8. ve 9.

Hafta (Hadis Usûlü)

Konu Başlıklar:

 Makbûl ve Merdûd Hadisler: Hadislerin Sıhhatine Göre Çeşitleri

 SÂHÎH HADİS (Tanımı ve Çeşitleri)
 Metâ’inu Aşera

⦁ Şimdiye kadar gördüğümüz hadis çeşitleri :

1) Ravi sayısı açısından : Mütevatir ve Ahad

2) Kaynak açısından : Merfû, Mevkuf, Maktû

⦁ Yeni:

1) Sıhhat açısından: Makbûl ve Merdûd

⦁ Makbûl: Kabul edilmiş; aranan şartlar vuku bulunduğu hadis

⦁ Merdûd: Reddedilmiş; sahihde aranan şartlardan (en az bir tane) şart/şartlar taşımayan
⦁ Sahih / Hasen / Zayıf Hadis çeşitleri Makbûl/Merdûd kategorilerin altındadır

⦁ Makbûl Haber:

A. Sahih:
1) Bizzat sahih olan (Lizatihi)
2) Başka unsurlar devreğe sokarak (yani dolaylı olarak) sahih mertebesine ulaşan
haber (Liğayrihi)

B. Hasen:
1) Bizzat hasen olan (Lizatihi)
2) Başka unsurlar devreğe sokarak (yani dolaylı olarak) sahih mertebesine ulaşan haber
(Liğayrihi)

A. SAHİH

" ‫ و ال علة‬,‫ من غير شذوذ‬,‫ عن مثله إلى منتهاه‬,‫" ما اتصل سنده بنقل العدل الضابط‬

“ En az bir adil ve zabıt ravinin yine kendisi gibi adil ve zabıt ravilerden muttasıl bir senedle
naklettiği, ayrıca şâz ve muallel olmayan müsned (muttasıl) hadis ”
 Sahih Hadisin Şartları:

1) Ravi adil olması

2) Ravi zabıt olması
3) Sened muttasıl olması
4) Metinde ve Senedte şaz olmaması
5) İlletden uzak olması

 En asgari şartlar
 Hepsi rivayetin isnadı (ve raviler) ile ilgili

1) Ravi Adil Olması (‫ )عدالة الرواة‬:

⦁ Ravi adil olabilmesi için (adil sıfatın şartları) :
⎼ Müslüman olması lazım
⎼ Yalan söylememesi lazım
⎼ Fısk1 sahibi olmaması lazım
⎼ Bidat düşüncelere sahib olmaması lazım

⦁ Adil sıfatın tespiti:

1. Adil olan insanların sözleriyle

⎼ Mesela bir alim şu adildir demesi
⎼ Özellikle cerh ve tadil alimler bir ravi hakkındaki sözler
2. O ravinin adil olduğu meşhur ve yaygın olması/olmaması
⎼ Ehli ilim arasında adaleti yaygın ise
⎼ O ravi hakkında çokca övgüler mevcut ise

2) Ravi Zabıt Olması (‫)ضبط الرواة‬:

⦁ Zabt sıfatın tanımı : Ravinin duyduğu yada gördüğü yada yazdığı bir şeyi aslına uygun bir
şekilde onu bozmadan aktarması
⦁ Nadir hatalar ve yanlışlıklar ravinin zabıt sıfatını zedelemez
⦁ Zabıt sıfatın tespiti:
⎼ Hadis rivayetlerinde sika (güvenebilinir) olan raviler onlara muvafik olması. Yani
bir ravinin rivayeti sika olan ravilerin rivayetleriyle muvafikse
⎼ Nadiren sıka ravilere muhalef etmesi hemen zabt sıfatını zedelemez
⎼ Ama bu durum çoğalırsa zabt sıfatı zedelenmiş olur
 Böyle bir ravi ile icticâc2 edilmez

1
Fısk sahibi (fâsık) büyük günah işleyen (ve o günah için tevbe etmeyen aksi halde yapmaya devam eden)
kişilere denir
2
Icticâc olan ravinin rivayetleri hüccet olarak sayılmaz
 3) Sened Muttasıl Olması ( ‫)اتصل السند‬:
 Hadisdeki ravilerin her biri rivayeti canlı olarak kendisinden bir üst tabakadan
(şeyhinden) bizzat duyarak yada kıraat ile almasıdır. Senedin başından sonuna aynı
şekilde rivayet olması lazım
 Senedin herhangi bir yerinde kopukluk ortaya gelmemesi

4)Metinde ve Senedte Şâz Olmaması ( ‫)عدم الشذوذ‬:

 Şâz : aykırı olmak
 Tanımı: Eğer bir ravinin rivayeti güvenilir ravinin (sika ravi) rivayetine aykırı olursa o
rivayet şâz sayılır
 Şâzlık tamamen rivayet ile ilgilidir, ravi ile değil. Yani bir rivayet yukardaki tanıma
uyuyorsa o rivayet kendisi şâzdır ama o aynı ravinin diğer rivayetleri şâz diye
nitelenemez.
Ama eğer bir ravinen çoğu rivayetleri şâz ise, o ravi artık sika statüsden çıkar

5) İlletden Uzak Olması ( ‫)عدم العلة‬:

 İllet: “gizli kusur”

 İsnad yada metinde gizli kusur bulunmayacak
 İllet hadisin sıhhatını bozar

B. HASEN (gelecek haftaya işlenecek)

Sahih Eşit Değildir Sahih

Gördüğümüz gibi hadis usulcüler bir hadisin sahihliğini tespit etmek için özellikle onun senedini ve
ravilerini tetkik ederler. Ama bu senedin sahih olmasi metnide sahih manasına gelmez. Bu iki unsur
(Sened ve Metin) hadis usulünde ne kadar bağlı olsalar dahi bunlar bir hadisin iki ayrı unsurlarıdır ve bu
sebeple iki bağımsız inceleme ister. Yani bir hadisin sahih olabilmesi için senedi ve metni sahih olması
lazım.

Ayrıca dikkat edilmesi gereken bir husus da şudur: Hadis sahih olarak nitelendiği halde hiç bir zaman yüz
de yüz doğruca Peygamber Efendimizin (s.a.v) sözüdür diyemeyiz. Bu yüzden ki zaten hadisleri
Peygamberimize (s.a.v) nispet edilen haber olarak tanımlıyoruz. Mesela bir isnadın ravileri tümü sika
olursa az olsada yinede metni yanlış aktarmış olmuş olabilirler. Zaten bu ihtimalden dolayı Âhâd Haberin
bilgisi zannî dir ve kesin değildir. Bu yanlışlık ihtimali bulunmasaydı zaten mütevatür durumunda olurdu.
 Ravinin Güvenilir Kanâti

> 85 % Sahih

70 – 85 % Hasen

~ 50 % Zayıf (Zannî galip)

< 50 % Zayıf ravi

<<< 50 % Mevzu ihtimalı

METÂ’İNU AŞERA

⦁ Ravilerde görülen 10 kusur

⦁ 5 adil sıfatıyla ilgili, 5 zabıt sıfatıyla

A. Adalet Açısından Kusurlar:

1) Kızb “Kızbur-Ravi” (‫)الكذب‬: Ravinin yalancı olması

 Bu ravinin tüm rivayetleri sahih kabul edilmez

2) ‫التهمة بالكذب‬: normal hayatında yalan söylemiş ama hadislerde yalan söylemesi bilinmemiş
 Güvenilir ravi değildir

3) Fısk Sahibi (‫ )الفسق‬: bkz. 2 sayfa 1. referans

3
Yoruma açık
4) Bidat Sahibi (‫)البدعة‬: Bidat düşüncelere sahib olması

5) Cehalet Vasf (‫)الجهالة‬: O ravi hakkında yeterli bilgi olmaması (Cerh ve Tadil alanında).
Meçhul ravi diye tanımlanır.
 Rivayetine güvenilmez
 Metni ama sika ravilerin metinlerine muhalef değilse o metn güvenebilir deriz ama
isnadı zayıf olur

⦁ Bunlardan bir tanesi ravide bulunursa adeleti zedelenir

⦁ Charakterbeschreibungen liefern Auskunft über Adalet eines Ravis

B. Zabıt Açısından Kusurlar:

1) ‫ فحش الغلط‬: rivayetde çok hata yapması

 Sika değildir
2) ‫ سوء الحفظ‬: ravinin zayıf hafızası olması
3) ‫ الغفلة‬: gafletde olması, dikkatsizlik ve ihmalkâr davranması (rivayetde)
3
Objektif bir yorumlama zor. Alimden alime bu sıfatlar başka anlamlar taşıyor
 4) ‫ كثرت األوهام‬: çokca yanlışı olması, mesela mevkuf hadisi merfu hadis olarak rivayet
Etmesi, veya hadislerin isnadları ve metinlerini birbiriyle karıştırması
5) ‫مخالفة الثقات‬: zayıf bir ravinin sika raviye muhalefet etmesi, muhalefeti ne kadar çok
Artarsa o kadar çok güvenilirliği düşer

⦁ Bunlardan bir tanesi ravide bulunursa zabtı zedelenir

⦁ Rivayets liefern Auskunft über Zabt Eigenschaft eines Ravis

 Mudrecul metin : bir ravinin metni ondan daha sika olan ravinin rivayet ettiği metne muhalefet
etmesi
 Mudrecul İsnad: bir ravinin isnadı ondan daha sika olan ravinin rivayet ettiği isnada muhalefet
etmesi

Sahih Hadisin Hükmü:

 Ehli hadis sahih hadis ile amel eder

 Şeri ve fıkhî hükümlerde sahih hadis hüccetdir ( ittifak )
 Müslüman sahih hadisi terk etmesi doğru değildir
 Zayıf hadisler metn olarak sika metnleri tasdik ediyorsa bunu delil olarak alınabilinir (o durumdu
sırf sahih hadislerin güvenilirliğini desteklmemiş oluyor )

 ّ‫ عن|أن‬isnadta gelmesi , o isnadın sıhhatı daha düşükdür (‫حدثنا‬,‫ أحبرنا‬daha güçlü)

 ّ‫ عن|أن‬bu lafızlar hangi şekilde nakledildiğini söylemiyor
 Ama o isnadtaki ravilerin zaten birbirelerine tanıdıkları belli ise veya o onun hocası olduğu belli ise
bu durumdu ّ‫ عن|أن‬rivayet siğaların kullanılması sıhhat açısından problem yaratmaz

 cerh ve tadil ilminde bazı kelimelerin değişik anlamları

⎼ hafız : çok hadis ezbere bilmesi ve onlara aslına uygun bir şekilde nakletmesi
⎼ fakih: ravinin rivayetleri nasıl naklettiğini bilmesi; (unvollständig)

Muttefekun Aleyh (‫)متفق عليه‬

 bir hadisin Buharinin ve Müslimin el-Camia-us Sahih lerinde yer alması

 İmam Buhari ve İmam Müslim ("‫ )"شيخين‬o hadisin sıhhatında ittifak etmişlerdir, ama başka
alimler başka görüşte olabilirler
 NOT: Hadis ravilerin zayıf/ sika sayılması ve bu ravilerin rivayetleri zayıf/hasen/sahih olarak
nitelenmesi ictihada bağlı bir sonuçlamadır. Yani alimden alime aynı hadisin sıhhatı değişik
olabilir

 Hadis metini hadis erbabından çok nadir (mesela isnadta illet bulunduğunda) ilmi araştırmaya alınır
 Ravilerin Ta’n kusurları varsa rivayet ettikleri metinde zayıf olarak tahmin ediliyor

10. ve 11. Hafta (Hadis Tarihi)

Unvollständig, höre nochmal die audio und ergänze

Konu Başlıklar:

 Tedvin/ Tedvin’ul Hadis/ - el-İlim

 Er-Rihle fi Taleb’il Hadis/İlim

Tedvin:

 َ‫دون‬
َّ | َ‫ دَ َون‬: bir araya getirmek
 Divan kelimeside bu kökden gelir
 Hz. Ömer (r.a.) hilafet döneminde resmi yazışmalar, nüfus sayıları vs. Toplatırılıyor ve
arşivleniyor -> Divan adı veriliyor

 Terim Manası:

“ İnsanların gerek hafızalarında, gerekse (az da olsa) yazılı olarak, kendilerine ait malzemelerin
dağınık olan farklı coğrafyalarda farklı şahısların ellerinde bulunan özel notların, sahifelerin,
rivayetlerin, hadislerin, hatta fetvaların (sahabe ve tabiunun) bir araya getirilme eylemine
tedvin’ul hadis denir “

*“(...) özel notlarin ve sahifelerin (...) “ damit ist denke ich mal not ve sahifeler über hadise
gemeint*

 Tedvin hareketi hicri 2. Asrın başlarında bemerkbar yapıyor

Tedvin’ul Hadisin amaçları (veya çıkış sebebi):

 Ilk iki neslin (Sahabe ve Tabiun) kaybolması (vefaat etmeleri) ve bununla birlikte hadislerin ikinci
ağızdan duyma imkanı yok olması
 Bir hadisde şüphe duyulduğunda onu ravi zincirinde ilk tabakada olan sahabeye veya
ikinci tabakada olan tabine sorup o hadisin doğruluğunu öğrenebiliniyordu
 Mevzu hadisleri Sahih hadislerden ayırmak için
 O dönemlerde fitneler orataya çıkmış ve sonuç olarak farklı itikadi gruplar ve mezhepler
ortaya çıkmış, bu fırkalar kendi görüşlerini tasdiklemek için hadis uydurmuşlar
 Hadislerin genelinde kaybolmaması için
  Hıfz, kitabet, tedvin ve tasnif dönemler ayrı ayrı dönemler değildir. Bu dönemleri bir kesin tarih
ayırt edemez çünkü iç içe dirler. (überlaufender Übergang)

Er-Rihle fi Taleb’il-Hadis:

 Sözlükte Rihle: „yolculuk“

 Terimde:
 Tedvin faaliyeti ile başlamıştır
 Tedvin „rihle“ faaliyet yapmadan unvollkommen bir tedvin olmuş olur
 Rihle definition fehlt

İlim Kelimesi Hadis Kelimesinin yerine kullanmak:

 Konu başlıklarında görünebildiği gibi “Hadis” kelimenin yerine “İlim” kelimesi eş anlamlı olarak
kullanıyordu (Tedvin’ul – İlim, Rihle fi Taleb’il – İlim )

Nach der Ansicht der Ehli – Hadis ist „Ilim“ ein invariables Wissen. Das heißt Ilim existiert in einer
feststehenden Form, die nicht durch Philosophieren erlangt werden kann. Sie muss mittels nakl von
einem Individuum, welches im Besitz dieses Ilims ist, zum nächsten Individuum übermittelt werden.

Ehli – Hadis sehen Ilim deshalb als Synonym für die Hadiswissenschaft, da Hadithe invariabel sind und
deren Wissen (das Wissen der Hadithe) nur mittels der Übermittlung von einem Ravi zum anderen Ravi
erlangen werden kann.

Aus diesem Grunde kommen auch die Rihle fi Taleb`il – Hadis/Ilim zu Stande.

 Müdevvin: tedvin eden kişi

 Müdevven: tedvin edilen şey
 Ömer b. Abdulaziz hilafet döneminde (h. 99-101) Ebu Bekr b Muhammed b. Hazm’a tedvin
faaliyetine başlamasına emir vermiştir
 Ebu Bekr b. Hazm Ömer b. Abdülaziz’in hayatda iken bu tedvini yetiştiremedi
 İbn Şihab ez-Zühri (ö. 124) ilk en vollkommen Hadis tedvinini orataya getirmiştir
 10. ve 11. Hafta (Hadis Usûlü)

Konu Başlıklar:

 Hasen Hadis
 Zayıf Hadis
 Zayıf Hadisin Çeşitleri

ZAYIF HADİS

“Sahih veya Hasen hadisin şartlarından birini veya birkaçını taşımayan hadis”

⦁ İsnadındaki ravilerden biri veya birkaçının adalet ve zabt sıfatını kayıp ettiren kusurlardan
(Meta’inu Aşera) onda bulunması yada isnadın herhangi bir yerinde kopukluk meydana gelmesi
(ittisal olmaması)

⦁ Alimler merdud haberi pek çok kısımlara ayırmışlardır, ve bu çeşitlerin çoğu hakkında özel bazı
isimler vermişlerdir. Bazıları özel isim kullanmaksızın hepsine genel olarak o hadislere zaif
demişlerdir. Fakat bir hadisin redd çeşitleri pek çok dur (redd sebeplere göre kategorize edilir).

⦁ İki ana sebebe ayrılır

A. İsnadda kopukluk (‫)سقط من اإلسناد‬
B. Ravi ile ilgili Ta’n dan dolayı (‫)طعن في الراوي‬

⦁ Görüldüğü gibi hadis usulculere göre bir hadisin zayıf olarak nitelenmesi o hadisin sened
bölümünü araştırıp da karar veririlir (metini fazla tahkik etmezler)
⦁ Fakihler metni araştırıpda hadisin sıhhatına karar verirler

Zayıf Hadisi Rivayet Etmek Hükmü

⦁ Tirmizi’ye göre :
 ⎼ “ Ehli Hadise ve diğerlerine göre zayıf hadisin rivayeti caizdir, bazılara hatta o zayıf
hadisi rivayet ederken onun zayıf olduğunu belirtmeksizin rivayet etmişler gevşek
davranmışlar “
⎼ Mevzu hadis ancak belirtilmesiyle birlikte rivayet edilmesi caizdir
⎼ Zayıf hadisin rivayet edebilmesi için iki şart vardır :
1. ‫أال تتعلق بالعقائد‬: Akaid ile ilgili olmaması ve asla İslam Akaidine bağdaşmayın
konular muhteva etmesi
2. Şerri hükümler konular ile ilgili olmayacak: Ahkam – Helal – Haram konular
üzerinde muhtavası olmayak
 Eğer bu şartları taşımıyorsa o zaman o zayıf hadisi nakletmek caiz değildir
(ist das überliefern so eines Hadithen allgemein verboten oder muss man in
so einem Fall nur angeben dass es sich um ein zayif hadithen handelt ??)

⦁ NOT: Allerdings wurde in der Praxis nicht viel Wert auf diese Bedingungen gelegt, deshalb
haben viele Ulema in ihren Hadithsammlungen zayif Hadithe ohne Kennzeichnung
aufgenommen

Zayıf Hadis İle Amel Edilmesi

Alimler zayıf hadis ile amel konusunda ihtilaf etmişlerdir. Ulemanın çoğuna göre genel olarak zayıf hadis
ile amel edilebilir kanaatındadırlar, eğer Tirmizinin söylediği iki şartı taşıyorsa. Ama o zayıf hadis amelin
faziletin hakkında olursa amel edilebilir. Lakin amelin şekli ile veya haram helal konusunda amel edilmez.

İbn Hacer zayıf hadis ile amel edilebilmesi için 3 şart koşmuştur. O na göre zayıf hadis sırf amelin fazileti
hakkında dahi olsa bu kriterlere uygun olması gerektişini bildirir. Bu şartlar bunlardır:

1. O hadisin çok şiddetli olmaması : Yani zayıflık derecesi çok düşük olmaması (münker ve mevzu
gibi). Zayıf hadisin düşük dereciliği ravilerin ta’n şiddetlerinden kaynaklanır
2. Hadisin muhtevası sahih kayankların muhtevası ile örtüleşmesi lazım
3. Birinci ve ikinci şartı taşıyan zayıf hadisin ne olursa olsun yinede zayıf olduğunu ve böylece
zannî bilgi ifade ettiğini zihinde bulundurmak ve buna göre hareket etmek şartı

Ulemanın çoğu bu kriterleri yoksayarak zayıf hadislerin rivayetlerinde gevşek davranmışlardır. Bu

sebepden dolayı bir Hadiskıtabından hadis alırken o muellifen zayıf hadislere nasıl bakıyor, hangi şartlara
göre naklediyor ve zayıf hadislerı naklederken zayıf olarak belirtiyormu bunları bilmek lazım. Nitekim Ibn
Mace de mesela zayıf hadisler bazen belirtmeden kitabına almış

Zayıf Hadisin Çeşitleri

Anlattığımız gibi bir hadis iki ana sebepden dolayı zayıf kategorisine düşer. Ve zayıf hadisler genel
anlamda işte bu iki sebepden hangisinden dolayı zayıf olduğuna göre yine iki kategoriye ayrılır

A. ‫المردود بسبب سقط من اإلسناد‬

a. ‫المعلق‬
b. ‫المرسل‬
c. ‫الم ْنقطع‬
d. ‫المدلَّس‬
B. ‫المردود بسبب طعن الراوي‬
a. ‫المتروك‬
 b. ‫المنكر‬
c. ‫( المعروف‬Sahih hadisin bir çeşidi !)
d. ‫الشاذ و المحفوظ‬

A. ‫المردود بسبب سقط من اإلسناد‬

⎼ İsnadta kopukluk olması. Bu kopukluk isnadın başında, ortasında, sonunda ve bu kopukluk

kaç raviden oluşduğuna göre yine ayrı kategorilere girer
⎼ Birde bu kopukluk (‫ )انقطاع‬bazen açık (‫ )ظاهر‬bazende gizli (‫ )خفيا‬bir halde olur
 Açık: raviler birbirine hiç görmemişler
 Gizli: raviler aynı zamanda yaşamışlar ve hatta birbirilerini görmüşler hatta
birbirinden rivayetde aktarmışlar ama bu hadise ondan almayıp yinede sanki ondan
duymuş gibi rivayet etmesi

a. ‫المعلق‬

⎼ “Muallak” hadis
⎼ Terim Tarifi: “İsnad başından sonuna kadar ravilerin en az bir veya daha fazla
düşmesi”
 Çoğu zaman 2 raviden fazla düşmüştür
⎼ Bazen bu ravi düşmesi (‫ )تعليق‬hataen bazende bilinçli olur
 Bukhari bazen bilinçli bazı hadislerin ısnadlarında raviler hıfz etmiş (yani
düşürmüş), sırf direk Sahabeyi anmış
 Bukharide ca. 1340 muallak hadis vardır
⎼ ‫ تعليق‬yapınca bazen ısnadın tümü hıfz edilir, direk ‫ قال رسول هللا‬nakledilir
⎼ Bazen sahabe (ve bazende tabiinide) dışında tüm ravilir düşülürül
⎼ Ausnahme: Muallak hadisi sind an sich merdud und zayıf aber wenn man auf
einem anderen Tariq die fehlenden ravis fündig macht, und diese sika sind kann
der zayıf hadith zu einem Sahih Hadith o.Ä aufsteigen

b. ‫المرسل‬

⎼ Terim Tarifi: Tabiun, Sahabeyi atlayarak doğrudan Resulullaha (s.a.v.) “‫”قال رسول هللا‬
diye rivayet etmesi
⎼ Bazı özel (icazetli) alim ravilerden böyle rivayet edilse de bunu zayıf hadis olarak
görülmez
 Mesela sahabeyi başka bir zamanda rivayet ederken zikretmesiyle
⎼ Sahabe Mürseli: Sahabi aslında başka bir Sahabiden hadisi duymuş ama rivayet
ederken direk sanki Resullullah dan duymuş gibi rivayet eder
 Böyle hadisler de zayıf değildir
 c. ‫الم ْنقطع‬

⎼ “inkıta’ya uğramış, kesmek/kesilmiş”

⎼ Terim Tanımı: İsnadta birbiri ardınca olmamak şartıyla, tabiinden sonra gelen
ravisi düşen hadis
⎼ 2.Asr’a kadar munkatı denince isnadında kopukluk olan bütün hadisler anlaşılıyordu

d. ‫المدلَّس‬
⎼ “hile yapmak”
⎼ Terim Tanımı: Bir ravinin kendisiyle görüşmediği veya görüşdüpte o hadisi
almadığı kimseden, hadisi ondan işittiği zannını uyandıracak şekilde rivayet ettiği
hadis
 O yanlış raviyi ısnaddan çıkarınca bir kopukluk oluşuyor -> zayıf hadis
⎼ Tedlisül-isnad: İsnadda bulunan kopukluğu gizleyip, ravi uydurup,muttasıl bir sened
olarak rivayet etmesi
⎼ Tedlisül-şuyuh: Raviyi (o da hocasıdır) zayıf olduğu için meşhur
isimiyle/künyesiyle/lakabıyla değil, bilinmeyen isimiyle/künyesiyle/lakabıyla rivayet
edip onu gizlemek
⎼ Tedlisül-tesviye: İsnadındaki zayıf ravisi düşürülüp güvenilir raviler vasıtasıyla
nakledildiği izlenimi verilerek rivayet edilen hadis

B. ‫المردود بسبب طعن الراوي‬

a. ‫المتروك‬
b. ‫المنكر‬
c. ‫( المعروف‬Sahih hadisin bir çeşidi !)
d. ‫الشاذ و المحفوظ‬