на бавни
промени на океанот, копното, земјината атмосфера и сончевата
енергија. За да ја определиме климата, ги разгледуваме највисоките
и најниските температури на едно место.
Ана: Благодарам.
26
• Кој го сочинува климатскиот систем? Се менуваат ли елементите на климатскиот
систем и како? Кои најчести промени ги согледуваш кај времето? Под чие влијание
се менува климата?
• Каква клима има во нашата земја?
27
АНА И ТЕО
Ана: Познати и непознати зборови може да има и во стари и во нови тек-
стови, во приказни и раскази, во песни.
Тео: Еден Илија, Илија што е скоро колку нас, чита текст различен од овој
од претходната страница, се соочува со непознати зборови. Aјде да
видиме какви се тие непознати зборови.
НЕПОЗНАТИ ЗБОРОВИ
Илија ја научи азбуката. Почна да чита. Чита, чита, но подзастанува сред
четивото. Едно е да читаш, си вели, друго е сè да разбереш.
– Бабо, што значи зборот гумно?
Гумно? Гумно значи гумно... си мисли бабата.
– Се јаде или се пие?
Леле, што да правам со ова вселенско дете!? На каков начин
да му објаснам!? Пред некој ден ми рече, волкот пишува
музика. Потоа, дедо Кире шетал по ќерамиди. Сега, дали
гумното се јадело?
Но, Илија сака да чита. Одеднаш одново прашува:
– А што е тоа софра? Бабата налутено
му одговара: – Некогаш луѓето
ОД РЕЧНИКОТ
• ГУМНО – рамно и
широко место каде што
се врши жито, обично со
коњи.
• ТАРАНА – сушени зрна
од тесто.
• СОФРА – тркалезна
маса за јадење.
28
јаделе на софра. Денес на маса. Писателот е виновен. Зошто пишува такви
непознати зборови?
– Писателот правилно напишал, бабо! –ѝ одговори Илија.
– Ако правилно напишал, тогаш оди тој да ти објасни.
– Па тој има објаснето. Еве што пишува: „Гумното беше послано со снопје
жито. Коњите беа впрегнати на диканот. Почна вршењето. Околу пладне зрното
падна. Сламата блесна жолта како коприна. А пред софрата седеа деветмина
браќа и слатко сркаа тарана.“ – Што е тоа „тарана“, бабо?
– Читај докрај па ќе видиш што е – строго му нареди бабата.
Илија читајќи заспа. Сони, како баба му, наместо јуфки, ориз или макарони, му
вари тарана и слатко јадеа двајцата.
Ката Мисиркова-Руменова
(извадок од книгата „Илија сонувачот“)
• Од полето житото се носело на гумно, таму се вршело со помош на коњите. Дали
можеби си посетил гумно?
• Знаеш ли да ја поставиш софрата за јадење?
• Си пробал/а ли тарана? Како најмногу сакаш да ја јадеш тараната?
• Дали постои место, книга или некое друго тајно место каде што се чуваат
објаснувањата за непознатите зборови? Размисли што е тоа речник и за што служи
тој.
Речник е книга во која се собрани зборови на еден јазик, обично по

азбучен ред. Во него се дава објаснување за секој збор на истиот јазик
или со превод на друг јазик.
29
ЗБОРОВИ СО ИСТО И ЗБОРОВИ
СО СПРОТИВНО ЗНАЧЕЊЕ
СЕВЕРНИОТ ВЕТЕР И ВЉУБЕНИОТ СОНЦОБРАН
Со првите денови на есента, северниот ветер пристигна во градот крај езерото.
Туристите веќе беа заминале, а децата веќе беа тргнале на училиште. Езерото
беше посивело, исто како и небото на кое се туркаа темни облаци.
Северниот ветер дискретно се закашла и ги наду образите подготвувајќи се за
својата прва песна таа есен. Таман да дувне во коските на дрвјата во паркчето,
кога со крајчето на окото меѓу гранките виде нешто црвено. Погледна уште
еднаш, сега малку подобро и кога тоа – високо во гранките се беше заглавил
еден голем црвен сонцобран.
– Руменко, од каде ти тука? – праша северниот ветер.
– Заглавив – промрморе сонцобранот тивко. – И не се викам Руменко.
– Не е важно, Црвенко – рече северниот ветер. – Како така си се заглавил
токму овде, толку високо над земјата?
– Се вљубив, – прошепотна сонцобранот.
– Како? Зборувај малку погласно, Аловко! – подвикна северниот ветер. – Си
се вљубил, велиш?
– Да, и не ме викај така! – рече сонцобранот, сега малку погласно.
– Добро де, не е важно, Жарко – рече северниот ветер. – И да си се вљубил,
каква врска има тоа? Што е тоа битно, ти се молам, што вака си се заплеткал овде?
– Се вљубив во Сонцето, – рече сонцобранот. – Цело лето, секој ден се гледавме
таму долу, крај сандакот со сладолед. Продавачот на сладолед ќе ме отвореше
наутро и цел ден го минуваше со него, со Сонцето, сè додека не дојде вечерта...
– Добро де, Огненко – го прекина северниот ветер со потподуени образи,
нестрплив да ја засвири својата прва песна таа есен. – Скуси ја малку приказната.
Како се најде овде?
– Кога сфатив дека летото поминува, – продолжи сонцобранот, – видов дека
Сонцето сè помалку ми доаѓа. Мене сè поретко ме отвораа, а вчера, продавачот
стави катанец на сандакот со сладолед. Знаев дека денеска ќе ме врзе и ќе ме
стави во малечко магацинче за да седам во темнина сè до следното лето... Јас
не можам да издржам толку без да го видам моето Сонце... И така решив да
избегам, да летнам високо кон небото и кон него... Но, немав доволно сила да се
пробијам низ гранкиве...
Северниот ветер сега молкум го гледаше расплаканиот сонцобран. Знаеше
тој добро што е љубов. Се сети на Аурора, поларната светлина во која тој беше
30
вљубен. Се сети дека ќе ја види дури напролет, кога ќе се врати во својот дом,
таму горе на Северниот Пол.
– Те молам, Ромео, летањето не е работа за аматери, дозволи ми мене како на
професионалец да те подучам! – му рече тој на сонцобранот, ги наду образите и
дувна со сета сила што цело лето ја собирал на Северниот Пол. Гранките на дрвјата
се свиткаа, закрцкаа, па повторно се свиткаа на другата страна и го ослободија
сонцобранот. Северниот ветер дувна уште еднаш и црвениот сонцобран полета
високо кон небото, високо кон Сонцето што беше се скрило зад облаците.
– Убаво име: Ромеооо... – гласот на сонцобранот се издигна над градот крај
езерото во кој задува првиот северен ветер таа есен.
Елизабета Баковска
• Напиши ги зборовите коишто во текстот се обележени во црвена боја. Размисли за
нивното значење. Дали тие означуваат нешто слично или различно?
Понекогаш зборовите може

да се различни, но да имаат
слично, па дури и исто значење.
Пример, за зора може
да се каже и изгрејсонце, ДЕН ВИСОК
за успех може да се каже и
УБАВ КРАТКО
постигнување, достигнување.
За зборовите можеме да НИЗОК НОЌ
кажеме и спротивен по значење ДОЛГО СВЕТЛИНА
збор. Пример, за зборот млада
ЦРН БЕЛ
можеме да кажаме спротивен
збор стара, за широко МРАК ЗЕМЈА
спротивно е тесно, за горе НЕБО ЛОШ
спротивно е долу. ДОБАР ГРД
Во следната табела има
примери за спротивни ЏИН ДЕБЕЛ
зборови. Поврзи ги така што да СЛАБ ЏУЏЕ
образуваат пар по спротивност.
31
БОНТОН ВО ТИМСКА
РАБОТА
Во моето одделение дојде ученик од Јапонија. Сите бевме возбудени и

љубопитни. Сакавме да разговараме со него и да му поставуваме прашања за
ученичкиот живот во неговата земја.
– Еон ќе седи до Тео – рече наставничката.
Тео беше најсреќниот ученик тој ден. Но, сепак, му беше жал за другите
другарчиња. Предложив да работиме во групи, тимски. Така, во групата на Еон
беа повеќе другарчиња. Тимот доби задача: „Убавините на мојата татковина“.
Почнавме да се договараме, да си ги поделиме задачите и секој нешто да
направи. Потоа требаше да направиме целина и да ја презентираме. Го нацртавме
знамето на нашата држава на целиот хамер, а потоа насекаде лепевме слики
од природните убавини на нашата земја. Еон ја нацрта Јапонија, плус Jапонче
и робот. Ние се зачудивме и му рековме дека тоа не е Република Северна
Македонија. Еон рече: „Мојата татковина е Јапонија“. Навистина неговата
татковина е Јапонија, но како да ја вклопиме во нашиот проект.
– Па, ние Македонците сме гостопримлив народ и ги сакаме сите луѓе од
целиот свет. Гостопримливоста на Македонците е убава и добра особина. По
тоа нè знаат сите – се досети Емир.
32
Во еден дел од проектот напишавме „Татковината на нашиот соученик од

Јапонија“.
Кога завршивме, презентиравме сите заедно. Јас објаснив како работевме во
тимот. Тео истражуваше по списанијата и бараше слики од природните убавини,
Калина според сликите кратко го запишуваше името на местото, Еон си нацрта
за неговата татковина Јапонија, Леона го нацрта знамето на нашата земја. Емир
се досети дека Македонците се многу гостопримливи и дека тоа е македонска
убавина.
Така го создадовме овој проект, заеднички со договор и поделба на задачите.
Не се каравме, си разменувавме прибор за работа и мислам дека создадовме
едно оригинално дело.
Се разбира проектот беше изложен во училишниот хол и пофален.
Јадранка Клисарова
Жаклина Ристовска
(извадок од книгата „Училиштен бонтон“)
• Како се однесувале учениците во одделението при пристигнувањето на новото
дете?
• Каква задача добиле?
• Како го подготвиле проектот?
• Како ја оценуваш постапката на Еон?
• Што мислиш за постапките на лидерот на групата во која работи и Еон?
• Дали се согласуваш со она што Емир го кажува во текстот: „Па, ние Македонците
сме гостопримлив народ и ги сакаме сите луѓе од целиот свет. Гостопримливоста на
Македонците е убава и добра особина. По тоа нè знаат сите – се досети Емир.“
• Како се однесуваш ти кога работиш во група? Дали имате правила по кои работите
кога сте поделени во група? Како ги делите обврските меѓу себе?
33
САКАЊЕ ДО „УМИРАЊЕ“
Кога немам домашна по математика (тоа се случува често, а знам дека

грешам!), Милка ќе ми рече:
– Дај, задачите јас ќе ти ги решам!?
(А знам, добро знам дека грешам!)
Кога немам цртеж во блокот (и тогаш себеси се прекорувам и си викам!),
Верче ќе ми рече:
– Дај ми го блокот, јас најдобро сликам!
Се случува и тоа да немам домашна и по англиски (а англиски меѓу девојчињата
е во мода), Ленче ќе ми рече:
– Дај ми мене, англискиот го знам ко вода!
Таква силна љубов, се колнам во физика, од сè срце примам и домашни работи
– редовно си имам.
Затоа ја сакам Милка, лудувам по Верче, не можам без Ленче и свечено
изјавувам пред сите:
ПОДЕДНАКВО „УМИРАМ ЗА ТРИТЕ!“
Горјан Петревски
(извадок од книгата „Татковата прва љубов“)
34
• За кого или по кого е умирањето на раскажувачот во овој весел расказ?
• Зошто тој ги сака сите три девојчиња?
• Колку е тоа вистинско помагање во учењето?
• Издвој ги речениците кои најмногу ти се допаднаа и објасни зошто.
• Поделете се во групи и изберете една од следниве задачи:
– прераскажете го делот од текстот кој ви се допадна најмногу;
– продолжете го текстот;
– продолжете го текстот и внесете нов лик.
35
МЕНЕ МИ Е ДОСАДНО
Мене секој ден ми е досадно. Поточно, мене секој ден ми е многу досадно.
Сепак, има еден ден во неделата кога ми е најдосадно. Тој ден е четврток. Во
четврток ми е толку досадно што не знам што да правам со себе. Најчесто
седнувам на столот и се досадувам. Понекогаш од досада пуштам коса, трепкам
или мрдам со носот. Кога ми е многу, многу, многу досадно, тогаш земам и
пуштам нокти на рацете, а кога ми е средно досадно, тогаш пуштам нокти и на
нозете. Во случај да ми е нешто помалку досадно (тоа се случува многу ретко),
тогаш ја собирам и ја развлекувам устата. Баба ми мисли дека се смеам, ама тоа
воопшто не е точно. Јас, всушност, тогаш се досадувам. Ништо не ѝ објаснувам
за да не ме распрашува, а тоа би ми било уште подосадно. Подобро е вака. Нека
мисли дека се смеам.
Што се однесува до мене, четврток би можел да се вика досадник. Или
поточно најдосадник. Во петок исто така се досадувам, ама помалку одошто во
четврток затоа што знам дека доаѓа викенд. Сабота и недела и ми поминуваат
некако, ама понеделник и вторник никако. Почетокот на неделата најчесто го
преспивам затоа што не знам што да правам со себе од досада. Во среда најчесто
се досадувам така што постојано повторувам:
– Мене ми е досадно! Мене многу ми е досадно!
Тато не ги поднесува овие две реченици, па потоа се обидува да ме занимава
со нешто, што мене ми предизвикува уште поголема досада. Колку повеќе тој
се труди да ми биде забавно, толку мене ми е сè подосадно и подосадно. Моето
досадување понекогаш ја лути мама, а понекогаш ја натажува, сè зависи од тоа
како е расположена. А што се однесува до брат
ми, нему баш му е гајле дали се досадувам или
се забавувам лудо. Тој само спие, пие млеко и
плаче. Кога ќе порасне веќе еднаш за да
можеме заедно да се досадуваме? Ми
досади веќе сам да се досадувам!

Јасминка Петровиќ
Превод од српски јазик:
Билјана Црвенковска
36
АНА И ТЕО
Ана: Ова е дефинитивно расказ за досадата, досаду-
вањето како најдосадно нешто на цеееелиот свет.
Тео: Досада што не престанува во ниеден ден, тоа е
подосадно од обична досада, нели?
• Кому му е досадно во овој расказ?
• Пронајди ги речениците во кои ликот раскажувач ни кажува како се
чувствува и опиши ги чувствата за секој ден во неделата.
• Како реагираат членовите од семејството на оваа постојана досада
на раскажувачот?
• Дали има некакво решение за оваа досада? Прочитај го крајот на
расказот, одговорот е таму.
• Напиши со свои зборови што претставува некоја литературна творба за која велиме
дека е расказ? Еве малку – помош размисли колку настани се прикажани во
расказот. Колку ликови има вообичаено? Дали има описи, колку се долги тие?
Расказ – кратко литературно дело во кое се

раскажува некој настан или неколку случки се
поврзани со главниот лик. Во расказот може да
се зборува и за некоја состојба во која се наоѓа • РЕАЛИСТИЧЕН –
еден од ликовите. Расказот може да биде: вистински.
реалистичен – настаните да се пресликани од • ФАНТАСТИЧЕН
реалниот живот преку измислени ликови, или – измислен,
волшебен, што го
да биде фантастичен – доколку настаните не
нема во стварноста.
се пресликани од реалниот живот, но ги читаме
и разбираме низ нивната волшебност.
37
НА ИЗЛЕТ
Целото семејство тргна накај Водно. Илија беше среќен. Денот ќе го помине
подалеку од нивната улица, полна со врева. И нема да му вика баба му: „Илија,
не стој покрај тротоарот! Не играј со топка! Не ја претрчувај улицата! Бррр!
Многу автомобили фрчат како побудалени“. Сега беа на широко. Среде шума.
– Можам ли да соберам лисја? – праша Илија.
– Можеш да правиш што сакаш – му одговори мајка му. – Затоа сме на излет.
„Ох, ова е прекрасно“, си вели Илија. Почна да си собира ливчиња од смрека,
диви костени, од ниските јавори, раскошната шума, беше покриена со разновидни
гранки. Потоа си ископа еден мал бунар. Си направи летна куќичка. И токму тоа
беше повод да побара помош.
Мајка му се насмевна. Во себе си рече: „Не мило мое, остави ги таму каде што
се; лисјата, исто така, им се налик како храна на стеблата“.
Ручаа седнати врз зелениот килим. Брат му, бидејќи беше поголем, исвире
неколку мелодии со усната хармоника. Толку беше убаво да се слуша. Илија
рипна од каде што седеше. Дојде до патната ограда. Погледна удолу, накај
Скопје.
– Мамо, тато, ништо не гледам. Леле, ослепев! – се извика и си ги затвори
очите.
38
– Па како ќе гледаш кога мижиш – му рече тато кога дојде до Илија.
– Ги затворив очите оти се уплашив. Над Скопје гледам само чад. Погледни,
ниту една куќа не се... – сите се стрчаа накај патната ограда. Сите гледаа накај
градот. Освен сива завеса, друго ништо не се гледаше.
– Е, каде се нашите еколози да го видат ова? – грд збор изрони од устата на
тато. Илија се зачуди. Значи, сепак, некој е виновен за сивата завеса?
– Мамо, можеме ли и ние нешто да сториме?
– Можеме, сине, но не само ние... – го гушна мама. – Во светот сите работат
за да им биде чист градот. А најмногу еколозите. Но не да седат само во своите
убави канцеларии, туку...
– Што туку, мамо?
Другиот ден Илија писмената работа ја даде меѓу првите ученици. Имаа
слободна тема: „Ние сите ќе треба нешто да сториме за нашиот град. Да ја
тргнеме сивата завеса од неговото лице! А не само „еколозите“ да бидат виновни
за сè“. Ете така пишуваше во неговата тетратка.
Учителката се зачуди. Од каде Илија да го напише тоа?
– Не го напишав јас, учителке. Го препишав од весникот. Ама идејата ми ја
даде, вчера, мама, кога бевме на Водно.
Ката Мисиркова-Руменова
(извадок од книгата „Илија сонувачот“)
• Каде заминува семејството на Илија?
• Како се чувствува Илија и зошто?
• Зошто се менува расположението на излетниците?
• Како влијае тоа на Илија? Што заклучува тој?
• Текстот завршува со една порака која Илија ја пишува во својата тетратка за
писмена работа. Најди ја пораката и образложи ја.
39
ПОД ОСКОРУША
Под една оскоруша се караат две мечиња. Секое би сакало да се доближи до
стеблото и да набере оскоруши, ама и двете се родени во ист месец и ден, и во
иста пештера. Снагата им е иста, ама умот... не. По подолга борба едното од нив
се досети и го препна другото. Ова падна, а победникот му се качи на грбот и
скина неколку оскоруши. Победеното заплака и се зарече дека никогаш повеќе
нема да го погледне своето братче.
Ама кој го слуша неговото брувкање? Мајка му беше зафатена сè да суреди за да
може долгиот зимски сон да биде попријатен. Таа ги сакаше своите дечиња. Кога
имаше слободно време, ги галеше и милуваше и едното и другото. Победникот
имаше сосема темни влакна и таа го викаше „Црното“, а на победеното левото
уво му беше прекриено со жолтеникави влакна и заради тоа мајка му го викаше
„Белото“.
Таа вечер „Белото“ не беше дошло дома на спиење.
– Кај ти е братчето? – го праша мајката мечка.
– Отиде – одговори сонливо „Црното“.
– Гледам дека некаде отишло, ама каде?
–Р
ече дека ќе оди по светов. И мене ми беше луто оти го победив и му ги
изедов оскорушите.
40
Исплашената мајка в полноќ истрча од пештерата за да го побара синот.
Толку викаше низ шумата што од секаде одекнуваше нејзиниот глас. Замоли три
глувчиња да се растрчаат на три страни за да го побараат нејзиниот син. Потем
го запре стариот був во лет и него го замоли да го бара...
Злата Видачек (извадок од книгата „Бајки“)
Прочитај го текстот и одговори на следните прашања:
• Со кои ликови се сретнавме во овој текст?
• Како се дружат меѓу себе мечињата?
• Што мислиш за нивното несогласување?
• Дали „Белото“ се налутило со право и зошто?
• Дали „Црното“ можело и поинаку да постапи?
• Одреди ги речениците каде се опишуваат двете мечиња.
• Продолжи ја приказната и напиши свој крај. При пишувањето образложи каде
отишло „Белото“, зошто си заминало и потоа што сторило „Црното“.
41
ГЛАСОВИ И БУКВИ
АНА И ТЕО
Ана: Да се потсетиме! Во македонскиот јазик има 31 глас. За секој глас во
македонската азбука – КИРИЛИЦА има по една буква.
Тео: Сите гласови во македонскиот јазик не се изговараат на истиот
начин. Ајде да го провериме тоа низ една игра.
Активност: Поделете се во пет групи. Секоја група без прекин нека кажува
еден од гласовите: а, е, и, о, у. Во групата разговарајте како се изговара гласот
кој го повторувате.
Како се движи воздухот низ устата при изговорот на гласот а, а како при
изговорот на гласовите е, и, о, у?
Гласовите кои се изговараат без пречки во усната празнина се викаат
самогласки.
Во македонскиот јазик самогласки се: а, е, и, о, у.
Како се изговараат другите гласови? Пример: т, д, в. Нивниот изговор е
поинаков и при поминувањето на воздухот низ усната празнина јазикот зазема
различни позиции.
Изговорете и споредете:
Аааааа Шшш
оооо ммм
ееееееееееееееааааааа ффф
Зборовите се состојат од гласови. Кога пишуваме, гласовите ги запишуваме

со букви.
Сите гласови не се исти по звучност: некои се согласки, а некои самогласки.
Гласовите во македонскиот јазик се делат на:

– самогласки
– согласки.
42
ЗБОР, ПОДЕЛБА НА
ЗБОРОТ НА СЛОГОВИ
1. Секој од вас во одделението нека смисли збор во кој нема самогласка.
2. Секој нека смисли по пет збора со самогласки – нека има и такви што се
покуси, и некои што се подолги.
Примери:
слон, нос, сам, сон, тон,

син, збор, плам, свет, цвет,
двор
телефон, автомобил, тротинет,
лаптоп, ролери, тетратка, животно
рака, песна, дете, куќа, лето, книга,

птица, фустан
• Изброј ги самогласките во секој од зборовите што се напишани погоре.
По колку самогласки има во секој збор? Повтори го тоа за секоја
група зборови. Има ли разлики? Запишете како се менува бројот на
самогласките во групите зборови.
Да заклучиме: Зборовите кои имаат една самогласка се едносложни,

зборовите кои имаат две самогласки се двосложни, зборовите кои имаат
три самогласки се трисложни зборови.
ПРИМЕРИ: СОН КНИ-ГА ТЕ-ЛЕ-ФОН
43
Читај ги сега зборовите полека како што се поделени со цртичката.
Забележуваш дека се поделени на онолку делови колку што има
самогласки. Секој таков посебен дел се вика слог. Самогласката е
носител на слогот во зборот.
Слог е дел од зборот, односно еден или повеќе гласови што се
изговараат со едно издишување на воздухот и секогаш во себе содржи
самогласка.
Разгледај ја следната реченица:
Јас треба да одам на работа. – реченица
Јас тре–ба да о–дам на ра-бо-та. –зборови поделени на слогови
Ј-а-с т-р-е-б-а д-а о-д-а-м н-а р-а-б-о-т-а. – зборови поделени
на гласови
Глас е најмалиот дел од реченицата кој може да се изговори.
1. Зборовите од табелата запиши ги на линиите според бројот на
слоговите.
ученик црв телевизор ливада библиотека

небо компјутер врата кош маса
сончоглед училница телефон билборд врат
Едносложни зборови _____________________________________________

Двосложни зборови _______________________________________________
Трисложни зборови _______________________________________________
Повеќесложни зборови ____________________________________________
44
2. Зборовите од табелата подели ги на слогови.
3. Подели ги зборовите на слогови од следниот текст.

... Дента кога остана без своето милениче, Давид се чувствуваше
осамено и тажно. Го немаше веќе неговиот верен пријател, Снупи. Откако
знаеше за себе, знаеше и за тоа палаво кученце. Му раскажуваа дека со
Снупи ги направил првите чекори. Му раскажуваа дека за него ги кажал
првите зборчиња... Давид едноставно сакаше да биде малку сам. Излезе
во парк и седна на првата клупа. Истото го направи и следниот ден по
часовите, и следниот ден по часовите...
– Разгледајте ги зборовите и гласовите од коишто се составени.
Изговорете ги гласно сите зборови еден по еден. Ги изговарате ли без

пречки во изговорот?
пр. прв, црв, крв, врв, стрмно, срна, грне.
– Колку слогови има секој од зборовите? Дали во секој збор или
во секој слог има самогласка? Кој глас е присутен во секој збор, на
местото каде што би стоела самогласка? Каква е улогата на овој глас
во зборовите?
Што го прави лесен изговорот на зборовите, ако тие немаат
самогласка во својот состав?
Заклучуваме: – Гласот р ја презема улогата на самогласка во
слогови каде што нема самогласка.
45
ZOŠTO VRNE DOŽD
Oblacite se zgusnata vodena parea. Koga taa vodena parea ќe se se izladi i koga i
sitnite kapki voda vo oblacite ќe natežnat, oblakot se pretvora vo voda i taa paǵa na
zemjata. Toa e doždot. Ako oblacite se mnogu visoko, togaš kapkite voda vo niv se
zgusnati vo vid na sitni ledeni kristali.
Seta voda koja se naoǵa na Zemjata, neprekinato se dviži. Od moreto, rekite,
ezerata i potocite taa isparuva i zaminuva vo atmosferata ( „neboto“), kade što edno
vreme se dviži kako oblak, a potoa povtorno se vraќa na Zemjata vo oblik na dožd.
Bez toa postojano dviženje na vodata, ne bi imalo nitu život na Zemjata, bidejќi samo
po pat na dožd taa pravilno se rasporeduva sekade kade što treba. Sepak, postojat
oblasti kade što doždot vrne mnogu retko, možebi ednaš ili dvapati godišno. Tie
oblasti poradi toa se neplodni i pretvoreni vo pustina.
(Prezemeno od „Znam zošto znam kako“
Detska enciklopedija)
RAZMISLUVAME I TVORIME
Otkako ќe go pročitaš tekstot, napiši so svoi zborovi vo kakvi oblici se javuva vodata.
Zošto vrne doždot?
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
46
ДОЖДОТ ДОЖДИ
Тивко, тивко дождот дожди

над селото, ридот, РАЗМИСЛУВАМЕ
па од него влажно сè е – • Звучното совпаѓање на зборовите кои се на
заматен е видот. крајот на стиховите се нарекува РИМА.
• Разгледај ги посочените зборови во првата
строфа, тие се римуваат. Пронајди ги и другите
Вчера така, денес така,
рими во оваа песна.
утре како ќе е,
од облаци дали уште
тој силно ќе лее?
• Каков е дождот?
Нигде ѕверка, нигде птица
• Каде врне?
секој само вјаса,
• Колку време врне?
под сув заслон што побрзо
• Како изгледа околината кога постојано врне?
да побегне, да стаса.
• Дали е добро што природата е почестена со
дождот?
По долгото сушно лето, • Што ќе донесе тоа за природата?
нека дожди, нека,
сета гора, сето поле,
дожд одамна чека! РАЗМИСЛУВАМЕ И ТВОРИМЕ
Душко Аврамов • Избери една строфа и направи цртеж според
стиховите.
47
КЛУПА ЗА ПОДДРШКА
Дента кога остана без своето милениче, Давид се чувствуваше осамено и
тажно. Го немаше веќе неговиот верен пријател, Снупи. Откако знаеше за себе,
знаеше и за тоа палаво кученце. Му раскажуваа дека со Снупи ги направил
првите чекори. Му раскажуваа дека за него ги кажал првите зборчиња... Давид
едноставно сакаше да биде малку сам. Излезе во парк и седна на првата клупа.
Истото го направи и следниот ден по часовите, и следниот ден по часовите...
Дента кога татко му замина, Ведран беше многу загрижен. Неговото семејство
минуваше низ вистинска семејна бура. Неговите се разведуваа. Татко му веќе
нема да живее со нив. Се пресели, неколку улички подалеку од нивниот дом. За
детското срце тоа беше бескрајна далечина... Ведран замислено излезе надвор.
Тргна кон новото живеалиште на татко му, но ненадејно сопре близу куќата.
Сакаше да биде малку сам. Седна на една клупа. Истото го направи и следниот
ден...
Еден понеделник, Давид и Ведран скоро истовремено тргнаа кон клупата.
Погледите за миг им се сретнаа, па молчејќи, двајцата седнаа. Гледаа пред себе
и тивко тагуваа. И во вторникот децата се сретнаа на истото место, само неколку
чекори пред клупата. Таму беа и во средата, но веќе разговараа.
48
Ведран и Давид веќе одамна не седнуваат на клупата. Затоа, пак, можете да ги

видите нивните насмеани лица на разни места низ целото маало, но и подалеку.
Давид има ново куче. Пред некој ден, заедно го шетаа... во дворот на татко му на
Ведран.
Сите деца понекогаш се тажни, но мора да знаат дека тагата минува. Би било
многу добро во секое маало да има по една клупа на која децата ќе можат да
седнат кога не се чувствуваат убаво. Би било многу добро и во секое училиште
да постои таква клупа за поддршка. Ќе можат полесно да се препознаваат
тажните и осамените, загрижените и разочараните. Да си помогнат. Ќе можеме
полесно да ги видиме тажните и осамените, загрижените и разочараните. Да им
помогнеме.
Елизабета Петровиќ
• Кој е Давид во овој текст? Која е причината за неговата тага? Како се справува
Давид со тагата?
• Кој е Ведран во овој текст? Што му се случува нему? Како се справува со тоа што му
се случува во семејството?
• Прочитајте го на глас делот кој е обоен со црвени букви. Која реченица е најважна
во овој дел од текстот и зошто мислиш така?
• Во последниот дел од текстот е даден предлог како да им се помага на оние кои се

тажни, осамени или загрижени. Дали во твојата средина има клупа за поддршка?
Сметаш ли дека таа е потребна?
• Раскажи што можеш ти да направиш за некој што е тажен.
49
НЕДОРАЗБИРАЊЕ
АНА И ТЕО
Ана: Тео, овие другарчиња изгледа се скараа.
Тео: Да, сосема си во право.
Ана: Скарувањето треба да престане ... и
Тео: .... и да почне смирувањето со разговор.
• НЕДОРАЗБИРАЊЕ
– неправилно,
погрешно cфаќање,
забуна при меѓусебна
комуникација.
• Дали се согласуваш со дијалогот на Ана и Тео?
• Според тебе, што е она што го гледаш на илустрацијата?
• Предлог – тема за разговор: Знаеме ли да се извиниме кога ќе погрешиме?
• Раскажи за некое сопствено доживување или искуство за недоразбирање кое си го
имал со некое свое другарче. Како го надминавте недоразбирањето?
50
КВИЗ
КАКОВ СУМ ЈАС
1. Имам многу другарчиња.

ДА НЕ
2. Ужинката ја делам со другарчето.

ДА НЕ
3. Секогаш кажувам: „Добро утро!, Добар ден!“

ДА НЕ
4. Правам шеги на сметка на другите.

ДА НЕ
5. Си ги признавам грешките.
ДА НЕ
6. Се лутам ако не победам во играта.

ДА НЕ
7. Ги озборувам другите.
ДА НЕ
(Ако повеќето одговори се со НЕ, тогаш размисли да го подобриш твоето

однесување и да станеш подобар другар)
51
РАЗЛИЧНИ, А СЕПАК ИСТИ
Никогаш од мислите не ми излегува сликата од моето училиште. Посебен
белег оставија деновите по реновирањето на училиштето. Последен пат бев во
него во јуни, кога ги земавме свидетелствата за завршено трето одделение. На
почеток од новата учебна година кога пристигнав пред училиштето, сè ми беше
ново. Љубопитно се загледував во секој дел од дворот и од влезот на училиштето.
Сè беше убаво, сè беше поразлично, насекаде убави свежи бои, сè мирисаше на
ново. Се зачудив кога на самиот влез забележав необична патека. Посакав да
тргнам по неа како некои мои другарчиња, но една рака ме допре и слушнав:
– Мислам дека е подобро да го оставиш просторот за кого е наменет! Верувам
дека и другите треба да имаат свое место – тивко ми зборуваше една жена.
Се свртев да ја погледнам, таа исправено се движеше и се трудеше со едната
рака да направи место, место за една количка. Верувајте, таа не беше обична
количка, туку беше инвалидска количка. Уште еднаш се свртев да видам: во
количката седеше девојче на мои години, на лицето ѝ се наѕираше несигурност,
а русите кадрици се слеваа по нејзините раменици. Веднаш се поместив да
направам пат, се чувствував непријатно, зашто не бев внимателна. Им се
насмевнав на девојчето и на мајката и им покажав со раката:
– Повелете, повелете! Се извинувам, не ве видов. Сите се туркаат, сакаат
побргу да стигнат во училниците.
Со поглед ги следев движењата на мајката која со напор ја туркаше количката
на нејзината ќерка. Потоа побрзав да стигнам во училницата, не сакав да доцнам
уште на првиот час. Секој бараше другарче со кого ќе седи во клупата. Јас веќе
немав време да пронајдам со кого ќе седам, едноставно седнав на првото
слободно столче. Се огласи училишното ѕвонче, и по кратко време на вратата се
појави наставничката, а зад неа една мајка и нејзината ќерка.
Учениците стивнаа, љубопитните погледи беа
вперени кон девојчето. Кога го подигнав
погледот, забележав дека тоа е
истото девојче од училишниот
двор. Наставничката рече:
– Добар ден, дечиња! Да ѝ
посакаме добредојде на новата
ученичка! Се слушна хорско
„добредојде“. Гласот се разлеваше
низ училницата и сите погледи
беа вперени во новата ученичка.
52
– Ова е Јована! Досега таа ги совладуваше наставните градива дома заедно
со својата мајка. Не можеше редовно да посетува училиште, затоа што беше
спречена, поради нејзината здравствена состојба. Но, сега се направени
пристапни рампи за влез во училиштето. Така, Јована ќе може редовно да доаѓа
на училиште и да учи заедно со вас. Таа можеби навидум изгледа различно, но
едно да запомните: таа е иста со вас – рече наставничката.
Сите почнаа да мрдаат со главите. Се гледаа и подадени раце, секој сакаше
да ѝ подаде рака на Јована. Од тој ден сите почнавме да ѝ помагаме на Јована
во училница, во училишниот двор, во холот, едноставно таа стана дел од нас.
Таа со своето мило лице, со својата едноставност и трудољубивост нè освои
сите. Денес сите сме среќни што знаеме како да живееме и да се почитуваме:
„Едноставно – различни, а сепак исти“.
Јадранка Клисарова;
Жаклина Ристовска
(извадок од „Училиштен бонтон“)
• Дали има опис во овој текст? Прочитај ги тие реченици. Дали описот се однесува на
некој или некаде (на лик или на простор)?
• Кој настан се случува со раскажувачот на текстот? Кога настанува пресвртот во

текстот? Како ликот раскажувач го претставува влегувањето на новата ученичка во
училницата? Какво е однесувањето на сите во училницата?
• Искажи го твоето мислење за цитатот:
• „– Ова е Јована! Досега таа ги совладуваше наставните градива дома заедно со

својата мајка. Не можеше редовно да посетува училиште, затоа што беше спречена,
поради нејзината здравствена состојба. Но, сега се направени пристапни рампи за
влез во училиштето. Така, Јована ќе може редовно да доаѓа на училиште и да учи
заедно со вас. Таа можеби навидум изгледа различно, но едно да запомните: таа е
иста со вас – рече наставничката.“
• Зошто служат пристапните рампи?
• Дали некогаш си видел таква патека?
• Како ќе постапиш во ваква ситуација?
53
НА КОНКУРСОТ ЗА НОВО ИМЕ НА ЗОЛНИК
ПОБЕДИ ПРЕДЛОГОТ НА СЛЕПОТО ДЕТЕ –
ГРАДОТ ДА СЕ ВИКА ДОБРИНО
Времето нешто ако запомни, тешко можат луѓето да го натераат да заборави.

Така времето, сакале Золничани или не, го забележа Золник како населба на
злото и неправдата. Во разговорите, во извештаите, во рефератите, во народните
песни и приказни, со еден збор, секаде, и покрај сите промени што се случија во
Золник – Золник се употребуваше како симбол на злото и неправдата. На пример,
и понатаму се пееше народната песна, инаку многу позната, во која се наоѓаа и
овие стихови:
„Золничка вода, цвеќе не пои,
Золничко сонце, снегој не топи,
Золничка душа, во рај не оди...“
Сличен беше почетокот и на многу народни приказни во кои стануваше збор за
лоши луѓе. Барем стотина такви приказни почнуваа со зборовите:
– Едно време си живееше еден толку лош и злобен човек, та дури ни во Золник
како него немало... – Додека, пак, во рефератите името Золник почна често да се
употребува со значење на чудо. Имаше вакви реченици во рефератите:
– Не можеме да се однесуваме небаре Золник ќе се случи...
– Не можеме Золник да бидеме, па сè што се случило пред нас, па дури и за
наше време, да не признаваме...
Затоа раководството и целото население на Золник заседаваа три дни и три
ноќи и четвртиот ден излегоа со предлог: да се распише јавен конкурс за ново име
на градот.
54
Предлогот беше објавен во сите весници, трипати дневно беше емитуван преку
радиото, а телевизиската програма започнуваше со читањето на барањата и
условите на конкурсот.
Золничани, се разбира, чекаа, се распрашуваа дали веќе се појавиле учесници
на конкурсот, дали има такви имиња кои ќе ја соопштат најдобро вистината за
новиот лик, за новата душа на градот.
По две недели конкурсот беше затворен. Жири-комисијата имаше голема
работа, бидејќи беа пристигнати неколку илјадници можни имиња за Золник.
Дојде и тој толку чекан ден во кој требаше да се соопшти кое име жири-комисијата
го прифатила за ново име на новиот Золник. Новинари, гости, посетители и
љубопитници имаше од сите страни на државата и од другите држави. Со еден
збор – од секаде. Градот беше накитен, дотеран, золничани со денови работеа
доброволно, ги чистеа улиците, ги полеваа тревниците, ги урнаа оградите околу
куќите, црвеното цвеќе од Деветтиот Рид беше насекаде. Во вазни, во леи, на
балкони.
Токму на денот на соопштувањето на резултатот од конкурсот, золничкиот
затвор беше прогласен за музеј на црните денови, а во неговиот двор беше откриен
споменик на чистачот Славе. Истиот ден золничкото собрание донесе решение на
старичката и нејзиниот син да им се додели една нива и едно лозје, бесплатно.
Беше точно напладне, на свечената трибина, на раскрсницата на двете долги
улици се искачи жири-комисијата во полн состав. Народот веќе беше насобран,
телевизиските камери ги „фаќаа“ свечените лица на граѓаните, а радиорепортерот
му се јави на целиот свет со зборовите:
– Драги слушатели, започнува најсвеченото простување со старото, само по
неколку минути ќе биде соопштено новото име на досегашната населба Золник...
55
И навистина само по неколку минути, кога стивнаа аплаузите и кога почнаа
посилно да тик-такаат срцата на граѓаните, стана претседателот на Золник, Грде,
и првин со шамивче си ги избриша насолзените очи, а потоа му се обрати на
насобраниот народ и на целиот свет:
– Мили сограѓани, пријатели на нашиот град, почитувани учесници на конкурсот,
свету, ја имам таа чест, во име на жири-комисијата, да го соопштам новото име
на градот. Пред тоа, бездруго, ќе треба да кажам неколку работи. На конкурсот
пристигнаа неколку илјади можни имиња за нашиот град. Најчесто предлагано е
името Венциславово, но Венцислав кој беше член на жири-комисијата категорички
побара за тој предлог да не се разговара, пред тоа искрено заблагодарувајќи им се
на предлагачите. Тој смета, а и сите ние со него, дека името Венциславово би било и
тесно и неправедно, бидејќи не е во прашање еден човек туку цел еден град кој имал
сили да се спротивстави на својот дотогашен начин на живеење. Предлагано ни е
името Град на Цвеќето, Цветоград, Градоцвет, меѓутоа и тука сметавме дека името
не ќе биде доволно соопштувачко. Ако се разгледа подобро историјата на најновите
настани во нашиот град, ќе се види дека цвеќето не било нешто непознато, но тоа
било длабоко закопано во нас. Толку длабоко, та ни нашите срца не знаеја дека
суштествуваат. Да набројам уште неколку најчести имиња: Светлоград, Сончевник,
Новец, Нови Град, Иден Град, па дури беше предложено едно многу вулгарно име:
Антизолник!
– Граѓани, жири-комисијата, како што знаете, лесно ги разбираше предлозите,
бидејќи учесниците на конкурсот беа должни покрај својата биографија да
приложат и објаснување зошто токму тоа име го предлагаат за градот.
– Затоа, граѓани, жири-комисијата, откако добро ги проучи предлозите и
објаснувањата, едногласно реши нашиот град во иднина да се вика според
предлогот на едно слепо дете. Слепото дете предлага градот да се вика Добрино!...
Дотогашните золничани почнаа да плачат од радост, да се прегрнуваат, да си
го честитаат новото име, така што претседателот Грде не можеше да ја заврши
беседата. Почна да ечи музика, да се натпреваруваат сите, да се извиваат гласови
и викоти, радоста немаше крај.
Цел час време помина додека се стивна народот.
Тогаш пак се јави Грде:
– Граѓани на Добрино, луѓе од целиот свет, дозволете ни да ви го прочитаме
и образложението што го приложува слепото дете зошто градот да се вика
Добрино. Образложението ќе го прочита најмладиот член на жири-комисијата,
заслужниот граѓанин, синот на чесната вдовица и на покојниот чистач Славе,
нашиот Венцислав.
56
Пак воодушевување, пак дофрлање цвеќиња и зеленило кон свечената трибина,
пак неизмерна радост.
Венцислав го прочита образложението: „Јас сум слепо дете. Слушнав за
промените во вашиот град и решив да учествувам на конкурсот. Уште веднаш
ќе ви кажам: јас предлагам градот во иднина да се вика Добрино. Можеби некој
ќе предложи да се вика Светлоград, некој Градоцвет, некој Новиград, но јас ве
уверувам дека промените во вашиот град не се случија ни со помош на очите, ни
со помош на ушите, туку со помош на срцата. Бидејќи сум слепо, јас не ги гледам
надворешните убавини, за мене тие ништо не претставуваат, не ме воодушевува
ни бојата на цвеќето, ни летот на птицата, ни изгледот на луѓето. Јас живеам,
се потпирам и се надевам само во убавината на срцата. Како што убавината на
цвеќето за оние што гледаат се содржи во бојата на листенцата, во мирисот и
некои други работи, така за мене убавината на срцата се состои од добрина, љубов
и пријателство. И најголемата убавина на природата ќе биде уништена доколку не
постои убавината на срцата, Јас, слепото дете, според тоа, за најголема и најчиста
особина на срцевата убавина ја сметам добрината и затоа предлагам градот да се
вика Добрино!“
Кога го допрочита Венцислав образложението на слепото дете, почна да плаче.
И сите други плачеа. А слепото дете имаше право: само убавината на срцето може
да ја сфати и да ја прими убавината на природата и да ѝ се радува.
Пак стана претседателот Грде:
– Граѓани, жири-комисијата, поради оправдани причини, се откажува од
доделување на првата награда во оној вид како што беше соопштена во
пропозициите на конкурсот, односно, таа да биде изразена во вид на најскапа
луксузна кола што ја има на светов. По кратко советување жири-комисијата реши
да се избере делегација од граѓани на Добрино која ќе го посети
слепото дете и ќе му подари една китка цвеќе од Деветтиот Рид.
Се надеваме, длабоко веруваме, дека цвеќето ќе му го поврати
видот! На тој начин на слепото дете ќе му овозможиме да ја види
и убавината на природата, а убавината на срцето веќе ја има.
Сметаме дека нема и не може да има поголема, порадосна и
почиста слога од онаа меѓу две убавини: убавината на природата
и убавината на срцето.
Се случи експлозија од воодушевување. Жителите на
Добрино веќе го оправдуваа името, новото име на својот град.
Бошко Смаќоски
(извадок од романот „Цвеќе од Деветтиот Рид“)
57
Золник е:
а) симбол на злото и неправдата;
б) симбол на сожителство;
в) симбол на мајски цвеќиња.
Градот Золник е град за кој и покрај сите промени важат стиховите дека:
Золничани одлучуваат да бидејќи треба да

го променат
Првиот предлог за промена на името Золник е името
Сепак, золничани не се согласуваат градот да се вика

за да не се поврзува промената од зло на добро само со еден човек.
На крајот Золник станува , граѓаните се

чувствуваат
Во следниот цитат се зборовите на слепото дете. Според тебе, која е најголемата идеја
во овој извадок? Објасни го својот одговор.
„Бидејќи сум слепо, јас не ги гледам надворешните убавини, за мене тие ништо не
претставуваат, не ме воодушевува ни бојата на цвеќето, ни летот на птицата, ни изгледот
на луѓето. Јас живеам, се потпирам и се надевам само во убавината на срцата. Како
што убавината на цвеќето за оние што гледаат се содржи во бојата на листенцата, во
мирисот и некои други работи, така за мене убавината на срцата се состои од добрина,
љубов и пријателство. И најголемата убавина на природата ќе биде уништена доколку
не постои убавината на срцата, Јас, слепото дете, според тоа, за најголема и најчиста
особина на срцевата убавина ја сметам добрината и затоа предлагам градот да се вика
Добрино!“
РАЗМИСЛУВАМЕ ОД РЕЧНИКОТ
• Разговарајте за цитатот и споделете • КОНКУРС – оглас на кој

ги вашите мислења: „Сметаме дека заинтересираните се пријавуваат
нема и не може да има поголема, за работно место, за награда.
порадосна и почиста слога од онаа • ЖИРИ – комисија за избор на
меѓу две убавини: убавината на различни награди, конкурси,
природата и убавината на срцето“. изложби.
58
ПОСТЕР
Хрониките на Нарнија:
Лавот, вештерката и ормарот
(англиски: The Chronicles of Narnia: The Lion, the Witch and the Wardrobe)
Филмот е режиран од Ендру Адамсон и е заснован на литературното дело
Лавот, вештерката и ормарот, првиот издаден роман во серијалот на детски
фантастични книги Хрониките на Нарнија од К. С. Луис.
ПРЕМИЕРНО на 25 ЈАНУАРИ 2022 година
ВО КИНАТА НИЗ РЕПУБЛИКА СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА.
59
За кој филм е најавата на постерот? Кога и каде ќе се промовира кај нас? Врз основа на
кое друго дело е снимен филмот? Кој го режирал?
ИЗРАБОТКА НА ПОСТЕР ЗА КУЛТУРЕН НАСТАН

Постер е соопштение за јавноста за некој настан, претстава, спортски натпревар и
слично.
Правила за изработка на постерот:
1. текст со јасни информации;
2. постерот треба да привлекува внимание со својот дизајн;
3. лесно да се чита и на оддалеченост до 2 метри.
Содржина на постерот:
1. наслов;
2. слика која визуелно го прикажува настанот;
3. кратка содржина на настанот;
4. датум, време, место;
5. организатор.
• Користејќи ги информациите за изработка на постер, направете постер за настан
од училиштето. Доколку сте во можност, користете некоја од следните алатки на
компјутерот: Power Point, Photoshop, Corel Draw.
60
БЛИЗНАЦИ – УМНИЦИ
На Петар и Лука мајката им купи книга со сказни.
– Книгава е убава, синови мои... – им рече. – Треба да се прочита.
– Ми го зеде зборот... – прифаќа таткото – компјутерот малку нека мирува.
– А и телевизорот нека се одмори... – се согласи мајка им.
– Ајде, близнаци – умници!
Но се случи недоразбирање меѓу близнаците. Најпрвин сака да ја прочита
Петар, а истовремено тоа го бара и Лука.
Без кавги, деца! – ги смирува мајката. – Една сказна ќе чита Петар, а друга
Лука. Ние ќе ве слушаме. Недела е и имаме време за одмор.
– Добро се сети. Книгата не е голема. Натпревар во убаво читање! – се
одушеви таткото.
– Јас и ти, како и обично, ќе го одредиме победникот.
На браќата им се допадна играта. Чита едниот, а чита и другиот. Сказните –
кратки и слатки.
Мајката и таткото слушаат. Читајќи ги, четворицата како да се заборавија.
На Петар и Лука им е забавен натпреварот. А родителите како да се вратија во
своето детство. Во годините на најубавите сказни. И овојпат на крајот треба да
се прогласи победникот. Кој чита поубаво? Петар или Лука? „Судиите“ немаат
лесна задача!
– Кој? – исчекува Петар.
– Јас?
– А јас? – ги мерка и Лука.
– Кој ?
– И двајцата сте
победници! – одлучува
мајката, шегувајќи се: – Та
овие како близнаци да се!?
– Во сè сте исти!? – се
согласува и таткото. – На
наша радост и најдобри.
Горјан Петревски
(извадок од книгата „Пак
се тука Петар и Лука“)
61
• Зошто текстот е насловен Близнаци – умници?
• Кој настан се случува во семејството на Петар и Лука?
• Како го прифаќаат предлогот за натпревар во читање? Што мислиш ти, зошто
победиле двајцата?
• Дали во некоја реченица во овој расказ може да се препознае времето кога се
случува настанот?
• Пронајди ги речениците во кои раскажувачот ни раскажува како се чувствуваат
сите за време на читањето.
• Препиши ги.
62
ДЕТСКИ СОН
Детскиот сон е кутија златна,

ѕвездено кајче што броди,
во него може сè да се случи,
повторно сè да се роди.
Облак на ноќен ветар што езди

сто ѕвезди може да скине
и како фенер со нив на сегде
да свети кај што ќе мине.
Река од длабок сон што се буди
со сјај да измие чело,
потем да секне и место вода
млеко да потече бело.
Елен од сон во вода да скокне,

по неа долго да плови,
в мрежа ко рибар искусен, добар
сонцето сам да го лови.
И уште што ли може да биде –

сонот е предел што броди,
во него може сè да се случи,
повторно сè да се роди.
Стојан Тарапуза
63
• Одреди колку строфи има оваа песна.
• Пронајди ги римите во песната и издели ги како посебни парови.
• Прочитај ги затемнетите стихови во песната, што кажуваат тие, што е сонот?
• На празниот простор напиши со што се поврзува детскиот сон; пример со кутија

златна, ѕвездено кајче...
• Напиши во својата тетратка за што најчесто сонуваш кога спиеш, а што сонуваш
кога си буден?
64
КАРАТЕ – МАЈСТОР
– Колку е часот? – праша Филип по трет пат.

– Седум и плус пет минути на секое твое
прашување. Ајде, станувај! Ќе задоцниш на
училиште! – викна мајка му малку погласно.
– Не гледај во часовникот; прави го истото што
го прави тој. Движи се напред и не застанувај –
се јави татко му.
– Ама тато... – се обиде да објасни Филип.
– Сите 327 парни и 2 непарни мускули во моето
тело ја одбиваат наредбата да се разбудат.
– О, нашиот карате-мајстор со заспани
мускули!? Ова е нешто ново.
– Уморен суууум – закенка Филип.
– Од спиење? – се зачуди мајка му. РЕЧИСИ ПОЛОВИНА ОД СЕВКУПНАТА
ТЕЖИНА ОТПАЃА НА МУСКУЛИТЕ. АКО
– Да. Се изморив во сон. Се изморив СТЕ ТЕШКИ 30 КИЛОГРАМИ, ТОА ЗНАЧИ
од најубавиот сон на светот. И одбивам ДЕКА ИМАТЕ 12 – 15 КИЛОГРАМИ
да се разбудам! МУСКУЛНА МАСА.
– Љубопитна сум. Ќе ни раскажеш ли?
– Многу беше убаво. Сала. Голема сала за карате-натпревари – почна да
раскажува Филип, бавно и со затворени очи, како сè уште да сонува. – А јас,
најголемиот карате-мајстор на своето време, во средиштето на вниманието.
Доаѓаат и ме предизвикуваат големи, звучни имиња од карате-спортот од целиот
свет. Најмногу од Јапонија. Доаѓаат, се борат со мене и заминуваат. Победувам
или ме победуваат во зависност од тоа
дали ќе решам да им попуштам. Им
попуштив на неколкумина...
ЗА ДА НАПРАВИТЕ НЕКОЛКУ ЧЕКОРA,
Едно чудо новинари чекаат да
СЕ ДВИЖАТ ОКОЛУ 200 МУСКУЛИ.
направат интервју со мене. Но, јас сум
КОГА ЌЕ СЕ НАМУРТИТЕ, РАБОТАТ 37
зафатен со борба... – продолжуваше
МУСКУЛИ, А КОГА ЌЕ СЕ НАСМЕЕТЕ–
да раскажува Филип. – Во публиката
22 МУСКУЛИ.
имаше илјадници луѓе... А меѓу нив и
Искра од IV–2 одделение... во првиот
ред.
65
– Онаа Искра од соседната
зграда? –праша татко му божем
сериозен.
– Мислиш, оваа Искра со
русата коса која сега поминува
покрај нашата зграда со ранец на
грбот? – праша мајка му потпрена
на прозорецот за да не може да
види Филип дека се воздржува
да не се насмее.
Филип изрипа од креветот. Со
огромна брзина и вештина на
спортист, за неколку минути се облече. Потоа му требаа уште неколку минути за
да се измие и да си го најде ранецот. Ги употреби сите мускули и истрча на улица
најбрзо што можеше, но Искра ја немаше. Барем нема да задоцни на училиште.
Виолета Ѓуровска
КОГА СЕДИТЕ ПРЕД

ЗА ДА ИМАТЕ СИЛНИ И ГОЛЕМИ КОМПЈУТЕР ИЛИ ТЕЛЕВИЗОР,
МУСКУЛИ, КАКО СПОРТИСТИТЕ, МУСКУЛИТЕ ЌЕ ВИ ОМЛИТАВАТ И
МОРА ДА ВЕЖБАТЕ, ДА ТРЕНИРАТЕ. СТАНУВААТ МРЗЛИВИ. И ТОГАШ, ИАКО
НО, МОРА И ПРАВИЛНО И ЗДРАВО ДА ВАШЕТО ТЕЛО НИШТО НЕ РАБОТЕЛО,
СЕ ХРАНИТЕ. СЕ ЧУВСТВУВАТЕ УМОРНО.
1. Наброј ги хронолошки настаните од текстот (што се случува на почетокот, на
средината и на крајот од текстот), а потоа прераскажи го текстот во целост. Доколку
ти е полесно, направи план на настаните или наброј ги едно по друго во тетратката и
потоа прераскажувај.
2. Во одделението направете драматизација на текстот играјќи различни улоги: Филип,
таткото и мајката.
3. Прочитајте ги пораките кои се однесуваат на мускулите од човечкото тело и
направете презентација.
66
ПРИКАЗНАТА ЗА ЖАПЧЕТО
И ЗМИВЧЕТО
Еднаш одамна, едно мало жапче, додека скокаше во грмушките, виде нешто
непознато како лежи на патот пред него. Непознатото беше долго и тенко, а
неговата кожа изгледаше сјајна и ги имаше сите бои на виножитото.
– Здраво – рече Жапчето. – Што правиш овде на патот? – Само се греев на
сонце – му одговори непознатото, извртувајќи го телото на сите страни. – Се
викам Змивче. Како се викаш ти? – Јас сум Жапче. Дали би сакал да си играш со
мене? И така Жапчето и Змивчето си играа заедно во грмушката.
– Гледај што можам да направам, – рече Жапчето и скокна високо во воздухот. –
Ќе те научам ако сакаш, – рече тоа. И така, Жапчето го научи Змивчето како да скока
и заедно скокаа по патот низ грмушките. – Сега гледај што можам јас да направам,
– рече Змивчето и излази нагоре по стеблото на едно високо дрво. – Ќе те научам
ако сакаш. И така Змивчето го научи Жапчето како да лази и да се качува на дрво.
По некое време, и двајцата огладнеа и решија да си одат дома за ручек, но
ветија дека повторно ќе се сретнат следниот ден. – Ти благодарам што ме научи
како да скокам, – рече Змивчето. – Ти балагодарам што ме научи како да лазам
по дрвја, – рече Жапчето. Потоа двајцата си отидоа дома.
– Гледај што можам да направам мамо! – рече Жапчето додека лазеше на
стомак. – Каде го научи ова? – праша мајка му. – Змивчето ме научи, – одговори
тоа. – Заедно си игравме во грмушките денеска. Тоа ми е ново пријателче. – Не
знаеш дека змиското семејство е лошо семејство? – го праша мајка му. – Тие имаат
отров во забите. Немој друг пат да си играл со него. И не лази на стомак, не треба
така.
Во меѓувреме, Змивчето отиде дома и скокаше пред мајка му. – Кој те научи
да правиш така? – праша таа. – Жапчето ме научи – рече тоа. – Тоа ми е ново
67
пријателче. – Каква глупост – рече мајка му. – Не знаеш дека лошо стоиме со
жабјото семејство од многу одамна? Следниот пат кога ќе си играш со Жапчето,
фати го и изеди го. И не скокај. Ние не правиме така.
И следното утро кога Жапчето го сретна Змивчето во грмушките, од поголемо
растојание му рече: – Жал ми е, ама денес нема да можам да лазам со тебе – и
потскокна малку наназад. Змивчето тивко го гледаше и се сети што рече мајка
му. – Ако се доближи, ќе скокнам и ќе го изедам – помисли тоа. Но, потоа се сети
и колку им беше забавно заедно и колку фино беше кога Жапчето го научи да
скока. Затоа тажно воздивна и одлази во грмушката.
И од тој ден Змивчето и Жапчето никогаш не заиграа заедно. Но, често седеа
сами на сонце и мислеа на нивниот единствен ден во пријателство.
• Каква е средбата на змивчето и жапчето?
• Според текстот, како си играле тие на својата прва средба?
• Каква е реакцијата за нивното дружење кога раскажуваат дома со кого си играле?
• Како ги оценуваш постапките на мајките?
• Како би постапил/а ти да си змивчето?
• Како би постапил/а да си жапчето?
• Според тебе, која е причината заради која не можат да продолжат да играат заедно?
Разговарајте за следниот цитат:
„И следното утро кога Жапчето го сретна Змивчето во грмушките, од поголемо
растојание му рече: – Жал ми е, ама денес нема да можам да лазам со тебе
– и потскокна малку наназад. Змивчето тивко го гледаше и се сети што
рече мајка му. – Ако се доближи, ќе скокнам и ќе го изедам – помисли тоа.
Но, потоа се сети и колку им беше забавно заедно и колку фино беше кога
Жапчето го научи да скока. Затоа тажно воздивна и одлази во грмушката.
И од тој ден Змивчето и Жапчето никогаш не заиграа заедно. Но, често седеа
сами на сонце и мислеа на нивниот единствен ден во пријателство“.
На крајот напишете го заклучокот.
68
МАПА
АНА И ТЕО
Тео: Ана, Енис ме покани кај него на дружење, во неговиот нов дом, утре
во 14 часот. Сакаш ли да одиме?
Ана: Сакам да одиме, но тоа е малку подалеку од нашава населба.
Тео: Да, можеме да одиме пеш, но и со автобус. Еве ја мапата за да стиг-
неме кај Енис. Живее на улица „Валандовска“ бр. 58.
1. Ана и Тео, според оваа мапа, ќе одат на гости. Прочитај ја мапата и кажи преку кои
улици треба да поминат, каде треба да преминуваат и да свртат десно или лево.
2. Доколку одат пеш, мапата ќе им го покаже патот. Но, можат и со автобус. Еве, кога
можат да се качат во автобус за да бидат таму во 14 часот. За да стигнат кај Енис,
потребни им се десет минути.
69
Возен ред за линија број 90 за датум: 7.10.2021
Период Поаѓа од: Поаѓа од:
„Карпош“
„Кисела Вода“
5h до 6h
6h до 7h 6:25 6:45
7h до 8h 7:45 7:05 / 7:54
8h до 9h 8:28 / 8:55 8:20 / 8:58
9h до 10h 9:32 9:30
10h до 11h 10:04 / 10:36 10:02 / 10:34
11h до 12h 11:05 / 11:40 11:06 / 11:35
12h до 13h 12:12 / 12:44 12:10 / 12:42
13h до 14h 13:16 / 13:48 13:18 / 13:46
14h до 15h 14:20 / 14:52 14:18 / 14:50
15h до 16h 15:24 / 15:56 15:22 / 15:54
16h до 17h 16:28 16:26 / 16:58
17h до 18h 17:00 / 17:32 17:30
18h до 19h 18:04 / 18:36 18:02 / 18:34
19h до 20h 19:08 / 19:55 19:06
20h до 21h 20:55 20:25
21h до 22h 21:55 21:25
70
УБАВИОТ ЗБОР ЖЕЛЕЗНИ
ВРАТИ ОТВОРА
• На празните линии под секоја сликичка напиши краток дијалог за тоа што мислиш
дека разговараат децата.
71
Ајде да користиме убави зборови

Убавиот збор е како убаво дрво: коренот му е цврсто во земјата, а гранките
кон небото. Дури и малите зборови имаат големо значење. Тие имаат моќ да ни
помогнат, да нè инспирираат, да направат да се чувствуваме подобро.
Постојат многу зборови што нè прават да се чувствуваме посреќни
и позадоволни, поучтиви и покултурни, зборови што, едноставно, ни го
разубавуваат денот: како сте, извинете, многу сте љубезни, ви благодарам, ве
разбирам, во ред е, ти се восхитувам, те поддржувам, ти верувам, ми значиш,
секогаш сум тука за тебе, ми недостигаш, те сакам...
Интересно е колку еден збор може да влијае врз човекот. Два збора што ќе
покажат благодарност, можат да направат нечие срце да запее од среќа. „Ти
благодарам“ е вистинска храна за душата. Оној што дарува убав збор, никогаш
не осиромашува, а тој што го прима дарот, можеби и цел живот ќе го памети.
Убавиот збор железни врати отвора, па замислете си што може тој да направи
проследен со убава насмевка.
Дел од расказ на еден ученик од 7 одд.
од книгата „Нека играат децата“ од Денис Бојаров
• Напиши што мислиш: „Оној што дарува убав збор, никогаш не осиромашува, а тој
што го прима дарот, можеби и цел живот ќе го памети“.
72
ПОЗАЈМУВАЊЕ
Лица: Детето, Девојчето, Учителката
Сцена: Клупа, Дете и Девојче. Учителката шета
Детето: Весна, ќе ми ја позајмиш ли твојата гумичка?

Девојчето: Да, ако ти прво ми го дадеш твојот зелен молив!
Детето: Ќе го добиеш моливот, но прво дај ми ја твојата острилка!
Девојчето: Острилката ќе ја добиеш откако ќе ми позајмиш еден лист од блокот!
Детето: Договорено! Јас тебе лист ти мене половина од ужината. Се разбира,
прво ти ќе ми скршиш од твоето лепче!
Девојчето: Ќе добиеш еден залак од лепчето, ако прво ми позајмиш едно хемиско
пенкало!
Детето: Ќе ти дадам пенкало, ако ми дозволиш да шарнам со твоите водени
боички.
Девојчето: Водени боички ќе добиеш после – прво позајми го твојот линијар!
Детето: Не го давам линијарот, додека не добијам од тебе две пилички за сечење
шперплоча!
Девојчето: Пиличките се тука, прво ти дај ми го твојот шестар!
73
Детето: Шестарот е нов и ќе ти го позајмам, ако прво ти ми го позајмиш учебникот
по математика!
Учителката: Се договарате за позајмување предмети, нели? Тоа е убаво! Само
некој треба да почне прв! Ајде, Сашо!
Детето: Весна, еве ти го мојот зелен молив!
Девојчето: Благодарам. Ти бараше гума, нели? Повели...
Велко Неделковски
• Како се одвива разговорот меѓу двете деца?
• Како се позајмуваат нештата во вашето одделение?
На празниот простор подолу напишете еден краток дијалог каде што ќе го примените
учтивото и љубезно разговарање во вашата училница.
тавете имиња таму каде што ние сме ставиле А и Б, а потоа драматизирајте го
С
дијалогот.
А Б
74
ДРУГАРСТВО ИЛИ...?
АНА И ТЕО
Тео: А
на, некои другарчиња многу погрешно го сфаќаат поимот другарство.
Ана: Или можеби не знаат да бидат другари, не знаат како.
Тео: Или можеби знаат како да бидат, ама знаат и да се преправаат.
Марк Филип излезе со својата нова

Фили о го пови
к фудбалска топка каква што Марко
надв п да игра а
ор со ат обожаваше, а своја немаше. Си
топк
а. подаваа во паркчето. Филип не
сака ни топки, ни фудбал, ама сака
да се дружи со Марко.
Филип се
трудеше и
трудеше, с
но топкит е
во спроти е одеа
ве
посакуван н правец од
иот.
75
Оде
Зок днаш
и в
ќе и и Ма о парк
ј
чле ма со а. Мар чето с
н к е
во у ови н ого да ко се и појав
чил а и з и
ишт фудба гра, т радува ја
ето лск ие с
. ата е ,
сек
ција
о
с и п о д аваат с
да ека
Почнаа ткако видоа д ,
. О топката
топката тојано ја губи Тој
пос ат.
Филип а м у подава
аа д аше.
престан екаше... и чек гу
ич премно ип,
стоеше с т а в н о
едно з Фил
Но, тие у в аа и бе .
б р о с е за б а в
е г о в а т а топка
до ше н
о в о л н а им бе
д
• Дали сите постапки беа другарски? Чии постапки не беа другарски?
76
НА ПОСТАРИТЕ СЕСТРИ ИМ
Е ПОТЕШКО
Мама погледна низ прозорецот. – Зар мора денес, во сабота, да врне? – рече таа
офкајќи и ја спушти виљушката на масата.
На Кони воопшто не ѝ пречеше дождот. Ваквото време е идеално за одење в
кино. Таа денес ќе оди в кино со татко ѝ и тие ќе го гледаат новиот филм за пони-
коњчиња. Тие двајцата, сосема сами. Но, мораат веднаш да тргнат. А што прави тато
сега? Тој ја јаде својата втора порција.
– Тато! Веќе доцниме!
– Ах, што! – Тато ја повлече врвцата, која беше завиткана околу ролатот. – Имаме
уште многу време!
Ролатот се заврте и направи пируета на чинијата. Тато воздивна задоволно.
– Всушност, јас сум веќе сит, но ова, навистина, е многу вкусно!
Мама кимна со главата замислено. Таа повторно гледаше низ
прозорецот. Дождот почна сè посилно да паѓа. Паѓаше толку силно
што веќе не можеше да се види оградата. – Јакоб, се плашам
дека денес не можеме да одиме на игралиштето! – рече таа.
– Што! – извика гласно Јакоб. Но
веќе во следниот момент имаше
друга, подобра идеја. – Јас ќе дојдам
со вас в кино! – предложи тој.
– За тоа си сè уште мал – му објасни Кони.
– Филмот е за постари од шест години!
Јакоб ја отпушти долната усна и рече: –
Но, јас сакам да одам со вас!
– Не, не може – рече веднаш мама.
– Но, можеби, можеме да правиме нешто друго
интересно? Сакаш да одиме во аквариумот?
Јакоб затресе со главата.
– Или, пак, може да останеме дома и да си играме нешто
интересно – предложи мама.
– Сакам со Кони и со тато! – рече Јакоб тврдоглаво.
– Тоа можеш веднаш да го заборавиш, Јакоб! Ние ќе одиме
в кино, а ти можеш и на глава да стоиш!
– Нееее! – се развика Јакоб и веднаш почна да плаче.
77
– Идејата на Јакоб и не е толку лоша – се согласи мама веднаш. – Јас мислам
дека е подобро денес сите да останеме дома и да играме нешто заедно. А вие
можете и утре да одите в кино.
– Секогаш е како што сака Јакоб! – извика Кони налутено.
– За утре рекоа дека времето ќе биде убаво, па јас и Јакоб ќе можеме да одиме
на игралиште, а вие двајца ќе одите в кино – ѝ објасни мама.
– Но јас толку се радував на денешниов ден! – негодуваше Кони.
– Ајде, па ти си постара – рече тато нежно.
Кони воздивна. Но, не е секогаш добро да си постар. Јакоб престана да плаче и ја
гледаше со молба во очите.
– Па добро! – одговори Кони.– Но утре сигурно ќе одиме!
– Се разбира! – ѝ одговори тато. – Ти знаеш веќе: одложеното не значи
поништено! Јулија Боеме
(извадок од книгата „Кони ја спасува баба“)
ТВОРИМЕ
Одберете една од задачите:

• илустрирајте го текстот;
• нацртајте стрип за содржината на текстот;
• драматизирајте го текстот;
• напишете поинаков крај на текстот.
• Каде и кога се случува дејството во овој текст? Каква атмосфера владее во домот?
• Кои ликови се сретнуваат во овој текст?
• Како се однесува Кони? Посочи една реченица којашто го покажува тоа.
• Како се однесува Јакоб? Зошто Кони мора да му попушти?
• Како родителите на Кони го решаваат овој проблем?
78
ПРАВДА СО ДУПКИ
Откако добро се насити пченка
и згора украде колку што сака,
јазовецот прв на состанок појде
и за дискусија прв дигна рака:
„Жими честа, јас сум за правда и ред!

Никој никому нечесно да не зема!
Но правдата не е правда в овој свет
ако барем неколку дупки нема!“
А орелот пафна со крилјата и рече: РАЗГОВАРАМЕ

„Јазовецот првпат зборува отворено! • Колку строфи има оваа песна?
Бездруго, сношти добро се прејал, • Како ја препознаваш строфата?
Колку стиха има оваа песна?
некоја нова белја има тој сторено“!
• Посочи ги стиховите во кои има
рима.
Штом толку гласно в гради се тупка, • Дали можеш да се сетиш на
Тој нешто крие во својата дупка?!“ некои зборови кои се совпаѓаат
и прават рима?
Ристо Давчевски
• Песната има необичен наслов,
можеш ли да кажеш зошто?
Зошто поетот вели дека
правдата е со дупки?
• За што се фали јазовецот? Што
се случило пред тој да го почне
разговорот за праведноста?
• Напиши краток состав за тоа што претставува зборот ПРАВДА. Објасни го овој
збор како што ти го разбираш. Што е праведност? Дали секој посебно кажува што е
правда? Дали правда е искреност, и постапување еднакво кон сите ?
79
ИМЕНКИ
АНА И ТЕО
Ана: Сакаш да ти набројам што сè видовме со другарчето на сликата?
Тео: Можам и јас: дрво, лист, леи со цвеќе, куќи, згради, семафор, улица,
луѓе, автомобили и други возила...
Ана: Можеш ли да си замислиш да не кажуваш што е нештото?
Тео: Не те разбирам?!
Ана: Па, знаеш, ако не го кажеш како се вика тогаш не можеш да го ка-
жеш што е.
Тео: Да, секое нешто си има свое име.
Ана: Да, како што јас сум Ана, а ти Тео.
Тео: Ми текна, зборови што означуваат име на нешто се викаат ИМЕНКИ.
Ана: Именките се зборови со кои се ИМЕНУВААТ лица, суштества, пред-
мети, појави и поими.
УЛИЦА, ПЛАНИНА, ДЕТЕ, АВИОН,

КНИГА, ВЕТЕР, СОН, СРЕЌА, СВЕТЛИНА,
СЕМАФОР...
80
Именките се делат на:
1. општи – именки што означуваат имиња на предмети или суштества кои
имаат заеднички, општи карактеристики;
2. сопствени – именки кои означуваат единечни предмети и суштества:
– означуваат имиња на луѓе и животни (Јана, Маја, Јане, Ване, Снупи);
– географски поими (Вардар, Водно, Скопје);
– празници ( 11 Октомври, Божиќ);
– институции (Основно училиште „Јан Амос Коменски“);
– уметнички дела, весници, емисии итн. („Сказна за детето Вилен“, „Нова
Македонија“, „Бекстејџ“);
– имиња на објекти (Камен мост, Кале, ресторан „Букет“).
* Сопствените именки се пишуваат со голема буква.
Видови именки
Општите именки во македонскиот јазик се делат на конкретни и апстрактни:
1. конкретни именки – именуваат предмети и суштества што можат да се
допрат и кои се материјални: маса, камен, дете, планина, чаша, вода;
2. апстрактни именки – именуваат нешта што не можат да се допрат ниту да
се видат: љубов, воздух, среќа, тага.
Вежба: Во облачињата напишете именки кои се конкретни (може да се допрат)

и апстрактни (кои не можат да се допрат).
81
Вежба:
Пронајди ги именките. Со каква боја се обоени?
Кои од именките се сопствени, а кои се општи?
Кои од именките се конкретни, а кои се апстрактни?
4 Жолтите зборови
Маја има шарена топка.
Леле, видов голема птица!
Ти си убаво и среќно дете.
Род и број кај именките

Именките во македонскиот јазик имаат три рода: машки, женски и среден.
Кај именките кои означуваат имиња на луѓе и животни, лесно може да се
определи на кој род припаѓаат.
Тој, Таа, Тоа
Тој
Таа
Тоа
Таа
Тој
Тоа
Именките кои именуваат предмети, географски поими, појави, исто така,

припаѓаат на некој род: машки, женски или среден, пример: молив, книга,
невреме, дожд, море, град.
82
Во текстот подолу пронајди ги именките и напиши ги во соодветната
колона:
„Во сета таа подготовка, еден ден пред роденденот, Каролина, трчајќи по
скалите со врзоп балони во рацете , ја свитка ногата и со офкање, потскокнувајќи
на другата нога, се качи дома.
Докторот рече дека имала среќа, малку го свиткала глуждот, но мора да
мирува барем три дена.
Разочарана таа се јави кај сите другарчиња и ја откажа роденденската забава,
раскажувајќи им за немилата случка.
– Ќе прославам некој друг ден – со плач во гласот ѝ вели на Зорица, нејзината
најдобра другарка.
– Не грижи се, ќе ти помине како на кутре, така баба вели – се обидува Зорица
да ја орасположи.
– Ќе го направиме роденденот уште поубав.“
Машки род Женски род Среден род
Разгледај ја сликата: Колку топки има на игралиштето? Колку момчиња, а

колку девојчиња забележа?
Запиши ги зборовите кои ги гледаш на илустрацијата, а се именки. Дали се тие
едно или повеќе?
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
83
Бројот на лицата, предметите и појавите од стварноста се претставува со
БРОЈОТ кај именките . Именките во македонскиот јазик имаат два броја:
– ЕДНИНА и
– МНОЖИНА.
• Погледни ја уште еднаш илустрацијата погоре и именувај сè што може да се
види на неа. Искористи ја својата фантазија и измисли им имиња на децата,
градовите каде живеат децата, име на планината во позадина... Имињата на децата,
планините, реките, градовите и земјите, какви именки се, сопствени или општи?
• Пронајди ја песната „Есенски плодови“ од К. Гочкова од содржината на овие
материјали за учење и внимателно прочитај ја. Потоа подвлечи ги именките кои се
во еднина и оние кои се во множина и напиши ги во табелата.
ЕДНИНА МНОЖИНА
Вежби за именки:
1. Дополни за да добиеш точни одговори за родот на именките.

а) Сликовница е именка од ........................................
б) Сонце е именка од ...............................................
в) Брег е именка од ...............................................
2. Напиши ги именките во соодветното облаче: чаша, стол, молив, ранец,

списанија, лажици, тенџериња, круши, ниви, планини, река, езеро.
еднина множина
84
3. Стави го знакот ✓ каде што одговара во табелата за да се добие точно
тврдење. Следи го примерот.
Род кај именките Број кај именките
Именка Машки род Женски род Среден род Еднина Множина
чевел ✓ ✓
писмо
врати
енциклопедија
приказни
писател
пенкало
автомобили
подарок
4. Подели ги именките на апстрактни и конкретни: среќа, тага, млеко,

часовник, тротинет, телефон, време, сон.
Апстрактни именки Конкретни именки
5. Употреби ја својата фантазија и состави три реченици во кои ќе ги

употребиш именките: радост, Ана, подарок, Вардар, цвеќе, срна, зајак,
шума.
85
РОДЕНДЕН
Во нашата уличка се доселивме од сите страни на Скопје, а некои дојдоа од
други градови и села. Најмногу дојдовме млади нови семејства, без деца или со
по едно или две пеленачиња, кај некого со тукушто проодено дете.
Ванчо, Томе и Трајче се родија откако се доселивме во уличката. Се родија
некако набргу еден по друг, во летните месеци нивните мајки, еден ден, во
своите прегратки ги изнесоа на уличката. Тоа беше нивното запознавање. Денот
беше пријатен, со едно благо сонце, како да не беше вистински летен, туку ден
од најубавиот период од пролетта.
Растеа пред нашите очи еден со друг, надвишувајќи се, според тоа кој како
растеше. Ванчо се издолжи уште пред да појдат во училиште, Трајче почна да
испркнува дури откако ги заврши првите четири години основно училиште, а
Томе растеше постепено, како да му беше сеедно ќе го надрасне ли Ванчо за
сантиметар – два или во растењето многу ќе заостане Трајче. Подоцна се виде
дека ќе биде повисок и од Ванчо и од Трајче.
Не почнуваа игра ако еден од нив отсуствуваше. Кога еден ќе се разболеше,
другите двајца се врткаа пред прозорецот зад кој лежеше болниот и настојуваа
да поприкажат со него, како да беа уште од најрани години свесни дека болниот
најмногу се здодева, дека во бескрај му се издолжуваат деновите, па сакаа
некако да му го скратат времето што тој го минува лежејќи болен. А не им беше
тешко, зашто прозорците беа само на метар од земјата.
86
Заедно беа во радостите, заедно беа во
болките. И дојде време кога за прв пат во
нашата уличка со монтажни бараки децата
прославуваа роденден. Тоа беше невидена
подготовка.
Дотогаш родендените им ги прославуваа
родителите, бабите или дедовците. Тие ја
подготвуваа прославата, па таа беше и нивна
веселба иако радоста уште како најмногу ја
чувствуваше славеникот. На тие прослави за деца имаше дарови, колачиња,
сокови, песни, шеги. За жал, не беа заборавени ни креветите, кои ги очекуваа и во
другите денови, ништо порано, ништо подоцна: точно во одамна определеното
време.
Сега роденден прославува Трајче. Родителите, ако сакаа, можеа да се
приберат во едно од малечките сопчиња или, што беше многу поприфатливо,
да отидат и да се прошетаат.
Веселбата допираше до последната барака во уличката.
Пред својата барака си играше Томе, како да не мислеше да оди да го
прославува роденденот на својот прв другар Трајче.
Ванчо, со подарок в рака, излезе на уличка. Многу се изненади кога го виде
Томета. Мислеше дека веќе сите деца се собрани, зашто таткото му се врати
доцна, а тој требаше да го купи и донесе дарот.
– Мене ме чекаше, Томе?
– Не. Јас нема да одам – нерасположено рече Томе. Се чинеше гласот ќе му
препукне. – Тате нема пари да купиме подарок.
Ванчо се вчудовиде. Првпат се случува еден од нив, поради каква било
причина, да не може да биде заедно со другите двајца.
Не знаеше што да прави. Знаеше само едно – ако не дојде Томе, роденденот
на нивниот другар нема да биде како што треба.
А и Трајче ќе биде мошне разжалостен. Погледна
во подарокот што му го носеше на Трајче: шах и
чоколада.
Тој час Ванчовата мајка излезе на тремот.
– Уште ли не сте појдени, Ванчо? – праша и се
наближи до децата.
87
– Мамо, имаме ли пари да купи Томе подарок?

Мајката го погледна своето дете и, откако малку подразмисли, зашто сега
требаше да се извлекува, му рече:
– Зар тоа не се два подарока и зар не се купени заеднички!?
Ванчо ги погледна даровите. Потоа погледна во Томе. Неговото лице му се
виде изненадено и заинтересирано.
– Што ќе речеш на ова, а Томе?
Томе сакаше да одрече, но нешто го предомисли, онака бегло само другарски
да се насмевне.
Само неколку минути вревата од бараката на Трајче стана погласна. Меѓу
гостите се слушаше и развеселениот глас на Томета.
Александар Поповски (извадок од книгата „Раскази за деца’’)
• Одреди го местото на настаните во овој текст. Посочи ја реченицата од која го
заклучи тоа.
• Кои ликови ги среќаваме и кои се нивните имиња?
• Како се одвиваат игрите меѓу трите деца? Посочи ги речениците каде што
раскажувачот зборува за нивното другарување и за нивната игра.
• Кој конкретен настан е тема на овој расказ?
• Опиши што се случува пред бараките.
• Кој лик помага во оваа ситуација и каков предлог дава?
• Разговарајте што е најважно во другарувањето.
• Подвлечи ги именките во текстот и определи го нивниот род и број.
88
НАЈДОБРИ ДРУГАРКИ
ЗАСЕКОГАШ
Среќен роденден, душо – мама е насмеана од уво до уво и силно ја гушка
Каролина, која лежи во креветот со поткрената нога на две перници.
Каролина денес полни девет години. Сета возбудена, цела недела ја
планираше роденденската забава што требаше да се случи токму денес. Сите
од одделението беа поканети да дојдат кај неа дома. Мама имаше подготвено
сокчиња и грицки, конфети и балони. Дневната соба требаше да наликува на
голем подиум , на кој децата ќе се забавуваат дури до вечер. Тато организираше
лотарија и уште многу други интересни игри.
Пред еден ден...
Во сета таа подготовка, еден ден пред роденденот, Каролина, трчајќи по
скалите со врзоп балони во рацете, ја свитка ногата и со офкање, потскокнувајќи
на другата нога, се качи дома.
Докторот рече дека имала среќа, малку го свиткала глуждот, но мора да
мирува барем три дена.
Разочарана, таа се јави кај сите другарчиња и ја откажа роденденската забава,
раскажувајќи им за немилата случка.
– Ќе прославам некој друг ден – со плач во гласот ѝ вели на Зорица, нејзината
најдобра другарка.
– Не грижи се, ќе ти помине како на кутре, така баба вели – се обидува Зорица
да ја орасположи.
– Ќе го направиме роденденот уште
поубав.
Каролина и Зорица се најдобри другарки
уште од прво одделение. Седат во иста
клупа и секогаш си помагаат една на друга.
И двете носат белегзии на кои пишува
BFF (best friends forever). Некогаш се
случува и да преспијат една кај друга за
викенд, кога немаат многу обврски за
на училиште. Често се дружат и нивните
родители, одејќи си на гости едни кај други.
Денот многу бавно минува. На Каролина
ѝ е многу здодевно и ништо не може да ја
орасположи. Ниту подароците од мама
89
и тато, ниту омилените цртани филмови кои ги даваат на телевизија, ниту
честитките од сите. Единствено што сака е денот да мине што побрзо и докторот
да каже дека ногата ѝ е заздравена за да може повторно да стане од кревет.
– Колку е здодевно ова лежење – си мрмори сама на себе. – Ништо интересно
не се случува.
Часовникот отчука пет. Наеднаш се слушна ѕвончето на вратата. Мама се
насмеа и стана да отвори. Се слушна џагор и смеење. Се отвори вратата од
дневната соба. На Каролина не ѝ се верува. Прва е Зорица, со голема торта
во рацете, на која стојат девет запалени свеќички, а зад неа... Зад неа еве ги:
Фросина, Тони, Филип, Маја, Ана и... и целото одделение. Сите на сиот глас пеат
СРЕЌЕН РОДЕНДЕН, а во рацете им светат шарените ќеси со подароци.
Каролина се поткрена и со неверување си ги истри очите. Зорица ја остави
тортата на маса и се стрча кон неа.
– Зар мислеше дека ќе те оставам тукутака? Зар мислеше дека еден свиткан
глужд ќе ме спречи да го прославам роденденот на мојата другарка? Им се јавив
на сите и им реков дека ќе ти подготвиме изненадување – ѝ шепка на Каролина
на уво.
– Имаш најдобра другарка на целиот свет – вели мама.
– И најдобри родители – вели Зорица.
– Имам сè – со солзи радосници вели Каролина.
– Забавата може да почне – извикува.
До доцна се слушаше музика, а Зорица остана да преспие кај Каролина. На
рацете на двете болскотеа белегзиите „Најдобри другарки засекогаш“.
Ана Бунтеска
90
• Прочитај го цитатот од текстот. Објасни како се чувствува Каролина.
„Денот многу бавно минува. На Каролина ѝ е многу здодевно и ништо не може да
ја орасположи. Ниту подароците од мама и тато, ниту омилените цртани филмови
кои ги даваат на телевизија, ниту честитките од сите. Единствено што сака е денот
да мине што побрзо и докторот да каже дека ногата ѝ е заздравена за да може
повторно да стане од кревет“.
• Прочитај го и вториот цитат. Што мислиш, дали Каролина исто се чувствува?

„– Зар мислеше дека ќе те оставам тукутака? Зар мислеше дека еден свиткан глужд
ќе ме спречи да го прославам роденденот на мојата другарка? Им се јавив на сите и
им реков дека ќе ти подготвиме изненадување – ѝ шепка на Каролина на уво“.
• Издвој цитат/дел од текстот кој најмногу ти се допадна и објасни зошто.
• Напиши втор дел од приказната. Настаните нека се случуваат години подоцна.
Што се случува, како продолжува ова другарство?
91
ПОКАНА
По повод МЕСЕЦОТ НА КНИГАТА

Библиотеката „Силјан Штркот“
организира
ПРОМОЦИЈА на новите изданија на
Петар Пан, Пинокио, Пипи Долгиот
Чорап, Алиса во земјата на чудата,
кои се печатени во ново руво и со
нови илустрации.
Промоциите се секој понеделник
од месец октомври, од 17 часот во
фоајето на библиотеката.
ПОВЕЛЕТЕ!
Библиотека „Силјан Штркот“
• Кој организира настан? Каде е настанот? ОД РЕЧНИКОТ
Со кој повод? Што ќе се промовира? Кога
се промоциите? Си бил/а ли досега на • ПРОМОЦИЈА –
промоција? Што значи зборот промоција? претставување на нешто
во јавност.
Дали би сакал/а да промовираш нешто?
• Предлог: Покани ги и децата од соседството
на овие промоции од поканата, запомни ги
информациите кои се важни и пренеси им ги.
• Покана е краток информативен текст со кој се повикува на некој важен настан.
• Се пишува во три дела:
1. воведни зборови
2. содржина: кој, што, каде, кога, зошто
3. крај: поздрав и потпис
• Текстот мора да биде напишан граматички и правописно правилно.
• Напиши и естетски уреди ја поканата за твојот роденден.
• Поканата треба да ги има сите значајни информации.
92
ПРИДАВКИ
Описни придавки
• Погледни ја илустрацијата. Како би го опишал/а училиштето кое е на илустрацијата.
Придавки се зборови со кои опишуваме, односно именуваме некоја особина, својство

или карактеристика на предметите и појавите.
93
Село
Крај бистра планинска река
си лежи нашето село,
ко мало орлово гнездо • Прочитај ја песничката „Село“ и потоа
подвлечи ги придавките како во првата
во дрвјата скриено цело. строфа.
Сред село широко гумно

кај в лето жито се врши,
Описни придавки
а после в празнични денови,
со радост оро се крши. Со описните придавки се означува
некоја карактеристика на предметот
или суштеството; на пример: мала
В крај село куќичка бела,
количка, црна птица, топло млеко,
до неа школо ново – умно дете, кршлив орев...
кај прва осетив радост,
кај прво научив слово.
Л. Каровски
1. Напиши по три примери, со придавки и именки според дадениот пример:
Жешкото сонце грееше преку целиот ден.
2. Напиши по три примери, со две придавки и именка според дадениот пример:
Високата зелена топола исправено стоеше крај патот.
3. Во следниве примери подвлечи ги придавките:
а) Маја има меко мало мече со кое спие.
б) Стево чита кратки интересни приказни и потоа ги раскажува на другарите.
в) Животните од страшната длабока шума се притаени оваа вечер.
94
Дополни ги придавките кои се однесуваат на именките.
Именки Придавки
ТОПКА ГОЛЕМА
ШАРЕНА
МАСА НИСКА
КАФЕНА
СТОЛ ГОЛЕМ
ВИСОК
НОВ
Ученик Ранец
Напиши придавки во
празните полиња; тие
да се однесуваат на
сликичката со која се
поврзани.
95
Дополни ги речениците со описни придавки.
Да се опишеме себеси:
• Јас сум _____________ ученик.
• Имам _____________ коса.
• Очите ми се во ___________ боја.
• За мене велат дека сум __________ другар.
Уште примери:
Пилето може да биде: мало, сиво, големо, слабо.
Водата може да биде: бистра, изворска, студена, топла.
Ветрот може да биде: силен, брз, тивок.
• Напишете повеќе придавки што можат да се додадат на
следниве именки: река, поток, славејче, дрво, ден, лист.
Придавките имаат род и број. Тие го имаат истиот род и број со именката
до која стојат и на која се однесуваат.
• Примери: изворска вода, големо дете, висока планина, син фломастер,
односно, ако именката е од женски род, пример вода, тогаш и придавката која
именува некое нејзино својство или карактеристика ќе биде од женски
род, пример, изворска вода. Доколку именката е во еднина и придавката
е во еднина, доколку именката е во множина и придавката е во множина,
пример, сини фломастери.
1. До секоја именка напиши по три описни придавки, а потоа разговарајте од кој
род и број се тие.
а) ливада ................................, ..............................................., ........................................
б) стебло..................................., ............................................, ......................................
в) автомобил ................................, ..................................., ..........................................
2. Поврзи ги именките и придавките така што ќе одговараат на описот на
придавката со именката.
Именки: лисица, був, дете, облак, вештерка.
Придавки: палаво, итра, мудар, темен, лоша.
3. Поделете се во парови: еден кажува именка, другиот кажува придавка.
Потоа сменете ги улогите. Примерите кои ги кажувате ги запишувате и со
нив создавате реченици.
96
ИМА СЕКАКВИ ЗБОРОВИ
Има секакви зборови За неа славејот пее

како песок на езерски брег – маѓепсан, најубави песни,
не можеш да ги преброиш. а поетот најубави стихови.
Ја полнат главата, бегаат Татковината – најсветол збор е.
како разиграни зраци. Со неа очите на секој чекор ги полниш:
Некои оставаат траги, сонце и мирисни треви
пуштаат длабоки корења, цветови, плодови зрели...
некои се топат, се губат Зборот злато блескоти,
како најобична пена. зборот виножито ни носи радост и дожд.
Има зборови слатки, Зборот славеј најчиста песна ни дарува.
убави, Има и многу грди зборови
весели, и убави зборови – вели поетот.
тажни. Некои пријатни ни звучат,
Најсакан збор е бездруго – од некои нè фаќаат трпки:
Татковина. зборот војна треба да го снема,
Со ништо не се премерува: а зборот цвет нека расте,
тука сме родени, зборот мајка треба да се почитува,
ќе умреме тука. а зборот Татковина – вечно да се сака.
Адем Гајтани
97
Речник Некои зборови се грди,

а некои убави...
Уно Каилас (Финска)
• Какви сè зборови постојат според поетот? Погледни ги оние кои се затеменети во
песната.
• Кој е најубавиот збор?
• Со што ги споредува зборовите авторот?
• Што мислиш за зборовите кои се подвлечени, какво значење имаат?
• Според тебе, какви различни зборови постојат?
• Кои грди зборови ги претставува поетот?
• Во рамката подолу напиши ги зборовите кои поетот ги посочува како убави.
98
ПЛАНИНИТЕ МАКЕДОНСКИ
Планините македонски.
што ги кити кажи!
Дабови гори, борови вишни, РАЗГОВАРАМЕ
стојат како стражи. • Според поетот, кои убавини ги имаат
македонските планини? Кои растенија ги
Богат растителен споменува? Каков вид зборови се зборовите
и животински свет. со кои се означени имињата на растенијата?
Каде и да се свртиш • Дали во песната има придавки? Ако има,
подвлечи ги.
ќе видиш некој цвет.
Во пролет – качунки рој.

Јаглики што жолтеат в сјај.
Синолички лични – езерски капки.
Ги има во секој крај. РАЗМИСЛУВАМЕ И ТВОРИМЕ
• Пронајди ги римите од песната, а потоа
Лете синчецот синее. создај свои парови од рими.
Булките пламтат како жар. • Раскажи кои убавини од македонските
Гороцветот гордо цвета. планини си ги сретнал во твоите прошетки
или екскурзии.
Вистински горски цар.
• Препиши ја песната на латиница.
Во есен сè добива друга боја.
Уште зеленее бујната папрат.
Цикламите крај здравецот цутат.
Каде очите попрво да запрат?
На планината зимата доаѓа прва.

Но и таа свои убавини крие.
Секоја од нив – заспана убавица.
До пролетниот бакнеж мирно ќе спие.
Александар Кујунџиски
99
ТЕЛЕФОНСКИ РАЗГОВОР
АНА И ТЕО
Ана: Ало, здраво Тео!
Тео: Здраво Ана!
Ана: Како си?
Тео: Благодарам, добро, само што дојдов од училиште.
Ана: Јас денес не бев на училиште, имам малку температура, но би сакала
да знам што учевте денеска.
Тео: Математика решававме на стр. 45, лекцијата се вика Работа со податоци.
Ана: А друго?
Тео: Прочитај го расказот во учебникот на стр. 50 и нацртај цртеж на тема
зима.
Ана: Ти благодарам, тоа е сè?
Тео: Да, Ана, се надевам до утре ќе бидеш подобра. Се слушаме подоцна
доколку имаш и други прашања.
Ана: Благодарам.
Тео: Чао Ана!
Ана: Чао Тео!
100
ВИРУСИ
Вирусите се најмали живи суштества. Се сметаат за „живи’’ само затоа што
се во состојба да се размножуваат во телото на друго живо суштество што го
нападнале. Не можат да се размножуваат сами од себе. Тие влегуваат во друга
жива клетка, клетка на домаќинот, и ги преземаат нејзините животни процеси за
да можат сами да се размножуваат. Во таа постапка тие ја уништуваат клетката
на домаќинот.
... Вирусите можат да бидат во разни форми: како тула, како прачка, плочка,
топче за голф, дури и како вселенска ракета. Со години можат да опстанат во
својата нежива форма, да бидат смрзнати, сварени во жешка вода или претворени
во кристали, но, сепак, оживуваат кога се појавува клетката домаќин.
Вирусите предизвикуваат болести кај растенијата, животните и луѓето...

Извадок од Детската илустрирана енциклопедија „Наука за животот’’
• Напиши ги фактите за вирусите што ги прочита во текстот:
– Тие се најмали живи суштества.
– Живеат во телото на друго живо суштество.
• Препиши го овој краток текст на латиница.
101
ТАТО
– Ве молам, каде можам да ја најдам доктор Грујовска?
– Тука беше.
– Ама сега не е.
– Видете во нејзината соба.
– Видов. Заклучено е.
– Почекајте ја во ходникот, мора да се појави однекаде.
– Тато, ќе ја чекаме?
– Па мора да ја чекаме. Денес или утре, сеедно е. Мора да ве види двајцата. Не
ќе се расправаме само со мрсули и со кашлици...
– Ама мене не ми е ништо, тато, а и на Војдан мислам...
– Доктор Грујовска, доктор Грујовска!
– Здраво! Што ви е? Ништо.
– Би сакал да е ништо. Ама...
– Ама... Им тече носот, така? Кашлаат? Ајде, ќе видиме. Одете кај мене в соба,
веднаш доаѓам.
– Тато, гледаш дека не ни е ништо? Ајде да си одиме.
– Доктор Стефанија секогаш вели дека не ви е ништо, уште пред да ве прегледа,
не ја научи досега?
– Умна жена.
– Или премногу храбра, а?
– Не знам, ама да си одиме...
– Кој кашла повеќе, Мирна, ти?
102
– Не. Војдан кашла повеќе.
– Ајде да го видиме Војдан...
– И?
– Нема ништо на градите. Мислам да одиме без антибиотик, со засилена
витаминска терапија, ќе помине така. Мала настинка.
– Ама кашла подолго време, а и... Да не се симне секретот надолу, па да
направиме беља...
– Антибиотикот не се дава за превенција. Нема вистински наод за него. Не, не...
– А Мирна?
– И кај неа нема ништо особено. Што и да било, веќе е на поминување.
– Мирна вчера поручек качи и температура.
– Колку?
– 37 со нешто малку, велеше мајка ѝ.
– 37 со колку?
– Со пет, шест, мислам, ама немаше 38.
– Тоа не е ни температура... Како воопшто ја забележувате?
– Мајка им...
– Мајка им сигурно сака и антибиотик, ама овој пат мислам да одиме без
тоа. И бубрезите и желудникот се едни за цел живот. Антибиотик се дава кога
навистина не се може без него. Вака, за Војдан – ништо, а за Мирна, евентуално
„ламокс’’, искашлувањето оди полесно... Дојдете за три дни, ама мислам дека
дотогаш ќе бидат сосема здрави.
– Доктор Грујовска...
– Пријатно.
103
– Ова ти е докторка, тато! Секогаш вели дека не ни е ништо!
– Дури и кога ви е!
– Тато, ти стануваш ист како мама!
– Зошто?
– Па таа има таква манија! Штом ќе кивнеме – право кај Стефанија!
– Ха, ха, ха! Имаш право.
– Кога ќе ѝ раскажеме на мама, таа ќе рече „знаев’’ и ќе ги искриви усните.
„Лекување без лекови, праисториски методи’’, ха, ха...
– Да, деца! Навистина така вели секогаш! И тоа сте го забележале, а? Ништо
не може да ви се провлече!
– Како не ќе забележиме, кога по секоја
средба со докторката го повторува истото...
– Јас нејќам друга докторка, тато! РАЗГОВАРАМЕ
– Ни јас! • Децата Мирна и Војдан се во
посета на доктор со својот
– Сите сакаме кај неа, деца!
татко. Која е причината за
– Дури и мама, нели, иако постојано нивната посета?
мрмори нешто против нејзините методи... • Зошто децата постојано
– Праисториски, ха, ха, ха! негодуваат?
• Што вели докторката?
Оливера Ќорвезироска
(Извадок од книгата • Во чија полза завршува
средбата?
„Мојот брат од тринаесеттиот кат“)
• Колку често ти се наоѓаш во
вакви и слични ситуации?
• Содржината на книжевното дело се соопштува на различни начини: опишување,
раскажување, дијалог.
• На кој начин е пренесена содржината во овој извадок?
ТВОРИМЕ
• Издвојте ја и запишете ја реченицата (или можеби се повеќе), кои најмногу ти се
допаднаа.
• Која е пораката на овој расказ?
104
ЗОШТО ПЛАЧЕМЕ?
Уште од првиот момент кога ќе дојде на овој свет, човекот плаче. Таа е првата
комуникација. Сте забележале ли дека бебињата во првите месеци од своето
раѓање многу често плачат? Всушност, тоа е начин на кој тие „кажуваат“ нешто.
Плачат кога се гладни, кога им се спие, кога ги боли нешто... Како што растат и го
совладуваат говорот, така почнуваат да комуницираат со зборови. А, плачењето
се врзува со одредени чувства.
Плачењето често е израз на силни емоции, добри или лоши. Многу нешта
можат да нè натераат да плачеме: тага, болка, лутина, страв, несигурност, а се
случува да пуштиме солза и од среќа или од возбуда.
ПОЗИТИВНИ СТРАНИ
НА ПЛАЧЕЊЕТО
Плачењето понекогаш
влијае позитивно на
луѓето. Откако убаво ќе
се исплачат, повеќето
се чувствуваат
подобро, опуштено и се
посреќни.
Па затоа, кога ќе
почувствувате дека
солзите навираат
во вашите очи, не се
плашете да ги пуштите
да потечат.
Не се воздржувајте
да плачете кога ви се
плаче.
• Дали некогаш си се расплакал/а читајќи книга, слушајќи песна или гледајќи филм?
• Можеш ли да објасниш како се чувствуваше?
• Дали тоа беше од тага или од среќа?
105
ЕДИНИЦА ЗА ЗАДУТРЕ
Наставникот/наставничката нека ви го прочита текстот изразно, а вие слушајте
внимателно. Потоа, во парови смислете една реченица која ја содржи суштината
на текстот. Секој нека ја запише реченицата. Потоа, секој пар нека ја презентира
својата реченица и сите заедно вреднувајте ги речениците според тоа колку добро ја
одразуваат суштината на текстот.
Се вратив од училиште. Масата беше поставена. Чантата ја оставив во аголот.

Потоа добро се најадов. За тоа време сонцето како да ми намигнуваше, како
да ме тераше да побрзам. Бргу ја зедов топката и истрчав да играм. Дури до
вечерта трчав по топката и се радував со другарите.
По вечерата имаше телевизија. Се прикажуваше некој каубојски филм.
Ех, колку ги сакам тие филмови... По филмот дремка ме фати. Ми текна за
домашната по математика, но си реков дека задачите се лесни и ќе ги решам
утре. Сум заспал како јагне.
Утрината мајка ми одвај ме разбуди. Немав време ниту убаво да се измијам,
ниту да појадувам. Ѕвончето повикуваше на час. Надве–натри, јас се најдов во
училишниот двор.
За среќа, учителот не ги прегледуваше домашните. Ни зададе да научиме
една куса песничка од три строфи.
Кога се вратив дома, уште не бев се наручал, а Фатоси, мојот најдобар другар,
ме викаше од улицата. Со стапот за ловење риби, ме чекаше да одиме на реката.
106
– Побрзај, додека се гледа. Ќе ловиме на реката – ми викаше тој.
Мајка ми забележа како се брзам, па ми рече:
– А задачите, кога ќе ги решаваш?
– За домашно имам само една песничка и тоа за задутре! – реков и како стрела
ја дувнав низ вратата.
И тоа утро одвај се разбудив. Влегувајќи во училницата мислите ми одлетаа
во ловењето риби. Навистина наловивме ситно, ама вкусни!
Само што се вратив дома, пред вратата ме чекаа Бени, Дани и Фисник.
– Ќе играме против четврто – б. Ќе играш ли со нас? – ме прашаа.
Иако имав за учење, не можев да ги одбијам. Игравме до вечерта и победивме
со седум спрема четири. Не можев да стојам на нозе. Целото тело ме болеше.
Заспав како јагне...
Утредента одвај станав. Учителот по сè изгледаше многу лут. Ги бараше
домашните по математика. Потоа се распрашуваше за песничката од која одвај
бев го запамтил само насловот.
Повеќе немаше денес, утре и задутре. Учителот ми запиша крупна единица по
математика. Потоа ми стави уште една за песничката. Така ми наплати за мојата
негрижа, за влечкањето.
Фејзи Бојку,
АНА И ТЕО
Тео: Што мислиш, дали детето раскажувач погрешило?
Ана: Па, мислам дека згреши.
Тео: Која е неговата главна грешка, што мислиш?
Ана: Па, не сум сигурна... Еј, другарчиња, помагајте!
• Напиши кратко дали си бил/а во ваква ситуација и доколку си бил/а како си ја
решил/а.
• Напиши кратко што би направил/а ти кога би бил/а на местото на ова другарче.
107
ГЛЕДАМЕ ФИЛМ
ВОЛШЕБНИКОТ ОД ОЗ
• Организирајте заедничко гледање на филмот „Волшебникот од Оз“.
Од овој филм има повеќе верзии. Одберете една и проследете ја.
• Кои се ликовите во овој филм? Како се однесуваат ликовите во филмот и како се
облечени ?
• Која е темата на овој филм?
• Дали во филмот имаше музика? Дали ти се допадна?
• Кои три придавки би ги кажал за овој филм?
108
ДЕКЕМВРИ
Брише ветрот,
влажно во темницата,
мириса на снег, РАЗГОВАРАМЕ
• Што вели поетот, на што мириса
како обично пред Свети Никола. воздухот во декември?
Ако утре рано,
• Што е тоа обично, а ќе биде
на разбудување, најголемо изненадување?
здогледаш белина
на крововите и дрвјата,
пак обичното ќе ти биде
уште еднаш во животот РАЗМИСЛУВАМЕ И ТВОРИМЕ
најголемо изненадување. • Опиши ја твојата омилена зимска игра: има ли
играта правила? Зошто ја сакаш најмногу?
Блаже Конески
109
КАКО ДОАЃА НОВАТА
ГОДИНА
Тивко
како повев на ветер
во полноќен час –
Новата година доаѓа кај нас...
Крај елката
дарови реди – потем продолжува oд...
Ѕвездолики снегулки нечујно
снежат
од вишниот
небесен свод.
Душко Аврамов
Писмена вежба
• Напиши ги своите новогодишни желби и објасни што и зошто го посакуваш токму

тоа. Насловот нека биде „Новогодишни желби“.
110
НОВОГОДИШЕН ПОДАРОК
АНА И ТЕО
Ана: Мноооооооогууууу сакам подароци.
Тео: И јас, а подароците можат да бидат различни.
Ана: Да, подароците може да се купуваат или да не се купуваат.
Тео: Важно е од срце да се подаруваат: подароци, прегратки и убави
желби да се посакуваат.
Кога беше сосема малечка, Бела не знаеше букви, но умееше убаво да црта. Со
молив, темпера или фломастер на картончиња оставаше убост на предмети, ликови,
пејзажи. Дедо ѝ ги прибираше и ги чуваше во голем плик.
Додека возрасните пред Нова година, практикувајќи го добриот обичај на
блиските да им дарат нешто, се нервираа и се премислуваа што кому да му купат.
Бела со леснина ќе нацрташе некој мотив, ќе исечеше хартија и секоја година ќе
испишеше по неколку желби за СРЕЌНА НОВА ГОДИНА.
Пред Новата 1992 година секој ден ќе ѝ подречеше на баба ѝ за да ја остави
со размисла каков подарок ќе ѝ даде.
111
– Ти подготвувам нешто сосем

неочекувано. Ќе ти дарам НАЈГОЛЕМ
МАЛ ПОДАРОК.
„Што ли ќе биде тоа?“ – Си
мислеше баба ѝ. Наслушнува како
Бела се договара со мајка си. Со
денови се шепоти меѓу мајката и
ќерката. Шушкаат украсни хартии. Се
донесе голема картонска кутија. Се
преметнуваат разнобојни панделки.
– Те молам мила, да не трошиш пари
од малите џебни динари што си ги
чуваш. Ти си на мене. Си ги чуваш парите. Ќе ги трошиш за твои потреби. Немој
случајно да ми купуваш нешто.
– Ти не се грижи. Тоа си е моја работа. Не сум мала. Знам што правам.
Бела појде на пречек на Новата година кај другарка ѝ во соседството. Другиот
ден, на заедничкиот семеен ручек, со едно силно влегување и со смеење, Бела,
со мајка ѝ и татко си, влезе на долниот кат. Во рацете носи голем пакет во
прекрасна украсна хартија уште поличен со неколку разнобојни панделки.
На сет глас ѝ честита Нова година и ѝ го предаде пакетот. Одзади стои дедо ѝ
и тој исчекува што ќе добие.
Бабата го прифаќа пакетот. Ја бакнува и почнува да го отвора. Под украсната
хартија се покажа картонска кутија. Во неа се покажа друг пакет завиткан во
украсна хартија. Во вториот пакет, уште еден пакет со украсна хартија. Во него
картонска кутија. И така редум во секој следен пакет сè помала кутија. Најодзади
излезе најмалата кутија и во неа плик. Во пликот, што да види бабата: десетина
фотографии од нејзината внука и таа заедно од првите денови како бебе и така
редум до денес. Бабата од срце се израдува, ја баци и навистина сфати дека е
тоа НАЈУБАВИОТ НАЈГОЛЕМ МАЛ ПОДАРОК.
– Бабушко, бабуле, мила моја, тоа се слики само за тебе. Кога ќе доаѓам кај
тебе заедно ќе си ги гледаме.
Потем му се доближи на дедо ѝ. Го бакна и му даде долгнавесто пакетче
завиткано во украсна хартија и панделка.
112
Тој го отвори. Во хартија–кутивче. Во него мала усна хармоника. Кога ја виде,
се израдува, потем се загрижи.
– Зошто си се трошела, златенце?
– Летоска ја купив во Охрид. Поевтино ја платив од еден обичен молив.
Во книжарницата до Чинарот ја најдов по стара цена. Подзаборавена зад
рафтот меѓу хартии, гуми и лепила. Ти ја купив со мерак зашто како дете си ја
прижелкувал, а не си можел да ја купиш.
Томе Момировски
• Зошто текстот се вика „Новогодишен подарок“? Кој подготвува подарок и за кого?
Зошто Бела сакала да им подари нешто на своите баба и дедо?
• Одреди ги речениците каде се согледува како се чувствуваат бабата и дедото кога
ги добиваат подароците.
• Ликот Бела е главен лик во овој текст. Пронајди ги речениците во кои раскажувачот
го опишува нејзиното однесување.
• Според нејзиното однесување, кои три карактеристики можеш да ги издвоиш?
• Дали ти подготвуваш подароци и за кого? Според тебе, кои се најубавите подароци
на светот?
• Прераскажи го текстот како ти да си ликот Бела.
113
ДЕДО МРАЗ И ВЕШТЕРКАТА
(Настапуваат: Дедо Мраз, џуџињита, Вештерката, Баба Мразица)
Дедо Мраз лежи. Има топломер во устата. Влегуваат две џуџиња.
Џуџето 1: Лежи. Аман со тоа мобилниот... Дедо Мраз, станувај, време е.
Џуџето 2: Не, не е со мобилниот. Леле мајко, има топломер. Па тој е, тој е... болен. (Му
приоѓаат)
Дедо Мраз: Хо! Хо! Хо!
Преминува во офкање): Ох! Ох! Ох!
Џуџето 1: Навистина е болен. Ете, наместо хо–хо вели ох–ох. Ќе направам чајче, ти донеси
лимон и ќе биде како нов. (Заминуваат, нагло се стемнува, морничави звуци. Влегува
Вештерката, му ја краде вреќата на Дедо Мраз и шепоти кон публиката.)
Вештерката: Сигурно дека е болен кога јас му ставив неколку тревки во кашата. Не знае
дека е Дедо Мраз, мисли дека му е дедо на мразот. Хи–хи. Вреќата сега е моја. Што сака
тој, тој дебел, стар... Секоја Нова година тој е главен и славен. Е, нема! Сега славна и
главна ќе бидам јас. Јееес. Хи–хи–хи... Само што... во вреќата ќе има мало... хи – хи – хи...
изненадување. Внатре ќе ставам крастави жаби, лилјаци, гуштери и пајаци завиткани во
светликава хартија. Хи–хи! На децата ќе им давам и (грозно се смее) ќе им велам:
– Слатки тие на баба... сакате подароци? На, на.
Баба Мразица (влегува и ја забележува Вештерката. Вика.): Аха, така значи. Сама си го бараше
(Кон џуџињата). Мили мои, песна и смеа, да види дека сме посилни од неа.
Повеќе џуџиња отпрвин плашливо, а потоа сè похрабро ја опкружуваат Вештерката.
Фатени се за рачиња околу неа и пеат новогодишна песна:
Насекаде украси,
шарени ѕвончиња
и весел ѕвон,
дин–дон–дин–дон!
(Вештерката возвраќа. Потсмешливо пее.)
Насекаде скорпии и желки,
украсени зелки
во илјада мрак–бои,
сите темни како
магиите мои. Хи–хи–хи!
(Џуџињата упорно пеат).
Насекаде елки,
со волшебен сјај,
хој, хај, хој, хај!
114
Сегде смеа, секој час,
Дедо Мраз, Дедо Мраз
ќе оздрави за час!
Дедо Мраз (рипа од постелата): Хо! Хо! Хо! Време е. Ама... како без подароци?!
(Покажува кон Вештерката). Мораме да ѝ ја земеме вреќата. Скокотнете ја, скокотнете
ја!
(Во смешна бркотница џуџињата успеваат да ја скокотнат Вештерката. Таа вчас, по
еден грозен кикот и по едно муф! – исчезнува.)
Дедо Мраз: Ви реков. Не може да поднесе скокот. Добро е, ја испушти вреќата. ( Ја зема
вреќата со подароците). Хо! Хо! Хо! Тргнуваме. Нè чекаат децата од цел свет, нема белки
да им праќам подароци по интернет?!
Ванчо Полазаревски
• Прочитајте го текстот изразно!
• Драматизирајте го текстот по улоги.
ПИШУВАЊЕ ЧЕСТИТКА
• Зошто пишуваме честитки?
• Честитките ги пишуваме за празници: Божиќ, Нова година, Велигден, Бајрам...
Можеме да честитаме сè што некому му е важно: роденден, именден, раѓање на
дете, завршување на училишната година, годишнина...
• Честитката треба да биде: разбирлива, кратка и срдечна.
СОДРЖИНА НА ЧЕСТИТКА
– к ому пишуваме (име и обраќање, на пример: Драг пријателе, Мила бабо, Почитувани
соседи...);
– порака (кратка, јасна, со емоции);
– поздрав и потпис.
• Честитките можеме да ги напишеме на готови изработени картички на кои ги
пишуваме пораките и адресата, можеме да ги напишеме и во електронска верзија
или по пат на смс-порака.
115
ТВОРИМЕ
• Напишете честитка за другарите, роднините, пријателите. Запомнете, вашата идеја
е најубава, бидејќи има емоции и искрено упатени желби. Пријателите повеќе ќе ги
радува честитката која сами сте ја создале.
116
КУЧЕТО ШТО БЕШЕ НИЧИЕ
Вечерва се дочекуваше Новата година. Марко, кучето со златно жолто крзно,
талкаше по плочникот, осамено и тажно. Луѓето минуваа покрај него, ги купуваа
последните подароци и брзаа дома. Никој не обрнуваше внимание на Марко,
кучето што беше ничие. Застана покрај една куќа низ чиј прозорец се гледаше
како деца ги палат свеќичките на новогодишната елка, како пеат, играат и се
веселат заедно... Никој не беше сам, освен тој, кучето Марко што беше ничие.
Залудно гледаше низ прозорецот – од глетката не му беше помалку студено.
Трепереше и штракаше со забите, срцето му се стегаше и од студот и од јад –
никој не го сакаше. Наеднаш слушна чекори.
– Кој ли е во ова време? – си помисли.
Една сенка се наведна над него, нечија рака го погали, гласот му проговори:
– Кој си ти?
– Јас сум Марко и сум ничиј.
Момчето го посматраше Марка, а Марко него, а потоа му ја лизна раката.
Молчејќи се гледаа неколку мига, а потоа момчето го праша: – Сакаш ли да
бидеме пријатели?
– Од сè срце – одговори Марко.
Тргнаа заедно, па долго одеа низ темната ноќ, по еден пуст и осамен крај.
Ветерот фуфкаше и го носеше снегот, беше многу студено. Најпосле стигнаа
до една стара циркуска кола и влегоа, ја запалија старата печка, се затоплија. –
Ќе ја поделиме мојата вечера – рече момчето – и јас сум осамен како тебе.
117
Така настана нивното пријателство и таа Нова година тие двајца не беа ниту
осамени ниту ничии. Момчето состави и нова песничка:
„Секој први јануари
се радуваат двајцата другари
што заедно живеат среќни
кога ќе дојдат дните пролетни,
кога летото топлина им носи,
кога по тревата трчаат боси,
им годи што ќе стигнат цела есен среде жита,
но зимата штом дојде снежна –
куќичката е неизбежна“.
Извадок од „Златни приказни за животните“
• Како започнува овој расказ? Пронајди ги описите кои се однесуваат на тоа во какви
услови се одвива настанот и кој дел од годината е.
• Како се чувствува кученцето? Што се случува во околината во која се наоѓа тоа?
• Кога се случува промена? Со кого се сретнува? Што ни кажува раскажувачот за
момчето? Што заклучуваме од разговорот меѓу момчето и кученцето?
• Дали расказот има среќен крај?
• Имаш ли миленик? Ако имаш, опиши го како изгледа и објасни како се дружите
заедно.
• Како ја поминуваш ти новогодишната ноќ? Раскажи им на своите другарчиња.
• Искористи ги дадените зборови и направи твоја „Зимска приказна“.
ИМЕНКИ: снег, санка, снегулка, шал, ракавици, чизми, топки, Снешко, игра.
ПРИДАВКИ: бело, снежно, волшебно, студено, забавна, убаво.
ГЛАГОЛИ: санка, лизга, фрла, облече, направи, дојде, отиде.
118
ЦРЕШАТА СЕ БУДИ
Црешата во дворот мал

сребрена е цела,
заспала под снежен шал
• Како е опишана црешата во зима во оваа
во фустанче бело. песна? Како ја гледаат црешата и што
зборуваат за неа (одговорот побарај го во
Една гранка трепетна третата строфа)?
гледа: в снег е сета,
• Дали некогаш си се нашол/ла под некое
па сонливо прошепна: дрвце врз кое има снег како дечињата од
„Вторпат сега цветам.“ последната строфа? Доколку си имал/а
такви мигови опиши ги!
В радост некој извика:
„Ох, волшебна зима,
прекрасна е црешава
снежец кога има!“
• Опиши ја твојата околина во време кога
Сонот убав заврши надвор има снег.
дрвцето се стресе, • Напишете зборови кои се карактеристични

за зимата, споделете ги меѓу себе и потоа
под него дечињата направете кратка песничка или текст, по ваш
ги посипа снежец. избор.
Косара Гочкова
119
КУЌА ЗА ЦЕЛ СВЕТ
I
Има еден тих предел каде што завршуваат ливадите и каде што започнува
подножјето на планината. Тоа место не е ни ливада, ни планина. Дури ни јас, кој
што пишувам приказни за деца, не знам да му најдам вистинско име.
Но сеедно.
И токму во тој предел, крај бистар планински поток, се шири, се разгранува и
се виши еден страшен огромен и необичен даб.
Тој даб е толку голем, колку што се големи неколку селски куќарки заедно. Па
дури и повеќе.
Тоа е куќа за цел свет!
Колку ќе ми поверувате – тоа е ваша работа. Моја е – да ви раскажам.
Ќе почнеме одоздола.
120
Во корењата на дабот, малку подлабоко под нив, во соседството на кртот

живее копјаникот еж. Уште во текот на летото ежот си ископа дупка и во неа,
за жива глава, не пушта никого. Во есента си донесе лисја, слама и шушле за
постела. Потоа: јаболка, круши, мушмули, и други плодови за јадење преку
зимата додека траат долгите и студени зимски месеци. Кртот пак ништо. Зиме
тој спие. Откај другата страна на големиот даб живее лисицата. Таа, исто така, си
има ископано дупка под неговите корења со три влеза. Се случува понекогаш,
во летото, ежот и лисицата да се скараат. Но, зимата – никако! Ни на ежот, ни на
лисицата во зимските денови не им текнува на кавга. Таква им е спогодбата.
Бидејќи дабот е мошне дебел, му даде гостопримство и на јазовецот. Иако
јазовецот е полош и од ежот и од лисицата, додека спие никого не напаѓа. Се
разбира, ако некој не го предизвика. А доколку се случи такво нешто, шаренко
ќе го повика на помош својот сосед, творот. А творот како што знае и најгрдото
пајче, смрди повеќе и од најзасмрдената риба. Тука нема храна за никого. Значи
работата е сосема јасна.
II
Една педа погоре од веќе споменатите станари на стариот даб, живеат
глувците, поповото прасе, бумбарите и некои други жители без лични карти.
Мравките и штурците и некои гасеници, кои се кријат во форма на кокони, не ги
вбројуваме во жителите на оваа голема жива куќа. Тие престојуваат во неа еден
до два месеца, а потоа одлетуваат, без да платат кирија. На тоа, бездруго, ги
принудува поповата снаа, која некои ја викаат невестулка или ласица. Подобро
да не расправаме за неа. Ако се налути – велат нашите стари мајки – ќе ни ги
издави пилињата без да ѝ трепне окото!
Во ралубот на првиот кат живее пчелиното семејство. Нивниот стан е мошне
широк со трон на средината. Врз тронот седи царицата Мајка. Ако не беше
мечката најлакомото суштество на светот за мед, никој од нас никогаш не ќе
дознаеше за постоењето на тоа многуилјадно крилесто семејство. Низ нивното
малечко прозорче, каде одвај може да се провре еден лешник, влегуваат само
пчелите–работнички, а излегува најслаткиот мирис на светот – мирисот на
мед. Немаме ни што да му одземеме, ни што да му додадеме. Мечката често го
обилколува дабот, но никогаш не успеала да вкуси од слатката течност со боја
на старо злато.
121
На вториот кат, исто така, во ралубот на дабот престојуваат верверичките.

Многупати, на вашите прошетки низ гората, мислите дека тие второопашести
суштества се бескуќнички. О, ви тврдам дека се лажете. Само да тргнете по
нивните траги, ќе се уверите дека тие се најтрудољубивите и највредните
домаќинки. Какви раскошни дворци си имаат во ралубите! Какви богати подруми,
магазини и килери, натрупани со желади, костени, лешници и ореви имаат тие!
Зимницата си ја обезбедуваат и немаат грижа за ништо. Ако сака зимата нека
трае и девет месеци! Туку, да не ги фалиме повеќе. Бездруго тие го заслужуваат
тоа.
Куните – белки и златки – нивните најголеми непријатели го заземаат третиот
кат од големата жива куќа. Ако се суди по нивната крвожедност, тие не се во
никаков род со верверичките. Но, сепак, слични се по крзното. Со иста страст
ловците трагаат по нив.
На третиот кат од големиот дабов хотел живеат клукајдрвците. Тие не се
задоволуваат со испреплетените гранки со густи лисја. Сами си ги длабат
гнездата во дебелото дабово стебло.
– Чук–чук–чук! – проверуваат дали во близината имаат непријатели. Откако
ќе се уверат во спротивното, клукајдрвците си издлабуваат скришни гнезда во
срцевината на дрвото и во нив си ги испилуваат своите малечки.
Четвртиот кат е резервиран за жолните, дроздалците, дивите гулаби, сениците
и уште за десетици други невини птици, чиј живот зависи од погорните жители...
Нивните гнезда се како лулки на ветрот: кревки, нежни, убави како сон... Тие на
никого не му мислат зло. Среќата е единствената смисла на нивното постоење.
Од утро до вечер тие само пеат и со своите убави песни ја разубавуваат околината
на стариот даб.
Потокот повесело гргори.
Ливадата пораскошно цвета.
Гората порадосно шумоли... ОД РЕЧНИКОТ
• ЖОЛНА – птица сродна со
клукајдрвецот, која гради гнездо
во шуплините на дрвото и се храни
со инсекти.
• ДРОЗД – шумска птица што пее.
122
III
На врвот, поправо на покривот од оваа необична куќа, се наоѓа гнездото на
јастребот. Горе каде што последните суви вејки се испреплетуваат со облаците
– јастребот го има свиткано своето седело. Нему, на грабливецот, и не ќе му
текнеше да прави гнездо на покривот од овој птичји хотел, ако немаше кого да
напаѓа. Долги години со ред тој им се нафрлуваше на невините песнопојки и им
го скусуваше летот во бесконечните пространства на слободата.
Но, со време, сите крилести жители на оваа голема куќа ја сфатија намерата на
грабливецот. Додека славејчињата и грлиците се криеја во габеровите грмушки,
откај еловиот честар крај ливадата се насобраа враните и нивниот црн облак му
го засени сонцето на злосторникот.
И најслабите, ако се здружат, во еден нераскинлив сојуз, можат да му се
спротивстават и на триж посилен непријател.
На стариот даб наречен „Куќа за цел свет“, и до денешен ден царуваат мир,
слога и пријателство.
Видое Подгорец
(извадок од книгата „Куќа за цел свет“)
I. Наброј ги жителите кои живеат најдолу во дабот. Опиши ги нивните
карактеристики. Послужи се со речениците со кои писателот го раскажува
тоа.
II. Наброј ги жителите кои живеат во повисоките делови од дабот. Наброј ги
сите видови животни. Опиши ги како што се претставени во текстот.
III. Напиши дали животните кои живеат заедно во овој дел од дабот, имаат
заеднички карактеристики. Наброј ги.
• Напиши состав на тема: „Куќа за цел свет“ во која ќе царуваат мир, слога и
пријателство.
• Издвој неколку животни, побарај каде живеат во дабот и истражи дополнителни
информации за нив.
123
КАКОВ ОРКЕСТАР БИ БИЛ...
Кога некој голем колку рид слон,
би зел да свири на тромбон,
а некоја зелена жаба стара
на нова електрична гитара, ПИСМОТО ДО ТАХИКА
кога штркот шарен со клунот Од една далечна земја на север,
малото Ескимче – Тахика,
би почнал да штрака, напишало чудно писмо до едно Црнче
што живее во џунглите на Африка:
а гавранот сив со него
во дует да грака, „Драг пријателе, Танани,
те молам испрати ми телеграфски:
кога црниот ќос би зел да свири сто зрели банани,
кокосови ореви еден тон,
на сиот глас пет камили, три жирафи
и еден голем слон,
само низ нос,
двесте торби – топли сончеви зраци,
а магарето – млеко од камила – дванаесет каци,
пет врчви, /а може и десет/
голем композитор жив, сладок прашумски мед,
/јас ќе ти ги вратам назад полни
да компонира музика со првокласен дебел лед/.
само за нив, Испрати ми и еден страшен лав,
„џунгла – кафе’’, три тегли, во прав...
и кога за тоа И, уште орхидеи две,
драги, Танани – тоа е сè!’’
специјално од Нил
за нив би дошол Киро Донев (извадок од книгата „Мојот свет’’)
диригент – крокодил,
каков оркестар
тој тогаш би бил?
Киро Донев • ВРЧВА – глинен сад со
две рачки за сало, кисело
млеко, пијалак и сл.
• Прочитај ги двете песни и спореди ги. Нa кого се однесува првата песна? За каков
оркестар зборува поетот? Што се опева во втората песна? Што знаеш за животните
и растенијата кои растат на овие места? Издвој ги растенијата и спореди ги.
Разговарајте какво е, од каде доаѓа и какви карактеристики има.
• Направете натпревар во убаво изразно читање на песните.
124
ОТКАЧЕНА ИГРА
– Денеска ќе играме една
откачена игра. Кој е „за“? – праша
учителката.
– Јас! – еднодушно одговорија
АНА И ТЕО
учениците. Ана: Знаеш ли дека секоја игра има свои
правила?
– Играта се игра вака: Еден
ученик ќе каже некој предмет, на Тео: С
е разбира, како поинаку ќе може да
пример, стол. Ученикот до него се игра ако нема правила и ако учес-
треба да каже друг предмет кој прв ниците не се почитуваат меѓу себе?
му доаѓа на ум, но да биде колку
што може поразличен од предметот
стол. На пример, камила. Откако сме ги кажале двата предмета, сите размислуваме
како може да се поврзат тие два предмета. На пример, специјален стол за јавање
камила. Или стол на кој има нацртано камили. Или стол кој наликува на камила.
– Или, пак, стол на кој може да седне камилата да се одмори – се јави Петар.
– Ха–ха–ха – гласно се изнасмеаја децата.
– Нема да им се смееме на другарчињата. Денеска сакам да бидете слободни
да давате откачени предлози. Така и иноваторите односно изумителите често
пати ги прават своите иновативни изуми. Се трудат да поврзат идеи кои обично
не ги поврзуваме. Јасно ли е?
– Даааааа!–извикаа децата.
– Одлично. Ќе почнеме со Мартина и одиме со ред. Откако ќе кажеме два
предмета, мислиме сите како можеме да ги поврземе двата.
Запомнете, тие мора да бидат колку што е можно поразлични.
– Врата! – се јави Мартина.
– Птица! – одговори Огнен.
– Врата што личи на птица! – се насмевна
Бисера.
– Врата со вградена музика што пее како
птица! –додаде Мартина.
– Врата на која се нацртани многу птици!–
тивко рече Кире.
– Птица со капа на главата на која има
нацртано врата! – се јави Огнен.
125
– Ха–ха–ха – грмнаа децата.
– Рековме дека нема да се смееме на идеите. Туку ќе се потрудиме да смислиме
што пооткачени идеи – ги прекори учителката. – Ајде сега следниот пар зборови.
– Дрво! – рече Ведран.
– Часовник! –довикна Максим.
– Часовник во облик на дрво! – се сети Јана.
– Часовник на кој има има нацртано дрво и наместо стрелки има гранки –
довикна Симона.
– Дрво накитено со часовници – се јави Тијана.
– Не, дрво со раце, наместо гранки и на секоја рака по еден рачен часовник –
пак се јави Мартина.
– Дрво со огромен часовник напред кој е пречкртан – кажа Симон.
– Зошто пречкртан? – не издржа Огнен.
– Па, тоа значи дека на дрвјата им е забрането да носат часовници – одговори
Симон.
– Ако ти им забраниш на дрвјата да носат часовник, тогаш и јас ќе ти забранам
тебе да носиш – дофрли Филип.
– Без расправии деца. Рековме дека нема да ги критикуваме идеите – ги потсети
учителката.
– Разгрането дрво со броеви од 1 до 12 распоредени по гранките исто како кај
часовникот, така што децата кога ќе се качуваат ќе кажат јас сум кај 3 часот
или кај 10 часот или кај 6 часот ако се најдолу – се приклучи и Дафина.
– Добро, деца. Добивам интересни идеи. Одиме со следниот.
– Кутија! – се јави Магде.
– Магнет! – бргу додаде Силјан.
– Кутија што се затвора со магнет – се досети Јана.
– Магнет за на фрижидер со слика од кутија – довикна Бисера.
– Кутија со магнети за чување шрафчиња – се јави задоволно
Филип, подготвен да му каже и на татко му за идејата. Татко му беше
механичар и во нивниот подрум имаше штрафчиња насекаде.
– Кутија со магнетни алки за лекување – извика и Биле, која дома
имаше неколку такви алки што ги користеа баба ѝ и дедо ѝ.
– Одлично! Сега сакам да се свртите кон вашето другарче и
на истиот начин да направите некој комплетно нов производ –
126
иновација. Поврзете два предмета што обично не се поврзуваат и потоа нацртајте
го. Вие сте млади иноватори. Којзнае можеби некоја од нашите откачени идеи
може да се претвори во вистински производ.
Завладеа игрива атмосфера во училницата, каде што откачените идеи на
учениците се преточуваа во цртежи со живи бои. Доволно беше да се скокотне
креативноста и бујната детска фантазија веќе си доби крилја.
Марија Петровска
• За што се зборува во текстот „Откачена игра“?
• Откако го одговори претходното прашање, запиши ја темата на текстот.
• Наброј ги ликовите од текстот.
• Кога и каде се случуваат настаните од овој текст?
• Како учениците се однесуваа за време на часот?
• Со чија помош можеа убаво да се разберат?
Кога со една реченица ја кажуваме содржината на еден текст велиме
дека ја одредуваме темата на текстот.
• Одбери една идеја која ти беше најинтересна и претстави ја преку презентација,
цртеж или на друг начин кој тебе ти е лесен и интересен.
• Изиграјте ја оваа откачена игра и кај вас во училница и запишете ги сите идеи.
127
ЛИЧНИ ЗАМЕНКИ
Јас ќе одам да купам

зеленчук за ручек и Јас ќе го п
одг
потоа ќе го измијам. ручекот. А отвам
што
Ти што ќе правиш? прават ти ќе
е?
Ние
ќе
проб го
нови ам
от ре е
цепт
.
РАЗГОВАРАМЕ ЗА ЛИЧНИТЕ ЗАМЕНКИ

Разгледајте ги примерите и размислете, какви зборови се овие кои се
напишани во црвена боја?
Јас сум кошаркарка.
Ти си добар другар.
Тој/Таа/Тоа е најдобар/најдобра/најдобро во трчање.
Ние сме добри во навивање.
Вие сте добри пријатели.
Тие се мајстори за танцување.
128
Зборовите што означуваат или посочуваат лица, други суштества,

предмети, појави се нарекуваат заменки. Заменките кои обично
означуваат или посочуваат лица се викаат лични заменки. Лични заменки
во македонскиот јазик се:
1. лице јас 1. лице ние
2. лице ти 2. лице вие
3. лице тој/таа/тоа 3. лице тие
Разгледајте ги и овие примери:

Личните заменки
Мене ми е студено овде.
можат да имаат различни форми,
Тебе не ти е грижа за ништо. мене ме, тебе те, за личните
заменки јас и ти; неа ја, нејзе ѝ
Него го видовме на пазар. за личната заменка таа; него
Ги викнав и нив за во кино. го, нему му, за личната заменка
тој; нас не, нам ни, за личната
заменка ние; вас ве, вам ви, за
личната заменка вие; нив ги, ним
им, за личната заменка тие.
Направи свои примери следејќи го дадениот, со употреба на форми од лични заменки.
Сања ја виде мачката. – Таа ја виде неа.
Петре му кажа на Симо за домашната работа. –Тој му кажа нему за домашната работа.
129
• Пронајди ги сите лични заменки во текстот и подвлечи ги. Потоа разговарајте во
одделението за тоа во кое лице се личните заменки кои ги пронајдовте.
ЛЕСИ
Доцна вечерта јас се враќав дома. Токму да влезам низ
вратата, кога гледам нешто како сенка ми се плетка во нозете!
Се наведнав и што да видам: едно мало кученце обраснато со
меки кафеави влакна. Го кренав и благо му шепнав:
– Ти ќе бидеш мое! Ти си мое!
Тоа трепна со своите очиња, како да сакаше да ми рече: „Јас
сум твое“.
Не знаев како се вика и затоа му реков:
– Јас ќе те викам Леси! Ти си Леси! Отсега ние ќе бидеме пријатели. Тоа се
согласи, трепкајќи со очињата и со јазичето ми ја лизна раката.
– Ти си гладно – го прашав. – Прости ми, немам ништо за јадење, освен леб. А
сув леб ти не можеш да јадеш. Ајде Леси, сега ќе спиеме, а утре јас и ти ќе имаме
богат појадок.
Цане Андреевски
Спореди ги дијалозите. Дали има разлика во обраќањето во првиот и во вториот
пример? На што се однесува тоа?
1.
– Наставничке, дали вие живеете далеку?
– Да, јас живеам на другиот крај од градот.
– Дали вие би сакале да се одморите по часовите пред да заминете?
– Секако, инаку не би имала сила за патувањето.
2.
– Ана, дали ти живееш далеку?
– Не, живеам тука блиску, на соседната улица.
– Дали би сакала да ти помогнам со тие торби, тешки се?
– Благодарам, блиску сум, ќе стигнам брзо.
130
ИГРА
Мамо, луѓето што живеат горе, во облаците, ми довикуваа:

– Ние си играме откако ќе се разбудиме, па сѐ додека не згасне денот.
– Ние си играме со златната зора, си играме со сребрената Месечина.
Јас ги прашав: „Како би можел да се искачам кај вас?“
Тие ми одговорија: „Дојди на самиот крај на Земјата, крени ги рацете кон
небото и ќе бидеш подигнат во облаците.“
– Мама ќе ме чека дома – им реков. – Таа секогаш мисли на мене. Како можам
да ја оставам и да дојдам кај вас?
Тогаш тие се насмеаја и отпловија. Но, јас знам една игра што е многу поубава,
мамо.
Ти ќе бидеш облакот, а јас Месечината.
Ќе те прегрнам со обете раце, а покривот на нашата куќа ќе биде синото небо.
Р. Тагоре
Во текстот „Игра“ подвлечи ги заменките.
131
НЕОБИЧНО БЕГСТВО
Во нашето училиште,
се случи чудо,
можеби ова
ќе ви звучи лудо,
но моравме нешто РАЗГОВАРАМЕ
бргу да сториме,
• Какво чудо се случи во
свикавме состанок – да се договориме… училиштето?
Сите петки
од дневникот на второ – • Кој, каде и зошто бега?
побегнале и еве ги • Дали веќе имаш оценки со бројки?
шетаат низ дворот. • Каква порака има оваа песна?
Што да ви кажам –
невидена глетка,
низ целиот двор само –
петка до петка!
Во училницата –
дневникот тажен РАЗМИСЛУВАМЕ И
преполн со двојки, ТВОРИМЕ
зар да се прави важен? • Пронајди ги римите во оваа песна. Потоа,
А петките беа биди поет и искористи ги во свои стихови.
заслужени, цврсти,
со една единица
избегале на прсти.
За среќа, мошне брзо –
грешката си ја сфатија,
единицата остана во дворот,
а тие се вратија.
Димитар Алачки
132
КРУГ
Бојан од четврто-4 чита повеќе списанија. Некои ги купува од својот

џепарлак, а други ги позајмува. Често има обичај позајмените списанија да ги
забошоти, односно да ги задржи за себе. Така, неодамна, тој позајми серија
стари стрипови од Илчо. Иако стари дваесетина години, тие беа речиси како
нови. Ги купил и ги зачувал татко му на Илчо. Бојан вети дека ќе внимава да не
ги истутка стриповите, а во себе ликуваше: „Позајмено – забошотено, според
мојата стара формула!’’
Помина една недела. Поминаа три дена и од следната недела и уште
половина ден... а тогаш Илчо го запре да го потсети:
– Другарче, и библиотеките даваат рок. Твојот измина!
– Молам, нешто ти должам? – Бојан одглуми зачуденост.
– Не нешто, туку серија стрипови.
– А кога си ми ги дал, ако не е тајна?
– Пред десетина дена и не е тајна!
– Нешто слабо се сеќавам... Стрипови, стрипови, не!
– Бојан, не изигрувај заборавенко! Тато веќе ме искара.
– За што Илчо? Си одбил да му купиш весник?
– За стриповите, те опоменувам! – ќе се расплачеше Илчо.
– Леле, ама си строг! – се потсмевна Бојан и си влезе во училницата.
Илчо беше налутен и збунет. Како да постапи? Што да преземе? Бојан
одречуваше дека му ги позајмил стриповите, уште и се подбиваше со него. Ако
е шега, тоа е пресолена шега...
133
Живкица, девојчето кое седи до Илчо, го праша:

– Нешто си загрижен?
– Сам ќе го решам случајот.
– О, детектив! Си читал многу стрипови!
– Токму тоа!
Тој ѝ раскажа сè. Живкица отиде на клупата на Бојан и в лице му рече:
– Бојанчо, заборави ги трите касети со Шрек што ти ги должам! Шифра: „Круг!’’
Потоа му пријде Билјана и со насмевка му рече:
– Бојанче, срценце си што ми го простуваш оној комплет фломастери! Беа
твои, сега се вечно мои. Кругот се шири!
По неа, како да чекал ред, и Марко му рече на Бојан:
– Не ти го враќам шестарот, купи си друг! Затворен круг!
На Бојан не му се допадна оваа игра. Толку кругови во кои тој беше оштетен.
Зошто се случуваше сето ова? Некој за нешто му се одмаздуваше? Тоа е, тоа е!
Тие сковале план да му помогнат на Илчо!
Бојан замолкна. Утредента тој му ги врати десетте стрипови на Илчо и љубезно
му се извини. Но, тоа не му помогна многу.
Цел месец низ четврто-4 кружеше следнава изрека: „Ќе го вратиш позајменото
или ќе го вратиш како Бојан?’’
Но, Бојан се поправи и изреката се заборави.
Така е, така и треба.
Велко Неделковски
• Запиши ги одделно карактеристиките на Бојан и Илчо. Спореди ги нивните
однесувања. За да ти биде полесно, прочитај го текстот повторно.
Бојан Илчо
• Како завршува текстот?

• Запиши што научи од ликовите.
134
АНА И ТЕО
Ана: Собираш сликички?
Тео: Да, собирам, од различни нешта.
Ана: Изгледа собираат и ликовите од овој текст кој сега ќе го читаме,
малку се нејасни од што се сликичките, не сум чула за нив, но
сигурно многу им значеле на децата.
Тео: Читаааај!
СЛИКИЧЕТО НА ТОШО
– Ја напиша ли домашната задача по математика? – го праша Тошо својот

другар.
– Јас напишав, – рече Илија.
– Да видам, – рече Тошо и ги подаде прстињата кон тетратката.
– Чекај, не фаќај! Гледањето е забрането.
– Дај да видам. Немој да се правиш важен.
135
– Не може, а и не сакам да гледаш.

– Тууу каков си! Нели сме другари?
– Дај ми сликиче, па гледај колку сакаш.
Тошо посегна по џебот, па рече:
– Еве ти едно сликиче од „Битката на Неретва’’.
Илија го зеде сликичето, па додаде:
– Добро, отвори ја тетратката.
Тошо ја отвори тетратката. Ги разгледуваше задачите и вршеше споредување
со неговите.
– Ти имаш грешка. Сега дај ми сликиче, па да ти ја кажам грешката.
– Кажи ми каде е грешката, ќе ти го вратам сликичето, – рече Илија и му го
подаде на Тошо.
Александар Стојковски
(Извадок од книгата „Волшебен молив’’ )
• Кои ликови ги сретна во овој текст?
• За што разговараат тие?
• Дали двајцата постапиле добро еден кон друг?
• Како ти се однесуваш кога некој од тебе ја бара домашната задача?
• Прераскажи го текстот со свои зборови (Раскажувај го текстот, внимавајќи на
хронолошкиот ред на настаните, но користи твои реченици за да ги пренесеш
дијалозите и настаните).
• Препиши го текстот на латиница.
136
АНА И ТЕО
Ана: Како изгледа кога од дома не знаат за некоја работа која сме ја по-
грешиле некаде, надвор на пример?
Тео: Па, мислам дека ако не ја кажеме вистината веднаш, тогаш секако
ќе ја кажеме за кратко.
ТОЛКУВАЧ НА СОНИШТАТА
Лица: Таткото, Мајката, Дарко

Таткото (вика): Даре!... Даре!
Мајката: Со ова твое викање ми дојде до тука. Можеш малку да се смириш, да се
соземиш...
Таткото: Дарко!
Мајката: Не викај, детето спие.
Таткото: Разбуди го!
Мајката: Чуден си, навистина. Влезе дома како фурија, викаш, шеташ нервозно...
Ајде, седни малку, смири се. Еве, и кафе ќе ти сварам.
Таткото: Не кажувај ми приказни, за три секунди да ми го нацрташ Дарко пред
мене. Јасно?!
Мајката: Ми се закануваш или сакаш да ме исплашиш? Е, нешто со сметките не ти
е како што треба. Си ги измешал чанчињата. (Сериозно и налутено.) Ако
се задоволуваш мене да ме малтретираш, нема да дозволам и Дарета
да го малтретираш.
Таткото: Значи, така, а?... А, сега внимавај што ќе ти речам! Не, не велам ништо,
ќе бројам до три... еден, два, три... (Влегува Дарко.)
Дарко: Добар ден, татенце!... (Го бакнува.) Добар ден, мамичке! (Ја бакнува.)
Мајката: Добар ден, срценце!... Се наспа?
Дарко: Не, цело време се превртував и со...
Мајката: Се превртуваше?! Што ти е, срце мајкино, да не си болен?
Дарко: Не. Го сонував тато.
137
Таткото: Мене ме сонуваше?
Мајката: Тој и в сон да ти дојде ќе те исплаши. Седни ми... Сакаш полнети пиперки
или еден голем сендвич. А?
Дарко: Цело време се каравме
со тато. Многу викаше и ми беше
страв.
Таткото: Викав. А? Да не
сонуваше и аквариум полн со
рипчиња?
Мајката: Аквариум?
Дарко: Да, сонував.
Таткото: Божем ти и Марко сте
биле кај него и сте играле со
рипчињата. Така?
Мајката: ... Сте играле со рипчиња?
Дарко: Да.
Мајката: Па, па... ти, ти не си... Почна да читаш соништа... Човек не смее од тебе
ни да сонува.
Таткото: Ги вадевте рипчињата од аквариумот за да видите колку можат да
издржат на суво. Така?
Дарко: Така.
Мајката: Па. Ти... (исплашена). Како можеш да пого...
Таткото: Чекај, и ти си на ред. Ќе ти кажам што си сонувала синоќа. Само после
да не биде... Даре, уште колку рипчиња останаа живи?
Дарко: Уште едно.
Мајката: Јас синоќа сонував... сонував како божем...
Таткото: Даре, соседот утрово, кога купував леб, уште што не ме истепа.
Дарко:
Тате, годинава има големи промени во наставата. Наставничката
инсистира нагледност. Знаеш што е тоа?... И затоа им ги баравме жабрите
на рипчињата.
Таткото: И им ги најдовте. Од триесет рипчиња, живо остана уште едно.
Мајката: Јас сум тотално во аут. Мојот сакан сопруг чита соништа, моето синче
сонува аквариуми, јас се обидувам да се сетам што сонував синоќа.
138
Таткото: Жено, не е време за приказни, работава е алармантна.
Мајката: Алармантна?
Таткото: Да. Очигледно е дека нашето синче и синчето на соседот ќе продолжат
со нагледноста и затоа оди скриј ја некаде мачката, желчињата пикни
ги под некоја перница и, те молам, оди во визба и кажи им на глувците
да си ги соберат парталите.
Мајката: Ништо не разбирам. Ќе ме спобудалите вие двајца.
Таткото: Мац... мац, мац, мац... Оди по желчињата, што чекаш!
Владо Димовски
• Објасни што е главниот настан во едночинката. Кој од ликовите е во незнаење?
Како стануваат јасни работите? Кој го објаснува проблемот? Како се брани Дарко
во нападите од татко му? Што мислиш ти, дали сета ситуација со рипчињата е
ненамерна грешка?
• Опиши ги ликовите и примени по три придавки за секој лик:
Таткото..........................................................
Мајката .........................................................
Дарко..............................................................
• Драматизирајте ја едночинката.
ОД РЕЧНИКОТ Примери:
• АЛАРМАНТНА – – Нивото на смог во воздухот е алармантен.
предупредувачка.
– И твоите оценки во дневникот се
• НАГЛЕДНОСТ – она алармантни.
што е достапно на
сетилата, што дава Смисли реченици во кои ќе ги примениш
можност да се види, да новите зборови.
се покаже.
139
ТЕАТАР
Театарот е место, зграда каде што одиме за да
гледаме некоја театарска претстава.
Таму можеме да видиме изведба на драми,
опери, балети, мјузикли, претстави за деца.
Во претставите дијалозите се комбинираат со
гестови и мимики, звуци и музика.
Дијалозите на сцената ги играат актери.
• Дали си посетил/а театарска претстава?
• Која театарска претстава си ја гледал/а? За што се зборуваше во претставата?
• Кои беа ликовите од таа претстава?
• Што ти остави најголем впечаток додека ја гледаше претставата?
• Во нашата земја Театарот за деца и младинци поставува претстави наменети на

најмладата публика. На сцената се играат претстави на текст од познати бајки,
приказни или драми.
• Разгледајте го репертоарот на театарот во вашата најблиска околина. Доколку
има претстави кои се соодветни за вашата возраст, посетете ги и потоа напишете
краток текст за темата на театарската претстава, за ликовите, за костимите и за
музиката...
140
ОХРИДСКА ПАСТРМКА
Охридска пастрмка e ендемска слатководна риба што живее во Охридското
Езеро, а припаѓа на фамилијата пастрмки. За неа има неколку називи: летница,
струшка пастрмка, охридска белвица. Охридската пастрмка отсекогаш живеела
во Охридското Езеро. Таа е најблизок потомок на врстите што живееле на
тоа подрачје уште од периодот на терцијарот. Таа го поминува својот ден во
длабочините далеку од брегот, а излегува на површината во вечерните часови,
кога лови муви и се храни и со други инсекти. Пастрмката понекогаш доаѓа и до
брегот во плитката вода, во потрага по храна од подводните растенија.
Охридската пастрмка има плоскато тело, мала глава и ѕвездести сиви
дамки по телото. Бојата на месото е кај некои бела, а кај некои розикава.
Максималната должина е 60 cm, а
максималната тежина е 15,8 kg.
Охридската белвица се наоѓа
само во најдлабоките места
на езерото и тоа до 200 m и
се мрести зиме. Сè почесто се
лови, па се претпоставува дека ѝ
се заканува истребување.
РАЗГОВАРАМЕ ОД РЕЧНИКОТ
• Наброј три карактеристики кои се однесуваат
на изгледот на пастрмката. • ТЕРЦИЈАР – во
геолошката историја
• Каков вид риба е таа? на Земјата – првиот
• Кои други имиња ги има пастрмката кај нас? период на кенозоикот.
• Зошто ѝ се заканува истребување? • ЕНДЕМСКА – редок
или единствен вид
растение или животно
распространети во еден
простор.
• МРЕСТИ –
РАЗМИСЛУВАМЕ И ТВОРИМЕ размножува.
• Истражи зошто кога се мрестат рибите не е
дозволен ловот.
• Предлог за разговор: како да ја заштитиме
пастрмката.
141
ОБЛАК НАД ЕЗЕРОТО
Пловеше облак по небо ширно
Пловеше тихо над езеро мирно – Како е опеан/опишан
побел од лебед, облакот во песната?
побел од снег,
побел од памук –
нежен и мек.
Каде е на почетокот, а каде е на
Кога над вирот најдлабок мина. крајот облакот?
Облакот мигум се стопи, згина –
облакот – лебед
облакот – снег, РАЗГОВАРАМЕ
облакот – памук • Дополни ги стиховите и внимавај во

секој ред да има рима.
нежен и мек.
• Колку е убав овој мај,
Знам сега кај е, знам кај се скри! вистински цветен .
А дали знаеш, детенце ти? Природата е во полн ,
Сега по дното езерско езди, на радост ѝ нема .
на дланка носи Да наздравиме ајде дај,
бисери ѕвезди. со некој вкусен овошен .
142
МАЛЕЧКА РЕКА
Оваа малечка река со сребрени води
е голем брод што непрестано броди.
Оваа малечка планинска река
е отворен прозорец и заспивалка мека.
Оваа малечка река е силна птица
измиени образи на детските лица.
Оваа малечка река е бучало страшно
и малечка воденица за бело брашно.
Оваа малечка река е меурче бело
и светлина за едно далечно село.
Оваа малечка река е бисерје в зрна
и поило за една жедна срна.
Оваа малечка река е на небото синината
и конец за поврзување на морето со
планината.
Рајко Јовчески
• Одбери три различни примери/описи што е малечката река. За нив направи три
слики исто како што поетот ги претставил во песната.
• Поетските слики претстави ги во просторот подолу.
143
...НЕСРЕЌЕН ДЕН
– Мицо, криј се! – прошепоти Јоцо.
– Бегај и криј се! – викаше тато.
– Зошто? – праша Мица.
– Мама е ужасно расположена. Не била во полошо расположение од ... од кога
било! На крај е со нервите – ѝ објасни Јован.
– Како и да е, Јоцо, ние можеме да ѝ се тргнеме од патот.
Треба да одиме да ја земеме косачката од мајстор – се
изнасмеа тато.
– Земете ме и мене! – молеше Мица.
Но, беше предоцна. Излегоа од вратата пред
Мица да успее да ги сопре, оставајќи ја сама
во куќата со мама. Нервозната мама. Мама на
крај со нервите.
Помош, си помисли Мица.
Па, си помисли, сигурно не е
толку лошо колку што велат.
Па, повторно си помисли, помош!
Ги слушна чекорите на мама на горниот кат. Таа
одеше наваму-натаму, а тој од Мица добро го
знаеше. Беше брз и нервозен од. Значеше: „Многу
сум лошо расположена и ќе го уништам секој што
ќе ми се најде на патот “. Значеше опасност.
Мица заклучи дека најбезбедно место е
градината, иако само што не беше почнато да
врне. Но, во тој момент мама влета низ кујнската
врата.
– Мицо! Белки не мислиш да излегуваш надвор
на ова време? – се развика.
– Не, мамо – рече Мица, затворајќи ја вратата кон
градината.
– Си го користела мојот шампон вчера?
– Не, мамо – рече Мица.
144
– Епа некој го користел – луто рече мама. – И некој си играл со алармот на
часовникот, бидејќи ѕвонеше порано од што треба. Си се плеткала ли во мојата
спална соба?
– А инаку поминав покрај твојата спална соба и е во невиден неред. Не мислиш
ли дека веќе си доволно голема за да ја одржуваш собата чиста?
– Да, мамо – рече Мица.
– Не прави се паметна, Мицо! – рече мама.
Мица седна на кујнската маса и се потпре со брадата на дланките. Не
зборуваше ништо неколку минути, само ја набљудуваше мама како со тресок
ја раскрева кујната.
– Мамо? – на крајот, сепак, ја праша. – Зошто си нервозна?
– Не сум нервозна! – викна мама.
Навистина не беше фер, си
мислеше Мица. Кога мама и тато
се нервозни, децата мораат да ги
трпат. Но, кога децата се нервозни,
велат дека се непослушни и лоши.
Типично однесување на возрасните!
– Мора јас да правам сè во оваа куќа, –
се жалеше мама додека ја бришеше работната
површина во кујната. – А никој не ми помага. Па
кога нешто не е во ред, пак сум виновна.
– А што не е во ред, мамо? – праша Мица.
– Прво проклетиот аларм. Потоа нема
веќе шампон. Потоа успеав да ги скинам
единствените пристојни хеланки што ги имав.
Потоа го истурив шишето со млеко, нели? Потоа
татко ти ми кажува дека ќе излезе со Јоцо,
токму кога јас сакав да го земам автомобилот за да
одам на фризер. Потоа не можев да најдам една од
моите златни обетки како алки, а барав насекаде...
145
Згора на сè, куќата е во хаос, ти и Јоцо не правите ништо за да ми помогнете, а
мене ми е веќе здодеано да трчам по сите вас...
– Значи денес е нервозен ден! – рече весело Мица.
– Тоа не ми помага многу, Мицо – рече мама. – Може да се каже дека е
несреќен ден!
– Па барем ќе си ја средиш фризурата денеска – рече Мица – Тоа ќе те
расположи.
– А, да, надвор врне, јас морам да се качам на автобус! Како и да е, не ни знам
што да правам со оваа глупава фризура, толку ми е здодеана – се жалеше мама.
Во тој момент Мица реши дека веќе направи сè што можеше за да ја
расположи мама. – Ќе одам горе и ќе ја раскренам собата – рече со сладок глас,
упатувајќи се кон вратата.
– Не! Оди кај соседите додека не се врати тато – рече мама.
Што и да кажам е погрешно, си помисли Мица. Но само рече: – Убаво
помини си на фризер, мамо – и замина, потскокнувајќи кај Вито.

Бел Муни (Извадок од книгата „Зошто баш јас“)
• Опиши како се чувствувала Мица на почетокот, а како на крајот на овој текст?
• Прочитај го текстот уште еднаш, а потоа обрни внимание на затемнетите букви.
• Напиши твое мислење за размислувањето на Мица: „Навистина не беше фер,
си мислеше Мица. Кога мама и тато се нервозни, децата мораат да ги трпат.
Но, кога децата се нервозни, велат дека се непослушни и лоши. Типично
однесување на возрасните!“
Помош: Секогаш кога ќе сакаш да бидеш сигурен/на за кој било одговор, повторно
прочитај го текстот, таму ќе ги најдеш сите одговори.
146
МАЈЧИНА ЉУБОВ
Во гранките на старата смоква синигерката си имаше свиткано гнездо. Во него
везден жужукаа две мали синигерчиња.
Сивата мачка ги насети и полека почна да им се прикрадува. Кога дојде близу
до гнездото, мајката како прострелана падна од гнездото и се плесна на земјата.
Мачката тоа и го чекаше. Се фрли врз неа, но не успеа да ја зграби. Малата птица
мигум се одлепи од земјата, ама не избега далеку. Грабливката повторно се
устреми на неа. Уште еден скок и – пак ништо! Крилестото топче повторно ѝ се
откопча од канџите и избега малку подалеку.
Моја си! – помисли мачката и почна да се влече по
земјата.
На птицата како да ѝ беа скршени и крилјата и душата.
– Сега ќе ја фати! – си реков во себеси и без здив ја следев
оваа нерамноправна борба, која повеќе личеше на игра.
– Меѓутоа, не излезе така. Токму кога поверував дека
крајот на птицата е близу, таа летна на највисоката
гранка од соседното дрво и весело почна да чучурлига:
– Те измамив! Те измамив!
И навистина синигерката имаше право. Таа ја подлажа мачката колку да ја
оддалечи од гнездото. Кога двете синигерчиња се најдоа надвор од смртната
опасност, мајката радосно продолжи да си чучурлига.
Нејзините две синигерчиња беа спасени.
Мачката посрамено си ги лижеше шепите.
Малата птица покажа храброст како секоја • СИНИГЕРКА – вид птица
вистинска мајка. со пердуви во сина боја.
• Како мајката ги спаси своите деца, малите пиленца?

• Подвлечи кои карактеристики ги препознаваш кај мајката: брза, итра, пожртвувана,
безгрижна, храбра, незаинтересирана, опасна, снаодлива. Објасни го твојот избор.
147
МАШКО – ЖЕНСКИ РАБОТИ
АНА И ТЕО
Ана: Во училницата се разговара на темата „Кој што сака да биде“. Алек сака
да биде балетан. Тоа го кажа гласно, а двајца соученици се насмеаја.
Тео: Лела кажа дека сака да биде пилот и сите се зачудија.
Ана: Миа сака да биде градинарка, а Флорин пекар, како чичко му. Оние
двајцата што се смееја за Алек, се кикотеа пак.
Тео: Што мислите вие, за овој разговор?
148
АНА И ТЕО
Ана: Тео, ајде да пробаме една нова задача.
Тео Која задача?
Ана: Се вика „Читаме самостојно“.
Тео: Тогаш, ајде да се обидеме.
ЧИЧКОТО СО ЛОПАТАТА
Дојде еден чичко со лопата. Си влезе во нашиот двор,

си седна на скалите, а лопатата ја стави меѓу нозете.
Потоа извади некакво шамивче и си ја избриша потта од
збрчканото лице.
– Да има една убава вода, слатко би се напил! – рече.
– Јас ќе ти донесам – рече Билјана и влезе дома. Брзо
се врати и подавајќи му ја чашата на чичкото рече:
– Имаме и убаво слатко!
– Да ти се позлати устата, ама за слатко немам заби –
рече чичкото па слатко, преслатко се напи вода.
Чичкото беше дојден да прекопа еден дел од нашиот
двор. Беше низок, со смачкан, одамна износен качкет и со
шарена, очигледно за туѓ грб шиена кошула. Она што го
рече за забите навистина беше точно. Кога ќе прозбореше
или ќе се насмееше, само два-три заба наѕирнуваа, а тие
беа излижани и пожолтени. Но, тоа ни најмалку не му
пречеше да биде симпатичен и пријатен. Ни се чинеше дека многу одамна се
познаваме, а и тој се однесуваше така како да нè познава од памтивек.
Си стана тој убаво, па почна да копа. Работеше бавно, зашто снагата и годините
не му дозволуваа да работи побрзо. Особено му беше тешко кога ќе требаше
да се наведне да фати некој камен. Наведнувајќи се, често пати и ќе офнеше, а
потоа ќе се исправеше и со рацете ќе се фатеше за половината.
149
– Ех, кога би имал внучка како тебе! – ѝ рече на Билјана која постојано
се врткаше околу него. – Кога би имал внучка како тебе, таа би ги собирала
камчињата.
– Јас ќе ги собирам, чичко! – рече Билјана и не чекаше да ѝ се рече двапати.
И така цел ден – чичкото копаше, а Билјана одеше по него и ги собираше
камењата. Ги носеше на купче, а потоа ги ставаше в кофа и ги изнесуваше од
дворот.
– Многу си вредна, ама малечка си и треба повеќе да јадеш – ѝ рече чичкото,
гледајќи ја со топла насмевка.
Тој ден чичкото и Билјана ручаа заедно. Двајцата рекоа дека никогаш не
ручале поубаво.
Три дена копаше чичкото, па се навикнавме на него и мило ни беше да го
гледаме. Освен тоа знаеше убаво да раскажува, а Билјана знаеше убаво да
слуша, па така тие станаа големи пријатели.
А на третиот ден вечерта чичкото заврши со работата. Му ја дадовме
заработувачката и го испративме со убаво. На одење тој малку чудно се држеше.
Ми се чинеше – му е жал што си оди. Сакаше нешто да каже, нешто што мораше
150
да се каже, но се воздржуваше. Најпосле со својата сува, груба рака ја погали

Билјана по косичката и рече:
– Кога би имал внучка како тебе, многу убаво би ми било...
– Јас ќе ти бидам внучка – рече Билјана, гледајќи го со насолзени очи чичкото
со лопатата.
Тој се наведна, со двете раце ѝ ја фати главата на Билјана и нежно, од
длабината на срцето, ја бакна в чело. Потоа си ја стави лопатата на рамо и колку
што можеше побрзо си замина. Не се ни сврте.
Стоевме така, гледајќи го како си оди и молчевме. Зад него ни остана некаква
празнина што можеше да се исполни само со молчење.
– Тато – скоро шепкум рече Билјана. – Ќе дојде ли пак некогаш?
– Мислам дека ќе дојде – ѝ реков.
И навистина дојде.
Беше сончево неделно попладне кога чичкото влезе во нашиот двор. Штом го
виде, Билјана стрчна кон него и му се закачи за раката. Тој ја галеше по косичката
со другата рака, а очите му искреа од радост.
Тој ден чичкото беше без лопата. Имаше нова кошула, нова капа и беше
многу убав. Беше донел и нови приказни што ѝ ги подари на Билјана. Со својата
прекрасна, кротка насмевка ни го разубави денот на сите.
Добриот чичко со лопатата!
Глигор Поповски
• Читајте го расказот самостојно, потоа издвојте ги деловите од текстот
во кои има описи на ликот по кој расказот е насловен „Чичкото со
лопатата“. Разговарајте за секој опис посебно.
• Во издвоените описи, подвлечете ги именките и придавките,
направете табела и претставете ги во две колони.
151
ГЛАГОЛИ
Разгледај ги сликите:
• Напиши по една реченица за секоја слика во која ќе кажеш кој што прави. Пример:
Марко вози велосипед.
• Што мислиш, со кој од наведените зборови се изразува дејство? Заокружи:
а) работник
б) работилница
в) работи
152
Разгледај ги примерите и затемнетите зборови.
Пепи гледа низ прозорец.
Марија чита книга.
Дедо ја полева градината.
Баба плете елек од волна.
Ване се качи по кратката патека и влезе во колибата.
Сакам чоколадни торти и вкусни домашни сокчиња.
Учениците пишуваа писмена работа.
Гледавме телевизија цело попладне.
Што се искажува со зборовите кои се затемнети во примерите?

ЗБОРОВИТЕ СО КОИ СЕ ОЗНАЧУВА ДЕЈСТВО ИЛИ СОСТОЈБА СЕ
ВИКААТ ГЛАГОЛИ.
Дејството или состојбата што се означува со глаголот се поврзува со вршител на

дејството и со време на вршење на дејството или состојбата.
• Дополнувај кој што прави:

Земјоделецот ја нивата.
Продавачот во продавницата.
Слаткарот торти.
Децата со топка.
Јана кифли.
Ведран книга.
• Употреби ја својата фантазија и состави реченици со следниве зборови:
Бетмен, Спајдермен,
трча, седи, зборува, победи,
чека, стои Џокер, девојката,
соседот
153
Мајмунска работа
Речиси цел час останав пред кафезот на мајмунот Тимбо и не можев да
им се изначудам на неговите мајмунлаци. Скокаше, се превртуваше, се
катареше по мрежата, го исплазуваше јазикот, намигнуваше, се кикотеше...
На едно од децата посетители му побара семки, на еден возрасен
човек за малку ќе му ја грабнеше цигарата...
И што да ви речам – мајмунска работа!
Но, јас си бев дошол со задача, па морав да го почнам вообичаениот разговор со
него.
– Би сакал ли да им се претставиш на децата? – го прашав.
– А што работев цело време, зар не им се претставив доволно добро? – ми врати.
Киро Донев (Извадок од расказот Мајмунска работа)
Спореди ги примерите:
Пишувам домашна работа.
Соња пишува домашна работа.
Разликата е во вршителот на дејството: првото го вршам јас (тоа го препознаваме преку
глаголот пишувам), а во вториот пример го врши Соња.
Во говорната ситуација разликуваме три лица: прво, второ и трето лице.
Глаголите ги менуваме по лица во зависност од тоа кој го врши дејството.
Пример: Јас гледам филм.
1-л. Јас гледам 1-л. Ние гледаме
2-л. Ти гледаш 2-л. Вие гледате
3-л. Тој/таа/тоа гледа 3-л. Тие гледаат
Дејството може да го врши лице во прво, второ или трето лице, еднина и множина, дејството
може да се врши сега, може да се вршело во минатото или, пак, да се врши во иднина.
• Во табелата одговори на прашањата со една реченица во секое поле:
Што правеше вчера? Што правиш сега? Што ќе правиш утре?
Што правеше вчера? Што правиш сега? Што ќе правиш утре?
• Со глаголите патува, чита и носи направи примери, користејќи ги и зборовите денес,

вчера, утре. Пример: Вчера читав два часа.
154
• Глаголите пишува, игра, пее, свири, гледа напиши ги во сегашно, минато и

идно време. Можеш да ги употребуваш во различни лица: прво, второ или
трето, еднина и множина.
• Пополни ја табелата со следните глаголи според барањата: чита, плива, лета,
купува, јаде.
Глагол во сегашно време Глагол во минато време Глагол во идно време

читав
ќе пливам
летам
ќе купам
јадев
• Напиши краток текст користејќи глаголи во идно време за да нè информираш што
ќе правиш викендов.
• Во еден сад ставете ливчиња напишани со глаголи: секој нека земе по едно ливче.
Со глаголите кои се напишани на ливчето направете реченици, а потоа менувајте ги
глаголите по лица.
155
ЧИТАМ ВЕСНИЦИ
Весниците имаат написи за разни теми за да се информираме за тоа што
вчера или денес се случувало кај нас и во светот. Луѓето користат информации
за да го организираат својот живот.
Таков вид информација е и временската прогноза.
• Дали кај вас дома се купуваат
ПЕТ САБ НЕД весници? Дали се тоа дневни
Мај, 29 Мај, 30 Мај,31 весници? Сте разгледале ли
дневен весник? Знаете ли какво
ќе биде времето утре?
• Врз основа на податоците од табелата за временска
прогноза напишете каква облека треба да носите.
РАЗМИСЛУВАМЕ И
ТВОРИМЕ
• Сигурно досега сте посакале да напишете информација за
некој училиштен настан. Тоа можете да го сторите и да бидете
во улога на новинар. Еве неколку правила ако се решите да
пишувате за некој училиштен настан.
• Новинарскиот текст се состои од :
– наслов – краток и јасен;
– најава – воведна реченица која кратко и прецизно опишува
за што ќе се зборува во текстот;
– главен дел на текстот;
поднаслови – му помагаат на читателот да ги види поглавјата;

– слика/илустрација/фотографија во врска со самиот текст со
кратко објаснување под неа;
– автор – кој го напишал текстот.
156
КАКО КОМУНИЦИРАМЕ?
Ајде стани!
Што гледате на илустрациите?

На првата мајката го повикува Марко да стане. Тоа го разбираме бидејќи го
читаме текстот.
На втората гледаме како Марко не е станат и ништо не вели, а сепак
разбираме дека не сака да стане.
Како се разбираат Марко и мајка му?
Тие се разбираат со говорот на телото, односно со гестикулации. Луѓето
секогаш се разбираат на различни начини, покрај зборовите, се разбираат и: со
знаци, со звуци и мимики, со поглед.
ТВОРИМЕ
ИГРА – ПАНТОМИМА
• Играта се игра во пар или во друштво. Му шепнуваш на другарчето еден единствен
збор и тој/таа треба да го објасни значењето на зборот со гестикулации и мимики.
Кој ќе погоди, тој е следен за пантомима.
• ПАНТОМИМА – претстава во која актерот глуми, така што мислите и чувствата ги
пренесува со гестови и мимики, без говор.
157
ПИСМО
Мики и Дени се пријатели. Се запознаа на кампување на летниот распуст.

Оваа година ќе нема кампување, па Мики реши да го повика Дени кај него на
гости. Му напиша писмо според упатствата кои ги доби на училиште.
Пишувањето писма има правила и редослед. Препознај ги деловите на
писмото според бојата.
1. Обраќање
2. Воведен дел
3. Главен дел
4. Крај
5. Поздрав и потпис
Пишувањето одговор на писмо, исто така, има свој редослед.
Драг Дени! Драг Мики,

Те поканувам на распустот да бидеш мој Се радувам на твојата покана.
гостин. Разговарав со моите
Веќе испланирав што ќе правиме. Ќе ти родители и тие ми дозволија
ги покажам сите важни места во градот: да дојдам. Веќе се радувам на
скопското Кале, чаршијата, плоштадот во сè што имаш испланирано да
центарот, аквапаркот. Секој ден ќе одиме правиме. Оваа година немав
на пливање на Олимпискиот базен. Ќе те многу спортски активности
запознаам со моето друштво и ќе играме и навистина се радувам на
кошарка и фудбал. нашето дружење.
Ќе се договориме за времето кога да Одвај чекам да се видиме!
дојдеш. Ти праќам многу поздрави!
Дотогаш те поздравувам! Твој Дени
Твој Мики
ТВОРИМЕ
• Сега ти си на ред. Потсети се на твоите другари и пријатели и напиши писмо некому
во врска со дружење и заеднички активности. Следи го распоредот.
158
АНА И ТЕО
РАЗБИРАЊЕ СО Е-ПОРАКИ
Ана: Тео, те молам помогни ми!
Тео: Секако, Ана, во што е проблемот?
Ана:Работиме со Сара на еден проект. Но, таа е болна, а јас треба да ѝ
пратам некои слики за да го заврши проектот. Не можам да ѝ пратам
од мојот лаптоп.
Тео: Нема проблем, ќе го пратиме од мојот мејл.
Ана: Па, мислам дека е sara.mk.hotmail.com.
Тео: А ет? Го заборави?
Ана: ет, да тоа го погрешив. А мислев дека лаптопот не ми е во ред.
Тео: Ете, гледаш колку е важен еден ет.
Ана: Ти благодарам мој ет пријателе!
• Кој учествува во разговорот?
• За што разговараат?
• Зошто Ана не може да го прати мејлот?
• Дали ти се случило вакво нешто од невнимание?
ЗАДАЧА
• Споредете како се пишува писмо и електронско писмо – и-мејл!
• Истакнете ги добрите и лошите страни на двата начина на пишување. Секако,
напишете и што им е заедничко.
159
ПРИНЦЕЗАТА НА ЗРНО
ГРАШОК
Пред многу години во некое далечно кралство си живееја еден крал и кралица
и нивниот син.
Тој бил син единец и од денот кога се родил се грижеле за него на најдобар
можен начин. Израснал во високо и силно момече, гордост на своите родители,
а бил умен, добродушен и убав.
Принцот помислил дека е време да се вљуби во некоја девојка и да се ожени.
Се разбира, имало многу млади девојки од благороднички семејства што многу
сакале да се омажат за принцот, но кралицата му рекла на синот:
– Кога ќе се жениш, ќе мораш да се ожениш со вистинска принцеза. Ниедна
друга девојка нема да биде доволно добра за тебе.
Принцот ѝ кажал на мајка си дека ќе ги земе предвид само девојките што
потекнуваат од кралски семејства, но дури ни тоа не ја задоволило кралицата.
– Тие може да се од кралски семејства, – рекла – но сепак, да не се вистински
принцези.
– Како ќе знам која девојка е вистинска принцеза? – сакал да знае принцот.
160
– Имај доверба во мене, сине. Ќе ти најдам вистинска принцеза да се ожениш
со неа – рекла мајката.
Кралицата пратила гласници да објават дека принцот бара жена. Тие што биле
заинтересирани требало да јават во дворецот. Секоја девојка требало да биде
поканета да помине една ноќ во гостинската спална соба. Кралското семејство
потоа ќе решело дали принцот ќе се ожени со неа.
Во објавата, исто така, било наведено дека ќе се земат предвид само
вистинските принцези.
Кралицата тогаш ги собрала слугите во гостинската спална соба. Во спалната
соба имало голема, удобна постела со мек душек со пердуви, но кралицата на
збунетите слуги им наредила да внесат уште деветнаесет душеци и да ги наредат
еден врз друг на постелата.
Со дваесетте душеци постелата била толку висока што ако некој сакал да
легне во неа, морал да се качува по скали. Потоа, кога никој не гледал, кралицата
ставила едно зрно грашок на самото дно од купот душеци.
Во текот на наредните неколку недели секој ден пристигнувала кочија со
девојка што се надевала дека ќе се омажи за принцот. Секоја од нив се обидувала
да ја убеди кралицата дека таа ги исполнува условите.
Бидејќи сите девојки тврделе дека се од кралско потекло, им поставувале
соодветни прашања за да се уверат дека ја зборуваат вистината. По вечерата
принцезата ја воделе до гостинската соба. Некои од нив биле убави, некои биле
симпатични, а повеќето, навистина потекнувале од кралски семејства. Принцот
ќе поседел некое време со секоја од нив и некои девојки многу му се допаднале,
но, според кралицата, ниту една од нив не била вистинска принцеза. Наутро
кралицата им го поставувала истото прашање:
– Дали спиеше убаво минатата ноќ?
Сите девојки учтиво одговарале: „Да, Ваше Височество, благодарам на
прашањето, спиев одлично“.
Тогаш кралицата ќе се намуртела и, кога девојката ќе си отидела, ќе му речела
на синот:
– Оваа девојка не е вистинска принцеза. Мораме да продолжиме да бараме.
Принцот бил збунет. Како можела кралицата за сите девојки да рече дека не
се вистински принцези? Времето минувало, бројот на принцезите што, доаѓале
да го видат принцот се смалувал и се чинело дека никогаш нема да ја најдат
вистинската принцеза. Поминувале недели и принцот почнал да мисли дека
никогаш нема да се ожени, но кралицата му рекла да не се грижи.
161
– Еден ден ќе се појави твојата принцеза. Чекај и ќе видиш!
Една темна ноќ врнело и грмело и принцот бил многу натажен, кога некој
затропал на вратата на дворецот. Принцот отишол со слугата што ја отворил
вратата и пред неа видел млада девојка, која била сета извалкана од дождот и
од калта.
– Сета сум водена и многу ми студи – рекла. – Можам ли ноќеска да преспијам
тука, додека да престане да врне?
Тој ја одвел до каминот и ѝ дал нешто топло за јадење и пиење. Додека таа
јадела, тој можел да види дека облеката ѝ е излитена и дека е боса.
– Една сиромашна жена ме има најдено во една шума далеку од тука. Таа ме
чувала сè до сега и ми има кажано дека сум принцеза од некое далечно кралство
– рекла девојката.
Била убава и принцот, прашувајќи се дали таа би можела да биде вистинска
принцеза, отишол да ѝ каже на кралицата за неа.
Кралицата се сомневала, но рекла дека, секако, може да преспие кај нив.
Принцот ја одвел во гостинската спална соба и ѝ посакал добра ноќ, оставајќи
ја да се качи по скалите на постелата со купот душеци. Следното утро, додека
појадувале, девојката изгледала уште поуморно отколку претходната вечер.
Кога кралицата ја прашала дали спиела добро, таа малку се колебала, па кажала:
– Не би сакала да бидам неучтива, Ваше Височество, но не можам да лажам.
Постелата беше толку неудобна што не можев очи да затворам!
– Сине, конечно најдовме вистинска принцеза! – рекла кралицата восхитено.

И принцот бил восхитен, но, исто така, збунет. – Како знаеш дека е вистинска
принцеза?
Мајка му ги одвела двајцата до гостинската спална соба и го извадила зрното
грашок што било под душеците.
– Само вистинска принцеза може да го почувствува ова под дваесет душеци
од пердуви – рекла.
Принцот и принцезата се насмеале поради досетливоста на кралицата. Кога
ја побарал принцезата за жена, таа се согласила и почнале подготовките за
голема, убава свадба.
Ханс Кристијан-Андерсен
162
• Кои ликови ги сретна во овој текст?
• Кои се нивните имиња? Можеш ли да ги опишеш ликовите како што ти ги
замислуваш?
• Што мислиш, каков е принцот во оваа приказна? Како би го опишал/а ти него?
• Што ти се допадна кај него? Дали имаше нешто што не ти се допаѓа? Зошто?
• Според она што го прочита, каква е кралицата? Со која постапка го докажуваа тоа?
• Што мислиш ти, зошто постојано била незадоволна од девојките кои престојувале
кај нив?
• Зошто ниедна од нив не била достојна за нејзиниот син?
• Што мислиш ти за реченицата: „Кралското семејство потоа ќе решело дали принцот
ќе се ожени со неа.“
• Што барала таа од девојките кои доаѓале да го запознаат принцот? Според тебе,
што е вистинска принцеза?
• Опиши ја последната девојка која се појавила на прагот на дворецот. Дали е таа
необична и ако е, зошто е необична?
• Како се однесува девојката по преспивањето? Како одговара на прашањето како
спиела таа ноќ ?
• Подолу запиши го заклучокот кој го донесе од оваа приказна.
163
ЧОВЕКОТ ШТО МУ ПОМОГНАЛ
НА ЕДЕН ДРУГ ЧОВЕК ДА СИ ЈА
ИЗВАДИ КОЛАТА ШТО МУ БИЛА
ПРОПАДНАТА ВО КАЛ
Си патувал еден човек од град за в село

и, кога дошол на сред пат, нашол друг човек
како се мачи да си ја извади пропаднатата
кола од кал. Арно ама, бидејќи колата
била тешка, не можел сам да ја откине. Го
помолил патникот да му помогне. Тој му
откажал, бидејќи ќе се забавел, до вечер не
ќе можел да стигне до конакот додека се
гледало. Коларот многу му се молел на патникот за да му помогне. Арно ама, тој
прво никако не се согласувал. Откако отишол на некое место, се премислил и се
вратил за да му помогне:
– Еве, бре коларе, – му рекол патникот – се вратив за да ти помогнам, ама
јуначки да му се стегнеме и брзо да ја извадиме, бидејќи јас имам обичај за
вечер со ден да си одам дома, а не со ноќ.
Се засукале двајцата за да ја извадат колата. Како ја ваделе, ваделе, за два
саата ја извадиле. Триста благослови добил патникот, зашто му помогнал.
Тргнале двајцата да патуваат и дури дошле до селото човекот го стемнило и
останал на поле да ноќева. Многу мака му било на патникот дека не си отишол
вечерта дома, туку останал да спие на патот. „Ексик да биде добрината што ја
направив, кога останав на отворено поле“ – си велел патникот.
Лежел како лежел ноќта, утрото си отишол в село. Кога дошол до куќата, што
да види? Куќата му изгорела ноќта!? Почнал да си ги крши прстите и да го колне
коларот што го беше запрел да му ја вади колата. „Ексик да е добрината што
му ја направив на тој колар, кога останав на пат да лежам; ако си бев дома, ќе
можев да ја изгаснам куќата“ – си велел.
– Немој, мажу, немој – му рекла жената – не пишмани се за доброто што си
го сторил некому, оти тоа добро животот тебе ти го спаси; бидејќи ноќеска
гром стрешти на нашава куќа и право удри на твоето место кај што спиеш
ти, па да беше ноќеска дома немаше да останеш жив. Затоа благодари
му на Бога што те задржал коларот; за куќата, ние да сме живи, пак ќе си
направиме уште поарна.
Кога ги чул човекот тие зборови од жена си, се утешил и му благодарил на Бога
што му дал поголемо добро од доброто што му го направил коларот. По некој
166
ден, ја зел мотиката да ги копа темелите, да ги исчисти камењата и за негова
среќа нашол еден куп алтани закопани од неговите родители. „Големо добро
ми стори ти мене, Господи, за малото добро јас што му го сторив на коларот,
да му ја извадам колата од калта“ си рекол и си ја направил куќата од арна –
поарна и поради коларот се збогатил и станал прв стопан во селото. Ете, што
рекле постарите: „Стори го доброто, па фрли го в море“.
Македонска народна приказна
Редослед на настаните во приказната „ЧОВЕКОТ ШТО МУ ПОМОГНАЛ НА ЕДЕН

ДРУГ ЧОВЕК ДА СИ ЈА ИЗВАДИ КОЛАТА ШТО МУ БИЛА ПРОПАДНАТА ВО КАЛ“ –
продолжи
1. Патникот го среќава човекот чија кола е пропадната во кал
2.
РАЗГОВАРАМЕ ЗА ПРИКАЗНАТА
• Наброј ги ликовите и нивните имиња од оваа приказна. Според темата, која
особина е најважна кај патникот? Дали те изненади патникот со некоја постапка и
зошто? Што неочекувано се случи во оваа приказна? Кој лик ти остави впечаток и
зошто?
• Во обележаниот простор напиши твое мислење за последната реченица од
приказната.
165
ЛИСИЦАТА И ШТРКОТ
Лисицата и штркот си живееле навидум пријателски. Еден
ден лисицата го поканила штркот на вечера. Арно ама, за вечера
немало ништо друго освен чорба, послужена во широка и плитка чинија.
Лисицата ја предводела гозбата правејќи се важна и за да му даде пример
на својот пријател штркот, почнала да лиже од чинијата. Таа лесно можела да
јаде од ваква чинија, но штркот, кој имал долг клун, можел само да го брцне
врвот во чинијата, да се насладува од примамливиот мирис, но не можел да
јаде. Штркот ја пофалил вечерата и набргу си заминал, но претходно ја поканил
својата пријателка лисицата да дојде кај него на вечера.
По неколку денови, ете го и штркот подготвил вечера
за лисицата. На масата изнел мелено месо, ама тоа било
принесено во стаклен сад со тесно и длабоко грло. Така
штркот, бидејќи има долг клун, убаво се најал, а лисицата
никако не можела да стигне до месото. Можела само да го
лижнува врвот од високиот сад.
Кума Лиса била вознемирена поради ова, но сфатила дека
штркот само ѝ вратил мило за драго.
Оној што со итрина се служи, со итрина ќе му се возврати,
а оној што последен се смее, најслатко се смее.
Езоп
РАЗГОВАРАМЕ ЗА БАСНАТА
• Какви ликови сретнуваме во оваа басна?
• Каков е ликот на лисицата според тебе?
• Каков е ликот на штркот? Опиши го според речениците кои се употребени во
басната.
• Што симболизира штркот во оваа басна? А што симболизира лисицата?
166
ПРОЛЕТ
Небото како венец од синолички сплетен
стои над лулката, а веќе славеј од дрво на дрво
лета
и ја потпевнува песната „Пролет,
пролет...’’
Негде поток жуборка, негде зујат пчели, • Како поетот ја опишува пролетта?
Какви се небото, птиците, дрвјата?
кокичето срамежливо нешто рецитира, Што прават потокот, кокичето,
го слушаат тревките, тополите бели, тревките и тополите?
па трепетни не можат цел ден да се

смират.
Михо Атанасовски
• Излези на пролетно набљудување, забележи какво е небото, дали има сонце, колку
е топло, погледни ги планините во далечина, дали има уште снег на нив, какви
се растенијата во околината во која се наоѓаш, што се случува со дрвјата. Потоа
напиши текст во кој ќе направиш: мал вовед за пролетта и потоа ќе ги опишеш сите
нешта кои ги набројавме (небо, топлина, планини, растенија). На крајот напиши
заклучок.
167
ПРОЛЕТНО БУДЕЊЕ
Окопнал снегот и шумските падини се прекриле со стракчиња личен кукурек. Се
разлазиле бубачките, се разџивкале врапците, се расцрцореле сите птици од радост
што минала зимата. Летале од дрво на дрво, си ја честитале пролетта, се прашувале
за здравјето, за дечињата. Се вратиле ластовичките од далечните краишта. Само
кукавицата никој ништо не ја прашувал. Таа немала ниту соседи, ниту пријатели, туку
секогаш живеела осамено.
Слетала кукавицата на едно дрво во шумата и зачудено ги гледала разлетаните и
развревени птици. Ненадејно погледот ѝ паднал на купче расцутен кукурек и наеднаш,
неочекувано, почувствувала радост во срцето. Пролетта ја маѓепсала и неа.
– Куку – куку, куку, куку – завикала таа, гледајќи во првиот кукурек.
– Што се раскукала оваа? – си рекле две врабици.
– Барем да знае нешто. Една песна не знае да испее, а камоли да џивка!
Кукавицата, опиена од синевината и од расцутената падина, кукала без запир од
високото дрво:
– Куку, куку, куку!
Таа не се обидувала да им покажува и докажува на другите птици дека и самата ја
чувствува и поздравува пролетта како знае и умее.
Сакала само да им каже дека расцутел првиот кукурек, но никој не ѝ обрнувал
внимание, како ништо да не кажала. Се свртела лево-десно и пак закукала:
– Куку, куку, куку!
168
Но и овојпат никој не ја забележал. Тогаш кукавицата се почувствувала многу
осамена во убавиот ден. Нејзиното пролетно кукање ги израдувало само овчарчињата
кои знаеле дека гласот на кукавицата и кукурекот носат здравје.
Купи си прво комшија сетне куќа.

Добри пријатели од браќа се помили.
Славка Манева (извадок од „Од дедо Марковото торбуле“)
• Што дознаваме на почетокот од овој текст? Кога се случува настанот?
• Каде се случува?
• Кои ликови ги сретнуваме?
• Како би ги опишал врабиците?
• Што вели раскажувачката за кукавицата, што сакала да направи таа?
• Како завршува текстот?
• Кое е твоето мислење за однесувањето на врабиците?
169
ЗБОР–ДВА ЗА ПЕПЕРУТКИТЕ
ВО НАШАТА ДРЖАВА
Кога зборуваме за инсекти, веројатно први на ум ни доаѓаат пеперутките. Со

нивниот карактеристичен изглед, пеперутките ги шармирале ентомолозите од
целиот свет уште од дамнешни времиња.
Можеби и затоа се една од најизучуваните групи во светски рамки, па така

нивното разнообразие брои над 175 000 познати видови пеперутки. Доколку
тука ги вклучиме и молците (таканаречените ноќни пеперутки), нивниот број
достигнува околу 180 000 видови.
Како дел од групите инсекти кои во својот животен циклус поминуваат низ
целосна трансформација (метаморфоза), кај пеперутките разликуваме четири
различни стадиуми на преобразба: јајце, гасеница, кукла и имаго или возрасен
инсект.
Возрасен инсект
Гасеница Кукла
Јајца
Во нашата држава досега се најдени над 200 видови пеперутки, а најголемиот

број од нив се наоѓаат во Националниот парк „Галичица“ – 166 видови.
Поради ова, а и поради присуството на таканаречените целни видови,

Галичица, заедно со Огражден, клисурата на реката Радика, кањонот на реката
Бабуна, Шар Планина, планините Баба и Кожуф и Струшкото Поле се прогласени
за значајни подрачја за пеперутки во нашата земја.
Главните закани за пеперутките се прекумерната и неконтролирана

употреба на хербициди во земјоделството.
170
• Какви информации има на почетокот на текстот?
• Дали пеперутките се инсекти со голема бројност и распространетост?
• Каков е животниот циклус на пеперутката?
• Каде во нашата земја има најмногу пеперутки?
• Кои подрачја се прогласени за значајни подрачја за пеперутките во нашата земја?
• Според текстот, која е најголемата закана за пеперутките?
• ЕНТОМОЛОГ –
стручно лице, познавач и
проучувач на инсекти. РАЗМИСЛУВАМЕ
• ХЕРБИЦИДИ – отрови • Тема за разговор: Знаете ли дека, пеперутки
што ја уништуваат нема само на Антарктик. Што мислите,
вегетацијата. зошто?
171
ПЕПЕРУТКА ВО ЛЕТ
Летам високо и ширам крилја
шарена сум во секакви бои
доаѓам и во краишта твои.
Летам високо над планини и ридови,
но некогаш застанувам, одморам на ѕидови.
Растам малечка, но многу сум брза
за мене не постои никаква мрза.
Земи полет ти златно дете како мене сега
среќата од тебе никогаш нека не бега.
Земи го целото шаренило од крилјата мои
нека бидат весело обоени сите денови твои.
Расти, летај, смеј се и пеј
биди свој најголем херој.
Расти, сакај, почитувај, сонувај,
само никогаш не се откажувај. • Поетесата ги споредува децата со
пеперутките. Има ли навистина
Биди ти како пеперутка полетна нешто заедничко меѓу нив? Кои
во срцето нека ти биде градина цветна. глаголи се најмногу употребени во
песната? Наброј ги.
Љубов подели им на сите,
• Во песната има и многу именки кои
за топли и весели да ви бидат дните! се дел од природата; пронајди ги.
• Што им порачува поетесата на

Наталија Наумовска
децата? Посочи ги тие стихови.
• Напиши состав, ставајќи се себеси во улога на пеперутка. Напиши како изгледаш,
каде се наоѓаш, каде живееш, до каде леташ, што има во околината над која леташ,
како се чувствуваш додека леташ.
172
АСТРОНОМОТ И ОВЧАРОТ
Близу до моето село, во еден голем град, живееше еден славен и прочуен
астроном. Тој имаше долга и како снег бела брада. Носеше очила со дебело
стакло.
Тој секој ден го облекуваше црниот работнички мантил и долгите
астрономски дурбини ги свртуваше кон небото и небеските тела. Долго, долго
ги посматраше небото и небеските тела. Особено ноќе многу не спиеше. Сон не
го фаќаше. Толку беше заљубен во својата астрономска работа...
Цели часови ги гледаше ѕвездите, ги проучуваше, испитуваше. Секоја
промена што ќе ја пронајдеше, ја бележеше во една дебела и исчадена книга.
Астрономот ги проучуваше Марс, Сатурн, Венера, а особено ја проучуваше
Месечината и упорно ги следеше сите нејзини промени. Посебно го
интересираше затемнувањето на Сонцето.
Многу учени луѓе црпеа мудрост од неговите исчадени и црни книги. Дури и
весниците пишуваа за него и за неговите научни откритија.
Славата надалеку му се ширеше...
Но, еднаш му падна чудна мисла. Откако во весниците прочита во кој ден ќе
биде затемнувањето на Сонцето, реши тоа затемнување да го гледа од некоја
планина.
Астрономот мислеше: „На планината е мирно и тихо. Таму нема градска
врева: луѓе, автобуси, трамваи, автомобили... Ќе се качам на планината и
можеби ќе дојдам до нови откритија.“
Далеку од градот веќе се гледаше планината.
Еден ден астрономот ги расклопи дурбините, ги намести во еден сандак, ги
натовари на еден коњ (бидејќи местото беше планинско) и тргна...
Планината беше далеку, а патот лош, но
астрономот неуморно одеше напред. Него
го влечеше славата...
Кога втаса во планината, денот беше
убав, сончев и ведар. На небото немаше
ниедно облаче. На планината сè беше
тивко. Планинскиот благ ветрец му ги
милуваше брадата и лицето...
Тој го отвори сандакот, ги извади
дурбините и седна да си почине...
173
Но, ете, одеднаш сонцето го снема, настапи затемнување. Тој ги намести

дурбините на ногалките и почна да го гледа затемнувањето на Сонцето.
Пустото место беше незгодно, та почна да се врти де лево, де десно, напред-
назад и да ги влече со себе ногалките, на кои беа дурбините...
Наблиску тука имаше голема јама, што тој не ја виде. Некако се лизна и падна
во јамата. Се мачеше да излезе, ама никако не можеше. Почна да очајува:
– Ах, овде ќе ги оставам коскиве!
Не потраја многу, низ планината се разнесе ѕвонење на ѕвонци и свирка на
кавал...
Астрономот почна да вика:
– Овчару, брате! Помош, помош!
Овчарот пријде до јамата, се наднесе над неа и погледна. Во јамата стои човек
со брада. Тој го праша:
– Кажи ми, кој си ти?
–Те молам, извлечи ме горе! – почна да се моли астрономот. – Кога ќе ме
извлечеш, ќе ти кажам кој сум!
Овчарот го отпаша својот шарен селски појас, го спушти едниот крај долу и му
рече:
– Фати се за појасов. Држи се цврсто и јас ќе те извлечам горе.
Астрономот се фати за појасот и овчарот го истрга горе. Астрономот му
заблагодари и овчарот го праша:
– Е, сега кажи кој си?
– Јас сум астроном.
174
– Што е тоа астроном? – праша овчарот.
– Не разбираш дури што значи зборот
„астроном“?
– Aстроном е оној човек, кој знае да
гледа на небото, да ги посматра и да ги
проучува ѕвездите... И јас сум тој човек.
– Лажеш! Не ти верувам! – одговори
овчарот.
– Не лажам! – навредено рече
астрономот. – Еве, овие ми се моите алати
– дурбини...
– Е, мое старчиште, со бело брадиште! –
почна да се смее овчарот. –Ти не знаеш да
гледаш на земјата, а ваму се фалиш дека знаеш да гледаш на небото. Да знаеше
да гледаш на земјата, немаше да паднеш во
ОД РЕЧНИКОТ јамата.
• АСТРОНОМИЈА – Ванчо Николески
наука за движењето (Извадок од книгата „Фенерче од тиква’’)
и големината на
вселенските тела.
• АСТРОНОМ – научник
кој се занимава со
астрономија.
• Како раскажувачот го опишува астрономот? Погледни ги подвлечените редови
во текстот. Какви информации ни даваат тие? Што најмногу сакал да прави
астрономот? Која е неговата главна работа? Како запаѓа во неволја? Како успева да
се спаси?
• Дали овчарот бил во право кога му рекол: „Да знаеше да гледаш на земјата, немаше
да паднеш во јамата?“
• Дали имал право да му суди така на астрономот?
• Одреди го местото на настанот и времето на случување. Прочитај ја реченицата од
која го воочуваш тоа.
175
УНИВЕРЗУМОТ И
ПЛАНЕТИТЕ
Сè што постои е дел од универзумот.
Неговите најголеми делови се галаксиите, а секоја од нив се состои од
милијарда ѕвезди.
Секоја ѕвезда има свој Сончев систем во кој се движат планетите околу неа.
Сончевиот систем, во кој е и Земјата, се состои од седум други планети што се
движат околу Сонцето, а целиот систем е дел од галаксијата Млечен Пат.
Теоријата за настанокот на универзумот, Големата експлозија или Биг бенг, го
објаснува неговото настанување и ширење. Според оваа теорија, универзумот
настанал од експлозија на една густа врела маса, која постојано се шири.
Во 1543 година Никола Коперник ги побил сите претходни теории во врска со
Земјата, Сонцето и ѕвездите. Тој го поставил Сонцето во центарот на Сончевиот
систем и рекол дека Земјата не е статична, туку се движи околу Сонцето.
Во почетокот на 17 век, Галилео Галилеј открил дека и планетата Јупитер
има месечини. Едвин Хабл во 20 век за првпат открил со помош на своите
експериментални пресметки и дошол до сознание дека галаксиите што се
подалеку од нашата се движат со голема брзина.
Извадок од Енциклопедијата за деца
„Откритија и пронајдоци’’
• Од што се состои универзумот?
• Што има во една галаксија?
• СТАТИЧНА – • Како се вика галаксијата на која ѝ припаѓа
неподвижна. нашата планета?
• Кој прв ја поставил теоријата дека Земјата се
движи околу Сонцето?
• Што открил Галилео Галилеј, според текстот?
• Замисли си дека имаш можност да патуваш во вселената. Замисли си го патувањето
и опиши го, препуштајќи се на фантазијата. Текстот нека има вовед на почетокот, во
средина настан и опис и на крајот краток заклучок од раскажаното. Составот пишувај
го во прво лице еднина. Помош – доколку ти е полесно, направи краток план за она
за кое сакаш да пишуваш, планот ќе ти биде добар водач.
176
ПЕСНА ЗА МЕСЕЧКО
Месечко
понекогаш е златна пара
фрлена во речен вир во зори.
Понекогаш е сончоглед убав

расцветан
над заспани гори.
• Во оваа песна има
строфи, а во строфите има по
Понекогаш е светнат срп стихови.
избеган
од весели жетварски дланки. ШТО Е МЕСЕЧКО?
• Златна пара
Понекогаш е канарка жолта
• Сончоглед
слетана
•
сред зелени гранки.
•
•
Понекогаш е од некој зрел плод
голема семка.
Но најмногу ми личи
на добар продавач
што чука на мојот прозорец
и ми нуди
пријатна дремка.
Бошко Смаќоски
177
КОНТИНЕНТИ
Европа
Азија
Северна Америка
Јужна Америка
Африка
Австралија
1. Европа
2. Азија
РАЗМИСЛУВАМЕ И ТВОРИМЕ 3. Африка
• Разгледајте ја мапата на светот. Видете кои 4. Северна Америка
континенти постојат на нашата планета Земја. 5. Јужна Америка
Обидете се да ги запомните. 6. Австралија
7. Антарктик
• Направете истражување за Европа, континентот
на кој живееме. Најдете податоци за: површината
на копното, со кои континенти е во контакт, колку
земји /држави има на континентот, набројте ги
најпознатите градови низ европските држави.
• КОНТИНЕНТ –
непрекинато земјино
копно.
178
РЕЧЕНИЦИ
Реченицата е единство од зборови кои имаат смисла.
РАЗГОВАРАМЕ ЗА РЕЧЕНИЦИ
• Со реченицата искажуваме некоја информација, некоја содржина.
• При пишувањето, секоја реченица започнува со голема буква, а завршува со
интерпункциски знак: точка (.), прашалник (?), извичник (!).
• Интерпункциските знаци се ставаат во зависност од тоа што се искажува со
реченицата.
• Ако сакаме само да соопштиме нешто, кажуваме расказна реченица. На крајот на
секоја расказна реченица ставаме точка (пр. Мими дојде од училиште. Сашо замина
на тренинг).
• Кога нешто прашуваме, користиме прашалнa реченицa и на крајот ставаме
прашалник. (пр. Кога пристигна? Во колку часот ти е летот?). Прашалнaтa реченицa
започнува со прашални зборови: кој, каде, кога, како, зошто, дали и слично.
• Кога сме изненадени, лути, нешто нè боли и слично, извикуваме. При пишувањето
на ваквa реченицa на крајот има извичник. (пр. Ме боли! Молчи! Дај ми вода!). Со
извичната реченица се искажуваат радост, лутина, страв, инает... Оваа реченица се
чита така што на крајот гласот се извишува.
• Заповедната реченица содржи заповед, наредба или забрана.
• Сите видови реченици различно се изговараат, односно се интонираат, а и во
зависнот каква е реченицата на крајот пишуваме и соодветен знак.
Да ги разгледаме примерите и да споредиме:
• Децата играат со топка. – расказна реченица
• Кој игра со топката? – прашална реченица
• Ајде да играме со топка! – извична реченица
• Оди донеси ми ја топката! – заповедна реченица
Вежбајте изразно читање со повишување на гласот во различни ситуации.
179
СТРУКТУРА НА РЕЧЕНИЦА
Виолинистката свири на виолина – Кој свири? - Виолинистката – ПОДМЕТ

Што прави/врши дејство – СВИРИ – ПРИРОК
За да направиме една реченица потребно е таа да има глагол. Глаголот околу

себе има и други зборови со кои прави реченица преку која се разбираме и
комуницираме.
Затоа се вели дека глаголот, односно прирокот е создавачки член на реченицата.
Вториот главен член на реченицата е подметот или оној кој го врши глаголското
дејство.
Подвлечи ги со молив и напиши ги во табелата подметот и прирокот во
следниве реченици:
Андреј и Јасна играа на игралиште.
Бојана и Петар седеа на клупата.
Јованче и Марика се загубија во шумата.
Мачето избега низ прозорецот.
Симо отиде да вози велосипед.
Сања ќе купи сендвич за неа и за Марко.
Филмот „Фердинанд“ е најубав.
ПОДМЕТ ПРИРОК
180
ИНТЕРПУНКЦИСКИ ЗНАЦИ
две точки
прашалник
точка
извичник
наводници
РАЗМИСЛУВАМЕ ЗА ИНТЕРПУНКЦИСКИТЕ ЗНАЦИ

Пример:
• Петре сака Црвени цреши A маја сака праски и Лубеница, сите нешта
ги купуваат од нивниот супермаркет сонце, кој се наоѓа на улица петре
тримпаре број 75.
• Што не е в ред во примерот погоре? Дали добро се разбира неговата
содржина? Што е погрешно направено при неговото запишување?
• Текстот правилно препиши го во тетратката, користејќи соодветни
интерпункциски знаци.
181
Неколку правила за потсетување при пишувањето:

Употреба на точка
– На крајот на расказна реченица:
Пр. Маре е ученичка во четврто одделение.
Употреба на две точки
– При набројување во реченица:
Пр. Купете: леб, вода, млеко и килограм компири.
– При набројување во низа кога се реди едно под друго.
Пр. Определете се за една од задачите:
раскажете го текстот,
опишете ги ликовите,
определете место и време на настанот.
Употреба на наводници
– При пренесување директен говор:
Пр. Тој застана и праша: „Каде си досега?“
– Наслови на книги, песни, раскази, весници, списанија; имиња на установи,
претпријатија итн.
Пр. песната „Вазилка“.
Во следниве реченици стави го соодветниот интерпункциски знак:
• Оди си
• Мамо, добив петка
• Јас ѝ реков на Теа дека денес можеме да одиме на игралиште, а таа ми одговори
• Денес на Јана ѝ е роденден

• Елена, од маркетот треба да ги купиш следниве производи
• Кој сака да оди да купи сладолед
• Колку е прекрасно небото
• Еј, дојди ваму
182
ПОРАКА
Еднаш Лидија пишуваше домашна работа по македонски јазик. Таа напишала шест реченици.
На секоја од нив на крајот напишала точка. Тукушто се готвеше да ја затвори тетратката, два
извичника се истопорија пред неа.
– Чекај! Немој да ја затвориш тетратката. Работата не ја заврши како што треба! – рекоа
извичниците.
– Кои сте вие?! – се зачуди Лидија.
– Ние сме извичници. Прочитај ги речениците што ги напиша. Нашето место е во две од нив.
Лидија ги прочита речениците и на две од нив напиша извичници. Потоа таа ја затвори
тетратката, стана и тргна кон вратата. Штом го направи првиот чекор, нешто ја сопна.
– Кој ме сопна?! – со чудење праша Лидија.
– Јас, јас, јас! Јас сум прашалник. Во тетратката напиша една прашална реченица. Моето
место е таму, а не овдека на килимов. Врати се, отвори ја тетратката и напиши ме. Потоа можеш
да играш.
Лидија ја отвори тетратката, ги прочита речениците и зад втората реченица го напиша
прашалникот. Тогаш двата извичници и прашалникот радосно извикаа:
– Ете така! Ние ти порачуваме никогаш повеќе да не нè забораваш.
Лидија се насмевна, ја затвори тетратката и отиде во дворот да си поигра.
Александар Стојковски (Извадок од книгата „Волшебен молив’’)
АНА И ТЕО
Ана: Ајде да го прочитаме текстот уште еднаш, но полека.
Тео: Д
а ги одредиме интерпункциските знаци со кои се среќаваме
и да ги издвоиме речениците кои се обележани со различни
интерпункциски знаци.
Ана: З
а да ги разликуваме, можеме да користиме различни бои за
подвлекување.
Тео: Договорот нека биде меѓу вас, другарчиња.
РАЗМИСЛИ
• Зошто е важна пораката на знаците кон Лидија: „Ние ти порачуваме никогаш
повеќе да не нè забораваш“.
183
АЈДЕ ДА ПОВТОРИМЕ
Рагледај ја внимателно сликата. Потоа состави по една РАСКАЗНА, ИЗВИЧНА

и ПРАШАЛНА реченица.
Внимателно запиши ги глаголите, именките и придавките од овие реченици:
Глаголи:
Именки:
Придавки:
На следната страница дополни ги речениците и притоа внимавај правилно да

ги користиш интерпункциските знаци:
184
Јас учам во
Петре живее на ул
Марија од пазар купи

За роденден сакам
Моето училиште е на адресата
Вежба:
Изберете еден текст од материјаливе за учење.
Потоа поделете се во четири групи: првата група
нека ги наоѓа именките и нека го определи
нивниот род и број, втората група нека ги пронаоѓа
придавките и нивниот род и број, третата група
нека ги пронајде заменките, а четвртата глаголите.
Потоа прегрупирајте се во четири групи по
четворица и секој нека презентира за она што го
работел во претходната група!
185
ГУЛАБИТЕ И ЛОВЕЦОТ
Некогаш одамна, едно јато гулаби летало во потрага по храна. Птиците биле
предводени од нивниот мудар крал. Еднаш, јатото прелетало подолга патека,
па сите гулаби се замориле. Кралот ги охрабрувал гулабите да прелетаат барем
уште малку повеќе. Тогаш еден од гулабите, кој летал побрзо, пронашол зрна
ориз расфрлени под едно дрво.
Гулабите се израдувале што нашле храна и среќни слетале на земјата. Само
што почнале да се сладат со зрната ориз, неочекувано, врз нив паднала огромна
мрежа и ги заробила. Во очај, сакајќи да побегнат, тие почнале да мавтаат со
крилјата. Но, залудно. Тогаш забележале како кон нив се упатува ловецот. Тој
бил пресреќен што со мрежата уловил толку многу гулаби. Целото јато било
престрашено кога го видело натрапникот.
Сепак, кралот на гулабите бил многу интелигентен и паметен. Тој не го изгубил
трпението и смислил план како да се спасат од оваа неповолна ситуација. Тој
ги советувал другите гулаби: „За да се ослободиме од мрежата на овој ловец,
сите треба да летаме заедно, фаќајќи ја мрежата со нашите клунови. Има сила
во единството! Подоцна ќе одлучиме за нашиот следен чекор за ослободување.
Сега, ајде да летнеме сите заедно“ – рекол тој.
Така и сториле. Секој гулаб со својот клун фатил дел од огромната мрежа и тие
полетале заедно, носејќи ја мрежата со нив. Ловецот се изненадил кога ги видел
птиците како летаат заедно со огромната мрежа. Тој потрчал по птиците, викајќи
нервозно. Но, не можел да ги фати. Наскоро тие
одлетале над ридовите и долините, далеку од
неговиот поглед.
Откако кралот гулаб се уверил дека ловецот
повеќе не ги брка и дека се на безбедно, им
рекол на своите пријатели:
– Сега сите мораме да излеземе од оваа
мрежа. Треба да побараме помош од глушецот,
кој живее на блискиот рид. Тој ми е добар
пријател. Ајде да појдеме кај него.
Птиците здружено полетале кон ридот, кој
бил во близина на градот на храмовите, каде
што живеел глушецот.
Кога глушецот ја слушнал
гласната врева од јатото птици
186
што се приближувало накај него, се исплашил и се скрил подлабоко во својата
дупка. Кралот гулаб рекол: „Драг пријателе, тоа сум јас, кралот на гулабите. Ние
сме во голема неволја. Те молам да излезеш и да ни помогнеш.“
Слушајќи го гласот на кралот, гулаб глувчето излегло од дупката и ги видело
својот пријател и неговото јато заробени во мрежата. Тогаш глувчето натажено
прашало: „Ах! Кој ви го направи ова?“
Кралот му ја раскажал на глушецот целата приказна. Му рекол и дека им е
потребна неговата помош за да се ослободат од мрежата. Глушецот во тој миг
почнал да ја грицка мрежата околу кралот за да го ослободи.
Но, тој викнал: „Не, драг мој. Прво ослободи ги моите пријатели. Кралот не
може да ги држи своите придружници во болка и окови, а тој да е на слобода“.
Глушецот ја разбрал намерата на кралот и се воодушевил од неговата чесност
и благородност. Кaко што замолил кралот, така и направил. Прво ги ослободил
сите гулаби. Ја изгрицкал мрежата околу секој од нив, а на крајот го ослободил
и кралот. Сите гулаби биле среќни што се слободни. Му се заблагодариле на
глувчето за неговиот напор и полетале заедно, среќни, кон следната нивна
дестинација. Патем ја научиле најважната лекција од својот крал – дека силата
лежи во единството.
Стара индиска приказна
• Поделете се во групи. Секоја група добива комплет исечени ленти на коишто се
напишани делови од содржината на текстот. Задачата е да се подредат лентите
според редоследот на настаните во приказната. Потоа, според редоследот
прочитајте ја приказната од секоја група.
АНА И ТЕО
Тео: Мене многу ми се допадна оваа приказна.
Ана: Да, би сакала нашето одделение да е како ова јато гулаби, единстве-
но.
Тео: Ја знаеш ли изреката: „Среќни се оние кои имаат умен и благороден
водач?“
187
Прочитај го внимателно цитатот што е напишан со потемни букви. Што мислиш
зошто е напишан со затемнети букви? Ако се согласуваш, објасни зошто!
„Сепак, кралот на гулабите бил многу интелигентен и паметен. Тој не го изгубил

трпението и смислил план како да се спасат од оваа неповолна ситуација.
Тој ги советувал другите гулаби: „За да се ослободиме од мрежата на
овој ловец, сите треба да летаме заедно, фаќајќи ја мрежата со нашите
клунови. Има сила во единството! Подоцна ќе одлучиме за нашиот следен
чекор за ослободување. Сега, ајде да летнеме сите заедно“– рекол тој.
„Сега сите мораме да излеземе од оваа мрежа. Треба да побараме помош од

глушецот, кој живее на блискиот рид. Тој ми е добар пријател.“
Како продолжува да го решава проблемот умниот крал? Што предлага?
„Прво ослободи ги моите пријатели. Кралот не може да ги држи своите

придружници во болка и окови, а тој да е на слобода.“
Кога веќе го наоѓаат спасот, кому му дава предност кралот гулаб?
„Патем ја научиле најважната лекција од својот крал – дека силата лежи во

единството.“
Се согласуваш ли со последната реченица? Образложи го твојот одговор.
188
КОШУЛАТА НА СРЕЌНИОТ
ЧОВЕК
Си беше еднаш еден крал што се викаше Гифад. Тој владееше со едно мошне
мирно, но моќно кралство. Сите негови поданици го обожаваа. Во ова кралство
сè беше совршено. Сè, освен неговиот син, Јанаш. Младиот принц беше многу
несреќен и без некоја особена причина. Тој секогаш ќе седеше во својата соба,
зјапајќи низ прозорецот во земјата што се простираше пред него, со тажен израз
на лицето. Кралот му се обрати на својот син: „Што те вознемирува толку, Јанаш?
Што ти недостига? Што те прави толку расеан?“
Но, младиот принц само молчеше.
– Да не има некоја девојка што ти го фатила окото? Кажи ми која е и ќе направам
сè таа да стане твоја жена!
– Не, татко, нема некоја девојка, само сум несреќен, но не знам зошто.
Кралот беше многу загрижен, затоа што не знаеше како да му помогне на
принцот. Тој ги повика кај себе сите мудреци од сите краишта на кралството,
лекари, свештеници, астролози, филозофи... Со денови мудруваа и размислуваа и
на крајот дојдоа пред кралот со решение.
– Ваше Височество – рече главниот филозоф, – ја разгледавме оваа работа
многу детално и заклучивме дека за да оздрави принцот, тој мора да облече
кошула на некој човек што е вистински среќен. Човекот мора да е целосно среќен,
да нема ни трошка што би му ја матела среќата.
– О, па тоа не е лесно, – рече кралот. – Иако јас самиот не сум целосно среќен,
затоа што мојот син е несреќен, во кралството има многу богати и
среќни луѓе, ќе земам кошула од некој од нив.
Но, кралот се излажа кога помисли дека ќе биде толку лесно.
Веднаш ги повика своите министри и сите благородници од дворот
и почна да ги распрашува дали се среќни, но види чудо, ниеден од
овие најзначајни и најимотни луѓе во кралството не беше целосно
среќен! Секому од нив му недостигаше нешто.
– Не ми се верува – рече кралот. – Моите благородници се здрави,
успешни, богати, со огромни куќи и скапи кочии и нивните деца се
здрави и убави, учат од најдобрите учители во кралството и имаат
сè што ќе посакаат. Живеат во најмирното и најпросперитетното
кралство на светот, а и покрај сè, тие велат дека не се среќни?!
Тогаш кралот ја повика својата војска и ги испрати војниците во
сите градови и села во кралството, да бараат насекаде и да најдат
човек што ќе биде целосно среќен.
189
Војниците отидоа во сите градови и во сите села и го прашаа секого што ќе го
сретнеа дали е целосно среќен, но и на оние што живееја во градовите и на оние
од селата им недостигаше нешто. Никој не се чувствуваше целосно среќен.
– Одете тогаш во планините и горите – им рече кралот. – Можеби таму ќе
најдете среќен човек.
И конечно, едно убаво сончево утро, еден од капетаните на војската си одеше
по едно пасиште на кое си пасеше стадо овци, кога слушна како некој пее некоја
преубава песна.
Се заврте наоколу и под едно дрво виде едно овчарче како си ужива во
ладовината и си пее.
– Момче – му рече капетанот на овчарчето, – те слушам како убаво си пееш,
како да си многу среќен и радосен.
– Да, добар човеку, – одговори момчето, – срцево ми е полно радост, па си пеам.
– Но, зошто си толку радосен – праша капетанот. Па ти си еден сиромашен
овчар и немаш ништо. Зар не ти недостига нешто во животот?
– О, но што да ми недостига? – се зачуди овчарчето. – Имам сè што кога било
сум посакал. Седам овде во најубавата природа, си го гледам сонцето, ги слушам
птиците како пеат и потокот како жубори. Не ми треба ништо друго.
– Дали тоа значи дека ти си среќен човек, баш целосно среќен? – бараше
потврда капетанот.
– Да, јас сум среќен човек – рече момчето. – Се чувствувам како најсреќниот
човек на светот!
Капетанот на тие зборови
потскокна од радост. – Момче, те
молам, дај ми ја твојата кошула, ќе
ти дадам за неа сè што ќе посакаш,
цела вреќа пари и скапоцени
камења, само кажи колку бараш.
Но, овчарчето го потргна
палтенцето што го носеше и под
него немаше кошула! – Добар
човеку – рече овчарчето – да
имав кошула ќе ти ја дадев, но
немам. Премногу сум сиромашен
за да си купам кошула.
190
• ПРОСПЕРИТЕТ
– напредок, успех,
благосостојба.
• Спореди ги несреќата на принцот и среќата на овчарчето. Објасни зошто овчарчето
е среќно!
• Прочитај го текстот/бајката и потоа направи ја ѕвездата на оваа приказна. Прочитај
ги прашањата и одговорите запиши ги во тетратката.
Кој/Кои?
Каде? Кога?
Што? Како?
1. Кои се ликовите во оваа бајка?

2. Каде и кога се случува дејството/се одвиваат настаните?
3. Кој беше твојот омилен или неомилен дел од приказната? Зошто?
4. Кои важни работи се случија во приказната?
5. Како се реши проблемот?
191
БАБА ХОЛА
Една вдовица си имала две ќерки. Едната била убава и вредна, а другата –
грда и мрзлива. Ама таа повеќе ја сакаше грдата и мрзливата, затоа што таа
беше нејзина родена ќерка, додека другата мораше да ги врши сите работи
и низ куќи беше вистинска пепелашка. Покрај тоа, кутрата девојка мораше
секој ден да седи до бунарот на големиот пат и толку да преде што крв ѝ се
појавуваше на прстите. Така, еднаш се случи преденото да ѝ се искрвави; тогаш
таа се наведна над бунарот за да го испере, ама вретеното ѝ се лизна и падна
во водата. Таа заплака, ѝ раскажа на маќеата што ѝ се случило. Оваа остро ја
искара и немилосрдно ѝ рече:
– Ако си го испуштила преденото, тогаш извади го!
Тогаш девојката се врати кај бунарот не знаејќи што да прави. На крајот, со
голем страв скокна во него за да го извади вретеното. Таа се онесвести, а кога
се разбуди се најде на една ливада на која цутеа илјада цветови. Таа се прошета
по ливадата и кога појде малку потаму, дојде до една фурна со леб. Тогаш лебот
ѝ рече:
– Ах, извади ме, извади ме, инаку изгорев; веќе одамна сум печен!
Тогаш таа му пријде и со лопатата за леб ги извади сите лебови.
Потоа тргна понатаму и дојде до едно дрво полно со јаболка кое извика:
– Ах, затреси ме, затреси ме, моите јаболка се веќе зрели!
Таа го затресе дрвото, јаболката паѓаа како дожд и тресеше сè додека не
паднаа сите. И откако ги собра на еден куп, продолжи понатаму.
На крајот, дојде до една куќичка од која ѕирна една старица, ама бидејќи оваа
имаше големи заби, девојката се исплаши и сакаше да избега. Тогаш старицата
извика:
– Од што се плашиш, мило дете? Остани кај мене. Ако ги вршиш сите работи
добро, добро ќе ти биде. Ама најмногу треба да внимаваш убаво да ја местиш
постелата и секогаш убаво да ја истресеш – пердувите да летаат на сите страни,
бидејќи тогаш во светот паѓа снег. Јас сум баба Хола.
Затоа што старицата така љубезно и убаво ѝ се обрати, девојката се охрабри и
се согласи да слугува кај неа. Сите работи ги вршеше, па бабата беше задоволна.
И постелата секогаш ѝ ја протресуваше така што пердувите летаа како снегулки;
затоа девојката убаво живееше кај неа, не слушна ниту еден грд збор и имаше
секој ден готвени јадења.
192
Откако мина едно време кај баба Хола, таа стана тажна иако, отпрвин, ни
самата не знаеше што ѝ недостасува, додека не забележа дека тоа е желбата по
домот. Иако тука ѝ беше подобро отколку дома, сепак тажеше по куќата. Еден
ден ѝ рече на баба Хола:
– Ме опфати носталгија по домот и, иако тука е многу убаво, јас сепак не
можам да останам, морам да одам горе кај своите.
Баба Хола ѝ рече:
– Ми се допаѓа тоа што сакаш да си одиш, а затоа што толку верно ме служеше,
самата ќе те изведам на горниот свет.
Велејќи го тоа, ја фати за рака и ја изведе пред големата порта. Портата се
отвори и кога девојката се најде во неа, падна силен златен дожд и сето злато
остана да виси врз неа, а таа сета беше со него прекриена.
– Тоа го заслужи затоа што беше толку вредна – рече баба Хола и ѝ го врати
преденото што ѝ падна во бунарот.
Потоа портата се затвори и девојката се најде горе на светот, веднаш до куќата
на маќеата. Кога влезе во дворот, го здогледа петелот кој кукурикна:
„Кукурику, нашата златна девојка е тука!’’
Тогаш таа отиде кај маќеата и, затоа што се врати прекриена со злато, таа и
полусестрата убаво ја пречекаа.
Девојката раскажа сè што ѝ се случи, па кога слушна маќеата како дошла
до големото богатство, таа посакала и на другата – грдата и мрзлива – ќерка
да ѝ се овозможи таква среќа. Затоа ја натера да седне до бунарот и да преде.
За да ѝ стане преденото крваво, таа самата се боцна во прстот, па го фрли во
193
бунарот и тогаш по него скокна внатре. Како и

првата девојка, и таа се најде на убава ливада, и
одејќи по патеката, дојде до фурната. Тогаш лебот
повторно извика:
– Ах, извади ме, извади ме, инаку изгорев; веќе
одамна сум печен!
А мрзливката одговори:
– Како не, сега ќе се бербатам! – и си продолжи.
Наскоро дојде до јаболкницата која извика:
– Ах, затреси ме, затреси ме, моите јаболка се
веќе зрели!
А таа одговори:
– Како не! Би можело некое да ми падне на
глава!, – па си продолжи по патот.
Кога дојде во куќата на баба Хола, не се исплаши, бидејќи веќе имаше слушнато
за нејзините големи заби, па веднаш со неа се договори за работата. Првиот ден
се присили себеси: беше вредна и за сè ја слушаше баба Хола, бидејќи постојано
мислеше на златото што ќе ѝ го подари. Ама утредента девојката станала мрзлива,
а третото утро не сакаше ни да стане. На баба Хола не ѝ ја местеше постелата
како што се беа договориле, ниту пердувите летаа на сите страни. На баба Хола
тоа ѝ здодеа, па ѝ ја откажа работата. Мрзливката беше
задоволна и се понадева дека сега е време за златниот
дожд. Баба Хола и неа ја доведе до портата, ама кога
таа се најде во портата, на неа, наместо злато, се излеа
голем котел смола.
– Тоа е наградата за твоето слугување – ѝ рече баба
Хола и ѝ ја затвори портата.
Мрзливката, прекриена со смола, се врати дома, а
петелот на бунарот, кога ја здогледа, кукурикна:
„Кукурику, нашата нечиста девојка е тука!’’
Смолата остана врз мрзливата девојка додека беше
жива.
Браќа Грим
(според преводот на Божидар Зец и Милан Табаковиќ)
194
Прочитај го текстот внимателно, а потоа одговори на следните прашања:
• Која е темата на текстот?
• Според избрани реченици, каде се случува дејството во текстот?
• Кои ликови ги сретнуваме во овој текст?
• Кои ликови се реалистични?
• Кои ликови се необични и не се реалистични? На пример, ликот на баба Хола, каков
е според тоа каде живее, каква работа има и каква моќ има?
• Има ли волшебни предмети во оваа приказна? Ако има, кои се тие?
• Дали се тие помошници на вредното девојче? На кој начин ѝ помагаат?
• Дали волшебните предмети имаат иста моќ за сите? Од што зависи тоа, што мислиш?
• Кој добива награда, а кој не добива награда на крајот? Објасни зошто е тоа така.
Бајки
или сказни се
литературни творби Бајките завршуваат
со фантастична со победа на доброто и
содржина. праведното.
• Нацртај ја приказната онака како што ти ја доживеа.
• Со помош на Т–табела направи поделба на фантастични и на реалистични
елементи во приказната.
195
ЕЖ И ЗАЈАК
Сретнал зајакот еж, па му рекол:
– Сè си ми убав, ешко, само што ноџињата ти се криви, па некако ми се плеткаш.
На тоа ежот се разлутил:
– Можеш да се смееш, ама моиве криви нозе се побрзи од твоите прави. Чекај
да појдам дома, па после да се обидеме кој е побрз!
– Се обложив со зајакот дека ќе го победам во трчање!
Ежицата му рекла:
– Да не си побудалел! Каде можеш ти со зајак: нозете ти се криви, а неговите
се прави и брзи како стрела!
196
– Не грижи се ништо. Нему нозете му се брзи, мене умот. Туку слушај што ќе
ти речам... Скриј се во браздата, а зајакот и јас ќе тргнеме од другата страна.
Штом тој ќе потрча – јас ќе се вратам назад, а ти излези пред него и речи му дека
одамна го чекаш. Тој нема да те препознае, ќе мисли дека сум јас.
Така и станало. Повторил и потретил зајакот, ежот секогаш пристигнувал
пред него.
Трчал така зајакот, трчал цел ден сè додека не папсал.
Лав Н. Толстој
• Како се однесувал зајакот кога се сретнал со ежот? Како се почувствувал ежот? Кој
кого го предизвикал?
• „Нему нозете му се брзи, мене умот“. Кој го вели ова во басната? Објасни го
значењето на оваа реченица.
• Што сакал ежот да му докаже на зајакот со оваа трка?
• Напиши по две особини на ликовите кои ги сретна во басната.
• Направете стрип за оваа басна.
197
ДВЕ ЖАБИ
Во една бара живееја две жаби. Се капеа во водата, излегуваа на суво, крекаа,
пак влегуваа во водата. Подобро од тоа – здравје.
Но, во текот на летото водата во барата пресуши.
– Ами сега? – се исплаши едната жаба.
– Голем е светот – рече – ќе најдеме друга бара и таму ќе живееме.
И тргнаа.
Патувајќи, дојдоа до еден бунар. Штом го забележа, едната жаба ѝ рече на
другата:
– Ајде да слеземе во овој бунар!
А другата ѝ одговори:
– Тоа е лесно. Но, како ќе излеземе ако пресуши водата во него?
Езоп
• Како почнува басната? Како си живеат двете жаби?
• Што прави пресврт во нивниот живот?
• Каков предлог дава жабата за решавање на овој проблем?
• Што сретнуваат во потрага по ново место за живеење?
• Како размислува едната, а како другата жаба кога доаѓаат до бунарот?
• Напиши предлог-решение за жапчињата. Што треба тие да најдат за да преживеат?
198
ЛАВОТ И ЗАЈАКОТ
Еден лав нашол зајак на спиење. Тогаш кога се готвел да го изеде, во близината
поминал некој елен. Го оставил зајакот и се стрчал по еленот. Зајакот ја слушнал
вревата, станал и избегал.
Откако не успеал да го фати еленот, иако долго трчал по него, лавот се вратил
кај зајакот. Но, кога видел дека и тој му избегал, си рекол:
– Така и ми требаше. Барајќи нешто поголемо, го загубив пленот од шепите.
Езоп
АНА И ТЕО
Ана: По неколку прочитани басни,
останува само да донесеме
заклучок.
Тео: М
ислам дека него го имаме
овде подолу.
Басни се кратки книжевни дела во кои се опишуваат човечки особини

преку ликовите на животните.
Секое животно во една басна симболизира една човечка особина. Пример,
лисицата најчесто е итра, лавот – силен, зајакот – страшливец.
• Како е опишан лавот во оваа басна?
• Која порака ќе ја
• Каде погрешил, зошто останал без плен? напишеш за оваа басна?
199
NEČESNIOT MLEKAR
Odel nekoj poznat mlekar navamu, natamu, otvoril mlekaranica, golemi pari
zarabotil. Arnо ama, kolku što prodaval mleko, ušte tolku voda klaval vo mlekoto.
Rabotel dve, tri, pet godini…Otkako mnogu zarabotil, rekol:
– Ќe odam doma.
Gi napolnil tie zlatni liri vo ednа torbа i si trgnal doma.
Si odel nakaj doma, si odel po more. So brod, so gemija… A
sonceto pečelo…
– Čekaj –rekol – da gi prebrojam parite.
I samo što ja izvadil torbata, imalo tamu eden majmun,
skoknal – tak!
Mu go zel ќeseto i skoknal na eden direk. Se kačil na direkot
majmunov i ja otvoril torbata. Edna lira vo voda, edna nemu,
edna vo voda, edna nemu… i najposle mu ja frlil torbata.
– Soberi si gi parite! – rekol.
– Potoa se prašal mlekarot:
– Zošto me snajde ova mene?
– E – rekol ovoj – ti voda klavaše vo mlekoto. Zatoa tie pari što gi dobi od vodata
vo mlekoto si otidoa vo vodata. Tvoite ti ostanaa… Taka e česno.
Turska narodna prikazna
RAZGOVARAME
• Naslovot e Nečesniot mlekar. Vo što se sostoi negovata nečesnost? Kako e objasneta
negovata nečesnost?
RAZMISLUVAME
• Objasni go citatot: ,,E“, rekol ovoj – ,,ti voda klavaše vo mlekoto. Zatoa tie pari što gi
dobi od vodata vo mlekoto si otidoa vo vodata. Tvoite ti ostanaa… Taka e česno“.
200
ОД НАРОДНОТО
ТВОРЕШТВО
Гатанки
1. Црно мече на оган се пече.
2. Главата во гората, опашката во море.
3. Гола е, а цел свет го oблекува.
4. Една плоча го покрива целиот свет.
5. Со едно огниште цел свет се грее.
6. Заби нема ама каса.
7. Бел чаршав цела земја покрил.
котле, река, игла, небо, Сонце, зима, снег
Поговорки
Благ како пелин.
Без време ништо не зрее.
Трудот е имање.
Без мака нема наука.
201
... ПРОПУШТЕНАТА ПОСЕТА
ВО СТАРАТА ЧАРШИЈА
Тогаш на сите им велиме дека брзо ќе се вратиме. Береме цвеќе од дворот и
брзо, брзо – колку е тоа возможно со два чифта детски нозе и со една тетка што
не сака да трча, ете така не ѝ се трча, низ другата улица, покрај бочварот, покрај
„Комитското гнездо“ се искачуваме и задишани влегуваме во црквата „Свети
Спас“.
Тука Лидија и Илија оставаат цвеќе врз споменикот на Гоце Делчев. Се
договоривме да го правиме тоа секогаш кога ќе шетаме низ Чаршијата. А не
само зиме, кога му носиме кокичиња за роденденот и не само напролет и кога
ни е жал што загинал во онаа Пита – Баница...
Тие беа премногу малечки кога им зборував дека Тој загинал за татковината.
Но слушаа внимателно и запаметија колку е важен. Запаметија дека подоцна за
него ќе можат да прочитаат многу книги. Лидија ќе речеше:
– Гоце Делчев е татко на татковината...
– Не, тој ја родил татковината – се бунтуваше Илија.
Јас се насмевнував. Бидејќи сè беше во ред – го запаметија лесно неговото
име, со срцето чувствуваа дека молчешкум треба да се остави цвеќето пред
плочата со неговото име. За сè друго треба време.
И да се сакаат книгите.
И да се сака вистината.
И да се умее таа да се најде во книгите.
За тоа е потребно срце. Јас во илјада ситуации сум проверила дека моите
деца имаат срце.
Јадранка Владова
Извадок од книгата „Измислување на светот“
• Кој е Гоце Делчев според овој текст?

• Како е опишан тој од ликовите во текстот?
• Што вели раскажувачката во овој текст, како децата го запомниле името на Делчев?
202
ХЕРОЈ
И Гоце сум и Јане
и Христо сум Узунов
и Карев и Даме
и Сирма сум и Дуња
и Kарпош сум
и Страшо.
И Мирка и Вера
и Петре сум Пирузе
и Рацин и Кузман
и знаен сум јунак
и незнаен јунак.
Херој до херој
исправен
во мене одред
построен.
Светлана Христова-Јоциќ
• Дали препознаваш некое од имињата во песната? Каде си го чул/а?
• Поетесата пее за јунаци, херои...
Напиши што е за тебе херој.
203
ТАТКОВИНА
Ја сакам својата татковина,
за неа е нашиот живот.
За неа живееме и ја опејуваме. РАЗМИСЛУВАМЕ И
ТВОРИМЕ
Со нејзините очи светот го набљудуваме.
• Напиши што е за тебе татковина.
Со неа животот го поднесуваме.
Неа ја китиме со убост.
За неа пот лееме
и не ги даваме
и тагата и радоста и маките.
За неа живееме и умираме.
Ако затреба Татковино,
Ти повикај нè
...
Евгенија Шуплинова
204
ЕКОЛОГИЈА И
РЕЦИКЛИРАЊЕ
• ЕКОЛОГИЈА – наука за заемните односи
на организмите во природата и односот на
организмите во нивната околина и животна
средина.
• РЕЦИКЛИРАЊЕ – повторно користење
стар, веќе користен материјал.
Зошто денес сè повеќе зборуваме за екологија?
Во природата секој жив организам има свое место. Сите живи организми имаат
свои меѓусебни релации во природата. Човекот често пати со искористувањето
на природните богатства, ловењето, исцрпувањето на водата, исцрпувањето на
нафтата го нарушува екосистемот на совршениот ред во природата. Менувањето
на природата, растенијата и животните придонесува за климатски промени,
натрупување на отпад и истребување на некои животни и растенија.
Затоа мора да разговараме, мислиме и да делуваме еколошки.
Еден од начините кои се препорачуваат за зачувување на еколошката средина е
рециклирањето.
205
АНА И ТЕО
Тео: Што има да рециклирам јас?
Ана: Тео, замисли да ги фрлаш чиниите во ѓубре по јадење, да ја фрлаш
твојата облека на крајот на денот, или мобилниот кога ќе му се ис-
празни батеријата! Колку ли ѓубре ќе се насобереше?
Тео: Тоа што не фрлам сè на крајот на денот не значи дека има помалку
ѓубре.
Ана: Токму така, сè оди на депонија, а таму, нема друго, сето гори, созда-
ва чад кој сите го дишеме. Сега, дали мислиш дека има смисла да
рециклираш?
Тео: Се разбира дека има, но треба да се знае како и со кои материјали е
тоа можно!
Ана: Другарчиња, ајде да истражуваме, еве темата нека ни биде: ПРОИЗ-
ВОДИ КОИ СЕ РЕЦИКЛИРААТ.
Тео: Истражете и направете постер кој ќе стои на видно место во учи-
лиштето и ќе ве потсетува на одговорноста која ја имаме сите кон
природата.
• Подолу може да стои и вашата скица од постерот.
206
МАГАРЕТО, ВОДЕНИЧАРОТ
И ВОДЕНИЧАРСКИОТ СИН
Еднаш одамна, воденичарот решил да оди на селскиот панаѓур и да го продаде
магарето. Во селото се упатил со својот најмал син, кој имал петнаесет години.
За да биде магарето одморено кога ќе стигне на панаѓурот, двајцата одлучиле
да го стават магарето на носилка и така да го носат до селото. По патот првин
сретнале еден селанец, кој им рекол:
– Ова е смешно. Изгледа дека магарето не е најглупаво од вас тројца!
Воденичарот се почувствувал навреден, па го спуштиле магарето само да оди.
Малку подоцна го качил својот син да јава на магарето. Потоа сретнале тројца
трговци кои им рекле: – Никогаш не сме виделе вакво нешто. Момче да јава на
магаре, а старец да оди пеш! И така, воденичарот го симнал својот син да оди
пеш, а тој го јавнал магарето. По неколку минути, поминале три девојки и рекле:
– Сирото момче, мора да оди пеш, на
сонцево, а старецон јава на магарето!
И така, тој го качил и својот син
на магарето, па двајцата качени на
животното, наскоро сретнале тројца
аргати кои им рекле:
– Кутрото животно, мора и обајцата
да ги носи!
А, воденичарот, не знаејќи веќе што
да направи вознемирено рекол:
– Па добро, бре, човек може да полуди
ако реши сите да ги слуша!
И така, обајцата слегле од магарето и почнале да одат пеш. Наскоро стигнале
до панаѓурот и сретнале еден селанец кој
им рекол:
– Чудна работа, магарето не е
РАЗГОВАРАМЕ натоварено, а неговите стопани мораат
• Која е најголемата грешка што ја да одат пеш!
правел воденичарот? Овој пат, воденичарот му одвратил
• Дали си бил и ти некогаш во на човекот и решил дека во иднина ќе
слична ситуација? се слуша само себеси и нема да му биде
грижа за она што другите го зборуваат.
Езоп
207
ЛЕТУВАЛИШТЕТО НА
ВОЛКОТ
Еден волчо решил да ја посети јагнешката градинка. Ѕиркајќи низ тарабите,
им подвикнал на јагненцата што играле:
– Еј, малечки! Ви се чудам и не можам да се начудам како истрајувате толку
време затворени!
– Па, што да правиме, чичко? – „испеале“ јагнињата едногласно.
– Ние волците никогаш не ги затвораме своите волчиња! – почнал да
објаснува волкот со милозвучен глас.
– А што прават волчињата кога мајките и татковците им се на работа? –
прашало најголемото јагне.
– Ги носат на летување! – одговорила муцката пикната меѓу тарабите –
во планината лете има многу убави летувалишта. Воздухот е чист, тревата
зелена и секогаш свежа, а водата студена и незагадена, повкусна од
млекото со кое ве дојат вашите мајки.
– Вашите волчиња пијат многу вода?
– Не пијат. Односно, пијат само кога имаат друштво. Бидејќи без
другарчињата со кои сакаат да си играат, водата не им е вкусна... Затоа јас
дојдов да ве поканам на летување кај моите златни волчиња.
Јагнињата се испогледнале со своите црни благи очиња, си прошепотиле меѓу
себе. Им посакало срце да прошетаат низ убавиот, чист и зелен свет што толку
убаво им го опиша забестиот гостин од планината, кого никогаш повеќе не го
208
виделе. Тие можеби ќе се согласеа да излезат од својата градинка и да тргнат
таму каде што ги поканил волкот ако не беше најголемото јагне Меменко. Тоа ги
туркаше наназад, а на непоканетиот гостин му рече:
– И чичко песот ни го рекол тоа.
– Кое? – прашал овргаленкото планински.
– Тоа, дека на волците не им е вкусна водата без јагнешко. Чичко волчо, ти
сакаш да нè изедеш, нели?
– Леле, леле, многу сте мали, а големи неразбранковци! Да сум ви учител, ќе
ви ги истегнам ушенцата затоа што не слушате постар човек.
– Ене го нашиот учител, лежи во својата куќичка, појди да му кажеш како ќе ни
ги истегнеш ушите!
– Оној, песон?
– Да, ние многу си го сакаме песот, а тој нè фали.
– Значи, така, јагненца: му верувате на песот, а не мене – големиот пријател
кој ве сака повеќе од сè друго на светот!
– Напилесал трлајќи си ги очите небаре му се плаче.
Но јагнињата не ги натажило тоа. Тие рекле: „Ние им веруваме само на
мајките кои нè дојат со топло, највкусно млеко на светот.“
– Вие сте обични паљачовци! – рекол волкот.
– Волчо, ни се лутиш?
– Неранимајковци едни! – викнал накиселениот посетител од планината –
уште не влегле во училиште, а поитри од тебе!
Ристо Давчевски
извадок од книгата
• НАПИЛЕСАЛ – се „Сказни од Басново“
нажалил.
• Пронајди ги деловите од текстот во кои волкот се обидува да ги намами јагнињата.
Откако ќе ги изделиш тие реченици, напиши свое мислење за содржината и што
значат употребените зборови. (Помош – погледнете во затемнетите делови од
текстот).
• Пронајди ги деловите од расказот во кои јагнињата ја покажуваат својата умност.
209
НА ЕКСКУРЗИЈА
Ја убедував ќерка ми да оди на екскурзија: – Не ми се оди – вели– стопати сум
била во Охрид и во Струга. И не сака да разговара натаму. „Зјапа“ во телевизорот
и гледа некои „Бунтовници“. Бунтовна таа, бунтовни тие.
Не сум од оние кои ги „дават“ своите деца со разни приказни од минатото,
но една епизода од моето детство ѝ се допадна и паѓаше од смеење кога ѝ ја
раскажував.
– Знаеш ли како ја доживеав мојата прва екскурзија? – ѝ велам на ќерка ми.
– Не знам, кажи ми.
– Еден ден, кога бев во основно училиште во Вевчани, ни рекоа дека утре
ќе одиме на еднодневна екскурзија во манастирот „Свети Јован Бигорски“.
Одеднаш сите свикавме гласно од радост, а и целото школо беше на нозе, откако
сите дознаа дека утре одиме на екскурзија.
210
За овој манастир имавме слушано, ама не знаевме точно каде се наоѓа.
Завршија часовите и јас отидов дома. Весел и возбуден, уште од патот се
развикав да чуе мајка ми:
– Мамо, утре ојме на екскурзија!!!
– Ке ојте бре? – излезе во дворот мајка ми.
– Во манастирот „Свети Јован Бигорски“.
– Ај убо, за многу години – рече мајка ми, која беше побожна од поповска
фамилија, а и такво ѝ беше моминското презиме – Попоска.
Тоа попладне почнаа подготовките за мојата прва училишна екскурзија.
Одбрав алишта за патот, сам си ги испеглав со пеглата на „батерии“, односно
на жар. Пеглав со лист од весник над алиштата, ги опрскував со капки вода и
потоа загреаната пегла одеше како подмачкана.
Пред да легнам, ранецот за пат беше готов со сè што ќе ми затреба и само
чекав да се раздени за „најдолгиот пат“.
Цела ноќ буден го сонував патувањето, радост со другарите од училиштето
„Страшо Пинџур“ во Вевчани каде што учев основно образвание. Којзнае кога
сум заспал, кога едно време го слушам гласот на мајка ми:
– Ноне, станви мамино, време е.
– Само што ги отворив очите, сонцето влеголо во мојата соба. Веднаш станав,
се облеков, се измив, а појадокот веќе ме чекаше на масата: пченкарно лепче
кое секојдневно го месеше мајка ми на жар, планински чај и слатко од капинки
кои сами си ги собиравме низ полето.
Веднаш потоа го зедов ранецот на рамо и право на сретсело. Мајка ми по мене.
– Не оди мори по мене, срамота е, не ода во Австралија?! – ѝ велам на мајка
ми, а на неа ѝ е криво што ѝ велам така, бидејќи мисли дека не ја сакам. Ми
приговара нешто и доаѓа. Кога стигнавме на сретсело, кај што требаше да
стигнат автобусите, вриеж од деца и мајки. Татковците се на печалба. Сите нешто
разговараат. Мајките им даваат совети на децата.
– Ке ќа одет сите, оди и ти. Не дели се од другите – ми вели мајка ми, очевидно
загржена од првата разделба од мене.
Додека така сите разговараме и се договараме, ете го автобусот. Дојдоа
и нашите учители и влегоа по автобусите, за да одиме секој кај својот учител.
Мајките останаа сами со насолзени очи. Автобусите се полни со деца и возачите
дадоа знак за тргнување. Некои ги бришат очите и мавтаат кон своите деца,
211
а ние веќе почнавме да ги пееме тогашните наши хитови: „Туѓината пуста да

остане“, „Ленче болно лежи“, „Параходот ми пристигна“, „Елено, ќерко Елено“,
како и онаа нашата за Ставре војводата „Од Битола до Вевчани“...
Не знам за колку време стигнавме до манастирот „Свети Јован Бигорски“, ама
знам дека тоа беше најубавото мое патување со автобус.
Се разбира, сум патувал со сите превозни средства, луксузни автобуси,
возови, бродови, авиони, ама тоа патување од Вевчани до манастирот „Свети
Јован Бигорски“ беше моето најубаво патување, кое остана и до ден-денес во
моите спомени.
И денес кога минувам, навистина мошне ретко, по патот крај Радика и покрај
овој манастир, нешто ми е мило во душата. Ме обзема посебно пријатно чувство
на радост од моето детство.
Наум Попески
АНА И ТЕО
Ана: Што мислиш, дали литературата се пишува секогаш литературно?
Тео: Литературно? Па веројатно да, ама не сум сигурен.
Ана: Да, да литературата е на литературен, стандарден јазик.
Тео: Добро, ама сепак има и литература во која се напишани и реченици
кои не се на литературен јазик, туку на народен говор или на
дијалект.
Ана: Да ги пронајдеме таквите реченици во овој текст!
ДИЈАЛЕКТИ – се говори на еден јазик, тие се употребуваат во

секојдневната комуникација на одредена територија.
СТАНДАРДЕН ЈАЗИК е јазикот на кој се зборува во официјалната
комуникација меѓу луѓето, во говорена и во пишана форма.
Дијалектот нема пишана форма.
212
• Кој ни го раскажува овој текст? Дали раскажувачот е дете или некој возрасен? По
што го заклучи тоа?
• На следните неколку линии запишете ги важните настани од текстот и тоа по
нивниот редослед на случување, потоа прераскажете го текстот усно.
ЛИНГВИСТИЧКИ АТЛАС НА МАКЕДОНСКИТЕ ДИЈАЛЕКТИ (според материјалите на ОЛА)
Погледнете како се вика БУБАМАРА низ македонските дијалектни говори!
213
НЕПОКОЛЕБЛИВИОТ
ОЛОВЕН ВОЈНИК
Си беа еднаш дваесет и пет оловни војници. Си беа браќа,
зашто беа родени од иста оловна лажица. Стоеја исправени, во
нивните црвено – сини униформи, со пушките на рамо.
Првото нешто што го слушнаа кога се родија беше: „Оловни
војници!’’ Ова го извика едно детенце и заплеска со рацете
од радост, откако го подигна капакот на кутијата во која беа
спакувани. На едно мало момче му беше роденден, а војниците
беа неговиот најубав подарок.
Сите војници изгледаа исто, освен еден. Тој беше малку
поинаков од преостанатите и беше ставен последен во кутијата.
Во што беше поинаков? Имаше само една нога, затоа што од
стопената лажица недостигаше олово токму за една нога. А
сепак, тој си стоеше гордо исправен, исто како и сите други
војници. Но, како што ќе видите, токму овој војник ќе се покаже
дека е извонреден.
Во детската соба имаше многу играчки, а на средината
стоеше еден прекрасен картонски замок, што припаѓаше на
сестричката на момчето. Низ прозореците на замокот можеше
да се гледа внатре, напред имаше малечко огледало што
требаше да биде езеро, а во езерото пливаа картонски лебеди. Пред портите на
замокот стоеше една прекрасна балерина, исто така направена од картон, нежна
и грациозна. Балерината стоеше како и повеќето балерини, на прстите на едната
нога, додека другата ѝ беше крената високо зад неа.
„Па, таа има една нога, како и јас! – си помисли оловниот
војник кога ја виде, не забележувајќи ја нејзината
друга нога. „Ох, колку е прекрасна. Таа би била
совршена жена за мене. Морам некако да ја
запознаам.’’ И така си стоеше војникот и ѝ
се восхитуваше на балерината.
Кога дојде вечерта, луѓето во куќата си
легнаа да спијат. Тоа беше времето кога играчките се
будеа, па си одеа едни кај други во посета, да се шегуваат,
па и да војуваат. Оловните војници излегоа од кутијата, сите
освен нашиот војник. Тој стоеше исправен на неговата една нога
и гледаше вљубено во балерината, која исто така остана да стои
пред нејзиниот замок.
214
А кога часовникот означи полноќ – штрак! – се отвори една кутија, а од неа
излезе еден мал црн ѓавол. – Војнику – рече налутено ѓаволчето – немој да ја
гледаш мојата идна невеста.’
Но, војникот се преправаше дека не слуша.
– Ќе видиш ти утре! – се закани ѓаволчето.
А кога дојде утрото, децата го оставија оловниот војник на работ од прозорецот.
И дали по вина на ѓаволчето или, пак, по вина на ветерот, одеднаш прозорецот се
отвори, а војникот падна долу на улицата, во калта. Лежеше таму некое време без
да го забележи некој. Набргу почна да врне, а по улицата почнаа да течат мали
поточиња. Кога дождот запре, наидоа две русокоси момчиња.
– Еј, гледај! – рече едното од нив. – Види го оловниот војник. Ајде да го
пуштиме да плови.
Направија бротче од хартија, го ставија војникот во него, па го пуштија да
плови во поточињата вода на улицата. Леле, колку брзо пловеше! А двајцата
палавковци трчаа покрај него и плескаа
со рацете. Бротчето потскокнуваше на
брановите, но војникот стоеше исправено
како и секогаш. Одеднаш, поточето почна
да понира надолу и оп – војникот пропадна
во одводот од канализацијата и се најде во
црна темница!
– Каде ли ме носи водата? – се прашуваше
војникот. – Ова сигурно ми го направи она
црно ѓаволче. Ох! Само да беше со мене
убавата балерина и ништо немаше да биде важно.
Во тој миг, од водата се појави главата на еден стаорец, кој живееше во
канализацијата.
– Имаш ли пасош? – праша стаорецот. – Дај ми го пасошот!
Војникот стоеше исправено, без да трепне, и цврсто ја стегаше пушката.
Бротчето брзо пловеше, а стаорецот пливаше по него и штракаше со забите:
– Стоп! Запрете го! Не плати патарина. Не го даде пасошот.
Но, потокот течеше сè побрзо и побрзо, а се слушаше и ужасна бучава, од
која ќе се исплашеше и најхрабриот од нас. Но, не и војникот. Тој беше храбар и
непоколеблив.
Еј, држи се војнику! Подземниот канал се влеваше во една голема река, а водата
се претвораше во мал водопад, што на малиот војник му се чинеше огромен.
215
Бродот не можеше да запре и падна низ водопадот. Кутриот војник цврсто се
држеше за бродот, додека тој се полнеше со вода. Се потопи до врвот и почна
да тоне, а заедно со него и војникот, сè подлабоко и подлабоко. Водата сосема го
проголта, а војникот мислеше само на прекрасната балерина, која нема да ја види
никогаш. И како што тонеше надолу во реката, одеднаш се најде во устата на една
голема риба!
Ох, колку беше мрачно внатре во стомакот на рибата! Беше потемно од
канализацијата, а беше и мошне тесно, но војникот не се плашеше и лежеше
мирно, со пушката цврсто потпрена на рамото.
Тогаш рибата почна да се превртува и да се тресе, за да стане сосема мирна на
крајот. А по одредено време, војникот почувствува како нешто го тресе, како удар
од гром. Одеднаш повторно се најде на светлина, а слушна и еден глас како вели:
„Оловниот војник!’’
Ханс Кристијан-Андерсен
АНА И ТЕО
Ана: Другарчиња, ајде да направиме вака, место ние, за овој текст пра-
шувајте вие.
• Тео: Направете три кутии и залепете на нив: ИЛИ/ИЛИ прашања, ДА/НЕ прашања,
КОЈ прашања и поставувајте. Видете ги примерите:
КОЈ прашања ДА/НЕ прашања ИЛИ/ИЛИ прашања
Кој е оловниот војник? Дали оловниот војник Оловниот војник беше
успеал да ѝ ја покаже ист како и сите други
својата љубов на оловни војничиња
балерината? или не?
216
ПАТОРОТ ВЕСЕЛКО
Пак – квак! – радосно квакаше паторот Веселко штом почна да паѓа дожд.
– Најубавото време на светот, квак!
Се брцкаше во баричката која дождот ја беше направил, но откако баричката
постепено се претвори во поточе кое се упатуваше кон реката, Веселко си
помисли: „Еве можност за првпат во животот да запливам во река!“
Ја протресе опашката, го истегна вратот, замавна со крилјата и се спушти низ
поточето.
– Каде си тргнал, Веселко? – забрмче бумбарот Бале.
– Да пливам во реката! – квакна Веселко.
– Што сè не прави овој свет – прозуја налутено мувата Зујка. – Каква глупост
е да пливаш во реката!
217
– Врати се, ќе се покаеш! – му довикна зајакот Долгоушко трчајќи за да се
сокрие од дождот. На реката Веселко го сретна дабарот Добре.
– Каде ќе одиш? – го запраша дабарот.
– Да пливам во реката, за првпат во животот! – одговори Веселко и плас!
Скокна. Удираше со крилјата како голем патор и сè одеше добро додека
надојдената вода не донесе една подебела гранка право кон Веселко и го понесе
кон водениот камен, кој се закануваше да го здроби. Добриот дабар Добре ја
забележа опасноста, се фрли во вода и со муцката почна да го турка Веселко сè
до брегот, го спаси од смрт!
– Ти благодарам, Добре, многу ти благодарам! – едвај квакна Веселко и
побрза дома. Повеќе не сакаше да плива во реката – доволна му беше барата.

од „Златни приказни за животните “
АНА И ТЕО
Тео: Знаеш ли дека некогаш поради љубопитност или поради
тврдоглавост влегуваме во води кои се опасни?
Ана: Да, да како паторот Веселко.
Тео: За малку неговото име ќе беше спротивно од весело.
• Зошто паторот сака да плива во речните води?
• Од што се изненадува паторот Веселко?
• Кој го спасува? На кој начин?
• Како се чувствува Веселко по пливањето во реката?
• Што мислиш за последната реченица: „Повеќе не сакаше да плива во реката –
доволна му беше барата.“ Зошто го сменил мислењето?
• На што треба да внимаваме кога сакаме да промениме нешто?
218
АЈДЕ ДА ПОВТОРИМЕ
Басна – поучен краток текст во кој

ликовите се животни.
Расказ – раскажува за
некој настан (помалку ликови
Едночинка – драмска творба
и најчесто еден настан;
во еден чин, пишувана
настаните не мора да бидат
во дијалог, со ликови, на
секогаш реалистични, може
различни теми.
да имаат и фантастична
содржина).
Бајка – приказна
во која има
волшебно и
Приказна фантастично, Песна – поетски
– за настан, ликови, творби во стих
повеќе ликови, предмети и – мали целини –
поучна, не е настани кои не строфи, различни
реалистична. се реалистични теми.
или имаат
поинаква моќ.
219
ПОСТЕР
Најновата продукција на Дизни и

режисерот Џон Фавро – „Кралот
Лав“, ќе нè однесе на едно
патување во африканската савана
каде што се раѓа идниот цар.
Оригинален
The Lion King
наслов:
Траење на
117 минути
филмот:
Земја/година: САД/2019
Анимиран/цртан,
Жанр:
авантура, семеен
Доналд Гловер,
Глумци: Чиветел Еџиофор,
Сет Роген
Режија: Џон Фавро
• Кои информации ги доби од постерот како најава за филмот?

• Организирајте заедничко следење на филмот „Кралот лав“.
• За што станува збор во приказната на филмот?
• Кои ликови ги сретна?
• Што ти остави најсилен впечаток?
• Писмена вежба: Впечатоци од филмот „Кралот лав“ (Напиши како се чувствуваше
додека го гледаше филмот. Кој дел од филмот беше најчувствителен за тебе?
Опиши зошто.)
220
Е-КНИГА И
ЕНЦИКЛОПЕДИЈА
• Како можеме да се информираме и да
стекнеме знаења и без книги?
• Кои начини најчесто ти ги користиш?
• Дали внимаваш на безбедноста на
веб-страниците на интернет од кои
добиваш информации?
• Ги прашуваш ли родителите за
пристап до информациите на
интернет?
• Е-КНИГА – електронска книга е книга која може да се чита на уреди како компјутер,
таблет, паметен телефон или посебен уред за читање. Во ваквите книги може да
имате линкови за аудио и видеосодржини и комуникација со читатели и место за
коментари. Ги нарекуваме дигитални книги.
• Енциклопедија е напишан преглед на сознанија кои се проверени и најчесто,
наредени по азбучен ред. Има посебни, тематски, за една наука и интернет или
онлајн-енциклопедии, исто така, тематски уредени.
• Во најново време информации бараме на интернет со пребарување на поимите.
Проверуваме на неколку веб-локации и избираме според нас точни информации.
Не можеме секогаш да бидеме сигурни дека податоците од сите веб-страни се
точни. За тоа треба да се побара помош и дозвола од родителите за пристап кон
одредени страници и информации.
• Поради опасност од злоупотреба на вашите податоци и користење лажни
информации, мора да истражувате и да откривате начини за заштита и безбеден
интернет. Во светот секој 8 февруари се обележува како „Ден на сигурноста на
интернет“. Важно е да се знаат правилата на однесување на социјалните мрежи
во комуникацијата и во истражувањето и барањето информации. Секогаш барајте
помош од родителите и веднаш кажете им ако имате некои непријатности во некоја
комуникација, не давајте лични податоци. Користете го интернетот за да дознавате
нешто ново.
221
ЛЕТЕН ОДМОР НÈ ЧЕКА
Летен одмор нè чека

за распустот, летото царува,
овошја природата дарува.
Грозје, лубеници, дињи и сливи,
зеленчук многу по плодните ниви.
Одморот долго ќе трае,

за игри весели секој знае.
Грижите на одмор ги нема,
сликовница секој со себе зема.
Шарени чадори по плажите има,

џагор и песна од детските грла.
Планините, езерата и
морето нè канат,
бранот танцува и ситен песок фрла.
Ели Маказлиева
222
ТВОРИМЕ
• Состави краток текст за твоето идно патување на езеро, море или планина.
Зборовите од ѕидот нека ти помагаат во пишувањето.
Езеро, прекрасно, бранови, плива,

сонце, грее, шума, патека, пешачи,
оди, патува, автомобил, автобус,
Марко, Симо, Пепи, Сара, Биба,
камп, дрвја, плажа, чамец, Канео
223
CIP – Каталогизација во публикација
Национална и универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски", Скопје
373.3.016:811.163.3(075.2)
ДЕЛЧЕВА-Диздаревиќ, Јасмина
Македонски јазик за четврто одделение/Јасмина Делчева-Диздаревиќ.
– Скопје : Биро за развој на образованието, 2021. – [210] стр. : илустр.; 226 см
ISBN 978–608–206–081–1
COBISS.MK–ID 54645509

Print Book

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Print Book

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК

ЗА ЧЕТВРТО ОДДЕЛЕНИЕ НА ОСНОВНОТО

Графички дизајн и техничко уредување

Систем на икони Моливко и Моливка

ПРИНЦЕЗАТА НА ЗРНО ГРАШОК................................................................160

Пред тебе се материјалите за учење по предметот Македонски јазик за

На крајот од учебната година треба да:

На крајот од учебната година треба да:

На крајот од учебната година треба да:

Септември е, Уште од дома се збори:

Неа ја носиш со себе,

во својата кревка душа,

Таа повикува на љубов,

таа не бара дует –

туку хорско пеење.

Таа не е обична песна,

ниту обично се слуша,

таа извира како извор

од секое грло и душа!

Поезијата се пишува во стихови.

Мнозина во нашето одделение имаа пенкала, но само Коле имаше златно.

Лица: Јован, Иванка и Бабата

Иванка: А од каде ги носат на пазарите? Од некое село како нашето! Ние на

Јован: Есента е поубава в град, и точка!

• Потсети го Тео кои информации се најважни од ова известување.

• Известување е начин на кој усно или писмено пренесуваме одредени информации

Речник е книга во која се собрани зборови на еден јазик, обично по

Понекогаш зборовите може

Во моето одделение дојде ученик од Јапонија. Сите бевме возбудени и

Во еден дел од проектот напишавме „Татковината на нашиот соученик од

Кога немам домашна по математика (тоа се случува често, а знам дека

• Зошто тој ги сака сите три девојчиња?

• Колку е тоа вистинско помагање во учењето?

• Поделете се во групи и изберете една од следниве задачи:

– прераскажете го делот од текстот кој ви се допадна најмногу;

– продолжете го текстот и внесете нов лик.

Расказ – кратко литературно дело во кое се

• Како се дружат меѓу себе мечињата?

• Што мислиш за нивното несогласување?

• Дали „Белото“ се налутило со право и зошто?

• Дали „Црното“ можело и поинаку да постапи?

• Одреди ги речениците каде се опишуваат двете мечиња.

Зборовите се состојат од гласови. Кога пишуваме, гласовите ги запишуваме

Гласовите во македонскиот јазик се делат на:

слон, нос, сам, сон, тон,

лаптоп, ролери, тетратка, животно

рака, песна, дете, куќа, лето, книга,

Да заклучиме: Зборовите кои имаат една самогласка се едносложни,

ПРИМЕРИ: СОН КНИ-ГА ТЕ-ЛЕ-ФОН

ученик црв телевизор ливада библиотека

Едносложни зборови _____________________________________________

2. Зборовите од табелата подели ги на слогови.

3. Подели ги зборовите на слогови од следниот текст.

Изговорете ги гласно сите зборови еден по еден. Ги изговарате ли без

Zošto vrne doždot?

Тивко, тивко дождот дожди

Ведран и Давид веќе одамна не седнуваат на клупата. Затоа, пак, можете да ги

• Во последниот дел од текстот е даден предлог како да им се помага на оние кои се

1. Имам многу другарчиња.

2. Ужинката ја делам со другарчето.

3. Секогаш кажувам: „Добро утро!, Добар ден!“

4. Правам шеги на сметка на другите.

6. Се лутам ако не победам во играта.

(Ако повеќето одговори се со НЕ, тогаш размисли да го подобриш твоето

Иванка: А од каде ги носат на пазарите? Од некое село како нашето! Ние на

Александар Поповски (извадок од книгата „Раскази за деца’’)