Postmodernizmin

Yanllsamalar1
Terry Eagleton

--:A
- - 'Ac\~'"'
zB~-
-:----
 TERRY EAGLETON
1943 'te Salford 'da dogmWjtUr. Olduk~a yogun bir Katolik egitimi aldtkta.'l son-
ra. Raymond Williams 'tan da dersler alacagt Cambridge Oniversitesi 'ne ginni~
ve daha sonra da ktsa bir siire burada lngiliz Edebiyau BtiiUmil'nde tigretim
ilyeligi yupmt~ur. Halen Lmcaster Oniversitesi'nde lngiliz Edebiyau dersleri
vcrmektedir. c;e~illi dergilere ytllardtr yaztlanyla katktda bulunmakt.adtr.
Eagleton. ilk iki kitabmda. Slwkl!speare ami Socitl)' (1967) ve Exiles and
Emigres'tc ( 1970), edebiyata K3toliklikle sosyalizmin ilgin!i= bir sentezini yapa-
rak yakla~mt~Ur. Sonraki ytllarda btiylesi bir senrez arayt~mdon koparak Alt-
hu.~ser okulunun edebiyat kuramt alanmdaki en tinemli adt Pierre Macherey'nin
izini siirecek. "biitiinli.ik", "organiklik" ve "yanstma" gibi Hegel ktikenli kav-
ramlann edebiyal yaptllanm ~tiziimlemektc kullamlmalanna kar~t ~tkacakltr.
Murxism and Literary Criticism ( 1976) [Edehiyat Elqtirisi O:rrinr. «;ev. H.
Gtinen~. Ele~tiri Yay., tarihsiz] adh yaptllnda Marksist gelenekteki benzer egi-
limleri sen bir bi!i=imdc clc~timlektedir. Critit·ism umi Ideology (1976) [Elc§ti-
ri \'L' ideo/oji, c;ev. E. Tanm & S. Oztopba~.lleti~im Yay .. 19851 kitabmda ise
yaptsalcthktan csinlenen bir "metinbilimi" kavrayt~ma maddeci ve bilimsel bir
i~erik kazandtnnak i~in. edebiyat yaptll ile ideolojiler arasmdaki "yansllma"
kavrammm ku~atamadtgt karm~tkhktaki ili~kileri incelemektedir.
Eagleton. memi "a~tklamaya" ~ah~an RO'Ierdeki bilimsel ytinelimini yava~ ya-
va!i terk ederek metni "kullanmaya" agtrhk veren. daha siyasal bir yakla~tmt
benimsemi~tir. Wultcr Benjamin or· Towards a Re1•olutimrary Criticism (1981 ).
Literary Theory (1983) [Edebiyut Kuranu-Giri~. c;ev. Tuncay Birkan. Aynnu
Yay .• 20041 ve The Frmctimr of Criticism (1984) [Eie§tirinin Gore•·i. c;ev. Is-
mail Scrin. Ark Yoy., 1998] gibi yaplllannda. Benjamin'in yam ~tra Mikhail
Bakhtin. Derrida. Wingcnstein. Foucault ve feminist harcketin bu siya.sal
yakl~tmt biiylik tilcriide etkiledigi gtiriililr.
Edebiyat kuranu alamndaki bu ~ah~malannm yanmda edebiyat "pratigine'' de
bula$ml~, Breclrr und Company (yaytmhmmadt) ve Saim Oscar ( 1990) adl1 iki
oyun ve tek roman1 olan Saints and Sclrolars't ( 1987) [A:i:/rr 1·e A/imler, «;ev.
0. Akmhay. Agora Kitaphgt, 20031 yazmt~llr.
DiGER YAPITLARI: Myrlrs of Power: A Marxi.fl Study of tire Brnnti;s ( 1975);
Tire Rape of C/ari.ua ( 1982): Against Tire Grai11 ( 1985): Shakespeare (1986)
['r'lilliam Slrukapeare. «;ev. A. Ciineyt Yalaz. Bogazit;t Onivcrsitesi Yay .•
1998]: Tire Ideology of Tire Aesthetic ( 1990) [Estetigin ideo/njisi. c;ev. Biilend
Giizk5n vd .. Don.tk Yay .. 2002]; Ideology: Anlmroduction ( 199 I) [ideo/oji-Gi-
rit. <;ev. Muualip Ozcan. Aynnll Yay .. 19961: Heathcliff and Tire Great llwr-
ger ( 1995): Tire Idea of Culmrc (2000) [Kri/tiir Yorunrlart. <;ev. Ozge «;elik,
Aynnu Yay .. 2005]: Tilt! Gatekeeper (2001) [Kapr Bek~·i.fi. <;ev. Gok~j:en Ez-
ber&Rana Kahruman, Bilge Kiilti.ir Sanat. 20021: After Theory (2003)
[K11ramdan Sonra, c;cv. Uygar Abact. Literatiir Yaymcthk. 20041: Tlrl'
Meanillf: of Life (2007) vc On E1·i/ (2010). Swce1 Vio/mce-Tiri·ldca ofrlre Tra-
gic (2003) adh kitabt ise Aynnll Yaymlan'nm programmdadtr.
 . Aynnu: 228
lnrtleme Dizisi: /24
Posunodernizmin Yamlsamalan
Terry Eagle/on
Kitabm OzgUn Ad1
Thl' 11/usioiiS of PosmJOderni.rm
ingilizce'den c;evi.n:n
Mehme1 Kiirtlk
Yay1ma llamlayan
Ct'm Soydmu·r
Diizclti
Sail Kt:tlsullan
© 1996 by Terry Eagleton
Bu kitabm TOrk~e yay1m haklan
A}Tmtl Yaymlan'na aittir.
Kapak illustrasyonu
Stvinr Alwn
Kapak Tasanm1
Arslan Kahraman
Kapak Dilzeni
GokreAipu
Dizgi
Esin Tapa11
Bask1
Kayhan Matbaac1hk San. vc Tic. Ltd. ~ti.
Davutp~a Cad. GUven San. Sil C Blok No.: 244
Topkap1/ !st. Tel.: (0212) 612 31 85
Birinci Bas1m /999
ikinci Bas1m 201 I
Bask: Adcdi 2000
ISBN 978-975-539-221-1
Scniflka No.: 16061

AYRINTI YAYII\'L\RI
Hobyar Mah. Cerna! Nadir Sok. No.: 3 EminooO -Istanbul
Tci.:(0212)5121500-0I -OSFaks:(0212)512 IS II
www.ayrimiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr
 Terry Eagleton
Postmodemizmin
Y antlsamalart
 I~CELE~IE DI71SI
YejiL POUTIKA/1. PoHrio t. ~lARKS. FREt:D VE O~~'LlK HAY ATL~ El.E~RJSI/Il. Bt.. n !.. KAIJ[);UK ARZ~IJ\RUR C""unl
L :->AS!L SOSYALIZ.\P HA~GI \'EljiL? ~1<;1!\ TI~SEI.l.IK?/R. Bulvo L IKIHu-;"E ~RU171. Wul•"'"' L YARL~/R Hart.,.,n!..
OE\'LETE KARSI TOPLlM/P. Ct..tm t EOEBI\"AT Kl:RA~llff. fu.riiiM!.. EZIL~'LERI:\ PEDAGOJISVP Fttirt L SA~AYI
SOSRASI L"TOPYALAR!B. Fr""ttl L ISKE!'>CEYl DI."ROCRl'~'fT. Alt"'" !.. ZORl:~'Lt; EcliTl~!E HAYIR!IC. Ruler L SESSIZ Yl·
clN.JJl~'i C.OUiE.!l~·nF. YAOA TOPLDlSA!ffi" S0.\"1;/J. BVMlnlilm!L OWI."R 8!11 TOI'I.L")IOA BllJWI'. Ft!"trobtnJ L VAll~
SA\' ASQ:'>"IS \ll,TSL'Z1.t;(;J:/P. Clurtm!.. r.OSTERl TOPLl:Mt; \'E YORUMl.i\R/G. Dth<onl L AcllR <UI~IIL Srrul L Cl'iSEL
SIDDETM Gt..ttn:t L ALTEII'ATIFTEKSOLOJIJD. Di,.tu.,!.. ATF..pHiCS~/. M.yJ,.ch L OTORhJ:JR..ftrwo!.. TOTAll·
TA~IZ.\1/J" f,...,,.!.. ISLA\\"!1' BILJS<;ALTISD.~ KA!JI:I"If .111 -'"""'h!.. ~IEDYA VE Di:MOKRASW. Ktu"' !.. <;oct;K HAKi..A·
RUOtr: B. Frunl.l;. L <;OKC~S SOSR.VDtr: R. Bi«lh«rn L SNRLo\RI \'IKMAK.'.II. Jtcllor L K.-\PiTALI7.\1. SOSYALIZ.\1.
EKOLOJU.~. Got:!.. AVRl:PA~IERKEZCII.lKJI. ~mi•!.. AHuiK \"E MODER.'illi\IR. Pvnlt L GJ:"l"DEllK HAY AT KILAVL'Zl:/.1
Willu!.. SIVb.. TOPI.l::-1 VE DEVLET/Otr/. K""''!.. TELEVIZYQ(I;: OLO{'R£1' IDLESCE/.'1 Prut/011• L \10DE.R:->Liclls so~u;.
LAR~A Gitlo!tru!.. OAHA AZ DEl'LET DAHA <;OK TOPLI.:\1/R. Cunctn L GEL.ECEclE BAK~l~K.'.II. ~lhtrt • R.ll•ht~tl L \tEO·
YA OE\'LET VE ll\iSIP. .frhltunw L Mr\HRE.\IIYETL'\0 OOsqC\!CIA GiJ.hru !.. TAA!H \'E nw.li"'tl t. OZGL"RLCGCI'
EKOLOi!SII.If. g.,~,hm!.. OE.\tOKRASi VESIVIL TOPLL"W/ KtUIII "f. ~l HAIX KALPLF.Rii!I1!R. CMutJ!.. AKLA VEOA'P Ft·
)ttUI>tll.l t. BEYl~ ll'iFAL ~EIIEKESL'~. ,1/,m,.~, t. IKTIS.~DI .~Kll~ EL.W'RISI/A. (j,r. L \tOOER~UCI~ SIKl\lTL.ARI/f. T:l)·
h~!. GC<;LC DE\IOKRAS~B. S.tlvr t. <;EKIRGFJJ .l"'u!.. KOTUCclC~ ~EFFhfi..ICUJ. s...JrillarJ L E~"TEl.EJ(Tl:B.JC S.·
td!.. TLHAf liAVA/A.Ro•• L YE.~I ZA~l~I'LARIS.I/"11 \l.hrq«• L TAHAKK!:~I ''E D:RF.:\iS S.~~ATLARVJ.C. S<ott L SA<l·
Ucll~ GASP!il.lll•rlt L SEVGI~·~ BlLGEI.i(iUA FmitcJiruHii. KI~ILIK VE FARKUUK/il" CIJIW)//y!.. ,\,\l1POunK c;AGDA PQ.
UTIKA/G. 1/u/,un L YEI'IBL~ SOL ~7.EiiL'iE TARTIS~IALARl/1 ll'a,..·nrhr "f. DE\tOKRASI I'E KAPIT~UL\1/S B..1n·ll Gu•i•
L 01.1.:\!S.\l.UK. IRO~I VEDA YA~l$\VJR R·>r.)·!.. ormtOBIU.~ EKOLOIISIJP. FrtunJ·Ci Murrin L OPCS~IE. GIDIK!J\~MA
VE S!KIL\IA C7ERl~"FJA. PM/tp• !. (\!KASSIZr.l" POUTIKASL'/.11. Bmiu!.. GE.~(l.F.il t<;iX H.I YAT 81LGISI B. KITABI/R l"a·
n11.<tm L EKOLOIIK B!R TOPlt;\t.\ OOGRI:/.11. D •~rt,;,1 IOEOLOIIJT. &g!tt·~ i. DCW I'E KALKL\"M.~ KISKA('L'I;QA Tt"R·
K!\"1:/.1. /!ud L MIBiK.VI. Battln/lurJ!.. POffitOOE.'t.~IZ.\1 VE TCKETI\1 Klli\;Rl'i.lf. Ftcthm•••t l E.~KEK AKI!Jt;. Uu;rJ
!. BAR3ARUI\/.II Hrorv t. KAI~l"SAL ISSA.'I;~\ c;oKl:Sl:·'R .lrnom L POPllf.R Kl'LTl:RLERiD. R.. ,!.. BEI..l..EC~'I;I YITI·
Ill'.\ TOi'1.CWRJun.lly!.. GCL\IEJ/1. Btrrn" L OI.C~IE KAASI HAYAT!\' 0. &"'" L Sl\il.ITAATSIZI..IIi.·lltr: Y. Cow!..
AH'-AK tZERb"E TARTI~Il\i..ARJI .\',.a,,!/ E. TL'KETI\1 TOPLI.:\11.:// s.,.Jnl/urdi.. fDf.BIYAT VE K0TL1l"K!G. B•tutllt E.
oa;:.~C(l.I~IST,\LIK lMLTSL"71.l"K/.I /:irrlt~mJrJ L ORTAK Bill $EYIBI OL\IAYA~LARIS ORTAKLIGn L••!" 1 VAKIT
OIIJL'R.\Ii:KIP. fr~TriJMo.J L V.~TAS ASKW \',,;, t. KI\IUK ~tEKA~IJ\R~LI ..1/,<lr~··K. R.J/rinr E. OOSTLI.:~ C'ZERI~FJ!.
Lwh!. KI~ISE!.lll$KIL.Elllll U.Fulltat ~ K.~lll\LA~ SEOE."\ \"AZDIKI.ARIIIER \tf.KTl"Bl: OOf\;OER\tEZI..ER.'/0. LMI<r i.
OO~l~")IM;. Jo,'J'n'o·~<~ L tnR.-IF EOlLE.\lEYF.X CB!AAf/,1/. B!unrh•<!.. ROIIT l'ZERi~"f/.l I'Mhp> L fELSEFEYI YA~A·
\tAK'R. 8tfliii$"H1 t. POUTIK KA~IE!W.II. R,..,.o. Ktllo11 !.. Cl)Uil"RIYETc;IUKiP. Ptoit !. POSntODER.~ -:F.ORUS Rllt·V.
A"tlb>t~ t. ~WtKSIZ.\1 VE AH!J\KIS. L•ktJ !.. VAHSETI KA \"RA.\IAKIJ P. R""""''"!.. SOSYOLOJIK D(.;SL"S\IEK/Z. &"""'" !.
POSn:ODEA~ ETIK/l. Buu"'"" E. TOPU:~!SAL CMIYET VE !KTID.\!1/R K. C011ntll!.. r;D!o:KCl.n;RLC RRTTA$LIK/ll".
~JoniU"ta!.. KA~SIDEVRN I'E ISYA"ii/1. ,I/•'""' L Kl:SL'RSI:ZCI.'IOA YET/I Bu,,J,IIorJ!. TOPLD1ll' \tcDO~ALDLA$TlRIL·
\!ASI,!;. Riw!.. Kt'SliiSl:Z :-IHILlST.IKA. r...,.. . ~!.. HC¥iQR~ i,;ZER~'I;f,t.l/. ~al:tr L ~I. Yl7.Yil AMRSI:C.W/Jtr · J Pur·
b"• .t /. s....,. !.. \l.;.qx·~~ OZGt:RLL"K ETIG~·a. G. Rrtnltrt i. MEDYA \"E OA7.ETECIUKTE ET1K SORL~LAR.'/Jrr- A.&/..,,. &
R. ClwJ-.irl L HAY.m~ DffiERltJ. H""iJ!. I'OffiiUDER.'I;fZ.\IIS YAMI.SA\tALARiff. Erlllttmt!.. D("X\'AYI DEGI~R\!EK
l'2Eli~~FJM uln!.. OKCZi::< A·s~B ,lunJm !. TAIIAYYl'L G~CC~C YE>ilDES oqt;o;)!EK/IItr. ·G. Ruhm"" .t I. R:111Jdl L
TiiTKll.l' SOS\"OLOJUA. G""" & .~ Nnrulft !.. FllEPSIZIJK. A~ARSI \'E GF.Rt;EKLIKiG. ~/Jrtlftll L KE'.TSIZ K~"TUS~!E.'I/
&•<krhi• !.. \"0;\11:\!E KAR~UP Frwohtnd!.. IIAKIKAT OYL'!'LAAL'/. Pommt L TOPlL)ILAJt _1\ASil. .>,.'l;l~tSAR?tP r._,.
'''" t. OL\IE H.\KKVS lorw~l• L ~~~-~R$IZ.\U" Bl"GC:\C/Dtr. Hun..J,ir.«n Dtrtn "f. \!EL-I.~KOU KAOI\lliR/IJ. Binltrr!. Sl·
YAII"AS'L\R l·IL'/ Bu:..Jr:!IJrJ t. \:ODERKiz~t. EViiE.,SEIJJK VE &tREY I$. Btnhom•~!.. Ktl.itREL E\IPEiiYAUZ.\t/1. Tom!tn·
•··• t. Gbzl:l\ I'ICDAM1R. St~~~~to t. K('RESELU:S\1EIZ Sao"""" L ETlGE OIRlSI.l. Pitptr !.. D~YGI.:O'TE.~I TOPLC\t/S.
1/mr.,,r!.. EDEII!YAT lli.A.~AK HAY AT/A. :l'titu.,.n t. 1\IAJiK. R·"'"" !. MEK.0..\lARI TCKE""I>IEKiJ. Vm L YA$.~\1.~
HM"il!G. s..,,..,/1!.. ARZ~ <;All!// Kmtl !.. KOLO~Y ,\Ltl.\1 POSr~OlO~"Y Al.IZ.VJ~ L""""" E. KRqTEI(I YAB.~~U~. Phd·
r;,., L ZA\trl" L'ZER.t\E/.\'. £:ia> !. TARIHIS Y.~PISOKC\tCIA .1/wruf,..· L FREJ:O SAVA$LARU/. F"'"""!. OTEYE ADllt/!1.
Bl•nril<• L P05n'API$>1J,C": A:>iARStz\ll\" SIYASET ffl.SEFESIJT. ,l(uJ L ATEini/R l.dmdtnn !. A~K il.fSKR.f.RWF. l."tr•·
,_,, E. POSTMODER~LIK \IE IIO~~I:TStiZL~KI.ARIIZ n"""''"' !.. Ol.(;~llCLtK. OLl:MSllllK VE lllclER HAYAT
SiRA TEJILFRi:Z.&"""" L TOPI.Dt VE BILI~~D~UK. Ltlt4<t•u !.. B!;Yt:SC BOZCL\1\;~ DL'IiYAYI BCYl"lE.IIEK'G. Rit:tr L
KAI!K.\HA~l\ l.AFER~B ..~ui/Jt,.!.. EDEBIYAID YARATII..ijtF 0/lfK'I/J t. PAR\Al.Ai'i\11') HAYATIZ. B"""'""!.. KCtrt:REL
BEI.l.Eii.il """"'"' L ~tiRKSlZ.\t \'E Oil FE1.5F.FEStl\. ,\' l"n/opM>· I.. MA~Xl~ HAYALF.Tl.ERi/1. Ot"iJJ L EROBI
f'""o:.$L'IOOI'J~ .lfa:lory" t. DEI'!.ETI.' YESIDI:o'\0 l"RETI~W/. .ltCIIn• t. c;AI~OA~ SOSYAL BU.l\!l.ER FELSEFES~B. f"! L KAR·
~A\"ALDA.'I; Rlnlo\,'i.'lil/. Bulb:;•!. PlYASA.'/ O",\ti/1 t. .~i'i~E: ~lELEK MI. YOS\1A \11~1£.1. Wti/J·"'!. KLISAL L'I;SA~/G.
A.~""'"" f., 81ll'l"c;.~L ft';OA DE\'LETIR. L...,,,,,I., YASAOIDI.IIIZ SEFALETIA Gt•r: L \'ASA~IA SAI'\ATI FELSEFF-~l·'A ,\'rh""'"'
!.. lWRKl' i\ll.Tl"Rl:f. FwtJr L EclmMI>c F:riK:F.II"'"''!. DL"l"Gl:SAL y,,~,\~"!'1/D. b'i"'"'!. ~EL TEORVR Gt"''
!.. AKTIVISTix F.l KITABIIR. Sl:d» !.. KARAKTER ~ii'i\t:ISI/R. St""'" t MODERM.IK VE \llPHE.\ILIKrZ.Ikm'""" L :\lET·
7.SCHE: BiR AHL~~ K.~R$1TTh1S ETlGI/P. Btrlmu~ L 1\CLTl"ll KI\ILIK VE SIYASF.rf,\'uf"t: Tttl L A\llN~S\11~ AI'AR$1tAI
/::"'/"'""" L \tODA I'F. GL11DE\ILERUD. C'""' L Blll~t r:T1Gi/D. Rn•ii· !.. CEHE:\I'EMII\ TARUI(r,IX r.,, L
0LGL"!ILL"KI.~ KALKiS\W.l. Sn !.. KCRE.SELLF-5\IE \"E Kl:LTl'R//. T..,/i"'"'' L SIY,\SALIKTISAOIS AIIC"sll/! 1/ubr/!..
fRKE.'\ <;OK~ KARA.'I"IJ.K{K R./"""'"".E. \I.~RX VE \IAIID~MLARUI. lJ~mJu ~ ADALETR"TKl:S,!-'/RC S"/'""'."' L _HAt~­
Ell En/l[lp 1/ur.nn<n!.. K~LTl'R YORl:\ILAAiffrrn &~let.,. !..< HAYV A.\" (/Z(;CRLESMF.S~P. Stn~ll !.. \10DER~Ll(il~ SOS\ •
Ol.OJ(SL'P 11'.,,., l ocx'iRt:n: SO\l.E.IIEK/.11. f,.,,.;,,,ft!.. SAYG~'R StMtW L KLRBASS.\1. Sl.'l\1:/.11 B"P"""!, FOU·
CAl.l.n:L~ OZG~al.l"K SERl"\"ESUJ W. S.nwtw !., DEL£1.7E .t GLAnARvP. c;. •.J,Iilol!. IKTIDAR[); PSI~IK YAS.-\.\tVJ
B11rltr!. t;IKQLAT,\.'I;l'\0 GERt;EK TARIII(·".I V. (.., l MII c,~ L DEI'Rl~t~ 7...1.\tASVA .lrtri L GEZEGF"'I"GF.";El CTOPY.~
TAR:Hl'A.!I•ntl•rr!.. r.Qc;. KC'Ln;R. Kl~ll1Kr1 Cf,.,rt<l<rJ L ·\Tf!i,dOZIGJI R""'irt:!.. \llll.ETLEJt VE~llLLlYEl\IUKJ£.1
1/nh.N.m!.. 11m10 1.l:DE~"S/J. ll111:in,,t t. \lODEAA nqL~CEOE KOTCLCKt.l..V""""!.. Cil(~l VF. 7.11~1.-l~lf.. L,.;,., 1
r,()RUS(R DlSYA~I~ 9lCilt1." Si/t"m,.rn!.. BA~L~L~"IJE.\ LACA~"A/S. ,\'n- L ORTA<;.~GIJA E.\"TEI.E1(Tt;"F.ll.ER!J I<
G•t<L HAYAL ~IRIKllvUI•• Cnrih!.. HAKIK,\T VE IIAKIK.-\TLILIK/8. Wlllu''"'!.. Rolli:~ )"ESI HASTAliKi..ARI/1 Kmtnu
L $Lii.K£T/J B•lun i. ALTKCLTLRiC./,tJ;, (, BIR AILE ClMYETV-11. F..,.u,/t!, VE.\1 ~APITAUz.lll\ K~LTI:Rl"iRu~..,/
s,,n!.. D~\1;\ GEL.ECEGii.lo~nr.•~• Z.""l•!.. ZAMATK.iR•RtrhurJ Stwn L \IELF.ZUGE OVGC/.IInitl /!"""'!.. SER)l\\"E
VE OlllC .II•'= L SA~'AS OYl"~LARI ~.$/R""' Sruhl
 i~indekiler
~~

-ONSOZ ............................................................................................ .

I. ESASLAR ...................................................................................... !
II. MUPHEMLiKLER ....................................................................... 3
Ill. TARiHLER ....................................................................................6
IV. OZNELER ......................................................................................8
V. SAFSATALAR ............................................................................ II
VI. (:ELi~KiLER ............................................................................... 15

-DIZIN ........................................................................................... I5
 6nsoz
~,-

Postmodemizm sozciigii gencllikle c;agda~ ki.iltiiri.in bir bic;imine

gondermede bulunur; buna kar§lhk postmodernlik terimi ozgiil bir
tarihscl doncmi c;agn~tmr. Postmodernlik klasik hakikat, akli, k.im-
lik vc nesnellik nosyonlanndan, evrensel ilcrleme ya da kurtulu~
fikrindcn, bilimsel ac;•klamanm b~vurabileccgi tekil c;er~eveler,
bi.iyi.ik anlatliar ya da nihai zeminlcrden ku~ku duyan bir di.i~iince
tamd1r. Postmodernlik, Aydmlanma'nth bu normlanna kar~1 diin-
yamn olumsal, temelsiz, c;e~itli. istik.rars1z, belirlenmemi~ nitelikte
ve bir dizi dagm1k kiiltiirlerden ya da yorumlardan ibaret oldugunu
bildirir; bu da hakikat, tarih vc normlann ncsnclligi, dogamn verili
olu~u ve kimliklerin tutarl•hg1 hakkmda belli olc;iide bir ku~­
kuculugu beslcr. Kimileri bu gormc tart.mm maddi ko~ullan ol-
9
dugunu ileri siirer. Buna gore, soz konusu gonne tarz1 Bat1'da ka-
pitalizmin yeni bir bi~imini doguran tarihscl bir degi~ikligin iirii-
ni.idur: 1-Iizmct, finans vc enformasyon sanayilerinin gelcneksel
imalat sanayisi kar~tsmda zafcr kazandtgi ve klasik stmf po-
litikasmm ycrini dagmtk bir "kimlik politikalan" obegine btraktigJ
teknoloji, liikctimcilik ve kiilti.ir sanayisinin geljlCl, mer-
kezsizle§mi§ diinyasm1 doguran yeni bir kapitalizm bi<;imi. Post-
modernizm, bir <;ag degi~ikligi yaratan bu degi§imi "yiiksek" kiiltiir
ile "popiiler" kulliir arasmdaki stmrlann yam s1ra sanat ile gi.inliik
ya§am arasmdaki suurlan da bulamkla§l!ran derinlikten yoksun,
merkezsiz, temelsiz, ozdii§iiniimsel. oyuncul, ltirevsel, eklektik, <ro-
gulcu bir sanalla az veya 90k yansttan bir kiihiirel i.isluptur. Bu kiil-
tiiriin ne ol<rlide ba~at ya da kapsaytci olduguysa (tamamen ge~jerli
mi, yoksa <;agda~ ya~am i<rcrisinde boy gosteren Like! bir alan m1
oldugu) tarLJ§Ilabilir bir konudur.
Postmodemizm ile postmodernlik arasmda aynm gozctmck
bence faydah olsa da. kitapta bu aynma <;ok bagh kalmadJm. Ya-
kmdan baglanuh olduklan net bir bi<rimde goriildiigiinden. daha
a§ina oldugumuz "postmodernizm" terimini bu iki §cyi birden kap-
sayacak bi~imdc kullanma egilimine girdim. Ama burada kiihi.iriin
sanat alamndan ziyade fikirlerle ilgileniyorum; belirli sanat eser-
lerini tartt§mamamm nedcni de bu. Kald1 ki, kimilerine tuhaf gclse
de, tekil teorisycnlcri de pck tarii§miyorum. Postmodcrn fclsefcnin
daha recherche· formiille§tirimlerinden ziyade bir biitiin olarak
postmodernizm kiihiiri.i. ortanu ya da duyarhhgtyla ilgileniyorum.
Konuya ili§kin felsefi yiiksek U<fU§Ian, bugiin belli tiirde bir og-
rencinin inanmaya egilimli oldugu §eylerden daha az dikkate ah-
yorum belki, ama inamlan §Cylerin biiyiik ktsmmm harah oldugunu
dii§iinsem de, bu dii~iincemi, ashnda inamlmakta alan §eylere ilk
etapta asia inamlmadtgmi gosterecck bi<;imde dile getiriyorum.
Yeri geldiginde postmodemizmi "Oimii~ C§Cge kur§un sallamak" ya
da muhaliOerinin konumlanm karikatiirle~tinnekle su<;luyorum
(kar§It bir konumdan aym su<;lama bana da yoneltilebilir). Nc var
ki, bunun nedeni ktsmen postmodcrn dii~iincenin tam da "popiilcr"
dallan iizerinde dum1amdan, ktsmcn de postmodcrnizmin. hcr-
hangi bir par<rasma ili§kin soyleyeccginiz bir ~eyin ba~ka bir par-
• Az bulunur. zarif, yapmac1k tav.rh. (~.n.)

10
<fast a~tsmdan neredeyse zorunlu ve ka~ttmlmaz bir ~ekildc yalana
donti~en bir fenomen olmasmdan kaynaklamyor. Dolaytstyla, ge-
nclde postmodemizme atfettigim gori.i~lerin baztlan belli bir tc-
orisycnin ~ah~rnasmda ~ckinceli bi~imdc yer ahyor ya da red-
dediliyor olabilir pckala. Ama boyle olsa bile, postmodernizme
atfettigim gi::iri.i~ler o kadar gene! bir kam olu~turuyor ki, bundan
oti.iri.i postmodernizmi a~m Ol<fi.ide gi.ili.in<r duruma di.i~i.irtiyonnu~
gibi bir su~luluk duymuyorum. Tam tersine. konuyu gcnelde olum-
suz bi~imde ozetlesem de. hem gi.i~li.i yanlanna hem de ba-
§anstzltklanna dikkat qekerek, elimdcn geldigince postmodcr-
nizme hakkmt vermeye '1ah~tyorum. Astl sorun postmodcrnizm
yanhst ya da kar~111 olmak degildir (sonu'1ta postmodcrnizm yanhst
olmaktansa postmodernizme kar~1 olmanm onemli oldugunu di.i-
~i.insem de bu boyle). Nastl ki, "postmodernist" olmamz mo-
dernizmi kcsinkes geride b1rakmt§ olmamz anlamma gelmeyip,
modernizmin dcrinden dcrinc damgasm1 vurdugu bir konuma ula~­
mt~ oldugunuzu ifadc cdiyorsa, kcmlisine postrnodernizmden
ge'1en bir yol '1izcrek kabaca i~in ba~mdaki konuma ula~an bir
postmodcrnizm-onccsi de mi.imki.in olabilir pckftla. Ama bu. so-
nu'1La hi'1 degi~meden kalmt~ olmak anlamma gelmez.
Var olmast ger'1egi postmodernizmin gtici.ini.in bir ktsmt ol-
masma kar~tltk, aym ~eyin sosyalizm a'1tsmdan nc kadar dogru ol-
dugu bugiinlerdc epey tartt~mah bir konu. Hegel bizi affetsin ama.
bugi.inlerdc gen;:ek alan irrasyonel, rasyoncl olansa ger~ek d1~1 gibi
goriiniiyor. Elinizdeki c;:ah~mada postmodernizmi geni~ hatlanyla
sosyalist bir pcrspcktiften dcgerlcndirdim; ama bu. sosyalizmin de
kendi sorunlan olmadtgl anlamma gelmez elbel. Tam tersi. bugiin
sosyalizm karga~ah gcli~iminin ba§ka hi'1bir a~amasmda olmadtgt
denli zorluklar i'1crisinde olup, strf bir tasanmdan ibaret bir fikir
gibi goriiniiyor. Marksizmin hata canh bir politik ger'1eklik oldugu
tafralanna sannmak ya da sosyalist dcgi~im ihtimalinin hi'1 degilse
~u an i~in a~m uzak goriindiigiinii yadstmak, dti~iinsel bir sah-
tekarhktlr olsa olsa. Ama ~u var ki, bu ko~ullar allmda adil bir !op-
Ium vizyonundan vazgc'1mek ve boylelikle '1agda~ diinyanm mill-
hi~ kan~1khgma teslim olmak da dti~iinsel bir sahtekarhktan daha
kotii olacakt1r. Dolay1sJyla. postmodcrnizme kar§t avucumuzun
i<rinde tam anlam1yla gcli~mi~ bir altcrnatif bulundugunu degil,
II
yalmzca postmodernizme kapllanmaktan daha iyi bir ~eyler yapa-
bilecegimizi ileri siiriiyorum. Bunu yapmak i'rinse, sofu bir Mark-
sist olmak ~oyle dursun, inam;h bir sosyalist olmaya bile gerek yok.
Son olarak, muhaliflerimin i'rini rahatlatacak bir ~eyler soy-
leyeyim. Postmodernizmi bayag1 bir ortak-duyusa/ reaksiyon iis-
lubuyla degil, politik ve teorik bir perspektiften hareketle ele~­
tirmcye c;ah~tlm. Bununla birlikte, savundugum ~eylerin ba-
ZJlannm. benim 'rOk tart1~mah oldugunu dii~iindiigiim nedenlerle
postmodernizme sald1ran muhafazakarlar tarafmdan onaylanmas1
kac;mllmaz olabilir. Radikaller ve muhafazakarlar her ~eye ragmen
ortak bir zemini payla~1rlar; boyle bir ortak zcmin olmasayd1 bir-
birlcriylc anla~mazhk i'rinde olmaktan ziyade k1yaslanamaz ko-
numlarda olurlard1. Orncgin, t1pk1 muhafazakarlar gibi radikaller
de birer gelenekc;idir; aradaki fark yalmzca, tamamen farkh ge-
lencklcre baglanmalanndan kaynaklamr. Radikallerin, reaksiyoner-
lerin ortasmda ciimbii~ yapmak ~oyle dursun birbirlerini ele~­
tirmekten bile uzak durmalan gerektigini savunan post-
modernistlere. hakikat teriminin panik anmdaki ahntllarda gec;-
mcsini ne denli tercih cdcrlcrsc etsinler, hakikattcn ziyade
oporttinizme yaslanan bir politikanm kJsJthhklanm ammsatmak is-
terim. Bu kitab1 okuduktan sonra muhafazakar okuyucular da top-
lumun sosyalist donii~iimiinii kalpten onaylamaya ba~larlarsa cger,
bundan memnuniyet duyanm.
Son bir ~cy daha. bu kitabm en postmodemist yam da yazann
utan1p sJkllmaksiZin kendisinin daha onceki ifah~malanndan arak-
lamalar yapm1~ olmas1d1r. Metnin biiyiik k1Sm1 yeni olsa da. Lon-
don Review of Books, The Times Literary Supplement, The Monthly
Revie~...-.
Textual Practice ve The Socialist Register'da yayrmlanan
daha onceki yazllanmdan baz1 ~eylcr tlrllkladJm. Bunl<m bu kitapta
yeniden yayJmlayi~Ima ses etrneme inceligini gosteren bu dcr-
gilerin editorlerine te~ekkiir ediyorum; umanm okurlar bu der-
gilerin hepsine birden abonc degildirler. Aynca. kitabm el-
yazmalanm okuyarak son dcrece yararh onerilerdc bulunma
comertligini gosteren Peter Dews ve Peter Osborne'a dcrinden mii-
te~ckkirim.

T.E.
12
 I
Esaslar
'*"

Kesin bir yenilgidcn muzlarip radikal bir hareketi goziiniizdc can-

landmn bir. 0 kadar kesin bir yenilgi olsun ki bu, bir omlirboyu,
halla daha da uzun bir sure, yenidcn canlanmas1 imkans1z olsun.
Kastclligim yenilgi yalmzca polilik solun iizlicu bi~imdc a~ina ol-
dugu Liirden bir geri puskiirtulmc dcgil, aym zamanda sol po-
litikamn gcleneksel olarak ba§vurdugu paradigmalan gc~ersizle~­
tiriyor goriini.imii verecek ol~ilde kcsin olan bir hezimellir. ~imdi
mcsele bu paradigmalann i~erdigi likirleri hararctle lartJ~maktan
ziyade, ki~inin Batlamyus'un• tasvir eltigi kozmolojiyi ya da Duns

• Claudius Ptolemaeus. lkinci yuzy1lda M1s1r'da ya~am1~ olan Yunanh astronom

ve cogralyacL Batlamyus'un Almagest isimll kitabmda, yerkurenin merkezde
sabit durdugu ve gi.ine~ dahil olmak uzere diger gOk cisimlerinin yerki.irenin et·
ratrnda dOndugu bir sislem tasviri yer ahr. (~.n.)

13
Scotus'un· skolastizmini incelcrken duyabilccegi, bir antikacmm il-
gisine benzer bir thmh ilgiyle derinlemcsine dti~iinmektir. Bu fi-
kirler ve uzla~tmsal toplumun dili arttk gaddarhk ol~iistinde uyum-
suz dcgil, yalmzca ktyaslanamaz goriincccktir -upki kom~u
uluslann soylcmlerinden ziyade farkh gezegenlerin soylemleri
gibi. Peki ya politik sol, aynen Bilinebilirciligin veya saray a~kmm
dili i~in soz konusu oldugu gibi, arttk hie; kimsenin hakikat de-
gerini sorgulama zahmetine girmedigi, modern ~agla uyumsuz bir
soyleme hapsolarak, basit~e ytldtzmm sonmesinden ~ok kendini
anstzm bogulmu~ ya da iic;kagtda getirilmi~ bir halde bulsayd1 ne
olurdu? 6nciikol yalmzca bir kahnt1. argiimanlanysa belli belirsiz
kavramlabilir, ama boguk bir ~1ghktan ba~ka bir ~ey olmaytp me-
tafizik bir d1~ uzama h1zla savruluyor olsaydt ne olurdu?
Acaba politik sol boylesi bir yenilgiye nasll bir tcpki gosterirdi?
<;ogu ki~i cski fikirlerindcn, c;ocukluk idcalizmi olarak ni-
telendireceklcri fikirlcrden iiziintiiye kapllarak ya kinik tarzda ya
da samimiyetle sag konumlara siiriiklenirdi ku~kusuz. Geri ka-
lanlarsa ah~kanhkla ya da nostaljiyle inan~lanm koruyacak, hayali
bir kimlige istekle sanlacak ve bunun sonucunda ortaya ~1kmast
muhtemel nevroz riskine gireceklerdir. Hi~bir ~eyi inan~lannm
yanh§lanmast saymayan dindarlar her ~eye ragmen var -sozgelimi,
bilim felscfecilerinin "verilerin teori tarafmdan derinden be-
lir/enmesi" dedikleri §eye sadtk olan H•ristiyanlar, dort incil'in ba§-
tan a§agt sahte oldugu herkesi ikna edecek ~ekildc kamtlanm1~ olsa
bile komiinyon masas1 etrafmda ne§eyle toplanmayt siir-
diireceklerdir. Bugiin Anglikan Kilisesi'nin a~agt yukan bu ~ekilde
davranan mensuplan var. Ama ba~ka yamtlar verilmesi de miim-
kiin. iflah olmaz olc;iide kendinden emin kii~iik bir sol grup, ~ok
cthz bir militanhk pmll•s•yla, yakla~makta olan devrimin a/a-
merlerini ke~fetmeye devam edeccktir ku§kusuz. Radikal itkiler
baz1 kimselerde var olmay1 siirdiirecck, ama ba§ka bir yere goc;
etmek zorunda kalacakt1r. Boylesi bir c;agm egemen varsay1mmm

• 1265·1308 tarihleri arasmda Yaiiayan iskot;:yalr ke~i~. Kendiliginden faaliyete

izin veren mutlak ozgurliik olarak anladaga Tann fikrinden otiirii Aquinas'm or-
todoks fikirleriyle ters dO~IO ve kilisenin ha~mma ugrada. Orta t;:agda "tumeller"
konusunda ortaya t;:•kan tartt~mada nominalizmi savundu. Fransisken tarikall
mensubuydu. (t;:.n.)

14
sistemin dayamkh oldugunu bildiren bir varsaytm olacagmt ta-
hayyill edcbilirsiniz; ve yiizeyden balaldtgmda birbiriyle alakastz
gbriinebilccek pek ~ok radikal konumun bu kasvetli onkabulden tii-
redigi gbriilebilir.
Sozgelimi, sistcmin marjinlcri ve ~atlaklanna -aman vermez
gi.icilniln bir nebzc azahyormu§ gorilndi.igi.i muglak, belirsiz nok-
talara, sessizlige si.irilklendigi gtilgeli marjinlere- gbstcrilen ilgide
bir kabarma olacagt umulabilir. Sistem ayaklar allma almamaz ola-
bilir; ama hi~ degilse bir anhgma ihlal cdilebilir yine de, oto-
ritesinin sarstldtgt ve sokiildiigil nevraljik noktalan bulmak i~in
ara§tmlabilir. Hatta, bu kusurlu ~izgilerden bilyillencn birisi, top-
lumun her §eye ragmen merkezi olmad1gm1 dil§ilnmcye ba§-
layabilir; ama bu, o kimsenin gi.i~silzlilgilni.i rasyonclle§lirmenin
uygun bir yolu olabilse de. ancak manllken marjinlerin de ol-
madtgtmn kabul edilmesi pahasma sbz konusu olabilir. Bu ol-
gunun kendisinin teoride hesaplanabilecegi umulabilir pekala -
merkez ile marjinler arasmdaki, iktidar ile kmlma arasmdaki da-
nt§tkh dbvil§iln, bunlar arasmdaki sinsi kedi-fare oyununun belli
belirsiz bilinmesi. sisLcmin kendisinin ~tkardtgt molozlann onay-
lant§tyla, egemen rasyonelinin i~ermiyor gorilndilgil §eylerin daha
~tarptct bir onaylam§tyla el ele gidecektir. Marjinal ve azmhk ola-
nm kcndi ba§ma olumlu gbrillerek yere gage stgdmlamayacagt ta-
savvur edilcbilir -marjinlerin ve azmhklann halihaztrda yeni-
Nazileri, UFO merakhlanm, uluslararast burjuvaziyi vc sapkm ye-
ti§kinlerin kt~lanndan kan gelene kadar ktrba~tlanmalan ge-
rektigine inananlar1 i~fermesinden bLilri.i yetcrince absUrd bir gb-
ri.i§Liir bu, clbette. Yarallct bir kitle harekcti fikri, hem bu dti§iince
tarzt a~tsmdan hem de bir John Stuart Mill'in eski usiil liberalizmi
a~tsmdan, terimlerde bir ~eli§ki olarak gorilnccekLir; ~ilnkil isabetli
bir §Ckilde bellek kaybma ugramt§ bu di.i§ilnce tarz1 arLtk haytrh bir
sistem omegini ya da cazip bir kitle harcketini ammsamamaktadtr.
A§mya vardmldtgmda, boyle bir ornek, bizatihi "tahakkilm" kar-
§tsmdaki bi~imci onyargtst goz online ahndtgmda, daha once mar-
jinal olan bir aktmm politik 31ftdan ba§at hale gelmesiyle (orncgin,
Afrika Ulusal Kongresi) ugra~makta zorlanacakllr. ManLtken ba-
ktldtgmda, boyle bir aktm yalmzca kcndi degerlerinin iktidara gel-
mcmesi i~in dua edebilir. Sistem, konsensils vc orgilt fikirleri mug-
15
lak anar~ist~e bir tarzda ~eytanl~tmlacak, ho~goriilii bir gorccelik-
criligc bagHlanmi~ olanlar tarafmdan mutlak hastahklar olarak yad-
smacaktJr.
Bir zamanlar kitlescl, merkezi ve iiretkcn olan politik ha-
reketlerin zamanla iflas ctmi~ olmalan bu inancm tarihsel dayanag1
olacakllr; ama bu dayanag1 evrensel bir ogreti ~eklinde gc-
nelle~tirmek, tarihselle~tirici bir dii~iince tarzma hic; uygun dii~mez.
Boyle bir gcnelleme. kitlesel bir radikal politikay1 ammsamayacak
kadar genc; olmakla birlikte sJk.JCI y1gmlann surats1z bas-
kicihgmdan yeterince nasibini alm1~ olanlann teorisi olacakt1r. Ko-
ruyucu bir yasa ya da mcrhamctli bir otoritc gibi bir ~ey olamazm1~
gibi, yasa ve otorite fikirleri de aynm gozetmeksizin de-
gersizle§tirilebilir. Tcorisyenler ozel giivenlik gorcvlilcri tarafmdan
korunan banliyolcrdc Yasamn anlamm1 kaybctmesiyle dalga gc-
~ccckler, bir yandan ~ocuk suiistimalinden kaygilamrken, obiir
yandan dogas1 gercgi iyi oldugu gcrckc;esiylc ihlalc alk1~ tu-
tacaklardir. Protcsto yinc de olanakh olacaktir; ama sistcm hassas
oldugu vc zcdclendigi noktalarda bir denizanas1 gibi kendini anm-
da onaracagmdan, radikal duyarhhk da buna uygun olarak ikiye
boliinecektir -bir yanda kolay zcdclenebilir bir k6tiimserlik ilc obiir
yanda co~kulu bir bitmcz tiikcnmcz farkhhk. harckctlilik, yiktcihk
vizyonu. Tiim bunlar ile toplumsal ve ekonomik ya~amm kasvetli
ol<;iidc bclirlcnmi~ diinyas1 arasmdaki mcsafc, s1kmu vcrecek ~e­
kilde artacakt1r ku~kusuz; ama bu gibi ~cylerin hata bir ycr bu-
labildigi, kcyif VC oyuncullugun tamamcn iktidann tikc;eleri altmda
ezilmeksizin ya~anabildigi, hala ayakta duran birkac; ortama dikkat
kesilinebildigi takdirde bu mesafe azaltJlabilir. Bu rolii oy-
nayabilccck oncclikli adaylar dil ve cinscllik olabilir; dolayisiyla,
soz konusu donemde bu sorunlara yonclik ilgide bir patlama ola-
cagi ongoriilebilir. "Putting the anus back into Coriolanus" ba~hkh
konfcrans bildirileri, burjuvazi konusunda pek az bilgisi olmakla
birliktc oglancihk konusunda c;ok ~cy bilen siiriiyle hevcsli iz-
leyiciyi kcndine c;ekecektir. Gelgclclim, kotiimserlik ile ta~kmhk
arasmdaki boliinmc burada tckrar su yiiziinc ~1kabilir: Kimi dii-
~Uniirler soylcm ve cinselligin iktidarla dopdolu halde nasJI de-
nctlcndigi, diizenlcndigi konusunda tedbiri elden birakmazken, ki-
mileri de ozgi.irle~mi~ bir gostcrcn (signifier) ya da zincirlcrindcn
bo~anm1~ bir cinsellik hayal etmcyc devam edecektir. Radikal itki

16
ortadan kalkmayacakttr; yalmzca tedricen donii~liiriicii bir itki ol-
maktan ~tktp ytktct bir bi~ime biiriinccek ve reklamcllar dt~mda
hi~ kimse dcvrimden soz ctmcyccektir arttk. Radikalizmin onceki,
daha umutlu bir evresinin gururu ayakta kalacak, ama ~imdi bu
gurur hiisran dolu kolii sonur;lannm katt pragmatizmiylc har-
manlanacak, hu da ozgiirliikr;ii kotiimserlik diycbilccegimiz laze
bir sol ideoloji iislubu doguracakur. Bu iislup r;crr;cvcsinde ik-
tidann serke~ligi, cgo'nun manevi zaaft, scrmayenin her ~cyi yutan
giicii, arzunun doyurulamazhgt, mclafizikten kac;t~ olmadtgt, Ya-
samn bcrtaraf edilcmczligi. politik eylcmin belirlenmeye gclmez
sonu\=lan vc dolaytstyla bir kimscnin en gizli umutlannm su ka-
ulmamt~ saflirikligi gaddarca vurgulamrken. sisteme kar~t. haua
ashnda biiliin bir sistem ya da rejim kavrarnma kar~t iitopyact hir
otekinin dii~Ienmesine devam ectileccktir. bzgiirliigiin gerr;ckle~ti­
rilcbilecegine inanacak kadar saf olanlann toylugu ne kadar ki.i-
r;iimsenirsc ki.ic;:iimsensin, ozgi.irliik di.i~iinden vazgcc;:ilmeyeccktir.
insan <;agt'nm vadcsini doldurup sona crdigini gormek istcyen ve
aym zamanda Liberal Demokratlara oy veren insanlara rastlamak
imkanstz olmayacakttr.
Bu ko~ullar allmda hir muglakhk ve belirlenmcmi~lik kiilti.iniin
dogacagmt ummak ir;in ba~ka gerek~eler de var. "Ytruet'' soz-
ci.igi.iniin iltifat olarak kullamldtgt ve bir ~eylcr hakkmda olumsuz
duygular bcslcmenin manevi bir kusur olarak goriildiigii giirhi.iz bir
giri~imcilik ruhuna sahip belli uluslarda, ikirciklik, olurn-
suzlaytclltk, kararstzhk vc bunun gibi fikirlcr, Uzun Yiiriiyi.i~'tcn
bu yana goriilcn en radikal ~ey olarak bi.iyiik onem kazanabilir
pekala. Ama saf-kan bir politik donii~iim olanagt giindem dt~t go-
riindiigiinde, ozenli. kesin bilgiye talcbin oldukc;:a azaldtgt da dog-
rudur. Sistem basitr;c zaptedilcmcz bir gii~le ayakta duruyorsa
cger, hazmt zor ekonomi teorisi ytgmtm haunctmck i~in British
Museum'da debclenip durmanm alemi yoktur. Modern tarihin en
dokunakh anlaulanndan biri, ~e~itli haskt bir;imleri allmda bitap
dii~en crkeklcrin ve kadmlann genellikle biiyiik ki~isel bedcllcrin
odcnmesi pahasma kendi durumlanm daha dcrindcn anlamak ic;in
zorunlu alan belli ol~iide tcknik bilgiyi nastl edindiklerini ve boy-
Ieee i~indc bulunduklan durumu dcgi~tinnek i~in gcrekli tcorik
cephaneligin hir ktsmmt nasll kazandtklanm anlatan i:iykiidiir. Bu
17
erkcklere vc kadmlara. dii~iinsel ya~amm ~imdilerde ABD'de rc-
vat;la olan ekonomik metaforunda, soz konusu bilgiyi cdinirken
yalmzca cfcndilerinin kavramsal kapanmalanyla "sut; ortakllg• ct-
mekte" olduklanm ya da fallus-merkezcilikle i§birligi yaptlklannl
soylcmek, onlara hakaret etmek olacakt1r. Bilmeyc ihtiyat; duy-
mayacak kadar imtiyazh olanlann, yani, aida yatkm olt;iide dogru
bir bilgilenmeden politik olarak hcrhangi bir bcklentisi ol-
mayanlann, kararla§llnlamazhgm erdcmlcrini ilan ctmckle kay-
bcdecek pek bir §cyleri yoktur. Edcbiyat elc§tirmcnlcri, kurtanc1
bilgiye ihtiyat; duyacak bir konumda dcgillcrse eger, oto-
biyografiye veya klsa oykii yazarhgma donmcmclcri it;in ya da ka-
leme aldiklan metinleri yalmzca dilim dilim dograyarak hunlan bir
mukavva kutu it;inde yay1mcllanna tcslim etmcmeleri it;in her-
hangi bir gcrekt;e yoktur.
Sistcmin giiciiniin her §eye ycuigi dii§iiniildiigii takdirde (bu.
sistcmin hem cngin kaynaklara sahip oldugu hem de gaze batacak
kadar ba§ans•z oldugu gert;cgini gozden kat;•ran bir gorii§Liir), mu-
halefctin kaynag1 ancak sistemin d1~mda bulunabilir demektir.
Ama sistemin giicu gcrc;ekten her ~eye yetiyorsa, tamm gcrcgi sis-
tem d1§1nda hit;bir §ey olamayacag1 gibi, kozmik uzaym sonsuz ka-
visinin dl§lllda da hit;bir §ey olamaz zatcn. Sistcm her yerdeyse, o
vakit 11pk1 Kadir-i Mutlak'm kcndisini hic;bir noktada ozcllikle gos-
termemesi gibi sistem de goriinmezdir ve boylece aslmda hit; de bir
sistcm olmad1g1 soylcncbilir. Pan-sistemik olan, yumupk bir fis-
kcylc, anti-sistcmik olana donii§ebilir. Totalitcnin son dercce tcm-
sil edilcmez oldugunu savunmay1, totalitenin var olmad•gm1 ileri
siirmcktcn ay1ran ince bir t;izgi vard1r. Totalitenin var olmad1gl id-
dias• tahminen §U anlama gclir: Belli bir klasik sistcm, "mcr-
kczlc~mi§" tiirde bir sistem yok art1k. Ama bizatihi sistemi bu
tuhaf, cski moda tarzla tammlamak konusunda 1srar eden avan-
gardistlcr. dogal olarak. sistemin biisbiitiin buharla§•P ut;tugu so-
nucuna varabilirlcr. Boyle bir sistem var olsa bile vc onun (h~mda
bir §eylcr mrsa bile bu, muhalif olmaktan ziyade k1yaslanamaz
oland1r: Bizzat sistcm iizerinde ctkili olacak herhangi bir manivcla
eltlc edemcycn k•yaslanamazhkt1r. Boylesi bir gii<;, sistemc mey-
dan okuyacak §Ckilde sistemin yoriingesine girdigi takdirde, bu
giiciin otckiligi anmda kirlenecek ve y•k•c• giicii azalarak hie;-
IX F2AM.KAIP•'"Int•l'lkrntzmttl Youul,:tnt,aiJrr
le~ecektir. Boylece. sistemi tcoridc olumsuzlayan her ~cy. man-
liken bunu pratiktc de yapmaktan acizdir. Sahip oldugumuz her
~ey kar~Istnda bir ba~kahk (alterity) olabilir pekftla. haua tam ~u
anda derimize dokunuyor ve parmak uqlanmizm ahmda sti-
rtikleniyor olabilir; ama bu ba~kahg1 adbnd1rmaya gtici.imi.iz yet-
mez. ~i.inki.i bu ha~kahg1 adlamhrmak zaten onu silmi~ olmak de-
mektir. Bu ncdenlc, anlayahildigimiz herhangi bir ~ey bizim
alc;almi§ mant•gnmzla su~ ortakhg• euiginden. bizi kur-
taramayacaktlr. Oysa sahiJen tuhaf ya da yikJCI olan. bizim temsil
~Cr<fevemi:r.in tamamen di§mda kalacak ve hizc Kant'm gizemli no-
umenon'u gibi bo§. gereksiz gori.inecektir.
Oyleyse. hi.iylesi bir politik doncm sahte gizemciligin ~e~itli iz-
lcriyle dolu olacaktir. Bu, kavram1 yanh§layan her ~eye meftun
olundugu, ozde§lik ve ozde~sizlik arasmdaki sinirm a~ddigi (her ne
kadar biz hunu kcsinlikle hilemesek de) ve biraz once bc-
timledigim mantiksal ~1kmaz111 ~ozi.ime kavu~turu lmaktan ziyade
~ozi.ili.ip dagild•g• bir csrik belirlenmemi§lik durumunu besleyen.
akhn kcndi gorencksel aynmlanm ~a~JrllJgl kasdmalann btiytisi.ine
kendini teslim etmi~ hir gizemciliktir. Boyle bir "dti~iincc" ayn1
anda. hem dilin otcsindeki halihazJrda kavramlamaz bir hali goz
ucuyla gorcbilmck i~in dilin sm1rlanm zorlayacak ol~tide itinah bir
i.itopyac1 olacak hem de sahici bir politik ~1kmaz111 fantastik hir yc-
rindcn edili~i olacaktlr. Tuhaf bir ~ckildc, haz1 radikallerin gcr~ek
kabul cuiklcri bir totaliteyi k111ad•guu, ba~ka baz1 radiknllerin de
bunu tepcsi aum~. totalle~tirmc zorlamas1 alundaki bir beynin uy-
dum1as1 diyerek bir ko~eyc firlalliklanm gormck ~awt•c• ol-
mayacaktir. Kimilerininse ba§at sistemin tamamen olumsuz ol-
dugunu -yani. bu diki~siz ve t;eli~kisiz btittin ip?risindeki hi~bir
§cyin tamm geregi bir dcgcr ta~1yamayacaguu- varsayacaklanm ve
bunun gctirdigi ydgmhgm sonucunda, esrarengiz bir Otcki'yi ide-
allc~tireceklerini ongormek olanakhd1r. Kcndilerinden ba~ka bir
kimse olmama ozlemindcki birinci di.inyamn bazl evlatlannm da
su~luluk duygusuyla kendi kendilerini tizmclcri, soziini.i ettigim bu
oteki ki.ilti.ine e~lik edcccktir. Bu durumda yabanc1. sapkm. cgzotik.
maddi varhga btirtincmcz olana duyulan ilgidc devasa bir art1~ ola-
cagmi kcstirmek zor degil. ins:mlara uzak duran hayvanlara du-
yulan ilgi artacak bclki; ya da radikal tcorisycnler kannca-
19
yiyenlerle veya Alpha Centauri' sakinleriylc ilcti~im kunnak i«;in
crllgmca ugra~trlarkcn bir yandan da bu ilcti~imin, uygun olacagJ
i.izcre, kavranllmaz olarak kalma-;mi umacaklard1r.
Daha az romantik ultra-solcu obi.ir di.i~i.iniirler, sistemin manllgl
icrerisinde, belli bir tarzda uyguland1gt takdirdc sistemin za-
yJflattlmasJ ic;in kullamlabilecck bir ~cylcrin oldugu kamsmt ta-
~tyan obi.ir di.i§i.ini.irlcr. klasik "ic;kin cle~tiri" fikrinin bir degi§kesini
yaralmaya qalt~acaklardJr ku~kusuz. Gelencksel iqkin elc~tiri fik-
rine gore, bir sistcm kendi kendisiylc yap1sal olarak ozde§ olmad•g•
noktalarda al!crnatif bir politik gekcegin golgesiylc dclik dc~ik
olur ve boylcce "ic;crisi" ile "dt§anst" arasmdaki aynmm yaptst bu
anlamda bozulur. T1pk1 kurallan uygulamamn yinc aym kurallann
doni.i§ti.iri.ilmesiyle sonuc;Ianan yollan olmas1 ya da kurallann. kcn-
dilcrini nc zaman ftrlallp alacagmiZI dolaylt yoldan anlattJgt nok-
talar banndtrmasl gibi. herhangi bir sistem de kcndi otekiligini
kendi ic; bolgcsinc nak~cdcr. Bu eski moda iqkin ele~tiri fikri, soz-
gelimi bir "yaptbozum" olarak yenidcn bctimlcncbilir. Ama bu cski
moda fikir ycni gozdc bicyimlcrinde ancak pck ~it!dctli olmayan
stratcjik bir c;au~ma ya da gec;ici bir y•kun. Aklm kalcsine di.i-
zenlcnmi~ ani bir gerilla baskm1 olabilirdi: c;i.inki.i, ic;kin elqtirinin
bu bic;imiylc sistemin tiimi.ine tesir cdebilir bir haldc olmast, sor-
gulamaya c;alt§llgl manugm tuzagma di.i§mcsi anlamma gcleecktir.
Bu ele~tiri politik gi.icrler di.izcyindcn ziyade akll di.izcyinde yii-
ri.iti.ilcn bir cle~tiridir: esasen k1smen tam da boyle bir ycrinden
cy1kma olarak anla~1labilir. Bu ele~tiri. muhalcfet jcstine, ycrlc~ik
gclencklerin rcddinc, <l<flklanamaz olana S1k1 sJk1ya baglt Dadac1
bir politika bic;imi olacakltr. Bu noktada, karnavallara merak duyan
ni.ifuzlu bir tcorisyen, parodisini yapl!gt Yasay1 hicyhir ~ekilde par-
c;alayamayan mtinfcrit bir kan~tkhga s1k1 stk1ya baglt hir teorisycn
ke~fcdildigi takdirdc. bu tcorisyenin h1zla onemli bir bilginlik sa-
nayisi doguracagt kesin olarak tahmin cdilebilir. Ucube canavarlar
vc mazo~izm di.i~i.ince borsas111da dalgalanarak yi.ikseli§c gec;erkcn,
grotesklik gazaba gelecektir.
Kcndinc ozgii bu di.i~i.incenin ardmda yatan varsaym1a gore ya-
rat/CI hir sistem fikri hir oxymorondur·· ve yara!JC! bir anti-sistcm
' Kentaurus tak1my1ld1Z1 ir;:indeki en parlak ve gokyOzundeki tum ylld1zlar ara·
smda parlakhkta Or;:OncO s1rada olan y1ld1z. (r;:.n.)
•• Anlam1 gO<;Iendirmek ir;:in z1! kelimelerin bir araya getirildig1 deyi~ taw. (y.h.n.)

211
fikriyse bir totolojidir. Sonw;ta bunun arkasmda da yarallcl bir po-
litik sistemin dcgcrli orncklerinin pek cndcr gori.ildiigiinii ogretcn
tarihsel ger\ek yatmaktad1r. Boyle olmasayd1. bu dii~i.incc tarzmm
hiiti.ini.ini.in tck bir darbede doni.i~i.ime ugrayacagmm hayal cdilmesi
hi\ de zor olmayabilirdi. Bu di.i~i.incenin yanda~lan farkh bir ta-
rihsel \<tga ail olsalard1 -diyclim ki. ycni, csinlendirici bir top-
lumsal ya~am bi~iminin \alkant1h dogum doneminde ya§asalardl-
bugi.in bagland1klan ogretilerin bin;ogunu savunmayacaklan. rna-
nevi a~1dan kcsindir. Kitlesel bir radikal harekctin hala kaynay1p
durdugu bir doncmde. Sistem ve onun btckilcri arasmdaki kaba iki
kuluplu kar~llhgl, birinin ~eytanla~llflllrken obi.iri.ini.in melek diye
sunuldugu kar~uhg1 altiisl etmek zor dcgildir; \i.inki.i bu k.o~ullar al-
tmda soz konusu "otekilcr" a\=lk~a sistemin kendi i.iriinkridir ve
"otekiler" de kendilcrini zaten boyle bilirler. Au otckiler sistcmi
degi~tirme gi.iciini.i tam da sistcm i<;indc akla yatkm. merkezi bir
rol oynamalanndan ahrlar. Ama ayn• zamanda boyle bir i<;kin ele~­
tirinin yalmzca gelip gc~ici. taktige dayah ya da onemsiz bir olay
olahilecegi fikrini bir yana b1rakmak daha da kolaydlf. <;iinki.i bu
durumda reli~kili sistemlerin bulundugu, tiim altcrnatif ya~am bi-
~imlerinin birhiriyle kavgah oldugu ve "sistem" ile "muhalcfet"
nrasmda yapllacnk herhangi bir bi!Jimselci aynmm akla yatkm ol-
madJgl a<;1k~a goriilecektir. Etraflannda "sistcm"in kar~1sma ~·­
kannaya uygun bir gi.i~ aray1p duranlar, genclliklc "sistcm"in ken-
disinin ta niivesinc dck <;all~mah ve <;cli~kili oldugunu unutan.
~ogulcu bir kisvcyc hi.iri.inmi.i:j saf-kan bircr tck~idirler. Oxford ya
da Santa Cruz'un asude ortammda bunu hisscuncnin zorlugu. bu
korli.igiin yetcrli bir mazercti sayllamaz.
Bi.iti.inli.ik korkusunun verdigi tcla:jla radikallcrin totalite fikrini
1skartaya ~1kam1alan. digcr daha olumlu ~eylerin yanmda, ~ok ih-
tiya~ duyduklan avuntuyu bulmalan anlamma gclir. <;:i.inki.i. hi~bir
kapsamh politik eylcmin gen;cktcn uygulanabilir gori.inmcdigi bir
doncmdc. mik.ro-politika denilen politikanm glindcmc otunlugu bir
doncmde, bu zorunlulugu bir erdeme doni.i§li.irmek -bir kimscnin
politik Sllllflannm kat1 bir ontolojik zcmini olduguna, bu zcminin
toplumsal totalitcnin her hali.ikarda bir kuruntu oldugu ger\egindc
yall1gma kendisini ikna etmcsi- rahat hlllCldlr. Aslmda do-
niiliti.iriilccek bir biilUn olmaymca. bi.itiini.i doni.i~tiirmck i<;in eldc
21
hazu bir politik failin bulunup bulunmamas1 da sorun olmaktan
c;•kar. Sanki, ekmek b•c;ag• kaybedilmi~ de, ekmegin zaten di-
limlenmi~ oldugu ilan cdiliyor gibidir. Her ~eye ragmen totalitelcr
birileri ic;in var olmak zorundad1r; ve ~imdilerde totaliteler hie; kim-
senin i~ine yaram1yor gibi goriiniiyor. Gelcneksel olarak totalitcler.
kendi baskJci ko~ullanm degi~tim1eye giri~mek ic;in bu ko~ullann
biitiinscl bilgisine acilen ihtiyac; duyanlar ac;1smdan dii~iiniilmii~tiir.
Bazl insanlar SITf ozgiir ve mutlu olmak ic;in, kendi ozgiil du-
rum lanmn dalm kapsamlJ bir bag lamia ic;ic;e gee; me tarzm• kav-
ramaya ihtiyac; duyarlar (c;iinkii bu tarzm man11g1 onlann mu-
kaddcratlanm belirlemelcrinc yard1mct olmaktad•r). Biitiin totalite-
Jcrin ba~lang19 noktas1 olduk~a tikcl durumlard1r. Evrenscllik ile
farklJitgm ya da ozgi.illligiin hic;bir ~ckilde basil birer kar~Jt!Jk ol-
madJglllJ gozdcn gec;irebilecegimiz birkac; yoldan biri de bu gcr-
c;ekten gec;iyor.
Bu ic;ic;c gcc;melcr ya da kenetlenmclcr kendilerini gene! ya-
~anuda kendiliginden w;•ga vurmuyorlarsa. iyi bir ampirist biiti.in
bir kapsaml1 sistcm fikrindcn ku~ku duymak ic;in bu olguyu f1rsat
bilip iisti.ine atlar. Ya da bunun ycrine, ~eylerin nasll olduklan ile
nasll goriindiikleri arasmdaki bu mesafeyi ac;Jklayan baz1 me-
kanizmalann olup olmad•g• sorulabilir. Freud'un id kavram1m.
Cambridge Dniversitesi'ni ya da <;ocuklan Koruma Fonu'nu hie;
kimse c;•plak gozle gonnedigi gibi, gerc;ektc bir sisrem goren de ol-
mami§IIr elbet. Ama bu olgudan hareketle bunlann hic;birinin ger-
c;ekte var olmadJgl sonucuna vanlmasJ acelecilik etmek olacakm1§
gibi goriiniiyor. Bu, giindclik ya§amumzm goriinmcz olsa da, tu-
tarlJ bir giic;ler kiimcsinin tcsiri altmda oldugunu koyutlayarak an-
lamh ktlabildigimiz kahcJ, degi§mcyen belirli etkilerin giindelik
y~amJmJzda yer edip etmcdigi konusunda spekiilasyon yapma me-
sclesidir daha c;ok. Her ~eye ragmen Freud bilim;d•~tm. yani ulu-
sa~m kapitalist sistemden tutarlJ bic;imde soz cdip edemeyecegi-
mizden ku§kulanan bazt kimselcrin iman gi.ici.iylc savunduklan bir
kendiligi (entity), tam da bu ~ekildc bulup c;•karmt§tl. Boylesi bir
spekiilasyon bu sistemin dogast hakkmda -mcrkezle§mi§ mi yoksa
merkezsiz mi, birle§ik mi yoksa asimctrik mi oldugu, bclirleyici bir
ilke tarafmdan mt donatlld•g• yoksa tck bir oze indirgcncbilir mi
oldugu konusunda- hic;bir iddiada hulunmaz. Ama bi.itiin bir sistcm
22
fikrini safdil bir ozctiliikle ozde~le~tirip kavramm kcndi kendisini
itaatkar bi<;imde iptal etmesine izin vererek ya~am1 kendiniz i<;in
kolayla§t1rma olanag1 daima clinizin altmdad1r elbettc.
Her ha!Ukarda onemli olan, totalitc kavrammtn. kcndisi a<;l-
smdan pratik bir farkhhk yaratacag1 bir ozneyi irna etmesidir; ama
bu ozne bir kcz devrilince, sistcmin btinyesinde eriyince. dagdmca
ya da donti~Uncc, totalite kavrammm da onunla birlikte sontip git-
mesi muhtcmcldir. Demek ki. hcrhangi bir muhtcmel failin yok-
lugunda. alttist etme fikrini muhafaza etmek istcmcdiginiz sUrccc
totalite kavmm1 gozden dii~cccktir; bu durumda sistemin kendi
kendini harap cttigini her zaman iddia edchilir ve boylclikle belli
bir ku~kuculugu belli bir radikalizmlc bile~tircbilirsiniz. Ama bu-
giinlerde. diyclim devrimci bir milliyetc;ilik c;agmda olacaguun tcr-
sine. totalitc fikrinin genet olarak hi<; kimse i<;in i~Jcvsel bir degcri
yok gibi; bu nedenle, t1pk1 Piskopos Berkeley' in agac1 gibi, Slff ona
bakan kimse yok diye totalitc de varhgm1 yava~ yava§ kaybcdiyor
sanki. ~u halde, sol a<;1smdan politik bir yenilgi c;ag1 dcmck alan
bir c;agda totalite fikrinin teorik itibanm kaybctmesi pck ~a~lrllCI
dcgildir. Totalitc fikri kar~1smda benimsencn ku~kucu tav1r bUyUk
olc;Ude, kendi toplumsal varolu~lanm daha kapsarnh bir c;crc;eve
ic;erisine oturtmak ic;in tizerlerindc hcrhangi ozcl bir bask1 his-
setmeyen cntcleklUellerden kaynaklanmaktad1r. Gclgelelim, bu
kadar talihli olmayan ba~kalan da var. Dolaylslyla. sanki bir yanda
fikirlerinin btiyUk ve etkili olmasmdan ho§lanan mcgaloman, fallus
saplant1h dti§iintirler varm1~. bcri yanda da hcmen hemen go-
rtinmezlc~ecek kadar incc bir politikaya baglanmay1 tercih eden
daha mtitcvaz1, tikelle~tirici dti~UnUrler varm1~ da, bu iki konumun
sahiplcndigi farkh gormc tarzlan arasmda sec;:im yapma sorunuyla
kar~lia~ml~IZ gibi bir durum soz konusu dcgil. Durumu dti~Unsel
tisluplar arasmda yapliacak bir sec;imdcn ibaretmi~ gibi dti-
§Unmcnin kendisi idealist bir hamledir. DU~tincenizin ne olc;:tidc
"ktircsel" oldugu, kitaplanmzm nc kadar kahn ohnasm1 is-
tediginizc degil. nerede durdugunuza, halla bir ycrlcrde durmay1
tercih cdip etmediginize baghd1r.
T1pk1 her ~eyi kavramad1g1 siirece tek laf edemeycn zihinsel
a<;1dan llkanrm~ bir ogrcncinin durumunda oldugu gibi, totaliLCye
duyulan inancm gcrc;ek politik degi§imin oniindcki uyu~turucu bir
23
engel olduguna sahiden inanan radikal dii~i.iniirler var. Burada anti-
totalite, teorik bir sorundan ziyade stratejik bir sorun olabilir: Bir
tiir total sistem olabilir pekala, ama politik eylcmlcrimiz sistemi tii-
mi.iylc r;okertemeycccgi ir;in yelkcnlcrimizi riizgara gore ayar-
lamamlz vc daha miitevaz1 olmakla birliktc daha olanakh projclcre
ag1rhk vennemiz tavsiye edilir. Bu, ille benimscnmesi gerckmese
de sayg1 duyulmast gerekcn bir orncktir. Oysa ba§kalan. Margaret
Thatcher'•nkiylc ay111 olan bir gerek~eylc, bir bi.itiin olarak toplum
nosyonuna itiraz etmcktcdir. Totalite aramamak yalnlZC.:a ka-
pitalizme bakmamanm kodunu olu~tunnaktad1r. Totalitelcr kar-
§IS!ndaki ku~kucu bir tutum. istcr soldan istersc sagdan gelsin. ge-
nellikle epcycc ac;1k bir sahtekiirhkt1r. <;ogunlukla da. belli baz1
totalitclerdcn ku§kU duyulurkcn bazllannm da benimsenmcsini
ifade eden bir ku§kuculuga donii§iir. Totalitelerin baz1 tiirlcri -
hapishanelcr. patriyarki. beden, mutlakiyct~i politik diizcnlcr- ka-
bulc §ayan tartl~ma ba§hklan olurkcn. ba~ka tlirleri -iiretim tarzlan.
toplumsal formasyonlar, ogreti sistcmleri- usulca sans\irlenir. Bclki
de tiim totalitelerin "ozcii", belirleyici tek bir ilkcye indirgenehilir
oldugu di.i~iini.ilebilir; ama bu, sozgclimi scvimli kuzey Devonshire
yoresindcki Porlock kasabas1 ic;in gcc;crli degildir. Porlock'un kc-
sinliklc belli tiirde bir totalite oldugu savunulabilir: Kasabamn Sl-
mrlanmn nercde ba~lay1p nercde biuiginclcn hemen hi9 ku~ku duy-
mazsm•z ya da Porlock'u sahil ~eridinde hcmcn yam ba~mdaki
ba~ka bir kasabayla kan§t1rma111z ihtimal di~ldlr. Sumlan gayct be-
lirgindir, ba§ka bir §CY degil a91k9a kendisidir. Ama boyle olsa
bile. Porlock'un, Liim olu~turucu pan;alanm gi.inahs1z hir ta-
rafslzltkla donatan ana caddc ya da ~i~ek~j:i magazasJ gibi tck bir
canlandmc1 giicc indirgencbilir olup olmad1g1 sorgulanabilir. To-
talitelerin daima homojen olduklann1 varsaymak i~in bir ncden
yok; ama ycrktire ashnda gitgide kasvctli bir kendi kendiyle oz-
dc~lige dogru yol ahyorsa cgcr, bunun sol politika teorisyenlcrinin
paranoyasmdan ziyade ulusa~m kapitalizmin i~lcyi~ bi~imlcri vc
pc~i SJra gctirdigi ki.ilti.ircl bi~imlcrlc bir alakas1 var. Totalitcnin
yaln1zca zihinlerde hulundugunu bclirten fikir, sozi.imona maddeci
bir amcntliden harcketle geli~tirilcn dikkat c;ckici ol<;lidc ide:.~list bir
ogrctidir.
Bir totalitcnin bi~imini kavramak zahmctli bir ozcnli dii~i.inmc
24
trabaSI gercktirir; bu ~abay1gaze a(amayan(ann mug(aklJk VC be-
(jrJenmemi~1ikte ciimbii~e dalmalannm bir ncdeni de budur. Bir
yanda, i:izgiir olabilmck i~in diinyadaki ~cylerin kcndileri a~Ismdan
nercdc durdugunu kaba hatlanyla bilmeye ihtiya~ duyanlar vard1r.
obiir yanda ise "~eylcrin nasii bir konumda bulundugu" gihi ifa-
dclerin ncsnelcilik, bilimcilik, fallus-merkezcilik, a~km ve kapts1z
ozneler ve daha pek ~ok iirperlici ~cyler ima ettigini di.i~iinenlcr bu-
lunur. (Hatta oyle gi:iriiniiyor ki, "daha sonra Lord John Russel.
Ba~bakan oldu" gihi si:izcclcrin. kendilerine "pozitivizm"in sinsi
orneklcri gihi goriinecegi kimseler de olacakllr.} 13urada laf ola
beri gelc farzcttigimiz hayali ~agda. epistemoloji sorunlanna halm
sayi11r ol~iidc miirekkep ve kan harcanacagm1 umabiliriz -felscfi
soru~turmanm diinyay1 en fazla ~alkaladigi bir ~ag oldugu soy-
lenemcye-ccginden, bu da bir n<;:Idan tuhaf ya, neysc. Ama muh-
temclcn, birtakm1 klasik cpistemolojik modellcrin bariz ~okii~ii
kar~Ismda, bir politik cylemlilik duygusunun yitimiyle yakmdan
bagmlliJ bir ~i:ikii~ kar~Ismda diinyay1 nasii bilcbilecegimizin ve
bilip bilcmeyecegimizin a~1klanmasma ihtiya~ duyulacakt1r. Diin-
yayla kar~I kar~Iya gclmcmizin as1i yollanndan birinin pratik ol-
masmdan o!Urii. bu kar~Ila~ma esnasmda diinyanm ~ok haris bi-
~imlerindcn herhangi birine ba~vurmam1z yasaklanmt~sa, kcndi-
mizi orada, d1~anda ger~ekten bir ~ey olup olmad1gim ya da en
azmdan kendimiz kadar ilginrr hir ~cy olup olmadtgmt sorar haldc
bulmam1z uzun siirmeyeceklir. Bclki de hepimiz kendi soy-
lemimizin hapisanesine ltkthp kahnt~tzdtr. Bu. dili bir ufuktan zi-
yadc engel olarak kavrayan zihin a~tCI bir metafordur ve bu mc-
taforun hcdensel bir analojisi hayal edi1ebilir: Yalmzca kcndi
zihnimin dt§li1U ~tkabildigim takdirdc orada, dt~anda bir ~ey olup
olmadtgmt gorebilirim. Yal111ZCa bcdcnimin ordiigii duvarlann ole-
sine ge~ebildigim takdirdc di.inyayla dogrudan dogruya kar~1 kar-
~tya gelebilirim. ~imdi oldugu haliylc diinyayla ancak bu hantal.
uzun mcnzilli tarza ha~vurarak ugra~abilirim. Ama bir bedcn,
di.inya iizerinde cdimdc hulunmamn bir yoludur yalmzca. diinyaya
cri~menin bir tarztdtr, hir di.inyanm tularlt bi~imde i:irgiitlcne-
bilecegi bir han~ket noktasl(hr clhctte. Bir kercsindc Maurice Mcr-
lcau-Ponty'nin de bclirttigi gibi. "bir hedcn, yaptlacak bir ~eylcrin
oldugu yerdir". i~i aym zamanda bir dt~ olan. "i~ ktsm!" hir "dtp"
15
dogru uzanan biteviye bir ge~it olnrak olu~turulan. surekli bir kendi
kendini all ctme ya da nesnelere dogru. i~kin ile a~km arasmdaki
aynmt par~alayan (biri oburunun i~inde nak~edildiginden) bir su-
rUklenme olan dil i~in de gc<;crlidir bu. (Ludwig Wiugcnstcin bir
kcresinde, ni~in "dtf diinyadan soz ediyoruz ki, diyc sornlU~lu.
Neye gore dt~?) Bir dil banndtrmak zaten tam da bu ncdcnle dilden
daha fazlasmt banndtrmakttr; dili a~an bir ~cylcrin oldugunu tam
da dilimizin i~ bolgesi bildirir bize. Soylcm, a~tkltk gctirmekten zi-
yade bulamkltk yaratabilir ku~kusuz -ama bunun nedeni benimlc
dunya arasma soylemin girmi~ olmast dcgildir; soylemin yol a~a­
cagt bir kan~tkltk. olsa olsa kolumla. clime alacagun kahve fincant
arasmda hata yapmam olur.
0 haldc, boyle bir <;agda politik solun cpistemolojiyi takmtt ha-
line gctirdigini gormek -bu hastaltklt hayranltgm pckii.la politik bir
yer degi~tirme bi<;imi olabileceginden ku~kulanmak i<;in ille bir
kinik olmak gerekmcse bile- §a~trttct olmayacakttr. Gostercnin mi
gosterileni yoksa gostcrilenin mi gostereni iirelligi konusu ku~­
kusuz kayda deger olsa da. Kt~hk Saray't bombalayan ya da I Ieath
hiikumctini du~lircn bu degildir pck. Ama, her zaman oldugu gibi,
boylcsi bir politik yer dcgi~tirmenin politik ko~ullan bu-
lunmaktadtr. Radikal bir harekct ilerlcmc halindeyken, cpis-
temolojisinin kendi pratigiyle yakmdan ko~ullanmast muhtemeldir.
Boyle donemlerde maddi dUnyamn en azmdan uzerinde edimde
bulunulabilccek v.e dcgi~tirilebilccek kadar ger~ck oldugunu bil-
mek i~in i~rek (esoteric) bir tcoriyc gerek yoktur; ya da dunyanm
bir kimsenin tasanlanna oldukqa uzun bir siire direnebilecck kadar
yogun ve ozerk oldugu bilinir; ya da bir kimsenin teorik og-
rctilerinin veya politik arzulanmn. dunyanm ka~tmlmaz. talcp-
lcriyle uyumlu ktltnabilmesi iqin yeniden ~ekillendirilmesine ih-
Liya~ duyulabilecegi bilinir. Aynca, bili§sel bir hatanm -diyelim,
kapt~llgmtz yonetici smtft, asltnda Licari bankactlar kesiti olmasma
ragmen bir gc~-fcodal htrstz baronlar <;elesi olarak gormeniz-, bir
kimsenin politik pratiginde cngelleyici etkilcr dogurma cgiliminde
olacagt da gcnellikle a~ikardtr.
Bunun gibi ko~ullarda pragmatistlerin tavsiyesini daima dikkate
alabilir ve bili~sel oncrmelcrinizi yalmzca arzuladtgtntz politik hc-
deflcri dcstcklemcnin ~c~itli yollan olarak gorcbilirsiniz. Ama so-
26
nu~ta bir Stalinist olmay1 istcmiyorsamz, boyle yapmamamz ogtit-
lenecektir. Stalinist epistemoloji tam da bu Ltire girer. Her neyse,
asil mesele, epistemoloji sorunlanmn politik tarihin bannd1rdigi
sorunlarla derinden baglanllh oldugudur. Haris bir politik deneyim
bir kcz karaya oturunca. boyle bir pratikte tislii kapah bulunan ger-
~ek~i varsaym1lann daha az ikna edici gorlinmesi ka~milmazdrr.
Daha sonra bir idealizm bi~imi bu ger~ek~i varsayimlarm yerine
ge~mek i~in hamle edebilir pekala. Ama bu idealizm duruma
uygun yeni model bir idealizm bi~imi olacakt1r: "Bilin~"ten soz et-
menin aruk moda olmad1g1 bir ~agda, dtinyanm zihinden ziyade
soylem tarafmdan in~a edildiginden soz etmck daha isabetli ola-
cakur. baz1 a~ilardan ikisi aym kap1ya ~1ksa bile. Bu durumda, her
~eyin bir yorum halinc geldigi iddins1 da dahil olmak iizcrc her §ey
bir yorum haline gelccektir ki, yorum fikri oblir altcrnatillerin tti-
mlini.i iptal edecek vc her ~cyi oldugu gibi birakacakllr. <;:ok isa-
betli bir bi~imde. radikal bir epistcmoloji muharazakar bir politika
doguracakt1r. Soylem her yeri kaplad1g1 takdirde, en ba§Ibo~ me-
tafizik idealizm -IIpki derilerimizin d1~111a ~IkamadJgumz gibi di-
~ma ad1m atamad1gmuz Tann ya da Geist gibi- kadar imtiyazh bir
a priori haline gelir. Dtinyay1 maddi bir diren~ olarak ya~antilamak
ilc soylcmin bir etkisi olarak gormck arasmdaki farkhligi. kol
emegi ilc kafa emegi arasmdaki bir aynm gibi ya da yurtta~ ile en-
telckttiel arasmdaki aynm gibi gormek galiz bir sosyolojik in-
dirgemeciliktir. ku~kusuz. Aynca. bu yeni bayag1 iddiay1 tamamen
goz ard1 ctmek de ihtiyats1zhk olur. Boylesi teorilcrin belli ba!?h
yanda!?lannm cdebi vc fclsefi tiplcr olduklanm gom1ek -sozgclimi,
en fazla tutulan isimlcr arasmda yalmzca birka<; Lane tarih~i ol-
dugunu. bilim adamlannm bu isimlcr arasmda hi~ yer almad1gmi
gonnek- ~a~IrLICI olmayacakt1r. Bu ycni idealizm. kiilttirelcilik
ad1yla bilinen belli bir indirgemecilik bi~imiylc cl ele gidecektir
hi~ ku~kusuz. Erkcklcrin ve kadmlann dogal ortak noktalanm kes-
kin bi~imde dcgersizle~tiren, dogadan her soz a~ild1gmda sinsi bir
gizemselle~tirmcnin i~ ba!?mda olmasmdan aptalca ku!?kulanan ve
ktilttirel farkhhgm onemini abartan klilttirelcilige daha sonra gcni~
olarak yer verecegim.
Epistemolojinin boyle bir donemdc krize girmesinin ncdenleri
bunlardan ibarct dcgil clbcl!e. Bunlara benzcr daha bir~ok nedcn
27
stralanabilir; bu ncdcnlcrdcn birka«j:t, toplumsal gcr«j:ckligin kcn-
disini gostcri toplumunda bizc nastl sunduguyla baglanuhdtr. Her
gi.in di.izcnli olarak sckiz saat tclcvizyon seyrcdcn bir kimscnin, bu
clencyimin ardmdan, bir zamanlar Hindistan't i~gal eden ya da Ka-
rayiplcr'i ilhak eden kcndi kendiylc ozdc~ ozncyc bcnzcr bir ozne
olarak kalmast mtimktin dcgil. Diskonun ya da alt~vcri~ ma-
gazasmm cpistcmolojisinin, mahkcmcnin, mabedin ya da oy kul-
lanma kuliibesinin cpistcmolojisiyle pek bir ilgisi yoktur. Bu ko-
~ullar alttnda, otekiligc a<;tk olmaya elvermcyecek dcnli
vurdumduymaz kcndi kcndiyle ozde~ insan oznclcr, her ~eydcn
once herhangi bir a<;tlmamn soz konusu olamayacagt ol<;i.idc mcr-
kezsizle~mi~ insan oznclcrlc goz goze gcldik!fc. birbirlcriyle son
dcrt:cc uyumsuz ozncllik bi!fimlerinin ortaya <;tkacagmt bck-
lcyebiliriz. Birer i.irctici olarak oznclcr ilc !Ukctici olarak ozneler,
kcndi kendini yaratan gayretli oznclcr ile dt~ merkezli oznckr aynt
bcdcnde ayktrt bir kan~tm olu~turacakttr. Stuart Hall "bundan
boyle 'birey'i bi.illinsel, merkczle~mi~. istikrarlt vc eksiksiz bir Ego
~cr!fevesinde kavrayamaytz" 1 diye yazdtgmda, itiraf ctmek gcrckir
ki, insanm basmakaltp bir sol jestlc. bu "biz" stfauyla ncyin kas-
tedildigini sorast geliyor. Bu "biz", piskoposlan vc banka yo-
ncticilcrini i!fcriyor mu'? Birle~ik oznc hir yap1bozumcu f'iskcylc ya
da tiiketimciligin geni~lcmesiylc dagtltp gidecck bir yanh~ bi-
lin!flilik bit;imi mi'? Boyleysc cgcr, birle~ik ozne nosyonunu clc~­
tircnler ni!fin yanlt~ bilin<;lilik nosyonuna kar~t ~lktp duruyorlar?
Burada sozi.ini.i cttigim ~eylcrin birr;ogu, politik bir militanhk
cragmda farklt hissedilcccktir ku~kusuz. Boyle bir doncmde hi<;
kimsc, "merkezsiz" olmantn nastl bir duygu olacagtnt bilmek i<;in
Godard ya da Mallarme'a b~vurmaya gcrek gormcyeccktir. Soz
konusu mcrkezsizle~mc "ge<;i~siz" ti.irdc bir durumdan ya da igren!f
bir yaygm grip nobcti gibi siireklilik arzedcn ontolojik hir du-
rumdan ziyadc belli birtaktm projclcrc ve ba~kalanyla karma~tk it-
tifaklar kurmaya yonclik "ama<;ll" ya da "ge<;i~li" ti.irdc hir mcr-
kezsizlc~mc olacakttr. Diki~siz bi~imde kendi kcndilcriylc ozdq
insan oznclcr. kendilerini ~u ya da bu ~kilde gi.ivcnle ad-
landtrabilcn insan ozneler her ~eyden once isyan ctmc ihliyacmJ
1. David Morley ve Kuan Hsing Chen. der.. Stuart Hall: Critical Dialogues (Lond-
ra. 1996). s. 226.

2X
hissetmczler. Ama ~u da bir gcn;ek ki, icrac1 failler ne kadar gc-rici
olsa da kendi kcndilcrini onaylayan ve belli Ol~ude kcndine gu-
vcnen. belli ama<;larla donanm1~ vc ayakta kalmalanna yctecck ol-
-rude kcndi kendiyle ozde~ hirer fail olmad1gt surece boyle bir
ayaklanmamn ba§arth olmast da soz konusu olamaz. Ba~ka bir an-
lattmla. boylesi haris politik cylemler. "humanist" oznclcr ile "anti-
humanist" ozneler arasmdaki, kcndi kendilerini belirlcyen oznelcr
ile surccin ctkileri alan ozneler arasmdaki, Bakhtinci bir dol-
gunlukla esneyen bireyler ilc korkutucu ol~iide zay1f Lacanct bi-
reylcr arasmdaki btkkmhk verici kar§Illigi yaptbozuma ugraunayt
vaat cder. Bunun gibi giri§imlcr bocalamaya ba§ladtgmda. bu kar-
§llhklann i-rtcpisel hir tckerrurtin zorlayicthgiyla ortaya ftr-
lamasma §U§Irmamak gerckir. Dcminden beri hayalimizdc can-
landtrdigimtz donemde, es.1sen her zaman payla§llgtmtz, akla
yatkm §ekildc kesin bilgiye duyulan hir inan~la birliktc. oncmli do-
nii~ltirrne cylemlerine giri§cbilmesine yetccek oi-riidc birle§ik bir
insan oznesine duyulan inan~ da i~e donuk bir infilakla ~okebilir.
Buna kar§tltk. politik devlcti devim1ek §oylc dursun pabu-rlannm
bagctklanm baglama yctcneginden yoksun darmadagm ozneyc. §i-
zoid ozneye diiziilen ovgi.i dolu ezgiler hirer gizem olarak kalmaya
mahkumdur. Ve bu bir kez daha. digcr §eylerin yam stra. tarihscl
bir zorunlulugun tcorik bir crdcm haline gctirilmesi olacakur. Bu
aym zamanda, her §Cyden once bizi getirip bu politik pisligin or-
tasma btrakan ge~mi§teki kcndi kendiyle OZdC§. kendi kendini ya-
ratan oznclliklerimiz hakktnda dii§i.inmemize yarayacak -rok ve-
rimli yollar a-rabilir.
Boyle bir -rag hakktnda ba§ka ncler tasarlayabiliriz? Ama-rh ta-
rihsel eylem art.mtn miizmin yctersizligi goz oni.ine altndtgtnda, tc-
lcoloji fikrine duyulan inancm yaygm olarak yitirilmesi soz konusu
olacakttr ku§kusuz. Boyle bir ku§kuculuk hi-rbir §ekildc yalruzca
bu olguya indirgenebilir olmasa bile. ondan tlimiiyle koparulabilir
de degildir. Yckncsak hir basktct rcjimin her ~eyi yoncttigini bil-
dircn varsaytm goz oni.ine almdtgmda, keyif, tcsadi.ifilik ya da oz-
gi.irlii!iin istikrars1z da olsa bir noktaya kadar ayakta kalnu~ ola-
bileccgi ya§am kesitleri bulmak i-rin ~trptntp durmak anla§tltr bir
§Cydir. Runlara metinscllik. dil. arzu, bcden. bilin~dt§t di-
yebilirsiniz rahatltkla. Bu arada. ycri gelmi~kcn soylcyclim de i<;i-
29
mizde kalmastn: Arzunun birincil oldugu fikrinin Aydmlanmaya
yi:inelik bir ele~tiri olarak dti~tiniihnesi ironiktir, ~iinkii bu fikir
Hobbes'tan Holbach'a kadar tam da Aydmlanma'nm bir amenttisii
olmu~tur. Aynca, daha incelikli i:ibiir ~eylerin yant sua, dii~iincn ki-
~inin C!?anh olarak yogun bi~imde analitik ve dch~ctengiz ol~iide
duygusal pulp fiction't olan psikanalize duyulan ilginin artacagt on-
goriilebilir. Psikanaliz asia var olmasaydt bile, muhalif cn-
Lelektiicller bunun gibi bir ~cy yaraurlardt kesinlikle. Aynca psi-
kanaliz bir anlamda radikal bir si.Sylemdir de, ama herhangi somul
ya da dolaystz politik i~erimlcr banndtran bir radikal soylem tam
degildir. Bu ncdenlc. politik a~tdan yontinii yilinni~ bir ~agda ra-
dikal enerjilcre uygun bir dil olarak boy gostcrccektir.
Devlet, SH1lf, iiretim tarZJ. ekonomik adalct konusumlaki daha
soyut sorunlann ~oziirne kavu§Lurulmast ~imdilik ~ok zor go-
rtintiyorsa cger. o vakil dikkatlerinizi daha mahrem vc dolaystz,
daha duyumlu ve tikel bir :}eylere yoneltebilirsiniz. I3edenin arllk
en onemli kahraman oldugu ycni bir govde bilgisinin (sornatics)
ytikseli:}c ge~mcsi beklenebilir bir §eydir. Ashnda, edebiyat ele~­
tirisi alanmda, ktsa bir sure i~inde, Waterloo sava~mm yapddtgt
topraklarda gorntilti olanlan kat kat a:}an saytda beden olacakur. Bu
konuya birazdan egilccegim; bu arada, vah~ice nicelle~tirilmi~ bir
diinyada dil ya da mctinselligin ozgiirltikten arta kalan bolgclcr ha-
line gelebilccegi ve bunun da zamanla. dil vc mctin hakkmdaki
kavrayt~tmtzm dikkat ~ekici yeni bir felsefi motiOer obegi i~e­
risinde ktyas kaldtrmaz ol~tide zcnginle~mcsine yol a~abilecegi ko-
nusunda birtakun spekiilasyonlar yapmaya deger. Ama. bunun aynt
anda hem bir dcrinle~me hem de yer dcgi~tirme olarak i~ledigini
gormck de mtimki.in olabilir. Goslcrenin estirdigi teror ve ca-
zibelcri, luzaklan, ayarunalan vc yaralltgt tahripler: Bunlann hepsi
de aynt anda hem gi.i~lendirici ycni bir politika bi~imi olarak hem
de engellcnmi~ politik enerjiler i~in goz kama~unct bir ikamc ola-
rak. politik a~tdan uyu~mu~ bir toplumda suni bir putkmcthk ola-
rak boy goslerebilir. Oyle ki. daha uygun tarihscl ko~ullar altmda
ltimiiyle ahltiki ve toplumsal ya~armmtza ait olabilecek biitiin yi.ice
dramlar, kcndilerini riskc atan abaruh giri~imlcr, ~irndi arttk bu en-
gellenmi~ itkilerin en azmdan steak tutulabilecegi vc politik gcr-
~eklikte bundan boyle olanakhhgmt yitirmi~ belli birtaktrn ma-

30
ccrac1 si::ikmc (undo) cdimlerinin si::iylem diizeyindc bcslcnip bii-
yiiti.ilebilcccgi tcfckkiirc dayah yorum tiyatrosuna gcri LJkllmi~ gi-
bidir sanki. Bir yanda toplumsal ya~amm kasvctli sistcmatik-
le~tirimi ilc i::ibi.ir yanda gi::istercnin sa-;l11p yuvarlanmalan arasmda
-;arpiCJ bir kar~JLhk olacakllr; hatla baz1 teorisycnlerin, kar~1 tarafm
saldmnas1 ihtimalinc kar~1 i::inceden davramp bizzat diinyamn bir
kopyasm1 kitaba hakkcderek, bu manzaranm yavan ger-;ekliktcn
-;ok uzak oldugu su-;lamalanna kar§I koymaya ~alr~acaklanm ta-
hayyiil cdcbiliriz.
Nitckim. mctin kiiltii. her tiirden iitopyanm miiphcm i~lcvini yc-
rine gctirmcktcdir: Aksi takdirde ammsayamayacagnmz bir oz-
giirliigiin cJhZ imgesini saglamak, ama bunu yaparken de iitop-
yanm fiilen gcn;ckle~Lirilmcsine sarfedebilecegimiz cncrjilerin bir
k1smma el koymak. Ve bu ifrata ka~an si::iylcmin yalmz metnin
i-;inde kalmay1p geneldc konu§ma ah~kanhklanm kapsayacak §C-
kilde geni~ledigi tahayyi.il cdilcbilir. Politik arzulanniZI eylem ha-
linde gen;ekle~tirmek bundan boyle olanakh degilse, bu ar-
zulanmzi gi::istergeyc yi::incltcbilir. sozgelimi gi::istergcnin politik
pisliklcrini tcmizlcycbilir vc bundan boyle cmperyalist bir sava~m
sana erdirilmcsinc ya da Bcyaz Snray'm ycrle bir cdilmesinc hayn
dokunamayacak lilm zaptedilmi.~ cnerjilcri dilsel bir kampanya yo-
lunda scfcrbcr cdebilirsiniz. Oil, 1rk-;1 ya da cinsiyct~i ycrgilere
hedef olanlann gayet iyi nedenlerle bilmek zorunda olduklan gibi,
ba~ka herhangi bir ~ey kadar ger~ektir elbet; incclikli ya da dost~a
konu~ma tam da Loplumsal ya~amm gerekli bir pan;:as1d1r. Ama dil
aym zamanda, ba~ka herhangi bir ~ey kadar bir !"eti~ olarak boy
gi::istercbilir -hem Marksist anlamda ~cyle~rni~ alan, ~ok esrarh bir
kudrctlc donalllm1~ bir nesnc olarak hem de Frcudcu anlamda. ~u
an kavranmas1, yakalnnmas1 zor namcvcut (absent) bir ~eyleri tern-
sit eden bir nesne olarak. Soylem ile gcn;eklik arasmda, katliam
yapmak ile katliamdan si::iz ctmek arasmda i::incmli bir aynm ol-
dugunu yads1mak, ba~ka ~cylerin yam s1ra. bu durumun bir ras-
yonelle§tirimidir. ister dil maddi ger~eklige yi.iklensin istcrse
maddi gcnrcklik clilc, sonu~ta olup bitcn, konu~ma kadar i::incmli
bir ~cyin olmad1gmm onaylanmasidir. Ve tck ba§ma bu nokta, ycr-
kiircnin olduk~a ozgiil bir ki::i~csindeki ~lkmnza girmi§ politik bir
durumu ycterincc anlatm1yorsa. ba~ka ne i~c ynradigllll anlamak
31
zor. Bu aynm yaptlmadtgt takdirdc, dogru ctnik tcrminoloji kul-
lamlmast konusunda en hassas olanlann tamamen etnosantrik bir
pratige teslim olmamalan i'rin hic;:bir ncdcn kalmaz.
Boyle bir donem hakktnda yapabilecegimiz bir spektilasyon
daha var -feci ~ekildc ihtimal dt§t oldugu ic;:in bi.iyi.ik bir tercddi.itle
ortaya koyacagun bir speki.ilasyon. Gcc;:erli sistemin hcrhangi bir
"oteki"sinin, sistcmin otesinde duran bir i.itopik uzamtn bariz yok-
lugunda, o gtini.in daha timitsiz Lcorisyenlerindcn baztlanmn sis-
temin otekisini sistemin kendinde bulmast ihtimali yok degil.
Ba~ka bir anlattmla. bu teorisycnler i.ilopyayt fiilen climizde olan
§eye yi.ikleycbilir, sozgelimi kapitalist tli.izcnin harcketlilikleri ve
ihlallerinde, pazann hedonizmi ve ~ogulluklannda. medya ve dis-
koda dola~tnHI giren yeginliklerde. aramtzdaki daha sofu politik ya-
raltklann halii kasvetle si.irekli uzakla§an bir gclcccgc ertelcdiklcri
bir ozgi.irli.ik ve doyum bulabilirler. Gelcccgi §imdiyc kapattp boy-
leliklc tarihi birdenbire bir duraklamaya ugratabilirler. Bu gcr-
~ckle§ligi takdirde, di.idligi.i kimin c;:altp tarih oyununu bitirmc olo-
ritcsine sahip oldugunu kcndimize sorsak iyi olur. Tarihin sonunun
ilan cdilmesinc elvercn tarihsel ko~ullar nelcrdir? Evden t;tkmaya
c;:ok istekli oldugunuz ic;:in yagmurun kesildigini ilan etmenizin
oni.inde hic;:bir engel olmadtgt ic;:in soruyorum: Bu, hie; degi§meyen
bir edimsel maskaraltk olmasm saktn? Banndtrdtgt sorunlan c;:oz-
mede zafcr kazandtgtmtz ic;:in mi modcrnlik anlammda larih sona
crdi. yoksa bu sorunlar §imdi bize (kimdir hu "biz"?) arltk sahte so-
runlar gibi gori.inmeye ba§Iadtgt ic;:in mi? Ya da bu sorunlan c;:ozme
gorcvini strltmtzdan alltgtnuz ic;:in mi? Tarihin hcrhangi bir i'rsel
dinamigi var idiysc, bu c;:ok daha onceden iptal olmu~ olmastn? Ta-
rihin tamamt mt sona erdi, yoksa yalmzca belirli ktstmlan nu? Or-
negin, hem czilen halklann kurtulu§U hem de Doganm tahak.ktim
alttnda tutulmast sona ermi§ olmastn? Ti.im temellcrin koki.i ku-
ruduysa, nedcn hala bu kadar tcmelcilik var etrafta'? idcolojinin so-
nunu bildircn iyi haber Berkeley ya da Bologna yoluyla stzdmltyor
da, Utah ya da Ulstcr'dcn bu konuda nic;:in bir ses c;:tknuyor? Bu
ham i.itopyactltgm, popi.ilcr klihi.irlin hem olumlu hem de ma-
nipi.ilatif boyutlan oldugunun inkar edilerek tamamen olumlu vc
yadstnamaz olc;:tide dcmokratik ilan edilmesiyle tamamlanacagt da
umulabilir. Ba~ka kimselcr gihi radikaller de zincirlcrini bagtr-
32
Ianna basabilir, hapishane hiicrelerinin duvarlannt stisleyebilir, Ti-
tanik'teki koltuklannt giizclce diizenleyebilir ve me~um zorunlu-
lugun i~inde ozgtirliigii ke~fedebilirler. Ama bu -yani, sistem ile
sistemin olumsuzlanmasi arasmdaki nihai ozde§lik- o kadar kinik
bir oneri ki. tarili bile zor geliyor insana.
Son olarak. olabilirlikler i~indeki en tuhaf olabilirligi tahayyi.il
edin. Deminden beri politik yenilginin ara.zlanndan soz ettim; ama
lrer §eydetJ otJce ya bu yenilgi gerfekte asia ya§a11mad1ysa? Ya bu-
rada soz konusu olan, solun once yi.ikseli§e ge~ip sonra ini~e zor-
lanmas• degil de, ad1m ad1m geli§en bir ~ozi.ilme, sinir sisteminin
tcdricen sakatlanmasi, ag1r ag1r inen bir fel~ ise? Ya kapi§ma asia
cereyan etmemi~ de yalmzca insanlar boyle bir kapl§ma olup bit-
mi§ gibi davramyorlarsa? Kuduz bir kopegin di§lerinin ula-
~abilecegi bir mesafede asia bulunmam•§ birisinin, kuduz has-
taligmm ti.im arazlanm sergilcdigini dti~tiniin bir.

33
 II
Mliphemlikler
~

Ashna bakLhrsa, onceki boliimde soziinii ettigim donemi tahayyiil

etmeye de gerek yak kesinlikle. Tahayyiil etmenizi istedigim bu
donem, ashnda i~indc ya~adlglmlz bir donem ve ad1 da past-
madernizm -bunun ne kadar ge~erli aldugu, biitiin tabam kaplay1p
kaplamad1gl isc tart1~1labilir. Oyleysc, hi~ ~ekinmeden gozlerini
iizerimizc dikcn bir ~eyi ongorme tafralanmn gerektirdigi yarucu
retarik manevralarla ne elde etmcyi umuyarum? Pastmadernizmin
kitabm1 bu §ekilde kurmaca haline getirerek taklit etmemin, past-
madcmizmi ger~ek bir diinyadan ziyade alanakl1 bir diinya alarak
ele almamm amac1, pastmadernizmi, tarihsel mant1gmm bir
kiSffilnl kavrayabilmemize e(verecek ol~iide yabanc!la§llrmaktlr.
Ger~ekte var alan fenameni paranteze aldlglmlzda. ~1plak palitik

34 f3ARKAtrnMrnodrrnitJnin Yanll!l.:lmalun
yenilgi olgusundan, bunun biiyiik k1smim her haliikarda ~Ikarsaya­
bileccgimizi dti~tindtim -bu veriden hareketle geriye dogru ~ah~a­
bilecegimizi, bu dti~tince ah~llrmas1 yoluyla meselenin csasma e-
ri~ebilecegimizi, bu arada postmodemizmin ~e~itli boyutlanm,
bunlar ger~eklige btiytilii bi~imde tekabtil edinceye kadar s1rf te-
orik diizeydeki ruhu ~er~evesinde yenidcn kurgulayabilecegimizi
dii~tindtim.
A~1k~a soylemek gerekirse bu, bir anlamda haddini a~an bir el
~abuklugudur. Ger~ekte hi~ kimse, i~~i simfi militanhgmm
ktillenmesi ya da ogrenci hareketinin katledilmesinden hareketle
yap1bozumu ya da politik dogruculugu (political correctness) yo-
rumlayamaz elbette. Tarihsel zorunluluk ancak geriye yonsemeli o-
larak, olaym ardmdan olu~turulan bir kurgu ya da hipotez olarak
ortaya ~1kabilir. Tesadtifieri kabul eden yanda~lanmn da kesinlikle
onaylayacaklars gibi, postmodernizmin her haliikarda zorunluluk
getiren bir yonti yok; ~tinkii, varsaydigimlz politik yenilginin o-
lanakll bir~ok sonucu var. Ama geriye bakmamn avantajsyla ge-
lecegi ongormek, her ~eydcn once asia dogmam1~ olabilecek bir
§eye ytizeysel bir ka!fmllmazhk gortinttisti veriyorsa egcr, bunu
herhangi bir cski gelecegin i~e yaramayacagm1 bize ammsatmak
hatmna yapmaktad1r -bi:iylelikle ~imdi postmodern kiiltiirtin, nas1l
Kral Lear'm son Sahnesi asia bu sahneyi dayatmayan onceki dort
sahnc ~erc;evesinde bir anlam kazamyorsa, bu tikel ge~mi~ a-
<;Ismdan akla yatk1n tikel bir gelecek oldugunu kavrayabiliriz.
Postmodernizm, kaynag1 nc olursa olsun (bu kaynak "sanayi son-
rasi" toplum, modernligin en sonunda giivenilirligini yitirrnesi, a-
vangardm niiksetmesi, kiilti.irtin metala§masi. canh yeni politik
gii<;lcrin ortaya <;Ikmasi, toplum ve i:izne konusundaki belli klasik i-
deolojilerin ~i:ikmesi vb. olabilir), aym zamanda ve esasen ya unu-
tulmaya terk ettigi ya da golgesiyle kap1~maya asia son vcrrnedigi
bir politik fiyaskonun tiri.ini.idi.ir.
Postmodernistlerin bu i:incrmeyi alk1~1ar c~liginde kabul et-
mclerini bcklememek gerek. Kendilerinin tarihsel bir fiyaskonun
sonucu oldugunun bildirilmesinden hit; kimse ho~lanmaz; upk1 bi-
zim de iblisin di:illcri oldugumuzun soylenmesini ho~ kar~IIamaya­
cagimlz gibi. Her iki durumda da, sozii edilen kokenlerden gurur
duyulamaz. Peki ama boyle bir anlat1 bizzat postmodernizmin i-
35
kirciksiz reddetligi c;izgisel. tarihselci, indirgcmeci teleolojinin
ba§ka bir omegi olmuyor mu'? Tarihselcilik mesclesine biraz sonra
egilecegiz; ama burada onerdigimiz anlatmm indirgemeci olmas1
gcrekmiyorsa, bunun ncdcni postmodemizmin yalmzca sahip ol-
dugu kokenden ibarct oldugunu dii§iinmcnin sac;mahk oldugunu
kabul etmemizdir. Bir kerc, yeri geldigindc tam tersini belirten i-
tirazlar ne olursa olsun, postmodernizmin biiyiik bir boliimii,
yiiksck modernizmin kendisinc kadar uzamr ki, bu da onu s1rf 1960
sonras1 bir fcnomen olmaktan c;1karan bir §Ccereyle donat1r. ikin-
cisi. bir Madonna'mn, Gotik taklidi binalann ya da Martin Amis ro-
manmm nasii olup da politik bir bozgunun iiriinleri olduklanm an-
lamak, baz1 giri~imci kiilliir elqtirmenlerinin boyle bir baglant1
kum1alan ihtimal dJ§I olmasa da zordur.
Postmodernizm punk rock'tan otc-anlatiiann oliimiine ve o-
radan foucaull hayranlanna kadar her ~eyi kaps1yorsa cgcr, tck ba-
§111U hcrhangi bir ac;IklaylcJ §Cmanm, bunun gibi tuhafl1k dc-
rccesinde hcterojen bir kendiligin hakk.1m nasii olup da vercbilc-
cegini anlamak zor. Bu mahluk hu dcnli c;e~itlilik arzediyorsa, nasii
olur da Peru'dan yana ya da Peru kar§Ill olabilcccgimizdcn daha
fazla postmodernizm yanliSI ya da kar~Ill olabiliriz ki? Post-
modcrnizm herhangi bir birlik barmdmyorsa cger, bu olsa olsa yal-
mzca Wiugenstein'm "ailevi benzerlikler"lc kastcuigi tiirden bir
bcnzerlik olabilir; bu anlamda postmodcrnizm kcndi dogmatik
ozciiliik-kar§Ilhgmm ogretici hir ornegini sunuyor gibi goriin-
mektcdir ki, bu konuyu daha sonra etrafl1ca ele alacagim. Post-
modernizm politik bir c;okii§iin devammdan ba~ka bir ~ey ol-
masaydJ cgcr, sahip oldugu CO§kulu tonlamay1 ac;1klamak zor, daha
olumlu niteliklcrinin herhangi birini ac;Iklamaksa imkans1z olurdu.
Sozgelimi, postmodcrnizmin en kahc1 ba§arismm -yani cinsellik.
Loplumsal cinsiyct vc etni sorunlanmn politik giindeme, c;ok giic;lii
bir miicadeleye giri§meksizin silineceklerinin dii~iiniilmcsini im-
kansJz kiiacak olc;iide saglamca yerle§mclerinc postmodernizmin
yard1m etmi~ oldugu gerc;cginin- radikal politikamn s1mf, dcvlct, i-
deoloji, devrim, maddi iiretim tarzlanyla ugra~an daha klasik bi-
c;imlerinin bir ikamesinden ba§ka bir §ey olmadigmi iddia etmck
zorunda kahrd1k.1
1. Postmodernizmin bu konularm gOndeme yerlel?tirilmelerine yard1m ettigini
sl:lyluyorum; ama kad1n hareketi ve yurtta~ haklan hareketi gen;:ekte post·

36
 Esascn, postmodernizmin imtiyazh politik konulanmn, ba~ka
~eylerin yam s1ra, hirer ikame olduklan hence yadsmamaz. in-
sanlara toplumsal a~1dan iistiinliik duygusu verrncdigi i~in hayal
kmkhg1 yarauyor gibi goriinen bitap dii~mii~ "klasizm" kavrammm
i~indcn gelen herhangi bir ki~i ya da toplumsal cinsiyct veya yeni-
kolonyalizm iizerinc yap1lan tart1~malarda s1mf yaplSlnm ve maddi
ko~ullann ihmal edilmesinin yaratt1g1 ac1kh sonut;lan gozlemlcmi~
olan herhangi bir ki~i. burada soz konusu olan vahim politik ka-
yiplan kii~iimseyemez. Kendi gelenekleri de dahil olmak iizcrc
sosyalist gelenekler konusundaki cehaletleriyle, b~ka ~eylerin ya-
m s1ra postmodernist bcllck yitiminin sonucu olan politik radikal-
leriyle Ball diinyas1. bugiinlerde diki~ yerlerindcn sokiilmektedir.
Biz de kalkm1~ burada tarihin tamk oldugu en biiyiik reform ha-
reketinden soz cdiyoruz. Bugiin, hemen her cephesiylc va-
rolu~umuzu belirlcyen -hazen sozciigiin tam anlam1yla belirlcycn-,
kendi aralanndaki yJklCI ~au~malarla birlikte uluslann kadcrlerini
biiyiik olc;i.ide tayin eden ve bizzat giindclik hayaum1zm rcngi olan
iktidar kar~1smda kay11s1z ya da mahcubane sessizligini koruyan
maskarala§ml~ bir kiiltiirel sol ilc kar§l kar~1ya kald1k. Kar~Jm1zda
oyle bir manzara var ki. sanki. ba~ka her ttirlii bask1C1 sistem bi-
~imini (devlet, medya. patriyarki. Jrk~ihk, ycni-kolonyalizm) tar-
tJ~mak, genellikle tiim bu sorunlann uzun vudcdeki giindemini o-
lu~turan ya da en azmdan bunlann koklerinc kadar inen sistemleri
tartl§rnamak ko§uluyla mubah sayi11yor gibi.
Bugi.in sermayenin iktidan o denli kasvet verici dcrcccdc a§ina,
o denli yiicc bi~imde kadir-i mutlak vc her yerde ham ve nam
beklcmektedir ki, solun btiyiik kesimleri bile bu iktidan, sanki ye-
rinden oynattlamaz bir yap1ymt§~asma sorgulamaks1zm kabul e-
dcrek dogalla§tJrmayJ becerdiklerinden, aruk sermaycnin ik-
tidarmdan soz ctmeye cesaret edemiyor gibidir. isabetli bir
analojiyc ba~vurmak gerekirse, bir yandan kendilcrini ta kilcal da-
marlanna kadar ilgilcndiren bir konu olmakla birlikte tamamen ka-
musalla~unldJgmdan sadece akademisyenlerc yara§IT bir konu gibi
gori.inen miilkiyet haklan kar§Jsmda ~ekingcn bir scssizlige go-
miili.irken, obiir yandan monur~i. aile. ~ovnlyeligin oltimii vc Hin-
modernizmi iinceledigi gibi, bu eylemcilerin hepsi kendi politikalanm post-
modern terimler l{erl{evesinde tammlamamaktad1r.

37
dastan'm ilhak edilmesi gibi konulara ili~kin tartt~malara ginncye
hevesli bozguna ugramt~ bir sag-kanat politikacliar ve entelek-
tueller toplulugunu canlandmn gozunuzde. Kullurel solun buyuk
bir bolumu isc, Darwinci bir uyumlulukla, tarihsel ortammm rcn-
gine bulanmaya ba~ladt: Kapitalizmc laytktyla meydan okunama-
yacak bir ~Jagda ya~tyorsak eger, bu durumda tum niyetlere ve a-
ma~Jiara ragmen, kapitalizm de yoktur aslmda. Marksizme gelince:
Lenin yalmzca bir "sc!Jkinci" idi, tcori ve politik orgutlenme ise
"erkeksi"; (bir par!Ja du~unsel atthmm yardtmtyla) tarihsel ilerleme
"teleoloji" olup, maddi uretime duyulacak hcrhangi bir ilgi ise "e-
konomizm" batagtdtr. "Teori" soz konusu oldugu kadanyla, arttk
Battmn Foucault hakkmda bllmcdiklcri ~cy yokken duygudan an-
lamayan parlak gen!J crkek zombilcrlc dolup ta~tyor olmast, Julia
Kristeva'mn Jirik ~iire bu ncdenle dort elle sanldtgt sonucuna va-
nlmasmt gerektirmcz elbct. (.ok uzun bir sure once Aydmlanma
denilen anla~tlmast gu!J felakete maruz kalmt~llk, sonra Ferdinand
de Saussurc'un ilk talihli okuyucusu tarafmdan 1972 yth civannda
bu fclakcllen kurtanldtk. Panlttlt teorik moda kullii ve haztr en-
telektuel tukctim mamulleriyle birlikte postmodernizmin buyuk bir
bolumunun destekledigi politik cehalct ve tarihsel kayllstzltk,
Beyaz Saray'da bir bayram havast estiriyor olsa gerek (politik vc
du~unsel egilimlerin Beyaz Saray'm kulaklanna ula~madan once
dt~an !Jtkmadtgmt varsayarsak).
Gelgclclim, bunlann hi!Jbiri, postmodernizm politikalarmm. a-
dtnt anmaya bile curet edemedikleri bir politik arzunun i-
kamclcrindcn ba§ka bir ~ey olmadtklannt soylcmek anlamma gel-
miyor. Tam tersine, postmodernizm politikalan yalmzca dunya-
tarihsel onemde sorunlan tcmsil ctmekle kalmaytp, aym zamanda
gcnelliklc bizzat sistem tarafmdan oldugu kadar geleneksel sol-
cular tarafmdan da stk stk dt~lanarak bir yana ftrlalllan milyonlarca
insamn teorinin merkezindc boy gostennclcrini ifade eder. Dt~­
lanmt~ olan bu erkekler ve kadmlarm one surdukleri hak iddialan
yalmzca Laze bir politik taleplcr demeti olarak boy gostcnnekle kal-
maytp, aym zamanda zengin bir hayal gucuyle politika kavrarmnm
ktltgmt da degi~tirdi. Mulksiizlerin, "iktidar" sozcugu eski anlammt
yitirdigi zaman ger~Jekten iktidara geldiklerini biz gayet iyi biliriz.
Dolaytstyla, hugun gcr~ckle~en paradigma dcgi§ikligi -iktidar, ar-
3R
zu, kimlik, politik pratik arasmdaki bagmular hakkmda sahip ol-
dugumuz anlay1~ta goriilcn hakiki bir dcvrim-, daha onceki bir
<;agm etsiz, kans1z, kctum politika anlay1~Inlll ol<;iiyc vurulama-
yacak denli derinle~tirilmesini tcmsil etmektedir. Bu verimli,
diizcnli kiiltiiriin 1~1gmda kendisini donii~tiinneyi ba~aramayan her-
hangi bir sosyalizmin daha en ba~tan iOas etmeye yazgil1 olduguna
ku~ku yok. Sosyalizmin zengin kavramlanmn -s1mf, ideoloji, tarih.
totalite, maddi iiretim- her birinin, kendilerinc payandalik eden fel-
sefi antropolojiyle birlikte tekrar gozden ge<;irilmcsi gerekecek.
Klasik sol-kana! dii~iince ile bu du~iincenin kar~1 !Jlkllgl ba~at ka-
tegoriler arasmdaki su(,' ortakhklan, insana utan~ verecek bi<;imde
a<;1k<;a ortaya serilmi~ bulunuyor. En militan cephesiyle posl-
modernizm, diinyanm a~agllanm1~ ve yerilmi~ insanlannm sesi ol-
du ve bunu yaparken sistemin rniistebit OZ-kimligini en derindcki
nuvclerinc dek sarsma tehditini yara1t1. insanm, postmodernizmin
berbat a~mhklanm s1rf bu nedcnlc heptcn affedesi geliyor.
~u halde, postmodemizm politikalan aym anda hem hir zen-
ginle~me hem de bir ka<;amak olmu~tur. Bu politikalar ya~amsal
onem ta~ly<m ycni sorulann oniinii a<;abildiyse, bunun ncdeni
k1smen, daha eski politik sorunlardan -silinip ortadan kay-
bolduklan ya da <;oziime kavu~turulduklan i<;in degil, ~imdilik ko-
layca yoluna koyulamaz olduklan kamtland1g1 i~Jin- hi<; de vakur
saydamayacak bir tarzda ricat etmi~ olmaland1r. 1970'lcrin
ba~lannda sosyalizm. gostergelcr ve cinsellik konulanm tart1~an
kiiltiir tcorisyenlcrine rastlamrd1; 1970'lerin sonunda ve 1980'lerin
ba~lannda gostergeler ve cinsellik konusunda kap1~1yorlardl;
1980'lerin sonlanna gelindigindeyse cinsellik hakkmda ko-
nu!?uyorlardl. Bu. ille bclirtmck gerekirse, politikadan ba~ka bir
yerlere dogru cercyan eden bir yer degi~tirme degildi, <;iinkii dil ve
cinsellik diplerine kadar politiktir; ama her nedensc, bunun belli
birtak1m klasik politika sorulanmn otesine hamle etmenin degerli
bir yolu oldugu ortaya !Jlktl. brncgin, insanlann <;ogunlugunun ni-
<;in yeterince beslenemedigi sorusu giindcmden tamamen !JlkanldL
Bugiin fcminizm vc etniklik, ger<;eklikte kar~1 ka~1ya kaldlglmlz
en ya~amsal politik miicadelelcrin bazllanm zihinlerde uyand1ran
hirer alamet i~levi gordiigii i<;in popiilerdir. Buna ilaveten, ille anti-
kapitalist olmalan gerckmcdiginden ve dolaylslyla post-radikal bir
:w
~aga cuk oturduklanndan popiilcrdir feminizm vc etniklik.
1960'lann sonlan vc 1970'lcrin ba~lannda ger~cklc~cn politik ma-
yalanmadan dolayh yollarla ortaya ~tkan post-yaptsalcthk.
tovbekar bir militamn yurt dt~ma ~tkttklan sonra yav~ yava~ dc-
politiklc~mesi gibi. ba~ka ~eylerin yam stra, kaldmmlan sokerck
sokaklan diimdi.iz. etmi~ alan bir politik kiilli.iriin soylem diizeyinde
canlt tutulmasma yaradt. Aynca, post-yaptsalcthk, ba~ka tiirlii bir
ytktctltgm elde ham goriildiigi.i bir rragda bu politik encrjinin
hi.iyiik ktsmma zorla cl koyup yiicclterek, "gosteren"e yoneltmcyi
ba~ardt. Qznelligin diJi. poJitik eyJem VC orgiitJcnme konusundaki
sorunlan hem kapt dt~an etti hem de arltrdt. Kendisi hakkmda olsa
olsa heniiz olmcdigi soylencbilecek ve biiyiik ~ogunluguyla, ycr-
ki.ircnin bizim bulundugumuz. ko~esine ait alan ba~tbo~ beyaz, cr-
keksi, Bauh solun i~inc kapandtgt ~itler, toplumsal cinsiyet ve et-
niklik konulan tarafmdan siirckli Laciz edilcrck a~mdtnldt. Keyi(,
miizmin sofu radikalizmin ba~ma bela kesilmck iizere hm~la geri
dondii ve aym zamanda tiikctimci hcdonizmin miistehzi bir alameli
olarak boy gosterdi. Yi.izytllar boyunca pi.iriizsiiz ~ckilde gor-
mcmezlikten gclinecek denli a~ikar ve can stktct bir mcsele alan
bcdcn, kanstz bir rasyona\ist soylemin keskinligine son verdi vc
halihazuda tiim zamanlann en biiyiik feti~i alma yolunda cmin a-
dtmlarla ilerlemeklcdir.
Bu sattrlarda denemektc oldugum ve gelencksel olar01k akhn di-
yalektik alt~kanhgt diye bilinen dii~iince iislubunun postmoder-
nistler arasmda pek rcvarrta olmadtgmt bclirtmek gerekir belki de.
<;cli~ki kavramma kendi sozliiklcrindc pek az ycr lalllndtgmdan,
rrcli~kinin iki yakasmt birden dii~iinmeye c;alt~mak, posl-
modcrnistlerin pek sevdikleri bir Larz degildir. Tam tcrsine, tiim
farkltltk, rrogulluk, heterojenlik lafazanltklanna ragmen. post-
modem tcori gcnelliklc hayli kall bir kutupsal kar~llhklar a-
racthgtyla i~ goriir. "Farkhhk", "~ogulluk" ve bunlarla ittifaka gi-
ren Lerimlcr, olumluluklan su gotiirmcz bircr tcrim olarak tcorik
~itin bir yanma konulurkcn. bunlann antitczleri saytlan mc~um tc-
rimler (birlik, ozde§lik, totalite. cvrenscllik/tiimcllik) ~itin obiir ya-
mna ycrle~tirilir. Astl sava~a girmeden once, c;iiriiliilmesi daha zor
goriincn bu kavramsal sava~c;tlar ust<~ltkla ccphc onlerinc
siirlilmii§tiir; yani bu tcrimlcr kurcalamp bozulmu~. kotiiriimlc~-
40
tirilmi§ ya da ~u veya bu bi9imde guli.inc;le~tirilmi~ vc boylclikle
mclek gi.i9lerin zaferi hemen hemcn garantilenmi~tir. Postmodcrn
teori, duha incelikli fclscfi etki alanlannda, ozdc~lik vc ozde~sizlik,
birlik ve farkhhk, sistcm vc bteki gibi terimlcrin birbirlerine kar-
~·hkh bag1mh olduklanm kabul eder; ama i~ duyarhhga gelincc,
postmodcrnizmin sempatilerinin hangi yakaya yonclik oldugundan
ku~ku duyulamaz. Postmodemistlerin c;ogundan farkh olarak, ben,
postmodcrnizm konusunda bir 9ogulcuyum; postmodcrnizm hak-
kmda oykiilencbilccek farkh anlaulann olduguna (bunlann bir
k1smJ oburlerindcn dikkat 9ekici ol9lide daha az olumludur), posl-
modern bir tarzda, inamyorum.
Postmodcrnizm, Olekine Blflk olmakla 0 denli oviinmesine
ragmen, ka~1 c;•kt•g• ortodoksiler kadar d•~layJcl vc sansiircii o-
labilir pekala. Sozgelimi, genelde insan kiilti.iriinden soz edilir ama
s1mf konu~ulmaz, beden elc allmr ama biyoloji ahnmaz, jo-
uissance'a' dcginilir ama adalcte dcginilmcz, post-kolonyalizm ko-
nu edilir ama kii9iik burjuvazi edilmez. I3u, t1pk1 hcrhangi bir mu-
hayyel kimlik bic;imi gibi, i~ini gormek ic;in gulyabanilere ve
yalanc1ktan hedeflere ihtiya~ duyan tamamcn ortodoks bir he-
terodoksidir. Bu hetcrodoksi. bir biiti.in olarak ahnd1gmda, "liberal
hiimanizm, tiim ac1kh yamlsamalanna ragmen, Hun imparatoru
Auila ile kar~lia~tmld•gmda. baz1 a~1lardan yetcrince aydmlanmllj
bir fcnomendir" gibisinden dilcgetiri~lcr iircunektcn hazzctmez;
bunun yerine, ilk solukta "F. R. Lcavis bir gericiydi" gibisinden
sozcclerin kurulup, hemen ikinci solukta mutlak yargliar vc to-
talle~tirici iddialarm kmanmasma gelfildigi diyalcktik dii~iinme i-
~ini kendine tahc;is etmeyi tercih edcr. Bilginin karars1z oldugunu
ve kcndi kendini soktiigiinii, otoritcnin bask1C1 ve monolojik ol-
dugunu, Eukleidcs~fi bir gcometrisycnin kesinligi ve bir
b~piskoposun tiim otoritesiyle bilir. Postmodernizme can veren e-
le~tircl bir ruhtur. ama postmodernizm bu ruhu kendi onermelerine
nadircn uygular. Marksistler kendi ogretilerinin tarihsel olanakhhk
ko~ullan hakkmda bir ~cyleri kavramaya c;ah~1p durduklanndan,
ozdii~iiniimsel edimler Marksizmin dii~iinsel tarihine yayllmz~tzr;
bugi.ine dck. postmodernizm, buna uzaktan olsun bcnzeyen her-
hangi bir ~ey sunmamz§tzr. Post-Stmcturalism and the Question of
1-/isrm:\' (Post-YapJsalcllzk ve Tarih Sorunu) ba~hkh bir kitap, yal-
• Haz. keyi!. orgazm. (Q.n.)
41
mzca dokuz sayfada, Derrida'nm differance kavramma tarihscl bir
1~1k tutma yoniindeki herhangi bir giri~imi sansiirleyivermcktcdir.
Gelin goriin ki, "Post-YapisalcJhk ve Oteki Balklarm Tarihi So-
runu" bi~imindcki bir ba~hk. post-yapisalc•hgm ruhu acr1smdan da-
ha miinasip olurdu.
Postmodcrnist kiiltiir, ~u k1sa omriindc, hicrbir ~ekildc politik bir
gcri piiskiirtiilmeyle sucrlanamayacak zengin, belirgin, co~turucu
bir crah~malar demeti iirelli ti.im sanat alanlarmda. Aynca. munlar
kirsch'ten payma dii~cnden daha fazlasm1 da yarall1. Kendindcn
ho~nut crok sayida kcsinligin frcnine bast!, paranoyak totalitclcrin
baziianni acru. kJskancrhkla korunan bazl annml~hklan kirleui. bas-
kiCI nom1lann baz1lanm egip biiktii vc kolayca zedelcncbilir
goriincn temellerin bazllanm sarst1. Bunun sonucunda, kim ol-
duklanm gcregindcn fazla iyi bilcnlcri miinasip bir yoldan
yonsiizle~tirdi ve kcndilcrine kim olduklanm anlatmaya yamp tu-
tu~anlar kar~Ismda kim olduklanm bilmeye ihtiyacr duyanlan si-
IahsJzlandudJ. Aym solukla zindelik vercn ve kotiiriimlqtiren bir
ku~kuculuk iirelli ve aicraltJci toplumsal pratiklere kar~1 ne Batll1 ne
de Dogulu kadmlan savunabilccck bir giicii olan safkan bir kiiltiirel
gorccelikcrilik aracihgtyla. Bat1h erkcgin ~:gcmcnligini. hicr degilse
teoride, ala~ag• etti.
Postmodernizm. kurumlan yonetcn uzla~Imlan ortaya scrcrek,
kurumlann dcgi~tirilmcsi en zor bic;imde dogalla~llnlm•~ o-
lanlannm bile gizemlerini bozdu ve boylelikle, nasllsa tiim uz-
la~unlar kcyfi olduklanndan Ozgiir Diinya'mn uzla~Imlanna da
pcki\la uyum saglayahileccgini bclirten bir liir ycni-Sofizmc ba-
hklama dald1 zaman zaman. Kendi politik dii~kiinli.iklcri hakkmda
ycni ve ilgincr bir ~ekilde acr•k ve di.iriist bir tutum scrgileyen Ric-
hard Rorty'nin <;ah~malan bunun bir ornegidir. Bu <;ah~malar, ra-
dikal kar~Itlannm metafizik tcmcllerini ayaklannm allmdan bir-
dcnbire crekip ahrken, onlann politikalanyla dogrudan dogruya
ugra~manm vereccgi huzursuzluktan kacrmabilmi~tir. Toplumsal
soyJemin liimiiniin kor VC bcJirJcnmemi~ oldugunU, "gerc;ck"in ka-
rarJa~tiTIJamaz oldugunu, i.irkck bir reformizm di~mdaki liim ey-
lemlcrin ki~inin dcnetiminin otcsinde tehlikcli bicrimdc dallamp bu-
daklanacagmi, her ~eyden once bunun gibi eylcmlcrc giri~mcye
yetecck olcrudc tutunumlu oznclcr olmad•gmi, ortada her •· ·1li.ikarda
42
degi~tirilmesi gereken total bir sistem olmadtgmt, muhalif gibi
gortincn herhangi bir konumun iktidann hilelcri tarafmdan c;oktan
crelinip saptmlmt~ oldugunu vc diinyamn hie; de tikcl bir tarz arz ct-
medigini (diinyayt, bunu onerebilecek kadar olsun bildigimizi var-
saymak ko§uluyla) crok daha ~a~aah bic;imdc savunmak dururken,
kim kalktp da sol-kanal dii~iincenin aynntth bir ele~tirisinc gi-
ri~meyc ihtiyacr duyar ki?
Ama postmodernizm once davramp ka~lllmn planlanm boz-
maya ugra~trken. ka<;mtlmaz olarak kendi ayaklan altmdaki hahyt
c;ekcrken bulur kendisini; boylcliklc, sozgelimi fa~izme nicrin di-
renmcmiz gerektigi konusunda, ra~izmin bizlcrin Sussex ya da
Sacramcnto'daki ya~am tawmtza uymadtguu bildiren cthz prag-
matik itirazdan ba~ka hic;bir nedcn kalmaz elindc. Oyuncul. pa-
rodik. populist ruhuyla postmodernizm, yiiksck modcrnizmin
ytldmcl sofulugunu miitcvaziiJga zorlam1~ vc boylelikle meta hi-
c;imini taklit edcrken. pazann yaratllgJ c;ok daha sakatlayJCJ so-
fuluklan pcrc;inlcmeyi ba~annt~t1r. Postmodernizm yerelin, bOige-
selin vc kcndine ozgii olanm gi.iciinii ac;1ga r;•kanp serbcst b1rakrm~
vc bunlann yerkiire ppmda homojcnlc~melerinc yard1mct ol-
mu~tur. Poslmodernizmin iirkiitiicii ahntllara "gerc;eklik" gibi
sozciigii ekleme mecburiycti nas1l, sofu Biirger'i s1cak aile or-
tamJnda tedirgin edcrkcn reklam ajansmda bu sozciik kulagma ho§
bir nagme gibi gcliyorsa, postmodcrnizmin hakikat gibi kav-
ramlara duydugu ofk.e de. piskoposlann rahatm1 kacrmrken i~ diin-
yasmdaki yoncticileri cezbetmektedir. Postmodemizm, gostcreni
amacrstzca sliriikleyerek. miistebitlerin kendi bayag1 kesinliklerine
dort elle sanlmaya crah~malanna ncden olacak ~ekillerdc ba~1bo~
bJraklJ ve bunu yaparken de, gostergelcrin gostergeler dogurmast
denli kcsin bic;imde paranm para dogurdugu kredi kurmacas1
lizerinde kurulmu~ bulunan bir toplumu laklit ederken buldu ken-
disini. Oysa nc bankcrler ne de gostergebilimciler maddi gonder-
gelerin (referent) meftunudurlar. Maddi gondcrge, Yasadan du-
yulan biiyiik ku~kunun damgasmt ycmi~tir, ama Yasanm goz kor-
kutucu mevcudiyeti olmakstzm. postmodemizm. bu mevcudiyctc
asalak olan kendi sapmalan vc ihlallerinden yoksun kahrd1. Post-
modcrnizm. cvrensel rcc;ctclcrle l1ka basa doludur -mclezlik a-
nhga, crogulluk lekillige, farkhhk kcndi kcndiyle ozdc~ligc tercih
43
cdilebilirdir- ama boyle bir cvrensclciligi bask.Jc1 bir Aydmlanma
kaltnt•s• olarak reddeder. Hcrhangi bir epistcmolojik anti-gen;ekc;i-
lik tiirilniln yapacag1 gibi, dilnyay1 oldugu ha1iyle betimlemenin o-
lanakhhgm• tutarlt bic;imde yads1r ve yine aym tutarhltkla, yad-
SJdlgJ ~eyi yaparken bulur kendisini. Aym anda ozgiirli.ik~il hem de
belirlenimci olan postmodernizm, kiSltlammlardan azat cdihni~. bir
konumdan obi.iri.ine hezeyanlar ic;inde si.izillen bir insan ozneyi
di.i~ler ve yine bununla e~anh olarak oznenin yaln1zca. kcndisini te-
pcden t1rnaga olu~turan giic;lerin bir etkisi oldugunu savunur. Bu
yolla postmodernizm, mebzul miktarda bir riyakarhk c~liginde,
Kant'a ili~kin baz1 ozgi.in i~gori.ilcr i.iretmi~tir. Osluha vc keyif at-
maya inamr ve genellikle hir bilgisayarda dcgil. bilgisayar ta-
rafmdan di.izenlenmi~ olan metinleri ~alkalay1p durur.
Postmodcrnizm hakktnda oyki.ilemekte oldugum politik an-
lattnm illc de indirgcmeci oldugunu di.i~iinmenin gerekmcdigini id-
dia etmi~tim; ama tcrimin ~all~mah birka~ anlamlanndan hiriylc,
bu anlau kesinliklc tarihsclcidir ve postmodcrnistler bunu da kabul
etmeye yana~mayacaklardJr. <;iinki.i postmodcrn tcori, ~izgisel oy-
ki.ilcrc. ozellikle de kendisinin bir boliimden ba~kaca bir ~ey ol-
madJgJ oykiilere ku~kuyla yakl~maktadJr. Boylcliklc bu anlarda.
kendisini belirli bir ~aga -bizzat scnnaye ~agma- ait olarak gor-
mektcn fazlas1yla ho§nut olan ve eger olur da bu c;ag sona erecck
olursa, aruk goni.il rahatltg1yla i~ten el ctek ~ekecek olan sosyalist
teoriyle tezat olu~tunnaktad1r. Bu durumda sosyalistler, az ka-
zandtran vc yctcrince zevk vcrmcycn inan~lanmn zahmetliliginden
kurtulmu§ olacaklar vc degi~iklik olsun diye Joseph Conrad'da
renk imgelemi veya Cotswold ta§llllll olagan<h~l panlllh niteligi
gibi daha eglenceli bir ~ey hakkmda konu§ma konusunda ken-
dilerini rahat hissedeceklerdir.
Oysa, po~tmodernizm gerqekten de, post-Marie Amoniette 'in
sona erebileceginden daha ba~ka bir sonuca ula~amaz. Kendi go-
zi.inde bir "tarihsel a.}ama" degil, bu ti.ir ti.im a~amac1 di.i~ilncelerin
bir kahnlls1d1r ancak. Pozitivizmin idealizmin pe~inden gelmesi an-
lammda dcgil. kraltn ~1plak oldugunun ancak ti.im gozlerin krala
~cvrilmesinden sonra anla§llmasJ anlammda modcrnizmin pe§i s1ra
gelmektcdir postmodernizm. Oyleyse, 11pk1 krahn ~1plak olmasmm
daha en ba§llldan ger~ek olmas1 gibi, postmodernizm de bir an-
44
lamda daha ba~lamadan once gen;ektir. En azmdan bir dtizcyde,
postmodernizm yalmzca modemligin olumsuz hakikatidir. mo-
dcmligin mitsel tafralanmn maskesinin dti~tiriilmcsidir ve do-
laytstyla. muhtemelen bugtin oldugu kadar 1786'da da bir gen;ekti.
Ama bu, postmodernizm i~in tamamen rahatlauct bir dti~tince de-
gildir ~tinkti sanldtgt tarihsel gorecelik~iligi, bu ttir tarih-a~m ha-
kikatlerden sakmmasma yol a~maktadtr; ama bu iddia, kendisini
btiyiik Tarih senfonisinde en azmdan felsefi a<;tdan tam da yeni bir
hareket. manttksal a~tdan oncellerinden tiireycn ve kendisini iz-
Ieyecck ~eyin yolunu a~an bir hareket olarak gom1eyi reddeuigi
i~in Odemek zorunda oldugu bcdeldir.
Postmodemizmin reddettigi tarih de gil btiytik T'li Tarih 'tir -
yani, ~u anda konu~urken bile etraftmtzda ~akurmadan a~m­
lanmakta olan i~kin bir anlam ve amaca sahip. Tarih olarak ad-
landmlan bir kendilik bulundugu gorti~tinti yadstmaktadtr. Oy-
leyse, bu kcndiligin sona crdigini ilan etmenin daha ~ok paradoksal
bir yam bulunmaktadtr, ~iinkti boylesi bir if~aatta bulunulurken,
rcddcdilen manllk ka~mllmaz olarak kucaklanmaktadtr. Bu, za-
mamn ba~ladtgt andun soz etmek ya da sonsuzluk diyc adlandtnlan
bir ~eyin, ollim esnasmda ba~layacagmt hayat etmek gibi olacakur
daha ~ok. Egcr Tarih'in sona crdigi zamam saptayabilirsek -eger
postmodernizm l960'Iarda veya 1970'lerde ya da Fordizm veya
ozerk ktilttir veya oteanlaular goriinii~te ne zaman gactrdtyarak
~okttiysc o zaman boy gostcnneye ba~ladtysa- hu durumda biz bir
ol~iidc hala 0 diiz. ~izgisel oyklintin ~e~evesi i~inde yer ahyoruz
demcktir. Ama yalmzca "bir ol~iide", ~iinkii, nastl bir alanm
stmrlanmn bu alamo bir par~asmt olu~turup olu~tunnadtgtnt bil-
mek zorsa, bir sona eri~in kendi sartp sannaladtgt ~eyin dt~mda rnt
yoksa i~inde mi oldugunu bilmek de o denli zordur. Ama bir sona
eri~ olabildigince ozgiil bir ~eylerin, zorunlu bi~imde ~unun degil
de bunun sona eri~i olacagmdan, modernizmin ger~ek~ilikten
ttiremesi anlammda postmodemizmin de modernizmden ttiredigi
duygusuna kaptlmamak zor. Bu baktmdan postmodernizmin tu-
hafltgt. kiiltiirel a~tdan baktldtgmda tikcl bir tarihscl doneme a-
itmi~ gibi goriiniirken. fclseti a~tdan baktldtgmda. uzun bir stiredir,
insanlann libidinal ycginligin gosterenini vcya kapalt devrelerini i-
~itmelerinden ~ok daha oncelerine dek uzanan bir zaman stircci iti-

45
bariylc gec;erli olmas1 gerekmcsinden kaynaklanmaktad1r.
Bu durumda, "post", tarihscl bir sm1r c;izgisinin mi yoksa teorik
bir sm1r c;izgisinin mi i~aretidir? Modcrnligin kavrad1g1 haliylc
Tarih yalmzca bir yamlsama ise, bu durumda postmodernist id-
dialann baz!lanmn daha en ba~tan dogru oldugunu kabul etmek ge-
rckir; bu iddialann tam olarak kimin irin dogru oldugunu soylcmek
zor olsa bile. Her ~eyden once herhangi bir ilerleme ya da Di-
yalcktik ya da DUnya-Tini diyc bir ~ey asia olmad1; dUnya bu
~ckilde tcrtiplenmemi~tir ya da tcrtiplenmemi~ti. Ama postmodern
tcori "diinyamn tcrtiplenme ~ekli ~udur" ya da ~u idi gibi ifadclere
de ku~kuyla yakla~1r; peki ama, tahammUI cdemeyecegi denli bir
toyluk addedecegi cpistemolojik bir hamlcyle, bu esnada "ideolojik
yantlsama"y• "hakikat"le kar~lla~tmyor dcgil midir. kesinlikle?
Dolay•s•yla, modernligin de kendi zamamnda yeterince ger~ck ol-
dugu dogrudur muhtcmclen -ilerlcme, diyalcktik ve bunun gibi
nosyonlann gerc;ekten maddi etkilere sahip olmu~. belli bir tarihscl
gerc;ekligc ~u ya da bu yolla gerc;ckten tekabUI ctmi~tir. Ama bu
durumda postmodernizm epistcmolojik c;ocuksuluga olan ba-
g•~•khgm•, ancak en az onun kadar naho~ buldugu bir tarihselcilik
pahasma elde eder. Bu aynca, bizim gc~mi~tcn bir anlamda iistiin
oldugumuzu oncrir ki, bu da postmodernizmin anti-se~kinci
gorecelikc;iliginin camm s1kabilir pckala.
Modcrnligin olumsuz hakikati olarak postmodcrnizm fikrinin
zorunlu bir manevra olmasmm nedeni de budur; c;iinkii tarihsel ge-
li~imin daha yUksekte oldugunu dii~iindiigiiniiz hakim konumdaki
balo~ ac;1smdan hareketle boyle yaptlg1111ZI iddia etmeksizin (ki bu
tUr bir iddia, kcsinlikle modernlige ait katcgorilcrin pcnc;esine dii~­
mck anlamma gelirdi) modcrnligin reddedilmesini olanakh kll-
maktadJr. Postmodernizm, diyclim ki Hegel'in birc;ok ac;1dan ka-
pana k•s•lm•~ oldugunu iddia edcbilmck istiyorsa. diinyada i~lerin
nas!l yiirlidiigii konusunda bir fikre sahip olmak zorundad1r; ama
diinyada i~lerin nasll yiirUdiigiine clair fikirler, eski piiskii bir Ay-
dmlanma rasyonelliginc aitmi~ gibi goriinecektir. Bu sorunun en
kurnaz c;ozUmUnU Nietzsche onerir: Diinyamn nasJI tertiplcnmi~ ol-
dugu hifhir hirimde ozel bir tcrtiplcnme ortaya koymaz; do-
lay•s•yla, modernligin hatas1, tam da diinyamn kendi ic;indc bir bi-
c;imi oldugunu dii~iinmesinden kaynaklamr. Postmodernizm tarih
46
hakkmda ilavc bir anlat1 sunmaz, yalmzca tarihin herhangi bir an-
lamda bir oykii bi~iminde oldugunu yadsu. Ba~ka bir deyi§le. post-
modcrnizmin itiraz1 rarihe ~u ya da bu bi~imde kavramsal bir deli
gomleginin giydirilmesi degil, bizzat kavramsal deli gomleginin
giydirilmesinedir (bu daha ziyade Michel Foucault'nun belli bir-
taktm iktidar rejimlerine olan itirazmm ahlaki bir zeminden ha-
reket etmeyip -zaten bu ol~iitler kendi teorisinin hangi nok-
talanndan tiiretilebilir ki?-, yalmzca bunlann bizatihi hirer rejim
olmalanna ve dolaytstyla muglak bir ozgtirltikt;iiliik konumundan
baklldtgmda, dogalan geregi basktcl olmalanna yaslanmasma ben-
zer). (Bununla birlikte, Foucault'nun daha kotiimser yam. t;ok-
kathhk konusundaki kendi delice dii~lcrini a~tktan onaylayama-
yacak kadar biiyiiden yoksundur).
Ama tam da deli gomlegi giydirilmesine yoneltilen bu irirazla
ilgili baz1 sorunlar var. Bir kcre, tarihin izledigi ozel hi~bir yol ol-
madtgmt nastl hilehilecegimize karar vermek kolay degildir. Boyle
bir ~eyden emin olabilmek ir;in Olimpos'un hakim konumunda bu-
lunuyor olmamz gerekir. ikincisi. durum ku§kU verecek olr;iidc bi-
r;imselcidir: Tarihi belli bir kahba sokmaya yonelik her giri~im,
ba§ka tiir giri§irnler kadar zararh mtdtr? Sozgelimi. hiimanizm de
fa§izm kadar zararh rntdtr? Bu pek de akla yatkm gelmiyor: Bu tip
aynmlann yaptlabilmesi ir;in daha incelikli bir;imde ni.ianslan-
dmlrnt§ gcrckr;elere dayamlmasma ihtiyar; duyuluyor gibi gorii-
niiyor, ama bu gerekr;elerin ncreden serpilip geli§ecegi belli degil.
Belki de. bu gerekr;eler, bir;imsel bir noktadan ahlaki bir ir;erik is-
teyecek hir;imde §oyle liiretilebilirler: Diinyamn kcndisi tam da bi-
timsiz bir farkhhk ve ozde§sizlik oyunu olup. bu oyunu vah§ice
bas11ran her ne varsa en fazla kar§l <;tktlacak olan da odur. Boy-
lelik.le, Goethe ve Goebbcls arasmda ser;im yapmay1 gerektirecek
bir §ey yokmu§ gibi davranmaktan mahcup olmakstzm, ki§i kendi
ontolojisini muhafaza edebilir.
Ama bu nokta. sorunu, oniimiizc ba§ka bir sorun ~1kam1ak pa-
hasma ~oziiyor yalmzca. Farkhhk vc ozde§sizlik §Cylcrin varolu~
tarztysa (ki bu da bclirlenrni§ligin soz konusu olmadtgtm soylemek
demektir) ve bu ancak homojenle§tirici kavramlanmtzdan vc her
~eyi aym seviyeye getircn ote-dillerimizden soyunup kur-
tulabilmemiz ko§uluyla kavrayabilccegimiz bir hakikatsc eger. bu
47
durumda ~eylerin var olma tarzmdan kopup, olmast gerekcn ya~am
tarzlartmtza ge~menin. betimlemcden ~tktp kural koymaya adun
atmanm bir yolu oldugunu savunan dogalct yamlguun ba~ka bir
uyarlamastna gerisin geri donmii~ olmuyor muyuz? Post-
modcrnizm politik a<;tdan farkhhk, ~ogulluk ve kiiltiiriimiiziin a-
lacah bulacah dogastm ho~nutlukla kar~tlamamtz gcrektigine i-
namr ve bazt postmodcrnistler de diinyanm bclirli bir varolu~
tarzma sahip olmayt~mt ti.im bunlann "ontolojik" gcrek~esi olarak
sunar. Daha sonra bu ontoloji, dilnyamn var olma tarzma uygun o-
larak ya~amamtz gcrcktigini ilcri silrerek ctiginiz veya po-
litikamzm tcmellendirilmesini onerir -kendisi temellendirilc-
mcyecek etik bir huyruktur bu. Sonu~ta, gcr~cklikte lahmincn
hi~bir hirligin ya da ozde~ligin olmayt~l, bizim davram~lanmtz
lizerinde ni~in bir etki yaratsm ki? Olgu -daha kesin soylenirsc,
ku~ku duyulamayacak hi<;bir olgunun olmadtgt olgusu- ni~in deger
haline gelmeli ki? Her ~eye ragmen, kendilerinin gordiigii ~ekliylc
dilnyanm var olma tarzmm tersi yonde eylcmemiz gerektigine i-
nanan bir~ok ahlak~t vardtr.
0 halde, postmodcrnizm Tarihten sakmmakla birlikte, genel o-
larak tarihe ~evkle yakla§maktadtr. Tarihselle§tirmek olumlu bir
hamledir ve bu hamlenin yolui1a dikilcn de Tarihtir. Ama post-
modcrnizm tarihselle~tinncnin ipso facto* radikal bir hamle ol-
duguna ger<;ektcn inamyorsa, bunun kcsinliklc hatalt oldugunu
soylcycbiliriz. Bu hata. tarihselle~tim1cnin bUyUk ol<;iide sol
dii~iinceye ait oldugunu varsaymasmdan kaynaklantr ki. durum
hi<;bir ~ekilde boyle degildir. Edmund Burkc'lcre, Michael Oaks-
hott'lara vc Hans-Gcorg Gadamcr'lere bu diinya hakkmda. o-
laylann ancak kcndi tarihsel baglamlannda anla~llabileccgini soy-
lemeniz gerekmez. Bi.itiln bir liberal ya da sag-kanat dil~ilniirler
silsilesi a<;tsmdan, tarihsel baglama. bcnligin kiiltiir aracthgtyla ka-
hba dokiilme bi~imlcrinc, gelenegin bilin~aluyla algtlanan sesine,
yerelin ya da ozel durumun giicilne duyarh bi<;imde uyum
gostcrmek, bu dii§iiniirlerin radikallerin bunaltict tarih-dt~I ras-
yonelligi olurak gordi.ikleri ozelligini ge~crsizle~tirmcye ~ah§mala­
nntn bir yolu olagclmi~tir. Burke'iin cski adctlcre, saygulcger
gorencgc ve ~ok cskidcn kalan mirasa ba§vurmast, bu anlamda.
• Yalnrz bu nedenle. eylemin dogas1 geregi. (if.n.)

4!1
~agda~ pragmatizmin bizim kabul goren toplumsal pratiklerimize
ba~vurmastyla aym ~cydir; bunu yaparken birincisinin akhnda
Lordlar Kamarast, ikincisinin akhnda ise beyzbol vc scrbcst gi-
ri~im olsa bile bu bOylcdir. Bu iki dti~i.ince okulu i~in de. larih -ki
bununla yakl~tk ~oyle bir ~cyi kastederler: "~u an yapllgtmtz
~eyleri yapar hale gelme tarztmtz ve bunlart ~ok uzun bir si.ircdir
yaptyor olmannz"- kendi i~inde bir rasyonellik bi~imidir. evrensel
ozgi.irli.ik veya adalet gibi yavan nosyonlardan, ktyaslanamayacak
ol~iide i.isti.indi.ir. Postmodem tarihselciligin kurumlart metinsel-
lc~tiren ve basktct iktidann pe~csini di.i~i.iren daha radikal bir ti.iri.i
var ku~kusuz; ama bu tarihselciligin soyut teoriye sinir olmast, dik
b~h. sapkm ve olagan dt~tya olan dti~ktinliigii vc bi.iyi.ik anlattlar
k~ISlndaki ku~kuculugu ile muhafazakar tarihyaztmmm bi.iyi.ik
bir ktsmmm bcylik metotlan arasmda hattn saythr ol~i.ide ~a~trtJCJ
bir ortak zemin olmast pek de ilgin~ bir nokta degil. Ta-
rihscllc~tim1cnin dogast geregi radikal oldugunu tahayyiil etmck.
libcrallcrin ya da muhafazakarlann tamammm tarih-kar~tlJ bi-
~imcilcr olduklanm varsaymak demektir; bu da. yanh~ olmamn ya-
m stra, yalanc• bir hcdef olmaya gcrcginden fazla clveri~lidir. Sha-
kcspcare'in cvrensel degcrleri ifadc euiginc inamrken, aym
zamanda daha sonraki bir tarihte, diyelim 1745 ythnda. daha once
yazdtgt gibi yazamayacagma da inanabilir ve boylelikle ev-
rensclcilik ile tarihselciligi bile~tirebilirsiniz. Radikal olmayan zeki
birinin. fenomenleri tarihsel baglamlannda ele almayt reddetmesi
i~in hi~bir ncden yok. Boyle birisi fenomenleri tarihsel baglam-
larma indirgemekte diretebilir, ama bugi.inlerde biiytik ol~i.ide anti-
Marksist imgelemin ihtiya~larma yamt veren hayal i.irtinleri olarak
var olan bayagt Marksistlcr haricinde radikallerin neredeyse hep-
sinin yapttgt da budur.
Onemli vc sorunlu politik farkhhklar. tarihselle~tirmeye gi-
ri~enler ilc giri~meyenlcr arasmda degil. farkh tarih anlayt~lan a-
rasmda ortaya ~tkmaktadtr. Tarihin genet olarak bir ilerleme
oyki.isti olduguna inananlar bir yanda. tarihi genet hatlanyla bir
knhk. mi.icadcle ve somiirii oyki.isii olarak gorenlcr obtir yanda yer
ahr; bir de, postmodcm metinlcrin bir~ogunda oldugu gibi. tarihin
hi~bir orgti. hi~bir olaylar dizisi banndtrmadtgmt savunanlar var-
dtr. Daha once postmodernistlerin tarih konusunda "genet olarak"
49
hevesli olduklanm soylemi~tim; bunun nedeni, postmodern
kiiltiirde ge~mi~ tarihi yalmzca ~agda§ liiketimin hammaddesi ha-
linc getirccck pck ~ok etken olmasmm yam s1ra, ortaya koydugu
tcoride gc~mi~i yalmzca ~imdinin bir i~levine ya da geriye dogru
yansnilmasma indirgcyerek g~mi~in otekiligini koki.inden soki.ip
alma yoni.inde bir ~abanm bulunmasldlr. Ama postmodcrnizmin ta-
rihsclle~tinne iddialanna ba~ka anlarnlarda da belli bir ku~kuyla
yakla~llmas1 gerckir. Her ~cyden once, postmodcrnizrn bazen vah-
§icesine gayri-Larihscltmlayan -aslmda, kendi rcddenigi bi.iyi.ik an-
latllara korku uyandlracak ol~i.ide benzer tmlayan- "birlqik ozne"
diye anilan hir masal anlatrnaya meyleder. Postmodern di.i~i.incenin
baz1 akunlanna bak1hrsa, bu oznc Christopher Marlowe'dan Iris
Murdoch'a dek mucizevi bir ~ekilde el degmemi~ olarak si.irmi.i~ti.ir
ya~amm1. Ozi.inde metafizik bir kategori oldugu i~in, gcr~ekte bir
tarihi de olamaz bu oznenin. Tarih, boyle bir teori ac;•smdan. aym
hatalann sonsuz bir tckran haline gelir. Dururnu bir pan;a ka-
rikati.irlc~tircrek ifade edersek, bu hatalar. en sonunda. ta Platon'a
ve c;ok muhtemelcn Adem'e kadar uzanan bir metafizik gallar di-
zisini temizlemck i.izcre Jacques Derrida'nm gccikmi~ olarak sah-
neye ~1kmas•yla muzaffcrane bi~imde di.izeltilmi!itir. Peter Os-
borne'un belirttigi gibi, "ote-anlallnm oli.imi.ini.i bildiren anlatmm
kcndisi, unutulmaya terk cnigi anlatilan.n c;ogundan daha bi.iyi.ik bir
anlalld1r".2 Postmodern ki.ilti.ir genelliklc dcgi~im, hareketlilik, a-
<;•k-u~luluk, istikrars1zhkla birlikte amhrken. postmodern teorinin
bir kiSI111 Sokrates'ten Sartre'a dek her §Cyi aym bczdirici destan i-
<;inde di.imdi.iz cder. Homojenle~tirici oldugu varsayllan bir Ball ta-
rihi zorbaca homojcnle~tirilir.
Ama postmodernizm, ba~ka bir anlamda da. kimilcyin tarihsel
olmasma ragmen scc;mcci tarzda da tarihseldir. Klasik tarihselci
di.i~i.ince, bir fcnomeni tarihsel baglammda ycniden kunnamn a-
macmm soz konusu fcnomenin nasll ve nic;in olu~tuguna 1~1k tut-
rnak vc boylelikle onu daha derinden anlamak oldugunu savunarak
tarihsel ar1klamamn gi.ici.inc sad1k kahm~!Jr. Bu olu~urnsal teorinin
daha gi.i~li.i ve daha zay1f degi§kcleri var; ama her ~eydcn once ne-
dcnsellik konusunda Humevari bir ku~ku bcsleyen postmodernizm

2. Peter Osborne, The Politics of Time (Londra, 1995), s. 157.

50 F-1t\R 1\.A/I,~l~otn'kklcrnt'lllllll Y:~ntl,:tnt.1l:ttt

bu degi~kelerin ikisiyle de yetinmez. Bu tcorinin iki degi~kesi de
gcreginden fazla bir bclirlcnimler hiycrar~isi kokmakta vc
boyleliklc postmodcrnizmin ontolojik ~ogulculuguna sald1m1akta,
ger~ck~i bir epistemolojiyi (diinya, oncmli ol~iidc yorumlanmJz-
dan bag•ms1z olarak tabakala§ml~llr) itrerimlemcktc vc biiyiik an-
laticJlann i§ine yarama riskine at1lmaktadtr. Bunun bir sonucu o-
larak, postmodernizm, a§kmc1hgm aldallcJ bir bi~imi addetti!i c-
pistemolojik tulumdan, ontindc sonun<.la ba~ka hir a~kmcthgt
boylamak pahasllla ka~ar. Eski tarihselci giizcl giinlcrdc. si:iz ge-
li~i. inan~lara ve c;•karlara ili~kin bir tiir tarihscl ya da olu~umsal a-
~Jklama getirmenin, bunlarm yalmzca yok-yerdcn dogmay1p ya da
d1~ uzaydan tepcmize dii~mcyip. tersine, ki§inin ait oldugu tarih ta-
raftndan karma~1k yollarla giidiilendigini vc bu tarih ic;crisindc se-
c;ilip gostcrilcbilir i§levlcre sahip oldugunu savunmantn miimkiin
oldugu dii~iiniili.irdii. <;e~itli ideoloji teorilcri, tarih vc inane; a-
rasmdaki ncdcnscl bagmtllann baz1lanm ac;tklamanm bir yoluydu.
Postmodcrnist tiplcrden biri, bu tiir bir tarihseltcorinin bizzat bir i-
nane; olduguna ve dolayrsJyla bir c;oziim gctirdigini varsayd1g1 so-
runun parc;as1 olduguna dikkati c;ekcrek bu hamlcyi savu~tum1aya
~ah~1r. Bu ise, soziimdc duramad1g1m itrin diledigim ozriin. tam da
dilin ba~ka bir parc;ast oldugu ic;in tiimiiyle faydas1z oldugunu ileri
siim1eye bcnzcr.
Her neysc. sonu~ta bu teoriye gore, tarihscl belirlcyicilcrini in-
celcycrek inanc;lan ya da c;•karlan kavrayamay1z ~iinkii. c-
pistemolojik bir k1s1r dongii ic;erisinde, bizim belirleyici oldugunu
varsayd•g•m•z ctkenler bizzat bizim c;•karlanmrz ve inanc;lanm1z
tarafmdan belirlcnecektir. Esascn, kendi gayretimizle kendimizi
dava edcbilecegimizden, bir ~cyleri goriirkcn gorcbilecegimizdcn
ya da kcndi bcdcnlcrimizi bcdcnin ic;erisindcn kavrayabilcccgimiz-
den daha fazla kavrayamay•z bu §Cylcri. inantrlannHzm d1~andan
tart1lmasuu oncrcn rasyonellik ancak bu inanc;lann i~erisinde i~
goriir, bizzaL bunlann iiriiniidi.ir ve o ncdcnle c;i.irUk. alcni ve c;irkin
bir partizan yarg1 li.iriidiir. Bcrtolt Brccht'in bir kercsindc i~aret el-
tigi gihi: Bir durumu yalntzca o durumun ic;indc ycr alan birisi yar-
g•layabilir vc o ki~i de yarg1 yiiriilcbilecck son ki~idir. Bizi her
~yden once hirer ozne o)arak kuran elkenler bizim ~JkarlaflffiiZ, i-
nan~JanmiZ vc soylemlerimiz oldugundan. elc~tircl sorgulama i~in

51
bunlan uzak tutmaya ~ah~sayd1k basit~e s1rra kadem basard1k.
Kendimizi bu ~ckilde incelemeye muktcdir ol.~ayd1k, ortada in-
celenccek kimse kalmazd1. Postmodem di.i~i.incenin bi.iyi.ik bir bo-
lumi.i i~in soz konusu oldugu gibi, bu tikel tcori, belli bir fclsel'i
fanteziyi, tam da onu rcddetmc edimi esnasmda per~inlcmeyi be-
ccrir. Bu teori, ele~tirel ozdii~i.iniimi.in ti.imiini.in. kcndimizi her na-
slisa kendi tarihsel konumlanrni~hgm11Zdan uzakla~tlrabilecegimiz
hayret vcrici bir kayltslzhk i'icrmcsi gerektigini en az Matthew Ar-
nold denli kat1 bir bi~imde savunur. Boylece, bu tcori, clc~tirel
ozdi.i~iiniim i'iin gerekli belli bir kapasitenin. insan denilcn hay-
vamn kcndi di.inyasma ait olma tarzma ait oldugunu, bu ka-
pasitenin maddi gomiilmii~liigi.imi.ize alternatif olu~turan bir ku-
runtu olmay1p. kunduzlann ya da an kovanuun ~eklinin tersine.
insanlann kendi ortamlanna cdimsel olarak yerle~tirilme tar1.lanmn
kurucusu oldugunu gormeyi ba~aramaz. insanlann. belli sJmrlar
dahilindc, kendilerini olu~turan ~eyin bir k1Srn1m olu~turabil­
melerinin tam da tarihselliklerinin bclirtisi oldugunu, yalmzca c-
mek verebilen. dilsel bir yarallk a'i1smdan olanakh bir varl!k kipi
oldugunu gor~mcz.
<;1karlara yonclik herhangi bir ele~tirinin kcndisinin yans1z ol-
masJ gcrektigi varsaym11, postmodernizmin nasli da hfila mctafizik
atalannm ipoteginde oldugunu gosterir. Mcscle yalmzca. bu a-
talann yans1zhgm miirnki.in olduguna inanmalanna kar~1hk post-
modernizmin inanmamasJd1r: bunun d1~mda ba~ka hi~bir fark yok-
tur. Ele~tiri ger'iekten de yans1z olsayd1, insanlar nir;in ele~tiri yap-
rna zahmetine gircrdi ki? Postmodcrnizme gore kendi ~Jkarlanmizl
ve inanr;lanmiZI k1smcn radikal bir ele~tiriye tabi tutam1yorsak. bu-
nun nedeni inan~. ~1kar ya da soylemin, bir zamanlar evrensel bir
oznelligin i~gal elligi ti.irden a~km bir konuma yi.ikseltilmi~ olmas1
ve bundan da once, koti.i iin yapm1~ diger "post" adaylar1mn bu ko-
numa yerle~mi~ olma!and1r. ~imdi a~km olan, kendi kendini gc-
~erli klian vc ele~tiriye kapah olan ~Jkarlardir vc bu da herkesin
'iikarma olan bir konumdur. Bu ~1karlar bizim asia g1yabmda ko-
nu~amayacagimlz ve bundan dolay1 tarihscl ki:iklerinin soru~turul­
masJ soz konusu bile cdilemeyccek ~1karlan temsil eder. inan-
dJgJmJZ ~eyin yilpligumz ~cyle bagmllh oldugunu a'i1klamamn bir-
<;ok :yolundan biri olarak i~ goren idcoloji kavrmm boylelikle mli-
52
nasip bir ~ekilde giime gitmektcdir -mi.inasip bir ~ekilde ~iinki.i,
toplumsal inan~lanm1z ve yattrtmlanmiZI ti.im radikal itirazlardan
muaf tutan bu taru~ma i.islubu, tam da kendi ba~ma ideolojik bir
soylemdir.l
Bu gi.i~lii uzla~•msalcl (conventionalist) teori bazen. halihaz1rda
hi~ kimsenin ku~ku duymayabilccegi gozleme dayah oncrmeleri
"inan~lar" kategorisine dahil cder vc bOylelikle "inan~" tcrimini i~
goremez hale getirecek dereccdc geni~letir. Kafamda sa~ varken
dizlerimin iistiinde hi~ sa~ olma<hgJ inanc1 iizerine kafa yormam,
c;iinkii buna inanmamak olanaks1z. "Her ~cy bir yorumdur"
onermcsinde ya da bunun solcu degi~kesi "her ~y politiktir"
onermcsinde oldugu gibi, bu konum soylcnccck tiim sozleri iptal c-
der. a~trt gerilmi§ bir lastik kuma~ par~as1 gibi kavrayJ~1m1zdan
s1ynhverir. Uzla~Jmsalc•hk tcmcl-kar~Jlldlr; ama bu uzla§nnsalcJ-
hgm uzla§Jmlan eski moda temcllcr denli zorbaca davranabi-
leccginden, boylesi eski moda temclleri ortadan kaldJrmaktan zi-
yade katmerlemcklc gibidir (~iinkii bir~ok uzla§Jn1 obcklcri bu-
lunmaktadJr kesinlikle). Uzla~JmsalcllJk. davram§lanmJZl, uz-
la§Jmlar tarafmdan nas1l yonetildiklerini gostcrerek a~Jklamay1
onerir ki. bu da hir §eyi. s1rf yaptJgJmJz bu oldugu i~in yapugnmz1
soylcmek vc hic;bir ~ey a~Iklamaml§ olmakla aym anlama gclir.
Yapug•m•z ~cyi ni~in yaptlglmlZI soranlara ya da degi§iklik ya-
ratmak i~in daha iyi b~ka bir §CY yap1p yapamayacagJmJZJ so-
ranlara soylcyecek pek az §eyi vard1r uzla§JmsalcJhgm.
Bu teoriye gore, soylemimiz ya da inam;IanmJZJn ne liirden bir
diinyaya hitap euiklerini soylemek, Grand Canyon'un ya da insan
bcdcninin tamamen "in§a cdilmif oldugunu dii~iinenlerin in~a c-
dilen §cyin ne oldugunu soylcycbilmclerinden daha fazla miimkiin
dcgildir. Bu ki§iler i~in sorun. bir arkada§ toplantJSJ espri an-
layJ§mdan yoksun olanlara ne denli gizemli goriini.iyorsa o dcnli
gizemli gt:iriinccektir. Bu olgulann kendileri soylcmin iiriinleri ol-
dugundan, soylemimizi bu olgularla kar§lla§tlflp dcnetimden ge-
~irmek dt:ingiiscl bir i~lemdir. Diinya, kendisi hakkmda soyleliiyor

3. Bununla ilintili bir postmodern fantezi, bir kez daha yaln1zca geleneksel me-
talizigi tersine ~evirerek. kendi kar~1t1 olarak bir mutlak hakikat nosyonunu ima
etliQi i~in ideoloji kavrammm i~e yaramaz oldugunu iddia etmektedir_ Oysa, 1rk91
sOylemi ele~tirmek ic;:jn muUak hakikate eri~me imtiyaz1na sahip olmamz gerekmez.

53
olsak bile, bizim s6yle~imize hi~bir katk1da bulunmaz. Diinya nasil
hir Cihz CIVIhi ~1kanrsa ~1karsm. pragmatistin vereccgi yamt,
goziinii korkuttuklan c;ocuklan hakkmda konu~an otoriter bir e-
bcveyn gibi, "Soziimiizii kesme! Senin hakkmda konu~uyoruz!" de-
mek olacakt1r. Ama bu ornek. davram§Imizda zerre kadar dc-
gi~iklik yaratmayacagmdan, bu 6rnegi oldugu gibi ileri siirmek,
hakikat konusundaki "tekabiiliyet tcorisi"ni rcddcdenlcrin g6ziinde,
dilimizin gercreklige bir ~ekilde "tekabiil euigi"ni ileri siinnek denli
bcyhudedir. Bu ger~ckten de, dilimiz bize diinyay1 "verdigi" i~in.
C§anh olarak dilin diinyayla hagmtiSI iizcrine yorum yapllamaya-
cagmi savunan Tractatus Logico-Philosophicus'un Wittgenstein'ma
gcri donmcktir. T1pki g6lgemizin i.isti.indcn atlayamayacagimiz ya
da llrmanmaya ~ah§llg•m•z bir halat1 yukan ~ekemcyecegimiz gibi,
dilin diinya ile bagnHISIIll dilin i~indcn harekct cderck sor-
gulayamayiz. Bu ncdcnlc, g6sterilcbilmckle birlikte iizcrine s6z c-
dilemeyen bu bagmll gizemli bir sessizlige gomiilmck zorundad1r.
Wittgcnstein daha sonraki ~ah§masmda, dilin. bazilan ele§tirel
ya da yarg1sal vc hazilan clc§tiri ya da yargmm d1~mda kalacak
~ekilde diinyayla pek ~ok farkh yolla baglant1 kurdugunu kabul c-
dcrck bu insafs1zhk derecesindcki tek~i (monistic) g6rii~ii tcrk cui.
"Bir biitiin olarak dil" iizcrine dii§iinmek ycrine, diinyanm baz1 par-
cralanmn kendilerine gerek~·e saglamas! anlummda diinyayla ili~ki
kuran "Ah!" ya da "Ate~" gibi soz edimlerini (speech act) ele at-
maya ba~lad1. Aynca, Wiugenstein kcndisi boyle yapmasa da, s6z
edimlerimizin diinyayla §U anlamda da bagmtll1 oldugu ileri
siiriilcbilir: S6z edimlcrimizin bazilannm ctkisi ya da amac1 diinya-
nm baz1 par~alanm gizlemek, gizemselle~tirmek, rasyonclle~tir­
mek, dogalla~lirmak, cvrensellc~tirmek ya da mc~rula§l!rmakllr ve
bu da geleneksel olarak idcoloji diyc bilinen s6z edimleri grubudur.
Bunun mutlak hakikatin herhangi hayali kar~J!Iyla (eger boyle bir
~ey varsa bu, sahte bir postmodcrn hedcftir ancak) hi~bir alakas1
yoktur. Gosterenin g6sterilenler iizerindeki karma§Ik i§lemlerine de
deginmek yerinc yalmzca gostcrcnin g6sterileni iiretme tamna dik-
kat kcsilen bir postmodcrn g6stcrgcbilgisi. r;e~itli soz edimlcrini.
gostergelcr vc ~eyler arasmdaki cre~itli ili§kilcrle, dilin diinya-
kurucu rolii iizerindc odaklanan "gencl dil" modeliyle kan~t1r-

54
maktan ba~ka bir ~cy yapmaz. Bu anlamda postmodcrnizm. nc gibi
ljOgulcu chliyet bclgclcri ta§Irsa ta~Ism, Wingcnstcin'm gcli§im
donemindcki tckc;iliginin otcsinc kesin bic;imde gec;me gorcvini
daha tamamlamami§Ilr.
Her ~eye ragmen, burada incelcdigimiz teoriler hakkmda, bu te-
orilcrin kendi dort ayaklan iizerindc durarak kendilcrini yalmzca
soylemler iljinde ba~ka bir soylcm olarak bir kcnara firlatacakla-
nndan ku§ku duyulamayacak madan bir tarihscl oykii anlatilabilir.
Klasik liberal kapitalizmin gcc;crli oldugu gi.inlcrdc. iyi bir burjuva
olarak cylcmlcrinizi cvrcnsel temellcri bulunan belli rasyonel ar-
giimanlarla hakhla!?IIrnlamzm olanakh ve zorunlu oldugunun
dii§i.iniildiigii bir donem vard1. Hal ve gidi~allmzi mazur gosterecek
ikna cdici gcrck~jclcri ortaya <;IkarmanlZI saglayan belli birtak1m
gencJ bctimlemc VC dcgcrJcndirmc olc;iitlcri haJa bulunabiliyordu.
Gclgelclim. kapitalist sistcm cvrildikc;e -ycni halklan kolonilc§-
tirdikfje, emek piyasalanna ycni etnik gruplan ithal ettikc;c. i~bolii­
miinii mahmuzladikfja, banndmhg1 ozgiirliiklcri ycni scc;mcn grup-
lanm iljerccek biljimde geni§lctmc zorunluluguyla kar§Il~tiklja­
kendi evrcnsclci rasyonelligini kaljmiimaz olarak 3§Indirmaya
ba§lar. <;iinki.i aruk, kapitalizmin kendi melczle~tirici. ihlal edici,
miistehcen dogasmm, ortaya ljikmalanna yardimCI oldugu biitiin
bir yeni ve rakip kiiltiirler, deyimler ve yol yordam tarzlan ol-
dugunu gormezden gelmek zordur. (A~ag1daki sayfalarda, melcz,
ljogul vc ihlal cdici alan unsurlann kapitalizmle, belli bir diizeyde.
en az Laurcl'in Hardy ile C§le~mesi olc;tistinde bir dogalhkla
C§le§tigini unutmasmm postmodemizmin en goz kama§llriCI ha-
talanndan biri oldugunu goreccgiz). Boylelikle sistem bir tercih so-
runuyla kar§I kar§Iya kahr: Ya aksi yonde gitgide artan kamtlara
ragmen kendi rasyonelliginin evrensel dogas1 iizerinde 1srar et-
meye devam etmek ya da faaliyetlerini me§rula§llrmak ic;in hic;bir
nihai temcl saglayamayacagm1 iimitsizce veya ne§eyle kabul e-
derek yenilgiyi kabullenmek ve gorecclik!jilige gomiilmek.
Sinirleri gergin muhafazakarlar birinci yola meylederken, dert-
siz tasas1z liberal pragmatistlcr ikinci yola yonclir. Birinci yo! git-
tikc;e makul olmaktan <;Ikiyorsa. ikincisi de kesinlikle tehlikelidir.
<;unkii, burada yaptigimtz tart1~ma boyunca gorccegimiz gibi. sis-
tern kendinc ait metafizik-olmayan ozgiin i§lemleriyle bu temelleri
55
nc denli a~mdmrsa a~mdusm. esasen metafizik temcllcrinden vaz-
gc~cmcz. Bugi.in yeryi.izi.inde en ~etin. en pragmatik ycrlcr arasmda
olmakla birlikle yinc de Tann, Ozgi.irli.ik, Ulus vc Aile hakkmda
yi.iksek perdeden alan metafizik retorikle. pek az ingiliz po-
litikacmln derin bir mahcubiyctc kapdmaks1zm par;ay1 SJ-
ylrabileccgi Li.irden bir retorikle dolup la~an Loplumlar var. Aynca,
bu pck de tesadi.ifi bir konjonkli.ir degil. Bununla birlikte, te-
mclcilik kar~lll yo! Lehlikeliyse de, bu tehlike ancak bir dereceye
kadar ger;crlidir; r;i.inki.i, kendi ya~am bir;imlcrinizin altmdaki tc-
mcllcri cesurca Lckmeleyip aLLJgmJzda. k.1r~JII01Zm alundaki te-
melleri de kar;mdmaz olarak altmdan r;ekip ahrsuuz. Bu durumda
kar~1tlanmz size yonclik itira.zlanm, sizin onlara kar~1 sa-
vunulanniZI mctafizik olarak yaz1ya dokebileceginizdcn daha fazla
Lcmcllcndircmcz. Aynca, kar§Hianmzm clc~Lirisi, olmas1 gerektigi
gibi, sizin kategorilerinizi esas alarak t;ah~maya koyu!Jugu slirece
bu c.le~Lirinin. kategorilerinizlc bir da111~1kh dovi.i~e Lutu~maya yaz-
gdl oldugunu ve bu yiizden gert;ekten tcmcl bir ele~Liri olmadJgJm
da iddia edebilirsiniz. Soz konusu olan yalmzca soyle~iyc ka-
tllmamn bir yoludur vc bu da. bir parr;a farkh bir at;Jdan, Ball mc-
deniyetinin ozelligidir. Tck etkili ele~tiri tamamen farkh bir cv-
renden kaynaklanan bir elc~tiri olacak. bu da kcndi ki.iltiiri.imi.izc bir
ckin kargasmm gaklamasmdan daha fazla mcydan okuyabilen bir
clc~Liri olmayacakt1r. Sistcmin kcndisi it;in yctcrincc uygun hakiki
radikalizm ise kavramlamaz olacakt1r -anla~Jlan bu. nadircn Clint
East wood'un kavrayabileccgi ti.irdcn sozce!er kunnasma ragmen
Noam Chomsky'Ie profesyonclcc ilgilenmeyi si.irdi.iren CIA'in a-
t;•kr;a gozden kat;•rd1g1 bir olgudur. Radikaller, yollanna dcvam et-
melerine ve yapuklan ~eyi yapmalanna izin verildigi si.irece, yap-
maya r;ah~llklan ~cyin yalmzca kcndi mcdcniyetlerinin si.irmckte
olan soyle~isinin bir parr;asl oldugu kcndilerine soylendigindc, yi)n
dcgi~tirme egilimine girmczler. Bu iddia gozden kaybolacak denli
ileri gidip gozden kayholur. Radikaller. ti.im pragmatist pro-
fcsorlcrin i.inivcr-sitclcrdcn scpctlcnmcsinin yaln1zca pragmatist bir
hamlc oldugunun ve profcsorlcrin bunu gcrckli ruh haliyle kabul e-
decegine gi.ivenilcbilcccginin bildirilmcsini de onemscmczlcr.
Sisrem, post-cmperyal cvrcsindc vc ~tok-ki.ilti.irli.i oldugu var-
sayllan bir toplumda hundan hi5ylc kcndi dcgerlcrinin ba~kalanmn
56
degerlerinden daha i.isti.in oldugunu savunamaz: yalmzca fark!J (bu,
anahtar nitcligindeki postmodcrn terimdir) oldugunu ileri siirebilir.
iki dcger obcgi arasmda gen;ek bir kar~lla~ttrma yaptlmast soz ko-
nusu olamaz ~tinki.i boyle bir ka~tla~urma bunlann hepsinin bir-
den kapsanabilccegi i.i~i.incti ti.irdcn ba~ka bir rasyonelligi var-
sayacakttr ki, bu da yadsman §eyin bir par~astdrr. Bu, Bernard
Williams'm i~aret cttigi gibi. ti.imiiyle aldallct bir varsaytmdtr;4 in-
gilizceyi Malaya dilinc, ikisinin de payl~llgt i.i~iinci.i bir dil sa-
yesinde terci.ime edcbiliyor degiliz. Ama bu hamle ba~at sistemin
hcrhangi bir sorgulaytct ele~tiriyi savu~turmasma vc aym zamandu
liberal ehliyet belgclcrini gi.ic;:lcndinnesine hizmct edcr. Post-
modcrnizmin daha muhafazakar bi~imlcri, sistemin ayakta kalmast
isteniyorsa hakikatin pratige feda edilmesi gerektigine inananlann
ideolojisini temsil eder (bu inane;. Jefferson ya da John Stuart Mill'i
hayrctc di.i~i.irccek. ama hi~ degilse Friedrich Nictzsche'de boyle
bir soru i~areti uyandtrmayacak bir hamledir). Bu bakundan belki
de ilk postmodernist Pontius Pilate'di. Hakikat nosyonunu ta-
mamen feda etmek din ve yuru~!Jk ahlakt gibi oldukcra fayda!J
bazt toplumsal birlik ilkclerini koti.iri.imlc§tirecegi i~in bu proje as-
Ia geli~im gostercmcyeceginden, postmodemizmin daha radikal bi-
~imleri hakikat konusundaki ku~kulanm. bir Loplumsal denetim bi-
~imi olarak hakikatc ihtiya~ duymaya devam eden yoneticilcrine
kar~t kullanmaya ~all§maktadtr. Bunun ironisi de, radikal posl-
modcrnistlerin bunu yaparlarken. hakikatin iktidar vc ar.wnun bir
i§levi oldugu konusunda tsrar edcrlerkcn ti.iyler i.irpcrtici bir §e-
kilde, yoneticilcrinin pratikre savunduklan §eye dogru yelken a-
~tyor olmalandtr.
Sistcmin kar~t kar~tya kaldtgt tercih sorunu, iki fark!J ozgiirltik
anlayt§l arasmda bir tercih yapma sorunu olarak ozetlcnebilir. Li-
beral kapitalizmin daha klasik evresine gayer iyi tckabiil eden cski

4. Williams, "rasyonellik konusunda. iki du~Oncenin, ka~ll~t•rmamn ya·

Pllabilecegi ortak bir du~Once olmad•9• surece birbirleri kar~1smda rasyonel bi-
~mde tart1lamayacag1 sonucuna varan bir varsayrm1" tart1~rr. "Bu varsay1m hem
~k giit;liidur hem de dupediiz temelsizdir. Etik du~uncelerden epeyce ayn o-
larak, estelik di.i~unceler, sozgelimi ekonomik dii~Oncelerle, bunlarm bir uy-
gulamas• olmaks1zm ve i.i!;Oncu turden bir du~uncenin bir tirnegi olmalan ge-
rekmeksizin kryaslanabilirler" (Ethics and the Limits of Philosophy. Cambridge.
Mass., 1985. s. 17).

57
moda rasyonel, ozcrk ozne modeli bir yanda durmaktadtr. Kendi
doneminde dcrinden boltinmi.i~ oldugu kadar dcvrimci de olan bu
ozne ashnda kcsinliklc o denli gi.ivenli bir temele yaslamyor de-
gildi. r;iinki.i tam da barmdtrdtgt ozcrklik bu ozneyi. ona kok sa-
labilecegi kendindcn ba§ka saglam bir temel btrakmayarak, ken-
disine bir dayanak sunabilecek olan di.inyadan koparma egilimine
gircr. i§te bu nedenle, soz konusu oznenin zindcligi. Romantiklerin
iyice farkmda olduklan gibi, aym zamanda bir li.ir rnidc bulan-
Ustdu. Ozncnin ozgi.irli.igi.i kendisini dogayla lrajik bir uyum-
suzluga iter; ama bu ozgi.irliik di.inyayla biiti.inlc~mc anlammda \c-
mellendirilccck olursa, bu durumda ozgi.irli.igi.i yalmzca ba~ka bir a-
r;tdan zaytflatmak kaydtyla pcrr;inler. Tarih ozglir ozncnin lehinc
i~ler, ama yalmzca onu bagnna bastp. boylecc ozerkligini ktsttla-
yarak yapar bunu. Ozne ya kendi yasasmt kendi kcndinc koymak
i.izerc tek ba§ma kcndi kendini kapatmaya zorlanmt§, manevi
ozgi.irli.igi.i ampirik belirlenrni~liklcriyle gizemli bir uyumsuzluk i-
9indcykcn ba§ dondi.iriici.i bir;imde havada asth kalmt~llr; ya da
kendisi ac;mlanmakta olan bir ozgi.irle~im anlallst olan bir tarih ta-
rafmdan canlandmlmaktadtr, ama boylece de tarihin bir etkisinden
daha fazla bir §ey olmamaya indirgenmc riskinc aulmt§llr. Bu. a-
~agt yukan, Kant ilc Hegel arasmda yaptlacak bir tercih sorunudur.
Daha sonra, klasik evrenin sonlanna dogru, bundan bOyle hir;bir
Iemelin bulunmadtgt gerr;eginin bir ti.ir taklit cdilmesine dayanan
bir "ozgi.irli.ik"e sahip ve kendisi bu nedcnle, bizzat Lesadiiri, olum-
sal vc §ansa baglt bir cvrendc ya huzursuzca ya da ta§ktnhkla si.i-
ri.iklcnmekte serbest olan postmodern bir ozncyle kar§tla~llk.
Dcyim yerindeyse, di.inya bu ozneyi Lam da kcndi temelsizligi
i.izerinde temcllendirir. kendi gayesiz dogastyla bu oznenin yi.izer-
gezcrligine ruhsat verir. Bu ozne belirlenrnemi§ oldugu ic;in degil,
tam da bir belirlenmemi§lik siireci taraftndan belirlendigi ic;in
ozgi.irdi.ir. Boyleliklc ozgi.irli.ik ilc temcl arasmda ortaya c;tkan i-
kilem "c;ozi.ime kaVU§IUruJmuftur -ama yaJmzca. bizzat ozgiir
ozneyi ortadan kaldmna riskine altlma pahastna. <;i.inki.i burada
gerc;cktc, gi.inc~ 1~1gtnm alunda dans eden bir Loz zerrcciginin
ozgi.irli.igi.indcn daha fazla bir ozgi.irliiktcn soz cdilemeycccgini
gormemek zordur. Hcrhangi bir "olumlu" ozgi.irliik ogretisi soz ko-
nusu oldugu kadanyla, gcrc;cktcn tesadiiflin egcmen oldugu bir
di.inya, kendi se~tigim projeler dogrultusunda yo! almak ir;in akla
yatkm birrimde belirlcnmi~ ad1mlan atma anlamlllda ozgiirliigi.imii
ger<;ckle~tirmeme yetecck bir sure boyunca varhgm• si.irdi.irmeye-
cektir. bzgi.irli.ik kapanmay1 gcrcktirir ki, bu da postmodernizmin
hesaba katmaya goni.ilsi.iz oldugu bir paradokstur. Post-
modernizmin ozgiirli.ik anlayi~Jmn gencllikle klasik liberalizmin
benimsedigi "olumsuz" hir ozgi.irli.ik anlay1~1 olmasmm ve l1pk1 o-
nun gibi bo~luklar ic;crmcsinin nedeni budur. Ama hi~ degilse li-
bcralizm a~ISIOdan, SOZ konUSU OJUffiSUZ tizgi.irli.igi.in mevkisi sa-
y!lmaya yctecek denli tutarh hir ozne vard1; oysa, postmodcrn ozne
tesadi.ifi gi.i~ler tarafmdan dag•lganla~tmlml~sa, farkhhklann bi-
timsiz oyunu tarafmdan btiliinmi.i~se, bu durumda ortada ozgi.irli.ik
fikrinin ili~tirilebilccegi hi~bir ~ey kalm1yor demektir. bzneyi
~at1~mah siirec;lerin etkisi olarak "temellendirme" ~ahas1 oznenin i-
c;erigini bo~aJtma VC isleT oJumJu iSlCTSC OlllffiSUZ tiim tizg:iirliik Jaf-
lanm tamamen gcrcksiz klima riskini ta~1r. Kadmlar. terimin u-
macJ anlam1yla dcgil, makul anlam1yla ozerk bircr ozne haline
gelir gelmez postmodernizm biiti.in bir ozerklik kategorisinin ya-
plSIOI bozmaya giri~mektedir.
Daz1 radikal pos1modernist politikalann, obiir posunodern te-
orilerin c;iiri.itiiyor goriindi.iklcri ozgiirle~im nosyonlanyla i§ go-
riiyor olmalan da boyledir. Onada ozgi.irle§tirilecck istikrarll bir
kimlik kaln11~ mJdlr ki? Bi.ittin bir ozgi.irle§im nosyonu. uzun bir
Siirc Once yaplSI bozuJmu~ ic,:/dl~. dJ~aVUTUmsal/bastlrmaCJ pa-
radigmasmm ba~ka bir degi~kcsinden ibaret dcgil midir? 0 haldc.
ozgiirle~im belki de bir tlir siirer; ya da olay dcgil, di.inyanm gcr-
c;ekte ozneyle nasll i~lcdiginin goriilmesinden ibarel olacak, bu da
t:ize1 bir tamn soz konusu olmad1gmm gt:iri.ilmesi anlamma gc-
lecektir -dag1mk olma. mcrkczsizle~mi§. gecrici olma anlammda
t:iznenin ~u anda bile nastl "t:izgiir" oldugunun ve bu alg•lay1~1 en-
gelleycn diizene yonelik metafizik ofkemizin nemencm bir ~ey ol-
dugunun kavranmas1 olacakt1r ozgi.irle~im. Sonuc;ta, yalmzca bir
parc;a di.i~iinccylc -hatah bir benlik anlayJ§Inm yerinc dogru hir
bcnlik anlay1~1m koyarak- ozgi.ir olabilirmi§iz gibi gori.ini.iyor. Ama
bu yalmzca postmodcrnizmin rahats1z oldugu bir cpistemolojiyi i-
c;crmeklc kalmaz, aym zamamla, son moda bir kisve altmda felsefi
idcalizmin gclcncksel hatalann1 da tekrarlar. Daha radikal posl-
59
modernizm aklmlannm iyiden iyiye farkmda oldugu gibi, benligi
ktsttlayan ne olursa olsun, yalntzca kendi benliklerimizc ili~kin
gorii~iimiizii degi~tircrck, temenni cuigimiz kimselcr haline gel-
memiz ihtimal dt~tdtr. Bu politik cgilimlere gore, biiyi.ik anlalllan
ortadan kaldtran etken, sanki onlara bakmayt kestigimiz takdirde
gozdcn kaybolup gideceklermi~ gibi, ki§inin di.i~iincesini de-
gi~tirmesi dcgil, ileri kapitalizmin kendisinde ger'iekle~tirilecek
belli birtaktm maddi donii~iimlerdir.
Son olarak, "postmodcrnizm" sozciigiindeki ~u muglak "post"a
doncbiliriz. Postmodernizm modernligin hangi par'ialannt gcride
btrakll? Hcpsini mi? Yoksa tarihscl ilcrlcmc fikriylc birliktc in-
sanlann qitligi nosyonunu mu? Kadtnlann yant stra i~'iilerin kur-
tulu~u sorununu mu? Yoksa akltn egemcnliginin yant stra bireysel
ozglirllik vc vicdan ozgi.irliigli inanctnt mt? Modernligin, devrim
fikri gibi bazt par'ialan lcoride 'iokmii~ gibi gori.indi.i ama pratikte
oyle olmadt -Dogu Avrupa'da son ytllarda goriilen devrimci olaylar
bunun kantlldtr. (Tam da politik devrim. kolcktif ozneler ve <;tgtr a-
'itCt donii~iimler gibi kavramlann mctafizik bircr yagcthk olduklun
gcrck~csiyle tskartaya ~tkarttldtgt csnada, bu gibi §Cylerin en az
bcklcndikleri ycrlcrdc patlak vem1cleri postmodcrnizmi utandmnt~
olsa gcrck. Bununla birliktc, postmodcrn teorisycnlcr, sozii edilcn
devrimlcrin bir s:•rptda. kcndilerinin pek takdir ellikleri piyasa
ki.ilti.iri.inc dogru yo! almaya ba~lamalannda bir teselli bulabilirler).
Evrensel ilcrleme ogrctisi iyi bir dayak yedi ama tarihsel i-
lerlemenin ozel tiirleri hala climizdc mevcut gibi goriiniiyor; trk ay-
nmctl!gmm silahstzlandmlarak gcrilctilmesi de bunun bir orncgi.
Bu liirden bir kurtulu~ hi'ibir ~ckilde cvrenselle~tirilmemi~ olsa bi-
le, herhangi birinin bunu ni'iin kayda deger bir ama'i olarak
gormeyeccgini anlamak zor. Ama bu amar; bclki de, o r;ok kor-
kulan "telcoloji" nosyonunu gerektirccektir. ~imdi bu ve bununla
ilgili sorunlara cgilcbiliriz.

60
 III
Tarihler
~

Postmodernizm a~Jstndan Tarih, kti~i.ik r harfi ile yazJian tarihin

kar§lll olarak Tarih, teleolojik bir meseledir. Yani, btiyi.ik harOe ya-
Zllan Tarih anlayJ§l, dtinyamn §imdi bile kendisine i~kin olan ve
ka~m1Imaz a~mlanmasmm (unfolding) dinamigini saglayan, once-
den belirlenmi§ bir hedefe dogru ama~lt olarak hareket etmekte ol-
dugu inancma baghd1r. Buna gore, tarihin kendine ait bir manligJ
vard1r ve bizim gortinti§te ozgtir olan projelerimizi kendi esrarh a-
ma~lan dogrultusunda yukar1dan tayin ctmektedir. ~urada burada
gerilemeler olabilir, ama gene! hatlanyla almd1gmda tarih ~izgisel,
ilerici ve belirtcnimcidir.
Bu inanc1 savunan insanlarla kar§Ila§ma ihtimalinin ne ol-
dugunu mcrak etmeye gerek yok, ~ilnkti boyle insanlar hi~ yok.

61
Ortaya ~·kmaktan ~ok utand1klan i~in magaralarda ya da ba~ka
yerlerde saklanmtyorlarsa egcr, bu tip insanlar uzun bir siire once
yeryi.izi.indcn silinip gittilcr. Bu insanlar yirminci yiizy•lm sava~.
knhk ve oliim kamplanyla dolu oldugunu, biiyiik iitopyac1 ya da
Aydmlanma ideallerinin hic;birinin gcrc;ekle§tirilmcye yakm ol-
mad•gmJ fark ettiler ve kasvctli bi~imde kendilerini ortadan kal-
dJrmaya karar verdiler. Uzun bir sUre once bu c;izgiler dogrultu-
sunda bir §Cylcrc inanan Whiglcrin, Hegelcilerin vc Marksistlerin
oldugu dogrudur. ama bir Marksist olmad•gm• savunan Karl
Marx'm bu insanlardan biri oldugu c;ok ku~kuludur. Marx, insan
var!Jklardan tamamen bagJtnSJZ amac;lan ve harekct yasalan olan
Tarih diyc bir ~cyin var oldugu dii~iincesinc tepcdcn bakmak.tan
ba§ka bir ~ey yapmatnl§lJr. Bir~ok postrnodcrnistin yap1yor
goriindiigi.i bi~imde Marksizmin lm anlamda bir telcoloji oldugunu
tahayyiil etmek, Jacques Derrida"nm herhangi bir ~eyin hcrhangi
bir anlama gelehilccegine, hie; kimsenin bir amac1 olmad•gma vc
dunyada yaz1dan ba§ka bir §CY bulunmad•gma inandrgm1 tahayyiil
etrnck dcnli giiliinc;tiir.
Esascn sosyalizm bir ti.ir telos onerir: Daha adil, ozgiir, rasyonel
vc merhamctli bir toplumsal diizenin olanakhhg1. Ama radikal
postmodernistlcr de bunu onermektcdir. Aslma bak1ilrsa bazt post-
modcrnistler bundan c;ok daha hm;il Liirde bir teleoloji oneriyor gi-
bidir: brnegin, Aydmlanma'mn ka~m1lmaz olarak toplama kamp-
lanna yo! ac;llgr fikri. Ama taraflann ikisi de daha adil bir toplum
amacJnl tarihsel olarak garantileyen bir ~eyin olduguna ya da boyle
bir ~eyin §imdinin gizli ozii olarak ~u anda bile sinsice i~ ba§mda
olduguna inanmaz. Her haliikarda, sosyalistlcr tarihselle~tirrneye,
kimilerinin di.i~iindi.igi.i dcnli mcftun degildir. Bunun bir ge-
rekc;esini daha once gormii~tiik: Tarihselle~tinnenin hit;bir bic;imde
dogas1 gcregi radikal bir olay olmadrgr gen;egi. Ama tarih kar-
§ISJndaki bu sosyalist ku~kuculugun daha ilgin~ bir gerekc;esi de
var. Postmodernizrnin bir ak•m•. tarihi can!J bir ~okkathhk ve ac;•k
w;luluk banndtran si.irekli bir dcgi§ebilme yetencgi meselesi o-
larak, yalmzca teorik bir §iddct uygulanarak tck bir anlatmm bir-
ligine donU§ti.irtilebilccck bir konjonkti.irlcr ya da kesintililikler
obcgi olarak goriir. Daha sonra bu lez akla hie; yatkm olmayan bir
a§m uca vardmiJr: Kendi ayn tarihsel ugraklan i~inde yer alan
62 F5:\RK.o\/PmunuJtrniz.nun Yaml\.dmillom
 Dante vc De Lillo arasmda, sozi.inti elmeye dcger hi~bir ortak nok-
ta yoktur. Tarihsclle~lirme dtirttisi.i alabora olarak ka~llma
donti~tir: Stirekliliklerin basit~e ~i:iztiltip dagiidiklan noktaya i-
tilmeleriyle, tarih bir cari konjonkttirler galaksisindcn, bir ebedi
~imdiler dizisinden ba~ka bir §CY olmaz; buna da tarih denmcsi zor-
dur. Oliver Cromwcll'i kendi larihsel baglammda anlamam1z gc-
rekir, pcki ama bu baglam nelerden olu~maktad1r? Postmodernizm
her §eye ragmen ti.im baglamlann bulamk ve gi:izcnekli oldugunda
1srar etmektedir. Ge~mi~in bizi olu~luran malzeme olmasmdan
ottirii, biz kcndimiz, Cromwell'in bir parr;as1 oldugu tarihin va-
risleriyiz.
Hakikal ~u ki biz (posl)modcrnler ilc Sofokles ya da Sa-
vonarola arasmda pck ~ok ortak nokta vard1r clbclle ve hi~ kimsc
bundan ku~ku duymaz. insanhgm cvrcnscl boyutlan konusundaki
~al1~111a boylesine apaifik ortada olan bir nitelik hakkmda degil, an-
cak bu evrenscl boyutlaPn nc olr;tidc onem ta§UbXI hakkmda o-
labilir -ornegin. hcrhangi bir i:izgiil tarihscl durumun analizindc bu
evrcnsel boyutlann ne olifiide onem la§Idigi konusunda. So-
foklcs'in muhtcmelcn bizler gibi iki kulagmm olmasmm gcr~ekten
bir onemi var m1d1r ve bu nokta Allligone'ye hcrhangi a~1dan bir
. I§Jk tutabilir mi? Bunun Antigone'ye 1~1k tutacak bir yam ol-
mayabilir, ama Sofokles'in bizim de payla~llgimiz bir bcden bi-
r;imine, insan tarihinin scyrindc pck az dcgi§iklige ugranu~ bir
maddi bir;ime sahip oldugu gcrr;cgi, hie; ku~kusuz biiyiik onem la-
§Ir. Ba~ka bir yara11k ilkc olarak bizimle konu§abiliyor, bizim ya-
mmizda maddi emek harcayabiliyor, bizimle cinsel etkil~ime gi-
rebiliyor, oldukr;a amar;s1z goriinmcsi anlammda sana! cseri
izlenimi veren bir ~eyler tiretcbiliyor. ac1 r;ekip ~aka yapabiliyor vc
oliiyorsa, bu biyolojik olgulardan hareketle ~ok say1da ahlaki vc
haua polilik sonuca varabiliriz. David Hume nc dii~tinmti~ olursa
olsun, en azmdan i~tc bu anlamda olgulardan deger ttiretcbiliriz.
Sahip olduklan bedenlcrden oltirti bu hayvanlar kar§JStnda nasll bir
tutum benimsenmesinin uygun olacagm1 ~ag1 yukan biliriz (sayg1,
merhamet, s1rf eglence olsun diye ayaklarm1 kesmcme vb.).
Bu lutumlan insan olmayan yaraltklar kar§tSmda da be-
nimsemeliyiz elbcue; ama California'mn tuhaf bolgelcrindcn bi-
rindc ya~ama<.hgtmiz siircce bu yarat1klan potansiyel cvlilik purl-
63
nerleri, kitaplanmiZI birlikte yazacagtmtz potansiyel yazarlar ya da
politik bir ayaklanmadaki potansiyel yolda~lar olarak gormeyiz.
Bizden maddi olarak farklt yarattklarla payla~abilccegimiz ya~am
bi~imlerinin stntrlan vardtr; samnm. bir asian konu~abilseydi bile
onun soylediklerini anlayamayacagtmtzt ifade ederken Witt-
genstein da bunu dii~iiniiyordu. Ender goriilen dokunaklt bir sal-
yangozun ~iirinden bir ~ey anlamayJz. ama Sofoklcs'in metinle-
rinden bir ~eyler anlayabiliriz. bte yandan, bize ~ok benzemeklc
birliktc ironi yapma yeteneginden yoksun bir yarattkla kar~tla~say­
dtk. yinc California'nm belli bolgclerinde y~tyor olmadtgtmtz
siircce bunun ~cytanca tasarlanmt~ bir makine oldugundan ku~kula­
nabilirdik pekala. Hayvanlar konu~abiliyor, ~alt~abiliyor, cinsel
iiremcyle <;ogalabiliyorlarsa, bu durumda yalntzca bcdcnleriyle
~alt~abilen ama konu~mayan yarattklardan farklt olarak, nc denli
giidiik olursa olsun bir politika bi~imine a~ina olmahdtrlar. <;a-
lt~ma ve toplumsal ya~am bi~imlerini. cinscl diizenleme bi<;imlcrini
vb. orgiitlemclerine elveren bir iktidar sistemine ve bunun yam stra
tiim bunlan kcndi kcndilerine ycnidcn sunup temsil etmclerine izin
vercn belli simgesel ~en;:evelere sahip olmak zorundadtrlar.
Gdgclclim, kiiltiiriin oneminin yctcrince takdir edilmeyerck bi-
yolojiyc <;ok ~ey yiiklenmesi olarak goriildiigiindc bu tiir olgular
iizerinde uzun uzadtya durmak: giiniirniizde ho~ kar~llanma­
maktad•r. 1970'li ytllann bclirli bir noktastnda. llpkt ekonomiden
soz etmenin ckonomizme, ampirik verilcrdcn soz etmenin am-
pirizme donii~mcsi gibi, biyolojiyc gostcrilecek her tiirden ilgi bir-
denbirc "biyolojizm"e donii~tii. Bayagt bir indirgcmecilikten kor-
kan postmodernizmin bazt dallan bu tchlikeyc, biyolojik olam ve
yeri geldiginde ekonomik olam tamamen ortadan kaldmna yo-
nlimic daha da tehlikcli bir taktigc ba§vurarak yantt verdi. Kiiltiir
hakkmda maddeci tarzda konu~urken, en bariz maddi par<;amtz o-
lan bcdcn dahil olmak iizere maddi olan hakkmda kiiltiirelci bi-
<;imde si:iz etmcyc ba~Iadt. Boyle baktldtgmda. postmodcrnizmin
hem bir madde olarak bedenden ku~kulanmast hem de kcndisini
ozgiilliige adamast ironiktir, ~iinkii Aristotelcs ve Aquinas gibi ge-
lcneksel dii~iiniirlerc gore. madde tam da aytrl eden, boliinmeyen
tck anlammda bircy yapan ~cydir. Bu dii~iincc tamna gore. bizkri
birhirimizden farklt ktlan. Aquinas'm bcdenin bi(fimi ve bundan do-
lay1 hepimizin onak noktas1 oldu~unu dti~tindi.igti "ruh" degil, ben-
zersiz birer madde y1gm• olmam1z gcn;cgidir. Ttiri.in evrensel ol-
dugu yadsmamayacak ozellikleri soz konusu oldugu kadanyla.
postmodernizm. ortak bir insan dogas1 hakkmda edilen tUm
sozlerin hem idealist hem de ozcti oldugunu dil~Unmi.i~tiir. Ozdllilk
su~lamasmda muhtemelen hakhyd1 ama. a~ag1da savunacag1m gi-
bi, bunun ille de bir kusur oldugunu dli~tintirken hatahyd1. Bununla
birlikte, idealizm hakkmda tamamen yamlmi~ll: ~tinkti. Marksizan
tUrsel varhk nosyonu, duygulu bir ytiregin koyutladigi ebedi ha-
kikatlerden ~ok uzak duran bir insan doga-;mm maddcci bir de-
~i~kesidir kesinlikle. Ba~ka bir anlatJmla. postmodcmistler idealist
hir insan dogas1 kavram1 ta~Imay• si.irdtirdtiler: tek fark idealistlerin
bu kavram1 benimscmesine k~1hk onlar reddcdiyorlard1. Post-
modcrnistler ba~ka konularda oldugu gibi bu konuda da kendi ha-
Simlannm tersine ~evrilmi~ imgesi halinc geldiler.
insanm evrensel ozelliklerinin farkh ktilltirlerde farkh in~a e-
dildiklerinc dikkat ~ekmek, bu evrenscl ozelliklerin ~tirtittildiigti
anlamma gclmez. Evrensellik sorununun inatla ortada gczindigini
gormeniz ic;in yalmzca hangi faaliyetlerin farkh in~a edildigini
kendinize sonnamz yeter. Bu ortak zemin konusunda zaman za-
man yamlabilirsiniz elbettc: Kriket gibi bir oyun oynamaya
~ah§llklann1 sandigimiz yerde, ashnda yagmur yagdmnaya
c;ah§lyor olabilirler. Ki~inin kendi kiilttirel t:inyarg1lannm ki.iresel
ol~ekte egemen olmas1 gerektigini i~erimleyen, yoz anlam1yla ev-
rensel bir insanhk likrinin, tarihin heniiz ortaya koyamad1g1
otekinin otekiliginin, ayaklar ahmda ~ignenmesinin en mer-
hametsiz yollanndan biri olduguna ku~ku yok. Bu fikir zehirli ve
kimileyin imhac1 olabilcn ideolojide temel bir rol oynad1: o ne-
denle, bu fikre panik halinde bir tepki verilmesi daha biiytik bir ha-
tad•r. Aynca, insan varhklarm yiizyiiiarca payla~tJklan ortak nok-
talann bu insanlann en onemli yoni.i oldugunu bildircn yarg1 da
dogrudan dogruya bu ogretiden ttiremez; dil, cinsellik. emek, hu-
kuk ve politika asia onemsiz olaylar olmasa bile liberal
hilmanistlerin yamldiklan nokta tam da budur. Oyunun bizc bir
~yler anlatmasmi saglayan ~ey Kral Lcar'm hi~ degilse zaman za-
man ortahkta dola§abilmesi olgusu degildir. Her neyse, §U her za-
man sorulabilir: Hangi bak1~ a~1smdan onemli'? Proust'un ya-
65
zllannda synaesthesia• iizerine dii~iiniiyor olsayd1k, Proust'un bir
insan varhk oldugu ger~egi analizimizin temel nuktast olmazd1 her-
halde. Burada yalmzca postmodcrnistlcrin evrcnsellere kar~1 ortaya
koyduklan savunulan evrenselle~lirmclerinin ve ortak bir insan do-
gasma dair kavramlarm asia onem la~JmadJgt, halla i~kence pratigi
soz konusunda oldugunda bile durumun degi~meyccegi sonucuna
varmalannm postmodernizmin dogmatik Lutumu oldugunu vur-
guluyorum.
Postmodernizm a~·m tarihselle~tirme yoluna giderken kendi
!10gulcu ogretilerini bariz bic;imde ~igneyerck tarihin ~c~itliligini ve
karma~1khgm1 diizlemi~ vc geregince tarihsellqtirmemi~ olur.
Francis Mulhern'in yazd1g1 gibi:

Turillin tirtiik bi"imde degi~ime indirgcnmesi -yani. bir Liir hipcr-tarih

... en anla§1l1r polcmik ah~kanhklannJand1r. ama bu ah~kanl1k kafa
kan~Lmc1 bir yanm-hakikati siircgcnle~tirir. Tarih aym zamanda -vc
bi.iylik h•m1 a~lsJm!an tayin cdici bi~imdc- siirekliliktir. Tarihsel siircc;
aynmsald1r: Tarihe bazllan olduk.,:a degi§kcn. bazllan pck az tlcgi~ken
ohm. baZJlan saatler ve takvimlerk ol~iiliirken baz1lan 'derin zaman'm
pratik ebediyctinc aiL olan bir ritmlcr ve tempolar "ogullugu ~iriintii ka-
zandmr. Bu nedenle tarihsel yapllar ve olaylar ... zorunlu olarak kar·
ma~1k bir karaktcrdcdir, tek bir tarza (siircklilik/kesintililik) ya da za·
mansalhga ail degildirler asia. Baglamlar hem k1sa ve dar (bir ku§ak.
politik bir kriz) hem de uzun vc kapsamhd1r (bir dil, bir iiretim tam.
cinsiyel-loplumsal cinsiyet Lcmclli imtiyazlar); ve ay111 amla bunlann
hcpsi binlcndir.l

Oysa. postmodernisl tarih aksine, sozU edilen bu katman!J zaman

kavramm1 k1sa vade, ~agda~ baglam, dolays1z konjonktiir ugruna
vicdanstzca harcayarak canh ama tck-boyutlu olma egilimindcdir.
T. S. Eliot'm Four Quarrers'ta bclirlligi gibi, "Tarih ~imdi ve in-
giltere'dir" (bu ashnda pek az postmodernistin hararctle kabul c-
dccegi bir oncrmcdir). Ama bunun daima en anlamh zamansalhk
oldugunu hangi ferman buyurur ki? Postmodernizm longue du-

1. Francis Mulhern (der.), Contemporary Marxist Literary Criticism (yagda~

Marksist Edebiyat Ele~tirisi) (Londra, 1992). s. 22.
• Kinestezi: Vucudun 9e~itli ktstmlannrn konumunun ya da hareketinin bilin9lr
olarak alg1lanmas1na lli~kin bedensel duyum. -Sinestezi de denir. (9.n.)

66
relnin asia en onemli zamansalhk olmadtgmdan ni~in bu kadar
kiistah~asma emindir? Oysa Marksizm, hazen ozgiil hir tarihsel
konjonktiirii (Ne Yaplimall, Loius Bonaparte'm Onsekiz Bru·
maire'i) inceleycn, hazen hir iiretim tar~:mm "derin" ya da "~agsal"
zamamm ara~ttran (Capital) Marksizm, bu konuda daha ~o­
gulcudur.
Belki de postmodemistler hiiyiik anlatdara dikkat kesilmcnin,
tiim kii~iik anlattlan strf biiyiik anlaltlann birer ctkisine in·
dirgcyeccginden korkuyorlard•r; ama Bmmaire'in Frans1z stmf
miicadelesinin durumunu basit~c gene! olarak kapitalist iirctimin
dogasmdan hareketle "yorumladJgi"nt dii~iinmek zordur. En a-
zmdan Marx a~1smdan, bu kitaplaki analil. gcncli degil. somutu he-
defliyordu; yalmzca. Hegel ve akh ba~mda b~ka herhangi bir
dli~liniir gihi Marx da, gcnel kategoriler olmakstzm somutu in~a et-
menin bir yolu olmadtgmt gormii~tii. Tikelcilik miiptelalar• bir an
i~in bu genel kategoriler olmaks•zm tikelden soz ctmeyi denesinlcr
bakahm, bunun agtzlanm asia a~amayacaklan bir deney oldugunu
goreccklerdir. "~u benim tarifsiz korkun~ aciianm" ifadesi agzma
kadar genelliklerlc doludur. Postmodcrnistler siireklilik fikrinden
bclki de, di.i~i.inccnin homojenl~tirme gibi hatah hir ah§kanhgmt
ant~llrdtgt, sayg• duyulan bir gclenek hcyulasmt uyandtrd1g1 ve mi-
de bulandlracak olc,:i.ide kendini begenmi~ bir ilerleme imasl ta-
§ldl~ i~in ku~kulamyorlard•r (net ve belirgin kopu~lardan da
ku~kulansalar bile). Bu durumda bask• alunda tutan gelencklerin
yam SJra ozgiirle~imci geleneklerin de oldugunu goz oni.indc lut-
malarl ve Theodor Adomo'nun ~u yorumunu dikkate almalan ge-
rekir: "Barbarhktan hiimanitaryanizme yol alan evrensel bir tarih
yok. ama sapandan megaton bombasma yol alan evrensel bir tarih
var ... bugiinc dek yuvarlamp gclen Biri ve Hcpsi -arada s1rada so-
luklanarak- teleolojik olarak mutlak 1sttrap olacakttr".2
Adorno'nun Auschwitz'in golgesinde ettigi hu soz, yazarmm
kendi politik heterodoksisi ne olursa olsun, bizi sosyalist anlamda
tarihin can uhc1 noktasma yakla~tlnr. Sosyalist dii§iinceye gore or-
tada bir biiyiik anlau olmu~tur ve bunun biiyiik ktsmt da actyt an-
laur. Bu. selamlanmaktan ziyade hayiflamJac;J bir hakikattir. Post-
modemistler hakh olsaydtlar ~ok daha iyi olurdu ve vakayina-
i'Theodor w~ Adorno. Negative Dialectics (londra, 1973), s. 320.
67
menin sabit ya da siirekli bir yonii olmam•~tlr. Ama buna i-
nanmanm bcdcli, hem ya~ayanlann biiyiik ~ogunluguna hem de
olmii§ olanlara ihanettir. Tarih konusunda bir sosyaliste bugiine ka-
dar en ~arp1c1 gelcn nokta, tarihin ~ok dikkat ~cken bir tutarhhk
sergilcmcsidir -yani, varhklanm inatla siirdiiren sefalet ve somiirii
ger~eklikleri. Sefalet vc somiirii bir~ok farkh kiihtircl bi~ime
biiriinmii~tiir elbette. Mahrum kllmma vc tahakkiim altma a-
hnmanm, postmodcrnistlerin ~ogulluga duyduklan a~hklanm ya-
ll§t•rmaya fazlas1yla yetccck dcnli bu kadar ~ok, farkh yolu ohnas1
§a§lrLICidlr. Ama tarih ger~cktcn de tamamen tesadi.ifi ve kcsintili
olsayd1, siirekli rastlan:m bu ilgin~ siirekliligi nasll a~tklard1k? Bu
siircklilik uzaktan en olaganiis!U tesadiif gibi goriinmcz miydi hize
-kimilerine gore yalmzca kalcydoskopun ~ansa dayah hitimsiz
biikliimlerinden ibaret olan bir insanhk tarihinin kendi pan;alanm
tekrar tekrar k1thk ve bask1 oriintiilcri bi~iminde sundugu o-
laganiistii bir tesadiif gibi goriinmez miydi? Bu tarih ni~in zaman
zaman ban~ ve sevgi boliimleriyle noktalanmasm? Tarihte ni~in,
tayin edici donii~i.ime dircniyor gibi goriinen bir tiir i~sel engel ya
da yiik var? Tarih ger~ckten tesadiifiyse, liberallerin savunacaklan
gibi iyi vc kotiiniin hirer par~asm1 hcpimiz i~imizdc ta§•yorsak, bu
durumda, ortalamalar yasas1 uyannca, tarihin zaman zaman ahHlki
a~1dan ornek ahnas1 ya da hi~ degilse ahlakcn giivenilir birka~ rc-
jim ortaya ~tkartacagmt umabiliriz. Ama goriiniirde boyle bir ~ey
ya§anmadt. YarHerbiyeli insanlann crdem olarak gordiikleri
~eyler, ktsa vc coder goriilcn orneklcr dt~mda, asia politik iisti.inliik
saglamadt. Tam tersinc, insanhgtn politik sicili deh~et vcrici. insan
varhklar yeryiizi.inde bclirdikleri andan beri birbirlerini sistcmatik
olarak yaraladllar, yagmaladllar ve kolele~tirdilcr. Kendi
yi.izythmtz kolayca. tarihin kaydettigi en kanlt yi.izyll oldu; bu da
ozel geri ~ekilmeler fikrinin bundan boyle eski giizel giinler nos-
taljisinden daha ziyade belli ilerlcme tiplerine duyulan inancm zo-
runlu olarak. tarihin bir biitiin olarak oviingen bir yorumuna da-
yandtgml ortaya koyar.3 Bu elbettc goz kama~unct iyi ~eylerin de
3. "Tarlhin sonu fikrinin verdigi heyecanla liberal demokrasinin ve kapitalist pa·
zann ilerleme kaydettigi tiirkiisiine kat1lmak yerine, 'ideolojilerin sonu'nu ve
biiyiik ozgurle!iimci soylemlerin sana eri§inl kutlamak yerine. say1s1z tekii1St1rap
mevkilerinden olu§an §U makroskobik olguyu gozard1 etmeyelim: Saglanml!i
hatln saythr ol~tide cereyan ettiginin yadsmmast anlamma gel-
meyip, yalmzca takdir ettigimiz soz konusu iyi ~cylerin birer
stirpriz olarak gortilmesi anlamma gelir. Ve bu iyi ~eylerin btiytik
~ogunlugu da kamusal alandan ziyade ozel alanda olup bitmi~tir.
Btitiin bu durum, ilk gtinaha ba~vurarak bunu a~tklayan bir 1-lt-
ristiyan ac;tsmdan ozel bir sorun olu~turmaz. Ama bu sorun iizerin-
de kafa yorduklanm varsaymak ko~uluyla, bunun liberaller ya da
postmodemistler a~lSindan, gortindiigtinden daha biiyiik bir tcorik
mcydan okuma ortaya koyuyor olmast gerekir. Bu sonu gclmeyen
~matah yank vc ~atlaklan nastl a~tklamah? Bunu a~tklamanm bir
yolu yoksa eger, insan sevmezlerin hakh olduklarmt teslim ct-
mekten ba~ka ~are kalmaz. Bu yalmzca bizim var olma tarltmtzsa,
bu tarzm siiriip gitmesi ~ok muhtemelse, bu durumda insan ta-
rihinin ger~ekten ugra~maya deger olup olmadtgt konusunda ciddi
bir sorun var demektir. Tarih, niikleer ya da ~cvresel bir felaket ya-
~anmadtgt siirece ne olursa olsun devam edeceginden, akadcmik
bir sorundur bu ku~kusuz; ama nastl bir muamele gordtigiiyse ke-
sinlikle tartl~mah bir konudur. Schopenhauer, tarihin iyi bir mu-
amcle gordtigtinii dii~iinmenin giiliincsi bir kendini aldatma ol-
duguna inamyordu kesinlikle; 0, binlerce ytl once birisi c;tktp da
bir noktada "dur'' diyerck her ~eyi sona erdirmi~ olsaydt bunun, il-
gili herkcs i~in r;ok daha iyi olacagma inanmaktaydt. Ya~amt~ vc
olmii§ olan erkeklcr vc kadmlann biiyiik r;ogunlugu ac;tsmdan ta-
rih. arahksJZ bir didinme ve baskt, tstJrap ve alr;alulma oykiisii ol-
mu§tur -oyle ki. Schopenhaucr'm itiraf ctme ccsarctini gosterdigi
gibi, birr;ok insan a~tsmdan diinyaya hir; gelmemi~ olmak daha ter-
cihc ~ayandtr. Bu a~tdan Sofoklcs "bir~ok" sozciigtini.in yerine
"hepsi" sozciigiini.i koyardt.
Bunlar bir biitiin olarak insan tiiriinii ilgilendiren dii~iinceler al-
ma anlammda "humanist" dii§iini.imlcr saythrsa da, terimin,
"hilmanizm" ve "anti-hiimanizm"in bir~ok postmodernistin var-
oiim ilerlemeler, yeryiiziinde daha once hi(; bu kadar- (;ok"saylda erkek, kadln ve
~cugun esarete dii~memi~. ac;hktan olmemi~ ya da katledilmemi~ oldugunu
g6rmezden gelmenin bahanesi olamaz" (Jacques Derrida, Specters of Marx,
londra, 1994, s. 85). Bununla birlikte. eger 1sl1rap gerc;ekten artm1~a. genel
olarak 1SI1raba duyarhhg1m1ZIO da artm1~ oldugunun buna eklenmesi gerekir.
Modern c;ag taralmdan 1St1raptan kurtulma veya kac;1nmaya atledilen Clnem, mo·
dem c;ag1 Aydmlanma-oncesi toplumlann c;ogundan ay1ran larkhhgm bir be·
lirtisidir_

69
saytyor goriindiigi.inden daha niiansh kavramlar oldugunu ileri
siiren daha ne~eli anlamtyla pek de humanist say!lmazlar. Ama her
haliikarda, postmodem duyarhhga bundan daha yabanc1 bir
dii~iinme tarzt bulmak da zor. <;iinkii postmodernizm, daha once
gordiigiimiiz iizere, tipik bir bi'rimde huzursuz edecek denli tarih-
a~m olan bu tiir hakikatlerle ilgilenmedigi gibi, yakm bir ge~mi~e
kadar etik sorunlarla ilgilenme sorumlulugunu pek iistlenmemi~tir;
vc postmodernizmin daha itibars1z tiirlcri ise, IStnap gibi sorunlar
hakkmda btrakm ulvi laOar ctmeyi, soz almak i'rin bile 'rok toydur.
Biiyiik bir hakstzhk yaptyor olabilirim ama, Nirvana reklamct-
lanmn bu konu yiiziinden geceler boyu uykulanmn ka'rllgmt dii-
~iinmek de zor. Bununla birlikte. postmodernizmin insanhga ili~kin
bu vizyonda bir hakikat payt bulmasmt saglayabilseydik, bu du-
rumda nasJI bir tepki verirdi? Birtaktm ~cylerin dilzcltilcbilecegine
inanabilir miydik? Bunun bi.iti.iniiyle kabul cdilcbilir olmak i'rin ge-
rcgindcn fazla bir liberal ilcrlcmccilik imas1 bannd1rdJgJ varsaythr.
Postmodcrnizmc gore, iyilc~me ya da 'rOkii~tcn mustarip olabilecek
tarih admda tekil bir "~cy" olmadJgJ gibi, tarihin tiim boyutlan her-
hangi b~at bir tarzda nitclendirilemez; Adorno'yu dayamma ahp,
tiim tarih boyunca ba~at olagelmi~ boyle bir tarzm oldugunu ilcri
siirerek postmodernizme s1kmll vermeye 'rah~mamm nedcni de bu
zaten. Ama liberal ilerlemeci yamt liberal ilerlemeci bakt§ a-
'rtsmdan da kabul edilebilir degildir. Sonu91a bu kanla lckclenmi~
tarihin daha iyi bir doni.im noktasma geleceginc ili~kin ne gibi o-
lanakh kannlar var ki? Aksinc, kamtlann ncredcysc hcpsi boyle bir
hiisniikuruntunun aleyhine ipret ctmektedir. Ki~i ancak bu sicilin
ahl5ki me~umlugunu gayri ahlaki terimlerle -ornegin, stirekli bir
sava§ halini doguran, basktcl bir devletin yiikseli~ine yo! a'ran ve
insanm somiiri.ilmesini gi.inliik buyruk haline getiren Liirdc maddi
ko~ullar 'rer'revesinde- a'r1klayabiliyorsa, bu sicilin degi§tirile-
bilecegi konusunda akla yarkm bir inan'r besleyebilir. Bunun in-
sanm tt~m kotii niyetliligini a'r1klayacagmt, insan varhk teklcrini
ahlaki sorumluluktan kurtaracagmt ya da bu maddi ko~ullann de-
gi~tiril-mcsinin bir Cordelia" soyu yaratacagtnt tahayyiil etmeyc

• Shakespeare'in Kral Lear adh eserinin kahramanlanndan biri. Bu karakler. de-

geri bilinmeyen ana baba liefkatinin liiir diliyle ki~ile~tirilmesinden dogmulitur.
(y.h.n.)

70
gerek yok. Bu yalmzca iyi olmak i~in parah olmak zorunda ol-
dugunuzu kabul etme mesclesidir, her ne kadar gercginden fazla
parah olmak kendi kusurlanm biiyi.itiip beslesc de. Fakirlik ve bas-
k• ko~ullanna mahkum edilen insan varhklann ~ogunlugu, el-
lerinden gelcn en iyi birrimde davranmama egilimindc olacaklar ve
her ~eye ragmen iyi olabilenlerse her tiirlii ovgiiyii hak c-
dcceklerdir. Bu insanlarm politik gclecek konusunda. ~u anda han-
gi kimlige yap1~1p kaldllarsa o kimlikten harekctle bir tahmin
yiiriitmekten karrmmalannm gerckli olmasmm bir nedeni de budur.
Bu bak1mdan toplumsal hizmct gorevlisini kerteriz alan ahlft.k
teorisinin bunun hakkmda soylcnccek c;ok §eyi var. Ahlfiki ac;tdan
baklid•gmda, insanlarm en erdcmli hallcriyle boy goslere-
bileceklcri maddi ko~ullara sahip olmad•g•m•z i~in insan varhklan
heniiz ahlaken yargdayamayacag•m•z s1k s1k si:iylenmi~tir. Bizler
insanlan u~ durumlarda, modcrnizm ideolojisinin insanlann ken-
dilerini en U'flk bi~imde dt~avurduklanna inand1g1 urr durumlarda
gozlemledik. Modernizm ya da modernizmin bir boyulu, hazin bir
"varo~lu" insan varhg1 ele ahr ve onu bir a~m noktaya. yani teoriyc
gore oznelligin gizli hakikatinin dramatik bi~imde a~1ga ~1kacagt
bir U'f duruma itckler. Piiriizsiiz d1~ yiizcyin berisindc pusmu~ bek-
leyen ve hakkmda konu~ulamayan dcrinlikleri bilmek istiyorsamz.
George Orwcll'in romam Bin Dokuz Yiiz Seksen D6rt'tc ge'ftigi gi-
bi, a'f biraklimi~ y•rt•c• farclerin bulundugu bir kafcs1 adamm su-
ratma ge-;irin ve bi.ilbiil gibi ~ak1masJm bekleyin. Ya da olmazsa.
William Golding'in dcrinden reaksiyoncr mcscli Sineklerin Tan-
1"/S/'nda ge-;tigi iizcre. birtak•m erkck ogrencilcri ~ok kotii maddi
ko~ullara mahkilm edin ve daha bir hafla ge'fmeden bar-
barla~malanm dingin bir reolojik tatminle seyredin. Bunlann hepsi
modernizmin ilkclci ya da alae• cgilimlerinc aiuir; ama ornek
gosterilen deneyin hatah tasarland1gma ku~ku yok. <;unkii, bir a-
damm, 3'f bir fare, dilini yemek iizcreyken soyledigi ~eyin hakikat
oldugunu varsaymak ncdcn gereksin ki? Ki~isel o!arak bu konuda
hi'fbir ~ey soylemeycccgim. Bu durumda baz1 hakikatler ortaya
'fJkacaktir ku~kusuz, ama ba~ka baz1 hakikatlerin gizli kalacagma
da ku~ku duyulamaz. Postmodernizm de "u~J" durumlan epey
onemser ve ba~ka ac;llardan oldugu gibi bu haktmdan da mo-
dcmizmin oz -;ocugudur. Her iki amcmiiyc gore de uc; durum. bir
71
yalan ya da yamlsama olarak normun maskesini indirir. Ama
normlar ger~ekten birer yamlsama ise, u~ dummlar da soz konusu
edilemez; ~~nku. u~ durumlarm kar~tla~tmlabilccegi hi~bir ~ey ol-
mayacakllr elimizde. Bu durumda ~mhk~thk normal durumumuz
haline gelir ki, bu da ~m denilen durumun hi~ de 3§1fl olmadtgmt
soylemck demektir. Bu ttpkt. yabanctl~mt§ durumumuz ko-
nusunda yarg1 yiiri.itebilmemiz i~in ba§vuracagtmtz ol~iitler bizimle
birlikte yabanctla§llgt takdirde, yabanclla§tp yabanctla§madtgtmtzt
bilemeyi§imizc benzer. Ki.illiyen ger~ekle.~en bir yabanclla§ma her
§eyi silecek ve bizi daha once bulundugumuz noktaya goti.irecektir.
Tarih bugi.ine dek bir anlamda, mi.ilkstizlcrin !fOk iyi farkmdayken
miilk sahiplcrinin bir bi.iti.in olarak farkmda olmadiklart bir dizi a-
§lfl durumdan ibaret olmu§tUr. Mi.ilk sahiplcri a~tsmdan anormal
goriinen olaganiisti.i durumlar, miilksi.izler a~tsmdan rutin du-
rumlardtr. Ama bunu ancak, u~-olmayan bir durumun, al!falttlma
ve somi.iri.iden armmi§ bir durumun nastl bir gori.inti.i arz edecegi
konusunda daha onceden bir fikrimiz olmas1 ko§uluyla bilcbiliriz.
Ve bu fikir yalmzca bu tarihtcn serpilip geli~ebilir tam da; Mark-
sisllerin bu anlatmm diyalektik ya da kendi kendiyle ~eli§kili ol-
dugunu soylerken kastettik.Jeri §ey de budur.
Bu tarihin ~feli§kili oldugumi dii~i.inmek, bazt postmodemist zi-
hinlere inatla takthp kalmt§ goriinen bir safsataya, Marksistlerin
aktls1z ilerleme miiptelalan oldugu mi\ine son vcrmek demektir.
Ti.im bi.iyiik anlalllann ilerlemeci olduguna inanmak bir hatadtr:
Belki de diinyamn gordiigii en kasvetli dti§iini.ir olan Scho-
penhauer. bir biiyiik anlatmm etkisindeydi kesinlik.Je. Ama ilerleme
olarak Tarih fikrine kar§t !fikmak, hi~bir ilerlemenin olmadigmi sa-
vunmak anlamma gelmez elbeue -bu, postmodernizmin en alayc1
cephesinin her §eye ragmen bannd1rmayt siirdiiriiyor goriindiigii i-
namlmasi zor bir inan~t1r. Nas1l bugiiniin baz1 a!filardan g~mi~ten
daha iyi oldugunu savunmamz i~fin kendinden igren~flik de-
recesindc ho§nut bir Whig olmamz gerekmiyorsa, gc~fmi§in baz1 a-
~fliardan bugiinden daha iyi oldugunu savunmamz i~in de ge~fmi§LC
bir altm ~fag olduguna inanmamz gerekmez. Bunlar metafizik hirer
yargtdan ziyade, modem anestezinin ya da ni.ikleer enerjiden anmk
bir orta !fag Avrupasmm faydah yanlanmn goz oniinde tutuldugu
ampirik birer yargtd1r. Bu anlamda tarihsel ilerlcmeye hi~ kimse i-
72
nanmazhk etmez ve bOyle yapan birisi, Roma'mn talan c-
dilmesinden beri tarihin stirekJi ytikselmekte oldugunu dti~iinen bi-
ri denli ote-anlallsal bir iddia onaya atmt~ olur. Ama bu, tarihin,
sozgelimi iirctici gti~lerin amanstz geli~iminin nitelendirdiAi ev-
rcnsel bir ortinliiye sahip olduguna inanmaktan farkhdtr. Marx
boyle bir ~eye inanm1yordu kesinlikle; tersine, geli§imden ziyade
durgunlugun daha tipik durum oldugu kamsmdaymt§ gibi
goriintiyor. Marksizm, sozgelimi ~e~itli tarihsel tiretim tarzlarmm
katt mekanistik bir tarzda birbirlerini izlemeleri gcrcktigini sa-
vunan teknolojik belirlenimciligin bir dah degildir.
0 haldc, evrensel nitelikte bir tarihsel ilerleme nosyonu soz ko-
nusu oldugu kadanyla, Marksizm ile postmodemizm arasmda se-
~im yapmay1 gerektirecek hi~bir ~ey yok gibi gortintiyor. Farkhhk
daha ziyadc, sorun modem ~ag oldugunda, modemligin ne ol~tide
ilerici oldugu ya da olmadtgi konusunda Marksizmin herhangi bir
postmodernizmc ktyasla ince aynnttlara daha fazla onem veren bir
tutum bcnimsemesi ger~eginde yatmaktadtr. Bazt radikal post-
modernizmler politik muhalefet konusunda ~ogulcu olurken, ka-
pt~maya girdikleri sistem konusunda tek~i alma egilimindedir.
Daha once gordtigtimtiz gibi, bu dti~tince tarz1 hazen egemen sis-
temin yalmzca "basktct" oldugunu dii~iintir ve bu sistemin
dt~ladtklanna olumlu bir deger atfetmenin yolunu arar. Bu ytizden,
bcnimsedigi politika, ba~ka a\=tlardan azarlay1p durdugu ilci de-
gi~kenli (binary) dti~tinme bir;iminin klasik bir omegidir. Bu
dti~tince tarzt basile kar;an bu egcmen iktidar gorti~tinti k1smen, da-
ha once gordtigtimtiz tizere, iktidar, sistem, yasa, konsenstis ve nor-
mativitenin kendilerinin ~a§maz bir;imde olumsuz olduAunu ileri
siiren ~ocuksu liberter gorti~le Oort ettigi i~in banndmr. Post-
modem felsefenin bir boliimti daha incelikli bir gorii~ banndtrsa
da, postmodernizmin gene! kiilttirli denilebilecek sezgisel dtirliileri
ve hissetme ah~kanhklan boyle yapmaz. "Norm", "Yasa", "o-
toritc", "iktidar" gibi sozctikler postmodemizmin kolektif bi-
lincindc her nasilsa me~um bir yankt yapar. Ama iktidar ve otorite
iistiin ~eylerdir elbctte; ttim sorun bunlara kimlerin, hangi ko~ullar
alunda ve hangi amar;lar i~in sahip oldugudur. Sefaletc son verme
iktidan alay cdilesi degil alkt~ tutulast hir iktidardtr vc scfalete
mutlak olarak son vcnne iktidan mutlak olarak alkt~ tutulacak bir
73
iktidard1r. Normativitc eger cinsel deli gomlegi anlanuna geliyorsa
kmanacak, ama sozgclimi i~crilerin belli ko~ullar allmda emeklcrini
geri ~ckme hakkma sahip olmasmt saglayan rutin anla~ma an-
lamma geliyorsa savunulacakur.
Postmodernizmin, iktidardan olumsuz oldugu gerek~esiyle
ir;giidiisel olarak ku~kulanmasmm bir nedeni,4 kendisinin dikkatini
en r;ok yogunla~urdtgt iktidar bi~imlcrinin tam da olumsuz iktidar
bir;imlcri olmastdtr. Patriyarki ya da trk iistiinliigii taraftarhgt i~in
kullamlabilecck iyi bir sozciik asia olmadt. Bu noktayt, post-
modcrnizmin toplumsal stmf nosyonu i~in herhangi bir hcvcs du-
yabildigi ol~iidc, toplumsal smtf nosyonunu ir;erecck ~ekilde ge-
ni~lctmek mant1kll gori.inecektir. Toplurns<tl stmf postmodern
teoride, Kutsal D~liini.in sag a~Jsmdan sahip oldugu tiirdcn bir o-
toritcye solda htzla kavupn bir formi.il olan smtf, trk ve toplumsal
cinsiyct i.i~li.isiindcki bir parcra olarak birdcnbire ortaya \tkma e-
gilimindedir. Bu ii9 kath baglanttnm m;•-Ltgt beshelli ortadadtr:
Irky1hk koti.i bir ~eydir, cinsiyet~ilik de oyl~!; bundan dolayt "stmf-
9•hk" dcnilen ~ey de oylc. Bu analoji ~cr~evesinde "snuf9II•k", in-
sanlan toplumsal S1mflar ~cn;evcsinde basmakahpla~ttrma giinaht-
nm i~lenmcsi anlamma gclir; bu da. harfiycn ahndtgmda, Donald
Trump'• bir kapitalist olarak bctimlcmcnin politik ay1dan yak•~•ks1z
ka911g• anlamma gelir. Gelgelclim, sosyalistlcr, toplumsal stntfi or-
tadan kaldmnay1 isteselcr bile toplumsal stmfm kotii bir ~ey ol-
dugunu bildiren ortodoksiyi onaylamay• kaba bicrimdc rcddederler.
Sosyalizme gore i~~i Slntfl miimtaz bir ~eydir cri.inkii bu smif ol-
makslZin sermaycnin iktidan gasp cdilemez. BugUn hurjuvazi bir
biitiin olarak koti.i bir ~ey olabilir, ama anciens regimes'in vah-
~iliklerine kar~J dikkat ~ekici bir cesaretle sava~ttgt vc boylelikle,
muhtc~em bir ki.iltiirii hi9 hesaba katmasak bile, bizc ozgiirlUk. a-
dalet ve insan haklanndan olu~an degerli bir miras bJrakllgt dev-
rimci zindclik donemi aytsmdan her ti.irlii takdire laytkllr. (Yeri
gelmi~ken, birr;ok erkek ve kadmm yam Sira bir9ok post-kolonyal
i:iznenin kendi ama~Ian dogrultusunda kullanabilmck i~in bin bir
me~akkatle edinmcye giri~tigi kiilti.iriin ve bazt postmodernistler a-

4. Michel Foucault, iktidann muktedir k1hc1 oldugunu bildiren goru~uyle iinliidl.ir;

ama bu. iktidann hay•rhah olabilecegini bildiren bir ahlaki yarg•yla aym antama
gelmez.

74
~Jsmdan basit~e ~ope atllabilecek alan ki.iltiiriin bu kiilti.ir aldugunu
vurgulayahm). Neyse, sanu~ta mcsele, taplumsal sJmfrn sigara
i~mek ve tuz gibi c;ok ho~ bir ~ey olmad1gmJ savunan tarih d1~1 ah-
lak~lhgm bak1~mdan oldukc;a farkh bir tarzda bakma ve gi:irmc me-
selesidir.
Yiizeydcn bakild1gmda sJmf-Jrk-toplumsal cinsiyet i.ic;li.isi.i yc-
terince ikna edici gori.iniir. Baz1 insanlar taplumsal cinsiyetlerinden
Oli.irti, bazl)arJ Jrklan yi.izi.indcn VC bazJ)an da SlnJfsa) aidiyetJeri
yiiz.i.inden bask1 altmdadu. Ama bu son dcrece yamltlcJ bir far-
mi.ildiir. <;i.inki.i artada bazt insanlann "sm1f' diye bilincn belli bir-
takJm karaktcristikler scrgilemelcri ve sanra bunun da onlann e-
zilmeleriyle sanw;lanmasJ gibisindcn bir ~ey yaktur. Tam tersine,
Marksistler, bir toplumsal s1mfa ait olmanm ezilmek i~in ya da bir
ezen almak ic;in kendi ba~ma yeterli oldugunu di.i~i.inmcktedir. Bu
anlamda s1mf, di~i olmanm ya da belli bir renktcn deriyc sahip al-
manm almad1gJ bi~imde tamamen taplumsal bir kategaridir. Bir
kadm olmayla ya da Afrika kokenli Amerikah almayla ka-
n~tmlmamasJ gerekcn bu ~cyler, bir ki.ilture <tit olma mesclesinden
ziyade sahip oldugunuz bcdcn meselesidir. Ki.ilti.irelciligin bizi ge-
tirip bmtkt1g1 hiii:i.inli.i dar bogazm farkmda alan kimse, aynca ka-
nlllanmasJ gerckmcyen bu kadar iiryan olgulann altmm
~izilmesine ihtiya~ oldugundan ku§kU duymayacakllr~ Vur-
guladJgJm bu onermc. postmadcrnistlcrin, hi~ dcgilse insani me-
selelerde Dagaya yaptlacak herhangi hir gondennenin haincc bir
"dagalla~tlnna" i~lcvi gi:irdi.igiini.i nefcs kescn bir dogmatizmlc var-
saydtklan ic;in §ic.ldetle sorunlu bulma cgilimindc olduklan tiirden
bir onenncdir. l3u gori.i~ uyannca, dogal sozci.igii, sorgulamaksJZJn
kabul edcr hale geldigimiz sorgulanabilir ki.illi.irel pratikleri gi-
zemselle~tirmcyc yarayan bir si:izci.ikti.ir yalmzca. Bunun insanhgm
kurdugu mcdeniyetin Aziz Patrick giiniindc duzenlcnen gcc;it
torcni olmad1gt takdirdc c;okeccgini bildircn gori.i~ a~1smdan nastl
da g~crli oldugunu gormek kalay, ama nefes alma vc kanama gihi
olaylar a<;tsmdan nas1l ge~crli olabileccgini anlamak zordur. Halla,

5. Boyle bir kiiltiirelcilik aym zamanda kimlik. teiT'.sil ve buna benzer ~eyler hak-
krnda soyleyebilecek lfOk §eyi olmasrna kar§rhk genellikte ekonomik somiiriiyle
ilgiti sorulardan kagrnan post·kolonyal denilen soyleme damgasrnr vurmu§tur.
Oysa. Kuzey ile GOney'in temelde payla~amadrklan her neyse, bu kesinlikle
"kiiltiir" degildir.

75
Georg Lukacs'dan Roland BarLhcs'a kadar hcmcn herkesin var-
saytyor gori.indtigunun tersine, "dogalla~Ltrma"nm Llim ideolojiler
a~tsmdan ge~erli oldugu da dogru dcgildir.6 Postmodernizm ken-
disi hazen mevcul sislemi mutlakla~llrmasma ragmen "dogalla~­
llrma"yt ele~tirir. Postmodemizm retorik duzeyde "maddcci" e-
Liketi konusunda hak iddia eder ve sonra da trk~l ya da cinsiyel!fi
biyolojizmdcn anla~tlabilir hi~imde sakmtp. insan varh.klann en a-
§ikar maddeci ktstmlanm, yani onlann biyolojik olu§umlanm bas-
llrmaya giri§ir.
Sonu!f olarak, ktilturelciligin bu dah, Doga ve kiillur arasmdaki
yiizeyde gezinen baskt hi~imlerinin i::izel yi::iniinU gozden ka~trmaya
mahkfimdur. Kadmlann ezilmesi, tamamen toplumsal bir in§a olan
hir toplumsal cinsiyet sorunudur; ama kadmlar hirer kadw ularak
czilirlcr ki, bu da ki~inin sahip oldugu bcdcni i~erir. Bunun tersine.
burjuva ya da proleter olmak biyolojik bir sorun dcgildir. Oz-
gurlc~mi~ hir toplumda hurjuvazi ya da prolctarya olmayacak, ama
kadmlar vc Keltler olacakttr kesinliklc. Boyle bir toplumda, hem
di~i hem de ozgtirlc~mi~ hireyler anlammda ozgurlc§mi~ kadmlar
olabilir, ama aym anda her ikisi olma anlammda ozgurle§mi~
ucretli-kolcler olamaz. "Endustriyel orta stmflar" vc "proletarya".
hi~hir toplumun bunlann biri olmadan ohlirlinti hanndtramayacak
olmast anl...~mmda tamamen bagmusal meselelerdir; ama cinsel ve
etnik kategoriler bu tarzda hirhirlerini tamamen kar~tltklt olarak
kuran kategoriler degildir. Kafkasyalt ve Afrika ki::ikenli Amerikah
katcgorileri gibi eril ve di§il katcgorilerinin de birbirlerini kar§thkh
olarak tammladtklan kesin. Ama hazt insanlann toprakstz emek~i
olmalanm baztlannm zevk i~in lj:ift~ilik yapmastna bon;Iu olmalan
anlammda, hi!f kimse derisinin rengini ba~ka birinin ha~ka bir ren-
ge sahip olmasma ya da eril olmasmt ba~ka birinin di~il olmasma
bor~lu degildir.
Neyse, ashnda Marksizmin smtfla hi~bir ilgisi yoktur kc-
sinlikle. Bir keresindc bizzat Marx'm da belirttigi gibi, kcndisinin
ve Engcls'in dii~iincesinin orijinal boyutu, onlar ldtap yazmaya
ba§lamadan lfOk daha once Mont Blanc· denli a~ikar olan top-

6. Bu ve ilgili konularda bir tart1~ma i9in benim Ideology An lndroduction (Land·

ra, 1991) adll kitab1ma bkz.
• Fransa ve italya arasmda Alpler'deki en yiiksek dag. (9.n.)

76
Jumsal Slnifm ke§fi degildi. Bu orijinal boyut daha ziyade, top-
Jumsal sJmflann dogma. geli§me ve yok olmalannm, aralanndaki
mticadelelerle birlikte, maddi iiretimin tarihsel tar.llanmn ge-
li§imiyle baglanuh ve s1mrh oldugu yoniindeki daha tartl§mah id-
diadan olu§maktaydl. Bu iddia dogru olabilir ya da olmayabilir, a-
rna onemli olan, ki~inin, ger~ekle muhataplanmn soyledikleri
~eyleri ~arpttmamastdtr. Smtfm yalmzca bugiinkti daha basktct et-
kileri tizerinde yogunla~an stmf ele§tirmenlerinden Marksizmi a-
ytran i§te bu tarihsel perspektiftir. Marksizm, omegin bazdanmn
kokteyl partilerinc katthrkcn baztlannm buzdolabmdan alacaklan
bir bira kutusuyla yetinmck zorunda olmalanna itiraz edilebilecegi
gibi, bazt insanlann hir s1mfa aitken obiirlerinin ba§ka bir stmfa ait
olmaJanmn tatSIZ bir §ey oJdugunu soylcmenin §3tafath bir yoJu
degildir. Marksizm CfOk daha kapsamh bir toplumsal siire~te top-
lumsal smtflar arasmdaki ~all§manm oynad1g1 role ili§kin bir tc-
oridir; boyle anla§Ilmadtgt takdirde ise bir hi~tir. Ve bu teori a-
~tsmdan toplumsal stmfm su gotiirmez bi~imde kotii bir §ey
oldugu soylencmez vc bu nedenle trkCfthk ve cinsiyet~ilikle ka-
n~tmlmamast gerekir. Her §Cydcn once, bOyle bir mancvray1
miimkiin ktlan da yalmzca tarihin ~ok-yonliiltigiiniin postmodemist
bir unutulu~udur.
lrk-smlf-toplumsal cinsiyet ti~ltisiintin te§vik ettigi b3.1ika bir
muhtemel hata daha bulunuyor. Bu toplumsal gruplann ortak nok-
tasJ, mevcut ko§ullar altmda insanhklanmn eksiksiz bic;imcte ta-
nmmamasJ olgusudur -ger~i postmodemistlerin c;ogu "cksiksiz in-
sanhk" ibaresinden, baztlan da bu ac;1dan "insanhk" sozciigiinden
ku§ku duyacaklardtr. Ama sosyalizmin cmekc;i insanlara duydugu
ilgi her §eydcn once bunun gibi bir ahlaki yarg1 sorunundan kay-
naklanmaz. Emckc;i insanlar hatm saytl1r olc;iide Jstlrap c;ektikleri i-
~in sosyalist dcrnokrasinin potansiyel faillcri degillerdir. Eziyet soz
konusu oldugu kadanyla, politik eylemlilik ac;tsmdan c;ok daha va-
atkar adaylar bulunabilir: Dilenciler, yoksul koyliilcr, mahkumlar,
ya§h kimseler, hatta yoksul dii§mti§ i:igrenciler. Sosyalistlcrin bu
gruplara tcrs dii~ecek hir durumlan yok; ashna bakthr~ sos-
yalistlerin bazJlan bizzat yoksul dii§mii§ ogrenciler. hatta mah-
kGmlar olagelmi~tir vc genc;lcr post-politik duyars1zhklanm
siirdiirecek olurlarsa sosyalistlerin hepsinin k1sa siire ic;inde ya§h
77
birer yunta~ haline gclmeleri de ~ok muhtemcldir. Ama iiretim sis-
temi i~erisinde oyle bir mevzidc bulunmad•klan i~in, iiretim sis-
Lcmini daha i~birligine dayah bi~irnde i~letmeyc yctenekli olacak
~ekilde bu sistem tarafmdan orgiitlenmedikleri ve sistcmin kopmaz
bir parqas• olmad1klan i~in bu gruplar Loplunisal degi~imin po-
tansiyel failleri bile olamazlar. Bu. hangi czilen gruplar i.izerinde
yogunla~mak ve hangi gruplan elkin bi~imde desteklcmek ge-
rckligi konusunda sosyalistler ilc postmodernistlcr arasmda ce-
rcyan eden bir rckabct meselesi degildir; ~iinki.i, sosyalizmin il-
gileri soz konusu oldugu kadanyla, boyle bir tercih sorunu yoktur.
Hi~ kimse kimscnin kurtulu§unu saglayamayacagmdan. bask1C1 bir
iktidann magdurlannm kendilcrini bu iktidardan ozgi.irle~tirmeleri
gerekmesi demokraLik bir ilkcdir; bu. maddi i.irctim alanmda, mad-
di iiretim sistemindcn en dolays1z yoldan zarar gorcnlerin ken-
dilerini bu sistcmdcn ozgi.irlc~tim1clcri gcrektigi anlamma gelir.
Ama, sozgelimi i~ patriyarkinin hi.iki.imranhgma gelince, politik de-
gi~imin faillerinin bi7.A~tihi emek~ilcr dcgil, kadmlar oldugu da yine
bu ilkeden onaya ~·kar. Toplumsal doni.i~i.imiin tek bir faili (i~~i
Sll1lfl) oldugunu tahayyiil etmek baz1 Neanderthal Marksistlcrin bir
hatas1 ise. bu failin bugi.in "yeni toplumsal hareketler" tarafmdan
gc~crsiz kllmd1gm• tahayyi.il ctmek de son model postmoder-
nistlerin hatas1d1r. <;i.inkii boyle bir ~ey ya ekonomik somiiri.iniin
varhgmm yadsmmas1 ya da "se~kinci" bir ki.istahhkla, i~~i sm1fmm
hirer par~as1 olmayan kadmlann, homoseksiiellerin ya da ctnik
gruplarm kcndilcrini i~~i sm1fm1n yerinc koyarak sermayenin ik-
tidanna mcydan okuyabileceklerini tahayyiil etmck anlamma ge-
lecektir.
0 halde, sosyalistler toplumsal s•mf konusundaki tutumlannda
gorccclik9i bir zihniyete sahip alan postmodernisller denli mutlak~1
olrnad1klan gibi, yiiriiriUkteki toplumsal sistemi de indirgeyici, mo-
nolojik terimler ~er~cvesinde kavramamaktad1rlar. Post-
modcrnizmin her tiirlini.in indirgcyici ve monolojik bir kavrayl§a
sahip olmad1g1 da dogrudur: Sozgclimi, postmodemizmin baz1
ti.irleri kapitalizmi ba~ka a~1lardan elqtirmcyi slirdlirlirken tiikctici
ozgi.irliigiinii tedbirli hi~imde alk1~lar. Ama ampirik kay1plann vc
kazan~lann tartiimas• sorunu. sistemin tarihsel olarnk qeli~kili do-
gasll1m kavranmasmdan olduk~a farkh bir sorundur. Kapitalist sis-

7!1
rem ilerici midir? Bunun tek makul yamu kesin bir evet ve ha-
ytrdtr. Bir yandan, Marx kapitalizme ovgii yagdmrken hi~ ku~ku­
suz haldtdtr. Marx'm b1ktp usanmaksiZLn savundugu gibi, ka-
pitalizm tarihin gordiigi.i en dinamik. devrimci, ihlal cdici top-
lumsal sistemdir; cngelleri ytktp ge~en, kar§llhklann yaptsmt bo-
zan, ~e~itli ya~am-bi~imlerini rasgele birbirine yapt§ttran vc sonsuz
bir arzu aktljtnt serbest btrakan bir sistemdir. Arltk iiriin ve ifratla
simgele~en. olt;iitleri siirckli ~igneycn kapitalizm, §imdiye dek ha-
yal bile edilmemi§ insan enerjilerini besleyen. bireyi incelikli bir
karma~tkhgm zirvesine ~tkaran bir iiretim tarztdtr. Orctim
gii~lcrinin tarihin §imdiye dek tamk oldugu en biiyiik birikimi o-
larak kapitalizm, larihte ilk kez, doyurulmadtk istegin kalmadtgt vc
me~akkatin gcrcksizle§tigi bir loplumsal diizenin hayal cdilmesini
olanakh ktlar. Hakikaten ilk ki.iresel iiretim tam olarak kapitalizm,
insanlararast ilcti§imin i:iniindeki ti.im topluluk kaynakh engcllcri
koktindcn soki.ip atar VC UIUSiararaSt bir topluJugun Ortaya ~lkma­
Stntn ko§ullanm haztrlar. Giindeme yerle§tirdigi politik ideallcr -
ozgtirJiik, adalct, kcndi kaderini tayin hakkt, ftrsat C§itligi- hicy: de-
giJse ilke diizeyinde, sahip olduklan hi.imanizmin dcrinligi vc kap-
samlanmn evrenselligi a~tsmdan dalm onccki ideolojileri golgede
btraktr.
Bunlann hepsi en herbal bedellerin Odenmesi pahasma ka-
zaniltr clhet. Potansiyellerin boylcsine dinamik. bereketli bit;imde
scrbcst kalmalan, aym zamanda gii~lerin kotiiriimle§tirildikleri ve
~ar~ur edildikleri, ya§amlann par~alamp mahvedildiklcri ve er-
keklcr ilc kadmlann biiyiik ~ogunlugunun bir azmhgtn faydast
ugrunda ktstr bir ~ah§ma zorunluluguna mahkum edildigi tarifi zor
ve uzun bir insanltk trajedisidir. Kapitalizmin ilcrici bir sistem ol-
dugu nc kadar kesinse, benzcn;iz oldugu da o kadar kesindir. Ve
dii~iiniin ki. postmodernizm taraftndan tek~i. indirgeyici. ~izgisel
bir vizyona sahip olmakla su~lanan da yine Marksizmdir! Ka-
pitalizm hakkmda Marksizmin oncrdigi imge, sabitlenmi§ temsil
tarzlart diizcyinde donup kalmt§ olmakla birlikte tum temsillcri al-
tiist eden bir arzuyu sefcrber eden; katt bi~imde kendi kendiyle
ozde§ olmaya asia son vem1ezken biiyiik bir farkhltk. tersine
~evrilme. ihlal kamavalt doguran; hayal edilmesi vc kavranmas1
zor olan ve mcvcudiyct ile nemevcudiyct bilmecelerine somutluk
79
kazandtran katt bi~imde niceiJe~tirilmi~ bir meta mtibadelesi yo-
luyla kendisini yeniden iireten; soyut bir e~itlik nosyonundan
stirekli olarak maddi e~itlik talep edip duran; siirekli kar~t koydugu
bir otoriteye ve tekmeleyip fiTlatmakla tehdit ettigi dayamklt te-
mcllere ihtiya~ duyan; kendi stmrlanna siirekli basm~ uygulayan
ve kendi hastmlanm besleyip btiyiiten bir sistem imgesidir. Eh, i-
roni tabii ki Marx'm en deger verdigi mecazlanndan biri olacakttr.
Ktsacast, bizzat kapitalizm, ne denli ktsmi bir tarzda olursa ol-
sun, sistem ile ihlal arac;mdaki farkhltgm yaptsmt bozar. Ve bu ne-
redeyse dii~tiniilemez olan croziimsiiz ~eli~kilcr grubunu gelenekscl
olarak kavramaya ~alt§an da tarihsel maddeciligin dilidir. Tam da
kendi manugt kendini ~arpllmaya yarayan bir sistem fikri: Hi~
ku~kunuz olmasm bu, yaptbozum entelekti.iel giindeme gelip yer-
le~mcden crok daha. once tarihsel maddeciliktc ortiik olarak bu-
lunuyordu. Bir yandan piyasamn biiyiileyici bir olumlulukla deger-
lendirilebilccegini dii~i.inen reaksiyoner postmodcmizm tiiriinii red-
dederken, obiir yandan yarauct degerin bizzat sistemin manttgmda
gizli olmadtgmt. yalmzca sistemin yank ve ~atlaklannda. attk
iiriinlerinde, ~evrclcrinde ya da vahiysel olumsuzlanmalarmda a-
ramp bulunmast gercktigini savunan radikal postmodernizm ttiriinii
reddeden diyalektik vizyondur bu. Bu iki dti~tinme tam da. farkh
yonlerden hareketle, kapitalizmin aporetik"" dogasmt, marjinleri
merkezinde oturan bir sistemin zihinleri bulandiTan paradoksunu
gozden ka~mnaktadtr.
Kapitalist si.stemin siirekli kendi stmrlanm stkt§llrtp zorladtgtnt
ileri siirmek, modernlik projesinin kendi kendini sakatlayan bir
proje oldugunun ba~ka bir yoldan soylenmesidir. Sosyalist projenin
btiytik ktsmmm ger~ekte liberal Aydmlanma'ya yoneltilmi~ tek bir
faux naif" soru ~eklinde ktsalttlabilccegi soylenebilir: Liberal Ay-
dmlanmanm o muhte~em ideallcri pratikte nicrin asia gen;ekle§-
tirilemiyor? Takdire ~ayan ozgtirliik, adalet nosyonlan ve diger
nosyonlann gok-yiiztinden yeryiiziine, ideoloji diizeyinden politik
toplum diizeyine iner inmez. amanstz bir manttk uyannca kendi
kar~ttlarma donii~meleri hangi maddi ko~ullar alttnda cereyan e-

• Ostesinden gelinemeyen ~eliliki, ~ozumsiiz bir ~at1limayla sonu~lanan ~eliliki.

(~.n.)
•• yocuksu, saflirik. (~.n.)

RO
der? Bunun. sozgelimi bireysel ozgiirltigiin ekonomi alanmda ger-
~ekle~tirilmesinin bir biitiin olarak toplumda (adalet ve e~itlikle
birlikte) ozgiirliigiin zayiflatllmasiyla sonu~lanmasmm bir alakas1
olabilir mi? Piyasanm an~isi zorunlu olarak otoriler bir dcvlet do-
guruyor olamaz m1? Dii§man bir ~evreyi denetlemek i~in ihtiya~
duyulan ara~sal ak1l bit;imleri aym zamanda bizzat insan varhklan
prangaya vunnak ve basllrmak it;in kullamlamaz m1?
Bunlann hepsi de dogruysa, bir proje olarak modcrnligin bir an-
lamda i~c asla ba~anh bi~imde b~lay1p geli§mcdigi soylencbilir.
Ya da daha ziyade, modernlik projcsinin, kendi ilerleyi~ini hemen
her noktada t;ozmek kayd1yla o muzaffer seyrine yelken at;mi§ ol-
dugu soylenebilir. Oyleyse bu. ba~ka kaynaklann yam s1ra mo-
dernligin imkansJzhklanndan, modemligin infilak edip kendi i~ine
~okrnesinden ya da ironik olarak kendi kendini katletmesinden ser-
pilen postmodemizmin geli~imini arrtklamamn bir yoludur. Ama
bu. modemligin her zaman bagnnda ta§Idigi bir imkans1zhkll.
postmodernizmin i~e koyulmasma yol a~an nihai bir rrokii~iin ya-
ratllgl bir imkans1zhk degil. i~te sosyalizmin yanda~ oldugu da,
postmodernizmin modernlige verdigi k~1hgm idcalizmidir: Sos-
yalizm, zaman zaman bu gi.irrlii tarihsel c;agm bir diizmece nos-
yonlar ve hayali anlatilar obeginden b~ka bir ~ey ohnadigmi, ak1l.
ozgiirli.ik ya da adalet gibi ho~ idcallerin. kcndi kendilerinin ac1kh
birer taklidi haline gelmek zorunda kald•klan ozgiil tarihsel ko-
§Ullan sorgulamay1 bcccremcyecegini bildiren posLmodcrnist var-
sayimdan yana rr•kar. Sosyalizm modernligin i~te bu zorunlu
~eli~kilerine diker gozlerini, s1rf bitrimsel bir soru olan biiyiik ya da
obiir tiirde anlatllann ayakta kahp kalamayacaklanna degil. <;:unkii
bu ozel biiyiik anlat1 fiyaskoyla sonu~land1ysa eger, bu suf e-
pistemolojik gerekrrelerden degil, sozgelimi liberal Leori Liberal
pratigin kesinliklc zayiflaliigi bir evrenselligi oncnnesinden ya da
hu ko~ullar alLmda birilcrinin ozgi.irli.igiiniin ba~kalarmm ozgiirliik-
siizliigiinden koparulamaz olmasmdan kaynaklanmi~llr. Bunlann
hi~biri bizatihi biiyiik anlatmm iflasm1 saglamaz, yalmzca i-
dcallerini ete kemige biiriindtirmekten yap1sal olarak aciz oldugu i-
lfin varislerinc i~i bo~mu~ gibi unlamak zorunda kalan bir tarihin
Lrajedisini olu~turur. Postmodernizm bir anlamda bu c;agm Odipal

F60N!Po.\lmodtrnatmin Yanll!.:.~m;~lun 81
~ocugudur. babanm biiytik i<~flan ile dcrmanstz amelleri arasmdaki
gcdikte ulan-; i~indc ktvranan bir -;ocuk. Burjuva toplum kendi
ozgiirliik, adalct ya da ozerklik fikirlerini evrensellc~tirme yc-
tcnegine sahip olmayan -;elimsiz bir palriyarki oldugundan, bu olgu
tam da kendi evrenscllik anlayt~tnt bozar. Ama bu, bizzat ev-
renselligin sahte oldugunu savunmaklan farkhdtr -bu, cvrcnscllik
kavramtntn olanakh lek tantmtnt yapm1~ oldugunu bildirerek mo-
dcrnlige abaruh bir ihifalla hulunan bir hamlcdir. Evrcnselligin so-
yul bi-;imde ileri siiriilmcsinin yerine evrenselligin en az onun ka-
dar soyut bir reddini koymakla kazamlacak hi<,:bir §CY yoktur.
Gelgelelim. sosyalizm ile postmodcrnizm, tarih konusunda uz-
la~maz hir anla§mazltk i~inde degildir. ikisi de bir -;ogulluk, ozgiir
oyun, yogrulabilirlik, a~tk u-;luluk olacak bir tarihc -tck sozciikle.
Tarih olmayacak bir tarihe- inantr. Marx'a gore amac;:, kullantm de-
gcrinin duyurnlu tikclligini mtibadck dcgcrintn mctafizik ha-
pishanesinden at.at ctmcktir ki, bu da ckonomi dlizcyindcki bir de-
gi§imden daha fazlastnt gcrcktirir. Bu iki bakt§ yalntzca bu
istenmeye deger -;ogulluga na.'itl ula§tlabilecegi konusunda aynhr
birbirinden. Postmodernizmin daha narin aktmlan ac;:tsmdan bu ta-
rihe hemen §imdi, kiihtir, soylcm. cinscllik ya da ah§veri§ ma-
gazasmda. pgda§ oznenin harcketliligindc ya da toplumsal ya-
~armn c;:okkathhklannda ula~tlabilir. Bu hatalt iitopyactltk. gelecegi
bugiinc yanstltr ve boylclikle geleccgi daha §irndiden elden
c;:tkararak bugtinti kendi kcndi11c hapscder. Ama §Unun da an-
la~tlmast gerckir ki. uygulanabilir bir gelecek bugi.in ic;:erisindc goz
ucuyla da olsa sec;:ilemedigi siircce, halihaztrdaki ozgtirliiklcr ve
ger-;ckle~mclcrin gclcccge nastl bir bic;:im vcrebilecegine i~arct e-
dcmcdigimiz siirece, gelecck fikri kanstz ve canstz kalmaya mah-
kfimdur ve bu da ba§ka bir hatall iitopyactltk ttiriidlir. Post-
modcrnizmin agtr vc kesin mevsimsizligi aym zamanda, cril solun
gclenckscl olarak ustala§ttgt. mutlulugun actlar ic;:inde ertelcnmcsi
sanattna bir hakarcuir.
Postmodernizmin daha az uzla~mac1 bir 9e§idi a-;tstndan, ta-
rihscl olarak var olmak. her ~eyi hafife alan bir kahkaha koyvcrip,
U!fUrumun kenannda kcndindcn ge~crccsine dans cderck Tarihin a-
stlstz ~emasm1 yanp ge~mck vc tchlikcli, mcrkczsizle~mi~.
R2
ama~SIZ, tcmelsiz ya da kokensiz ya!}amak demcktir. Bunun pra-
tikte ne anlama gclecegini bilmek zor -ki~inin Chipping Norton'da
"merkezsizle~mi~ halde" tam olarak nasil y~ayacaguu ve u-
~urumun kiy1smda dans ctmenin, diyelim ki kemik ~er~eveli
gozli.ikler takmakla ya da ki.iti.iphaneden ahnan kitaplan zamanmda
geri iade ctmekle uyumlu olup olmayacagm• bilmek zor. Kcsintili
ozncyi alki~layanlann (bunlarm arasmda postmodernizmin su~la­
dlgi bin;ok ampiristin de bulundugunu akhma gelmi~ken be-
lirtcyim), 'tOCUklan kendiJerini bir haftadan obi.iri.ine tamyama-
diklan takdirde ya da mii~terisi olduklan bankanm felscfcden an-
layan miidi.iri.i, alt1 ay once yatmm~ olduklan paray1 arlik ken-
dilerine ait oldugu soylenemeyecegi gerek~esiyle kendilerinc geri
vcrrneyi rcddettigi takdirdc en az bizlcr kadar rahats1z olacaklanna
ku~ku duyulamaz. Aynca, ozgiirli.igiin di.inyay1 farkh bi~imde o-
kumakta yattigim savunan bu gorii~iin yalmzca ba~ka bir idcalizm
bi~imi olmadigma ikna olmak da zor. Postmodcrnizmin daha ra-
dikal hir nkimma gore, ozgiirli.ik vc ~ogulluk hala politik olarak ya-
raulmayi bcklemcktedir vc buna ancak, sistcmin kendisindeki ra-
dikal doni.i~i.imlcrin maddi ko~ullanm hazirladigi Tarihin baskici
kapammma kar~1 mi.icadclc ederek ula~llabilir. Daha once
gordi.igi.imi.iz gibi, sosyalizm Tarihe kar~1 mi.icadele cdilmesi fik-
rine kalilacaktir: Bir bi.iti.in olarak ahnd1gmda cefa vc onursuz-
luktan ba~ka hir ~ey i~ermeycn bir bi.iyi.ik anlatlyi idame ettirmck
gibi ozcl bir istegi yoktur sosyalizmin. Ama yalmzca, sistemin
kendisini, sosyalistlcrin istediklerini alabilmelerine yctccek ol~i.ide
ya da gelcncksel olarak talcp ettikleri ~cylerin bazilanna bundan
boyle ihtiya~ duymayacaklan denli doni.i§tiirdi.igi.i fikrini rcddcder.
~imdiye kadar olup bitenleri tarih ba~hg1 altmda kut-
salla~urrnayi bizzat Marx reddetmi§ti. Marx'a gore tarih, hi~ de-
gi~meyen somiiri.i motifi temelinde birbirini izlcyen sikiCI de-
gi~kelerin yer aldigi bir "tarih-oncesi" olagelmi~tir. Marx'm "tarih-
oncesi" dedii\i hu §CY baz1 ac;!lardan postmodemistlcrin Tarih dc-
dikleri ~eye bcnzer. Bu, 11pk1 Joyce'un Stephen Dedalus'unun vc
Marx'm yorumJadigl gibi, uyamp kurrulmaya <;all~llginHz bir "ka-
bus"tur; ama ki~inin heni.iz uyanmadtgmm farkma varmak iizcre u-
yandtgmJ di.i~lemek yalmzca ilave bir kabustur vc postmodcrn

83
mevsimsizlige uyan bir imgedir. Sosyalizme gore Tarihin oliirnti
hentiz ger~ekle~meyi beklemekte olup, belki strf Fukuyama'yt ya
da Jean-Fran~ois Lyotard'1 okuyarak hemcn ~imdi ger~ekle~ecek ve
ge~mi~in sert~e ipe ~ekilmesinin her ~eye yeniden balilamamtza i-
zin verecegi bir olay degildir. Pek az izlek, tarihtcn ko-
pabilccegimiz fikrinin sahip oldugundan daha saygtdeger bir
~eccreye sahiptir. Ellen Wood'un i~aret ettigi gibi, epistemolojik
ku~kuculuk da felsefcnin kcndisi kadar uzun bir tarihe sahiptir.7
Marx'm gaycsi bizi Tarihin telos'una dogru hamle ettirmek degil,
yeni bir ba§langt~ yapabilmcmiz ic;in tiim bu larih ba§hgt altmda
dti~tindiigiimiiz sorunlardan stynlmamlZI saglamaklir -boylelikle,
Liim zengin farkhhklanyla birliktc, adlanna yara§Ir olan Larihler i~e
koyulabilecektir. Sonunda tek "tarihsel" ba~an da hu olacakltr. Ve
burada evrensellik ile ~ogulluk cl ele yo! ahr. <;unkti yalmzca ttim
erkeklerin ve kadmlann kendi kaderlerini ozgiirce tayin e-
debildikleri maddi ko~ullar var oldugu takdirde sahici bir
c;ogulluktan soz cdilebilir, c;unkii sadece bu ko~ullar altmda tiim er-
kckler ve kadmlar kendi tarihlerini dogal olarak farkh tarzlarda ya-
~ayacaKlardtr. Ancak kendi tarihlerimizi belirlemenin kurumsal a-
rac;lanna sahip oldugumuz zama"n Tarih tarafmdan kistllanmamtza
son verecegiz. Bu anlamda, hiimanizmin kendi kcndini bclirleyen
fail nosyonu ile postmodcrnizmin c;okkatlt ozne anlayt§l arasmda
son tahlilde bir uyu~mazhk yoktur. Ama bu nosyonlar bizim a-
c;tmtzdan ~tl .anda uyu~mazlar; c;iinkii soziinii ettigim ko~ullann
saglanmast arac;sal cylemi. belirli amac;lan. hakikate ili~kin fi-
kirleri, kesin bilgi bi~imlerini, kolektif oznellikleri. belli birtaktm
keyiflerden feragat edilmesini -ktsacast, postmodernizmin daha
tiiketimci bic;imlerinin naho§ bulacagt hemen her §eyi- i~erecektir.
Tarihin ironi bayragt altmda hareket elligini soylerken sos-
yalizmin kastelligi ~cylerdcn biri de budur. Bu aym zamanda teh-
likeli hir ironidir; ~i.inkii ara~sal-olmayan amacm pe~inde arac;sal o-
larak ko§arken amac1 tahrip etmek. i§levsel-olmayan hcdefleri
gerck~e gostcrerek i~levsel arac;lar1 hakhla~LJrmak kolayd1r. Bu a-
~tdan baktldtgmda, iitopyayt ~irndiyc yerle§tirrnek isteyenler bize
hie; degilse ne ugruna kavgaya girdigimizi ammsatmaktadtrlar,
7. Ellen Meikins Wood, "Introduction,"' Monthly Review (Temmuz/Agustos
1995), s. 4.

84
haddi zatmda bu amacm gcr~ckle~tirilmesinin ertelenmesine yar-
dimCI olsalar bile. Sosyalizmin amac1, faaliyetlerimizi bundan
boyle faydanm mahkemesi ontinde hakhl~tJTmak zorunda kal-
mayacagimiz, gti~lerimizin ve kapasitelerimizin gcr~ekle~tirilme­
sinin kendi kendinden zevk ahnd1g1 ve kendi i~inde bir amac; ha-
linc geldigi bir toplumu bic;imlendirmektir. Marx boylesi bir
ozgtircc kendi kendini gertrekle~tinnenin bir ttir mutlak ahlaki dc-
ger olduguna inamr; bununla birlikte, gcrc;ekte ne gibi gi.i~lere vc
kapasitelere sahip oldugumuzun ve bunlan nasll gerc;ekle~tir­
digimizin tarihsel olarak ozgi.il olduklanmn farkmdad1r elbettc.
Marx'm evrensellik vc tikelligin. meta bi~iminde ya da devlet ile
sivil toplum arasmdaki yankta boli.ini.ip ayn di.i~scler bile nihai o-
larak birbirleriyle uyu~maz olmadJklanm soylerken kastettigi ~ey­
lerden biri de budur. Doylelikle. sosyalizm koklerinde estetik bir
meseledir: Sanalm oldugu ycrdc insanlar da olacak'11r. Ama top-
lumsal varolu~u estctikle~tinnenin fark!J yollan vardu vc sos-
yalizmin amac;ladigJ tart-, ya~am bi~iminden. tasanmdan, metadan
ya da gostcri toplumundan oldukc;a farkhd1r.
Sosyalistler ile postmodcmistler arasmda bu noktada cercyan e-
den kavga k1smen. "kapanma" kavram1 etrafmda patlak vcrir. Post-
modernistler, itiraz edilebilir dogmatizm ve dJ~layicihk bi~imle­
riyle tammladiklan bu nosyona c;ok sinirlenirler. Ama dogma ile
kapanma e~anlamh degildir. A~gJlaytcJ anlamJyla "dogma", "ka-
pah" sozceler (utterance) anlamma gelmez; c;tinki.i sozceler, ken-
dileri ic;in herhangi bir makul temel ya da kamt gtistern1eyi red-
deden hakikat iddialanndan b~ka bir ~ey degillerdir. Bu anlamda.
postmodernist dogmamn en gene! bic;imlerinden biri, reddedileme-
yeceginden tittirti mutlak olan "dcneyim"e yapllan sezgisel
ba~vurudur. (Deneyime yap1lan ttim ba~vurulann bu ti.irden olmas1
gerckmez). Boyle bir sezgicilik c;agd~ dogmatizmin en ustahkh,
en kapsamh bic;imidir, "teorik" c;evrelerde herhangi bir otoritcr bc-
ladan c;ok daha yaygmd1r. Aynca, "dogma" teriminin post-
yap!salcllara ammsatllmas1 gereken daha notr bir anlam1 da var;
stizci.ik bu haliyle tigrctilen ya da ilan edilcn anlamma gelir ve bu
anlam, "dogma"nm ille rasyonel tartJ~manm otcsinde durdugunu i-
maetmez.
Her ncyse. meselc. baz1 postmodem radikallerin kapanma fik-
1!5
rinden i<;tcnliklc nefret etmelcri yiiziinden, kendi arzuladtklan top-
lumsal diizenden hi'r kimseyi hic;bir gerek<;eyle dt~lamak is-
temeuteleridir; bu. insamn i'rini burkan bir yiice goniilli.iliik gibi
goriinse de a'rtk'ra absurd bir istektir. Radikal dii~iince a'rtsmdan,
kapanma ve dt~lama, ic;li bir liberal ruhla aynm gozetmeksizin san-
siirlenemez hi'rbir §ekilde. Ozgiir bir toplumda, tamm gercgi.
uk<;llara, somiirgenlere ya da patriyarklara yer olamaz; ama bu, soz
konusu yarattklann kilisenin kulesinc topuklanndan asllmalan gc-
rektigini oncrmck anlamllla gelmcz. Sahiden 'rogulcu bir topluma,
ancak boyle bir toplumun dii~manlanna kar~1 yiiriiti.ilecck kararh
bir muhalefetlc ul~llabilir. Bunu kavramayt bcccrememck, post-
modern di.i~i.inccnin baz1 bi'rimlerinin yapt1g1 tarzda, 'rogulcu bir
gelecegi gcrisin geri <;att~malarla dolu ~imdiye yansllmak ve
boylclikle bu gelccegi daha ~imdiden elden 'rtkarma riskine aulmak
dcmektir. Ti.im kapanma 'rqitlcrinin basktct oldugu fikri hem te-
orik olarak dikkatsiz hem de politik a<;tdan verimsizdir -kapanm<l
olmakstzm herhangi bir toplumsal ya~am da olamayacagmdan, ta-
mamen i'reriksiz olduguna hie; deginmiyorum bile. Sorun, diinyanm
gori.ip gorecegi en cvrcnsclci jestle bizatihi kapanma fikrini
suc;lama sorunu degil, kapanmamn daha yetenekli klltct c;e~itleri ile
daha koti.iri.imlc~tirici <;e~itleri arasmda bir aynm yapma sorunudur.
Kapanmaya gosterilcn postmodcm dii~manhk bazt ac;llmdan yal-
ruzca ''etiketlcr" ve "izmler" knr~tsmdaki liberal kibrin si.islii bir te-
orik degi~kesidir. Liberaller bugiinlerdc genellikle adlara ve ta-
mmlara 'rOk fazla ihtiya'r duyacaklan bir konumda bulunma-
dtk.lanndan, adlan ve rarumlan ktsttlaytct bulmak liberalizmin ka-
rakteristigidir. Oysa, libcrallcrin politik gec;mi~lerinde durum boyle
degildi. Yoncticilerin kendilcrini adlandtrrnaya ya da "ideolojiler··
geli§tirmeyc ihtiyac; duymamalan tam da iktidarlanmn bir be-
lirtkesidir.

86
 IV
Ozneler
~

Kartczycn atasmdan farkh olarak postmodern ozne, bedeni kim-

ligini tamamlayan bir oznedir. Esasen, Bakhtin'den Body Shop'a,
Lyotard'tan taytlara dek beden, postmodern di.i§tincenin en fazla
tekrarlanan takmulanndan biri haline geldi. Kesilip bozulrnu§ or-
ganlar, eza gonnii§ govdeler, siislenmi§, hapsedilmi~. disipline e-
dilrni§ ya da arzulu bedcnler: Kitapr;1lar bunun gibi fenomenlerle
dolup la§Iyor; kendimize bunun nedenini sormaya deger.
Philip Larkin'in belirttigi gibi, cinscllik k1smen, radikal po-
litikalarm daha once esef verici biyimde ihmaJ edildikJeri
bolgclerde etkinlik kunnasmm bir uzanllsl olarak 1960'11 y11larda
temel bir izlek olmaya ba~lad1. Ama devrimci enerjiler tedriccn ge-
riledik~c. bcdcne duyulan ilgi ad1m ad1m bunlann yerini ald1.

87
Sab1k Leninistler kartvizitli bircr Lacanc1 oldular ve herkes iiretim
ycrine sapkmhga ilgi duymaya ba!jladl. Guevara'mn sosyalizmi, ye-
rini Foucault ve Fonda'mn govde bilgisine (somatics) b1rakt1. Sol,
Guevara'mn politik a~tdan daha eylemci ozelliklerine ka!§ll olarak
Fransa'nm daghk kesimlerinde gortilcne benzer kottimserliginde,
kendi politik felcini mazur gosterccck daha incelikli bir gerek~e
bulabilirdi. Freud'a gore feti~. katlamlamaz bir gcdigi dolduran
~cydir; buna gore, cinselligin §imdi tiim feti~lcrin en moda fcti~i
haline geldigini ileri siirmenin hakL bir taraf• vard1r. Cinsel fe-
ti~izm nosyonunu muazzam bir ~ckilde ilk ortaya atan soylemin
kcndisi bu nosyonun miikemmcl bir ornegi haline geldi. Bcr-
keley'den Brighton'a kadar, seksten daha seksi hi~bir ~ey yoktur; ve
fiziksel saghga duyulan ilgi ~imdi onemli bir nevroza donii§mii~
bulunuyor. Ahlak1 silahlanma sorunundan ziyadc zina sorunu
~er~cvesinde, a~hk sorunundan ziyade cinsel sapkmhk c;er~eve­
sinde elc alan muhafazakarlar cinsellik konusunda saplanllh ol-
duklanm s1k s1k kamtlam1~lardu elbette. Bu baglamda, baz1 post-
modernistlerin, muhafazakarlann dch~etli bir ayna-imgesine
donii~iip donii~mcdiklerini merak ediyor insan.
Oyleyse, beden, radikal politikalarm ya~amsal bir derinle~mcsi
ve aym anda bu politikalann kiilliyen yerinden cdilmesi haline gel-
mi~tir. Beden iizerine cdilen sozler konusunda, maddcciligin ~imdi
me~um bir sorun i~inde bulunan daha klasik belli birtak1m e-
gilimlcrini telafi eden daha goz ahc1 bir maddecilik tiirii var. inat~l
bir yercl fenomen olarak beden, hem biiyiik anlalllara duyulan
postmodern ku~kuculuga hem de pragmatizmin somutla ya~ad1g1
a~k macerasma gayet iyi uyum saghyor. Herhangi bir anda pusula
kullanmaya ihtiyac; duymakslZin sol ayag1mm nercde oldugunu bil-
digimden, beden, ~ok kii~iimsenen Aydmlanma rasyonelliginden
daha i~ten ve i~sel bir bili~ tam onerir. Bu anlamda, bedene ili~kin
bir teori, burnunu siirtmeyi ama~lad1g1 ~eyi zihinde yeniden can-
landJrmasJ yiiziinden kendi kendiyle ~eli~me riskine allhr. Ama be-
den gitgide soyut hale gelcn bir diinyada bize bir par~a duyumlu
kesinlik saghyorsa, aym zamanda gcli~kin bi~imde kodlanm1~ bir
olayd1r da; bu yiizden entelektiielin karma§Jkhga yonelik tutkusunu
bcslcr. Beden, teminat ve inceligi e~it ol~iide sunan, Doga ile Kiil-
tiir arasmdaki mente~edir. Ashnda, postmodernlik r;agmm na:-al da
!!!!
Dogadan aynhrken aym anda Dogaya keskin bir yonelmeyle ni-
telendigi kayda deger bir noktadtr. Bir yandan ~imdi her §ey
kiihiireldir; i::ibiir yandan tahrip edilmi§ bir Dogayt medeniyetin
kibrinden kurtannamtz gerekmektedir. Kar§ll goriinti§lti bu sa-
vunular ashnda gizliden gizliye mutabtkur: Ekoloji insani clam
reddcdiyorsa, kiiltiirelcilik bunu gorecelile§tirir.
Fclsefeciler ve psikologlar at;tsmdan zihin (mind) hala scksi bir
nosyondur; ama edebiyat ele§tirmenleri bannakstz kalmt~ anltktan
(intellect) daima sakmmt§lar, kavramlanmn ete kemige biiriinmii§
olmastm tercih etmi§lerdir. Ba§ka hi~bir anlamda degilse bile bu
anlamda, yeni gi::ivde bilgisi, eski organizmactltgm daha geli§kin
bir sicil i~erisinde geri donii~tinii temsil eder. Elma gibi lath bir
dolgunlugu alan §iirlerin yerini, kohukaht kadar bcdensel bir ger-
crekligi ve yaltnltgt olan metinler aldt arttk. Bedene bu yi::ineli§
ktsmen, bilin~J kar~tsmdaki yaptsalct bir dii~manltktan serpilmi§tir
ve camn makineden nihai kovulu~unu temsil eder. Bedenler. §Up-
§alca htima-nistlige kapllmak.~tzm, Michel Foucault'yu ofkcden ku-
durtan §U karmakan~1k manevi alandan kar;marak insan ozneler
hakkmda konu§mamn yollanm saglar. Nitekim. beden lafazanhgt.
tum kamavalesk oynamalanna ragmen, daha olumlu §cylerin yam
·stra, bizim en son basttrma bicrimimizdir; vc postmodcrn keyif
ki.iltti, hicr degilsc Parizyen t;C§itlerinde, crok vakur, sosyctik bir o-
laydtr ger~ekten de.
Yeni gi::ivde bilgisi acrtsmdan, her ttir beden i§e yaramaz. Li-
bidinal bcdcnin pek gozde olmasma kar§thk, t;ah§an bcden gi::izdcn
dti§mti§liir. Kotiiriimle§tirilmi§ bedenlerin bel bulunmasma kar-
~thk, yetersiz beslenmi§ bedenler etrafta gi::iriilmez. <;agtmtzm be-
den tizerinc kaleme ahnmt§ en iyi kitabt hicr ku§kusuz Maurice
Merlcau-Pomy'nin The Phenomenology of Perception'tdlr; ama ba-
Zt dti§iintirlcre goreyse bedcni pratik ve proje olarak ele aldtgmdan
humanist bir anJayt§ln kokusu bulU§IDl§ bu Cf3h§tna demodedir.
Merleau-Ponty'dcn Foucault'ya dogru ya§Unan kayma, oznc olarak
bedenden nesne olarak bedene dogru bir kaymadtr. Mcrleau-
Ponty'ye gore, daha once gordtigtimtiz tizere. beden, "yapllmast ge-
reken bir §eylerin oldugu ycr"dir; yeni gi::ivde bilgisine goreyse, be-
den, size bir §Cylerin yaptldtgt -baktlan. damgalanan. dtizenlenen-
bir yerdir. Eskiden buna yabanctla§ma denilirdi, ama bu terim ya-
89
bancila~tmlacak bir manevi alam ima eder ki, bu da baz1 post-
modcrnizm ~e§itlcrinin derin hir ku~ku besledigi bir tinermcdir.
"Beden" sozctigtiniin zihinde uyandird1g1 ilk imgelerden birinin
bir cesct imgcsi ohnas1, Kanezyen gelenegin yapllgi tahribaun bir
pan;asidir. Kiitiiphancdc bir bedcn bulundugunun ilan edilmcsi
hi~bir ~ck.ildc ~a!J~kan bir okur imgcsini am~t1m1az. Thomas Aqu-
inas alii bir beden diye bir ~ey olmay1p, yalmzca can!J bedenin ka-
lmlllan oldugunu dii~iiniiyordu. H1ristiyanllk ruhun oliimsiizliigiine
dcgil, bedenin ycniden canlanmasma inamr: bu da yalmzca cen-
netin benim bcdenimi ic;crmiyorsa beni de i~ermeyeccgini
soylemenin bir yoludur. lhristiyan inancmm ruh konusunda da
soyleyecek c;ok ~eyi vard1r elbct; ama Aquinas'a gore ruh, bcdcnin
"'bic;imi"dir, anlamm bir sozciige bagh olmas1 denli ruh da bcdene
baghd1r. Bu. hir kcresinde bedcnin ruh hakkmda sahip oldugumuz
en iyi imge oldugunu belirten Wittgcnstein'm devraldigi bir nok-
tadlr. insan bedeni ile muz arasmda ger~ek bir aynm ~izgisi
c;ekmeyen mekanik bir maddecilikle yiiz yiize gelcnlcr a~1smdan
ruh Jaflan ka<;Imlmazdt. Her ~eye ragmen bunlann ikisi de maddi
ncsnelcrdi. Bu baglamda. insan bedenini ctrafmdaki ~cylerdcn ne-
yin ay1rdigmi kavramaya c;ah~an bir dile ihtiya~ duyarsm1z ve ruh
laflan da en iyi haliylc hunu yapmamn bir yoluydu. Gelgelclim, bu
~oziim kolayhkla geri tepti; c;iinkii, ruhu bedenin cana sahip bir ha-
yalet ttirti olarak 1asvir etmemek neredcyse imkansizdir. Boylcce,
kendinizi, bu hclirsiz nesnenin benzersizligini a~1klamanm bir yolu
olarak bu nesncyi daha biiyiik bir nesnenin i~inc daldmrkcn bu-
lursunuz. Ama insan bedcni radyo sinyalinin CIZirlilarmdan vc di~
f1r~alanndan, bunlann mahrum olduklan hayali bir kcndiligi kendi
i<;inde gizledigi i~in aynlmaz; bunlardan, bu ~eylerin anlamll pro-
jeler halindc orgtitlencbilccckleri bir merkcz oldugu i<;in aynllr. Bu
~eylerden farkh olarak, yaratJcidir; ve bu bedensel yarattcihgi u-
puygun kavrayan bir dile sahip olsaydtk, belki de her §eyden once
ruh laflanna ihtiya!f duymazd1k.
~u halde, bedenin ozel boyutu, etrafmdaki maddi bedenleri
donii~tiirme siirecinde kcndisini de donii~tiirme kapm:itcsidir. l§te
bu anlamda beden, etrafmdaki maddi ~eylerden once gelir. bunlarla
aym saflarda saytlmaktan ziyadc bunlann iistiindc yer alan hir tiir
"ar11k"t1r. Ama bcden kcndi kendini donii~Liiren bir prntiJ..:se egcr, o

90
vakil ccsctlerin ya da kilimlerde scz konusu olan tarzm lersine,
kendi kcndiyle ozde~ de dcgildir. Ruh laflanmn ortaya atmaya
t;ah~ttklan iddia da budur. Burada sorun, ruh laflannm ge~tigi
boyle bir dilin, sozi.i edilen kendi kendiyle ozdc~sizligi, bedenin
ger~ek benim (me) olan gozle gori.ilmez bir ckstraya sahip olu~uma
atfetmesi ve boylclikle gcr~ek benimi, etraf1mdaki di.inyayla gir-
digim yarallcJ bir etkile~im -sahip oldugum ozel tiirdcn bir bc-
dcnin olanaklt kdd1gt bir etkilc~im- olarak gormemesidir. Ne denli
cana yakm bulursak bulahm. kaktmlann ve sincaplann ruhlan ol-
dugunu soylcyemeyiz ~i.inki.i onlann bedenleri dUnya i.izcrinde kar-
ma~tk yollarla i~ gorcbilen vc bu nedcnle zorunlu olarak kendi
hemcinsleriylc dilscl bir lopluluk olu§turahilen birer bcdcn de-
gildir. Ruh banndtrmayan bedenlcr, konu§amayan ya da en alln-
dan gostergcler kullanamayan bedenlerdir. insan bcdeni, kcndisini
olu~tur:m ~eylerin bir ktsmtm yapabilen bedendir ve bu ol~iide de
bu bedenin paradigmast, insanhgtmtztn obi.ir alamet-i farikasJ olan
dildir, ondeyilencmez olam sUrekli yaratan ~u verili olgu ni-
teligindcki dil.
Postmodernizmin bi.iyi.ik olc;i.idc yapttgmm tersine, "dogal"dan
ziyade "ki.ilti.irel" yarauklar olmaytp, dogam1z sayesinde, yani sa-
hip oldugumuz ti.irde bcdcnlerin vc bunlann ail olduklan li.irde
di.inyanm sayesinde ki.ilti.irel varltklar oldugumuzun gori.ilmesi
onemlidir. Hcpimiz zamamndan once dogdugumuz, kendimize
bakmaktan aciz dogdugumuz i~in dogamtz, ki.ilti.iri.in hemen dol-
dumJasmt gercktiren (aksi lakdirdc hemen oli.irdi.ik) dipsiz bir u-
\Urum i~erir. Ve ki.iltiirc dogru yaptlan bu hamle bizim hem ihti~a­
mJmJz hem de aym anda felakctimizdir. Oi.i~i.i~lerin en iyilerinin
hepsinde oldugu gibi bizim OU§i.i§i.imi.iz talihli bir di.i§U~ti.i, hay-
vanlann arasma degil medeniyetc di.i§ti.ik. Oil kullanabilen hayvan.
Obi.ir yoldalilan kar§IStnda 'fOk c;e~itli yollardan bir i.isti.inllige sa-
hiptir: Hakarct dolu da olabilir trombon da c;alabilir. ~ocuklara
i~kence de yapabilir ni.ikleer silahlar da depolayabilir. Oil bizi bi-
yolojimizin koydugu ktsttlammlardan bir dereceye kadar kur-
tararak kendimizi dUnyadan (bu bak1mdan bedenlcrimizi de i~ercn
di.inyadan) soyutlamamiZI ve boylelikle di.inyayt doni.i~ti.inncmizi
ya da imha etmemizi saglayan ~eydir. Oil bizi duyumlanmtzm ha-
pishanesinden bagtmstzla§tlflr ve etraftmtzdaki dUnyayt ken-
91
dimizle birlikte ta~1manm tamamen slkmllSJZ bir yolu haline gelir.
Yalmzca dilsel bir hayvamn tarihi olabilir; oysa bir stimtikltibOcek
aym Janet ~eyi tekrarlamaktan b~ka bir §CY yapmaz. (Burada
btiytikliik taslamay1 istemem: StimtikltibOceklcrin kendi tarzlan i-
~erisinde harika bic;imde zeki varhklar olduguna ku~ku duyulamaz
ve muhtemelen c;ok iyi hirer ahbap olabilirler, ama dJ§andan ba-
klldJgmda bu varhklann varolu§u biraz sikicJ gortintir). insan de-
digimiz hayvan dile sahip oldugundan, duyumlu tepkileriyle kJSJl-
lanmamt~ halde c;ok hlzh geli§me ve boylelikle kendisinin olesine
gec;erek kendisini hic;lige stirtik.leme tehlikesiyle kar§l kar§1yad1r.
Bu nedenle insan varolu§u heyecanh ama tehlikelidir. oysa bir
stimiikltibocegin ya~am1 sJicrct ama gtivenlidir. Bizden habcrsiz o-
larak yapmiyorlarsa egcr. stimiikliibocekler ve kunduzlar kiii9lanm
9ckcrek birbirlerine sald1rmazlar; kald1 ki oyle olsa bile, hie; degilsc
ameliyat yapamayacaklanm biliyoruz. Anlama mahkum olan bir
hayvan stirekli risk altmdad1r. Kendisinin otesine gitmeye muktedir
olmak biz insanlann dogasma ozgi.idilr; L1pk1 bizzal dil sistemini ih-
lal cdebilmc yetenegine sahip soz edimleri diyc bilinen olaylan ya-
ratma yeteneginin dil sisleminin dogasma ozgii olmas1 gibi. ~iir
bunun bir omegidir.
Poslmodem dil§i.incc. yagmur ormanlan bic;imindc giindeme
gelmesi haricinde dogaya sinir olmasmdan oliirti, insanlann doga i-
lc ki.ilttir uc;Ian arasmda as1h olma tanm1 (psikanalizin ~ok il-
gilendigi bir as1h olma tam) gozden kac;mr ve bunlar1 kaba bir
jestle ktilti.ire indirger. Ktilti.irelcilik, ttim yigil postmodernistlcrin
vampir gomlti§~esine hac;larma sanlmalanna yol ac;an biyolojizm
ya da ekonomizm denli bir indirgcmecilik bi~imidir. Beden, bu iki
aradahgm en ele gelir belirtkesidir -belki de, bizim liirsel varhg1m1-
zm bir faaliyeti olmakla birlikte ktilttir yakasma daha fazla ait gibi
gori.incn dilden bile fazla bir belirtkedir beden. Ruh soyleminin ye-
rine beden soylemi gec;irilccekse eger, bir bedene sahip olmaktan
soz etmeye son verilerek bunun yerine bir beden olmaktan soz e-
dilmesinin gayesi gori.ilebilir. Bedenim, bir konserve ac;:acagma
benzer bic;imde, bcnim kulland1gJm ya da sahip oldugum bir ~eyse,
k:ullanma i§ini yapmak ic;in bu bedenin ic;inde bulunan ba§ka bir
bedenc ihtiyac; duyacagun di.i§tini.ilebilir -ve onun da ic;inde hir
ba§ka bcden diyerek sonsuz bir gerilemc. Ama bu kararh ikicilik-

92
kar§lthg•, bazt a~tlardan hayrrh olsa da, etrafmuzda gti~llikle ta-
~JdJgtmJz et ytguu hakkmdaki bir~ok sezgimiz a\=tSmdan dogru de-
gildir. Sozgelimi bedenimi bliyiik bir yanga, arkada§lanmm
suuma basarak giivenle kar§Jya ge~ebilmelerini saglamak i\=in ce-
surca bir koprii gibi uzattJgtmda oldugu gibi, bedenimi kul-
lanmaktan soz edi§im gayet anlamh olur. Bizler kendi be-
denlerimizi ve ba§kalarmm bedenlerini, varhgtmtzm zorunlu bir
boyutu olarak her zaman nesnele§tirir dururuz ve postmodernizm,
Marx'tan ziyade Hegel ile birlikte, her tiir nesnclc§lirmenin ya-
bancila§maya vard1gma inanmakta crok hatahdtr. itiraz cdilebilir
pck ~ok nesnele§tirmenin etmftm1zda siiriip gittigine ku§ku yok; a-
rna insan bedenlerinin ashnda maddi nesneler oldugu gc~egi or-
tada durmaktad1r; boyle olmasaydt bedenler arasmda ililiki so-
runundan soz edemezdik. insan bedeninin bir nesne olmast hi\=bir
§Ckilde onun en ozgiin gorliniimii degildir, ama bu olgu, bcdenin
geli§tirebilecegi daha yarattcJ ba~ka hcrhangi bir ~eyin ko~uludur.
Beni nesncle~tiremediginiz stirccc. aramtzda bir kar§thkh ili§kiden
de soz edemeyiz.
Merlcau-Ponty bize etli canh bcdeni, varhgm konumlanmt§,
cismani dogasm1 ammsal!r. Meslekta~J Jean-Paul Sartre'm beden
hakkmda anlatacag• bir par\=a daha az ne§eli bir anlattsl vardtr:
Asia tam olarak sabitleyemeyecegimiz kendi benliklerimizin "d!§l"
olarak, bizi gozlemcinin ta§la§llran bakt§ma teslim etmekle tehdit
eden egemen olunamaz otekilik olarak beden. Sartre insan bilincini
s1rf bir arzulayan bo§luk olarak dti~iinmesi a\=1smdan yetcrincc an-
ti-Kartezyen olmakla birlikte, zihni organlardan ay1ran ads1z gedik
konusundaki duygusu a~tsmdan yeterince Kartezycndir. Bedenin
hakikati, liberallerin dii§iinmeyi isteyeceklerinin tersine, bu ikisi a-
rasmda bir yerlerde degil, bedenliligin ikisi de fenomenolojik a-
~Idan dogru olan bu iki degi§kesi arasmdaki olanakstz gerilimdc
yatar. Bir bedene sahip oldugum ~ok dogru degil, ama bir beden
oldugum da tam anlamtyla dogru degil. Bu ~tkmaz, bedenin dilde
in§a edildigini teslim etmeklc birliktc bcdenin dilde kendisini asla
tamamen yuvasmda hissetmeyecegini de bilen psikanalizin bir ba-
§mdan obiir ba§tna her yerinde goriiliir. Jacques Lacan'a gore, be-
den kendisini gostergelerde ifade eder, ama son01;ta yalmzca
gostergelerin ihanetine ugrad1gm1 goriir. Tiim bunlart soyleyecek.
93
bcnim taleplerimi pakctleyerek size bUtUn ve tam olarak teslim e-
decek olan a.~km gosteren (Lranscendental signifier), fallus diye hi-
linen hiledir; vc fallus var olmadtgl i~in, benim bedensel arzum,
yol boyunca dagllganla~an ve pan;alanan eksik bir gostergcdcn
ba~ka bir cksik gostergeyc uzanan me~akkalli yolu cl yordanuyla
izlemeye mahkumdur.
Belki de bu nedcnle Romantisizm sozcUklerin SozcUgUnU, ten
kadar kesinlikli bir soylemi, duyumlu tozUnUn hicrbir boyutundan
fedakarllk ctmeksizin bir dilin evrcnsel bulunu~unun tamamma sa-
hip bir bcdeni dii~lemi§tir. .Metnin maddiliginden heyecanla soz c-
di~iylc, govdc bilgisi ile gostergc bilgisi arasmda yap11g1 sUrckli
degi~ toku~larla c;agda~ edebiyat tcorisi. geregincc bUyUsii bo-
zulmu~ bir postmodcrn Uslupla, bu vizyonun en son degi~kesi ol-
Jugu izlenimini uyandtrmaktadtr. "Maddi", boyle bir teorinin en
biiyUk ~ifrc sozcUklcrinden biridir. tUm ilerici ba~lann sayg1yla c-
gildikleri sestir; ama ~imdi liim uygulanabilir anlammm otesine u-
zanacak ~ekilde esnctilmi~ durumdadtr. <;UnkU anlam bile mad-
diysc eger. o vakil maddi olmayan hicrbir ~cy yoktur ve sozcUk
i~crimlc::digi tUm anlamlan ba~tan ba~a iptal cucr. Ycni govde bil-
gisi. soyutlanmt~ bir dUnyada bizlcri yarattcJ bi~imdc onanr ve bu
da onun en kaltcl ba~anlanndan birini temsil cder; ama cant ma-
kincdcn siirgiine yollarken, bizzat oznelligi hUmanist bir millen da-
ha fazla bir ~ey olmadtgt gerckcresiyle dagllma riskinc at1hr. Boy-
leliklc, oznc konusundaki fikirleri ashnda ciddi bi\imdc yetersiz
olan liberal bir hiimanizmden kacr1~ cgilimine girer. ~imdi li-
beralizm ilc postmodernizm arasmdaki bu meydan sava~ma ge-
r;iyoruz.
Tum erhklcrin ve kadmlann ne istedikleri konusunda hit; kim-
scnin ku~kusu yok. yalmzca bu istegin ne anlama geldigi ko-
nusunda ku~kular var. Marx ve Nietzsche'nin hunu yalntzca in-
gilizlcrin istediklerini bildiren solgun kamya ragmen, herkesin
istedigi ~cy mutluluktur. Ama bu kam, mutlulugun ozi.inde so-
runsuz bir konu, sonu\ta hazza indirgenebilir bir konu oldugunu
dii~iincn ingiliz Faydacllannm benimsedikleri o ozel kans1z mut-
luluk degi~kesine indirilmi~ bir tokallt. Oysa mutluluga c-
ri~ebilmek i\in bazcn ktsa vadeli hazlardan yararlanma f1rsatm1
tcpmem gcrckir; ve mutluluk o kadar hclirsiz ve insan1 t;ileden
94
filkaran bir nosyon olmasayd1, gi:irevlerinden biri insan mul-
lulugunun i:igelerini incelemek ve buna nasll eri§ilebilecegi so-
rusunu yamtlamak olan ahlak felsefesi diye bildigimiz karrna§Ik
si:iylcmler diyanna adlrnlrnlZl bile atmazd1k.
Modcrnligin §afag1, iyi ya§amm birbiriyle fiUll§an birfiok de-
gi~kesi oldugunun, bu deg:i§kelcrin hifibirinin masumanc bifiimdc
temcllcndirilemeyeceginin ve yetcrince ilginfilir ki, bundan boyle
bu alandaki en temel konularda bile gi:irli~ birligine varamaya-
caglmlzm ay1rdma varmaya ba~ladigimlz anda soklli. "Yelerince
ilgin\=" diyorum filinkli, temel konularda anla~ma saglarken ay-
nnlllarda birbirimizden aynlabileccgimiz dli~linlilcbilir pckala.
Ama insan yemenin yanh~ oldugu konusunda hcrkcs anla~sa da
(hifi degilse hu anla§ma csnasmda hala hayattaysalar cger). hu k:o-
nuda nifiin anla~llgimlz konusunda anla~amayiz. Modcrnligin
ba~lamas•yla birlikte insanhk tarihte ilk kez, ~u anda kafalanm1zda
tamamen dogal hale gelmi§ alan ve hayati konulann hcmen
llimlindc lamamen aym fikirde olmay1 becercmedigimiz olagan
dl§l bir duruma ad1m alar -eskilcrin bazllan 3fi1Smdan hafsalaya
s1gmayacak dcnli kafa kan~tmc1 olan ve herkesi ir;erebilcn bir ge-
ne! ya~am in~asmm llim olanaklanm engelliyor gibi gi:iriinen bir
durum.
Bu durumun politik sonucu libcralizmdir. Birbirinden r;ok farkh
birr;ok iyi anlayJ§I varsa egcr, dcvlct, bunlann hcpsini uzla~l1racak
bir;imde in§a cdilmclidir. Adil dcvlct hcrhangi bir tikel iyi ya§am
anlayi§I kar§Ismda ni:ilr duran, yarg1 giiclini.i bireylcrin iyi ya~am1
kendi kcndilerine bulmalanna izin vcrcn ko§ullarm saglanmasiyla
Slmrlayan devlellir. Devlct bunu bir yandan boyle bir arayl§ i\=in
zaruri olan birincil iyilcre her bircyin ula§mas1m giivencc allma a-
larak, i:ibiir yandan bircylcri bu giri~imlcri esnasmda ba~kalannm
eylemleri tarafmdan hakstz olarak k1slllanmaktan koruyarak yapar.
Ozgiirliikfii.i liberallcr ilc rcfah dcvlcli yanhs1 libcrallcr arasmda.
bu politik inisiyatifin ncrcyc dck uzanmas1 gerektigi konusunda bir
r;cki§me vard1r: Bu inisiyatif, refah devleti yanhlannm inand1klan
gibi, aksi takdirde iyi ya§am arayi§lan tehlikeli bifiirnde en-
gcllcnmi§ olacagmdan insanlann hayatta kalmalanna yard1m ctmc
noktasma dck uzaulmah m•d•r. yoksa bizzat bu eylcm insanlann
i:izgiirli.iklcrinc ycrsiz bir miidahale mi olur? Bu tart1~ma nereye va-
IJ:i
nrsa varstn. bu bakimdan herkcsin e~it ol~tidc goz oniinde tu-
tulmasi gcrckir ~tinkti herkesin en az bir ba~kas1 kadar iyi bir ya-
~am stirme hakk1 vard1r. Ama iyi ya~am onset olarak tammlana-
maz; bunun ncdeni k1smen, etrafta bin;:ok iyi ya~am degi~kesi ol-
masi, k1smen de ki~inin iyi ya~am1 kcndisi i~in ke~fetmesi ya da
yaratmas1 siirecinin de iyi ya~amm bir par9as1 olabilmesidir. Mo-
dernlige gore, ki~isel olarak dogrulamadigim herhangi bir iyi. o-
labileceginden daha az iyidir.
~u halde, eski ~agm biiytik boli.imti a~1smdan ~~JTLICI gelecek
bir hamleyle. iyi ya~am art1k ozel bir olay haline gclirken, iyi ya-
~amJ ger~eklc§tircbilme i§i kamuya kalmJ§lJr. Eski ~agm te-
orisyenlerinin bir~ogu a~Jsmdan etik olan ve politik olan arasmda
boyle bir aynm yapdmas1 tahayyi.il edilemezdi. Mcdeni hi.imanizm
ya da cumhuriyet~i hi.imanizm bunlarm her birini obi.irti ~er~e­
vesindc gortir: Benim a~1mdan erdemli davranmak. kcndi kendini
belirlcycn bir varhk olarak gti<;lcrimi ve kapasicelerimi gcr~ekle~­
tirmek. ba~ka §Cylerin yanmda. yalmzca polis' in yonctiminc ba§ka-
Ianyla birliktc kaulmaktir. Mahrcm crdcm diye bir §cy ya da s1rf
bana ait olan bir iyi y~am anlayJ~J olamaz.
Liberal devlct fikri, en dirayetli savunuculannm kabul cttiklcri
gibi. a~1k~a paradoksald1r. <;unki.i, iyi anlayt~lan a~Istndan devletin
notr olmast gercktigini savumnak. ka~m1lmaz olarak belli bir iyi
anlayi~tni ileri si.irmek ve boylece de notr olmamakur. Bu aynca
belli bir kotti tammtnJ da icrerimler: Sonu~Ian devletin etik a-
parheia'si-na· ten; dti~tiigti kamtlanan herhangi bir ki~iscl ya da ko-
lektif olarak pc§indc ko~ulan "iyi". Hem sosyalistleri hem de mu-
hafaza-karlan bannd1rmast liberal dcvletin di.irtistli.igi.idi.ir; ama
liberal devlet ashnda bu gruplann projclcrini kayiLsiz bir tutumla
kar§IIayamaz ~i.inki.i bunlardan herhangi birinin gcr<;ekle~tirilmesi
kendi kayJtstzhgtm zayiilatabilir. Bu ol~iide de bizzat liberal dev-
letin, kendisini bizim oznelligimizin oznesiz onko§ullari olarak
kavrasa bile, kcndi arzulan vc nefrctleri olan bir ti.ir "ozne" oldugu
ileri stiriilebilir. Tam da liberal dcvletin yaptlan ka~mtlmaz olarak
kcndisine di.i§man olan ~1karlann yaraulmasma izin vcrmesinden
oliirti, liberal devlet notr olmaktan ziyade ho~gortiltidtir ve ho~gorti
ancak oznelerin uygulayabileceklcri bir erdemdir.
• Co~kulardan annmak, duygusuzluk. (9.n.)

96
 Gelgelelim, bu savununun, kayttstzhgm sahtekar bi\imde bir
dizi \tkan maskeledigini bildiren mutat ba~kasmm-eskisi solcu id-
diayla kan~tmlmamast gerekir. Liberal devletin kayJtsiZhgt a~·~k~·a
kendi i-;:inde bir \tkardtr ve bir liberal in bundan utamp stkdmasma
hit; gerek yoktur. <;cktiginiz ahlaki tsttrap kar~tsmdaki ka-
yttstzhgtm size olan gerr;ck tutumumu maskelemez; bu, benim size
olan gerr;ek tutumumdur, ortbas etme zahmetinc girdigim bir tu-
mm de~il. Sizin tsttrabtmz k~tsmda kayltstztm \tinkti ben boyle
olmasmm sizin \tkanmza oldugunu dli~tintiyorum; her i~c burnunu
sokan iyi niyetli ba~anstz reformcular etrafta gereginden fazla var
zatcn. Liberal devletin \tkan. belli dar stmrlar i-;:erisinde. sahiden
kayJtstz olmakur -insanlann ne ttirden iyi anlayt~lanna vardtgmt
onemsememektir, \tinkti bu soruna kan~maya hakkt olmadtgma ve
bunun da ahlilk:en benimsenmesi gereken dogru konum olduguna i-
nanmaktadtr. Bu kayJtstzhgm bir \tkar bir;imi olmast paradoksal
gi:iri.inebilir. ama ille iki ytizlti ya da kendi kendiylc r;eli~kili olmast
gerekmez. Cemaat\i bir konumdan baktldtgmda. liberal devlet giz-
liden gizliyc kayttlt olmayt siirdiiri.irkcn kayttstzmt~ gibi gortin-
mcye c;.alt~ttgt i\in degil. tcrsi olmas1 gcrckirken ger\ckten kayttstz
kaldtgt i«;:in kusurludur. Ccmaatr;i konum iyi ya~amm tammlanma-
sma devlctin daha aktif bir ilgi gostermesi gerektigini ileri stirer; a-
ma aynt zamanda bu dcvletin soz konusu tammm yaptlmasmm
l:inko~ullannm yaraulmastyla, bu tammm ctrafla boy vennesini
saglamanm en iyi yolu oldugu i\in hatm saylltr derecede il-
gilcndigini de tcslim edcr -ilgilenir ~tinkti bireyin serpilmesine de-
ger verir; ilgilenir \ilnkti bu kayJtstzhga. yani bireylere iyi say-
dtklan anlayt~lan geli~tinncleri konusunda imtiyaz tammamaya
tutkulu bir;imde inamr.
Ba~ka a\tlardan olmasa bile bu baktmdan liberalizm tutarstz ol-
maktan ziyade paradoksal bir ogretidir ve bu nedenle liberalizme
yoncltilen bcylik sol ele~tirilerin bazllan hedefini tskalar. Li-
beralizmin bircyciligine yonelik olan ve btkkmhk veren pro-
testolann baztlan ar;tsmdan da durum aymdtr. Liberalizm ashnda
bireyciligin bir ti.irtidtir, ama sol genellikle bunun sendclcdigi
dtizeyi hatah kavrar. Korkuluklan hedef alan bir tarzda, ti.im li-
beralizmin ilkel bir Hobbcs~fu benlik anlayt~mt, i~inde bulundugu
toplumsal ko~ullardan once gclen VC obtir anti-sosyal par~actklarla,
97
manevi tozi.ini.in dt~mda kalan an sozle~me ili§kileriyle bagmtt ku-
ran c;:tplak bir dogal parc;:actk olarak benlik anlayt~tm dcstekledigi
di.i§i.ini.ili.ir. Bu tarif c;:ok aktl c;:clici gori.inmemcklc birlikte bazt post-
modernistlcr, liberallcrin tamm geregi savunmalan gcrckcnin bun-
dan ibaret olduguna gerc;:ekten de inamyor gibi gori.inmektedir.
Gene[ harlanyla Batt felsefesi tarihinin, postmodern ortodoksinin
halihaztrdaki daguuk, boli.inmi.i§ oznesinin kar§ttt olarak, bu su-
ratstz ozerk ozne anlallsmdan ibaret olduguna inanmamtz istenir
bizdcn. Batt fclsefesinin bu cahilane ve dogmatik karikati.irle§-
tirilmcsi yamlSIZ kalmamahdtr. brnegin, Spinoza'ya gore, oznc
yalmzca amanstz bir belirlcnmenin i~lcvidir, oznenin "ozgiirli.ik"ii,
bi.iki.ilrncye gclmez bir zorunlulugun bilgisinden daha fazla bir §ey
dcgildir. David Humc'a gore, bcnlik. i§e yarar bir kurmacadtr, hir-
ligini yalmzca varsayahilecegimiz bir fikirler ve tecriibeler de-
metidir. Kant'm ahlaki oznesi ashnda ozerktir ve kendi kendisini
belirler, ama gizcmli bir yoldan da ampirik belirlenmi§Iigiyle ol-
dukc;:a uyumsuzdur. Schelling, Hegel ve diger idealistlere gore,
ozne, dibine dek bagmttsaldtr, llpkt Marx ic;:in de oldugu gibi, el-
hctte. Kierkegaard ve Sartre'a gore, ozne, azap veren bir kendi ken-
diyle ozde§-olmayandtr ve Nietzsche'ye gore de her yerde haztr ve
naztr bekleycn iktidar istcnci dalgasmm iisti.indeki bir kopiikten i-
barettir. Birle§ik oznenin biiyiik anlallst konusunda hie;: degilsc bun-
Iar soylencbilir. Batt dii§iinccsinin akhna musallat olan boyle bir
hayvamn bulundugunu sorgulamtyorum; ama oykii, heterojenlik
miiptclast bazt postmodcrnistlerin dii§iinmemizi istediklcrindcn
c;:ok daha az homojcndir. Liberal gelcncgin onrolojik bir bireycilik
koyutlamaya ihtiyact yoktur. Akla yatkm hcrhangi makul olc;:iide
gcli~kin bir liberal. oznenin kiiltiircl olarak in~a edildigini vc ta-
rihsel olarnk ko§ullandtgmt kabul cdcbilir; bir liberalin ileri
siirdiigii §CY felsefi bir antropolojidcn ziyadc devlet iktidan kar-
§tsmda ozncnin haklanyla ilgili politik bir ogretidir. Ve bunun gibi
haklann nic;:in her zaman inamlmast gi.ic;: derecede dogalct bir an-
lamda, Rousscau'nun kastelligine benzer anlamda kavranmast ge-
rektigi konusunda bir gerekc;:c de yoktur. "Haklar" yalmzca bizim
refah ve mutlulugumuz ac;:tsmdan o dcnli hayati nitcliktc insani ih-
tiyac;: ve kapasitclere gondcrme yapabilir ki. devlct bu haklan ozel
koruma altma almaya ihtiyac;: duyabilir.
9H I::"'JARK.4.JPo\lm'"'lcrmmun Yu.ml,~mal~m
 Gelgelelim, ti.im bunlara ragmen libcralizmin, politik tcorisinin
tamkhk cttigi gibi, bir bireycilik LUrii oldugu ger~egi degi~mez. Li-
beral devlctin kayllslzhgmm sorunlu yam baZI ~1karlan sahtekarca
maskelemesi degil, baz1 lflkarlarl olduk~a aleni bi~imde kut-
salla§tlrmas!dtr: Bireysel se~imde yatan ~1kann her §eyden onemli
saytlmastdtr. Liberal devlet sinsice gizledigi bir iyi nosyonunu ba-
nndmitgJ i~in degil, b~ka iyilerin haks1z olarak tabi kllmdJgJ kc-
sin bi~imdc tck-yanh bir iyi anlayt~ma sahip oldugu i~in sakatttr.
i§tC bu noktada gcrrrekten tutars1zhga yakla~makla su~lanabilir.
<;iinkii, Charles Taylor'un savundugu gibi, bir hakkm atfedilmesi,
bu hakla korunan kapasitenin olumlu bir tarzda yeti~tirilmesini gc-
rektirir; hcrhangi bir ihtiyarr ya da kapasiteyi bu ~ekilde korumak i-
~in se~mck ve sonra da bunun serpilme gosterip gostermeyecegini
ne~eli bir kayllsJzhkla izlemek tuhaf olurdu. Ama hu da sonu~ta,
bizim politik katJlJmJrnJz yoluyla bunun gerrrekle~mesine izin ve-
rcn tiirdc toplumsal diizcnin saglanmasmt i~erimler ki, bu, politik
haklara oncelik tantyan liberal varsaytma bir meydan okuma o-
larak kabul cdilebilir.'
Burada deontologlar ile teleologlar arasmdaki, Kantc;1lar ile
Faydac1lar arasmdaki, haklann ve adaletin onceligini savunanlar i-
le erdem ve mutluluk me~alcleriyle yiiriiycnler arasmdaki giic;lii
kar~Jthga dahyoruz. Kant ya da c;agda§mllz biiyiik liberal bilgin
·John Rawls gibi deontolog teorisyenlcrin, iyinin kar§tsmda hakka.
mutluluk kar~tsmda adalete oncclik vcrmesinc kar§Jhk, Mark-
sistler. Faydac1lar ve cemaatc;iler gibi teleolog ahlakc;tlar, dik-
katlerimizin mutluluk ya da iyi ya~am iizerindc yogunla~mast ge-
rektigini ve haklardan soz etmenin ancak bu baglamda anlamh
oldugunu savunur. Kant gibi saf kan bir deontolog, cylemlerin in-
san mutlulugunu maksimize edip etmemesinden tamamen ba-
glffiSJZ olarak dogru ya da yanh~ oldugunu savunur; oysa bir Fay-
dacl, gene! hatlanyla soylenirsc, dogru eylemin yalntzca boyle bir
maksimizasyon olduguna inamr. Kant'a gore, eylemimin fayda ge-
tirecek olast etkilerini dii§iini.ip tartmak, eylemin ahlaki anhgma
hale[ getirmcktir; Faydac1hgm menfaat di.i§ki.ini.i bir dalma goreyse,
as11 onemli olan gene! refahm saglanmasJdJr -bu, belli bircylerin
1. Bkz. Charles Taylor, "Atomism", Philosophy and the Human Sciences: Phi-
losophical Papers i~inde vol. 2 (Cambridge. 1985), s. 188-210.
ozgi.ir!Uklerinin ya da refahlanmn feda edilmesi anlamma gelse bi-
le. Bu iki Li.ir savunu arasmda her Liirden degi~ toku~ yapllmast o-
lanakltdtr ku~kusuz: Gene! iyi adma tek bir bireyden Lalcp e-
dilcbilecck ~cylerin stmrh oldugu -yani. Rawls'un belirLLigi gibi.
her ki~inin kendi iyisi bir bi.iti.in olarak iyinin pc§indc ko§ulmasma
Slntrlama getirece;k derecede onemlidir- konusunda bin;ogumuz an-
la§lrlZ muhtemelen. Ama aym zamanda yine bir~ogumuz, ahliik
Soylcminin yalmzca iyi ya§atnlll onkO§Ullanyla -sozgelimi,
ozgi.ir!Ugi.in c~iL dagllum- ilgilenmekle kalmaytp, klasik eski c;agm
yapltgt tarzda, iyi ya§amm nelerden olu~tugunu ve buna nastl e-
ri~ilcbilccegini incelcmcsi gercktigini bildiren teleolojik iddiayt da
ikna cdici bulabilir. Sozgclimi, Marx'm. ahlaki iyiyi gene! refalun
geli~tirilmcsi olarak goren, ama bunun, diyelim ki. ti.im erkek ve
kadmlarm bu si.irccc katllma hakkma sahip oldugunu bildiren de-
ontolojik buyruk pahasma gcr~ekle~tirilmemesi gerektigini
di.i~i.inen "melez deontolog" oldugu ileri si.iri.ilmi.i§li.ir.z
C::ok kullamlmasma ragmen fazla ytpranmamt§ bazt ele~tirilerc
ge~mcden once. liberalizme yonelik i.izerinde durmaya dcgcr stan-
dart bir sosyalist elc§tiriye dcginelim. Bu elc§tiri, iyi ya~am1
saglayacagt di.i§i.ini.ilen ko§ullar bizzat iyi ya~amm alum oymaya
yaradtgt i~in liberalizmin gen;:ektcn kendi kcndiylc c;cli§kili ol-
dugwJU ileri si.irer. Bireyin haklan tcmeldc mi.ilkiyct haklannt i-
'ferdigi siirece (John Rawls a'fiStndan boyle degilmi§ gibi
gori.inmektedir), liberal dcvlct tam da geli§tirmeye niyctlendigi iyi
ya~am arayt§lnt cngelleycn e~itsizlik ve si:imi.iri.i ti.irlerini do-
guracakttr. Kendi mutluluklanna uzanan patikayt kendilerine
a~mak ic;in zaruri olan birincil iyilere herkes sahip olmayacakttr.
Bu insanlann baztlan zorunlu maddi ve tinsel kaynaklardan mah-
rum olacakttr; insantn refahtntn hayati bir bile§eni oldugu sa-
vunulabilecek bir etken olan ba~kalanndan saygt gorme de bu kay-
naklara dahildir. Bu bana yeterince s1k1 bir cle§tiri gibi
goriindi.igi.inden, bu konu i.izerinde daha fazla durmayt gercksiz bu-
luyorum; yalmzca §Unu vurgulamak bile ycterli: Rawls, A Theory
of Justice adh tumturakh 'fall§masmda somi.iri.iden yalntzca bir kez
soz etmektc. bu da bir dipnolla gec;mektedir. Ama libcralizme
2. Bkz. A. G. Peffer. Marxism. Morality and Social Justice (Princeton. 1990), 1.
B610m.

100
yonelik farkh ti.irden bir ele~tiri son ytllarda Charles Taylor ve
Alasdair Macintyre gibi cemaat~i di.i~i.ini.irlerden geldi -birincisi
yolundan sapmt~ bir Katolik. ikincisi de, mi.inasip bir simetriylc.
son ytllann bir mi.ihtedisidir. Macintyre orneginde Aristoteles.
Aquinas ve Wingenstein'm ~a~trttct bir kan§/1111 olan bu konum.
benligin ki.ilti.ircl vc tarihsel koklcrine, gelenek ve cemaat i~eri­
sinde somutluk kazanmasma cgilir vc bu bakt~ a~1smdan harckctle.
banndtrdtgt tarih dJ~t, sahte evrenselci ctigiyle liberal oznenin so-
yut Aydmlanma atomizmi olarak gordi.igii ~eye saldmr.l
Daha once. ihtiyath bir liberal a~tsmdan ki.ihlirelci savunuyu
reddetmenin gerek~esi olmadtgmt ileri si.irmi.i~ti.im. Buna ilaveten.
cemaatin degerini yadstmast i~in de bir gerek~c yoktur: ~i.inki.i bu.
bi~ok bireyin pe~ine dii~li.igi.i ve bundan dolayt liberal devletin
saglamast gcreken bir iyidir a~tk~a. Liberal konum soz konusu ol-
dugu kadanyla. erkekler ve kadmlar, se~tikleri iyi ya~am bi~imi bu
oldugu takdirdc, kendi cemaat~i ama9lannm pc~inde ko~makta ta-
mamen ozgi.irdi.irler. Burada yalmzca, boyle bir ccmaat~iligin dev-
letin bi.inycsine otunulmamast gcrekir; ~i.inkti bOyle bir durum, ka-
ranltk bir odada kafalanna kese kagtdt ge-;irip oturarak mutluluk
pe~indc ko~anlann haklanna gereksiz bir mi.id:Jhalc olu~turabilir.
Politik di.izenlemeler zamammm bi.iyi.ik ktsmmt ccmaat fa-
aliyetlerine ya da kolektif karar alma faaliyctlcrinc aytrmamt gc-
rektircn sosyalist. medeni hi.imanist, cemaat-;i ya da Habermasc;t
tiirden diizenlemeler oldugu takdirde, uyantk saatlerimin tamamtm
yatak odamm mahremiyeti ic;inde bir dcri clbiseyi ~tkanp obi.irlini.i
giyip deneyerek ge<;irmek ir;in daha az zamamm olacagt da sa-
vunulabilir. Benim a-;tmdan iyi ya~am bu oldugu takdirdc, devlete
yakt§an. bana kar§t a~tk-;a onyargth bir aynmcthk gi.itmcmektir.
Ktsacast. devletin, iyileri hiyerar§ik mertebelcre aytrmamast ge-
rekir; ama sosyalist bir bakt~ a~tsmdan, devlet bunu zaten yap-
tnl§ltr bile. Ccmaat bir;imlcrini kcndi yaptlan dtizeyinde dt§ladtgt i-
~Jin, sozgelimi ekonomik ya~amt i~birligine daha fazla daya!t bir

3. Ornegin bkz. Alasdair Macintyre, After Virtue: A Study In Moral Theory (Lond·
ra, 1981) ve Charles Taylor, Sources ofthe Self (Cambridge, 1989). Liberaller i·
le cemaatc;;iler arasmdaki c;;at1~maya ili~kin, liberal konumdan hareketle yaptlmt~
ak1c1 ve anla~1hr bir ac;;1klama ic;;in bkz. Will Kymlicka, Liberalism, Community
and Culture (Oxford. 1989), 3. Boliim.

I0I
dcnctim altma alma yoniindcki hcrhangi bir hamlcyi oncedcn san-
si.irlemi~tir. Boyle bir di.izenlemenin, liberal devlctin de ge-
li~mesine izin vennek zorunda oldugu rakip iyi anlay1~lanna
mi.idahale edeceginc ku~ku duyulamaz. Altcrnatif mutluluk nos-
yonlanm uyumlu k1lma i~iyle dcvlet bizzat ugra§maz. Dcvlct, bir
zi.irafamn dcri bir onli.ikle ortahkta zlplay1p dunna<;mtn bu ya da ~u
~ekilde ekonominin demokratik bi~imde idare cdilmesinden degerli
olup olmad1gJ sorunu hakkmda sahip olacagmdan daha fazla bir
gori.i§e sahip degildir bu konuda. Liberal dcvletin onemsedigi tek
~ey, hi~bir ozel iyi ya§am anlayJ§llllll kendi yap1lannda yer etmesi
gerekmedigidir. Ama ekonominin sosyalist yonetimi boyle bir pro-
je oJmakSIZJil imkfinsJz!a§aCagmdan, bu projeyi, kar§JSIIlda nolr du-
ruyonnu~ gibi gori.ini.irken dJ§IamayJ ba§anm§IJI. Liberal devlct,
sosyalizmi degcrdcn yoksun oldugu i~in dt§lamaz, ~Unki.i degcr ko-
nusunda bir gori.i~U yoktur. Ama daha once dcgindigim gerck~e­
lerle dJ§lar, bu da tikel bir ideolojiyi imtiyaz!J kllmasJ anlamma gc-
lir. Ama bunu yapmay1 reddederken dayanchg1 zeminlerin bizzat i-
deolojik oldugu savunulabilir: Bircyseltcrcihin hiiki.imranhg1.
Liberal devlet, sosyalizmin bireylerin oni.indeki iyilerin ~ogul­
lugunu kJsttlayacagmdan korkuyorsa cger, bu korkunun temclsiz
oldugunun gosterilebilccegini samyorum. Birincisi, crdem ancak
makul ol~tilerde 7.enginlc§mi§ bir toplumda yaygm olabile-
ceginden,4 sosyalizm, doyurulmam1~ istegi ortadan kaldtrmaya
<;ah~arak, her bireyin kcndi mutluluk arayJ§I a~!Stndan ihtiya~ duy-
dugu ve ula§abilecegi birincil iyileri kayda dcgcr ol~tide
arttracakttr. Ostelik, sosyalizm. cemaat kurumlanm daha ki§isel o-
larak se~ilmi§ diger iyilere zarar vermck zorunda kalmakstztn in§a
etmckle kalmayacak, ger~ekte ki§isel se~im alamm, (sozgelimi) i§

4. Bu. yaln1zca zengin Bat• dunyasmm sosyalist olabilecegini belirten et·

nosantrik bir onyarg1 degil. yaln1zca sosyalizmi yaht1k, yard1mS1Z ve vahim
oh;ude geri ko~ullar altmda in~a etmeye yah~IIQiniZ takdirde Stalinizm teh·
likesine maruz kalacagm•z konusundaki geleneksel Marksist bir 1srard1r. Sos·
yalist proje ~u an halihaz~rda en acilen ihtiyali duyuldugu yerlerde, yani
somurulmekte olan neo-kolonyal topraklarda ba~la!llabilir elbette -ama ge-
leneksel olarak onlan si:imurmu~ olan uluslann yard1m1 ve dayan1~mas1 ol·
maks1z1n degil; bu da si:iz konusu toplumlann da sosyalist bir di:inu~ume ihtiyali
duymalan anlam1na gelir. Sosyalizmin sonu91a ya uluslararas1 olmas1 gercktigini
ya da hi9bir ~ey olmayacagm1 bildiren iddianm esas anlam1 da budur ku~kusuz.

102
giiniini.i ktsalttp boylelikle bo~ zamam arttrarak geni~letecektir. Bir
sosyalist olmanm en iyi gerek9elerindcn biri, ki~inin 90k fazla
9ah~may1 sevmemcsidir. Bu anlamda, cemaatlere daha fazla yer
veren Loplumsal yaptlar ile ki~isel iyilerin ~ogullugu sosyalizm a-
91smdan nihai olarak birbirinin kar~tll degildir vc cemaat~iler ile li-
beraller arasmdaki ~att~ma bu kadanyla ~ozi.imc kavu~turulmu~tur.
Bu savunu ba~ka terimlerle de ifade cdilebilir. Libcraller sos-
yalizme, ba~ka ~eylerin yam stra, herkesin aym ~eye inanmasma,
aym iyi y~am anlayt~tm payla~masma vc boylelikle bireysel ey-
lcm ozgi.irliigtintin vc olanakh iyiler c;:ogullugunun oltimci.il bi-
~imde yoksulla~masma yo! a~acagmdan korktuklan i~in itiraz e-
derlcr. Cernaatqilcr liberalizme tam da liberal toplumda crkck ve
kadmlar gene! ya~am-hic;:imlerini herhangi kapsamh bir Ol~ekte
payla~madLklan vc boylelikle koksi.iz, atomize olduklan ve ge-
lenegin mirasmdan yoksun kaldtklan gcrck~esiyle itiraz ederler.
Oysa sosyalizrn, bu a~tdan da libcralizm ile cemaatc;iligin en iyi
yonlerini bi.inycsinde toplar. Sosyalizm, benligin ktiltlirel ve ta-
rihscl olarak ~ekillendigi, bunun yam stra anlamlann ve degerlerin
kolektif olarak belirlendigi inancm1 cemaatc;:iliklc payla~tr; ama bu
kolcktif belirlenmenin baz1 ccmaat~i teorilerin nctametle dikkati
c;:cktigi potansiyel olarak otokratik, koyun si.iriisi.ine benzer ce-
maatler dizisiyle dcgil, libcrallerin en ~ok takdir ettikleri tiirde he-
Lerojen bir toplumsal dtizenle sonu~lanacagm• savunur. Cernaatc;:i
teorilerin baztlannm ozlcmini c;:ektiklcri loplumsal di.izen, pratikte,
sokaklarda sigara ic;tiginiz ya da belli kasabalarda zina yapttgmtz
takdirde kom~ulanmzm hep birlikte kapmiZin oniinc ii~U~Up size
bir giizel meydan dayag1 c;:ekmesi anlamma gelir.
Degerlerin kolektif bic;:imlenmcsinin daha az degil daha fazla
c;:ogulluk anlamma geleceginin goriilmemcsi, "gene! kiiltiir" de-
yimindeki hayati bir muglakhktan kaynaklamr. Bir gencl kiiltiir, ya
insanlann gene! olarak payl~tlklan ki.ilti.ir ya da gcnelin bi-
c;:imlendirdigi kiilti.ir anlamma gelebilir; cemaatc;:iler ikinci ~tkkm
birinciyi zorunlu olarak ic;:crimledigini dii~i.ini.iyorlarsa, kesinlikle
yamhyorlar. <;unkti gerc;:ek ~u ki, sosyalist demokrasinin kurumlan
aracthgtyla soz konusu ki.iltiiri.in bi9imlendirilmesinc hcrkes ka-
tllabildigi takdirdc. bunun muhtemel sonucu, payla~!lan bir "diinya
gori.i~i.i"ni.in bir araya getirdigi ki.ilti.irdcn c;ok daha heterojcn bir

103
ki.iltiir otacakur. Raymond Williams !juntan yazarken sanmm bunu
kastediyordu: "Genet bir kiitti.ir, hi~bir diizeyde, e!jil bir kiiltiir de-
gitdir ... Giiniimiizde genetin payta!jtlgl kiiltiir, eski dii~temin ba-
rmdud•g• her ~eyi hcsaptayabiten basil bir toplum otmayacakt1r.
Si.irekli yapllan ayarlamatar ve yeniden tasartamalar gerektircn ~ok
karma~1k bir orgi.itlcnme otacakt1r ... Ya~am ara~Jtanm ve cemaati
kuran ara~tan sagtamak zorunday1z. Ama bu ara~Jtar saycsinde ne-
yin ya~anacagm1 oncedcn bilemeyiz ya da soyteyemeyiz".s Birge-
net kiihi.iri.in, s1rf genelligi yiiziinden belli degerteri payta~masm1 u-
manz: Si:izgelimi, Williams'm "ccmaat kuran ara~Jlar" dedigi ~eyin
tahkim edilmesi konusunda hir bagnhbk ohnasm1 umanz. Ama
ki.ilti.ir, ti.im mensuplannm aktif katJhm•yla otu~ma antammda ge-
ne! otdugu takdirdc, bu gcnel ki.iltiiriin bir degerler ve ya.~am­
bi~imleri ~ogullugu i.irctmesini de e~it i:il~iide umabiliriz. Cum-
huriyet'ri hiimanistler a~1smdan oldugu gibi 6 sosyalistler a~1smdan
da. politik ya~amm payla~JlmasJ siireci kendi i~inde bir crdem me-
sclesidir. ki~inin kendisini ozgiirce belirleyebilmesinin can ahc1 bir
arac1d1r. Ki~iscl bir anlamda iyi ya~amm serpilmesine izin verecek
politik kurumtann tahkim cdilmesi de iyi ya~amm par~as1d1r. i-
~erigin bi~imsel par~as1d1r. Politika yalmzca ki~isel refahm ya-
rat•tma arac1 olmay•p, bunun i:inemli bir kertesidir de. Oysa bunun
tersine, tiberaller a~1smdan. erdem bi.iyi.ik i:il~iidc i:izel alanta
Slnlrlandmtml~llf ve kamusat alan oncetikte haktann si:iz konusu
oldugu bir alan olarak gi:iriiliir. Liberalizmin geleneksct otarak po-
litik kauhma az deger vem1esinin bir ncdeni de budur.
Bu durumun da deonlologlar vc tcleologlar arasmdaki tar-
ll~mayi, hi'f degilse politik alanda bir dereceyc kadar 'fOZiime ka-
vu~turdugu dii~iiniilcbilir. Politik faatiyetin yalmzca i:izel iyinin
saglanmasmm bir ara.c1 olmay1p erdem alanma ait oldugunu ileri
siirmek. demokrasinin yalmzca bir~ok yonetim bi'fimi arasmdan
se'fitebilecek bir ~·k olmay1p tek ba~ma ahlaki bir iyi oldugunu
soylemcnin ba~ka bir yoludur. Bu ol!fiidc de dcmokrasi, sozgelimi

5. Raymond Williams. Culture and Society 1780·1950 (Harmondsworth, 1985),

s. 304,318,320.
6. Cumhuriyetc;i humanizm ile sosyalizm arasmdaki bag1n11 i9in bk.z. Terry Eag-
lelon, "Deconstruction and Human Rights". Barbara Johnson. der.. Freedom
and Interpretation (New York. 1993).

104
 faydac1 bir ruh hali i~erisindc etraftaki obtir iyilerin artmas1 kar-
§lhgmda degi§ taku§ edilemeyecek tclcalajik bir alaydan ziyadc
dcantalajik bir alayd1r. Bizler s1rf kafelerin daha uzun sUre a<;1k
kalmasma izin veriyar diye bir diktatorltigii tercih ctmeyiz. Ma-
dcrnlik, bu kararlar bizim kararlanm1z almadLgl takdirde, nc denli
ak1lhca ahnml§ alurlarsa alsunlar bu kararlann degerlerinin a-
zalacagmL sayler bize. (Bu durumda liberalizmin bu savunuyu bi-
<;imci bir a§m uca dagru siiriikledigi ve varalu§~ulugun da belki bu
naktamn reductio ad absurdum'u· aldugu dii§iiniilebilir: Oncmli a-
lan ue.•;i se<;tigimdcn ziyade onu he11im se<;tigim ger<;egidir. Kl-
sacasl, bir tiir ycti§kin etigi). Ama demokratik yonetim s1rf kcndi
kendinin hatmna var olmad1gmdan, politik demakrasi aym za-
manda tclealojiktir. Liberallerin bize ammsatuklan gibi, palitik de-
mokrasi, ba§ka §Cylerin yam s1ra, ki§isel rcfahm geli§mesinc izin
vcnnck i<;in vard1r. Kamusal ve ozel alanlar libcrallerin olmasm1
istcdikleri gibi birbirlerinden ayn kalmaya devam cdcrler; ama bir
liberalin hemcn goremedigi bir nokta sayesindc. yani hem dc-
mokratik kcndi kadcrini layin ctme bi<;imindc hem de bunun bi-
reysel mutluluk arayl§mda miimkiin k1ldJgl §eylerde giindemde a-
lan mi.i§terek crdem pratigi sayesindc, kamusal vc ozel alanlar
birbirlerine baglamr.
Sosyalizmin liberalizm ilc ccmaatc;iligin en iyi yanlanm bi-
. le§tirdigi dii§iintilcbilirsc, postmodcmizmin de bunlann en kotii
yanlanm hile~tirdigi soylenehilir. Ba§langu; olarak, postmoderniz-
min ccmaatc;iliklc insanda mahcubiyet yaratacak denli ortak nak-
tast vard1r -evet mahcubiyet. ~iinkii baz1 ac;Jiardan birbirlerinin ay-
na imgcleri olduklanmn sdylenmesini ne Richard Rorty ne de
Alasdair Macintyre bir iltifat olarak kabul edccektir. Cemaatc;ilik
gibi postmodcrnizm de Aydmlanma'da hatadan ba§ka pek bir §CY
gormcz; aym zamanda benligi bi~imlcndiren ktiltiirel ve tarihsel
giic;lerc dikkatimizi ~cker ve bunu o dereceyc vardmr ki, daha
once gordiigiimi.iz gibi, bu gii~lcrin radikal bir clc§tiriyc tabi tu-
tulmasmm yolu metafizik bir d1§ uzaya SJ~ramlmasmdan ge<;er.
Kendi ccmaat normlan ya da geleneklerinin ele§tirel bir kendi ken-
dini gozden ge~irmeye nas1l tabi tutulacag1 kanusunda cc-
• Sac;:maya indirgeme, tersinin yanh~ oldugunu kamtlayarak bir likrin dog-
rulugunu gosterme. (c;:.n.)

105
maat~iligin de buna benzer sorunlan vardtr. Her iki inan~ da dogru
eylemin ya da iyi ya~amm ge~mi~ten devraldtgtmtz olumsal
kiilliirel pratiklerden ayn tammlanamayacagmt savunan klihlirel-
ciligin birer daltdtr. Her iki ogretiye gore de, benlik tamamen dar
bir tarihin ic;ine gomiillidiir ve o ncdenle ahlaki yargtlar evrensel o-
lamaz. Rorty ve onun stmfmda yer alanlara gore ahlilki yargtlar
gcr~ekle, "buralarda oyle yapmtyoruz" derler; oysa hir kadtn a-
~·smdan "cinsiyet aynmctltgt yanh~ttr" demek genellikle, bu-
ralarda oylc yaptyoruz ama yapmamahytz demektir.7 Her neyse,
sonu~ta bu savunu, insanlann aym kiilllir ic;erisinde birbiriyle
~au~an bir~ok ~ey yapttklanm ve gcnellikle de birbirleriyle uz-
la~unlamaz birka~ gelenegin varisi olduklannt kavradtgtmzda, ke-
narlanndan bir parc;a ytpranmaya ba~lar. Uzla~tmsalcthk ya da ce-
maat~ilik kendi ya~am bi~imlerini agtr i~sel bo!Unmelcr olmakstzm
tiniter tutmaya ihtiyat; duyar. iki aktm arasmda kilit nitclikte fark-
ltltklar var elbet: Rorty'nin dobra dobra onayladtgt burjuva li-
bcralizminin Maclntyrc'tn yeni Aristotelcs<riligi ile pck bir ortak
noktast yoktur ve Rorty kendi baghhklan konusunda Ma-
cJntyre'dan ~arptcJ olc;iide daha fazla ironik bir tutum i~inc gim1eye
hamdtr. Ama her iki gorii~ ac;tsmdan da. benligin en iyi hali bir di-
zi yercl kiihlirel pratiklere ait olmastyla ger~eklc~ir -bu ki.iltiirel
pratikler ne dcnli, postmodernistlcr ac;tsmdan melez, cemaatc;ilcr a-
~tsmdansa homojen olursa olsun.
~u halde, en az cazip haliylc postmodernizm cemaat~i konumu.
oranstz bir klihlirelcilik, ahlaki gorecelikc;ilik ve tiimeller kar-
~tstnda dii~manca bir tutum benimsemc noktasma itcklcr; oysa sos-
yalizm bunun tersine, cemaatc;i konumun cemaat. tarihscllik vc ba-
gmtthhk konusundaki olumlu degcrlerini payla§tr. Aynca, postmo-
dcrn teori tiim bunlan, cemaatc;ilerin dii§man olarak gordiiklcri li-
beralizmin en az makul gori.ini.imleriyle bir araya gctirmeye ko-
yulur. Postmodcrnizmin adalet. ozgi.irltik, c~itlik, insan haklan vc
benzerlerindcn olu~an biiyi.ik liberal motif hakkmda soyleyecek
pck az ~eyi vardtr c;i.inkii bunlar "ozerk ozne"y'! duydugu ktzgmltk-
la uyumsuzdur. Aym zamanda yine buna benzer nedcnlerlc. eski

7. Bu savunuyu Kymlicka'dan alarak uyarlad1m; Kymlicka. Liberalism. Com-

munity and Culture. s. 66.

106
11agm ya da olumlu ozgi.irliik anlay1~1mn sahip oldugu kendi kcn-
dini belirleme olarak ozgi.irli.ik anlay•~mdan uzak durdugu i(j:in,
kendi i~inizi d1~ klsltlammlardan bag1mSIZ olarak yapma bi-
(j:imindeki modern ya da olumsuz ozgi.irli.ik anlay1~ma geri donmek
zorunda kahr. Gelgelelim, postmodernizmin bu ozgi.irli.igi.i,
oznenin i(fe doni.ik bir infilakla kendi i(j:ine 'fOkme riskine auhp, ge-
riye soz konusu ozgi.irli.igii ya§antllayacak hi(j:bir ~eyin kalmadlgl
noktaya goti.irdi.igi.ini.i daha once gormi.i§ti.ik. Klasik liberal ozne hi'f
degilse kimlik ve ozgi.irli.igi.ini.i ~ogullukla birlikte korumaya
(fah~ml~tl. bu asia kolay bir mesele olmasa da. Oysa ~imdi. soz ko-
nusu si.irecin vahim bi(j:imde 'fOkti.igi.i bir r_;agda, orta s1mf toplumun
daha ileri bir evresinin oznesi. kendi hakikatini ve kimligini
(j:Ogulluga kurban etmek ve sonra da buna gizcmli bi~imde
ozgiirli.ik aduu vermek zorunda kahyor. Bunu ba~ka bir bi(j:imde i-
fade etmek gcrekirsc, liberal kapitalizmin 'fOk (fah~an i.irctken ben-
ligi, yine aym tarihin daha sonraki bir a§amasmda ti.iketimci ozne i-
(fin gerekli zemini yaratmaktad1r.
Klasik liberal oznenin ozgiirli.igi.i daima, en azmdan tcoridc,
ba§kalannm ozerkligine gostcrdigi sayg•yla belli sumlar i~indc tu-
tuluyordu. Bu sayg1 olmad1g1 takdirde ozne c;okme riskine girerdi,
(fiinkii bu durumda ba~kalan da onun ozerkligine sayg• goster-
mczdi. Ama orada d1pnda ozerk otekiler yoksa eger, o vakit. hi'f
degilse hayal diizeyinde, oznenin ozerkligi bir zamanlar kendisini
k1slllayan hukuki-politik ~fer(feveyi yanp d1~an f•rlayacakt1r. Gcl-
gelelim bu. soz konusu ozgiirli.igi.in ili~tirilcbilccegi herhangi bir-
lc~ik bir ozne kalmad1gmdan, bi.iyi.ik kay1plar verme pahasma ka-
zamlan beyhude bir zaferdir. Bu ozgi.irli.ik birlc§ik ozncnin 1f6Ziili.ip
dag!lmaSJnl gerektiriyorsa, mant1ksal a(j:Idan Ortada ozgiirli.ik de
yok demektir. Oyle gori.ini.iyor ki, bu ozgi.irliik yalmzca oznenin
kendinden bag•ms1z olmas1 anlamma gclmektedir. Bu noktada
oznesiz bir ozgi.irli.ik~fiiliige varnu§ oluyoruz; bu da oznenin
ozgiirli.igii kar§ISmda dikilen engelin bizzat ozneden ba~ka bir ~ey
olmad•gm1 ilcri si.irmek demektir. Bu. var alan topluma yeterince
uygun bir imgedir; Marx'a gore bu toplumda sermayenin oni.indeki
tek sum bizzat sermayedir ve bu toplum kendisini si.irekli kendi
kendini engelleyen bir ki.ilti.ir olarak sunar. Bu toplumsal di.izenin
ozcrk ozncsi c~anl1 olarak ozgi.irli.igi.in kaynag1 ve hem kendisi hem
1(17
de rakipleri bir;iminde, ozgtirltigtin ontinde dikilen engeldir.
Dolaytstyla, boyle bir ozncnin. zaferinin bcdcli otekilerle
yi.izlc~cn kendi benliginin c~anlt r;oztilmesi olsa bile, gercksiz bul-
dugu ozerk otekileri parr;alamayt dti~lcdigi tahayytil edilebilir.
Bunu ba~ka bir;imde ifade etmek gcrekirse, ~imdi arllk herkes bircr
tiiketiciye, yalntzca ir;i bo~ arzu kaplanna donti§mti§llir. c;:ok inatr;t
bir;imde ozgtil olan eski ozcrk otekiler yerine, ~imdi tikel ta-
~tytctlan kaytlstz bir;imde birbirlerinin yerine ger;ebi!cn (kadmlar.
Musevilcr. mahkilmlar. gay'ler, yerli halklar) §U~trttct bir ge-
ncllc~tirilmi~ Oteki ortaya r;tkar. Boyle bir soyutlamantn post-
modern tikelciligin ruhuna uydugunu soylemek ne dcnli zorsa, soz
konusu "otekilerc" yalmzca, hcrhangi hir amar;la aralanndan her-
hangi bir kiimenin muhtcmclen en az ba~ka bir kiime kadar i§
gi:irebilecegi. Otekiligin gcnelle~tirilmi~ bir gostereni olduklanm
bildirmek de benzer §Ckildc bir iltifat gibi goriinmcyccektir. Bu an-
lamda otckilik hir;bir ~ekilde miibadele-degerinin kar§tlt dcgildir.
Otekiligi ycrytiziine indiren bu Likcl otekileri homojcnle~tiren !?CY.
bunlann sadece, en gtivenilmez "hUmanist" ozne denli bcn-
merkezli bir perspektifi ir;erimlcyen ben ya da biz olmamalan ger-
r;egidir. "Oteki"nin bcnim kimligimi kan§tkhk ir;ine iten hcrhangi
bir ~eye indirgenmesi mtitcvazt bir mcrkczsizlc~Lirme hamlesi mi-
dir. yoksa kendi kcndini onemseyen bir hamle mi? Kurmaca bir
gcrc;:eklikle kar~J kar~tya gelen parr;alanmt§ bir ozne olarak benimlc
heraber diinyanm da i<;i bo§altm~sa eger, orada dt~ancla direnilccek
h~.:rhangi bir katt gerr;eklik olmadtgmt kesinleyen bu ozne.
gi.kiindiigU denli miitcvazt mtdtr?
Postmodern oznenin paradoksal bir anlamda hem "ozgtir" hem
de belirlenmi~ oldugunu. La ntivesine dek dagmtk bir giir;ler obegi
tarafmdan belirlendigi irin ozgtir oldugunu daha once gormi.i§tiik.
Ru anlamda postmodcrn oznc kendisini oncclcyen ozerk ozneden
hem daha az hem daha fazla ozgtirdiir. Bir yandan, posl-
modernizmin ktilttirclci onyargtst saf kan bir belirlenimcilige
sUrUklenebilir: Bizler iktidar, arzu. uzla§tmlar ya da yorum ce-
maatleri tarafmdan kar;mtlmaz olarak belli davrant~lar ve inanr;lar
halintlc bicrimlcndiriliriz. Bir ka~t~ ciimlccigi olan iistbelirlcnmc
dcyiminc -yani. bizleri olu~turan sistemlcrin her ~eye ragmen yck-
parc olmaktan ziyaJe <;okkath ve r;au~malt oldugu. boylcliklc
lOX
oznenin hatah bir;imde kendi ozgiirliigii olarak gorebileccgi sabit
bir kimlikten ozneyi yoksun b1rakllg1 fikrine- ba§vurarak bunun al-
~altJCJ i~erimlerindcn kac;mamazsm1z. Bir clektronun da sabit bir
konumsalhg1 yoktur, ama bu ozgiirle~mi§ durumundan oti.irii onu
Lebrik etmcye kalkmay1z. Tiim toplumsal belirlenimcilik bic;imlcri
gibi bu bakl§ a<;JSI da insan varhklann rasyoncl vakanna sal-
dJrmaktadJr; rasyonellikleri bir<;ok rasyonalistin di.i§iindi.igiinden
daha kmlgan olabilse de, gerc;ek bu diye al<1lh bir alabahk tiiri.ine
indirgenmcleri gcrckmeyen insan varhklann rasyonel vakanna sal-
dJrmaktadJr.
insan varhklann tam da kendi kendilerini bir dereceye kadar
belirlemelerine izin vcrccek bir;imdc bclirlendikleri ve bunun so-
nucunda ko§ullanmt§hk ile ozerklik arasmda kurulacak nihai bir
kar~nhgm hatah oldugu ger~egi. bu manzarada atlanan temel nok-
tadtr. Bizim makul smtrlar i~erisindc kendi kendimizi be-
lirleyebilmemizin nedcni ~evremizdcn biiyiik ol~i.ide ozerk ol-
mamJz. degil, tam da boyle bir kendi kendini belirlemenin bu
r;evrcnin dayatllgl bir zorunluluk olmasldJr. Bizlcr hatm say1hr bir
ol~iide kendi kendini giidiimleyebilen varhklar olmasaydtk. ozne-
nin oli.imi.ini.i anlatan bir oykii anlatmak. ir;in ortahga ~tkamazdlk,
bu da oldukr;a farkh tiirden bir oznenin oliimii oykiisii olurdu.
insan dedigimiz hayvan strf hayatta kalmak i~in bile sadece
i~giidiisiinc yaslanmak.la yetinemez, aym zamanda ozdii§iiniimsel
kaynaklan da i§e ko§mak zorundadtr. Kiiltiirel belirlenimciligin
buyukHik taslayan niteligini gozlemlemek i~in, Afrika kokenli
Amerikahlar ya da Liverpoollu irlandahlar hakkmda, bu gruplann
strf kendi dii~iincesiz uzla§Jmlarmm mahkumu olduklannm, te-
rimin en kiit;iiltiicu anlam1yla kabile klillliriiyle bagh olduklanmn o
kadar kolayca ileri siiri.iliip siiriilemeyecegini kcndinize sormamz
yeterli olacaktrr. Oysa, Ballh rasyonalist tafralann put kmc1 bi-
c;imde havasmJ almak ve o ncdenle itiraz edilemeyecek bir anti-
etnomerkezcilik gibi goriinecegine giivenerek, Amcrikan akadcmi
~evrelcri i~in hazen bunun gibi bir §ey iddia edebilir, bu ~evrelerin
kodlann birarada tuttugu bir kabile oldugunu soylcyerek i§in ir;in-
den ~1kabilirsiniz.
Bununla birliktc. postmodern ozne belirlenmi§ bir ozneysc e-
gcr, aym zamanda ilgin~ bi~imde yiizcr gezer. olumsal. tesadiifi o-
109
lup, bu nedenlc liberal oznenin olumsuz ozgiirli.igtiniin ka-
rikatiirlqtirilmi~ bir degi~kcsidir. Birbirinin kar~JIJ olan bu fikirlcri
birbirlerine tutturanm hetcrojenlik kavram1 oldugunu gormii~liik:
Bu ozne kaypaksa, bunun nedeni birbiriyle ~arp1~an kiilliircl gii~ler
arasmdaki siirtiinme olarak harcket etmesidir. Bu vizyonda Ni-
etzscheci iktidar istenci biiyiik ycr tutar, ama aym zamanda ileri ka-
pitalist toplumlarm tecriibesinc de pek giizeltekabiil cder. ("Ger;"l-
kapitalist] teriminden kar;tmyorum r;iinkii bunlarm tam olarak ne
kadar ge~ olduklanm bilmiyoruz). Ba~ka nerede kendinizi hem a-
manstz gi.i~lcr tarafmdan bi~imlendirilmi~ hem de cndi§e verecek
dcnli siiriikleniyor hisscdebilirsiniz ki? Bu oznc baz1 a~tlardan en
az klasik liberalizmin ~ok farkh oznesi kadar piyasanm yaratJgtdJr;
ycri gelmi~kcn, bu klasik oznenin de ozgiirli.igii ile belirlen-
mi§ligini uzla§ttrma konusunda sorunlan oldugunu ammsataltm.
Bu anlamda Kant'm numcnal benlik ile fcnomenal bcnlik arasmda
koyutladJgt ikilik, bir yenilginin itirarmdan daha fazla bir §ey de-
gildir. Ama ne dcnli a~1klanamaz olsa da bir tiir ozerk ozne ya~tyor
goriindiigii siirecc en azmdan adaletten soz etmek olanakltydJ.
Aruk ctrafta bunun gibi ozneler yoksa eger, klasik politika felse-
fesinin var gi.ictiyle ugra§Ligt hayati sorunlann hepsi -sizinkine kar-
§1 benim ozgiirliigiim, sizinkine kaT§J benim kurtulu~ miica-delem-
basit~e ~oziili.ip gider.
Boyle bir ~eye hi~ kimse bir anl1gma olsun inanm1yor elbet.
Postmodernistler bile adalete ve sayg•ya degerdir: Onlar bile de-
yimin bu akla yatkm anlammda ozerk birer oznedirler ve ken-
dilerinin tahayyiil ettik.lerinden qok daha az say1da di.i~iini.iriin itibar
euigi nosyonun pespaye karikati.iriini.i bJrakabilsclerdi, bunu ken-
dileri de gorebilirlerdi. Ozerk, kendi kendini bclirleyen oznelerin
ka~mllmaz olarak diki~siz, atomistik, bagmtJsalltktan uzak, tarih
dJ§I, metafizik olarak temellendirilmi§ vb. -asia o kadar s1k1 ka-
patJitnJ§ olmayan bir kap1y1 gi.iri.ilti.iyle ~arp1p kapayan birc;ok ken-
dindcn menkul dogrular dizisi- olmalan gerektigini savunmak, in-
sam bezdirccek kadar dogmatik bir tutumdur. Ashna bakl11rsa
etrafta bunun gibi zehirli ideolojiler vard1r ve postmodernizm bun-
ian yerindcn etme c;abas1 esnasmda baz1 degerli i§lcri yerine ge-
tinni~tir. Postmodernizmin oznesinin dogalla§LITICJ bir tiiketim-
cilige yelken a~1p ~ok yakm seyredcbilecegi dogruysa. bu par-
110
~alanmt~. ~izoid. bo~ bir ozlem i~indeki benligin. miilksiizlcrin i-
~inde bulundugu durumla g~ici bir benzerliktcn daha fazlasmt ba-
nndtrdtgt da dogrudur. ~u iinlti merkezsizle~mi~ oznenin, kcndi
kendileriyle dolup ta~anlara bir skandal gibi goriindiigi.i kamtlan-
mt~tlr. Aynca. bu merkezsiz ozne, asd sorunun failin dogasmt, ya-
ni kendilerini sorunla~ttrmaktan ziyade basit~c eyleme ge~mek ol-
dugunu di.i~iinen bir politik solun da bumunun siirtiilmesini sagla-
mt~Ur. Postmodern merkezsiz ozne. susturulanlann ve anonim o-
lanlann durumuna hitap etti; gii~si.izli.ikte gi.icii gorme, kenosis'in
muhte§em gi.iciinii oncedcn hisseuirme yetencginin berisinde. bir
fiyaskodan bir ba~anmn nastl tiiretilcbilecegini bilen degerli bir
tinsel gclcnek yatmaktadtr. Bu yalmzca egemen gi.i~lere delilik gi-
bi gori.inchilen bir paradokstur ve bu da onun bilgcliginin ol-
r;ii Liid iir.
~u halde, otekiligin hem sahici hem de duzmece bir bi~imi var-
dtr ve postmodcrn dti~i.ince en yarattct boyutlannda bu otekiligin
kavramlmast zor giici.ini.in bir ktsmtyla baglantt kurabilmi~tir. Yal-
mzca merkezlc~mi~ ego hakkmda teorilc~tirme eylemiyle ugr~­
maktan ziyade kcndimizi ger~ekten bu ego'dan anndtrabilseydik,
biiyi.ik bir giici.in politik a~tdan iyi yonde zincirlcrinden bo-
~alacagma ku~ku olmazdt. Ama bu ar;tdan iki ~ag ar.tsmda. biri
olmckle olan. obiiriiyse dogmaya giici.i yetmeyen iki ~ag arasmda
· stlo~tp kaldtk. Kendi donemindc kayda deger bazt b~anlara im-
zastm atan eski "liberal humanist" benlik diinyayt donii~tiire­
biliyor, ama bunu zaman zaman pek de Odenmcyc deger gibi
goriinmeyen, kendi kendini tahrif etme pahasma beceriyordu.
Onun ayak izlerinden giden yaptst bozulmu~ benlik, ozde~­
olmayamn alti.ist etmenin yam sna doni.i~liirebilecegini de ka-
mtlama zorunlulugunu hentiz yerine getimlemi~tir ve ~imdiye ka-
dar yaptlan kehanetler de pek haytrh olmamt~ttr. Bununla birlikte,
geriye, ozde~lik ve merkezsizlik ar.1smda verimli bir ittifak ku-
rulabileccgini vaat eden bir model, bizi yukanda taslagt sunulan iz-
leklere geri dondi.iren bir model kahyor. Sosyalist demokrasi fikri,
kendi kendini belirlcrkcn aym anda kendi kendini merkezsiz-
lc§tiren ozneyi gerektirccek gibi gori.intiyor; ~i.inki.i, kendisini
ozgi.irce bi~imlendiren ozne, tam da bu projesinde yalmz ba~ma ol-
madtgmdan, aym zamanda daima kcndi kendiyle ozdc~ degildir,
Ill
karm3!itk bir kar~tltkhhk agt i~erisinde kendisine dt~saldtr, ar-
zusunu gerisin geri Otekinin konumundan ahr. Hi~ degilse bu an-
lamtyla, "humanist" ozne ile "merkezsizle~mi~" 6zne arasmdaki
bildigimiz bayat kar~tthk olduk~a yamlttctdlf; ~unku terimin bir
anlamtyla mcrkezsizlc~mi~ olmak, yani tamamcn 6tekilik ta-
rafmdan olu~turulmu~ olmak, bizim insani dogamtzm geregidir.
Hem politik dayam~mayt basit~e tckil kendi kendini bclirleyen
6zne ~izgisinde (~imdi geregince kolektifle~tirilmi~ olmakla bir-
liktc, bu miidahaleden once buyiik 6l~iide oldugu gibi, tck ba~ma
duran 6zne) kalarak modclle~tirme egilimindeki humanist hatadan
hem de basktct bir normalle~tirici konsensus oldugu gcrek~esiyle
bizzal dayam~madan ku~kulanan bir oznenin miyoplugundan ancak
6znclligin bu toplumsal boyutunu onartp yeniden kurarak ka-
r;mabiliriz.
Gclgelelim, bunun gibi strf teorik bir "~oziim"un bazt
ktslllthklan vardtr. Soruna henuz bundan daha az soyut bir yantt
veremiyorsak, bunun nedeni zeka yoksunu olmamtz degil, en ser-
ke~ tcorik sorularda hep soz konusu oldugu uzerc, burada kafamtzt
dilin halihaztrdaki stmrlanna -yani. politik diinyamiZln ha-
lihaztrdaki stmrlanna- r;arptyor olmamtzdtr.

112
 v
Safsatalar
~

Hiycrar~ik, ozcu, teleolojik, otc-tarihsel, evrensclci humanist biri

olarak konu~ursam, yapabilccegim baz1 a~Iklamalar oldugunu
du~unuyorum. Samnm dcmek istedigim ~u: Tum bu terimler i~in,
halihaz1rdaki postmodcrn uydurrnalann bulacagmdan c;ok daha ra-
dikal anlamlar bulunabilir ku~kusuz. Once en kolay olanlanndan
ba~layahm.
Hiyerar~iyi se~kincilikle kan§tmnak bir hatad1r. Bizzat
"sec;kin" terimi yetcrince bulamk olup, hazen oldukc;a farkh bir
mescle olan "oncu "ylc (ki§i onciileri ister onaylasm ister o-
naylamasm) kan~tmlir. Sc~kincilik, sec;ilmi§ pck az ki~inin o-
toritesinc duyulan inanc;t1r; bu, ktilturel terimlerle, degcrlerin kendi
kendisini atam1~ ya da ba~ka bir yolla o konuma gelmi§, otoritesini
II]
ktilttirel konumunun haricinde ba~ka bir stattiden (omegin, top-
lumsal ya da dinsel artyoresinden) ya da yalmzca ktilltircl
ntifuzundan alan imtiyazlt bir grubun korumas1 ahmda oldugunu
ya da olmas1 gercktigini i~crimler. Boyle bir sc~kincilik, W. B.
Yeats, T. S. Eliot ve Benito Mussolini'nin dti~tincclerinin fazlas•yla
tamllad•g• gibi, poptilizmin belli bir damanyla hi~ de uzla~maz de-
gildir. Dcgerlcrin tamnu bu ztimrcnin tckelinde olabilir, ama daha
sonra bu dcgcrler soz konusu ztimre tarafmdan a~ag1ya dogru si-
raycL euirilccck ve halkm bilincinc, bu bilincc hi~ dokunulmaks•zm
ya da gercgince §ekil deii,i§ikligine ugram1~ halde ycrlc§ecektir. En
ctkin sc~kincilik bic;imlerinin hcpsi, La ntivelerinc dek poptilisuir
de. Kokcnscl olarak meleklerin suullandmld•g• tic; melck ka-
tcgorisini anlatan bir 1crim olan "hiyerar~i", ille toplumsal olmas1
gcrckmeycn, herhangi ltirden dcrccelendirilmi~ hir yapt anlamma
gclmcye ba§lad1. En geni§ anlam•yla "hiycrar~i", oncclikler dtizcni
gibi bir §eye gondcrmc yapar.
Sozciigiin bu geni§ anlam•yla hcrkesin bir hiyerar§ist olmasma
kar~1ltk, hcrkcs bir sc~kinci dcgildir. Asltnda, sec;kinlcrc, sizin
onccliklcr dtizeninize saldJrd•klan ic;in itiraz cdcrsiniz. Demok.rasi,
mertcbclcndirmcnin yoklugu anlamma gelmcz. Tam tersine. dc-
mok.rasi, toplum-kar~ilJ iktidar gruplanmn lflkarlan kar§Ismda bir
btiltin olarak halkm c;•karlanna oncelik vcrilmcsini gerektirir. Ber-
kes bir dcgcrlcr hiycrar~isi benimscr; bunun bcnligin kurucusu olan
bir baglanma oldugu savunulabilir: Charles Taylor'un belirlligi gi-
bi: "Kim oldugunuzu bilmeniz dcmek, ahlak uzammda -neyin iyi
ncyin kotti, ncyin yapmaya degcr neyin dcgmez oldugu, sizin i~in
anlamlt vc oncmli olan ile yabana aulabilir ve ikincil olan ko-
nusunda sorulann ortaya c;Ikt1g1 bir uzamda- bir yoncliminiz olmas1
dcmcktir".l Deger bic;mc loplumsal kimligin bir parc;as1d1r ve degcr
bic;mc olmad1g1 takdirdc loplumsal hayat da durur. Ger~ekten ay-
nm gozctmcyen bir oznc hie; de bir insan ozne olmazdl; degcr
bic;menin "scc;kinci" oldugunu dti§Uncn baZl postmodcrn oznelerin
yalmzca kag•L tisliinde var olabilmclcrinin nedcni de budur belki.
Aynca. bu oznelcrin degcrin sac;mahk oldugunu bildiren deger yar-
g•s•m nercdcn ttireuiklerini anlamak da olduk~a zor. Ktilttir te-

1. Charles Taylor. Sources of the Self (Cambridge. 1989). s. 28.

114 fX,\RK.~/Jiu~llnndrmiorun Yan1h;nnaiJrt

orisyenlcri hazen deger i:inemsizmi~ gibi bir havaya girmckten
ho~lamyorlar. Edebiyatla ugra~an eski uslil akadcmisycn ~cvrc­
lerindc kiilti.iriin gii~li.i bi!iimde feti§le§lirilmesi soz konusuydu ke-
sinlikle, ama popiiler zihniyetli entelektiiel kesimi George Eliot'm
Beavis and Buttheadden iistiin oldugunu yads1sa da, dcgerlcn-
dirmc yapmakta inat eden halk. bir televizyon programml obiiriine
tercih etmcyi siirdiirmektedir.
Gelgelclim, postmodernizmin a!illgl ate§ altmda alan §Cy, belki
de onceliklerin pratik bir mertebclendirmcye tabi tutulmasmdan zi-
yade bunun gibi onceliklcrin ebcdi ve degi§mez olduklan var-
sayJmJdJr. Konjonktiirel ya da gc!iici onceliklere, belli baglamlarda
yer alan belli amac;lar ic;in saptanm1~ onceliklere kimse ses et-
miyor; postmodernistlerin sinsi buldugu hiyerar~iler yalmzca mlll-
lak olanland1r. Ama ashnda mutlak hiyerar~iler konusunda da
~iddctlc itiraz edilecek bir ~ey yok gibi gi:iriiniiyor. Ac; kimseleri
gJdiklamamn onlara yiyecek saglamaya tercih edilebilir olacag1 ya
da insanlara cziyet etmenin i~kence etmektcn daha az cczaya lay1k
oldugunun dii§iiniilcccgi bir durum tahayyiil ctmek zordur. Radikal
politika gi:iriinii~tc zorunlu olarak hiyerar~iktir, s1mrh enerjilerinin
bir dizi soruna en elkin nasil dagJlilacagmJ hesaplamamn bir yo-
lunu bulmaya ihtiya~ duyar. Radikal politika, herhangi bir rao;yonel
oznenin yapttgt gibi, bazt sorunlann obiirlerinden daha oncmli. bir
ba~langt!i noktast olarak baz1 yerlerin obiirlerine tcrcih edilebilir.
belli bir ya§am bi!iimi ac;tsmdan baz1 mi.icadelelerin temel niteliktc
oldugunu, baztlannmsa boyle olmad!gtnl varsayar. Bu konularda
feci bi~imde yanh§ hesap yap1p, ashnda hayati onemde olmakla
birlikte gozden ka~trmaktan kabahatli oldugu c;atJ§malann yillarca,
hatta bir yi.izy1l boyunca d1~mda kalabilir elbet. Marksist sol, ka-
riyerinin bi.iyiik boliimiinde tam da bunu yapm1~11r. Ama bu, baz1
sorunlann obi.irlerinden daha merkezi konumda oldugu gcrc;egini
r;iiriitcn bir kamt degildir. Esasen bu. terimin bu anlam1yla hi~ kim-
se gorecelikc;i olmad1gmdan hie; kimsenin makul olc;i.ilcr i!iinde ka-
larak yadsJyamayacagJ bir onermedir. Marjinlere itilenler tiim
onccliklerin ortadan kaldmlmalanm dcgil, donii§tiiriilmelerini ta-
lep etmektedir. Bastille'in bombalanmasmdan di§lerin fJrc;alan-
masma dek tiim insani pratiklcr di§lama, olumsuzluk, bastmna a-
raclhgLyla !iah~1r: ()ncmli olan yalmzca ki§inin yanh~ §cyleri
115
d1~lamaktan ya da yanh~ insanlan bask1 alunda tutmaktan ka-
-rmmaya -rah~masmm gerekliligidir. Ki~inin Liule Dorrit'ten ziyade
Da/las'I incelemesi gcrektigini savunmak, degerlerin diizlenerek e-
~itlenmesi degil. yenidcn diizcnlenmesi demektir. Bunlann ikisinin
de incelenmcsi gcrcktigini ileri siirmek, degcrlcri list iistc
-roktiirmck degil, farkli tiirde deger bi-rmck dcmcktir.
Bununla birlikte, -rok haris herhangi bir politik projenin o-
lanakhhg• konusundaki dosya bir kcz kapatlldigmda, onceliklcr so-
rununun sa-rma oldugunu di.i~iinmek kolayd1r; t;iinki.i bu durumda.
csash bir degi~im konusu her nasllsa giindemdc degilse. i~e nc-
rcdcn ba~lamak ve enerjilerinizin dagll1m1m nasll hesaplamak gc-
rcktigi sorunu da silinip gidcr. Daha sonra radikallerin bazllan, ba-
ZI sorunl:mn ya da i§lcrin obi.irlerindcn daha degerli olduklan
yoniindcki apat;Ik hakikauen bir panra tiksinmcye ba~layabilir ve
bunu hatah bi9imde "set;kincilik" olarak kabul cdebilirler. Esascn
bu. toplumsal bir mertcbclendinneyi tcorik ya da politik bir mcr-
tebclcndirmcylc kan~11ran bir kategori hata~ml1r, ama yanda~Janmn
bir an duraklamalarma yo! a-rmaya yetip yetmeyccegi ku~kuludur.
Bu kimseler toplumsal set;kinler ile politik oncelik\crin bcnzcr ol-
mamakla kalmay•p. radikal bir gorii~ 3'fiSmdan fiilen birbirinin kar-
.<?Ill olduklanm fark cderncmi~lcrdir: Toplumsal sc-rkinlcrin ik-
tidanna meydan okumak radikal politikanm onceliklcrinden biridir.
0 ncdcnlc, bu radikallerin "sc'fkincilik-kar.<?Ithg•" mtitevaZI roliinii
bunun gibi se~kinlerin i~ ba~mda kalmalanna kalk1da bulunarak
oynayacakt1r. Aynca, modern kapitalist toplumlardaki en dch~ct
vcrici sc'fkincilik kar~Ill giictin tum aynmlan s•gla~t1ran. tiim de-
rccelcndirmcleri tahrif eden ve tiim kullannn-degeri ayrnnlan!ll
miibadele-degcrinin soyut niteligin in altma gomen piyasa ad1yla bi-
lindigi de bu radikallerin dikkatinden ka'fabilir. Bu radikallerin ha-
rarctli bircr farkhhk taraftan olacaklanna ku~ku yok, ama dcger
yargllanm savunmayacaklar ve dolayJsiyla farkhhk kar~1smdaki
tutumlan kusursuz bi'fimde farks1z olacakur. Ama hi'fbir tikel fark-
hhgt obiiriinden daha degcrli bulmamak i~in kahramanca miicadelc
etseler de, k1sa bir sUre sonra farkhhga deger verdiklerini ku~kusuz
gorecekler ve boylclikle kendi kendini yads1yan kendi kurallann1
ihlal ettiklerini fark edeceklerdir.
llurada dikkatlcrin 'fCkilmcsini gcrcktiren ba~ka bir 'feli~ki daha
116
var. Baz1 postmodernistler "Milton, Si.iperwoman'dan [Si.i-
perkadm'dan] daha iyi degil, yalmzca farklld1r" gibisinden ifadeler
kullanmaktan ho~lamrlar. Bu a~rdan, daha onceleri 1skartaya
~Jkarllm•~ olan ki.ilti.iri.in bi.iti.in bir menzilini geri kazanma ve
ki.ilti.irel kuralln yalmzca nc kadar rizikolu bir olay oldugunu ta-
lllllama yoni.inde, bu sJfatJ kullanmama izin verirlerse, dcgcrli i~ler
yapmt~lard1r. Ama bizim yargilanmiZln, 11pk1 bizim hak!Clmlzdaki
ba~ka her ~ey gibi, ne ol~i.ide ki.ilti.iriimi.iz tarafmdan ko~ullandJgmi
vurgulamak da postmodcrnizmin baz1 c;e~itlerinin tipik ka-
raktcridir. Belli bir estctik formasyon verili kabul cdildiginde. hir
dingoyu dingo olarak gom1ekten ya da kagll i.isti.indc gordi.igi.imi.iz
"kap!" bic;imindeki dort siyah i~areti duvardaki bir tahta par~as1yla
bagda~t1rmaktan nc kadar ka~mabiliyorsak. Milton'un eserlerini de
bi.iyi.ik sanat olarak gonnckten o kadar kac;mabiliriz. Burada birisi
araya girip. geli~tirmckten ka~mamadtgumz dcgcr yargdanmn ka-
~mabildiklerimizin bin;:ogundan daha az degcrli olduguna dik-
katimizi c;ckcbilir. Egcr sizin patolojik olarak hie; kimsc hakkmda
koti.i bir sozci.ik kullanamayacagmiZJ biliyorsam, benim hakk1mda
olu~turdugunuz olumlu kanaat gururumu ok~amaz. Bir ~ekilde o-
lumsuz bir yarg1da bulunabileccginizi bildigim takdirde, bcnim
hakk1mda olumlu bir yarg1 bildirmcniz gcrc;cgi, olabilecek ti.im o-
toritcyc sahip olur. Gclgelclim. buradaki sorun. bu gli<;-li.i ki.ilti.ird
bclirlcnimcilik ile degerlerin ycnidcn degerlendirilmcsinc duyulan
inane; arasmda bir gerilim olmasJdJr. Bunun di.ipcdi.iz bir c;cli~ki ol-
masJ gcrekmez: Bclki de benim all ki.ilti.iriim bcni. Mickey
Mousc'u, The Boy's Own Weekly'nin zirvedc oldugu ydlardan bu
yana kar~una c;•kan en iyi ~ey olarak gom1eye ko~ullandlmll~. oysa
sizin ba~at ki.ilti.iriini.iz Milton'u muhte~em bir sanatc;• olarak
gormcmeyi sizin a~m1zdan imkans1z kllm1~ olabilir. Gclgelelim,
bunun gibi durumlann haricindc. gi.ic;li.i bir ki.ilti.irclcilik ilc de-
gcrlerin kiistah bir tersinc c;evrili~ini bir arada tutamazsmiz c;iinkii
bu ikinci ~1k. birincinin yadsJdtgJ bir isten~selciligi (voluntarism)
ic;erimler.
Degerlerin in~a cdildikleri, tarihsel olarak dcgi~kcn ve dogalan
geregi gozden gec;irilcbilir olduklan yoniindcki inancm, kat-
liamdan ziyade Gorky'ye daha iyi e~lik etse de. tavsiye cdilebile-
cck pck c;ok yoni.i var. Bu inane; kendisini kar~•-AydmlanrnacJ bir
117
hamlc olarak gori.ir ve apa~1k bir anlamda oyledir de: Degerler bun-
dan boyle evrensel degil yereldir, mutlak degil olumsald1r. Gel-
gclelim, ba~ka bir anlamdaysa yalmzca Aydmlanma'nm na-
karatmdan ibareuir. T1pk1 Aydmlanma'mn maddcciligi gibi, deger
ile olgu arasmda keskin bir ikilik oldugunu varsayar: Di.inya ken-
disi yabani, atd, anlams1z bir maddedir, dcger ise bu di.inyaya at-
fedilmi~ bir ilave. Gerr;eklikte anlamh hiyerar§iler yoktur, ornegin
ba~kalanm rontgenci bir tatminin nesnelerine indirgemenin. ya-
ralann• uzaktan seyretmckten daha koti.i oldugunu gosterecek bir
kamt yoktur. Kant'ta oldugu gibi, dcgcrler di.inyasJ bir ~eydir, doga
alam tamamen ba~ka bir ~ey. Doga alammn dcgerler di.inyasma
rehberlik edebilecegini bildiren Aristoteles~i anlayt~, Kant'a gore
kendi kendine yon veren oznenin vakanna bir hakaret, postmoder-
nizme goreyse r.esnelci bir miuir. Nesnel degerlcr hakkmdaki post-
modern ku~kuculugun. hie; degilse bir dtizeyde, yaptsmt bozmaya
c;ah§llgl Ak1l kampma gcrisin geri gelip katdmak zorunda kalmast
ironiktir.
Postmodernizmin kitabmdaki en kolti suc;Iardan birine, ne-
redeysc oltim cczas1 gerektircn bir tecavtiz ya da I·hristiyan Lc-
olojisinde Kutsal Ruh'a kar§J i~lenen gtinahlann c~degcri sa-
y•labilccek suc;Iardan biri olan ozctiliigc g~ebiliriz §imdi. En
zaramz bic;imiyle ozctiliik. §eylcrin belli niteliklerdcn olu~tuk­
lanm, bu niteliklerin bazJianmn fiilcn bu ~eyin kurucusu oldugunu
ve dolaylslyla bu kurucu nitclikler d1~anda bJrakJ!dJgl ya da radikal
olc;tide donti~ttiri.ildi.igi.i takdirde soz konusu ~cyin ba~ka bir §CY o-
lacagml ya da hi<;bir §CY olmayacagm1 bildircn ogretidir. Boyle i-
fade edildiginde ozctili.ik ogrctisi ac;•k<;a. onemsizlik oll;tistinde
dogrudur ve birilerinin bunu nic;in yads1mak isteyecegini anlamak
zordur. Bu haliyle, iyi ya da kotti yondc, c;ok dolays1z politik i-
c;erimlcr bannd1rmaz. Postmodemistler duyumlu tikellik konusuna
fazlas•yla dti~ktin olduklanndan. bir ~eylerin ozgi.il ncligine dair
ozci.i inanca bu kadar sinir olmalan bir ac;Jdan ~a~lrtlCldlf. Ozctili.ik
ogrctisinin, "ortak bir ad! olan ttim ~eylcrde ve yalntzca bunlarda
zorunlu olarak mevcut olan c;ekirdek nitcliklcr ya da nitelik
obcklcri" oldugunu savunan daha c;•karc1 bir dcgi§kesi de var.2
2. Garth L Hallet. Essentialism: A Wittgensteinian Critique (New York. 1991 ), s.
2. Penelope Mackie'nin Slk Slk ele~tirdigi ~ey. bir biitiin olarak, tizculiigiin buna

118
Bunun yenilip yutulmasmm r;ok daha zor oldugu a~tk!ia ortada.
Bazt felsefeciler bu niteliklerin "zorunlu" oldugundan ya da belli
bir sm1fta yer alan bir nesncde bunlarm hcpsinin mevcut olmasma
gcrek oldugundan ya da hu niteliklerin yalmzca stiz konusu smtfa
dahil olan nesnelcrc tizgi.i olmast gerektiginden ku~kulanacakttr.
Ama bir ~eyi nc ise o kllan belli niteliklerin oldugundan ya da aym
stmfa mensup ~eylerin ortak bir ~ey(er banndtrmast gcrektiginden
bir~ok fclscfeci ku~ku duymayacakltr, bu bir ~eyler hir "ailevi bcn-
zerliklcr" agmdan ba~ka bir ~ey olmasalar bile.
Ozci.ili.ige inanmak ille. bir ~eyin tiim niteliklerinin bu §CY a-
lflSllldan ozscl oldugunu bildiren inamlmas1 zor gtiri.i~i.i savunmay1
gcrektirmez. Belli bir agullga sahip olmak insan olmak i<;in
ozsclken. gi.ir ka~lara sahip olmak ozsel dcgildir. Ozci.ili.ik, bir ~ey
ile ba~ka hir ~ey arasmda daima kcskin kopukluklar oldugunu. her
~eyin kcndi hava stzdtrmaz ontolojik uzamma kapanarak ba~ka her
licyle baglanusmt kopard1gtn1 varsaymak anlamma da gelmez. As-
linda, Hegel ve ba~ka di.i~i.ini.irlcrle birlikte, ~eylerin ba-
gmusalhklannm tam da onlann tizi.i oldugunu savunabilirsiniz.
<;i.inki.i bir ~eyin belli ozscl nitcliklcr sergilemesi, bizim bu §Cyin
nerede bitip ba~ka bir nesncnin nercde ba§ladtgml her zaman kcsin
bic,;imde biliyor oldugumuz anlarmna gelmez. Kesinliktcn yoksun
Slntrlan olan bir alan hala bir alan olmaya devam edchilir ve
s1mrlannm bclirlenmemi§ligi. bu stmrlann i!iindcki her ~cyi on-
tolojik bir karga~aya itmez. insanlar hir zamanlar Strashourg'un
Frans1zlara m1 yoksa Almanlara m1 ait oldugu konusunda ku~kuya
kapilm1~ olabilirler, ama bu, Berlin'in kime ait oldugundan
ku~kuya kaplld1klan anlamma gelmez. Aynca, kendilerini farkl1
nesnelcr kllan belli ki.i!ii.ik varyantlanyla lieylerin aym s1mfa men-
sup olmalanmn, hepsinin tam olarak aym ozsel gori.ini.imlcri ser-
gilemclcri anlamma geldigini varsaymamn da bir gcrck~esi yoktur.
<;ok farkh ti.irdcn bir!iok yaz1y1, bunlann hepsi de tam olarak aym
gene! goriini.imleri payla§llklan i~in "edebiyat ele§tirisi" olarak ad-
landmnaytz; bu yaztlar, bizim cdcbiyat ele~tirisi olarak ad-
benzer gii9lii bir tiiriidiir: "How Things Might Have Been: A Study in Es·
sentialism· (Doktora tezi. University of Oxford, 1987). Aynca bkz. Martha Nuss-
baum. "Human Functioning and Social Justice: In Defence of Anstotelian Es·
sentialism·. Political Theory. 20. no. 2 (1992).

119
land•rmadJgJmlz ya7.1 tiiriiyle de bu goriiniimlcrin baz1lanm pay-
la~acaklardJr. Ama hem Joseph Addison'u hem de William Emp-
son'u bircr edebiyat cle§tirmeni olarak nitelendirmek, sonu~ta bu
konuda yamldig1rn1z ortaya ~1ksa bile, bu kimselerin belli orta.k ni-
teliklere sahip olduklanm iddia etmektir.
bzciiliige inanmak ki§iyi, bir §eyi ne isc o k!lanm yalmzca tck
bir tcmcl nitelik oldugunu bildiren gorti§C baglanmak zorunda
b1rakmaz. Ozciiltik illc bir indirgemccilik bi~imi degildir. Ozctilti-
giin, bir §eyler a~•smdan neyin ozscl olup neyin olmadJgl ko-
nusunda asia bir ku~ku duyularnayacagma inamlmasuu i~ermesi
gerekmcz. Tam tersine, bu soru simrsiz bir tarLI§maya konu o-
labilir. Baz1 insanlar Britanya'y• kcndisi kilan nitclik a~ISlndan
kralhgm ozsel oldugunu savunurkcn, bazdan bu fanteziden ~ok
fazla ku§ku duymaktad1r. Tekerlcklcri. selesi ya da gidonu ol-
mayan bir bisikletin hula bir bisiklet olup olmad•gm• ya da kahn
tahtalan belli bir stirede tck tek bir araya gctirerck yapugm1z bir
sandahn hala i§in ba§mdaki sandal olup olmad1gmi mcrak e-
debilcccginiz C§ik durumlannm her ttirti olanakltdir. insan olmak a-
~ISIIldan ncyin ozsel olup ncyin olmadJgl sorusu. ktirtaj tar-
ll§malanyla ya da emperyaJizm a~ISilldan onem la~Jyan tarll§-
malarla ilgili olabilir: Yerlilerin sizin UlfllliZdan insan sayilmak iifin
gcrekli bir nitclikten ya da niteliklcr obeginden yoksun olduklanm
dti~tindiigiintiz takdirde onlan kiii~tan ger;irmektcn zevk ala-
bilirsiniz. Esasen insan dogas1 diye bir §CY varsa, bugi.ine kadar o-
lan fclsefi sicilin dolayh olarak gosterdigi gibi. oziinde bu dogamn
nelerden olu§tugu konusunda asia bir gorti§ birligi saglamayabiliriz
pekaia.
Bir §Cylerin ozscl hir nitcliginin doni.i§ltiriilmesi ya da di§artda
b•rak1lmasmm bu §eyin dogasmm degi~mcsi anlamma gclecegini
soylcdim, ama i§ loplumsal fcnomcnlere gelince bu oncrmeye kimi
r;ckinceler koyulmas1 gcrcktigi dti§iinlilehilir. Islak olrnayan suyun
hala nasii su olabilccegini anlamak zordur. ama insan varltklar vc
onlann kurumlan konusunda ozscl kabul cdilen niteliklerin tarih i-
crinde dcgi~cbilir oldugu daima savunulabilir. Baz1 ktiltilrlcr tabi
kthnmanm kadmhgm oziinde yatllgint dti~Unmii§ler, oysa bazilan
en azmdan kagll i.izerindc boyle di.i~i.inmemi~lcrdir. Ba~ka hir an-
laumla. sozgclimi cski <;aglll deslanlannd~• ccsaretin bir savawt ol-
120
manm zorunlu bir par~as1 olmar;ma kar§•llk bugiin bir ar;ker ol-
manm anlam1 a~1smdan zorunlu olmad1gma inanarak, bir tiir ta-
rihscl a~ldan gorecelile~tirilmi§ bir ozciiliige baglanabilirsiniz.
Korkak bir subay, hilf dcgilse gorevine son verilinccye kadar bizim
a~1m1zdan hala bir subayd1r; oysa modem oncesi baz1 toplumlarda
korkak bir onder, hangi tiirden olursa olsun bir onder saylimaz. Bu
toplumlara gore, belli toplumsal rollerin yerine getirilmesinde er-
demler ozseldir, oysa bugiin bizim a~m11zdan bu her zaman ge~erli
de gil.
Gclgclelim. bu gorecclik~iligi !fOk ilcri gotiirmcmcyc dikkat ct-
meliyiz. Kadmlann s1rf kadm olma nedcniyle, kendilerini ezilmeye
gayet uygun klian ball niteliklere sahip olduklanm savunan
kiilliirlcr yamlg1 i~indcdirlcr. Kadmlann ezilmeye elvcri~li ol-
malanm ya da olmamalanm saglayan bclirli hi~bir dogaya sahip
olmad•klan i~in mi, yoksa s1rf insan olma nedeniyle ezilmeme hak-
kma sahip olduklan i<;in mi bu ki.iltiirlcrin yanlig1 i~inde ol-
duklanysa, postmodcrnistler ile onlarm baz1 ele~tiricileri arasmda
bir tart1~ma konusudur. Patriyarkiyc yonelik bir ele~tiri olarak. ka-
dmlann SJTf gene! insanllgm bir par~as1 olmalan ncdcniyle hi~bir
yerde asia ezilmcmclcri gerektigini soylemek. i~in ba§mda ka-
dmlann ortak bir insan ozline sahip olmadJglnl soylemcktcn daha
fazla i~e yarayacak gibi goriinsc de, bir~ok postmodernist. bu
gii~lii etik savununun ancak kadmlann efendilcrinin bazlianmn
yap11g1 tarzda kadmlan ozsellc~tirmc pahasma yapllahilecegindcn
korkar. Efendilerinin hazlfan dedim ~iinki.i. czcnlerin de ozcii ol-
malanm gerekli klian bir zorunluluk yok. Hi~ dcgilse teoride bu e-
fendilerin. yagmac1 davram§larm• s1rf uzla§Jmsal zeminlerden ha-
rckctle savunan saf kan bircr ki.ilti.irelci olmalan kesinlikle
miimkiindur. Asllna baia!Irsa bu muhtemelen. gi.iniimi.izdcki kat1
§irkct yoneticilcri a~1smdan, Cardinal Volscy a~1smdan o-
lacagmdan daha fazla gc~erlidir. Eski Yunan Sofistlcri hirer uz-
lil§•mc•ydliar, ama eski Yunan'da kolclcri kurtarma yoni.indeki gi-
ri~imleriyle dikkat ~ekmi~ degillerdi. Esasen. ki.ilti.irel uzla§Jmlann
hepsi de qit olc;i.ide kcyfiysc cger. Sofistlcrin yap11g1 gibi. ken-
dinizi tcsadi.ifcn i~inde buldugunuz uzla~unlara. bunlar cin-
siyct~iligi i~erse bile. baglanmaktan niyc ka~masm1z ki?
~u halde, ozculUk. illc politik sagm bir karaktcristigi olmad1g1

121
gibi, ozciiltik kar~nltgt da solun temcl bir ozelligi degildir. Karl
Marx bir ozciiydii,l oysa burjuva Faydacthgmm babas1 alan Je-
remy Bentham hararetli bir ozciiltik kar~lltydt. ingiliz li-
beralizminin babas1 vc kole ticaretine yatmm yapan bir giri~imci a-
lan John Locke, bazt ozlerin gcrc;ek, ama bazt!armmsa yalmzca
"nominal" olduguna inamyordu. Denys Turner'm yazdtgt gibi:

Hi!fbir yiiklem ... [Locke"a gore] gerrrekligi olu~turmak a!ftsmdan, tibiir

yiiklcmlerdcn daha ozsel degildir. Bundan, ki~inin scrrip ay1rdtg1 her-
hangi bir tikel yUklcmi ozsel olarak gtirmemcsi i~in bir gerek~c ol-
madtgt sonucu ~Ikar ... bir insan ki~iyi tizsel olarak tammlayan hirrbir
karaktcristik yoksa. deri renginin tizsel bir karaktcristik olarak a-
hnmamast ijfin de bir gerek!fe yoktur. Ttpkt bunun gibi, hcrhangi bir
karakteristik insan ki~isini tammlayan bir karakteristik halinc ge-
tirilcbiliyorsa. deri rcnginin boyle bir karakteristik haline ge-
tirilmemesi i~in de bir gerek11e yoktur ve bu da trk~tlara verilmi~ bir
icazettir. Genel olarak. eger her farkltltk ahlak bakm11ndan hakikatcn
e~it olrriide kaynstz kalmacak bir meseleyse, o vakit se!fligim herhangi
bir farkltltgm ahliik baktmmdan tiim farkhhgt olu~turdugunu nirrin
dii~iinmemem gerektigini gostermek asia miimkiin degildir.4

Postmodemizm gibi Locke da insan ozlcrini bir kcnara ftrlattr ve

insan varhklar konusunda onemli olantn bizim onemli lliye kur-
dugumuz ~cyler olduguna inamr. Aradaki tck fark postmodernlcrin
trk<;tltk kar~JLJ bircr ozciiliik kar~JLJ ohnalan, Lockc'unsa trkc;• bir
ozciiliik kar~tll olmastdtr. iki taraf da birbirini hakikaten ya-
ntlmakla suc;layamaz. Bunlara kar~1 ilcri siirulebilccek radikal ozcii
(ya da ahtaki gcrc;ekc;i) savunu, siyah olmantn bcyaz o-
lanlannkindcn farkh bir tiirc mensup olmak anlamma gelmemcsi
anlammda dcri renginin insan varhklan tammlayan bir ozellik ol-
madtgt gcrc;egini soylemekten ibarettir. Ollim, insan varhklar it;in
ozseldir, ama dcri iistiindeki t;illcr degil. Farkh kiiltiirlerden gelen
varhklann farklt tiirdcn yaraltklar olmamast anlanunda. sahip ol-
dugunuz kiilli.ir sizin insanhgmtzJ tammlayan bir ozellik dcgildir.
Bir Liir kiiltiircl varhk olmamtz aslmda insanltgtnllz at;Jstndan

3. Bkz. S. Meikle, Essentialism in the Work of Karl Marx (Londra, 1985) ve Nor-
man Geras. Marx and Human Nature (Londra. 1983).
4. Denys Turner. Marxism and Christianity (Oxford, 1983), s. 86.

122
ozseldir, ama belli tiirden bir kiiltiire ait olmam1z degil. insan var-
hklann tiim ozellikleri kiiltiirden ibarct oldugu i~in dcgil, kiiltiir in-
san varhklann dogasma ail oldugu i(fin, kiihiirel-olmayan insan
varhklar yoktur. T1pk1 li.im dillerin ozgi.il olmas1 gibi, insan dogas1
da daima ozgi.il bir ki.iltiircl tarz i«;erisinde somutla~1r. Kiiltiircl
farkhhklanmlZln goreceli onemsiz boyutlannm bcrisinde temel bir
dcgi~mez dcgerlcr niivesinin yatl!gm1 tahayyiil eden bir tilr liberal
hiimanistin gozden ka~Irdlgl ~ey de budur. Bunun lersine, kiiltii-
relci ki~inin yamldigl nokta ise, tiim diller ozgiil olduklanndan,
bunlann hi«;birine dil denilemeyecegini dii§ilnmesidir. Bu yamlg1,
burada lam olarak neyin kiiltiirel a~tdan ozgiil diye one siiriil-
diigiinii anlamay1 zorla~tmr. Tiim dillerin ozgiil olduklanmn iddia
edilmcsi dil diye gene! bir ~cyin olmad1gl anlamma geliyorsa eger,
o vakit nasll oluyor da belli bir faaliyeti. sahip oldugu ozgiil bo-
yultan otiirii her ~eyden once Lenis ya da burnunuzu silrnkiirme o-
Jarak degil de, dil olarak tammhyoruz? Postmodern kiiltiirclcilik.
genet kategorilerin ger«;ek di§l oldugunu ogreten bir felsefi adcllik
bi«;imidir ve dolayisiyla kii«;iimscr gibi yapt1g1 Lockccu am-
pirisizmle orlak pck lfOk noktasJ vard1r. Postmodcrnistlerin yeri
geldiginde iyi birer ampirisizm kar~ilJ olmay1 ogrenmi§ olmalan
ger«;egi. bizim olgu diye bildiklcrimiz kar~1smda bir onyarg1 ser-
gilemeleri anlamma gelir yalmzca. Bu onyarg1yla birlikte, olduk~a
farkl1 iki fclscfi ak1m olan "pozilivizm" ile "ampirisizm", Sha-
kcspcarc'in dogum gilniinUn Nisan ayma denk geldigini soylemeye
kalkan herhangi bir kimseyi azarlamak i~in birbirlcrinin yerine ge-
«;ecek bi~imde kullamlabilmektcdir.
Ozciiliik savunusu olumsuz bir bi«;imde de ifade cdilebilir. "Fe-
minizm" vc "sosyalizm" gibi sozciiklcr, «;ok kanna~1k bir inan«;lar
ve faaliyellcr silsilesini kapsayan ve pek ~ok anla~mazhg1 uz-
la§lmm hanlal. kapsamh kalegorilerdir. Bu kategorilerin dilimiz a-
~Jsmdan soz konusu oldugundan daha fazla s1k1 s1ktya kapah ol-
dugundan ya da SIZmll yapmad1gmdan soz edilemez. Oil tam da,
buzlu bir yiizey gibi piiriizsiiz olmaktan ziyade kabaca yontulmu~
bir malzemc oldugu i«;in bu kadar iyi i~ gormektedir. "Kusursuz"
bir dil. toplumsal varolu~ a~1smdan biiyiik ol~iide i~e yaramaz o-
lacaktlr. Bugiinlerde emek-deger teorisini, yanh!i bilin<; fikrini, te-
mel ve Ustyap1 modclini. polilik dcvrim nosyonunu. diyalektik
123
maddeciligin ogretilerini, Uretim gii~leri ile iirl!tim ili~kilcri a-
rasmdaki ~at1~ma ogrctisini, azalan kar oranlan yasastnl ve piyasa
ili~kileri ile meta iiretimini ortadan kaldmna projesini rcddctmekle
birlikte kcndilerine hala Marksist dcmekte 1srar eden insanlara rast-
lamak olanakhd1r. Samyorum ki. bununla. yukanda malad•g•m
ogretilcrin hil(birinin Marksizmin oziinc ait olmad1gtn• kas-
tediyorlar. Bir ylizy•l kadar once, sosyalizmin, ka~tntlmaz olsa da
zorunlu olaruk arzu edilebilir olup olmad•gmdan ku~kulanan ycni-
Kant~• Marksistler vard1. Oysa. aym zamanda feodalizme h1zla geri
doniilmcsi gerektigini hayk•rsalard1. kcndilerinc ba~ka bir ad ta-
kabileccklcri gibi kafalan da daha az kan~1rd1. Tannya inanmayan
dindar H1ristiyanlara da rastlamak olanakh. Tiim bunlar, "Mark-
sis!" ve "H1ristiyan" gihi tcrimlerin hcrhangi bir anlama gc-
lcbilccegini mi gostcrmektcdir? Dcgil ku~kusuz: Her ~cyi kap-
samaya ~alt~an hcrhangi bir tcrim sonunda hi~bir anlam bildiremez
hale geleccktir, ~unkti gostergeler aralanndaki farkhllklar sa-
ycsinde i!j gorurler. Baz1 tedhirsiz radikallerin di.i~iiniiyor gibi
goriindiiklcrinin tersinc her ~eyin maddi, politik ya da ideolojik o-
lamamasmm bir nedeni budur. Elinden gcldigi kadar ~ok say1da
kadm1 ag1r i~lere zorlarken kendisine feminist diycn biriyle kar-
~·Ia~llgimizda. kcndisi ne kadar tcrsini iddia cderse ctsin, bu kim-
senin ashnda bir feminist olmadigtnl dii~iiniiriiz. Kendi tccrubcsini
nc dcnli dindarca savunursa savunsun. o kimseyi degcrlcndirirkcn
kendi sozlerini csas almay1z. Domuz sosisini pck sevdigini a-
lflklamakla birlikte bunlan neredeysc hi~ yemeyen. yedigi zaman
da tiksinmi~ oldugunun tiim bclirtilerini ta~1yan bir kimse tahminen
ya divancnin biridir. yalanc•cilr, kendini kandmyordur ya da yal-
mzca "pck seviyorum" deyimini kullanmaya ehil degildir. "Fe-
minist'' ve "sosyalist" gibi tcrimlcr sahip olduklan gucii muhafaza
edeceklerse, lizerindc uzla!jamayacaklan bir ~eylcr olmas1 gerekir.
Hi\ dcgilse ~imdilik bir fcministi fcminist-olmayandan ay1rd•g• sa-
y!labilecek bir ~cyler olmas1 gerekir. ille tek bir ~ey de dcgil. 0 t;ok
ycrilen ozcliliik kavramtntn daha yumupk degi§kelcrinin vannaya
<;ah~t•g• nokta da budur. Postmodcrnizm ozculiige kar§1d1r; ama ay-
m zamanda ote-anlaulara. cvrcnsel Ak1la vc ~ogulcu-olmayan
ktiltiirlcrc de kar~1dtr ve bu gorii~lcrin postmodcrnizm a~tstndan
ozscl olduklan savunulahilir.
124
 Ti.im bunlara ragmen postmodcrn ozci.ili.ik-kar~llhgmm bir ga-
ycsi var clbet. Ashnda oz kavramtmn indirgeyici, hatalt bi<;imde e-
bedilc~tirici. kaba bi<;imde homojenlc~tirici kullammlan bulunuyor
ve bu kullammlar ozellikle toplumsal cinsiyel ve etniklik a-
lanlannda epey zarar ziyana neden oldu. Burada ozci.iltik, bir §Cyin
"dcgi§mez bir doga ya da tip olarak §Cyle§lirilmcsi" gibisinden bir
anlama gelir ve bazt feministler ve ctnik eylemcilcr de bizzat bu
yola ba~vurrnu§ olsalar da gcneldc patriyarklann. trk<;tlann vc em-
peryalistlerin cephaneligindeki gi.i~li.i bir silah ohnu§tur. Ama ra-
dikal ama<;larla kullamlabilecek her kavram, radikallere kar§t da
kullamlabilir diyercklen tskartaya <;tkanlsaydt. radikalizm soylemi
ashnda c;:oktan ytpranmt§ olurdu. Sozgelimi radikaller, strf "ge-
lenck" bazt insanlar a~tsmdan 20'nci yi.izyllm ba§lannda ingillcre
ve Amcrika'da kadmlann oy kullanma hakktna sahip olmasmt sa-
vunmu~ olan kadmlardan ziyade Muhaftzm Dcgi§tirilmcsi an-
lamma gcliyor diye gelenck~i olmaktan vazge~memeliler. Her ha-
li.ikarda, "koti.i" bir ozciili.igi.in koyutladtgt degi§mezlik bu tikel
alanlarda politik a~tdan tehlikeli olsa bile, degi§mczlik fikrinin da-
ima tehlikeli oldugunu dogmatik bir;imdc varsaymak i~in hi~bir ge-
rek~e yok. Politik kurtulu§un. asia bozguna ugrattlamamast an-
lamtnda degi§lirilcmez olmasmt umut etmek ni~in hatah olsun ki?
Zaten oz konusundaki klasik anlayt§ta degi§im. bu anlayt§ln
ozi.inde yatar. Bir kcdi yavrusunun bi.iyi.iyi.ip kedi haline gelmesine
lcla.~la c;:tgltk atarak ya d<l §a§kmltk nidalanyla tcpki goslcrmeyiz;
boyle bir sonu~ onun dogasmda yatar. Ba~ka ~eylcrin yam stra
hangi ihtiyac;:lann insanhk ac;:tsmdan ozsel olup hangilerinin ol-
madtgtnt bilmeye ihtiya~ duydugumuz i~in ozci.ili.igi.i bir safra gibi
ftrlattp atamaytz. Oyleyse, beslenmek. tsmmak. ba~kalanyla ah-
bapltk etmek Ve belli ol~i.idc fjziksel bi.iti.inli.ik gibi hayatta kal-
tnamtz ve escnligimiz a~tsmdan ozsel olan ihtiya~lar politik a<;tdan
birer Ol~i.il haline gclcbilir: Bunun gibi ihtiya~lan yadsty~n her-
hangi bir loplumsal di.izcnc. insanltgtmtzt yadstdtgt i~in itiraz c-
dcbiliriz; bu da gcnellikle, soz konusu toplumsal di.izene bizim o-
lumsal ki.ihi.ircl uzla§tmlannuza hakaret cdiyor diye ka~t
~tkmaktan daha gii~li.i bir savunu saythr. Ozci.ili.ik politik a~tdan
oncmliyse, bunun nihai nedeni radikallcrin mi.ithi~ gi.i~li.i bir sis-
temle kar§t kar:;aya gclmelcri vc dolaytstyla dev§irchilecekleri en
125
ikna edici argumanlara ihtiya~ duyduklan bir konumda bulunma-
landJr. Ortak bir insan dogasmdan hareketle olu~turulan argu-
manlar stallikoyu savunmak i~in i~e ko~ulabiliyorsa, bu argumanlar
aym zamanda, en azmdan ilke olarak. kiiltiirelciligin dilindcn daha
derin bir ele!itircl ctki yaratacak bi~imde de kullamlabilirler.
Daha once, postmodernistlerin bizi en fazla ikaz ettikleri te-
leoloji ~e~idinin sahte bir hedef oldugunu ileri slirmli~tlim. Tarihin
oncedcn belirlenmi~ bir hedefe dogru rahathkla at;lllp geli§tigine
kimse inanmaz pek. Ama tarihsel ama~lara ve niyetlere, belli he-
defier gozetilerek tammlann11~ ve yonlcndirilmi§ projelere herkes i-
namr. Cidden tuhaf sayllabilecek birka~ post-yapJsalcJ harir;. in-
sanlann ~ogu zorunlu ko~ullar nosyonunu, yani ~u bayag1
oncnneyi kabul cdcr: Oyle durumlar vard1r ki, Y amacm1 ger-
~ekle~tirebilmek it;in once X'i b~arm1~ olmamz gerekir. Du
oncrmc bireyler a~1smdan a~1k~a dogruysa, gcnelde tarih i~in de
dogrudur. i~te hi<; degilsc bu olduk~a minimal anlamda tarih, "her
!iCY uyar" meselesi degil. bir zorunluluk mcselcsidir. Bunun, tarihin
aynfmaz parrasi ofan bir zorunluluk olmadJguu soylemek bile ge-
reksiz; bu daha ziyade bizim ozgiir eylemlcrimizin her zaman Slkl
bir belirlcnimler agm1 ormc tamd1r. Giin gelir, kcndi ozgiir ey-
lemlerimiz sonucunda, daha onceleri sonsuz olanakhhklara a~llan
bir ufuk gibi gori.inen §lklar yelpazesini birkat; yavan ~1kka in-
dirmeyi bcccrdigimizi yJ!gmhkla fark edip ~a~kmhkla bakakahnz.
Ashna bak1hrsa. s1rf ba§ka ~1klan a~1p dunnam1z sayesinde,
ontimiizdcki tarihsel §!klan her zaman kapatmaktay1z. Thomas
Hardy'nin romamnda koti.i niyetli tarihsel bir istencin cylemi gibi
goriinen ~ey genellikle tam bu tlirdcn ironik bir stirccc doni.i~iir;
boylelikle gcr;mi~tc olduk~a ozgiir olarak ger~ckle~tirdigimiz ey-
lemler, ~imdiki zamanda kar§lmlza bir metafizik mukadderatm llim
muammah kapahhg1yla dikilir.
Oyleysc, oykiiniin bi~imlendirdigi tarih ilc renkli bir kaos o-
larak tarih arasmda yapllacak cahilane bir tercih, post-
modernistlerin oniimtize si.irecekleri tiirde bir tercih soz konusu de-
gil. Anlatllar egcr hem ya~ad1gumz hem de yeniden oykiiledigimiz
~eylerse eger, maddi tarihi tamamcn kararla~llnlamaz bir metni, bir
tcorisycnin rastgelc scr;ilmi~ oyktisiiniin yapacag1 ustahkh
diizenlcmeleri bckleyen bir metin olarak gormek soz konusu o-
126
lamaz. Boyle bir yakla~1rn, magdurlanmn bakl~ a~1smdan tarihsel
projclerin hazen ~ok belirli amacrlan oldugunu bilmeyecek denli ta-
lihli olanlann imtiyazh goril~ildilr. Bu magdurlar acr1smdan "her
~ey uyar"m soz konusu olmamas1 ger~egine ancak esef edilebilir.
Sozcilgiln ilmitli, 1-legelci anlam•yla tarihin "rasyonel" oldugunu
yadslmak, ille de tarihin gaddarhk olcrilsilnde ozgill bir bi~imle
iislilmilze geldigini yadsnnak anlamma gclmez. Ashna bakli1rsa,
Marx'a gore tarih hem bclirli hem de irrasyoneldir ve sosyalizmin
amac1 da hem belirlenmi~ligi hem de irrasyonelligi azaltmakllr.
Daha serbesl ve daha klsltlanmaml§. soyut kategorilerin ya da do-
gal bir felaket gibi bize yandan r;arpan gil~lerin esaretinden bir par-
~a daha kurtulmu§ bir toplum anlammda tarihsel belirlenmemi~lik,
sosyalizm a~ISlndan hala ula§llmas1 gereken bir hedeftir, ge~mi§in
kasvctli belirlcnmi~liginden s1ynlmak anlamma gelen bir hedef.
Daha da ~ok rasyonel denetim altmda goriinen bir tarih bize, pek
de aclmaslz bir yazg1 gibi goriinmeyeceklir ve postmodernistler af
huyurursa bunun, rasyonellik ve ozgiirliigiin ni~in birbirinc uygun
oldugunu a~1klad•gm• one silrecegim. Postmodernizme gore bunlar
genclliklc, milstcbit bir Akli bizim ihlal cdici arzulanmlZI gcri pils-
kiirtme tehdidi savurdugundan, teorik barikatlann kar~1l yanlannda
saf tu_tmu§ halde hulunurlar. Bu anlamda. daha once gordilgiimiiz
gibi, olumsuz ya da eski moda bir liberal ozgilrlilk anlay1~1mn ~ok
otesine uzanmak postmodern ozgilrlilk anlayl§llla zor gelir ve za-
man zaman bu liberal anlay1~111 bile gcrisindc kahr. Ama
klSllhhkJar o)makslZln o)um)u ozgilrlilk de o)amaz, cri.inki.i Ortada
bu olumlu ozgilrliigiln ger~ckle§tirilebilecegi gUvenli bir alan yok-
tur. Yaln1zca kolektif kendi kendini belirleme olarak kavranan
ozgUrlilk, aym zamanda erkeklerin ve kadmlann bugiin bir tUr i-
kinci doga olarak ya~antdadtklan ve bir Franstz Akademisinin
Kiistah Ba§kammn ti.im yiice otoritesiyle kar~lianna dikilcn tUrdcn
klstthhklan azaltabilir. Ve bu arada i~e bakm ki. insan istencinden
olduk~a bag•mstz olarak mitolojik. kendi kendini sevk eden bir Ta-
rihin Diyalcktigine abone oldugu varsayllan da Marksizmdir!
Tarih temelde, ornegin larihin bir par~aSI ile obiir par~aSI a-
rasmda onemli nedensel bagmulann olmamas1 anlamlllda te-
sadilfiyse eger, diyelim ki Stalinizmdcn nasd ka~llltlabilcccgini bil-
mek zordur. (Post-) Stalinist rcjimler daha yeni t;oktUgilnden, bu
127
bizim i~in en yaktct politik sorun olmayabilir; ama kotti Ltirden de-
gil de iyi ltirden bir teleolojik dti~tinccnin orncgi olarak i~imizc ya-
rayabilir. Otoritcr post-kapitalist loplumlar, ba~ka ~eylerin yam
ma, sosyalizmi ~ok clvcri~siz ko~ullar alllnda, geli~kin i.iretim
gi.i~lerinin dcstcginden, zengin mi.illefiklerden, di.i~manca dav-
ranmayan kom~u i.ilkelerden, i~birligi yapmaya istekli koyli.ilerden,
canh bir liberal-demokratik gelencktcn. iyi i~lcyen bir di.izcne sahip
hir sivil toplumd::m, makul ol~i.ilerde iyi egitimli bir i~~i stntfmdan
ve buna benzer etkcnlerden yoksun olarak in~a ctmcye ~ah~manm
bir sonucudur. Bunlar sosyalizmin in~ast ir;in, ycterli degilse de zo-
runlu ko~ullardtr: Sosyalizmin kapilalizmdcn her nastlsa otomatik
bi~imdc ttiredigini ileri siirmek (ger~ekten goz ahct bir teleoloji nu-
munesi olurdu bu) ile geli~kin bir kapitalizmin, sosyalizmin in~as1
i~in gercken zorunlu ko~ullardan bazllanm sagladtgtnt ileri si.irmek
arasmda bir fark vard1r. Bu ko~ullar olmakslZin bu i§i ger-
~cklqtirmeye koyulmak. sanayiye daya!J bir orta-smLf mirasmm
yoklugunda bizzat sanayinin geli~tirilmesine yi.iklcnmck zorunda
kalan bir otokratik devlct yaratma riskinc althnakltr. Cehalet de-
rcccsinc varan "~izgiscl" perspcktifiyl~ ve "metafizik" bir ne-
dcnscllige teslim olmu~luguyla birliktc ti.im bunlan "telcoloji" o-
larak goren birisine, i§ otoyolda kar~1dan kar§tya gc~mcyc gclince
zorunlu ko~ullara ili§kin bu bulamk gorii~ti benimsememcsini tav-
siye ederim.
Ti.im teleolojik oyki.ilerin en cskilcri liif koldan yol alma c-
gilimindcdir. Elimizde ilkin. ne§e dolu olmakla birliktc bir bir;imdc
stktct olan "ilkcl" ccmaatlerden olu~an bir altm ~ag vardtr: sonra bu
durumdan, birifok csinc kaynakhk etmekle birlikte r;ozi.ip dag!lJCJ
olan bireycilik ~agma Di.i~meye stra gelir; ve en sonunda bu i-
kisinin mutlu bir sentezi. Tarihin bu tarzda cereyan etmi§ olduguna
ya da bu tarzda cereyan eder hale gelccegine kimse inanmaz pek;
ama boyle b~r bakt~tn ni~in o denli akll dt§J gori.indi.igi.i konusunda
hirkaif gcrckife ileri si.irmeye deger. Bir kcre. ger;mi~te asia bir altm
!fag olmadtgmt biliyoruz. Ama boyle olsa bile, "gclcncksel" ya da
modern-oncesi toplumlann, bizim bugi.inki.i yaptmtzda bulunmayan
bir~ok degerli boyutu oldugu dogrudur; bazt durumlarda bunlar.

5. Bunun ashnda ille ~izgisel ya da a~amac• bir tarih teorisi olmas1 ge·
rekmedigini. yukanda 4. Dipnotta a~1khga kavul?turmu~tum.

12~
s1rf bu toplumlar bizim sahip oldugumuz ~eylerc sahip olmadJklan
i1Jin degcrli sayll1r. Bir biiti.in olarak baklld1gmda bu toplumlar da-
ha zengin bir yer-yurt, cemaat ve gelcnek duygusuna, daha az top-
lumsal anomiye, daha az oliimciil rekabete ve azap veren h1rslara
sahiptirler. acunas1z bir araiJsal rasyonellige daha az maruz kal-
mJ~lard•r vb. Obiir yandan ve IJOgunlukla aym gcrck~Jclcrle, ge-
nellikle vahimlik derecesinde yoksuldurlar, ki.ilti.irel klostrofobiden
mustariptirler. toplumsal apdan dar gorii~lii ve patriyarkaldJrlar.
ozerk birey duygusuna pek ycr vcnnezler. Modernlik, tam da
boyle bir ozgi.ir bircysel geli~im duygusuna. bunun beraberinde ge-
tirdigi tiim tinsel zenginlikle birlikte sahiptir; aynca, atalannm
bi.iyiik CiiiJiide habcrsiz oldugu, insanlarm e~itligi ve evrenscl hak-
lar gibi nosyonlan dogurmak i.izcre kulu~Jkaya yatmaya ba~lar.
Ama aym zamanda bunun barbarlJk dercccsinde ozensiz bir
diizenin, mensuplan arasmdaki liim anlamh bagmlllan koparan.
onlan degerli simgesel kaynaklardan mahrum b1rakan vc ya§amm
araiJianm amaiJilll§ gibi gt:inneye ikna cderck yanlltan bir di.izenin
daha mcdcni gorlincn yi.izi.i oldugunu da biliyoruz. Ostelik. bu iki
y~am bi~Jiminin insanm moralini bozacak denli ortak noktasJ ol-
dugunu da biliyoruz: Ag1r IJalJ.~ma yi.iki.i, bask• ve somiiri.i, vah~i ik-
tidar mi.icadelelcri, oliimi.i anlatan mitolojilcr. askeri ~iddet ve ben-
zerleri. Bu kadanyla ne romantik nostaljinin nc de modernist
galibiyet duygusunun bir nebze olsun cazibl!si olabilir. Ama ro-
mantik kapitalizm-kar~llhgmm ya da gelenektcn duyulan mo-
dernist liksintinin de bir cazibesi yoktur.
Ku~kusuz, her iki di.inyanm en iyi boyutlanm biinycsindc top-
layan bir duruma ili~kin iitopyacJ anlatJOJn cl yordam1yla arad1g1
budur. Bu, gelecekte uygulanabilir bir durum olmayabilir, ama hiiJ
degilse hem umutsuzluk hem de ciiretkarhk, hem at gozliigii tak-
mJ~ bir tepkisellik hem de toy bir ilerlemccilik konusunda hay1rh
bir uyanda bulunur. Her iki diinyanm en iyi boyutlanm har-
manlamay• di.i~lemek. aym zamanda ikisinin en kotii boyutlanm
rcddctmek anlamma gelir. Bu. postmodernistlcrin pek scvecen bul-
madtklan bir vizyondur; ama insamn bu neden sevilmesin diyc so-
rast geliyor. Bu tutumla postmodernistlcr. gcli~kin bircysel gi.i~Jler
di.izeyinde insani kar~•hkhhg1 bir Cil1Ji.ide yeniden kurmay1 her na-
SJ]sa becenni~ alan bir toplum di.i~iincesinin kendilerine geriJekten
129
cazip goriinmcdigini mi soylcmek istiyorlar, yoksa bu fikrin
gi.iliinc;:liik dcrcccsinde soyut, tarihsel ac;:rdan imkansrz oldugu ic;:in
i.izerinde durmaya dcgmcyecegini mi dii~Uni.iyorlar yalmzca? Bu
bakundan bir noktaya kadar hakh olabilirlcr; ama egcr birinci ~rkkr
kastcdiyorlarsa, bu beklentinin nic;:in bu dcnli tuhaf bic;:imde soniik
goriindiigiini.i insan kendine sormak zorunda kahyor. Bence, gcr-
c;:ckle~tirilip gerc;:ckle~tirilcmeyeceginden bagunsrz olarak, bundan
daha istenilesi bir insanhk halini tahayyi.il etmek zor. Direyin en so-
nunda kendini bulabildigi boyle bir insanlik hali, a~ag1 yukan
Marx'm komiinizmden anladrgr hali ozetler. Diinyanm bu halinin
~imdi bile tarihin sonunda belli bdirsiz mevcut olmasr, sab1rla bi-
;.im ona yeti~memizi beklcmcsi anlammda bu vizyonda bir tc-
leoloji yoktur. Bununla birliktc, cylemlerimizi dogrudan dogruya
hoyle bir hale yoneltme dogrultusundaki kihir ve yanh~ iitopyadan
kac;:mmam1z ko~uluyla. politik cylemernizin ortasmda bulgulayJCI
(heuristic) bir kunnaca ya da Kantc;:1 "idea" olarak akilda tutmak a-
c;:Isindan, her ~eye ragmen o kadar da kotU bir iitopya tiiri.i degil bu
vizyon.
Teleoloji gcncllikle, bugiini.in, belli bir gelcceklc sonuc;:lan-
masim saglayan bir potansiyel banndirdrgi varsayimml ic;:erir. Ama
bunun. soz konusu potansiyelin, bir c;:ic;:ek yapragmm tomurcukta
gizli olmas1 gihi bugiinde gizlendigi anlmmna gclmesi gerekmez.
Bu potansiyel daha ziyade benim hemcn ~imdi Glasgow'a yolculuk
yapabilmc potansiyeline sahip olu~urn gibi mevcuttur ve bunu da
varligimm bir tiir gizli yap!Sl olarak gormck zordur. Burada te-
leoloji yalmzca, gidebilecckken gitmcdigim yerin 1~1gmda neredc
bulundugumu betimlcmenin bir yoludur. Kaderci bir anlamda ol-
masa da, bugiinii a~an bir geleccgin nasil olup da aym zamanda bu-
giini.in bir i~lcvi oldugunu gosterir. Glasgow'a bir tren bileti, bu
iilkedc iirctilmi~ vc ilke olarak beni buradan c;:rkartabilccek bir ~ey
var elimde, ama onu kullanacagimm hic;:bir garantisi yok. Sonunda
bu nokta bizi telcolojinin, burada k1saca dcginebilccegimiz farkh
bir anlamma ula~unyor. Tclcolojinin bu anlam1 bireysel olandan
ziyadc tarihscl olanla ilgilidir ve Aristotcles'in iyi ya~am ko-
nusundaki l<lrii~masJnda bulunur. Kantc;:1 tarzda Odcv kavramlan,
tek ba~ma duran ahlaki ozne vc bu ozncnin birbirindcn ayn tu-
tulabilir eylemlerinin dogrulugu ya da yanh~hg1 ctrafmda yo-
130 1:~ ·\R K .~/F\hlln<h.lcmirnlin "t' ttml .. ;un.al.lll
gunla~an modern tiirdc bir ctik degildir Aristoteles'in etik anlayJ~L
Bu etik daha ziyade erdcm fikri iizerinde, yani pratik toplumsal
baglam1 i~erisindc biiliin bir ya~amm bi~imi, dokusu ve niteligi
iizerinde odaklamr. Erdem, ki~inin insani giic;lerinin uygun, keyini
bic;imdc icra cdilmesi meselesidir. hem bir pratiktir hem de pra-
tigin konusu. insan olmak bir dizi teknigi gercktirir, ba~ belalanna
ho~goriilii davranmak ya da mlZlka cralmak konusunda oldugu gibi
marifetli olmak zorunda oldugunuz ve onemli bir ameliyaLJ s1rf
ic;giidiilerinizle yapamayacagm1z gerc;egine benzer ~ckilde kendi
ba~m1za beceremcycceginiz bir ~eydir. Bunlar, gercgince ac;mlamp
geli~mesi bak1mmdan biitiin bir ya~am giizergahm1 i~erdikleri
olc;iide telcolojik fikirlerdir; oysa postmodcrnizm, David Humc'un
yaptlgi gibi, insan benliklerinde oyle fazla bir siircklilik ol-
dugundan ku~kulamr. Haklannda ne dii~iiniiliirse dii~iiniilsiin bun-
Jar, barmdirdigl Odev, buyruklar, yasaklamalar, hazzm bastmlmas1
ve bunun gibi feti!ilerle modcrnligin kans1z ahlakmm feci bic;imde
gerisinde bJrak11g1 zengin imalar banndmm nosyonlard1r. Ama bu-
nu soylemek odev. yasak vc bcnzcri fikirlerin ahlak soyleminde
yeri olmad1guu degil (bir~ok yasak ilericidir), postmodernizmin
~imdiyc kadar etik alanma ger~ekle~Lirdigi birka~ akmm bu Kanl~l
terminolojiye, bezginlik verecek ol~iidc giivendigini ileri siirmck
anlamma gcliyor. T1pk1 ikinci Entcrnasyonal'in baz1 mekanistik
Marksistlerinin ahlaki degerleri kendi pozitivisl tarih gorii~lerinden
hareketle Liiretmelerinin imkans1z oldugu ortaya c;•kmca aykm bi-
c;imde Kant'a yonelmcleri gibi, metafizik derinlikten kac;mmas1 da
dahil olmak iizcre kendine ozgii bir pozitivizmi bulunan post-
modernizm de aym jcsti tekrarlamaya koyulmu~ gibi goriin-
mektedir. Ve bu anlamda da postmodernizm, a!illgm1 ilcri siirdiigii
modemligin bir ~ocugudur.
Ote-anlatllar dcnilcn anlatllan reddctmek postmodcrn fel-
sefenin tayin cdici yoniidi.ir, ama burada oncrdigi ~1klar da hazen
c;ok s1mrh kahyor. Ya teknolojik ilerlemc, Aklm yiiriiyii~ii gibi bel-
li bir ote-anlalmm dolduru~una gclirsiniz ya da bu efsanelerin bas-
kiCI oldugu kamsma vararak 'rogul oykiilere donersiniz. Oysa. e-
sascn daha zeki postmodcrnistlerin de kabul cuikleri gibi,
oniimiizde duran ~lklann bunlardan ibarel olmadlgml daha once
gormii~tiik. Sosyalizm hir liir otc-anlallya sanhr; ama bu, bir

131
-rocugu kabuslann kucagma almak i~fin ymagmm ba~ucunda an-
laulacak ltirden bir oykti degi ldir. Bu oyktintin daha ne~eli ogelcri
olsa da. ba~ka a~1lardan bir korku filmi gibidir. Ne kadar k1sa
si.irede bilerse o kadar iyi olur; ama postmodernistlcrin yapma e-
giliminde olduklan gibi bu oyki.ini.in ~fOktan bittigini ilcri si.irmek,
muhtcmelen oyktintin stiri.ip gitmesine yardun edecektir.
Baz1 postmodernistlcrin (hepsi degilse de) onerdiklcri ba~ka bir
yamltJCI tercih de, ya lek bir Ole-anJall ya da -roguJ mikro-anJauJar
oldugunun tahayyiil edilmesinden kaynaklamr. Aym durum post-
modern temellcr kavran11 i~fin de ge~ferli: Ya bir temel vard1r ya da
hi~f yoktur. 6 Bu ya hcp-ya hi~f~filik, iki degi~kcnli kutupsalllklara
yaslanmadJgJ varsayllan bir tcoriye hilf yaki~Jlllyor. Ya ~fOgul ote-
anlatllar varsa ne olacak? Temelde insan tiiri.ini.in devamllllgmi
saglayan iki ti.ir faaliyet vard1r: biri maddi ycnidcn tirctim. di-
gcriysc cinscl ycniden tirctimdir. Bu iki oykti olrnadigi takdirde in-
sanllk tarihi durma noktasma gelirdi ve postmodcrnizme. sonrasm1
olu~turacag1 hi~fhir ~ey kalmazd1. Ve bu oyki.ilcrin ikisi de bitmck
bilmcyen mticadelelerin vakayinamclcri olagelmi~tir. Bu oyktileri
"otc-anlatllar" olarak adlandim1ak. bunlann her birinin olup bitmi~
her ~eyi kwpttiklanm (elimizde zaten iki lane olduguna gore. bu
nasii mtimktin olabilir ki'?) ya da kcsintisiz bir stirckli silsilcnin i-
kisini de boydan boya katcltigini ya da anlalllabilecek oykiiler i-
~ferisinde her U~fidan en degerli, en ilgin~f oyki.ilerin bunlar ol-
dugunu ilcri si.irmck :mlamma gclmcz. Ilangi anlamda ilgin~f?
Bunlar ti.iri.in dcvam•m saglayan faaliycllcrin oyki.ilcri olabilir. ama
ikisi de olduk~fa scfil bircr menkibedir ve deger i~fin. dar anlaJmyla
allnd•gmda, ti.iri.in varkalim• U~fismdan hi~f de Lcmcl nitcliklc ol-
mayan ki.ilttire yonelmeniz daha iyi olur. Bu daha bi.iytik va-
kayinameler olmasayd1 ktilti.ir de olmazd1 ku~kusuz, ama bu du-
rum, sozti cdilcn vakayinamelcri ki.illtirden ancak ~u anlamda daha
lemel kllar: Dickens'm bir kalemi olmasmm Liule Don·i1 ac;Jsmdan
temel nitelikte olmas1 <mlammda. Bu tikcl grand recils'Jer· iki nc-
denden ottirti onemlidir: Ge~mi~le oldugu gibi bugtin de, art1k hal-
lcdilmesi gerekcn hatm sayii1r ol~i.ide bi.iyi.ik bir sefalelin nedeni
6. Bununla birlikte, epistemolojik temeller konusunda ilgin9 bicimde cogulcu bir
ornegin savunusunun yap1ld1QI ~u 9ah~maya bkz. Horace L. Fairlamb, Critical
Conditions: Postmodernity and the Question of Foundations (Cambridge. 1994).
• Biiyiik anlau. (c.n.)

132
olduklan i~in; ve hulledcmedigimiz takdirdc enerJtmlZln biiyiik
ktsmmt tiiketmeye devam edecekleri ve boylcliklc bir degi~iklik
yaparak daha ilginc; ba~ka bir ~cylcr hakkmda konu~ma zcvkinden
bizi mahrum edeceklcri i~in. Bu oykiiler ya~amlanmtzda tam da hu
denli sorunlu olduklan kamtlandtgt i~fin hiiyiik hir yer tutarlar;
mikro-anlaulanmlZln hir~foguna ilavc kiilfet getirir, i~lcrinc ycr-
le~erek i~tcn ~farptttr vc geride kendi kasvetli izlcrini htraktrlar.
Marksist temcl vc iistyapt modcli konusunda taze hir kavrayt~ c-
dinmek istiyorsamz, hurada hulahilirsiniz hclki.
Bunlar, tiim ohiir oykiileri yalmzca kendilerinin hirer i~levi
k!lan oykiiler anlammda hirer otc-anlau dcgildir. Marksizm, soz-
gelimi Bulgar mutfagma gore izlanda mutfagmm iistiinliikleri ko-
nusunda konu~maya pck hcvcsli degildir. Ni~in olsun ki? Ro-
sicntcianism* ~izgisindc hir tiir kozmik fclsefc dcgildir Marksizrn.
Feminizrn hakkmda soz almaya da pek ilgi duymamt~tlr; ktsmcn
kendi biinycsinin biiyiik ktsmmm uzl~tmsal olarak patriyarkal ol-
mast ncdeniylc, ama ktsmcn de Her ~cyin Tcorisi olmayt asia a-
ma~lamamt~ ktsnh hir anlall olmast nedeniyle. Marksist dii~iinceye
oncmli saytlabilccek pek az katkt yapm1~ olmas1 feminizmin ku-
suru dcgildir; katkt yapmast ni~in heklcnsin ki? Yiiksek ras-
yonalizmin daha megolamanyak hi~fimlerinde oldugu gihi ~tkarsa­
ma yoluyla her ~eyin kendisinden tiiretilehilecegi varsay!lan hir Le-
ori ile ohiir pratiklerimizin hepsi degilse de bir~ogunun i~erisinde
hi~imlendigi malriksi saglama anlammda "biiyiik" olan bir anlatt a-
rasmda bir fark vardtr. Aynca. benim zikrettiklerimden ha~ka
hiiyiik anlattlar oldugu da savunulabilir; omegin. empcryalizm ve
kolonyalizmin kiiresel oykiisii. Empcryalizm ve kolonyalizmin hir
ote-anlatt olu~turdugunu yadstyan ki~inin, bir Bauh stfauyla, hom-
hamn fitilini kurnazca sokiip sokmcdiginc dikkat etmesi gerekir.
Post-kolonyal teorinin hiiyi.ik ktsmmm. incclcdigi cmpcryal tarihin
sistcmatik, diinya-tarihscl dogasmt, hu tarihin farkltltklann yam
sua tekcrriirler hanndtrdtgmt yadstmak istemcsi vc hoylelikle bir
anlamda, hu tarihin stkmttlanndan kurtularak fcrahlamasma izin
vermesi tuhafttr. Ama bu efsanelerin hi~biri, lck hir manttkla
i§lediklcri i~in "biiyiik" dcgildir, ttpkt Middlemarch"" gihi.
• 17. yuzy1lda gizemli giit;:lere sahip olduklannl ileri siiren ve gizemsel 09·
retilerini at;:lklarken simyanm diline ba~vuran bir felsefeci grubu. (c;:.n.)
•• George Eliot'm 1871-72 y1llannda yay1mlanan roman1. (c;:.n.)

133
 Tikele bagh olan postmodernizm, her zaman ve her yerde
dogru, ama aynt zamanda basit~c manastz ya da onemsiz sa-
y•lamayacak onermelerin oldugunu kabul etmeye yana~mayacakur.
"Her zaman ve her yerde, kadmlann ve crkeklerin biiyiik
t;ogunlugu, kii9iik bir azmhgm yaranna. oldukt;a gereksiz ag•r ko-
~ullar allmda -;ah~m·~lard•r:' ifadcsi boyle bir sozcelem gibidir.
"Kadmlar daima ezilmi~lcrdir" ifadesi ise ba~ka bir ornek. Bu
onermeleri anlatlla~urmak, onlan tamd1k olmaktan .;•karmakllr -
ncleri sorgulamaks•zrn kabul etmi~ oldugumuzun bir k1smJnt
t;ocuksu bir ~a~kmllkla gorerek telafi etmcktir. Bir anlamda, en ge-
ne! olan ~eyleri tam da en gene! olduklan it;in unutabilir ya da yad-
sJyabiliriz; haritada tam da adlan btiyiik harflcrle gc~tigi it;in ne-
redeyse goriinmezle§cn iilke adlannt Roland Banhes buna ornek
olarak gostcrmi~ti. Bu anlamda hi.iytik anlatllar a~km ko~ullan bir
nebze andmrlar; alg•m•zm -;erc;evesini olu~turduklanndan, bunlan
dogrudan dogruya gormck zordur.
Benzer ~ekildc, cvrensellik kavrammm diinyada estirmi§ olmast
gcreken heyccan dalgasmt goziimiizde canlamhrmak bizim a-
cr•m•zdan zordur. Dcrinden tikclci bir kiilti.ir at;Jsmdan, sizin nc ol-
dugunuzun it;inde bulundugunuz bolge. i~lev ve toplumsal mcr-
tcbcylc stntrh oldugu bir ki.illtir at;tsmdan, hcrkesin bu etkenlcrden
oldukr;a bagm1s1z bit;imde bireyscl sayg1 gormeye hakkt oldugunu
bildiren olagani.istii nosyondan daha skandal yarattcJ ba§ka nc o-
labilirdi ki? Bu tuhaf ve yeni ogrcti fclscfi yoriingeye oldukr;a
ozgiil bir konumdan. Avrupa burjuvazisinin bir kanadmm i~gal et-
tigi konumdan hareketle ftrlattlarak oturtuldu clbenc; ama evrcnsel
olsun ya da olmasm her ogrcti it;in bu boylcdir zaten. Jean Ba-
udrillard'nm fikirlerinin dogru mu yoksa yanh~ mt oldugu, ken-
disinin California'da s:ah~an bir Franstz oldugu gcr-;egi tarafmdan
kararla~unlmaz, bu olgular fikirlerinin olu~umuyla bir par-;a ilgili
olso. bile. Yurt d1~ma yayllan yeni tez, Prusyah bir kiit;iik kontun
oglu oldugunuz icrin degil, strf insanhgm bir parcrast olmamz nc-
dcniyle ozgiirliik, ozerklik, adalet, mutluluk. politik e~itlik
vb.'lerine sizin de hakktntz oldugunu hildiriyordu. ~imdi arttk, bi-
reyligimizi olu~turan en mahrem ozelliklerirnizin hcpsini paranteze
alan haklanm1z, yiikiimliiliiklerimiz vc sorumluluklanm•z vard1.
Postmodcrnizm gcnelde tikelin hunun gibi hcrhangi bir bi<;:imde a-
134
yaklar altma ahnmasma alerjiktir ve bu vah~i soyutlama tikel olam
hmf1la 11ignemi~tir. Bu aym zamanda di.inya tarihinin en biiyi.ik
t:izgi.irle~tirici fikirlerindcn biriydi, postmodcmizmin f1ogunlukla
sorgulamakstzm kabul ettigi i~in yalmzca kor noktalannda ta-
ntyabildigi bir .fikir. Pratikte hcrkcsin -ornegin kadmlann, Av-
rupah-olmayanlann ya da yoksul kt:iy!Ulerin- e~it saygt gt:irdi.igi.i
hif1 de dogru dcgildi. Ama teoride herkesin ozgi.irli.igii oncmliydi:
vc "tcoride" t:inemli olmas1, hi~ t:inemli olmamast ihtimalinc gore.
ki.i<;i.imsenemeyecck bir geli~meydi. Bunun t:inemli olmasmm bir
nedcni de, soyledigi ile yapttgt arasmda performatif bir ~eli~kiye
dii~i.ip s1k1~an toplumun orta stmfma, bu stmfm czdigi kesimlcrin
onwt kendi mantt.~ma gore meydan okuyabilmclcriydi. Ve bu da-
ima. bir Loplumsal di.izcni kabul bile etmeyeccgi dcgerlere gore
tartmaktan <;ok daha keskin bir elc~tiri bi~imidir.
Bu bi.iyi.ik devrimci kavram tam anlamtyla t:izci.iydi.i clbet. Bir-
birimizin kar~tsma arttk herhangi bir bolgeci, paternalist ya da strf
ki.ilti.irel gerekc;eden t:iti.iri.i degil, payla~ttgtmtz insan dogasmdan
t:iti.iri.i birtaktm etik vc politik iddialarla ~tktyonluk. Bu mescleler
gorenek ya da gelcncgin mi.i~fik inayetine, cfcndilerinizin kaprisine
ya da cemaatinizin i.istii kapah kodlanna btraktlamayacak denli
t:incmliydi. Size olumsal olarak gosterilcn saygtya, yinc ~ok o-
lumsal bi~imdc son vcrilebilirdi; bu da bir etigin in~a edihncsinc i-
zin vcrmcyccck kadar zaytf bir tcmcldir. Adalet fark gozctmemek
zorundaydt: size nastl davramlacagmm hangi menebcyi i~gal et-
tiginizc bagtmh olmast anlammda farkhltgm bi.iyiik savunuculan
ancient regimes'di. Arttk farklthk rcaksiyoner, aylllhk ya da
ozde~likse devrimci bir fikirdi. Pragmatik ncdenlerden ba~ka ve
daha gi.i~li.i bir zeminc yaslanarak se~kinciligi ya da otokrasiyi red-
detmek istcdiginiz takdirde evrensclci olmak zorundaydtmz. 0 ne-
denle. hem se~kincilik-kar~lll hem de evrcnsclcilik-kar~tll olmaya
cgilim gosteren postmodernizm,7 savundugu politik dcgcrlcr ile
felsefi degerler arasmda belli bir gerilim ya~amaktadtr. Bu gcrilimi

7. Evrenselcilik-kar~•t• olmaya "egilim gosterir" diyorum ~YiinkO, evrensellik fikrini

tamamen ISkartaya ylkarmak yerine yeniden i~lemeye yall~an postmodern fel-
sefeciler var. Burada poslmodern kiiltiirOn daha ziyade gene! mizacandan,
ozellikle daha az dirayetli ve daha "popiiler" dii~iince bi~Yimlerinden soz edi·
yo rum.

13.'i
evrcnselcilige k1sa devre yapt1rarak ve bir anlamda modern-oncesi
tikelcilige yonelerck ~ozmeyc ph~1r; ama bu kez yoneldigi ti-
kclcilik imtiyaz banndtrmaz. yani hiyerar~inin olmadJgl bir fark-
hhga yonelir. Postmodcmizmin sorunu, hiyerar~inin olmad1gt bir
farkllhgm nastl olup da an kayttstzhga, fark gozetmemcyc
donti~mcyecegi ve boylelikle, kabul etmedigi evrcnsclciligin bir ttir
tcrsine ~evrilmi~ ayna-imgesi haline gelmeyccegidir.
Bu evrensclligin etige de uygulanmas1 gerekir. Evrensellige
ku~kuyla bakan bir postmodem, ahlaki degcrlerin olumsal yerel ge-
leneklerde gomiili.i oldugunu vc bundan daha fazla bir giice sahip
olmadtgm1 bildiren ki.illiirelci tarza inamr. Bunun bcrbat bir ornegi,
Amerikah fclsefeci Richard Rorty'dir. "Dayam~ma" ha~hkh bir ya-
ztsmda Rorty, son diinya sava~J esnasmda Yahudilere yardtm e-
denlerin bunu muhtemelcn Yahudileri insan kardc~lcri olarak
gordi.ikleri i~in degil, kendileriyle aym kcnte, meslege ya da diger
toplumsal grupla~malara mensup olduklan i~in yapuklanm sa-
vunur. Daha sonra Amerikah modern liberallerin. ezilen Amerikah
siyahlara ni~in yard1m etmeleri gerektigini kcndisine sorarak dc-
vam eder. "Bu insanlara, hizim insan karde~lcrimiz olduklan i~in
yard1m edilmesi gercktigini mi soylcyelim? Olabilir. ama bu in-
sanlarl bizim Amerikail karde~lerimiz olarak betimlemek -bir Ame-
rikalmm iimitsiz y~amak zorunda kalmasmm ~ok ~irkin bir durum
oldugu konusunda 1srar etmek- hem ahliiken hem de politik a~1dan
~ok daha ikna edici olacakllr".& KJsacasJ, ahlak. gcr~ekte yalmzca
bir yurtseverlik ti.iri.idiir.
Bununla birlikte, Rorty'nin sundugu omek bana hala ~ok ev-
rensclci gibi gori.ini.iyor. Her ~eye ragmen ortaiJkta ~e~itli bi~im vc
hacimlerde bir~ok Amerikah oldugu gibi, bir kimsenin sevecen
duygulanm bu kadar heybetli gori.inen gencl zeminlcre da-
yandmnasmda bir par~a soyut ka~an bir ~eyler var ku~kusuz. Bu-
rada "Amerika" sanki, engin bir itikat, ya~am tam, etnik grupla~ma
vb. ~e~itliligini birlige donii~tiiren bir ti.ir otc-dil ya da metafizik oz
olarak i~ gori.iyor gihi. Karde~lerine yonelik sevecenligini sahici bir
yerelcilige, diyelim ki mahalle tabanma dayand1rmak, evrenselligin
sahici bir ele!?tirmcni a~1smdan daha tercihe ~ayan olmaz mtyd1?

8. Richard Rorty, Contingency. Irony and Solidarity (Cambridge. 1989). s. 19L

136
Ama dii~i.ini.iyorum da, bu bile homojenlc~tirici yakaya biraz fazla
yakm duruyor, c;i.inki.i ikamet eniginiz s1radan bir mahallcye farkh
tiirden insanlar yay!lm•~Lft; ama yine de mahallc, toplumsal adalel
a<;Ismdan Amerika gibi cvrenscl bir soyutlamadan daha fazla
yonctilebilir bir temel olu~lurur kcsinlikle. Orncgin, sokaktaki in-
sanlardan scvecenliginizi esirgerken, yanmtzdaki apartmamn sa-
kinlerine dostc;a davranabilirsiniz. Ki~isel olarak ben yalmzca
Cambridge Onivcrsitesindcn mezun olmu~ arkada~lanma sem-
patiyle yakla~mm. Ama bu konuda yamlg1ya di.i~mcmek her za-
man kolay olmuyor: Bir kcresinde, 1964 y1hndaki s1mf ar-
kada~larimdan biri oldugunu sand1g1m scrserinin Lekine sadaka
olarak bir bozukluk f•rlatml~llm, ama haf1zamm bcni yan!ltt1gm•
anlaymca param1 gizlicc gcri ald1m. Ama boyle bir stratcjinin al-
tcrnatifi de epey korkunc;. Scvecen duygularm!Zl bir kez Oxford
mczunlanm da kapsayacak ~ekilde geni~leuiginizdc, i~c ba~lami~­
ken dcvam cderck Sheffield, Warwick ve A~ag1 Bumpstead Zirai
Bilimler Kolcji'ni de buna dahil etmemeniz ic;in bir ncden kalm•yor
ve daha nc oldugunu anlamadan bir baiClyorsunuz, evrenselcilik,
temelcilik, Ji.irgen Habermas ve geri kalanlann boy boy dizildikleri
kaygan yoku~u llrmanmaya ba~lami~SiniZ.
Akhma gclmi~ken, Ni.ikleer Silahs1zlanma Kampanyasmdan he-
ni.iz destcgimi c;ckmedim, yalmzca bu kampanyada ycr alma ge-
rekc;clerime incc ayar c;ektim. ~imdi arllk ni.iklccr savap insan 1rk1
diye bilinen metafizik bir soyutlamay1 kiilliyen havaya uc;uracag1 i-
c;in dcgil, Oxford'daki kom~ulanmm ya~amlanm bir parc;a zora so-
kacag• ic;in kar~1 c;•klyorum. Bu incc ayann bir yaran oldu elbet; bu
ayarlamadan sonra kampanyaya mensup olu~um daha onceleri ol-
dugunun tcrsinc kans1z, s1rf zihinsel bir ~ey olmaktan <;Ikl!, prag-
matik. ya~anllsal, c;arpmtllann e~lik cnigi duyumlu olarak ya~anan
bir ~eye doni.i~Lil. Oxfordlu parc;am ni.iklcer bir fclakcti atlatabilirse,
gcrc;ektcn de Virginia Oniversitesi hakkmda daha az kayg1 duy-
mayabilirim.
Rorty, ovi.ilmcye yctcrincc lay1k bic;imde, "evrensel insanhk"
gibi gayesiz soyutlamalardan kurtulmamn bizi ahlaki ve politik a-
~•dan daha etkili k!lacagma gerc;ekten inan1yor gibidir. Rorly bu
soyutlamalara yanll~ olduklan ic;in degil (bu. her ~eydcn once. o-
nun yeltenmckten bile pck hJ~Ianmad1gt liirde bir yargldlr), c-
1.37
limizdcki astl sorunun ~o=arpttmalan olduklan i~in kar~tdtr daha ~ok.
Bununla birlikte, Rorty'nin, cinayetin hukukun i.istiindc duran a-
ristokratlar, bilgi fukarast cahil putpercstler ve cinayete yer vcrcn
ve zaman i'iinde kutsalla~mt~ gclencklcri olanlar haricinde herkes
i'iin yanh~ olduguna inanan ti.irden bir evrenselcilik-kar~lll ile ken-
disi arasma mesafe koymak i~in baz1 dayanaklar bulmast gc-
rekecektir. Aydmlanma i~tc bu ti.irden bir imtiyaza kar§t koymaya
'iah~tyordu; bu ku~kusuz saglam bir sezgisel giice sahip bir da-
vadtr. Pratikte her zaman dcgilse de teoride. bu savunu, ycrlilcrin
ahlaki crdemden yoksun olduklanm ya da erdcm konusunda ba-
sitc;e kendilerininkiyle ic; i~e gec;irilcmeyen fikirlere sahip ol-
duklanm di.i~i.inen paternal zihniyetli kolonyalistlere verebilcce-
giniz gii~lii bir yanll sunuyordu. insanm ozglirle~rnesi fikri Ay-
dmlanma soyuna mensuptur ve bu fikri seferber eden post-
modcrnistler kendi kar~Itlanna kac;milmaz olarak bon;ludur. Buna
benzcr bic;imde, bizzat Aydmlanma, sikltkla alay ettigi Muscvi-
Htristiyan gelcnegin-dcn evrcnsel adalet vc e~itlik kavramlanm
devralmt~lt. Evrensellik, konu ozgiirliik, adalet ve mutluluk ol-
dugunda hcrkesin sozle~mcdc ycr almast gerektigi anlamma gelir.
Ama kimin sozle~mesinde? Kendilerine ozgii insanhk de-
gi~kesinin ba~ka hcrkes ic;in de gec;crli olmas1 gerektigini varsayan
Bauh beyaz crkeklerin yer aldtklan sozle~medc mi? Evrcnsellik
fikrinin simsarhgmm yaptldtgt hirincil yollardan hiri kcsinliklc bu-
dur ve bu kadanyla da postmodcrn itiraz hedefini tutturur. Sorun
yalmzca, postmodcrnistlcrin 'iogulculuktan uzak tipik bir tutumla
cvrenselligin banndtrdtgt anlamm bundan iharer olabileccgini ta-
hayyiil etmeleridir. Postmodernistler boyle bir evrenselciligin yal-
mzca kiiltiirel farkhhgm hakktm yiyeceginden korkarlar ve bu kor-
kulannda hi'i de haks1z olmadtklannt gosteren bolca kanll vard1r.
Ama evrensellik ile farklthgm zorunlu olarak bagda~maz olmalan
gcrekmez. Ornegin, insanlann c~itligi kavrmmm aim. Bunu, ti.im
insanlann somut nitelikleri haktmmdan e~il olduklan anlammda
yorumlayabilirsiniz ve bu yorum da a'itk~a budalaca bir yorum o-
lur: Belli bazt ac;tlardan oazt insanlar ha~kalanndan daha zari f ya
da daha pejmiirdcdir. Ya da liherallcrlc birlikte, c~itsizle~me ko-
nusunda herkcsin c~it ftrsata sahip olmast gerektigi yorumunu ya-
pabilirsiniz. Bu yorum da insan qitliginin bundan daha derin bir
l3R
§eyleri ifade etmesi gerektigi, baz1 sosyalistlerin "varhgm C§itligi"
dedikleri ~eyle belirsiz bir yoldan alakah olmas1 gerektigi
yoniindeki gii~lii sezgimizi kavramaktan uzakt1r. D. H. Law-
rence'm Aaron's Rod adh romamndaki bir karaktcr, tiim insan var-
hklann ruhen e~it olduklanm, ama daha sonra da bunun en az e§il
olduklan yer oldugunun kendilerine kaba bi~imde ogretildigini
soyler SIZlanarak. Oylcyse, insanlara e~it davranmak ne an lama ge-
lebilir? Bunun insanlara aym bi~imde davranmak anlamma ge-
lemeyecegine ku~ku yok; ~iinkii bu bireyler farkh ihtiya~lar ve ka-
pasiteler banndmyorlarsa eger. kendileri-ne c~it davmnmak
kesinlikle adaletsizligc yo! ac;acaktlr. i~te bu nedenledir ki, Marx,
The Critique of Gotha Pro.~ramme'da ve ba§ka yerlerde C§itlik nos-
yonunu tipik bir burjuva soyutlamas1 olarak. gizliden gizliye meta
bi~imi miibadeleleri modeline gore kurulmu~ bir soyutlama olarak
nitelendirmi§ti. Sosyalizm sonucrta C§itlikle fazla ilgilenmez. iki in-
sana e§it davranmak mut~aka, onlara aym bicrimde davranmak de-
gil, farkh ihtiya~lanna e§it derccede yamt vcrmek anlamma gel-
melidir. Soz konusu olan, bu iki insanm e~it bireyler olmas1 degil,
ikisinin de c~it ol~iide birer birey olmas1dlr. Ve bu kadar1yla, akla
yatkm bir c§itlik kavram1 zaten farkhhk nosyonunu i~crimler.
Bu kar~1hkh i~erimleme ba~ka yollarla da ortaya ~1kar. Marx,
gene! ya da evrensel bir insan dogasma gii~lii bicrimde inamyordu.
ama bireyle§meyi de bu gene! insanhgm kopmaz bir par~as1 olarak
goriiyordu. Kendi dogalanmlZI farkh bicrimlerdc ya~ayacak ~ekildc
olu~mamlz, mensubu oldugumuz tiiriin bir ozelligidir -ortahkta bir-
birleriyle eksiksiz bicrimde ozde§ domateslerin olmamas1 an-
lammda degil. bu bireyle§menin bizim "tiirscl variJgJmlz"m bir fa-
aliyeti olmas1 anlammda. Kendimizi ba~kalannm araclhglyla
biricik bireyler haline getirmemiz, mensubu oldugumuz tiiriin ya-
§ammm bir par~as1d1r. Farkhhk bizim acr1rn1zdan dogald1r; ve bi-
reysellik ile evrensellik arasmdaki bu siirekli etkile§ime bir ornek
gormek istiyorsak, bunun i~in yalmzca dil fenomenine egilmemiz
yetcrli olacakt1r.9 Ama farkhhk ilc evrensellik §U anlamda da bir-
birlcrini kar~1hkh olarak i~erimler: Klasik liberalizmc gore, ev-
rensellik sonucrta farkhhk u.~ruT/a var olur. insan varhklann "vc-

9. Bkz. Manfred Frank. What is Neostructuralism? (Minneapolis, 1989).

139
rili" farkhhklanyla kar~JI~ttg&m&zda, ilkin bu ozgtilltiklerden so-
yutlama yaparak hepsinin e~it politik haklarla donauld&klan bir so-
nuca varmahy1z. Ama bu soyutlamanm gayesi bizi farkhhgm "da-
ha ytiksek" bir a~amasma, tUm bireylerin kendilerine ozgii
yollardan geli~ebilmck itfin ihtiyatf duyduklan ozgiirliik, giivcnlik
ve kaynaklara sahip olacaklan bir a~amaya ula§llrmakttr.
Sosyalistlcrin i~aret euikleri gibi, smtfh toplumlarda bu fiili
farkhhklann ironik sonucu tam da farklthklann olu~up geli~tiklcri
e~itlik tcmclinin sUrekli tahrip edilmesi olsa da takdire deger bir i-
dealdir bu. Sm1fl1 toplumlarda insanlar hukuki ve politik diizey-
lerde soyut olarak e~itlenir. ama toplumsal ve ekonomik diizey-
lerdc e~itsiz hale gelirler. Bu tiir bir durumda bircyscl geli§im
ba~ka bireylerin somiirlilmcsindcn ayn tutulamayacagmdan (bu. li-
bcrallcrin kabul etmeye yanalimadtklan bir noktadtr), sonunda bu
durumun tuhaf bir ~ekilde kcndi kcndini katleden bir toplumsal
diizen oldugu ortaya tftkacakttr. Bu kiiltiiriin i"kin elqtirisi stfattyla
Marksizm, bu kUlti.irUn ideallcrini, kahct bi"imde bor"Ju oldugunu
bildigi idcallcrini alkl~lar. Modern donemlerin ball radikallerindcn
farkh olarak, "burjuva" terimi Marx'a gore kendiliginden "kotti"
anlamma gclmcz; boyle bir §Cy, modern donemlerin radikallerinin
onaylamadtklan varsaytlan tarih d1~1 bir ahlak"1hk par"as1 olurdu.
Ama aynt zamanda. pratiktc bu zarif idcallcrin, duyumlu ozgiilliik-
lcrin hepsini nastl da topuklannm aluna alarak partfaladtgmt
gostermek i"in Marksizm one <;tkar. Sonu"ta Marksizm ile post-
modernizm aras&nda farkh!Jk sorunu tizerine bir "all~ma yoktur:
Marx'm biitiin politik ctigi, duyumlu tikelligi ya da bireysel
gii"lcrin zenginliginin tamammt, soyutlanmanm mctafizik ha-
pishanesinden kurtarmaya adanmt§ltr. Buradaki tek sorun Marx'm,
herkesin biricik farkhhgma sayg1 gostcrilecekse bu etigin evrensel
cilt;ekte geni~letilmesi gcrektigini, bunun da sonu"ta zorunlu olarak
soyutlamayt i9eren bir siirctf oldugunu kabul ctmesidir.
Sosyalistlcr ya da hict degilse Marksistler genellikle, evrenselci
olduklan gcrckt;esiyle hararctli bi9imdc paylantrlar. Bu bir an-
lamda dogru olsa bile. ba§ka bir anlamda yanh~ttr. Ki~i. ba~ka
~cylerin yam stra, tam d<l evrcnscllik ~u anda herhangi olumlu bir
anlamda (slff betimsel ya da ideolojik anlammm kar~tlt olarak) var
olmadtgt ir;in sosyalisllir. bzgi.irliik. mutluluk ve adaleucn hcntiz
140
herkes pay almamaktadtr. Bunun ge~ekle~mcsini onlcyen ktsmen,
insanhgm tikel bir kesiminin, kabaca soylenirse Bat1h insamn dc-
gerleri VC ozgtirJtikJcrinin btittin yerktireyi kapsayacak §Ckiide ge-
ni~JetiJrnesiyJe bu durumun gerc;ekle~tirilebilecegini savunan yan-
h~ evrensclciliktir. "Tarihin sonu" miti. bunun ya gerc;ekle~tigini
ya da ger~ekle~me yolunda ilerledigini bildiren kendindcn ho~nut
inanc;ttr. Sosyalizm bu yanh~ cvrenselciligi, genellikle ev-
rensclciligin obtir ytizti olan bir ktilttirel tikelcilik adma degil, her-
kesin kcndi farkhhgmt obtirlerinin ontine dikerek mtizakere etme
hakkma sahip olmast adma ele~tirir. Vc bu sonu gelmeyen i~lcrde,
hie; kimscnin ~u anki farkhhgmm varhgmt stirdtirecegi ga-
rantilencmez; bu. gtintimtiztin belli militan tikclciliklerinin ku-
lagma ho~ bir melodi gibi gelmeyeccktir. Sosyalizm. bu anlamda
evrensel aktl ile ktilttirtin stmrlandtrdtgt pratikler. soyut haklar ile
somut yakmhklar. libcralizm ile cemaatc;ilik, Aydmlanma'mn do-
gas! ilc postmodem ktilllir arasmda halihaztrda hulunan kar-
~tthklann yaptstm bozar. Dtinyanm gitgide daha ktiresel bir hale
mi yoksa daha ycrel bir hale mi geldigi sorulanna verilecek yamt
gii~li.i bir evcuir; ama bu iki boyut. anayurt ncdir bilmeyen u-
lus~m §irketlcr bolgcselcilikten ba~ka hic;bir ~eyden anlamayan
Clnik miiJiyetc;iJikJerJe kar~1 kar~tya gcJdikc;e, birini obtiriiniin kor-
kun~ bir parodisine donu~curecck ~ekilde icip stkl§ttrnlt~ ve ha-
lihaztrda bir c;1kmaza saplamp kalmt~L1r. 0 ncdcnle, farkhhk ile ev-
rcnsellik arasmdaki hagmulan yeniden tammlamak tcorik bir
ah§llrmadan daha fazla bir ~cydir. Bu bagmtrlann tanmu, lahmete
ginneye dcgcr herhangi bir politik geleccgin belirtkcsi olabilir
pckala.
Bugiinlerdc ortaya pek crzkmayan, hiyerar~i yanhst eski usiil bir
muhafazakar, insan varhklar arasmdaki "verili" farkhhklann
dogrudan dogruya politik terimlcre aktanlmast gerektiginc inamr:
Onderlik etrnek ic;in gerckli en iyi niteliklerc sahip olanlar yonctici
olrnahdzrlar. Bugtin hernen herkes, bu gori.i~tin, soz konusu "verili"
nitcliklcrin gerc;ekte ne kadar az oldugunu gosteren olgulann
iistiindc patinaj yapt1gmz kabul cdccekrir. Liberallerin onaya at-
tzklan savunular biraz daha karma~tk: ilkin, "vcrili" e~itsizliklerin
dcvlet ayg111 taraf1ndan ytizcyscl olarak e~itlenrnesi gcrckir.
boylclikle herkes ba~ka herkesle a~ag1 yukan e~it bir ~ansa sahip o-
141
lacaktir; ama bu daha sonra tic;tincti bir 3.§amayla, yani bir~ok fark-
hhk ve bireysclligin ~i~ek ac;acag1 bir 3.§amayla sonu~lanacakur. 0
nedenle, libcralizm, cski ustil muhafazakarltgm bir a~ama otcsine
gec;mc yontinde bir basmc; uygular; ama aym zamanda post-
modcmizmin btiytik bir k1smmm da bir a§ama otcsine uzamr. Bu
konular soz konusu edildigi siirecc postmodcrnizm ne liberaldir ne
de muhafazakar, yalmzca ozgtirliikc;tidiir. Bununla birlikte, daha
once gordtigtimtiz gibi, bu ozgtirliikc;tiltik tuhaf bir ~ekilde,
tizgiirle~tirilecek bir ozneden geriye pek bir §CY bJTakmayan bir
ozgiirWkc;tiltikttir. Postmodernizm, libcralizmden farkh olarak, ev-
renselligin siizgecindcn gec;erek tibiir yakada ortaya 91kmayan bir
farkhhk ister; humm ncdeni de, bu siizgeyten gec;tiklcri takdirde
farkhhklann en route• koktinden soktili.ip aulacagmdan kork-
masJdJr. Ama postmodernizm farkhhklann her yerdc c;ogalmasm1
istediginden, bunun yalmzca bir ttir utanga!f cvrensclcilik ol-
madigllli kabul etmemiz zordur. Kimsenin kimseyle kiyaslanabilir
olmadJgi bir toplurn olu§ltmnak istediginizi savunrnak, kac;milmaz
olarak totalle~tirici, evrensclci bir iddiada bulunmaktiT. Yeri gcl-
mi~ken, bunun, Romantizmin en az kli§elc§mi~ iddias1 oldugunu vc
bu nedenle postmoderndcn ziyade pre-modernist bir iddia ol-
dugunu belirteyim. Bu Lip ozgiirlLikc;i.i!er, farkhhklann c;ogahJ!masi
amacma ters di.i§ti.igii kamsmda olduklan soylemlere bizzat dal-
maksizm farkhhkJarm her yerdc c;ogaltilmasmm nas1l saglana-
bilccegini ac;Iklayamazlar. Daha gcli§kin bir postrnodcrn teorisyen
c;c§idi, i§te bu ncdcnle evrenselciligi biisbiitiin reddctmeyecek, as-
lmda hie; reddcdcmeyecektir: Jacques Derrida hic;bir §Ckilde Ay-
dmlanma'ya basitc;e kaq1 yikmaz, son donemlerinde Michel Fo-
ucault da oyle.
Sosyalistler ve postmodernistlcr, sonunda farkl il1k kavrammm
c~itlik ve e§itsizlik fikirkrinin otcsine yol aldigi konusunda an-
la§maktadJrlar. Tum insanlar arasmda, ba§ka bir insan varhgm hu-
zurundayken (in presence) c~itligi ya da C§itsizligi dcgil, yalmzca
otekiligi ya§antlladigmi bclirten D. H. Lawrence'tt. Ama bu ifadc,
sizin mevcudiydinizi (presence) basitc;e "oteki" olarak hissctmcsi
ihtimal dl§l olan hir kolenin mevcudiyetine verilecck tcpki ic;in de
gcc;erli olabilir. Ozgtirliik4Stiler burjuva demokrasisinc kadar u-
• Yolda, yolunun ustunde. (~.n.)

142
zanamazken, liberallcr de burjuva demokrasisinin otesine ge-
'rcmezlcr. Her iki inancm ortak noktas1, nihai ideal olarak farkltltga
deger vermelcridir, bu farklillklar farklt olabilse de. ikisinin de
sosyalizmden ayn dii~tiikleri nokta budur. Sosyalizme gore, fark-
hhk, nihai amacm bir par~as1 olup bu amaca eri~me siirecindcn ko-
parlllamaz olsa bile, nihai ama~ dcgildir kesinliklc. Tek ba~ma
farkltltk sorununa yaslanan bir politika, geleneksel liberalizmin
'rok uzagma gidemeyecektir -aslmda, barmd1rd1gJ ~ogulluk, ~ok­
kathltk, ge~icilik, totalite-kar~llhg1, a~1k u~luluk vb. 'rc~nisiylc
postmodernizmin biiyiik bir boliigii kurt postuna hiiriinmii~ bir li-
bcral-izm kuzusu gibi goriinmcktcdir. Sosyalizmin politik amac1
farkllhkta durup kalmak (bu. diizmece bir evrcnselciligin kiistah
bir yoniiyle yetinmek olurdu) dcgil. insani ortakhk ya da kar-
~lhklthk diizcyinde farkhltgm ozgiirle~mesidir. Bu. sonunda ancak
kar~1hkh yollarla ara§tmlabilccck gcr~ck farkhhklanm1zm ke~fc­
dilmesi ya da yaralllmasl a~1S111dan zaruridir; bu durumda
ke~fedilecek farkhhklann halihaZifda dii~iindiigiimiizden farkh ol-
dugunu da gorebiliriz pckala. Dana oy\e. geliyor ki, i~i bo~ bir cv-
rcnsclcilik ilc miyop bir tikclcilik arasmda s1k1~1p kaldJguniZ i~in,
~u anda hangi politik bi~imlerin boylesi bir siireci miimkiin
kllacagm1 tam olarak bctimleycmeyiz. Bu acizlik esascn, Adorno
gibi teorisyenlerin duyumlu ozgiilliigii ~igncmektcn ziyade zen-
ginle~tirecek yeni bir totalite bi~imi tahayyiil ctmeyc
ba~lad1klannda [awe de mieux· sanat eserine ba~vurmak zorunda
kalmalannda ortaya ~1kan bir ikilemin i§aretidir.
Bu zorluklara ragmen, kiiltiirel farkhhklara sayg1 herhangi bir
adil toplum i~in sine qua non·· olmasma ragmen, ne kiiltiircl fark-
hltga sayg1 ne de soyut bir e§itlik adil bir toplumun telos'u olabilir.
Sevecenlik, dayam~ma, ~efkat, kar~Jltkh i~birligi etiginin tersine,
kcndi i~inde bir ama~ olarak soylenen bu farkhhk ilahisi, ozel bir
tck yanhhk ve yoksulluk sergilcmektcdir. Erkckler ve kadmlar
~e§itli somiirii bi~imlcri altmda ~iiriirken farkhhk ger~ek anlam1yla
serpilemez; ve bu somiirii bi~imlerine kar§J elkin bir sava~
yiiri.itmek, insanhk tcrimi ~er~evesindc gcli§tirilmi~. ka~mlimaz o-
larak evrensel nitcliktc fikirler gerektirir.
• Daha 1yi bir allernatil olmad!Ql IC{in. daha iyi bir tercih bulunana kadar. (c;:.n.)
"Olmazsa olmaz. zorunlu olarak gerekli. (c;.n.)

143
 Postmodemizm yalmzca bir tur teorik hata degildir clbet. Ba~ka
~eylerin yam stra, Batt'daki ozglil bir tarihsel ~agtn. a~agtlanmt~ ve
hakaretlere maruz kalmt~ gruplann. tarihlerinden vc bcnliklcrinden
artakalmt~ baz1 par~alan yeniden cldc etmeye ba~ladtklan bir r;agm
idcolojisidir. Bu, daha once savundugum gibi. postmodemizm e-
giliminin en degcrli ba~anstdtr; vc tanmma ugrunda sancllt bir
miicadcleye giri~mi~ olanlann ~u anda. evrensclligi ir;erimleycn ka-
buk degi~tinni~ nosyonlara. bilhassa bunlar gcleneksel olarak
dii~manlan olmu~ gruplann ir;inden serpilip geli~irkcn, hararetle al-
kt~ tutmalannt beklemek gcr~ckr;i bir tutum olmaz. Bu anlayt~lar,
tarihscl olarak cvrenselligin en zararlt bir;imleriyle hfilfi sanna~ do-
la~ oldukl:m donem de dahil olmak uzere, gercgindcn fazla uyumlu
bir goruniim sergilemcktedir. Esascn cvrenselciligin kotii bir r;e~idi
var; ama tikclciligin de kotu bir r;c~idi var. Aydmlanmamn cv-
rcnsclciligi pratiktc dt~laylCtdtr, evct; ama etnik tikelcilik hem pra-
tikte hem tcoride dt~laytct olabilir. Birini i:ihiiriiyle ikame cdcrek
pek bir ~ey kazantlamaz; hatta ikisini birdcn savunarak kazamlacak
~cy de pek az olabilir ~u anda. Sosyalizmin gozden dii~mesi ve bu-
nunla c~anh olarak kimlik politikast dcnilen politika tiiriiniin orlaya
r;tkmastyla birlikte, uzun si.irccck bir "militan tikelcilik" (Raymond
Williams) doncminc girmi~ bulunuyoruz muhtcmclen; bu doncmin
ktsa siirccegini ummak da aptalhk olur.
Ama tarihscl bir dti~iinmc bir;imi ilc kaderci dii~linmc bir;imi a-
rasmda bir fark var. Postmodernizmin biiyiik bir boliimti ABD'den
serpildi ya da en azmdan orada htzla kokle~ti. Bu durum bu tilkcnin
en yola gelmcz politik sorunlannm baziiannt yansttmaktadtr.
Boyle baklldtgmda, kendi politik arka bahr;csini gene! olarak
diinyaya yansttmak, bu ctnomerkezcilik-kar~1tltgt ar;tsmdan bir par-
r;a ctnomerkczci saytlabilir bclki de. Bu, soz konusu ulusun pck ya-
banctst olmadtgt bir jesttir. <;in, diyet kola ile birlikte Dcrrida'yt da
ithal cuigindcn, ~u anda Pekin Universitesinde postmodern in-
celcmelcr tizcrinde yogunla~an bir enstitii var.'o Postmodcrnizm bir

10. Burada. daha derinden ara~ttnlmast gereken bir zaman-~arptkllgt si:iz ko-
nusu. O~uncii Dunya toplumlanm, iyi ve kOtii sonw;lanyla geli~kin bir mo-
demlikten mahrum btrakan kolonyal siire~ler bugiin biiyiik Ot~iide neo-kolonyal
siire~ler dogurdu. Bu siirec;lerin sonucunda. hAIA bliyiik i:il~iide pre-modem olan

144
ki.illiirelcilik bi~imiysc cger. bunun nedeni, ba~ka ~ylerin yam
sua, farkh ctnik gruplann toplumsal vc ckonomik a~tdan pay-
la~llklan ortak noktalarm sonu~la ktilltircl farkhhklanndan daha
oncmli oldugunu kabul etmeye yana~mamastdtr. Nc a~tdan daha
onemli derscniz: Kendi politik ozgtirle~me hedefleri a~tstndan. Bu
gruplann hem trk~tltgm hem de kapitalizmin magduru ol-
duklanndan ku~ku duyulamayacagt gibi. trk~tltk-kar~ttlan ile ka-
pilalizm-kar~ttlan arasmda, bunlann hangisinin daha onemli ol-
dugu konusunda bir ~alt~ma yaraltlmast da soz konusu olamaz. Bu
yalmzca, ABD'deki radikal akademi ~evrelerinin btiyi.ik ktsmtmn
ivcdi politik sorunlan kendi mesleki tcrimlerine yumu~ak bi~imde
terciimc etmclerinin ba~ka bir ornegi olur. ABD"dcki bu tcrciime
i§(cmi. kampiis Stnlrlanmn Olesindeki !f3ll§ffi3Jann <;irkin bi~imde
akadcmik rarsalan savunma ya da destckleme ctrafmda donen iti§
kak1~lara donii§mesiyle, radikal rakiplerin dii~i.insel pazarda kavga
ctmeleriyle, ara~tmna fonlanmn §U degil de bu avangard giri~ime
tahsis edilmesiyle sonu~lamr. Sol, politik dii~mammn pen~e al-
masmt beklemeden kendi kendini htrpalama gibi ~a~maz bir us-
tahga her zaman sahipti. Oysa sorun daha ziyade, etnik gruplann.
aralanndaki ktilliircl farkhhklan hastr allt ctmeksizin maddi
somiirti gibi ortak bir sorundan harckctlc birle~tikleri takdirde. ken-
dilerini topyekiin ezen sistcmi par~alaytp dag1tma konusunda sahip
olacaklan ~ansm, hcrhangi bir cemaal kokenli talebin saglayabilc-
cegindcn daha btiytik olacagmt ilcri stirmckten ibarenir. Bu ccmaal
kokenli talcplcr elbcttc oncmli; ama omegin mtilkiyet sahipligi vc
denetiminc ili~kin sorunlan strf yerel nitelikteki bir soz dagarctgt i-
~erisinde ifade edemczsiniz. Boyle bir projenin ~u anda ABO'de ya
da bu bak.Jmdan ba§ka hcrhangi bir ycrdc gtindemdc olmamast ger-
~egi. bOyle bir projenin onemini yads1yarak giindeme gelme ih-
timalini daha fazla cngcllcmenin mazcreti olamaz. Kiiltiirelcilik. e-
dcbiyatla ugrapn entelekti.iellerin her zaman kar§t kar~tya
kaldtklan mesleki bir tehlikedir ve Bau'mn halihaztrdaki politik
formasyonlar Batmm postmodemliginin girdabma kapiimi~Iardir. 0 nedenle, ge-
cikmi~lik mevsimsiz bir geli~kinligi dogurdugu i~in, evrilmi~ bir rnodernligin so-
nucu olmayan bir postmodernllk gitgide bu toplumlann kaderi haline geliyor.
Buna ilave bir ~li9ki de, arkaik ile avangard arasmdaki bu sancrh gerilimin,
kulturel dOzeyde, bir modernist sanaun klasik ko~ullanna benzer bir ~eyleri ye·
niden urelmesidir.

145
durumuna ili~kin
belli bir yorumun geli~tirilmcsinde harika i~ler
gormil~tiir. Gelgelelim, kcndi kimlikleri ve miraslan konusunda ye-
niden hak iddia ctmeyc c;ah~anlar acrtsmdan killtilr ne dcnli hayati
olursa olsun, bu politik ~aii~malar killtilr etrafmda cereyan ctmiyor.
Postmodernizm gene! bir insanhk nosyonunu, azmhklara olan
baghhgmdan otilril sorgular: ama 1rkc,:I saldm kar~Ismda azmhklan
savunmak ic,:in boyle bir nosyona ba~vurmanm zorunlu olmayacag1
dil~ilncesini anlayam1yorum.
Aynca. gilnilmilzdc killtilrclcilik. zan altmda kahm~ gorilnen bir
cvrensel rasyonclligc kar~1 anla~IIabilir bir a!?ITI tepki olarak.
kiiltUrcl gorecclikc,:ilik bic,:iminc bilriinmti~ti.ir. (Bir keresindc Jac-
ques Derrida'nm i~arct cltigi gibi, bir ~eyi vurguladigmizda, a~m
vurgulami~ olursunuz). Bizzat rasyonellik konusunda bir iki
sozctiklc konu~maya ba~layabilirsiniz ~iinkti postmodcrnistlcrin ba-
zllan evrcnsel bir rasyonelliktcn c,:ckinirken, bazllan yalmzca ras-
yoncllikten c;ekinir. Rasyonclligin arac;sal tilri.ini.in gorillmcmi~ o-
ranlarda ~i~tigi bir c;agda ya~1yor olmalan postmodcrnistlcri pek
ilgilcndirmez. Bi.iyle bir donemdc baz1 kimselerin ncsnelligi nes-
nclcilikle ya da bilimscl sorgulamay• bilimselcilikle kan~IIrmaya
ba~lamalan beklencbilir. tBununla birliktc. postmodern san(ll e-
serinin i.inli.i "duygu yoksunlugu"nda postmodern kiilttir, bi-
limselciligin cstetik muadilini banndmr..l Ncsndllik, ba~ka ~cylerin
yam ma. otekilerin gerc;ekligi kar~1smdaki mcrkczsiz bir a~1khk
anlamma gelir ve Platonculann bildiklcri gihi, en duygulanunsal a-
<;thmlannda sevgiylc yakmdan baglanllhdir. Buna tam anlatlllyla
ula~manm nercdeysc imkans1z olmas1 ger~egi, bizi bu yolda c;aba
gostcrmektcn ahkoymamahd1r. Akll. en iyi bi~imi altmda ci:imert-
likle bagmlllldir; bir ba~kasmm iddiasmm. bizim c,:tkarlanmJza vc
arzulanm1za ters dil~ti.igii anlarda bile dogru ya da adibnc ol-
dugunu kabul edcbilmc yctcnegiyle bagmtlltdtr. Bu anlamda akla
yatkm. makul olmak, kupkuru bir hesab1 degil, cesare!, gcrc;ck~ilik,
adalct, tcvazu ve gonill zenginligini gerektirir; bunun alayc1 ka-
yiLstzhk.la hi~bir ilgisi yoktur kesinlikle. Daha i~e yarar an-
lamlannda ncsncllik. belli tilrdcn hakikat-iddialannm stati.isiine ya
da belli tUnic soz edimlerinin dog<~sma gondennc yapar. Size kotil
hir giln gc~irdigimi soyledigimdc. kendimi 0 gtin nedeni bclirsiz
bic;imde kcyifsiz hisscuigimi bildirdigimi dii-?iintir, hir tUr oznel
14(1 fJI),\RKt\/Pn~IR\O(It"fnizntJn Yami.,.OJinOJI;arl
sozcc olarak kabul edersiniz. Soylcdigim ~eyin ~u anlama geldigini
de dii~iinebilirsiniz: "Mozart'm ~u kon~ertosunu ne zaman din-
lescm, potin cilas1 gelir akhma". Ama sizin kategorik hatamzt kay-
dederek. kullandtgtm ifadenin resnel bir giicc sahip olmayt a-
ma~lad•gma i~arct cdcrim. Kotii bir giin gc~irdim ~iinkii klZlm,
biriktirdigim Liim paralan alarak. Amsterdam'da bir gcce kuliibii
a~mak i~in ka~1p gilli. Sonunda yamldtgtm ortaya ~1kabilir; kiZlm
yalmzca ko~edeki diikkana ah~vcri~ yapmaya gitmi~ olabilir. Ama
benim ifadem her haliikarda nesnel bir amaca sahiptir.
Kiiltiirel gorecelik~ilik meydan sava§ma en haztr oldugu an-
larda, farkh kiiltiirlerin tamamen kcndi kendilerini dogruladtklanm
ve kar§thkh olarak kiyaslanamaz olduklanm tahayyiil cder. Ara-
lannda ortak bir rasyonellik tiirii olsaydt bile, bu rasyonelligin ilkin
her iki kiiltiiriin tamamen farkh tcrimlerine terciime edilmesi ge-
rckecck, boylece, bununla ozdc~lc~cceklerini varsaysak da, sozii e-
dilen rasyoncllik ortak bir zemin saglamaktan c;•kacakttr. Ba~ka
kiiltiirden biriyle kar§tla~ttgmda hi~ kimse bu bi~imde yam! ver-
mez pek; kar~Iltkh diyalogun kar!jtsma ~1kan zorluklar ne kadar
goz korkutursa korkutsun, hi~ kimse bir ba~kasma sanki aralannda
ortak bir ~ey yokmu~ gibi davranmaz. Ama ampirik a~tdan akla
yatkm olmayan bu savunu varhgm1 siirdi.irmcyc dcvam clli. Kiil-
tiirler kendi i~lerinde kcndi kendilerini dogruluyorlarsa eger,
kiilti.iri.imi.izi.in ba~ka bir ki.ilti.ir hakkmda bir yargtya varmamn yo-
luna bakmas1 strf emperyal bir ki.istahhk olacakttr. Aym ge-
rek~eylc ba~ka kiilti.irler de bizimkini yargilayamaz. Ba~ka bi-
rilerinc bir ~cylcr soyleyememcnin sonucu, onun da bizc bir ~ey
soyleyemcmcsidir. Boylelikle postmodern etnomerkezcilik-kar~IL­
hgt kendi kiilti.iri.imi.izi.i ba~kalannm cle~tirilerinden yahllr. O~i.inci.i
Di.inya denilen bolgelerden yi.iksclcn act dolu inlemelcrin hcpsi, bi-
zim hal ve gidi~allmtzt bizimle hi~ ilgisi olmayan terimlcr ~cr~cve­
sinde yorumladtklanndan, gi.ivenlc duymazliktan gclinebilir.
Evrenscl ilc tikel, ki.ilti.irelciligin ilgisiz kalmayacag1 ba~ka bir
anlamda da uzla§maz degildir. Ki.ilti.irler yalmzca ba~ka bir
ki.ilti.iri.in konumundan i.irctilmi~ evrenselci i:il~i.itlcrle degil, bizzat
kendi i~lerinde ti.irctilmi§ cvrenselci ol~i.itlcrle cle~Lirilebilir. Char-
les Taylor'un bclirnigi gibi. hu "ahlaki bak1~ ... toplumumuz i~indc
cvrensel saygt standartim kar§Ilayamayan ti.im inan~ vc pratiklerin
147
ac•mas1z bir ele~tirisini dogurur". 11 Bu yal111zca ba~ka halklann
kiilliirlerine miidahale etme meselesi degil, kendi kiilliiriimiizc
miidahale etme meselesidir. Bel~ika ya da Bornco'da kadmlann in-
sanhktan liimiiylc di~Ianmalanm protcsto eden feministler tam da
boyle bir miidahaledc bulunmaktadirlar. "Etnosantrizm"e gelince,
tam da Balli! fikirlerin birka~mm neo-kolonyal diinyada politik e-
!l!~tiri i~in i~e yarayabilecegi bir s1rada, Bat1h fikirlerin bir sur;Iuluk
duygusuyla terk edildigi bir par~a maskaraca bir duruma batm1~
bulunuyoruz. Kolonyalizmin birakllgi miras Batil1 libcralleri ya da
postmodernistleri anla~IIabilir bir hi~imdc o kadar hasta ctti ki.
~imdi a~m bir kiiltiirel kendindcn nefrct duygusuyla, kendi ta-
rihlerinin uzun siiredir golgeledigi halklann i~inc yarayabilecek
nosyonlardan baz1Ianm aceleyle yap1bozumuna tabi tutmaya
c;alt§l)'Orlar. Bunu ileri siinnek. neo-kolonyal politik muhalefctin.
c;oziimiin oldugu kadar sorunun da bir par~as1 olagclcn Batl11 Ay-
dmlanma'ya itaatkar bi~imde uyum gostermelcri gerektigini sa-
vunmak anlamma gelmez. Ama kendi kiiltiirlerinin hi~ degerli ol-
madigmi ya da pek az bir degeri oldugunu dii§iinen ve bunun
sonucunda ba~kalannm bu kiiltiiri.in baz1 parc;alannda bir deger
bulmas1 olanagma giivensizl ikle bakan Bat III radikaller. Ball II fi-
kirler kar~1smda tuhan1ga varan saygi11 bir tutum tak1myorlar. Bu
radikallcrin bu fikirlerin donii~tiiriilcbilcccgini. yenidcn i~lenebile­
cegini. radikal bir yakla~m1la i~lcvsel kilmabilcc.:egini tahayyUI c-
demiyorlanni§ gihi bir halleri v:tr. Bu a~Idan, yine aym uerllcn
mustarip olan muhafazakar kar~lllanna ~ok bcnziyorlar. Bertoli
Brechl'in sloganmm ("Kullanabildiginiz her ~cyi kullanm. kul-
lanamiyorsamz b1rak111") ya da Walter Benjamin'in taktik tav-
siyesinin ("Toplayabildiginiz her ~cyi 1oplay111, ~iinkii ne zaman i-
~inize yarayacag1 hi~ belli olmaz") i~crdigi imaj1 gozdcn
ka~myorlar. Baz1 politik miicadclelerde orta c;ag a~k ~iirlerinin.
Gerc;ekiistiicii Troc;kistlerin yazilanndan daha fazla i~c ya-
ramayacag111I kim bilcbilir? Radikallcr metnin sabit bir anlam1 ol-
dugu fikrinc gcrc;ekten bu kadar bagh nudular? Ba11nm emekr;i
halklanna. sarf enikleri emek bu kiiltiirlerin kaynagmda yatan Ba-
1111111 ernekc;i halklanna, yalmzca baskiCI bir topluluktan ba~ka bir
§CY olmadiklar111r ars1z hir hoppahkla bildinnek nasrl hir hakarellir!
11. Taylor. Sources of the Self, s. 67-8.

14R
Bunun gibi fazla dramatik jestler bizzat U!flinci.i Di.inya denilen
bolgclerdeki ctnosantrizmin peki~tirilmesine o kadar elveri~li bi-
!fimde hizmet ediyor ki, b~ bclas1 bir ideolojik egilimi dunyanm
bir ko~esinden obi.iriine ihra!f etmekten ba~ka bir i~e yaramtyor.
Evrensellik fikri ozde§lik kavramtm gerektirir: Belli birtaktm
politik ama!flar i!fin (ama her liirli.i ama!f i!fin degil kesinlikle), bi-
reylere birbirlerinin benzeriymi§!fesine davramlmast gerekir. Bu-
rada "ozde§lik". suf babamz Shrophire Lordu diye benden daha
biiyi.ik bir politik otoritcye sahip olma hakktmz yok anlamma gelir.
Oysa ozde~lik. ozdc~likten yoksun olduklan i!fin bir~ok insamn
~i.iruyi.ip gittigi bir !fagda, postmodern di.i§i.incenin en korkun!f u-
macJ!armdan biridir. Haysiyet duygusundan yoksunluk. gonne bo-
zuklugu denli yaygmd1r ve ondan ~ok daha koti.irtimle§tiricidir.
Kim olduklannt !fOk iyi bildiklerini halah bi!fimdc varsaydtklan i-
~in kendilerini tammlamaya ihtiya!f duymayan kesim, bizim
yoneticilerimizdir. Paranoyak bir yapi§tk kimligin kal)JU olarak
makul ol!fi.ide gi.ivenli bir kimlik. insan esenliginin zorunlu bir ko-
§Uludur ve bu gerc;egi belirtcmeycn postmodernistler ahHiken so-
rumsuzluk ctmektedirler. Ne kendisini adland•ramayan bir ozncnin
nc de kendisini gereginden fazla iyi bi!fimde adlandtrabilcn bir
oznenin toplumsal doni.i§i.imi.in etkin bir faili olmas1 muhtemeldir.
Postmodernizm tuhaf bir §Ckilde, su goti.irmez bic;imde olumlu
bir iyi oldugunu di.i~i.indligi.i c;ogullugu, aymhk anlammda ozde~­
ligin kar§ISma !ftkartir. Barbara 1-Icmstein Smith. Colllingenc:ies of
Value (Degerin Olumsalhklari) ba~hkh !fah§masmda §Unu savunur:
"Normlann bir 'kart~Im' olmasi, si.irekli !fOgalmalan, !fall~malan ve
birbirlerini doni.i~tlirmclcri. yarg1 !fall§malannm ad hoc• mi.izakere
edilmeleri ve bizzat normatif otoritenin ~ogulla~Ip. kimileyin
gi.i~lendirici etkiler yaraurken kimileyin yay1larak si.irekli el de-
gi§tirmesinin 'bizim toplumumuz'un bahu" oldugunu savunur.J2
Yazann ba§ka ko~ullar altmda bir tarafa btrakacagt bir to-
talle~tirmcye ba§vurmak zorunda kaldigi bu nadir bulunur sa-
ttrlann. "bizim loplumumuz" deyimini ortti.igi.ini.i gozlemlemek il-
gin~tir. ABD'nin bir ti.ir karnavelesk i.itopya oldugunun farkmda

• Belli bir durum ~r~vesinde, her ~ey olup bittikten sonra. (t;.n.)
12. Barbara Hernstein Smith. Contingencies of Value (Cambridge, Mass.,
1988). s. 94.

149
degildik daha once, ama bizim a~tmtzdan trk ~au~malan, dinsel
fundamcntalizm, ~irketlerin iktidan ve patriyarkal reaksiyon hak-
kmda i~ittigimiz her ~eyin basit~e ktzii propaganda oldugunu
ogrenmek de biro kadar tatmin edici.'3 Latin Amerikah politik ey-
lemcilerin ABD'nin politik yargt ~att~malanm ~ozerken izledigi
mi.itevazt, ad hoc yolu yaygm bi~fimde takdir etmeye ba~lay1p
ba~lamadtklanm ya da silah lobilerinin bitimsizce dcgi~ebilir
normlarm olu~turdugu postmodern bir kan~tm sergileyip ser-
gilemediklerini merak cdiyor insan. Hemstein Smith, postmodem
teorisyenlerin hemen hepsiyle birlikte farkhltk, degi~cbilirlik ve
hcterojenligin "mutlak" bircr iyi oldugunu di.i~i.ini.iyor gibi gori.in-
mcktedir: bu esasen bcnim de uzun bir si.irc savundugum bir ko-
numdur. Ulkemizden topu topu bir veya iki fa~ist partinin ~tkmast,
bana her zaman ingiliz Loplumsal ya§ammm gercksiz yere yok-
sulla~unlmast gibi gori.indi.i. Aynca, birka~ tanecik toplumsal stmfa
saplamp kalmt~ gibiyiz; oysa farkhhklann c;ogalttlmasmt isteyen
postmodcrn buyrugu harfiyen alacak olursak. becerebildigimiz ka-
dar ~ok saytda stntf olu~turmak, diyelim ki iki ya da i.i~f tanc ycni
burjuva smtf ve taze bir toprak sahibi aristokratlar kiimesi o-
lu~tunnak i~in ~aba gostermeliyiz.
<;ogullugun kendi i~inde iyi oldugunu belinen kant. i~i bo~ bir
bic;imciligin vc deh~elli bir tarihdt~t dii~linccnin i.irlinlidi.ir.l 4 Oz-
de~ligin kcndi b~ma olumsuz oldugunu bildiren gori.i~ de oyle.
Postmodernizm rogunlukla ku~kusuz iyi olmakla birlikte hi~bir Za-
man daima iyi olmayan ~ogulluk konusunda dogmatizme varacak
denli tekt;idir (monism). insan, pragmatik bir cti.i~lince bi,iminin,
ortaya attlgt iddialar konusunda hiraz daha baglamsal olmasm1
bekliyor. Oysa postmodcrn politikanm bi.iyi.ik boli.imi.i ozde~lik ve

13. Amerika Birle~ik Devletleri'nin devrimci bir mirast ve 1968 ythnda tarihin
gordOgO e11 bOyuk ban§ mi1ingini. kendi hOkOmetine kar§t ba~lattlmt§ olan ban§
mitingini gerc;:ekle§tiren oldukcra yeni bir §iddetli, cesur stntf sava§tnt banndtran
bir Olke oldugu ammsansm. Bunun gibi degerli gelenekleri crok berbat kc§ullar
al!lnda muhafaza etmek ic;:in craba g6steren Amerikah radikaller her tO riO ovgOyO
hak etmektedir.
14. Bazt postmodern teorisyenlere gore. ·croguii'Jk" terimi. ic;:erimledigi an-
lamdan crok uzak kalarak tekil bir ses c;:tnlattyor. 0 nedenle bu teorisyenler
·c;:ogulluklar" terimini kullanmayt tercih eder. Ama belki bu bile 90k ktsttlaytct ge·
lebilir. Belki. bir "crogulluklar c;:ogulculugu" biraz daha az yekpare gorOnebilir.

ISO
otekilik arasmdaki bir kar~1thga yaslamr: Temelde reddcdilmesi,
hana "mutlaka" reddedilmcsi gcreken ~cy, kendi kcndiyle ozde~­
ligin otckilik ve farkhhk tizcrinde cgcmenlik kunnasidir. Bu po-
Jitika etigi giintimtiziin belli birtakim politik ~ati§tnalanna et-
kileyici bir a~1kllk ve diizgiinliikle hitap edebilmi~tir; ama bir
biitiin olarak ahnd1gmda kcsin olarak k1smi ve basiuir. Otckinin
riim §iddete dayah d1~lanmalan kmanmah m1d1r? Sozgclimi. in-
gilizlerin Hindistan'dan ya da Portekizlilerin Angola'dan dc-
fcdilmclcrini kmayahm m1? Boyle bir politika etigi ozdc§lik ilc
otckilik arasmda dramatik bir kar~Ila§mamn cereyan etmcdigi
somiirii baglamlanna -ornegin, Birmingham i§~i hulma kurumu ya
da Giincy Dogu Asya'mn d(i~iik ucretli i§~ilcrinin llkildiklan izbc
i§ ycrlcri- nas1l hitap edebilecektir? Yoksa postmodernizm tiim po-
litik durumlan bir kcz daha. kendi c;:ogulcu ogretilerini ~igneme pa-
hasma, kcndisinin en fazla oncelik tamdlgl durumlann OlU§IUrdugu
bir model ~erc;:evesinde mi tahayyiil etmcktedir? Kuzey ir-
landa'daki Katolikler ve Protcstanlar birbirlcriyle baz1 ac;:IIardan hi-
rer dii§man olarak kar~I kar§Iya geliyor ve otekinin bula~mas1yla
kendi kiilliirel kimliklcrinin c;:oziilmesindcn korkuyorlar. Bu du-
rumun, postmodernizmin kavrama bcccrisi gosterdigi boyutu bu-
dur, ama genclliklc kavrayabildigi Lek durumdur. Kuzey irlandall
Katolikler ve Protcstanlar baz1 ba§ka ac;:Ilardan birbirlerinc hie; de
yabanc1 degildirler: Onemli sayilabilecek belli dinsel dcgi~keler
bannd1rsa bile neredeyse aym tiirden bir i§~i Silllfi kiiltiiriinii pay-
la~Irlar vc birbirlerinin ne dediklerini genellikle gayet iyi anlarlar.
Kuzcy irlanda'daki c;:ati§mamn kiiltiirel kimlikle bir baglantiSI var,
ama bu ~ati§mamn daha biiyiik kism1 farkh politik dcvletlere
baghlik hisscdcn iki grup arasmdaki ~eki§meyle ilintilidir. Bir-
hiriyle c;:al!§mah alan bu poliLik yakmhklann etik vc politik bir
baglam1 bulunuyor elbet. ama bu baglamm tayin cdici olmad•gma
ku§ku yok. Bir biitiin olarak ahnd•gmda Ulster Protestanlan. ir-
landaca konu§an ya da tesbih c;:ckerck ilahi okuyan insanlann kendi
kiiltiirlcrine burunlanm sokmalanndan korktuklan i~in degil, In-
giliz olarak kald1klannda hem politik hcgemonyalanm siirdiiriip
hem de obiirlcrinden daha yiiksek bir ya~am standar\im muhafaza
edcccklcri ic;:in ingiliz kalmay1 istiyorlar. Burada soziinii ettigimiz
ikinci noktanm "maddeci" oldugunu iddia etsck de, postmodcr-
151
nistlcr buna "ekonomistik" ctiketini yapl~LJracaklardJr.
Evrcnsellik yalmzca idcolojik bir kuruntu dcgildir. Tam tcrsinc,
politik diinyamiZln en cle avuca gclir tck goriiniimiidiir. Bu yaJ-
mzca teorik hayallerinizc gore serbcst~e tercih edebileceginiz ya da
kar~1 ~Jkabilcccginiz bir fikir degil. bizzat kiircscl ger~ckligin ya-
plSJdJr. Justin Roscnberg'in yazd1g1 gibi: "Yinninci yiizyllm sonuna
yakla~1rken ... burnunun ucundakini kastcn gom1ezdcn gclcnler,
gcni~ 6l9ckli, sistcmatik, tarihsel a9•klamaya ihtiya9 duyuldugunu
yads1maya t;all~anlardJr a91k9a. <;iinkii yinninci yiizyll kiirescl sa-
va§lann, ktirescl bir devlct sisteminc yukandan dayatllan idcolojik
9at1~malann, di.inya 9apmda etkikr uyand1ran ckonomik gcni~lcme
ve durgunluklann ve bugiinlerde tiim insanhgm kar§Jsma dikilcn
(ekolojik vc politik) sorunlann 9ag1 olmu~tur". 1 S 0 haldc. tam da
bu sistemin ~imdiyc kadar goriilmedik 61\iide "total" hale gclmeyc
ba~lad1gJ tarihscl ugrakta, baZJ radikal cnLelektiiellerin ni9in biitiin
bir totalitc nosyonunu kotii bir dii§ olarak su9lamaya ba§lad•klarmJ
kcndimize sormahy1z. Bunun nedeni. ba§ka !jeylcrin yam s1ra, cn-
tclcktiicllcrin a§ikar bi4Jimdc "wtalitaryanizm" olan ve tahayyiil c-
dcbildikleri tck totalitc tiirii olan fa§izm ya da Stalinizme saplamp
kalmalan olmasm sakm? <;cvrccilcrin gayet iyi bildikleri gibi, ev-
renscllik sonu\ta hcpimizin aym kii9tik gezegende ikamct ediyor
olmam1z anlmmna gelir; o ncdenle, biz totalitcyi nc kadar u-
nutursak unutalnn. emin olunuz o bizi asia unutmayacakt1r.
Son olarak. birbiriylc 9aL1~an \C~itli anlamlanmn \arpllllgi bir
tcrim olan "hUmanist "e gcldi s1ra. Sozciigiin. ins an varhklann se-
vccenlik vc sayg1ya deger olduklanna inanmay1 anlatan ctik bir an-
lam!; Loplumsal yapJlan insan cylcmliliginin iiriinlcri olarak
gormenin dogru olacagmi anlatan sosyolojik bir anlam1; ve Ro-
ncsans gibi, "insan"m hilginlerin iizcrinde yogunla~uklan merkez
halinc geldigi donemleri anlatan tarihsel bir anlam1 var. SozUnii et-
Ligimiz bu son anlam, terimin ba§ka bir anlamJOJ daha i\ercbilir de,
i9ermeyebilir de: insanlar ve obtir hayvanlar arasmda onemli bir
aynm oldugu vc bunun sonucunda, zorunlu olarak degilse de, in-
sanlann hayvanlara hiikmctmelcri gercktigi yollu bir inan9. Ama
sozciik aym zamanda kutsal ya da dogatistii gti9Ierin yerinc insamn
15. Justin Rosenberg, "Hobsbawm·s Century". Monthly Review, 47, no. 3 (Tem-
muz/Agusles, 1995). s. 154-

152
hukumran olmasm1 tincrcbilir vc bu durumda ateizm ya da bi-
linemezciligin daha olumlu bir c~anlamhst haline gelir ve "dogal-
c!" bir dunya gtiru~u fikriyle birle~ir. Aydmlanma ogretisine gore
bu, insan varhklann vakanna yak1~an, ~km bir gu~ten ziyade ken-
di kapasitelerine guvenmeleridir. Bu anlam sonu~ta "humanist"in
ba~ka bir anlamtyla ~ift olu~turur -genellikle ilcrlemeci ve hatta
utopyac1 i~crimleriyle birlikte, insamn kcndi kendini geli~tirme­
sinin ya da kcndi kusursuzlugu i~in kendisinin ~aba gostcrmesinin
onaylanmas1. Gclgelclim, Batmm r;e~itli Htristiyan humanizmle-
rinin olu§turduklan i:irncklcrin gtistcrdigi gibi, boyle bir inancm zo-
runlu olarak dogaiistliculi.ik-kar~Jll o!mas1 gcrckmez.
Ki~inin bu anlamlann baz1lan a~1smdan humanist olabilirken
tibur anlamlanyla olmayacagJ a~1k~a ortada. Ba~ka insanlann kay-
nar kazanlara canh canh alllarak ha~lanmalanm tinermc anlammda
hemcn hie; kimse anti-humanist dcgildir. ama insan faillerin top-
lumsal sisremlerin urcticilerinden ziyade bu sistemlerin urunlcri o-
larak etc almmasmm daha dogru olacagma inanma anlammda anti-
humanist olan c;ok say1da insan var. Tann'ya herhangi bir dcger at-
fetmeme anlammda humanist olabilir, ama insan varhklara bir de-
ger atfctmeyerek de anli-humanist olabilirsiniz. Aslmda insanhk
konusundaki tipik muhafazakar degcrlcndirme, ckolojistlcrin daha
ktyamet tcllalhgl yapan fiC~idinin de payla~11g1 dcgerlendirme bu-
dur. Spinoza gibi. istenc; ozgurlugunu reddetme ve insan varhklan
amans1z bir bclirlenimin crkileri olarak gtim1c anlammda felsefi bir
anti-humanist olabilir, ama bu arada, yine Spinoza gibi, ctik ya~am
soz konusu oldugu kadanyla dindar bir hUmanist olarak kalabilir-
siniz. Ba~ka bir al!ernatif olarak, insanlar vc fi111gtrakh yJianlar a-
rasmda ontolojik bir ufiurum oldugunu ya da c;mgtrakh yJianlann
s1rf bizim zevkimiz ir;in var olduklanm belirten varsay1ma yap1~1p
kalmaks1zm insanhga tizcl bir dcgcr atfedebilirsiniz. Gelgelelim,
tart1~mamn en scrt oldugu nokta, ki~inin insan varhklann s1rf insan
olduklan irrin tincmli olr;ude payla§llklarl etik ve politik ir;crimlere
sahip belli nitclikler anlammda bir insan tizune ya da gene! insan
dogasma inanma anlammda hUmanist olup olmadtgJ sorusuyla bir-
likte ortaya c;tkar. "Humanist" tcriminin. postmodernistlerin hcpsi
reddederken kar~1tlannm ~cvkle savunduklan anlan11 budur.

153
 VI
c;eli§kiler
'E.~

Postmodernizmin en b<L?ta gelen r;eli§kisi eski moda yaptsalcthgm

~eli~kisinebcnzer bir parr;a. Yaptsalclllk radikal miydi, yoksa mu-
hafazakar mt? Yaptsalcthgm bir tUr Linin tcknokrasisi olarak dav-
ranma tarzlanm, modemligin rasyonelle§tinnc itkisinin en sonunda
oznenin en kutsal yanlunna niifuz ederek gim1csi oldugunu gonnek
r;ok kolay. bzenli kodlamalan, evrensel §Cmalan vc c;tkarct in-
dirgcmeciligiylc yaptsalcthk, gcrcrekliktc zaten belirgin alan bir
§eylc§meyi Geisr' alamnda yanstttyordu. Ama bu yalmzca oykiini.in
bir ktsmtdtr. Yaptsalclltk teknokrasinin manllgmt zihni de kap-
sayacak ~ckilde geni~lctirken, zihnin yajamtnt buna bcnzcr bayag1
-------
• Ruh. lin; kiiltiir, ideoloji ve ahlak alam. (t;:.n.)
154
bir indirgemcden korumakla gorevli olan liberal hiimanizmi
~a§lrtarak utandirmJ§tl. Ve bu liberal hiimanizm, bizzat teknokratik
toplumun ba~at ideolojilerinden biriydi. Yapisalc1hk bu anlamda e-
~anh olarak radikal ve muhafazakard1, kcndi egemcn degerleriyle
derin bir uyu§mazhk sergileyen modern kapitalizmin stratejileriyle
suy ortakhg1 yap1yordu. i~ler sanki §tiyle yiirliyor gibiydi: Ya-
plsalcJhk bir tiir teknolojik belirlenimciligin oniindc bizzat zihnc u-
zanan bir yol a\arken. bireyleri yalmzca gayri ki§isel kodlann bo§
mevzileri olarak elc ahrken, modern toplumun ger~ekte bireylcre
~ektigi muameleyi (ama oyle. yapmad1g1m iddia euigi bir mu-
amele) taklit ediyor ve boylelikle modem toplumun ideallerinin
maskesini dii§iiriirken manugm1 onayhyordu. "Sistem". diye yazar
Roland Barthes, "insanm dii§mamd1r" -yani, hiimanizme gore,
ozne daima indirgcnemez olandlr. daima kategorilerinizin \atlak-
lanndan s1zacak ve kurdugunuz yap1lan mahvedecck olandtr.
Yine yap1salc1hk gibi hem radikal hem muhafazakar olan post-
modemizmin biinye.o;inde de buna benzer bir ~eli§ki yer al-
maktadir. Hem ozgiirliik~ii hem otoriter. hem hcdonistik hem ba<>-
klct, hem ~okkath hem yekpare olmak, ileri kapitalist toplumlann
lfarplCl bir goriiniimiidiir. Bunun nedenini anlamak da zor degil. Pi-
yasanm mant1g1 haz vc ~ogulluga, ge~icilik vc siireksizligc, bireyi
yalmzca kendisinin gec;:ici bir etkisi gibi gostcren btiyiik bir mer-
kezsiz arzu ~ebekesine yaslanan bir manllkllr. Ama tiim bu anar§i
potansiyclini yerli yerinde tutmak, saglam temeller ve saglam bir
politik ~er~eve gcrcktirir. Piyasa gii~lcri mevcut istikran ne kadar
~ok tehdit ederse, gclcneksel degerlerin gcrekliligini dile getiren
sesler o kadar tiz perdeden ~1kacakt1r. Radyonun ticarile§tiril-
mesini destekleyen, ama uyakh olmayan ~iirler yiiziindcn dch§ete
kapllan ingiliz politikacJ!anna rastlamak zor degildir. Ama bu sis-
tem kendini me§rula§tlrmak i~in metafizik degerlere ne kadar fazla
ba§vurursa. sistemin kendi rasyonelle§tirici, sekiilerlelltirici fa-
aliyctleri de o kadar ~okmii§ goriiniir. Bu rejimler, metafizigi ne
terk cdcbilir ne de kendisiylc gcregince biitiinle~tirebilir; bu nc-
denle de daima kendi kendilerinin yap1lanm bozma potansiyeli ba-
nndmrlar.
Postmodernizmin politik miiphemliklcri bu ~eli~kiye cuk o-
turur. Rir ilk adtm olarak kaba bir yakla§IITII goze alarak, post-
155
modemizmin biiyi.ik k1sm•mn politik a\tdan muhalif konumda ol-
makla birlikte ekonomik a\tdan i~birlik\i oldugu soylenebilir. Gcl-
gelclim. bu iddiaya ince bir ayar \ekmek gerekir. Postmodernizm,
hala mutlak degerlere, metafizik temellere ve kendi kendiyle ozde§
oznelere ihtiya\ duyan bir sistemc meydan okudugu 61\i.idc ra-
dikaldir. Postmodernizm \Okkatlthk. ozde§sizlik. ihlal, temclcilik-
kar~tlhgt ve ki.ihi.irel gorecelik~iligi seferber ederek ti.im bu mutlak
degerlcrin ve temellerin kar~1sma diker. En iyi durumuyla sonu\.
hit; dcgilse teori di.izeyinde, ba§al deger-sisteminin alti.ist c-
dilmcsidir. Yap1bozum hakkmda t;ok §CY bilcn ve buna upk1 dinsel
fundamentalistlcrin ateizme gosterdiklerine benzcr bir tepki
gostcrcn yonetici ve i~adamlan var. Ashna bak1hrsa boyle bir tepki
gostermekte hakhd1rlar: Politiklc§mi~ bi~imiyle yap1bozum. i-
~adamlanmn ~ogunlugunun <;ok deger verdikleri ~cylcre kar~1
§iddctli bir saldtrt ve tecaviizdi.ir. Ama postmodernizm gcnellikle,
ideoloji di.izeyindc i~lcyen §eyin piyasa di.izeyinde her zaman
i§lemedigini kavramay1 beceremiyor. Sistemin mahkemede ya da
oy vermc kabinlerindc ozerk ozneye ihtiyac1 varsa da. ozcrk ozne
medyada ya da ah§veri~ magazasmda sistemin pek i§ine yaramaz.
Margaret Thatcher pcn~esini uzatana kadar Newcastle i~in maden
komi.irii ne kadar dogal idiyse, bu gibi scktorlcrdc ~ogulluk. arzu.
boliik por~iikliik vb. bizim ya~am tamm1z a~rsmdan o kadar do-
galdJr. Bu anlamda pek t;ok i~adamt kcndiliginden birer post-
modernisuir. B1k1p usanmaks1zm Simrlan ihlal eden ve kar§IIhklan
par<;alayan, t;e~itli ya§am-bit;imlerini bir yamah boht;a halinde bir
araya getiren vc hit;bir kaltba stgmay1p la§an kapitalizm. tarihin
~imdiye kadar gordiigii en t;ogulcu diizendir. Bi.itiin bu t;ogullugun
oldukt;a zorlu kistllamalar it;erisinde i§ledigini soylemck bile ge-
rcksiz; ama bu nokta. bazt postmodernistlerin melezlc§rni§ bir ge-
lccegi iple ~ekcrken, ni<;in bazdannm boyle bir mclczligin zaten
t;oktan gert;ekle§mi§ oldugunu dii§iindiiklcrini anlamamiZa yardtm
cdiyor.
Ktsacasi, postmodemizm, ileri kapitalizmin maddi mant1gmdan
hir §Cyler ahp toplar ve bunlan kapitalizmin tinsel temellcrini di-
namitlemckte kullamr. Bu a~tdan, uzak kaynaklanndan biri olan
yaptsalcthkla hi<;: de ge~ici olmayan bir benzerligi vardtr. Sanki
postmodernizm, biiyiik ktlavuzu Friedrich Nietzsche'nin yapligt gi-

156
hi, sistemden mctafizik temellerini unutmasm1, Tann'nm oldiigiinii
kabullenmesini ve gorecelikc;i olmasm1 ister gibidir. Boyle ol-
dugunda sistem, en azmdan, bir parc;a gerr;eklige kar~Ii1k olarak bir
parc;a giivenlikten vazgec;ebilecektir. Sizin dcgerlerinizin de en az
ba~kalannmki kadar tchlikeli bic;imde temelsiz oldugunu nic;in i-
tiraf etmiyorsunuz? Bu sizi saldmlar kar~1smda hie; de zay1f
dii~iirrneyeccktir, r;iinkii daha biraz once, herhangi bir saldmnm
ba~laulmasmda yasla111labilecek tiim zeminleri ustaca tahrip ettiniz
zaten. Her haliikarda, yapt1klanmzda kokle~en, tumturakh ahlaki i-
dcaldcn ziyade cilas1z toplumsal gerr;ckligi yansnan tiirden de-
gcrlcrin, tiim ~u bulamk ilerlerne, ak1l ya da Tann'mn ulusumuza
bah~cttigi ozel inayet lafazanhklanndan c;ok daha ikna edici olrnas1
kuvvetle muhtemeldir.
Ama boyle bir savunu ti.im pragmatist felscfeciler ac;1smdan ga-
yct uygundur. Sistemi i~letrne yiikiirnliiliigiinii omuzlannda ta~1yan
herkes, ideolojilerin yalmzca sizin yapl!gmiz ~eylcri yansnrnakla
degil, me~rula~"ftlmakla gorevli olduklannm fazlas1yla farkmdad1r.
Sistcmi i~lctmekle yiikiirnlii olanlar bu ~atafath rasyoncllerden ba-
sitc;c vazgec;emezler. Bunun bir ncdeni, hala r;ok say1da insamn bu
rasyoncllerc itibar etrnesi, hatta ashnda ayaklannm alundaki top-
ragin kaymakta oldugunu hisscttikc;e bunlara daha bir azimle sa-
nlrnalanysa, ba~ka bir nedcni de. Adomo'nun izniyle, metanm, en
azmdan heni.iz, kendi kendinin ideolojisi olamayi~Id!r. Sisternin ge-
Iecekteki bir evresinde bunun gerc;ekleliecegini, metamn herhangi
bir Kuzey Arnerika iinivcrsitesinde derslere kat!ld1ktan sonra ken-
disinin tiirn terncllerini c;aresizlik ic;inde ya da oynaya z1playa bir
safra gibi firlatllgi vc bi.itiin bir retorikscl mc~rulalitlrma i~ini ar-
dmda birakllgi bir evrcnin gelecegini tahayyi.il edebilirsiniz. Esa-
sen bugi.in tarn da boylcsi bir si.irecin hareket halinde oldugunu id-
dia edenler var: Bundan boyle "hegemonya"mn onemi kalma-
mi~tir. sistem kendisinc inamp inanmadiglmlza aldirmamaktadir,
bizdcn talep ettigi ~eyleri az veya c;ok yapllgimlz si.irece bizim ken-
disiyle tinsel sue; ortakhg1 etmcmizi garantilemeye ihtiyac1 yoktur
sistemin. Sistem kendisini yeniden iiretmek ic;in bundan boyle in-
san bilincindcn gec;rnck zorunda degildir, yalmzca bu bilinci c;arp1k
tutmas1 ve yenidcn iiretim ic;in kendisinin otomatige baglanm1~
diizcneklerine giivenrnesi ycrcrlidir. Ama bu ac;1dan postmodcr-
157
nizm bir ge~i!j r;agtna atlltr, metafizik olanm llpkt huzura ka-
vu~amami~ bir ruh gibi nc dirilebildigi ne de adam gibi ge-
berebildigi bir r;aga aittir. Bu r;ag varhgma son verebildigi takdirde
postmodemizmin de onunla birliktc soniip gideceginc ku~ku yok.
Yaztk ki, korku verici bir not dii~erek bitiriyorum sozlerimi.
Postmodcrn tarihin-sonu dii~iincesi, bugiinkiinden <;:ok farkli bir ge-
lccck tasavvur ctmez ve bu bcklentisini de tuhaf bi<rimde bir ~enlik
nedeni sayar. Ama ashna bakthrsa. olanakh birkar; tane gelecek var
ve birinin ad1 da fa~izm. Postmodemizmi ya da bu sorunla ilintili
olarak herhangi ba~ka bir politik ogretiyi bckleyen en biiyi.ik smav,
gerr;ekle~tigi takdirde buna nastl kar~thk verccegidir. Post-
modernizmin trkr;thk ve ctniklik iizerinc, ozdc~-dii~iinmenin (iden-
tity-thinking) paranoyas1 iizerine, totalitcnin tehlikeleri vc
otck.ilikten duyulan korku iizerine ortaya koydugu zengin in-
cclcmeler demcti: Ti.im bunlann, iktidarm hileleri konusundaki da-
ha da derinle.~tirilmi~ ir;gori.ileriylc birlikte, boyle bir durum kar-
!jlsmda halln saythr Olr;iide degerli olacagma ve i~e yarayacagma
ku~ku yok. Ama kiiltiirel gorecclikr;iligi ve ahlaki uzla~tmsalc!ltgt,
dayam~ma VC disipJinJi orgiitJenmc fikirJerindcn hazzctmeyi~i, U-
puygun bir politik eylemlilik teorisinden yoksun olu~u: Tiim bun-
far, yukanda belirttigim olumlu yonlerini agtr bic;imde zedeleyecek
ve bu yonlerin aleyhinc i~leyecektir. Sol, politik hasimlanyla he-
sapla!jtrken giic;lii etik vc hatta antropolojik tcmcllerc, ~imdiye ka-
dar oldugunuan c;ok daha fazla ihtiya<;: duyacakttr. Bundan ba~ka
hir;bir !jey, ihtiyar; duydugumuz politik kaynaklan saglayamaz bize.
Vc bu nedcnlc, postmodernizm sonur;ta sorunun c;oziimiinden zi-
yadc bir parr;as1d1r ancak.

!58
 Dizin

A B
a priori 27 Bakhtin 29. 117
AllD 18, 144, 145, 149. 150 Banhes, R. 76. 134, 155
ad /roc 149, ISO Batlamyus 13
adal.::t 41, 106. 140 Baudrillard. J. 134
Addison, J. 120 Beavis und Butllu·ud 115
Adem 50 bcden 24, 25. 29, 30, 40. 64, 117-94
Adorno. T. 67. 70. 143, 157 Bentham, J. 122
Afrika Ulusal Kongrcsi 15 Benjamin, W. 148
ahlak felsefesi 95 Berkeley 23. 32. 811
ahH\k 136 Beyaz Saray 38
ahlaki uzla~LmsalcLhk I 58 bilgi41
aile 56 bilimcilik 25
ah~vcri~ 82 bilin<J 27
alun 10ag 128 bilin,.d•~• 29
Arncrika 136 bilinemezcilik 153
Amis. M. 36 hircysellik I 39
ampirisizm 64, I 23 birlc~ik tiznc 28, 50. 98. I 07
ancit.'llf regimtl' 74, 135 birlik 40
Anglikan Kilisesi 14 birlik ve farkhhk 41
Aquinas. T. 64. 90. 101 biyoloji 41
Aristoteles64, 101,118.130.131 biyolojizm 64, 76. 92
arkaik 145 biz 32
Arnold, M. 52 bizim toplurnumuz 149
arzu 29, 30, 155 Body Shopl!7
iiilan gosteren (transcendental signifier) Bologna 32
94 btiliinmii~ tiznc CJ!I
a~km ve kayllsLZ tizneler 25 Brecht, B. 51 .1411
atcizm 153. 156 Brighton 118
Auschwitz 67 British Museum 17
avangard 145 burjuva 76, 140
Aydmlanma 9, 30, 44. 46, 62, 811, 105, burjuvazi 74
I Ill, 1311. 141.142.144. 1411, 153 burjuva dcmnkrdsisi 142. 143
B7.:.Lian kiir oranlan yasa~• 124 Burke. E. 4R
Aziz Patrick 75 biiyiik anlatllar 50. 60. 67. 72. 133. 134

159
C-<; dogmatizm 150
Cambridge Oniversitesi 22 doga 89.92
ccmaat~ilcr 99. to I. I 03 dogalla~llnna 76
ccmaat~ilik lOS. 106. 141 Dogu Avrupa 60
Chipping Nonon !13 diinya-tini 46
Chomsky. N. 56
CIA 56 E
cinsel yeniden Uretim 132 Eastwood, C. 56
cinsellik 16. 36. 39, 65. 82, K7 edebiyat ele~tirisi 119
cinsiyetc;ilik 74 edcbiyat ele~tinnenlcri 18
Conrad J. 44 ekoloji 89
Cordelia 70 ekolojistlo:r 153
Cromwell, 0. 63 ekonomik adalct 30
cumhuriyel~i hUmanizm 96, 104 ekonomizm 38. 64. 92
~gda!j ()zne 82 Eliot. G. 115. 133
~ah~an bcdcn !19 Eliot. T. S. 66. I 14
~all~mah sistem 10!1 emek 65
~cli~ki 40 emek-degcr 123
~1karlar 5 I, 52 empcryalizm 120. 133
<;:in 144 Empson, W. I 20
<;ocuklan Koruma Fonu 22 endiistriycl orta smtflar 76
t;ocukluk idcalizmi 14 Engels 76
c;ogulluk 40, 43, 48. 84, 150 cntclck!licllcr 23
~ogulluklar I SO epistemoloji 25, 26. 27, 51. 59
~okkath sistem 108 crdcm 131
c;okkath ()z.nc !14 erkcksi 38
~ok.kathhk 47. !12 c~itlik 106. 138, 139, 140. 142. 143
ctik 70. 131, 135,158
D etiketler86
Dadac120 ctni 36
Dullu.'i 116 etnik milliyetorilik 141
Dante 63 ctniklik 39. 40. 125. 158
De Lillo 63 ctnosantrik 32
deger I 15. 116 ctnosantrizm 148, 149
dcger bi~mek I 14, 116 evrcnscl adalet 138
degerler 1I 7. I 18 cvrenscl alul 124
degi~ebilir1ik 150 cvrcnscl insanhk 137
dcmokr<~si 104. IUS, 114 cvrcnselci humanist 113
deontologlar 99, I04 cvrcnsclcilik 135. 136, 141. 143
Denida,J.42.50.62. 142.144.146 evrcnsellik 22, 65,1!4, 85, 134, 138. 139.
devlet 30, 36, 37, 81,95 140. 149. 152
devrim 17, 36 cvrenscllik/tiimellik 40
Dickens 132
diffirance 42 F
dill6.26.29.31,54,65,91.92.123,139 fall us 94
dindarlar 14 fallu~-mcrkezcilik 18, 25
disko 32 farkhhk22,40,43,4S.I35,139,141,
diyalektik 46. 123 142. 143,150,151
dogma 85 fa~i:tm 43. 47. 152. 1511

160
faute de mieu..t 143 H1ristiyanlar 14, 124
faydac1lar 99 Huistiyanhk 90
felsefi adc1hk 123 hiyemqi 113,114,115,136
felsefi degerler 135 Hobbes 30, 97
feministler 124. 148 Holbach 30
feminizm 39, 40, 123. 133 ho~gorii 96
feodalizm 124 hukuk 65
Ferdinand de Saussure 38 Hume, D. 50, 63, 98, 131
feti~ 31, 40. 88 hiimanist69, 70, 152.53
Fonda 88 hiimanizm 47. 84
fortizm 45
Foucault, M. 36. 38. 47. 74. 88. 89, 142 I-i
Freud 22. 8K Irk 74,77
Fukuyama 84 Irk c;au~malan 150
fundamentalizm 150 lrkc;lhk 37, 74, 145, 158
ISIUap 70
G tsUr.ap ve alc;alulma 69
Gadamer, H. G. 48 ic;kin ele~liri 20
ge~ 110 id 22
Geist27. 54 idcalistler 9K
gene! dil54 idealizm 27, 44, 65. 83
gencl kiiltiir 103. 104 ideoloji 36. 39. 52. 53
ge~eklik 31,43 ideolojik yamlsama 46
Godard 28 ideoloji lerin sonu 68
Goebbcls47 ikinci Enternasyonal 131
Gocthe47 iktidar 37, 38, 73, 74
Golding. W. 71 ilcri kapitalizm 60
Gori;,y 117 ilerlcme 46
Gotik taklidi 36 inanc;lar 51. 53
gi:lrecelikc;ilik 121 indirgemecilik 92
giistcren 40 insan 71. 92, 122. 123, 131. 153
gostcr!!cbilgisi 54, 94 insan dog;c;1 65, 120. 126. 139
gostergeler 39, 43. 93 insan haklar1 I06
gostcri toplumu 28, 85 insan kUitiirii 41
giivdc bilgisi KK. 89, 94 insanhk 77, 143, 146
Guevara 88 isten<rsclcilik (voluntarism) 117
i~t;i Slnlfl 74, 78, 128
H iyi ya~am 96
Habenna.~. J. 10 I, 137 izmler86
~kat43,46,54,57
hak.Jar 98 J
Hall.S.211 Jefferson 57
hapishanclcr 24 jolli~'SUIIC:e
41
Hardv, T.126 Joyce 83
Hege.lll. 46, 58. 67. 93, 98, 119, 127
Hegelciler 62 K
hegemonya 157 kadm 121
hcteroC:oksi 41 kad1n hareketi 36
hcteroj~nlik 40, 150 kadmlar 121

161
kamusal alan 69. 104 Lord John Russel 25
Kanl 19. 44. 58. 98, 99, 110, 118, 131 Luk;ics. G. 76
Kan1~1 idea 130 Lyo1ard. Jean-Fran~ois 84, 87
Kan1~1lar 99
kapanma 85, 86 M
kapi!alisl II 0 Maclnlyre, Alasdair 101. 105. 106
kapi!alisl diizen 32 Mackie. P. 118
kapiLalizm 10. 38. 55, 78. 79. 80, 128. rnadde 64
145, 156 rnaddecilik 124
kartczycn 87. 90. 93 rnaddi iirelirn 39
Kaloliklcr 151 rnaddi yeniden iirelirn 132
Kierkegaard 98 Madonna36
kimlik polilikalan 10. 144 Mallarrne 28
kille harckeli 15 Marksist 124
kitsch 42 Marksisl sol 115
kla.~ik liberJI iizne I07 Marksisller 49, 62. 72. 75. 99. 131
klasik libena.lizrn 59 Marksizrn II. 38. 41, 67, 73, 76, 77, 79,
kolonyalizm 133. 148 124. 127,133.140
Kral Lear 65, 70 Marlowe. C. 50
Krisleva, J. 38 Marx 62. 67. 73. 76. 79, 80,1!2-85, 93, 94,
kii~iik burjuvazi 41 911. 100. 107. 122. 127, 130. 139
kUlliir 82. 122. 146 rnedya 32. 37
kiilliirel belirlcnirncilik 109 melezlik 43
kiilliirel f<ukhhk 138 merkczsizlc~me 28. 59. 83
killliircl gorccelik~ilik 42. 146. 147. 158 merkezsizle~rni~ ozne Ill
kiilliirel sol 37. 38 Merleau-Ponly, M. 25,119.93
kiilliirelcilik 27, 75, 89. 92. 106. 117. 123. meta iirelimi 124
126. 145, 146 rnelin killlU 31
kUresel 23. 141 metinsellik 29
kUrtaj 120 Middlemarcll 133
rnikro-anlaular 132. 133
L mik:ro-polilika 21
Lacan, Jacques 28. 88. 93 rnililan tikelcilik 144
Larkin. P. 87 Mill. J. S. 15,57
Lawrence. D. H. 139. 142 Millon 117
Lcavis F. R. 4·1 modem-iincesi 136
Lenin 38,118 modcmizrn 45. 71
Liberal Dcrnokratlar 17 modemlik 46. RO. 81. 95, 105, 129
liberill Aydmlanrna 80 Mouse, M. 117
liber.a.l devle196. 97, 99. 100, 102 muhafazakar 96, 141
liberal hiirnanizrn 155 muhafazakarlar 55, 118
liberal iizne 110 rnuhafazak:i.rllk 142
liberJI pragmatisller 55 Mulhern. F. 66
liberalizrn 94, 95. 97, 99, 100, 104. 105, Murdoch, I. 50
106. 141. 142, 143 Musevi-H1ristiyan gelenegi 138
liber.dler 86. 101. 103. 140,.141 Mussolini, B. 114
libidinal bcdcn 89 mullak hakikal 53
Lilllt: Dorril 116 rnullakiyel~i polilik diizcnler 24
Lockc.J. 122 mulluluk 94,140

162
mUlkiyet 145 piyasa 155
millkiyet haklan 37 piyasa ili~kileri 124
millkslizler 38, 72, Ill Platon 50
politik degerler 135
N politik devrim 123 •
nco-kolonyal 144 politik sol 13, 14, 26, Ill
ncsnelcilik 25 politika 38. 65
nesnclc~tinne 93 popiiler kiiltUr I 0. 32
nesncllik 146 popillizm 114
nevroz 14 positivizm 44
Nietzsche. F. 46, 57. 94. 98. 110. 156 post46,52,60
Nirvana 70 post-kolonyal 75
;onn 72. 73. 149 post-kolonyal izm 41
nostalji 14 post-Marie Antonicuc 44
post-yaptsalcthk 40
0-b postmodcrn oznc 108. 109
Oakshou. M. 48 postmodcrnist kiiltiir 42
ontoloji 48 postmodcrni7.m 9. 10. 34. 35, 37. 39.4 I.
Orwell, G. 71 158
Osborne. P 50 postmodcrnizm politika1an 39
otoritc 41. 73 postmodcrnlik 9
Oxford 21 pozitivizm 25. 123. 131
oxymoron 20 pragmatist 26
i!peti sistcmlcri 24 proletarya 76
tilmii~ e~ege kur~un sallamak 10 proletcr 76
onccliklcr I I 5, 116 Protestanlar 151
t!ncU 113 Proust 65. 66
i!te-anlanlar 36. 45, SO. 124. 131-133 psikanaliz 30, 92, 93
i!te-tarihsc1 I I 3 punk rock 36
i!teki 17, 19. 32, 41, 65. 108, I 12
otekilik 151. ISS R
i!zcii 113 radikal itki1er 14
ozciiliik II K-125 radikal politika 115
i!zdc~-dil~iinme 151! radikalizm 125
ozde~lik40, 135.149,151 radikaller 19. 21. 32, 49. 56. 1411
tszdc~lik ve ozde~sizlik 41 rasyonellik 57, 146
llzerk klilliir 45 Rawls, J. 99, 100
ozerk ozne 58, 98. 106, 101!, 156 refah dcvlcti 95
ozgiilliik 22 reklamctlar 17
i!zgiirlilk 56, 58, 59, 106,07,40 romamikJer 58
i!zgiirliik~iililk 142 romantisizm 94, 142
i!zne 44. 58, 59. 87. 94, 96. 107, 108, 149. Rony,R.42. 105,106.137,138
154. 155 . Rosenberg. J. 152
Rosicr11cianism 133
p Rousseau 98
patriyarkal reaksiyon 150 Ronesans I 52
palriyarki 24, 37. 74, 78. 82, 121 ruh 90. 91. 92
pazar 32
Pilate. P. 57

163
S-~ Tarihin oliimil 84
sansiir 24 tarihin sonu 32, 68. 141, 158
Santa Cruz 21 tarihsel a~ama 44
Sanre,Jean-Paul50,93,98 tarihsel belirlcnmemi~lik 127
Savonarola 63 tarihsel gllrecelikroilik 45
Schelling 98 tarihse1 ilerleme 60. 72, 73
Schopcnhauer69, 72 tarihsel maddecilik 80
ScoiUs, Duns 14 tarihsclci 44
s~k.in 113, 114 tarihselcilik 36, 46
s~kinci 38 tarihselle~tirme 48, 49, 50, 62, 63, 66
serokincilik 113. 116. 135 Taylor, C. 99. 101. 114, 147
sefalet ve sllmilril 68 tekroi 150
sermaye roag1 44 teknolojik ilerlemc 131
sermayenin iktidan 37 teleologlar 99, 104
Shakespeare 49, 123 teleolo ji 36. 38, 60. 62, 128, I 30
SIDJf30, 36, 39, 41, 74, 75,77 teleolojik 61, 113, 131
Slnlf'Oihk 74 telos 143
s•mn1toplum 140 temcl vc Ustyapl 123, 133
silah lobileri 150 ten 94
sistem 15. 17-22, 33, 155, 157 teori 38
sistem ve oteki 41 teorik hata 144
sivil toplum 128 teorisyen 20
Smith, B. H. 149, 150 teorisycnlcr 16
solistler 121 tersine rrevrilmi~ imgc 65
Sofokles 63, 64, 69 Thatcher, M. 24, 156
Sokratcs 50 The Boy's Own IVeekly 117
sol 48, 88, 97 like! 134, 135
somatics 88 tikelcilik 67, 143
sosyalist 44, 96 tikellik 85
sosyalist demokrasi Ill Titanik 33
sosyalistler 77, 104. 140 toplumsal cinsiyet 36, 40. 74, 76, 77, 125
sosyalizm II, 39, 62, 74, 78, 81, 82. ~3. toplumsal fonnasyonlar 24
84, 85, 102. 103, 105, 106, 123, 124, toplumsal stmnar 74, 77
127,128,131.139.141.143, 144 totalitaryanizm 152
sllylem 16, 25, 26, 27, 31, 82 totalite 18,19,21,22.23,24,39,40,!43,
stiy1emler 55 !58
Spinoza 98, 153 totoloji 21
Stalinist 27 Tr~k.istler 148
Stalinizm 102, 127, 152 Trump, D. 74, 122
siireklilik 67, 611 tutarhhk 68
~irketlerin ik.tidan 150 tiikctimci hedonizm 40
tiiketimci tiznc 107
T
tahakkiim 15 U-0
tann 56 urr durum 71, 72
Tarih 82,83 UFO merakhl;m 15
tarih 39, 45, 46. 47. 48. 49, 50. 51. 61. 66, Ulster 32
68.69,72,82. 126,127 ullra-so120
tarih-llnccsi 83 ulus 56

164
uJ~m kapiLalizm 24
ulusa~m ~irkeller 141
uluslararasr burjuvazi 15
Utah 32
uzl~rmsalcrhk 53, 106
Uzun Yiiriiyii~ 17
O,uncii Diinya 144, 147, 149
ilretim giltrleri 124
ilretim ili~kileri 124
ilretim tartlan 24, 30, 36
ilstbelirlenmc 108
iltopya 31, 32. 84
l!topyacrhk 82

V-W
varolu~~uluk 105
Volsey 121
Whig72
Whigler 62. 72
Williams. R. 57, 104, 144
Wittgcnstein. L. 26. 36, 54, 55. 64. 90.
101
Wood.E.84

Y-Z
yabanctla!jma 89
yagmur ormanlan 92
yanh~ bilinc; 123
}'aprbozum 20, 80, 148, 156
}'aptsalcthk 154, 155
}'asa 43,73
Yeats, W. B. 114
yeni toplumsal hareketler 78
}'eni-Kanttrr Marksistler 124
}'eni-kolonyalizm 37
}'eni-Naziler 15
}'eni-Softzm 42
}'urtta~ haklan harcketi 36
yliksek killtiir 10
lorunlu ko~ullar126
 Pet~! Singer
Hayvan Ozgiirle~n1esi
lnccl<mc!H•rrull•l• lJ<>g•n/361 10f(•IISll.'•." 975-5)9-451·6
XIX. yiizy1ldan bu yana tekrarlanan .;ok sa;1da deneyde saps1z
hayvamn ISiya tabi tutuldugunu vt: bu dcneykr sonucunda hayvanlann
SICaktan fena]a~lp oJdiigu d1~111da bir bilgiye u]a~llamadlgllll biJiyor
muydunuz? Diinyada her Yll milyonlarca hayvan, hi\·bir somut fayda
bcklcntisi olmadan, buna bcnzer deneylerdc lsJOhyor, donduruluyor,
zchirkniyor. a<; b1rak•hyor, pan;:alamyor. depresyona sokuluyor, ruh
hastas1 yap1hyor. Her y•l yakla~1k 50 milyar hayvan, eti i<;in oldiiriiliiyor.
llunlann biiyiik bir k1sm1 "smai hayvancthk'' teknikleriyle yeti~tiriliyor,
hayadanmn her saniycsinde act .;ekip bazcu hi<; giinq 1~1gt gi:innedcn ya
cia topraga ayak basmadan i:ildiiriiliiyorlar. Dunpnm her yerindc mily-
onlarc:a vejetarycn bunun bir zorunluluk oldugu iddimm gidcrck daha
az ikna cdici hale getiriyor. "Spor" ama\h aVc1hkta. kiirk sanayinde,
cglt·n.:c sektoriinde ise hayvanlara act .;ektirmek ic;in hcrhangi bir ger-
ek<;e gostcm1cyc bile gerek duyuhnuyor. Siirekli ahlik, adalet ve e~itlik
gibi kavramlardan si:iz ediyor, ama s1ra hayvanlara gdince birdcnbirc
apayn bir ahllk anlayt~ma ge.;iyontz. llu anlay1~m ozeci ~u: Gii<;lii olan
ha.khdtr ve kendi~ini s:avunacak giidi olma-yan bir varhga camnuzm
istedigi gibi davranabiliriz.
1970'lcrdc bu an.byt~ ilk kcz gii<;lii bir protestoyla ka~1l~maya ba~ladt.
ilk bask•~• 1975 'cc yayunlanan H.1Y'""' Oz,11 iirlqmr!i bu siirccin en onemli
kilomctn: ta~l:mndan biriydi. Singer bu kitapt~ hem hayvanlann ahlak-
sal statiilerinc ili~kin bir kuram gd~tiriyor, hem onlara yakla~mnm•zm
j!;Crisindeki llicolojiyi ir.deliyor. hem de hayvan deneyleri VI: hayvancthk
samyilerini incdcyerck bu ideolojinin uygulamada yol a<;n~ zulmii
ort:rya koyuyor. Yaynnland1~ giindcn bu yma <;ok bi.iyiik bir ilgi
goren, diinyamu her yerinde .;ok saytda ha)";an haklan demcginin
kumlmasun saglayan. nlllyonlarca insaum vcjetaryenligi sc,.mcsinc yol
apn, bin;:ok ki~i tarafindan "modem hayvan haklart harekctinin kutsal
kitabt" olarak nitclendirilen 1-byvan Ozgiirle~mesi bugiin hala biitlin
diinyada bu konudaki tarn~malann mcrkczinde yer al1yor. Art1k bi.itiin
diinyada fclscfccilerin vc hukuk~ulann ba~hca tartt*nta konularmdan
biri haline gdcn ha}"'·an haklan. hayvanlann giinliik hayatt1111ZIIl her
alamnda nc kad:ar yo!P-m bi.;imdc kulbmld1gt dii$iiniildiigundc, aslmda
bugiin diinya Lizaindc ya~ayan hi<; kimscnin goz ard1 ed.:meycccgi bir
mcsclcd1r. Uu alandaki en tcmel kitabt yayunlayar.1k Tiirkiye'dc de
hu konunun cid.li bi<;imde taru~maya a~1lmasma i:incmli bir katktda
bulunacagmuz1 umuyomz.
 ~obin Hahne!
Siyasal Iktisad1n ABC' si
MODERN Bill.. YAKLA~IM
lrudcmti(:,'VIttn: )'""'" .'11-R""NOO '"lf'a!ISBN 91;-JJ9-419-J
lnsanlann gdecek beklenriknnin zay•llad•K1. ya~ad1klan hayattan ha~nut
almad1klan diinemler alur. Dsrdik ufukra umut vaar eden bir pmln da yok-
rur. i~te boyksi b1r donemdc Robin Hahne! demakrarik ikrisat remehnde
ycni bir b~lang~\ yapma ct~reti gosteriyor. Siy•ufl1 iktisadm ABC'si, altcmarif
kiircsdlqmccileri dc d•kbre J.!an modem siyasal iknsada giri~ yapmak isrcycnlcr
i\m bir dkirab1. Ge.;mi~ten bugiine ikns.adm izledigi seyri aruya kayarkcn ikn-
sadi gdenegi geregince s.~hipl<·nen vc i.iresine ge~menin imkinlanm sor~:ulayan
bir eser ... Marx. Keynes. Veblen, Kalecki, Robinson ve diger biiyiik siy<lSal
iktis.at\lludan yala \Ibn Hahne!. mode"' bir perspektit1e b.-uniimiiziin ekona-
mik sarunlanm anlallhr kllmak i~in gcrekli alan ara.;lan akuyuculanna sunmay1
:una,hyor. Piyasalan, m:•krn ikrisat palirikalanm ve kiireselle$meyi rampn yazar.
ya~d•l:Jnuz sisteme ele~tird bak1yor; serbcsc piy<lSo kapitaliznnnin yap>Sl geregi
adaletsiz. amidemokrarik w: verim.<iz oldugunu vurguluyar. ikcisad1 anl~llmaz
kllanlann ikridanm }1k>n b1r (islupla kaleme ald.Jgi kirabmda kanlunc1 ckanamiyi
altematif alarak i.ineriyor. Kiub1 okuyamn, giiniimiiziin ckanamik sarunlm111
kavrayacaguu ve ba$kaLmmn yarurnlanna gerek duymadan. dolann anl$1, Jlcm
fipclanmn dii$mesi. cnthsyonun yiiksdi$i. kiiresdle$nte, uluslararas1 ticarec,
emperyalizm vb. riim geli$meleri bizzat yorurnlayabilecegini siiyliiyar. Bunun
i~in lise diizeyinde matemarik bilgtsinin ycrcrii oldut'\lnda 1srar cdiyor.
Kamuta ekonc>misine oranla daha yaranc1 alan liberal ekonamiye de
'mahkum olmad•I1JmiZI ifade eden Hahne!. liberal ~kanam.inin prancilig.n
pygml~ma..<llllll oniine koydugu hiyera~i engdini katlhll1CI eknnomiyle
3illlanm miimkiin aldu~nu bclirtcr~k. ·~yerlerimleki hiyera~ik yapllanmay1
1mkirmz k1lacak madellcr oneriyur.
Hahnd, sermayenin kiiresdle~mesiyle birlik[e ungin iilkelerle yaksul iilkelcr
arasmdaki qitstzlikleri aynnnh bir $ekildc anaya kayarak. imanaglunun
gclecegi i~in altern.11if b>r kiircsellc$rn<nin gcrekliligini bir kez daha b>Qs[eri-
yor. Ulusbrar;JSI ticarerin tek oi(iitiiniin "kir" oldub'llll3, bunun da e$itsiz.ligi
armd1gina dikka[ ~ekiyar.
Dizi gelcceksiz b1rakanlann projelerini bozm~ya bazen birb~ h1rnle bile yeterli
alabilir: Siya$a/ ikriSildm ABC'si bu dagrulruda anima~ dikkace deger bir ad1m.

Uir >kti\ill Y• o:b dunyamn yngu1yla ilgilenen hnhang> bir kili ·~in. ckon<~minm n3SII
isledigine ve d.lh• m"'n' yonlere ~ekilebilme<~ ·~in ndcr y>pllm3SI gerckuji;me ihlk'" saglam
bi1 anl>y•s• luvu!ffiakt:m doh• onemli bir I•Y ol•m.l7_ llunun i~in bir uzm•n•n >nbl•lm•
vr K>Vr>)"llLR• d>y>n>n. ·~·k ··~ik bir diUc y:wlm~. g.:nil kap!:unh vr ozgiirlClriricl Lpu~l>n
i~oren bu kir•b• okum•kun .hha 1yi bir uv>iye gdmiynr •khm•. Soz konwu obn ~ok
bti)"lik bir brkhiu.
Noan1 Chomsky
 Peter Wagner
Modemli2:in Sosvoloiisi
OZGURLOK "JE CEZALAI4DlRMi
in«ltmclc;<vrrrm: Mtluuct K"l''k I J 66 '" ~1;,1/SH,\' 975-.iJ 9-448-6.
Kendini bir modcmlik projesi obrak kur:m A\'nlp3 ile ilg.li tun~nulann biiyiik
bir kafa kan~tkl.tg, ile yapildt~ iilkemizdc sosyolojik bir yakl~tma belki de her
zaman oldugundan daha ~ok ihtiya~ var.
'Neher ve Durkhcim'dan, Parson~ vc sonrasma kad:u- uzanan donemlcrde
sosyoloji. modern toplumu g07Jenti~ olsa da. modem projemn ve pratikkrin
wn da i~inde konumlandt~ i~m modemlikle arnstn3 aytrt edici hir mcsafc
koyamanu~nr. i~indc y'*adt~nuz zam:uilan anlayabilmck i~in bu mesafeyi koyan
bir modernlik sosyolojisine kesinhkle ihtiya~ vardtr. Elimzdeki kttabm yapmak
istedigi de budur.
Modcmligin bugiinkli durumunu a~tklamaya soyunan so~yolojik teorilerde
biiylik birzenginlik soz konusu. "(lzncmn sonu"ndan, "ycni btreycilik"e: "toplu-
mun ~oziilii~li"ndcn, "sivil toplum"un ycniden ortaya pktjtna; "modcmligin
sonu"ndan, "ba~ka bir modcrnlik"e ya da "ycni modcrnlejme"ye kacbr bir-
~ok tant~m~ ba~hga mcvcuc. P~ter Wagner, mcvcut durumu anlayabtlmck
ir;:in modemli~n tarihsd olarak ycniden betindenmcsi gcrckrigini dii~iinii}•or.
Modemlijii11 Sosyoloji:1i, son iki yiizy\1 boyunca y~anan tarihsd donii~iim.lcrin
t~tg.nda bir modcmlik sosyolojisi yapma giri~imindc bulunuyor; bunu yaparkcn
de hem modemligin hem sosyolojinin be~igi sayL!an llatt Avrupaya bakm~kla
yctirun.iyor, modentizmin iki fark.lt versiyonunu ya~arnt~ ol;m ADU ve Sovyct
sosya.lizlnl omeklermc de baktyor.
()zgiirliik Vt' cezalandmna mefhundannda omya pkln modemligin tcmelinde
yaran muglakltk kitapu belli b~h ii~ boyutuyla incdeniyor: Dir,:,ysel ozgiirllik ilc
siyasal cemaat; faillik ile yapt ve '" olarak. yerellik.lcr i~indc konuml.man bireysd
hayatl:u-la genij kapsamh toplumsal kurumlar arasmdaki ili~kiler.
Wagner, modernligin b'<=~irdigi .ik.i biiyiik tarihsd donii~(imii tespit ,:,diyor:
llunlardan ilki XIX. yiizy1hn sonlannda ba~lann~ vc ad..tna "orgiitlii modemlik"
denebilecek btr toplumsal donli~iimc nedcn olmu~tur: ikincisiyse XX. yiizytld.:t
oruya pkan ve bu orgi.itlii modcmligin ~oziilu~iinc dcnk dli~n don~iimdiir.
l~tc "modem proje"nin, ozgi.irllik. ~ogulculuk ve bireysd ozerklik gibt ktnu
tcmel kaygtl:mna taze kan vcrcn, bu ikinci donli~limdiir. Ancal: aym donii~lim,
bu kaygtl:u-1~ dogrudan ilintili ba~ka kaygtlar da dogurur: omcgin toplumul ktm-
lik.lcrin yaraulmastnt vcya ortak bir aktl yiiriitmenin olanaklanm. y;~.ni iletilimsel
bir etkilcjim olarnk stya.•et yapmamn [a kendisini.,:
c;:ok tarU~tlan bir konu hakktnda orijinal olma)l1 b~arabilen bir kitap.

<;Jgd.;~l modcmrzm/posmlod.en1i1.rn un1~m;dann.J. Oncmli bir kuk.J ... Z;:mummu ha.kk1ndJ

teonk b1r scn1cz y:~p::m. ~ok Oncm.h tcsp1dcrd:c bulun.:~.n hirinc1 suufbu cscr.
Prof Han• Joa<
 Michel Bourse
Melezlige Ovgii
lnulrmtl"''·· l11k Ergi•Jrn/292 .••lf•IISBl\' 975-5}9·552·4

Etnik kimlik ~an~malanmn ve milliyet~i harekeclerin insam ve insana

ozgii her ~eyi unutturdugu bir donemde, Melezlige bvgi.i bize ~ok
temel bir ~eyi hat1rlanyor: "Dogal kimlik" diye bir ~ey yoktur; tesadiifen
~urah ya da burah olan hepimizin kimligi. ka~1hkh al!~Vcri~e dayah kiil-
ttirel, politik ve ideolojik bir kurgudan ba~ka bir ~ey dcgildir. <;:ogu
zaman da bu kurgusal kimlikler sava~:mn, ~att~malann, soykmmlann
bahancsi olmu~tur.

Temd amac1 kimlik idcolojisine ka~1 miicadele ctmek olan Melczlige

Ovgii, oncelikle kiiltiir kavr.mum da kapsayan ele~tirel bir ana-
lize giri~iyor. Ardmdan, kimlik talcplcrinin vc milliyet~i hauketlerin
~ogald1w bir doncmdc, lcim.lik stratcjilerinin nas1l olu~abilcligini analiz
ediyor. Escr, "ideolojik kliltiirciiliik"iin ele~ririsinin yam s1ra, kiiltiir-
ler ar.l5mdaki ili,kilerin yeniden sonmsalla,tmlmasim ger~ekle,tirerek,
ktiltiirler aras1 ycni bir pcdagojinin imkan.larnu ve a~amalanm irdeliyor.

Kimliklcr i~ine kapanmamn yaratt1g1 sonmlann ~oziimiine katklda bu-

lunmaya ~a.l1~an bu deneme, seksenli yillann sonundan itibaren ar~nm1a
gmplannda siirdiiriilen ~ai.J,ma.lann, ozellikle Romanya ve Makedonya
eksenli etkinliklerin iiriinlerini de sergilemektedir. Makedonya 'da ".;ok-
emili" bir iiniversite kum1a ve kiiltiirler aras1 gcrilimleri azaltma temel
hedefinin de par~as1 olmu~ bu cscr, bugiiniin Tiirkiyc'sindelci kiiltiirler
ve emik yap1lar aras1 ili,kilere 1~1k tutucu nitdiktcdir.
 Susan Neiman
Modern Dii~iincede Kotiiliik
ALTERNATiF BiR FELSEFE TARiHI
lllcrlcmr/Crv.: .irhan Sory_u11ry!J?4 .<ar(ai/SB.'-.' ?1,;.SJ9-469·9
Susan Nein1..111. 11-todrm Di•liill<"rdr K<itllliik adh bu kitabmcla kotiiliik sorunu
iiurinden fdsefe tarihinin furkh bir okunusnu ~er~ekle~tiriyor. Zira ona gtire,
modem dii$iincenin esas yonlendirici giicii bu sorunda viicut bulmaktadtr. Ote
yand:m, diin~':lmn bir anlanumn olup olmamasJyl~ kotiiliik arasmda m· gibi bir
1li$kimn bulundugunun apga pkanlabilme" ·~in baz1 soruiJra vcrilcn y~mtlarm
izinin siiriilmesi gcrckli: Dogal kotiiliiklcrle ahliki k(itiiliiklcr arasmda bir ili$ki
var mt? Dogal fcbkeder. ahl:ikdl.$1 da\Tan"'lann bir ccz.as1 nu? <;:ckilen lStlr:tplar
hak cdilcn bir cc1~1nm sonucu mu? Kotiilii-i,.Un kayna(:l erdemsizlik midir? iJ.ahi
adalet er gee; ger~.:kle$1r nu > i~mde ya~ad1gmuz hu di.inyaya, ola.<J diiny:tlann en
iyisi dcmek mumkiin mii?
Sergilenen her turlu y:tkl~1m ~onuc;ta kotiilugiin diinyamn kavranl$1Yla ilgili
bir konu oldugunu oruya koyacakur. Omegin 18. ylizyU Avrup:tl1lan Lizbon
dcprcnuni kotiilugun lm kama s•prkcn ~:,.Uniimuz insanmdan bir hayli farkh
bir yakla~1m sergtlemekteydiler. l.eibniz'dcn Hegd'e kadar pek ('Ok filozof da
kotiiliiF;iin var oldugu bir diinyamn yummm1. bu sorular c;cr~cvesinde hakl1
k•lmaya r;ah~u. Ne var lei. bu kadar c;di~ki Ye ac1yla dolu bir diin)'J)'l kusursuz
bir Tannnm yaratm saymak nc k:tdar miimkun? 13u tilozollann gostcrdiklc:n
~aba; Pope. Voluire, M.uquis de Sade Gibi edcbi ki$iliklerin de lnz vennesi-
yle umubmn tcrsinc Tannmu giiciinu 1ay1tlam. Aruk. Nict:zsch•·'nin s:tvmm
dilc gdme zamamyd.: Tann oldii 1 Diinyadaki mutsuzlub'lln ne kadanmn
Tannnm hatasl, ne kadannm bizim haram1z oldui:,'1lna ili~kin bir urtl$ma
olar.1k ho4layan ahliki w dog:tl koti.iliiklcr arJSmdaki aynm. bundan boyle
daha da dcrinlc~ecekri. Neiman bugiin bizlerin, kotiiliib.U insan zalimligine
ih~kin bir ~ey d1ye gordiigiimiizii vurguluyor. Llunun en somut omcgi obr:tk
da Auschwitz biitiin dch$e! veric1 gori.inumiiyle karsmuz<l.a dumtaku. L1zbon
dcprcmi hakkmda b1kkmhk yaraucak kadar r;ok laf cdilnt.i~ken Auschwitz'in
entdcktiieller ara.;mda tuhafbir suskunluk yaratmasL da her ~eyden ote, bu alctl
alrnazhi;tn bir ransunas1d1r e•asta. Niteknn Ne1man, kitJbmda ger~ekl~nm1eye
~all$1lgt :tltcmatifbir felsefe tarihi inp etmc pbasmda. ~on ahl:i.k1 kotiiliik sayd1g1
Holocaust'a fdsefenin verdigi cevabm p~ini kovalar gibidir: Ahlik. kotlilugu
kavramr nu ktlm:thd1r, yoksa kavramr kLimas1 bizi Jaha nu ~aresiz hale gct-
lrecc:kur?
Modtr!l DiiSJIIImlr Kiitrlliik, Y3$3ffi ve oliim Jr.L.<tnda JCI i~indc h.lyat.1 ~nlam
venneye ~ID$3ll biz "rnodemler" it;in nercdc durdugumuzun iyi hir giistcr~-:c~l.
 Der.: Santiago Zabala
Dinin Gelecegi
R. RORTY & G. VATTIMO
lu«lrmr/r<&•.: J<oluui G. OgJill/92 larfo!ISIJS 9H-5J9.jz}.~
13u kitap iki biiyiik filozof. R.ichard Rorty ve Gianni Vattimo. arasmda
bir diyalog olarak tammlanabilir. Ote yandan, bu filozotlardan biri1un
(Vartimo) diinyanm miladuu isa ile b~latmak"tan mcnmun bir tcolog,
digerinin (Rorry) ise tarihin doniirn nokt.mm Frans1z Devrimi olar:tk
alg~byan laik hir demokrat oldugunu dii~iiniirsck bu diyalogun oncmi
de ortaya .;tknu~ oluyor.
Rorry ile Vattimo'yu bu dcrlcmcde bir ar:~ya gerin:n italyan fclscfc
ar:I~ttnnac!SI Samiago Zabala. "T ciscleri ve Atcistleri Olmayan 13ir Din"
ba~hkh makalesinde. iki dii~iiniirii bulu~turan ortak zcminin. omolojik
hakikate dayanma iddiasmdan anndtnlnn~ pomnodcrn dii~iinmc tarZJ
oldugunu belirriyor. Ciinkii Zabala'ya gore, hcmtcnotik vc yap1sokiim
akunlan yalmzca molil·rn/bilimsel! rasyonel/laik/ atcist dii~iinccnin
degil, bu dii~iimm: tarzmdan .;ok l'Skilerc dayanan ve Aydmlanma'dan
bu yana sahnc ardma itilmi~ olsa da ya~mnn siirdiiregelen inanca dayah
teolojik/dinsdltcist dii~iinccnin de kendini temellendirdij;i hakikat
zeminini ortad;m kaldtmu~ur.
Taru~manm bir tarafindaki Vattimo'ya gore. kutsal kitaplann bir haki-
kat temdine dJyanma zorunlulugunun ortadan kalkt~l, bir yanda tcist
dii~iince i.;in otorite ka~m. ozgiirliik.;ii ve dcmokratik bir teolojik
dii~iinme tarzuun ortaya ~1lunasJ yolunda onemli bir firsat yar:turken,
ore yandan ateist ve laik dii~iinccyle ortak bir zemindc bulu~manm da
yolunu a~m1~nr.
Rorry ise, insanhgm dcmokrasi ve ozgiirle~me yolunda adnn amtasJ
i~in. inanc1 ya da laik dii~iinccyi aforoz ctmt: ar:Iyt~mdaki ozcii
dii~iincder yerine, ileti~ime ve dilin pr:~gmatik kullamnuna dayah bir
felsdi bakt~m daha dvcri*li oldugunu savunuyor.
Kitahm son biiliimiindcki diyalog bize, teolojik dii~iinceyle laik
dii~iincenin ortakla~abileccgi zcminlcri gosteriyor: ozgiirle~mc/ilahi
kurtulu~ ideah. dcmokratikle~me/otorite ka~1th~, dayam~ma/hay1r vb.
13u k1sa ancak oncmli derlemc, hem t~oloji h~m de pgda~ 13m felsetcsi
iigrencilcri ve ar:I~tmnactlart i.;in oncmli bir b~vuru kaynag1 sunmanm
yanmda, Tiirkiyeli dii~iini.irlcrin biiyiik biiliimiini.in uzun bir siiredir
ctralinda dolamhg1 laik/dinci ya da r;:agda~/gerici aynmlan (izerine farkh
bir zemindc dii~iincbilmemiz it;in de bir kap1 arahror.
 Richard Sennett
Zanaatkar
inrcl<m<lflV.: M<lih f'tkJ<mir/400 s•rf•IISBN 975-SJ!J-548· 7

Zatzttrltkar, remcl bir insani i<;giidiiyle ilgilidir: bir i~i ba~ka bir $cy i~in
degil de yalmz o i~ i"in yapmak. Sozciik, endiimi toplumunun geli~iyle
yirmekre olan bir ya~am rar..:1m ak.la geririyor olsa da, zanaarkann diinyas1
maharetli el emeginin "ok arcsine. bub>iine, biiriin insan u~ra~lanna
uzamyor. DolayiSiyla. bu kirap bilgisayar programCJsmm, doktorun,
ebeveynlerin, k1sacasJ her yurtta~m iyi zanaarkarhgm degerlerini
ogrcnerek neler kazanaca~m anlanyor.

Yazdi!;~ kiraplar i<;inde en turkulusu olan Zanaatkar'da giinii-

miiziin en parlak dii~iiniirlerinden R. Sennett, antik<;agm duvar
ustalanndan Ronesans'm sarr.~flanna, Aydmlanma donemindeki Paris
matbaalanndan Endiistri Devr:imi doneminin Londra fabrikalanna
uz:man a~umulanyla. zanaatld.rlann yapnklanm ve yapma bi.,imleri[\i
irdeliyor; erik degerlerle maddi cmek arasmda bag kuruyor ve giinii-
mi.ize kadar gelerek iyi i~ denen ~cyin anlanum masaya yarmyor.

Tarih boyunca reoriyle pratik, teknik.le d1~vurum, zanaat<;1yla sanat<;t,

iireticiyle kullamct arasmda fay harlan olusru; ancak modern roplumla
birlikre bu tarihsel mirasm izleri silinmekle kalmad1 degerler de
unutulmaya yiiz tuttu. Halbuki zanaat ve zanaatkarm ge<;mi~i bize aym
zarnanda ara<;bn kullanmanm. i~i orgiidcmcnin. malume hakkmda
dii~iinmenin ba~ka yollanm gi.isterdigi gibi hayatl nas1l ya~amak
gercktigi hakkmda giizcl oneriler sunuyor.
 Philip Goodchild
Deleuze & Guattari
AR.ZU POLiTiKASINA GiR.i~
/rrultmt!Cnrir<n: Ralrmi G. ~dril/)6() sa"t{ai/SBN 975-539-HJ-5
Tezlo::riyle febefe tarihinin gozdcn ge~irilrnesine nedcn olan Gilles
Deleuze ve Felix Guattari ~agmuzm en ctkili dii~uniirlcridir.
Deleuze, Batt metafizigini Platon'dan bu yana karakterizc eden tcmsili
dii~iinceye rnuhalif duru~lanyla birbirine baglanan dii~iiniirler soyunu
ke~fctmi~tir. Lucretius, Hume, Spinoza, Nietzsche ve Bergson arasmda.
olumsuzluk elc~tirisi, ne~e kiilciirii, i~sellikten nefret, kuvvetlerin ve
ili~kilcrin d1~salhgt. erkin :u;1ga vurulmas1 sayesinde kurulan gizli bir
ba~n oldugtmu gostem1i~tir.
Guactari, y~amm1 politik cylemci olarak ge~iren bir psikanalisttir.
Lacan'ct analise Jean Oury tJTJfindan kurulmu~ psikiyatri klinigi La
Borde'da ~al~mt~tlr. La Borde'da antaf, bir butiin olarak toplum i~indc
bulunan erk ili~kilerine yonclik kolektif bir dc~tiri iiretccek ~ekildc,
doktorlann ve hastalann deneyim.lerini tam o.larak d..t~avunnalanm
saglayaca.k intenkrifbir grup dinamigi yaranna doktor ile hasta arasmda
bulunan hiycr~tyi ortadan kaldtmlaktl.
Deleuze ve Guattari, '68 harckctini aktif bir bi~imde destckledil-
er; feminizm. gay haklan, ~cvrecilik gibi sosyal hareketlerin ilk
savunucubnndan oldular.
13u kitapta Goodchild. Dclcuze vc Guattari'nin ortak yaptdan I'AIIIi-
O~tfipe ve Mille Platcaux'da insani ili~ki olanaklamu, oznellik, toplum
ve fi:evrcnin yeniden yapmunda bu olanak.lann roliinii gostemteye
giri~iyor. Deleuzc ve Guattari'nin dii~lincesindcki ozgiirliik, toplum-
sal beklentilerdcn kapp kurtulma ozgiirliigii dcgil, aksine toplum-
sal il·~kilcre gimtc ozgiirliigiidiir. Devrim. senaryoyu YJmp atmak,
i,.selle~ririlmi~ gelenc:kleri, beklcmileri ve dt~sal politik ve ekonomik
kummlan unurmak ya da y1kmak sorunu degi.ldir, ~iinkii geriyc hi~bir
ili~ki kalmaz. Aksine devrim, scnaryoya cklemelerle, b~ka yerlerden
stratejiler odiin~ altp umulmad1k dcgi~ikliklerlc ger~ekle~ir. Kuramsal
nomtlan dogrudan bir kcnara firlatmak yerine, ba~ka yerden dii~iinceler
~tyarak, sapmalar ve altcnutifler dizisi sunarak hegemonik soylemlerin
tutarhhgt damtadagm edilebilir.
Arz11 Poli1ikasma Girif, felsefe tarihini yeni bir bak~ 3fi:lSJyla go:zdcn
ge<;im1ck isteyen fdsefe okuru kadar, Dcl.:uze vc Guattari'nin yapttlanm
okurkc:n zorlanan okura da yo! gosterici niteliktc.
 Kay Redfield Jamison
Erken c;oken Karanhk
iNTiHARI ANLAMAK
Irrulr•rciCn•rr•: Emi•< Bodtmcii40U >O'tfo!ISBN ?7;.;)9-421-Z
(.ogumuz y~ammuzm bir amnda her ~eyi b1rak1p bu diinyadan aynlmay1
dii~iinmii~iizdiir. Arna dii~iinsek de bunu yapmay1z. bir ~ey bizi vazge~irir.
Oysa ger~ektcn b1rak1p gidcnler hep olmu~tur ve olacalmr. Kendini
oldiirmek pck ~ogumuz i~in anl~!lmaz b!r eylemdir. insan cylemlcri
i~inde en anl~lmaz olam belki de ... imihara egilimli olanbnnuz i~in isc
oylesine [amd1k ve anl~1hr bir eylcmdir ki bu! Tiim ac1lara son veren en
makul ve en rahadatltl ~oziim gibi goriiniir. Bu yiizden olsa gerek incihar
~ok s1k ya~anan bir olgudur ve ne yaz1k ki inrihar kaq!Smdaki toplumsal
duyarhtinuz !fOk azd.ir.
l'eki b1z imihar hakkmda ne biliyoruz? Neden baz1 insanlar kendim
oldiiriir? Kendini oldiireu iusanlann psikolojisi nas!ld1r? BaZ1 insanlar
biyolojik olarak imihara egilimli midir? intihara yol apn genler var m1d1r
vc incihann evrimsd bir nedeni olabilir mi? imihara yol a~an dli$Gncelerin
alunda ruhs:tl hastahklar nn v.udn? Yarn hangileridir vr: bu has[ahkbr tedavi
edilebihr mi? intih:ud1 p;ikopatoloji ve norobiyolojinin rolU nedir? incihar
dii~uncesi bul~ICI olabilir mi? Zaman zaman bir.,ok Ulkede goriilmli$ olan
intihar salgtnlannm bir sebebi var nud1r. yoksa bunlar [am:unen r.tStlanusal
m1d.ir? inriharda Y:l.$111 ve cinsiyctin rolU nedir? Bir kimsenin intihara niyetli
oldugu onceden ar!la~Jlabilir mi? intihar engellenebilir mi? Tarih boyunca
toplumsal kurumlar ve yoneticiler insanlann kendini iildiim1esini engd-
lemek i~in hangi iinlemleri alm1$lard.ir? Bu kanayan yaraYJ iyile~timH!k i~in
bin:y vc toplum olarak bizlcrc du~cn giirevler nelerdir? Bilimin bLitun bu
sorulara yamdan var m1d1r?
Manik dcpresif hastahktan mustarip ve kendisi de imihara t~ebbiis etmi~
olan psik.iyarr Kay Redfield Jamison yillard.ir bu konu iizcrinde ~al~~~yor.
Ki~isel deneym1lerinin kazand1rd1gi kavraylf ve duyarhti bilimsel bilgileriylt:
hannanlayarak yazd.igi ki[abmda yukandakr sorulara cevap arayarak inuhan
anlanlam1za yard.imtl oluyor. Kim bihr. baz1 insanlann hayada kunnu~
olduklan ac1h ili~kide utak da olsa bir rol iisdenebilir!

Dcrinlikli VC <otkulu bir kllap ... VIllar boyu uzcrinc ycnl bir kir•p )">ZIIm•d:m. hbul
gorm~ bir inuh•r mcclcmcSI ol•nk k•bc.k.
Willi•m Scyron

Ou erkll1 kiup •ns>nl>nn h•y•rbnn1 dcgijurecck: kutkwu7 birk>~ ki.jininkini de ku=<><>k.

Ncw•d>y
 Tom Robbins
S1cak Ulkelerden
Donen Vah~i Sakatlar
EJcbiynlft;rv. Nuray Yol...,ziJII ..,yfai/SBN P7S·P7J·SlP·<73·7
s.mk Olkrltrdw DoiiCII Vahjl Sak.!llolf, uluslararaSI hir entrikanm ve Cuney
Amcrikah miinzcvi bir ~amanm lanetine u{:rayarak tekerlckli sandalyeye
mahkum olan hmz1r bir CIA ajamnm oykiisudur. Bu mahkumiyet, ruhani
bir "yiikseli{ potansiyeli de ta~•r. Zira Fatima'mn ilc;iincii kchanetinin
yenidcn ke~finin ve ~a~•rtiCI ic;cri~ini 1f~a etmc miicadelesinin vakay-
inamesini de rutan roman, aym zamanda ruhani aydmlanmaya do(!ru bir
yolculuktur. VaiJji Salwllar bir yandan da, kendisinden on ya~ buyiik bir
rahibeyc duydugu saplan[ll• kosniilliiklc, lise c;a[:mdaki ilvey k1z karde~inin
bekarctini bozmak ic;in duydu~u dayamlmaz arzu arasmda gid1p gclcn bir
adamm portresidir. Rlitiin bunlara c;alm[l bir Matisse tablosuyla, surckli
yineledigi mantra's• gc:lecck ku~aklan aydmlatacak bir nitelik ta~1yan bir
papagam da eklcrsck, Tom Robhins'c yak1~tmlan "sliziin break dansc;•si"
nitelemesini hakh c;•karan bir romania kar~1 ka~1ya oldu~muz an Ia~• hr.
CIA ajam kahramamm1z Swiners'• birbiriyle c;eli~en arzular yonetir:
Bilgisayardan nefret cdcr, ama tam bir siber-alem biiyiiclisiidiir1 anal)isttir,
ama hlikiimet ic,:in c;ah~•r, ban~ yanhs•d•r, ama silahs1Z dola~maz, derin bir
ruhaniyet duygusu ta~1r, ama duadan ya da org(itlii dinden kendini sakmor;
masumiyetin korunma~1 fikrini saplant1 haline getirmi~tir, buna ka'11hk
· yeniyetme uvey k1z karde~inin masum•yetinin pe~indedir.
Switters'a musallat olan, her birimizin kafasm1 kurcalayan o boldik
c;at1~madan farkh degildir aslmda. <;:oziim ic;imizdcki c;eli~cn unsurlardan
birini sec;mek de[iil, ikisini de kucaklamaknr. insanlar hayatlannda kesinlite
ozlem duyarlar. Oysa kesinlik, Tannnm bani mesajm• yaymak ic;in
sava~may1 tcrcih cttigimiz, cinayet i~leyenleri oliimle cezaland•rd•f:•m•z bir
diinyada, bu c;oziimii olmayan c;eli~kiler diinyasmda hic;bir sorunu c;ozmez.
Robbins olumluyla olumsuzu, yin ile yang'• birbirinden aynlmaz goriir.
Hepimizin bindi~i bir tahterevalhdir stiz konusu olan. Herkcs aym tarafa
binerse, oyun kac;m1lmaz olarak son bulur.
Vah~i Sakatlar bir yamyla, b~r ajamn ~oluk soluga okunan, mizah dolu
maceras1d1r. Ba~ka bir diizeydc ise, canhhfpn, devimmin, deki~imm, ele
avuca s•[imazhgm damgas•m vurdu~u c;al•m•zda, tablonun bUtuniinil
glizlerimizm onune seren, ciddi fik•rlcrle dolu bir roman olarak da
okunabilir
"Robbins mesclden beyin kamo~uran bir 1arzdo kavnyor
Aym :amanda dunyo ~apondo bir OykUanlauco."
Thoma• Pynchon
 Peter Berkowitz
Nietzsche
BiR. AHLAK KAR~ITININ ETiGi
ln«ltmr!Ccvirm: l:rturk Dcmirri/J84 s•yjoi/SBN 975-5J9-JSI·I
Aynnn Yayml2n. Nietzsche iizerine yaptlmt~ incelemelerden olUiln ii~lemesini
tamamhyor: Niewche'yi politik bir d(4iiniir olar.tk irdcleyen Kmursuz Nilrili.•l
ve sanat felsefesini inceleyen Edebiydr Ol~~rdk Hnynr'un sonn 1imdi de ahlik
fe)sefeiini Urt!im Nicrzslhc: Bir Ahl.lk K•J1rluun Erigi'ni yaytmhyor ...
Nie[ZSche hakkmda yapllan yorumlar, onun felsefesinin iigeleri kad.3r birbirin-
den farkhdtr. Yaptdanmn biiyiileyici giizelligi, ironisi ve simgderi, okurun
ve yorumcunun bilgi, meufizik, etik ve sanat alanlanndaki ar:l)'limd.3 yolunu
bulma.!itm zorl~unr.
Peter Berkowitz, Bir Ahlik Kal'jtUmn Etij:,oi'nde Nie[ZSche'nin felsefesmdelo
sistcmli gerilimi orUya .;tkaruyor. Nietzsche'nin ba1hca kitaplanm incelikli
bir uhlile ubi ruunk, pnspekrivizmin vcya varhk sorununun Nierzsche'yi
~pkl>nL.aya yetmedigini giisteriyor. Nietzsche'nin felscfcsinin doruk noktasmda
halobt-sanat, bilmck-yapmak, zorunluluk-ii7.giirliik ikiliklerinm ~eki)mesinin
yattt~m ileri siiriiyor. Bcrkowitz'e gere. ahl.ilon insan isten,inin bir yarartst
oldugu vars.ayunmdan yola pkan Nietzsche. u~ giifi4lcrinin ~eki1mesini doruga
t.liUken, kendi felsefe~inin iki ucunun ~arpqu& bir sa~ alarunda kalmtitlr.
Ah.liktan kurtulan iruan, en iyi Y-*"mt nasll yak.ll.unahdtr? Zorunluluklar:a nastl
boyun egdirilebilir? Ostins.~n. h:~tu unn olmak miimkiin miidiir? insanogluna
ycni bir giirev vererck onu nihilizmden kurtamtak isteyen Nietzsche. Zerdiiit'ii
niye yenilgiye ugram? Berko.,'itz, insan tstencini yiicelten Nit-tzsche'nin
y.tr:altcrhk etigini kemircm i~ ~eli1kiyi de a~rga ~tkarnyor. En yiice in<an mutlak
istenciyle dof:ruyu bilip r,er~eklr:ltimtelid.ir,' ama isten(: mudaksa dogru yoktur,
sadece i.<tencin yanstmabn vardtr. En tyiye u~nllk isteyen imanoglu. arttk
"hakibn" nastl bulabilir?
Bu kitapta Ntetzsche'nin b~un pkanct sorulanyla yiiziC~enler, onun me~hul
deni71ere a~tl2n macenct meraforun& kend.ilerinden bir p:l.l'~J buhcaklar.
Biitiin degerlerin yennden oynamaya b~l~dliil giiniimiizde, "Nastl ~1nw.h?"
sorusuna cevap arayanlar, iincelikle kendi kesin yargt.lanna saldtmtJ c~aretini
giistemtelidirler. Berkowitz'in dedigi gibi, Nietz.sche okuru, giizlerini merakla
J~ng, siirecc: her ~eye ha.ztrhkh olmahdtr: hm~ kim bilir, kut<ll ve unutulmu1
topraklan tekrar ke~feuneye, b31 diindiiriicii yiikseklildere 'tkmaya ya d.3
urkiitlicii derinliklere inmeye ...

"Y>ktn t>.rihtc b:urlon en tlgm~ ohlak ve oiy:uct fclscfc!i kttiplonmn ~1rt1cr b1r boliimii
Nietzsche iizcrine yopilim yorurulnohn ol~uyor. ilu yorumbr oru1ndo Peter Dcrkow1tz'm
kttab• one ~tklyor. K11•p r:iim ke•in yorg~lon sorguuyor.tk Nictz.'<Chcn•n doh• once h1~
bilmcdigimiz y;rnbnm fark etmemizi uglarkm. bit<ot Nictzschc'yr de sorguluyor."
Ab1Joir Mel ntyre

"Bcrkow•tz'in u!diolmru net bir bi~imdc 1unon bu bpsan•h ktt.lbm entclcktilcl giicu

Chul<1 Toylor
Girdab!Oa kaplidlglmiZ ulusa~ln kapitalizm vaQinl kavrayabilmek 1910 ba!ivura-
bilecegimiz soylenen postmodern du~unce tar:z1n1n birvok tuhat ve <;:eli~kili bo-
yut bannd1rd1Q1n1 seziyorduk... Bu tuhafhg1n en belirgin ogesi, temeldeAydJnlan-
macl fikir1ere )IOnelik ele~tirilerden kaynaklan!Yordu. Tum bilimselcilik, temelcllik,
evrenselcilik, totallte, ozde~-du~unme, ozerk ve bile~ik ozne ve benzeriSfine
yonelik ele~tmler buyuk ol<;:ude yabanc1S1 oldugumuz terimlerle ya da pek tant-
madiQimlZ bir soylem tarz1yla dile getuilse de. bu ele~tirilenn ~riklenne hir; de
yabanc1 degildik. Ama nedense. bu e~irilerden once~klesosyalistler gocundular.
Oysa...
Buriuvazinin. FranSIZ Devrimt'yle ta\'landlrdiQI ozgurluk, e~itlik, karde~lik ideal-
lerinin verili toplumsal duzenlemeler 9er9evesinde geli~emeyecegi 1ddiaS1Yia
modem uygart1ga ba~kald1n bayrag101 avan b1zdik. "insan"m bir bUrjUVa soyut-
lamaSI oldugunu ortaya koyarak somutun, duyumlu tlkelligm hakktnm verilmes1
i9n teorik-polltik mucad~lelere girmi~ olan yine bizdik. lnsanhgm evrensel
anlamda ozgurl~mesini isteyen 1dealin hangi baglamda ger~k k1bnabilecegini
ara~t1rao ve bu ugurda destanst mucadeleler ba~latarak hayat1n1 ortaya koyan
da bizdik. Bir y.mdan ge<;:mi~in tum degerler1n1 Online katlp supureo bir top!umsal
duzenegi tlim dunyada egemen k1lmaya <;:ah~irken. obur yandan huzur ve
garantllerden vazge<(mek istemeyen buriuvazinin yaratt1g1 vah~eti tOm
karma~ikiiQIYia analiz eden ve bu ger<(akligln yaratt1g1 u<;:uruma gozlerini
klrpmadan bakao bir gelenekti bizimk1s1. Elveri~lz., hatta toorik olarak imkAnS!Z
ko~ullar alt1nda io~as1na giri~ilen sosyalizmin sonu<;:ta burokratik bir devlet
ayg1t1na donu~up ta~lanmas1na ilk isyan edenler de ylne bizim gelenegimiz
i<;:inde yer alan devrimciteonsyenlervemilitanlardl. Cyleyse, nas11 oluyordu da
post modem du~uncenin el~in oklannd an oncehkle sosyalistler gocunuyordu?
Rasyonalist, pozitiv1st ve pragmatist bir Aydmlanmac1hg1 savunma gorevi ni9in
sosyalistlerin omuzlanna yiklhyordu?
T1pk1 eski ustalar1 gibl, geli~kln ve incellkh bir felsefi soylem kar~rs1nda afallama-
yacak kadar bilgili ve ioan<;:ll blr sosyalist olan Eagleton, o ironik ve yergici Us·
lubuyla postmodemizmin \'eli~kiletini temel ba!iilklanyla sergilerken neyin yolunda
gitmedigini g6steriyor bizlere. Marksist du~uncenln postmodemizmle al1p VSfe·
medigi oe varsa hepsinl tek tek sergilerken, ka~1tlann1n hakkinl vermeyi de bir
an olsun ihmal etmiyor. Du~manlann1o kolayca yere sea:~bilmek i9io karikatur-
le~irdigi MarkSist du~uncenin gucunun hem ruhuyla hem lafz1yla sergilendigi
bu kitap, MarkSizmin postmodern du~unce tarz1yla yuruttugu hesapla~manm
en onemll a~amalanndan b1rini temsil ediyor.