Jack Schwager - Borsa Sihirbazları

bö rsa
K D. SGHWAGER
slhlrh a ı|arı
ııru edekile r',

n$,,}tlHll$J
ı,tENKuL
"="=",-!!I!!@
AITAY MENKUL orĞnnrrR e.ş.,nin katkılarıyla...
s[g$hfl
bötöö
slhlrh aıl arı
zi ruedelti lerle Rtlportaı lar
Aeuirgn:Ali Pqembe
BORsn xüıüpıANtSl: 0 sŞgf,|r*

Sunuş
Özlem ALTAY
Altay Menku?J,,j,ffiftİ
Borsa Sihirbazlan ABD'nin en başanlı trader'larıyla yapılmış rö-

portajları içermesi nedeniyle büyük yankılar uyandırmış ve ya-
yınlandığı ülkelerde satış rekorları kırmıştır-
Birbirlerinden çok farklı yönleri olmasrna karşın bu trader'lar
bazı ortak özellikler taşıyorlar. Süper trader'lann en önemli ortak
özelliği özgüven.,Bağımsız ve güçlü bir kişilik geliştirmelerine
izin veren aile ort"amlanndan geliyorlar. Son derece sakin ve so-
ğukkanlılar. Kararlarında duy gusal değiller ve başansızlıklardan
asla yılmryorlar. Aksine başarısız olduklarında, daha çok kon-
santre olup nerede hata yaptıklannı anlamaya çalrşıyorlar. Çogu
birkaç kez batıyor. Hatta piyasayı, kaybederek öğrendiklerini
söyleyebiliriz. Çünkü birçoğu bilmeden piyasaya giriyor ve kay-
bettikten sonra bilgi edinmeye başlıyor.
Bilindiği gibi risk almada kendine güven çok önemlidir. Ço-
da başlangıçta
ğunun öğrencilik dönemi çok başarılı geçmiş; bu
konuyla ilgili çok bilgili olmasalar da, sonunda başarılı olacakla-
nna ilişkin güveni kamçılamış.
Kararlan çoğunlukla basit ve akılcı. Kendilerine özgü trade
teknikleri geliştiriyorlar ve soğukkanlılıkla kararlannı uygulu-
yorlar. Ama asla inatçı değiller. Prensipleri var ve onlara sıkr sr-
kıya bağlılar. Hepsi güçlü kişiliklerinden ötiirü bağımsrz karar
verTne yetkisine sahip.
Başanlannın anütarı da sanıyorum baskı altındayken man-
tıklı ve disiplinli davranabilmek.
Altay Menkul Değerler olarak, bu eseri Türk yatrnmcısının
hizmetine sunmaktan mutluluk duyuyoruz. Bors4 Türkiye'de de
en önemli firsat alanlanndan biridir. Bu kitap, fırsatlan en iyi şe-
kilde kuilanabilmiş mutlu bir azınlığın öykiilerini anlatıyor.
Yazarın da vurguladığı gibi, kitabı okuyan büttin okuyucula-
rın birer süper trader olması beklenemez, ancak birçok ciddi ve
ileri görüşlü okuyucu trading performanslarını geliştirebilir. Bel-
ki de birkaç ölel kişinin süper trader olmasına katkıda bulunur!
- Paul Simon
Bir adamın tavanı diğer bir adamın zemi-

nidir.
- Paul Simon
t
tr
b Serseri olmak isteseydirn, en başarılı ser-
1ı
seriyi bulur ve ondan nasıl serseri olundu-
ğunu öğrenirdim. Başarısız olmak iste-
seydim, asla başarılı olamamış bir adam-
dan tavsiyeler alırdım. Her konuda başa-
rılı olmak isteseydim, çevremde başarılı
olan insanlafi örnek alır ve başarıyı nasıl
yakaladıkl arına bakardım.
- Joseph Marshall Wade
(Harry D, Schultz ve Samson Coslow
tarafindan yayınlanan
Treasury of Wall Street'den alınmıştır)
***-ğ&i;:*ışiİı.:;jirJ*İ}:;j.r _ * :,. .*a:.jJ:r_
";:._İ*
i;;Jjıt;ıa*"ı::;_#i"!....J.l, .
'..'.
. ] _] ] l,-",j,j
'-,,_a:, -;;,:.
i+i_}i]:l{: i j":,ji'i -
\
ill !
İ ,|
.1
j1.1i:l']
':':1lıi ı
KarırnloAnn 3
: : - ,..,-, :U9Ç&CÜ]NW] .,,..:-, ;,- : ı
M.rı,ial, ?aslwıy,w Şği_ngn#.ww 4,
1
.vetdlklreırtğeı€Eç#ı:, . j:.. ._, l
.l
1
,,,, ; ],,.,, ı,, j Wffiedar&eÇfirttr]ı .iıı,ıi .,rı,
,.,., , ,,ı;l$ğibçl&@&ffisgtğ.}ş&;.,.: i ,,;1,1.;

l
ı
. . l;l,r iiİ,i:i!1''J;,.,l .: ,,;,,.' *",,,rl .l,.ı;:ıı,: iii]
]
1
'i,:. ;' . ."-], '..
i
;
;,: i!] l ii;

İçindekiler
Sunuş / 7
Önsöz/ 13
Açıklamalar/ 15
Giriş/ 17
KendiHikayem/ 19
söLüv I. VADELİ (rurunns) PİYASALAR

WnÖVİZKURLARI
Vadeli (Futures) Piyasal,arın
Srmnı Keşfetmek/27
İnterbank Döviz Piyasasının Tarıımı / 31
Michael Marcus:
Bitkiler lki Kere Hastalanmaz/ 32
Bruce Kovner:
KüreselTra,der /79
Richard Dennis:
BirEfsane EmekliOld,u/ I l5
Paul Tudor Jones:
Agresif Trading Sanatı / l 5 l
Gary Bielfeldt:
Evet, Peoria'da bile Hazine Bonosu Alınıp Satılır / ]78
Ed Seykota:
Herkes lstediğini Elde Eder / l90
Larry Hite:
Riske Say gı Duyınak / 2 1 8
söıüıiı ıı . HISSE SENETLERI
Michael Steinhardt:
Değişik Algılar Kavramı / 239
William O'Neil:
Hisse Senedi Seçme Sanatı /268
David Ryan:
Hisse Senedi Yatırımı Hazine Avcılığıdır / 289
Marty Schwartz:
ŞampiyonTrader/ 3I ]
BöLüM III . HERşEYDEN BİRAZ
James B. Rogers, Jr.:
Değeri SatınAlıp Histeriyi Satmak/ 34]
.MarkWeinstein:
Yüksek Yüzleli Trader / 383
BöLüM Iv. BORSA SALONUNUN BAKIŞ AÇISI

Brian Gelber:
Eski Broker, Şimdi Trader / 4|l
fomBaldwin:
Korkusuz Salon Trader'ı / 435
Tony Saliba:
"Tek sözleşme" Zafei / 456
BÖLÜM V . TRADINGPSİKOLOJİSİ
Dr. Van K. Tharp:
Trading P s ikolaj is i / 483
İşlem: Kişisel Bir Deneyim / 506
Ek Not: Rüyalar ve Trading / 51 1
Son Söz l 5I4
Ek 1 : Program Trading ve Portföy Sigortası /5 16
Ek 2: Opsiyonlar Temel Esasların Açıklaması / 5l8
Sözlnkl522
Onsöz
Birkaç şaşırtıcı öykü ile başlayalım:

. Düa önce iş hayatında birkaç kere başansızlığa uğramış
bir
işadamı, 30,000$'lık hesabını 80 milyon $'a çıkartmıştır.
. Bir fon yöneticisi, bir
çoğunun başanlmasını imkansız ola-
rak gördüğü birşeyi başarmış ve ardarda beş yıl boyunca üç ra-
kamlı yüzdelerle k6r sağlamıştır.
. Amerika'nın ktiçük birkasabasında ayakkabı
bağı imalatıyla
işe başlayan biri, daha sonra dünyantn en büyük tahvil tra-
der'lanndan biri olmuşnır.
. Yedi yıl boyunca ayda ortalamayüzde 25 oranında k6r
sağ-
layan (yıllık olarak yüzde 1400'ün üzerinde) eski bir menkul kıy-
metler anaiisti, vadeli hisse senedi endeksi alım satrmr yapmak-
tadır.
. MIT'den mezun olan bir elektrik mühendisinin
kompüterize
trading yaklaşımr kendisine onaltı yıllık bir süre içinde inanılmaz
bir miktar o|an Vo 250,000'lik bir kAr sağlamıştır.
Bunlar, kitapta yer alan röportajlardan alınan seçmelerdir.

Röpoıtaj yapılan bu trader'ların her biri, kendine göre İnanılmaz
başanlar kazanmıştır.
Bu trader'lan diğerlerinden farklı kılan nedir? Çoğu insan pi-
yasalarda kazanma yolunun, gizli formülü bulmak olduğunu dü-
şünür. Bu konuyla ilgili gerçek, röportaj yaptığım bu kişilerin or-
tak paydalannın, yaklaşımlardan çok tutumlarında buluşması-
l4 Borsa Sihirbazları
dır. Bu trader'lann bir kısmr özel olarak temel analizi, diğerleri

ise sadece teknik ana],ıizi kullanmaktadır ve bir kısmr da her iki-
sinden de faydalanmaktadır. Trader'ların bir kısmı çalışmalarını,
saatler veya dakikalarla ölçülen bir zaman tablosuna göre, diğer-
leri ise aylar veya yıllar boyunca sürdürmek istedikleri pozisyon-
lara göre ayarlarlar. İşlem yaparken uygulanan yöntemler çok
farklı olmalarına rağmen, yapılan röportajlar, takınılan tutumlar
ve prensiplerle ilgili birtakım önemli ortak noktalan ortaya koy-
maktadır.
Trading, ekonomimizdeki en büyük firsat alanlanndan birini
yaratmaktadır. Trading bir bireyin küçük bir finasman kaynağıy-
la işe başlayabileceği ve sonra gerçekten multi milyoner olabile-
ceği nadir yollardan biridir. Tabii ki, sadece birkaç birey (bu ki-
tapta röportaj yapılan kişiler gibi) bu başanyı yakalamıştır, fakat
en azından fırsat her zaman mevcuttur.
Bu arada, kitabı okuyan büttin okuyuculann birer süper trader
olmalannı beltlemiyorum -gerçek hayatta olaylar bu şekilde ce-
reyan etmiyor- ancak bu teşvik edici röportajların bir çok ciddi
ve ileri görüşlü okuyucunun bireysel trading performanslarını
geliştirmelerine yardımcı olacağına inanıyorum. Belki de kitap
birkaç özel kişinin süper trader olmasına katkrda bulunabilir.
Jack D. Schwager
Goldens Bridge, NY
Mayıs 1989
Açıklarnalar
Öncelikle bu kitaptaki her bir bölüm üzerinde düşüncelerini be_

lirten, birçok yararlı öneride bulunan ve baskı değişiklikleriyle
ilgili fikirier veren Stephen Chronywitz,e teşekkür etmek istiyo_
rum. Steve'e bütiin katkılanndan dolayı, hem ayırdığı zaman
hem de verdiği değerli bilgiler açısrndan minnettarım. Gerçekten
bu çalışmanın değeri ne ise, kendisinin bu değere çok büyük kat-
kısı vardır.
Kanm Jo Ann'e sadece dokuz ay boyunca bir "kitap dulu" ol-
maya dayandığı için değil, aynı zamandabüyiik bir dürüstlük ile
üstlendiği gerçekçi ve güvenilir eleştirmen rolü için minnettanm.
Örnek: "Bu şimdiye kadar yazdığın en kötü şey!" (Bu kısmın ki-
taptan çıkanldığını söylememe gerek yok). Jo Ann çok güçlü bir
,ugaoyryu sahiptir ve genellikle önerilerini sorgulamaksızın dik_
kate alınm.
Tabii ki röportaj yaptığım ve bu kitabı yazmarfi sağlayan ttim
trader'lara şükranlanmr sunmak isterim. Bu kişiler sadece kendi
adlanna işlem yaptıkları için veya halihazırda istedikleri kadar
parann idaresini tamamıyla ellerinde bulundurduklan için ünlü
oı*uyu ne ihtiyaç duymuşlardır ne de bunu istemişlerdir. Bir ç.ok
vakada, trader,ların röportaja katılma güdüleri fedakarcaydı. or_
neğin trader,lardan biri bunu şu şekilde ifade etti: "İşin başında
tızeııitıe başanh trader,lann biyografilerinden ve röportajlann_
dan yararlandrm ve ben de benzer şekilde borsaya yeni girenlere
yardımcı olmak amacıyla aynı rolü üstlenmek isterim,"
Bu kitapta bazı bölümlerin bulunmasr konusunda beni ikna
eden Elaine Crocker,a en içten şükranlanmı sunanm. Önerileri,
yönlendirmeleri ve çeşitli yardırıılan için Courtney Smith, Norm
7adeh, Susan Abbott, Bruce Babcock, Martin Presley, Chuxh
Carlson, Leigh Stevens, Brian Gelber, Micheal Marcus ve Willi-
am Rafter'a teşekkkürlerimi sunmak isteıim. Son olarak, bu ki-
tapta yer almayan Irv Kessleı Doug Redmond ve Martin Pres-
ley'e yaptığım uzun röportaja vakit ayırdıkları için teşekktir ede-
rim. (İlk iki kişiyle yapılan röportaj,geçmişe bakıİ şeklindeydi,
soru sorma tarzıml çok zor ve teknik buluyorum; sonuncu kişinin
yer almayış nedeni, röportajları ve düzenlemeleri yapmak için
yetefli zamanın olmayışıdn.)
Girtş
Kitabın ismi Büyük Pano...idi. Kitap, uzaydan gelen yaratıklar

tarafından rehin alınan dünyalı birerkek ve kadınla ilgiliydi. Ka-
çınlan bu kişiler, Zircon - 2I2 adındaki gezegende, bir hayvanat
büçesinde teşhir edilmekteydiler.
Hayvanat bahçesinde yaşayan bu insanlann, etraflannı çevre-
leyen duvarlardan birinde hisse senedi piyasası kotasyonlannı ve
mal fiyatlannr gösteren büytik bir panoları, borsa fiyatlarını şeri-
de kaydeden bir cihazları ve yeryüzündeki bir aracr kuruma bağlı
olan bir telefonları vardı. Zircon - 2l2'deki yaratıklar, esirlerine
yeryüzünde kendileri için bir milyon $'1ık bir yatınm yaptıklannı
söylemişlerdi ve dünyaya döndtiklerinde esirlerinin çok zengin
olmalarr, kendilerinin bu işi başarmalarına bağlıydı.
Tabii ki telefon, büyük pano ve borsa fiyatlannı şeride kayde-
den cihazın hepsi süteydi. Bunlar sadece dünyalıların, hayvanat
büçesindeki insanlan canlı bir şekilde motive etmelerini -
zrplamayıp srçramalannı ve neşelenmelerini, zevk almalannı ve-
ya somurtmalarını, saçlannı yolmalarını , korkmalannı yüut bir
annenin kucağındaki bebek gibi huzurlu olmalarını- sağlamak
amacıyla yapılmıştı.
Dünyalılar kağıt üzerinde çok başarılı oldular. Bu da elbette
oyunun bir parçasıydı. İşin içine düa sonra din de girdi. Borsay-
la ilgili haber alınmasını sağlayan cihaz vasrtasıyla Birleşik Dev-
letler Başkanı'nın National Prayer Week'e bir beyanat verdiğini
ve herkesin dua etmesini söylediğini öğrendiler. Bu olaydan ön-
ce dünyalılar piyasada çok kötti bir hafta geçirmişlerdi. Znytin-
yağıyla ilgili futures işlemlerinde küçük bir servet kaybetmişler-
di. Böylece dua etmeye önem verdiler ve bu işe yaradı. 7,eytinya-
ğı fiyatlan yükseldi.
KurtVonnegutJr.
Slaughterhouse Five
Eğer tesadüfi hareket kuramcıları haklıysa, yeryüzünde işlem ya-

pan kişilerle Kilgore Trout'un romanındaki (Kilgore Trout, Kurt
Vonnegut'un romanlarınrn her yerinde karşrmrza çıkan bir bilim
kurgu yazarıdır.) hayvanat bahçesi sakinleri aynı sorunlan yaşa-
maktadırlar. Zircon - Zl2'det.j mahkumlar, aldıkları kararlann
esas fiyat kotalannı baz aldığını düşünüyorlardr - ancak bu böyle
değildi - gerçek hayatta işlem yapan kişiler ise dirayetleri veya
yetenekleriyle piyasayı alt edebileceklerini düşünürler. Piyasalar
bütiin zaman dilimleri içinde gerçek anlamda etkin ve tesadüfi
olarak oluşsa, buna göre işlem yapan kişiler başanlannı veya ba-
şarıszlıklannı kendi yeteneklerine veya eksikliklerine bağlaya-
bilirler, ancak gerçekte bu tamamıyla şans meselesidir.
Kitap için trader'larla röportaj yaptıktan sonra, bu genel bakış
aç§rnr anlamak çok zor oldu. Kişilerde oluşan güçlü kanı şuydu:
Trading'le uğraşan bazı kişilerin, diğer kişilere göre uzun yıllar-
dan sonra istikrarlı bir biçimde daha çok para kazanması çok
zordu. Doğal olarak, işlem yapan kişilerin bir kısmr uzun bir sü-
reden sonra bile belli dönüm rioktasına gelebilirler; bu basit an-
lamda olasılıklar kanunun bir sonucu bile olabilir. Kitapta röpor-
taj yapılan trader'lann ne kadar sürede ne kadar çok kazandıkları-
na dair saptamayı matematikçilere bırakıyorum. Ne tesadüftiir ki
trading'le uğraşan kişiler, uzun vadede, kimin kazanıp kimin kay-
bettiğinin şansla değil, yetenekle belirlendiğine inanmaktadırlaı.
Ben de aynı görüşü paylaşmaktayım.
KendiHikayem
Okuldan mezun olduktan hemen sonra, emtia araştırma analisti

olarak işe başladım. Ekonomik ve istatistiki analizlerimin, birkaç
önemli malrn fiyat hareketiyle ilgili doğru tahminler yapmamr
sağladığını görmek, beni hem şaşlrttl hem de meınnun etti. Bun-
dan sonra trading yapmaya karar vermem fazLa uzun sürmedi.
Karşilaşüğım tek sorun, genelde çalıştığım departmanrn, annlist-
lerin işlem yapmasma izin vermemesiydi. Bu konuyla ilgili ola-
rak yaşadığım hayal kınklğından Micheal Marcus'a bahsettim
(ilk görüşme), daha sonra kendisinin aynldığl araştrrma pozisyo-
nuyla ilgili olarak görüşmeler yaparken arkadaşlığımız ilerledi.
Michael, "Biliyorsun orada çalışırken ben de aynı sorunu yaşa-
dım. Sen de benim yaptığım şeyi yapmalrsrn, başka bir şirkette
hesap açtrı," dedi. Beni çalıştığı yeni şirkette, adıma hesabı aça-
cak olan broker'la tanıştırdı.
O srrada bölüm sekreterinde4 daha az pnakazanıyordum ve
bundan dolayı tam olarak bir risk sermayem yoktu. Kardeşimin,
kendisine danışmanlık yapacağım 2000$l1ft bir hesap açınasrnı
sağladım. Hesabın gizli tutulması gerektiği için kendi masamdan
herhangi bir emir veremiyordum. Her seferinde bir pozisyona
girmek veya kapatmak istediğimde, asansöre binip binanın en alt
katına inerek umumi telefonu kullanmam gerekiyordu. (Mar-
cus'un aynı soruna getirdiği çözüm kendisiyle yapılan röportajda
anlatılmıştır.) Bu durumla ilgili en kötü şey, sadece sinirlerimin
bozulmasınb neden olan emir girişlerinin gecikmesi değil, aynı
20 Borsa Sihirbazları
zamandamasamr kaç kere boş bıraktığımı düşünerek çok ihtiyaı
1ı olmam gerektiğiydi,Bazen, herhangi bir şüphe uyandırmamak
için ertesi sabaha kadar bir emrin verilmesini geciktirdiğim olu-
yordu.
Yaptığım ilk birkaç işlem ile ilgili herhangi özel bir şey hatır-
lamıyorum. Hatırladığım tek şey, dengeli bir biçimde, komisyon-
lan ödedikten sonra, iflastan biraz daha iyi bir durumda oldu-
ğumdu. Yaptıklanm arasında bende kalıcı bir etki bırakan ilk iş-
lemden bahsetmek istiyorum. İkinci Dünya savaşl sonrasındaki
dönemle ilgi olarak pamuk piyasasının detaylı bir analizi yap-
tım. Hükümetlerin çeşitli destekleme programlanndan dolayı
1953'den beri sadece iki sezonun gerçek anlamda serbest piyasa
olarak adlandırılabildiğini farkettim (fiyatlann, hükümetlerin yü-
rütttiğü programlara göre değil, arz ve talebe göre hareket ettiği
piyasalara serbest piyasa denir). Bunlardan doğru bir şekilde çı-
kardığım sonuç, sadece iki sezonun fiyat tahmini yaparken kulla-
nılabileceğidir. Maalesef bundan daha önemli olan, mevcut veri-
nin kayda değer bir piyasa tahmini yapmak için yeterli olmadığı
sonucuna varıımamamdır. Bu her iki sezonun karşılaşürmasına
dayanarak, piyasa fiyatı libre başına 25Ç, o|an pamuk fiyatlannın
yükseleceği, ancak yaklaşık olarak 32 - 33Ç civarlannda tepe ya-
pacağı tahminini yürüttiim (lkg. - 2.205libre).
Pamuk fiyatlannın birkaç ay sonra daha da yükselmesinden
dolayı tahminlerimin başlangıç kısmı doğru çıktı. Düa sonra ge-
lişmeler hızlandı, lir hafta içinde pamuk 28'den 31P'e fırladı. Bu
son ralli (piyasalarda fiyatların yatay sıkışma alanlarından
kurtulup yukarr fırlamasr ralli o|arak adlandırrlır), benim
dahaaz önemli gördüğüm bir takım haberlere bağlandı. "Benim
tahmin ettiğim, tepe noktasına yeteri kadar yakın" diye düşün-
düm ve pozisyonu terse çevirip açığa satmaya karar verdim (bu
tip pozisyon|arakısa pozisyon denir). Bundan sonra piyasa ha-
fif bir yükselme gösterdi ve hemen ardından tekrar 299'e dtlştti.
Bu bana çok normal geldi, çünkü piyasalann arıalizlerime uyma-
sını bekliyordum. Ne var ki, kdrlarımın ömrü kısa sürdü, pamuk
fiyatlan kısa bir süre sonra yeniden yükseldi ve ,ımansız bir şe-
KendiHikayem
Okuldan mezun olduktan hemen sonra, emtia araştırma analisti

olarak işe başladım. Ekonomik ve istatistiki analizlerimin, birkaç
önemli malın fiyat hareketiyle ilgili doğru tahminler yapmamr
sağladığını görmek, beni hem şaşrrttı hem de metnnun etti. Bun-
dan sonra trading yapmaya karar vermemfazla uzun sürmedi.
Karşılaştığım tek sorun, genelde çalıştığım departmanın, analist-
lerin işlem yapmasma izin vermemesiydi. Bu konuyla ilgili ola-
rak yaşadığım hayal kınklığından Micheal Marcus'a bahsettim
(ilk görüşme), daha sonra kendisinin aynldığl araştma pozisyo-
nuyla ilgili olarak görüşmeler yaparken arkadaşhğımrz ilerledi.
Michael, "Biliyorsun orada çalışrrken ben de aynı sorunu yaşa-
drm. Sen de benim yaptığım şeyi yapmalısın, başka bir şirkette
hesap açtır," dedi. Beni çalıştığı yeni şirkette, adlma hesabı aça-
cak olan broker'la tanıştırdı.
O sırada bölüm sekreterindeqdaha azpaft kazanıyordum ve
bundan dolayı tam olarak bir risk serTnayem yoktu. Kardeşimin,
kendisine danışmanlık yapacağım 2000$llık bir hesap açmasrnr
sağladım. Hesabın gizli tutulması gerektiği için kendi masamdan
herhangi bir emir veremiyordum. Her seferinde bir pozisyona
girmek veya kapatmak istediğimde, asansöre binip binanın en alt
katına inerek umumi telefonu kullanmam gerekiyordu. (Mar-
cus'un aynr soruna getirdiği çözüm kendisiyle yapılan röportajda
anlatrlmıştır.) Bu durumla ilgili en kötü şey, sadece sinirlerimin
bozulmasrnb neden olan emir girişlerinin gecikmesi değil, aynı
Kendi Hikayem 2]
kilde yükselişe devam etti:32$,,33Q,34c,,35c oldu. En sonunda
sermaye hesabım tükendi ve pozisyonu kapatmak zorunda kal-
dım. O günlerde çok paramrn olmayışı en büyük şansrmdr çünkü
pamuğun fıyatı99Ç'e yükseldi, bu inanılmaz birşeydi. Bu yüzyıl
içerisindeki bir önceki yüksek fiyatın iki katından bile fazlaydı!
Bu işlem beni bir süre tradingden uzak bıraktı. Bundan sonra-
ki birkaç yıl içinde tekrar bir iki kez işlem yaparak şansrnrı dene-
dim. Bu girişimlerimde 2000$'dan dahafazlabir miktarla işe gir-
medim, fakat sonunda büyük bir kayıptan dolayı tekrar battım.
Teselli bulduğum tek şey, kaybettiğim miktarlann oldukça az
oluşuydu.
Sonunda beni bu zararauğrama durumundan kurtaran iki şey
oldu. Bunlardan ilki Steve Chronowitz'le tanışmamdı. O zarrıan,
Hornblower & Weeks'de emtia araşUrma idarecisi olarak çalışı-
yordum ve Steve'in kıymetli madenler bölümünde analist olarak
çalışarak boşluğu doldurmasını sağladım. Steve iie aynı büroyu
paylaşıyorduk ve l«sa sürede iyi arkadaş olduk. Tam bir temel
arıalizci olarak benim aksime, Steve'in piyasalara gerçek anlam-
da teknik bir yaklaşımr vardı. (temel analist, fiyat tahminleri ya-
parken ekonomik verileri kullanrrken, teknik analist, fiyat, işlem
hacmi gibi iç piyasa verilerini kullanır.)
O zarrıanakadar teknik ana|ize karşı çok şüpheci bir yaklaşım
içindeydim. Grafik okumak kadar kolay bir şeyin belli bir değeri
olabileceğini düşünüyordum. Ne var ki Steve ile yakın bir şekil-
de çalışmaya başlayınca, kendisinin piyasayla ilgili tahminleri-
nin genelde doğru olduğunu farkettim. Sonunda, başlarıgıçta
yaptığım teknik analizlerin yanlış olduğu konusunda ikna oldum,
Kendi adrma en azından, sadece temel analizin başanlı bir tra-
ding için yeterli olmadığını farkettim; aynca trading için doğru
zaman|arrıayı yaparken teknik analizden de yararlanmam gereki-
yordu.
Kazananların cephesinde yer almamr sağlayan ikinci ana un-
sur ise, başanlı bir trading gerçekleştirmek için kesinlikle bir risk
kontrolü bulunması gerektiğini farketmemdir. Piyasayı ne kadar
iyi tanırsam tanıyayrm, bundan sonra asla, bir daha tek bir işlem-
22 Boria Sihirbazları
de her şeyi kaybetmemeye karar verdim.
Ne ilginçtir ki dönüm noktası olarak algıladığım ve gerçekleş-
tirdiğim en iyi işlemlerden biri olarak gördüğüm olay, gerçekte
benim için büyük bir kayıp oldu. O sıralaıda Alman Markı belli
bir süreden beri devam eden düşüşü takiben kendine bellıibir tra-
ding çerçevesi edinmişti (fiyatlann bir çerçeve içinde sıkışıp
o çerçevenin alt ve üst sınırları arasrnda gidip gelmesi). Piya-
sa analizime dayanarak, Markın önemli bir fiyat bazı oluşturdu-
ğuna karar verdim. Konsolidasyon (sıkışma alanr veya tra-
ding çerçevesi) alaıu içinde uzun pozisyon aldım (lasa pozisyo-
nun tersi, fiyatlann yükseleceğ beklentisiyle alım yapmak)
ve aynr zamanda bir önceki düşük seviyenin biraz altında bir ye-
re, iptal edilene kadar geçerli olmak izere stop emri verdim
(stop emirleri uzun pozisyonlarda piyasanrn altına, kısa po-
zisyonlarda da piyasanın iistüne zarardan çıkmak için konu-
lan koruyucu emirlerdir). Bu konuda doğru karar aldığım dü-
şünerek piyasanın daha faz|a düşmeyeceğine inanıyordum. Bir-
kaç gün sonra piyasa düşmeye başladı ve bulunduğum pozisyonu
kapatarak ktiçük bir kayıpla çıktım. Ben stop emrini verdikten
sonra piyasa ani bir düşüş gösterdi. Geçmişte bu tipte bir işlem
benim büyük bir zararauğramama neden olurdu, ancak bu duru-
mu küçük bir kayıpla atlattım.
Bundan krca bir süre sonra, daha önce piyasada teknik açıdan
olumlu bir konsolidasyon oluşturup koruyucu bir stop emri ver-
mek için uygun bir nokta sağlayan Japon Yeni'nde fiyat artışı
beklentisi içine girdim. Normalde sadece bir sözleşmelik pozis-
yon alıp sözleşme başına 15 puanlık stop uygulamaya koyardrm,
ama bugün h6lA bu kadar yakın stoplarla nasıl sıyırdığımı düşü-
nüyorum. Çünkü piyasa bir düa hiç geriye bakmadı ve üç söz-
leşmelik bir pozisyona girmemi sağladı. Bu pozisyondan çok er-
ken çıkmama rağmen, sözleşmelerden birini ktiçük hesabımı üç
katrna çıkartana tuttum. Bu benim trading'deki başarımrn başlan-
gıcı oldu. Bundan birkaç yıl sonra teknik ve temel analizleri risk
kontroluyla birleştirmem, şansa ihtiyaİı otan küçük miktardaki
paranu 1 00,000$\n üzerine çıkartmamı sağladı.
Kendi Hikayem 23
Daha sonra bu süreç sona erdi. Öğrendiğim kurallan uygula-

madan, atak bir şekilde işlem yaptığımr farkettim. Geçmişe ba-
kınca, birden çok havaya girdiğimi gördüm. Özellikle, bir soya
fasulyesi işleminde kaybettiğimi hatırlıyorum. Piyasa benim ter-
sime bir hareket içinde olmasrna rağmen kaybımı kabullenmek
yerine, bu düşüşün boğa piyasasına bir tepki olduğuna inandığrm
için esaslı bİr bİçimde pozİsyonumu arttırdım. Bu hata, yaptlğım
işlemi hükiimetin önemli bir tahıl raporunu almadan gerçekleş-
tİrmemle birleşti. Rapor piyasada fiyatlann düşeceğini gösterdi
ve hesabım çok büyük bir düşüş gösterdi. Birkaç gün içinde, top-
lam kdnmın dörtte birinden fazlası elimden gitti.
Ev almak için elimdekileri nakite çevirdikten ve ardından* ki-
tap yazmak amacryla bir yıllık ücretli izin aldıktan sonra, yaptr-
ğım birikimin yetersizliği yüzünden
yaklaşık beş yıl kadar borsa-
ya yeniden girmem ertelendi. Tekrar borsaya girdiğimde ise her
zaman yaptığım şeyi yaptım, 8000$'lık ktiçük bir miktarla işe
başladım. Paranrn büyfü bir krsmınr bir yıllık süre içinde kaybet
tim. Hesabıma bir 8000$ daha ekledim ve birtakrm ufak tefek ak-
siliklerden sonra sonunda birkaç isabetli trading yaptım, Yakla-
şık iki yıl içinde hesabımı tekrar 100,000$'a çıkardım. Sonunda
bir duraksama yaşadım ve geçen yıl içinde sermaye hesabım fi-
yat grafiğindeki zirvenin altmda dalgalanmalar gösterdi.
Objektif olarak bakıldığında yaptığım işlemler başarıhydı,
ancak olaya hissi bir boyutla yaklaştığım zııman genellikle ken-
dimi başarısız buluyordum. Temelde mevcut piyasa bilgim ve
deneyimimle daha başanlı olmam gerektiğini düşündüm. "Ni-
çin" diye soruyordum kendime, "Yaptığrm bu iki işlemde
10,0O0$'ın altında bir hesabı on katından daha fazlasına çıkart-
mayı becerip de bir türlü o seviyenin üzerine çıkamamrştım?"
Bu kitabı yazmarnaneden olan motivasyonlardan biri de bu
sorulara cevap bulma isteğidir. Başarılı olmuş trader'lara şunları
sormak istedim: Başarınızdaki anahtar faktörler nelerdir? Piyasa_
laıa karşı nasıl bir yaklaşım içindesiniz? Hangi trading kurallan-
na bağlısrnız? Başlangıçta yaşadığınız tecrübeleriniz nelerdir?
Diğer trader' lara hangi önerilerde bulunursunuz?
Bir anlaırda bu cevaplan arayış nedeniın, kendi engellerimi
aşmak için yaptıSııı kişisol bir araşğrrnaydı., Diğer yandanıiise
.daha geniş",bir anlamda kerıdiııii diğerlerinin yerine koydum,ve
şans,tanırısaydı herkeşin sonnak isteyereğini düştindüğüm sonı-
ları sordum.
,, l.,l
*
ıJacb D.ı Schwegbr,:A Coınpleu Gaide n Fuııras Markeıı (Johıı'Wiley &
Sons, New York NY, 1984),
..
,:, Büitfunl
," Vadeli (Futııres} Piyasalar

ve Döviz Kıırları
:
Vadeli (Futur e s ) P iy as aların
Sırnnı Keşfetırıek
Bu kitapta bahsedilen bir çok piyasa arasında, araştırmacılar ta-

rafindan en az anlaşrlan piyasa muhtemelen vadeli (futures) piya-
salandır. Bu aynr zamanda en hrzlı büyüyen piyasadır. Geçmiş
yirmi yıl içinde vadeli işlemlerdeki işlem hacmi yirmi kattan da-
hafazlabir büyüme göstermiştir. 1988 yılında, A.B.D'de işlem
gören büttin vadeli sözleşmelerin değeri 10 trilyon $'ı aşmrştır!*
Burada söz konusu olan şeyin, domuz eti trading'i yapmaktan
çok daha farklı birşey olduğu aşikardır.
Günümüzdeki vadeli piyasalar dünyanın en önemli piyasa
gruplarını içine alır: Faiz oranları (ör. Hazine bonolan), hisse se-
nedi endeksleri (ör., S&P 500), döviz kurları (ör., Japon Yeni),
hymetli madenler (ör., altın), enerji (ör., ham petrol) ve zirü
ürünler (ör., mısır). Vadeli piyasaların başlangıcı zirai ürünlere
dayansa da günümüzde bu sektör, toplam vadeli işlemlerin sade-
ce beşte birini oluşturmaktadu. Geçmiş on yıllık süre içinde, bir
çok yeni sözleşmenin deweye girmesi ve bunlann müthiş geliş-
meleri, finansal sözleşmelerin (döviz kurlan, faiz oranı araçlan
ve hisse senedi endeksleri) yaklaşık olarak ttim vadeli işlemlerin
7o 1}'ınıoluşturmasına neden olmuştur. (Enerji ve metal piyasa-
*
Bu, ortalama 40,000$'lık bir sözleşme değeri uarsayarak işlem gören 246
milyon kontran baz alan, genel ama rnuhafa,mkar bir tahmindln (Kısa
uadelifaiz oranı sözleşmeleri dışında, kontrat değerlert, libre başına 10Q'i
baa alan şeker sözleşmesinin 11,000$\ ili, endela değei olarak 300'ü baa.
alan S&P 500 Endekinin 150,000$'ı arasında değişmektedir).
28 Barsa Sihirbazları
lan geriye kalan yüzde 40'1ık oranrn yaklaşık yiınsmı oluşturur.)
Emtia ifadesi genellikle vadeli piyasalan belirtmek için kullanı-
lır, ancak yanllş bir kullanımdır. Finansal araçlarda olduğu gibi,
en çok işlem gören vadeli piyasalann bir çoğu gerçekte emtia pi-
yasalan değildir ki aynr zamanda da birçok emtia piyasastnln va-
deli piyasalarda bir dengi yoktur.
Vadeli piyasanın özü taşıdığı isimde saklıdır: Trading, altın
gibi bir emtia veya hazine bonosu gibi bir finansal aracı içeren ve
şimdi değil, gelecekteki bir tarihte teslimat gerektiren standart-
laştınlmış bir sözleşmeyi kapsar. Örneğin, bir otomobil üreticisi-
nin mevcut işlemler için bakıra ihtiyacı varsa, gerekli malzeme-
leri direkt olarak bir üreticiden alır. Ne var ki, aynı üretici altı ay
içinde bakır fiyatlannın büyük bir artış göstereceğinden endişe
duyuyorsa, gelecekte ihtiyaç duyduğu bakır için o tarihe vadeli
bakır sözleşmesi alarak maliyet fiyatını kilitleyebilir. (Gelecekte-
ki fiyat riskini dengeleme işine hedge denir.) Bakır fiyatları bu
arada yükselirse, vadeli işlemlerde dengelenen riskten sağlanan
khr, yaklaşık olarak esas satı{ı a|mazamanında yükselen bakır fi-
yatını dengeler. Bunun yerine bakır fiyatlannda düşnıe olursa,
vadeli işlemlerde riskten korunma işi zararla sonuçlanrr. Ancak
üretici, hedeflediği belli bir dengenin dışındaki düşük seviyeler-
den bakır alrmrna son verir.
Yukanda bahsi geçen otomobil üreticisi gibi hedge yapan ki-
şiler, ters bir fiyat hareketi riskini aza|tmakamacıyla vadeli piya-
salara girerler. Oysa trader'lar, beklenen fiyat değişikliklerinden
k6r etmek amacıyla borsaya girerler, Aslmda, bir çok trader çe-
şitli nedenlerden dolayı vadeli piyasalan nakit piyasalara tercih
eder:
1.Standarılaştırılmış sözleşmeler- Vadeli sözleşmeleri stan-
dartlaştınlmıştır (nitelik ve miktar açısından); yani trading yapan
bir kişi bir pozisyona girmek veya kapatmak için belli bir alıcı
veya satıcr bulmak zorunda değİldİr.
2.Likidite- Büttin belli başlı vadeli piyasalar çok iyi likidite
sunaır.
3. Açığa satmanın (kısa pozisyon almanın) kolaylığı - Vadeli
Vadeli Piyasaların Sırrını Keşfetmek 29
piyasalarda uzun pozisyon almanın yanısıra, eşit derecedeki şart-

İarla açığa satma kolaylığı da vardır. Örneğin hisse senedi piya-
sasında açıktan satlş yapan bİrİ (esasında satmak amacıyla hisse
senedi ödünç alan kişi) bir pozisyona girmeden önce fiyatların en
azındanbir puan yükselmesini beklemek zorundadır; vadeli pi-
yasalarda ise böyle bir kısıtlama yoktur.
4. Kaldıraç Olgusu- Vadeli piyasalar çok büyük kaldıraç im-
kanı sağlar. Genel anlamda, başlangıçta gerekli olan depozit ge-
nellikle sözleşme değerinin yüzde 5i ile 10,u arasrnda bir değere
eşittir. (vadeli piyasalarda margin ifadesinin kullanımı ile ilgili
sorunlar vardrr, çünkü genellikle hisse senetlerinde kullanılan
margin kavramıyla kanştınlır. Vadeli piyasalarda gerçekte hiçbir
teslimat son vade gününe kadar yapılmadığı için margin herhan-
gi bir kısmi ödemeyi gerektirmez; bu daha çok iyi niyet ifadesini
gösteren bir depozitodur. yüksek kaldıraç, vadeli piyasaların tra_
der'lara hitap eden önemli özelliklerinden biri olmasrna rağmen,
bu özelliğinin iki ucu keskin bir bıçak olduğunu unutmamak ge-
rekir. Kaldıracın disiplinsiz bir şekilde kullanılması, birçok tra-
der'ın vadeli piyasalarda para kaybetmesinin en önemli nedeni-
dir. Genelde, vadeli fiyatlar baz aldıkları nakit fiyatlardan veya
bu sebepten dolayı bir çok hisse senedinden daha değişkendir,
Vadeli piyasaların yüksek risk namı büyük çapta kaldıraç faktö-
rünün bir sonucudur.
5. Düşük işlem maliyetleri,Yade|i piyasaların çok düşük iş-
lem maliyetleri vardır. Ömeğin, bir hisse senedi portföy yönetici-
sinin risk dağılımını kapatmak amacıyla, bireysel olarak hisse se-
nedi satmasındansa, o hisse senetlerine eşit değerde endeks vade-
li sözleşmesi satmasr çok daha düşük maliyetli olur.
6. Pozisyon kapatma kolaylığı- Bir vadeli pozisyon, eğer pi-
yasa tavan veya taban yapmamışsa, piyasa saatleri içinde herhan-
gi bir zamanda kapatılabilir. (Bazı vadeli piyasalar günlük fiyat
oynama srnırlan koyar. Serbest piyasa kuvvetlerinin normal ola-
rak fiyat limitleriyle uygulanan sınır aralığı dışındaki denge fi-
yatlarını aradığı durumlarda, piyasada limite doğru bir hareket
görülecektir ve bu durumda işlem fiilen durur.)
7 . Borsa garantisi-Vadeli piyasalarda işlem yapan kişinin, iş-

lemin öbür tarafindaki kişinin finansal istikran konusunda endi- .-
şelenmesine gerek yoktur. Büttin vadeli işlemler borsa takas oda-
§rnın gaıantisi altındadır
Yapılan itibariyle vadeli piyasalaı baz aldıkları piyasalara sı-

'
kı bir biçimde bağlıdır (arbitraj faaliyeti sapmalann küçük ve kı-

sa süreli olmasrnı sağlar). Vadeli işlemlerin büyük bir çoğunlu
ğunun'finansal araçlan baz aldığına dikkat edilmelidir. Vadeli :
piyasalarda işlem yapan birçok trader, gerçekte hisse senedi, tü-
vil ve döviz kurlannr alrp satmaktadır. Bu bağlamda röportaj
yaptığım vadeli piyasa trader'lannın ileriki bölümlerde yer alan
i
İ
yorumlannın, hisse senedi ve tahviller dışında hiçbir yatnm
yapmamrş yatınmcılarla bile dİrekt bir bağlantısı vardır.
InterbankDöuiz
PiyasasınınTanımı
Interbank döviz piyasasr, sanki güneşi takip ediyormuş gibi

A.B.D.'deki bankacılık merkezlerinden Avusturalya, Uzak Doğu
ve Avrupa'daki merkezlere ve sonra tekrar A.B.D,'ne dönen 24
saatlik bir piyasadır. piyasa, para değerinin hızlı bir şekilde dal_
galanmalar gösterdiği bir dünyada, buna bağlı olarak şirketlerin
döviz risklerinden korunmasrnı sağlamak amacryla mevcuttur.
Ömeğin, bir Japon elektrik eşya üreticisi A.B.D. ile stereo ekip-
manların a|tı ay içinde Dolar bazında ödeme şartlı ihracatıyla il_
gili olarak görüşmeler yapar.Üretici bu dönemde Dolar'm Yen'e
karşı devalüe edilmesi riskini taşır. Belli bir kdra kilitlenmek
amacıyla, kendi para birimiyle (Yen) sabit bir fiyatı garanti et-
mek iiterse, öngörülen ödeme tarihi vadeli olarak Interbank pi_
yasasında eşit miktarda A.B.D. Dolan satarak kendini riskten ko_
ruyabilir. Bankalar, gerekli olan net miktar ve gelecekteki belli
bir tarih için üreticiye döviz kuru kotasyonu verecektir.
spekiilatörler Interbank para piyasasında döviz kurlarındaki
oynamalardan kdr etmek amacıyla trading'e girerler, Örneğin, İn-
giliz Sterlini,nin Dolar,a karşı değer kaybetmesini bekleyen bir
ipektilatör İngiliz sterlini'ni satacakİır. (İnterbank piyasasındaki
utıttın lşlemıer A.B.D. Dolarr,na karşıdır.) İngiliz Sterlini,nin Ja_
pon Yeni karşısında değer kaybedeceğini düşiinmüş olan bir spe-
Lüıutö., belli bir Dolar miktarında Japon
yeni alır ve eşit Dolar
miktannda İngilıiz S terlini s atar.
MichaelMarcus
Bitkiler lki Kere Hastalanmaz
Micheal Marcus kariyerine, büyük bir aracı kurumda emtia araş-

tırma analisti olarak başladı. Trading'e olan tiryakilik derecesin-
deki ilgisi maaşla çahştığı pozisyonundan aynlıp kendisini tama-
men bu işe adamasına neden olmuştur. Kısa bir süre borsa üyesi
olarak çalıştıktan sonra, şirketin kendi fonlanyla işlem yapacak
profesyonel trader'lara iş veren Commodities Corporation'da ça-
lışmaya başladı. Marcus, şirketin en başanlı elemanlanndan bir
oldu. Birkaç yıl içinde, elde ettiği kaf bütün diğertrader'lann top-
lam kdrını aştı. On yıllık bir süreden sonra şirket hesabrnı inanıl-
maz bir biçimde 2500 katına çıkardı !
Marcus ile ilk karşılaşmam Reynolds Securities'de vadeli bor-
salar analisti olarak işe başladığım gün oldu. Marcus rakip bir fir-
mada benzer bir işi kabul etmişti ve kendisinin aynldığı görevi
devralıyordum. Kariyerimizin başlaııgıcr olan o günlerde düzenli
olarak görüşüyorduk. Anlaşmaya varamadrğımrz durumlarda,
genellikle kendi analizlerimi daha ikna edici bulsam da, sonuçta
Marcus piyasanın gidiş yönü hakkında haklı çıkıyordu. Sonunda
Marcus bu işlerle ilgili olarak kendisine önerilen bir işi kabul et-
ti, çok başanlı oldu ve Batı Sahili'nden taşındı.
Kitap fikri ilk olarak kafamda oluşmaya başladığında, Mar-
cus listemdeki röportaj yapacağım adaylar arasrnda üst sıralar-
daydı. Marcus'un bu öneriye verdiği ilk yanıt olumlu, ancak ke-
sin değildi. Birkaç hafta sonra, adınrn kitapta geçeceğini bilrrbk,
başta ilgi çekici bulduğu bu çalışmaya katılma isteğini olumsuz
Michael Marcus 33
etkiledi. (Marcus röportaj yaptığım birçok trader'ı tanır ve kendi-
lerine saygı duyar.) Çok büyük hayal kırıklığına uğradım,
çünkü
Marcus benim tanıma ayrıcalığına sahip olduğum en iyi tra-
der'lardan biriydi. Nihayet ortak bir arkadaşımızın devreye gir-
mesiyle fikrini değiştirdi.
Bu röportaj için Marcus|la biraraya geldiğimizde yedi yıldır
birbirimizi görmüyorduk. Röportaj, Marcus'un Güney Kaliforni-
ya'da kumsala tepeden bakan kayalıklar üzerinde iki evi alabile-
cek büyüklükteki bir araziye kurulmuş evinde yapılmıştır. Bura-
ya inanılmaz büyüklükteki bir kapıdan geçerek giriyorsunuz
(arabayla evi bulmaya çalışırken bana yardımcı olan kişi ''inanıl-
maz büyüklükteki kapı" tanımını yapmıştı) ve bu öyle ilginç bir
kapı ki herhangi bir panzer birliği saldınsına karşı bile direneb!
lir.
İlk karşılaşmamızda Marcus soğuk duruyordu; neredeyse geri
çekilmişti. Marcus'un kişiliğinin bu sakin tarafi, özellikle o kısa
süren borsa üyeliği devresini tasvir edişini çok etkileyici kılıyor.
Ne var ki, trading deneyimlerini anlatmaya başlar başlamaz ha-
vaya girdi. Konuşmamız, kendisinin de kariyerinin en ilginç dö-
nemleri olarak kabullendiği ilk, bir ileri iki geri gittiği zamanlar
üzerinde odaklandı.
Vadeli borsalara ilk olarak ne zaman ilgi duydun?
Biraz akademisyendim. 1969 yıhnda John Hopkins'den, en iyi

derecelerden biriyle, Phi Beta Kappa olarak mezun oldum. Clark
Universitesi'nde psikoloji doktorası yapıyor ve bir profesör haya-
tı yaş.ımayl umuyordum, Ortak bir arkadaşımız aracılığıyla ismi
John olan ve aynen bir saat gibi paramı her iki haftada bir iki ka-
tına çıkaracağı iddiasında bulunan biriyle tanıştım. Bu fikir bana
çok cazip geldi (gülüyor). John'a bunu nasıl yapacağını sorduğu-
mu bile hatırlamıyorum. Birtakım gerçekleri ortaya
çıkararak bu
cazip durumun büyüsünü bozmak istemiyordum. Ürküp kaç-
maktan çekiniyordum.
Şüphelenmedin mi? Bu kişi sana bir kullanılmış araba satr-

cısı gİbİ görünmedİ mİ?
Hayır, o güne dek hiçbir yatınm yapmamıştım ve çok saftım.

Okulda benden daha alt sınıfta okuyan John'un haftada 30$'a tra-
ding danışmanım olmasını kabul ettim. Buna ek olarak ona pata-
tes cipsi ve koia ısmarlıyordum. Bu diyeti uygulayarak hayatta
kalınabilir şeklinde bir kuramı vardı.
Ona llaealginin hepsi bu muydu? Başka kir teşvikleri yok

muydu, yani başarılı olduğu zaman, fazladan patates cipsi
falan verdiğin oluyor muydu?
Hayır.
Trading için ne kadar para tahsis etmiştin?
Biriktirdiğim l000$.
sonra ne oldu?
Bir aracı kuruma yaptığım ilk ziyaret çok heyacan vericiydi. Tek
bir takım elbisem vardı, onu giydim ve Baltimore'daki Reynolds
Securities'in bürosuna gittim. Güngörmüşlük kokan çok büyük
ve lüks bir büroydu. Her yer maun eşyalarla kaplıydı ve büroya
sessiz bir saygınlık veren tonlar hakimdi. Bunlann hepsi çok er
kileyiciydi.
Büronun ön kısmında, tık tık sesleri çıkararak çalışan eski
model büyük bir emtia panosu vardr, Bu trk, trk, tık seslerini duy-
mak gerçekten çok heyecan vericiydi. Trading yapan kişilerin
panoya bakabilmeleri için bir yer vaıdr, ancak çok uzakta kaldığı
için fiyatlan görmek amacıyla diirbün kullanıyorduk. Aynca bu
da çok heyecan vericiydi, çünkü at yaıışı izlemeye benziyordu.
İlk defa işlerin biraz ürkütücü olabileceğini farketmem, ho-
parlörden gelen bir sesin soya fasulyesi alımınr önermesiyle baş-
Michael Marcus 35
ladı. Bir ğtlven ve garanti ifadesi görmek üzere John'un yüzüne
baktım. Aksine, o benim yüzüme baktı ve sordu. ''Sence bu işi
yapmalı m|yüz?" (gülüyor). O anda John'un da hiçbir şey bilme-
diğini anladım.
Soya fasulyesiyle ilgili işlemlerin sakin bir biçimde devam et-
tiğini hatırlıyorum. 78.30, 78.40,78.30, 78.40.Emri verdik ve te-
yidini aldık, ancak çok garip bir şekilde fiyatlar düşmeye başladı.
Sanki bu işe girdiğim anlaşılır anlaşılmaz, piyasa bir düşüş sinya-
li almıştı. Sanırım güçlü sezgilere süiptim çünkü John'a ''Duru-
mumuz iyi değil, hemen bu işi bırakalım!" dedim. Yaptığımız bu
işlemde 100$ kaybettik.
Bundan sonra girdiğimiz işlem mısrrdı ve aynı şey oldu. John
ne yapmamız gerektiğini sordu. Ona, "Bu sefer mısırı deneye-
lim" dedim. Sonuç aynıydı.
Ne yaptıSnıza dairlbir fikriniz var mıyü? Emtialar veya

trading ile itgili bir şeyler okumuş muydunuz ?
Hayrr, hiçbirşey.
Hiç olmazsa södeşmelerin büyüklüklerini biliyor mııydu.

nuız?
Hayır.
IIer bir puanlık fiyat artışı veya düşüşünün size ne kadara

mal olduğunu biliyor muydunuz?
Evet.
Herhalde bu bitdiğiniz tek şeydi.
Doğru. Bundan sonra buğday aldık, ama o da işe yaramadı. Son-

ra tekrar mrsıra döndtlk ve bu işlemde daha başarılıydık; ancak
parıımızı kaybetmemiz üç gün sürdü. Başanmrzı parayı kaç gün-
,f
de kaybettiğimizle ölçüyorduk.
Her zaman takribi 100$'lük kayıplarla mı pozisyondan çıkı,

yordunuz?
Evet. Ama yaptığımız trading'lerden biri bize 200$'a mal oldu,

5OO$ kadar içerde olduğumu,z bir sırada, John "bizi-bu durumdan
kurtaracak,, bir fikirle ortayaçıktı, Ağustos vadeli domuz eti alıp
Şubat vadeli satacaktık. Çünkü aralarındaki fiyat
farkı taşıma
maliyetinden (Ağustos'ta malı teslim alıp Şubat'ta teslimat yap-
manın toplam maliyeti) dahafazlaydı. Bu işte zarar edemeyece-
ğimizi söyledi.
Fikri anlarmış gibi oldum ve bu işi yapmaya karar verdim, Bu
ilk defa dışanda yemek yemeye karar verdiğimiz bir zamandı,
Diğer zamanlarda hep panoyu incelemekle meşguldük, bu sefer
"kaybedemeyeceğimizi" düşündüğümüz için oradan aynlmamrz-
da bir sakrnca yoktu. Geri döndüğümüzde hemen hemen silin-
mek üzereydik. Yaşanan bu şok, ümitsizlik ve dehşet duygusunu
hatırlayabiliyorum.
John'ın o halini hiç unutmam -büyük numaralr ve kalın camlı
gözlükler takan, cüsseli biriydi- kotasyon panosuna doğru ilerle-
di, yumruğunu sıkıp sallayaıak, "Kimse gaıantili k6r etmek iste-
miyor mu?" diye bağırdı. Sonra, Ağustos vadeli domuz etlerinin
öğ-
Şubat sözleşmeşiae tekabül teslimatının mümkün olmadığını
rendim. Bu trading mantığı zaten en başta hatalıydı.
John daha önce trading yapmış mıydı ?
Hayır.
Peki neye dayanarak her iki haftada bir paranı iki kahna çı,
karma hikayesini ortaya atmıştı?
Bilmiyorum ama o işlemden sonra batmıştım. Sonuçta John'a bu

:
olanların ışığında, en az onun kadar piyasaları bildiğimi ki bu
t
{
l
a
Michael Marcus 37
hiçbir şeydi ve işine son vereceğimi söyledim. Artık patates cips-
leri ve diyet kola yoktu. Bana verdiği cevabı asla unutmayaca-
ğım. "Hayatınrn en büyük hatasrnı yapıyorsun!'' Ne yapacağını
sordum. Bermuda'ya gidip trading sermayesi biriktirene kadar
bulaşık yıkayacağım. Daha sonra da milyoner olup emekli olaca-
ğım" dedi. Yapacağı şeyi çok iyi biliyordu; trading sermayesi bi-
riktirene kadar bulaşık yıkayacaktı,
Sonunda John'a ne oldu?
Bugüne kadar hiçbir fikrim yok. Tek bildiğim şey, bulaşık yıka-
dığı için Bermuda'da bir milyoner olarak yaşıyor olabileceği .
Bense bir 500$ bulmayı başardım ve bunu gümüş işlemi yapmak
için kullandım. Ne yazık ki bunda da kaybettim. İlk sekiz işlemi-
min, beşi John'a, üçü kendime ait, hepsi zarardı.
Bu işin sana göre olmadığı fikrine hiç kapılün mı?
Hayır. Okulda her zaman başarılıydım ve işin raconunu kapınca

bunu da becereceğimi düşünüyordum. Babam ben onbeş yaşın-
dayken ölmüş ve hayat sigortasında 3000$ bırakmıştı. Bunu an-
nemin bütün itirazlarına rağmen almaya karar verdim.
Fakat tekrar işlem yapmadan önce öğrenmem gereken şeyler
olduğunu biliyordum. Chester Kelner'in soya fasulyesi ve buğ-
day piyasalan hakkındaki kitaplannı okudum ve trading'le ilgili
önerilerin bulundığu bültenine abone oldum. Tahıl almamı söy-
leyen ilk öneriyi dinledim ve bu işe yaradı. Sanrrrm bu işte kile
başına (200$) 4Akazandım. Bu benim ilk başarımdı ve çok heye-
can vericiydi.
Daha sonra iki bülten arasrnda piyasa tekrar benim başlangıç-
taki fiyatlarıma düştti ve tekrar alım yaplp kendi başıma da k6r
ettim, Artık nasıl işlem yapmam gerektiğini öğrenmeye başladı-
ğımı düşündiim. Başlangıçta bile birşeyleri tek başıma başarmak
hissi bana zevk veriyordu. Bundan sonra olan şanstan başka bir-
şey değildi. Keltner'in önerilerine dayanarak |970 yazında iç
38 Borsa Sihirbaz.ları
adet Aralık vadeli mıslr sözleşmesi satm aldım. O yaz bir kurt
hastahğı mısır mahsüllerini mahvetti.
Bu senin ilk büyük k6rın mıydı?
Bu işte, hem bültende yer alan önerilere hem de kendi insiyatifi-

me dayanarak kombine bir işlem yaptım ve mıslr, buğday ve so-
ya fasulyesi satın aldım. Bu güzel yaz geçtıği zamafl, orta sınrf
bir aileden gelen biri olarak, krallara layık bir miktar olan 30,000
Dolar kazanmıştım.
Kflr toplama zamanlamasına nasıl karar veriyordun?
Bazrlannr yarı yolda, bazılannı da piyasa geri dönüp düşmeye

başladığında kapatıyordum. Sonuçta fırsatlardan yararlandım.
O zaman bile iç güdünle doğru şeyleri mi yapıyordun?
Evet. Daha sonra sonbaharda Worcester, Massachuetts'da dokto-

ra yapmaya başladım fakat tezim hakkında kafa yormak isteme-
diğimi farkettim. Derslere girmek yerine, genellikle borsada oy-
namak için Worcester'daki Paine Webber bürosuna gidiyordum.
Çok iyi vakit geçiriyordum. Fazla olmasa da bir miktar para
kazanmıştım. John Hopkins'de çok iyi bir öğrenci olmama rağ-
men, sık sık dersleri asmama hayret ediyordum. Bu işin böyle
yürümeyeceğini anlayıp 1970 Aralığında okulu bırakarak New
York'a taşındım. Bir süre pansiyonda kaldım. İnsanlar benim ne
yaptığımı sorduklarında, böbürlenerek onlara spekülatör olduğu-
mu söylüyordum. Bunun hoş bir havası vardr.
1971 baharında, tahıl sektörü tekrar cazip hale gelmeye başla-
dı. Bitki hastalığının kışa rağmen hala etkili olduğuna ve m§ır
mahsüllerine zarar vereceğine dair bir kuram vardr ortada. Bu
sefer gerçekten bu hastalığa karşı gardımı almaya karar verdim.
Bu Keltner'in bir kuramı mrydı yoksa sadece bir piyasa söy-

Michael Marcas 39
lentisi miydi ?
Keltner'in de buna inandığını sanryorum. Annemden 20,000$

borç alıp buna kendi 30,000$'ıma ekleyerek tiim bahislerimi biç
ki hastalığına karşı koydum. 50,000$'hk depozitle satın alınabi-
lecek azami sayıdaki fiustr ve buğday sözleşmesi satın aldım.
Başlangıçta bitki. hastalığı korkusu fiyatlan yukanda tuttuğun-
dan piyasa istikrarlıydı. Ne para kazanıyordum ne de kaybedi-
yordum. Sonra bir gün - o günü asla unutmam - Wall Street Jour-
nal gazetesinde "Chicago Borsasr'nın Seans Salonu'nda, Orta-
Batı MısırTarlalanndan Daha Fazla Bitki Hastalığr Var'' başlıklı
bir yazı çıktı (gülüyor). Mısır piyasası o gün çok düşük açtı ve
çabucak taban yaptı.
(Birçok vadeli piyasada, günlük azamifiyat değişiklikleri be-
lirli bir limitle sınırlandınlmrştf. Taban yapmak alt sınrra, tavan
yapmak da bu üst srnıra dayanmak demektir. Serbest piyasa güç-
leriyle fiyatlaı bu srnrrlann dışına çıktığında trading durur. Se-
bep: Tabanda birçok satrcı bulunacak fakat alıcı
çıkmayacaktır.)
Piyasanın çökt§ünü takip ediyor muydunuz?
Evet, aracı kurumdaydım ve panodan fıyatlann düşüşünü izliyor-

dum.
Piyasa taban yapmadan önce, pozisyondan çıkmayı düşün-

düniizmü?
Bunu yapmam gerektiğini düşündüm fakat sadece seyrettim. Ta-

mamryla şoka girmiştim ve piyasanın düzeleceğine inanıyor-
dum. Seyrettim, seyrettim ve sonra piyasa taban yapıp kilitlendi-
ğinde de pozisyondan çıkamadım. Bütiin gece bunu düşünmeye
vaktim olmuştu, fakat yapacak birşey yoktu. Başka param kal-
mamrştı ve pozisyondan çıkmam gerekiyordu. Ertesi sabah, bü-
ttin pozisyonumu açılışta likide ettim.
Piyasa açıl§ta yine çok mu düşüktü?
Hayrr, sadece yaklaşık 2A,kadar.
Pozisyondan çıktığnda ne kadar kaybemiştin?
Kendi 30,000$'ımın yanında, annemden borç aldığım 20,000$'ın

12,000$'ını kaybettim. Bu, elimdeki bütün parayl koyup oyna-
manln bir dersidir.
Daha sonra ne yaptın?
Gerçekten çok üzgündüm. Çahşmam gerektiğine karar verdim.

Bir ekonomik gerileme dönemi olduğu için büyük bir ihtimalle
iyi bir iş bulamayacağımı ve daha mütevazi bir pozisyonu kabul
etmem gerektiğini düşünüyordum. Beceri ve deneyimimin, il-
ginç bir şekilde yeterliden bllle faz|a olduğu iş görüşmelerinden
düi olumlu bir şey çıkmadı. Sonunda gerçekten bu işlerde çahş-
mak istemediğim için bir iş bulamadığımı anladım.
Başlangıç olarak bulduğum en iyi işlerden biri Reynolds Se-
curities'deki emtia araştırma analisti pozisyonuydu. Diğerlerine
göre iyi olan bu işi almam daha kolay oldu, çünkti bu işi gerçek-
ten istiyordum. Ne istediğinizi bilirseniz, buna gerçekten ulaş-
mak istediğinizde,elde etmek için daha çok şansrnrz olacaktır.
'.
Büroda, benim çalıştığım yerle broker'lann bulunduğu yer

arasrnda cam bir bölme vardı. Hala içimde trading yapma isteği
vardr ve bu kişilerin borsada oynaylp, etrafi heyecana boğdukla-
rını görmek bana çok acı veriyordu.
Orada sadece araştrrma mı yapıyordun?
Evet, çünkü analistlerin trading yapması kesinlikle yasaklanmış- 1
tı, fakat bunun beni durdurmasrna izin veremezdim. Annemden

sonra erkek kardeşimden vekız arkadaşımdan borç aldım ve baş- !
ka bir kuruluşta hesap açtırdım. Bürodakilerin kurallan ihlal etti-
Michael Marcus 41
ğimi anlamaması için broker'ımla dolambaçlı bir kod sistemi kul-

lanacaktık. Örneğin, "güneş çıktr" dersem bu bir arılama, "hava
bulutlu" dersem bu da başka bir anlama geliyordu.
Bir yandan piyasa raporlanmr yazmaya çalışırken, diğer ta-
raftandan da cam bölmenin öbür tarafinda, ofisin ana bölümünde
bulunaıı büyük işlem panosundaki fiyatlan görmeye çalışıyor-
dum. Kazandığım zaman duygularımı bastırmaya çalışıyor; kay-
bettiğim zaman ise bunun yüzümden anlaşılmamasına dikkat
ediyordum, Kimsenin bunu farkettiğini zannetmiyorum, ama
ben o sıralar manik-depresif durumdaydım. Kendimi işkence gö-
rüyormuş gibi hissediyordum, çünkü ben böyle yan yollara sap-
madan, özgür bir biçimde borsada oynamak istiyordum.
Bu arada para kazanryor muydun, kaybediyor muydun?
Kaybediyordum. Aynı borç para alma ve devamlı kaybetme dön-

güsü devam ediyordu.
Nerede hata yaptığrnı biliyor muydun?
İyi bir soru. Temelde, ana trading ilkelerini pek anlamış değil-
dim; herşeyi yanlış yapıyordum. Daha sonra 1971 Ekimi'nde,
broker'rmrn bürosunda başanml borçlu olduğum kişilerden biriy-
le tanışflm.
Kimdi o?
Ed Seykota. Keıldisi gerçekten çok büyük başanlara süip olan

çok zeki ve bÜytik bir trader'drr. Onunla ilk tanıştığımda
MIT'den düa yeni mezun olmuştu ve teknik sistemleri test ve
trade etmek amacıyla ilk bilgisayar programlanndan birini geliş-
tirmişti. H6l6 Ed'in genç yaşta nasıl bu kadar çok trading bilgisi-
ne sahip olduğunu anlamış değilim.
Ed bana "Sanırım burada çalışmalısın. Bir araştırma grubu
oluşturuyoruz ve kendi hesabına borsada işlem yapabilirsin," de-
di. Bu fikir müthişti; tek sorun firmanm aıaştırma direktörünün
beni istemeyişiydi.
Niçin?
İyi raporlar yazıyordum ve deneyim sahibiydim; nedenini anla-

yamıyordum. Israrla nedenini sorunca bana, ''Sana iş veremem.
Çünkü sen işi iyi biliyorsun ve ben bilmeyen birisini eğitmek is-
tiyorum." dedi. Ona, "Ne isterseniz onu yapanm.'' dedim. Sonun-
da işe alınmam konusunda onu ikna ettim.
Bu harika bir şeydi, çünkü Ed'den öğreneceğim çok şey vardı
ve kendisi zaten çok başanlı bir trader'dı. O temelde klasik tra-
ding ilkelerini uygulayarak trendi takip ediyordu. Bana, zaratlı
pozisyonlardan çabuk çıkıp k6rlı olanlarda nasrl oturmam gerek-
tiğini öğretti.
Ed benim için mükemmel bir örnekti. Örneğin, bir seferinde
açığa gümüş satmıştı ve gümüş her gün bir iki P düşüyordu. Her-
kes fiyatlann artmasınr bekliyordu ve gümüş çok ucuz olduğu
için niçin fiyatlarda artış olması gerektiğini konuşuyordu. Sade-
ce Ed kısa pozisyondaydı. Ed, "Trend aşağı doğru bir iniş göste-
riyor ve trend değişene kadaı bu pozisyonda kalacağım.'' dedi.
Onun trendi takip edişine bakarak nasıl sabırlı olunmasr gerekti-
ğini öğrendim.
Ed örneği başarılr olmanı sağladı mı?
Başlangıçta değil. Ed yanımda olmasına rağmen, kaybetmeye

devam ettim.
O srralarda hilA neyi yanlış yaptığını hatırlryor musun?
Sanınm, bir durumun yeterince açık bir şekilde belirlenmesini

bekleyecek kadar sabırlı değildim.
Bu kadar başanlı olduğuna göre, sadece Ed'in yaptığnı

Michael Marcus 43
yapmayı düşünmedin mi?
Hayrr, böyle birşey yapmak bana göre değildi.
Borsada oynamaktan vazgeçmeyi hiç düşündün mü?
Bazenkaybetmek çok zor geldiği için borsada oynamaktan vaz-

geçmem gerektiğini düşünürdüm. "Damdaki Kemancr'da'! bir
İahne vardır. Adam başını göğe kaldınr ve Tann'yla konuşur:
"Ben bu kadar aptal mıyım?" der. Net bir ses ona cevap verir:
"Hayır, aptal değilsin. Yaptığın şeye devam etmelisin" Ben de
öyle yaptım.
o sıralarda, shearson'da Amos Hostetter adrnda kısmen
emekli olmuş, çok nazik, bilgili ve başanlı bir broker'la arkadaş
oldum. Amos, Ed'in bana öğrettiği birçok şeyi pekiştirmemi sağ-
ladı. Bu iki insandan aldığım ilkeler aynıydı.
Aynr zamanda çalışhğın şirket için de önerilerde bulunuyor

muydun?
Evet.
Peki bu öneriler işe yanyor muydu?
Daha iyiydi, çünkü daha sabırlıydım. Herneyse, hem benim hem

de bana borç veren insanların hiç parası kalmamrştı. Fakat h0lö
parakazanabileceğime inanan inatçı bir yanlm vardı. Yılda sade-
İe 12.500$ kazanıyordum ve bunun 700$'ını biriktirebildim, Bu
para hesap açmak için yeterli olmadığı için, 700$ koyan bir arka-
daşımla ortak bir hesap açtrrdık.
Bu ortak hesapta tüm trading'i sen mi yönlendiriyordun?
Evet, arkadaşımın piyasayla ilgili hiçbir fikri yoktu. |972Tem-

muzu'ydu ve o sıralarda piyasalar fiyat kontrolleri altındaydı,
Güya vadeli piyasalar da kontroldeydi.
Bu Nixon'un fiyatları dondurmasl olayı mıydı?
Evet, hatırladığım kadanyla kontrplak fiyatları kuramsal olarak

her bir 100 metrekare için 110$ olarak dondurulmuştu. Kontr-
plak piyasası, benim şirket için analiz yaptığım piyasalardan bi-
riydi. Fiyatlar 110$'a yaklaştığında bültenimize yazdığım bir ya-
zıda, arzın sınrrlı olmasına rağmen fiyatlar 110$'ı aşamayacağın-
dan, piyasada fiyatlann düşmeye yüz tutacağını ve 110$'da açığa
satmanrn herhangi bir kayıp getirmeyeceğini belirttim.
Hükiimet fiyatları konulan limitte nasıl tuttu? Arz ve talebin

fiyatları etkilemesini engelleyen ne oldu?
Fiyatlann yükselmesi kanunlara karşıydı.
Yani üreticiler daha yüksek fiyat talep edemiyor muydu?
Doğru. Yaprlan, fiyatların yapay bir şekilde düşük tutulmasrydı

ve yapay olarak düşük tutulan fiyatların bir açık yaratacağı yo-
lunda ekonomik bir ilke vardı. Böylece kontrplak piyasasındaki
açık büyüdü ve güya vadeli piyasada da aynı durumun oluşması
gerekiyordu. Bununla birlikte kimse durum hakkında kesin bir-
şey söyleyemiyordu. Bir gün, kota panosuna bakıyordum ki fi-
yatlar 110$'a vurdu. Daha sonra, 110.10'a çıktı; ardından da
110.20S oldu. Başka bir deyişle, vadeli piyasada trading yasal ta-
vanın20Ç üzerinden yapılıyordu. Bunun üzerine ne olduğunu an-
larnak için sağa sola telefon etmeye başladım fakat kimse ne ol-
duğunu bilmiyordu.
Dondurulmuş fiyat seviyesini aşan tek piyasa kontrplak pi_

yasası mıydı?
Evet. Her neyse, hiçbir şey olmadı. Sanınm o gün piyasa 110$'ın
Michael Marcus 45
üzerinde bir yerlerde kapanış yaptı. Ondan sonraki gün, yaklaşık

110.80$'da açılış yaptı. Şu manhğı devreye soktum: Bugün
l10$'ın üzerinde işlem yapılmasına izin verilirse, bu başka yer-
lerde de işlem yapılabileceği anlamına gelirdi. Bunun üzerine,
bir sözleşme aldım. Sonuçta kontrplak fiyatlan 20O$'a çıktı. İlk
sözleşmeyi alıp fiyatlar arttıktan sonra yapılacak iş piramit yap-
mak (k6rlı pozisyonu belli arhşlardan sonra küçülen miktar-
la büyütmek) ve pozisyona devam etmekti.
Mısır piyasasında büyük zarar^ uğradıktan sonra, bu elde

ettiğiniz en büyük başan mıydı?
Evet.
Kontrplak nakit piyasası 110$'da kaldı mı?
Vadeli piyasa, gerekli olan arzr başka yerden temin edemeyen

kontrplak kullanıcıları için en son adres olarak bu ihtiyaçlarını
karşıladıkları bir yer hiline geldi.
Temelde, iki kademeli bir piyasa oluştu, yani yasal bir kara,
borsa gibi değil mi ?
Evet. Üreticilerle ulun ve iyi ilişkileri olmayıp tıkananlar kontr-

plaklannı vadeli piyasalardan daha yüksek fiyatlarla alabiliyor-
lardı. Üreticilet ise bunların yasal fiyat tavanından satrlması ge-
rektiği düşüncesine deli oluyorlardı.
Üreticiler vadeli piyasada satış yapıp ınallarrn, nakit piya,

sasındaki kontrollü fiyat seviyesinden yapılan satışın aksine,
vadeli sözleşmesi karşılığında teslimatrna gitmediler mi?
Daha zeki olanlar bunu öğreniyordu, fakat birçok üretici bunun

üstesinden gelebilecek kadar bilgili değildi. Bazı üreticilerin bu
yapılan şeyin yasal olup olmadığı hakkında endişeleri vardı.
Kendileri yasal olduğunu düşünse bile, avukatları onlara, "İnsan-
lar vadeli piyasada herhangi bir fiyattan kontrplak alabilirler, fa-
kat biz yasal tavanın üstiinde işlem ve teslimat yapmamalryrz"
demişlerdir. Bu konuyla ilgili birçok sorun vardr.
Hükümet hiç vadeli piyasaya müdahale etmeye kalkıştı mı?
Tam anlamıyla müdahale etmedi, ancak bu konuya tekrar döne-

ceğim. Birkaç ay içinde kontrplak trading'inden kazandıklarımla,
700$'ım l 2,000$'a çıktı.
O zaman yaptığn tek işIem bu muydu?
Evçt. Daha sonra aynı kıtlık durumunun kereste piyasasında da

oluşacağı fikrine sahip oldum. Kerestenin de aynı şekilde tavan
fiyatını deleceği beklentisiyle, trpkı o mrsır/ buğday işleminde
yaphğım gibi yine ttim paramı bu işleme yatırdım.
Bu arada kereste fiyatları ne yapıyordu?
Hiçbir şey. Ben sadece kontrplak fiyatlarının 110$'dan 200$'a çı-

kışını seyrettim. Her ikisi de tahta ürünü olduğu için ve kerestede
arz sıkışıklığı bulunduğundan, kereste fiyatlarının yükselmesi
gerektiğini düşündüm. Ne var ki, 130$ civannda kereste alrmr
yaptıktan sonra, hükümet sonunda kontrplak işinde ne olduğunu
anlayarak uyandı ve aynı şeyin kereste piyasasrnda olmasına izin
verrnemeye karar verdi.
Uzun pozisyon aldıktan bir gün sonra hfüümet yetkilileri,
kontrplak işinde olduğu gibi kereste işinde de piyasayı ele geçir-
mek isteyen spekiilatörler üzerinde baskı kuracaklannı açıkladı-
lar. Bu açıklamadan sonra kereste piyasası çöktii. Tekrar iflas
noktasına yakın bir noktaya gelmiştim. Bu beyanatlar verilirken
iki haftal* bir süre geçti. Tam benim iflas noktasına geldiğim
noktanrn biraz yukarısında piyasa duruldu. Sadece pozisyonumu
açık tutacak kadar param kalmıştı.
Michael Marcus 47
Ahm yaptığında piyasa 130$'daydı. Şimdi nerdeydi?
Yaklaşık 117$.
Yani bu düşüş kontrplak piyasasında yükselıneye oranla ol,

dukça düşük olmasına rağmen, aynı miktarda kayba uğra,
dın. Çünkü kereste işinde sahip olduğunuz pozisyon kontr-
plak işine göre çok daha büyüktü.
Doğru. O iki hafta boyunca sürekli iflas etmenin eşiğindeydim.

Hayatımda geçirdiğim en kötü iki haftaydı. Her gün bu işe bir
son vermek üzere büroya gidiyordum.
Brrakmak isteme nedenin bu acıya bir son vermek mi yoksa

kalan parayı kurtarmak mıydı ?
Her ikisi de. Moralim o kadar bozuktu ki ellerimin titremesine

engel olamıyordum.
Yeni bir iflasa ne kadar yaklaştın?
Eh, 12,000$'ım 4000$'ın altına düşmüştii.
Kendine, "Bunu tekrar nasıl yaptığma inanamıyorum" de,

diğin oldu mu?
Evet oldu ve bunu bir düa asla yapmadrm. Bu son kez herşeyimi
aynı ata oynamamoldu.
sonunda ne oldu?
Ayakta kalmayı başardım ve sonunda piyasa döndü. Piyasada bir

arz eksikliği vardı ve hükümetin vadeli piyasayı durdurmaya gü-
cü yokmuş gibi görünüyordu.
Ayakta kalmanı sağlayan şey görüş kabiliyetin mi yoksa ce-
saret miydi ?
Genelde umutsuzluktu ama grafiklerde piyasanın kıramadığı bir

destek seviyesi vardı. Dişimi sıktım ve önce 12,000$'a
çıkardı-
ğım sonra 4000$'a düşen 700$'ım, sonunda 24,000$'a çıktı. Bu
sıkıntılı deneyimden sonra asla bir daha kendimi aşacak işlemle-
re girmedim.
Ertesi yıl |973'te, hükümet fiyat kontrollerini kaldırmaya baş-
ladı. Fiyat kontrolleri piyasada birçok yapay arz eksikliğine ne-
den olduğu için, bunlar kaldınldığı zaman bir çok emtiada aşın
bir yükselme oldu. Nerdeyse her şey yükseldi. Birçok piyasada
fiyatlar iki katına çıktı ve düşük vadeli depozitolannın sağladığı,
çok iyi bir avantaj olan kaldıraç özelliğinden yararlandım. Ana
trende bağlı piyasalarda kalmayı Seykota'dan öğrenmiştim ve bu
çok işe yaradı. 1973 yılında, hesabrm 24,000$'dan 64,00O$'a bü-
yüdü.
Bu arada yepyeni birşeyle karşılaştık. O piyasaları hatırlı-

yorum. Fiyatlar nihai artışlarınn sadece yüzde 10'u kadar
artmrş olmasına rağmen, geçmişe bakacak olursak bu
çok
büyük bir fiyat oynaması olarak görülüyordu. Fiyatların çok
daha fazla artabileceğini nasrl farkettiniz?
O zaman, politik açıdan sağ görüşe süiptim ve bir enflasyon ha-

bercisi olarak bu görüşümle uyum sağlıyordu. Başansız hüküme-
tin sürekli olarak paranm değerini düşürdüğü savı 197O'lerin or-
tasında enflasyonist piyasalarda trading yapmak için mükemmel
bir perspektif hazırladı.
Bu doğru zamanda doğru kuramü.
Doğru. Piyasalar trading için o kadar uygundu ki, birçok yanlış

yapıp yine de k6rlı çıkabiliyordum.
Michael Marcus 49
Hep uzun pozisyon mu ahyordun?
Evet. Herşeyin fiyatı yükseliyordu. Ü"rş"y iyi gitmesine rağmen

çok kÖtti bir hata yaptım. Fiyatlann 3.25$,dan yaklaşık 12$,a çık_
tığı büyük soya fasulyesi boğa piyasasından bir dürtüyle elde et-
tiğim k6n alarak çıktım. Trende bağlı kalmaktansa, kendirnce
özel birşeylerler yapmak istedim. Ed Seykota, trend değişmeden
asla böyle bir şey yapmazdı. Ed pozisyondayken, ben dışarday-
dım ve büyük bir ızdırapla, tam oniki gün üst üste soya,fasulyesi.
nin tavan yaplşın izledim. Çok rekabetçiydim ve hergün onun
pozisyoqda, benimse dışarda olduğumu bile bile büroya geliyor-
dum. [şe gitmekten hoşİanryıamaya başladım. Çünkti soya rasul-
yesinin tekrar tavan yapacağını ve pozisyona giremeyeceğimi bi-
liyordum.
Bu, yükselen bir piyasaya iştirak edememe deneyimi para

kaybetmek kadar kahredici miydi?
Evet, belki de daha fazla. Okadar kahrediciydi ki, bir gün buna
dayanamayacağımı hissettim ve zihinsel sıkİntılarımdİ t rt l-
mak için sakinleştirici ilaçlar aldım. Bu işe yaramadığında da biri
bana, "Neden Thorazine gibi düa güçlü bir ilaç kullanmuyor-
sun?" dedi.
Bu ilacı evde alıp sonra işe gitmek üzere metroya gittiğimi ha-
tırhyorum. Ben tam içeri girerken tren kapısı kapandı ve yere
düşttim. Başta bunu ilaca bağlamadım. Herneyse sonra eve geri
döndüm ve kapıdan içeri girerken düştüm, bu kadar etkili bir
ilaçtı. Beni mahvetmişti ve o gün işe gidemedim. Bu benim tra-
ding kariyerimdeki en alçak noktadır.
Hiçbil zaman havlu atmadrn ve bir süre sonra tekrar soya

fasulyesine bulaştın?
Bu hatana rağmen hesabrnı senĞ sonuna kadar 64rOfi}$'a çı-

kardığını söylemiştin. Daha sonra ne oldu?
O aralar bazen Pamuk Borsası'na gidiyordum. Trading yapılır-

ken insanların bağırması ve çığlıklar atması adrenalinimi ytiksel-
tiyordu. Burası benim için dünyanın en heyecan verici yeriydi.
Ancak trader olmak için 100,000$'lık sermaye göstermek gerek- }l
tiğini öğrendim. Emtia hesabım dışında hiçbir serrnayem olmadı-
ğı için bu koşulu karşılayamazdım.
Piyasalarda para kazanmaya devam ettim ve birkaç ay sonra
100,00O$'aulaştım. O dönemde, Ed Seykota kahve almamr öner-
di. Önerisini dinledim, fakat düşüşlen göz önüne alarak piyasa-
nın altrna yakın bir yerde stop emri verdim. Piyasa geri döndü ve
çabucak stop oldum. Öte yandan, Ed başarılı bir trend takipçisi
olduğu için stop emri vermedi ve piyasanın birkaç gün boyunca
taban yapmasında eli kolu bağlı kaldı.
nen piyasanın dışındayken, Seykota her geçen gün sürekli za-
rar eden pozisyonunda kilittenmişti. Bu durum, onun kazandığı
benim kaybettiğim soya fasulyesi işinin tam tersiydi ve bundan
zevk almama engel olamıyordum. Kendi kendime sordum: "Bu-
rası nasıl bir yer ki, birinin en büyük sevinci diğerinin düzülmesi
olabiliyor?" İşte o zaman yaptığımın çok rekabet isteyen birşey
olduğunu farkettim ve New York Pamuk Borsası'nda borsa üyesi
trader olmaya karar verdim.
Borsanrn kendisi sanki daha fada rekabet ortamıymış gibi

geliyor.
Belki, ama işin aslı öyle değildi.
Borsa üyesi olarak çalışmaktan dolayı fırsat alanını sadece

bir tek piyasayla sınırlaüğın için kaygılanüğn oldu mu?
Evet biraz. Sonradan da anlaşıldığı gibi aslında çok kaygılanma-

lıymışım. Bununla birlikte, seans salonunda işlem yapma fikri
Michael Marcus . 51
beni çok heyecanlandnyordu. Olayın aslı, doğru işlemleri bul-
makta usta olmama rağmen uygulamada tam bir felakettim. Se-
ansta sesimi duyurmak için yüksek sesle bağırmaya ce§aret ede-
meyecek kadarutangaç ve çekingendim. Sonunda emirlerimi se-
anstaki arkadaşlarımdan birine, benim yerime yerine getirmesi
için vermeye başladım. Bu durum, ne yaptığımı farkedene kadar
birkaç ay sürdü.
Seans salonunda olmana rağpen hAlfr uzun vadeli pozisyon-

lar mı alıyordun?
Evet, ama bunun nedeni utangaçlıktı.
O halde birçok gün iştem bile yapmıyordun.
Doğru.
Seansta yer almanın herhangi bir avantajı var mıydı?
Hayır, benim için yoktıı. Ancak deneyimlerimden çok şey öğren-

dim ve düa başanlı bir trader olmak isteyen herkese öneririm.
Orada öğrendiklerimi yıllar boyu kullandım.
Ne tür şeyler öğrendin?
Seans salonundayken piyasaya karşı bir çeşit bilinçaltı duyarlılı-

ğı geliştiriyorsun. Borsadaki seslerin yoğunluğundan fiyat hare-
ketlerini ölçmeyi öğreniyorsun. Örneğin, piyasa aktif ve hareket-
liy}en ortalık sakinleşirse genellikle bu, piyasanın fazlailerleme-
yeceğine dair bir sinyal oluyordu. Aynca, ortalık bazen orta de-
recede gürülttilüyken aniden çok gürütiilü hale gelirse bu, bekle-
nildiği gibi piyasanın fırlamaya hazır olduğunu değil, aslında pi_
yasada çok miktarda ters emir olduğunu gösteriyordu,
İyi ama seans dışındayken bu bilgiden nasıI faydalanabilirsi.

niz? Borsada öğrendiklerinizin daha sonra size yararı oldu-
ğunu söylemiştiniz.
Düa önceki günlük en yüksekler gibi gün içindeki grafik nokta-

lannın önemini öğrendim. Önemli grafik noktalannda gücümün
yettiğinden daha büyük pozisyonlara girebiliyor ve hemen başa-
nlı olmazsa çabucak çıkabiliyordum. Örneğin, gün içinde kritik
bir noktadayken, çok yakın bir stop emri vererek üç ile beş söz-
leşme arasında srnrlr bir pozisyonuna girmek yerine, yirmi söz-
leşrnelik bir pozisyona girebiliyordum. Piyasa ya hemen yükse-
liyor ya da ben stop oluyordum. Bazen sadece 10 puanlık bir
riskle, 300 veya 400 puan veya daha fazlasrnr elde edebiliyor- i
dum. Bunun sebebi, seans salonunda bulunarak, piyasanın gün -{
içindeki grafik noktalanna nasıl karşılık verdiğini görmem ol-

muştur.
O günlerde işlem yapmam bir çeşit sörf yapmaya benziyordu.
Doğru zamandadal gayı yakalamaya çalışıyordum. İşe yaramadı-
ğı zaman bırakıyordum. Çok az bir riskle yüzlerce puan kazanma
olasılığını yaratıyordum. Bu sörf tekniğini daha sonra masa ba-
şında trader'lık yaparken kullandım. O günkti piyasalarda bu
yaklaşım çok işe yaramıştr, ancak bugün aynr şeyin geçerli olaca-
ğını zannetmiyorum.
Bunun sebebi piyasaların daha dalgalı bir haie gelmesi mi?
Evet. O günlerde, piyasa gün içindeki grafik noktasrna ulaşırsa,

bu seviyeyi delip geçebilir ve oraya bir daha hiç dönmeyebilirdi.
Bugünlerde ise genellikle geri dönüyor.
O zaman çözüm nedir?
Sanırım, bunun sım işlem saylslnı azaltmak. En başanlı işlemler

şu üç şeyin de iyi gittiği işlemlerdir: Temel veriler, teknik veriler
ve piyasanın davranrş şekli. İlk olarak piyasadaki temel veriler,
arz ve talep arasında bir dengesizlik durumunu göstermelidir ki
bu büyük bir hareketle sonüçlansın. İkinci olarak grafikler, piya-
Michael Marcus 53
sanın temel verilerin gösterdiği doğrtıltuda hareket ettiğirıi gös-
)
termelidir. Üçüncü olarak ise, bir haber çıktığında piyasa doğru

p_sikolojik davranış biçimini yansıtan bir tutum içinde olmalıdır.
Omeğin, bir boğa piyasası olumsuz haberleri tınmayıp olumlu
haberlerde firlamalıdır. İşlemlerinizi sadece bu tip işlemlerle sı-
nrrlarsanrZ, her ttirlü piyasada, hangi şartlar altında olursa olsun
para kazanırsınız.
En sonunda bu tip bir trading yaklaşımrnı mı kullanmaya

başladın?
Hayır, çünkü temelde oynadığım bu oyundan çok zevk alıyor-

dum. Sadece optimum olan işlemlere girmem gerektiğini biliyor-
dum, fakat trading benim için birdeşarj ve hobiydi. Hayatımdaki
birçok şeyin yerini almıştı. İşin zevki, kriterlerinden daha öne
geçmişti. Bununla birlikte, beni kurtaran, bir işlem kriterlerime
tamamıyla uyduğu zarnan diğer işlemlerde girdiğim pozisyonun
beş ile altı katı kadar daha büyük bir pozisyona girişimdi.
KArların hepsi bu tüm kriterl€re uyan işlemlerden mi geti_

yordu? ,i
Evet.
Diğer işlerde tapi çıiıyor muydun?
Evet, diğerleri tapi çıkıyor ve beni eğlendiriyordu.
Hangisinin hangisi olduğunu biliyor muydun?
Kafamda evet. Diğer işlemlerde amacım tapi çıkmaktı. Asıl para

kazandıracak işlerin kriterlerime uyan işlemler olduğunu biliyor-
dum. Bu tür işlerin dahaaz olduğunu bildiğim için sabırlı olmam
gerekiyordu.
]:: 54 Borsa Sihirbazları
; Evet. Benim bu işe başladığım zamanaoranla piyasada dahafaz-

, la profesyonel trader vardı. Benim o yıllarda işe bakış açım sade-
i., ce Ed Seykota ve Amos Hostetter'in bana verdiği bakış açrsıyla
sınırlıdır. Şimdi herkes ilkeleri biliyor. İşlem yapılan mekanlarda
zeki insanlar ve gelişmiş bilgisayarlar var,
O günlerde, panoyu seyredip mısır önemli bir grafik noktasmr
kırdığında alım yapıyordun. Bundan bir saat sonra, broker'ından
aldığı telefonla çiftçi de pozisyona giriyordu. Ertesi gün broker
şirketi alım önerisini ilan ediyor ve piyasayı daha da azdınyordu.
Üçüncü gün, daha önceden açığa satmış olanlar zararlanndan
dönmek için veya olumlu haberlerin düa yeni ulaşıp da alım için
doğru zamanın geldiğini duyan bu dünyanın bütün sıradan yatı-
rımcrları ve diğerleri alım yapıyorlardı. Bu safhada bu oyunu oy-
nayan birkaç profesyonelden biri olduğumdan daha ilk alanlar-
dan biri ben oluyordum. Sonuçta birkaç gün sonra o sıradan yatı-
nmcılardan birine kirla geri satryordum.
Ama kısa vadeli işlemlerden bahsediyorsun. Büyük hareket-

leri kovalamıyor muydun?
Bazen öyle uzun vadeli pozisyonlara giriyordum, ama çoğu za-

man k6nmı bu iki üç günlük işlemlerden ahyordum.
Ne zaman yeni pozisyon alıyordun?
Eh, yanlış zamanda alım yapan srradan yatınmcılar, tabii ki po-

zisyonlannda faz|a kalamayacaklardı. Böylece piyasa gerileme ]
gösterdiği zaman tekrar giriş yapabiliyordum. Bugünlerde ise,

piyasa önemli bir grafik noktasrnr kırdığında, bunu bir trader or-
dusu görüyor.
Yani o gecikmeli pozisyon alışlar aıtık yok mu?

Michael Marcus 55
Doğru. Herkesin zamanlaması çok daha iyi. Sıradan yatınmcılar

sayrlmaz, çünkü onlann piyasaya katılım oranı artık çokaz.
Bunun sebebi, bu kişilerin artık, kendileri işlem yapacakla.

rına, paralannı fon yöneticilerine yatıı:ııaian mı?
Evet. Sıradan yatınmcılar (Dişçiler, doktorlar, mühendisler vs)

hili ortalıkta olmalanna rağmen, artık onlann bir sözleşmelik iş-
lem yapması, fon yöneticilerinin birnefeste bin sözleşme yapma-
sı yanında anlamsız kalmaktadır. Şimdi hemen hemen çoğu za-
man piyasaya ters pozisyon almanız gerekiyor. Şöyle sorabilirsi-
niz: "Benim tanıdığım bütün profesyonel trader'lar zaten pozis-
yonda. Öyleyse satın almayan kim kaldı ki?" Daha önceleri bunu
düşünmüyordunuz. Çünkü her zaman daha az bilgi alan veya da-
ha yavaş harekete geçen alacak birileri vardı. Şimdi herkes sizin
kadaıkararlı ve hızlı.
Şimdilerde piyasalar yanrltıcr kırılmalara daha mı eğlimti?
Evet, çokdahafaz|a.
Öyleyse trend takip edici sistemler (trader'ı bir trendin başlan-

gıcında aynı yönde pozisona sokacak sinyaller veren bir dizi ku-
raldan oluşmuş trading sistemlerine trend takip edici sistemler
denir. Bu tiir sistemler trend yapmayan piyasalarda etkisiz kalır-
lar. Trend karşıtı sinyaller veren sistemler de geliştirilmiştir an-
cak bunlann düşiik risk/kazanç oranı bulunduğundan, bugün sis-
tematik olarak trading yapan yatınmcılann çoğunluğu trend ta-
kip edici sisteınler kullanmaktadır) yozlaşmaya mahkum mu?
Sanınm. Piyasadaki herşeyi kontrolü altına alan önemli bir den-

gesizlik durumu olmazsa, bu trend takip etme döneminin bittiği-
ne inanıyorum. (1988'de, bu röportaj yapıldıktan hemen sonra ta-
hıl ürünlerinde görülen kuraklık Marcus'un tanımladığı istisnai
duruma çok iyi bir örnektir.) Başka bir istisnai durum ise çok
önemli bir enflasyonist veya deflasyonist ortama girmemiz olur.
Başka bir deyişle herşeyi kontrol altına alacak çok etkili bir
gücün olmasr gerekiyor.
Evet.
Bu son beş on yıl içinde piyasa, bir çok hataya açık olan kü-
çük spekülatörlere karş spekülatif trading aktivitesinin çok
daha büyük bir kısmr profesyonel para yöneticilerinin elle-
rinde olduğu için mi değişti?
Piyasalardeğişti.Bumınkanrtı,uzunyıllarboyuncabaşanlıol-
muş Richard Dennis'in 1988'de yönettiği fonlann yizde ellisin- _
den fazlasını kaybedişidir. Artık trend takip edici sistemler işle-

miyor. Sorun, trendi belirleyip de aldığınızda herkesin aynı po-
zisyonu alıyor olması. Başka ahm yapacak kimse kalmadığı için,
piyasa diğer yöne doğru gidiyor ve sizi dışarı atıyor
Artık birçok iyi trendin bulunmayışının bir nedeni de, merkez
bankalarının trendin karşı tarafina geçerek, para hareketlerinin
kontrolden çıkmasrna engel olmalandrr. :
Bunu her zaman yapmadılar mı?

ı
Sanmıyorum. Yabancı bankalann tuttuğu hazine borçlan grafik-
lerine bakarsanız, birkaç yıl içinde astronomik artışlar olduğunu
görürsünüz.,Ticari borçlanmızın finansmanmı, yabancı bankalar
yabancı özel yatırımcılardan devir alıyorlaı.
ı
Bunun trading açrsından ne anlama geldiğini düşünüyor-
sun? Bu senin trading yapma tarzını de§ştirdi mi?
,
Bir seferinde, çok yüklü miktardadövizkurlanyla oynadım. Ör-

neğin, Reagan seçildikten sonraki ilk yıllarda Dolar çok guçlüy-
ken, kendim ve şirket hesabı adına 600 milyon Alman Markı bü-
Michael Marcus 57
yüktüğünde pozisyonlara girdim. O zaman bu yaklaşık 300 mil-

yon Dolar değerindeydi. Oldukça iyi bir durumdu. Bankalar da
düil olmak izere, o srralarda dünyanın en büyük döviz kuru tra-
der'lanndan biriydim.
Piyasa 24 saat boyunca çalıştığı için bu aşrn yorucu bir du-
rumdu. Uyuduğum zaman her iki saatte bir uyanrr piyasayı kont-
rol ederdim. Açılışta,kendimi ana merkezlere bağlardım: Avus-
turalya, Hong Kong,Zijt',h ve Londra. Bu yaşam şekli evliliğimi
öldürdü. Şimdilerde para üzerine olan işlemlere girmiyorum,
çünkü bunlann tamamıyla politik olaylar olduğunu düşünüyo-
rum; merkez bankalannın ne yapacağını bilmeniz gerekiyor.
Aktif bir şekilde döviz kurlarıyla oynarken, A.B.D'de piya-

salar açrlmadan önce ana hareketin tersinde bir yerde yaka,
lanmaktan korktuğun için mi gece yarıları kalkıyordun?
Evet.
Hep böyle mi işlem yaptın yoksa yeteri kadar terste yakalan;

dığın için mi 24 saat boyunca ayakta kalıp işlem yapıyor_
dun?
Yeteri kadar yakalandığım için uyanık olmak zorundaydım.
Böylece önemli hareketleri kaçırmıyordun.
Evet. Ömeğin, bir seferinde hatrrlryorum, sene 1978'di. Dolar

her gün biraz daha düşüyordu, Bu benim Bruce Kovner adında
bir meslektaşımla ortaklaşa bir işlem yaptığım bir dönemdi. Her-
gün telefonla saatlerce konuşurduk. Birgün Dolar'ın çok ilginç
bir biçimde arttığını gördük. Eldeki verilerle açıklanamayacak,
çok güçlü fiyat haıeketi vardı. Çılgınlar gibi döviz piyasasında
uzun pozisyona girdik. O hafta Başkan Carter bir Dolar destekle-
me ptogramı açıkladı. Bir sonraki A.B.D borsa iş gününü bekle-
seydik, herşey biterdi.
Bu olay bizim inandığımız prensiplerden birine açıklık getiri-

yordu: Hem borsada büyük oynayarılar hem de hükümetler dai-
ma herkesin bir adım ötesindeler. Aleyhimize, anlayamadığrmız,
sürpriz bir fiyat hareketi gördüğümüzde, çabucalr pozisyİndan
çıkıp sebepleri sonra araştınyorduk.
Bu piyasayı iyi hatırhyorum. Vadeli döviz piyasaları açıkla.

madan sonra, birkaç gün üst üste taban yapıp kititti kalmış.
tı. Piyasanın tepe noktasına çok yalıın bir yerden çıkmış ol.
malısın.
Evet, çok iyi bir çıkış yaptık. Herneyse, söylemek istediğim şey,
usul gereği Avrupa merkez bankalannın yapacağımız büyük de-
ğişiklikler hakkında bilgilendirildiklerini ve A.B.D'den siyasi
açıklamalar gelmeden önce genellikle harekete geçtiklerine ina-
nıyorum. Sonuçta, herşeyi biz başlatmamıza rağmen fiyat hare-
ketleri ilk olarak Avrupa'da görülüyor. Bu Avrupalılar tarafindan
başlatılan bir hareket olsaydı, hareket doğal olarak ilk orada gö-
rülürdü. En iyi trading zamantnın Avrupa saatleri olduğunu dü-
şünüyorum. Hayatımı bu işe adayacak bir dönemim olsaydı, Av-
rupa'da yaşamak isterdim.
Biraz eskilere dönelim. Borsa üyesi olarak çalışmaktan vaz-

geçtikten sonra nereye gittin?
Shearson'da arkadaş olduğum Amos Hostetter'den bir telefon al-

üm. O sıralarkendisi, Commodities Corporation için işlem yapı-
yordu. Bu şirkete girip işlem yapmam konusunda öneride bulun-
du.
O zaman en iyi ekonomistlerin işlem yapmalan içiıı iş alırıa-
caklanndan bahsediliyordu. Yönetim kurullannda Paul Samuel-
son gibi kişiler vardı. Benim işe alınmam düşüncesi bir toplantı-
da ortaya ahldı. SoruIan ilk soru şuydu: ''Hangi makaleleri yaz-
mrş ve hangi gazetelerde yayınlanmış?'' Sadece Güzel Sanatlar
Akademisi mezunuydum. Son cümle şöyleydi: ''Sadece işlem
Michael Marcus 59
yapryor". Herkes bunun çokkomik olduğunu düşünmüştii.
İyi ama. işleri işlem yaparak para kazanmak değil miydi?
Onlar doktora yapmadan para kazanılmayacağını düşünüyorlar-

dı, fakat Amos onları bana şans tanrmalan için ikna etti. Sanrnm
işe aldıklan doktora yapmamrş tek kişi bendim. 1974 Ağus-
tos'unda işe 30,000$'lık bir hesapla başladım. Yaklaşık on yıl
sonra bu hesabı 80 milyon Dolar'a çıkardım. Onlar çok iyi yıllaı-
dı.
Başlangıçtaki 30,000$'ı 80 milyon Dolar'a sen mi katladın

yoksa yarı yolda para eklediler mi?
İlt Uirtaç yıldan sonra, bana işlem yapmıım için 100,000$ daha
verdiler. Bu dönemde büyüme saftıasındaydılar ve traderlar'dan
masraflannr ödemelerini sağlamak amacıyla yıllık yüzde 30 ver-
gi alırlardı.
Yani hesabını aynı seviyede tutmak için yıIda en az yüzde 30

kazanç sağaman gerekiyordu. Bu dezavantaja rağmen hesa-
bının büyüme orantnı düşünürsek, inanılmaz kazançlar
sağlamş olmalrsın.
Uzun yıllar boyunca yılda en az 7o |O0 kir ettim.
En iyi yılın hangisiydi ?
En iyi yılım l979 olmalı. İnanılmaz bir yıldı. Altın 800$'a çıktığı
zarn?In yakaladım.
Hareketin tamamını mı yakaladın?
Girip çıkıyordum ama çoğunu yakaladığımı hatırlıyorum, her se-

fer 100'er Dolar'l* kirlarla. Va}ışi günlerdi. Altını Avustural-
ya'dan alırdım ve Hong'Kong 10$ dahayükseltirdi. Londraldabir
10$ daha artardı ve New Yolk açıldğında 30$ k6rla satardım.
Altını A.B.D yerine, yabancı ülkelerden almak çok avantajiı

gibi görünüyor.
O günlerde Kaliforniya'da bulunma avantajını yaşıyordum, çün-

kü New York'taki meslektaşlanm uyurken, ben Hong Kongda iş-
lem yapıyordum. Televizyon haberlerinden Afganistan'ın işgal
edildiğini duyduğumu hatırlıyorum. Hong Kong'u arayıp kimse-
nin birşey bilip bilmediğini öğrenmek istedim; hiçbir şey bilin-
miyordu ve fiyatlar değişmiyordu. Kimse ne olduğunu bile anla-
madan 200,000 ons altrn aldım.
Bu 2000 sözleşme demek! Hong Kong'da bu kadar büyük

bir pozisyona girilmesi sağlandığında, herhangi bir likidite
sorunun oldu mu?
Hayır, sattılar ama ağızlan da yandı. Hong Kong'a yaptrğım son

ziyarette altın borsası seans salonuna gitmememi söylediler. Ba-
zılan olayı h6l6 hatırlıyordu.
IşIemin öbür tarafındaki kişinin kim olduğuııu bi|iyorlar

mıydı?
Evet, biliyorlardı.
Birşeyler bildiğinizi düşünüyorlar mıydı?
Hayrr, herhalde benim gelip bütün altını alan ve giden bir deli ol-
duğumu düşünmüşlerdir, Ardındarı beş veya on dakika içinde ha-
ber duyulduğunda, herkes itişip kakışmaya başladı. Anında
200,000 ons üzerinden her bir ons başına 10$ k6r ettim.
Televizyon haberlerine göre işlem yapabilmene inanmak zor.

Michael Marcus 61
Biliyorum. Daha önce böyle birşey yapmam§tlm. İlk ve son se-

ferdi, ama yaptım.
O altın piyasası dimdik bir yükselme ve düşüşle son buldu.

Zamanrnda çıktın mı?
Evet, fiyatlar yaklaşık 750$'ken çıktım. Altrnrn 900$'lara yaklaş-

tığını gördükçe çok kötü oluyordum, zuna sonra tekrar 400$'a
düştti ve kendimi daha iyi hissetmeye başladım.
Sonuçta çok iyi çıktın. Çıkman gerektiğini nereden anladın?
O sıralar çok vüşipiyasalara tanrk olduk. Kurallarımdan biri, pi-

yasa aşın fiyat oynamaları gösterdiği ve temponun anormalleşti
yollarımdan biri ta-
ğizamanpozisyonu bırakmaktı. Bunu ölçme
varı/taban günleriydi. O günlerde ardarda birkaç gün boyunca,
üst üste tavan yapan piyasalara tanık olduk. Üçüncü tavan gü-
nünde, çok dikkatli olmayabaşlardrm. Dördüncü tavan gününde,
hemen hemen her zaman pozisyondan çıkardım. Eğer şans eseri
pozisyonumun bir kısmı h6l6 uzun kalmışsa, beşinci tavan gü-
,tlrd" aynlmayı kendime zorunlu bir kural olarak koyardım, Bu
t{ir fiyat oynamalannm olduğu durumlarda kendimi piyasadan
çıkmaya zorlardım.
Devamlr kaybeden bir trader'dan, çok başarılı olmaya geçi-

şin 1970'lerin ortalarrndaki boğa emtia piyasalarrna
tekabül
ediyor. Bu itk başarılarınrn ne kadarrnr trading yetenekleri-
ne, ne kadannı da piyasalara bağlıyorsun?
Doğrusu piyasalar çok iyi durumdaydı, alrp oturarak kaybetme-

niz pek mümkün değildi. Bu döneme ait düa birçok başan hika-
yesi var; servetler kazanıldı.
Fakat birçok kişi sahip otduğu bu serveti koruyamadı.

62 BorsaSihirbazAarı
Bu doğru. Ben çok şanslıydırn. Piyasalar tekrar zorlaştığında,
ben artık iyi bir trader'dım. Artık bu işin sanatını öğrenmiştim.
Yine bu süre içinde, kakao piyasasında çok fazla bilgi biriki-
mi kazanma şansım oldu. İki yıl boyunca Helmut Waymer'den
(Commodities Corporation'rn kurucusuydu) aldığım bilgi ve yar-
dım sayesinde, nerdeyse kakao dışında başka hiçbir şey üzerine
işlem yapmadım. Helmut kakao konusunda çok iyi bir uzmandı;
öyle ağır bir kitap yazmıştı ki kapağını bile anlamakta zorluk
çekmiştim. Aynr zamanda bu işle ilgili çok geniş bir çevresi var-
dı. Helmut ve arkadaşlarından aldığım bilgi ve veriler sayesinde,
kakao dünyasını daha önce hiçbir piyasayı bilmediğim kadar iyi
biliyordum.
Mutlaka bu kakao işi de bir noktada bitmiştir. Ne oldu?
Helmut kakao işini bıraktı.
Sanırım bir trader olarak Helmut sizin kadar başarılı değil-

di.
Helmut'un verdiği bilgilerle Helmut'dan daha iyi işlem yaptığımı

söyleyebiliriz.
Başlangıçta zarar edilen yıllan hesaba katmazsak, öne çı-

kan başka facialann oldu mu?
Asla böyle olası facia durumlarına yakalanmama izin vermem.

Dövizlerle büyük oynadığım bir dönemde işler iyi gidiyordu ve
büyük pozisyonlara girebiliyordum. Bir seferinde, Bundes-
bank'ın devreye girip spekülatörleri cezalandırmaya karar verd!
ği bir dönemde çok büyük Alman Markı pozisyonum vardr. Tam
bütiin bunlar olurken telefon ettim ve beş dakika içinde zararr
mın 2.5 milyon Dolar'a çıktığını öğrendim. Hemen pozisyondan
1|
çıktım, çünkü zararrmn 2,5 milyondan 10 milyon Dolar'a çıkma- !.

)
srnı istemiyordum. Ardından piyasanın tüm düşüşünü telafi ede-
:
, Michael Marcus 63
ne kadar tekrar yükselmesini seyretme acısrna katlanmak zorun-

dakaldım.
Ne kadar sonra pozisyondan çıktın?
Yaklaşık yanm saat sonra.

Tekrar girdin mi?
Hayrr, artık takatim kalmamıştı.
Geçmişe dönüp baktığında, pozisyondan çıkmakla doğru

şeyi yaptığını düşünüyor musun?
Evet, fakat bugün bile hiçbir şey yapmadan yerimde otursaydım,

2.5 milyon Dolar kaybetmeyeceğimi düşününce üzülüyorum.
Kazandığn paralarla yatrnm yaptın mı yoksa hepsini tek-

rar tradinge mi yahrdın?
Birkaç kere çok kötti yatırımlar yaptım ve kazandığrm paralarrn

büyük bir krsmını kaybettim. Büytik miktarlarda işlem yaparken,
bu işi yapmaya devam etmek için iyi bir sebebim olmasr gerekti-
ğini düşünürdüm, o yüzden çok para harcardım. Bir aralar on ta-
ne evim vardr ve hepsinden de para kaybettim. İçinde tek bir ge-
ce geçirmeden sattığım evler oluyordu. Bir charter uçak servisim
vardr ve bu işte çok para kaybettim. Bir noktada şunu farkettim;
trading yaptığım her bir Dolar'rn yüzde 30'u hükümete, yüzde
30'u uçaklanma ve yizde 20'si gayrimenkulüme gidiyordu. So-
nunda herşeyi satmaya karar verdim.
İyl Ulr trader olduğun kadar saf bir yatırımcrymışsın gibi

gözüküyor.
Evet çok saftım. Birçok gayrimenkul alış verişinde - çoğu Cali-

fornia'da, bir teki hariç hepsinde para kaybettim. Bunu beceren
64 Borsa Sihirbazları !ı
ikinci bir kişi daha yaşamıyordur herhalde.
Neden bu kadar kötü yatırım yaptığını düşünüyorsun?
Herşeyi hissi davranarak yapıyordum. Hiçbir şeyi analiz etmi-

yordum.
Bir anlamda, ilk yıllardaki işlem deneyiminde yaptığn yan-

lışları tekrar yaşıyordun: Hakkında hiçbir şey bilmediğn
işlere girmek ve para kaybetmek. Bunun hiç farkına varma-
dın mr? Sanki her yerde para kaybetmene neden olan ve ken-
dine zarar veren bir içgüdüye sahipsin.
Evet, kesinlikle. Herhalde kazandığım paranrn yarısından fazla-

sını kaybetmişimdir.
Bu süre içinde bütün bu yanlışları yaparken, kimse seni sil-

keleyip "sen ne yaptığnın farkında mısın?" demedi mi?
Evet, fakat yanımda çalışan insanlardan biri bunu banasöyleyin- ,

ce işten kovuyordum. Bir seferinde yanımda altmış veya yetmiş
kişi çalışıyordu. Bütün para kaybettiğim işlerin üstüne ödemern
gereken maaşlar vardı. Işin doğrusu bir sürü parayı çöpeatıyor- ]
dum.
:
Piyasada kaybettiğinde olduğu gibi bunların sonucunda da

duygusal sarsrntrya uğradın mr? Bunu, yatırımla ilgili uğra-
dığn zararlardan bahsederken çok sakin göründüğün için :
soruyorum. :
Evet, ne kadar aptalca davrandığımı görmek beni üzüyor, ama

birhayatdersiolarakmaddideğerlerebağlıkalmamayıöğren-
,
dim.Dünyanınengüzelyerindebireviminolmasıgerekmediği.
ni öğrendim; bir otelde de kalıp kumsalda yürüyüş yapabilirim .
veyadağatırmanabilirimyahutkendimişımartmakistersemsa-
i
Michael Marcus 65
tın almak yerine bir uçak kiralayabilirim.
Doğru. Bunda hemfikirim ama demek istediğim bana, aynr

miktarda parayl borsada kaybetseydin bu senin psikolojik
dengeni bozacak bir deneyim olurdu gibi getiyor. Bunun ne-
deni, egonun borsa dışındaki yatırımlardan etkilenmemesi
olabilir mi?
Evet bundan eminim. Her zamanen azından bir konuda iyi oldu-
ğumu düşündüm. Sanınm trading en iyi yaptığım tek şeydi. Tra-
ding olmasaydı, herhalde sonum ayakkabı boyacılığı olurdu.
Büyük bir trader olmak doğuştan bir yetenek mi?
Çok üst düzeyde başanlı bir trader olmak için birtakım doğal ye-
tenekler gerekli sanınm. Bu aynen çok başanlı bir viyolonist ol-
mak gibi birşey. Ancak iyi bir trader olmak ve para kazanmak
öğrenilecek bir beceri .
Başan ve başansızlığn her iki aşırı kutbunda da bulun-

muş biri olarak, borsaya yeni atılan yeya zarar eden bir tra-
der'a nasıl bir öneride bulunurdun?
İlk soyleyeceğim şey, daima herhangi bir fikre sermayenin yüzde

beşinden azınr koymaktır. Bu şekilde yirmi kere biİe hata yap-
san, paranı kaybetmen üz,Jn zaman alacaktır. Yüzde beş örneği-
nin tek bir sahaya uygulanabileceğini vurgulamak isterim. İlgili
iki farklı tahıl piyasasında uzun pozisyona girerseniz, bu yineiek
konu kapsamına girer.
Daha sonra önereceğim şey, her zaman stop kullanmaktır.
Gerçek anlamda stop emri vermektir, çünkü belli bir noktada se-
ni pozisyondan çıkmaya bağlayan şeydir.
Pozisyona girmeden önce her zaman çıkacağın noktayı belir-

lermisin?
Evet bunu her zaman yaptrm, çünkü yapılması gerekir.
Sairıyorum senin durumunda bu biraz güç otur, çünkü mik-

tarlann çok büyük.
Evet, fakat onlan broker'ım tutuyor
Birpozisyonagirmekiçinemirverirken,aynızamandaçı.
kış için de mi emir veriyorsun?
Bu doğru. Bir başka şey de, eğer pozisyona girdiğinde herşey iyi
gözükmüyorsa fikrini değiştirip çıkmaktan utanma.
Öyleyse bir pozisyona'girdikten beş dakika §onra bunun

doğru birşey olmadığını anlayınca kendi kendine, "Pozis-
yondan çıkarsam, broker'rm geri zek6lı olduğumu duşü-
nür" diye düşünmemek gerekir.
Tam tamına. Bir pozisyondan emin değilseniz ve ne yapmanrz

gerektiğini bilmiyorsanız, hemen çıkın. Her zaman geri döne.bi-
lirsiniz. Şüpheleriniz varsa, pozisyondan çıkın ve iyi biruyku çe-
kin. Ben bunu çok yaptım ve ertesi sabah herşeyin çok net oldu-
ğuııu gördüm.
Bazen pozisyondan çıktıktan hemen sonra tekrar girer mi, i

sin? .
Evet, genellikle ertesi gün. İşin içindeyken net düşünemiyorsu*

oluyor. i
,
nuz, fakat çıkınca durumu görmek düa kolay
İş yeni başlayan trader'lara başka nelcr önerirsin?
Belki de en önemli kurallardan biri k6rlı pozisyonlarda oturup

zararlıları kısa kesmektir. Buıiun her ikisi de eşit derecede önem-
tidir. Eğer k6rda oturamazsan, zararlarını ödeyecek paran olmaz
Michael Marcus 67
Aynca kendi ilkelerin doğrultusunda ilerlemelisin. Çünkü ba-
şanlı birçok trader arkadaşım olduğundan, ne zaman onların fi-
kirleri doğrultusunda ya da onlar gibi trading yapmayl düşünsem
kaybedeceğimi bilirim. Her trader'ın güçlü ve zayıf yönleri var-
dır. Bazılan k6rda oturmayı bilirler, ama zararlarından da çık-
mazlar. Bazılan kArlan daha çabuk toplar, ama zarardan da ça-
buk çıkarlarlar. Kendi yolunda ilerdğn müddetçe, hem iyi hem
de kötü şeylerle karşılaşırsın. Hem kendin hem de başka biri gibi
olmak istersen, her iki yaklaşımın da kötüleri bulur seni. Ben bu-
nu çok yaptım.
Bu sorunun sebebi başkalarının pozisyonuna seninki kadar

güvenmey§in mi?
Kesinlikle. Eninde sonunda pozisyonda kalmak ve riske girmek

için belli cesarete ihtiyacın var. "Bu işi yapıyorum, çünkü Bruce
da aynı şeyi yapıyor" diyorsan, sonuna kadar sebat edecek yeterli
cesareti bulamazsrn. Öyleyse hiç girme daha iyi.
Diğer trader'larla piyasalar hakkında hAlö tartışıyor mu-

sun?
Fazla değil. Yıllar boyunca bu bana paraya mal oldu. Diğerleriy-

le konuşurken kendi fikrime konsantre olmaya çalışınm. Çünhi
onlardan fazla etkilenmeden bilgi almak en doğrusudur.
Çok yetenekli trader'lardan balısetiiğimizi diişünelim. Yine

ıyil şey mi söz konusu? Fikir sanı ait değilse, §lemin doğru
olmazmı?
Doğru. Dtinyanın çok kanşık olduğunun her zaman farkında ol-

malısın ve kendine daima, "üinyada bu farklı düşünce doğrultu-
sunda hareket edecek kaç kişi vardır?" §orusunu sormalısın. Pi-
yasanın fikirlerini zaten iskonto edip etmediğini göz önünde bu-
lundurmalısın.
Klasik momentum tipi göstergeleri kullanarak ve piyasanrn du-

rumunu gözlemleyerek, Piyasa kaç gün düşüş veya yükseliş gös-
termiş? Endeksler ne durumda?
Piyasa dawanrşrnrn sana ipucu verdiği bir örneği hatırhyor

musun?
Bunun en iyi örneği, 1970'lerin sonlarındaki soya fasulyesi boğa

piyasasıdır. O sıralarda soya fasulyesi açığı vardı. Piyasayı yük-
seıten şeylerden biri uzmanlann taahhüt ve satışlarınr veren hü_
kümet raporlarıydı. Çok yüklü alımdaydım ve Commodities Cor-
poration'dan arayan biri bana son ihracat rakam]arrnr verdi, "Sa-
na iyi ve kötü haberlerim var" dedi. "Tamam" dedim. "İyi haber
nedir?" "İyi haber, taühüt edilen ihracat rakamlan çok iyi, Kötü
haber ise, sdnin limit pozisyonun (mümkün olan maksimum spe-
külatif pozisyon büyiiklüğü) yok." Önümüzdeki üç gtin boyunca
piyasanın tavan yapacağını bekliyorlardı.
'
Aslında, daha büyük bir pozisyona girrnediğim için üzgün-
düm. Ertesi sabah, şans yaver gider de tavanda kilitlenme olma-
dan piyasada işlemler yapılır diye biraz daha.sözleşme almak
tlzere açılışta emir verdim. Bu durumun tadını çıkarmak izere ar-
kama ylslanıp izlemeye başladım. Beklendiği gibi piyasatavan-
da açıldı. Açıliştan kısa bir süre sonra, birçok işlem yapıldığını
farkettim. Sanki piyasa devamlı tavanda işlem görüyordu, Daha
sonra fiyat gevşerken brokelım İrayarak emirlerirnin old9iunlı
bildirdi. pij,asa aşağı doğrü düşüş göstermeye başladı, kendi
kendime, "Soya fasulyesinin üç gün boyunca tavan yapmııst ge-
rekiyordu, ilk günde bile tavanda kalamıyor" dedim. Hemen bro-
ker'ımı arayıp deli gibi satmasınr istedim, sat, sat, sat.
Pozisyonun tamamrndan çrktın mı?
Bir tek o değil, aynr zamanda panikten ne kadar sattığlmı da bil-

Michael Marcus 69
miyordum. Bir hayli yüklü bir şekilde açığa satmrştrm. Sonra
tekrar 40 veya 50O daha düşüğe alış yaptım. Hayatımda ilk defa
yaptığım hata sonucu bir sürü para kazandrm.
Buna benzer bir durumu.hatırlıyorum. Olay, fiyatlann ne-

redeyse libre başına 1$'a yaklaştığı boğa pamuk piyasasın_
da gelişmişti. Uzun pozisyonunda olduğumu hatrrlıyorum
ve haftalık ihracat rakamı ortaya çıktığnda Çin'e yanm
milyon balya ihracat görünüyordu. O güne kadar gördüğüm
en olumlu ihracat rakamıydı. Ancak piyasa tavanda açılmak
yerine sadece 150 puan yüksekte açıldı ve §onra düşmeye
başladı. Görüp göreceği en yüksek oydu.
Başka bir ilginç örnek de, hatırlıyorum, yüksek enflasyonist bir

dönemde iken, her emtia piyasası sanki kuralmış gibi adım adım
yükseliyordu. Özellikle çok güçlü olan günlerden birinde tüm pi-
yasalar tavan yaptl. O gün pamuk tavanda açıldı, geriledi ve sa-
dece bir gün önceki kapanıştan biraz yukanda kapandı. Bu piya-
sanrn tepe noktasıydı. Bunun dışında her piyasa tavanda kilitli
bir şeklide kaldı, ancık pamuk bir daha asla gün ışığını göreme-
di.
Kural olarak, piyasalar arasında ortak bir tavır gördüğün

zaman, diğerine nazaran geç hareket eden piyasanrn aşağı
döner dönmez satılması mı gerekir?
Bir piyasa diğerleriyle aynı şekilde hareket etmeye başladığında

bir bit yeniği vardrr. Herşey toz pembe olup da piyasa yükselmi-
yorsa, hemen açlğa satmanız gerekir.
Piyasalarla ilgili hangi yanlış düşünceler insanların başını

derde sokuyor?
Bence finansal faciaların en büyük nedeni, uzmanlara güvenebi-

leceğiniz inancıdır. Doğru kişiyi tanıyorsanız bu geçerli olabilir.
Örneğin, Paul Tudor Jones'un berberi olsaydınız ve kendisi piya-

sadan konuşurken onu dinleseydiniz, onu dinlemek kötü birşey
olmazdı. Ancak sözde "uzman" olan kişiler genelde trader değil-
dir. Sizin vasat broker'rnız milyon yıl geçse bile trader olamaz,
Broker'lan dinleyerek kaybedilen para başka hiçbir şekilde kay-
bedilmemiştir. Trading yapmak için kişinin yoğun bir bireysel
katılımr, kendini bu işe adaması gerekir. Kendi ev ödevini ken-
din yapmaiısın, benim de önerim bu.
Bunun gibi başka yanlış düşünceler var mr?
Piyasalarda gizlibirittifak olduğu gibi aptalca bir düşünce bun-

lardan biri, Birçok büyük trader'la tanıştım ama h6l6 piyasa her-
kesin üstündedir; er ya da geç gitmek gitmek istediği yere vaıır.
Bazı istisnalar olabilir, ancak bu durumlar fazla uzun sürmez.
Başarının büyük bir kısmınr sana trading'in ilkelerini öğre-

ten Ed ve Amos'a atfettin. Sen de bu şekilde başka tra-
der'lara yardrmcr oldun mu?
Evet. Beraber çalıştığım ve aynı zamanda yakın bir arkadaşım

olan Bruce Kovner'ın en iyi trader'lardan biri olmasında katkım
olmuştur.
Onun başansının ne kadannı verdiğin eğitime, ne kadarını

onun kendi yeteneklerine bağlıyorsun?
Bnrce'la tanıştığım zamankendisi yazarlık yapan bir profesördü;

boş zamanlarında trading yapıyordu. Bruce'un kısa bir zamanda
trading üzerine elde ettiği bilgi birikimini görünce hayerete düş-
ttim. İlk tanıştığımız gün, onu etkilemek için kanşık kavramlar-
dan bahsettiğimi hatırlıyorum. O zamanlar ben günün l5 saatin-
de işlem yapan ve piyasalan analiz eden profesyonel bir tra-
der'dım ve onun anlayamadığı hiçbir şey olmadığmı görünce çok
şaşırdım. Yeteneğini hemen farketmiştim.
Michael Marcus 7l
Yeteneğ tamam ama,6nun iyi bir trader olacağnı gösterep
birtakım şeyler mi sezdin?
Evet, örneğin objektif oluşu. İyi bir trader katı olamaz. Herşeyi
görmeye açık olan biriyle karşılaştıysanız, iyi bir trader'ın ham
maddesini bulmuşsunuzdur demektir ve ben de Bruce'ta hemen
bunu gördüm. Onu gördüğüm andan itibaren çok başarılı olaca-
ğını anlamıştım.
Yapmaya çalıştığım şey, kendi edindiğim becerilerin yanısı-
ra, Ed ve Amo§'un bana öğrettiği ilkeleri Bruce'a aktarmaktı.
Yaptığım en iyi işlemler Bruce ile işbirliği yaptığım dönemde
gerçekleşti; bazıları muhteşemdi. Öyle yıllar oldu ki, ben Vo 3ü,
o da?o 1000 yükselme gösterdi. Çok yetenekli bir insandı.
Bir trader olarak hiç aşındığını hissettiğin oldu mu?
Kesinlikle. 1983 yılında gerilemeye başladım. Pillerimi şarj et-

mem gerekiyordu.
Trading yaparken insanın altıncı hissi ne kadar önemlidir?
Çok önemlidiq. Buna süip olmayan hiçbir profesyonel traderta-

nımlyorum. Başanlı bir trader olmak cesaret de ister: Deneme
cesaıeti, kaybetme cesareti, başarma cesareü ve işler zorlaştığı
zaman devam etme cesareti gerekir.
Bu aşamada trading yapmak dışında başka hedeflerin var

mı?
Uzun yıllar karate yaptım. Gerçekten iyi bir seviyeye geldim, an-
cak amacım siyü kuşak almak. Aynca ruhani işlere de ilgi duyu-
yorum ve bu konuyabirazdüavakit ayırmak istiyorum.
Fazla anlatmaün. Pek açıklamak istemiyor musun?

Bu konuda koıiuşmak çok zor. Bunu nasıl algıladığmı anlata-
yım. Albert Einstein'a göre en büyük sorun insanlann dünyayı
yaşanacak güzellikte bir yer olarak görebilip göremedikleridir.
Sanırım herkesin bunu böyle hissettiği bir noktaya gelmesi
önemlidir.
O noktaya ulaştın mı?
Bayağı yaklaştım.
Fakat çıkış noktan orası değildi sanrrrm?
Hayır. Başİangıçta çıkış noktam çok karamsardı.
Bundan on ya da yirmi yıI kadar sonra kendini trading yapı- ,
yor olarak görüyor musun?
Evet, bu bırakılmayacak kadar eğlenceli. Çok para kazanmak is-

temiyorum. Zaten yine bütiin kazandıklanmı tekrar gayrimenku-
le yatırıp kaybedebilirim.
_
Günde 13 saat yaparsan, bu iş yine zevk verir mi? ']
Hayır. Eğer trading senin hayatınsa, bu işkenceyle karışık bir he-

yecan verir. Ama hayatındaki dengeyi koruyabiliyorsan, o za-
man zevktir. Gördüğüm ttim başarılı trader'lar er ya da geç bu ]
noktayageldiler.Düzenlibirhayatlanvarvetradlng'indışrnda
başka şeylerden de zevk almayı biliyorlar. Başka şeyler üzerinde
kendini yoğunlaştıramazsan, bu işe devam edemezsin. Sonunda,
aşırı işlemlapmaktan veya uğraİığın geçici kayıplardan dolalıı
:
mahvolursun.
Zarar ettiğin bir dönemi atlatmak için ne yaparsrn?
Eskiden bunu önlemek için çok daha büyük hacimlerle işlem ya-
Michael Marcus 73
parak geriye dönerdim, fakat bu genelde işe yaramaz. Sonra po-

zisyonu küçültmeye başlarım ki durum çok kötüleşirse, tama-
mıyla şıkaıım. Fakat durum genellikle bu kadar kötüleşmezdi.
Hiç böyle bir pozisyonun k6rö geçtiği oldu mu?
Bazen, fakat çoğu zaman olmuş olsaydrm daha iyi olurdu. Kav-
gacı bir doğam oldıığundan bir ttirlü bunu yaparnadım. Tipik se-
naryo hep şöyleydi: Kaybet, büttin gücünle savaş, tekrar kaybet
veyabazendışarda kal, ta ki tekrar kazanana kadar.
Ne kadar zaman dışarda beklerdin?
Genellikle üç veya dört hafta.
Üst üste zarar ettiğin,zamanlarrn sebebi piyasayla eşzamanlı

olmamanmıydı yoksa bunun başka sebepleri var mr?
Sanrnm zarar zarar|doğuruyor. Bir kere kaybetmeye başladın

mı, olumsuz bir psikoloji içine giriyorsun; bu seni karamsarlığa
sürüklüyor.
Senin kadar başarılı olan trader azdır. §eni farklı kılan şey
nedir?
Ben çok açık görüşlüyümdür. Doğru olduğunu farkettiğim, an-

cak hissi olarak kabul etmemim zor olduğu bilgiye karşı kendimi
kapatmam. Örneğin, benden çok daha çabuk para kazananlann,
kaybetmeye başlayınca buna bir nokta koyamadıklanndan tekrar
herşeylerini kaybettiklerini gördüm. Üst üste kaybetmeye başla-
dığımda, kendime "Daha fazla işlem yapamazsm" diyebildim.
Piyasa, beklentilerimin aksine gelişme gösterince, her zaman
"Bu pozisyondan çok para kazanmayı ummuştum, ama işlemedi
onun için çıkıyorum" diyebilmeyi becerdim.
Hesabını her gün izler, grafiğini çizer misin?
Bunu geçmişte hep yaptım.
Bu yararlı mı? Her trader'rn bunu yapma§ı sence iyi bir fi-
kirmi?
Öyle düşünüyorum. Eğer hesabında azalma trendi varsa, bu geri

durup değerlendirme zamanı geldiğini gösterir. Veya yaptığın-
dan çok daha hızlı bir şekilde kaybettiğini görürsen, bu da bir
ikaz olur.
Takip ettiğin danrşman var mr?
Okunurluluğu, hayalgücü ve konuya dair verdiği bilgi açısından

en tercih ettiğim piyasa bülteni Califurnia Techonology Stock
Lcner. (CTSL Publishing Partners, 155 Montgomery Street
1401, San Francisco, CA 94104). Aynca Marty Zweig'ın (Zweig
Piyasa Bülteni, The Zweig Forecast, P.O. Box 360, Bellmore, NI
11710) ve Richard Russel'rn (Dow Theory Letters, Dow Theory
Letters Inc., P.O. Box 1759, LaJolla, CA 92038) bültenlerini de
seviyorum.
Röportaj yaptığım trader'lar arasında en çok bahsi geçen sa-

ıurım Zwrig'dır.
Değeri olan şeyleri her zaman Marty Zweıg'denöğrenebilirsiniz.

Kendisi çok sağlambir insandır.
Sözünü ettiğin biiltenlere bakarak, hisse senetleri de aiıp sat-

tığnı görüyorum. Ne kadar zamandrr hisse senedi alıp satı-
yorsun?
Son iki yıldır.

Michael Marcus 75
Hisse senetlerınde pozisyona girme taran vadelı pıyasalar.

dakinden farklı mı?
Biraz daha sabırlıyım.
Seçme yöntemi farklı mı?
Hayır. Grafiğin, temel veriİerin ve piyasa hareketinin birlikte te_

yid vermesini bekliyorum. Sanınm, bu yolla dünyada herşey
üzerine işlem yapabilirsiniz.
Belirli tipte bir hisse senedi üzerinde mi odaklanıyorsun?
Dow hisselerinde işlem yapmam. Daha kiiçüklerini tercih ede_

rim, çünkii bunlar köpekbalıklan gibi birbirini yiyen biiyük pro_
fesyonel trader,lar tarafından yönlendirilmezler. Temel prensip
Dow
şrjr., Alman Markı yerine Avusturalya Dolan ile; biiyük
hisse senedi yerine ktİçiik oTC (over The Counter: Tezgah iis_
tü piyasa, yani beili bir borsada de$l, piyasada işlem gören
hisse seneüeri) hisse senedi ile işlem yap.
Bir hisse senedinde aradığn esaslar nelerdir?
I nv e D aily, de bulduğum birşeyi kullanmak hoşuma gidiyor:

st o r, s
Hisse başına düşenkıar (HBK). (HBK sıralaması diğer hisse se_
netlerine göre hisse başına düşen kinn büyüme oranı göz önüne
alınarak yapılır. Hisse başına düşen kAr ile ilgili düa fazla bilgi
almak isterseniz, David Ryan ve william oNeil röportajlanna
bakınız.) HBK ile pazıır payı potansiyeline kendi görüşümü ekle-
rim. Bir şirket pazar payı sınnna gelmişse, yüksek bir HBK
önernli değildir. Ancak HBk,nin arttığı durumlarda kazanılacak
daha fazla p azaı pay|da mevcutsa, bu düa çekici bir durumdur,
HBK ile birlikte aynca fiyat/kazanç (F/K) orarıınadagözata-
nm. Başka bir deyişle, bir şirkette kAr büyütme potansiyelinin
yunrrr.u, piyasanın bu potansiyele ne kadar prim verdiğini gör-
mekisterım.
t
Yani düşük bir F/K'nin yannda, yüksek bir HBK görmek
.
istiyorsun.
Evet. Bu en iyi bileşimdir. Eminim ki bu ikisini bilgisayarda bir-

leştirmenin ve çok iyi bir sistem yaratmanın bir yolu vardrr.
Investor's Daily'de yer alan diğer bir anahtar gösterge olan

göreceli güç (diğer hisse senetlerine göreceli olarak bir hisse
senedi fiyatının performansının ölçüsü) hakkında ne düşü-
nüyorsun?
Bunun çok işe yaradığına inanmıyorum. Göreceli güç size bir

hisse senedinin şimdiye kadar ne yapmış olduğunu gösterir. Ge:
nellikle, siz yüksek bir göreceli güç rakamı elde edene kadar his-
se senedinin işi zaten bitmiş oluyor.
Bir hisse senedinde aradrğn başka bir özellik var mı?
Şirketin sektörüne bakanm. Örneğin, şu anda (Mayıs 1988), nav-

lun fiyatlarının yükselmesini bekliyorum ki, bu gemicilik sektö-
rü için de iyimser olduğum anlamrna gelir.
Neden?
Arz ve talep. Navlun fiyatlan emtia fiyatlan gibidir; klasik bir

döngü modelini takip ederler. Fiyatlar yükselir ve herkes çok pa-
rakazanır, sonra birçok gemi inşa ederler ve fiyatlar düşer..So-
nunda gemiler hurdaya çıkar ve fiyatlar tekrar yükselir. Uzun yıl-
lar fiyatlar çok düşük kaldı ve her yıl birçok tankerihurdaya çıktı.
Bundan dolayı bu döngünün içinde, fiyatlann tekrar yükselme
gö s tereceği zarnana giriy oruz.
Hesabın miktarı büyüdükçe trading yapmak daha mı güçle-

şiyor?
Michael Marcus 77
Evet, çünkü her seferinde daha.az saylda, ancak özel nitelikleri

olanpiyasalarda,başkabüyükprofesyonellerlerekabetetmek
zorunda kalıyorsunuz.
Farklı piyasalar arasrnda ne kadar ortak özellik vardır? ör,

-tıazlne
neğin, bonoları ve m§tr üzerine aynı şekilde işlem
yapılabilir mi?
Ben gerçekten, bir piyasada işlem yapabiliyorsan, bütün piyasa-

larda"işİem yapabileceğine inanıyorum, Trading duygulardan
ibarettii. Güruh psikolojisi, hırs ve endişedir. Bu her piyasa
için
aynıdır.
Birçokbaşanlıtrader'rnişinbaşındauğradığıkayıplaristis-
nai durum olmaktan çok, kural haline gelmiştir. Micheal
Marcus,
uzun vadede gösterdiği inanılmaz performansına rağmen trlding
hayahnın başİnda çok büyük kayıplara uğramaktan, kurtul_ala-
.rşu.. Bunun ötesinde, iflas bir değil birkaç kere başına ğelmiş-
tir. Kıssadan hisse şudur: İlk trading kayıpları birşeyleri yarıhş
yaptığınızın göstergesidir; ancak bu baş4n veya başansızlık po-
İansiyelinizin tam ve doğru bir göstergesi olamaz,
\rlarcus,un bir çok ağır kaybı olmasına rağmen; bana ilginç
gelen şey, aslında kAr edeceği bir işlemden zamanından önce ay-
İlrnşblrnurıpın kendisini ençok e.t$eyen olay oluşudur, Potan-
siyel tlarak kazanç sağlayan işlemlerin avantajlarından yararlan_
m-ak, trader,ın ruh sağlığlna yararlı olmasınrn yanlsra,
kazarıma,
nm önemli bir unsurudur. Röportaj sırasrnda Marcus, körda otur_
manın, en az zararları krsa kesmek kadar önemli olduğunu wr-
guladl. onun deyimiyle, "Eğer kArda oturamazsan, zarar|arını
ödeyecek paran olmaz."
Marcus en aclmasrz yollardan geçerek, aşırı trading yapma-
nln ne kadar tehlikeli olacağını öğrendi. Bir seferinde (meşhur
bitki hastalığınrn vurmadığı yıldaki tahıl işlemi), çok küçük mik_
tarlaıdan l0,0OO$'a çıkan hesabınrn tamamını ortaya koyduğu
borsada, yaptığı tek bir işlemde bütiin parasını kaybetti. Tam
kurtulmuşken tekrar felaketin eşiğine gelerek, aynı hatayı keres_
te piyasasında da yaptı. Bu tip deneyimler Marcusiun işlem felse-
tesini derinden etkiledi. Herhangi bir trader'a öneride bulunması-
nı istediğimde, ilk söylediği kuralrn, "Daima herhangi bir fikre
sermayenin 7o beşinden azını koymaktır" olması tesadüf değil-
dir.
Aşın trading yapmama konusuna ek olaıak Marcus'un üzerin-
de durduğu şey, her işlem için gereğinde bir
çıkış noktası konul-
ması gerektiğidir. stop emirlerinin trader üzerinde bir yaptırımr
olduğuna inandığı için bunun çok önemli olduğunu düşünmekte-
dir- Aynca Marcus, para kaybedildiği ve piyasayla ilgili kararlar
vermek güçleştiği zaman net düşünebilmek amacıyla, pozisyon-
ların likide edilmesini önermektedir.
Marcus, bir trader olarak insanrn kendi sağduyusunu ve fikir-
lerini ön planda tutmasr gerektiğini düşünmektedir. Başkalarının
önerileri dikkate alındığında, öneriyi veren trader her ne kadar
konusunda iyi olsa da, her iki tarafin da en kötü kısımlan su yü-
züne çıkabileceğinden, sorunlara neden olabilir.
. Marcus genelde agresif bir trader olmasına rağmen, yapıIacak
işlemler seçilirken sınırlayıcr olunması gerektiğini düşünmekte-
dir. Trader'lara yapüğı öneri, tiim sinyallerin aynı yönü gösterdi-
ği fırsatlan beklemektir. Bunları yaparak her iştemde başan ola-
sılığını büyük oranda aıtırabilirsiniz. Şartlann sadece marjinal
olarak işlem yapma fikrine uygun olduğu bir ortamda
çok fazla
işlern yapmak, tıading başarısı geürmek yerine, eğlence kaynağı
olur.
Bruce kovner
küreselTrader
piyasalardaki
Bugün Bruce Kovner, lnterbank döviz ve vadeli
ueıtiaedünyaçapındaenbüyüktrader'lardanbiridir.Sadece
yatınmcı-
1987 yılında,-kendİsi ve kendi fonunda yer alan şanslı
sağladı, Geçen on yıl
İu, u*.u 300 milyon Dolar'ın üzerinde kAr
Uoy*"u, Kovneİ gibi müthiş bir ortalama yıllık
Eo87 bileşik ge-
yatınlsaydı, on yıl
İiri getlrOi. 1978'lerin başında Kovnele 2000$
sonra 1,000,000 $'a çıkardı.
İnanılmaz geçmişl ve muınzam işlem hacmine rağmen,.Kov-
ner perde arı."iınaa iımayı becerdi. Sürekli olarakıöportaj
yap_
rna İl*plerlni reddederek özel hayatının gizini

korudu, "Bu rö-
merak ediyorsunuzdur" de-
*-"j; İup*"y, neden kabul ettiğimi
ei. dil,d" #rak ediyordum ama bu soruyu sormayacaktım. Sa_
Bun-
nlvorum röportajı kabul etmesi bir çeşit güven ifadesiydi,
Corporation,da _
ll1,, vraı yri tın"", her ikimiz de Commodities
kendisi firmanın ana trader'lardan biriydi, ben de analisttim- çalı-
'--
Ko* si,zlerine devam etti: "Adımın duyulmasını engelle_
abartılı,
yemiyorum ve çıkan hikayeler genellikle çarpıtılmış ve
düşünü-
İl. İtlp"*l yoluyla ilk kez doğrulann ortayaçıkacağını
yorum."
' Korn"r, milyarlarca Dolar değ,erinde pozisyon" q13ı. !fo
ve uyumlu özelliğiyle,
trader modeline,hiç ııyrmıyor, Akılcı yanı
jtıri, ," vadeli piyasalanndaki devasa bir bor_
vııı.r"ı. kaldıraçlı
sa trader,ından iiyade, bir profesörü anımsatlyor. Aslında başlan_
gıcı akedemİsyenlİk.
Harvard'dan mezun olduktan §onra, Harvard'da ve Pennsylva-
nia üniversitesi'nde siyaset bilimi dersleri verdi, öğret;;y;;.;
mesine rağmen akademik hayata çok ilgi duymaJı. ''saüahlan
daima boş bir sayfayla işe başlama ve sonra bu sayfaya yazacak
güzel şeyler bulma sürecinden hoşlanmryordum.''
1970'lerin başında Kovner, seçilmek umuduyla birkaç politik
kampanya düzenledi. politikayı brraktı,
çünkii bunun ıçın iınans-
man kaynağı veya komite işleri yaparak politika merjivenlerini
tırmanma isteği yoktu. Bu süre içinde
çeşitli devlet ve federal
ajanslannda da danışman olarak
çalıştı.
Kendine bir kariyer çizgisi belirlemeye
çalıştığı 1970'lerin or-
tasında, ilgisi finans piyasalanna kaydı. Ekonomi ve siyaset bili-
mi eğitiminin kendisine gerekli zemini sağladığını düşünerek,
dünya piyasalan üzerinde analizier ve trading'le iıglıi
çaiış-aıa,
yapma fikri çok çekici geldi. Yaklaşık bir yıl boyunca,
Koun..
kendini piyasalarla ilgili çalışmalara verdi ve ilgili ekonomik ku-
ramlar üzerinde durdu, Konuyla ilgili olarak elİne gççen herşeyi
okudu.
Belirgin olarak üzerinde yoğunlaştığı konu faiz kuramıydı.
"Getiri eğrisine aşık olmuştum." (Getiri eğrisi, devlete ait rnen-
kı,l kıymetlerin getirisiyle bunlann vadeleri arasındaki ilişkidir.
orneğin, her bir sonraki vade bir öncekine oranla düa ytıksek
getiri sağlıyorsa - Örneğin, beş yıllık hazine bonosunun
letirisi
bir yıllıktan daha yüksekse - getiri eğrisi grafik ilzerinde İtırekli
yükselen bir meyil gösterir.)
Kovner'in fajz oran|an piyasasıyla ilgili
çalışmalar yaptığı
dönem, vadeli faiz oranlan piyasasında ışlem yaptıgı iıı< yıilaia
rastlar. O zamanlar, vadeli faiz oranlan piyasalan yeteri
kadar
gelişmemişti ve bugün arbitrajcılarca hemin ortadan kaldınlabi-
len fiyat farklılıkları süregeliyordu. kovner'rn da açıkladığı
gibi,
"piyasa citibank veya solomon Brothers için değil, urnui"lri,
için yeteri kadar önemliydi.''
.. kovner'in farkettiği en önemli anomalilerden biri farklı vade-
li sözleşmeler arasındaki fiyat farklılıklanydı. vadeli borsalar
Bruce Kovner 8]
belli aylarda (örneğin Mart, Haziran, Eylül ve Aralık) işlem gö-

rür. O günün ticari döngüsünde, faiz oranı kuramr yakın sözleş-
menin (örneğin Mart) bir sonraki sözleşmeye göre (örneğin Ha-
ziran) daha yüksek bir fiyattan işlem görmesini gerektiriyordu.
En yakın iki sözleşme gerçekten bu ilişkiyi yansltma eğilimi içe-
risinde olmasına rağmen, Kovner daha uzun vadeli sözleşmeler
arasındaki fiyat farkının genellikle srfir seviyesine yakın bir yer-
den başladığını gördü. İlk işlemi, vadeli bir faiz oranı sözleşmesi
ahp daha uzun vadeli bir tanesini de satmak oldu. Buradaki bek-
lentisi, satın aldığı sözleşme zaman içinde en yakın sözleşme ol-
duğunda, sattığlyla arasındaki fiyat farkının artmasıydı.
O ilk işlem kitaplarda yer alan kuramlar gibi gerçekleşti ve
Kovner artık trader'lığa ilelebet bulaşmış oldu. Yaptığı ikinci iş-
lem piyasalar arası aralıklar izerindeydi (bir piyasada alıp diğer
bir piyasada satmak). Bu vakada, srnırh arzrn yakın vadelileri
unrnlardan daha pahalı yapacağı beklentisiyle, yakrn vadeli bir
bakır sözleşmesi alıp uzun vadeli olanrnr sattr. Sonunda bu fikir
doğru çıktıysa da, çok erken davranmlştl ve bu işlemde para kay-
betti. Bu iki işlemin sonunda, Kovner başlangıçta koyduğu
3000$'ın 4000$'a çıkmış olmasıyla h6l6 öndeydi.
Gerçek arılamda bu işin içine girmemi sağlayan şey, yaptığım

üçüncü işlem oldu. |977'in başında, soya fasulyesi piyasasında
belirgin bir şekilde oriayaçıkan bir açık vardı. Taleple yönlendi-
rilen bir piyasaydı. Her hafta, " crıısh" beklentilerden çok yüksek
çıkıyor ve kimse bu rakamlara inanmıyordu. (Crush, soya yemi
ve soya yağı üretiminde kullanılan işlenecek soya fasulyesi mik-
tarıdır. ) Temmuz/Ka sım farklar ını (eski müsül Temmuz sözleş-
mesiyle, yeni mahsül Kasım sözleşmesi arasındaki fiyat farkı) ta-
kip ediyordurfi. Arz açığı olacakmış gibi gözüktüğünden eski
mahsül Temmuz sözleşmesiyle yeni mahsül Kasım sözleşmesi
üzerinde prim yapması gerekiyordu. Temmuz primi yaklaşık 60p
seviyesinde dar bir pekişme alanı içinde işlem görüyordu, Pekiş-
me alanının tam altında 45o'te kolaylıkla stop koyabileceğimi

Ciişündüm. O sırada, fiyat farklannın ne kadar çok dalgalanma
gösterebileceğini farkedememiştim. Yaklaşık 60p civarında
Temmuz vadeli soya fasulyesi aldım ve aynı anda kasım vadeli-
yi sattım. Fark 709'e çıktı ve tekrar aynı işlemi yaparak piramit
yapmaya devam ettim.
Ne büyüklükte bir pozisyondu?
Sonunda 15 sözleşmeye ulaştı ama daha önce broker'ımı değiştir-

dim. İşin başında küçük broker'la çalışıyordum. Eski bir borsa
üyesi olan firma yöneticisi her gün yapılan ticari işlemlerin üze-
rinden gidiyordu ve benim ne yaptığımı çaktı. Bu süre içinde po-
zisyonumu yaklaşık on veya onbeş sözleşmeye çıkarmışhm. O
zaman tek düz sözleşme depozitolan 2000$, aralık (spread) de-
po,zitolan ise sadece 400S idi.
Bana, "Aralık (Spread) pozisyonun düz sözleşmelerdeki ka-
dar riskli. Depozitonu 400$'dan 2000S'a çıkartacağım" dedi.
(Düz pozisyonlarda risk sınırsızdır, çünkü piyasanın sadece bir
yönüne karşı oynanır. Yani pozisyon piyasanın ya çıkmasına ya
da yükselmesine karşıdır. Halbuki aralık pozisyonlannda hem
alış hem de saüş yapıldığından, üzerinde oynanan sadece iki va-
de veya piyasa arasındaki fiyat farkıdır. Bu yüzden aral* pozis-
yonlar düz pozisyonlardan daha az değişken, yani daha az riskli-
dir ve dolayısıyla aralıklarda depozitolar düz poziyonlardaki de-
pozitolardan daha az olur.)
Pozisyonunun riskiyle ilgili oldukça endişeliydi sanryorum.
Evet. Aynı düz pozisyon gibi davranan bir aralık pozisyonuna,

aralık başına sadece 400$ depozit veriyordum.
Pek de haksız değildi?
Haklıydı ama berı çok sinirlenmiştim. Bu yüzden hesabımı ismi-

Bruce Kovne, 83
ni açıklamayacağrm, ki ileride bunun nedenleri anlaşılacaktır,

başka bir broker'a aktardım.
Haksızlık yaptığ için mi sinirlendin yok§a...
Aslında haksızlık yaptığı konusunda emin değildim, ama hedef-

lerime ulaşmam konusunda engel oluşturuyordu. Hesabımr bü-
yük bir aracı kuruma aldım ve konusunda çok iyi olmayan bir
broker ile çalışmaya başladım. Piyasa yükselme göstermeye de-
vam ediyordu ve ben de pozisyonumu büyütüyordum. İlk sozleş-
meye 25 Şubat'ta girmiştim; Nisan'ın l2'sine kadar hesabım
35,000'a çıktı.
Piyasa yükseldikçe sadece pozisyon mu arttırryordun yoksa

başka bir planrn da var mıyü?
Bir planım vardı. Piyasa belli bir seviyeye yükselene kadar bek-
leyip bir miktar düzeltme yapmca, pozisyona bir ünite daha ekli-
yordum. Piramit yapışım bir sorun çıkarmadı .
Pİyasa devamlı tavan yapmaya başladı. 13 Nİsan'da pİyasa

yeni bir en yüksek yaptl. Çok büyük bir kargaşa vardr. Broker'rm
beni evimden aradı ve "Soya fasulyesi firladı.,Sanrnm Tem-
muz'da tavan yapacak ve Kasrm'da takip edecek. Kasım sözleş-
mesinde kısa pozisyon alrrsan, aptalhk edersin. Kasım açığrnı se-
nin için kaldırayım ve birkaç gün içinde piyasa tavan yapmca,
dahafaz|aparakazanırsın," dedi. Kabul ettim ve açık Kasım po-
zisyonumu kapattık.
Hepsini mi?
Hepsini (yüksek sesle kahkaha atıyor).
Bu anlık bir karar mıydı?
Bir anlık bir delilikti. Onbeş dakika sonra broker'rm tekrar aradı
ve sesi çok kötü geliyordu. "Bunu sana nasıl söyleyeceğimi bil-

miyorum ama, taban yaptı! Seni kurtarabilir miyim bilemiyo-
rum. "Şoka girdim ve beni bu durumdan kurtarması için yırtına-
rak bağırdım. Piyasa tabandan biraz çıktı ve ben de pozisyondan
çıktım.
Tabanda mı çıkmak zorunda kaldın?
Tabanla tabanın biraz üstünde bir yerin arasrnda aynldım. Bu

kaybın boyutlarından bahsedebilirim. Kasım açık poİisyonların-
dan çıkarak net Temmuz uzun pozisyonda 45,000$'a kadar yük-
selmiştim. Günün sonunda hesabımda 22,000$ vardı. Duygusal
açrdan bir şoka girmiştim. Yıllarca piyasa üzerine çalışmalar
yapmama rağmen bu kadar aptallık etmiş olmamı, piyasayı de-
ğerlendirirken bu kadar başarısrz olmamı anlayamıyordum. Mi-
demden rahatşzlandım ve günlerce birşey yıyemedim. Bir trader
olarak kariyerimi mahvettiğimi düşünüyordum.
İyi ama başlangıçtaki 3,000$'ına oranla 22,000$'ın vardı. Bu

açıdan bakıldığnda h6lA oldukça iyi durumdayün.
Kesinlikle. İyi durumdaydrm ama...
Duygusal açrdan seni bu kadar yıpratan şey, yapilan hata-

nrn aptalca oluşu mu yoksa kaybettiğin para mıydr?
Hayır, sorun para değildi. Kan kokusu almıştım. O saate kadar

hiçbir acı duymadan 3,000$'ı 45,000$'a çıkartmıştım.
Bu trrmanrş sırasrnda "Bu kolay bir iş'' diye düşündüğün

oldumu?
Gerçekten kolaydı.
Piyasanın hep tek yönde gitmeyeceğini hiç düşünmedin mi?

Bruce Kovner 85
Hayır, ama tabii ki bir panik durumunda aralık (spread) pozisyo-

numun kısa tarafindanvazgeçme fikri, tam olarakliski gözardı
ettiğimi gösterir. Sanrnm beni en çok rüatsız eden ğey, süip ol-
duğumu zannettiğim mantıksal yaklaşımımı kaybettiğimi farket-
miş olmamdr. O anda, piyasaların kazandırdığı hızla para kaybet-
tirebileceğini farkettim. Bu gerçekten üzerimde güçlü bir etki bı-
raktı. Aslında, bu işten 22,000$ ile çıktığım için şanslıydım.
Sanıyorum, o gün seri bir şekilde hareket etmen sayesinde

tam anlamıyla bir felaketten kurtuldun.
Kesinlikle. O günden sonra, piyasa yükseldiği hızla geri düştü.

Belki de bu aptalca hatayı yapmasaydım, piyasa düşüşünde otu-
rarak h§anacaktım.
Sonunda aralık pozisyonuna ne oldu?
Fiyasko. İlk alım yapmaya başladığım seviyenin altına düş$l.
Pozisyonunu tepede likide ettiğine göre seni pozisyondan çı,

kartan o feci karar olmasa bile k6nnın bir kısmını geri iade
etmek zorunda kalacaktın.
Bu doğru olabilir, fakat benim için bu olay "iflasa gitmek" de-

mekti. Kendimi iflasa en yakın hissettiğimdurumbu oldu ve psi
kolojik olarak dazaten iflas etmiştim.
Seni en çok yıpratan işlem bu muydu?
Bu işten bir torba para kazanmana rağmen mi ?
Bu işte paramı yaklaşık altı katına çıkardım. Tabii ki çok gözü

kara bir biçimde, kaldıraç özelliğinden yararlanmrş ve pozisyo-
numun ne kadar riskli olduğunu anlamamlştım.

tı
Broker'ınrn arayıp piyasanın taban yaptığrnı söylemesinden
sonra, pozisyonunun tamamından hemen çıkmak isteme ne-
denin, bir panik halinden mi yoksa riski kontrol etınek iste_
yen bir içgüdüden mi kaynaklanıyordu?
Emin değilim. O anda farkettiğim şey, disiplin adına sahip oldu-

ğum şeylerin büyük bir kısmını kaybetmiş olduğumdur. Bugün
h6lA, hissi dengemi ve hayata bakış açımı kötti yönde etkileyecek
birşey olduğu zaman, bu olayla ilgili olan bütün pozisyonlardan
çıkarım.
Yakrn zamanda buna örnek teşkil edecek bir deneşimin var

mı?
i9 Ekim 1987, hisse senedi piyasasının çöktüğü gün, 19 ve 20

Ekim'de bütün pozisyonlarıma son verdim, çünkü o sıralar dün-
yada benim anlamadığım biıtakım şeylerin olduğunu hissettim.
Tradingin ilk kuralı - muhtemelen birçok ilk kural vardrr - anla-
yamadığınız nedenlerden dolayı büyük miktarda paralar kaybe-
deceğiniz durumların içinde yer almamaktrr.
Soya fasulyesi işleminden sonraki döneme dönelim. Tekrar

işlem yapmaya ne zaman başladın?
Yaklaşık bir ay sonra. Birkaç ay geçtikten sonra hesabımı yakla-

şık 40,000$'a çıkardım. Bu süre içinde Commodities Corparati-
on'da trading asistanlığı pozisyonuna başvurdum. Kendine has
bir tarzı olan Michael Marcus ile bir görüşme yaptım. Birkaç haf-
ta sonra beni aradı. "Sana hem iyi hem de kötü haberlerim var.
Seni işe trading asistanr olarak almryoruz. İyi haberim ise, işe
trader olarak başlamanı istiyoruz." dedi.
Commodities Corporation'da işlem yapman için ne kadar

Bruce Kovne, 87
para verıldi?
Otuzbeş bin Dolar.
Aynı zamanda kendi paranla da işlem yapıyor muydun?
Evet, bu benim çok memnun olduğum bir şeydi. Commodities

Corportion'ın hesabınrn yanlsıra, kendi hesabına da işlem yap-
mana izin vermek gibi bir politikası vardı. Michael ve ben çok
atak trader'lardık.
Michael'dan etkilendin mi?
Evet, çok. Michael bana çok büyük önem taşıyan birşey öğretti
(duraksama).
Neyi?
Bana milyonlarca Dolar kazanabileceğimi öğretti. Kendimi yap-

tığım işe adarsam, çok büyük şeyler başarabileceğimi gösterdi.
Bunu gözden kaçırmak gerçekten çok kolay. Michael bana, bir
pozisyonda disiplinli davranddığı taktirde başanlı olunacağını
gösterdi.
§anır,rm sana kendine güven aşıladı.
Doğru. Aynca bana çok önemli olan ikinci birşeyi öğretti: Dü-
zenli olarak hata yapabileceğini kabul etmelisin; bunda garip
olan birşey yok. Michael, bana en iyi karan vermeyi, hata yap-
mayı, bundan sonraki en iyi karan vermeyi, yine hata yapmayl,
üçüncü en iyi kararı vermeyi ve sonunda paramı iki katına çıkar-
mayı öğretti. ,/
Dünyadaki en başarıIr trader'lardan birisin. Senin düzeyin,

de sadece birkaç trader var. Vasat insandan farlan ne?
Bazrlannrn başarılı, bazılarının da başarısız oluşuRun nedeninin
ne olduğunu tam olarak bilemiyorum. kendi adıma iki faktörü
gerekçe olarak gösterebilirim. Birincisi, bugünden farklı olarak
dünyadaki konfigürasyonlan tahmin etme yeteneğine sahibim ve t
bunlann gerçekleşeceğine gerçekten inanıyorum. soya fasulyesi
fiyatlannın iki katına çıkabileceğini veya Dolar'ın 100 Yen'e dü-
:
şebileceğihi hayal edebiliyorum. İkincisi ise baskı altındayken
mantığımı ve disiplinimi koruyabiliyorum.
Trading becerileri öğretilebilir mi?
sadece belli bir noktaya kadar. yıllar boyunca belki de otuz kişi-
yi eğitmeye çalıştım, ama bunlardan sadece dört veya beş tanesi
başanlı oldu.
Diğer yirmibeş kişiye ne oldu ?
Battılar ve bunun zeka|arıylahiçbir ilgisi yok.
Başanlı olanlarla olmayanları karşılaştırüğında, arada

ayırtedici farklılıklar buluyor musun?
Bu kişiler güçlü, bağımsız ve zıttılar. Başkalannın girmek iste-

mediği pozisyonlara girebiliyorlardı. Doğru büyüklükte pozisyo-
na girecek kadar disiplin sahibiydiler. Hırslı bir trader daima
kaybeder, Kazandıklar| paray| koruyarnayan bazı
çok hırslı tra-
der'lar tanlyorum. cornmodities corporation'da adrnı verrnek is-
temediğim çok zeki bir trader vardı. ortaya koyduğu fikirler ha-
rikaydı; seçtiği piyasalar genellikle doğru piyasalardı., Bilgi ba-
zında piyasalan benden çok daha iyi biliyordu, ancak ben para
kazanrrken o kazanamıyordu.
Peki, hatayı nerede yapıyordu?
Pozisyonlann büyüklüğünde. Çok büyük oynuyordu. Ben bir

Bruce Kovner 89
sözleşme yaparken, o on yaplyordu. Her yıl ikişer kere para§ını

iki katına çıkanr, ancak yıl sonu geldiği zaman yine parasız ka-
lırdı.
a
Trading kararlarrnı alırken hep temel analiz mi kullanıyor-

sun?
Hemen her zaman belli bir piyasa görüşüm olur; sadece teknik
bilgiyi kullanarak işlem yapmam, Teknik ana|izi çok kullanınm
ve piyasa hareketinin nedenini kavrayamadığım müddetçe pozis-
yonuma devam etmem..
Yani girdiğin her pozisyonun arkasrnda temel verilere daya-

lı bir neden mi vardır?
Sanrnm bu doğru bir ifade. Fakat teknik analizırıde genelde du-

ruma bir açıklık getirdiğini eklemek isterim. Size bir ömek vere-
ceğim. Geçen altı ay boyunca, Kanada Doları'nrn hem düşeceği-
ne hem de yükseleceğine dair iyi nedenlerim vardı. Hangi yoru-
mun doğru olduğunu bilmiyordum. Eğer kafama bir silah daya-
yıp beni bir piyasa doğrultusu seçmem konusunda zorlasaydınrz,
muhtemelen "düşüş" derdim.
Ardından bütiin durumu değiştiren A.B.D/Kanada ticaret
paktı imzalandı. Aslında birkaç gün önce görüşmelerin bitmesi-
ne yakın, piyasa yukan kırmıştı. O sırada, rahatlıkla Kanada Do-
ları'nın değerini belirliyen önemli etkenlerden birinin değiştiğini
ve piyasanın yönünü aldığını söyleyebilirdim.
Anlaşma yapılmadan önce, kaırada Dolarr'nrn tepe yaptığını
düşünüyordum ve bundan sonra ne tarafa gideceğinden emin de-
ğildim. Piyasa hareket ettiği zaman ben de bunauymayakendimi
hazırlıyordum, çünkü önemli iki faktörle ilişkimiz vardı: Temel
esaslardaki bir değişiklik (bunun piyasayı ne yönde etkileyeceği-
ni bilmeme rağmen) ve yükselme yönünde teknik anlamda fiyat
patlaması.
Ticaret paktrnın ortaya çıkmasmın piyasayı ne yönde etkile-

yeceğini bilmiyordum demekle neyi kastediyorsun? A.B.D/
Kanada ticareti, Kanada açrsrndan, A.B.D.ye oranla çok da-
ha önemli olduğundan, paktın Kanada Doları için olumlu ol,
duğunu varsaymak mantıkh olmaz mıyü?
Bu şekilde olması şart değil. Aynı şekilde ticaret paktının, ticaret

bariyerlerinin kalkmasıyla Kanada'daki faizleri düşürecek A.B.D
menşeli ithallere izin verdiği için Kanada Dolan'nı olumsuz yön-
de etkileyeceğini rahatlıkla tartışabilirim. HnlA bu görüşe bağlı
olan analistler mevcuttur. Demek istediğim şey, benden çok daha
bilgili trader'ların mevcut olduğudur. Ben sadece parçaları bir
araya getiriyorum. Onlar ne yöne gitmeleri gerektiğini biliyorlar
ve Kanada Dolan'nr alarak piyasada oylannı kullandılar.
Bu örnekten yola çıkarak, önemli bir temel gelişme olduğu

zaman piyasanın başlangıçtaki hareket yönü uzun vadede
ne trend alrnacağını gösterir diye bir genelleme yapabilir mi,
yiz?
Kesinlikle. Piyasa hep yol gösterir, çünkü onu senden daha iyi ta-
nryanlar vardır. Örneğin, Sovyetler Birliği çok iyi işlem yapar.
Hangi piyasalarda?
Döviz piyasalarında ve bir dereceye kadar da tahıl piyasalannda.
Sovyetler Birliği'nin ne yaptığ nasıl bilinebilir?
Bilinir, çünkü işlerini ticari bankalar ve tüccarlar vasıtasıyla gö-

rüyorlar, bunlar duyulur.
Ben kendi ekonomisini idare ederken çok yetersiz olan bir ül,
kenin iyi işlem yapmasmı oldukça çelişkili görüyorum.
Bruce Kovner 9]
Evet, ama işin içindeki insanlaıa softırsanız bunun böyle olduğu-

nu görürsünüz.
Niçin veya nasıl?
Bu şaka tabii ki, ama belki de mektuplanmrzı da okuyorlardır.

Sovyetler (ve diğer hükümetler) önemli bilgilere bazen çok önce-
den ulaşırlar. Niye ulaşmasınlar ki? Dünyadaki en gelişmiş istih-
barat servislerine sahipler. İstihbarat çevrelerinde gayet iyi bili-
nir ki Sovyetler (ve diğerleri) ticari iletişimi dinlemektedirler.
Bundan dolayı büyük ticari emtia firmalan çok özel görüşmeler
yaparken, telefonlanna konuşmalarının dinlenmesini önleyen ci-
haz|ar takarlar.
Değinmek istediğim nokta, piyasayı yönlendiren binlerce an-
laşılması güç mekanizmanm var olduğudur ve haberler kendi ha-
linde, masasında oturan trader'a ulaşmadan mekanizmalar devre-
ye girer. Piyasayı etkileyen bir şey varsa, o da çok büyük alım ve
satım işlemleridir.
Bu teknik analizin temel mantığını oluşturmuyor mu?
Sanınm, teknik analizbazen çok doğru, bazen de hokus pokus.
Bu ilginç bir ifade. Neresi doğru, neresi hokus pokus?
Bazı teknisyenler, teknik analizi kullanarak geleceği gördükleri-

ni iddia ediyor. Teknik analiz sadece geçmişi izler ve geleceği
tahmin edemez. Geçmişte olanlar gelecekte olacakları ne kadar
gösterecektir, bunun için biraz kendi kafamızı kullanmamız ge-
rek.
Benim için teknik analiz bir termometre gibi. Grafiklere bak-
mayan temel analistler, hastasının ateşini ölçmeyen doktora ben-
zer. Bu tam anlamıyla bir budalalıktır. Eğer piyasada sorumlulu-
ğu olan bir katılımcı isen, daima piyasanın durumunun ne oldu-
ğunu bilmek istersin;piyasa hareketli ve tehlikeli mi yoksa sakin
ve durgun mu? Belli bir yer edinmek için piyasa hakkında bilebi
leceğin herşeyi bilmek istersin.
Teknik analiz, tüm piyasanın tercihini yansıtır ve buırdan do-
|ayı ana|iz garip bir tercihi de yansıtabilir. Tanım itibarıyla, yepi
bir grafik modeli oluşturan herşey gariptir. Herkesin tercihlerini
ne yönde kullandığını anlarnak, dolayısıyla da gözlem yapabil-
mek için fiyat hareketlerinin aynntılannr araştırmak benim için
çok önemlidir. Grafikleri incelemek kesinlikle çok önemlidir ve;
mevcut dengesizliklere ve potansiyel değişikliklere işaret eder.
Bazen bir grafiğe bakıp, temel esaslara uymamasına rağ,

men, "Bu formasyonu daha önce gördüm, bir yükselişin ha,
bercisi" diyerek işlem yaptığın oldu mu?
Evet, bunu bazen yapanm. Yalnız şunu da eklemek isterim ki bir

çok piyasada bulunmuş tecrübeli bir trader olarak, mevcut tra-
ding konumunun dşında, kimsenin kavrayamadığı bir fiyat hare-
keti görmek kadar rahatsızedici birşey yoktur.
Bu genellikle piyasadaki kırılmaları takip ettiğn anlamrna

mı gelir?
Elbette.
Fakat piyasalar genellikle yanıltıcı kınlmalara da gebedir.

Bu iş bu kadar kolay olmamalı.
Sıkışık pekişme alanlanndan kimsenin nedenini bilemediği se-

beplerden dolayı oluşan krrılmalar, genellikle iyi kayıp/kazanç
işlemleridir.
Wall Street Journal'da çıkan bir haberden dolayı piyasada

oluşan kırılmalar hakkında ne düşünüyorsun?
Bunun etkisi çok dahaazdır. Fiziğin Heisenberg prensibi piyasa-

Bruce Kovne, 93
larla bir benzerlik taşlr. Birşey yakından takip ediliyorsa, bu sü-

reç içinde değişiklikler olması ihtimali yüksektir. Şayet mısır sı-
kışık bir pekişme alanı içindeyse ve Wall Street Journal'da mısrr
piyasasında potansiyel bir arz sıkışıklığı hakkında bir yazı çıktığı
gün bir kınlma olursa, o fiyat hareketinin devam etmesi ihtimali
azdır. Herkes piyasada mısır fiyatlannda bir kınlma gerçekleş-
mesi için bir neden olmadığına inanıyorsa ve aniden bir kınlma
olursa, bunun altında yatan önemli bir neden var demektir.
Bir fiyat hareketinin arkasındaki nedenler ne kadar az ise o

hareket o kadar sağIrklıdır mr diyorsun?
Ben böyle düşünüyorum. Bir fiyat modeli spekülatörler tarafin-

dan ne kadar gözlemlenirse, o kadar yanlış sinyal verme eğilimi
vaıdrr. Bir piyasa ne kadar spekülatif olmayan faaliyetlerin ürü-
nüyse, teknik lonlmalann önemi o kadar büyük olur.
Kompüterize trend izleme sistemlerinin artan kutlanıİıı

yanlış teknik sinyallerin sayısrnı artrrdr mr?
Sanrnm. Hareketli ortalamaların veya diğer grafik formasyonu

yaklaşımlannın kullanıldığı teknik sistemler kullanılarak işlem
yapılan milyarlarca Dolar'rn bu yanlış sinyallere sebebiyet verdi-
ği bir gerçektir. Ben kendim de benzer sistemler geliştirdim ki bu
gibi diğer sistemlerin devreye gireceği zamanı tespit edebileyim.
Milyarlar piyasaya girdiği için fiyatlarda bir hareketlenme oldu-
ğu aşinaysa, bu durum Ruslar alım yaptığı için piyasada bir kırıl-
ma olması durumundan çok daha az dikkat çekicidir.
Bir pekişme alanrndan kırıhşta aldığını ve fiyatın aleyhine

hareket ettiğini, yani tekrar dönüp pekişme alanına geri
döndüğünü farzedelim. Ne zaman çıkacağnı nasıl bilirsin?
Küçük bir geri çekmeyle kötü bir işlemi nasıl ayırdedersin?
Ne zaman bir pozisyona girsem, stop emri koyacağım yeri önce-

den belirlerim. Huzur duyacağım tek yol bu. Girmeden önce,

hangi noktadan çıkacağımı bilirim. Bir işlemdeki pozisyon bü-
yüklüğü stop tarafından ve stop da teknik analizle belirlenir. Or-
neğin, piyasa sıkışme alanrnın ortasındaysa, o alan içerisinde bir
yere stop koymanın bir anlamı yoktur, çünkü sizi stop ederler.
Ben daima stop emrini birtakım teknik bariyerlerin berisinde bir
yere koyanm.
Birçok kişinin aynı stop noktasrnr kullanması sonucunda,

piyasanın bu stop seviyesine çekilmesi gibi bir sorunla karşı,
laşmadın mı?
Bunu asla düşünmedim ve teknik analizüzerinde uzun zaman ça-

l§tlm. Eğer yaptığınız şey doğruysa, piyasanın o noktaya vuırma-
ması gerekir. Borsa üyelerinin kolayca ulaşabileceği bir yere
stop koymamaya gayretederim. Eğer çok uzakta veya ulaşılması
çok güç bir yerde ise, bazen stop emrini bu çok belirgin noktaya
koyabilirim.
Bununla ilgili bir örnek vermek istiyorum. Geçen Cuma öğ-
len vaktiydi. Hazine bonolannda uzun zamandan beri devam et-
mekte olan bir sıkışma alanından aşağı şiddetli bir kınlmaya şa-
hit olduk. Bu fiyat hareketinin tam bir sürpriz olduğunu söyleye-
bilirim. Bonoları satarken çok rahattım, çünkü eğer doğru pozis-
yondaysam, piyasanın tekrar yukarıdaki sıkışma alanına dönme-
mesi gerekirdi. Orası benim stop noktamdı. Bu pozisyondayken
rüat uyuyabildim, çünkü eğer pozisyon terse gitseydi yerinde
stop olacağımı biliyordum.
Madem ki stop emirlerinden bahsediyoruz, yaptığın işlemle,

rin büyüklüğünden dolayı stop noktalannr piyasaya emir
olarak vermektense, sadece kafanda belirlediğni varsayryo,
rum. Budoğru mu?
Bunu şöyle açıklayayım: Yaşantımı öyle bir şekilde organize et-

tim ki gerektiğinde stop emri veriliyor. Stop emri borsaya veril-
Bruce Kovner 95
miyor, ama zamanı geldiğinde broker'ım hallediyor.
Önemli bir pozisyonda hatalı olduğunu nasıI görüyor§un?

Stop noktan kaybı sınırlayacaktır. Fakat işlemi yönlendiren
temel verilere h6li güveniyorsan, sanınm aynı işlerııi tekrar
yapmayı deneyeceksindir. Piyasanın genel gidişatı hakkın-
da yanrlıyorsan, bir dizi kayba uğramayacak mrsın? Bu iş-
lem için hangi noktada havlu atarsın?
İlk etapta belli bir para kaybı yavaşlamama neden olur, böylece
pozisyonumu kiiçültürüm. İkinci olarak, tasvir ettiğin pozisyon-
daki teknik manzara beni tekrar düşünmeye sevk eder. Örneğin,
Dolar'ın düşeceğini düşünürken, Dolar önemli bir direnç noktası-
nı kırarsa, yaklaşımımı tekrar değerlendiririm.
Daha önce, bu tip sistemlere göre yönlendirilen büyük mik-

tardaki paraların mevcut olduğu piyasalarda bir gösterge
sağlamak amacıyla, kendi trend izleme sistemlerini geliştir-
diğinden bahsetmiştin. Borsadayken idarenizde olan para-
nın belli bir kısmında, kendi trend izleme sistemlerini kui.
landığn oldu mu?
Evet, yüzde beşini.
Duyduğun güvenin seviyesi bu mu? Eksi yüzde beşten iyidir,

daha da az olabilirdi.
Genelde bütün sistemlerim para kazanıyor fakat bunlarda değiş-

kenlik (volatilite) özellikleri ve hoşuma gitmeyen risk kontrol so-
runları var. Bununla birlikte yaptığım diğer işlemlere bir çeşitle-
me getirdiği için belli bir dereceye kadar kullanıyordum.
İg Ulr trader'ın işlevini gerçekleştirebilecek kadar iyi bir

sistemin geliştirilebileceğine inanıyor musun?
Düşünceme göre mümkün değil, çünkü böyle bir sistemin, çok

ileri düzeyde geliştirilmiş öğrenme özelliklerine sahip olması ge-
rekir. Bilgisayarlar sadece, çok net bir şekilde bilgi hiyerarşisi ve
örneği olduğu zaman "öğrenme" konusunda iyidir. Örneğin, tıb-
bi teşhislerle ilgili eksper sistemler çok iyidir, çünkü kurallar çok
açıktır. Borsa faaliyetlerinde eksper sistemler geliştirmekle ilgili
sorun, trading ve yatrnm yapma oyunun "kurallannrn" sürekli
değişmesidir. Bu sistemleri geliştiren kişilerle bir süre çalıştım
ve trading'in bu yaklaşım için çok kötü bir aday olduğu sonucuna
vardık. Çünkü bu konuda alrnan kararlar birçok tipte bilgiyi ge-
rektiriyor ve bu4lan yorumlamak için kullanılan kurallar da sü-
rekli değişiyor.
Şimdi ilk yıllarına nazaran daha büyük çapta işlem yapman

işi zorlaştırryor mu?
Şimdi benim yaptığım işlemlerin optimum büyüklüğünü kaldıra-

cak derecede derinliği olan piyasa sayısı daha az.
Şu anda yönettiğin fonda ne kadar para var?
650 milyon Dolar'dan fazla.
Sanırım bunun yarrsr sermayenin getirdiği kazançtrr.
Evet, sadece geçen yılki k6r 300 milyon Dolar'dı.
Yeterli likiditeye sahip olmadığ için sana sorun yaratan pi-

yasalar hangileri?
Çok sevdiğim fakat likiditesinin çok zayıf olduğu piyasalardan

biri, bakır piyasasıdır. Bakır piyasasında ben artık bir dev gibi
duruyorum.
Bakır gibi bir piyasada herhangi bir sorunla karşrlaşmaya-

Bruce Kovner 97
cak biçiınde, ne miktarda işlem yapılabilir?
Bir gün içinde rahatlıkla 500 ila 8O0 sözleşme arası oynayabilir-
sin, bunun ötesi tehlikeli olabilir. Ancak bukr.rn gtınıtıt hacmi
sadece 7000 ile 10,000 sözleşme arasındadır ve bunun büyük
bir
kısmı lokal trading veya aralıktır (spread). Bunun aksine, hazine
bonosu piyasasında çok rahat 5ooo sözleşmeye
çıkabilirsiniz.
Aynca İnterbank döviz piyasasında da
çok büyük çapta hareket-
lere girebilirsiniz.
Düşük likiditesi olmasına rağmen, bazen

çok iyi trendler ge-
liştiren kahve piyasası gibi bir piyasada işleınyapabııir ii-
sin?
Evet, kahve işine geçen sene girmiştim ve birkaç milyon Dolar

kazanmrştım. Şu anda, sahip olduğum para 600 milyon Dolar'sa
ve kahveden de 2 milyon Dolar k6r ekliyorsam, bu o kadar
önemli değil. Aslında bu olay benim verimimi bile azaltabilir,
çünkü kahve işine konsantre olmak için harcadığım enerji ve da-
ha yoğun olarak işlem yaptığım döviz piyasalanna odakünmamı
zayıflatır.
Trading performansınr olumsuz etkileyecek bir hacme ulaş-

tığın görüIüyor. Büyük miktarda kendine ait fonlara aa sa-
hip olduğuna göre, sadece kendin için
çatışmayr ve fon yöne-
timi gibi bir baş belasrndan kurtu|mayı ıııi a*tınıneün mi?
Evet, ama bunu yapmamak için belli nedenlerim var. Kendi para-
mı da yönettiğim fonlara yatırmama rağmen, bu fonlann
bana ait'
olmayan hsmı benim içinbir call opsiyonu gibidir. (fiyat yüksel-
mesi durumunda srnırsrz k6r potansiyeline, ancak otışüşleroe
sı-
nırlı riske sahip olaıı opsiyon.) yatırımcılanm arasındaki namrm
be.nil
lein s.$
öneml.i olduğundan, bunun düşüncesizce söylen-
miş sözler olduğunu düşünmeyin, ama bir call opsiyonu simetrik
bir kazançlkayıp pozisyonundan
çok daha iyidir.
Yönetebileceğin fon miktarının bir limiti yar mı?
Birçok vadeli emtia piyasasında mutlaka vardır. Ancak döviz, fa-

iz oranları ve ham petrol gibi birkaç emtia piyasasrnda limitler
olmasrna rağmen çok yüksektir. Yönettiğim fonlann gelecekteki
büyümelerini çok dikkatli planlarım.
Çok likit olmayan piyasalarda emirler verdiğin zaman -baş-

ka bir dey§te hazine bonosu veya döviz piyasalan dışında-
kiler- bunlar piyasayı etkiliyor mu?
Etkileyebilir, ama asla bir piyasayı manipule etmeye kalkmam.
Biraz bundan bahsedelim. Çok büyük trader'ların piyasayı

aşağı veya yukarr çekmeye çalıştığna dair olaylar anlatılır.
Bu yapılabilir mi?
SaDmam. Kısa vadede yapılabilir, fakat eninde sonunda ciddi ha-

talara neden oiur. Bu tip şeyler genellikle küstülıkla sonuçlanrr
ve piyasanın temelinde yatan esaslarla hem temel hem de teknik
olarak, ilişkiyi koparır. Tanıdığım trader'lardan, yeteneklerinin
çok üstün olduğuna İnanan ve pİyasayı manİpule etmeye çalışan-
lar, ddha sonra çok aşın İşlem yapma ve iflas etme hatasrna düş-
tüler.
ısim vermeden bunaörnek verebilir misin?
Ham petrol piyasasını ele geçirmek isteyen ve başı ciddi derde

giren bir İngiliz trading organizasyonu buna yeni bir Omek. İlk
önce başarılı oldular, ancak sonra kontrolü kaybettiler ve petrol
fiyatlan 4$'a düştü.
sonunda ne oldu?
40 milyon Dolar kaybettiler ve organizasyonun başı belada.

Bruce Kovner 99
Bütün vadeli borsa trader'larındandaha çok miktarda para-
nın idaresi sende. Kaybettiğin dönemlerde bu psikotojik bas-
kının üstesinden nasıl geliyorsun?
Trading yapmanm manevi yükü çok ağır; herhangi bir günde

milyonlarca Dolar kaybedebilirim. Bu kayıpların nedenini ken-
dinde bulursan, işlem yapamtnsın.
Kayıplar artık seni rahatsız etmiyor mu?
Beni rahatsız eden tek şey, pııranın kötii şekilde idaresidir. Arada
sırada önemli kayıplaıa uğruyorum. Kayıplar sağlam bir trading
tekniğinin sonucunda gelişiyorsa, bu kaybetme sürecini yaşa-
mam çok zor olmaz. Temmuz/Ka§rm soya fasulyesi aralığının
(spreadinin) kısa tarafını kaldınşım beni korkutan bir örnek. An-
cak işin günlük idaresi içinde oluşan kayıplar beni rahatsız etmi-
yor.
Zarar ettiğin yıIlar oldu mu?
Evet, 1 98 l'de Vo 16'lıkbir zarara uğradım.
Bunun nedeni senin yaphğn hıtalar mı yoksa piyasanın du-

rumumuydu?
Her ikisinin bir bileşimi. Benim esas sorunum, emtia piyasasrnda

ilk defa önemli bir ayı piyasayla karşılaşmrş olmamdır ve ayı pi-
yasalannın karakteri boğa piyasalaruıdan farklıdır.
Piyasalarhep yukan trendde gıttigi için fazladan mı rahatla.

dın?
Hayır, sonın ayı piyasalannın temel özelliğinin çok ani inişler

göstermesi ve §onra düşüşleri bir düzeltmenin takip etmesidir.
Hep çok geç satış yapar ve daha sonra gen§ dalgalı bir sıkışma
]00 Borsa Sihirbazları
alanı olduğu ortayaçıkan formasyonda stop olurdum, Bir ayı 9i-

yasasında pozisyona girmek için trend karşıtı ani ve keskin firla_
malardan faydalanmalısın.
O yıl başka ne hatalar yaptın?
Parayı idare şeklim iyi değildi. Yolunda gitmeyen birçok işle-

mimvardı.
O yıl kendine güvenin hiç sarsıldı mı? Tekrar başa dönüp

plan yapmaya başladın mı?
Geri çekildim ve birçok risk yönetim sistemi geliştirdim. Dikka_

timi pozisyonlarım arasmdaki korelasyonlara yoğunlaştrdım.
Bu noktadan sonra her gün piyasadaki toplam riskimi ölçtiim,
Dövizlerle oynadrğın zaman İnterbank'ı mı yoksa vadeli pi-

yasayı mı kullanıyordun?
IMM'e karşı (Uluslaraıası Para Piyasası (IMM), Chiago Mercan-

tile Exchange,in bir alt kuruluşudur ve dünyanın en önemli vade_
li döviz piyasasıdır) arbitraj yapmadığım müddetçe sadece İnter_
bank piyasasını kullanırım. Likidite çok düa iyi, işlem masrafla_
n düa düşük ve 24 saatl|k bir piyasadır, biz de hemen hemen
günde 24 saatişlem yaparız.
İşlemlerinin kaçta kaçı döviz üzerine?
Ortalama kinmızln, Vo 50 ||e 60'ı döviz işlemlerinden,
IMM'de işlem gören beş ana döviz dışında, başka dövizler,

le de oynuyorsundur herhalde.
Yüksek likiditeye sahip olan bütün dövizlerle oynuyoruz, He-

men hemen büttin Avrupa para birimleri (İskandinavya ülkeleri
Bruce Kovner ]0l
dahil), bütiin önemli Asya ülkelerinin para birimleri ve Ortadoğu
ülkelerinin para birimlei. Çapraz kurlaı, IMM'de işlem görme-
yen ve bizim yararlandığımız en önemli trading araçlarından bi-
ridir. (Çapraz kurlar iki para birimim arasındaki işlemleri kapsar.
Örneğin, İngiliz Sterlin'i alıp ve aynı Dolar miktanna eşit miİtar-
da Alman Markı satarsan bu bir çapraz kur işlemi olur.) IMM'de
çapraz kurlarla oynayamıLzsın, çünkü orada sabit sözleşme ölçü-
leri vardır.
Fakht, her bir pozisyonun Dolar değerini eşitlemek için iki

para birimi sözleşmesi arasındaki oraru ayarlayarak
IMM'de de çapraz kur işlemleri yapabilirsin.
Ancak interbank piyasasını kullanmak düa kesin ve direkt bir

işlem. Örneğin, Alman Markı/İngiliz Sterlini ve Alman Markı/
Japon Yeni çaprazları çok yiiksek miktarlarda ve aktif olarak iş-
lem görür.
Sanrrrm Mark/Yen çaprazı yaparken, fiyatiandırmanr bu

iki para biriminden biri yerine, Dolar ile yapıyorsun.
Bu doğru. Basit olarak şunu düşünüyorsun: 100 (milyon) Dolar

değerinde Mark al ve 100 (milyon) Dolar değerinde Yen sat. İn-
terbank piyasasında, Dolaı büttin dünya çapında takas birimidir.
Sürpriz bir gelişmenin veya beklentiler dışında açıklanan

ekonomik istatistiğin döviz piyasalarında ani bir fiyat deği-
şikliğine neden olduğu durumlarda, İnterbank piyasası va-
deli piyasalara göre daha mı az tepki gösteriyor veya arbit-
rajcıIar her iki piyasayı sıkı bir bağlantıda tutuyorlar mı?
Her iki piyasa da iyi bir şekilde arbitrajlanır, ancak böyle durum-
larda çok hızlı hareket eden bir arbitrajcı parakazanabilir. Piya-
salar çizgilerinin dışına taşarlar, ancak bu fazla değildir.
İnterbank piyasasrnın bu tip olaylara karşı tepkisi daha mı

az aşrrt?
Evet, çünkü vadeli piyasada yerel oyuncular geri çekilir ve stop-

lann devreye girmesini seyrederler. Piyasayı tekrar toparlayan
işlemin karşı tarafına bankayı almış olan arbitrajördür.
Banka piyasası işlemlerinin yüzde kaçı ticari faaliyet veya

hedging, yüzde kaçı da speküIatif amaçlı işlemlerden olu-
şur?
Fed bunun hakkında bir araştırma yaptı. Şu anda rakamlaı elim-

de yok, ancak bu temelde riskin azaltıldığı bir piyasadır. Benim
gibilerini yanında bankalar da ana spekiilatörlerdir.
Vadeli piyasaların, dünya döviz işlemlerinin daha büyük bir

yüzdesini ele geçirememesinin bir nedeni var mı?
Vadeli döviz piyasalan birçok önemli açıdan yeteri kadar etkin

değil. Birincisi, hedging genellikle belli bir Dolar miktan ve tari-
hi gerektirir. Örneğin, 12 Nisan tarihi için 3.6 milyon Dolar'ı
hedge etmeliysem, banka bunu hemen karşılar. Ne var ki, vadeli
piyasalarda sadece belli tadh ve miktarda işlem yapılabilir ve bu
yüzden hedge yapan kişi tam olarakkorunamaz.
Bu da demek ki vadeli piyasanın rekabet etmek için hiç şansı

yok, çünkü İnterbank piyasası herhangi bir .müşteriye uy-
gun hedge aragnı geliştirebilir.
Bu doğru. Aynca, faaliyetler normal ticari banka ilişkileri çerçe-

vesinde gelişmektedir. Bundan dolayı hedging yapan kişi, sıkça
banka faizini kilitlediği kAr miktan olarak göstererek, karşılığın-
da borç alabilir.
Temel analiz metodolojinden bahsedebilir misin? Bir piyasa

Bruce Kovner l03
için doğru fiyatın ııe olması gerektiğine na§ıl karar veriyor.
sun?
Herhangi bir gün içinde piyasada belirlenen fiyatın doğru bir fi-
yat olduğunu kabul edip bu fiyatı değiştirecek ne gibi değişiklik-
lerin oluştuğuna bakıyorum.
İyi bir trader'ın görevlerinden biri ne gibi alternatif senaryola-
rın olabileceğini düşünmektir. Neler olabileceği üzerine zihnim-
de birçok senaryo canlandınr ve bir tanesi için teyid alana kadar
beklerim. Bunlann her birini tek tek denersiniz. Tabii ki bunlann
çoğu yanlış çıkacak ve sadece bir paıçası doğru olacaktır. Fakat
düa sonra aniden bakıyorsunu z ki kafanızda oluşturduğunuz bu
tablodaki kısımlann 10 tanesinden 9'u duruma uyar ve kafanız-
daki senaryo gerçeğe dönüşür.
Bir örnek vereyirn. 19 Ekim'de hisse senedi piyasasındaki çö-
küşün ertesi Cuma günü uyuyamadrm ki bu durum benim için
hiç de normal değildi. Fakat o gece ayakta olan tek trader'ın ben
olmadığımı biliyorum. Büttin hafta boyunca, gelişen olaylann
Dolar'r nasıl etkileyeceğini düşiindüm durdum. Olaya dünyadaki
farklı bakış açılanndan bakmaya çalışıyordum. Kafamda oluşan
tabloların biri tam anlamıyla bir panikti, finansal olarak dünya-
nrn sonu geliyordu.
Bu senaryoda, Dolar en güvenli politik sığınak olur ve sonu-
cunda Dolar'da aşın bir artış görülebilirdi. Gerçekten de o Saiı,
birçok kişi diğer yerlerden paralannı çektiği için Dolar ciddi bir
yükselme gösterdi. Daha sonra üç gün boyunca çok büytik bir
karmaşa vardı. Hafta sonunda Dolar geri çekilmeye başladı.
Sonra herşey kafamda yerine oturdu. Birşeyler yapılması ge-
reği, dünya çaprnda bir finans krizi, Japon ve Alman merkez ban-
kalannın potansiyel enflasyonist tedbirler almak konusundaki is-
teksizliği ve A.B.D. ticaret açığı göz önüne ahndığında, olası tek
çözürnün Hazine Müsteşan Baker'ın Dolar'ın ytikselmesine izin
vermesi olduğıınu aniadım. Birilerinin bu motive edici rolü oy-
naması gerekiyordu ve bu biri de Amerika Birleşik Devletlİ-
ri'ydi.
Sonuç olarak Dolar düşecekti ve onu savunma görevi diğer

merkez bankalanna düşmeyecekti. Baker'ın yapabileceği tek şe-
yin bu olduğuna karar verdim.
Bunlann hepsini Cuma gününün sonunda farkettin. Piyasa-
larda harekete geçmek için çok mu geçti?
Evet ve o hafta çok gerilimli bir haftaydı, çünkü piyasaların çok

düşük bir Dolar seviyesiyle açılabileceğini farkettim. Uzakdoğu
piyasalannınP azar akşamı açrlmasınr bekledim.
A.B.D. saatleri dışında çok işlem yaplyor musun?
Evet. Öncelikle gittiğim her yerde ekranlar var, evimde, yazlı-

ğımda. İkincisi, günün 24 saatinde ayakta olan birkadrom var.
Bu ekip, aniden önemli birşey olduğu takdirde seni uyara-

cak şekilde mi talimatlandırılmış?
Kesinlikle. Birincisi, her para birimiyle ilgili olarak belli bir ikaz
seviyemiz var. Eğer bir döviz daha önce tanrmladığımız bir sıkış-
ma formasyonunu kırarsa, hemen telefonla bu durum bildirilir.
Gece yarısı ne kadar telefon alırsrn?
Bir asistanım vaf ve aramızda beni senede iki kere uyandrrma

hakkı olduğuna dair bir espri geçer. Fakat bu çok sık gerekli ol-
muyor. Piyasa çok yoğun olduğu zaInan, ne olduğunu genelde
hep bilirim. Evim tamamen ekranlar ve direkt hatlarla donatıl-
mrştır. Aynca, asistanımrn görevi ayakta o1mak ve telefonlara
bakmaktır. Bir gecede muhtemelen üç veya döıt kez aranryordur.
Geceleyin karar alma yetkisinl tanıdığından mı bahsediyor-

sun?
Bn azhaftada bir kez her döviz için bir senaryo yazarfl. Her bir
Bruce Kovner ]05
dövizin hangi sınırlar içinde oynıımasrnı beklediğimizi ve bu sı,
nrlan krrarsa ne yapacağımızı belirleriz.
Öyleyseasistanın X döüzi 135'e çıktığ zaman...
Onu almalı veya satmalı. Bu kararlar önceden alınmıştır. Ancak

başbakan istifa ettiğinde veya beklenmedik büyük bir dövizreva-
luasyonu yapıldığında, veya mevcut senaryoyu geçersiz kılacak
başka bir gelişme olmasr dururnunda, beni telefonla arayıp, bilgi
vermek üzere talimatlandırılmışlardır.
Hep gece işlem yapmak durumunda kaldığn zamanlar oldu

mu?
Evet, çok oldu.
Elbette ki 24 saat ayakta kalıp işlem yapama:zsm. İşin ve

özel hayatın arasında zamanrnr nasıl dengeliyorsun?
Genellikle sabah saat 8 ve akşam 6 ıle7 arasrnda işlem yapmaya

çalışıyorum. Uzakdoğu benim için çok önemlidir ve döviz piya-
sası çok aktifse, akşam saat S'de açılan bu piyasada işlem yapa-
nm. Tokyo piyasasındaki sabah seansları gece yıırısma kadar sü-
rer. Şayet piyasada aşın bir hareket varsa, daha sonraki piyasanın
açılışını yakalamak için bir iki saat uyur kalkarım, Bu çok heye-
can verici ve ilginç bir durumdur.
Heyecan veren şey, olayın ülkeler arasrnda dalga dalga ya-

yılması mı?
Kesinlikle. Gerçekten kendinizi kaptrdığınızda ekran sanki size

erişip içine çeker. Ekıandaki kotasyonlar değişip durur: Geniş-
lerler, daha vahşi hale gelirler. Her bir piyasa için dünyanın her
tarafinda bir bağlantım var ve neler olııp bittiğini bilirim. Bu,
korkunç heyecanlı bir oyun. Her zaman firsatlar mevcut. Bir an
I06 Borsa Sihirbazları
için trading konusunu unutalım, başarılı olmamın nedenlerinden

biri dünya çapmdaki politik ve ekonomik olaylann analizini son
derece etkileyici bulmamdır.
Anlatma şekline bakılırsa, yaptığrnız şeylerin tiimünü bir

işten çok bir oyun gibi görüyorsun. Yıklaştmınız gerçekten
böyle mi?
Kaybettiğiniz zamanlar hariç, iş gibi gelmiyor, kaybedince iş gi

bi geliyor (gülüyor). Bana göre, piyasa ana|izi çok boyutlu bir
satranç tütasına benziyor. Bu işten tam anlamıyla entellektüel
bir zevk alıyorum. Örneğin, bu Yeni Zn|andaMaliye Bakanr'nrn
karşılaştığı sorunları çözmeye çalışmak ve onun nasıl çözebile-
ceğini düşünmektir. Birçok kişi bunun oldukça garip olduğunu
düşünebilir, ama ben öyle düşünmüyorum. Söz konusu olan kişi
çok kiiçük bir ülkeyi yönetiyor ve birtakım ciddi sorunluın vaı.
Ayrrca, Avusturalya ile, A.B.D. ile uğraşması ve kendini çıldır-
tan sendikalarla.nasıl başetmesi gerektiğini bilmesi gerekiyor.
Benim görevim onunla birlikte bu bulmacayı çözmek, onun ne
karar alacağını tümin etmek ve hareketlerinin kendisinin veya
piyasanrn da öngöremediği ne gibi sonuçlar doğuracağını bilebil-
mektir. Bana göre, bu inanılmaz eğlenceli birşey.
Bütün bu değişken dünya piyasalannı takip ederken, çok

yoğun bir şekilde ekonomik literatürü takip ettiğini biliyo-
rum. Aynı zamanda çeşitli piyasatarla ilgili önerilerde bulu-
nan piyasa bültenlerini okuyor musun?
Hergün bir "guru raporunu" inceliyorum.
Bu listede kimler var?
Büyük ölçüde takip edilen haber bülteni yazarlan, Prechter,

Zw eig, Eliades ve diğerleri.
b
Bruce Kovner ]07
Guru raporunu bir k rşıt görüş aracı olarak kullanıyor

musun?
Faz|acauyanık davranmak istemiyorum, çünkü önemli fiyat ha-

reketleri sırasında, bunun bir kısmıyla ilgili olarak haklı çıkarlar.
Benim gerçekten aradığrm, piyasanın kabul etmediği görüş birli-
ğine utaşmak. Yanılacak biıçok insanın olacağını
bilmek isterim,
Guru listende yer atan kişilerin çoğu, fiyatlann yükselmesini

beklerken, sen de temel olarak fiyatiarın düşmesini bekli,
yor§an, ama piyasa yukarı çrkmıyorsa, §atma fikri daha mı
güçlü hale gelir?
Evet, çokdüagüçlü.
İnsanların sadece gurulan takip ederek kflrlı bir şekilde iş,

lem yapabilece$ni musun?
|iiıünüvor
Mümktin olabilir, ancak benim görüşüme göre, kişi parakazan-
mak için o pozisyona kendi kaanatıyla inanşıalıdır. Başka birinin
izinden giderek bunu yapmak çok güçtür. Bununla birlikte bazı
iyi gurular da var. Örneğin, hisse senedi piyasasında Marty Zwe-
igtı tutarım. Risk kontrolünü mükemmel kullanır. Diğer gurula-
nn aksine, gelecek hakkında tahminler yaptığını iddia etmez;
olup biteni gözlemler ve mantıklı bir şekilde borsada oynar.
Hem risk kontrolünün öneminden hem de bir pozisyonu sür-

dtirmek için gerekli olan sebattan bahsediyor§un. Bir işlem
esnasında, normalde alüğn risk ne kadardır?
Birincisi, yapila{ı herhangi bir işlem üzerine porrföyümün yüzde

birden fazlaİını riske etmemeye çok dikkat ederim. İ<incisi, risk
açılımımı azaltmak için işlemlerimin korelasyonu üzerinde duru-
rum. Pozisyonlanmrzın ne kadar korele olduğunu görmek için,
günlük bir bilgisayar analizi yaparfl. Acı bir deneyim yoluyla,
pozisyon korelasyonunda yapılan bir hatanın trading'deki en cid-

di hatalardan bir kısmrnın sebebi olduğunu öğrendim. Sekiz tane
yüksek korelasyonlu pozisyonunuz varsa, o zamafl aslında tra-
ding yaptığınız bir pozisyon sekiz kat daha büyüktür.
Bu, hem Alman Markı'nrn hem de İsviçre Frankı'nrn yüksel-

mesini bekliyorsan, her ikisi yerine birinin alrnmasr gerekti-
ği anlamrna mı gelir?
Evet, bu kesinlikle doğru. Ancak bundan daha bile önemli olan,

bir piyasada uzun pozisyon alıp ilgili bir piyasada kısa işlem yap-
ma fikridir. Örneğin, şu anda Dolar'da net olarak kısa kalmama
rağmen, Yen'iie uzun, Alman Markı'nda da kısa pozisyondayım.
Bütün işlemlerimde, bir pozisyonda uzun kaldıysam, başka bir
pozisyonda kısa kalmayı isterim.
Alman Markı{apon Yeni gibi çapraz kurlar bireysel kurla-

ra göre daha mr yavaş hareket ediyor?
Bu şart değil. Örneğin, son olarak SterlinAvlark çapruz| yıl bo-

yunca.y_aklaşık 2.96 ve 3.00 arasında hazmedildi. En sonunda bir
ay önce formasyon kırıldı. Kırılma olduğu gün, formasyonun te-
pesini 20 kere denedi. İngiltere Bankası bu durumu korumaya
devam etti. Sonunda İngiltere Bankası bundan vazgeçti. Çapraz
kur 3.01'i kırdığında hiçbir işlem gerçekleşmedi. Aslında kur,
3.0350'ye vurana kadar herhangi bir işlem olmamrştı. Böylece,
işlem yapılmadan fiilen tam yüzde birlik bir oynama oldu.
Bu İnterbank piyasası için garip bir durum değil mi?
Hem de çok. Bu, herkesin 3.00 seviyesini izlediği anlamrna gelir.

İngiltere Bankasr'nın müdahale etmediği bir kere farkedilince,
hiçkimse satrcr olmak istemedi.
Bu tip bir krrılma, şiddetli ve hrzlı diğer tipik lrrrılmalara

Bruce Kovner l09
nazaran daha mı gÜvenİlİrdİr?
Evet, bu çok daha güvenilirdir.
Emirleriniz çok daha kötü yerlerde yerine getirilse bile mi?

Bu yerler ne kadar kötti olursa, o kadar iyi pozisyondasrnrz de-
mektir. Bu durumda, 3.04 ile 3.02 arasmda birkaç saat işlem gör-
dükten sonra, kur direkt olarak 3.1 1'e tırmandı.
Çapraz kurların, Dolar karşısındaki net kısa veya uzun po,

zisyonlanndan daha iyi trading imkanları sunduğuna mı
inanıyorsun?
Evet, çünkü çok daha az insan çapraz kurlara dikkat ediyor. Ge-
nel kural şudur: Azizlenen şey çok kazandınr.
Senin trading tarzın, temel ve teknik analizin bir sentezi. Se,

ni bir odaya yerleştireceğz veya istediğin tiim temel bilgileri
ya da tüm grafikleri ve teknik girdileri vereceğiz, desem bun,
lardan hangisini seçerün?
Bu, bir doktora hastasrnın tedavisini teşhis yoluyla rnı yoksa gra-
fikler veren bir monitörle mi yapmak istediğini sormak gibi bir-
şey. Her ikisine de ihtiyaç duyarsınız. Ancak bir tercih yapmak
gerekirse, temel verileri seçerim. 1970'lerde, sadece teknik ana-
liz kullanarak parakazanmak çok daha kolaydı. O zamanlarda
daha az yanıltrcı knlmalar vardı, Şimdilerde, herkes grafik çı-
kartıyor ve çok fazla teknik trading sistemleri mevcut. Sanınm
bu değişiklikler, işi teknik olarak çahş,an trader'lar için oldukça
zorlaştırdı.
Trend takip edici sistemlerin kendi yüklerinin altında kalıp

çoğunun benzer yaklaşımları kullanması gerçeğinden dola-
yı, kendi kenditerini imha edeceğni ıni düşürıüyorsun?
1]0 Borsa Sihirbazları
Sanırrm bu doğru. Bu teknik sistemleri kurtaracak tek şey, yük-

sek bir enflasyon dönemidir, o zaman basit trend izleme metodo-
lojileri tekrar işe yarayacaktr. Ne var ki, istikrarlı ve ılrmlı orarı-
larda bir enflasyon ortamrnda, eminim ki teknik trading sistemle-
ri birbirini yok edecekler.
Söyleşimizin konusunu hisse senedi piyasasına kaydıralrm.

Hisse senedi piyasasrnrn diğerlerine göre daha değişik hare-
ket ettiğine inanryor musun ve öyleyse nasıl?
Hisse senedi piyasasında düa çok kısa vadeli karşı-trendler var-

dır. Piyasa yükseldikten sonra daima düşüş göstermek ister. Em-
tia piyasalan, emtianın arz ve talebine göre yönlenir. Gerçekten
de bir emtia kıtlığı varsa, fiyatlar daha yükselen bir trende girer.
Öyleyse hisse senedi endeks piyasası daha dalgalı ve belirsiz-

se, işe yarayabilecek herhangi bir teknik yaklaşım var mı?
Belki de, ama bunlar değişmeye devam ediyor. Çok uzun vadeli
karar alma sistemlerinin büyük hisse senedi ilerlemelerini yaka-
ladığını farkettim ancak, bu durumlarda çok uzağa stop koymak
gerekiyor.
O zaman gürültüyü azaltmak için çok uzun vadeli mi olmak

gerekiyor?
Birçok trader'ın başedemeyeceği kadar, çünkü büyük düzeltme

hareketlerinde oturmanız gerekiyor. Alternatif bir yaklaşım ola-
rak, tanıdığım traderlardan biri, hisse senedi piyasasının birçok
trader'r nasıl vuracağını tahmin etmeye çalışarak, hisse senedi
endeks piyasasında çok başanlı oluyor. Bu §e yarıyormuş gibi
görünüyor.
Bunun niceliğini nasıl ayarlıyor?

37yç2 !(gyng7 lll
Piyasadaki duygusunu gösteren rakamlara bakıyor, ancak bu te-

melde altıncı hisle ilgili birşey.
Bazı eleştiriler Ekim 1987 çöküşiinü program trading'e (pi,

yasa teknik olarak bir srkışma alanrnı lordığnda otomatik
trading sistemleri aynr anda deweye girip büyük miktarda
aynı emri veriyorlar ve sonuçta ortaya çıkan piyasa hareketi
çok abartılı oluyor) bağladılar. Bu konuda kendi di§üncele,
rin nedir?
Söz konusu olan iki unsur vardr. İlk olarak, aşın yüksek fiyatlar
hisse senedi piyasasını bir düşüşe gebe bıraktı ve düşüş tetiğini
yükselen faiİ oranlan ve diğer temel nedenler çekti. İkinci ola-
rak, sözde portföy sigortasıyla iştigal eden sosyal sigorta fonlan-
nın yoğun satışıyla durum körüklendi.
Arbitraj tipiprogram trading'ine karş portfi)y sigortasından

mı bahsediyoruz? (Portfiiy sigortası, portfiiy riskini ızalıt,
mak amacıyla, hisse senetleri düşerken sistematik olarak
satmayı çıkarken de almayr içerir. Program trading, arala-
rında fark oluştuğunda, bir hisse senedi sepetine karşılık
vadeli işlem sözleşmesi alıp satmaktır.)
Doğru. Arbitrajın sorunu çözmek yerine büyüttüğünü söyleme-

nin tek yolu o olmasaydı, portföy sigortası da olmazdı.
Yani arbitrajcıiarı suçlayacağrmız tek konu, portföy sigorta,

sını mümkün kıldıktarı için piyasada gerçekleşen düşüş
müdür?
Evet. Eğer Brady raporunu okursanız, portföy sigortası yapan ki-

şilerin piyasaya birkaç saat içinde milyarlarca Dolar
değerinde
İatışla ğl.alğinl görürsünüz. Piyasa bunu kaldıracak güçte değil-
di. Portföy sigortası çok kötü bir fikirdi; sigorta sadece sözde
vardı. Aslında yapılan çok büyük bir stop emrinden başka bir şey
] ]2 Borsa Sihirbazları
değildi. Portföy sigortası olmasaydr, piyasa yine çok düşerdi.

Ancak tanık olduğumuz 500 puanhk düşüş kadar kötiı değil.
Büyük trader'larrn özel bir yeteneği olduğuna inanıyor mu-

sun?
Bir anlamda evet. Tanım itibarıyla, trading sonucu sıfir olan bir
oyun olduğu için (biri kaybeder diğeri kazanır) sadece oldukça
az sayıda süper trader var.
Trading başarrsını sağlamak içi yetenekle çok çalrşmak ara-

srndaki denge nasıl kurulur ?
Çok çalışmıyorsantz, iyi bir trader olmanrz ihtimali çok azdır.
Sadece doğuştan gelen yeteneklerini kullanarak bu işi ya-

pan bazı trader'lar var mıdır?
Bu sadece bir süre işe yarar. Trading'de bir yıl süren kerametlere
sık rastlanrr. Şekerin 4OÇ o|acağına dair çok güçlü duyumlan
olan veya bakrr aralıklan (spread'leri) arasındaki farkın çok fazla
artacağını tahmin eden birini bulmak hiç de zor değildir ve so-
nuçta bu görüşlerden biri doğrulanabilir, Örneğin, son olarak bir
trader'rn geçen yıl bakır aralığından27 milyon Dolar kazandığını
ve sonra hepsini kaybettiğini duydum.
yeni trader'lara neler önerirsin?
Öncelikle, iyice kavranması gereken en önemli şey, risk yöneti-

midir. İkinci önerim ise, çok kiiçük ve srnırlı işlemler yapmaları-
dır. Düşündüğün pozisyon miktannın yarısıyla başla. Tecrübesiz
trader'larla ilgili gözlemim, yapmalan gereken işlemin üç veya
beş katı fazlasıyla işlem yaptıklandır. Almalan gereken 1ısk, VoI
veya2 olması gerekirken, Vo5 ile 10 arasında risk alıyorlar.
Bruce Kovner ]]3
Gereğnden büyük ölçülerle işlem yapmalarrndan başka,
yaptıkları tipik hatalar nelerdir?
Piyasaya bir kişilik veriyorlar. En çok yapılan hatalardan biri de

piyasayı canlı bir vaılık olarak görmektir. Oysa, piyasatamamıy-
la cdhsız bir varlıktır; sizin para kazanmanız ya dakaybetmeniz
umurunda değildir. Ne zaman bir trader, "İnşallah" ya da "Uma-
rım" derse, bu gerçek teşhislerde bulunacağı bir süreçten kendini
uzaklaştırdığı için olumlu bir düşünme tarzı değildir.
Kovner ile yaptığım söyleşide beni en çok etkileyen şey, yaptığı

arıalizlerin karmaşıklığı ve kapsamrydı. HAl6 bu kadar farklı ül-
kenin karmaşık ekonomilerini izleyip, ana|iz yapacak kadar za-
manr nereden bulduğunu ve ardrndan bu kadar farkh analizleri
tek bir tabloda nasıl biraraya getirdiğini anlayabilmiş değilim.
Belli ki, Kovner'ın oluşturduğu ktiresel temel ve teknik analiz
sentezi srradan bir trader'a aktarrlamaz. yine de kovner'rn tra-
ding yaklaşımında, mütevazı trader'ları direkt olarak ilgilendire-
cek birtakım anahtar unsurlar var.
Kovner, risk yönetimini başanlı bir trading için şart koyuyor;
bir pozisyona girmeden önce çıkış noktasınr daima belirliyor.
Her bir işlemin riskini bağımsız olarak incelemektense, portföy
bazında risk değerlendirmesi yapmak gereği üzerinde duruyor.
Bu özellikle yüksek korelasyonlu pozisyonlar tutulduğunda çok
önemli, çünkü portfoyün genel riski trader'ın farkettiğinden çok
dahafazla.
Beni çok etkileyen ifadelerinden birinde Kovner, stop emirle-
ri üzerinde özellikle duruyor: "Stop emıimi ya çok uzağa ya da
ulaşılması zor bir yere koyarım." Kovner bu şekilde, haklı çıktığı
bir işlemin yansında stop olmama şansınr artırdığı gibi, katı para
yönetimi önlemlerini de muhafaza ediyor. Bu yaklaşımın arka-
sındaki felsefe şu: Daha uzak stoplar kullanırken, bir işlem için
önceden belirlenmiş bir maksimum Dolar riskini daha az sayıda
l l4 Borsa Sihirbazları
sözleşmeye tahsis etmek daha iyidir. Bu yaklaşım, her bir sözleş-

meye düşen kaybı sınırlamak ve mümkün olduğu kadar çok söz-
leşmeyle işlem yapmak isteyen tipik bir trader yaklaşımının tam
tersidir, ama o tipik yaklaşımda, genellikle piyasa öngörülen
yönde hareket etmeye başlamadan önce stop olunur. Bundan çı-
kan sonuç şudur: Durdurma emirlerinizi, her bir sözleşme başına
kaybetmeye hazır olduğunuz maksimum Dolar miktarının gös-
terdiği yere değil, öyle bir noktaya yerleştirin ki, eğer ulaşılrrsa,
yaptığınız işlemin yanhş olduğunu göstersin; ancak bu nokta,
eğer mantıklı bir stop seviyesi sözleşme başına rahatsız edecek
boyutta bir kaybı işaret ediyorsa, daha küçük sözleşmelerle işlem
yapm.
Kovner'a göre yaptığı en büyük işlem hatası kendi ifadesiyle
"iflas etme" olarak nitelendirdiği ve aniden aldığı bir kararrn so-
nucudur. Benim şahsi deneyimime göre, hiçbir sınıf işlem, anlık
olarak cazip gelen işlemler kadar yüksek başansızlık oranına sa-
hip değildir. Yaklaşım farkı yapmaksrzrn, bir straği seçilince,
trader kendi oyun planına göre hareket etmeli ve anlık işlem ka-
rarlarından kaçınmalıdır (ömeğin, bir arkadaş önerdiği için plan
dışında bir işlem yapmak; ters bir fiyat hareketinden dolayı önce-
den belirlenmiş stop noktasrna ulaşmadan önce pozisyonu likidi-
teetmek).
Son olarak, Kovner'a göre başanlı bir trader "bağımsız, güçlü
ve aşffi uçta farklı olmalrdrr." Ve en önemli özelliği disiplinli
oluşu ve hata yapmaktan ve hatalannı kabul etmekten korkma-
masrdrr.
Richard Dennis
Bir Efsane Emekli Oldu
Richard Dennis emtia trading'iyte ilgilenmeye, borsada asgari

ücrete çalıştığı srralarda, 1960'ların sonunda başladı. 1970 yar;rr,-
da, trading'de keıİdi adına birşeyler yapmak istedi ve ailesinden
aldığı 1,600$ ile Mid Amerika Borsasr'nda borsa üyesi oldu.
Mid Am, kısaca böyle denilir, büyiik borsalaıda işlem gören
sözleşmelerin ktlçiik lig oyuncular için tasarlanmrş olan, daha
küçük ölçeklilerinin işlem gördüğü bir vİdeli borsadır. Mid
Am'ın zımacı, normal büyüklükteki sözleşmelerin fazlabüyfü bir
pozisyon teşkil ettiği kiiçük spekiilatörleri ve hedge yapanları
cezbetmektir. Küçük bir risk sermayesine sahip olan, çiçeği bur-
nunda bir trader olarak Mid Am, Dennis'e çok uygundu, aynca
üyelik satın alabileceği tek borsa da oydu.
Dennis'e üyelik 1,200$'a mal olmuştu ve geriye işlem yapmak
için 400$ kalıyordu. İmkansızmış gibi görünebilir, ama bu ktiçiik
parayı bir servete dönüştürdü ve bazrlan bu rakamrn 200 milyon
Dolar'a yaklaştığını tahmin ediyor. Anlatılana göre, babası Den-
nis'i hiç ciddiye almamış ve borsadan zengin olması ihtimalini
küçümsemişti: Eh artık Richie'nin o 400 Dolar'ı iyi işlettiğini
söyleyebilirim.
Dennis uzun vadede çok başanlr olmasına rağmen, biıtakım
acı deneyimler de yaşadı. Kendisiyle röportaj yaptığım sırada,
böyle kötii bir durumla karşı karşıyaydı. 1987'nin sonu ve
1988'in başrnda, Dennis'in yönettiği biı"kaç halka açık fon,
Vo50'lık kayıp noktasına geldiği için durdurulmuştu. Dennis'in
1 16 Borsa Sihirbaz,ları
kendi hesabl da aynı durumdaydı. Yatrrrmcılarayazdığı bir mek-

tupta şöyle demişti, "Bu kayıplar benim şahsi hesabımdaki ka-
yıplara paraleldir."
Belki de Dennis'in bir trader olarak en çok hayranlık duyula-
cak yanr, zor dönemlerden asgari manevi yarayla kurtıılabilmesi-
dir, Belli ki, arada srrada ortaya çıkan büyük kayıplann oyunun
bir parçası olduğunu öğrenmiş. Bu dönemlerde kendine olan gü-
veni sarsrlmaz ve temel trading stratejisine bağlı kaldığı müddet-
çe, tekrar başaııya döneceğini bilir. Eğer bilmeseydim, görüşme
yaptığım kişinin ruh haline ve güvenine bakarak, kaybetmek ye-
rine küçfü bir servet kazandığını düşünürdiim.
Klasik bir trilyonerin görünüşü hernasılsa, Dennis'in bunauy-
madığı kesin. Sürdüğü mütevazi hayat görmeye değer doğrusu.
Aslında dişe dokunur en büyük savurganlığı, yaptığı büyük poli-
tik ve hayrr bağışlandır. Aynca politik görüşleri de popüler zen-
gin insan imajına uymamaktadrr. Dennis, Roosevelt Amerikan
Politik Araşünna Merkezi'nin kuruculanndan biıidir ve zengin
Amerikalrlar'a daha yüksek vergi oranları konulrnasr kavramrnr
savunan liberal bir aydındır. Geçen yıllarda çeşitli liberal aday|a-
n destekleyerek, politik arenada çok aktif bir rol üstlenmiştir. Po-
litik hayatındaki kazançlkayrp oranı, trading hayatının aksine,
hüsranla sonuçlanmrştır. 1988'deki başkanlık yarrşrnda, Dennis
Babbitt kampanyasınrn ulusal çapta yardımcı başkarılık görevini
üstlenmiştir.
Bu pğe için röportaj yapılacak kişilerin listesi çıkanlrrken,
Dennis önemli isimler arasmda yer alıyordu. Kendisi zamanlmı-
zın en başanlı trading efsanelerinden biri haline gelmiştir. Kitap-
ta röportajı yer alan birçok trader kendisi için, "onun düzeyinde
değilim," demiştir.
Röportajı hazrrlarken, Dennis'in asistanlarından biriyle görüş-
tüm. Projeyi arılattıktan sonra, kendisi Dennis ile görüşüp bana
tekrar döneceğini söyledi. Yaklaşık bir hafta sonra, bir ay sonra-
ki bir tarihte tam olarak bir saatlik bir röportaj yapabileceğimi
bildiren bir telefon aldım. Chicago'ya gelmemin tek nedeninitı
Dennis ile röportaj yapmak olduğunu ve bütün bu önemli konu-
Richard Dennis l 17
laradeğinmek için bir saatin yeterli olmadığını söyledim. Hemen

ulaşan yanıt şuydu: Aynlan bütiin zaman bu; altında yatan mesaj
ise şuydu: ya kabul et ya da vazgeç. Görüşme iyi giderse biraz
daha vakit isterim umuduyla kabul ettim.
Randevu saatinden beş dakika önce oradaydrm ve büyük fa-
kat abartısrz ofisten içeri girdim. Dennis tam vaktinde geldi, ki-
barca el sıkıştık ve sonra masaslna oturduk. Daha sonra röportaj
sırasrnda, ara slra ekranına bakması gerekebileceğinden dolayı
öztir diledi; aynr anda röportaja da konsantre olabileceğini açık-
ladı ve herhangi bir emir vermesi gerekirse, bunu belli edeceğini
belirtti. Trading tecrübem olduğu için (her ne kadar karşılaştınla-
mayacak kadar küçük boyutlarda da olsa) kendisini anladrğımr
ifade ettim.
Görüşmeye başladığımr zda, her iki taraf da biraz rahatsızdı.
Kendi adıma, elimdeki işi neticelendiremeyeceğirni düşünerek
saatin tik taklannı duyuyordum. Sanrnm Dennis için ise zor olu-
şunun nedeni - en azrndan ilk görüşmede - gerçekten utangaç bir
insan olmasıydı. Beş veya on dakika sonra gerilim yok oldu, at-
mosfer rahatladı ve söyleşi sakin!ıir şekilde seyretti.
Krrkbeş dakika sonra, herşey çok yolunda gittiği için görüş-
meye tahsis edilen saatin drşına taşınr diye düşünüyordum. Bir
saatin dolmasına on dakika kala, bütün beklentilerim boşa çfttı.
"Sadece yaklaşık olarak on dakikam var ve hala soramadığınrz
önemli noktalar varsa, onlara gelelim" dedi. Hemen notlarıma
baktım ve yöneltemediğim anahtar sorulara bakmaya çalıştım.
Tam saatin sonunda Dennis, "Büttin vaktim bu, teşekkür ede-
rim," dedi.
Kendisine yöneltemediğim sorular, politika deneyimleriyle
ilgili olanlardrr, Bunlar, Dennis'in soya fasulyesi piyasasını ma-
nipule ettiği iddialan üzerine Senato duruşmalarırıı, Roosevelt
Enstittisü'nü ve kendisinin bildiği birtakım politik şahısları içeri-
yor. Bu renkli konular ilginç olmalanna rğmen, kitabın asıl kb-
nusunu oluşfurmuyordu. Sonuç olarak, politika kaynaklı herhan-
gi birşeye yönelrneden, direkt trading ile ilgili sorular yöneltme-
yi seçtim.
]]8 Borsa Sihirbazları
Görüşmenin sonunda, "Politik yönle ilgili bir soru soramama

firsat kalmadr," diyerek son kozumu oynadım. Fakat "Kimse on-
lan ilginç bulmaz," diye cevap verip kibarca veda ederek ofisten
aynldı.
Yaklaşık altı hafta sonra, bunu takip eden bir görüşme tale-
binde bulundum ve ricam kabul edildi. Bu ikinci görüşmede büt-
çe açığı sorunu ve halka açık fonlan yönetirken uğradığı büyük
kayıplardan bahsedildi.
Son görüşmemizden bir ay sonra, zamanının tümünü politika-
ya ayırabilmek için borsadan aynlacağını açıkladı. Dennis bir
düa asla işlem yapmayacak mı? Belki de, ama bundan çok emin
olduğumu söyleyemem.
Emtia trading'ine ilk olarak nasıl girdiniz ?
Liseden mezun olduktan sonra, yazın geçici olarak borsada emir

getirip götürücü olarak çalışıyordum. Asgari ücrete talim ederek
haftada 40$ yapıyor onu da bir saatte kaybediyordum. Ne yaptı-
ğımm farkında değildim. Avantajım olan tek şey, bunu küçük
miktarlarla yapıyor olmamdı. Bunun bedelini çok ucuz ödediği-
mi düşünüyorum.
Yirmibir yaşrna basmadan önce emirleri seans salonundaki

babanıza getirip götürdüğünüzü duydum.
O 1968 ve 1969'daydı. Babamrn borsa üyeliği vardı, ama trading

hakkında fazla birşey bilmezdi. Yaşım tutmadığı ve bu işi yap-
maya hevesli olduğum için, o sadece beni idare ediyordu. Yirmi-
bir yaşına geldiğim gün, hayatımın en mutlu günlerinden biriydi.
Çünkü bana, "bunu yapmaktan nefret ediyorum ve ne yaptığıma
dair de en ufak bir fikrim yok. Bundan sonrasl sana ait!" dedi.
Babanızrn emirleri yerine getirdiği zarnanlar dezavantajlr

Richard Dennis 119
durumda mrydrnız?
Tabii ki. Sürekli kaybediyorduk.
Fakat çok küçük oynadrğınız için fazla bir kaybınız olma-

mıştır.
Bu süre içinde, muhtemelen birkaç kez bir iki Dolar kaybettim.
Herşeye rağmen aldıSnız derslerden dolayı, yaşadığınız bu

süreye değdiğni düşünüyor musunuz ?
Evet, geriye baktığımda yeni başlayan trader'lara - çok ğarantili

bir düşünce olmasa da - başlangıçta olabilecekleri kadar kötii tra-
der olmalarını öneririm.
Bunun nedeni böyle dönemlerin maliyetinin daha mr düşük

olması?
Doğru. Çünkii bu dönemde batsanrz bile bundan çok fazla etki-

lenmezsiniz.
Elde ettikleri erken başarıdan dolayı daha sonra çökmüş

trader'lar tanıdrnız mr?
Bunun farklı biçimlerini gördüm. Kafasını kullanmayan birçok

trader tanıdım. Bu tip insanları genç yaşta tanlrsanrz mücadele
fikrini aşılayabilirsiniz. Birçok trader için yaptığı ilk büyfü tra-
ding'in başanlı olup olmaması değil, uzun tarafta mr yoksa losa
tarafta mı olmasr önemlidir. Bu insanlar hep öyle kalır ve siirekli
olarak iyimser veya kötümser olurlaı, ki bu da çok kötü bir şey-
dir. Her iki tarafın da birbirine denk olması gerekir. Devamlr
olumlu veya olumsuz olmak, psikolojik olarak iyi olarnaz. Eğer
öyleyse, birşeyler yanlış gidiyor demektir.
Sanrnm 1973 yılında, fiyatlann artış gösterdiği soya fasulyesi
piyasasında birçok kişinin başına gelen de budur. Kendi kendile-

rine para kazarımamalanna rağmen, piyasanın ne kadar
çılgın ol-
duğuna tanıklık etme şanslan olmuştur ve birkaç kişinin bir sürü
parakazandığını görünce, olay zihinlerine bu şekilde yer etmiş-
tfu.
Bu deneyime dayanarak, devamlı boğa pozisyonunda olmak-

tan bahsediyoruz değl mi?
Evet.
Mid Amerika Borsasr'nda küçük bir parayla ilk işlemi yap-

maya başladığnızda, size güven veren şey neydi? Ne de olsa
bir hatada silinip gidecektiniz.
Hayrr, aslında öyle değil. Mid Amerika Borsası'nın avantajı, kü-

çüksözleşmelerle işlem yapılmasıdır. İçimde birçok yanlış vardı,
ama hepsini yapmadım. Özgüvene sahip olduğumın farkında de-
ğildim. Sadece birçok insan işe başladığında ne yapryorsa, ben
de onu yaptım: Başanlı olmak için deneme dürttisü. İşin özünü
anlamadan, böylesine bir iddia içine giriyorsanız; kaybetmeniz
doğaldır.
Birçok trader itk yıl içinde başarılı olamaz, sizi farklı kılan
ne olmuştur?
Bazı şeyleri doğru yapıyorTnuşum ki küçük sermayemle bile bar

madım. 1970 yılındaki o bitki hastalığı felaketinden önce doğru
pozisyonlara girecek kadar şanslıydım.
Bu şans mı yoksa öngörü müydü?
Sanrrım dahafaz|a öngörüydü. O zamanakadar piyasa hakkında

çok belirgin olmayan fikirlerim ve kurallanm vardı. Ancak tren-
di takip etmek gibi, öğrendiğim birkaç şey doğruydu.
Richard Dennis ]21
Bir Cuma günü tiim tahıl piyasalan yıl içindeki en yüksek ka-
panlşl yaptı. O zaman buna inanıyordum - hala da inanırım -
trend her zaman takin edi|melidir ve trend 4e kadar güçlü olqrsl.
o kaffiEi6fur. Kapanışta birkaç mrsrr, tahıl ve fasulye sözleş-
mesi satrn aldım. Ertesi Pazartesi sabür, o bitki hastalığı haber-
lerinden dolayı bütiin piyasalar tavanda açıldı.
Eğer bu olay gerçekleşmeseydi ve gerçekleşmek zorunda da
değildi, beni tekrar başa getirirdi. Başlangıçtaki 400$ ile karşılaş-
trnlınca 20O0$'a ulaşmam çok daha güç olurdu, fakat bu hedefe
rastgele bir ok atmak ve sonra ne yapacağına karar vermek gibi
birşey değil. Uzun vadede işe yarayacak_blışgJ]gl yaptım, trendi
takıD ettrm.
Bu formasyon - -çok kuwetli bir Cuma kapanrşı- gelecek haf-

tadaki fryat hareketine ışrk tutacak kadar yararlr bir piyasa
davranış şekli mi?
klsa p_9?ı119_qlhy,e;
@ptekapffi
.:lc:
-
ığındauzunpozisy6ndl*k-ffi ffi?f6nerrıliOiç.
--_------,.,_
Başlangıçtaki trading başannıza rağmen neden master yap-

maya ğttiniz?
Bunu 1970 yazından önce, yani ilk kez seans salonunda işlem
yapmaya başladığım zamarı|arda yaptım. Yazın işlem yapmayı
planlamrştım, ama üç ay ve 3000$ k0r beni çok etkiledi. New Or-
leans'ta Tulane'e gittim ve bu bir hafta sürdü. Çamaşırhanelerde-
ki otomatik çamaşr makinalannda kullandığım 259'lik bozukla-
nmla Chicago'yu arayıp emirlerimi verirdim. Bozukluklanm bit-
tiğinde, elimde kirli çamaşırlann dışında hiçbir şey yoktu. Chica-
go'ya dönmekten başka çözümüm kalmıınuştı.
Ondan sonra emtia trader'r olarak çalışmaya mı başladı,

nız?
Evet.
Aklrnıza gelen en iizücü ye.zor işlem deneyiminiz nedir?
İlk sene böyle birşey yaşamlştlm. İşlem yapmak için master yap-
mayı daha yeni bırakmıştım. Bir gün çok başansız bir işlem yap-
tım ve 300$ kaybettim. Süip olduğum paranın ttimünün 3,000$
olduğunu düşünürsek, bu çok büyük bir kayıptı. Pozisyonu terse
çevirerek daha büyük bir hata yaptım ve tekrar kaybettim. Bu
yetmiyormuş gibi, tekrar başlangıçtaki pozisyonuma döndüm ve
üçüncü kez kaybettim. Giinün sgnunda, 1,000$ kaybetmiştim,
yani sermayemin üçte biri gitmişti.
Ondan sonra öğrendim ki, dengesiz bir biçimde kaybetmeye
eve git-
uyumak, birşeyler .%._"-..-,
yemeye çaıktan kurtar-

malısın. Geriye dönüp baktığımda, zarar etme konusunda birta-
kım sınırlayıcı trading kurallanm olsaydı, bu kadar acı tecrübeler
yaşamayacaktım.
Geriye dönüp baktığınızda, bu deneyimden çok etkilendiği-

niz için bir daha bu büyüklükte ve oranda bir hata yapmadı-
ğınızı söyleyebilir misiniz?
Kesinlikle. Uğranılan zarar|arı telafi etmeye çalışırken dahafaz-

la,zarar edilmemesi gerektiğini öğrendim. Aynca belli seviyede
birkaybın karar mekanizmanızı etkilediğini ve zarann ardından,
bir sonraki işlemi yapmadan önce ara vermek gerektiğini öğren-
dim.
Bundan şöyle bir gnlam çıkarıyorum: İşler yolunda gitme-

diğ zaman şansrnızr zorlamayın.
Evet. Bütün bu yapılan ve söylenenlerden sonra zarzınnızı mini-

mize etıİreye ve çok kısa sürede çok para kazanabileceğiniz olay-
Richard Dennis 123
lar için sermayenizi korumaya çalışmalısınız. Yapmamanrz gere,

ken şey, ktiçük çaptaki işlemler için sermayenizi tiiketmemektir.
Bunu yaptığınız takdirde, işlçm yapmanız gereken d.oğru pozis-
yon ortaya çıktığında paranız olmayacaktır. Bunu yapabilseniz
bile, sermayenizi başka işlemlerde harcadığmız için kazancınız
da ona göre az olacaktır.
Şahit olduğunuz ilk büyük piyasa 1973 yılındaki soya fasul-

yesi miydi?
Bu piyasada, ertesi yıl Chicago Board of Trade'e (dünyanın en

büyük vadeli emtia borsası) gidecek kadar para kazandrm. Bu pa-
rayı sadece soya fasulyesinde alım yaparak kazanmadrm. Borsa
üyesi olarak birçok pozisyona girdim çıktım. Mükemmel bir
emir akışı olduğu için piyasalar çok iyiydi. O dönemde seansta
bulunmak çok müthiş birşeydi.
Demek ki bu pek de trendi yakalamak değildi. Daha çok pi-

yasayı başarılı bir şekilde tırtıklamak gibi birşey.
Bunun yanısıra, birçok kişi, kör almak amacryla inanılmayacak

kadar kötü işlemler yaptı. Piyasa tavanda kilitlenmesine ve ertesi
gün daha da yukan çıkacağı neredeyse garanti olmasına rağmen,
bu kişiler uzun pozisyonlanndan çıktılar. Bu kirlar sanki cepleri-
ni deliyordu. Onlaı çıkarken beni yeni pozisyonlara giriyordum.
Bu ıneyveleri kolayca toplarnaya benziyor.
Bir miktaı riski vaıdı ama güçlü bir trendi takip etmeye kaıarlıy-
sanız, kazancı çok iyiydi. Bunu yapman,ız için size fırsat tanınr-
yordu.
Bu, sizin ertesi gün de önde olma olasılığınızı artırıyor muy-

du?
.
Bu piyasalarm bazllannrn 10 gün üst üste tavan yaptığmr unut-

mayın. Kimileri 4 veya5 günlük tavanlarrn bile mümkiin olma-
yacağını düşünmekteydi.
-.
Piyasanrn devamlı tavan yaptığ durumlarda bir gün de ta-

banda açma olasrlığı bulunur. Tavanda alrcr olmamanız ge-
rektiğini nasrl anlarsrnrz?
Bu sadece bir olasılık oyunudur. Sonuçta birçok dalgalanma ola- .
bilir, fakat tavanda alıcıyken olasılıklar bu yukarı trendde sizden

yanadır.
İşlem yaptığrnrz yıllar boyunca, gerçekten çok kötü geçen

yrllar var mıydı? Çok büyük yanhşlar yapmanrza neden
olan ve o yılı kötü geçirmenize sebep olan, belli bir piyasa ve-
ya birkaç piyasa oldu mu?
i
Kötütradingdönemleriyaşadrğımızza,man,bunasebeptekbir
piyasa değildir. Bu gibi durumlarda piyasalar genellikle yataydır ı
ve birçok yanrltıcı kırılma görülür. Eğer piyasalardan biri iyiyse, ı.
genellikle bu kötii durumdan kurtulmayı sağlar.

i
Buna örnek olan bir yıl var mı? .
1978 trading açısından pek iyi bir yıl değildi. Çok anlamsız bir ]
şekilde kayıplara uğradım. Çünkü borsa üyeliğinden aynlıp ma-

sa başında çahşacağım başka bir göreve geçiyordgm ve bunlann
birbirinden ne kadar farkh olduğuna dair hiçbir fikrim yoktu
:
1978 bürodan işlem yapmaya başlaüğınız yıl mr oldu? :

i
1977 yılındaborsaüyesiydim ve bu geçişi 1978 yılında yaptlm.
Bu değişim sizin daha uzun vadeli bir trader olmanrzr mr ge- ,

tirdi?
Richard Dennis 125
Eninde sonunda, 1978'den aldığım ders, bir ma§a başl trader'ı

olarak, daııa uzun vadeli pozisyon alınması gereğidir. seansta,
soya fasulyesi 39'e düşecek gibi gözüküyorsa sataf,, kırmadıysa
da pozisybndan çıkardım. Seans salonunda olmadığınız için
emiİleri verirken aynı lükse süip değilsiniz. Aynca ne olup bir
tiğini anlamak için fiyat ekranrna bakarak aldığınız kararlar, se_
ans salonundakiler kadar iyi değildir- Seans salonunda bazı şey-
leri bilinç altı olarak öğrenirsiniz. Örneğin şöyle dersiniz: "Bu
üç herif piyasa dönüşlerini hiç iyi algılayamryor." O zaman hep-
,İ uyr, şİyi yapıyorsa, zihninizde yeşil bir ışık yanar, Ancak bu
tip şeylerden artık faydalanamayacağımr farketmem uzun zaman
aldı.
Neden değişiklik yapmaya karar verdiniz? Borsa salonunda

gerçekten başarılıydınız. Masa başına niçtn geçtiniz?
1970 yılında borsaya gifdiğim zamafl, döviz, faiz oranlarr veya

altrnrn herhangi bir vadeli işlem piyasası yoktu. Bu piyasalar an-
cak 1978'de oturdu. |974 yı|ıında döviz piyasalan oluştu, fakat
gerekli hacime ulaşmasr birkaç yıl sürdü.
Öyleyse sizi bu değişikliğe motive eden, birden fazla piyasa,

aa lşlem yapma isteğiydi. Yoksa seansta sadece soya fasulye,
sine bğı kalacaktınız.?
Evet, ama bundan beş yıl önce böyle bir şansmlz yoktu.
Bildiğim kadarryla trader'lara yönelik bir eStim programt

hazırladınrz. Bu hangi yıldı ?
1984'ün başında bir grubu işe aldık ve sonra 1985'in başında baş-
ka bir grubu.
Bu programın motivasyonu neydi ?

Liseden beri arkadaşlık ettiğim bir ortağım vardı. Aklınfla gele-

bilecek birçok konuda fikir olarak uyuşamıyorduk. Taıtışma ko-
nularından biri, başarılı bir trader'rn yeteneklerinin bir dizi kural-
la mı belirlenebileceği - bu benim bakış açımdı - yadabunun do-
ğuştan, mistik, subjektif veya sezgisel yönleri olan bir olay mı ol-
duğuydu. Bu tartışma uzun bir süredir devam ediyotdu ve sanı-
nm bu anlamsız spekülasyondan dolayı bıraz haya| kırıklığına
uğramrştım. Sonunda şöyle dedim: "Bu sorunu kesin olarak çöz-
mek için bir yol var. Birtakım insanlan işe alalım ve eğitim vere-
lim, sonra ne olduğunu görürüz. Bunu kabul etti.
Bu entellektiiel bir deneyimdi. Eğitimi elimizden geldiği ka-
dar iyi verdik. Deneyi doğru şekilde yapmanın yolu buydu. Piya-
sa hakkmda bildiğim herşeyi bir sisteme bağlamaya çalıştım.
Olasrlık, para yönetimi ve trading hakkında bildiğimiz şeyleri
öğretmeye çalıştık. Haklı olduğum ortaya çıktı. Kendimi hakh
çıkarmak için söylemiyorum, ama bu sistemin ne kadar iyi işledi-
ğini görünce şaşırdım. Hatta bu kadar iyi işlediğini görmek insa-
nrürkütiiyordu
Temel yaklaşımrnrzrsize mantrklı gelen herhangi zeki bir bi-

reyi ele almak ve onu başanlr bir trader olarak yetiştirmek
mi?
Hayır. Elemeler sonucunda doğru bulduğumuz kişileri aldık.

1000 tane başvuru yapıldı, bunu 40 kişiye düşürdük ve görüşme
yaptık. Sonra 10 tanesini seçtik.
Ne gibi özelHkler arryordunuz?
Bunu tartışmak istemiyorum, aradığımız özelliklerden biri sat-

ranç oynamaktr ve bunu bir düa aramadık, yoksa §atranç oyna-
yan kişilerin gönderdiği özgeçmişlere boğulacaktık.
ZekA anahtar faktörlerden biri miydi?

;
i
b Richard Dennis 127
ı Bu istenen şeylerden biriydi, ııma çok önemli değildi. Aradrğı-
mız özellikleri bulmamıziçin, bu kişileri zeki veya daiıi insanlaı
grubundan seçebilirdik. Çok zeki olanlan sadece aradığımız
ö4elliklere uydukları için seçtik.
Trading sırlannızı vermekten rahatsızlık duymadımz mı?
Elbette, ama trading strağilerinin herkesçe bilinmesi onları bir-

çok trader'ın inandığı kadar hassas yapilııyor. Eğer yaptığınız şey
doğruysa, insanlar bunun hali*ında sadece genel bir bilgiye de
sahip olsa, bu işe yarar. Her zarnan trading kurallannın bir gaze-
tede yayınlanabileceğini söylerim, arna kimse, bunlara uymaya-
caktır. Anahtar faktör tutarlılık ve disiplindir.
Eğitim süreci ne kadar sürdü ? .
Şok edecek kadar kısa. İlk yl iki hafta sürdü. Sonra bir ay işlem
yaptırdık ve nasrl işlem yaptıklarını belgeleyen kayıtlaı tuttuk.
Öğrettiğimiz şeylerle yaptıkları şeyler tutaılı mr bunu görmek is-
tiyorduk. İkinci yıl gerçekten başarı sağladık, kurs sadece bir
hafta sürdü.
|{
f Stajyerler kaç kişiydi ?
}
Toplam23.
:
Sonuçlar nasılü?
ş
Başanlı olarriayan üç kişi aynldı. Geriye kalan,2O kişi, yılda orta-
lamavo|oo kör elde etti.
Kişileri eğitirken, onlara temel piyasa yaklaşımınızı öğreti.

yorsunuz. Bunu yaparken, 20 tane Richard Dennis modeli
yaratma riski yok mu? Onların trading sonuçları büyük
orandi sizin yaptığınız işlere uyum göstermeyecek mi?
Çok büyük bir fark vardı. Derste onlara sürekli olarak söylediği-
miz şey: "İşinize yamyacağını düşündüğümüz şeyleri öğretiyo-
ruz. Ancak sizden beklenen, buna insiyatifinizi, duygularınızı ve
kararlannız eklemenizdir. "
Bu trader'lann kullanüğ para miktarı ne kadardı ?
Bu kişiler parakazandıkça, geçen yıllar içinde parabüyüdü. Kişi

başına düşen yaklaşık 2 milyon Dolar diyebilirim.
Başlangıç miktarı neydi peki?
Her birine yüzbin Dolar verilmişti.
Bu gruptaki trader'lara "kaplumbağa" dendiğini duymuş-

tum. Aslrnda tabiri komik buluyorum. Bu yaliuştrrmanrn
aslı neür ?
Stajyerlere trader eğitimi verıne karannr aldığımda, bir Uzak Do-

ğu gezisinden dönmüşttim. Birine bu programdan bahsederken
şöyle dedim, "Singapur'da nasıl kaplumbağa yetiştiriyorlarsa, biz
de öyle trader yetiştireceğiz." Orada bir çiftlik ziyaret etmiştim
ve çok büyük bir teknenin içinde binlerce kaplumbağanın yaşadı-
ğını gördüm; bu benim yetişecek olan traderlar için bakış açım
oldu.
Trading'de şansın rolü ne kadardır?
Uzun vadede srfir. Kesinlikle sıfir. Kimsenin bu işe şanslı başla-

dığı için çok para kazandığını düşünmüyorum.
Fakat bireysel olarak yapılan işlemlerde, bariz bir şekilde,

bir fark olmuyor mu?
Karışıklık burada başlıyor işte. Bireysel olarak yapılan herhangi

Richard Dennis l29
bir işlem tamamıyla şansa bağlıdır. olay bir istatistik meselesi-
dir. Her seferinde Vo53 işe yarama şansr olan birşeyi ele aldığı-
nızda, uzun vadede bunun işe yarama şansı 7olOO|dür. Size iki
farklı trader'rn çalışmalanndan bahsetmek için bir yıldan az bir
sürenin hiçbir şey ifade etmediğini söylerim. Hangisinin bir di-
ğerine göre daha iyi olduğunu söylemek için birkaç yılın geçme-
si gerekir.
Hem gelişi güzel hem de sisteme bağlı olarak işIem yapan

birkaç trader'dan birisiniz. Bu iki yaklaşımı nasıl değerlen-
diriyorsunuz?
Profesyonel trader'lar bazı şeyleri çok zeki bir biçimde yaparlar

ancak yaptıkları iş hakkında sistematik olarak düşünmeme eği-
limleri vardrr. Örneğin, birçok trader düzgün şekilde işleyen bir
işlem yaphğı zaman şu şekilde düşünmeyecektir: Neden düzgün
olarak işliyor? Burada yaptığım şeyi başka bir piyasada, başka
bir zaman nasıl kullanabilirim? Yapılan şeyler geçmişte kalınca
üzerlerinde düşünülüp muhakeme yapı|maz. Bunun aksine, me-
kanik bir sistem üzerine araştırma yapmadan önce bile, trading
hakkıryla he r zamananalitik olarak düşünmüşümdür.
Bunun tam tersi olarak, düa önce hiç işlem yapmamış birta-
kım akademik tipler ise işe girmeden önce araştırma yaparlar. İyi
bir trading sistemi geliştirmek için gerekli bilgiye sahip değildir-
ler. Allahtan ben ilk olarak trading yapmıştım. Bundan dolayı,
bizim yaptığlmız araştırma gerçek dünyaya çok daha rüat uygu-
lanabilir.
Araştırmacrnrn, gerçek dünyayla ilgili deneyiminin olma_

masrlun kendisine nasrl zarar verdiffne dair bir örnek vere-
bilirmisiniz?
Farzedin ki birçok stop emrinin bulunması gerektiğini bildiğim

yerlere stop koyarı mekanik bir sistem geliştirdim. Gerçek dün-
yada, herkesin stop emri verdiği noktalara stop koymak
çok akıl-
lıca değildir. Aynca, bu sistem ortalamanın üzerinde kaymalar

(değişkenlikten dolayı emirlerin büyük negatif farklarla ye,
rine getirilmesi) gösterecektir. Bunu anlamayıp, sonuçlan buna
göre ayarlarsanız, kağıt üzerinde mükemmel görünecek, ancak
gerçek hayatta devamlı kaybedecek bir sisteme sahip olursunuz.
Mekanik bir trading sistemi üretmeden önce, trading süreci,

ne çok dikkat ettiğinizi belirttiniz. Yaptığınız doğruların ve
yanlışların bir kaydını tuttunuz mu yoksa bunlar zihninizde
mi?
Evet, gözlemlerimi yazarım ve bunlar hakkında kafa yorarım.

Yaptığım herşey hakkında düşünürüm.
Bu, yani yaptıkları doğrularrn ve yanlışların kaydrnı tut-

mak, diğer trader'larrn kendilerini geliştirmeleri için tavsiye
edeceğiniz birşey mi?
Elbette. Trading öylesine yoğun yaşanan bir deneyiırıdir ki, ya-

l
prsında gün bittikten sonra bunun üzerinde bir daha düşünmeyi

engelleyen doğal bir eğilim vardır. İşler yolunda gittiği;aman
ben de öyleyim, fakat gitmediği zaman ne yaptığımı ve nasrl da- ]
ha başarılı olacağımı düşünüyorum. Durum kötü gittiği zaman,

'-'----'o
trader'larkafalannıkumagömüp;işlerindüze1mesinibekleme-
meliler. .
Demekistediğiniz,piyasalarhakkındakafayormanızaen
çok sebep bulunduğu anlar, aslında en çok düşünmenizi ge- 1
rektiren anlardrr, öyle mi? ]
Doğru.AncakbenimböylebirSorunumyok,çünkübenpiyasa-
hrÜ aşın derecede ilgiliyim.
]
ise
Bir trader olarak duygularınızın size birşey, sisteminizin :
daha başka birşey yapmanızr söyledi zamah ne yaparsınrz? ]

Richard Dennis 13l
Bunlar tamamıyla birbirine zıtsa, ikilemden çıkana kadar hiçbir
şey yapmam.
Sistemlerinizin çoğu trend takip edici sistemler mi?
Evet.
Öyleyse, tanrm iübarife, piya§a döndüğünde asla doğru

yönde olmayacaksrnız. Eğer deneyimli bir trader iseniz, pi.
yasanın ani bir değişiklik eğilimi içinde olduğu zaman an-
larsınız. Böyle bir durumda, sisteminiz kısa pozisyonda ol-
masına rağmen, bir trader olarak olaya bakışınıza göre a-
lım yapar mısrnız?
Herhalde pozisyondan çıkanm. Çünkü işin psikolojik ve görüş

eğilimli kısmına, teknik ve trend takip edici özelliği kadar önem
veriyorum.
Sanırım bir girişimde bulunmadan önce, piyasanın ne yön-

de bir değişikHk göstereceğine dair sinyaller almak istiyor.
sunuz?
Ondan ziyade, trendin doğru yönünde pozisyon alıp içgüdümle

trend takip edici bir sistemden daha hızlı likidite sağlama karan
veririm.
Mevcut trende karşı yeni bir trende girmek hakkında ne dü-

şünüyorsunuz?
Bunu zaten yaptrm, yani trende karşı pozisyon aldım. Ancak bu-
nun pek de yapılması taraftarı değilim.
Bu tipteki işlemler diğerlerine göre daha mı az başarı sağIı.

yor?
Genelde, evet ama yine de ara srra 60p'ten açığa şeker satan biri-
nin - ben - müthiş hikayesini duyabilirsiniz. (l974 yrlınrn Kasım
ayında 66A, o|an şeker fiyatlan, yedi aylık bir süreden sonra dar-
madağın olup 12p'in altına düşmüştü. Şeker fiyatlarındaki 1p'lik
her bir düşüş sözleşme başına 1,120$ demektir. Dennis gibi bü-
yük bir trader, binlerce sözleşme alır satar.) Buna benzer on tane
olay geçmiştir başımdan. Fakat size bütiin dürüstlüğümle şunu
söylemek isterim ki sanrrım yaptığım bu tür işlemlerin çoğu kirlı
çıkmadr.
Şekeri açığa satış harika bir örnek, çünkü piyasanrn müthiş

yüksetdiği bir ortamda60 q.'te açrğa satmak büyük cesaret is,
ter. Olayı başka yönden ele alalım ve şeker fiyatlarının kuv,
vetli bir ayr piyasasrnda 50'e düştüğünü farzedelim; dünya_
daki her trend takip edici sistem kısa pozisyon alacaktır. Bu,
nunla birlikte, temel verilerin bir geçiş dönemi geçirdiği ve
şekerin piyasa fiyatınrn çuvalından biraz daha fazla olduğu
böyle bir durumda, istisnai birşey yapar mrydınrz?
Aslrnda, bu tip durumlarda daha faz|aparakaybettim. Çünkti si-

zi saf dışı bırakmak için piyasanın bütün yapmasr gereken IQ da-
ha düşmesidir. Şekerde 60Ç'te kısa pozisyona girip çok para ka-
zanırken, 6Ç'tenuzun pozisyona girip büyük zarar|ar ettiğimi bi-
lirim.
Böyle bir işlem yaptığınızda, yani piyasanrn daha fazla dü,

şecek yeri yok diyeiek dayanır mı yoksa havlu mu atarsı,
nız?
Havlu atarrm. Nereden bileceksiniz? Piyasa belki de be|ki 2Ç'te

hatta I Ç' te gidecektir.
Sanrrrm esas sorunlardan biri de, sürekli olarak uzun vadeli

sözleşmelerdeki primlerden feragat etmek. (Fiyatların dü-
şi§ gösterdiği bir piyasada, daha ileri tarihli sözleşmeler
Richard Dennis l33
prirnlidir. Örneğin şekerin Mayıs sözleşmesi 69, Temmuz
6.5ç ve Ekim 79 olabilir. Peşin fiyatlar sabit kalsa bile, Ekim
vadelileri, Mayıs ve Ekim arasrnda l,Ç kaybedebilir.)
Elbette, 3'te çıkıp 5'te geri giriyorsunuz ve sonra tekrar 3'e düşü-
yor.
Yoksa bu işte bu kadar risk olmazdı.
Doğru, Başka unsurlar olmadığında piyasanın genelde bir tarafa

doğru gideceği fikri bir hayaldir. Öyle olsaydı piyasa olrnazdı.
|973 yılında. soya fasulyesini birçok kişi 4$|dan açığa sattı, çün-
kü aynı şekerin 4ğ'in altına inmeyişi gibi, soya fasulyesi de
4$'dan yukarı çıkamryordu. Ne var ki fiyatlar daha sonra yüksel-
mekle kalmadı, dört beş ay gibi kısa bir sürede 12.97$'a ulaştı.
Önemli olduğunu düşündüğüm başka bir nokta daha var: Bor-
sada hiç umulmadık şeyleri - aşın uç noktadaki olayları - bekle-
melisiniz. Piyasanın neler getirebileceğini düşünürken sizi sınır-
layacak dar yaklaşımlar içine girmeyin. Borsada bulunduğum
için, yaklaşık yirmi yıl sonunda aldığım bir ders varsa, o da her
an beklenmpyen ve imkansız görünen şeylerin olabileceğidir.
Öyleyse geçmişe çok bağlı olmamak gerek.
Doğru.
Yine de birçok kuralın temeli geçmişe dayanıyor. Burada

bir çelişki var mı?
Hayır çünkü iyi bir trend takip edici sistem, trendin de

y_ok,
Sum
yacaktır. 197 2 y ılında soya fasulyesini incelemi§
yasa ne zama1.sOp'lik bir artış gösterse, pozisyondan çıkardınız.
Çünkü piyasa asla bundan dahafazla inmemiş veya çıkmamıştı.
Ne var ki bu da yanlış bir karar olurdu, çünkü piyasa bu sefer 8 $
yükseldi. Yine de iyi bir trend takip edici sistem, bu hareketin bü-
yük bir çoğunluğunda sizi pozisyonda tutacaktır.
Yani piyasanın durumunu geçmişteki olaylara dayanarak

sınırlamak istemiyor musunuz?
Doğru. Doğru yaklaşım, "Bu formasyon fiyatlann şuraya kadar

çıkrp oradan dahafazla gidemeyeceğini gösteriyor;" yerine, "Bu
formasyon yukarıyı, şu da aşağıyı gösteriyor," ğiyebilmektir .
Bir sisteme göre işlem yaptığnız zaman, bunun geçmişte

başarıh olduğu test edilmiş versiyonuna göre mi hareket
edersiniz yoksa başka faktörleri de göz önüne alır mrsınız?
Nasıl işlem yapılacağına karar verirken karşılaşılan en güç so-

runlardan biri, de veri tabanına göre optimal olan şeye uyum
sağlamak ya da yeni bir noktadan başlangıç yapmak arasında
seçim yapmaktır. Bilerek optimal parametre setinin haricinde
(geçmişteki en iyi performansa sahip sistem versiyonu) başka
bir setle işlem yapabilirsiniz, çünkü geleceğin geçmişten farklı
olacağını düşünürsünüz. Tanrmı itibariyle, başka herhangi bir
parametre setİnİn geçmİştekİ performansr optİmal sete göre da-
ha kötü olacaktır. Ancak performanslar arasrndaki fark sadece
VoI0 ise, geçmişteki verilerle ölçülen alt optimal setin ilerisi
için daha uygun olacağını düşünüyorsanız,%ol}'lıkbu farka de-
ğebilir.
Şimdi başkalarrnı yönettiğinize göre, çok küçük bir trader

iken, zaman içinde çok büyük bir trader oldunuz. Verilen
emirlerin büyürrlüğü §9T;1ı bpyqtlarda iş!9g"y1-
"!TFl_ "Egyıi[.
pınca başanlı olmak daha mı zorlaşıyor?
Belli bir seviyede bu bir sorun. Çok faz|auzak olmamakla bera-

beı henüz o noktaya geldiğimizi düşünmüyorum. Sanınm şu an-
ki kapasitemizin üç katrna çıkarsak böyle bir duruma gelebiliriz.
Richard Dennis 135
Şu anda müşteri fonumuzda yaklaşık l20 milyon Dolar var,
Yani henüz duvara çarpma ıiöktğ§ına gelmediıİİİ?
Hayır.
Bunun nedeni birçok farkh yaklaşımdan yararlıanmaruzdan

dolayı bütün emirlerin bir noktada toplanmaması mr?
Evet. Çeşitliliği düşünmek zorundasınız, çünkü bütiin kararların

dayandığı tek bir kişi veya tek bir yöntem varsa, bu kadaı büyük
miktaılan ble alamazsınız. Fakat farklı strağiler kullanırsanız
ve çeşitli karar mercileri bulunuyorsa, herhangi büyiik bir sorun-
la karşılaşmadan, yüzlerce milyon Dolar'ı yönetebilirsiniz.
Kendi eğtim programınrzı oluşturmanın özel bir nedeni ,

karar alma sürecine çeşitlilik katmaya çalışmak gibi , var
mıydı?
Ashnda bu şekilde düşünmedik, ama bir şekilde bize avantaj sağ-

|adı, Zaten,yetiştirdiğimiz trader'lardan bazılarrnı müşteri fonla-
rını y önetmek izer e pazaı|ay acağız,
İ§lemlerinizde "kayma" bir sorun teşkil ediyor mu? (Kay,

ma, sistem tradingde bilgisayarın işaret ettiği kuramsal po,
zisyona giriş fıyatlarıyla gerçek hayatta pozisyona giriş fl,
yatları arasrndaki farkhr.)
Hayır. Bir sistem dahilinde işlemin maliyetini çıkartırken çok

gerçekçi tahminler yapmaya çalışıyoruz, Kendi broker'lanmz
olOuğuiçln belli bir oranda maliyeti de düşürüyoruz.
İşl-"_gp!§--eyp ___ikj hafta şonpa z arar edlyglşpıl, \pş!ı!i\§ tıa;

ta yapıyo§gggzdgrekli.. Hatta ne zarar ne de kAr durumunday-
trlZSileve olayın üzerin
ta yapıyorsunuz demektir.
Bir pozisyona girdiğn iz zaman azami risk noktasrnı tanrmlr-

yor musunuz?
Her zaman en kötü durumu belirleyen bir noktanız olmalıdır. Bu-

na gelindiğini anladığın|z zaman yapmarflz gereken tek şey, he-
men o durumdan uzaklaşmaktır.
Genel anlamda kendi kendini eğiten bir trader m§rnız yoksa

diğer trader'lardan da aldığınız önemli dersler oldu mu?
Kendi kendimi eğittiğimi söyleyebilirim. İlginç olan şey ise tra-

ding hakkında çok az y ay|nınbulunmasıdır.
Trading'le ilgilenenlere önereceğiniz bir kitap var mı?
Sanırrm Edwin Lefevre tarafindan yazılan "Bir Borsa Speküla-

törünün Anıları"* (efsaneleşmiş bir hisse senedi trader'r olan
Jesse Livermore'un yan roman şeklindeki ünlü biyografisi) adlı
kitap ilginçtir ve trading duygusunu çok iyi yakalamıştır, kitap
bundan altmışbeş yıl önce yazılmıştır,
Herhangi bir meslek s[rtnı deşifre qtmeden, önerebileceği-

niz önemli işlem stratejileri var mr?
Eninde sonunda işlem yapmamızı sağlayan ana unsur, piyasanın

bir trend içerisinde olmasıdtr. Bu çok anlaşılır bir fikirdir. Tutaı-h
olmak ve her zaman böyle davranmaya dikkat etmek, trendi ta-
nırnlamak için kullandığınız birtakım özel niteliklerden çok daha
*Bu kitap, aynı adla Scata YayıncıIık
tarartndan, Ocak 1998'te yayın-
lanmıştır.
Richard Dennis 137
önemlidir. pozisyona girmek için kullandığınız yöntem her ne
olürsa olsun, en önemli şey, büyük bir trend olduğu zamanyakla-
şımrzm bu trende girmenizi garanti edecek şekilde olmasıdİr.
Basit bir sistem kullanılarak bir trend kolayca tarif editebi-

lir. Sizin trendi tanrmlamak için aradığınız özel bir
şey var
mı?
Hayır. Şayet bir trendin oluştuğunu görürsem, o trende girmem

gerektiğini düşünürüm. sorun, piyasanın gelişmelere neden olan
haberlere karşı nasıl bir tepki oluşturduğunu görmeme bağlı ola-
rak, pozisyona erken mi yoksa geç mi girmedir. Piyasa, yUtsel
me göstermesi gereken zaman yükseliyorsa, başta alım yapabili-
rim. Ancak yükselmesi gereken bir zamandadüşüş gösteriyorsa,
o zaman trendin iyice belli olmasınr beklerim.
Piyasalar arasında ne kadar ortak yön vardrr? Soya fasulye-

si piyasasrnrn davranışr, bono piyasasrnınkine benzer mi
yoksa her piyasanın kendine özgü kişiliği mi vardır?
Piyasanın adını bilmeden işlem yapabilirim,
Yani, farklı piyasalardaki oluşumlar birbirine çok benzer

diyorsunuz.
Evet. Bizim yaptığımız araştırmada, eğer bir sistem hem bonolar

hem de soya fasulyesi için işe yaramıyorsa, onu kullanmayız.
Hisse senedi piyasasınn bir istisna olduğunu söyleyebilir mi-

siniz? Yani, hisse senedi piyasası da diğer piyasalar gibi mi-
dir yoksa kendine has bir davranış şekii mi vardır?
Sanrnm, farklı bir piyasa.
Bunun nedeni nedir?

Bireysel hisse senetleri üzerinde yaptlğlm ııraştlrrna, bu piyasa-

daki fiyat dalgalanmalarının emtia piyasaslna göre neredeyse
rastgele oluştuğunu gösteriyor. Bu da emtiaların trend
yapmaya
yutli'r" olduğunu ve hisse senetlerinin ise tesadüfi oluşmlara uy_
gun olduğunu gösterir.
Başka bir deyişle bu piyasada emtia piyasasındaki gibi bir

bitgi akışı yoktur.
Hisse senedi başına rastgele hareket formasyonundan çıkıp bir

trendyaratmalaniçinyeterikadartemelbilgiolmadığınainaru-
yo*-. Emtialara gelince, hisse senetlerinin miktarı kadar emtia
yok ki.
ye açIk
Emtia piyasalarında teknik bilgi temelde fiyat, hacim
porlsyor,İu srnrrlrür. Hisse senedi endekslerinde çok daha
iazla bilgi mevcut otduğu için _ artanlar/ di§enler oranlan,
,çeşitli hisse senedi
çeşitli pİy"., davranışr göstergeleri,
ğ."pır, arasındaki ilişkiter, vs. _ yeteri kadar bilgiişe
kullan,
büyük
-rükl".,.rdan, sıradan trend izleme sistemleri
bir dezavantajla mı başlar?
Bunun dezavantaj olduğundan pek emin değilim, Girdiler - bi-

reysel hisse senetler! çoğunlukla rastgele olduğu için sanınm
dizavantaj, hisse senedi endekslerinin yeteri kadar belirgin
trendler geliştiremeyecek kadar gelişigüzel oluşudur,
Son günlerde program trading'ine karşı yapılan saldırılar

haklcındaki görüşlerin nelerdir ?
utanmalıdırlar,
Şikayet eden kişiler kendilerinden
Finansman çevrelerinde bulunan kişilerden mi bahsediyor,

sunuz?
Richard Dennis l39
Evet. Bu kişiler, şikayet ettikleri şeyin ne kadar anlamsız olduğu-
nu anlayacak kadar gelişmiş bir kafaya sahip olmalılaı.
Duşen bir piyasa için, program trading'ini kolay bir gunü

keçisi olarak mı görüyorsunuz?
Elbette. Hem kendiniz hem de müşterileriniz adına berbat bir iş

yaptığınızda, bu çok iyi bir bahanedir. İddia, program tra-
der'lannın hisse senedi piyasasında hisse senetlerine yatınrn ya-
pan kişilerin cebindeki parayı aldıklan şeklindedir. Hiçbir şey
gerçekten bu kadar uzak olamaz. Program trading, hisse senedi
piyasasında biraz kıpırdanmaya neden olabilir, ancak bu sistema-
tik bir şekilde olmaz. Şayet program trading, fiyatların yüksel-
mesine veya düşmesine neden oluyorsa, bu değer yatınmcısı için
düa iyi imkanlar sağlar. Doğal olarak bu, değer yatırımclsl gibi
dawanan ancak gerçekte trader olan kişiler için iyi olmayacaktır.
Zarar ettiğiniz bir dönemde ne yaparsınız?
Pozisyonumu sınırlanm. Gerçekten çok kötiiyse, stop olur ve o
Bazen birkaç günlüğüne piyasalardan uzaklaşmak istiyor

musunuz?
Genelde, bunu bir veya iki gün için istiyorsunuz, çünkti bir süre
de olsa nefes alrnaya ihtiyaç duyuyorsunuz. Bu aynen bir beyz-
bol oyuncusunun topu atmasrna benzer. Oyuncu topu atmadan
örice en azından bir saniye için durmak zorundadır. Benim yap
maya çalıştığım da bu, biraz ara vermek. Bu _sadece bir günlük
olabilir.
'
Piyesııtathakhıddyfİ$ıi,oleü öh büyük iehıİgi nedir?
Piyasalara bir anlam verTne uğraşısı.

Teknik analizle ilgili olanı nedir?
Teknik unsurların temeller kadar önemli olmadığı düşüncesi,
Çalışmalarlna saygr duyduğunuz analistler var

mr?
Birçok. Örneğin, Zw eig,
Borsa dışında çalışan analistlerin çalışmalarını bir işlem

için bir girdi olarak görüyor musunuz?
Hayır. Eğitim verdiğimiz kişilere, eğitim esnasrnda hipotez tar_

zında bir soru sorardık: Farzedin ki piyasalar hakkında bildiğiniz
,,allm,, yapmanlzl gerektiriyor. Sonra, borsa salonu_
herşey sizin
n uryo.rrrruz ve benim bir satış işlemi yaptığımı söylüyorlar.
rlangisini yapardınız? (a) satın alırım, (b) kısa pozisyona gire-
rim, (c) hiçbiİ şey yapmam. Sonunda (a) şıkkının doğru olduğu-
nu anlamıyorlarsa _ piyasayla ilgili kararlarını kendilerinin al_
ması gerekir - bu programauymuyorlar demektir,
Neden başka kişilerin paralarrnr yönetiyorsunuz? Kendi

adrnıza yaptığınız işlerde çok başarılrsmrz, ,
Bunun büyük bir avantajı vardır: İdare edilen para risksiz olaılk
potansiyeik6r getirir. on yıldan beri insanlar bana bütün bu risk_
i*rden yorulmadın mı diye sorarlar. Bu işten yorulmam gerekti_
neden bahsettiklerini
ğini mi düşünmeliyim? çok uzun bir süre
bile anlamadım. Ancak şu noktada riskin azaltılmaslnın değerini
anladrğımı itiraf ediyorum. Daha küçük işlemler yapabilirdim ve
daha İzkazanıp, daha az riske girebilirdim. Öte yandan söz ko_
nusu olan müşiri parasıysa, bunu k6n artırmak ve riskimi düşük
tutmak için kullanırım. Bu şekilde daha iyi imkanlar sağlanmış
oluyor.
Richard Dennis 141
Daha sonra yapllan bir röportajda Dennis fikrini değiştirdi, muh-

temelen halka açık fonlanndan ettiği büyük zararln bu kararda
etkisi olmuştur. Dennis kendini yavaş yavaş para yönetimi işin-
den soyutlamaya karar verdi ve şöyle dedi: "Sanınm elde ettiği-
niz sonuç katlandığınız srkıntılara değmiyor. Ödenen bedel mad.
di değil, psikolojik," Bundan sonraki görüşmeler ikinci röportaj-
da yapılmıştır.
Biliyorum, bu bayıldığınız bir konu değil ama sormak zo-

rundayım. Yönettiğiniz halka açık fonlardan bir kısmı 1988
Nisanı'nda battı. Bunun nedeni, otomatik olarak VoS0'likza-
rarr durdurma noktasrna ulaşmalan mıydı?
Aslında, trading'i kestiğimiz zamafl Vo49'ıın tam altındaydıldr.

Otomatik stop noktasını harekete geçirmektense, büttin pozis-
yonlan likidite ettik.
Bu deneyiminize dayanarak, gelecekte daha farklı davranrr

mrsrnız?
Durumumu biraz daha hrzlı sınırlardtm, ama işlemler yine aynı

kalırdı. Biri bana şöyle dedi: "Piyasalarrn kötü olduğunu söylü-
yorsun. Yaptığının tam tersini yapıp çok parakazanabilindin; o
zaman piyasalar iyi olmaz mıydı?" Ona yapmak isteyeceğim son
şeyin, aksi bir pozisyonda yer almak olduğunu söyledim. Bu
uzun vadede srnırsrz para kaybetmek anlamrna gelir.
1987 Ekimindeki faiz oranlan piyasasrndaki kısa pozisyonu-

nuz en büyük kayrplarınızdan biri oldu. Hata nerede.ydi?
Kaybın büyük bir kısmrnın neden piyasanın kısa pozisyonumuzu

kapatmak için belirlediğimiz noktayı aralık yapıp geçerek çok
yukanda kapatması oldu. Örneğin 20 Ekim'de, normal olarak kı-
sa Eurodollar pozisyonumuzdan 40, 50 puan yukanda çıkacağı-
mLza, o gün piyasa 24O puandaha yüksek açıldı, Aniden, önlen-
mesi mümkün olmayan 190 puanlık bir kaymayla karşılaştık,
Eğer piyasa yine böyte çizgisinin dışına çıkarsa, pozisyonu-

nuzdan hemen çıkmayı düşünür müsünüz?
Elbette. Eğer hemen çıkmayı düşünmezseniz, başrnrz büyük

dertte demektir.
Uğradığınız bu büyük kayrpların piyasada oluşan değişik,

liklerle bir ilgisi olduğunu düşünüyor musunuz?
Bunu söylemek güç. Objektif olarak belirleyebileceğim tek un-

sur piyasalann yanlış kırılmalar (piyasanın bir sıkrşma ala-
,,rr,d"n çrkarak herkese bir al veya sat sinyali vermesinin ar_
dından hareketi devam ettirmeyerek, tekrar srkışma alanı_
na geri dönmesine yanlış krnlma denir.) yapmaeğilimidir,
yatıınlarda pıyasada görülen yanlış kırrlmaların nedeninin,

son beş on yrl içinde kompüterize trend izleme sistemlerinde
görülen aşırı artışla bir ilgisi olduğunu düşünüyor musunuz?
nlrçol< kişi aynı şeyi yapıp, birbirinin yoluna mr çıkıyor?
Evet, buna şüphe yok. Bu hiç de hoş olmayan bir şekilde, teknik
trading,in (ieknik analize dayanan) temel trading (temel anali_
ze dayanan) üzerindeki başarrsrnrn göstergesidir, Bunu hoş kar-
değerini dlişüren bir ba_
şılamiyorum, çünkü bu teknik trading,in
şarıdır.
Trend takip edici sistemlerin işe yaramadığ günleri görebi-

lece$mizi düşünüyor musunuz?
Trend takip edici sistemlerin artık işe yaı,amadığını kolayca gö_

rüp, anlayac ağımız günler gelecektir. O zaman sistem geliştir-
mek daha zor olacaktrr.
Richard Dennis l43
Öyleyse, daha önce kullandığınız yaklaşımlar hale aynı şe,
kilde işe yarayabilir mi?
Aslında, bana göre soruna doğru şekilde yaklaşırsanız, piyasada

trendi izleyen daha birçok trader olduğu gerçeği sizin avantajını-
za işleyebilir. Çok aynntıya inemiyorum, çünkü eğer haklıysak
bu çok önemli bir bilgidir. Başanh olmak istiyorsanız, her zaman
herkesin bir adım önünde olmanrz gerekir.
Sanırrm bu sorun üzerinde çalışmaya, 1987'nin sonunda or_

taya çıkan performans sorununuzdan çok daha önce başla,
ünrz.
Bu doğru. Geçen on yıl boyunca, trendi izleme yaklaşımı insan-

larda sürü içgüdüsü şeklinde görüldü. Bu problem üzerinde uzun
zamaııdıt düşünüyorduk. Sorunu çözerken esas kavramı yakala-
mak çözümün yansma ulaşmak demektir. Olayın özünü yakala-
mak için doğru sorulan sormak yıllarımızı aldı.
Tatmin edici olarak gördüğünüz bir sonuca ne zaman ulaştı,

nız?
İlginçtir ki, halka açık fonlan yönetme işini bıraktığ ım|z z:ıman,
larda.
Ayrıntrya inmeyeceğinizi biliyorum ama yanlış lrırılmalara

karş getirdiğiniz çözümün daha kısa vadeli olduğunu ve
böylece bıı tip durumlara daha hızlı ınüdahale edebileceğini,
zi mi düşünüyorzunuz?
İşin sım, trading tarzınızabağlı olarak dayanabitrdiğiniz kadarkı-

sa veya uzun vadeli hareket etmektir. Trendi takip eden kişilerin
çoğü orta vade1,1e"ilgi'lenir. Eniyi strateji ortalarna olmaktan kur-
tulmaktır.
100 milyon Dolar'dan fazla paranın yönetimini elinizde bu-

lundurduğunuzu ye bunun kabaca 7o50'sini kaybettiğnizi -
şahsi kayıplarrnra katmıyorum- anlatırken, çok soğukkanlı
davranryorsunuz. Gerçekten böyle mi hissediyorsunuz? Bu-
nun duygusal bir boyutu yok mu?
Olmamasına çalışıyorum. Sonuçların etkisine kapılmak tama-

mıyla verimi azaltır. Trading'le ilgili kararlar mümkün olduğu
kadar duygusallıktan uzak alınmalıdır.
Evet ama bunu nasıl yapıyorsunuz?
Belli bir perspektif sahibi olmanrz gerekir. Hayatta tradingden

başka şeyler de var. Aynca, duygusal çöküntii, yaptığın işte ken-
dine olan güveni sarsar. Bundan kaçınmaya çalışınm çünkü kısa
vadeli çözümler üzerinde odaklanmak, yanlış yöne gitmektir.
Yani duygularrnızı bastırabiliyorsunuz?
Evet ama öte taraftan, işler yolunda gittiği zamarıbile fazla duy-
gusallaşmamaya çalışıyorum. Dengeyi kurmak çok güç. İşler yo-
lundayken kendinizi çok iyi hissediyorsanız, durum tersine dö-
nünce de, kaçınılmaz bir biçimde, çok kötti hissediyorsunuz. Bu
gerçeği üç yıl trading yaptıktan sonra farkettim, ama bu işi yirmi
yıl yaptıktan sonra, sizi çıldırtacak ya da işe belli bir perspektif-
ten bakmayı öğreneceksiniz.
Yirmi yıl sonra iş kolaylaşıyor mu?
Öyle olması gerekmiyor (gülüyor). Belli bir perspektiften bak-

mak kolaylaşıyor ama herkesin zaman içinde bu baskının altın-
dan kalkma gücü azalıyor. Trader olmak aynen boksör olmaya
benziyor. Piyasa her an, her
lr. I rrTnl Vlloan Sonra Dlraz lyorsunuz.
'-*+:.
Richard Dennis 145
Diğer trader'Iara, zarar ettikleri dönemlerde soğukkanlıhkl
larınr korumaları içİn herhangi bir öneride bulunür musu-
nluz? ,l]
Bu biraz golf oynamayabenzer: Kottl bir atış yaptıktan sonra so-

panızı etrafa savurabİlİrsİnİz ama bİr dahakİ atışı yaparken başı-
nrzı önünüze eğip, topa konsantre olmalrsınız.
Trading kararları alırken ekonomik büyüme,,enilasyon ve

Dolar'Ia ilgili olarak, uzun vade senaryolardan yararlanıyor
musunuz?
Kafamda oluştıırduğum birtakım tablolar vardır, ama işlem ya-

parken bunlan kullanmamaya çalışırım. Benim için trading, hiç-
birşeye bağlı olmayan, zarlara göre,biraz da olsa kazanacağınızı
düşündüğünüz bir bahse girmek gibi birşeydir; ,çünkii piyasa
hakkında bazı istatistiksel bilgilere sahipsinizdir. Uzun vadeli se-
naryolar doğru veya yanlış olabilir. Ancak doğru olsa bile, her-
hangi bağımsız bir işlenr üzerinde çok etkisi olduğu konusunda
iknaolmuş değilim,
Dolar'rn çok büyük düşüş göstereceğini bilseniz dahi sanı-

rrm bu sizin temel trading yapma şeklinizi değiştirmez.
Değiştirmez diyeceğim ama geçmişte mutlaka etkilemiştir. Ya-

pabileceğiniz en kötü şey, bir k6r firsatını kaçırmaktır (gerekti-
ğinde zararınızabir nokta koyacak kadar disiplinli olduğunuzu
varsayarsak). Gördüğünüz gibi, uzun vadeli katı yaklaşımlarını-
zın birçoğu hata yapmanıza neden olur, Örneğin Dolar'ın düşece-
ğine inanıp da bundan dolayı bir alış sinyalini dikkate almazsam,
çok büyük bir k6n tehlikeye atmrş olurum. Haklı çıkarsam ka-
zancımne olur? Küçük bir kaybı önlemiş olurum. Bundan dolayı
risk/kazanç yaklaşımlarının hepsi benim yaptığım ttirdeki tra-
ding için geçerli değildir.
Uzun süredir piyasada bulunan bir gözlemci olarak, uyarı

mahiyetinde, gelecek yıllara şekil verecek büyük trendlerin
ne olabileceğini di§ünüyorsunuz?
İddiaya girerim ki 1990'lann sonunda enflasyonda rekor düzey-

lere ulaşacağız. (Bu görüşme 1988'lerin ortasında gerçekleştiril-
miştir.)
Bu enflasyonun arkasrndaki güç ne olacaktır?
Bu güç, oluşan büyük ekonomik durgunluğu önlemeye çalışır-

ken ortaya çıkacaktır. İktisadi durgunluğa, yatınmcılann borç
araçlarrnı satın almak için gittikçe daha yfüsek seviyelerde ger-
çek faiz oranları talep etmelerinden kaynaklanan federal bütçe
açığı neden olacaktır. Hükümet ise ekonomik durgunluğu önle-
mek için ekonomiyi ateşleyecektir ki bu sonuç itibarıyla işe yara-
mayacak bir taktiktir.
Başka bir deyişle, ekonomik durgunluk endişesi, para piya-

salarında çok büyük bir rahatlamaya yol açıp enflasyonla mı
sonuçlanacak?
Maalesef evet. Bu çok cumhuriyetçi bir fikir ama sanlnm doğru.

Hoşunuza gitse de gitmese de, finansman piyasaları muhafaza-
kar kişilerin elindedir. Hükümete ve ticari hayata serTnaye sağla-
yan kişiler, para piyasalanndaki rahatlamayı ekonomik durgun-
luğa çözüm olarak görmezler.
Bütçe açığının sonuç itibarıyla ekonomiyi sarsacak saatli bir

bomba gibi olduğunu mu söylüyorsunuz?
Kesinlikle. Bu, şu anda bir sorun oluşturTnuyorsa, bundan sonra

da oluşturmaz diye düşünüyoruz. Hayatımrzda süreklilik bekle-
riz, ama ekonomide ve bilhassa piyasalarda süreksizlik sürekli
likten daha süreklidir.
Richard Dennis t47
b
Daha sonra insanlar, bütçe açığr olan yıla bakıp, "Durum bu
F
kadar kötü oiamaz, ekonomi güçlü" derler ve birgün uyı-
nıp..
Bu evinizin temelinde divik olması gibi birşeydir. Bunlar evin

çok büyük bir l<rsmını harap edene ve ev çökene kadar farkedil-
mez|er. Bence kimse, herşeyin mahvolduğu ortaya çıkana kadar
bekleyecek boyutta bir rahatlığa süip olmamahdır.
Farzedelim ki siz başkansınu ve değşikliklere karar verebi.

liyorsunuz; yapacağınız ilk değişiklik bütçe açığryla mı ilgili
olurdu?
Evet. Keynesyenizm (istihdamı arthrma amaç!ı hükümet prog-

ramlannrn desteklenmesi) bayrağını taşıyacak ilk kişiler demok-
ratlar olacağrndan, bu onlar için özellikle önemlidir. Bunun müt-
hiş bir kuram olduğunu kabul etmek gerek. Ancak gerçek hayatta
uygulaması yoktur.
Keynes'in, ekonominin güçIü olduğu zamanlarda bütçe açık-

larını kullanmayr denediğini hiç sanmryorum.
Hayır, bu doğru. Kendisi, bütçe açıklarının karşıt-döngüsü olan

bütçe fazlalıklarını önermiştir. Durum iyi olduğu zamanfazlalık-
lar; kötii olduğu zamafl bütçe açığı. Sorun, bizim denklemin sa-
dece bir tarafına sahip olmamızdır ki bunun sebebi de politik gi-
rişimin, durumun iyi olduğu zamanlarda faz|alık yaratacak kuv-
vette olmadığıdır. Gerçekten yapmamz gereken şey, Keyneysen
ekonominin kolay para elde etme, aşırı harcama ve aşrrr tüketim
için sadece bir büane olduğunu kabul etmektir. Şunu kabul et-
memiz gerekir ki hükümet borca alışm§tr ve tüm bütçe açığına
dayah harcama kavramı hatalıdır.
Yani Keynes ekonomisinden değit uygulandığı hatiyte Key.

nesyenizmden bahsediyoruz, öyle mi ?
Kuram iyi, ancak gerçek hayatta işlemez. Bundan dolayı kulla-

ntlmaması iyi olur. Bunun ötesinde Keynesyen ekonomi, aşırı ta-
samıf ve düşük ttiketim sorununun çözümüydü ve bizi Büyük
Buhran'dan çıkarabilecek kadar iyi bir çözümdü. Ancak günü-
müzde sorun bunun tam tersİdİr: Az tasamıf ve aşın tüketİm.
Keynesyenizm politik olarak makul görünse de,,günümüzün so-
runu geçmişin tam tersi olduğr için farklı çözüm gerekmektedir.
Zamana uyabilecek mantıklı bir ekonomik kuram var mı-

dır?
Bütçe açığına dayanan harcamalardan vazgeçmemiz gerekiyor.

Uygun bir şekilde, bütçe açığından kurtulmamrz gerekir ve fede-
ral hükümet eyaletlerin yaptığı gibi bütçesini dengelemek zorun-
dadır. Bu noktada, Milton Friedman'rn büyüme unsuruna göre
ayarlanmrş sabit para arzı önerisinin değerlendirilmesi muhteme-
len iyi bir fikir olabilir.
Deneyimi olmayan bir trader'a ne gibi önerilerde bulunursu-

nuz?
Yaptığınız işlemler küçük olsun. Çünkii bu dönem hayatınızrn

hiçbir döneminde olmayacağınız kadar kötü olduğunuz bir dö-
nemdir. Hatalannızdan ders alın. Sermayenizde günden güne
oluşan dalgalanmalaı sizi yanıltmasrn. Tek bir işlemden çıkan
rastgele sonuca bakmaktansa, yaptığınız işin doğru olup olmadı-
ğına bakın.
Dennis, tüm zamanrnı politikaya ayırmak üzere trading'den ayrı-

lacağını açıklayınca, bazı sorular sormak için telefon açtım. Te-
lefonda görüştüğüm yardlmcısı sorulan aldı. Birkaç gün sonra,
Dennis'in cevaplarrnr aldım. Sorular ve cevaplar şu şekildedir:
AyrıImadan önceki son yılrnrzda, fonlarrnrza yatrnm yapan
kişiler kazançlı çıkmadı. Bir yatırımcr, para yöneticisi ola-
Richard Dennis l49
rak ilk gününüzde fonunuza iştirak edip son gününüze ka-

dar parasrnr fonda tutsaydı ne kazanırdı?
Hesaplar kapandığın{a konulan her 1,000$, 3,833$ değerine ula-

şırdı. (tsu yaklaşık olmak yıllıık VoL1'|ik birleşik k6r demektir.
Yani serrnayenin bir yıl önce ulaştığı en üst noktanın iki katından
fazla olmalıdır.)
Hakkrnızda söyldnenlere görd, en ğon"trading yaptığınız yıl-

dar,net közancinızrn büyük bir kısmını kaybetmişsiniz.,Bu
haberler doğru mu yoksa abartılryor mu? !
Piyasalarda kazandığım paranrn yaklaşft 7o10'unu kaybettim.

Bunu net kazancımdaki yüzdeyle ölçmek isterseniz, yıllarca yap-
tığım yardrmlardan ve politik bağışlarımdan dolayı, doğalolarak
rakam çok,daha büyüyecektir.
Geçen yıt içindeki başarrsrz işlemler, aldığnız ayrılma ka-

rarııu çabuklaştırdr mı?
Hayrr, bu beni etkilemedi.
Gerçekten borsadan ayrıldınız mr yoksa birtakım ufak tefek

işIernler yapıyor musunuz ?
Tamamıyla ayrıldım.
,!

Richard Dennis günümüzün efsaneleşmiş emtia trader'lanndan
biridir. Kendisi öyle bir trader'dı ki, piyasanın en düşiik olduğu
zamanlarda büyük uzun pozisyonlara ve en yüksek olduğu za-
manlarda büyük kısa pozisyonlara girebilirdi. Dennis'in, piyasa-
daki büyük dönüş noktalarını tespit edebilme kabiliyetini azrm-
saması ilginçtir. Kendisi bu tip işlemlerin başansrna katkısının
fazla olmadığını iddia etmektedir.
Dennis'e söre vapılan en büyük hatalardan biri, büyük bir ka- - İ
-'-
+
zanç elde etme şansını kaçırmak!ır. Kendl tahmrnrne gore, eloe

İ
l
7o 5' \nden kaynaklanmakta-
;
dır. Bu ttirde birkaç k6r şansını kaçırmanız, performansınızı çok
--_
olumsuz bir yönde etkiliyebilir. Buna ek olarak, piyasada fikri

sabit olarak sadece bir yönü savunmaktan vazgeçmelisiniz, çün-
kü bu kolayca büyük bir trendi kaçırmanrza neden olabilir.
Dennis'in verdiği önemli öğütlerden biri de şudur: Trading'i
en az düşünmek istediğiniz zarrıanhf :z&ıat ettiğiniz dönemler-
trading üzerinde özellikle en çok odaklanmanız gereken zaman-
lardır. }
t
f
PaulTudorIones
Agresif TradingSanan
l987 Ekim ayı, dünya çapındaki hisse senedi piyasalannda |929

yılıyla rekabet edercesine bir çöküşe tanıklık ettiği için birçok
yatrnmcr açısından felaket bir yıl olmuştur. Aynı ay içinde, Paul
Tudor Jones tarafindan yönetilen Tudor Futures Fonlan, inanıl-
maz bir şekilde Vo62'likbir kir sağlamıştır. Jones her zaman ön-
cü bir trader olmuştur. Trading tarzı değişiktir ve performansı di-
ğer trader'larınki ile bir korelasyon göstermez. Belki de
en önem-
lisi, birçoğunun imkansız olarak gördüğü şeyleri gerçekleştirme-
sidir: Çok düşük selmaye kaynakları kullanarak beş tane ardıl, üç
basamaklr k6r yılını birleştirmiştir. (Nasıl bir yorum yapmalı bil-
miyorum; 1 986'da Paul'un fonu 7o99.Z1ıikbir kazanç sağlaü.)
John denediği her büyük girişimde başanh oldu. Borsada işe
broker olarak başladı ve ikinci yılında komisyonlardan 1 milyon
Dolar kazandı. 1980 güzünde, Jones bağımsız bir borsa üyesi
olarak New York Pamuk Borsası'na girdi. Yine aynı şekilde çok
başanlı oldu ve birkaç yıl içinde milyonlarca Dolar kazandı. Ger-
çektaı insant etkileyen başansının nedeni, kazandıklannın mik-
tarı değil, tutarlı performansıydı: Üçbuçuk yıllık borsa üyeliği sı-
rasrnda, zarar ettiği dönem sadece bir aydı.
1984 yılında, krsmen srkıntıdan, kısmen de sesini"kaybetme
korkusundan -bu seans salonu trader'lan için mesleki bir tehlike-
dir- dolayı yeni bir girişim uğrun4 başanh olduğu işini bıraktı:
Para yönetimi. 1984 Eylülü'nde Tudor Futures Fonu 1.5 milyon
Dolar ile işe başladı. 1988 Ekimi'nin sonunda, fona yatrnlan her
bir 1,000$, 17,482$ değerindeydi, ki bu arada yönetilen toplam
para 330 milyon Dolara çıkmıştı. Aslında, yönetimini ilstıenaigı
para miktarı daha fazla olabilirdi, ancak Jones 1987 Ekimi'nde
yeni yatınm fonlannın kabulünü durdurdu ve aynca o zamandan
itibaren nakit ödemeler yaptı.
Döngülere inanıyorsanız - Jones gibi - sanki yeni bir kariyer
değişikliği yapacakmış gibi gözüküyor. Ne gibi müthiş bir baş-
langıç yapabileceğini önceden kestirmek güç.
Jones adeta birtakım zıtlıkların birleşimi. Özel bir
şöyleşi sı-
rasında çok rahat davranrrken, trader olarak emirler verdiği sıra-
da bir talim çavuşunun vahşiliğiyle bağırabiliyor. Halkın gözün-
deki imajı kabadayı ve egoist, ancak birebir görüşt[iğünijz z,aman
uyumlu ve mütevazi olduğunu görüyorsunuz. Medya genellikle
yaşam tarzinın gözebatan yanlannı abartıyor - Chesapeake koyu
malikanesi, 7,000 dönümlük özel doğal hayatı koruma alanı, gü-
zel kadınlar, şık restorantlar - ancak o yoksullara yardım etmeyi
ikinci uğraşı yapmıştır.
Jones, Brooklyn'in çok yoksul bir kesiminde yaşayan 85 ilko-
kul mezununun üniversite eğitimini finanse etmek amacıyla bir
fon kurarak, New York'lu iş adamı Eugene Lang'in yaptığını
yapmıştrr. Olay sadece parasal yardım sağlamak değildir; Jones
her hafta bu çocuklarla buluşarak yakın ilgi göstermiştir. Yakın-
larda ise bağışlarla bütçesi 5 milyon Dolar'a ulaşan Robin Hood
fonunu kurmuştur. Bu organizasyon adına uygun bir
şekilde,
zenginlerden topladığı parayı fakirler için çalışan özel gruplara
ve şüıslara vermektedir.
Jones röportajı, hisse senedi endeksleri hariç, tiim vadeli piya-
salann kapalı olduğu bir saat olan, öğleden sonra 3:15 olarak
ayarladı. Sadece bir tek piyasaaçık olmasına rağmen, S&P vade-
li hisse senedi endeksi sözleşmesinin kendisinin önemli trading
araçların&n biri olduğunu UİlOiglm için röportaja gerçekten za-
manrnda başlanacağı konusunda endişelerim vardı. Nitekim ya-
nına gittiğimde onu S&P oynarken buldum.
Hoparlörden bağırarak emirler vermesini bitirmesini bekle-
dim ve işini bölmek istemediğimi söyledim. ''Belki de borsa ka-
Paul Tudor Joııes 153
panana kadar röportajı ertelemeliyiz" şeklinde bir öneride bulun-

dum, "Sorun değil, başlayalım" dedi.
Daha sonra Jones'un o öğleden sonra sadece S&P işlemi yap:
madığı ortaya çıktı. Aynı zamanda hisse senedi piyasasında bek1
lenen çok büyük bir patlamaya hazırlık olatık devasa bir pozis-
yon inşa ediyordu. Jones'un emir verme şekli, bir tenisçinin bir
voleyi geri çevirişine benziyordu. (Tam 300'de al! Hadi, hadi,
hadi! Aldık mı? Konuş benle!) Yine de hem pozisyonu hem de
röportajı aynı anda götürebiliyordu.
Jones, borsada kendine yol gösteren ilk kişi olan, efsaneleş-
miş pamuk borsası trader'ı Eli Tullis'ten hayranlıkla bahseder.
Belki de Jones'u bu kadar etkileyen Tullis'in duygularını kontrol
etme konusundaki çelik iradesidir. Tullis'in, kendini ziyaret eden
kişilerle gayet kibar ve sakin bir şekilde konuşurken gözünü bile
kırpmadan ,aynı anda borsadaki pozisyonunun batmasrnı seyre-
dişini hatırlar.
Jones'un konuklannı karşılamasr, personeliyle konuşmasr ve
röportaja katılması, aynı anda da önemli bir pozisyonda S&P tra-
ding'i yapmasl, aynı özelliğe sahip olduğunu gösteriyor. O gün,
trading'in bittiği dakikalarda vadeli hisse senedi endekslerindeki
bir yükselme, Jones'un pozisyonunda 1 milyon Dolar'dan fazla
bir zararaneden oldu. Kendisi öyle sakindi ki piyasanın aleyhine
bir hareket içinde olduğunu, o gün kapanış fiyatlanna bakana ka-
dar farkedemedim.
İlk g<lrtlşmemizde röportajı tamamlayacak kadar vakit yoktu.
İki hafta sonra devamını getirdik. İkinci görüşmede dikkate de-
ğer iki nokta vardı. Birincisi, ilk görüşmemizde hisse senedi pi-
yasasıyla ilgili olarak çok güçlü bir şekilde fiyatlaırın düşeceği
beklentisi içindeydi ve kısa durumdaydı. Şimdi ise kısa vadeli
görüşü fiyatların ytikseleceği doğrultusunda değişmişti. Hisse
senedi piyasasrnrn, onun öngördüğü zaman zarfındave öngördü-
ğü fiyat seviyelerine düşmeye devam edememesi, piyasanın en
azından kısa vadede yükselişe geçeceği konusunda onu ikna etti.
İkinci görüşmemizde, "bu piyasa tükendi" diyerek görüşiinü
belirtti. Böyle kısa bir süre içinde fikirlerinde l80 derecelik bir
dönüş yapmasl, Jones'un trading başansınrn arkasındaki aşın es-

nekliğin bir örneğiydi, Başlangıçtaki pozisyonundan hemen çık-
makla kalmayıp kanıtlar ilk tümininin yanlış olduğunu gösterir
göstermez karşı tarafa geçmeyi kabullenebiliyordu. (Evet, bu fi-
kir değişikliği o pozisyonda para kazanmasını sağladı.)
İtin"irl, jones hisse s"n"di piyasası ve ekonomiyle ilgili pro-
jeksiyonlara karşı da aniden çok ihtiyatlı bir konum almıştı. His-
se senedi piyasasındaki ikinci büyük bir satış dalgasının - birinci
si 1987 Ekimi'ndeydi - bir ttir finansman Mc Carthyism'ine ne-
den olabileceğinden endişe duyuyordu. Aslında, bu tiir bir endi-
şenin tarihi bir nedeni vardrr: l930'lardaki senato duruşmasrnda,
komite üyeleri 1929 çöküşünden sorumlu olan hainleri bulmak
için o kadar umutsuzca çabalıyorlardr ki, fiyatların çökttiğü bir
dönemde uzun pozisyon tutan New York Hisse Senedi Borsası
çalışanlannı bile suçlu çıkardılar.
i
Önemli bir spekülatör ve ekonomik trend tahmincisi olan Jo-
nes, ilerde herhangi bir hükiimet günah keçisi avına çıktığında
kendisinin kolay bir hedef teşkil edeceğinden korkuyordu. Jones,
önemli bir hükümet yetkilisinden trading'iyle ilgili olarak bir te-
lefon alınca gerçekten heyecanlanmıştı. Olaya inanamadığından
sesi höli titriyordu ve açık vermemeye özellikle dikkat ederek,
"bu kişinin ne kadar üst düzey biri olduğunu tahmin edemezsin,"
dedi.
Jones yine samimi davranıyordu. Ancak ilk görüşmenin do-
ğallığı gitrniş, onun yerine neredeyse bir yere kaydedilmişçesine
verilen cevaplar gelmişti. Örneğin, trading stratejisiyle ilgili bir
soru sorduğumzamaıbunun cevabı önde koşma oiuyordu (bro-
ket'ın büyük bir rnüşteri emrinden önce kendi errırirıii verdiği ya-
sal oimayan bir uygulama). Bu cevap, gerçekten durumun ne ka-
dar saçma olduğunu gösteriyordu, çünkü Jones müşteri emirle-
riyle ilgilenmezdi. Büro arkadaşlarıyla bahse girip maçı satmak
için rüşvet aldığını inkar eden bir futbol meraklrsının yaptığı iş
ne kadar saçmaysa, bu da o kadar saçmaydı. Sanki Jones bu rö-
portajı belki de ileride farazi bir kongre duruşmasında kanıt ola-
rak kullanılabilecek bir açıklama yapmak için bir platform olarak
Paul Tudor Jones 155
kullanıyordu. Jones'un paranoyaya yakın bir ihtiyat içinde oldu-

ğunu düşündüm. Ama yine de gerçek bir ekonomik krizin "kötii
haberi verenlerin öldürülmesi"ne neden olabileceği beklentisi
bana çok da uzak gelmedi.
İlk olarak ne zaman trading'e ilgi duydunuz?
Üniversitedeyken, Richard Dennis hakkında okuduğum bir ma-

kale beni gerçekten çok etkiledi. Dennis'in dünyadaki en iyi işe
sahip olduğunu düşündüm. Trading yapmak için bir şansrm var-
dı, çünkü amcam Billy Dunavarıt çok başanlı bir pamuk trader'ı
idi. 1976'da okulu bitirdikten sonra, amcama gittim ve trader o1-
mam için bana yardım edip edemeyeceğini sordum. Beni New
Orleans'ta yaşayan meşhur bİr pamuk trader'r olan Elİ Tullİs'in
yanma gönderdi. Bana, "Tanldığım en iyi trader Eli'dir," dedi.
Eli'yi görmeye gittim ve o bana New York Pamuk Borsasr salo-
nunda bir iş önerisinde bulundu.
Amcanrz yerine niçin Eli için çalışmaya gittiniz?
Çünkü amcam pamuk ticaretinin nakit kısmıyla ilgileniyordu.

Oysa ben hemen bir trader olmak istiyordum.
Borsa salonunda ne kadar çaliştınız? Orada yaptığnız iş

neyü?
Herkes gibi ben de işe, borsa salonunda katip olarak başladım.

Aynca birçok aııalitik çalışma yaptım ve piyasanın nasıl işlediği-
ni anlamak için gözlemlerde bulundum. Altı ay kadar New
York'da katiplik yaptıktan sonra, Eli ile çalışmak için New Orle-
ans'adöndüm.
Eli'den trading hakkında çok şey öğrendiniz mi?

Kesinlikle. Eli ile beraber çahşmak müthiş bir deneyimdi. Bütün
piyasanın açık pozisyon sayısl sadece 30,000 iken 3,000 sözleş-
me büyüklüğünde pozisyonlara girerdi. Borsadaki hiçbir pamlık
trader'r ondan daha büyük hacimli işlem yapamazdı. Gerçekten
yanrnda olup bunları yaşamak gerekiyordu.
Nakit piyasa işleri karşılığında mı yoksa sadece spekülas,

yon mu yapıyordu?
Gerçek bir spekülatördü. İşin şaşırtıcı olan tarafi, borsa salonun-

da kendi broker'ını kullandığından herkes tam olarak pozisyonu-
nun ne olduğunu biliyordu. Onun ne yaptığını bilmek çok kolay-
dı. Eli'nin tavn "Kahretsin göze alacağrm" sloganıyla özetlenebi-
lir.
Yani eli açık oynuyordu?
kesinlikle. }
!
Ama sonuçta bu ona zarar vermiyordu. ]
Hayır, vermiyordu.
Bu bir istisna değil mi? Pozisyonunuzu saklamaya çalrşmaz

rnrsrnrz?
Ben çalışıyorum. Ama işin gerçeği, beş veya on yıldır borsa salo-
nunda işlem yapanlar benim ne yaptığımı biliyorlar. Herkes be-
nim ne zaman işlem yaptığımı bilir. Eli'den öğrendiğim şeyler-
den biri de şu: Sonuçta, piyasa nereye gidecekse oraya gider.
Yani pozisyonunuzu saklamanın önemli olmadığınr mı dü,

şünüyorsunuz?
Sanırrm önemli olan çaba göstermek. Ömeğin, 300'1ük sözleş-

melerin katlarıyla işlem yaptığım için benim emirlerimin okun-

ması özellikle kolay bir işti. Şimdi emirlerimi verirken bölüyo-
rum; bir broker'a 116 tane emir veriyorsam, diğerine l84 tane
emir veriyorum. Her salonda en azından dört tane broker'ım var,
Tullis'ten başka ne öğrendiniz?
Gördüğüm en firlama adamdı. Bana trading'in ne kadar rekabet

gerektiren bir iş olduğunu ve kıçıma bir tekme yediğimde nasıl
bununla baş etmem gerektiğini öğretti. Ne kadar kontrol etmeye
anormal inişler ve çı-
çalrşrrsanız çalrşrn, borsada manevi açıdan
kışlar yaşarsınız.
Bu kişilik geliştirme kursuna benziyor. Trading ile ilgili özel

inceliklerden bahseder misiniz?
Tullis bana hacmi aktarmayı (hareket ettirmeyi) öğretti. Belli bir

büyüklükte işlem yapıyorsanız, piyasa sizi serbest bıraktığında
pozisyondan çrkmalısınız; yoksa siz istediğiniz zaman değil.
İullis, büyük bir pozisyonun yerini değiştirmek istediğimde, pi-
yasanrn yeni bir en yüksek veya en düşük yapmasıil bekleme-
mem gerektiğini öğretti. Çünkü o nokta piyasa için bir dönüm
noktasrysa, orada çok küçük bir işlem hacmi gerçekleşecektir,
Borsa üyesi olarak çalışırken öğrendiğim şeylerden biri de,
örneğin, eski en yüksek 56.80 iken, muhtemelen 56.85'te birçok
stop emri olacaktır. Eğer piyasa 70'te alıcılı 75'te satrcılrysa, o
stoplara değip likide etmek için piyasanrn alıma girmesi, salon-
daki herkesin menfaatinedir ki bu çok yaygın bir salon uygula-
masıdır, Seans dışı bir trader olarak, gördüklerimi ve Eli'nin öğ-
rettiklerini birleştirdim. Böyle bir durumda pozisyonumu kapat-
mak istediğimde, yarısrnı 75'de çıkıyordum ki pozisyonun tama-
mrndan stop emirlerinin alındığı noktada çıkma endişesini duy-
mama gerek kalmıyordu. Her zaman pozisyonumun yansrnr yeni
en yüksek veya en düşüklerin altında bir yerde ve kalanrnr ise bu
noktadan sonraki bir yerde likide ederim.
Tullis'ten öğrendiğiniz başka birşey var mr?
Eli'yi izlerken, piyasalar yeni en yüksekler kaydederken çok kuv-

vetli gözükürlerse de genellikle satış yapmak için en uygun za-
manın o zaman olduğunu öğrendim. Onun bana aşıladığı görüşe
göre, iyi bir trader olmak için belli bir noktaya kadar muhalif ko-
numunda olmalısınız.
Onbinlerce işlem yapmrşsınrzdır. Bunların içinde en önem,

lisi hangisidir?
Evet, |979 yılının pamuk piyasası. İnsan en çok yaptığı hatalar-

dan ders alır, başanlanndan değil. O sıralar broker'lık yapıyor-
dum. Birçok spekülatif hesabrmız vaıdr ve Temmuz vadeli pa-
mukta 400 sözleşmelik uzun pozisyondaydım. Piyasa 82IeE6Ç
arasrnda işlem görüyordu ve fiyatlar bu işlem aralığının diplerine
her gelişinde alış yapıyordum.
Bir gün piyasa yeni en düşüklere düşüp stoplan yiyerek ani
den yaklaşık 30 veya 40 puan geri zıpladı. Bu düşüşün nedenini
stop emirlerinin yakınlığrnrn yol açhğı fiyat hassasiyetine bağla-
dım. Artık stop emirleri kalktığına göre, piyasa yükselişe geçme-
ye hazırdiye düşündüm.
O sırada seans salonunun dışındıi duruyordum. Gayet kabada-
yı bir tavır içinde borsa salonundaki broker'ıma o sıralar çok bü-
yük bir emir olan 100 Temmuz sözleşmesi için 82.90'da alıcı o1-
masml söyledim. Refco broker'rnın koşarak gelip "Satıldı!" diye
bağırdığını hatırlıyorum. Refco, o dönemdeki sertifikalı pamuk
stoğunun çoğunun süibiydi (sözleşme karşılığında teslimatı ya-
pılabilir özelliklere sahip pamuk). Hemen o anda, pamuğu, o sr-
ralar Ekim sözleşmesine karşıhk 49'1ik bir primde işlem gören
Temmuz sözleşmesi karşılığında teslim etme niyetleri olduğunu
anladım. Düa sonra da,82,86Ç fiyat aralığmın, ilerdeki düşüş
için bir ölçüm kriteri olacağını (82Ç'in altına kınş piyasayı en az
78ç'e, -daha önceki 4 ğ'lik fiyat aralığına- eşit götürür.) farkeç
tim.
Paul Tudor Jones l59
Hata yaptığınrzı hemen farkettiniz mi?
Piyasanın hemen 78Ç'e düşeceğini ve bunu yapacak olanın dabe-

nim kanım olacağını farkettim. İşe 400 sözleşmeyle başlamış,
daha sonra günlük işlem olarak 100 sözleşme almış ve son olarak
da hiç yapmamam gereken bir kabadayılıkla, 100 tane daha ekle-
miştim.
Hemen bu durumdan çıkmak mı istediniz?
Hayır, hemen kısa pozisyonda olmak istediğime karar verdim.
Ne kadar hızlr harekete geçtiniz?
Neredeyse hemen. Refco'nun broker'r "Satıldı" diye bağınnca,

salondaki herkes döndü ve bana baktı, çünkü ne yapmaya çalıştı-
ğımı biliyorlardı. Yanımda duran adam bana, "Srçmak istiyorsan
burda srç." doCi. Söylediğine göre bembeyaz kesilmişim. Arkamı
dönüp yürüdüğümü, su içtiğimi ve broker'rma satabildiği kadar
satmasınl söylediğimi hatırlıyorum. Piyasa altmış saniye içinde
alt tabanaulaştr ve ben sadece 220 sözleşme satabilmiştim.
Pozisyonun geri kalanrndan ne zaman çıktrnız?
Ertesi sabah piyasa 100 puan aşağıda açtı ve hemen satışa geç-
tim. Daha henüz 150 sözleşme satmıştrm ki piyasa yine taban ya-
pıp kilitlendi. Herşey bittiğinde artık piyasanın işe yaramayaca,
ğını tespit ettiğim noktaııın bile 4ç altındabazr satışlanm vardı.
Otdukça hızlı davranmanıza rağmen büyük bir kayba uğra-

ünrz. Geriye dönüp baktığınızda, o durumda ne yapmaıuz
gerekirdi?
Öncelikle asla kabadayılık yapmamak gerekir. İkincisi, kendi sı-

nrrlarrnzr aşacak boyutta işlem yapmamalısrnz. Benim esas so-
]60 Borsa Sihirbaz,ları
runum, bu işlemde kaç puan kaybettiğim değil, denetimimde bu-

lunan hesaplardaki serTnayeye göre çok fazla sözleşmeyle işlem
yapmamdır. Bu hesaplardaki sermayenin yaklaşık yüzde 60'ı ile
70'i tek bir işlemde battı.
Risk açrsrndan, bu işlem tüm işlem tarzınızı değiştirdi mi?
Kesinlikle. Moralim tamamıyla sıfirdı. Kendi kendime, "Bu iş

bana göre değil; daha fazla dayanabileceğimi sanmryorum." dÖ-
dim. Öyle bunalıma girmiştim ki neredeyse borsadan ayrılıyor-
dum.
O sırada kaç yıldır bu işi yapmaktaydınız?
Sadece üçbuçuk yıldır.
O noktaya gelinceye kadar başarılı mıydınız?
Sayılırdım. Müşterilerimin çoğu para kazanmrştı ve şirketim için

önemli bir üreticiydim.
Mesela bu üç yıllık sürenin başlangıcında size 10,000$ veren

bir müşterinin durumu ne oldu?
Yaklaşık olarak üç katına çıkmışlardı.
Yani uzun süredir sizinle birlikte olan herkes, bu oyunda ön-

deydi, öyle mi ?
Evet, ama bu süre zaırfındasıkıntılı dönemler de geçirdim. Bu pa-

muk işlemi neredeyse benim için ipi koparan nokta olmuştu. İşte
bu noktada döndüm ve kendime dedim ki, "Bay Aptal, neden
herşeyini bir işlem ile riske sokuyorsun? Hayatını güzelleştirmek
yerine, neden karartıyorsun?"
İlk defa o zaman disiplini ve para yönetimini öğrenmeye ka-
paul Tudor Jones 16l
rar verdim. Bu beni çok etkileyen bir deneyim oldu, çünkü uçu-
rumun kıyısına gittim. Orada bir trader olarak yeteneğimi §orgu-
ladım ve bu işten vazgeçmemeye karar verdim. Geri dönüp, sa-
vaşacaktım. işlem yaparken ço! disiplinli olmayaGİ§fiffiŞı
Bu noktadan sonra işlem tarzrnız kökten değşti mi?
Evet. Şimdi günlerimi kendimi mümkün olduğu kadar rahat ve

mutlu hissedecek şekilde geçirmeye çalışıyorum. Ters giden po-
rum.
Sanınm daha küçük çapta işlemler yapmanızın yanı§ıra,

daha hızlı da hareket etmeye başIadınız.
Daha hızlı ve daha defansif. Para kazanmayı değil, her zaman pa-
ra kaybetmeyi düşünürüm. Bu pamuk işlemi meselesine döne-
lim. Temmuz ayında fiyatlann 89Ç olacağına dair bir görüşüm
vardı ve daima 400 sözleşmeyle ne kadar para kazanabileceğimi
düşünüyordum, kaybedebileceklerim aklıma gelmiyordu.
Bir pozisyona girmeden önce, daima hangi noktada bıraka.

cağnız belli midir?
Zihnimde belli bir nokta vardır. Eğer bu noktaya gelinirse, ne

olursa olsun brrakınm.
Tek birpozisyonda ne kadar risk alıyorsunuz?
Bunu pozisyonlara göre ayırmıyorum. Girdiğim bütiin pozisyon-

lann birbiriyle ilgisi vardır. Her sabah sermayemin durumuna
bakarak buna karar veririm. Amacrm, her güılü
"!3şladğmdan
düa fazlasıyla kapatmaktır. Ertesi sabah, "264itÖn-§&PÜe kısa
dunımundayım ve dün 257'de kapandı; bundan dolayı bir yüksel-
162 Borsa Silıirbazları
meye dayanabilirim." demem. Bunu her zaman bir önceki gece-
nin kapanışından kısa durumda bulunmak şeklinde düşünürüm.
Trading'de en önemli şey risk kontrolüdür. Örneğin, bu ay
yaklaşık 7o6.5 aşağıdayım. Ayın geri kalan süresi için sermayem
üzerinde'yüzde 3.5'1uk bif stop'emri verdirlı.'Herhangi bir ay
içinde, iki basamaklı sayıdan oluşan bir zarard uğramdihayı ga-
rantİ efmĞk İsterİm.
Trading tarzınız gereğince, muhalif bir girişimle piyasadaki

dönüm noktalarrnda alım satım yapıyorsunuz. Diyelim ki
yöni'bir'tepd'noktası arayışı içindesiniz ve piyasa_yeli Plr en
yüksek yaptığrrda; yakın bir"stöp Ğitıri vererek kısa poziİyo-
na geçiyorsunuz. Daha sonra stop oluyorsunuz. Sadece tek
bir pozisyonda, vazgeçmeden önce kaç sefer bir dönüş nok-
tasını yakalamayı denersiniz?
Temelde fikrimi değiştirene kadar. Öbür tiirlü, kaybettiğim müd-

detçe pozisyonumu küçülttirüm. Kötti işlem yaptığımda, pozis-
yonumu küçültmeye devam ederim. Bu şekilde, en kötii işlemi
yaptığım sırada en kiiçük pozisyona sahip olmuş olurum.
Her zaman kullandığınrz trading kuralları nelerdir?
Asla paçal yapmaym. Kötü işlem yaptığın zaman işlem hacimini

düşür; iyi yaptığın zaman arttır. Kontrolünün olmadığı durumlar-
da asla işlem yapma. Örneğin, önemli açıklamalardan önce bü-
yük miktarlarda parayı riske etmiyorum. Çiinkü bu trading değil,
birkumar.
Girdiğiniz pozisyon sizi rahatsız ediyorsa ve kayba uğruyor'
sanız, bunun çözümü çok basittir: Pozisyondan çıkın, çünkü her
zaman geri dönebilirsiniz. Hiçbir şey yerti bir başlangıcın yerini
tutmaz.
nerede girdiğiniz önemli değildir; mühim olan
nızı bir önceki gecenin kapanışı olarak düşünün. Çaylak bir tra-
der'ı hemen tespit edebilirim, çünkü bana şu soruyu soracaktır:
"lJzun mu yoksa kısa durumda mısln?". Benim uzun veya kısa
durumunda olmamrn onun piyasaya ilişkin fikrini hiçbir şekilde
etkilememesi gerekir. Sonra yine soracaktır_(uzun. yanltmı verdi-
ğimi farzedersek): "Alışın nerdeydi?" Benim nerde aldığım kimi
ilgilendirir? Bunun, şu andaki piyasa ortamında fiyatlann yük-
selmesi veya düşmesiyle ya da bir uzun pozisyonun risk veya ka,
zanç dengesiyle hiçbir ilgisi yoktur.
Trading'in en önemli kuralı, her zaman iyi savunma yapmak-
tır, saldrn değil. Hergün, girdiğim her pozisyonun yanlış olduğu-
nu varsayanm.Zarar stoplanrnın nerede olacağını bilirim. Bunu
bu şekilde yapıyorum ki olası azami sermaye eriyişlerimi tantm-
layabiliyonım. Günün geri kalan kısmını, istediğim yönde geli-
şen pozisyonların keyfini sürerek geçiriyorum. Eğer işler tersine
gidiyorsa, bir çıkış planım vardrr.
Kahramanlığa özenme. Egonu ön plana çıkarma. Her zaman
kendini ve yeteneklerini sorgula. Hiçbir zaman çok başarılı oldu-
ğunu düşünme. Eğer bunu yapıırsan işin bitm§ demektir.
Büttin zamanların en başarılı spekülatörlerinden bir olan Jes-
se Livermore'un ifadesine göre, pi aparak uzun
ryazanılmat3u,
vadede hiçbir zaman kazanılmaf, benim işe-rnüz gir-
m gibi işe
miffin ı-dehşet veİİEİEİİT[adeydi. Piyasayı alt edemeyeceğ!
niz göüşü korkunç bir fikirdi. Bundan dolayı, piyasada sıkı bir
savunma durumunda oynamak beni yönlendiren görüş olmuştur.
İyi bir işlem gerçekleştirirseniz, bunun nedeninin sahip olduğu-
nuz inanrlmaz öngörü olduğunu düşünmeyin. Daima, kendinize
güvenin arna temkinli olmayı ihmal etmeyin.
Arna yıllarca çok başarılı oldunuz. Eskisine göre kendinize

daha fazla güven duymuyor musunuz?
Şu anda işe başladığım günden daha faz|a endişe duyuyorum.

Çünkü borsada başarının ne kadar geçici ve kısa ömürlü olduğu-
nu gördüm. Başanlı olmak için korkmak gerektiğini biliyorum.
En büyük kayıplara uğradığım zamarılar, daima çok başanh bir

dönem geçirdiğimi ve birşeyler bildiğimi düşünmeye başladığım
zamanlan takip etmiştir.
Edindiğim iilenime göre, genellikle pozisyonlara piyasanrn

dönüş yaptığı yerlerde giriyorsunuz.Bazen bu kadar isabet,
li oluşunuz çok esrarengiz. Dönüşleri bu kadar yakın yaka,
lamanrzı sağlayan nedir?
Tüm piyasalann uzun vadedeki hareket yönü hakkında çok sağ-

lam görüşlere sahibim. Aynca, yaşanan sıkmtılan dar bir ufuk
içinde görürüm. Sonuç olarak, genellikle düşmeye devam eden
bir piyasada alış yapmaya devam edebilirim.
Bu, bir şekitde aradrğınızı bulana kadar denemek mi?
Kesinlikle. Ben, kendimi esas olarak bir piyasa firsatçrsr olarak

görüyorum. Bu da, piyasayla ilgili bir fikir geliştirdiğim ve çok
düşük bir risk noktasrnı çıkış alarak, hata yaptığım kanıtlanana
kadar veya piyasa görüşüm değişene kadar bu şekilde faaliyetle-
rime devam ettiğim anlamına gelir.
Başka bir ifadeyle, "Paul Tudor Jones hazine bonosunu di-

bin 2 tik üstünde aldı." demek, "Beşinci denemesinde, Paul
Tudor Jones Hazine Bonosu'nu dibin 2 tik üstünde aldr." de-
mekten daha iyi.
Sanrrım durumun bir kısmı için bu geçerli. Öte yandan, her za-
man bir dalgalanma traderı oldum, yani btlyük paralann daima
piyasanın dönüş yaptığı dönemlerde kazanıldığını düşündüm.
Herkes tepe ve dipleri yakalamaya çahşırken mahvolacağıml ve
paranm trendleri ortalarından yakalamakla kazanıldığını söylü-
yor. Ama oniki yıldır, hep trend ortalarını kaçınp birçok tepe ve
dibi yakaladım.
Trend takip edici bir trader olarak kdrlan bir hareketin orta-
paul Tudor Jones 165
sından yakalamaya çalışıyorsanız, çok geniş stopİar kullanmanız

gerekir. Ben bu uygulamayı beğenmiyorum. Aynca piyasalar za-
manın sadece Vo|S'inde trend içinde olurlar; geriye kalan zaman-
da y atay hareket ederler.
Kamuoyu gözünde piyasayla ilgili edinilen en yanlış kanı ne-

dir?
Piyasalann manipule edileceği görüşü. Sanki Wall Street'de, pi-

yasadaki fiyat hareketlerini kontrol eden bir grup varmış gibi.
Herhangi bir piyasaya girip, bir veya iki günlük, hattabir haftahk
bir karışıklık yaratabilirim. Piyasaya tam doğru zamanda girer-
sem, yükseliş yönünde biraz gaz verdiğim zaman bir boğa piya-
sası illüzyonu yaratabilirim. Ancak piyasa gerçekten sağlam bir
piyasa değilse, alışları durdurduğum an fiyatlar düşecektir. Alas-
kada çok güzel mayolar satan mükemmel bir mağaza açabilirsi-
niz, ancak bu mayoları almak isteyen kimse çıkmazsa sonunda
iflas edersiniz.
Piyasalarla ilgili olarak, insanlar başka ne gibi yanlış fikirle-

re sahip? l
Wall Street'le bağlantısı oları kişilerin birşeyler bildiği düşünce-

si. Annem bunun çok iyi bir örneğidir. Kendisi "Wall Street Haf-
tasr" programını izler ve orada söylenen herşeyi neredeyse dini
bir emir gibi ciddiye alır.
Hemen hemen her gün, çoğu önemli piyasadaki trader'larla

görüştüğünüzü biliyorum. Bu insanlara göre çitin üğer ta-
rafında oluşunuzdan rahatsızlık duyuyor mu§unıız?
Evet. Başanlı olan birisini kimse eleştiremez. Bu kişilerle birlik-

te olmak isterim, çünkü görüştüğüm kişilerin çok başanlı olmuş
kişiler olmasına dikkat ederim.
l66 Borsa Sihirbaz,ları
Bütün bu diğer fikirlerin sizin görüşlerinizi etkilememesini

nasıI sağhyorsunuz? Farzedelim ki herhangi bir piyasada fi-
yatların düşeceğ beklentisi içindesiniz ve görüştüğünüz ki-
şilerin 7o75'i ise piyasada fiyatların yükseleceği beklentisi
içinde. Ne yaparsınız?
Beklerim. Bunun için size çok iyi bir örnek vereceğim. Geçen
Çarşamba gününe kadar ham petrolün düşeceğini düşünüyordum
ve bu arada petrol 2$'hk bir yükselişin ortalarındaydı. Tanıdığım
en iyi ham petrol trader'ı olan kişi, o dönemde fiyatlann yüksele-
ceği beklentisi içindeydi. Bu yüzden ben de hiç açığa satmadım.
Daha sonra piyasa hızını kaybetmeye başladı ve bir gün bu kişi
bana, "Artrk ben pozisyondan çıkacağım." dedi. Hemen o anda,
OPEC'ten gelen olumlu haberlere rağmen bir kısa pozisyonun
fazla riskli olmayacağını anladım. Öldürene kadar sattım ve bu
çok kdrlı bir işlem oldu.
Görüşlerine önem verdiğiniz piyasa danışmanı var mı?
Marty Zweig ve Ned Davis müthiştir; Bob Prechter ise bu işin pi-
ridir. çünkü piyasadaki en büyük firsatçıdır.
Fırsatçr demekle neyi kastediyorsunuz?
Bu kadar başarılı olmasrnın sebebi, Elliott Wave kuramrnln son

derece avantajlı risk/mükafat firsatlan yaratmasıdır. Işte bundan
dolayı birçok başarrmrn nedenini de Elliott Wave kuramına bağ-
Hakettiğ ilgiyi göremediğini düşünüdüğünüz bir danrşman

var mr?
Sanrrım, hisse senedi piyasasında gördüğüm en iyi araştırmalan

Ned Davis yapıyor. Çok iyi tanrnmasına rağmen hakettiği ilgiyi
göremediğini düşünüyorum.
Paul Tudor J.ones l67
Fazla abartılmış bir anaiist var mı?
Bir yargı yapmak istemiyorum.
Çok az trader sizin seviyenize ulaşabilir. Bunu nasıl başar,

dınız?
Sanıflm, güçlü olduğum noktalardarı biri, şu saate kadar yaşanan

herşeyi tarih olarak değerlendirmemdir. Gerçekten de piyasada
üç saniye önce yaphğım bir hata üzerinde durmamayaçalışnm.
Beni ilgilendiren şey, bundan sonra ne yapacağımdır. Piyasayla
ilgili herhangi bir duygusal yaklaşım içinde olmamaya çalışınm.
Piyasaya dair daha önce yaptığım yorumlardan etkilenmemeye
çalışırırn.
Bir pozisyona aşık olmamak sizin için trading'de önemli un,

surlardan biri.
Bu gerçekten önemli, çünkü böylece neler olup bittiğini anlama-

nız için önünüzde geniş bir ufuk açılır. Bu durum belli bir yere
angaje olmadığınız için piyasada doğru tahmini yapmanızı sağ-
lar.
Yönettiğiniz paranrn çok büyük bir büyüme göstermesi, aynı

kffr seüyesinde işlem yapmanızr güçleştirdi mi?
Evet, çok daha faz|a güçleştirdi.
Daha küçük miktarda para yönetseydiniz, dahe fazla kflr

eder miydiniz?
Şüphe götiirmez.
Büyüklüğünün performansıntz üzerinde yaptığı kötü etki-

nin, para yönetiminden elde ettiğiniz teşvik primlerinden da,
ha ağır bastığını düşünüyor musunuz?
Bunu her gün düşünüyorum. Kitabrnrz basılana kadar ne olacağı-

nı görmek ilginç olacak.
Yeni yatırım fonlannı kabul etmekten vazgeçtiniz mi?
F.vet, uzun bir süre önce.
Hem broker'lık hem de para yöneticiliği yaptıruz. Bu iki işi

karşılaştırdığınız zamarn birbirlerine göre avantajlarr ve
dezavantajları nelerdir?
Brokerlıktan ayrıldım, çünkü orada çftar çelişkisi olduğunu dü-

şünüyordum: Müşteriden komisyon alıyorsunuz, ama müşteri pa-
ra kaybedince sorumlu tutulmuyorsunuz. Para yönetimi işine gir-
dim, çünkü para kaybettiğim zaman bir kazancrm olmadığını söy-
leyecek durumda olmak istiyordum. Hatta, çok fazla genel gide-
rim olduğu için iflas etmeme neden olacak kadar çok para harcı-
yorum. KAr etmediğim müddetçe para kazanmadığım için, kimse-
den asla özürdilemem.
Kendi paranızı kendi fonlarınızda mı tutuyorsunuz?
Net kazancımrn 7o85'ini kendi fonlarında tuttıığumu söyleyebili-

rim, çünkü bana göre burası pıırıım için dünyadaki en emniyetli
yerlerden biri. Aynca, çok defansif ve muhafazakar olacağımdan
paramı geri alacağımı biliyorum.
Birçok trader için felaket bir ay olan 1987 Ekiıni'nde siz ina-
nılmaz başarılar gösterdiniz. Bundan biraz bahsedebilir mi-
siniz?
Borsada hisse senetlerinin aniden düşttlğü hafta, hayattmın en

heyecan verici dönemlerinden biriydi. 1986'nın ortalarından beri
Paul Tud,or Jones 169
hisse senedi piyasasında esaslı bir düşüş bekliyorduk ve bu mali
kriz için plan yapıyorduk. 19 Ekim Pazartesi günü geldiğinde, pi-
yasanın çökeceğini biliyorduk.
Bu kadar emin olmanızı §ağlayan şy neydi?
Bir önceki Cuma günü, rekor seviyede işlem hacmiyle birlikte

bir düşme görüldü. Aynı şey, piyasa çökmeden iki gün önce
1929 yılında da olmuştu. 1929 analog modelimiz bu çökiişü ay-
nen tespit etti. (Paul Jones'un araştırma direktörü Peter Borish ta-
rafından geliştirilen analog modeli, 1920'lerin piyasasını 1980
piyasasının üzerine çizmişti. İki piyasa da birbirine çok yüksek
korelasyon gösterdi. Bu model, Jones'un 1987 yılındaki hisse se-
nedi endeksi trading'inde kullandığı ana araçtı.) Hazine Müsteşa-
rı Baker'rn hafta sonunda verdiği demeçte, A.B.D.'nin Batı Al-
manyayla olan anlaşmazlıklardan dolayı bundan sonra Dolar'r
desteklemeyeceğini açrklaması, piyasalarda esecek olan felaket
rüzgannın habercisiydi.
Kısa pozisyonunıı:zu ne zaman kapattınız?
Piyasanın çökttiğü gün (19 Ekim) kapattık ve uzun pozisyona

geçtik.
Ekim ayı kffrlarının büyük bir kısmı, bu iusa hisse senedi

endeksi pozisyonunuzdan mı geldi?
Hayır, bunun yanrsfa çok körlı hazine bonosu pozisyonlanmız

da vardı. Piyasanın çöktiiğü gün daha önce girmediğimiz kadaı
büyük bir hazine bonosu pozisyonuna girdik. 19 Ekim günü bo-
yunca bono piyasası çok kötü durumdaydı. Gün boyunca, müşte-
rilerimizin ve kendi aktiflerimizin mali güvenliği konusunda
korkular yaşadım. Aktiflerimiz Wall Street'teki komisyoncular-
laydı ve bu fonlann tehlikede olduğunu düşündüm. Çok güç bir
durumdu.
Düşünmeye devam ettim: Fed'in reaksiyonu ne olacaktı? He-

men pembe bir ortam hazırlamak amacryla, çok büyük miktarlar-
da likidite yaratmak zorunda olduklannı düşündüm. Bonolar gün
boyunca kötti işlem gördüğü için bir tiirlü uzun pozisyona gire-
cek cesareti bulamadım, İşlemin son yanm saati içinde aniden
bonolann durumu düzeldi ve aklıma gelen şey, piyasada oluşan
reaksiyonun bono fiyatlannı aşrn bir şekilde yükselteceği şeklin-
de oldu. Bono piyasanın bir anlık bile olsa, doğru şekilde işledi-
ğini görünce çıldırdım.
1987 Ekimi'nin, ilerde ortaya çıkacak olumsuzlukların er-

ken bir habercisi olduğunu düşünüyor musunuz ?
Sanrrrm finansal çevreler, özellikle Wall Street, 19 Ekim'de atlat-

tıkları bu hayati tehlikeyle öylesine meşguldü ki bunu farkede-
mediler. Bir gün yüzerken üzerimden bir tekne geçtiğini hatırlı-
yorum ve sırtrm teknenin pervaıesiyle yaralanmıştı. İtk dtlştln-
düğüm şu oldu: "Kahretsin Pazar günümü mahvettim, şimdi sırtr
ma dikiş atılması gerekecek." Şok içinde olduğum için arkadaş-
lanmın yüz ifadesini görene kadar sırtımın ne kadar ciddi bir bi-
çimde yarıldığının farkında değildim.
Herşey meydana gelme hrzrnrn yüz katı bir hızla yok olabili-
yor. On yılda oluşan birşeyin yok olup gitmesi bir gün sürüyor.
Eğer ekonomi şu anda içinde bulunduğu kaldraç olgusuyla duru-
munu korumaya devam eder§e, herşey öyle hızh ködileşecek ki
insanlar akıllannı yitirecekler. Böyle düşünmekten nefret ediyo-
nım, ama olcağını hissediyorum.
Tarih araştırmalan yaptığım için bu kredi olayınrn eninde so-
nunda büyük toplumlan yokettiğini biliyorum. Yaptığmız iş
American Express kartımrzr çıkanp "Şimdi iyi vakit geçireeeğiz"
demek. Reagan görevde kaldığı dönem boyunca devamlı borç
alarak ekonominin çok iyi olmasrnı sağladı. Gelecekte ödemek
üzere borç para aldık ve yakında tldeme yapmak zorundakalaca-
6ıı
paul Tudor Jones 17l
Mevcut durumun suçlusunun Reagan ekonomisi olduğunu

mu düşünüyorsunuz?
Sanınm Reagan, ülke olarak temelde kendimizi iyi hissetmemizi

sağladı - bu harika birşey - ancak ekonomik açıdan başımıza ge-
len en büyük felaketti. Bütçe açığını azaltmak vaadiyle gözümü-
zü boyayarak, ülke tarihinde görülen en büyük harcamalan yap-
mışür. Bir Demokrat böyle birşey yapamazdı, çünkü herkes 150-
t 80 milyar Dolar'lık bir bütçe açığı karşısında daha duyarh dav-
ranrrdr.
Büyük bir ekonomik durgunluk veya bunalrın dönemine gir,

meden, mevcut sorunları çözmenin bir yolu var mı?
Beni çok korkutan da bu. Mevcut ikilem için herhangi bir çıkış
göremiyorum. Belki de daha büyük bir süper döngünün bir par-
güçler
çası olan ve bizim kontrol edemediğimiz makroekonomik
devrededir. Ya da biz de, ister Romalılar, ister 16. yüzyıl İspan-
yası, ister 18. yüzyıl Fransasr veya ister 19. yüzyıl İngilteresi ol-
sun, en ileri medeniyetlerin yem olduğu aynı tiir döngülere reak-
siyon gösteriyoruz. Sanınm bir süre sancrlı yaşayacağız. Bu ara-
da tekrar finansal disiptinin ne olduğunu öğreneceğiz.
Trading sistemlerini hiç kultanıyor musunuz?
Çok açık bir biçimde bütün sistemleri denedik ve ilginçtir ki, sa-
dece bir tanesinin işe yaıadığını gördük. Bu çok iyi bir sistem,
ama belli nedenlerden dolayı bundan daha fazla bahsedemeyece-
ğim,
Bu sistem ne türde: trcnd takip edici mi yoksa karşt mı?
Trend takip edici. Sistemin temel esasr, piyasalarda hareket oldu-

ğu zaman, bunun belirleyici bir hareket olmasıdrr. Piyasada iş-
lem yapılan belli bir dar aralık aniden genişleme gösteriyorsa, in-
sanlar yapıları gereği bu aralığı hemen kapatmayı bekliyorlar.

Ancak belli bir aralık genişleme gösterirse, bu piyasanın çok ba-
ıIrzbır biçimde genişleme yönünde hareket etmeye hazır olduğu-
nun sinyalidir.
Şu anda foniannıan bir kısmıyla bu sisteme dayanarak iş,

lem yapıyor musunuz?
Bu sistemi kullanmaya sadece altı ay önce başladık ve şimdiye

kadar çok iyi gitti.
İyl Ulr sistemin iyl bir trader ile rekabet edeceğni di§ünü,
yormusunuz?
İyi bir sistem, slnrrsız hesaplama gücüne sahip olduğu için belki
iyi bir trader'a göre düa fazla piyasada etkin olarak işlem yapa-
bilir. Herşey bir yana, alınan işlem kararlan belli bir sorun çözr.ne
yönteminin - insan ya da bir başkası - üriinüdür. Bununla birlikte
piyasa kalıplarının etkisi ve değişimini tanımlamaktaki karma-
şıklıktan dolayı, iyi bir trader genellikle iyi bir sistemi alt edebi-
lir.
İyl nlr sistem çeşitliliğ sağlamaz mı?
Kesinlikle. Piyasanın, sadece zamanrn Vo|S'|ık bir diliminde

önemli bir trend saflıasrna girdiği biı suada, iyi bir sistem benim
yakaladığım fiyat hareketinin on katını yakalar-
Röportajın bundan sonraki kısmı iki hafta sonra yapılmıştır- Bu

süre içinde, Jones'ıın hisse senedi piyasasında di4i4 beklemı
e ğilimi, yükselme beklentisine üinüştii-
ııafta önce, borsanın düşeceğini bekliyordunuz. Fikrinizi

İı«ı
değştiren ne oldu?
Wall Street Journal'da yer alan ve buradan bütün dünyanm be-

nim 2,0OO S&P sözleşmesiyle kısa durumda olduğumu öğrendiği
makaleye ek olarak mı? Piyasa düşmedi. Benim yaptığm ilk şey,
tren gelmeden ö4ce kulağımı raylara dayayıp sesi duymaya çalış-
mak gibi birşey. Her zaman, önce fiyatlann hareket ettiğine ve
temel verilerin arkadan geldiğine inanınm.
Haklı olsayünız, iiyatların düşmesi gerektiğini, ama düş-

mediğini mi söylüyorsunuz?
Tullis'in bana öğrettiği şeylerden biri de zaman:ın önemidir, İş-

lem yaparken fiyatın yanrsfa zaman stopu da koyarım, Piyasada
bir patlama olmasr gerektiğini düşünüyorsam ve olmuyorsa,pafa
kaybetmiyorsam bile hemen piyasadan çıkarım. |929 ana|og
modeline göre, piyasanın düşüş göstermesi gerekiyordu, ancak
düşmedi. Geçen üç yıl içinde gördüğümüz en ciddi sapma buy-
du. Bence, ekonominin gücü, hisse senedi piyasasındaki ani fiyat
düşüşlerinin oluşmasrnr geciktirecek.
1929 modelinden sapma olmasrnrn nedenlerinden biri de, gü-
nümüzde kredi alma imkanınrn çok daha kolay olmasıdrr, Volvo
12O aylık otomobil kredisi veriyor. İnanabiliyor musunuz! Kim
aynı arabaya on yıl biniyor? Yirmi yıl önce, bir otomobil kredisi
nin ortalama uzunluğu yirmidört aydı; bugün ise ellibeş aydır,
Sanrnm nakit paraya dayalı piyasaya sahip olduğumuz zaman or-
tak bir zemin oluşacaktır. Ancak kolay kredi verilmesinden dola-
yı 1920'lere göre bu sürecin yaşanmasr gecikecektir.
Röportajı yapmaya başlamadan önce yaptığnrz birtalıım

yorumlar, bugün sanki başannızdan dolayı aşırı evhamlı
olduğunuz izlenimini veriyor.
Ülkedeki bu srkıntr daha da artarsa olay, diğer insanlar zarar gö-

l74 Borsa Sihirbazlıırı
rürken, bizim bir trading firması olarak bu konuda birşeyler bil-
diğimiz için başarılı olduğumuz şeklinde algılanacak. Bunun se-
bebi, bizim insanların bilmediği hileli bir bilgiye sahip olmamız
değil, sadece ev ödevimizi iyi yapmamızdır. İnsanlann inanmak
istemediği şey, birilerinin toplumdan sıyrılrp, ortalamanrn üzeri-
ne çıkabileceği düşüncesi.
Anladığım kadarıyla, siz de görüştüğüm birkaç trader gibi

bir grup stajyer trader'r eğittiniz. Amacrnız neydi?
Yirmibir yaşında bir gençken, birisi beni kanatlannın altına aldı;

bu başıma gelen en güzel olaydı. Aynı şeyi başka insanlara yap-
mak zorunda olduğumu düşünüyorum.
Eğittiğiniz kişileri nasrl buluyordunuz?
S ayısrz görüşme y ap ar ak. B aşvuru yağmuruna tu tuluyorduk.
Kaç tane trader tuttunuz?
Yaklaşık otuzbeş tane.
Bu kişiler başarılı oldu mu?
Bazılançok başarılı oldu, ama genelde başarı oranı kanşıktı.
Bunun sebebinin iyi bir trader olmak için yetenek gerektiği

olduğuna mr inanryorsunuz?
Daha önce bunu hiç düşünmedim, ama şimdi inanmaya başla-

dım. Zayıf taraflarımdan biri, daima çokfazlaiyimser olmamdır;
özellikle diğer insanların başarıyla ilgili yetenekleri hakkında.
Fakir bir semtin bir grup çocuğunun eğitiminin sponsorlu-

ğunu üstlendiğiniz "Bir Düşüm Var", projesinin esin kayna-
Paul Tudor Jones l75
ğı Eugene Lang'ın "60 Dakika" gösterisi mi?
Evet. Gösteriyi takip eden haftada kendisiyle görüşmeye gittim

ve üç ay içinde kendi programımlzl oluşturduk. Daima kaldıraç
programın beni etkileyen tara_
olgusunun gücüne inanmışımdrr.
fı, etkisinin katlamah olarak artmasıydı. Bir çocuğa yardım etti_
üzerinde de bir et_
ğin\z zaman, çocuğun ailesi ve diğer çocuklar
kiniz olabiliyor.
Yakın zamanda, Robin Hood Vakfi adı altında yeni bir prog-
ram daha oluşturduk. Fakir insanlara yiyecek ve yatacak yer bul_
maya çaba gösteren insanlan bulmaya ve fonlamaya çalışıyoruz,
Bizim ulaşmak istediğimiz kitle gerçekten bu işi hiçbir bütçeye
sahip olmadan yapan kişiler, yoksa bürokratlar gibi elindeki pa_
rayı bile etkilibir şekilde l-ullanamayanlar değil,
Bu iş hayatınrzda önemli bir yer tutmaya başladı mı?
sanınm evet. piyasalar bana öyle cömert davrandı ki bunun kar_

gerektiğini düşünüyorum, Baş-
şılığında birşeyleri geri vermem
talanndan daha iyi olduğum için değil, Tann,nrn lütfu sayesinde
doğru zamanda doğru yerde bulunduğumdan başaıılı olduğumu
dtıştıntıyorum. Bundan dolayı elimdekileri paylaşmak konusun_
da üzerimde aşın bir baskı hissediyorum,
Kazanmanınopozitifyoğunluğu,kaybetmeninverdiğiacı
kadar kuvvetli mi?
Hiçbir şey, kötü geçen bir işlem günü gibi olamaz, Kendinizi öy-
ıe iena hissediyo..uo* ki başnızı dik tutmak bile zor oluyor.
Benzer duyguları kazanınca da yaşayacağırnı bilseydim, hem ka-
zandığım nem oe kaybettiğim günlerin bir bileşimini yaşamak is_
terdim, çünkü bu insanı daha canlı kılıyor, Trading, yaşamm ne
olduğuna dair inanılmaz yoğunlukta duygular veriyor, Duygusal
açıdan çok uç noktalarda yaşlyorsunuz.
Ortalama bir trader'a vereceğiniz en önemli öneri ne olur.
du?
P-u kurun-ak üzerinde yoğunlaşmayın; sahip olduğunuız şeyi

korumak üzerinde yoğunlaşın.
Kendinizi bir on veya onbeş yıI daha trading yapacak

şekil-
de hissediyor musunuz?
Başka türlü olmazd| zaten.
paul Jones, borsaya girmesinden itibaren

kazanan bir trader'dı.
Ancak ilk yıllannda performansında iniş çıkışlar olmuştur. Her
zaman risk kontrolünü aklında bulundurmanın önemini acı bir
deneyimden sonra öğrenmiştir. 1979 yılındaki pamuk pozisyo-
nundan sonra, Jones mükemmel kör sağlamış ve aldıği riskieri
azaltmıştır.
Bugün, Jones'un trading tarzınm ve başansının özünü risk
oluşturur. İşlem yapatken ne alabileceğini değil, ne kay-
|o1tro|tl
bedebileceğini düşünür. Zihninde, her bir pozisyonunun piyasa-
daki yeri bellidir. Ne kadar k6rda olursa olsun, onun kafaiındaki
giriş fiyatı bir gece önceki kapanıştır. yaptığı işlemlerde herhan-
gi bir darbenin hızını kesecek bir yastık kullanmasa da, asla gir-
diği pozisyonlann kOrlılığından emin olmaz. i{er bir pozisyonun-
daki riski görmekle ka|maz, bunun yanısfa tiim porrföyündeki
performansını da yakından denetler. Eğer toplam sermayesi tek
bir trading seansında vo2'den i'e düşerse, riskini azaltmak için
büttin pozisyonlannı anında tikide edebilir. kerıdi deyimiyle,
" Geri
çekilmek her zaman dı şarda kalmaktan iyidir.''
Jones yaphğı işlemin kötü gittiğini görünce, işlerin yoluııa
girdiğini görene kadar pozisyonunu küçültür. Bu
şeiiıde, en ktıttı
işlemini yaparken, aynı zamanda en küçük miktİrlarla oynamış
olur. Net kayıplı herhangi bir ayda, riskini asla iki basamakh sa-
Paul Tudor lones l77
yılardan oluşan bir.zaraıa girmernek için otomatik olarak azaltır.
Çok iyi kazançlar sağladığı zaınan, özellikle fazla güven duyma
konusunda çok dikkatlidir.
xrru"*r, lone, tii§,.dİııj.ine a*lİlİ skt*h risk kontrolü oluştu-
rur. Kendi ifadesine göre, "Trading'deki en önemii kuralı iyi sa-
vunmayapmpktır, mldın,dğl." 1
],., ;
aj i]
GaryBielfeldt
Euet, Peoria'daBile Hazine Bonosu aynanır
Yıllar boyunca, vadeli piyasalarda, özellikle dünyanın en büyük

vadeli piyasası olan hazine bonolarında, en büyük oyunculardan
biri olarak BLH isminin geçtiğini duydum. BLH'in büyük birtra-
ding firması olduğunu düşünürdüm. Ama ülkenin en iyi tra-
derlarını ararken, BLH'in aslında adı Gary Bielfeldt olan bir şa-
hıs olduğunu öğrendim.
Gary Bielfeldt kimdir? Vadeli Hazine bonosu piyasasında
önemli bir güç olarak, Wall Street'deki büyük kuruluşlarla reka-
bet edecek kadar sermayeyi nereden bulmuştur?
Gary Bielfeldt, trading kariyerine bundan yirmibeş yrl önce,
sadece 1,000$'lık bir yatınmla başlamış. Başlangıçta elindeki
serTnaye o kadar küçükmüş ki, z\rai ürün fiyatlannda belli bir
durgunluk görüldüğü dönemde, vadeli piyasalardaki en kiiçük
sözleşmelerden biri olan tek bir mısrr sözleşmesiyle işlemini sı-
nırlamış. Bu kadar mütevazi bir bütçeyle borsaya giren Biel-
feldt'in hesabı daha sonra inanrlmaz derecede büyük boyutlara
ulaşmrş.
Bunu nasıl başarmış? Bielfeldt çeşitliliğe inarımaz. Kendi tra-
ding felsefesine göre, bir alan belirlersiniz ve o alanda uzmanla-
şırsınız. Trading kariyerinin büyük bir bölümünde dikkatinin
odak noktası, soya ürünleri ve ikinci derecede de buna bağlı hu-
bubat piyasaları olmüş.
Bielfeldt hep tüm vaktini bu işe adayan bir trader olmak iste-
miş, ancak sahip olduğu küçük serTnaye bu işe sadece part- time
Gary Bietfeldt l79
olarak ba§lanıasına izin vermiş. O ilk yıllarda, hayatını küçük bir

broker'lık şirketi işleterek kazanmlş. Karşılaştığı sorun, bir tra-
der'ın bağımsız fonlara sahip olmadan, profesyonel bir trader ol-
mak için nasıl yeterli bir sermaye:temeline sahip qlabileceğiy-
miş. Bielfeldt'in sermayesini arttırma isteği, ihtiyatsız olmamak
şartıyla, kendisini büyük bir risk almaya teşvik etmiş
1965 yılına kadar, Bielfeldt çok büyük bir, çaba harcayarak
başlangıçtaki 1,000$lık sermayesini 10,000$'a çıkardı. Soya fa-
sulyesi piyasasıyla ilgili temel değerlendirmelerinin yanısfa,
kendisinin eski ziraat ekonomisi profesörü olan Thomas Hie-
ronymus ile de mutabık olduğu görüşe dayanarak, kuvvetle fiyat-
ların yükseleceğine inandı. Ya hep ya hiç diyerek, l0,000$'l*
hesabının kapasitesine göre çok yüksek bir kaldıraç pozisyonu
olan, yirmi soya fasulyesi sözleşmesi aldı. Sadece 109'lik bir fi
yat düşüşü tamamıyla iflasına neden olabilecekken, daha küçük
bir düşüş bils, depozito yetersizliği yüzünden zorunlu_ tasfiyeye
yeterliydi. Başlangıçta, fiyatlar düştü ve Bielfeldt o zorunlu tasfi-
ye noktaspa çok yaklaştı. Ancak Bielfeldt tutundu ve sonunda fi-
yatlar tekrar yukarı dğndü. Pozisyonunu likide etti ve o tek bir iş-
lemde sermayesini iki katından fazlasına çıkardı. Bu işlem saye-
sinde Bielfeldt en büyük hedefine ıılaştı ve tam zamanlı olarak iş-
lem yapmayabaşladı.
Bielfeldt sermayesini, kararlı bir tu_tarlılık içinde oluşturdu.
1980'lerin başında, Bielfeldt'in trading kapasitesinin çok iyi bir
noktaya geldiği dönemde, hükümetin soya fasulyeşi ve hububat
piyasalarında spekülatif pozisyon limitled getirmesiyle engeller
oluştu. Bu unsur, 1983 yılmda soya fasulyesi piyasasında öze|-
likle kötti bir işlom yapmasıyla birleşince, ilgisi,o sıralarda her-
hangi bir pozisyon limitinin olmadığı vadeli hazine bonolarına
kaydı. (Daha sonra hazine bonosu piyasasına bir pozisyon limiti
getirilmesine rağmen, 10;000 sözleşmelik limit, soya fasulyesin-
deki 600 sözleşmelik imitin yanında çok iyi kalıyordu.)
l983 yıhndaki soya fasulyesi zaran, Bielfeldtiin başına gelen
en güzel şey olmuştur. İlgisinin hazine bonosuna kaydığı dönem,
piyasada oluşan önemli bir diple aynl zamana rastgeldi. Çok
olumlu bir kanı edindi ve doğru zamanda oldukça büyük biruzun

pozisyon inşa etti. Hazine bonosu piyasasr, 1984'ün ortasıyla
1986'nın başı arasında patlama gösterdiği dönemde, Bielfeldt
çok büyük kdrlar elde edecek pozisyonlara girmişti. Önerrüi bir
pozisyonda uzun süreli kalma yeteneği sayesinde, bu iyi zaman-
lamalı işlemini, kaldıraç olgusunu kullanarak, aynı başlangıç po-
zisyonuna sahip diğer trader'ların yapabileceğinden çok daha bü-
yük bir boyuta getirdi. Bu uzun hazine bonosu pozisyonu Biel-
feldt'in yaptığı en iyi işlemdir ve onu yeni bir kademeye yükselı
miştir. Bu kısaca, bir sözleşmelik bir mısır trader'ının, en önemli
piyasa kuruluşu katılımcılanyla aynı ligde nasıl vadeli hazine bo-
nosu işlemi yaptığının hikayesidir.
Bielfeldt, vadeli işlemlerin yüksek kaldıraçlı ortamında çalı-
şan büyük ölçekli bir trader'ın popüler imajından çok uzaktadır.
Dünyanın en büyük bono trader'larından birini Peoria'dabulmayı
doğrusu kimse beklemez. Bielfeldt yaşadığı yere öyle bağımlıdır
ki çok sevdiği hayattarzından uzaklaşmamak için Chicago Tra-
ding Borsası'nın salonunda trader olarak çalışmayı reddetmiştir.
Kendisi, küçük bir kasabada yaşayan iyi bir taşralı Amerikalı ör-
neğidir: Dürüst, çalışkan, ailesine ve toplumuna adanmış. Biel-
feldt'in büyük emellerinden biri, trading'den elde ettiği gelirin bir
kısmını yaşadığı yerin faydalanacağı bir projeye yatırmaktır.
Röportajı, Bielfeldt'in büyük ve güzel döşenmiş bürosunda
yaptık. Oturanı sarmalayan çok büyük masa, on tane ekranla çev-
relenmişti. Mevcut olan bir sürü elektronik tertibata rağmen, mü-
tevaziydi. Bürosunda geçirdiğim öğleden sonra boyunca çok na-
dir olarak ekranlara baktı ve büttirİ ekranlara rağmen, çılgınlar gi-
bi trading yaptığını hayal etmek pek olası değildi.
Bielfeldt çok alçak gönüllü ve az konuşan biriydi. Başanla-
nndan bahsetmesi gerekince, bunun övünmeye girdiğini düşün-
düğü için tutuk davranıyordu. Çok muhafazakar bir yapısı oldu-
ğu için bazen hiçbir zaran olmayan konulardan bahsederken bile
tereddüt ediyordu, Örneğin, işlem yaparken betli bir dönemde
uğradığı kayıplardan bahsederken, teybi kapatmamı istedi. Böy-
le bir tedbir almanrn nedenin ne olabileceğini hayal bile edemi-
Gary Bielfeldt l8l
yordum. Teyp kapalıyken anlatılanlar beni hiç de şok etmedi. Bu
yıl içinde uğradığı trading kayıplannın nedenini çok sft Chica-
go'ya gitmesini gerektiren Chicago Board of Trade'in Yönetim
Kurulu'ndaki görevinin yanlsıra, başka işlere de girerek fazla
açrlmasına bağladı. Kendisinden bahsedilmesinden hoşlanmadı-
ğı belliydi. Çünkü trading kayıplarına neden olan diğer sorumlu-
luklarından şikayet ediyor gibi görünmek istemiyordu.
Bielfeldt'in srkrlgan, mütevazi ve muhafazakar yapısı bu rö-
portajı yapmanu çok güçleştirdi. Aslında bu, ortalama uzunluk-
taki soruların, ortalama uzunluktaki cevaplardan kısa olduğu tek
röportajımdı. Bu röportajı kitaptan çıkarmayı düşündüm ki insa-
nın aklını çelen bir alternatifti. Çünkii elimde yeteri kadar malze-
me vardr. Yine de bunu yapmaktan vazgeçtirn. Çünkti Biel-
feldt'in hikayesi çok ilginçti ve öyle güçlü bir karakteri vardı ki,
bu işin kolayına kaçmak olacaktı. Bir çözüm bulmaya çalrştım,
ağırhğı hikaye krsmına verdim ve röportaj kısmrndan alıntılar
yaptlm.
Piyısa trading ve analizine yaklaşrmrnrz nedir?
Daima öncelik olarak temel analize dayanınm. Bununla birlikte,

büttin temel verileri bilmenin çok gt§ olduğunu bildiğim için -
gerıelde işin 9o80'nini biliyorsanı z gayetbaşanlı olabilirsiniz - te-
mel analizimde yanıldığım zaman başwrabileceğim başka birşe-
yim olmasının önemli olduğunu dt§iindüm.
Sanırım, destekleyici un§ur olırak tekıik analiıdcı bahsedi-

yorsunuz?
Doğru. Kendi trend takip edici sistemimi geliştirdiın
Bu§steıni istikrırlı bir biçimde uyguluyor musıınuz?

Sistemi temelde, bir pozisyondan ne zaman çıkmam gerektiğini

gö§teren bir destek olarak kullanıyorum.
Bunun bir örneğini verebilir misiniz?
l988 yılının başında, bono piyasasında uzun pozisyondaydım,

çünkü ekonominin daha fazla zayıflayacağını düşünüyordum.
Piyasanın düşmeye başladığı Mart ayının başına kadar herşey
yolunda gidiyordu. Bir noktada hata yaptığınızı kabul etmek zo-
rundasınrz. Bu örnekte, bu zarar eden pozisyonumdan çıkış sin-
yalini sistemim verdi.
Bupozisyondasorunneydi? .
Temelde, ekonomi benim öngördüğümden çok daha güçlüydü.

1987 Ekimi'nde, hisse senedi piyasasmdaki büyük dü§üşten son-
ra, şimdi olduğundan daha büyük bir endişe tablosu ortaya çıka-
cağını düşünmüştüm. r
Trend takip edici sistemler hakkındaki görüşleriniz neler-

dir? : ,
Bu işe girişirken herkesin yapabileceği en iyi şey, bir ffend siste-

minin nasıl işlediğini bilmektir. Bir süre bir trend sistemini izle-
yerek işlem yapan yeni bir trader, nasıl kir edecÖğini ve uğradığı
kayıpları nasrl srnı,rlayacağını öğrenir. Trend'takiP edici sistemi :
kullanarak, geçici de olsa, belli bir disiiılin alarak başanlı bir tra- \
der olmak için bir adım atmış olursunuz.
Halka satılan sistemler hakkında bir yorumunuz var mr?
Birkaç sene önce bu sistemlerin bir kısmrnı incelemiştim ve bun-

ların çok fazla işlem yaptığını görmüştüm. Eğer bir sistem çok iş-
lem yapıyorsa, işleriı mbsrafları çok yüksek olacaktır ki bu da
muhtemelen sistemin i şe y arama olasılığını azaltacaktır. Mantık-
Gary Bielfeldı l83
h düşünmek gerekirse, bir trend takip edici sistem orta veya uzun
vadeli olrnalıdır. Daha hassas sisternler, sadece çokfaz|a komis-
yon yaratır.
Verimli bir şekiide işlem yapma alışkanlıklarının kazanrl,

ması için bir eğtim aracı teşkil etmelerinin yanı§ra, trend
takip edici sistemlerin etkin bir trading yaklaşımı olduğunu
düşünüyor m.usunuz?
Bir sistem geliştiren herkese tavsiye edeceğim şey, bu sistemle

kendi görüşlerini birleştirmeleridir. Başka bir deyişle, sistemin
işe yaramadığı bir dur,umda, paralannın yarısını bu sisteme daya-
1ı olarak diğer yansını da kendi görüşlerine dayanarak işlem yap-
ma yoluyla değerlendirmelidirler.
Siz bu şekilde mi işlem yapıyorsunuz?
Eskiden sistemlere şimdikinden,daha çok önem verirdim. Temel-

de, sadece kendi görüşüm üzerinde yoğunlaşıyorum.
Bunun nedeni, kendi görüşlerinizin daha mı güvenilir olma,
Herkeİ aynı ş"vTvupİrg, lçin ,İ*t"rol* eskisi kadar işe yaramı-

yor. Ne aamaflinsanlann çoğu aynı şeye hücum etse; plyasa belli
bir kendini ayarlama döneminden geçiyor.
Hazine bonosu piyasasını değerlendirirken, temel olarak baz

aldığnız unsurlar nelerdir?
Kesiniiftleen önemli fakttlr ekonomi. Önemii olan diğer,dört,un-

sur ise enflasyoıı be*taıtiler."-Dolar, deare_t ğengeşi ve bütçe açı-
'l
Yirmibeş yılı aşkın bir süredir işlem yapıyorsunuz, dolayı-

l84 Borsa Silıirbaı.ları
sıyla da, birçok trader'a göre daha deneyimlisiniz. Yaptığı-

nız işlemler arasında çok önemli olan bir tanesi var mı?
Önemli olarak niteleyebileceğim birkaç işlem olmuştur. Ancak

bir tanesi, l98_3 ve l984 yıllarında bono piyasasının dibini yaka-
lama girişimim, öne çıkıyor.
Bonoları almayı denemeye ne zaman başladınız?
Bonolar 63 - 64'lerde işlem görürken dibi yakalamaya çalıştım .
Bir pozisyona girerken ne kadar risk alıyorsunuz?
Genelde, ll2 veya l l/2 puanlık"bir risk. (Vadeli Hazine bonola-

rında bir puan 32 tike eşittir. Her bir sözleşme için 1 puanlık bir
hareket 1,000$'a eşittir.)
Size avantajh gelen betli bir noktayı §eçmeye çalıştınız ve

bunun iş yıramadığnı gördüğünüzde, bundan vazgeçip
başka bir noktayı mı denersiniz?
Evet.
Bonolar sonunda S0'iere düştüğü için sanırım, bu uzun po-

zisyona doğru yerde girene kadar aleyhinize birkaç darbe ol-
muştur.
Evet, bu süre içinde birtakım kayıplara uğradırn.
Sonunda çıkmanızı gerektirmeyen bir pozbyonı ııe zailıan

girdiniz?
l984 Mayısı'nda, beş yıllık boİolar l3.93'lük bir getiriyle ihaleye

çıktığında, gerçekten fiyatların artacağı beklentisi içindeydim.
l974 yılından beri bankacılığın içindeydim ve o zamanlar %l3 ile
Gary Bielfttdı l85
üç yıllık kredi verebileceğimiz nitelikte kişiler bulamıyorduk. Ne

var ki, hükümet beş yıllık bonoları bu seviyenin tam l puan üstiin-
de satışa çıkarıyordu. Ayrıca, o zamanlar Peoria tam bir durgun-
luk dönemi yaşıyordu: İşsizlik Vo\\'lere varıyordu ve çiftlik krizi
gittikçe kötüleşiyordu. Faiz oranlarının yeteri kadar yükseldiğini
hissettim. Bu noktadan l986 Nisanı'na kadar, hep uzun pozisyon
aldım. Bunun yaptığım en iyi pozi§yon ve trendin de en uzun
trend olduğundan eminim.
İyi iştem yapmayı sağlayan unsurlar nelerdir?
En önemli şey, kdrda oturacak ve kayıplarınrzı kesecek bir yön-

temdir.
Daha uzun vadeli bir trendden yararlanmak için kirlı bir

pozisyonda oturmak için ne yaparsınız? Kfirları çok çabuk
toplama dürtüsünden nasrl kaçınıyorsunuz?
Disiplinli olmanın ve sabır göstermenin en iyi yolunun, bir §le-

me tam anlamıyla girmeden önce düşünmek olduğunu öğrendim.
Her ttirlü zorluk karşısında, uygulamak üzere straği planı geliş-
tirmeniz gerekir. Böylece, piyasaya gelen ve fiyatların düşnıesi-
ne veya yükselmesine neden olan her türlü haber sizi etkileme-
miş olur. Bu, ayrıca üzerinize düşen sorumlulukları yerine getir-
diğiıriz.-iaktirde. u"ı,n vadeli hedeflerinize ulaşrnanıza yardım
edecektir. Bu uzun vadeli hedefi, pozisyon istediğiniz şekilde ge-
liştiği tattirde, kaldırabileceğiniz koruyucu bir stop emriyle bir-
leştirirsiniz. Alternatif olarak, pozisyondan çıkmak için de trend
takip edici bir sistem kullanabilirsiniz. Hedefinizi belirleyip
trend değiştiği zaman da pozisyondan çıkış strağisine sahipse-
niz, kfulı pozisyonda oturmapotan§yeliniz büyük oranda artar.
Çoğu trıdcr n§in kaybeder?
Gereğinden fazla işlem yaparlar ki, bu durumda sadece komis-

l86 Borsa SihirbazLarı
yonlıın karşılayabilmek için çoğu kez 6ift|lıçıkmalan gerekir.
Başarılı bir trader'ın meziyetleri nelerdir?
En önemlisi disiplindir, eminim herkes size bunu söylüyor.dur.

İkincisi, sabırlı olmak zorundasınız; iyi bir pozisyondaysanız,
bunda oturabilmelisiniz. Üçüncüsü, piyasaya girmek için cesaret
gerekir ve cesaret de yeterli miktarda sermayeden kaynaklanır.
Dördüncüsü, kaybetmeyi de istemelisiniz; bu da yeterli serma-
yeyle ilgilidir. Beşincisi, kazanmak için güçlü bir istek duymalı-
slnız.
Kaybetme isteği dışında bu söylediklerinizin hepsi çok açık.

Onu biraz açabilir misiniz?
Zaırarakarşı davrantştnıztn doğru olması gerekir. Yani bir sorun

yaratmadan gelecek pozisyona geri dönebilmelisiniz. Zarar etti-
ğinizzamanduygularınızın esiri ölmamalısınız. r
Cesaretle neden bahsettiğinizi de biraz açar mrsınrz?
l20 kiloluk bir oyuncu çizgi boyunca koşuyorsa ve önünü kes-

mek isteyen 80 kiloluk bir oyuncu onu durdurmak zorundaysa,
önüne geçebilecek cesareti kendinde bulmak durumundadır. Pi-
yasalara girmek için de bu tiir bir cesarete sahip olmanız görekir.
Eğer herkes piyasada Dolar'ın yiikseleeegini düşünüycrsa ve
Yeıı oldukça düşükse, genel kanının dışina çıkıp Yen almak ce-
saret ister. ,
,
Başanyı nasıI değerlendiriyorSunuz?
Birçok insana göre başarı, kendi hIanlannda ne kadar iyi oldukla-

n anlamına gelir. Bir öğretmenin başarısı, öğrencilerinin ne ka-
dar başanh olduğuna ve hayatlan boyunca neler yaptıklanna
bağhdır, Bir trader da başarısını, piyasada kazanıp kaybetmesiy-
le ölçer.
Gary Bielfuldı l87
Şahsen başarryı nasıl değerlendiriyorsunuz?
Ben başanyı, birikim yaptığım parayla ne yaptığıma bakarak de-

ğerlendiririm. Karımrn ve benim yaptığımız şeylerden biri, çeşiı
li programlan destekleyerek başanmızı toplumla paylaşmamızı
sağlayabilecek bir vakıf kurmuş olmamızdrr.
Bu vakfi sadece kurdunuz mu yoksa işletmek için de çalış,

malannrz var mr?
Ailem ve ben direkt olarak farklı projeleri değerlendirme işiyle

ilgileniyoruzVeyatrnmyapılacakpğeyekararveriyoruz.
Bu vakfi ne zaman kurdunuz?
1985'de. Fakat bu konuyu 1970'1erin başından beri düşünüyor-

dum. Her zaman başanlı olursam, topluma katkıda bulunabilece-
ğim bir vakıf kurmayı planlamışımdır.
Bu uzun vadeli hedefin, başarrlı olmanızda önemli bir moti.

vasyon olduğuna inanıyor musunuz?
Sanınm işeyaradı.
Borsaia yeni giren trader'lara ne gibi önerilerde bulunursu-

nuz? ", '
Başlangıçta, çok açılmamak önemlidir, çünkü o zaman geri dö-

nüp savaşmak çok güçttir. Birçok trader işin başında, çok büyük
riskler alma eğilimi gösterir. Bunlar, risk alırken yeterince seçici
olmayı bilmiyorlar.
Bu noktada, Bielfuldt benden teybimi kapatmamı istedi. Poker

stratejisinin trading'le olan ilgisinden ve bunun uygulanmasın,
dan bahsetti. Yaptığı yorumlarla, trading'in imajını bir çeşit ku-
mar olarakyaıısıtmaya katkıda bulunmak istemediğini ve bu ne-

denle, teybi kapatmamı istediğini'söyledi. Benzetmesinin çok uy-
gun olduğunu gördüm ve bunu kaydetmek için kendisini ikna et-
tim,
Trading ye poker ara§rndaki benzerliğin ne olduğunu açrk-

lar mısınız?
Poker oynamayı çok küçükken öğrendim. Babam bana yüzdeli

elle oynamayı öğretti. Her elde oynamıyorsunuz, çünkü böyle
yaparsanlz kaybetme ihtimaliniz daha yüksektir. Eliniz iyi oldu-
ğunda oynamalı, kötü olduğunda oyundan çıkıp yerden feragat
etmelisiniz. Masada daha fazla fiş varsa ve eliniz çok iyiyse -baş-
ka bir deyişle yüzdeler avantajınıza ise- eli yükseltir, oyunu ka-
zanlrsınız.
Poker stratejisinin prensiplerini aynen tradinğe uyguladığınız
zaman, bu bariz bir biçimde kazanma ihtimalinizi arttırır. Poker-
deki yüzde elini beklemek gibi" trading'de de, doğnı işlemi bek-
lemek için sabır göstermek gerektiği düşüncesini hep aklımda
bulundururum. Eğer yaptığınız işlemin iyi gitrrediğini düşünü-
yorsanız, bunu bırakır ve küçük bir kayıpla işin içinden çıkarsı-
nız; bu aynen pokerde ortaya ceza olarak para koyup kötü eliniz-
den kurtulmaya benzer. Diğer yandan, durıım gerçekten avantajı-
nıza görünüyorsa, aynen pokerde iyi olan elinize güvenerek oyu-
nu yükseltmeniz gibi, atak davranarak kaldıraç fakttlrtlnden ya-
rarlanıp pozisyonu kazanmalısınız.
Gary Bielfuldt l89
Bielfeldt'in hikayesi, bir yandan sabf göstererek diğer yandan

agresif bir şekilde işlem yaparak nasıl başanh olunacağının gü-
,iı uı. örneğidir. Bağımsz bir birey olarak elindeki sınırlı mik_
tarda parayla işe başlarken yanında çahşan ne bir personeli, ne
yardım aldığı kimse ne de yararlandığı bir teknoloji vardı; yine
de diinyadaki en başanlı trader'lardan biri olmuştur. Bunun öte-
sinde, uzun vadedeki hedefleri ve faaliyetlerinden dolayı elde et_
tiği başannın toplum üzerinde olumlu etkisi olmuştur.
-
Gary Bielfeldt röportajında en ilginç bulduğum nokta, poker
ve trading arasında kunılan benzerlik ilgisidir. Aynca, bu benzet_
mede Bielfeldt'in anlatmak istediğini, James Rogers'ın verdiği
benzer tavsiyeyle de karşılaştırabiliriz: Doğru iştemi yapmak
için bekleyecek kadar sabrın olsun.
Ed Seykota
Herkes İstediğini Elde Eder
Hem halk hem de finansman çevrelerince bilinmese de Ed Sey-

kota'nın başanları kendisini dünyanın en iyi trader'larından biri
yapmıştır. 1970'lerin başrnda, Seykota büyük aracı kurumlardan
birinde işe girmişti. Vadeli piyasalarda, müşterilerin parasını yö-
netmek üzere ilk defa bir kompüterize trading sistemini tasarla-
mış ve geliştirmiştir. Geliştirdiği sistem k6rlıydı, ancak yöneti-
min müdahale ve şüsi tahminleri sistemin performansrnı büyük
ölçüde azaltmıştır. Bu deneyim Seykota'nrn kendi yolunda tek
başına yürümesine neden olmuştur.
Daha sonraki yıllarda, Seykota kendi sistematik yaklaşımını
kullanarak birkaç müşteriye ve kendisine ait parayla işlem yap-
mıştır. Bu dönemde, Seykota'nın yönettiği hesaplar inanrlmaz
oranlarda k6r sağlamıştır. Örneğin, l988'in ortasrna geldiğimiz-
de, müşterilerinden birinin |972'de 5,000$ olarak başlayan hesa-
bı daha sonra nakit bazında Vo250,000'lik bir artış göstermiştir.
(Çekilen paralarla normale getirilen hesap aslında, kuramsal ola-
rak yüzde birkaç milyon artmıştı.) Bu zaman zarfında, böylesine
bir başarı elde eden başka bir trader tarumryorum.
Kitap üzerinde çalışmaya başladığımda, Seykota'nın adını hiç
duymamıştım. Seykota'nın ismi Micheal Marcus ile yaptığım rö-
portajda, başanlı bir trader olması konusunda kendisini en çok
etkileyen kişi olarak geçmişti. Röportajdan sonra, Marcus bana
içten bir şekilde , "Biliyor musun, Ed Seykota ile gerçekten rö-
Ed Seykota 19l
portaj yapman gerek. O sadece müthiş bir trader değil, aynı za-
manda bir dehadır" dedi.
Marcus telefonda benden bahsetti ve ben de özetle kendisine
kitabın ana hatlanndan söz ettim. Röportaj için ülkenin batısında
bulunuyordu, Reno üzerinden New York'a dönerken yolumun
üzerirıde olduğu için Seykota ile de aynı gezide röportaj yapmam
en uygunuydu. Seykota röportaj yapmayı kabul etti, ancak benim
iki saat (uçak bağlantılanmı yapmama yetecek kadar süre) içeri-
sinde röportajı tamaınlayabİleceğim konusunda şüpheleri vardı.
Süre az olmasına rağmen, böy,le kısıtlı zamanlarda daha önce
başka birkaç röportaj daha yaptığım için bunun mümkün olabile-
ceği konusunda garanti verdim. "Söyleşimiz mümkün olduğu ka-
dar işin özü üzerinde yoğunlaşırsa halledebiliriz." dedim.
Havaalanında vakit kaybetmemok için mümktin olduğu kadar
acele ettim ve bu arada acendamdaki değişikliği biletime yansıt-
mayı unuttum. Düzenlemeler yapılırken uçağı kaçırabileceğim
konusunda ısrar eden bilet aceııtasıyla yaptığım sert tartlşmadan
sonra havaalanında öyle bir mücadele ettirn ki saniyelerle kapıya
ulaştım ve uçağa bindim. Reno'ya vardığım zaman uçağı kaçıra-
cak olmamın üzerimde yarattığı gerginlik düa yeni dağılıyordu.
Seykota'nın evi taksiyle gidilemeyecek kadar uzaktr, bu nedenle
bir araba kiraladım. Sabah çok erken bir saatti ve dağlarla çevril-
mi§ otoyoldarı aşağı baktığınizda harika,.bir manzara vardı. Rad-
yoda bulduğum klasik radyo istasyonu,,Mozart'ın Klarnet Kon-
çertosunu çalıyordu. Bu bileşim mükerrımeldi.
Seykota, Tahoe Gölünün kıyısında bulunan evini büro olarak
kullanıyordu. Röportaja başlamadan önce, evinin arkasındaki
kumsalda kısa biı yürüyüş yaptık. Soğuk ve berrak bir sabahtı ve
tnaılzaIaçok hoştu. Onun ve benim iş ortamrm arasındaki çelişki
-Wall Street'de, en güzel manzarası, baktığı çirkin bina olan bir iş
yerim vdr- çok çarpıcı olarak ortaya çıkıyordu. Kıskandığım için
kendimi suçlu hissettim.
Röportaj yaptığım diğer trader'ların aksine, Seykota'nın ma-
sasmln etrafı ekranlarla donatılmamıştı, hatta tek bir ekran bile
yoktu. Yaptığı trading büyük çapta, ertesi güne dair sinyaller ve-
ren bilgisayar programını birkaç dakika çalıştırmasına bağlıydı.

Seykota ile yaptığım görüşmede beni en çok etkileyen - mü-
kemmel bir birleşim olduğunu düşündüğüm - zekası ve duyarlılı-
ğıydı. Olaylara çok benzersiz bir noktadan bakma yeteneğine sa-
hipti. Bir an, analitik tekniklerden bahsederken, aynı anda kendi
tasarladığı programlardan birinin ürünü olan üç boyutlu bir şe-
mayı gösterip tam bir bilim adamı izlenimi veriyordu (MIT'de
elektrik mühendisliği eğitimi almışa). Başka bir anda ise söyleşi,
trading psikolojisine kaydığı zatnan, insan davranışlan konusun-
da büyiik bir duyarlılık ve hassasiyet gösteriyordu.
Aslında, geçmiş yıllarda Seykota psikoloji konusuyla oldukça
ilgilenmiş. Anladığım kadanyla hayatında, sorunlarını çözıneleri
için insanlara yardım etmek, piyasa analizinden ve trading'den
daha önemliydi. Sanınm bu iki şey arasındaki çelişki Seykota'ya
yapay gelmiştir, çünkü onun için büyük bir ihtimalle, trading ve
psikoloji aynı şeylerdir.
Söyleşimiz sırasrnda, istediğim şekilde belli konular üzerinde
yoğunlaşamadık. Aslında, o kadar farklı yönlere dağddık ki iki
saat içinde ancak bazı konulara değinebildik. Bir sonraki uçağa
binerim düşüncesiyle röportaja devam ettim. Görüşme bittiğin-
de, kaçırdığım Reno - New York uçağınrn son direkt uçuş oldu-
ğunu öğrendim.
Seykota düa sonra bana, düa ilk telefon görüşmemizde bu-
nun kiyle olacağrnr, yani benim görtişmeye büttin günümü ayıra-
cağmı bildiğini söyledi. İnsanlan algılama yeteneği müthiş. Ör-
neğin söyleşinin bir yerinde, Seykota ban4 "Saatini kaç dakika
ileriye kurarsın?" şeklinde bir soru sordu. Beraber olduğumuz bu
kısıtlı süre içinde temel karekteristik bir özelliğimi yakalaması
özellikle çok etkileyiciydi. Sabahleyin kaçırdığm uçağı da düşü-
nürseniz, bu sorunun zamanlaması çok iyiydi.
Seykota'nın başansı sadece trading'le sınırlı değil. Beni asıl
etkileyen yönü, hayatın anlamını bulmuş bir insan olmasr ve iste-
diğ hayatı yaşıyor olması.
Ed Seykota l93
Trading yapmaya ilk ne zaman başladınız?
1960'1arın sonunda, A.B.D. Hazine Dairesi, gümüşün satışını

durdurduğunda fiyatların artması gerektiğini düşündüm. nu gö-
rüşüme dayanarak bir emtia depozito hesabı açtırdım. Bu arada
beklerken, broker'ım beni açığa bakır satmaya ikna etti. Bir süre
sonra stop olup biraz para ve trading bekaretimi kaybettim. Son-
ra tekrar gümüşte o kaçınılmaz boğa piyasasının başlamasını
bekledim. Sonunda o gün geldi. Satın alma işlemini yaptım.
Çok
büyük şaşkınlık ve zararauğradım, çünkü fiyatlar düşmeye baş-
lamıştı!
Önce, fiyatların bu kadar yükselebileceği bir ortamda gümü-
şün düşmesi imkansız geldi. Ancak fiyatlar düşüyordu ve gerçek
buydu. piyasanın nasıl işlediğini görmem açısından bu fevkolade
bir ders oldu.
O srralar, Richard Donchian tarafindan yazılan ve tam anla-
mıyla mekanik bir trend takip edici sistemin piyasaları alt edece-
ğinden bahseden biryazıokudum. Bu bana imkansız geldi. Bun-
dan dolayı, kuramlan test etmek için bilgisayar programl afl yaz-
maya (o günlerde delikli zımbalı kartlar üzerine yazıyorduk) baş-
ladım. Şaşırtıcıdır ki, kuramların doğruluğu kanıtlandı. O güne
kadar gerçekten yapmak istediğim bu muydu veya hangi ,"b"p-
ten dolayı bunu yapmak istiyordum, bundan emin değildim. Hİr
neyse, piyasaları incelemek ve görüşlerimi parayla desteklemek
fikri, o anki kariyer olasılıklarınanazaran o kadar cazipti ki, ha-
yatımı sürdürmek için zamanımın tümünü trading yapmaya ayr-
dım.
İk trading çalrşmanız ne oldu?
Wall Street'de ilk olarak, 1970'lerin başında büyük bir aracı ku-
rumda analist olarak çalışmaya başladım. Bana verilen sektör,
yumurta ve piliç piyasasıydı (her iki piyasa dafaz|aişlem olma-
dığından bugün artık mevcut değil). Benim gibi borsaya yeni gi-
ren birinin önerilerde bulunmasrnı ilginç buluyorum. Bir seferin-
l94 Borsa Sihirbaz.lıırı
de, tra<ler'ların bir süre piyasalzırdan uzak kalması önerisinde bu-

luırduğuın bir makale yazmlştın,ı. Yönetim, yazdığımbu makale-
yi trading yapma motivasyonunu kötü yönde etkilediği gerekçe-
siy le bültenden sansürledi.
Analiz yapma işine bilgisayar kullanımını katmaya karar ver-
clim. Hatırlarsanız, o günlerde bilgisayarlar delikli zımbalı kart-
larla ve genellikle muhasebe için kullanılıyordu. Bilgisayar bölü-
mtindeır sonımlu olan çocuk beni, işi açısından bir tehlike olarak
gcirtiyordu ve si.irekli bulunduğu yerden kovalıyordu. O işte bir
ay geçir<likten sonra ayrılacağıını bildirdim. Bölüm müdürü ne-
tieııini sormak için beni çağırdı. Benimle konuşmak için daha ön-
ce hiç ilgilenmemişti.
Dahtı sonra, yeni bir yapılanmaya giren başka bir aracı ku-
rumda çalışmaya başladım. Burada, yönetimin baskısı daha az
hissediliyordu ve bundan yararlanarak muhasebe amaçlı bilgisa-
yarı, lrafta soıılarında trading sistemlerini test etmek amacıyla
kullaırıyordum. IBM 360 modelindeki bilgisayar, büyük bir ha-
valandırma sistemi olan bir odaya yerleştirilmişti. Altı aylık bir
süre içinde, on tane eıntiaya dair, yaklaşık on yıllık verilerle, dört
tane basit sisteınin yüz kadar varyasyonunu test etme imkanı bul-
dum, Bugi,in aynı işi bir PC'de yapmak yaklaşık bir gün sürüyor.
Herneyse ben istediğim sonuçlan elde ettim. Böylece, trend ta-
kip edici sistemleri kullanarak para kazanma olasılığı doğrulan-
mış oldu.
Bilgisayarla sistemleri test etmeyi hafta sonu yaptığınız için,

bunun işinizin bir parçası olduğunu sanmryorum- Oradaki
asıl göreviniz neydi?
Hafta içinde, Clark Kent tipi normal işim gereği kağıdın kenarı
pembe renk alınca, Reuters makinasına yeni kağıt ruloları takı-
yordunı. Görevim geten mesajları şerit halinde kesmek ve bunla-
rı makinaııın ırrkasındaki duvara asmaktı. İşin sım gelen mesaj-
ları makinadan doğru bir şekilde çıkartınaktı. Komik olan ise me-
sajları okumak içiır makinaya abanmak gerektiğinden, kimsenin
Ed Seykota l95
duvarda asılanlan doğru dürüst görememesiydi. Bu yüzden me-
sajları kendim okumaya ve broker'lara şahsen dağıtmaya başla-
dım. Bu işin gereği olarak birçok trader'ın işlem yapm a tarİını
gözlemledim.
Resmi pozisyonun uzbirazgösterişli bir getir götürcülük gi-

bi gözüküyor. Neden bu kadar basit bir işi kabut ettiniz?
Ne yaptığım ya da ne kadar para aldığım önemli değildi,

çünkü
işin içinde olmak istiyordum.
Neden İlk yaptığınız işte katmadınız? En azından orada bir

analist olarak çalrşyordunuz.
çünkü orada insanı aptallaştıran bir ortam vardı. yönetimin ya-

pılacak işlemlerle ilgili önerilerde bulunma
şeklindeki baskısı-
nrn, işlem yapmak için hiçbir şans bırakmadğını düşünüyoıdum.
Ayrıca, işlem sistemlerini test etmek için (asıl amacım)
şirket bil-
gisayarlannı kullanmama izin verilmesi benim için herşeyden
önemliydi.
Yeni işinizde bilgisayarı kullanabiteceğinizi biliyor muydu_

nuz?
Hayır, ama şirket ciddi şekilde silkelendis ve yöneticilerin

ço-
ğunun işine son verildiği için benim bilgisayar kullanmama mü-
dahale edecek çapta bir bürokrasi olacağını düşünmüyordum.
kompüterize trading sisteıııleriyle ilgiti çalışmalannua n€

oldu?
Sonunda yönetim, para yönetimi konusunda benim araştırma so-

nuçlarımı değerlendirmeye karar verdi. Böylece, ilk ntytıı, ,;ı-
çekli ve ticari amaçlı kompüterize trading sistemini getiştiidim.
Büyük ölçekle neyi kastediyorsunuz?

ve
Program, firmanın yüzlerce acentası tarafindan pazarlanmrştr
idari edilen sermaye milyonlarca Dolar,dı ki, bu 1970,1erin ba_
;:;,#;"':"."". desteklemesini nasrl sağladınız?
AşinaolduklarıRichardDonchian,osrralarherşeyieliyleyap-
,nurrnu rağmen, trend takip edici sistemleri geliştirme konusunda
öncülük eİmiştir. Bu sebepten dolayı, para yönetimi için trading
sistemlerinin kullanılması fikrini zaten daha önce benimsemiş_
lerdi. Ayrıca o dönemde bilgisayarlar o kadar yeniydi ki
"bilgisa_
yar sistemi" o günlerin moda kelimesiydi,
Trading programrnrz başarılr oldu mu?
Program iyiydi; sorun yönetimin müdahaleleriydi. Örneğin, bir

sefeİinde ş"İe, alrm, için program sinyal verdiği sırada, piyasa-
nın 5p civarında olduğunu hatırlıyorum, Yönetim, piyasanın faz-
la şişik olduğunu düşündü ve sinyali göz önünde bulundurmadı,
piı]rru yiiksJmeye devam edince, ilk 20 puanlık geri çekilmede
(ıbo puan 1p,e eşittir) alırız diye bir kural getirdiler. Böyle bir
geri çekilme gerçekleşmeyince, kuralı ilk 30 puanlık reaksiyon
iluştuğunda alım yapma şeklinde değiştirdiler. Herhangi bir geri
devam edince, kııralı_S0 pu-
çetilrrıe olmadan piyasa yükselmeye
an diye değiştirdiler ve sonunda bunu 10o puan yaptılar Nihaye_
tinda şekeİ İiyatları 9p civannda dolaştığında, piyasanın, boğa
piyasası olduğunu kabul ettiler ve piyasa biraz daha.yükselme-
i"n uırn., yup*uyu karar verdiler. Bu noktada yönetilen fonları
uzun pozisyona aldılar. Tahmin edeceğiniz gibi, şeker piyasası
kısa bir Süre sonra tepe noktasına geldi. Bu aşamada yine çok
klrlı olacak satış sinyalini de dikkate almayarak hatalarını ikiye
katladılar.
Bu mürlahaleden dolayı, yrlrn en kArh işlemi zarar|a kapandı,
§
F
Ed Seykota l97
?
Sonuçta kuramsal olarak, yıllık Vo60'|ık bir getiri yerine, birçok
portföy zarara uğradı, Bu tip müdahaleler, sonunda ayrılmamın
en önemli nedenlerinden biridir.
Diğer nedenler nelerdi?
Yönetim benden sistemi değiştirmemi istedi, böylece daha aktif

olarak işlem yapılacaktr ve daha faz|akomisyon geliri sağlana-
caktı. Onlara bu değişikliği yapmanın çok kolay olduğunu,hcak
bunun performansr ciddi şekilde etkileyeceğini anlattım. Söyle-
diklerimi f azla ciddiy e almadılar.
Ayrıldıktan §onra ne yaptınız?
Sadece araştırma bölümünden aynldım ve portföy yönetiminde

broker olarak devam ettim. İki yıldan sonra para yöneticisi ol-
mak için broker'lıktan aynldım. Yaptığım bu tercih, hayatımı ka-
zanmak için beni komisyon almaktan kurtardı ki bunun aynı za-
manda müşterilere para kazandırmak için bir motivasyon oldu-
ğunu düşünüyorum. Kendimi tamamiyle kirdan teşvik primi al-
ma işine verdim.
Ayrıldıktan sonra sistemle trading yapmaya devam ettiniz

mi?
Ettim ancak geçen yıllar içinde sistemi revize ettim. :
Bununla elde ettiğiniz en büyük başan nedir?
"Model olarak aldığım hesabım" dışında elde ettiğim başarılar-

dan pek bahsetmem, Bu hesap aslında 1972 yılında 5,000$ ile
açılan bir müşteri hesabıdır ve 15 milyon Dolara ulaşmrştır. Teo-
rik olarak, hesaptan para çekilmeseydi, elde edilen toplam ka-
zanç mevcut miktardan çok daha fazla olacaktı.
Böylesine bir performan§a sahipsiniz ve nasıl oluyor da in-

sanlar sizden paralarınr yönetmeniz için rica kuyruğuna gir-
miyorlar?
Talepler oluyor, ama ben çok nadir olarak yeni hesap kabul edi-
yorum. Eğer böyle bir şeye karar verirsem, müşteriyle sıkı bir te-
masa geçmem, kendini, motivasyonunu ve eğilimlerini bilmem
gerekir. Birlikte çalıştığım kişilerin performansım üzerinde çok
önemli bir etkisi olduğunu farkettim. Örneğin, beni ve uzun va-
dede yöntemlerimi desteklerlerse, bana yardım etmiş olurlar.
Tam tersi, kısa vadeli iniş ve çıkışlardan dolayı çok fazla endişe
duyarlarsa, bu beni olumsuz yönde etkileyebilir.
Başlangıçta kaç müşteriniz vardı?
1970'lerde yaklaşık yanm düzine kadar.
Bunların kaç tanesi hAli sizinle birlikte?
Döırt. Müşterilerden biriyaklaşık 15 milyon Dolar kazandı ve pa-

rasını çekip, kendi yönetmeye karar verdi; bir başkası ise 10 mil-
yon Dolar kazandı ve deniz kıyısında bir ev alıp çalışmamaya ka-
rar verdi.
İlk sisteminizi tasarlamadan önce hangi kaynaklardan ya-

rarlandınız?
Bir Borsa Spekülatörünün Anılarıadlı kitaptan etkilendim ve ay-

rıca Richard Donchian'ın beş - ve - yirmi günlük hareketli ortala-
ma kesişme ve haftalık kural sisteminden yararlandım. Donchi-
an'ı teknik trading'in yol göstericisi olarak görüyorum.
İlk trading sisteminiz neydi?
ılk sistemim, Donchian'ın hareketli ortalama sisteminin bir türü

Ed Seykota 199
olmuştur. Üslü hareketli ortalamalar kullandım, çünkü bu şekilde
hesaplarnalar kolaylaşıyordu ve hesap hataları zamanla ortadan
kalkıyordu.
Ona ilk sistemim deyişiniz, sistemi değiştirdiğinizi gösteri-

yor. Sistemin değişikliğe ihtiyacı olduğunu nereden anladı-
nız?
Sistemlerin değişikliğe ihtiyacı yoktur. İşin sırrı, trader'ın kendi-

sinin başanlı olacağı bir sistemi geliştirmesindedir.
Başlangıçta kullandığınız sistem sizi tatmin etmedi mi?
Başta kullandığım sistem, katı ve hızlı uygulanması gereken ku-

rallan olan basit bir sistemdi ve herhangi bir sapmaya hayat hak-
kı tanımıyordu. Kendi düşüncelerimi göz ardı ederek bu sistemi
kullanmak, bana güç geldi, Sistemibazen kullanıp bazen kullan-
mıyordum ki bu da çoğu kez yanlış zamanlardaoluyordu. Bildik-
lerimin sistemden dahafazlaişe yaradığrnı düşünüyordum. O za-
manlar, gerçekten trend takip edici sistemlerin kullanılmasının
işe yaramadığını düşünüyordum. Bunun böyle olduğunu "kanıt-
layan" birçok literatür vardı. Aynca, sadece oturarak ve piyasala-
rın gerçekten içine girmeyerek bilgimi ve aldığım MIT eğitimimi
harcadığımı düşünüyordum. Daha sonra, trendi izleyerek işlem
{ yapma ve gelen her habere inanma düşüncesine daha fazla gü-
:ı venmeye başladım. Bunun yanı stra, "uzmarı olan trader'ların uy-
guladığı kurallan" dahafaz|a anlamaya başladığımda, bir siste-
me göre trading yapmak tarzımadaha çok uymaya başladı.
Tradin g tarzınız nedir ?
Taızım, ternel olarak bazı özel grafik formasyonu belirlemeleri

ve pııra yönetimi işlemsel süreçlerinin kullanılmasrna dayanan
birtrend takip edici sisterndir.
200 Borsa Sihirbaz.Ları
Herhangi bir gizli trading strnnızt açıklamadan, standart

trend takip edici sistemlerin dışına çıkarak büyük başarı el-
de ettiğiniz bir işleminiz varsa bundan söz eder misiniz?
Uzun vadede ayakta kalmanın ve başanlı olmanın sım, teknik

sistemlerle içiçe geçmiş para yönetimi tekniklerini kullanmakla
yakından ilgilidir. Bir tecrübeli trader'lar, bir de cesur trader'lar
vardır. Ancak hem tecrübeli hem de cesur olan trader sayısı çok
azdır.
Bu mantıklr, ancak soru hAlA geçerli. Biraz değiştirerek tek-

rar sorayım. Piyasada para yönetimi kurallarının birlikte
kullanıldığı birçok trend takip edici sistem varken, siz neden
bu kadar başarılı oldunuz?
Bu benim bir hünerim herhalde. Kanımca, bunun piyasalara ger-

çekten ilgi duymamı ve iyimser bir tavır içinde olmamı sağlayan
hayat görüşümle yakından ilgİsi var. Aynca trading yapmaya de-
vam ettiğim ve sistemimi öğrendiğim müddetçe (yani yaptığım
şeyin mekanik bilgisayar versiyonu), sistemim gelişmeye devam
eder. Hem kendimi hem de yaptığım şeyleri, her zaman takip et-
tiğim bir tür sistem olarak gördüğümü de eklemem gerek. Bazen,
işin sadece mekanik kısmına önem veririm, bazen de güçlü du-
yumlarıma güvenerek pozisyona girerim, bazen de tamamen ç1-
t
kanm. Bu şekilde sağa sola saldırarak yaptığım işlemlerin sonu- l
{
cu, doğal olarak, ya olumsuzdur ya da tapidir. Yine de yaratrcr
yönümün ortaya çıkması için kendime gerekli olan özgürlüğü ta- jı
nımasaydım, bu bir şekilde banazarar verirdi. Verimli bir ortam-

da çalışmak, trading'in uzun ömürlü olmasrnı sağlar ki, bu da ba-
şarrnın anahtarlarından biridir.
Sistemli bir şekilde trading yapmanın, isteğe bağlı trading

yapmayla karşıIaştırıIdrğında, .avantaj ve dezavantajları
nelerdir?
Ed Seykota 20I
Aslında sistemli bir şekilde trading yapmak isteğe bağlı kararları

gerektiriyor. Yönetici konumundaki kişinin, ne kadar risk alına-
İağına, hangi piyasalarda oynanacağına ve §erTnaye değişikliği
fonksiyonu olarak trading bazını artrrırken ve azaltırken, ne ka-
dar agresif olunacağına karar vermesi gerekir. Bu kararlar çok
önemlidir, genellikle zamanlamadan daha önemli.
Yaptığrnız işlemlerin yüzde kaçı sisteme dayalıdır? Bu oran

hiç zaman içinde değişti mi?
Zaman|a, trendlere dayalı olarak işlem yapmaya daha faz|a gi,

vendiğimden ve mekanik programlanmda "işin püf noktalannı"
giderek dahafaz|ahesaba kattığından, daha mekanik bir biçimde
İşlem yapmaya başladım. Hata, kendi sistemimi aşabilir miyim
şİtlina" düşünce süreçlerinden geçiyorum, fakat bu şekildeki
uçuşlar genellikle adamı hizay a sokan zararlarla sonuçlanıyor,
Trend takip edici sistemlerle ilgili mevcut ve gelecekteki bek,

lentiler nelerdir? Bunların yaygın olarak kullanılmalannın,
sonuçta bir başarısızlığa neden olacağını düşünüyor musu,
nuz?
Hayır. Bilinçli olsa da olmasa da yapılan büttin işlemler belli bir

sisteme dayanır. İyi sistemlerin çoğu belli bir trendleri takip et_
meye dayanır. Hayatın kendisi de belli bir trende dayanır, Kuşla-
rrn krşrn güneye göç etmesi gibi. Şirketler trendlerini belirler ve
ürünlerini bu trende göre ayarlarlar. Tek gözeli hayvanlar bile
kimyevi ve ışıldak izler üzerinde, trendler halinde hareket eder-
ler.
Trading sistemlerinin k6rlılığı döngüseldir. Trend takip edici
sistemlerin çok büyük başarılar kazandığı dönemlerde, sistemin
popülaritesi,artar. Sistemi kullananlann saylsr artıp piyasalar
trendden yatay hale geldiğinde, sistemler kir sağlamaz ve serma-
yesi az ve tecrübesiz trader'lar elenir. İstikrar başarının anütan-
dır.
202 llarsa Sihirbazları
Bir girdi olarak, temel analiz hakkındaki görüşleriniz neler-
dir?
okuduğunuz temel veriler gereksizdir, çünkü piyasa tiim haber-

leri zaten iskonto etmiştir. Bundan dolayı ben temel analize ''te-
mel gereksiz" diyorum. Ancak bazı
şeyleri erken yakalayabilir-
seniz, o zaman işinize yarayabilir.
cevabınız biraz alaycıydı. Bu sadece teknik analiz kullandr-

ğrnız anlamrna mı geliyor?
Ben temelde, yirmi yıllık deneyimime dayanarak, bir trend tra-

der'ryım. Belirleyici kriterlerim önem sırasına göre
şöyledir: (1)
uzun vadeli trend, (2) mevcut grafik formasyonu ve (3) alım ve-
ya satım yapılması için iyi bir noktanın belirlenmesi. Bunlar
be-
nim yaptığım trading'in temel taşlarıdır.
Çok uzakta,bir dördün-
cü sırada, temel veriler yer alır, ama bunlar bana
çoğu kez zarar
getirdi.
Alım yapmak için doğru noktanın seçilmesinden bahseder-

ken, satrn alma iş|emini yapacağınız reaksiyon noktasrnrn
belirlenmesini mi kastediyorsunuz? Eğer öyleyse, bu durum-
da bazen önemti fiyat hareketlerinin kaçırilması ihtimalinin
önüne nasıl geçiyorsunuz?
Hayır, hayır. Şayet satın alma işlemi yapıyorsam, seçtiğim nokta

piyasanın üzerindedir. olası riskimi azaltmak u-u"ryıu, piyasa
temposunun yapacağım işlemin yönünde olmasına dikkat ediyo-
rum. Belli bir en üst veya dip nokta seçmeye
çalışmıyorum.
Bu, fiyatiann yükseimesini beklerken, bir pozisyona girme-

den önce daima kısa vadede piyasa kuwetini gtırerek- teyid
beklediffniz anlamına mı gelir yoksa piyasa bır aiızeıtme
yaptığında da alım yapar mısrnrz?
Ed Seykota 203
Eğer pozitifsem, ne kuvveti ne de düzeltmeyi beklerim; zaten pi-

yasa girmişimdir, Alım gerçekleştiği andan itibaren pozitif olur,
satana kadar öyle kalırım. Pozitif olup da uzun pozisyon alma-
mak mantıklı değildir.
Yaptığınız işlemlere bir faydası olsun diye hiç karşıt görüş

doktrinini kullandığınız oluyor mu?
Bazen. Örneğin, geçenlerde bir altın konferansında bütiin konuş-

macılar piyasada fiyatlann düşeceği beklentisi içindeydi. Kendi
kendime, "Altın fiyatlan herhalde dibini buldu." dedim. (Konfe-
ranstan sonra gerçekten de piyasada hızlı bir yükselme oldu.)
Bu tip girdileri kullanarak alım yapar mısınız?
Hayrr, çünkü o zaman trend hAl6 aşağıyaydı, ancak kısa pozisyo-

numu hafifletebilirim.
Yaptığınız işlemler içerisinde en çarptcı olanı ya da manevi

olarak sizi en çok etkileyeni hangisidir?
Sizi etkileyen ve çarpıcl olan trading deneyimleri genelde olum-

suzdur. En az gurur kadar umut, endişe ve hırs duyguları yaptığı-
nız işi etkiler. En büyük hatalanmı, hissi davranarak girdiğimpo-
zisyonlardan kısa bir süre sonra yapmışımdır.
Hiç savaş hikayeniz yok mu?
Geçmişte yaptığım hatalar üzerinde fazla durmak istemem. Kötü

giden bir işlemi mümkün olduğıı kadarçabuk kapatmaya çahşır,
unutur ve.yeni firsatlann peşine düşerim. Biten işlemi gömdük-
ten sonra aynntıları gözden geçirmek için mezan deşmenin hiç
bir anlamı yoktur. Belki bunlan, Tüoe'da geçirilen bir kış gü-
nünde akşam üzeri, yemekten sonra şöminenin karşısına geçti-
ğim sırada düşünebilirim.
Ders aldığınız belli başlı iştem hatalarından söz edebilir mi-
siniz?
Bir aralar gıimüşe takmıştım. uğradığım en kötti zararlardan biri

olduğu gibi, ilk zatar dagümüştendi. Sanki bu iş kanıma girmiş
ve beni hipnotize etmişti. Ayılann hücumuna ugramamak içln
bütiin stoplanmı kaldırmaya ayartılmrştım. Elbette ki bu sadece
anlık olarak işe yaradı ve daha sonra piyasa göçtti. Gümüşün ani
çıkrş ve düşüşleriyle o kadar çok şişlendim ki kendimi birİspan-
yol boğası zannetmeye başladım. Hipnotizma.ve olumlu dtlşlln-
me çalışmalan yapttm. Ayrıca boğa güreşi yapılan yerlerin yakı-
nrna da gitmemeye çalıştım. Bu h6len işe yanyor gibi göziikü-
yor.
Yapacağnız işlemleri nasıl seçiyorsunuz?
çoğu kez sistemim gösteriyor, ama bazen birden beni etkileyen

birşeyden ilham alıp sistem dışı bir pozisyona girebilirim. Aüıah-
tan böyle durumlarda, portföyüme kalıcı bir zarar verecek bü-
yüklükteki pozisyonlara girmem.
İyi trading yapmayı sağIayan unsurlar nelerdir?
(I) zararıkısakesmek , (2) zarankısa kesmek ve (3) zaran kısa

kesmek. Bu üç kuralauya§anlz, bir şansınız olabilir.
Bir kayıplar silsilesi sırasrnda ne 5ıaparsrnrz?
Faaliyetlerimi azaltır, beklemeyi tercih ederim. Böyle bir durum-

da, işlem yapmaya çalışmak şizi manevi olarak yıkar. Bir pozis-
yonu arkadan kovalamaya çalışmak ise ölümcüldür.
Temelde sisteme bağlı olarak işlem yaptığruz için, bir siste-

me tabi olmak zarar ettiğniz dönemlerde de değşiklik yap-
mamanlzt gerektirmiyor mu?
Ed Seykota 205
Bilgisayar programlanma, piyasanm durumuna bağlı olarak tra-

ainğ taaııyetıeiimi değiştirmek şeklinde bazı mantıklı eklemeler
yupİr.. Yİne de bazı pozisyonlar, pozisyon limitindeyse veya pi-
yu.uo, derinlik yoksa, büyüyen bir hesaba nasıl çeşitlilik kazan_
iırılacağı gibi önemli kararlar, mekanik sistem srnulannrn drşın_
da alınmalıdır.
psikolojik olarak, performansrm doğrultusunda faaliyetlerimi
değiştirma eğilimi içerisindeyim. Kazandıktan sonra daha_ agre-
sif] kaybettikt", ,on.u ise daha sakin oluyorum, Bu.,eğilimler
nor,,uidir. Ancak bunun aksine zarara uğradığınız z*nan hissi
gir-
davranmanın ve kaybı telafi etmek için büyük bir pozisyona
menin bedeli ağır ödenir.
kendi kendinizin öğretmenı mi oldunuz yoksa sizi etkileyen

başka trader'lar mı oldu?
Kendikendimieğittim.HAlöhemkendimihemdediğertra.
der'ları inceliyorum.
Bir pozisyona girmeden önce, hangi noktada bırakmanrz ge,

rektiğine karar veriyor musunuz?
Pozisyona girerken stoplarımı da veriyorum, Normalde, trend

doğru ytlrıde hareket etmeye devam ediyorsa, stoplanmın
yerini
kilitliyorum. Bazen de pi_
o"ğiştireret kağıt üzerindeki k6rlarımı
yasa-vahşileşince k6r alıyorum. Bu genelde benim iz süren stop_
iarımdan-daha iyi bir yerde çıkmamı sağlamıyor, ama portfbyün
değişkenliğini azalttığı için sinirlerimi yatıştınyor. Bir pozisyo_
n.ituyu"t*ek kötti bir şeydir, ancak sinirlerin bozulmasl insanı
mahveder.
Tek bır işlemde riske edeceğiniz sermayenin yüzdesi maksı,

mum ne olur?
Verilen emirle gerçek alım veya satım yeri arasındaki sapmaları

206 Borsa Silıirbazleırı
göz önüne alarak, bir işlemde 7o5'in altında risk almaya
çalışıyo-
rum, Bazen derin olmayan bir piyasayı aşırı hareker etiiren "ha-
berler yüzünden, fiyatların stoplarımı utıyııt farkla deldi
manlar bu oran biraz artabiliyor.
ği za-
"Derin olmayan bir piyasada'' uğradığınız en büyük kayıp

ne olmuştur?
Aceleyle köttı bir pozisyondan çıkmaya

çalıştığım zaman bütiin
piyasalarda satış işlemleri azdır, Birçok piyasanın, gelen
beklen-
medik haberler yüzünden hızh bir şekilde aleyhime gittiği ol-
muştur. Haberler hazmedilir hazmedilme z, piyasatekrar y"-nı
uı,
seviyede derinleşir. Şekerin 1Op'ten 40ç'e
çıktığı büyük boğa pi-
yasasında, binlerce sözleşmem vardı ve poziyonumdun
çrf.*l.
için birkaç ç'ten feragat etmek zorunda kaldım. (Şekerde her p
sözleşme başına l, l20$'a eşittir.)
çok aztrader elde ettiğiniz başarıya utaşmıştır. sizi farklı

kıIan nedir?
Başarımı gerçekten borsayı sevmeme bağlıyorum. Ben sıradan

bir trader değilim. Bu iş benim hayatım. Trading yapmak benim
için bir tutku, ne bir hobi hatta ne de bir kariye. i"icıt i. Hayatım-
da yapmam gereken şeyin bu olduğuna dair en ufak bir
şllphem
yok.
Esas aldığınız trading kuralları nelerdir?
a.Zararıkısa kesmek.
b. K6rda oturmak.
c. Küçük oynamak.
d. Kuralları sorgulamadan uygulamak.
e. Kurallara nezaman uyulmayacağını bilmek.
söylediğiniz son iki kural birbiriyle çelişiyor. Gerçekten

Ed Selıkota 207
hangisine inanıyorsunuz: Kurallara uyulmasına mı yok§a

gerektiğinde uyulmama§ına mr?
Her ikisine de inanıyorum. Çoğunlukla kurallara uyarım, Piyasa-

ları incelerken, bazen diğerlerine uymayan yeni bir kural keşfe_
diyorum ve bu eskisinin yerini alıyor. Bazen de kendim kural kı_
rıcı birşey b ,luyorum. Böyle bir durumda, bütün piyasalardan çı-
kıp tatile çıkıyor ve kendimi tekrar kuralliıra uymaya hazır hisse_
dene kadar da dönmüyorum. Belki birgün, kurallan kırmamı sağ_
layacak daha net bir kural bulurum.
Trader,ların kendi tarzlarını yansıtmayan kurallara çok uzun
süre uyacaklarını düşünmüyorum. Nihayetinde trader çelişkiye
dü$üğü noktada, bu kurala uymaktan vazgeçip kuralı değ§tirir
veya uyabileceği birtakım yeni kurallar bulur. Bu, bir trader,ın
büyüme ve gelişme sürecinin bir parçasıdır.
Ortaya konulan paranrn miktarrnı değiştirmek, trading ba-

şarrsı açrsrndan ne kadar önem taşrr?
Bu, böyle bir şey yapmaya karar vermenin nedenine bağlı olarak,
iyi biriikir oiabilir. Farzedin ki başanlı bir şekilde değişiklikler
yup*unrzı sağlayan bir politikanlz yar, "s" sistemini değiştirdi_
niİ vebuna "M" dediniz, böylece sadece "M" üzerine işlem yap-
tığınız zamandaha iyi durumda olursunuz,
Altıncı his ne kadar önemlidir?
Altıncı his önemlidir. Bunun önemi göz ardı edilirse, sonucu

mantığınızı renklendiren çok rleğişik şekillerde ortaya çlkar ve
ardınJaki nedenler meditasyonla ve yansıtma yöntemiyle anlaşı_
labilir. Bu durum sürerse, birtakım gizlenmiş duygulann ortaya
Aksi takdirde,
çıkması için ciddi bir bilinçaltı analizigerekebilir.
h"y."un yaşamak için iıısanın içinden gelen tııtku ve piyasa şart-
ıa.,r, yun.,imama isteği, cılayın tehlikeli bir boyutta yüceltilme_
sine nlden olur. İnsaırııı, "sezgileriyle" davranması ile "içiııden
birtakım temennilerde bulunma§r" arasındaki ince aynrnı iyi
yapması gerekir.
Borsada geçirdiğniz en kötü yıl hangisiydi? Bunun nedeni

neydi?
Yaşadığım en kötü yıllardan biri 1980'di. Boğa piyasalan sona

ermişti, ama ben durumumu devam ettirmeye
çalışıp, daha düşük
fiyatlardan tekrar alım yapmak istiyordum. Fiyatlaiotışrn.y" i"-
vam etti. Daha önce hiç bu kadar büyük bir ayı piyasası görme-
miştim. Böylece bu da benim kendime gelmemi sağlayan, önem-
li bir hayat tecrübesi olmuştur.
1980 yılında, sisteminizde mevcut olan para yönetimi kural-

lanna ne oldu? Bunları önemsemediniz mi?
sistemim yüksek değişkenlik yüzünden piyasa dışında kalınması

gerektiğini göstermesine rağmen, işlem yapmaya devam ettim.
Aşırı şişmiş veya çok düşmüş bulduğum piyasalarda tepe ve dip-
leri yakalamaya çalıştım. Piyasa içinde olduğu durumu koruju
ve ben çok büyük zarar|ara uğradım. Sonunda yaklaşımımrn ne
kadar boş olduğunu anladım ve bir süre borsadan uzaklaştım.
ortalama bir trader'a yapabileceğiniz en önemli öneri ne

olurdu?
kendi adına işlem yapacak müthiş bir trader bulmasını ve sonra

da gidip gerçekten yapmaktan
çok zevk alacağıbirşey bulmasrnı
önerirdim.
Trading'de başarr sağlamak için grafik okumanrn kullanıla-

bileceğini düşünüyor musunuz?
Trend izlemenin, grafik okumanın bir fonksiyonu olduğunu dü-

şünüyorum. Grafİkle çalışmak bir çeşit sörf yapmaya benzer. İyi
Ed Seykoıa 209
bir dalgayı yakalamak için dalğaların fiziksel nedenleri, rezo-
nanslan ve sıvı dinamikleri hakkında çokfazlaşey bilmenize ge-
rek yoktur. Sadece ne zaman dalga oluştugunu iyi hissedebilme-
niz ve sonra doğru zamandahareket etmeniz gerekir.
1987 Ekimi'nde neler yaşadınız?
l987 Ekimi'nde, düşüş günü para kazandım. Hem o ay hem de o

yıl, toplamda kArlıydı. Ancak, piyasadaki faiz oranları piyasasın-
da kısa pozisyondaydım ve düşüşün ertesi günü zararauğradım.
Trend trader'larının birçoğu, ya piyasanın dışında kalmıştı ya da
düşüş sırasında hisse senedi ve hisse senedi endekslerinde krsa
pozisyondaydı.
Piyasalar, günümüzde daha fazla profesyonel yöneticinin ka-

tılımından dolayı, bir beş veya on yıl öncesine göre daha mr
farklı?
Hayır. Beş-on yıl öncesinde piyasalar neyse, bugün de o; bunun

nedeni ise piyasaların değişmeye devam etmesi, aynen eskiden
olduğu gibi.
Daha büyük boyutlara ulaşınca, trading yapmak daha mı

zor oluyor?
Daha zor oluyor, çünkü piyasada hareket olmadan büyük pozis-

yonlarda oynama yapmak güçleşiyor. Ancak size destek olacak,
işinin erbabı kişiler varsa durum kolaylaşır.
Ne türde bir destekten bahsediyorsunuz?
Olaya profesyonelce yaklaşan, deneyimli bir broker kadrosun-

dan bahsediyorum. Deneyimli bir trader'ın sadece sevinçleri ve
hüzünleri paylaşmak için orada bulunmasr oldukça yeterli bir
destektir. Aynca, bu eski topraklar, piyasadaki önemli bir hare-
2l0 Borsa Sihirbazları
ketin başlangıcıntn veya bitiminin kokusunu çok iyi alırlar. Ben

de arkadaşlanmdan, meslektaşlarımdan ve ailemden önemli bir
destek alıyorum.
Harici bir danışmanlık hizmeti alıyor musunuz?
Gerek iş dünyasını konu alan basın, gerek kendi broker'larım yo-

luyla birçok danışmanı takip ediyorum. Bu danışmanlık hizmet-
leri genelde tapi çıkarlar, ama şeytanca birşey yapmaya başladık-
ları zamanlar, başları derde girer.
Borsa bültenleri hakkında ne düşünüyorsunuz? 1
';
Borsa bültenleri genelde piyasanın gerisinde kalır, çünkü olmuş j

olaylar hakkındaki haberlere gelen talebi karşılarlar. Bazı önemli
istisnalar olmasına rağmen, bülten hazırlamak genelde bu en-
düstride bir başlangıç işidir ve bu iş genellikle deneyimsiz tra-
der'lar ya da trader'lık yapmayan kişilerce yürütülür. İyi trader'lar
işlem yaparlar. İyi bülten hazırlayan kişiler de bülten hazırlarlar.
Trading kararları alırken, başka trader'ların görüşlerin-

den yararlanryor musunuz yoksa tamamıyla kendi kararla-
rrnızr kendiniz mi alıyorsunuz?
Genelde diğer trader'ların görüşlerini almam, özellikle "kendile-

rinden kesinlikle emin" olanlardan. "Belki bir fırsat olabilir" di-
yen eski trader'lar, genellikle bir şekilde hakh çıkarlar.
Bir trader olarak başarılı olabileceğiniz güvenini hangi nok-

tada duydunuz?
(a) "Kazanmaya devam edebilirim" ve (b) "Sadece şanslıydrm"

seçenekleri arasında gider gelirim. Ne var ki, en büyük zarar|a,
rım, kendime en çok güvendiğim zamanlarrn hemen ertesinde
gelmiştir.
Ed Seykota 2l l
Farklr piyasalarda, fiyat modelleri birbirine ne kadar ben-
zerlik gösterir?
Ortak modeller, bireysel piyasa tutumlannın önündedir. Öme-

ğin, bono fiyatlarıyla, bir duvarın üzerinde çok yavaş bir biçimde
aşağı yukarı doğru hareket eden hamamböcekleri arasında büyfü
bir benzerlik vardır. Maalesef hamamböceğinin peşinde olan
kimselerin etrafinda, genelde işlemin öbür kısmıyla ilgilenecek
hiç kimse yoktur.
r'İ
r'
Hisse senedi piyasası diğer piyasalardan farklı mıdır?
Hisse senedi piyasası bütün piyasalardan farklıdır ve aynca ken-

di içinde de farklılıklar gösterir. Bunu anlamaya çalışmak biraz
güç gelebilir, ama bu piyasaları anlamaya çalışma çabası zaten
biraz boş bir çabadır. Hisse senedi piyasasını anlamaya çalışma-
nın, müziği anlamaya çalışmaktan bir farkı olduğunu düşünmü-
yorum. Birçok insan para kazanmak yerine, piyasaları anlamaya
çalışır.
"Hisse senedi piyasası, hisse senedi piyasasrna göre farklılık-

lar gösterir" demekle neyi kastediyorsunuz?
Hisse senedi piyasaları, kolaylıkla tanımlanabilen modellerin bi-

le tekrarlanmaması açısından kendi içinde farklılıklar gösterebi-
lir.
Enflasyon, Dolar ve altınla ilgili uzun vadeli görüşünüz ne-

dir?
Enflasyon bir şekilde, toplumların eski düzeni süpürüp yok et-

mesinin bir parçası. Öyle ya da böyle, bütün paralar değerini kay-
bediyor. İsa zamanında yatırılan bir sente yılda Vo3 bileşik faiz
uygulayın, sonra da günümüzde niye hiç kimsenin bu miktara bi-
le yaklaşamadığını düşünün.
Altın kazılıyor, tasfiye ediliyor ve sonra tekrar gömülüyor.

Zaman içinde, bu gezegende bulunan ttim altın stok ve'rezervle-
rinin coğrafi entropisinin azalmayayüz tuttuğunu görüyoruz. Al-
tının büyük bir kısmı kasalarla toplanmış. Gidişatın, ttim dünya-
da altının saklanacağı tek ve merkezi bir yer olacağı yönünde ol-
duğunu düşünüyorum.
Büyük trader'larrn özel bir yeteneği var mrdrr?
İyi bir müzisyenin ve iyi bir atletin kendi alanında sahip olduğu r
|,
yetenek gibi, iyi bir trader'ın da işlem yapma konusunda sahip ol-
duğu bir yetenek vardır. Büyük trader'lar, yetenek tarafindan
özümsenmiş kişilerdir. Onlaı yeteneğe sahip olmazlar, yetenek
onlara sahip olur.
Başarılı bir trading'de, yetenekle çalışmayı bir araya koy-

duğumuzda, hangisi ağır basar?
Birinin nerede başlayıp, diğerinin nerede bittiğini bilmiyorum.
Başarrlı trading'de şansın rolü nedir?
Başarılı trading'de şans çok büyük rol oynar. Bazrlan, zeki doğa-
cak kadar şanslıdır ve bazılan ise çok daha zeki oldukları içinza-
ten şanslı doğmuşlardır.
Daha ciddi bir cevap vermeye ne dersiniz?
"Şans" veya "zeka" veya "hüner" sözcükleri, üstünlük sağlama

tutumuyla ilgili eğilimlerdir. Sanrnm trading konusunda, birçok
iyi trader, çok sınırlı ölçülerde, içinde ekstra bir kıvılcım taşıyor.
Bazılan doğuştan müzisyendir veya resamdrr veya satıcıdrr veya
analisttir. Kaırrmca, sonradan bu yeteneğe süip olmak güçttir.
Bu yetenek ya vardrr ya da yoktur, sonradan icat edilemez veya
geliştirilemez.
Ed Seykota 2l3
Trading yapmanın özel hayatınızdaki etkisi nedir?
İşim ve hayatım içiçe geçmiş durumda.
Kazanma sevinci, kaybetme acrsr kadar yoğun bir duygu

mu?
Kazanma sevinciyle, kaybetmenin acrsı öyle birdurumda birbiri-

ne kanşıyor. Aynca, sevinci ve acıyı bu işe karıştırmamak gere-
kir. Bu duygular güçlü bir şekilde hissedilmeye başlanırsa, tra-
der'ın işini yapmasl güçleşir.
İll< birkaç milyonunuzu kazandığınızda, Jesse Livermore

sendromunu yaşamamak için paranrzı bir yerde sakiama ih-
tiyacı duydunuz mu? (Livermore 20. yiizyılın başlarında
çok büyük paralar kazanan ve §onra kaybeden ünlü bir spe-
kiilatördür.)
Bence Livermore'un yaşadıklan kendi psikolojisinin bir ürünüy-

dü ve bunda sahip olduğu aktiflerin yerinin fazlabir önemi yok-
tu. Aslında bir yerde, Jesse Livermore'un kazandığı paralan bir
yerde kilitli tuttuğunu ve ihtiyaç duyduğu zaman buradan para
almak için bir anahtar uydurduğunu okumuştum. Böylece kazan-
dığı paraları bir yerde kilitli tutması, yaşadıklannın önüne geç-
mek yerine, yaşadıklarına sebep olmuştur. Bunun ötesinde, ba-
zen aşri işlem yapıp, kaybetmeniz de gerekir ve aynt anda "kay-
bettiklerimi tekrar kazanmalıyım" diyerek içinizde bir ateş his-
setmelisiniz. Bu oyunu oynamak heyecan verici olabilir, ama ay-
nr zamanda bedeli de çok ağır olabilir, Alternatiflerden biri, bor-
sada küçük miktarda parayla oynamak ve serTnayenizde gerile-
meler olduğu zaman, sistematik olarak riski azaltmaktır. Bu şe-
kilde hem asimtotik olarak paranlu; garantiye almış olursunuz,
hem de maddi manevi olarak hedefinize ulaşırsrnız.
Masanızrn üzerinde hiçbir ekran olmadığını görüyorum.

2]4 Borsa SihirbazLarı
Masanızrn üzerinde ekran bulunmasr, kumar makinasının bulun-

mastna benzer, gün boyunca bu makinayı paraylabeslemeniz ge-
rekir. Ben fiyat verilerini hergün kapanış fiyatından sonra alrrım.
Neden birçok trader borsada başarısız olur?
Birçok küçük kaplumbağa neden büyüyecek kadar yaşayamlyor-

sa, aynı neden bu olay için de geçerlidir: Birçok kişi gelir ve sa-
dece birkaçı seçilir. Toplumda çarklar bu şekilde döner. İnsanlar
elenir, iyiler kalır ve diğerleri ise kendilerine uygun olanı bulana
kadar arayışını sürdürür. Bu, hayatın başka alanlarında da geçer-
lidir.
Başarısız bir trader'ın başarı kazanmasr için ne yapması

gerekir?
Başarısız bir trader'ın başanlı olabilmesi için yapacağı pek birşey

yoktur. Başarısız bir trader kendini değiştirmek istemeyecektir,
bu ancak başarılı trader'ların yapacağı türden birşeydir.
Başarılı bir trading açısından, psikoloji ve piyasa analizi

arasındaki ilginin önemini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Psikoloji, analizin kalitesine etki eder ve bunu devreye sokarak

kullanılmasını sağlar. Başka bir deyişle, psikoloji sürücüdür,
ana|iz ise yol haritası.
Psikoloji alanıyla çok ilgileniyorsunuz. Konuştuğunuz bir

kişinin başanlı mı yoksa başarısız mı bir trader olduğunu
söyleyebilir misiniz?
Evet, başarılı trader'lar genellikle hangi alanda faaliyet gösterdi-

lerse, o konuda yıllarca başarılı olmuşlardır.
Başarılı trir trader'ın kişitiğini tanımlarken hangi özellikle-

Eıl Seykota 2l5
ri göz önüne alırsınız?
1. İşlem yapmayı sever,

Z.Kazanmayt sever.
Bütün trader'lar kazanmak istemezler mi?
Kazan veya kaybet, herkes piyasadan neyi beklerse onu alır. Ba-
zıları kaybetmekten hoşlanıyormuş gibi görünürler, bunlar para
kaybederek kazanmış olurlar.
Bildiğim bir trader var. Bu kişi, her büyiik boğa hareketinin
başlangıcına yakın piyasaya girer ve l0,00O$'ını birkaç ay içinde
çeyrek milyon Dolar'a çıkartır. Sonra kişiliğini değiştirir ve ka-
zandığı herşeyi tekrar kaybeder. Bu süreç bir saat gibi tekrarlana-
rak çalışır. Bir seferinde, kendisiyle beraber işlem yaptım, ancak
aynı değişimi gözlemleyince bıraktım. Bu arada ben paramı iki
katına çıkanrken, o yine elindekileri kaybetmişti. Ona kendi yön-
temimi anlattım ve hatta ona yönetim ücreti bile ödedim. Bu
elinde değildi. Sanrrım daha farkh davranması mümkün olmu-
yordu. Bunu istemiyordu da. Bu işten çok büyük heyecan duyu-
yor, işkence çekiyor, arkadaşları kendisine aclyor ve ilginin odak
noktası olmak hoşuna gidiyordu. Belli bir düzeyde, sanırım iste-
diğini elde ediyor.
Bence, insanlar işlem yapma biçimlerini gerçekten inceledik-
lerinde, kendileri bunu anlamasa da ya da kabul etmek istemese
de, bütün hedefleri dahil olmak izere, genelde istedikleri herşeyi
elde ediyorlar.
Doktor olan bir arkadaşrm, kanser olan bir hastasının bütün
imkanlarını dikkat çekmek için kullanmasından ve genelde etra-
fındakilere hükmetmesinden bahsetti, Arkadaşım, hastanın aile-
siyle anlaşarak bir senaryo hazırlamış ve hastasına kendini iyileş-
tirecek bir aşının bulunduğunu söylemiş. Hasta, aşı olmamak
için sürekli bahaneler buluyormuş ve sonunda gerçekten aşı ol-
nlamış. Belki de bu kişinin politik olarak değerlendirdiği pozis-
yonu, kendi yaşamından daha önemlidir. İnsanların tradiı-ıg per-
formanslan, hayatlarındaki öncelikleri, kendilerinin itiraf etmek

istediklerinden daha fazla yansıtır.
Bence, dikkat çekici ve ilginç bir yapıya sahip olan trader'lar
sadece para kazanmak için oynamıyorlar; muhtemelen heyecan
duymak için de bu işi yapıyorlar. Daha fazlaparakazanmanrn en
iyi yollarından biri hedef belirlemek; bilinci ve bilinç altını ka-
zanmaya yönlendirerek bazı şeyleri gözünde canlandırmaktır.
Birkaç trader'la, hayattaki önceliklerini gözlemlemek ve hedefle-
rini görmek amacıyla çalıştım. Hipnoz,,nefes alma, adımlama,
tahayyül, gestalt, masaj ve bunun gibi şeylerin bir bileşimini kul-
lanıyorum. Trader'lar genelde ya ( l) çok daha başarılı oluyorlar
ya da (2) hemen gerçekten bu işi yapmak istemediklerini farkedi-
ytırlar,
Ama bazıları gerçekten kazanmak isteseler de gerekli bece-

riye sahip olmadıkları için kaytıediyortar.
İçinıizde tutkuyla yanan ateşin, bize doğa tarafindan bahşedildi-

ğini bilmek ve buııu söndürmenin yolunu yine bize doğanın ver-
diğini bilmek mutluluk vericidir. Kazanmak isteyen ve gerekli
becerilere sahip olmayan kişiler, bu konuda yeteneği olan birinin
kendisine yardım etmesini sağlayabilir.
Bazen piyasanın gideceği yönle ilgili rüyalar görürüm. Nadir

de olsa, bu rüyalar bazen esrarengiz bir şekilde doğru çıkar.
Sizin de başınıza böyie şeyler geliyor mu?
Piyasayı rüyalarında gördüğünü iddia eden birkaç kişiyi biliyo-

ruıı. Sanırım rüyanın fonksiyonlarından biri aklın onaylamadığı
düşünce ve duygularla bir uzlaşma yapmaktır. Ömeğin, bir sefe-
rinde arkadaşlarıma gümüşün çok fazla yükseleceğine dair bek-
lentimden bahsediyordum. Beklentilerimin aksine, gümüş düşüş
gösterdi, piyasanın verdiği sinyalleri umursamayarak bunun ge-
çici bir durum olduğunu düşündüm. Hem haksız çıkacak hem de
para kaybedecektiın. Hata yapıyor olamazdım. Bu süre içinde rü-
Ed Seykoıa 217
yalanmda kendimi büyük, parlak, gümüş rengi bir uçakta görü-

yordum; uçak sürekli yere çakılacak şekilde hız kaybediyordu ve
parçalanıyordu. Sonunda, anlamsrz bir şekilde sürdürmekte ısrar
ettiğim gümüş pozisyonundan çrktım, hatta kısa pozisyona geç-
tim ve gördüğüm rüyalar da bitti.
Başarryı nasıI yorumluyorsunuz?
Ben başanyı yorumlamam, kutlarım. Bence başarı, kişinin para-

sal kazancı gözetmeksizin, kendine uygun olan mesleği bulması
ve yapmasıdrr.
Seykota'nın espri kattığı yorumlan kafanızı karıştırmasın; verdi-

ği bu etkili cevaplann hepsi ciddi birer zeka örneğidir. Şahsen
benim en çarplcl bulduğum yorum şu olmuştur: "Herkes piyasa-
dan neyi isterse onu ahr". Seykota ilk olarak bu açıklamayı yaptı-
ğında, öylesine birşeyler söylediğini düşiinmüştüm. Fakat sonra
ne kadar ciddi olduğunu anladrm. Verilen bu cevaba benim gös-
terdiğim tepki şaşkınlıktı: Bu da kaybeden taraftaki herkesin
kaybetmek istediği ve daha hedeflerine ulaşamamış (benim gi-
bi), kazanan taraftaki herkesin de zorunlu bir başarıya başlangıç
yapmak için birtakım ruhani ihtiyaçlannı karşıladıklan anlamına
gelir, kabullenmesi zor bir görüş. Seykota'nın piyasalar ve insan-
lar hakkında sahip olduğu bilgiye duyduğum saygıdan dolayı,
kendimi normalde katı mantığımın algılamak istemeyeceği bu
kışkırtıcı görüşteki -herkes piyasalardan neyi beklerse onu elde
eder- potansiyel gerçeği kabul etmek zorunda hissediyordum.
LarryHite
Riske SaygıDuymak
Larry Hite'in finansman piyasalarına ilgisi, kolejde gördüğü

derslerden birinde ortaya çıktı. Ancak Wall Street'" rr-un yoır,
Musa'nın İsrail topraklarına giden yolu kadar karışık. c"rçılgi-
nin ilk yılları, ileride büyük başarılar elde edeceğine dair ıııçui.
ipucu vermemiş. Öncelikle, akademik performaniı iyi değildi ve
girdiği hiçbir işte tutunamadı. sonunda kendini hem akttırıtik
hem de senaryo yazar|ığı gibi iki yönlü bir işin içinde buldu. Bu
dalda önemli bir başarı elde edemese de bir süre devam etti ve
yaptığı işten zevk aldı. Hiçbir zaman prodüksiyona girmeyen
film senaryolarrndan biri, çok sık opsiyon listesine gıiaigi için
bunu sabit bir gelir gibi görmeye başladı.
Hite, birgün radyoda H.L.Hunt isimli birinin, birçok ucuz pet-
rol opsiyonu satın alarak -minimum riskle, beklenmedik biişe-
kilde k6r elde etme şansı veren- nasıl servet sahibi olduğundan
bahsettiğini duydu. Aynı gece bir partide, Beatles'rn menejeri
olan Brian Epstein ile tanıştı. Bu iki kişi mesleğini değiştirme dü-
şüncesine neden olarak aklını çeldi. sonra kendi kendine düşün-
dü: "Bu işte (rock grubu menejeri) minimum yatrnm yaparak
çok
parakazanma potansiyeli var.'' Bazı gruplar için birkaç plak s<lz-
leşmesi yapmasına rağmen, asla pırıltılı bir başan elde edemedi.
Daha önceki başarıları sınırlr kalmasına rağmen, tekrar hayatını
serbest ç al ı ştı ğı bir iş ten kazanmay abaş lad ı.
Bu arada Hite'in finansman piyasalanna duyduğu gerçek ilgi
devam ediyordu. Şakayla karışık, "Genelde insanlarrn ..no.io
Larrv Hite 219
yazafl olmak için Wall Street'te çal§tlğını duyarsınız. Ben ise

Wall Street kariyeriııi finanse etmek için akt<lrltlk yapan ve se-
naryo yazafl olan ilk kişi olabilirim." dediğini hatırlıyorum. Hite
sonunda 1968 yılında gerçekten ilgilendiği şeyi yapmaya karar
verdi. Vadeli piyasalara hayranlık duymasına rağmen, bu konuda
hiçbirşey bilmediği için işe hisse senedi broker'ı olarak başladı.
Birkaç yıl sonra, tam zamanlı olarak emtia broker'ı oldu.
Hite'in uzun vadede başanlı bir trading performansı göster-
mesi için gerekli alt yapıyı aldığından emin olmasr, on yıldan
fazla sürdü ve bu aşamadan sonra Mint Investment Management
Company'yi kurmak için ilk adımı attr. Trading'le ilgili görüşleri-
nin bilimsel açıdan ciddi bir teste tabi tutulması gerektiğini far-
ketti. Gelen ortaklık teklifini değerlendirerek, o anda bir ödeme
yapmaksızın istatistik doktorası olan Peter Matthews ile beraber
çahşmaya karar verdi. Bir yıl sonra ise savunma sektöründe,
elektronik firmasında bılgisayar sistemleri tasarlayan Micheal
Delman'ı işe aldı. Matthews ve Delman kendi fikirlerini günde-
me getirdiler, ama belki de daha önemlisi, yaptıklan çalışmala-
rın, Hite'in trading'le ilgili fikirlerinin istatistiki açıdan gerçekten
güvenilir olduğunu matematiksel olarak kanıtlamasıdrr. Hite,
Matthew ve l)elman olmadan Mint'in başanh olmasınrn müm-
kün olmadığrnı düşünüyor.
Mint'in hedefi hiçbir zaman en yüksek k6r yüzdelerini elde et-
mek değildi. Bunun yerine, Hite'in felsefesi çok katı bir risk
kontrolüyle uyum içinde, en iyi büyüme oranına sahip olmaktı.
Bu perspektif (riske bağlı olarak kazanç) içinde Mint'in yıldızı
gerçekten parlayacaktı. 1 98 1 Nisanında başlayan 1 988'lerin orta-
sına kadar süren trading sayesinde, Mint, ortalama Vo3l'un ize-
rinde yıllık bileşik kör kaydetti. Bundan önemlisi ise gösterdikle-
ri istikrardı: Yıllık kazançları en kötu Vol3 ile en iyi Vo60 arasın-
da değişti. Herhangi bir altı aylık dönem içinde, en büyük kayıp-
ları sadece ?a|5 ve oniki aylık süre içinde (sadece takvim yıllan
değil) bunun 7o1 a|tıydı.
Mint'in bu müthiş performansı sonucunda, idare ettikleri ser-
mayenin çok büyük bir aıtış göstermesi sürpriz olmamıştır. 1981
Nisanı'nda, trading'e 2 milyon Dolar'la başlamışlardr; bugün
800 milyon Dolar'dan fazla paranın yönetimini ellerinde bulun-
durmaktadırlar. İdare edilen paranın miktannın artmaslnrn per-
formans üzerinde olumsuz bir etkisi olduğuna dair herhangi bir
bulgu yoktur. Hite, Mint'in esasında 2 mllyar Dolar parayı yöne-
tebileceğine inanmaktadır. Bu bir vadeli borsa fonu için inanıl-
maz miktarda bir paradır.
Röportajı, havanın bulutlu olduğu bir günde, New York Dün-
yaTicaret Merkezi'nin tepesindeki Windows of the World resto-
rantında tamamladık. Restorantta bizden başka kimse kalmadığı-
nı farkedince, röportajın kalan kısmını Hite'in ofisinde tamamla-
dık.
Ilk olarak piyasalara ne zaman ilgi duydunuz?
üniversitedeyken, müthiş bir espri yeteneği olan bir profesörün

iş dünyası konulu derslerine giriyordum. Örnek vermek için an-
latıyorum, kendisi aynl zamanda banka denetçisiydi. Birgün,
yaptığı bir denetleme işinden sonra bankİdan ayrılırken, banka
müdürüne dönmüş ve şaka olsun diye, ''Seni yakaladım!'' demiş.
Adam o anda bir kalp krizi geçirmiş ve sonra müdürün gerçekten
75,000$'ı zimmetine geçirdiğini farketmişler. Herneyse birgün
dersteydik ve profesör finansman araçlarından bahsediyordu:
Hisse senetleri, bonolar vb. Sonra şöyle dedi: ''Şimdi bütiin piya-
salar arasında en çılgın olanına geldik, emtia piyasası. Bu piyasa-
da insanlar sadece Vo\'|ikbir depozitoyla işlem yaparlar ve birço-
ğu bunu borç alır." Bütün sınıf buna güldü, ben hariç. Bir neden-
den dolayı Vo5'l1k depozitoyla işlem yapmak, bana mükemmel
bir fikir olarak geldi.
Mali piyasalara ilk ne zaman girdiniz?
Fazla sürmedi. O zamanlar rock gruplarına acentalık yapıyor-

Larry Hirc 22l
dum ve bir hafta sonu organizasyonunu yaptığım grupların üç ta-
nesinin klüplerde ayrı ayrl çekimleri vardı. Meslek değiştirmem
ve gerçekten ilgi duyduğum mali piyasalara geçiş yapmam ge-
rektiğini düşünüyordum. Gerçekten vadeli piyasalara ilgi duy-
mama rağmen, kendime bu alanda nasıl iş bulacağımr bilmiyor-
dum. Bunun için de işe hisse senedi broker'lığı yaparak başlama-
ya karar verdim.
İlk gorüşmeyi, sanki içinde sizi fisıldayarak konuşmaya iten
bir bürosu olan, çok eski bir Wall Street firmasıyla yaptım, Gö-
rüşme yaptığım kişi (özellikle kibar bir ses tonu vardı) konuşur-
ken dişlerini de kullanan türden biriydi. Connecticut'da yaşıyor-
du. Bana, "müşterilerimiz için sadece blue chip hisseleri (yüksek
sermayeli, geniş tabanlı, yerleşmiş kağıtlar) alrnz." dedi.
Finansman dünyasında bir geçmişim yoktu, "blue chip" teri-
mi bildiğim birşey değildi, ama böyle temkinli bir firmanın yük-
sek değerli hisse senetleriyle ilgilenmesi garip geldi. Görüşme-
den sonra bu terimi araştırdım. Bu terimin kökeninin, Monte
carlo,daki en pahalı oyun fişinin renginden esinlenebileceğini
düşündüm. Kendi kendime, "Şimdi bu oyunun neyle ilgili oldu-
ğunu anladım: Kumaı" dedim. Graham ve Dodd'un
kitabını (Bir-
ğok kişi tarafindan hisse senedi piyasası analizinin "İncil"i
sayr-
|an Principles of Security Analysis) bir kenara firlattım ve Beat
the Delaer adındaki kitabı aldım. Başarılı yatınm yapmanln ger-
ve bu şanslar
çekten şansı tarafinıza çekmekle mümkün olduğu
iyi hesaplanırsa, piyasayı alt edecek yöntemlerin bulunup uygu-
lanabileceği görüşünü edindim.
Şansı sizden yana yapacak yöntemleri geliştirebileceğiniz

ş
fikrine nasıl kapılünız?
Bunu ne zaman anladığımr bilmiyorum, ama yıllardır piyasalaıın

mükemmel olmadığını düşünüyordum. Ekonomist olan bir arka-
daşım vardı. "Piyasaları mükemmel bulduğu için" düşüncemin
ne kadaı boş olduğu konusunda, sanki bir çocukla konuşuyor-
muş gibi, beni ikna etmeye çalışıyordu. Bana piyasaların mü-
222 Borsa Silıirbafları
kemmel olduğunu söyleyen herkesin yanıldığını farkettim. Bilgi-
sayarda kazanmamı sağlayan bir sistem geliştirebilirsem, diğer-
leri de aynen böyle yapacağından, bunun hiçbir şey kazandırma-
y acağı yolunda tartışıyordu.
Bunun nesi yanlış?
Çünkü insanlar sistem geliştirirler ve yanlışlar yaparlar. Sistem-

lerin de kaybettiği dönemler olduğundan, bu dönemlerde kirriisi
sistemini değiştirir, kimisi de sistemden sisteme atlar. kimileri
ise sistemi dikkate almayıp kendi dürtülerini dinler. Ne zaman
para yönetimiyle ilgili bir konferansa gitsem ve birşeyler içmek
için bir grup insanla otursam, hep aynı hikayeyi dinlerim. ''Siste-
mim mükemmel işledi, ama sadece altın sinyalini dikkate alma-
dım, eğer alsaydım çok para kazanrrdım.''
Burada verilen mesaj çok önemlidir: İnsanlar değişmez. Bun-
dandır ki, bu düzen hep böyle devam eder. 1637'de Hollanda'da
lale fiyatlan 5,500 Florin'di ve sonra aniden %o99'lukbir kayıpla
50'ye düştü. Şöyle diyebilirsiniz: "Trading o zamanlar yeni bir
olaydı; insanlar bunu bilmiyordu ve kapitalizm yeni doğmuş bir
bebekti. Bugün bu konuda çok daha fazla şey biliyoruz.'' O za-
man 1929 yılına gidelim ve başta 233$'ın üzerinden işlem gören,
sonra aniden Vo\j'lik iniş gösterip 3l$'a gelen Air Reduction gibi
bir hisse senedini ele alalım, Tamam şöyle diyebilirsiniz: "20'li
yıllar çılgınlık dönemleriydi, fakat şimdi herşey çok farklr.''
1961'e geldiğimizde, 207$'dan işlem gören Texas Instruments
hisse senedini ele alalım. Bu hisse senedi Vo77'|1k bir düşüşle
49$'a inmiştir. l980'lerde daha sofistike olduğumuzu dtlştlnllyor-
sanız, bütiin yapmanlz gereken, 1980 yılında SO$'la en üst fiyat
seviyesine ulaşan, daha sonra 5$'adüşerek değerinden Vo9akay-
beden gümüş fiyatlanna göz atmaktır.
Demek istediğim, insanlar hep aynıdır ve şayet geriye dönüp
bakmayı engellemek için yeterince katı yöntemler kullanı..unri,
bir sistemi test edip geçmişte ne kadar işe yaradığını görürsünüz.
Ayrıca gelecekte bununla ne kadar başarılı olunacağını hakkında
Larry Hiıa 223
iyi bir fikir sahibi de olursunuz. Farkımız budur-
Piyasaların değişmesi ve geçmişin gelecekten farklı olması

olası değil midir?
Piyasalar değişir ama insanlar değişmez. Fiilen herhangi bir pa-

ranın yönetimine başlamadan önce, h6l6 deneme aşamasında ol-
duğumuz bir sırada" ortağım Michael Delman, sistem performan-
sınm bir ölçüsü olarak pozisyon tutma sürelerinin kullanılması
şeklinde bir görüşü ortaya attı. Sistemleri sadece takvim
yılı ba-
zında değerlendirmek çok keyfi bir yaklaşımdır. Gerçekten bil-
mek istediğiniz, herhangi bir uzunluktaki pozisyon tutma süre-
sinde k6rlı bir performan olasılığıdır. Simulasyonlarımrzda Pe-
ter, bütün altı aylık pozisyon tutma süreleinin ?o90'ının, oniki
aylık sürelein Vo97'sinin ve onsekiz ay|ık sürelerin 7o100'ünün
kir sağlayacağı şeklinde bir tespitte bulunmuştur. Yedi yılı aşkın
bir süre işlem yaptıktan sonra, bu rakamlar Vo90, Vo99 ve Va|00
olmuştur.
Size, bu değerlendirme yöntemimizin ilerideki geçerliliğine
duyduğum güvenden bahsetmek istiyorum- Eskiden İngiliz ordu-
sunda albay olan ve şu an bizimle çalışan birisi var. Ordudayken
uzman olduğu konu, dünyanın her tarafina yerleştirilen bombala-
rı etkisiz hale getirmekmiş. Kendisine sormuştum, "Bunu nasrl
yapıyordun?" "Zor bir iş değildi" dedi. "Bornba tipleri farklıdır;
Malezya'daki bir bomba Orta Doğu'daki bir bombadan farklıdır.
Olay yerine gidersiniz, bombanın nasıl bir bomba olduğunu gö-
rürsünüz ve sonra bombayı parçalarsınız" dedi. "O zaman birşey
sormak istiyorum. Bilmediğin bir bombayla karşılaştığın zaman
ne yapıyorsun?" Gözlerime baktı ve şöyle cevap verdi: "Bomba-
ya ilk defa bakıyorsun ve son defa olmamasınr diliyorsun."
Birgün büroya geldim ve sinirlerinin çok sağlam olduğunu
bildiğim bu arkadaşı neredeyse ağlar gibi buldum. Sorunun ne
olduğunu sordum. Fed'in çok büyük bir politika değişikliği yaptı-
ğını ve bunun birçok önemli piyasa trendini ciddi şekilde tersine
çevirdiğini söyledi. Başlangıçta 1O$'lık bir değere sahipken l5$'a
yükselen fonumuz, onun t:ım bir İsviçre bankasını müşteri olarak
kazanmasından hemen sonra, bir gecede tekıar 12$'ın altma düş-
müş. Kendisine "Çabuk onlarr ara!" dedim. ''Ne?'' dedi. Kafası
kanşmıştı. Tekrarladım (daha yavaş ve tane tane), ''Ça-buk on-
la-n a-ra."
Broker'lık yaphğım zaman, patronum bana müşterim para
kaybettiği zaman afayıp bildirmezsem o zaman bunu bir başkası-
nın yapacağını öğretmişti. Dürüst olmak gerekirse, broker'lık
yaphğım zaman ben de aynı şeyi yaptım, Müşterileri aradığım
zaman ve müşteriler broker'lanndan şikayet ettiklerinde, ''Nasıl
olmuş da sizi böyle bir pozisyona sokmuşlar?" diyordum.
Hesapla ilgili olarak telefonda ben görüştüm ve simulasyon-
lanmızrn böyle bir olayın, ancak birkaç yılda bir görüldüğünü
gösterdiğini ve dokuz ay içinde fonun yeniden yükseleceğinden
:
emin olduğumu açıkladım. "Aslrnda," dedim, ''Fonda kendi yap-

tığım yatınmı arttırmak için borç para almıştım.'' Şaşrrmrş bir ses
tonuyla karşı taraf soruyordu: "Bunu gerçekten yaptrnız mı?''
Bunu yaptığlmdan emin olmasını sağladım.
Yatınm yaptıklan bu hesap kendini ikiye katladı ve fon he-
men güvenilir bir biçimde artış gösterdi. Bugün, büsettiğim
müşterinin hesabı, sahip olduğumuz en büyük hesaplardan biri-
dir. Nasıl bu kadar emin olabilirim? Bu sistemlerin nasıl işlediği
ni biliyorum. Bu işi bu kadar cazip kılan şey, yann ne olacağını
bilemezken, uzun vadede neler olacağı hakkında çok iyi bir fikre
sahip olmanızdır.
Sigorta işiyle bunun arasında mükemmel bir benzerlik kuru-
yorum. Altmış yaşında birini ele alalım ve bu kişinin ertesi yıl
hayatta kalacağı ihtimali hakkında kesin birşey söyleyemezsiniz,
ancak altmış yaşında olan 100,000 kişiyi ele alırsanız, ertesi yll
kaç tanesinin hayatta olacağına dair mükemmel bir tahmin yapa-
bilirsiniz. Biz de aynı şeyi yapryoruz; büyük rakamlar kanununu
devreye sokuyoruz. Bir anlamda istatistikler üzerine işlem yapı-
yoruZ.
Vadeli borsalarda işlem yaparak paras:z kalan bir arkadaşım
vardı. Benim kompüterize sistemleri ciddi bir şekilde kullanarak
Larry Hile 225
nasıl işlem yaptığımı anlayamıyordu. Tenis oynadığımız bir gün
bana, "Larryı, nasrl bu şekilde işlem yapıyorsun; sıkicı değil ıii?''
dedi. Ona, "Heyecan için değil, kazanmak için işlem yaptığımı
söyledim." yaptığım şey cazip olmayabilir ııma para kazandırdı-
ğı kesin- Diğer trader'larla biraraya geldiğimde, karşılıklı olarak
farklı işlem hakkındaki savaş hikayelerini anlatrrlar, benim ise
anlatacak birşeyim yoktur. Benim için bütün işlemler aynıdır.
para yönetimi yapan birçok kişi trend

takip edici sistemleri
ku|lanrr, .sadece birkaçı daima sistemlerine bağlı kalır.
Mint'i farklı kılan nedir? KAr/risk oranlarınr mevcut piya-
sanrn üzerinde bir yerde kontrol etıneyi nasıI başardınız?
Bilmediğimizi biliyorduk. Elinizde hangi bilgi olursa olsun, ne

yaparsanrz yaprn, yanlış yapabilirsiniz. 1O0 milyon
$'dan fazla
parakazanarak servet sahibi olan bir arkadaşım vardı. Bana
iki
şey öğretti. Önce, bütiin
koymazsan, hiçbirkötülük Sonra, en kötti ihtima-
sana inanılmaz bi
duğunu kestirebilmendir.
Bu tavsiyenın ne kadar önemli olduğunu gösteren bir örnek
vereceğim. Dünyanın en büyiik kahvc-trader'lanndan biri beni
Londra'daki evine davet etti. kütüphanesine bakarken, güç üzeri-
ne yazılmış dünyadaki büttin kitapların orada mevcut olduğunu
gördüm. Beni, düa önce hayatımda gitmediğim güzelliktekires-
torantlardan birine göttirdü. yemekte, "Larry, kahve konusunda
nasıl benden dahafazlaşey biliyorsun? Bu konuda dünyadaki
en
trader benim. Neyin nerede bulunduğunu
ltıvrt çok iyi bilirim.''
dedi. "Haklısrn." dedim. "Kahve hakkında hiçbİr
ş"y Ull.iyo-
rum. Aslında kahve bile içmem.'' ''Nasıl işlem yapıyorsun o za-
man?" dedi. "Sadece riske bakryorum." dedim. Bu mtıthiş yemek
saat sürdü. Beş sefer bana bunu nasıl yaptığımr soiju,
!,irkae ben
de ona beş sefer riski denetlediğimi söyledim.
Üç uy sonra, kahve piyasasında İ00
-ilyo, $ kaybettiğini
226 Borstı Sihirbazları
duydum. Mesajı almadığı çok açlktı. Birşey bilmek ister misi-
niz? Gerçekten kahve konusunda benden çok şey biliyordu. Ama
gözden kaçırdığı şey, risk konusuydu.
Mint'deki en birinci kural şudur: Herhangi bir pozisyon esna-
sında, asla toplam sermayenin yüzde birinden fazlasını riske at-
mayln. Her bir işlemde %ol'den fazla risk etmeyince o işlemde
neler olup bittiği çok önemli değildir. Küçük riskler almak ve bu-
nu daima korumak kesinlikle çok önemlidir. Örneğin, tanıdığım
yöneticilerden biri büyük bir hesaba sahipti ve sahip olduğu pa-
rantn yartsını çekti. Bu kişi, pozisyonunu yan yanya küçültmek
yerine, aynı sayıdaki sözleşmeyle işlem yapmaya devam etti, So-
nunda, başlangıçtaki paranın yanst işlemden sonra o puıranrn
Vo7}'udurumuna düştü. Risk hafife alınarak oynanacak bir oyun
değildir, hataları affetmez. Riski kontrol edemezseniz, sonunda
kaybeden siz olursunuz.
Mint olarak yaptığımız şey ise, daim4:lEıdi
mekle as m-ımlffinemektir. Aslında, yeni
r emir verilene mevcut sisteme uyacağımızı anlaşmaya
bağlayan bir sözleşme yaptık. Bütün işlemler birbirinin aynrdrr.
Bundan dolayı, Mint'te asla kötü bir işlem gerçekleşmez. Ger-
çekte dört çeşit pozisyon veya bahis vardır: lyi bahisler,
kötti ba-
hisler, kazandıran bahisler ve kaybettiren bahisler. Çoğtı insan
kaybettiren bir bahisin kötü bir bahis olduğunu düşünür. Bu. ke-
slnlltie yanlıştır. İyi bir bahiste de para kaybedebilirsiniz. İhti-
maller yarı yıınyaysa ve 1$'lık riske karşı ortaya koyduğunuz pa*
ra 2$'sa, kaybetseniz bile bu iyi bir bahistir. Yeteri kadar pozis-
yon veya bahise girerseniz, sonunda mutlaka kazanıfsınrz; önem-
li olan nokta budur.
Yaptığımız üçüncü şey ise, riski çeşitlendirerek azaltmaktır,
Bunu iki şekilde yapıyoruz. Birincisi dünya çapında, hiçbir para
yöneticisinin girmediği kadar çok piyasaya girip işlem yapıyo-
ruz. İkincisi, sadece tek bir iyi sistem kullanmıyoruz. Dengeyi
sağlamak amacryla, kısa vadeden uzun vadeye kadar değişen,
birçok farklı sistemi kullanıyoruz. Bu sistemlerin bazısı tek başı-
na çok iyi olmayabilir, ama buna önem vermiyoruz. Çünkü kul-
Larry Hite 227
lanılmalanndaki amaç bu değil.
Mint olarak yaptığımız dördüncü şey ise, riski kontrol etmek
amacıyla değişkenliği izlemektir. Bir piyasadaki değişkenlik
çok
yüksek olduğu zaInur| k6r/risk oranlarr tersine döner, o zaman o
piyasada işlem yapmayr durdururuz.
Esasında yaklaşımımrz, işlem yaparken algıladığımız sinyal-
lerin belirlenmesini üç ışıkla sınırlar. Yeşil ışık yandığı zaman
bütiin sinyalleri kabul edeiz, san ışık yandığı zamanbir sinyalle
mevcut pozisyonu likide ederiz, ancak yeni bir pozisyona girme-
yiz. Kırmızı ışık yandığı zaman ise, otomatik olarak mevcut po-
zisyonlan likide ederiz.
Örneğin, 1986 yılında, kahve 1.30$'dan 2.80'e çıkıp sonra
tekrar 1.00'e düştiiğünde, fiyatlar 1.70$'a doğru gittiği sırada,
uzun pozisyonlanmrzdan çıktık ve fiyatların tırmandığı dönem
ve müteakip çöktişte işlem yapmadık. Bu tiir dönemlerde piyasa-
lann dışında kalarak birtakım kirlardan mahrum da kalsak, bu-
gün böylesine katı bir risk kontrolüne sahip olmamrzr bu uygula-
malara borçluyuz.
öyleyse sizin ve trendi izleyen diğer yöneticilerin arasındaki

belirleyici fark, sizin oynamamanız gereken zamanın bilin-
cinde olmanız mr?
Herhangi bir durumda veya oyund4 herhangi bir oyuncunun po-

zisyonu açısından avantajını belirleyebilirsiniz, en güçsüzünün
bile. Trading'de üç kategori oyuncu vardrr: Bu işin ticaietini ya-
panlar, borsa salonu ve spekülatör. Ürtınıe ilgili en iyi bilgi ve
pozisyonlardan çıkmanın en iyi yolları, bu işin ticareiini yupun-
lardadır. Örneğin vadeli piyasalarda kötti bir pozisyona giiiı*ış-
se, bu risk, nakit para piyasalarrnda dengelenebilir. Boisa salo-
nunda ise hız avantajı vardır. Hiçbir yerde borsa salonunda oldu-
ğunuz kadar hızlı olamazsınız. spekülatör ürün bilgisine veya
hız avantajına sahip değilken, oynamama avantajına sahiptir.
spekülatör, ihtimaller sadece kendi açısından avantajlı gortındıi-
ğünde oynamayı tercih edebilir. Bu pozisyon açısından önemli
bir avantajdr.
Daha önce yüksek değişkentiğ pozisyondan çıluş sinyali

olarak kullandığınızı söyleüniz. Değişkenlik filtrenizi belir_
lemek için kaç güntük geçmiş veri kullanıyorsunuz?
On gün ile 100 gün araslnda değişiyor.
On gün ile 100 gün arasında derken, özellikle mi bir belirsiz,

lik ortaya koyuyorsunuz yoksa bu dönem içinde İarklı za,
man çerçevesi mi oluşturuyorsunuz?
Bu dönemde olaya farklı zamanpencerelerinden bakryoruz,
Sizin yüzde bir zarara stop koyma mantıSnızı tamamıyla

anlıyorum. Yine de sormak istediğim bir soru var: Sistem
ters yöne sinyal vermeden siz stop ettikten sonra* piyasa tek,
rar eski yönüne dönerse, yeniden pozisyona girmenizi sağla,
yan şey nedir? Alelade bir fiyat reaksiyonundan dolayı yap,
tığınız işlemin kesilmesi ve müteakibinde önemli bir hareke-
ti kaçırmanrz olası değit mi?
döneriz,
Şayet piyasa yeni bir en yüksek yaparsa, o zzıman tekrar
Piyasanrn daha geniş bir fiyat aralr$na girdiğini farzedin,

sürekli stop olup fiyatlar yeni en yüksekler yaptığında, yeni,
den pozisyona girmek durumunda kalmak sorun yaratmaz
mı?
Bazen böyle şeyler yaşaruyor, ama sorun yaratacak boyuta var-

mlyor.
" Ömeğin, eğer bir uzun pozisyon,

para yönetimi kuralına dayanarak
stop old.uysa uİ bir sanş sinyali gelmediyse, fiyatlar ne kadar yükselirse
yüksetsin- sistem hala uzun tarafta olacak fakat bir alış sinyali uerrneye-
"rgYti7.
ÇAncak satış sinyali verilİeydi, sistem alış sinyalini beklemeye baş,
lardı.)
Larry Hifu 229
Riske karşı çok büyük bir saygı duyuyorsunuz. Trading ka-

riyerinizde, bu tawı takınmanıza neden olan özel bir dene-
yim yaşadınrz mr?
Emtia piyasasına ilk girdiğim zafiaan,Eylül'de domuz eti alıp

Temmuz'dan önce sattığınızda devamlı k6ı ettiğinizi farkettim.
Ardından bir grup arkadaşımla bir fon oluşturdum ve bunu do-
muz işlemi yapmak için kullandım. Başanlı olduk ve paıa iki ka-
tınaçıktr. Kendimi birdahi gibi hissettim.
O zamanlar, ffusır piyasasını takip eden bir arkadaşım vardı.
Mısır hakkında hiçbir şey bilmiyordum; birşeyler bildiğim tek
konu domuz etiydi. Bana yeni mahsül mrsrr alıp, eski müsülü
satmam konusunda fikir verdi. Bu oldukça güvenilir bir işlem ol-
duğundan, bir sözleşme ayındaki uzun pozisyonumu diğer bir
ayın krsa pozisyonuyla dengeleyeçktim. Gerçekten işe yaraya-
cağını düşünerek bu işe girdim. Kısa bir stire sonra, hükümet şa-
şırtıcı bir rekolte tümini yaptı. Bunun karşılığında, uzun pozis-
yon aldığım ay taban, kısa pozisyon aldığım ay ise, tavan yaptı.
Öyle büyük bir umutsuzluk içindeydim ki merdivenleri çıkar-
ken diz çökiip yüksek bir sesle, "Allahım, ne kadar kaybettiğim
umurumda değil, sana yalvarıyorum: Yeter ki doğrudan borca
girmeyeyim," diye yakanyordum. O zamanlar, büyük bir ulusla-
rarasr firmada çalışıyordum ve tam dua edip yalvaıdığım sırad4
İsviçreli bir bankacı merdivenlerden aşağı iniyordu. Beni öyle
gördüğünde ne düşündüğünü h6lö merak ederim.
Piyasadaki riske bu kadar ehemmiyet vermenize neden olan,

yaşadığnız başka bir acı tecrübe var mı?
Kendi adıma yok ama bütiin finansal kariyerim boyuncğ sürekli

olarak riske saygı göstermeyen başka insanların yaşadığı b'aşan-
sızlıklara tanıklık ettim. Riski yeteri kadar ciddiye almazsanız,
sonunuzu hazırlar.
Küçiikken ilk motorsikletimi aldığım zaman, sürekli kavgala-
ra karışan, benden yaşça büyiik bir arkadaşım vardı. Ban4
230 Borsa Sihirbaz,ları
"Larry, motorsikletin üzerindeyken asla bir araba sürücüsüyle
dalaşma, kaybedersin." demişti. Aynı şey trading için de geçerli-
dir: Piyasayla dalaştığınız an kaybedersiniz. .
Hunt kardeşler bunun çok iyi bir örneğidir. Zamanında biri

bana şöyle demişti: "Hunt'lar nasıl kaybedebilirler? Milyarlarca
Dolar'ı var." Farzedelim ki bir milyar Dolar'ınrz var ve 20 milyar
Dolar'lık gümüş alryorsunuz - bu sayılan örnek olsunlar diye ka-
fadan atıyorum. 1,000$'ı olup da 20,000$'hk gümüş alan kişiyle
aynı risk pozisyonuna sahipsiniz.
Çok mütevazı bir başlangıç yapan iyi bir arkadaşım vardı;
sağlık teşkilatında çalışan bir babanın oğluydu. Herneyse, zeki
bir çocuktu ve opsiyonlu arbitraj işine girdi. Bu alanda üstiin bir :
başan sağladı ve bir servet sahibi oldÜ, İngiltere'de satm aldığı

saray gibi evinde kendisini ziyarete gittiğimi hatrrlanm.
Müthiş bir arbitrajcı olabilirdi, ancak iyi bir trader değildi.
Kendisine parakazandıran bir trading sistemi geliştirmişti. Bir-
günbana,''Altrndaverilensatışsinyalinidikkatealmayacağım
bunun doğru birşey olduğunu düşünmüyorum. Aynca, neredey- _
se verilen sinyallerin VoSl'si yanlrş." dedi. Satış sinyalini dikkate

almadığı gibi, kapanışta da uzun pozisyon aldı. Nitekim, piyasa
düştü ve ona, "Yazgeç!" dedim. Fakat "Piyasa tekrar yüksele-
cek." diye ısrar etti.
Benim sözümü dinlemedi ve evini, herşeyini kaybetti. Şimdi,
kendisininki gibi yüzlerce gecekondu tipi evin bulunduğu bir
caddede, kutu gibi kiralık bir evde yaşıyor. Eskiden ise malika-
nesinin ismi "Beverly" idi. Kendisi hili en iyi arkadaşlarımdan
biridir ve o güzelim evini kaybetmesi beni de çok etkilemiştir. .
Sahip olduğu şeyler vardı ve hepsini kaybetti! Hepsinin sebebi

de yapmış olO,rg, tek bir işlemdi. Garip olan şey ise, kendi siste- ,
miniizleseydi,yaptığbuişlemdenbirservetkazanacağıgerçe-
ğidir.
Size başka bir hikaye anlatacağım. Opsiyon piyasasında, -
5,000 $'ı 100,000$'a çıkaran bir kuzenim var. Birgün kendisine

sordum: "Bunu nasıl başardrn?" Yanıtı şu oldu: "Çok kolay. Bir
opsiyon satın alıyorum ve yükselirse pozisyonda oturuyorum, fa-
Lcırry Hiıe 23l
kat düşerse en azlndan tapi olana kadar bekliyorum." Ona, "Bak,

ben hayatımı kazanmak için trading yapıyorum ve sana strateji-
nin uzun vadede işe yaramayacağını söylüyorum." dedim. Bana,
"Larry, merak etme uzun vadede işe yaraması önemli değil. Sa-
dece birkaç milyon kazanacak kadar işe yarasın yeter. Ne yaptı-
ğımı biliyorum. Kaybetmem. " dedi. "Tamam...... " dedim.
Bir sonraki işleminde, 90,000 $ değerinde Merrill Lynch op-
siyonu aldı, ama bu kez opsiyon düştü, düştii, düştü. Bir ay sonra
kendisiyle konuştuğumda 10,000 $'lık borca girdiğini söyledi.
Ona, "Bir dakika, 100,000 $'ın vardı ve 90,000 $'1ık opsiyon al-
dın. Opsiyonlann vade sonunda değerleri sıfir olsa da hflli
l0,000 $'ın olmasr gerekir. Nasıl 10,000 $'lık borcun olur?" de-
dim. "Başta opsiyonlan 4 |l2$'dan aldım. Fiyatlar 1 $'a düştüğü
zaman eğer bir 20,000 $'lık daha satın alırsam,fiyat23l4 $'a gel-
diğinde tapi olacaktrm. Ben de böylece kendimi kurtaracaktım.
Bunun için bankaya gittim ve 10,000 $ çektim."
Riske saygı göstermek sadece trading için değil, her türlü iş
koluyla ilgili kararlarda geçerlidir. Bir zamanlar, başında çok iyi
bir patronu olan bir şirkette çalışıyordum. Bu patron, çok zeki an-
cak istikrarlı olmayan bir opsiyon trader'ını işe almıştı. Birgün
trader ortadan kayboldu ve şirketi zarar ettiği bir pozisyonun içe-
risinde bıraktı. Patron trader değildi ve benim düşüncemi almak
istedi. "Larrli, sence ne yapmam gerek?" Kendisine, "Hemen po-
zisyondan çıkın" dedim. Ancak pozisyonda kalmayı tercih etti.
Zararınbiraz daha arttığı bir sırada piyasa tekrar düzeldi ve kü-
çük bir k6ıla pozisyonunu likide etti.
Bu olaydarı sonra ayru şirkette çalışaıı bir arkadaşıma, "Bob,
başka bir iş bulmamız gerek." dedim. "Niçin ?" dedi. Ona şöyle
söyledim: "Kendisini maym tarlasrnrn ortasrnda bulunca göz|ei-
ni kapatıp yürüyen bir adam igin çalışıyoruz. Ne zaman kendini
bir mayın tarlasının ortasında bulsa, uyguladığı tekniğin doğru
olduğunu düşünecek, gözlerini kapatıp ilerleyecek. Bir yıldan az
bir süre sonra, bu kişi çok büyük bir delta nötr aralık (spread)
pozisyonunu likide etmek zorunda kaldı (herhangi bir yöndeki
bir fiyat hareketinin değerini çok az değiştireceği dengeli bir po-
zisyon). Bütün pozisyondan çıkacağına, pozisyonun her bir ba-
cağından teker teker çıkmaya başladı ki böyle dengeli pozisyon-
larda bu ölümcüldür. Pozisyonu tamamen likide ettiğinde şirke-
tin sermayesinin tamamını ttiketmişti.
Risk kontrolüyle ilgili yapılan hatalar dışında, işlem yapar-

ken neden para kaybedilir?
Bazen yapılan işlem, istatistiksel yaklaşımlaı yerine, kişisel gö-

rüşleri baz alır. Bu da hatalardan biridir. Örneğin, "Wall Street
Week"de düzenli olarak yer alan yaklaşık altmışbeş veya yetmiş
yaşlarında bir panelist var. Program olduğu günlerden birinde,
babasınm kendisine öğrettiği birşeyden büsetti. "Bonolar senin
portföyünün temel taşıdır." Bunu düşünsenize! Bu adam borsaya
ilk girdiğinde, sadece her sekiz yılda bir düşen faiz oranlanna ta-
nık olırıuştur. (Faiz oranları düşttiğü zaman bonolar yükselir.)
Belli ki "bono" sözcüğü kendisine gerçeklerin dışında pek çok
şey ifade ediyor.
Çok farklı piyasalarda işlem yaptınrz. Bütün piyasalarda

aynı şekilde mi §lem yapıyorsunuz?
Biz piyasalarla işlem yapmayfl, parayla işlem yapanz.Pazar|a-

ma direktörümüz olan Mickey Quenington, birgün beni bir fir-
manln eski bir genel müdürüyle tanıştırdı (finansman desteği
karşılığında Hite'in firmasrnın 7o50 hakkını verdiği E.F.Man fir-
ması). Sert bir yaprya sahip olan bu yaşlı İrlandalı bey bana, "İş-
lem yaparken altın ve kakaoyu nasıl birbirinden ayırt edersin?"
diye sordu. "Benim için her ikisi de Vol'|lk büis olduğu için ay-
nıdır." cevabrnr verdim. Çok öfkelendi. Bağırarak bana, "Altrnla
kakao arasrnda fark göremediğini mi söylüyorsun?" dedi. Sanı-
nm aıada Mickey olmasaydı, beni bürosundan kovaıdı.
Ailesinin beni biraz kaba ve aşağı sınıftan bulduğuna dair sü-
rekli endişeleri olan, asil bir İngiliz kadınıyla evlendim. Bir sefe-
rinde LondonTimes'dan biri benimle röportaj yapıyordu ve bana
Larry Hirc 233
Londra kakao piyasasının gidişatı hakkındaki fikirlerimi sordu.

Ona, "Açık konuşmak gerekirse, ben piyasa göremiyorum; gör-
düğüm şey risk, ödül ve para" dedim. Makalede yer alan en son
kişi bendim. Makalesini şöyle bitirdi, "Kakao piyasası Bay Hi-
te'in umurunda değil, onun düşündüğü tek şey para." Kanm ma-
kaleyi okudu ve bana, "Harika. Şimdi asla eve gidemeyeceğim;
bu ailemin senin hakkındaki düşüncelerini doğrulayacak" dedi.
Sanıyorum, bütün piyasalarda aynı şekilde işlem yapıyorsa-

nrz, muhtemelen optimiza§yona da inanmıyorsunuzdur. (Op-
timizasyon, bir sistemin geçmişteki çeşitli varyasyonlarını test
etme işlemi ve sonra mevcut trading için en iyi performans versi-
yonunu seçmek anlamrna gelir. İyi ayaılanması gereken bu yak-
laşımrn beraberinde getirdiği sorun geçmiş ve gelecek perfor-
mansı arasındaki bağlantının genelde piirüzlü oluşudur.)
Kesinlikle. Bu konuda şöyle bir düşüncemiz vaıdır: "Mükemmel

olmadan zengin olunabilir." Biz optimum yöntemin değil, en
güçlü olanın peşindeyiz. Herkes oturup, geçmiş için miikemmel
bir sistem yaratabilir.
Gereğinden fazla önem verildiğini di§ündüğünüz bir teknik

gösterge var mı?
Aşın alım/satım göstergeleri. Bunların hiçbirinin test edilerek

haklılığının kanıtlandığnı sanııuyorum.
Özeilikle üzerinde durduğunuz gösterge türleri var mr?
Her ne kadar onlarla işlem yapmıyorsam da, aklıma gelen iki ta-
nesi var. Birincisi, eğer piyasa normalde tepki vereceği önemli
haberler karşrsında tepkisiz kalryors4 bu çok önemlidir. Örne-
ğin, İran/Irak savaşr haberleri geldiği zaınan, altın sadece 1$lık
bir artış gösterdi. Kendi kendime, "Orta Doğu'da savaş patlak ve-
riyor ve altın piyasasr sadece l$lık bir artış gösteriyor; çok bü-
yük bir satlş olmah." dedim. Ardından borsada ani bir düşüş ya-
şandı. İkinci husus ise bana Ed Seykota'nrn öğreuiği birşey. Piya-
sa ne zaman çok önemli bir yükselme gösterirse, bu bir işarettir.
İnsanlann piyasanın bu kadar yükselmemesi gerektiğini veya
hiçbir şeyin değişmediğini söylemeleri önemli değildir; önemli
olan fiyatların yeni en yüksekler göstermesinin size, birşeylerin
değiştiği gerçeğini göstermesidir.
Ed Seykota'dan aldrğınız başka dersler var mı?
Ed Seykota birgün felsefesinden büsetti: "Sermayeni n Vol'ni

riske edebilirsin" Vo1'ni riske edebilirsin veya VoIO'ınıı riske ede-
bilirsin. Fakat görmen gereken şey şu: Ne kadar çok riske eder-
sen, sonuçlar da o kadar değişken olacaktır." Kesinlikle hakhydı.
Trading sisteminizi geliştirirken ortaklarınızın ayrılmaz bir

parçanz olduğunu biliyorum. Size önemli katkılarr olan
başka trader'lar oldu mu?
Kesinlikle. Beni broker/analist olarak işe alan Jack Boyd. Handy

& Harman'ın yıllık raporlarında, gümüş hisse senetlerinin topla-
mınln, ya üç milyar ya da yedi milyar ons değerinde olduğunu
beliıtmeleri üzerine, gümüş piyasalarıyla ilgili bir rapor yazdım.
Raporda şöyle dedim: "Handy & Harman'a göre insanlann zan-
nettiklerinin ya iki katı ya da yarısı kadar gümüş vardır. "Bu ra-
por Jack'in eline geçti ve sonra işe girmeme yardım etti.
Jack, yıllardan beri şirketi için trading konusunda önerilerde
bulunuyordu. Bütün önerilerini dikkate aldığınız zaman, her yıl
para kazanabileceğinizi farkettim. Sonunda Jack'e bunu nasıl
yaptığını sordum. Jack'in 1.95 boyunda olduğunu gözünüzün
önüne getirmelisiniz.Barıa, "Larry, piyasanın ne yöne gideceğini
bilmek istiyorsan, bütün yapman gereken şudur." dedi. Grafikle-
rini yere attı ve masasının üzeine çıktı. "Bunlara şöyle bir bak,
sana ne yapman gerektiğini gösterirler." dedi.
Larry Hite 235
Sanırım büyük resme bakarak perspektif sahibi olınanı iste-

di?
Doğru. Küçük knrlar elde ederek zengin olan çok kişi tanımıyo-
rum. Boyd ile çalışmak benim için çok önemliydi. Onunla tanış-
tığım andan itibaren, yaklaşımının doğru olduğunu biliyordum.
Başka bir deyişle dengeli, risk kontrollü ve trende uygun bir bi-
çimde işlem yapıldığında, başannın kaçınılmaz olduğunu bili-
yordum. Bunu çok açık olarak görebiliyordum.
Son olarak söylemek istediğiniz birşey var mr?
Hem hayatta hem de trading'de kazanmak için iki temel kuralım
"mj_
fişleiini kaybedersen, bahşe giremezsin.
Hite'in trading felsefesini oluşturan iki tane temel unsur var. Bi-
rincisi, birçok akademisyenin tersine Hite'in, piyasalann mü-
kemmel olmadığı konusunda kesin bir inancr var. Bu da piyasa-
daki olasılıklan kendinize avantaj sağlayacak şekilde kullanaca-
ğınız bir yöntem geliştirirseniz, kazanacağrnrz anlamrna gelir.
İkincisi, kazanmanın şartı olarak, tek başına yeterli olmasa da, et-
kili bir yöntem gereklidir. İşlem yaparken ayakta kalabilmek ve
başarılı olmak için piyasa riskine saygı duymak gerekir. Bunu
yapmazsanrzer yada geç riske yenilirsiniz.
Hite şu dört temel ilkeyi uygulayarak çok katı bir risk kontro-
lü gerçekleştirmektedir :
l. Asla piyasa trendine karşı olan bir sistem kullanarak işlem
yapmamak. Bu konuda hiçbir istisna kabul edilmez ve daima sis-
teme uyulur.
2. Her bir pozisyondaki maksimum risk, toplam sermayenin
yüzde biriyle srnrrlandınlmıştır.
3. Mint çeşitliliği sonuna kadar kullanır. Birincisi, sistemleri
gerçekten birçok,farklı sistemin bir bileşimidir. Bu sistemler sa-
dece kendi performanslıırına göre değil, aynı zamandaseçilen di-
ğersistem1erleolankorelasyonsuzluklarındandolayıtercihedil-
mişlerdir. İkincisi, Mint, A.B.D. ve beş diğer ülkede hisse senedi
endeksleri, faiz oranlan, paralar, işlenmemiş endüstriyel mallar
ve zirai ürünler içeren çeşitli piyasa gruplarını kapsayan, inanıl-
maz genişlikte bir piyasa yelpazesinde (yaklaşık altmış piyasa)
alrm satım yapmaktadır.
4. Risklkazanç oranlarının iyi tanımlanmrş sınırlan aşhğı pi-
yasalarda, pozisyon likide etmek veya geçici olarak işlem yap-
mayı askıya almak amacıyl4 sinyallerin alınmasrnr sağlamak
için devamlı olarak değişkenlik izlenir. " :
Son bir gözlem: Bazı renkli işlerde (sen3ryo yazülığı, aktör-

lük, rock grubu organizatörü) çalışıp, orta halli bir yaşam süre- ,
cek kadar para kazandıktan sonra Larry Hite, hayatta en çok yap- .
makistediğişeyolanfonyöneticiliğindebaşanlıo1muştur.Ed
Seykota'nın yaptığı şu yorumu çok çarpıcı buluyorum: "İçimizde
tutkuyla yanan ateşin, bize doğa tarafindan bahşedildiğini ve bu-
nusöndürmeninyolunudabizeyinedoğanınverdiğinibilmek
mutluluk vericidir."
BölümII
Hisse senetleri
Michael steinhardt
D e ği ş ik Al gıl ar Kau r am ı
Michael Steinhardt'm hisse senedi piyasasına duyduğu ilgi, baba-

sının Musevilerin özel bir gününde, kendisine hediye olarak ver-
diği 200 hisse senediyle başlar. Arkadaşları dışaııda oyun oynar-
ken, evine yakın bir aracr kuruma takılıp kendisinden yaşça bü-
yük adamlarla birlikte borsa fiyatlannın üzerine kaydedildiği ka-
ğıt şeridi takip eder. Çok parlak bir öğrenci olan Steinhardt, eğiti
mlni çot büyük bir hızla tamamlaylp Pennsylvania Üniversitesi,
Wharton School'dan 1960 senesinde 19 yaşındayken mezun olur.
Steinhardt direkt olarak Wall Street'e yönlenir ve ilk girdiği işin-
de araştırma analisti olarak çalışmaya başlar. Daha sonraki yıl-
larda, finansman gazeteciliği ve araştırma analistliği görevlerin-
de çalışu. 1967 yılında yetenekli bir analist olarak ün yaptıktan
sonra Steinhardt ve diğer iki ortağı Steinhardt, Fine & Berkowitz
yatmm firmasını - Steinhardt Partners'a öncülük eden firması -
kurarlar. (Fine ve Berkowitz firmadan 1970 yılında ayrıldılar.)
Kuruluşundan itibaren geçen yirmibir yıllık süre içinde, Stein-
hardt'rn firması gerçekten büyük başan kaydetmiştir. Bu süre
içinde, Steinhardt Partners, bileşik olarak yıllık 7o30'un üzerinde
bir büyüme göstermiştir (9c20'lik k6r teşviklerini çıkardıktan
sonra VoL1'in b\raz altında). Karşılaştırmak gerekirse, aynı süre
içinde S&P 5O0 endeksi bileşik olarak yıllık sadece 7o8-9'luk bir
büyüme oranı (temettiiler dahil) kaydetmiştir. Başlangıçta, 1967
yılında, firmaya yatınm yapılan 1,000$, 1988 bahanna gelindi-
ğinde 93,00O$'a çıkmıştır (k6r teşvikleri diişüldükten sonra).
Bu
bakış açısından, S&P hisse senetlerine yapılan 1,000$'l* bir yatı-
nm sadece 6.400$'a ulaşırdı. Elde edilen kazanç, hikayenin sade-
ce bir bölümüdür; buıun yanlsıra Steinhardt'ın elde ettiği başan
hayranl* uyandıran bir istikrar örneğidir. Steinhardt Partners sa-
dece iki yıl zararuuğramıştır.'Her iki durumda da kör teşviklerin-
den önce netzarar yüzde ikinin altındadır.
Steinhardt, gösterdiği üstün performansını saylsız yaklaşım-
lar kullanmasına borçludur. O hem uzun vadeli bir yatınmcı hem
de kısa vadeli bir trader'dır; bir hisseyi alıştaki kadar açığa satışta
da çok rahattır; çok iyi bir yatırım seçeneği olduğunu hissederse,
şirket sermayesinin büyük bir kısmını hazine kağıtlan gibi başka
yatınm araçlanna kaydmr.
Steinhardt Partners'rn başansı tek bir kişinin eseri değildir.
Şirket kuruculanndan başka, zaman içinde çok sayıda trader ve
analist kendisiyle birlikte çalışmrştır. Yine de Steinhardt'ın hep
işin başında olduğu şüphe göttirmez. Steinhardt, hergün
şirkeİ
portföyünü birkaç kez gözden geçirir. Trader'lanna kendi karar-
lannı alma serbestliğini tanlmasrna rağmen, belli bir pozisyon
hakkında birtakım endişeleri olduğu anda, tt'ader'ın en kitı bir bi-
çimde kendi pozisyonunu haklı çıkarmasını bekler. Şayet endişe-
lerinde haklı çıkarsa, trader'arağmen pozisyonu likide eder.
Steinhardt'ın aşın titizliği ve şirket portföyü üzerindeki kont-
rolü kendisine birlikte çalışılması zor bir insan namrnı kazandır-
mıştır. Kendisiyle çalışmak zordur, çünkti karşı taraftan
çok şey
bekler ki bunun kanrtı da geçmiş yıllar boyunca
şirketten aynlan
trader'lann sayrsrnrn çokluğudur. Steinhardt'ın ğahşma *u.urr-
nın bir gemi pruvası şeklinde olduğunu düşünürsek, bir gazeteci-
nin ona Kaptan Ahab lakabını takmrş olmasr şaşırtrclolmaz. Ne
var ki, steinhardt'ın sert tarafi, aynı Amerikan futbolu
çalıştıncı-
lığ gibi işinin gereğidiı ki bir gnıp trader'ı yönetmek de bunu ge-
rektirir.
Ben Steinhardt'ın sert yönünü göremedim. Röportaj yaptığım
insan gayet rahat, sabırlı, yumuşak konuşan ve insancrl biriydi.
(Tabii ki röportaj piyasa saatleri dışında yapıldı.) Steinhardt'ın
espritiiel yönü çok gelişmişti. Maliyeci gibi arkadaşlannr aradı-
Michael Steinhard.t 24]
ğı, piyasa kapanmadan hemen önce broker'lara fisıldayaıak tele-

fonda uydurma emirler verdiği ve kendisini arayan bir analist ve-
ya raportörü işletmek istediği zaman Dr. Irwin Corey gibi davra-
nıp saçma sapan konuşfuğu bilinmektedir. Kullandığı dilin içine
de, örneğin bir takrm karmaşık iş argosu ve kelimelerinin kulla-
nıldığı yeni fon ürünlerine şirket pisliği demesi gibi, bol bol İbra-
nice tabirler serpiştirir.
Trading felsefenizi oluşturan temel unsurlar nelerdir?
"Trading" sözcüğü benim düşüncelerimin dışında bir kavram.

Yaptığım ticari işlemlerin frekansı oldukça yüksekse, ben bu an-
lamda bir trader olabilirim, ancak "yatırlm" sözcüğü düa uygun
bir tasvir. Bence tr4ding, alım anında saüşı düşünmektir. Örne-
ğin, yarınki ticaret açığı rakamlannrn pozitif olacağı beklentisiy-
le yann kdrla satmayı düşünerek bu akşam vadeli hisse senedi
endeksi alırsam o zaman bu bir trading olur. Benim yaptığım iş,
çok daha uzun vadeler ve karmaşık sebepler içindir. Örneğin,
1981 yılında bono piyasasrnda uzun pozisyon aldım ve bu pozis-
yonu ikibuçuk yıl tuttum.
Bu kitabın amacrna uygun olarak yaptığınrz şeyi trading ola-

rak adlandırmak durumundayım.
Öyleyse trading ile yatırım yapmak aıasındaki faıkı nasıl tanrm-

larsınız ?
İki tlnemli aynm var. Birincisi, trader nasıl uzun pozisyon

alryorsa, aynı şekilde rahatlıkla açığa da satar. Bunun aksi-
ne, yatrrrmcı - örneğin tipik bir yatırım fonu yöneticisi - dai-
ma uzun pozisyonda olacaktır. Eğer piyasa hakkında şüphe-
leri varsa, sermayesinin sadece Vo70'iniyatırabilir. Fakat da-
ima uzun pozisyondadır. İkinci aJnrrm ise trader'rn her za-
man temelde piyasanın yönünü düşünmesidir. Piyasa veya
hisse senedi düşüyor mu yükseliyor mu? Yatırımcr ise daha
çok, yatırım yapacağ en iyi hisse senedini seçmekle meşgul-
dür. Trader'lar ve yatırımcılar arasrnda yaptığm aynmda
herhangi bir değer yargısı yok. Ancak amacım sadece kita-
bın konusuna belli bir bakış açısı kazandırmaktır. Herhangi
bir durumda, her açıdan ben sizi bir trader olarak nitelendi-
receğim. Başlangçtaki soruma dönersem : Trading felsefeni-
zi nasıl tanımlarsınız?
Benim kendime özgü olan tarzlım birçok insanınkinden farklı.

Bir numaralı kavram, değişik algılar. Genel piyasa görüşüyle
farklılık gösterdiğine inandığım algılar geliştirmeye çalışırım.
Bu değişik algılan artık değişik gelmeyene kadar uygularım.
Mevcut piyasa ortamrnda bir değişik algı örneğ verir misi-

niz?
Birbuçuk yıl kadar Genentech hisse senedinde kısa pozisyon al-

mıştık. Aylar boyunca bu pozisyonda kalarak çok para kaybettik.
Yine de kısa pozisyonda kalmaya devam ettim, çünkti geliştir-
dikleri ilacın (TPA) geleceği hakkında değişik algılanm devam
ediyordu. (TPA, kandaki pıhtılan açmasr için damann içine en-
jekte edilebilen bir ilaçtır.) Bizim bakış açımıza göre bir ya da iki
yıl içinde, TPA'nın yerini daha etkili ve aynı zamanda düa ucuz
olan ilaçlar alacak. Firma bütün umudunu bu ilaca bağlamış.
Haklı çıktığımız takdirde, firma hisse başına 20 veya3OA,kaza-
nacak ve hisse fiyatı 10$'dan aşağıda olacak. Şimdi fıyatı 27§
(Haziran l988) ki 65$'dan geliyor. (Kasım'rn sonlannda Genen-
tech 15$'ın altına düşmüştii ve Steinhardt h616 krsa pozisyonunu
tutuyordu.) Halbuki, genel piyasanın görüşü, Genentech'in sana-
yide devrim yapabilecek ve birçok ürün üretebilecek birinci sınıf
bir bioteknoloji firmasıdır. Benim bakış açım değişik algı olduğu
müddetçe, kısa pozisyonda kalmaya devam edeceğim.
Bu açık bir örnek ama beraberinde bir soruyu gündeme geti-

Michael §lgintıq7ü 243
riyor. Farzedelim ki farklı algılama şeklinize dayanarak açı,

ğa satıyorsunuz ve piyasa tersinize
gidiyor. Eğer temel veri,
ler değişmezse, pozisyon ne kadar tersinize giderse kısa po,
zisyonunuz size o kadar cazip gelir. Ancak olayın para yöne,
timi açısından, pozisyon bir noktada kapatılmalıdır, Burada
birbiriyle çelişen iki tane temel trading ilkesi yarmrş gibi geli_
yor.
Trading dünyasmda herkesce benimsenmiş, olur o|maz bir takım

kavramlar var. Ancak ben bunlara önem vermiyorum. Örneğin,
genel kanıya göre, haliha_zırda tepe noktlgll
ğeçmemiş bir hisseT6t6ffi@ğffi
i bir hisse
Şfo-nları yansıtmaya başlama-
dan önce satılmaz. Bir şekilde bunu anlayabilirim. Belki de hisse
senetlerini açığa satmanın en güvenilir yolu budur ve bu yaklaşı-
mr kullanarak daha rahat uyku uyuyabilirsiniz. Ancak ben hiç bu
şekilde hareket etmedim. Bana göre piyasalarda
para kazanma-
nın yolu, bir şekilde kendinizi tehlikeye atmak için istekli olmak-
tan geçer. Arkamda şirket desteğiyle, daima faVori gösterilen his-
se senetlerini satma eğilimi içinde olmuşumdur, Çegelde_§gE e!-
ken satar ve bu kısa pozisyonlarda hep zararla i
glT kendimi biraz
kötti kı-
sakalmaya
Temel verilerin değişmediğini gördüğünüz müddetçe, pozis,

yon ne kadar dezavantaj getirse de direnmeye devam ederim
diyorsunuz, doğru mu?
Doğru, ancak pozisyon beni çok yıpratmaya başlaısa, bu baskıyı

azaltmak için bazı önlemler alrrım. Şöyle derim, "Tamam durum
berbat, piyasada alıcıdan başka birşey yok. Neden ben de ahcı
olup para kazanmayı denemiyorum?". Böyle düşünerek aslında
kendimi ikiye bölüyorum. Gerçekten inandığım temel bir görü-
şüm var. Ancak bu görüşümü
piyasa gördüğüm kısa vadeli geliş-
melerden bağımsız tutmaya çahşınm. Böyle bir durumda satmrş
olmama rağmen, bir süre için olarak alrcr konumuna geçebilirim.
Net olarak uzun pozisyona mı geçer§iniz yoksa tarn kısa po-

zisyonla nötr pozisyon arasrnda gider gelir misiniz?
Hiçbir zaman nötr pozisyona yaklaşmam bile, çünkü bu tip alım-

lar losa ömürlü yaklaşımlara dayanır. Pozisyonumun Vo20,3a
veya 40'nr alıp işlem yapabilirim. ,
Genel şektör hakknda olumsuz olmamanrza rağmen bir his-

seyi agğa satmşsaryz, kış1 pgz!ş_y"o.nqnu7ü bazen aynr sek-
törden başka bir hisse senedi alarak hedge eder misiniz?
Bunu denediğim zamanlar oldu. Ancak genelde başan getirdiği-

ni düşünmüyorum, çünkü bu yönteme başvurduğunuz takdirde
başınrza bir yerine iki sorun açlyorsunuz. Genelde, ikinci hisse
senedini sadece riski dengelemek için kullandığınızdan, bununla
ilgili yarım yamalak bilgiye sahip oluyorsunuz. Sorununuz ger-
çekten hedge edilmesini gerektirecek kadar büyükse, soruna ne-
den direkt olarak yaklaşmak yerine, tamamryla ayn bir pozisyon
alıyorsunuz? Diyelim ki kağıt sektöründen bir hisse senedini açı-
ğa sattrnız ve kağlt sektörü yiikseliyor. Siz de gidip o sektörden
başka.bir hissesenedi alryorsunuz. Bu durumda, ttim sektör yük-
seldiğinden, sizin açığa sattığınız kağıt mı yoksa yeni aldığınız
kağıt rnı ytikselecek, bunu bİlemezsİnİz. Bİr hata yaptıysanrz, bu-
nu düzeltmenin yoluna bakın; başka bir hata daha yapmayın.
Değişik algıiar kawamr dışında, trading felsefenizi etkileyen

başka unsurlar var mr?
Bu kadar belirleyici olan başka unsur yok. Stop emirleri gibi şey-
leri kullanmryorum. Zayıf veya güçlü duruma göre alım yapma
kurallannı kullanmryorum. Formasyon kınlmalannı kullanmıyo-
rum. Grafikleri de kullanmıyorum.
Michael Steinhardt 245
Grafikleri hiç kullanmryor musunuz?
Grafikler benim için birşey ifade etmiyor. (Jackie Mason taruıbir

konuşma stili kullanıyor.) Hisse senedine bakıyorum. Müthiş bir
grafiği var. Grafikte bir baz oluşturmuş ve sonra biraz daha yük-
seliyor. Sonra ne oluyor? Gerçek anlamda bir formasyon kırıl-
ması ! . Falan filan falan filan. Bunlar boş işler, bütün grafikler be-
nim için bir.
Sadece bilgi edinmek aEsıhdan, bir hissenin geçmişte nere-

lerde işlem gördüğünü luzlı ve kolay bir biçimde görmek
için, grafiklerden yararlanmıyor musunuz?
Hisse senetlerini yakı'ndan takip ederek, fiyat seviyeleri, yükse-

len trendler, sıkışma alanlan ve diğer şeyler hakkında rahatlıkla
fikir sahibi oluyorum,.
Diyelim ki bir hisse senedinin 10$'dan 40$'a çıktığrnı biliyor-

sunuz, 10$'dan 40$'a nasıl çıkhğ önemli değit mi?
Benim için değil.
Tanımlayabiteceğiniz herhangi bir trading kuralrnız var mr?
Bana bir trading kuralı ömeği verin.
Örneğn, yaygın bir yaklaşım olan pozisyona girmeden çıkış

yerinin belirlenmesi. Bunun mutlaka bir risk kontrol kuralı
olınası gerekmez, bu...
Hayrr, stop emirleri veya belli hedeflerle ilgili hiçbir kuralım

yok. Açıkcası ben bu şekilde düşünmüyorum.
Bu arada steinhardt'a telefon geldi (telefonun sesi dışarı verildi-

ği için konuşulanları duyuyordum.) Arayan kişi Steinhard,t'a, tü-
tün endüstrisine karşı açılan bir davayla ilgili son gelişmeleri
bildiriyordu. "Karar geri döndü. 400,000$'lık ceza ödemek zo,
rund,a kalan Liggett grubu dışında herkes aklandı ve cezai bir
durumyok. "Steinhardt, "Yani bu davalılannyararıruı bir karar
oldu", şeklinde bir yorum yaptı,
Bir ay önce tütün hİsse senetlerİni açığa satmıştım. Mantığıma

göre, davacrlaı davayı kazanırsa, hisse senetleri büyük bir düşüş
gösterecek, ancak kaybederlerse tütün şirketleri asla davalan
kaybetmediği ve başka bir tanesini kazarımaları yeni bir haber ol-
madığı için hisse senetleri fazla yükselmeyecekti. Bu olaylan de-
ğişik şekilde algılamanın bir örneğidir. Ne kadar kaybedeceğimi
görmek ilginç olacak, çünkü orijinal teorime göre kaybım fazla
olmayacaktı. İşte burada (hikayeyle ilgili başlığı ekrandan oku-
yor), "Liggett Grubu Sigara İçenleri Teşvik Ettiği İçin Sorumlu
Bulunmuştur." Hiçbir şekilde kaybetmem. Böyle bir ifade herke-
si korkutur.
Tekrar konumuza dönelim, diyelim ki temel analizinize göre

kısa pozisyona girdiniz ve hisse yükseliyor. Bazr önemli un-
surlarr gözden kaçırdığınız için analizin yanlış olduğunu na-
sıl anlayacaksınız?
Bu durum çok olur. Bir hisse senedini alıp satıyorsunuz ve geliş-

meler sizin olmasr gerektiğini düşündüğünüz şekilde olmuyor.
Gün içinde, altı kez portfbyümü gözden geçiririm. Portföyümde
direkt olarak sorumlu olmadığım birçok hisse senedi vardır. Or-
neğin, birileri Time Inc.'i açığa satmış. Dergi işi çok berbat du-
rumda olduğu için - şu ya da bu nedenden dolayı, satılmış. Ancak
hisse yükseliyor ve bizim sattığımız yerden Vo|0 yıkarıda. Time
Life pozisyonundan sorumlu olan kişiye gider ve ona birkaç
anahtar soruyu soranm: Dünyayı şaşırtacak bİrşeyle ne zaman
karşılaşacağız? Ne zaman bu şirketi başkalarınrn satın alacağı
korkusunu azaltacakbirşeyler olacak?
Ben bir anlamda portföyün olumsuzluk nöbetçisiyim. Eğer
Michael Sıeinhardı 247
bir pozisyonda sorun varsa, düzenli olarak devreye girerim. Bu

beni geçinilmesi çok zor bir insan yapıyor, çünkü insanlarla sa-
dece işler berbat giderken veya hisse senetleri beklenen gelişme-
leri göstermiyorken konuşuyorum.
Bir hisse senedi dayandığ temel verilere göre gelişme göster,

miyorsa, bu tip bir piyasa hareketi, düşünme şeklinizi değiş,
tirir mi?
Yaptığım işlemin öbür tarafindaki kişinin en az benim kadar şey

bildiğini farzederim. Diyelim ki 52$'dan Texaco alıyorum ve
aniden 5O$'a düşüyor. Texaco'yu 52$'dan her kim sattıy§a, bu de-
mektir ki bu kişinin algılama biçimi benimkinden çok farklıdır.
Benim üzerime düşen onun algılama şeklini çözümlemektir.
Bunu çözümleyemezseniz ne olur?
Kötü olur ama genelliklebirşey buluyorsunuz.
Tütün şirketlerinin durumunu ele alalım; Piyasanın kapanı,

şında gelen haberlerde fiyatlann düşeceği bekleniyor. Eğer
ertesi gün tütün hisse seııotleli §rüege,biraz düşüp sbnra he,
men tekrar yükselirse, pozisyonunuzu kapatır mısımz?
Ben pozisyonu zaten haber geldiğinde kapatırdım.
Haberler bir kere duyuldu mu sizin için oyun bitiyor öyle

mi?
Doğru. Zaten kısa pozisyon almamın tek nedeni oydu.
Tamam, bu sorunun cevabı çok basit. Daha uzun vadeli bir

pozisyonda tütün hisse senetlerinde kısa pozisyonda kalmak
istediğnizi, piyasanın o gün gelen haberleri ciddiye almadığ,
nr ve ertesi gün daha yüksek fiyatla kapandığını varsayalrm.
248 Borsa Sihirbazlar
O zaman pozisyonuıİuzu kapatır mıydınüz?
Bu sebeplerime bağlı olurdu. Tütün tüketiminin, zannedilenden

çok daha fazla bir düşüş göstereceğini hissettiğimden dolayı tü-
ttin şirketlerini satmak istediysem, bu
çıkış o kadar <ınemii ol-
mazdı. Eğer piyasada erte§i gün fiyatlar yükseldiyse, bu avantaj-
dan yararlan ıp biraz daha hi sse senedi satardrm.
Yani, kısa pozisyonda kalmanıza neden olan mantık geçerli

olduğu sürece piyasanın gelen haberlere beklen"r, ."ukriyo-
nu vermemesi sizin için önemti değl.
Evet, ama eğer gelen haberler berbatsa ve hisse senetleri

çftış
gösteriyorsa, bunun nedenini anlamaya
çalışırım. Bazen piyasa-
larda daha faz|abilgi vardır ve o değişik hareket size birşeyler
anlatmak istiyordur.
Analizlerinizin tamamıyla yanlış olduğu olayiar olmadı mı ?
Elbette oldu.
Bunu yarı yolda mı farkettiniz?
Evet, pek de erken değil.
Bu arada, steinhardt'a telefon geldi. karşısınclakine bilerek bir

takım mantıksız, saçma sapan, anlaşılmaz
şeyler söyledi. Sonra
kendisini arayanlara telefonda böyle
şakalar yapma alışkanlığı
olduğundan bahsetti.
örneğin, uzun süredir konuşmadığım bir broker'dan telefon alı-

yorum. Bazı kağıtları haşırdatıp, '30,000 |ot ZCIJ (başka bir
cümle mırıldanıyor) hissesi al." diyorum. Ne dediğimi anladın
mı?
Michael Steinhardt 249
Hayır (gülüyorum).
Bu kesinlikle doğru, ama mantrklı görünüyor, değil mi? Herney-

se, bu kişi tekrar telefon ediyor ve sekreterime lavaboda olduğu-
mu söyletiyorum. Bir daha telefon ediyor, bu çılgınca birşey,
çünkü piyasanrn kapanmasrna beş dakika var ve hili bana ulaşa-
mtyor. Saat 3:58'de ben onu ıınyorum ve "Daha bu emri verTne-
din mi? Sorun nedir? Allah kahretsin!" diyorum. Bana, "Hisse
senedinin adını anlayamadım," diyor. Ona ismini söylüyorum
(başka bir cümle fisıldıyor) ve birşey söylemesine firsat tanrma-
dan telefonu kapatıyorum.
Sizin fonunuz genelde hedge fonu olarak biliniyor, çünkü bu

fonun trading'i diğer tipik yatrrım fonlarından çok farklı bir
şekilde yapılıyor. Hedge fonları hakkında bizi biraz aydınla_
trr mrsın?
İlk hedge fonlannı A.W.Jones Grubu kullanmıştı. Esasında, bu

ifadenin tam karşılığı olan bir kavram vaıdır, bu da şöyle ifade
edilir: Paıa yönetimi dünyasında biz, hisse senedi piyasalarında,
bireylerin istikrarlı bir şekilde öngöremeyeceği birçok değişke-
nin sonucu olarak ortaya çıkan trendleri tahmin etme kabiliyetin-
den yoksunuz. Fakat para yönetcisi olarak biz|er, dikkatli analiz-
ler yaparak hangi şirketlerin başarılı, hangilerinin başarısız oldu-
ğunu bulabiliriz. Kişi, kuvvetli olduğu öngörülen hisse senetle-
rindeki uzun pozisyonlarıyla, zayıf olduklan öngörülen hisse se-
netlerindeki kısa pozisyonlannı dengelerse, piyasa riski tama-
mıyle bertaraf edilmiş olur. Örneğin Ford'u seviyor General Mo-
tors'dan nefret ediyorsanlz ve Ford için uzun olduğunuz her bir
Dolar'ın karşılığında General Motors için kısa oluyorsanız, krsa
olduğunuz pozisyonda kayba uğrayabilirsiniz, fakat aldığınız ka-
rar iyiyse bu işin içinden kdrla çıkarsınız. Yani, dengelenmiş
hedge fonunun esasr tamamıyla hisse senedi seçme yeteneğine
dayanır.
HfflA bu şekilde işlem yapıIıyorinu?
Hayrr, artık bugün hedge fonu ifadesi yanlış olarak kullanılıyor.

Bu ifade artık, yönettiği aktiflere göre ücret alan klasik para yö-
necilerinin aksine, performans bazındaücret alan ortaklann bu-
lunduğu sınırlı bir ortaklıkla ilgilidir. Hedge fonu yöneticisi, kla-
sik bir para yöneticisine göre çok daha fazla esnek olmalıdır,
çünkü bu konu gerçekten çok önemlidir. Esneklik kavramınrn
kapsamma hisse senedi alımı yapabilmenin yanls[a, açığa sata-
bilmek, opsiyonlan, vadeli işlemleri vb. kullanmak girer. Genel
anlamda hedge fonu kavramı budur ama kapsamr aslında çok ge-
niştir.
Esas hedge fonu kavramrna ne oldu?
1960 yılında, hedge fonunun yapısı sayıstz genç, atak girişimci-

ye cazip geldi. Çünkü bu, genç yaşlannda başka hiçbir şekilde el-
de edemeyecekleri bir şans olan, kendi işlerini yapma imkanını
tanıyordu. O zamanlar müthiş hikayeleri olan müthiş hisse senet-
lerinin devriydi. Birçok hisse senedi çok büyük büyümeler göste-
riyordu.
Hedge fonu işine giren kişiler, kuramsal olarak hedge yapma-
nln ne olduğunu bilmiyorlardı; onlann daha çok ilgilendikteri
şey, kendi işlerinin patronu olmak fikri ve birçok hisse senedi
alabilecek esnekliğe sahip olmaktı. Krsa pozisyon alma esnekli-
ğine de sahip olmalanna rağmen, bunu ciddi bir şekilde kullan-
mamışlardır. Hedge kelimesinin İngilizce'de özel bir anlamı var-
dır. Çoğu hedge fonunda ciddi olarak, Bunun hedge'i nerede? di-
ye sorabilirsiniz.
O zaman bunlara sadece isim itibanyla mı hedge fonlan de-

niyor?
Doğru. Kendilerine sorsanız, buna hedge fonu bile demezler; bu

isimden dolayı rahatsızlık duyarlar. Bu ifade kısa pozisyon al-
Michael Steinhardt 25l
makla ilgili bir çağrışım yapar ve olmayan bir malı açığa satmak
Amerikalılann hoşlandığı birşey değildir. sanki felaketin sebebi
sizmişsiniz gibi divranırlar. Bunun için, bu ifadeyi (abartılı bir
,", tono kullanarak alay ediyordu) özel ortaklık olarak değiştirdi_
ler.
Neilginçtirkibugün,1950ve60'larrnokendİneözgütrend.
lerinİn dağılıp gitmesinden sonra, gerçek bir hedge fonu kav,
ramı eskiye göre daha fazla gerekli. Neden hedge fonu kawa,
mını gerçek anlamda kullanan kimse yok?
Birbiriyle alakah birer

Çünkü bu çok kısıtlayıcr bir uygulama,
varlık üzerinde bir Dolar uzun ve bir Dolar kısa olmaf, o Do_
lar,lann pek verimli kullanılmaması demek. Ford ve,General
Motors birbirinden ne kadar farklı olabilir ki? Her ikisi de aynı
makroekonomik etkenlerden etkilenecektir. Bir miktar Doları
uzun pozisyon, bir miktar Doları da kısa pozisyon için ayırmanız
gerekiyorsa, bir yıl sonra arada 7o10,1uk bir fark görürseniz, şans_
İı sayılırsını z, y anihaklı olduğunuzu farzedersek,
İatı sahilinde beraber çalıştığımız bir grup, özellikle açığa
hisse senedi satrşr konusunda uzmanlaşmıştr. Şöyle bir düşünce_
den bahsedilmişti: Bireysel hisse senetlerindeki kısa pozisyonla_
nnrn Dolar değerine eşit miktarda hisse senedi endeksi alrrlarsa,
piyasadaki risklerini sıfirlayacaklardı, çünkii ana ürünleri o tritse
senedini seçme yeteneğiydi. Duyduklanmrn arasrnda bu kavra_
ma en yakın olanı buydu ancak bunu yapmıyorlar,
Kendi fonunuz, hedge fonu kawamına ne kadar uyuyor?
Açığa satrşın aktif bir şekilde kullanılmasr açısrndan uyuyor. Her

,*r^kısa pozisyonumuz bulunur. Ayrıca zamanrmın büyük bir
krsmınr net piyasa açılımrmızı ve riski düşünmek, buna göre
planlar ve ayarlamalar yapmakla geçiririm, Bunu yaptığım yir-
mibir yıl boyunca toplam açrlrmrmrz ortalama Vo4O o|dı,
Yani net Vo 40 uzunpozi§yon mu?
Evet. Aksine, en muhafazakar tipik yatırrm fonlannrn son yirmi

yıl boyunca yakatadığı ortalama açrlımın ?o8}'denaz olduğu ko-
nusunda şüphelerim var.
Ortalama Vo40 net uzun pozisyonda oldunuz. Bu hangi ara-

lıklarda gerçÖkleşti?
Bir noktada vo|S veya2O ile net kısa pozisyonda, başka bir nok-
tada Va I00 uzun pozisyonda olu şumuzu hatırlıyorum.
Net olarak uzun pozisyonda olmantn yan§ıra, aynı netlikte

lıısa kalma esnekliğine sahip misiniz?
Evet. yöntemimiz hakkında üzerinde durmak istediğim

şeyler-
den biri, piyasadaki açrlımımızı kaydırarak yatrnm yönetimi cep-
hanemizde kullanacağımız faydalı, bazen belki de fazlafaydalı
olan bir araç haline getirebilen esnekliğimizdir.
Bunun yaklaşımınrzrn çok önemli bir parçası olduğunu düşü_

nürsek, genel piyasa yönünü nasıl belirlersiniz?
Bunu tanrmlamak çok zor. Bazılarınrn diğerlerinden daha ağır

bastığı ve devamlı değişen bir çok değişken var. Bu işi bu kaJar
1ızun bir süredir yaptığım için zamanın 7o5O'si yerine vo||'inde
haklı çıkma firsatrnr buluyorum.
Bu kfirlarınrzın, genel piyasa yönü üzerindeki beklentilerini-

ze göre yapılan piyasa açıIımı ayarlamalarrndan değil de, his-
se senedi seçiminden geldiği anlamrna mı gelir?
Hayır, biraz alay etmek istedim. Avantaj ve birikimirniz vol'den

daha faz|a ama Vo80 gibi rakamlara yaklaşmıyor.
Michael 5ç";nlla771 253
Göreceli olarak, dofou kağıü seçmeye karşı piyasa yönünü
doğru tahmin etmek, süper performansınıza nasıl katlııda
bulundu?
Geçen yirmibir yıllık süreye baktığım zarnanbaşanlı bir faaliyet

modeli göremiyorum. Bazı yıllarda, özellikle seçtiğimizbazı his-
se senetlerinden dolayı başanlı olduk. Bazı yıllar ise piyasanın
yönü hakkında çok iyi tespitlerde bulunduğumuz için başarılı ol-
duk. Örneğin 1973 - |974 yılında, piyasa inanrlmaz bir düşüş
gösterdiği zaman, kısa pozisyonlanmrzdan dglayı çok para ka-
zarıdık. Bazı dönemlerde ise pararnzrn büyük bir krsmrnı bono-
lara bağlamıştık. Sanınm başanlı olmak için belli bir modelin
bulunmayışında bir mesaj sakh: Başanlı olmanrn bir formülünü
bulacağrnı düşünen kişi kendini kandınr. Çünkii herşey devamlı
değiştiği için böyle birşey mümkiin değildir. Böyle bir formül bir
süre için geçerli olsa da beraberinde mutlak bir başansızlığı geti-
rir.
|973 - 1974 yılında, daha diişük fiyatiı hisse senetlerinde sat-

ma cesaretini nereden buldunuz ?
Bir ekonomik durgunluğun yaşanacağı öngörüsüne sahiptim.
Neye dayanarak?
O dönemdeki yüksek enflasyonun, sonunda ekonomiyi yavaşla-

tacak düa yfüsek faiz oranlanna neden olmasrna.
Piyasanrn 1982 yılındaki dibe oturmasından önceki dönem-

de, hisse seneü piyasası hakkındaki görüşleriniz olumsuz
muydu?
Evat ama çok güçlü değildi. 1981 ve l982'de, hazine bonolarında

kaldıraçlanmış bir pozisyondaı yararlanarak çok büyük paralar
kazandım. Faiz oranlarının yükselişinin ne zaman duracağını
tahmin etmek mümkün olmasa da,faiz oranlaıı düşüş gösterme-
dikçe, başka alanlann buna oranla cazip olmadığı açıktır. Uzun
vadeli hazine kağıtlanndan Vo|4 yaparken, hisse senetleri reka-
bet edebilmek için çok daha ucuza gideceğinden, açığa satışlarda
odaklanmak bir tarafa, hisse senedi seçimiyle uğraşmanın bir an-
lamı yoktu. Bu dönemin özelliği faiz oranı avantajının herşeyden
üstiin olmasıydı; bu zamanlamayla ilgili birşeydi. Birçok döne-
min aksine, bu dönemin verdiği açık bir mesaj vardı: Sabit getiri-
li A.B.D. hazinesi kağıtları herşeyden daha değerliydi.
Aksi bir mantığa süip olan birisi 1980'lerin başında kazan-
mak için büyük bir potansiyel oluşturan faiz oranlarına göz atma-
lıdır. İş dünyası sorunlar yaşanmaya başlar başlamaz, Fed'in ke-
merleri gevşeteceğini biliyorduk. Aynca, enflasyon oranrnda
önemli bir tepe noktası gördüğümüz de unutulmamalıdır.
Yani bulmacalun bazı parçalarr zaten yerine oturmuştu.
Evet. Biz de ancak bu kadannı isteyebilirdik. Çünkti zaten bütiin

parçalar oturduğunda çok geç oluyor.
Farklı bir mantıktan bahsediyorsunuz ama bu tarz bir dü-

şünce şekli, çok daha düşük oranlarda bir tepe noktasr seç,
meye çalışma görüşünü destekleyebilirdi.
Kesinlikle, İnsanlar muhalif konumunda olmanrn başarı getire-

ceğini düşünüyor. Herşey bir tarafa, farklı olmak bir kişinin ço-
ğunluğa karşı çıkması demektir. Çoğunluğun daima haksız oldu-
ğu ve buna karşı çıkan kişinin de hep haklı olduğu düşüncesi ne-
redeyse klişeleşmiştir. Hayat böyle değil ama. Faiz oranları ilk
kez Vo\'e sontaVo9'a ve 10'a çıktığında, bu tip düşünceye sahip
olan birçok kişi bono aldı ve sonra çok büyük paralar kaybettiler.
Teoride çoğunluktan farklı olmakla, uygulamada farklı olmak
arasında çok büyük fark vardır. Bu yapınızı koruyarak kazanmak
istiyorsanız, doğru zaırıan|amayı yapmanp ve uygun büyüklükte
bir pozisyona girmeniz gerekir. Pozisyon çok küçük olursa bu-
Michael §lg;nfua7ü 255
nun bir anlamı olmaz; çok büytik olursa ve zamanlamanız da kö-

tiiyse, kaybedersiniz. Bu yöntem cesaret, kendini adama ve ken-
di psikolojinizi anlamayı gerektirir.
Sanrrım bu işlemde piyasa uzun süre size karşr gitmişti.
Doğru. Bu benim için çok sıkıntılı bir dönem oldu, çünkü yatı-
nmcılanm açısından ben bir hisse senedi yatırımcısıydım. Bono-
lar hakkında ne bilebilirdim ki? Faiz oranlannın inanılmaz yük-
selişler göstereceğini söyleyen Henry Kaufman'ın karşısında ben
kimdim ki! Sadece geçmişe göre farklı birşey yapmakla kalmr-
yor, ki bu her zalnan yatrnmcıların antenlerinin dikilmesine ne-
den olur (özellikle kurumsal mentaliteye sahip olanların). Aynca
bu yaptığım şeyi de çok büyük rakamlarla gerçekleştiriyordum.
Pozisyonunuzda 7o|00'den fazla kaldıraç faktöründen ya-

rarlandrğınrz oldu mu?
Evet, bir noktada beş yıllık kağıtlarda şİrket sermayesinin üç ve-

ya dört kauna çıktım. Hisse senetlerinde, size ne kadar spektilas-
yon yapabileceğinizi söyleyen bir polisiniz vardrr: Buna depozi-
to gereksinimi denir. Fakat hazine bonolarında, vadeye bağlı ola-
rak elinizdekllein %o99'ikadannı finanse edebilirsiniz, tani ger-
çek bir kısıtlama yoktur.
Hazine bonosu almaya başladıSnız zarrıan|a piyasanın dibe

oturmasr (faizlerin tepe yapması) arasındaki süre ne kadar,
dı?
Ben 1981 bahannda alım yapmaya başladım ve sanırrm bonola-

nn dip noktaya vurması 30 Eylül 1981 'deydi.
İük yarım sene içinde, oranlar ne derece dezavantajınrza ge,

lişme gösterdi?
Hatırlamıyorum ama oranlar beni sıkrntıya sokacak kadar -
pozisyonumun büyüklüğüne de bağlı olarak- yiikseldi.
O zamana kadar hisse senedi işlemi yapıyordunuz. Hazine

bonolarıyla ilgili ilk büyiik girişiminizde zarar ettiniz. kendi-
nizle çeliştiğiniz dönemler olmadı mı?
Her zaman. I98l yazı, ış hayatımdaki en kötü dönemdi. Birkaç

zeki yatırımcı yaptığım işten hoşnut değillerdi, çünkü kendim-
den emin olmadığımı biliyorlardı.
"Belki de yanlış yapıyorum," deyrp, pozisyonunuzu likide et-

me ya da en azından küçültme yoluna gittiniz mi ?
Hayır, asla.
Anladığım kadarıy|a ana ilkelerinizden biri, temelde haklı

olduğunuzu düşündüğünüz müddetçe pozisyonunuzu koru-
manız. Bu konuda yaşadığrnız istisnai bir durum var mr, ya-
ni temel görüşünüzü değiştirmediğiniz piyasalarda, çok bü-
yük kayıplara uğradığnız oldu mu?
Kısa pozisyondayken dayanacak cesareti bulamadığım bazı du-

rumlar oldu. O zaman tam olarak bir pozisyona girme cesareti
gösteremedim. Özelikle 1972'de "Nifty - Fifty'' oluyrrm yaşan-
dığı dönem. 1987 Ekim'i hariç, bu yatrnm hayatımrn en kötii dö-
nemi olmuştur. O zamaılar gündemde olan bir teoriye göre orta-
lamanrn üzerinde bir büyüme gösteren
şirketin hisse senedi için
ne ödediğinin hiçbir önemi yoktu. Büyüme gösteren birçok hisse
senedi üzerine, büyük bir çılgınlıkla, katlannda rakamlarla işlem
yapıldı. Açığa sattığımızda Polaroid'in fiy atlkazançoranı alt-mış-
tı ki bu çılgınca bir rakamdı, ama daha sonra oran yetmişe
çıkİı.
Piyasa gerçekçi olma yanınr kaybediyor gibiydi ve sonra kİndi-
mize sormaya başladık, "kırk kat kdrla altmış kat kAr arasındaki
fark nedir?" Büyüme oranı tahminlerini farklı bir sayıyla yapar-
Michael |1ginfua7fu 257
§anız, böyıece herhangi bir rakamın katına gerekçe bulabilirsi-
niz. O günlerde insanlann düşüncesi de buydu.
O zaman geriye çekildiniz mi?
Gerekli dönemlerde evet, çünkü para kaybediyorduk.
Bu -yaptığnız şeyin doğruluğu kanıtlandı mı?

Çünkü hisse
senetleri çok daha büyük katlara çıktı veya devam etseyüniz
dahamı iyi durumda olurdunuz?
Neredeyse bu tip olayların tümünde sonuna kadar dayansaydım

daha iyi olurdu.
1987 Ekimi'nin iş hayatınızın en kötü piyasa deneyimlerin-

den biri olduğunu söylediniz. Elbette aynı deneyi*İ yaşry"n
birçok kişi daha vardr. Fakat beni şaşırtan, sizin ginı muiıaııt
özelliği olan birinin, bu kadar pozitif bir piyasada nasıl uzun
pozisyon aldığıdır. Neden?
1987 bahannda, yatrrımcılanma neden temkinli davrandığımı ve

piyasa açılımımı niçin büyük miktarda azalttığımı açıklğan bir
-biıinen
mektup yazdım. Bunu yaptıktan sonra, fiyatlann niçin
standartlann çok üzerinde bir seviyede seyrettiğini düştnmeye
başladım. sorunun Amerikan hisse senedi piyasalannda oluşan
bir seri özel olgunun bileşiminde olduğu sonucuna vardım: piya-
sayaarz olunan şirketlerin sayısında hatın sayılır bir azalma var-
dı ki bu da borçlanmaya karşı çok liberal bir tutumun öıİe
çıkma-
sıyla aynı zamanarastgeliyordu. Bankalar rahatça borç veidikıe-
ri sürece, yüksek risk taşıyan bono piyasalan iyi durumda ola-
cak, şirketler kendi hisselerini piyasadan toplamaya başlayacak
ve bu talep dolayısıyla fiyatlar yükselecekti. Bu bence, iıtız yıı,
boyunca, hisse senetlerinin değerininin üzerinde işlem gtırmesi-
nin en önemli nedeniydi.
Sorulması gereken soru şuydu: Bu durumu değiştirecek olan
şey nedir? Cevap ise bir ekonomik gerilemeydi. Bu ekonomik

gerileme gerçekleştiğinde sonuçlan korkunç olurdu. Çünkü hü-
kümet genişleme saftıasında konjöktür karşıtı mali politikalardan
saptığı için, savaşmak için gerekli olan esnekliğe sahip değildi.
Ancak 1987 güzünde, ekonomi düşmediği gibi bir de kuvvetlen-
meye başladı ki Fed bile faizleri artırdı.
Benim göremediğim şey, piyasada daha az önemli görünen
olayların daha ciddi boyutta sonuçlar doğurduğuydu. Fed'in faiz-
leri yukarı çekmesinin gerçek anlamı neydi? Normal olarak bu
hareket, hisse senedi piyasasında l00 veya 200 puanlık bir geri-
lemeye neden olabilirdi ama 500 puanlık değil. Geçmişe dönüp
bakarsak, Hazine Müsteşan Baker'rn Almanya üzerine yaptığı
eleştirinin önemi nasıl değerlendirilir? Bu sadece, para birimleri-
ne düzgün bir değer biçilmesiyle ilgili bir anlaşmazlıktı, hiç de
özel birşey değildi. Geçmişe bakarak, 19 Ekim'den sonra gerçek
dünyada neler olmuştur? Neredeyse hiçbirşey. Böylece, bir şe-
kilde bunun piyasanın bir iç sorunu olduğu sonucuna varmalısı-
nız; piyasa gelecek önemli bir finansal çöküşü veya büyük bir
ekonomik durgunluğu göstermiyordu.
O zaman 19 Ekim'de yaşanan fryat düşüşü olayınrn sıradışı

yap§ını nasrl açıklarsınrz?
19 Ekim'deki çökiişe neden olan sorun, gerçek dünyada ortaya

çıkan bir takım mütevazi değişikliklerle, daha çok 1980'lerde gö-
rülen kurumsal değişikliklerle başedemeyen piyasa mekanizma-
sının bir bileşimidir. İstikrar unsurları -yatnmcr birey ve uzman-
laşmış sistem- büyük ölçüde önemini kaybetmiştir.
Portfiiy sigortasının düşüşü körüklediğini düşünüyor musu-

nuz? (Portftiy sigortası, fiyatlar düştüğü zaman bir hisse se-
nedi portföyündeki risk duruınunu azaitmak için vadeli his-
se senedi endeksinin sistematik bir biçimde satılmasıdır. Da-
ha fazla ayrıntı için Ek 1bölümüne bakın.)
Michael 529inllg7ü 259
Bu yeni unsurlardan biriydi, Bir tarafta, istikran sağlayan unsur-
larda bir düşüş sözkonusu, diğer tarafta ise l980'lerin getirdiği ve
dolaylı etki yaratacak yenilikler -portföy sigortası, program tra-
ding ve global varlık tahsisi- var. Bununla kastettiğim, bu strate-
jileri uygulayan katılımcılar hem alıcı hem satıcı tarafındaydılar.
Hisse senedi piyasası bunun altından kalkmaya hazır değildi.
l9Bkim günü sizin pozisyonunuz neydi?
Çok fazla uzun pozisyondaydım - Vo80 ile 90 arasında - gün için-

de pozisyonumu da artırmıştım.
Niçin? HiIA fiyatların yukarı çıkacağını mı bekliyordunuz?
Pozisyonumu arttma nedenim, piyasanrn tersine işlem yapma

mantığıyla yakından ilgiliydi. Çünkti çoğu zaman piyasada anor-
mal bir hareket görüldüğünde, bu harekette büyfü çapta bir duy-
gusallık ve aşırılık olduğu düşüncesi doğrudur. Bu hissi tutum-
dan biraz olsun uzaklaşabilirseniz, çok iyi birşey başarma eğili-
mini gösterirsiniz. Yani benim o gün yaptığım satın alma işlemi,
herhangi bir 300 - 400 veya 500 puan günün altında alım yaptı-
ğım günlerden biriydi.
Uzun pozisyonda kaldınrz mı?
H4yır, daha sonraki iki ay içinde pozisyonumu ktiçülttüm. Ger-

çekleşen düşüşün büyüklüğünden ve sıradışı değişikliklerden et-
kilendim. Bir süre köşeme çekilip durumu değerlendirmeye ka-
rar verdim- (,
Temeldeki uzun kalma göri§ünüzün artık hükmü kalmadı-

ğını mı düşündüniiz ?
piyasa istikrarını azaltarı güçlerin etkisini yeteri

kadar hesaba
katmadığımı düşündüm.
1987 Ekimi'nde uğradrğınız kaybın yüzdesi neydi?
O ay VoAl'nin üzerindeydi.
1987 Ekimi deneyiminden sonra, ders aldığınrz hatalarınrz

oldumu?
Nadiren görüştüğüm çok iyi bir yatınmcr vardı ve birgün bana

şöyle demişti: "Tek yanlışım yirmisekiz yıl boyunca yaptığım
hatalardrr." Onun gerçekten haklı olduğunu düşünüyorum. Bir
hata yaptığınızda,bilinçaltınızda öyle birşey oluşuyor ki aynı ha-
tayı bir daha yapmanrz zorlaşıyor. Trading tarzımrn avantajlann-
dan biri - uzun vadeli bir yatırımcı, kısa vadeli bir yatınmcı, bi-
reysel bir hisse senedi seçicisi, piyasa zamanlayıcısı, sektör ana-
listi olarak- aldığım bi(ok karaı ve yaptığım bir sürü hatadan
sonra, yılların yatırımclsı olarak akıllanmış olmamdır.
Tipik bir yatırım fonu, satın al ve elinde tut taktiğine bağlı-

dır. Bu düşüncenin, temelde sisteme zarar verdiğni düşünü,
yor musunuz?
Bunu zarar vermek sözcüğüyle nitelemesem de düşüncenizeka-

tılıyorum. Ben bunu çok kısıtlayıcı bir strateji olarak yorumluyo-
rum. Uzun vadede Amerikan sermayesinin büyümesine iştirak
etmek ve fiyatlar düştüğü zaman sıkrntrya göğüs gerTne isteği gü-
zel, ancak bu potansiyel profesyonel yöneticilik açısından çok
şeyi masada bırakıyor. Bu eksik bir strateji.
Bvet, bütün fonların büyük bir çoğunluğu bu kategoriye giri,

yor.
Sanırım, ama şimdi eskiye göre daha az. Gittikçe daha fazla in-
san piyasadaki zamanlamaya önem veriyor. Bunun nedeni ise bu
işi iyi yapacak kadar kalifiye olmaları değil, al ve elinde tut yön-
teminin ne olduğunu kavramaya başlamalarıdır. Çocukken, hep
Michael §çgjnlxg7ü 26l
verilen bir nasihat vardı: Bir hisse senedi al, bir kenara koy ve
unut. Altlk bu tür şeyleri duymuyorsunuz. Uzun vadeye olan gü-
venİmizi kaybettik.
Yatırım fonu endüstrisinin değişeceğini di§ünüyof ınüsü.

nuz?
Yatınm fonu endüstrisi, çağdaş ihtiyaçlan karşılayacak ürünleri

bulmak için yatırım toplumunun arzularrna karşı yeteri kadar
hassasiyete sahiptir.
Zarırauğradrğınız dönemlerin altından nasıl kalkarsrnrz?
Daha önceki bazı sorulara verilen cevabr vereceğim; bunun belli

bir cevabı veya formülü yoktıır. Diğerlerine ömek olacak benzer
bir örnek olmuyor ki.
Başka bir deyişle, kayba uğradığınrz bir dönem diğerine göre

oldukça farklı olabilir, sizin için bile, uygulayabilece§niz ge-
nel bir kural yoktur.
Doğru.
Nasıl fon trader'ı oldunuz?
1960'ların sonunda, işe borsaya ilk girdiğim zaman,sadece anali-

tik bir geçmişe sahiptim, Loeb Rhoades'da zirai ekipman ve dön-
güsel mallar üzerine analistlik yapıyordum. İşe benim gibi ana-
list olan iki arkadaşımla girdim. İşimiz büyüdükçe, trading daha
önemli olmaya başladı. Çok sınırlı bir trading geçmişine sahip
olmamarağmen, şirketin trader'ı ben oldum.
Çok az bir tecrübeye sahip olmanıza rağmen niçin trader ol-

dnnuz?
Sanrrım diğer ikisi kadar iyi analist olmadığım için.
Ilk yıllarınızda bile çok başarılı oldunuz. Tecrübe avantajına

sahip olmadan, bunu nasıl başardınız ?
Babam hayatı boyunca kumarbaz bir insan olmuştur. Bunu onay-

lamasam da, borsanın bir kumar yönü olduğunu düşünüyorum.
Belki de bu yeteneğimi babamdan almışrmdır.
Yimi yıldan faziadı'ı, hisse senedi piyasasında işlem yapıyor-

sunuz. Bu süre içinde önemli bir değişikliğe tanık oldunuz
mu?
Yirmi yıl öncesinde, işlem yaparken ortaya konulan zeka gücü

günümüzle karşılaşhnlınca asgari kalmaktadır. Kurumsal tra-
der'lar genellikle, İngilizceyi güçlükle konuşan, asgari miktarda
para kazanan ve çok sınırlı karar veffne yetkisine sahip Bro-
oklyn'li çocuklardı. İşlem yapmaya ilk başladığım ,urnur, b,
sanki bir bebeğin elinden şekeri almaya,benziyordu.
Bir seferinde, bir trader'ın 700,000 Penn Central hissesi sat-
ması gerektiğini hatırlıyorum. Son işlem 7'deydi ve satıcr panoya
bakma zahmetini göstermemişti. Ben 7O0,0O0 hisseyi 6 1/ 8'den
aldım. Satıcı bu miktarı son işlem gören fiyattan 1 Dolardan aşa-
ğı bir farkla satmaktan memnundu. Bu arada ben dönüp 700,000
hisseyi 67/ 8'densattım. Bu miktann üç katını bu fiyattan satabi-
lirdim. Bu,işlemde yanm milyon Dolar kazandım ve yaptığım
şey sadece 12 saniyemi aldı.
Bu ortam ne kadardevam etti ?
1975'deki sıkışmaya kadar. Şimdi rekabet çok daha fazla; trading

masalanna oturan insanlarda dahafazlacevher var. Başka bir de-
ğişiklik ise, perakende alıcı ve satıcılann saylsının büyük oranda
azalmasıdır. piyasa kurumsallaşmıştır. B ireyler, hisse senetlerini
menkul kıymetler yatınm fonları aracılığıyla almaktadırlar. Ara-
Michael §lginfua7jç 263
cı kurumlar; hisse senetlerini müşterilerine, o korkunç menkul

kıymetler yatırım fonlarını ve "finansman ürünleri" dedikleri o
felaket şeyleri sattıklan gibi satmıyorlar.
Belki de en öneınli değişme, aıtık çoğu yaklaşımın dahafaz|a
kısa vadeli oluşudur. Daha önce yatnmcı olan her tür insan şim-
di trader olmuştur. Daha önce kendilerini uzun vadeli yatrrrmcl-
lar olarak tanımlayan kurumlar, artık kendilerini amacı en yük-
sek oranda kAr sağlamak olan girişimciler olarak görmektedirler.
İnsanların trendleri tahmin etrrıe yeteneklerine olan güvenleri bü-
yük ölçüde azalmrştır. 1967 yılında, McDonalds'ın 2000 yılına
kadar hisse başına düşen kazancı üzgrine tahminlerin yürütüldü-
ğü bir aracı kurum raporunu görmek olağan birşeydi.
O dönemde
insanlaı uzun vadeli kazançları tahmin edebileceklerini düşünü-
yorlardı, çünkü şirketler istikrarlr ve tahmin edilebilir bir şekilde
büyüyorlardı. Bugün hisse senetlerine aynı türde bir analizi uy-
gulayamazsrnız.
Büyüme trendi analizinin 1970 ve 8O'lerde işe yaramaması
trading sorununa bağhdır. 1950 ve l96CIlarda, kahramanlar uzun
vadeli yatırımcılardı; bugün ise kafası çalışanlar. Gold Smith gi-
bi kapitalizmin nimetlerini yücelten kişiler var. "Goodyear için
neler yaptım," şeklİnde konuşur. Goodyear İçin ne yapmıştır?
Yedi ay kadar orada bulunup kendisi adına sekiz katrilyon Dolar
para kazandrktan sonra tekmeyi yiyince yönetimi bırakmıştır.
Goodyear için neler yaptığından bahseder, çünkü kendisini ra-
hatsız hissetmektedir ve bu kapitalist sistemle kendisİ ara§ında,
bir şekilde bir ortaklık kurmak zorundadır. O ve diğer insanlar
yönetimden şikayet edip, gürültü koparmak zorundadırlar. Fakat
bir şirketi yönetmek için a'dan z'ye ne gerekir, bu konuda hiçbir-
şey bilmezler. Betli kanunlann çürümesiyle, insanlar daha önce
yapamadıkları şeyleri yapmaya başladılar.
Hangi kanunlardan bahsediyorsunuz?
Adalet Bakanlığı'nın şirket devralma kanunlanyla ilgili yeni yo-

rumu; neyin tekelci, neyin olmadrğı tanrrnı.
Bu meslekten olmayan birine önereceğiniz en önemli şey ne

olurdu?
Bu işin garipliklerinden biri, bazen bu işle hiçbir alikası olmayan

kişilerin çok başanlı olabilmeleridir. Bu olumlu birşey değildir,
çünkü başanlı olmak için profesyonel olmaya gerek yokmuş gibi
bir imaj yaratıyor ve böylece büyük bir fuzak hazırlıyor. Verebi-
leceğim en büyük nasihat şu olur: Bu iş ortamında çok büyük re-
kabet olduğunun farkına varın ve bir hisse senedini almaya veya
satmaya karar verdiğinizzaman, rekabet ettiğiniz kişilerin hayat-
lannın önemli bir kısmını bu işi yapmaya adadıklannı bilin. Bir-
çok olayda, profesyonel olan bu kişiler, yaptığınız işlemin tam
karşısında bir pozisyonda yer alırlar ve sonuçta kazanan onlar
olur.
Bu acemi olan trader'ların, çoğu zaman, paralarrnın yöneti-

mini profesyonel birisine vermelerinin daha iyi otacağ yo-
lunda kapalı bir mesaj mı?
Paranın profesyonelce yönetilmesi ifadesine, bu işteki vasat pro-

fesyoneller için kullanacak kadar güven duyduğumdan emin de-
ğilim. Bana göre, hisse senetlerine yatrrrm yaparak çok büyük
kazançlar elde edeceğinizi varsayıyorsanlz, bunun için iyi sebep-
lerinizin bulunması gerekir. Uzun vadeli hazine bonolarına yatı-
rım yaparak 7o9 veya Vol\, kısa vadelilere yatrnm yaparak da
Vol veya 7o8 getiri elde edebiliyorsanız, hisse senetlerindeki ar-
tan riski dengelemek için onların ne getirmesi gerekir? Muhte-
melen çok daha büyük bir rakam. Rakamın ne olmasr gerektiği
ve buna ulaşmak için gerçekten bir şansınız olup olmadığı konu-
sunda karar vermelisiniz.
Zor o|an bu oyunu biraz hafife almıyor musunuz?
Doğru. Hisse senetlerinin daha fazla risk taşıdığı için düa yük-
sek bir k6r yüzdesine sahip olduğu düşüncesini de unutun. Bu
Michael Sıeinhard.ı 265
doğru değil. Dahafaz|a risk taşıyorlaı; bundan ötürü oyunu oy-
namak için daha yüksek bir yüzdeyle kir elde edeceğiniz konu-
sunda ikna olmalrsrnız. Bir yatınm fonuna para yatırarak, daha
yüksek bir yüzdeyle kör edeceğinizi varsaymayın.
Bu doğru değil mi? Geçmişte hisse senedi piyasası hep faiz-

lerden daha fazla getiri sağlamadr mı?
Doğru, ancak işin içine birçok istatistiksel saçmalıklar girmiştir.

Ortalama kazanç hesaplamalan çoğunlukla başlangıç tarihine
göre yapılr. Örneğin, başlangıcı 1968 veya l972'de yapzırsanu,
rakamların çekiciliği oldukça azalacaktır.
İyi trading yapmayı sağlayan faktörler nelerdir?
İyi trading, kendi fikirlerinize uymakararlılığı ile hata yaptığınızı

kabul etmenizi sağlayan esneklik arasındaki çok özel bir denge-
dir. Birşeye inanmanrz gerekiyor, ancak aynı zamandadaçokkez
yanılacaksınız. Güven ile tevazu arasındaki dengenin en iyi şekil-
de kavranmasr, edinilen yoğun deneyimler ve yapılan hatalar yo-
luyla öğrenilir. f3g.tığınız işle
saygı duymaıısı@o-n. g, kişi *-
den eliniEffiiEl hk istiyor? Benim bilmediğim neyi biliyor?
Sonunda düşündüğünüzde, hem kendinize hem de diğerlerine
karşı dürüst olmalısrnrz. Kanımca, bütiin büyük trader'lar gerçek-
lerin peşinde olan kişilerd
Steinhardt'ın değişik algılar kavrarnı, temelde muhalif bir yakla-
şımın özelliklerini taşır. Başarılı bir şekilde piyasanın karşısmda
yer almak için, sadece araştırmalarda geçen gerçekçi rakamlan
veya fiyat artışı beklentisi taşıyan konsensus ölçülerini kullan-
mak yeterli değildir. İşin sım muhalif olmakta de$l, doğru za-
manda muhalif olmaktadır. Bu tip kararlan bir dizi basit formüle
dökemezsiniz. Piyasada başanlı bir şekilde muhalefet yapan kişi,
gerçek firsatları yakalayabilmelidir. Steinhardt bunu, temel veri-
lere olan güveni ve piyasadaki doğru zamanlamaları sayesinde
başarmıştır.
Steindhardt'ın yüksek kazanç/risk performansının temel un-
surlanndan biri esnekliğidir. Bu esneklik, uzun veya kısa pozis-
yonlara aynı kolaylıkla girmesi ve kendince algıladığı temel gö-
rüşleri doğrultusunda, hisse senedi dışındaki diğer piyasalarda iş-
lem yapma istektiliğidir. "Önünüze ne kadar çok şey koyarsanrz -
açığa satış, hedge yapmak, bono piyasalanna katılım, vadeli pi-
yasalarda işlem vb. - o kadar iyi durumda olursunuz," der.
Birkaç büyük trader'da farkettiğim bir özellik, büyük bir iş-
lem yapma firsatrnr algıladıkları zaman, özellikle büyük pozis-
yonlara girme isteği ve yeteneğidir. Doğru zarrıanda start vermek
için gerekli olan sağlam sinire ve beceriye sahip olma özelliği iyi
trader'lan diğerler.inden ayuan en büyük özelliktir. Steindhart\n
l98l ve l982'de hazine bonolannda girdiği büyük pozisyon, bu-
nun mükemmel bir ömeğidir.
Kararlı olmak, her trader için önem taşıyan bir özelliktir, an-
cak bu muhalif durumundaki trader'lar için özellikle önemlidir.
Steinhardt haklı olduğuna dair inancını koruduğu zamanlarda,
birçok sefer çok zor durumlarda büyük pozisyonlannı koruyacak
kararlılığı göstermiştir. 1981 yılında, faiz oranlannrn altr ay bo-
yunca zirvede kaldığı bir dönemde, hazine bonoları pozisyonunu
koruması, aleyhine gelişmeler gösteren piyasa hareketine karşı
direnmesi ve hisse senedi trader'ı olarak sürdürdüğü kariyerinde
aniden hazine bonolanna geçiş yapmasrndan dolayı şikayetlerde
bulunan yatrnmcılarının getirdiği psikolojik baskılara dayanma-
sı, kararlılığrnın kanıtıdır. Bütün bunlar yaşanrrken, Steindhart
Michael İs"irlayfu 267
ö bekledi ve hatta pozisyonunu büyüttü, çünkü haklı olduğuna ina-
nıyordu. Bu kadar güçlü bir kararlılık duygusuna sahip olmasay-
dı, sanınm dünyanın Michael Steinhardt adında birinin varlığm-
dan haberi olmazdı.
Steinhardt, hiçbir sihirli formülün veya modelin olmadığı
üzerinde ısrarla durur. Piyasalar sürekli olarak değişmektedir ve
başarılı bir trader'ın bu değişikliklere ayak uydurması gerekir.
Steinhardt'ın bakış açısına göre, belli bir yöntem bulmaya çaiışan
trader'lar er.ya da geç başansızlıkla tanışacaklardır.
a
WilliamO'Neil
Hisse Senedi Seçme Sanatı
William O'Neil, Amerikan ekonomik sistemi ve sunduğu imkan-

lar hakkında çok iyimser düşüncelere sahip ve bunlara karşı hay-
ranlık duyan bir insandır. O'Neil, "Amerika'da her yıl karşrnrza
çok büyük imkanlar çıkar. Kendinizi buna hazırlayın ve firsatlan
elde etmek için uğraşın, Küçük fidanlardan çok büyük ağaçlar çı-
kar. Kararlılıkla ve sıkı bir çalışmayla elde edilmeyecek şey yok-
tur. Bunu başarabilirsinizve azminiz, başannızdaki en önemli et-
kendir," der.
O'Neil'in hayatı sözlerinin bir kanıtıdır: Klasik bir Amerikan
başan öyküsü. Büyük Buhran yıllannda Oklahoma'da doğmuş,
Texas'ta büyümüştür ve amacı, hem yatrnmcı olarak büyük kAr-
lar elde etmek hem de çok başarılı bir işadamı olarak iki taraftan
büyük bir servet sahibi olmaktır.
O'Neil finans piyasalan kariyerine, 1958 yılında Hayden Sto-
ne & Coinpahy'de hisse senedi broker'ı olarak başlamıştır. Yatı-
rım stratejisini meydana getiren ana unsurlarr oluşmrmaya, ilk
defa orada çalışırken yaphğl araştırmalarla başlamıştır. O'Nei['in
trading görüşleri başlangıçtan itibaren haklı çıkmıştır. 1962-
1963 yıllannda, arka arkaya yaptlğı üç tane istisnai işlem saye-
sinde - kısa Korvette, uzun Chrysler ve uzun Syntex - başlarıgıç-
taki 5,000$'ını 200,000$'a katlamrştır.
l964'de O'Neil, kazandığı paralan New York Hisse Senedi
Borsası'na üye olmak ve kurumsal araştırmacı bir brokerlik ola-
cak olan William O'Neil şirketini kurmak için kullanmıştır. Şir-
William o,Neil 269
keti, kompüterize hisse senedi piyasası bilgisi sağlama alanında

liderdi ve bugün ülkenin en saygın menkul kıymetler araştırma
firmasıdır. William O'Neil şirketi, 500'den fazla büyük kurumsal
müşteriye ve Daity Graphs grafik servislerine abone olan
28,00O'den fazla kişiye hizmet vermektedirler. Şirketin veri taba-
nı, 7,500 menkul kıymetin herbiri için 120'den fazla istatistiği
bünyesinde barındınr.
Kuşkusuz yaptığı en büyük girişim, 1983 yılında, Wall Street
Journal'a direkt rakip olmak amacıyla, Investor's Daily'yi çıkar,,
mak olmuştur. Gazeteyi kendi fonuyla finanse"edetken, kör veya
zarar etmeden, tapi durumda kalmayı umut etmesi için bile yılla-
rın geçmesi gerektiğini biliyordu. Wall Street Journal'ın iki mil-
yondan faz|a o|an tirajı ile karşılaştırıldığında, 1984 yılında ga-
zetenin 30,000 baskıyla işe başlamasına çok kişi şüpheyle bakı-
yordu. l988'in ortalarında, abone sayısı 110,000'ni aştı ve tiraj
hızla arüyordu. Gazetenin kendini kurtarması için gerekli olan
200,000 kişilik abone sayrsma ulaşmak artık hayal değildi.
O'Neil, Investor Daily'nin sonunda 800,000 okuyucuya hitap
edebileceğini düşünüyordu. Gazeteye duyduğu sarsrlmaz güve-
nin nedeni, Investor Daily'nin, hisse başına düşen kAr (HBK) sı-
ralaması, göreceli güç ve işlem hacminde yüzde değişiklik gibi
başka hiçbir yerde bulunmayan bilgileri içeren finansman tablo-
larıdır. (Bu ölçüler yapılan röportajda tartışılmıştır.)
1988 yılında O'Neil, Mc Graw-Hill tarafindan basılan How to
Make Money in Stocks (Hisse Senetlerinde Nasıl Para Kazanılır)
isimli kitabında, görüşlerini biraraya getirmiştir. Kitap, mükem-
mel trading önerilerini büyük bir açıklıkla ve özet olarak sunar.
Onun için yılın en iyi satış yapan yatınm kitabı olmuştu.
O'Neil'ın çeşitli iş girişimleri, usta bir hisse senedi yatınmcrsı
olarak performansına engel oluşturmamıştır. Geçen on yıllık sü-
re zarfında, O'Neil hisse senedi yatınmlarında, yıllık Vo40'ınıjze,
rinde bir k6r ortalaması tutturdu. En büyük kazançlanndan,-bir
kısmını, 1970 yılındaCanada Oils ve 1970'lerin sonunda, 1980'
lerin başında Pic'n' Save and Priçe Co,'den elde etmiştir. Belki de
O'Neil'ın en ünlü hareketi, Wall Street Journal'daçıkan ve eli ku-
lağında büyük bir boğa piyasasmın haberciliğini yapan, iki tam
sayfalık ilanları olmuştur. Bu ilanların zamanlaması daha iyi
ayar|anamazdı: Mart 1978 ve şubat 1982.
William O'Neil şirketi kadar kalabalık bir ofis ortamına sahip
bir başka şirket daha görmedim. O'Neil, kendine ayncalık tanı-
maz. Ofisini kendisi için çalışan iki kişiyle paylaşmaktadır.
O'Neil beni konuşkan, güvenilir ve inatçı olmasınrn yanısıra,
Amerika ile ilgili büyük beklentilere sahip biri olarak etkiledi.
Sanırrm, hisse senedi yatınm taktiğnizi bireysel ve orijinal

olarak tanımlamak doğru olurdu. Trading'le ilgili nasıl fikir
sahibi oldunuz?
Herkesin yaptığı gibi yaptım. Yatrrım piyasasıyla ilgili birkaç

bültene abone oldum, fakat bunların çoğu işe yaramadı. Düşük
fiyatlı veya düşük fıyatlkazanç oranlı hisse senetleri alma kura-
mının pek güvenilir olmadığını farkettim.
Ne zaman işe yarayan bir taktik geliştirdiniz?
1959'adönelim. O zamanpiyasadaçok başarılı olan kişileri ince-

ledim. O srralar, Dreyfus fonu çok küçük bir fon olup, sadece 15
milyon $'ı yönetiyordu. Jack Dreyfus'un yönettiği fon, rakipleri-
nin elde ettiği kazancın iki katını getiriyordu. Bunun üzerine,
prospektüslerinin ve idaıi raporlarının bir kopyasını aldım ve her
bir hisse senedini satın aldıkları noktaları grafik üzerinde tam
olarak işaretledim. Bunlardan 100'den faz|avardı ve hepsini ma-
sanın üzerine yaydığımda ilk gerçek keşfimi yaptım. Bazıları de-
ğil, çoğu değil, hepsi yeni bir en yüksek yaptığında alınmıştı.
bir performans ı4p için ilk öğrendiğim
ve daha önceki
William o,Neil 27]
hareketin başlangıcınr bulmaya çalışıyorsunuz ki hiçbir yere.git-

meyen hisse senetlerinde oturararak altı veya dokuz ay kaybet-
meyesiniz.
Geçmiş yıllarda kazandrran hisse senetleri üzerinde çalışma-
lar yaptım ve büyük başanlara ulaşmadan önceki ortak yönlerini
bulmaya çalıştım. Daha önceden belirlenmiş sadece F/K oranları
gibi nosyonlarla kendimi sınırlamadım; gerçek dünyada işlerin
nasıl döndüğüne dayalı bir model geliştirmek için pek çok değiş-
keni inceledim.
Kazanç sağlayan hisse senetlerinin nasrl seçildiğini anlatabi,

lir misiniz?
Kolay hatırlamak için CIYDÖKP akronimini kullandım. Bu is-

min her bir harfi, bütün zamanlarda en çok kazandıran hisse se-
netlerinin, büyük aşamalar kaydetmeden önce, ilk gelişim saftıa-
sındayken yedi ana özelliğinden birini temsil eder.
"C", cari hisse başı kön temsil eder. En iyi performansa sahip
olan hisse senetlerinin, büyük yükselişlerine başlımadan önce,
geçen yılın aynı üç aylık süresiyle karşılaştrnldığında, cari üç ay-
kk sürede Vo70 daha fazla ortalama kir yaptıklan görülür. Çok
sayıda bireysel yatınmcının ve hatta emekli fonu idarecilerinin
değişmeyen veya çok düşük olan mevcut üç aylık kazançlara gö-
re alelade hisse senetleri alması beni daima şaşffimıştır. Cari ka-
zançlar kötiiyse, bir hisse senedinin yükselmesi için kesinlikle
bir neden olmaz. Araştırmalarlmzın da gösterdiği gibi, en iyi
hisse senetleri, fiyatlarında hızlı bir artış görülmeden önce büyük
kör aıtışları gösteriyorsa, neden herkes ortalama kazançlaı elde
etsin ki? Bunun için hisse senedi seçimindeki temel kuralrmız,
hisse başına üç aylık sürede düşen kazançlann seneden seneye
en az Vo20 ile 50 arasında bir yükselme göstermesi şeklindedir,
Formülümüzdeki "Y" ise yıllık hisse başı k6n temsil eder. Ça-
lrşmalarımrzda, yükselmeye başlama aşamasrnda bulunan yük-
sek performanslı şirketlerin, bir önceki beş yrlda yılhk ortalama
bileşit kazançlarınrn büyüme oranıVo24 idi. İdeal olan, hisse ba-
şına düşen yıllık kazancın bir önceki yılın kazancrna göre bir ar-
hş göstermesidir.
İyi cari kazanç ve yüksek ortalama kazanç büyümesi bileşimi
mükemmel bir hisse senedini ortaya çıkarır. Investor's Daily ta-
rafindan yayınlanan Hisse başı KAr sıralaması, bir şirketin geçen
beş yıllık ortalama kazanç yüzdesini son iki üç aylık süredekiyle
birleştirir ve bu rakamı kapsadığımız her bir diğer hisse senediy-
le karşılaştırır. 95 sıra saylsı, o şirketin cari ve geçmişteki beş yıl-
lık kazançlarrnın, bütün diğer şirketlerin yüzde 95'nden dahafaz-
la olduğunu gösterir.
Formüldeki diğer "Y" harfinin ise başka bir anlamı vardrr:
"Yeni." Yeni bir ürünü veya hizmeti, endüstrideki bir değişikliği
veya yeni bir yönetimi temsil eder. Araştırmalanmrz, yüksek
performans göstermeye başlayan şirketlerin Vo95'inde böyle bir
yenilik olduğunu göstermektedir. "Yeni" sözcüğü aynı zarnanda
hisse senedinin yeni bir en yüksek fiyat yaptığını da gösterir. Se-
minerlerimizde yatrnmcıIarın Vo98'inin yeni bir yükselme oldu-
ğu zaman hisse senedi almakta isteksiz olduğunu farkettik. Bu-
nunla birlikte, hisse senedi piyasasıyla ilgili büyük bir paradoks
vardır; buna göre fiyatı çok yfüsek görünen hisseler, genelde da-
ha çok yükselir veya çok düşük görünenler, genelde daha çok dü-
şer.
Formüldeki "D" dolaşımda olan, yani halka arz edilmiş hisse-
lerin miktarını temsil eder. Çalışmalarımıza göre, en iyi perfor-
mansa süip hisse senetlerinin Vo95'i, en iyi performansa sahip
olduklan dönemde, yirmibeş milyondan az hisseye sahip olmuş.
Bu sayınrn ortalaması 11.8 milyonken, tüm piyasa yelpazesinin
ortasına tekabül eden sayı sadece 4.6 milyon. Birçok kurumsal
yatrnmcl, satın alma işlemlerini sadece yüksek dolaşımı olan
şir-
ketlerle srnırlayarak, kendilerini dezavantajlı bir konuma sokar-
lar. Böyle yaparak, otomatik olarak çok iyi büyümeler gösteren
şirketleri elimine ederler.
Formüldeki "Ö" harfi, öncü veya takipçi hisseyi temsil eder.
1953 - 1985 döneminde, en iyi performansa sahip 500 hisse sene-
dinin gerçek anlamda fiyatları artmaya başlamadan önce ortala-
William o,Neıt 273
ma göreceli güçleri 87 idi. (Göreceli güç, bir hisse senedi fiyatını
geçen oniki ayhk süre içinde diğer bütün hisse senetleriyle karşı-
laştırarak performansını ölçer. Örneğin, göreceli gücü 80 olan bir
hisse, geçen yıl tüm diğer hisselerden Vo8O dahafazla yükselmiş
demektir.) Y6ni, hisse senetleriyle ilgili bir başka temel kural ise,
öncü olan hisse senetlerini seçmek -yüksek göreceli güç:değerle-
rine sahip olanlar- ve arka planda kalanlardan, takipçi hisseler-
den uzak kalmaktır. 8O'nin üzerinde göreceli gücü olan şirketleri
almayı kısıtlamaya çalışıyorum
Formülde yer alan "K" harfi kurumsal sponsorlukları ifade
eder. Kurumsal alıcılar, hisse senetleriyle ilgili olarak en büyük
talep kaynağını oluştururlar. Yine de, kurumsal sponsorluk arzu
edilen birşey olmasına rağmen, fazlası için aynı şeyi söylemek
mümkün değildir. Çünkü genelde şirkette veya piyasada herhan-
gi birşey yolunda gitmediği ziunan, bu büyük satış işlemleri için
kaynak oluşturur. Bunun içindir ki büyük çapta satın alınan ku-
rumsal hisse senetlerinin performansları kötti olabilmektedir. Za-
man içinde bir şirketin performarısınln ne olduğu çok açık bir şe-
kilde ortaya çıktığı için neredeyse bütün kurumlar bir hisse sene-
di satın alır, bu da büyük bir ihtimalle alım yapmak için oldukça
geç bir zamandır.
'P' harfi, piyasalan temsil eder. Bir endeks belirgin bir hare-
ket başlattığı zamar1 dört hisse senedinden üçü aynı doğrultuda
hareket eder. Bundan doİayı, piyasanın tepe yaplp yapmadığını
anlamak için günlük bazda fiyat ve işlem hacmini nasıl yorumla-
manlz gerektiğini bilmelisiniz.
Herhangi bir zamanda, tiim piyasalardaki hisse senetlerinin
Vo2'den azı CIYDÖKP formülüne uyar. Formül özellikle kısıtla-
yrcrdrr, çünkü amacınız sadece en iyi hisse senedini seçmektir.
Bir basket takrmına oyuncu seçerken, maç başına ortalama 10 sa-
yl yapan herkesi mi yoksa mümkün olduğu kadar faz|a 25 sayı
yapanlan mı seçersiniz?
Kısıtlamalar getiren bir seçme yöntemi kullanüğnıza göre,

kazandığnrz işlemlerin yüzdesi çok yüksek olmalı?
Sanırım geçen yıllar boyunca, yaklaşık olarak, satın aldığım his-
se §enetlerinin üçteikisi k6rta sonuçlandı. Yine de satın aldığım
her on hisse senedinden sadece bir veya iki tanesinin gerçekten
kayda değer olduğunu gördüm.
CIYDÖKP formülündeki hisse başı kAr gibi göstergelerin

birçoğu sayesinde, bir hisse senedini yeni yükselmeler göster-
meden önce seçmiyor musunuz? Hisse senedinde yeni yüksel-
meler olmasını beklemek yerine, taban oluşturduğu srrada
neden hemen satın almıyorsunuz?
Bir formasyon kırılması tümininde bulunmak istemeyin, çünkü

bu kırılma hiç gerçekleşmeyebilir. Çok erken veya çok geç alabi-
lirsiniz. Görüş, en az kaybetme ihtimali olduğu zaman almak yo-
lundadır. Belli bir fiyat aralığında aldığınız zaman da hisse sene-
di genelde VoLIl|e l5"arasında bir dalgalanma gösterebilir ve bu
da sizi silkeleyebilir. Ancak doğru zamanda alrrsam, hisse senedi
genelde benim azami %ol'lik stop eıffi seviyemin altına düşmez.
Süper hisse senetlerinin yüksek göreceli güç rakamlarına -

80 veya daha yüksek - sahip olduğunu belirttiniz. Yüksek gö-
receli güç kavramı yararlı olmasına rağmen, gereğinden faz-
la yüksek olması, dezavantaj oluşturuyor mu? Başka bir de-
yişle, bir göreceli gücün 99 olması hisse senedinin aşırı geniş-
lernesi ve çok büyük bir tiyat düzeltmesi durumunda, za.rar
görmeye daha açık olması anlamrna mr gelir?
Bu belirlemeyi yapmak için bir grafiğe bakmanız gerekir. Esas

nokta, göreceli gücün ne kadar yüksek oldıığu değil, daha çok
hisse senedinin bir önceki fiyat bazına göre ne kadar uzaklaştığı-
dır, Eğer hisse senetleri güvenilir bir tabanın oluştuğu dönemde-
lerse, yüksek bir göreceli güce sahip olan hisse senetlerini alırsı-
nız. Yine de ben genellikle, bir önceki fiyat bazını Vol0'danfazla
aşm§ ve yüksek bir göreceli güce sahip olan hisse senedini al-
mam.
William O'Neit 275
§adece çok az sayıda birkaç hisse senedinin genel bir ayı pi.
yasa§ının karşısında yükselmesi mümkün olabileceği için,
CIYDÖKP formülündeki lıPtl harfi çok anlamlıdır. Ancak
bu kural, teoride kolay uygulamada zor gibi gözüküyor. Her-
şey bir yana, piyasanın tepe noktasıyla, normal bir boğa pi.
yasİsı düzeltmesi irasındaki,farki nasıl ediyorsüıiüz?
1vılt
Piyasa ortalamalanndaki tepİj TÖrmasyoıilhif §adğce iki şekilde
oluşur. Birincisi, ortalama yeni yükseğe doğru tırmanışa geçer,
ancak buna düşük işlem hacmi eşlik eder. Bu size, bu noktada
hisse senetleri için talebin az olduğunu ve yükselişin kısa ömürlü
olduğunu gösterir. İkincisi, işlem hacmi birkaç gün artar amaay-
nı artış fiyatlarda görülmez ki bu da aynı seviyede kalan kapanış
fiyatlarıyla ölçülür. Bu ikinci durumda, fiyatlar yükselirken dağı-
tım işlemi yapıldığından işlem hacmi artmaktadır.
Genel piyasanının gidişatını belirlemenin bir başka yolu da
başarılı olan hisse senetlerinin performansı üzerinde odaklan-
maktır. Boğa piyasasını yönlendiren hisse senetlerinin trend çiz-
gisi aşağı doğru kınlmaya başlıyorsa, bu piyasanrn tepe noktası-
na ulaştığının en büyük göstergesidir. Bir başka önemli faktor de
Federal Reserve'in iskonto oranml takip etmektir. Genelde Fed,
oranı iki veya üç kez yükseltirse, piyasanın başı dertte demektir.
Günlük artanlar/düşenler çizgisi bazen piyasanın tepe nokta-
sıyla ilgili belirtileri gözlemleyebilmek için yararlı bir gösterge-
dir. (aıtanlar/düşenler çizgisi, New York Hisse Senedi Borsa-
sı'nda günlük olarak artan ve düşen toplam hisse senetleri arasrn-
daki farkı gösterir.) Çoğunlukla, artanlar/düşenler çizgisi, piyasa
ortalamasının gerisinde kalır ve ortalamalar yeni en yükseklere
ul'aştıktan sonra, piyasanın bir önceki en üst noktasına giremez.
Bu da çok az sayıda hisse senedinin piyasa gelişimine katkıda
bulunduğu anlamına gelir.
Piyasa olumsuz bir havaya girdiği zamanlarda, sadece uzun

pozisyonları likide etmek yerine, açığa satmayı da önerir mi-
siniz?
Profesyonel bir trader olmadıkça, açığa satış yapılmasını normal-
de tavsiye etmem. Açığa satış yapmak oldukça risklidir. Ben bile
açık pozisyonlarımda, son dokuz ayı piyasasınrn sadece ikisinde
k6r sağlayabildim.
Bir hisse senedi fivatı cok vüksek söründüğü icin. asla acığa
satılmamalıdır. onemli olan. pi
_:._- zamanda
in açığa satışı sadece genel piyasa tepe noktasına ulaşma
sinyalleri verdiğinde düşünülmelidir. Kısa kalınacak en iyi gra-
fik modeli, bir hisse senedi, üçüncü veya dördüncü tabanını yu-
kanya krrıp sonra da geri döndüğü zamandır. Artan işlem hacmi
olduğunda, bir hisse senedi, bir önceki baz formasyonunun diple-
rine doğru ve yükselen hacimle kırmalıdır. Tabanın altına ilk cid-
di fiyat düşmesindan sonra, genelde birkaç geri çekme çabası
olur. Bu alanda satrn alma işlemi yapan tiim yatrnmcılar para
kaybedeceklerinden ve bunlann bir kısmı bu işten tapi çıkma
eğiliminde olduklanndan, bir önceki taban arzfazlalığı oluştura-
caktır. Bundan dolayı, düşük fiyat tabanlanna yönelik geri çek-
meler, yeni açığa satışlar için iyi bir zamanlamadır.
Sınırsız risk unsuru, açığa satışlarda herhangi bir soruna ne-

den oluyor mu?
Hayır, çünkü asla sınrrsrz risk almam. Girdiğim kısa pozisyon

ters gidiyoİsa,llkVo6 veya 7'lik kayıptan sonra o pozisyonu bıra-
kınm. Herhangi bir hisse senedini açığa satmadan önce, herhangi
bir kayıp olduğunda hangi fiyattarı pozisyonunuzun açığını kapa-
tacağınıza karar vermelisiniz.
Hisse senedi seçme yönteminizde çok önemli bir yeri otan

CIYDÖKP formülünün yanıstra, belti ki risk kontrolü de,
stratejinizin bütününde önemli bir rol oynamaktadır. Tra-
ding'in bu yönünden biraz daha bahseder misiniz?
Benim felsefeme göre bütün hisse senetleri kötüdür. Fiyatı yük-

Witlianı O'Neit 277
selmedikçe hiçbir hisse senedi iyi değildir. Fiyatlar düşerse he-

men zarardan çıkmalısınız. Hisse senedi piyasasında kazanma-
nln slffı, her zaman haklı olmaya bağlı değildir. Esasında, yarı
yanya haklı olduğunuz zamanlarda da kazanabilmelisiniz.
Önemli olan.ise yanıldığınızda, en az kayba uğramaktır. Aldığım
her hisse senedinde azami %o'|'den fazlabir kayba uğramamayı
kendime ilke edindim. Eğer bir hisse senedi, aldığım fiyatın Val
altına düşerse, tereddütsüz satafım.
Bazı|ar1."Bu hisse senedini satamam, çünkü o zaman kayba
uğranm" der. Eğer hisse senedi ödediğiniz fiyatın altındaysa,
onu satmak sizi kayba uğratmaz çünkü halihazırda zaratdasınız-
dr. Zararlatın devam etmesine izin vermek, birçok yatırımcı ta-
rafindan yapılan en büyük hatadır. Halk, gerçekten "Zaıaıın ne-
resinden dönülse kArdır" felsefesinin önemini kavrayamamakta-
dır. Uğradığınız kaybı Vol'de bırakmak gibi bir ilkeniz yoksa,
|9'73 -|974 ayı piyasalannda olduğu gibi, elinizdekılein Vo'll'i
veya 80'ini kaybedebilirsiniz. Bu durumda, iflas eden insanlar
gördüm. Frenleri olmayan bir arabayr kullanmak ister misiniz?
Kitabımda, sıra satma işlemine karar vermeye geldiğinde, ti
pik bir yatrrımcrnrn bu karan nasrl ertelediğiyle ilgili olarak bil-
diğim en iyi örneği veren Wlıy You Win or 1,ose (Neden Kaybe-
dersiniz veyaKazanrrsınrz) kitabının yazaflFred C. Kelly'nin an-
lattığı birhikayeyi tekrarettim. Adamın biri, menteşeli birkapısı
olan büyük bir kutunun önüne bir sürü mısrr dizerek, hindilere
tuzak kurmuş. Yeterli miktarda hindi kutunun içine girince, çe-
kerek kapısını kapatabileceği uzun bir ipi de elinde tutmuş. An-
cak eğer kapıyı kapatırsa bir daha açma imkanı yokmuş, çünkü
kapıyı açmak için kutunun İçİne girmesi gerekiyormuş ki bu da
dışardaki hindileri ürküteceğinden yapılamazmış.
Birgün, kutusuna 12 tane hindi girmiş. Sonra, bir tanesi çık-
nuş ve 11 tane kalmış. "İçeride 12tane varken ipi çekmeliydim,"
diye düşünmüş, "Fakat eğer beklersbm kutuya geri dönebilir."
Onikinci hindinin geri dönmesini beklerken, iki tanesi daha kaç-
mış. "Onbir taneyle yetinmeliydim." diye düşünmüş. "Bir tanesi
geri döneşe, ipi çekeceğim." Beklerken üç tane daha hindi dışarı
kaçmış. Sonunda hepsini kaybetmiş. Yanlış yaptığı nokta, kaçan
hindilerin birkaçının geri döneceği fikrinden vazgeçememesidir.
Bu, zarar ettiği zaman satma kararını alamayan, tipik bir yatınrn-
cı davranrşıdır. Hisse senedinin durumunun düzelrnesini bekle-
meye devam eder. Ahnacak ders: Hisse senedi piyasasındaki ris-
kinizi azaltmak iç in, h ind ileri s ay maktan v az geç i n.
O halde, hisse senedi seçiminde CIYDÖKP yöntemini ye ya-

nıldığnızda da pozisyondan çıkmak için Vol kurdını kulla-
nryorsunuz. Kazandrran bir hisse senedi pozisyonunu likide
etme kararını nasıl alırsınız?
Öncelikle, iyi gittiği sürece hisse senedini elinizde bulundurmalı-

srnız. Jesse Livermore*, "Büyük paralar kazanmak düşünmekle
değil, oturup beklemekle olur," der. İkincisi, hiçbir zaman en
yüksek fiyattan satamayacağrnızr anlamanız gerekir. O zaman,
siz sattıktan sonra hisse senedi yükseldiğinde dövünmeniz an-
lamsız olur. Amaç, hisse senetleriniz vasıtasıyla kayda değer k6r-
lar sağlamak ve sattıktan sonra fiyat yükselirse üzülmemektir.
Yazrlarrnızda insanların önemli gördüğü F/I( oranları, te-

mettüler, çeşitlilik ve aşrrr alım/satım göstergeleri gibi bazı
unsurları azrmsıyorsunuz. Bu konularda size ters gelen şeyi
açıklar mtsınız. Örneğin, F/I( oranlanndan başlayahm.
Bir hisse senedinin satışı düşük bir F/K oranrndan yapıldığı için
esas değerinin altında bir değere sahip olduğunu söylemek saç-
madrr. Yaptığımız araştırmada, F/K oranı ile en iyi performansa
sahip hisse senetleri arasındaki korelasyonun çok düşük olduğu-
nu farkettik. Bu hisse senetlerinin bir kısmınrn F/k oranı l0 iken
büyük artışlar göstermişlerdir, öte yandan diğerlerinin F/K oran-
lan 50'dir. Araştırmamızın kapsadığı otuzüç yıllık süre boyunca
(1953-1985), başlangıç aşamasında en iyi performansa sahip his-
se senetlerinin ortalama F/K oranı 20 iken, aynr süre içinde Dow
Jones Ortalaması'nln ortalama F/K oranı l5'di. Yayılma saftıala-
William o,Neit 279
rının sonunda, bu hisse senetlerinin ortalama F/K oranı yaklaşık
45'di. Bu da, geçmişte ortalamanın üzerinde F/K oranlanna sahip
olan hisse senetlerini almaya istekli olmadıysanız, otömatik ola-
rak en iyi performarısa sahip olan menkul kıymetleri elimine et-
miş olurdunuz demektir.
V.atııgcı:agn_goğunun yaetığı h
q§i$ndiiğii için hisse seqedi satın alı!4ktır. Genelde F/K oranının
düşük olmasınrn çok iyi bir nedeni vardır. Yıllar önce borsayla
ilk ilgilenmeye başladığım zalnan, Northrop hisse senedini F/K
oranı dört iken ahp sonra ikiye düşüşünü seyretmek beni çok şa-
şırtmıştı.
Yapılan başka bir hata ise, yüksek F/K oranlı hisseleri saç
maktır. HAl6 hatırlanm, |962 yılında bir yatrnmcr, hışımla bir ar-
kadaşımın aracı kurumuna gelip; Xerox'un"SO F/K oranıyla aşın
pahalı olduğunu bağırarak duyurmuştu. Sonra da 88$'dan açığa
sattı. Sonunda Xerox, bölünmeleri de hesaba katarsak 1,300$'a
çıktı.
Temettüler hakkında ne düşünüyorsunuz?
Temettüler ve hisse senedinin performansı arasında hiçbir kore-

lasyon yoktur. Aslında, bir şirket ne kadar çok temettii iiderse, o
kadar zayıf duruma düşer. Çünkii temettülerle ödenen fonlan ye-
rine koymak için yüksek faiz oranlan ödemeleri gerekebilir. Dü-
şüş gösteren hisse senetlerini elde tutmak saf bir davranış olur.
Yüzde 4'lük bir temettti alryorsanız ve hisse senedi 7o25 düşmüş-
se, net getiriniz VoZ|'lıkbirkayıp olur.
Aşırı alım/aşırı satış göstergeleri hakkında ne düşünüyorsu-

nuz?
Gereğinden fazla alış veya satış yapıldığını gösteren göstergeleri

nadiren göz önünde bulundururum. Bir seferinde, bu tip teknik
göstergeler üzerinde uzman ve kendi alanında meşhur olan pro-
fesyonel bir kişiyi işe almıştım . |969 yılında borsada fiyatlar bir-
den düşttiğü strada, poıtfdy yöneticilerini hisse senetlerini likide
etme ve nakit paraya çevirme konusunda ikna etmeye
çalışırken,
uzman olan kişi satış için çok geç olduğunu, çünkti göstergeleri-
nin piyasada aşırı satış gösterdiğini söylüyordu. Göstergeleri aşı-
rı satlş gösterdiğinde, borsadaki ani düşüş gerçekten hızkazan-
mlştl.
Listemdeki son madde olan çeşitlemö konusundaki görüşteri-

nizi öğrenmek istiyorum.
Bence, çeşitlilik cahilce kullanılan bir hedge yöntemidir. Sanı-

rım, daha az hisse senedine sahip olup bunlar hakkında daha
çok
şey bilmeniz daha iyi olur. Çok seçiİi davranarak, düa iyi per-
formans gösterecek hisseleri seçme şansnızr artınrsmız. Ayrıca,
risk kontrolü açısından da önemli olan bu hisse senetlerini
çok
daha dikkatli bir şekilde takip edebilirsiniz.
Tipik bir yatrnmcınrn, kaç ayrı hisse senedi almasrnr önerir-

siniz?
5,000 $'ı olan bir yatırrmcı için, bir veya iki; 10,000$ için üç veya
dört; 25,000$ için dört veya beş; 50,000$ için beş vlya altı ve
100,000S için altı veya yedi.
TartıştıklarıInzın dışrnda, herkesin yaptığr başka büyük bir

yanlış daha var mı?
Yatınmcılann çoğu, grafikleri bir hokus-pokus işi olarak görü-

yor. Yatırımcılann sadece, Vo1'i ile 10'u grafiklerden anlıyor.
Hatta birçok profesyonel de bu konuda cahil. Nasıl bir doktorun
X - ışınlannr veya EKG'leri kullanmaması aptallık olursa, yatı-
nmcınm da grafikleri kullanmaması aptalhk olur. Grafikler ne
olup bittiğine dair başka yoldan elde edilmesi bu kadar kolay ol-
mayan değerli bilgiler verirler. Organize bir biçimde,
çok sayıda
ve birbirinden farklı hisse senedini takip etmenizi sağlar.
Witliam o,Neil 28l
Daha önce, piyasa endekslerinin tepe yapmasrnda, işlemiıac-

minin bir ipucu teşkil ettiğinden bahsetmiştiniz. Bireysel his,
se senetleri üzerine işlem yaptığtntz zaman da işlem hacmini
gösterge olarak kullaruyor musunuz?
Bir hisse senedinin işlem hacmi , arz ve talebin ölçüsüdür. Bir

hisse senedi yeni en yüksekler yapryorsa, işlem hacmi geçen ay-
lardaki ortalama günlük işlem hacıhine göre, en az%o1D'l1kbir ar-
tış göstermelidir. Önemli bir noktada işlem hacminin yüksek ol-
masr, hisse senedinin bir hareketlilik göstereceğine dair çok
önemli bir uyarıdır.
Işlem hacmi, bunun tersi bir şekilde de kullanılabilir. Yüksel-
meden sonra, fiyatlar sıkışmaya giriyorsa, işlem hacmi dikkat çe-
kici bir biçinıde aza|ır. Başka birdeyişle, piyasada çok ç rr1+!tr.
da satış işlemi olmalıdır. Sıkışma srrasında, azalan işlem hacmi
genelde olumlu bir gelişmedir.
Kayba uğradığınız bir dönemin altrndan nasıl kalkarsnrz?
Kayba uğradığınız bir dönem varsa ve bunun sebebi sizden kay-

naklanmryorsa, bu bütiin piyasada durumun kötü olduğu anlamı-
na gelebilir. Eğer beş, altı üst üste kaybınız varsa, geri çekilmek
isteyip, nakit paraya dönüştürmek için uygun zaman olup olma-
dığını anlamaya çalışırsmız.
CIYDÖKP formülünüzdeki "P" harfi, büyük ayı piyasala,

rrnda, piyasanrn dışında kalmanrn - en azrndan uzun pozis,
yonlu durumlarda - önemini vurgulamaktadrr. Yaprlarından
dolayr, yatırrm fonlarrnın çoğu boğa ve ayl piyasalarrnda, yo-
ğun olarak hisse senetlerine yatırım yapılmış şekilde bulu-
nurlar. Bu yatrrım fonunun, kötü bir yatırım olduğuna inan,
dığınız anlamına mı gelir?
Bu sizi şaşırtacak. Kanımca, yatlnm fonu, yatrrım yapmanın en

iyi yollarından biridir. Bana göre, herkesin kendine ait bir evi,
menkulleri ve bireysel hisse senedi hesabı veya yatınm fonu ol-
malıdır. Bunlar, maaşlnızın üzerinde gelir sağlamanın tek yolu-
dur. Yatırım fonu, mükemmel bir yatınm aracı olmasına rağmen,
sorun çoğu insanın bunu nasıl ele alacağını bilmemesidir. Yatı-
nm fonunda başanlı olmanın yolu düşünmekten teğil, oturup
beklemekten geçer. Bir fon aldığınızda, 15 yıl veya düa fazla
bunu elinizde tutmak istersiniz. İşte bu şekilde datia
çok para ka-
zanabilirsiniz. Fakat bunu yapabilmek için üç, dört veya beş ayı
piyasasından geçme cesaretini göstermeniz gerekir. Tipik bir
çe-
şitlemeli büyüme hisse senedi fonu, boğa piyasasında 7o75 i|d
Volü arası yükselirken, ayı piyasasında sadece 7o20 1|e 30 ara-
sında düşüş gösterir.
Öyleyse, bir fona bireysel hisse senedi hesabından

çok daha
farklı yaklaşıyorsunuz?
Çok, çok farklı. Bireysel hisse senedine sahip olduğunuz zaman,

kesinlikle bir stop noktanrz olmasr gerekir, çünkü hisse senedi-
nin ne kadar düşeceğini bilemezsiniz, Bir keresinde, 100$'lık bir
hısse senedinı satıp sonra 1$'a düştiiğünü hatırlanm. o kadar dü-
şeceğini hiç düşünmemiştirn, fakat elimde tutsaydım o zzıman ne
olurdu? Bir kere bile böyle bir hata yapınca, geriye dönüşünüz
mümktin olmuyor.
Tam tersine, menkul kıymetler yatrım fonu söz konusu olun-
ca, ayı piyasalannda oturmanız gerekir. Amerikan ekonomisin-
de, çoğu fonlar 100 veya dahafazlahisse senedinde
çeşitlendiri-
leceğinden, hisse senetleri bir ayı piyasasından sonra iyileşme
gösterdiğinde, bu fonlarda da iyileşme görülecektir - öyle olmak
zorundadır. Ne yazık ki, ayı piyasasında çoğu insan, endişelere
kapılıp yön değiştirmeye karar vererek uzun vadeli tutma pİanla-
nnr bozarlar. Esasrnda, iyi çeşitlemeli bir büyüme fonu hızla
düştüğünde, daha çok alış yapmalısınız.
Genelde fonlarr, bireysel hisse senetleri gibi değerlendirme

ve hisse senetlerini de fonlar gibi değerlendirme eğilimi var-
Witliam o,Neit 283
dır, demek doğru olur mu? Bununla şunu ka§tediyorum: Ge,

nel halk, bireysel hisse senetlerinde !ıayba uğradığı zaman
oturma, yatırım fonları düştüğünde de tikide etme eğilimi
içindedir.
Evet, aynen öyle. Bir çok insan hissi davrandığı için, piyasada
yanlış hareket eder.
Bu doğrultuda, yatırımcrların genelde yaptığı en büyük hata,

lar nelerdir?
Kitabımda, en çok yapılan onsekiz hatayla ilgili bir bölüm var,
Aşağıdaki en çok yapılan hatalar listesi, Mc Graw - Hill tarafin-

dan 1988'de yayınlanan O'Neil'in How to make Money in Stocks
(Hisse Senetlerinden Nasıl ParaKazanilır) adlı kitabından alın-
mlştlr.
l. Birçok yatrnmcr daha başlangıç çizgisine vaıamaz, çünkü
iyi bir ,"çi- yap.ak için gerekli kriterleri kullanmaz. İyi bir his-
se senedi bulmak için, neleri ölçü alacaklannı bilmezler. Rundan
dolayı piyasada iyi performans göstermeyen ve öncü olmayan
elde etmenin tiyglbğışr-

l<en alihÇffiaktıa aüşdTFTissa senedini almak gerçekten iyi
6|r-ElTş]ffi6rcrünür, çünkü birkaç ay öncesine göre daha
ucuzdur. Ömeğin, bir arkadaşım 1981 Martı'nda - fiyatı hızla
düşttiğünden ve iyi bir alışveriş gibi gözükttiğünden - 19$'a Inter-
national Harvester almıştı. Bu onun ilk yatınmıydı ve en klasik
acemi hatasına düşmüştii. O yrl, en düşük fiyat seviyesine düş-
müş bir hisse senedini almış oldu. Sonradan da görüldüğü gibi,
şirket ciddi sorunlar yaşadı ve iflasın eşiğine
geldi.
3. Daha kötii bir hata ise ortalamasınr selt-
mek yerine azal önce 40$ daha sonra
284 BorsaSihirbaz.ları
3l
il* o rta1_1TpJ_ı_3§.a p!ı,rq_ı qk l_e*
!4yı p.l aıu ı zı taki p ğml ş v e
köEfyatırımı iyi parayla beslemiş olursunuz. Bu amatörce strate-
Jı, crdclı zararlara neden olabılir.
4. Halk ucuz hisse senetlerini almaya bayılır. l00 veya 1,000
lotluk daha faz|aucuz hisse senedi almanrn, daha pahalı fakat da-
ha güvenilir hisselerden 30 veya 50 lot almaktan daha akıllıca o1-
duğunu düşünürler. Olayı, alabileceğiniz hisselerin sayısına göre
değil, yatınm yaptığınız Dolar miktanna göre değerlendirmeniz
gerekir, En iyi mal alınır, en ucuz olanı değil. 2,5 veya lO$'dan
bir hisse senedi almak çok cazip gelebilir, ancak piyasada 10$
veya daha düşüğüne satrlan hisse senetleri olmasrnrn nedeni, bu
şirketlerin geçmişte ya kötii performans göstermiş ya da şimdi
başlarının deıtte olmalandrr. Hisse senetleri diğer mallar gibidir.
J(al if el i hirşevi ücuza alamazstnrz]
Genelde, ucuz hisse senetlerinin komisyon ve k6r marjlan
çok daha fazladır ve aldığınız risk daha büyüktür, çünkü ucuz
hisse senetleri yüksek fiyatlı hisse senetlerine göre Vol| i|e 20
oranında daha hız|ı düşebilir. Profesyoneller ve kurumlar nor-
malde, 5 veya 1O$'hk hisse senetlerine yatınm yapmazlar ki bu
yüzden daha düşük bir seviyedeki yatınmcılarla aynı kefeye dü-
şersiniz ve bu kalitesiz hisse senetleri arkalannda kurumsal des-
tekten yoksundurlar. Daha önce de belirtildiği gibi, kurumsal
sponsorluk, bir hisse senedinin fiyatının yükselmesinin ana un-
surlanndan biridir.
_ 5. Sp_gkülatörlüğe yeni ba§layan kişiler, pİyasaya zarat verir-
ier. GeiÖlifi çalışmaları ve hazırlıklan y4prüadan'Veya gereken
yöntemleri bilmeden ve becerileri kazanmadan, krsa zamanda
çok şeye sahip olmak isterler. Ne yaptıklarının gerçek anlamda
farkına varmak için zaman veya çaba sarfetmeden, kısa zamanda
yükselmenin y ollarını ararlar.
6. Amerikaıı halkının geneli ttiyolara, dedikodulara, haberlere
ve danışmanlık servislerinin tavsiyelerine göre satırı almaya ba-
yılır. Başka bir deyişle, zor kazandıklan parayr, bilinçli bir
şekil-
de kendi adlarına karar almak yerine, başkalannın tavsiyelerine
göre riske atmaya hazırdırlar. Vğrilen tüyolardan biri doğru olsa
Witliam O'Neil 285
bile, çoğu dedikodular yalarıdır, çoğu kez söylenenin aksine his_

Se senetleri düşer.
7. Yatınmcılar, temettü Veya düşük F/K oranlarından dolayı
ikinci sınıf hisse senetleri alırlar. Temettüler hisse başına düşen
kazançkadaı önemli değildir; esasrnda bir şirket ne kadar çok te_
mettü iıderse, o kadar zayıf olduğunu gösterir. Çünkü temettii
duyulan fonlan, tekrar oluş_
şeklinde ödenen ve içerden ihtiyaç
turmak için yüksek faiz oranları ödemek zorunda kalabilir.
Bir
yut rr*"r, hiİse senedi fiyatındaki birkaç günlük iniş çıkışlarda
iemetttı miktan kadar kayba uğrayabilir. şirketin geçmişi başan_
1ı olmadığı için, düşük bir F/k gerçekten bir
olumsuzluk belirtisi
olabilir.
8. İnsanlar alışık oldukları, bildikleri şirket isimlerini satın
alırlar. General Motors için bir zamanlar çalışmış olmanrz,
ger-
almaya değer olduğunu gös-
çekten bu şirketin hisse senetlerini
i".-"r. İyiyatırımların çoğu, çok iyi bilmediğiniz isimlerden çı_
kabilir, biraz araştırır,ıa yapıırsanu bunu öğrenebilirsiniz,
9.Çogu yatınmcı ya iyi bilgi ve öneriler a|amazya da güveni-
lir bir tavsiye alsa da buna uymaz. Bir arkadaş, bir broker veya
bir danışmanlık servisi, pekAli zararlı bir tavsiye verebilir. Bu ar_
pi_
kadaşlann, brokerların veya danışmanlık servislerinin pek azı
yuruiu gerçekten başarılı olacaktır. Başarılı hisse senedi bro_
-veya
le/hn oanışmanlık servislerinin sayrsı, başanlı do_ktor,
awkat veya beyzbol oyunculannın sayrsından düa fazla değil-
dir. Profesyonel olarak sözleşmelere imzaptan beyzbol oyuncu-
larrnrn sadİce dokuzdabiri, büyük liglerde oynama şansına süip
olur. Bu arada sözleşme bulamayacak kadar kötii olan daha bir_
oyuncu bulunur.
-10.Kitlelerin?o98,indenfazlasr,birhissesenediyenienyük.
çok
se§er yaprnaya başladığı için satrn almaktan korkar, Bu hisse se-

nedinin fiyationlara çok yüksek gelir. Kişiler, his ve görüşler
pi_
yasadan daha akıllı değildir.
n,Beceriksiz yatrnmcılarrn çoğ,u, kayıpları az olduğu ve bu-
na kendilerince bir mantık uydurdukları müddetçe, inatla kayba
uğradıklan durumlannı korumaya devam ederler, Dah a az zarar-
la işin içinden sıynlabilecekken, hissi davranarak kayıplan daha
da büyüyene ve kendilerine daha pahalıya mal olana kadar umut
edip, beklerler.
|2. Aynı doğrultııda, yatırımcrlar küçük ve elde edilmesi ko-
laykirları alıp zarardaotururlar. Bu taktik, doğru yatınm yönte-
minin tam tersidir. yatırımcılar, kirlı bir pozisyonu zarar|ı o|an-
dan çok daha önce likide ederler.
13. Bireysel yatırımcrlar, vergi ve komisyonlardan
çok kor-
karlar, Esas hedefiniz, önce net kdr sağlamak olmalıdır. vergiler-
den dolayı çok fazla endişe duymak, vergiden kaçınmak umu-
duyla kötü yatırımlar yapmaya sebep olur. Geçmişte kimi yatı-
rımcılar, uzun vadeli seımaye kazancı sağlamak amacıyla, bir
hisse senedini ellerinde çok uzun süre tutarak
çok büyük kdr sağ-
lama şanslarını kaybetmişlerdir. Bazı yatırrmcılar, vergiden do-
layı kendilerini satamayacaklan konusunda ikna ederlir: Güçlü
ego, zayıfkarar.
özeilikle iskontocu brokör'lar yoluyla gerçekleştirilen hisse
senedi alım satrm masraflan, ilk seferinde doğru karan alma ve
gerektiğinde harekete geçme gibi daha önemli unsurlarla karşı-
laştınldığında oldukça önemsiz kalır. Gayri menkul yerine hisie
senedi almanrn büyük avantajlarr, oldukça düşük komisyon,
anrnda pazarlanabilirlik ve likide etme özellikleridir. Bu, kendi-
nizi düşük fiyatlara karşı hrzla korumanrzı veya sürekli gelişme
gösterdikleri'için yüksek kir getirebilen yeni trendleiden yarur-
lanmanızı sağlar.
1 4. Çoğunluk op siyonlard a çok fazla spekü lasyon yapar,
çün-
kü bunu zengin olmarıın en hızlı yolu olarak görür. Opİlyon al-
dıklan zaman, uzun vadeli opsiyonlar yerine daha büyük fiyat
oynamaları ve risk faktörü içeren kısa vadeli ve daha düşük fiyaı
lı opsiyonlara konsantre olma hatasını yaparlar. kısa zaman sını-
rı, çoğu kısa vadeli opsiyon alıcrsrnrn aleyhine işler. Birçok opsi-
yon spekülatörü, "çıplak opsiyon'' (risk koruması olmayan hisse
senetleri) olarak bilinen, küçük bir kazanç uğruna büyük riskler
getiren ve bundan dolayı güvenilir bir yatırım yöntemi olmayan
opsiyonlan satar.
William o,Neil 287
15. Tecrübeli olmayan yatınmcılar, alış satrş emirlerinde fiyat

limitleri koymayı sever, piyasa emirlerini nadiren uygular. Bu iyi
bir yöntem değildir, çünkü yatrnmcı daha önemli ve büyiik hare-
ketler üzerinde yoğunlaşmak yerine önemsiz şeyler üzerinde
durmaktadır. Sonuç itibariyle limit emirleri, tamamryla piyasa-
nın dışında kalmanıza neden olduğu gibi, önemli kayıplara uğra-
mamak amacıyla hisse senetlerini satma işleminize de engel
olur.
16.Bazı yatrrımcılar, hisse senetleri alma ve satma kararınr
kalırlar ve belli bir
çok zor verirler. Başka bir deyişle, kararsız
sonuca varamaz|ar. Kendilerinden emin değildirler, çünkü ne
yaptıklarını bilmezler. Belli bir planlan, birtakım prensipleri ve
kendilerini yönlendirecek kuralları yoktur.
17. Birçok yatlrımcı hisse senetlerini objektif olarak değer-
lendiremez. Her zaman bazı beklentileri ve favorileri vardır ve
genelde daha doğru veriler veren piyasa durumunu değerlendir-
mek yerine, kendi beklentilerine ve şahsi fikirlerine daha çok
önem verirler.
18. Yatınmcrlar genelde, bölünmeler, artan temettüler, yeni
duyurular ve aracl kurum veya danışman servislerinin önerileri
gibi önemli olmayan şeylerden etkilenirler.
Bütün hayatrnr hisse senetlerini ve Amerikan ekonomisini

araştrrarak geçiren biri olarak, Wall Street şirketleri tarafrn,
dan yapılan araştırmaların kalitesi hakkında görüşleriniz
nedir?
FinancialWorlddekibir makaleye göre, genelde en başanlı ana-

liİtler S&P ortalamasrnın altında bir performans göstermişler. En
önemli sorunlardan biri, aracı kurumlarrn yaptığı araştrrmaların
Val}ininyanlış şirketler üzerine olmasıdır. Her bir endüstri ana-
listinin kendi kota raporunu hazırlamasr gerekmesine rağmen,
sadece birkaç endüstri grubu her bir döngüde öncü durumunda-
dır. Hangi raporların gerçekten yazılması gerektiğine dair yapı-
lan incelemeler yetersizdir. Başka önemli bir sorun ise Wall Stre-
et araştrTnalannın, nadiren sahş önerisinde bulunmasıdır.
yirmibeş yıldan fazla bir süredir, başarılr

bir hisse senedi ya-
tırımcısr olarak gösterdiğiniz istikrara bakarak, tesadüfi ha-
reket teorisine çok fazla önem vermediğiniz düşüncesine ka-
pılryorum.
Hisse senedi piyasası ne birkurala göre ne de gelişi güzel hareket

eder. Bir kurala uymaz, çünkü piyasada yanlış algılanan birçok
görüş vardır; gelişi güzel de değildir,
çünkti güçlü duyumlara sa-
hip olan yatırımcrlar birçok trend yaratabilirler.
En genel anlamda, trading başansı için gerekli olan üç ana unsur

şunlardır: Etkili bir pozisyon seçme yöntemi, risk kontrolü ve
bunlan uygulamak için gerekli olan disiplin. william o'Neil, ba-
şanlı bir trader profili açısından mükemmel bir örnek teşkil eder.
Hisse s.enetleri seçme konusunda özel bir straği geliştirmiştir
(CIYDÖKP), çok katı bir risk kontrolü kuralı vardır ," yuptrg,
seçimlerden ve risk kontrolü strağisinden sapmayacat taoar
güçlü bir disipline süiptir. Bu bölümde verilen özel hisse senedi
seçimi yönteminin yanrsıra, trader'lar ve yatınmcrlar, röportajın
sonunda yer alan ve özellikle yararlı olacağını düşündüğüm liste
haline getirilmiş ortak hatalardan önemli dersler
çıkarabilirler.
David Ryarı
Hisse Senedi Yatırımı, Hazine Aucılığdır
David Ryan, düşük fiyatla hisse senedi satın almaya inanmaz.

Fakat her zaman söz konusu mesele bu değildir. Onüç yaşınday-
ken, Wall Street Journal sayfalarını kanştınrken l$'lık bir hisse
senedi bulduğunu hatırlar. Gazete elinde babasına gider ve sorar,
"Yukarı çıkıp odamda duran bir Dolan alarak bu hisse senedini
satın alabilir miyim?". Babası ona işlerin genelde bu şekilde yü-
rümediğini anlatır. "Bir hisse senedine yatrnm yapmadan önce,
şirket hakkında araştırma yapmalrsrn." der.
Birkaç gün sonra yine Wall Street Journal okurken, Ryan Bit-
O-Honey ve Chunky gofretlerini üreten Ward Foods'la ilgili bir
makale bulur. Çok çikolata yediği için, bunun mükemmel bir ya-
tınm olabileceğini düşünür. Babası onun için bir hesap açtınr ve
bu şirketin on tane hissesini satrn alır. Şirket daha faz|a para kii-
zansln ve hisse senedi yükselsin diye bütiin arkadaşlanna bu çi-
koiatap aldırd+ğını h4hd{in giblfo at4qmaktadır. Bu, Ryan'ın
hisse senedi y atınmcılığı kariyerinin resmi başlanğ6ı?n-
Ryan büyüdükçe hisse senedi piyasasına olan ilgisi artmıştır.
Onalt+aaşua gqlgği zaman, haftalık bir grafii<-servisinin abone-
sidir ve William O'Nei1-,ıejaşka p!ıasa analistleri tarafindan ve-
rilen seminerlere katılır. Universiteydey-ken;hisse senedi piyasa-
sıyla ilgili olarak bulduğu bütün kitapları okumuştur.
William O'Neil, Ryan'ın kahramanıydı. l982'de üniversite-
den mezun olduktan sonra, O'Neil'in şirketinde bir iş bulmaya
karar verir. Sekretere, O'Neil'in çalışmaiarına ne kadar ilgi duy-
290 BorsaSihirbaz.ları
duğunu ve kendisine verilecek herhangi bir iş için ne kadar istek-
li ve şirketten içeri adım atmak için elinden gelen herşeyi yapma-
yahazff olduğunu anlatır. Para almadan çalışmaya bile niyetlidir.
Ryan işe alınır ve dört yıl içinde gösterdiği başarısı sayesinde
portföy yöneticisi sorumlul'uğunu alarak, kurum bazındaki müş-
teriler için hisse senedi seçme konusunda O'Neil'rn direkt asista-
nı rolüyle şirketin en genç yönetici yardımcısr olur.
Ryan, 1985'te, Stanford Üniversitesi eski profesörlerinden
Norm Zadeh tarafindan düzenlenen, A.B.D. Yatırım şampiyon-
luğunda hisse senetleri dalında bir ödül kazanınca, ismi iyice du-
yulur. O yıl elde ettiği kazanç Vol6|dir. Başarısının bir yıllık ol-
madığını kanıtlamak istercesine, 1986 yılında yanşmaya tekrar
katılıp önceki yılın performansınr ikiye katlar. 1987 yılında üç
basamaklı bir kAr elde ederek yanşmayı bir kez daha kazanır. Üç
yılın toplamında elde ettiği bileşik kir Vo|,379 gibi çok büyük bir
rakamdır.
.Röportaj yaptığım trader'ların
çoğu trading'i sevmesine rağ-
men, Ryan'ın gösterdiği inanılmaz aşkı hiçbiri göstermemiştir.
Ryan'a göre, hisse senedi seçme işleminin tümü müthiş bir oyuna
benzer - bunu bir hazine avına benzetmektedir - ve yaptığı bu iş
için para aldığına h6lA inanamamaktadır.
Röportaj yaptığım trader'lann bürolan çok itinasızdan çok şı-
ka kadar değişiyordu, ama belli ki Ryan bu yelpazenin alt kıs-
mındaydı. Sade veya değil, bir büro yerine, Ryan'rn çalışma yeri-
nin seans salonu gibi büyük ve gürültiilü bir yerde, kiiçücük bir
bölme olduğunu görmek beni saşırttrİ_yan, lrayatın konf;orianııa
pek örıeın vermiyofdf. Elinde grafikleri olduğu ve bilgisayan ça-
lıştığı müddetçe, Ryan'ın bir dolapta bile çalışmaktan memnun-
luk duyacağı hissine kapıldım"
David Ryan 291
William O'Neil & Co.da yaphğrnız ilk işin piyasa analizieriy-
le bir iigisi var mrydı?
Hayır. Yoktu, ama işe girdikten sonra sürekli olarak çalıştım, ça-
lıştım.
Anladığım kadarıyla, bunu kendinize ait zamanda yaptınız.
Evet. Her gece ve hafta sonları işi eve götürdüm.
Ne tip şeyler üzerinde çalrşıyordunuz?
Grafikler üzerinde duruyordum. Şirketin eskiden yapılan işlerle

ilgili verdiği önerileri inceliyordum. Çok büyük bir atağa kalk-
madan önce, bir hisse senedinin ne durumda olduğunu anlayabil-
mek için geçmişte büyük başarılar kazanan hisse senedi modelle-
rini inceledim. OlaylarıP'Neil'in gördüğü noktadan görmeye ça-
lıştım. O benim örnek aldığım bir modeldi.
O zamanlar işlem yapıyor muydunuz?
Şirket için çalışmaya başladıktan kısa bir süre sonra (1982 yılın-
da) 20,000$'lık bir hesap açtırdım.
Neler yaptııuz?
Başlangıçta, 1983 Haziranı'na kadar hesabımı 52,000$'a çıkar-

dım. Sonra, başlangıç sermayemin bir kısmı da dahil olmak üze-
re kazandıklanmı kaybettim. 1984'ün ortasında, hesabım tekrar
16,000$'a düştti.
Nerede yanlış yaptığınıa biliyor muydunuz?
Evet. 1983 Haziranı'ndan başlayıp 1984'ün ortalanna kadar yap-

tlğım bütün hatalan inceledim. Muhtemelen, yaptığım en büyük
hata, ılrmlr bir'ayı piyasasında bulunmamıza rağmen -Dow
I,296'dan 1,078'e düşmüştii- l982 Ağustosu'yla 1983 Haziran'ı
arasında boğa piyasında nasıl agresif davrandıysam, aynr tavn
bu piyasaya da taşımam olmuştur. Aynca, aşırı şişmiş hisse se-
netlerini alma hatasını da yaptım. Bununla kastettiğim şey, zaten
fiyat tabanlarrnın üzerinde ?o|5 ile 20 arasında artış gösteren his-
se senetlerini almamdır. Tabanları içerisinde sadece birkaç yüz-
deyle sınırlı oynamalar gösteren hisse senetlerini almalısınrz; ak-
si takdirde risk çok büyüktür.
Yaptığım bütün hatalardan dersler almıştım. 1984'ün sonun-
da, sahip olduğum menkullerden bir kısmını sattlm ve bütiin pa-
rayı bir hisse senedi hesabına yatırdım.
1983 - 1984'ün ortalarındaki başansızlığınıza rağmen, arhk

nerede hata yaptığınızı bildiğiniz için kendinize güveniyor
muydunuz?
Evet, çünkü gerçekten çok çaba sarfetmiştim ve disiplinli olma-

ya kararhydım, başamayı kafaya koymuştum. Bundan dolayı
1985 yılında, A.B.D. Yatınm şampiyonluğu yarışmasına girdim.
Yüzde i61'lik bir k6rla, hisse senedi dalında ödül aldım. Mütea-
kip yıllarda tekrar yanşmaya girerek 1986 ve 1987 yıllarında
Vo1O0'den fazlakd/ıa yine birinci oldum. Tekrarlayarak aynı şey-
leri yapıyordum. Beğendiğim özellikleri olan hisse senetlerini
alıyordum.
Bu yıI nasıl gidiyor (1988 Mayısı)?
Bu yıl durumumuz o kadar parlak değil. Biraz farklı tipte bir pi-
yasanın içersindeyiz: Hisse senetleri geçen üç yıl içinde gösterdi-
ği hareketliliğe sahip değil. Bu yıl çok daha küçük bir miktarla
borsada oynuyorum, çünkü büyük paralar kazanma potansiyeli-
nin çok daha srnırlı olduğunu düşünüyorum.
Daha önce, piyasalarla ilgili olarak bulduğunuz he türlü kita-

David Ryan 293
bı okuduğunuzdan bahsetmiştiniz. Başarılı bir hisse senedi

trader'r olmak isteyenPirine okumasr için hangi kitap listesi,
ni verirdiniz?
Bu listenin başında O'Neil'rn, How to Make Money in Stocks

(Hisse Senetleriyle Nasıl Para Ka2anılr) var (McGraw - Hill,
New York, NI l98S). Okunması gereken başka bir kitap ise Nic-
holas Darvas'ın How I Made Two Million Dollars in the Stock
Market (Hisse Senedi Piyasalannda Nasıl İki Milyon Dolar Ka-
zandım) (Lyle Stuart, Inc., Secaucus, NJ, 1986) isimli kitabıdır,
Birçok kişi bu başlığa gülmüştür, ancak okunması çok eğlenceli
bir kitaptır ve,size çok şey verir. Bir diğer kitap ise Edwin Lefev-
re (rivayete göre Jesse Livermore hakkmdadır) tarafindan yazı-
lan Reminiscences of a Stock Operator (Bir Borsa Spekülatörü-
nün Anıları) adlı kitaptır. Livermore'un kendisi de , How to Tra-
de in Stocks (Hisse Senetleriyle Nasıl Trade Yapılır) (Institute
for Economic & Financial Research, Albuquerque, NM, 1986),
adrnda ince bir kitap yazmrştr.
Başka var mr?
Bireysel hisse senetleri için Richard Love (Prentice Hall, Engle-

wood Cliffs,NJ, 1977) tarafindan yazı|an Super Performance
Stocks (§iper Performans Gösteren Hisseler) adlı kitap iyi bir ör-
nektir. Kitap, bütün zamanlaı içerisinde çok büyük başarı kayde-
den hisse senetleri hakkında müthiş bir araştırmayı içerir. Hisse
senedi seçme konusunda Kermit Zieg ve Sunannah H. Zieg (|n-
vestors Intelligence, Larchmont, NI, 1972) tarafindan yazıl,an
Profile of a Growth Sıock (Yükselecek Hissenin Profili) adh ki-
tap da başka iyi bir örnektir. Ayrıca, Martı Zweig tarafindaıf ya-
zı|an Winning on Wall Street (Wall Street'de Kazanmak) (War-
ner Kitaplarl, Inc., New York, NI, 1986) ve Stan Weinstein tara-
findan yazılan Secrets for Profiting in Bull and Bear Markets
(Boğa ve Ayı Piyasalannda Kar Etmenin Sırları) (Dow, Jones-
Irwin, New York, NI, 1988) adlı kitaplar açığa satış yapma konu-
294 Borsa Silıirbazla
su üzerinde yaraıl|rrr*r*, içermektedir. Elliot Da|gaları analizi
üzerine Frost ve Prechter (New Classic Kütiiphanesi, Inc., Gai-
nesville, GA, 1978) tarafindan yazıldn Elliott Wave Principle
(Elliot Dalgaları İlkeleri) ve Beckman (Milestone Publishers,
London) adında bir İngiliz tarafindan yazılan Super Timing (Sn-
per Zamanlama) adlı kitaplar da var.
Bu kitapların hepsi size birşeyler kazandnr ama işin kendisi
ni ancak borsada öğrenebilirsiniz. Ne zaman bir hisse senedi al-
sam, almama neden olan sebepleri bir yere yazaflm(üzerine not-
lar yazilmış grafikleri içeren bir cilt çıkanyor). Bu şekilde, ka-
zandıran bir hisse senedinin özellikleri kafamda yer eder. Belki
daha da önemlisi, yaptığım hatalardan ders almamı sağlar.
Borsadaki faaliyetlerinizle ilgili bir günlük tutmak size ne

kazandırdı
Hisse senedi seçerken O'Neil kriterini kullanarak aşın

şişmiş his-
se senedi almamayr ve mümkün olduğu kadar disiplinli olmayı
öğrendim. Ne kadar disiplinli olursanrz, piyasada o kadar
çok ka-
zanrrstnrz, söylentilere ve safsatalara ne kadar kulak asarsanrz, o
kadar çok para kaybedeisiniz.
Çünlük tutmak başarrnızr önemli ölçüde etkiledi mi?

kesinlikle.
Hisse senedi seçme yönteminizi tanımlayabilir misiniz?
İşe hisse senedi grafiklerini incelemek ve teknik yönleri güçlü

olan hisse senetlerini not alarak başlıyorum. Başka bir deyişle,
yakından incelemek istediğim hisse senetlerini belirliyorum.
Şirketiniz 7,000 adet hisse senedini takip ediyor; düzenli bir

şekilde 7,000 grafiği incelemeniz mümkün olabilir mi?
David Ryan 295
7,000 hisse senedini incelemiyorum, ancak haftalık olarak 4,000

adet grafiğe bakıyorum. Böylece veri tabanının büyük bir kısmı-
nıg6rmüş oluyorum. 10$'ın altında işlem gören, yaklaşık 1,500
,f Z,OOO arasında hisse senedi olduğunu aklınızda bulundurun ki
Üen onlara bakmıyorum.
Evet, çünkü genelde bu kadar düşük olmalarınrn nedenleri var-

dır.
Bu OTC (tezgah üstü pazar) hisse senetlerinin çoğunu içer,

mezmi?
Evet, daha k{içük olan OTC hisse senetlerinin çoğunu.
Fakat bazen kimsenin önemsemediğ hisse senetlerini almak

çokiyi olmazmı ?
Bazen, ancak bu tip hisse senetlerinin çoğu, bu durumlarını yıl-

larca korurlar. Bunlann değerlerinin 15 ila 20 $ arasında bir yere
yükselmesini beklemeyi tercih ederim.
Grafikleri gözden geçirdikten ve ilgilendiğiniz hisse senetle,

riyle ilgili notlar aldıktan sonra ne yaparsınrz?
Beş yıllık k6r büyüme kayıtlarına ve daha önceki yıl seviyelerine

göre son altı aylık dönemde elde edilen k6ra bakarım. Altı ayhk
süreyi baz alarak yapılan karşılaştırmalar, k6r büyüme oranrnda
herhangi bir düşme olup olmadığını gösterir. Örneğin, beş yıllık
süre için ?o3}|ruk bir büyüme oranı çok etkileyici görülebilir,
Ancak son altı ayhk süre içinde elde edilen k6r sadece Vo|Di|e 15
arasında bir artış gösteriyorsa, bu güçlü bir büyüme döneminin
sona erdiği yolunda uyan olabilir. Bu iki faktör - beş yıllık k6r
büyüme kayıtları ve son altı aylık sürede elde edilen kAr - hisse
başına düşen (HBK) k6r sıralamasında biraraya gelir. (HBK'nin
aynntılı birtanımı için O'Neil bölümüne bakınız).
Bir t[BK rakamrnda ne ararsınz?
Mümkün olduğu kadar yüksek olmasrna, en azrndan Vo8}'inize-

rinde ve mümkünse Vo90'ın üzerinde olmasınr isterim. Aslında,
satm aldığım hisse senetlerinin çoğunun HBK sıralaması
Vo99'dur.
Deneyimlerime göre, piyasa olacakları önceden sezer. Beni

şaşırtan şeylerden birisi IIBK ile ilgilidir. KAr büyümesi ol-
dukça olumlu bir gelişme göstermeye başlamadan önce, hisse
senedi fi yatlarrnın oldukça artacağını düşünürdüm.
Genelde de böyle düşünülür. "Hisse senedi almak için çok geç;

gelirler zaten tabloda verilmiş." derler. Ancak en çok kAr getiren
yüzlerce hisse senedi ana|izedildiğinde, çoğunun gelirlerinin za-
ten açıklanmış olduğunu görürüz.
Bir şirketin çok iyi kffr elde etmesine rağmen, hisse fiyatının
yerindesaymasrna neden olan şey nedir?
Hisse senedi piyasası genelde zayıf olabilir ve hisse senedini ge-

ride tutabilir. Fakat piyasa ağırlığı üzerinden atınca,hisse senedi
bulunması gereken yere gelir.
Hisse senedi piyasasınrn durumu iyiyse, o zaman ne olur?

Böyle bir piyasada fiyatı yükselmeyen hisseyi nasıl açıklarsr-
nız?
Algılamalar şirket kdrlannın eskisi gibi devam etmeyeceğinü

inanabilir.
David Ryan 297
Hisse seneü seçerken, HBK ve kArlar dışında etkilendiğiniz
başka unsurlar var mı?
G]Ice[ güçte aradığnız nedir?
Içgüdüsel olarak, neredeyse...
"Artık çok ileri gitti, daha fazla güçlenemez."
Aslrnda daha fazla güçlenememesi önemli değil. Bana göre

önemli olan, tanrm itibarıyla, tepe yapan her hisse senedinin
yüksek bir göreceli güce sahip olmasr. Kendinizi yüksek gö-
receli güce sahip olan hisse senetleriyle srnrrlandırryorsanız,
bazen pahalı hisse senetlerini satrn almayı nasıl engelliyorsu-
nuz ?
Genelde bunu grafikleri incelediğim ilk aşamada yapıyorum. Ta-

banlannrn drşına çrkan, aşın şişmiş hisse senetlerini devre dışı
bırakıyorum. En yüksek göreceli güce sahip olan hisse senetleri
ekseriyetle, aylar boyunca piyasanın çok üstiinde bir performans
göstermeye devam ederler. Örneğin, fiyatı 50$ iken, Micro-
soft'un göreceli gncn%97 idi. Sonunda fiyatı 161$'a firladı.
Gtireceli güç ne kadar yüksek olursa, o kadar iyi mi olur, de-

mek istiyorsunuz?
7o95 yeine Vo99'hıkbir göreceli gücü tercih ederim. Ancak göre-

celi güç düşmeye başlayrnca, genelde o hisse senedinden vazge-
çerim.
Y6ni göreceli güç değerinin kendisine değl de, trendine
önem veriyorsunuz.
Doğru. Eğer yükseliş trendinde olan bir göreceli güç düşmeye

başlarsa, Vo8U'in üzerinde olsa bile bu konuda çok dikkatli davra-
nlnm. _
Başlangıçta hisse senedi listesini oluşturmanıza bağlı olarak,

önce IIBK sonra göreceli güç. Doğru sıralamayr yapıyor mu-
yum?
Büyük bir ihtimalle, göreceli gücü birinci sıraya, HBK'yi ikinci

sraya koyanm. Çoğu zaman, büyük kdr raporlan verilmeden ön-
ce göreceli güç bilinir.
Hisse senedi seçerken, filtre olarak sanayi grubunun da göre-

celi gücünü kullanıyor musunuz?
Evet. Investor's Daily sanayi gruplan için sıralamayı 0 ile 200

arasrnda yapar. Ben genelde, sanayi grubunun ilk 50 içerisinde
olmasını isterim.
Seçme yöntemini uygularken, hisse senedinin ilgili gücünü,

HBK'yi ve sanayi grubunun göreceli gücünü seçtikten sonra
Dolaşımda olan hisse senedi miktarına bakanm. 30 milyondan "
az hisseye sahip olan hisse senetlerine ve tercihan beş ile on mil-

yonluk hisseye sahip olan hisse senetlerine bakarım. Otuz mil-
yondan fazla hisseye sahip olan hisse senetleri daha olgundur ve
ha|ıhazırdabirkaç kez bölünmüştür. Bu bir arztalep meselesidir:
Çünküarzdahafaz1aolduğundan,ohisseleriyerindenoynatmak
için daha fazla para gerekir.
Başka nelere dikkat edersiniz? ,

David Ryan 299
Kurumsal bir sahip istiyorsunuz çünkii bu gerçekten hisse sene-

dinin yiikselmesini sağlıyor. Ancak bu sponsorluğun çok fazla
olmasrnı da istemiyorsunuz. Bence, Vo| ı|e 20 arasındaki yatınm
fonu sponsorluğu en ideali.
Hisse senedi seçme yöntemini etkileyen başka önemli unsur-

lar var mı?
Evet. İnsanlar belli bir hisse senedini almak için kendilerini çeke-
cek bir yeniliğe ihtiyaç duyarlar. Örneğin, Reebok'un ayakkabı-
ları çok modaydı. Compaq'ın taşınabilen mükemmel bir bilgisa-
yan vardı. Microsoft, yazılım alanında liderdi.
Bu yaklaşım birçok firmayı drşardabrrakmaz mı?
Evet. GenerarElectrics üzerine oynamak istemezsiniz, çünkti ge-

nelde çarpıcl veya yeni olan birşey yoktur. Nadiren istisnai du-
rumlar olur. Örneğin, son beş yıldır hiç sesleri solukları çıkmı-
yordu, ama şimdi birşeyler yapmaya çalışıyorlar.
7000 tane hisse senediyte ilgilendiğinizi düşünürsek, kriterle-

rinize uyan rakaının oldukça büyük olması gerekir.
Oıtalama olarak, gerekli kıiterlere uya4 sadece yetmiş kadar his-

se senedi çıkar, çünkü bütün şartlara uymak güçttir. Sonra bu ra-
kamr yaklaşık olarak yedi hisse senedine indiririm.
Bu elemeyi nasıl yapryorsunuz?
Büt{in özelliklere sahip olan ve çok iyi görünen bir taban modeli
olan hisse senetlerini seçerim. Aynca, hisse senedinin daha önce-
ki durumuna bakanm. Örneğin, hisse senedi daha önce kehdini
ikiye katladı mı? Aldığım hisse senetle.rni, bi.çoğu,U", .,
ma işlemini yap ya üçe k4tla-
YAni uzun zamandrr bir baz oluşturmuş olan kağtlardan zi-
yade, ikiye katlamış olan bir hisse senedini mi almayı tercih
ediyorsunuz?
Evet, çünkü bu barıa bazı srradrşı gelişmeler olduğunu gösterir ve

durum bu kadar,iyiyse, ikiye katlanması sadece bir başlangıç ola-
bilir. Hissse senedi tekrar ikiye katlanabilir. Özetlemek gerekir-
se, hem kazaıç hem de teknik açrdan, piyasada en güçlü olan his-
se senedini arryorum.
Hisse senedi seçerken çok katı bir yöntem kullanıyorsunuz.

Sonucunda kazanma/kaybetme orantnız yüksek oluyor mu?
Hayrr, sadece 50/50, çünkü zaraılılardan çabuk çıkıyorum. Aza-

mi zarar smlnm Va1'dir ve genelde bu seviyeden daha-çabgk çı-
zanı-
ffi3u işlemlerden elde ettiğim kirlar küçük kayıplan telafi
eder.
Bir hisse senedini genelde ne kadar elinizde tutuyorsunuz?
En çok kazandrran hisse senetlerini elimde vaklaşık altı ilA onikj

ay, o kadar güçlü olmayan hisse senetlerini yaklaşık üç av ve za- _
rar etmeme neden olan hisse senedini iki haftadan az bir sü
Aldığınız hisse senedi için bir hedef fiyat belirliyor musunuz?
Havır. Genelde. hisse senedi yükselip başka bir taban oEFırana

kadar beklivor. asağı kırınca da cıkıvorum.
Sadece piyasa emirlerinin kullanılması gerektiğini mi düşü-

nüyorsunuz?
Sadece ileri geri alım satım işlemlerinin yapıldığı durgun bir pi-
David Ryan 30I
yasada, limit emri verebilirsiniz. Ancak hisse senedinin büyük

bir atağa kalkacağını düşünüyorsanız - ve başlangıç olarak alma:
nızın tek nedeni buysa - küçük hesaplar yapmay]rı:Hemen o hi
ynl ourum
tın.
yrlrnda, piyasa emirlerden aldığım ders vardır,
^bir
-|g82
1S$'dan işlem gtlraı Textone hisse senediç;143l4g'ualmaya ça-
lışıyordum. Ertesi Enn f 12 puanlık bir srçrama old;ı,,rve bir ğün
önce 1S$'dan saün alabileceğim hisse senedini |6!'' $'dan al-
mak için kendimi ikna edemedim. Sonunda'hisse senedi 45$'a
firladı.
Trading tarzınızın bir unsuru da bir en vüksek ya

l aımaK.
once mu?
Bazı durumlarda evet. Fakat, ben paıa kazandrrma ihtimali en

yüksek olan hisse senedini almaya çalışıyorum. Bir kağıt, sıkış-
ma alanınrn diplerinden gelip de tepelerine yaklaştığında, bu te-
pelerde alım yapıp da aylardır zarardaoturan birçok kişi olacak-
tır. Bu kimselerin bir kısmı işten tapi çıktığı zaman mutlu olur ve
bu üst kısımda büyük bir direnç yaratlr.
Yini yeni en yükseklere ulaşan bir hisse senedinin önünde

artık büyük bir boşluk mu vHrdrr diyorsunuz?
Doğru, çünkü önünüzde olan kişilerden hiçbiri zarata uğrama-

mrştrr. Herkesin elde ettiği bir kAr vardır; herkes mutludur.
Bunun dezavantajı da, bir yanıltıcı kırrlmayla tekrar sıkışma

alanrna geri dönme durumlarrnda hep ters yakalanma tehli,
kesinin olmasr. Bunun önlemini nasrl alıyorsunuz?
Bunun işlem hacmiyle ilgisi vardr. Gün içinde işlem hacmi ikiye
katlanıyorsa ve hisse senedi yeni bir en yükseğe çıkıyorsa, bu si-
ze birçok kişinin hisse senediyle ilgilendiğini ve alım yaptığını
gösterir.
Demek ki işlem hacmi mantık yürütmenizi sağayarak, zor

durumda kalmanızı engelliyor.
Hisse senedi yeni en yükseklere çıktığı zamanişlem hacmi

sadece VolÜ'lu 1r artış yorsa, l ıyat rantnm_
aIım
yaparsınız yoksa konsolide olması ici mı_
siniz?
Yükselii yükselmez almayitercih ederim.
Yeni en yükseklerde aldrğrnu bir hisse senedi geri dönüp tek-

rar srkrşma alanına girerse, hangi noktada bir yarultıcı krnl-
ma oluştuğunu düşünürsünüz? Örneğin, 16 ile 20$ arasında
işlem gören bir hisse senedi olduğunu farzedin ve bu 21$'a
çıktığı zaman alryorsunuz. İl«l giin sonra hisse senedi tekrar
1,9$'a düşerse ne yaparsınız?
-
Tekrar tabaruna girerse, pozisyonun en az %o\\'sinden vazgeç-
mek gibi bir kuralım var.
Bu sıkışma alanrna geri giriş, o alanrn tepesinin sadece biraz

altında olsa bile bunu bir geri dönüş sayar mrsrnız yoksa bu
sonuca yarmak için bir asgari giriş seviyeniz var mı?
Yok, piyasa tekrar o sıkışma alanının üst çizgisinin altrna girmiş-

se, geri dönmüş demektir. Bazı durumlarda piyasa o çizgiye ka-
dar gelir ve aşağı krrmadan durur. O zaman pozisyonumda kalı-
rım. Fakat o çizgi2O$'da ise ve piyasa 1flaŞ;aqŞuerse, o zaman
pozis y onumu n en a2 y arrslnr s atmak isterim. ÇünEEm;GEdi
David Ryan 303
yükselmeye devam etmemiştir.

iren bir hisse o alanın dibine kadar
nekte olduğu gibi, fiyatı 21$ iken 1
şecektir. Bundan ır.
Teknik bir açıdan bakıldığında, tekrar srkrşma alanrna dö,

nen bir fiyat olumsuz bir gösterge midir?
Evet. Hisse senetleri satın aldĞınu tlk g de

ün k6.r elde etmeniz, yaptı-
Geçen elli gün içindeki ortalama işlem hacmi seviyelerine gö,

re, en bü hacminde hisse
qusunu_z?
Evet, bu tabloyu harekete geçmeye hazır hisse senetlerini belirle-

meme yardımcr olması için kullanıyorum.
Halihazırda seçtiğiniz hisse senetlerini doğrulamasr için mi

kullanryorsunuz?
Evet. Alacağımkağıtları seçmek için haftalık incelememi yaptık-

tan sonra, bazen seçtiğim kağıdın o
ma açısrndan alış sinyali olarak
İşlem hacminin bir işlem aracr olarak kullanrlmasınr biraz

açar mrsrnrz?
Yükselme s(
işlem hacminde
da genelde hisse
]
Yani konsolidasyon aşamasında işlem hacminin düşmesi iyi- i
dir. Çok yüksek işIem hacmi görmeye devam edersiniz, bir
tepe formasyonu oluştuğunu, yani daha büyük düşüşler bek-
lenmesi gerektiğini mi düşünürsünüz?
Evet, çünkü bu birçok kişinin hisse senedinden vazgeçtiğini gös-

terir. Hisse senedinde bir formasyon kırılması olduğu zaman is-
lem hacminde bir artış, konsolide olduğu zamaflda bir azalma ol-
_.#
ıfi-as-ere
UU0
Işlem hacmiyle ilgili olarak önemli gördüğünüz başka sinyal-
ler var mı?
Bir piyasa veya hisse senedi eğer dip yapıyorsa işlem hacminin
artması ve daha fazla düşüş olmaması gerekir. Örneğin, Dow
2,200'den Z,l00'e düşerse ve ertesi gün 2,085'den işlem görüp,
ardından artan bir işlem hacmiyle daha yüksekten kapanrrsa, bu
bir destek olduğunu gösterir. Birçok alıcınrn devreye gireceğinin
de belirtisidir.
Hisse senedi seçerken izlediğiniz yolun tanımı, temelde

O'Neil'rn CIYDÖKP yönteminin aynrsı. (Tanım için O'Neil
ile ilgili krsma bakın.) Bu yönteme kendinizden birşeyler kat_
tınız mr?
Evet, çok iyi öğrendiğim birşey var. En çok kazandıran kağıtla-

rın çoğunun F/K oranı 30'un altında oluyor. O'Neil, F/K oranını-
na önem vermiyor. Bence önemlidir, daha düşük F/K oranına sa-
hip hisse senetlerinde başarı oranı daha yüksektir.
Sanrrım çok düşük F/I( oranlan değii.
Daha düşük F/k oranına sahip olan hisse senetlerinden bahsetti-

ğim zaman bu hisse senetlerinin F/K oranrnın bulunduğu aralık
ya S&P5OOün F/K oranına denktir ya da iki katından fazladır.
David Ryan 305
Öyleyse S&PSOO onbeş kat gelir sağlarsa, almanız gereken hisse

senetlerinin F/K oranı l5 ile 30 arasrnda olmalıdır. S&P500 F/K
oranı seviyesinin iki katına çıktığı durumlan hayli aştığınız tak-
dirde, zamanlamanızın çok daha iyi yapılması gerekir. Daha yük-
sek F/K oranlna sahip hisse senetlerinde hata yapma ihtimali
yüksektir.
Bu sebepten dolayı yüksek F/tr( oranrna sahip olan hisse se-

netlerini tutmuyor musunuz?
Evet, çoğu zarnafl. . En k6rlı durum, kuvvetli bir kazanç trendiyle

birlikte, piyasanın geneliyle aynı seviyede bir F/K oranı olan ka-
ğıdı bulduğunuz zaman olur.
Yüksek F/i( oranına sahip olan hisse senetlerinden sakrnırsa-

nrz, örneğn son zamanlardaki biyo-tıp grubu kağıtlarındaki
gibi bir hareketi yakalamanız engellenmez mi?
Bu biraz faıklı birşey, çünkü grubun ttimü yüksek F/K oranlann-

da işlem görüyordu.
Bu yeni bir endüstri için bir istisnanrn olduğu anlamına mr

gelir?
Evet, tamamıyla bu kurallara bağlı kalarak katı olmamahsınız,
1960 ve 7O'lerle karşılaştınldığnda, 1980'lerdeki temel piya-

sa davranış şekli kendini korumuş mudur?
Evet, aynı <lzellikteki hisse senetle i zamaı zaman işe y aramı ştır.
Aslında değişiklik olmamrştır bile. 1960 yılında en çok kazandı-
ran hisse senetleriyle l980'in en iyi kağıtlannı karşılaştırdığınız-
da hpatıp aynı özelliklere sahip olduklarını göreceksiniz.
306 Borsa SihirbazLarı
Açığa satış konu§unda herhangi bir görüşünüz var mı?
Bu konuda dahafazlazaman ve tecrübeye ihtiyacım var. Bunun-

la birlikte, böyle birşey yapmaya karar verdiğiniz zaman, bahse-
dilen bütün özelliklere bakmanız gerekir. Başanlı büyüme kayıt-
lan yerine, beş yıllık yetersiz büyüme kayıtlannı ve düşüş göste-
ren son altı aylık kazanç|nı inceleyin. Hisse senedinin göreceli
gücünü kaybetmesi, yukan trendİni kırması ve veni en düşiiklet
göstermesi
Uzun bir ayı piyasasına girildiği zaman açığa satış yapmanın

iyi performansı etkileyen en kritik unsur olduğunu mu düşü,
nüyorsunuz?
Evet, bunun yaran olabilir. Fakat, Bill O'Neil'a göre kısa pozis-
yon almak, hisse senedi satın almaktan üç kat daha zordur. Bill
daha önceki dokuz ayı piyasasının sadece ikisinde, önemli mik-
tarda para kazandığını söylemektedir. Ona göre bir ayı piyasasın-
da yapılac* en iyi şey, piyasad ır.
Çok geç olmadan piyasanın ayı piyasası olduğunu nasrl an-

larsınız?
Bireysel hisse senetlerinin ne kadar başarılı olduğuna bakarak.

Piyasada fiyatlann yüksek olduğu bir dönemde, l![!g**un-
da olan kağıtlar kaybetmeye başlarsa, bu bir ayı pi
Başka neleri ayı piyasasının belirtisi olarak görüyorsunuz?
Dow ile günlük artanlar/düşenler çizgisi arasındaki uyuşmazlık-

lar (New York Hisse Senedi Borsasında günlük olarak düşüş
gösteren hisse senetlerinin sayısıyla, yükselme gösteren hisse se-
netlerinin sayısı araslndaki kümülatif net fark grafiği). Artanlar/
düşenler çizgisi, Dow'dan önce tepe yapma eğilimindedir.
David Ryan 307
Bu, 1987'de yaşandı mı ?
Hisse senedi piyasası Ağustos ayında zirveye çıkmadan örya__

1 987 yılının ilk
_
çeyreğinde artanlar/düşenler çizgisi tepe yapmıştı.
Bundan dolayı mı bir tepe noktası arayışı içindeydiniz?
Bu aşamaha değil, çünkü bireysel hisse senetlerinin çoğu o za-

manlar oldukça başarılıydı. Piyasanın gerçekten tepe yaptığına
dair en büyük ipucu, Dow'un 2,746'dan geri dönüp düşük hacim- \
le zayıf bir yükselme yapmasının ardından bir 90 puan daha kay-
betmesiydi. Bu aşamada, piyasadan çıkmak gerektiğine karar
verdim.
Yükselmedeki işlem hacminin düşük olması yüzünden mi?
Evet. Aynı zamandadabu yü

di eslik etmisti:
de eriştiği seviyeye varamamıştr. Ayrıca, Ağustos sonunda, son
-j-.-.-ı
Çyıli-n ilk faiz yükseltilişi yapılmıştı. Sanınm piyasaya asıl han-
çeri saplayan bu olmuştur.
O zaman daha pek tecrübeniz yoktu. Hemen hemen her yıl,

uzun bir süre tradinğ alanında başarılı olacağnrza dair gü-
ven duyuyor musunuz?
Evet, çünkü devamı yıllar boyu gelecek bir başarı için bir dizi il-
ke oluşturdum ve öğrenmekten asla vazgeçmedim.
Bir trader olarak, gittikçe daha iyiye gittiğinizi düşünüyor

musunuz?
Evet. Yaptığınız her işlemden birşeyler öğrenmeye çalışrrsanrz,

zaman içinde ancak daha iyi olabilirsiniz.
Sıradan bir hisse senedi yatrnmcrsrna oranla sahip olduğu-

nuz büyük başarıyr neye borçIusunuz?
Sevdiğim ve büyük bir hayranlık duyduğum işi yapıyorum. Se-

kizveyadokuz saati işte geçirdikten sonra eve gidiyorum ve ora-
da da borsa üzerine kafa yoruyorum. Grafiklerim, Cumartesi gü-
nü elime geçer ve Pazar günü üç dört saatimi bunları incelemek
için ayırırım. Bence, yaptığınız işi severseniz çok daha başanlı
olursunuz.
Ama çoğu yatırımcı boş zamanlarrnr borsayr incelemekle ge-

çirmesine rağmen, ya vasat sonuçlar alryor ya da kaybedi,
yor. l
Bence bunun nedeni, hisse senedi seçme konusunda disiplinli bir
sistem kullanmamalandır. Bir makale okuyorlar, ondan sonra da
"Bu iyi bir hisse senedine benziyor, alalım bari" diyorlar yahut
Piyasaya yeni giren trader'lara ne gibi öiıerilerde bulunur.-

dunuz?
Herkese vereceğim en önemli tavsiye şu olur: Hatalarrnızdan

ders alın. Başanlı bir trader olmanın tek yolu bgğlı,7
Söylemek istediğiniz başka birşey var mr?
Piyasadaki en müthiş şey, bir sonraki büyük kArın peşine düşme -

büyük çıkışlar yapacak hisse senedine ait özellikleri bulmaya ça-
lışma eğlencesidir. Bu duygu, sadece 500 tane hisseyle işlem
yaptığım dönemden hiç de farklı değil. Büyük başanlar kazana-
cak bir hisse senedini bulduğunuzda, yine aynı tatmin duygusu-
nu yaşarslnz.
Bundan sanki bir oyunmuş glİl nalıseaiyorsunuz?

David Ryan 309
Evet. Bu benim için çok büyük bir hazine avr. Buralarda bir yer-
de çok büyük kArlar elde edilecek (haftalık grafik kitapçığını
göstererek), onu bulmaya çahşıyorum.
Hisse senetlerinden nasrl para kazanı|acağı konusundaki beylik

görüş, şu yan alaycı özetle aktarılabilir: uc
David Rvan bu fikre . oıiun felsefes
lenebilir: Yüksek fiyattan al ve [a sat. Aslında,

Ryan ğeııelde 10$Uan sat1 hiçbir hisse senedini
almaz-
Temelde Ryan'rn başarısı, belli bir yönteminin bulunmasr ve
büyük bir disiplinle buna uymasından kaynaklanır. Ryan'ın da
açıkça belirttiği gibi, bir trading yönteminin büyük başarılar ka-
zandrrması için orjinal olmasrna gerek yoktur. Ryan, bildiği bir-
çok şeyi William O'Neil'ın yazılanndan v€ öğrettiği şeylerden
kapmıştır. Sıkı ve yoğun bir çalışma sayesinde, O'Neil'rn trading
felsefesini çok etkili bir şekilde uygulayabilrniştir.
Trader'lar kendi koydukları kurallara uymadıkları taktirde,
kesinlikle kaybederler. Ryan da bu konuda bir istisna değildir.
1983'lerin ortalarından 1984'lerin ortalanna kadar çok kötti bir
peıformans göstermiştir. Sürekli olarak erı
aşırı şişmiş (bir önceki üzerinde
ın - ihlal ederek bir önceki
. 1983-1984 yılında yaşadığı dene-
ni oldukça etkilemiş ve aynr hatayı bir daha yapma-
mrştır.
Ryan'ın trader olarak yaptığı en iyi şey, kendine bir günlük
tutmak olmuştur. Ne zaman bir hisse senedi alsa, bunun nedenini
açıklamalarla grafiğin üzerine not olarak düşer yahut likidasyona
başvurduğu veya mevcut pozisyonunu büyüttüğü zaman, son du-
rumu yeni grafiğe yansıtır. Ryan bu yaklaşım sayesinde, kazan-
dıran lıisse senetlerinin temel özelliklerini zihninde sağlam bir
zemine oturtmuştur. Belki de daha önemlisi, geçrnişte yaptığl
trading hatalarını gözden geçirerek bir daha yapmamasldf.

William O'Neil gibi Ryan'ın da temel yaklaşımı değer ve güç
satın almak üzerine kunıludur. Kendisi ayrıca, portföyünde çeşit-
liliğe yönelmek yerine, en çok kazandıran hisse senetleri üzerin-
de yoğunlaşmrştrr. Birçok trader'ın işine yarayacağını düşündü-
ğüm, Ryan'ın önemli gözlemlerinden birine göre, en iyi trader'lar
genelde baştan beri kazanan trader'lardr. Kaybedeceklerinianla-
dıkları bir işlemden hemen ler. Bır ıi-Ieffi
cağı ri§k--i 7o7'|i
bir biçimde u lanan
Marty Schwartz
ŞampiyonTrader
Röportajı, trading saatleri içerisinde Marty Schwartz'ın ofisinde

gerçekleştirdim. İşlem yapma konusunda çok inatçı ve istekli ol-
duğunu gördüm. Bu istek ise nadiren öfkeye dönüşüyordu. As-
lında, Schwartz öfkenin trading yaparken işe yarayan bir özellik
olduğunu kabul ediyordu. Kendini asla piyasanın gidişine kaptır-
mayan Schwartz, borsayı bir arena ve diğer trader'lan da rakiple-
ri olarak görmektedir.
Aynca Schwartz'rn günlük iş temposuna verdiği öneme hay-
ran kaldım. Görüşmeye gittiğim zamafl piyasa ana|izini yapıyor-
du ve röportaj sırasında hesaplamalarını yapmaya devam etti. O
akşam üzeri yanından ayrılırken ana|izi hdlA bitmemişti. Çok
yorgun görünmesine rağmen, eminim işini bitirmeden çıkma-
mıştır. Schwartz dokuz yıl boyunca, aynı istekle günlük çalışma
temposuna uymuştur.
Schwartz başarılı bir profesyonel trader olmadan önce, on yrl
kadar bir süreyi zarar etmekle geçirmiştir. İşe başladığı ilk yıllar-
da, iyi parakazanan - kendi ifadesine göre piyasadaki kayıplar-
dan dolayı daima parasrz dolaşan - bir menkul kıymetler analis-
tiydi. Sonunda trading yapma yöntemini değiştirerek, inanrlmaz
bir biçimde, sürekli kaybeden taraf olmaktan çıkıp kazanan taraf
olmayr başardı. Schwartz, l979 yılında, tamamıyla bir trader ola-
rak çalışmaya başladıktan sonra, her yıl büyük kdrlar elde etmek-
le kalmadı. Aynı zamanda ay sonundan ay sonuna dayalı bazda,
3l2 Borsa Sihirbaz.ları 1
özsermayesinin Vo3inden fazlasını kaybetmeyerek büyük iş ba-

şardı.
Schwartz, çalışmalarını evindeki bürodan bağımsız olarak yü-
rütmektedir. Yanında çalışanı olmadığı için gurur duymaktadır.
Bu tip katı yönleri olan trader'lar tanınmaktan hoşlanmaz|ar. An-
cak nasıl olduysa Schwartz, Stanford Üniversitesi profesörlerin-
den Norm Zadeh tarafindan düzenlenen A.B.D. Trading şampi-
yonları yarışmasma girmiştir ve burada aldığı derece ile adını du-
yurmuştur. Bu yarışmalarda müthiş bİr başan göstermİştİr. Gİr-
diği dört aylık on tane trading şampiyonasının dokuzunda, ka-
zandığı para (başlangıç olarak 400,000$) bütün diğer yanşmacı-
lann kazandığı paranın toplamından fazladır. Bu dokuz yanşma-
da elde ettiği ortalamakdr Vo 210'dur, yıllık değil! (Geriye kalan
bir tane dört aylık yanşmada ise olayı tapi kapatmıştır.) Bir kere
girdiği bir yıllık yanşmada ise Vo78l'lik bir k6r elde etmiştir.
Schwartz bu yanşmalara girerek kendine göre büttin dünyaya en
iyi trader oduğunu kanıtlamaktadır. Olaya rist</ödül açısından
bakıldığında haklı olabilir.
Hikayenizi başından itibaren anlatmaya başlar mısrnrz?
Ne kadar başından anlatmamı istersiniz?
Nereden başlamayı uygun görürseniz.
Açık konuşmak gerekirse, çocukluğuma dönmek |azım. Kanepe-

ye uzanmam gerekiyor mu? Çocukluğum New Haven'da geçti.
Orta halli bir ailem vardı. Çok çalışkan bir çocuktum. Yedi sekiz
yaşlarındayken, elime bir kürek ahp dışan çıkardım ve patlak ve-
ren bir kar firtınasından sonra 10$ kazanarak eve dönerdim.
Şimdi bile günde oniki saat çalışıyorum. Birşeyler yapmadı-
ğım zaman kendimi huzursuz hissediyorum; bu sebepten dolayı
siz otururken ben birşeylerle uğraşıyorum. Birçok matematiksel
Marty Schwartz 313
oran ve osilatörle ilgili hesaplar yapıyorum ve kendi grafiklerimi

hazırlıyorum, Rekabet ettiğim bir kimse karşısında her zamaı
hazırlıtlı olmak isterim. Bu hazırlığı da her gece işim üzerinde
yapanm.
'
çalışarak
Ğ"ç"nrİman içinde, eğitimin elimdeki en büyük koz olduğu-
nu anladım ve bunda ailemin de büyük etkisi vardı. Çok çalışkan
bir öğrenci olduğum için lisede şeref listesine girmiştim,
A-mherst Üniversitesi,ne kabul edilmem benim için büyük
bir
deneyim oldu. İlk defa okula gittiğimde barıa söylenen şuydu:
"Etr;flna bakıp sınıfın yansrnln diğer yarısına göre çok başarılı
olacağını ve diger yarrslnrn ise başarısız olacağının farkına var_
maııĞ.,, Kendim de dahil olmak izere,öğrenci kaydına gelenle_
rin çoğu,lisedeyken en başanlı kesim o|anVol'iniçindeydi, Böy-
ı""" ıı[ olarak, her konuda çok başarılı olamayacağımı farkettim.
Hayatımdailkkezmücadeleetmemgerekiyordu.Hattaözel
kalküİdersleri almam gerekti, çünkü olayın özünü anlayamryor-
dum. Ancak bunu başardrğım zaman, beynimde bir şimşek çaktı,
ve
bu muhteşem bir tüioyu but*ut gibi birşeydi. Öğrenmenin
sıkı çalışmanın zevkine orada vardrm, Daha önce çalışmak, bir
ise öğrenmenin başlı başına
şeye"ulaşmak için bir araçtl, şimdi
üii zevk o1duğuııu anladım. Amherst,in bende bıraktığı izler ger_
çekten derindir'
1967 yılında mezun olduktan sonra, columbia Business
School'a kabul edildim. O sırada hükümet, master yapanlar
için
askerliğin ertelenmesi uygulamasını kaldırdı. columbia,dan
hoş_
nut değldim ve vietnam,daki savaş da beni ilgilendirmiyoldu

Bundaİ dolayı, subay eğitimi veren A,B,D, Komando Birliği
ye-
dekünitesine girdim.
Komandosi'ıigin"girmeniziçinbirazaklınızdanzorunuzol-
ke-
ması gerekir, çtlnkü çok garip bir yapısı vardır, Önce sizi bir
nara ierler, sonra da kendi kalıplarına uyacak şekilde biçim ve_
rirler, Yine de bu bürokrasiye karşı büyük bir saygı duydum,

aynl eğitim yöntemini
Çünkü Komando Birliği tarihi boyunca
uygulayarak tutarlı olmuştur. Teğmen olduğunuz zaman kırkaltı
kişinin can güvenliği sizin kontrolünüzde oluyor; bunun üstesin-

den gelecek beceriye sahip olmalısınrz. Üzerinizde
çok fazla bas-
kı bulunuyor.
o zamanlar Quantico'da subay adayları yetiştiren okuldaki
tek yedek bendim. Vietnam'a 199 kişi gitti ve ben eve döndüm.
zaten okula girerken de pazar|ığırnı bu
şekilde yapmrştım. Ara-
lanndaki tek yahudi bendim ve yahudiler hakkinJa
çot iyi ş"y-
ler düşünmüyorlardı. Bir seferinde müfreze yahudilerin
çavuşu
yıldız işaretini kalemle alnrma çizdi. İçimden onu öldürmek gel-
di ama bunun tarihi önemini bilmediğini düşündüm. Beni yıkibi-
leceği bir nokta anyordu. En zoru ise, o kalemin izlerini alnım-
dan çıkarmak oldu. Herneyse, sebat ettim ve bu dönemin üstesin-
den gelmeyi başardım. Bunun önemli bir başarı olduğunu düşü-
nüyorum. Zaman geçtikçe bu duygu güçleniyor ve yaşadığınız
deneyimin verdiği acıyr unutuyorsunuz.
Deniz kuvvetlerinde aldığım katı eğitim, beklentilerimin
çok
dışındaki ortamlarda da başanlı olabileceğim konusunda tenol-
me güven duymamı sağladı. Amherst'in beynimi güçlendirmesi
gibi komando Birliği de bedenimi güçlendirdi. gu ik deneyim
sayesinde, yeterli çalışma ve eğitim ortamr olduğu sürece, başa-
ramayacağım hiçbir şey olmadığını anladım. Ancak bunlann
uy-
gulamada hemen işe yaradığını söyleyemem.
Komando Birliği'nden aynldıktan sonra Columbia'ya dön-
düm. İşletme master'ımı tamamlayana kadar bazı sıkıci işlerde
çalıştım. İlk doğru dürüst işim, I(uhn Loeb'de menkul kıymetler
analistliğiydi. sağlık ve perakende konusunda uzmanlaımıştım
ve orada iki sene çalıştım. sonra, wall street'de gelirini ytıtseıt-
menin en iyi yolunun iş değiştirmek olduğunu farkettim.
Çalıştı-
ğınız firma asla sizi işe almak isteyen firma kadar p uruu"ril"r.
1972'deXYZ'ye girmek için işten ayrıldım. Brn* birtakım
özel nedenleri vardı (yakında anlaşılacak). Bu, hayatımdaki ve
kariyerimdeki en zor dönemlerden biriydi. xyz'de 10 kişilik üç
grup halinde çalışan 30 tane analist vardı.
Çünkü direktrlİ çalış-
mak istemiyordu ve her grubun başında unuiirtı".in
çaırşmaiarrn,
denetleyecek kıdemli bir analist vardı.
Şirketın poıitltası gereği,
Marty Schwartz 3I5
yazflanaraştfTna raporlan, diğer grup analistleri tarafindan oku_

nur ve eleştirilirdi.
yo-
Hastane işletmesi hisse senetlerinde fiyatların düşeceği
lunda bir rapor hazırladrm ve bu sanayinin sonuçta kamu hizmet-
leri oranında kAr etmesi gerektiğinden bahsettim. Normal uygu_
lamanrn dışında, kafayı çeken analistlerden biri kaliforniya,dan
uçakla gelirken bir müşteriye benim raporumdan bahsetmiş ve
hatta daha sonra raporun bir kopyasınl ona gÖndermiş, Hangi
haklaböylebirşeyyaptıaıılayabilmişdeğilim.Müşteriolumsuz
bir raporun yayırüa-nacağına dair söylentileri yaymaya başladığı
için hisse senetleri düşüş göstermeye başladı,
Bu benim için çokacı bir deneyim oldu, New York Hisse Se-
nedi Borsası'na altr saat sürecek bir duruşmada tanıklık yaptım,
prezante ederiz ancak çı_
şirketin danışmanr bana, "seni tekrar
karlarımrza ters düştüğü zaman sana haber veririz" dedi,
O srrada neler olduğunu anlamış mrydrnız?
Hayır anlamamlştrm fakat doğruyu söylersem herşeyin yoluna

gireceğini düşünüyordum (öyle de yaptım), Tamamıyla temize
anlamrştı. Sonunda ilaç analist_
ğ**rş."t *; boisa neler olduğunu
ieri herşeyi itiraf etti, çünkü borsa görevlilerinden biri, parçaları
biraraya getirip olayı çözdü. Bu benim için çok kötti bir dene-
-kendimi. kapısını çekip
yimdi've çok kötti his sediyordum. ofisin
İçimdeki büttin isteği, hırsı ve başarma az_
çıttım ve işi braktım.
mini kaybetmiştim.
O srralar neler yaptyordunuz?
HAl6 raporlar yazıyordum ama keyfim hiç yerinde değldi, Çok

olumsu) bir deneyim yaşamlştım, 1973 yılının başlarıydı ve pi-
yasa performanslnın'en üst noktaya çıkacağını hissetmeye başla-
hım. Teknik ana|iz|e ilgilenmeye başladım. o aralar aylar önce_
sinde artanlar/düşenler çizgisi tepe yapmlştı, Kapsadığım piyasa
ve hisse senetlerinde düşme olacağını hissettim. olumlu raporlar
yazma isteğimi kaybettim. o günlerde F/k oranı kırk veya elli
olan büyüme hisse senetlerini kapsıyordum. Bunlann hepsi
çok
saçmaydı!
Olumsuz raporlar yazma cesaretiniz yok muydu? Ayrıca o

sızdrrrlan olumsuz rapora ne oldu?
O zamanlar Wall Street'de hiç kimse olumsuz raporlar yazmlyor-

du. Hastane işletmesi grubu üzerine yazdığım olumsuz raporu ta-
mamlamama izin verdiler, ancak bunu yayınlamayaniyetleri ol-
duğunu asla düşünmedim.
Daha sonra ne oldu?
Bu ayı piyasasında işimden oldum ve dört ay boyunca işsiz kal-

dım. Bu benim için çok ilginç bir dönem oldu,
çünkü belli sıkın-
tılar çekerek çok şey öğrendim. O zarnanlar 20,00O$'ım vardı ve
bu o dönem için oldukça iyi bir paraydı. Bu parayla işlem yapa-
caktım. Emtia trading'inde kullanılmak üzere bilgisuyu. p.og-
ramları geliştiren bir çılgınla tanıştım. Bu kişi, bugün lıernanği
bir bilgisayarda çalıştırabileceğiniz programlan kullanmak için o
günlerde canavar bir makinayı kiralıyordu. Farklı hareketli orta-
lamalar gibi şeyleri deniyordu. Paramrn bir kısmıyla, ortak bir
yatmm yaptım ve zafer hayallerimle birlikte paramın
çoğunu da
kaybettim.
" Elimdeki sermayeyi kaybettikten sonra tekrar çalışmaya ka-
rar verdim. Ancak beni bekleyen bir süpriz vardr. Tamamıyla dü-
rüst ve iyi niyetli olmama rağmen mimlenmiştim. ''O raporu ya-
zan kişi siz değil misiniz?" gibi sorularla karşılaşıyordum. Tama-
mıyla suçsuz olmam ve aklanmam hiçbir şeyi değiştirmiyordu.
Suçunuz olmasa da insanlar bu tip şeylere olumlu bakmıyorlardı.
Arkadaşlarımdan biri bana, perakendeci bir şiıtet olmasına

rağmen, orada çalışan bir grup ıınalistin bir süre sonra yrldızının
parladığı Edward & Hanly'de iş buldu. Burada
şirketin yönetici
Marty Schwartz 317
müthiş
ortaklanndan biri olan Bob Zoellner ile tanlştlm. Zoellner
işletme kısmında para kaybeder-
bir trader'dı . |g74 yılında, işin
zor durumdan
lerken, açığa hisse senedi saİarak tek başına şirketi
turtarmayİ başarmış ve şirketin sermaye hesabını büyütmüştii,
başarı elde
I9'16'dakendi hedge fonunu kurdu ve çok büyük bir
etti.
Menkul kıymetler analisti olarak burnum daima iyi koku
al-
yemeklerine çık-
mlşt[ ve bu özelliğim işe yaramlştf, Asla.öğle
*uyur, fakat daha sonra düzenli olarak öğle yemeklerine çıkma-
hemen baş-
ya taşlayan araştırma bölümü başkanını farkedince,
güzünde
ta Uiİiş İçin görüşmeler yapmaya başladım, 1975 şirket
iflas ettiğİnde, Loeb Rhoades'de işim hazırdı
|97 6; dakarımla tanıştım. Kendisi beni derinden
etkilemiştir.
onunsayesindehayatın-birprovadançokfarklıbirşeyolduğunu;
;;"r, gerçek olduğunu ve hayatımı mahvettiğimi parasız farkettim.
ge-
Ptlzenll o]arak iyi bir gelirim olmasrna rağmen, hala
ziyordum, çünkü sürekli olarak piyasada para kaybediyordum, _
1 97 8Martı,nda evlendik. o
zamana kadaı E.F.Hutton,da çalı_
gittikçe güçleşti,
şıyordum. Evlenince iş seyahatlerine çıkmam
Vİ.-it"ş yaşındayken, tlltenin farklı şehirlerine dağılmış arka-
ama otuzlu yaşlara
Juşıu"roig6*"t
-size çok heyecan verici olabilir
ancak bitkinlik veriyor. iş seyüatlerine gitmem
g"iin." bu
kanmın beni zorla gönderdiğini söyleyebilirim.
" B, Jeyahatlerde portföy yöneticileriyle görüşür ve takip etti-
lerektiğinde,
ğinizhissesenetleriyleilgiligörüşleriniziyansrtrrsrnız,böylece
gezisin-
3rlu, au şirketinize komisyon işleri verirler, Bu tip bir iş
akşam yeme-
de Housİon'da beş tane randevunuz olabilir, oradan
ve_sonra da ertesi gün kah-
ei içi, San Antonio'ya uçabilirsiniz yaşanan
iuıti lçi, Dallas,ta olmaniz gerekebilir. bu yoğunluğa il_
let oluyordum.
niİailem olsun istiyordum ama maddi açıdan bunun üstesin-
den gelebileceğime inanmryordum, Evlenmemek için
direnmiş-
, tim, başarısız olmaktan korkuyordum, Ancak bunların
İtlrttl
kendikuruntum olup olmadığını merak ediyordum. İnsanlar
ba_
şansızlıklanylanasılmücadeleetmelerigerektiğinibiliyormuş
gibi görünüyorlar. Çünkii büyük bir ihtimalle bu başansızlığı

kendileri hazırlıyorlar. Bu adeta insanın kendi kendine nraug-u
ve düştüğü bir tuzaktı.
1978'lerin ortalannda, sekiz yıllık bir menkul kıymetler ana-
listiydim ve bu artık dayanılmaz bir hale gelmişti. Farklı birşey-
ler yapmam gerekiyordu. Hep kendim için
çalışmak; müşterİl;
den ve birilerine cevap vermekten kurtulmak istemişimdir. Bu
benim en büyük hedefim olmuştur. yıllardır "Başan için kesilip
biçilmeme rağmen, neden başanlı olamryorum.'' diye kara kara
düşünüyordum. Artık başannın zamanıgelmişti.
Bir aracı kurum size iş teklifinde bulunduğu zaman herşeyi
vadeder, ancak işe girdiğiniz zaman aynr cömert tavn sürdür-
mez. Hutton tarafindan pohpohlandrğım zaman ofisime bir ekran
konmasını istemiştim. Ekranı olan tek menkul krymetler analisti
bendim. Hutton'da geçirdiğim son yıl boyunca ofisimin kaprsrnr
kapathm. Böylece piyasalan izleyebiliyordum. Günde birkaç ke-
re arkadaşım Bob Zoellner ile telefonda görüşüyordu- ," ondu,
piyasa hareketinin nasıl analiz edileceğini öğreniyordum. Örne-
ğin, piyasaya iyi haberler ulaştığında düşüş görülüyorsa, bu piya-
sanın çok zayıf durumda olduğunu; kötü haberler ulaştığında
yükselme görülüyorsa, bu da piyasanın iyi durumda oldğunu
gösterir.
Bu yıl içerisinde, denemek amacıyla birçok farklı bültene
abone oldum. Kendimi sentez yapan biri olaıak görüyordum. Ye-
ni bir yöntem yaratmaya gerek görmeden, birkaç farklı yöntemi
ele alıp bunlara kendi yaklaşımıma göre bir
şekil veriyorJum.
Nantucket'ta yaşayan Terry Laundry adında biriyle taruştrm.
_
Bu kişinin sihirli T Tahmini adrnda farklı bir yakiaşım vardı.
Laundry güçlü bir matematik geçmişine sahip, MIT mezunu bir
mühendisti. Bu bana çok cazip gelmişti. onun temel kuramına
göre piyasa inişinde harcadığı zamanınaynrsmı
çıkışa geçtiğiza-
marı da harcıyordu.
Benim deneyimime göre piyasanrn inişe geçmesi

çıkışa göre
çok daha azzamanalıyor. Bu o kurama ters düşmtlyor mul
Martlı Schwart7, 3l9
Piyasada düşmeden önce görülen hareket tevzi bir gelişme olabi-
lir. Ben bunlara M-tepeleri diyorum. Zaman unsurunu ölçmek
için kullandığınız nokta yüksek olan fiyat değil, yüksek olan fi-
yattan önce gelen osilatör en yükseğidir. İşin püf noktası budur.
Bu kuramrn öğrendiğim farkh özellikleri vardı ve bunlar bana
gerçekten yardımcı oldu.
Laudry'nin kitabrnrn adı neydi?
Kitap falan yok. Sadece kuramını farklı bültenleri aracıhğıyla di

le getirdi. Aynca bazı küçük broşürler bastırdı. Aslında yaptıkla-
nbiraz komikti. Bir Barrons makalesinde ondan bahsetmemden
sonra, broşürleri için birçok talep aldı. Biraz eksantrik bir insan-
dı. Talep karşısında elinde fazla broşür olmadığını söylüyordu.
Oysa yeterli sayıda broşür bastınp büyük paralar kazanması ge-
rekirdi.
Piyasanın düşük riskli bir giriş noktasında olduğu zamanlarr
belirlemek için kullandığım bir takım göstergeler geliştirdim.
Matematiksel ihtimalleri belirleme üzerinde odaklandım. Nadi-
ren de olsa piyasanın iki yerine üç standart sapma gösterdiği du-
rumlar bulunsa bile, hareketin Vo9\'nin iki standart sapmada dur-
ması ihtimaline dayanarak, haftanrn herhangi bir gününde bu
bahse girerim. Yanıldığım taktirde de, risk kontrolünü kullanırım
ve X miktarda $ kaybetmemiş olurum. En önemli unsur budur.
Herneyse, borsayla ilgili tüm bültenlere abone oldum, belli
bir yöntem geliştirdim ve çılgınlar gibi işlem yaptım. 1979'lann
ortalannda 5,000$'ım vardr ve sadece iki yıl içerisinde bunu
140,000$'a çıkardım.
Ne zaman zarar etmekten kurtulup kfir etmeye başladınız?
Egomun ihtiyaçlanyla puıra kazanmayı birbirinden ayn tutabildi-

ğim zaman. Yanlış yapabileceğimi kabul ettiğim zaman. Hata
yaptığımı kabul etmeden önce para kaybettiğim zaman daha çok
üzülüyordum. Olaylan da görmek istediğim gibi görüyordum ve
rsrarcl davranıyordum. Kazanmaya başladığım zaman ise, ''Bunu
başardım, ama hatalıysam vazgeçip bir sonraki işlemi düşün-
mem gerek. Çünkti bu durumdan kurtulup para kazanmak istiyo-
rum." diyordum. Her zarrian g§zelkazançların seni beklediği dü-
şüncesiyle yaşarsan, uğradığın zarar|ar|a başetmen de o kadar
güç olmayacaktır. Ne olmuş yani, en fazlahatayapanm!
Tamamıyla temel analizden teknik anaiize mi geçtiniz?
Kesinlikle. "Asla zeı]gin_o1an_lıir teknik analizci gömredlim '' 611-

ygnlgre hep gülmüşümdür. Bunun kadar saçma ve küstahça bir
şey daha duymadrm. Ben dokuz vıl bovunca, temel analiz k,llnp-
Or -.
sanrrrm bir analist olarak hAiA temel analiz kullanıyorsunuz.
Evet, maaşrmı haketmek için. Kanm bana şöyle söylüyor: ''Ken-

di kendine birşeyler yap. Otuzdört yaşındasın ve her zaman ken-
din için çalışmak istedin. Başına gelecek en kötti
şey ne olur? En
başa dönersin."
Kendimi her zaman cesur, güçlü ve kararlı bulmuşumdur. Fa-
kat iş bir girişimi yapmaya gelince o zaman
çok korkuyorum.
140,000 $'ım vardr, bunun 30,000$'ı vergi işleri için gerekliydi
ve92,500 $'ı Amerikan Hisse Senedi Borsası üyeliğinin ueaeini
ödemek için kullanılmışh. Böylece, maiket maker (piyasa yapı-
cı) olarak çalışmak üzere borsa salonuna gittiğimde, bana kalan
para 20,000 $'dı. Yakın akrabalanmdarı 50,000 $ borç aldım ve
bu şekilde çalışma serTnayem 70,000 $'a
çıktı.
İşe, ilk iki günde kaybederek bir başlangıç yaptım. Mesa Pet-
rol opsiyonları işine girdim. Çünkü kendisine derin bir saygı
duyduğum Zoellner bunların fiyatının gerçek değerinin
çok al-
tında olduğunu düşünüyordu. İkinci gün kendisini telefonla bor-
sa salonundan aradım, "Yanrlmadrğrna emin misin?'' dedim. On
opsiyon kadar almrştım. 1,800S zaratda ve çok zor durumday-
Marty Schwartz 32l
dım. Şoka girmiştim, akrabalarımdan aldığım parayı serTnaye-
min bir parçası olarak görmediğim için kendime gtıre zaten oila
zaıardaydım. Üçüncü gün ise Mesa opsiyonları yİkselmeye baş-
ladı ve bir düa asla dönüp geriye bakmadım.
İık ocırt aydan sonra 100,0OO$ kazanmıştım. Bir sonraki yıl
ise 600,000$ kazandım. l98l yılından sonra kazandığım rakam
yedi haneden az değildi. 1979 yı|ındabir arkadaşımu
İoyı" a"oi-
ğimi hatırlıyorum: "Hiç kimsenin opsiyon işlemi yaparak bir ay
içinde 40,000S kazanabileceğini düşünmüyorum.''
Şimdi ise hiç-
bir sorunla karşılaşmadan bunu birgünde kazanıyorum.
Borsa salonunda çalışırken oldukça başarılıydınız. Neden

ayrıldınız?
o yıllarda, öğlen yemeği vaktinde borsa salonunun faaliyetleri

çok yavaşlıyordu. Ben yemeğimi yemek için yukarıdaki ofisler-
den birine çıkardım. Masamda sandviç yerken bir yandan
da gra-
fiklerimi inceler, değişik fikirler bulurdum. Daha sonra, saıo-nda
opsiyon tradinğ'i yapmak yerine masaya oturup ekrana bakarak
çok daha fazla şey görebildiğimi farkettim. Bbrsa salonundaki
uzmanlar kira ödeyerek ekranda bulunmasını istedikleri sembol-
leri seçerler. Bunun için de görmek istediğiniz kotasyonu bul-
mak için daima sağa sola koşturmanız gerekir. kendimi üst
katta
çok daha rüat hissettim.
Yaklaşık birbuçuk yıl kadar, ben büyük paralar kazanmaya
_
başladıktan sonra, borsa salonu yetersiz kaldı. Oynamak için
çok
daha büyük bir arena vardı. yer değiştirmemim nedenlerinden
biri, 1981 yılında, vergi kanununda yapılan bir değişikliğin hisse
senedi ve opsiyon yerine, vadeli işlem yapmayı
çok daha k6rlı
kılmasıdır.
vadeli işlemlerde ilk yıl iki, ertesi yıl dört ve ondan sonraki
sene sekiz kazanmayaçalışmadım. l987 yılında vadeli
işlem ya-
parak, 1982 yılında kazandığım kadar kazanmadım,
çUntU eİae
ettiğim kazarıcımla yaşam standardımı yükseltmek iın menkul
kıymetlere ve diğer şeylere yaünm yapıyordum.
l97O'lerde meteliksizdim ve tekrar asla aynl duruma düşmek
istemiyordum. Felsefeme göre her ay para kazanrrsanız, asla ba-
şınız sıkışmaz.En zengin de siz olamazsrnız. Aslında hiçbir za-
man en zengin kişi siz olamazsınız. Ne farkerder ki? Yaptığım
vadeli işlemlerle gurur duyuyorum, çünkü 40,000$ ile işe başla-
dım ve bunu 20 milyon $'açıkardım.
Bu dönemde hisse senedi alıp satmaya devam ettiniz mi?
Evet, farklı bir mentaliteyle. Bu sefer, hisse senedi işlemlerini bi-

raz daha uzun bir zaman içinde gerçekleştirdim. 100,000 adet
hisseye sahip olduğum zaman, 100 adet S&P'ye sahip olduğum-
da hissettiğim baskıyı hissetmedim.
Hisse senetlerinde, uzun pozisyonlardaki kadar rahatlıkla

kısa pozisyon alır mısrnız?
Hayır, kısa tarafta t rr* r"r"ai t."Oirg'l

':h-__--
gunu ouşunuyorum.
Yukan tik (Bkz. Kitabın sonundaki Sözlük bölümü) kuralm-

dan dolayı mı?
Hayır, sadece S&P'yi açığa satmak daha kolay, çünkü aldığınız

riskin mükafatı da çok büyük. Ayrıca, bu uzman sisteminden de
(borsa salonunda belli kağıtlann belli uzmanlar vasıtasıyla alınıp
satılması) nefret ediyorum; bu adamlar hep sizi dolandırmaya ça-
lışırlar. Uzmanlarla ilgili görüşümü şöyle özetleyebilirm: Haya-
tımda daha önce becerilerine orantısız olarak büyük paralarkaza-
nan bu kadar yeteneksiz bir insan grubu daha görmedim. Herhal-
de bir insanın sahip olmak istediği en büyük avantaj uzmanlıktır.
Normal piyasalarda uzmanlar daima risktrerini tanımlayabilirler.
20,000 hisse için l/8 düşük fiyatta teklif veriyorlarsa, l/8 düşü-
ğüyle daima alacaklarını bilirler. Böylece korunmuş olurlar. Ar-
kadaşlanma kızlarını daima bir uzmanın oğluyla evlendirmeleri-
Marty Schway17 323
ni söylerim.
Yerleşmiş, belli başlı kurumlann çoğuna tahammül edemiyo-
rum. Bir onlara-karşı-ben mentalitem var ve bu benim daha iyi
ve atak bir trader olmamı sağtıyor. Bu, işimde akılcı bir yaklaşım
içinde olduğum ve para yönetiminde disiplinli davrandığım stıre-
ce işe yarayacaktır.
l9'Ekim'de hisse senetlerinin birden düştüğü hafta, siz neler

yaşdınrz?
Uzun durumdaydım. Bunun üzerinde kafa yormuştum ve gere-

kirse yine aynı şeyi yapardım. Niçin?
Çünkü, 16 Elim'de pİyuru
108 puanlık bir düşüş göstermişti ki, bı hisse senedi borsasr
tari-
hindeki en büyük bir günlük puan düşüşüydü. Durum bana
çok
aşırı geldi ve bunu alım yapmak için bir firsat olarak gOrdiİm.
Tek sorun, o günün Cuma oluşuydu.
düşüş gösteren bir Pazartesi İZİer.
, haftaiık faiz orantan hakkın-
da Almanlar'a çamur atrnayakalkmasaydı, paiartesi günü
bu ka-
dar kötii geçmezdi- Baker'rn sözlerini duyar dııymaz, işimin
bitti-
ğini anladım.
Yani, hafta sonunda başınızın dĞrtif olduğunu mu anladı-

nız?
Evet- Ayrıca, arkadaşım olan Marty Zweigda "'Wall Street

Haf-
tasıhdaki cuma akşamı konuşmasında muhtemel bir
çökiintüden
bahsetti. Ertesi gün kendisini aradığımda, barıa piyasad"
b;;k;
bir 500 puanlık bir risk olduğunu söyledi. Elbeite ki, bunlann
hepsinin bir günde gerçekleşeceğini taİımin etmiyordu.
O sıralarda piyasada fiyatların bu kadar düşeceğini düşün-

mesine neden olan şey neydi?
sanınm parasal endikatörler aşın olumsuzdu. o zamanlar

bono-
lann ne kadar çabuk battığını hatırlayın,
O Pazartesi neler oldu? Ne zaman piyasadan çıkhnız?
Pazartesi günü S&P'deki en yüksek 269'da,

Uzun pozisyonumu
bununla gurur duydum, çünkü
265'de liÜde ettim. Gerçekten
kaybedilen bir durumda İetiği çekmek gerçekten ç"k g^İç.'*:
g;r" g"l"n" kadar 40 sözleşme uzul a.ulumlavaım ye l]S_f!_S
kaybettim. Tradi n kendinizi mah
iivütmektir. Bunu
bederdim, Ama ben farklı
davrandrm.
--
B;, komando birliğinde aldığım eğitimin işe yaradığını
göste_
ren bir başka örnektir. Orad? ,i," "1@

irler. Size
ie, ileri veya İz gerekir. Cehennemin içine düştüğü-
;J, ffidan oturmayın. Hatta _ea!a gös_
aynı
için gerİ ç"tlİ-"l,Uile bir sal<iındir, Piyasada da
'"raigini, geri dönerken yeteri kadar cepha-
şey g"eçerliİir. En önemli şey,
,"ril, Ll-usıdır. 19 Ekim'den §onra gerçekten başanlı oldum,
Aslında en başanlı olduğum yıl 1987'dir,
liki-
19 Ekim'de uzun pozisyonunuzu eo\ blşanlı
bir şekilde
mü ?
de ettiniz. Kısa poİisyon almayr hiç düşündünüz
"Şu an para
Bunu düşündüm ama kendi kendime şöyle dedim:
kazanmak için uygun bir zaman d"ğl]iryam
L.i- oamon rloöil, vanı,n^- gereKen
Oereke şey Ka-
-
a"
;@a oynamaya çalışırım. Suhip olu_

nan sevlerin korunması gerektiğine inanıyorum,
düşüş gösterdiği
gün, pozisyonlarrmın çoğundan çıktımve ailemi
korudum, Daha
sonra, öğleden ,orrru.uuİ 1:3O'da Dow'un 275
pıan düşmesiyle
buradan altrnlarımr aldım, Yarrm
birlikte banka kasama gittim ve
paraml almak için
saat sonra başka bir bankaya gittim ve nakit
Marly Schwartz 325
çekler yazmayabaşladım. Yeni çıkan hazine bonolarından alma-
ya başladım ve kendimi en kötüsü için hazırladım. Düa önce hiç
böyle birşey olmamıştı.
Gerçekten de bankaların batacağından mı endiş eüyordu.

nıuz?
Neden olmasın? İşin operasyon kısmında olanların anlattığı hi-

kayeleri halk duysaydı, neler olup bittiğini anlayınca kalpleri du-
rurdu. Bankalar, aracı kurumlardan gelen telefonlara bakmıyor-
lardı. Salı sabahı, herşeyin karman çonnan olduğu saatler yaşı-
yorduk, Bundan dolayı tedbir almayı gerekli gördüm.
sanınm, bendeki buhran korkusu babamın üniversiteden L929
yılında mezun olmasıyla ilgili. Üniversiteden o yıl mezun olan
insanlarla konuşursanrz, sanki on yıllık bir dönem, hayatlannda
yaşanmamış gibidir. Buhran dönemleri beni hep
çok korkutmuş-
tur. Sanrrrm kazancrmı geometrik olarak arttırmak için çaba gös-
termeyişimin nedenlerinden biri budur. Piyasada düşüşün yaşan-
dığı gün, küçük oğluma baktım ve onun bana bir gün, ''Baba ni-
çin elinden gelerı herşeyi yapmadın ?" demesini istemediğirni
düşündüm.
Tekrar işlem yapmaya ne zaman başladınız?
O haftanrn Çarşamba günü. Bu komikti, çünkü işlem yapmaya,

bir seferde, sadece bir veya iki S&P sözleşmesiyle başladım.
S&P, l00er puan artıp düşüyordu (ki bu bir sözleşmede 5O0$'a
tekabül eder; halbuki normal günlerde asgari oynama tiki 25$'a
tekabül eder) ve bunun nasıl önüne geçeceğimi bilmiyordum.
Geçmişteki deneyimlerime dayanarak, bir çeşit firsat dönemi ya-
şadığımızın farkındaydım. Ancak kuralları yeniden yaratıyorİar-
dı. Benim düşüncem şu şekildedir: Asla ailenin güvenliğini tehli-
keye atma. Bu aşamada dahafazlapara kazanmama gerek yoktu.
Çarşamba günü piyasa, benim düşünceme göre satılmasr gereken
yere çıktı. Çarşamba'yı 12 sözleşmelik bir kısa pozisyonla kapat-
li
:

tım ki bu benim için çok küçük bir pozisyondu.
l
]
O gece, Bob Prechter (Elliot Wave Theorisr adlı yaygıncaiz-
'I
lenen bültenin editörü) çok olumsuz bir mesaj yayınladı. Ertesi ,
sabah piyasa, kısmi olarak bu mesajdan dolayı -esas itibariyle ise
ülkedeki en büyük fon yöneticilerinden birinin uzun pozisyonu-
nu likide etmeye çalışmasındarl dolay - çok anormal bir baskıya
maruz kaldı, Bu süre içinde 800 milyon $ kaybettiği söyleniyor-
du.
O sabah açılıştan önce, S&P salonunu aradrm ve katip "Aralık
sözleşmesi, Z3a'dan, 220'den, 21 O'dan 200'den işlem görüyor."
dedi. "Kapat!" diye bağırdım. 12 sözleşmeyle çeyrek milyon $
kazanmrştım! Bu, hayatımdaki en unutulmaz işlemlerden biriy-
di.
Program trading hakkındaki görüşleriniz nelerdir? (Tanım

için Ek 1'e bal«rnız.)
Bundan nefret ediyorum. Eskiden piyasada doğal bir gelgit var-

dı, fakat program trading bunu yoketti. Program trading yapan
şirketler, piyasayı harekete geçirmek için olağanüstti bir gıiç kul-
lanıyorlar ve diğerleri de suç ortağı oluyor. Ben paranoyak falan
değilim, çünkü kendimi bu duruma göre ayarladım ve başanh ol-
dum. Ama yine de nefret ediyorurn.
Bazılarına göre program trading hakkında yapılan eieştirile-

rin hepsi büyük bir saçmalıktır.
Onlann hepsi geri zek6lı.
Bunu nasıI kanıtlarsınız?
Düzenlemeleri yapan kişilerin araştırmalarını istediğim birşey

var. Piyasa, eskisine göre daha sık olarak günün en yükseğine
veya düşüğüne yakın bir yerde kapanış yapıyor. Son iki yıl bo-
yunca, piyasa bu zamanın 7olD'sinde, günün en yüksek veya dü-
Marty Schwarty 327
şüğüne 7o2 yakın bir yerde kapanmış. Matematiksel olarak, bu

tip bir dağıtımrn şans eseri gerçekleşmesi mümkün değil.
Program trading'den sanki ahlfika aykırı birşeymiş gibi bah-

sediyorsunuz. Vadeli işlemlere karşı hisse senedi alıp satma-
nın neresi ters?
Çünkü program trader'lan söz konusu denklemin diğer tarafının

da ne olduğunu bilirler. Yatrrım bankacıhğında, sözde Çin duva-
rr vardrr. Bu öyle bir durumdur ki birbirleriyle konuşurlar endişe-
siyle arbitrajcıların ve yatrnm bankerlerinin aynı borsa salonun-
da bulunmasını isteınezler. Öyleyse beı de SEC'in (Securities
Exchange Comission: Piyasanın etik ve yasal olarak işlemesini
sağlayan ve yaptınmı tılan düzenleyici komite), acenta tra-
der'lannın şirketin kendi hesabına çalışan esas traderlar'la nasıl
y afly ana oturmalanna i zin verdiklerini açıklamalannr isti yoru m.
Verdiğiniz örnek bir önden koşma -frontrunnig- (borsa sim.

sarının müşteri emrinden önce kendi emrini yerine getirme-
si) unsuru oluşturmaktadır. Bu benim asıl sormak istediğim
soru değil. Benim demek istediğim şu: Hisse senedi alıp, va-
deli satış yapmanın etik olmayan tarafi nedir, çünkü iki piya-
sadaki fiyatlar hizada değil mi? .
Bunun şöyle bir açıklaması var. Bir şirketin gün içindeki borç/
özsermaye trampası hakkında, önceden bilgi sahibi olduğu bir-
çok duruma şahit oldum. Örneğin, New Jerseı eyaleti 2 milyar $
değerinde hisse senedi satıp bonolara döndüğünde bunu bir gün
öncesinden bilir. Ertesi gün 2 milyar $ değerinde hisse senedi sa-
tışı yapacaklannı bildikleri için saat 4:O0'ten 4:l5'e kadar işlemi
başlatmak için binlerce vadeli sözleşmesi satmışlardır. Bu berbat
birşeydir.
Verdiğiniz örnek, (a) içerden bilgi alınarak yapılan bir tra-

ding vakası, (b) önden koşma -frontrunning- ve (c) bir direkt
pozisyon alma örneğidir. Program trading değildir. Size bir
örnek vereyim. Bir trading şirketine ait olan bilgisayar prog,
ramının, hisse senetlerinin vadelilere göre değerinden fazla
veya azfiyatlandırıldıkları durumlarda, sinyal verdiğini var-
sayalım ve bunlarrn herhangi bir müşteri işi yapmaüklarını...
Önce ben size bir örnek vereyim. Bu aracı kurumların bir müşteri
programı çıkartmaları için 80l'1ik bir indirime ihtiyaçları varsa,
kendi pozisyonları için 50Ç'lik bir indirime ihtiyaçları olur. Onla-
rın bu avantajı vardrr ve hep müşterinin önünde hareket ederler,
çünkü kendi kendilerine komisyon vermediklerinden, işlem ma-
liyetleri çok daha düşüktiir.
Bunları bağımsız olarak ele almak istiyorum. Herhangi bir

frontrunning veya müşteri işinin olmadığı - sadece kenü pa-
rasıyla işlem yapan ve arbitraj kArı elde etmeye çalışan birini
örnek olarak ele alalrm. Bu da onlarrn yöntemi olabilir. An-
cak neden her halükarda sizin yöntemlerinizden kötü olu,
yor?
Çünkü bu aptalca bir oyun. Bir sepet hisse senedine, hazine bo-
nosu kazancının üzerinde 80 puan kazanmak için oynayan biri
geri zekAlıdır! Bu insanlar, menkul kıymetler ana|iziyapmayı bı-
rakarak kurtulmaya çalıştığım aynı geri zekAhlar. Hangi Allah'ın
cezaslnın yeni hazine bonolarınrn üzerinden 80 puan kazanmaya
ihtiyacı olabilir? Broker firmalar onlara bu hikayeyi satıyor, çün-
kü daha faz|aemir trafiği yaratryor ki bu da Wall Street'te bir güç
olmanın bir yoludur.
Müşteri parasıyla işlem yapılmayan bir durum için bile

program trading'in yanlış olduğunu mu söylüyorsunuz?
Ben menkul kıymetler analisti olarak yetiştim, ana|iz yaptım ve

değer satın almaya çalıştım. Vadeli hisse senedi endeksi karşısın-
'da hisse senedi işlemi yapmak faydalı bir sonuç getirmez.
Marty Schwartz 329
Onlar da ahp satryor, siz de alıp satıyor§unuz. Aradaki fark
nedir?
Ben işlem yaparak sonsuz kazanç elde etmeye çahşıyorum.
Bu tarzr, arbitraj tarzından daha haklı kılan nedir?
Sanrnm, bu onların anayasal hakları ve bunu yapabilirler. Ancak

sonuca baktığınızda inanılma2 yozlaşmalarla karşılaşıyorsunuz.
Bu aracı kurumlarda çalışan çocuklan azarlıyorum: "Sizin gibi
o..... çocuklarında ne dürüstlük ne de ahlak var. Ne olacak bili-
yor musunuz? Oyunu öldüreceksiniz." Şimdi onlar bana küfredi-
yor. Özel Program Trading'i yapmayı bıraktıklan zaman bana,
"Mutlu musun? İstediğin oldu!" dediler. "Düa bu iş bitmiş de-
ğil." dedim, Onlara işin sonucunu, yani bir yılda artık 300,000$
veya daha fazlasını kazanamadıklan ve gerçekten hakettiklerinin
bu olduğunu; baltayı taşa sapladıklan ve 50,000$'a iş bulamaya-
cakları zamana geleceklerini söylemedim.
Şimdi başka bir konuya geçelim. Yaşadığınız trading dene-

yimleri arasrnda sizi en çok etkileyeni hangisidir?
Herhalde yaşadığım en kötii gün Kasım l982'dedir. O zamanlar

elde ettiğim k6r da azdı ve bir gün gün içinde 600,000$'1ık zarar
etmiştim.
sonra ne oldu?
Seçim günüydü ve Cumhuriyetçiler Kongre yarışında beklenen-

den daha büyük bir başan gösterdiler. Piyasa o günlerde tarihteki
en büyük puan artışlarından biri olarak kabul edilen, 43 puanlık
bir artış gösterdi. Kısa pozisyondaydım ve aynen bir embesil gibi
davranarak, ters tarafta 500 puanlık bir limitte kilitlenen S&P'den
dahafaz|asattım ve trading seansında bir saatten az kalmıştı.
O zamanlar benimle birlikte çalışan kanm o gün dışandaydı.
Ertesi gün işe geldiğinde, her on dakikada bir bana "Pozisyonunu
daha da küçült, azalt" diyordu. Pozisyonumdan çıkarak zarara
uğramayadevam ettim.
Ne zaman tepetaklak olsanız, duygusal açldan çok yıpranrsı-
nız. Birçok trader kaybettiğini hemen kazanmak ister ve daha bü-
yük oynamaya çalışır. Ne zaman kaybettiklerinizi hemen geri ka-
zanmak isteseniz, o kadar kaybetmeye hazrrsınu demektir. Bu
herşey için geçerilidir: Yatınm, trading, kumar. Las Vegas'da zar
oyunundan cebindeki X $'ı tutman ve harcamaman gerektiğini
öğrendim. Çünkü en kötti şey, kötii paranrn ardından iyi parayı
göndermektir. Olaylara farklı bir perspektiften bakmak gerekir.
İnsanı mahveden bir kayıptan sonra daima çok küçük oynarım.
Ne kadar para kazandığım önemli değildir, önemli olan tekrar bir
tempoya ve kaybettiğim güvenime kavuşmaktır. Pozisyonumun
boyutunu küçültiirüm. Normaldeki bir pozisyonumun beşte biri
veya onda biri kadar bir pozisyonla işlem yapanm ve bu işe ya-
rar. Sanırım 4 Kasım'daki 600,000S'lrk zarar faciasından sonra,
1982 Kasımı'nda sadece 57,000 S'lık bir kayba uğrayarak bu du-
ruma son verdim.
19E2 seçim günü kaybına neden olan başka işlem hataları

varmı?
Vadeli piyasa ters tarafta limitte kilitlendiği zaman açığa satrş

yapmaya devam etmek ve nakit piyasasının 200 puan daha yük-
sek görünmesine aldanmak büyük ulrpn|ç|ıktır.
Geriye dönüp baktığnızda "Neden böyle yaphm" dediğiniz

oluyormu?
Sanıyorum, bunun nedeni de bir ay öncesinde mı7aazamkazanç-

lar elde etmemdir. Her zaman en büyük başarısızlıklarımı en bü-
yük zaferlerimden sonra yaşadım. Aynca dikkatsiz davranryor-
dum.
Marty Schwartz 33]
H6l6 işlem hataları yapryor musunuz? İşe yarayacağrnı dü,
şündüğünüz zaman, kaybetmemek için trading ilkelerinden
saptığınrz oluyor mu?
Her zaman işlem hatalan yaplyorsunuz. Hatta geçenlerde çok

kötii bir yanılgıya düşttim. Açığa S&P ve bono sattrm, ancak ger-
ginleşmeye başladım, çünkü bonolar hareketli ortalamalannrn
üstüne çıkmıştı. Fakat kısa vadeli bonolar (bills) aynı yolu takip
etmedi. Kurallanmdan biri, uzun ve kısa vadeli bonolann hare-
ketli ortalamaları birbirine uymadığı zaman, yani hareketli orta-
lamalardan biri fiyattan yüksek, diğeri düşükse pozisyona girme-
mektir. Çünkü hareketlerden biri diğerini desteklemedikçe faiz
oranlannın belli bir yöne gitmesi pek mümkün değildir.
Yapmamam gereken birşeyi yaptım ve bono pozisyonumu kı-
sa pozi§yondan uzuna çevirdim. Bunun bedelini ise fazlasıyla
ödedim. Başlangıçtaki kısa pozisyonumda sadece 20,000$'lık bir
kaybım olmasrna rağmen, ertesi gün - yılın en büyük kaybı olan -
altı basamaklı bir zararauğradım.
Trader olmanın en güzel yanr, her zamançok düa iyi işler ba-
şarabilmenizdir. Ne kadar başarıh olursanrz olun, kaç sefer srkrn-
tıya düştiiğünüzü bilirsiniz. Birçok meslekte insanlann çoğu, ha-
talarrnr kapatmaya çalışır. Bir trader ise hatalanyla yüzleşmek
zorundadrr, çünkti rakamlar yalan söylemez.
Zaırıan zaman işlem kurallannızdan bahsettiniz. Bunları lis,

te halinde verebilir misiniz?
(Hazırlüsız olarak bunları bir listeden okuyor) Bir pozisyona

irmeden hareketli ortalamaları
üstünde midir? Bu Hareketli ortalama-

nın karşısında olmamaya çalışıyorum; bu zarar verir.
senedi kendi en dü-
s-enedi pivasadan çok daha sağlıklıdı,. Bunlar benim her zaman

görmek istediğim durumlardır.
Bir pozisyona girmeden önce her zaman sorzırrm: "Gerçekten
bu pozisyona girmek istiyor musun?"
#__-
Başaiıffi l olarak kendinize bir günlük
tatil verin. Kusursuz bir pozisyonun iki haftadan uzun sürdüğüne
pek rastlamadım. Belli bir düzen dahilinde, oniki gün boyuca k6r
ettiğim dönemler olmuştur. Ancak bunun sonunda bir yorgunluk
yaşanlyor. Bundan dolayı büyük kirlar elde ettiğim dönemlerden
sonra, büyük yerine küçük oynamayı tercih ederim. Daima en
büyük kayıplarım en büyük kazançlarımdan sonra gelmişlir.
Şimdi büsedeceğim kural her zaman başıma dert olmuştur.
Her zamarı bu kuralı bozmaya çalışınm. Kural şu: O_ rpıgrlan-
iğğ Yeterli gerekçeniz olduğu
ffi uymayabilirsiniz. Örneğin bugün, S&P
çok düşükken aldım. İki hafta önce, S&P için en iyi giriş rakamı
olarak Z48.45'i belirlemiştim. Bugünkü en düşük 248.50 oldu.
Sonuçta bu zayıflıktan faydalanıp büyük paralar kazandım. Bir
planım vardr, bunu devreye soktum ve işe yaradı. Bu aslında her
zaman işe yaramaz. Riskliydi ama piramid yapmıyor ve ne kadar
risk aldığımı biliyordum.
Şimdi bir sonraki kuralımdan bahsedelim: Bir pozisyona gir-
meden önce her zaman kaybetmeyi göze aldığınız miktan bilin.
Benim için sınır teşkil eden bir nokta vardrr. Bu tehlikeli noktaya
ulaştığımda, işi bırakmam gerektiğini bilirim.
Kısa ve uzun vadeli hazine bonolan, fiyat ile hareketli ortala-
malan arasındaki özel ilişki açrsından farklılık gösterdiği zaman
-biri hareketli ortalamanın üzerinde, diğeri altındaysa- bir hare-
diğerini onayllffi?
ne üzerinde bir fivat. vüksel
.) Son olarak
çalışmak ve daha fazla ça|ış-
mak.
Bu listeye ekleyeceğiniz başka birşey var mr ?

Marty Schwa717 333
En önemli şey, para yönetimidir. Başanyı yakalamış herkes size

aynı şeyi söyleyecektir. Sürekli olarak kendimi elde ettiğim geli-
ri artırma alanında geliştirmeye çalışıyorum. Bu konuda çok ba-
şanlı değilim. Hala bunun üzerinde çalışmalar yapıyorum. Muh-
temelen ölene kadar da bunun üzerinde çahşmaya devam edece-
ğim.
Bu, birşeyleri yanlış yaptığnızdan mr?
KAr etmeyi, para kazanmayı seviyorum. Para kasasının otomatik

çıkardığı ses bana melodi gibi geliyor. Söz konusu olan çelişki
srrasın-
şu: İniş sırasrnda 400 puanlık bir risk alabiliyorken, çrkrş
da 1000 puanhk bir hareketten nasıl sadece 20.Q puan alınm?
Risk yönünden belli bir planrnrz ve yönteminiz var. KAr yö,

nünden de benzer bir disiptini uygulamayı denediniz mi?
Evet. Denedim, ama mükemmeli yakalayamadım. Belli seviye-

lerde başarı kaydettim, ancak kendimi en çok eleştirdiğim konu
budur.
Neden sorun bu alanda?
Sanınm, bunlannhepsi benim dünyanın sonunun geleceğine dair

korkulanmla ilgilİ. Çeşitli bankalarda hesaplarım ve birkaç ban-
ka kasasında da altınım ve param var. Yatırımda çeşitlilik konu-
sunda oldukça iyiyimdir. Düşünce şeklime göre, bir yerde köşe-
ye sıkışırsam, kendimi kurtaracağım bir başka yer daima olmalı.
Aklınıza gelen başka kurallar var mı?
Var. Gece ve özellikle hafta boyunca devam eden bir pozisyon-

dan dolayı sinirleriniz bozuluyorsa ve piyasalar açıldığında
mümkün olacağını düşündüğünizfiyatagöre çok daha iyi bir fi-
yatla çıkabilecekseniz, genelde pozisyonu korumanız sizin için
iyi olur. Örneğin, S&P'de kısa pozisyon almtştım ve sinirlerim
bozuktu, çünkü bono piyasa§r gece seansmda çok iyiydi. Eıtesi
sabah hisse senedi piyasasında fiilen bir değişiklik görülmedi.
Zararauğramadan çıkabilmem beni çok rahatlattı. Bunun üzeri-
ne pozisyonumu kapattım. Bu bir hataydı. Kısa bir süre sonra
S&P fiyatları birden düştii. En büyük korkulannız gerçekleşme-
diği zaman, pozisyonunuzu arttırmanızda fayda vardır.
En kötü serınaye erimesi yüzdeniz nedit'?
Kayıtlarım, para yönetimi açısından daha yeni değerlendirildi.

Bir trader olarak tüm kariyerimin, ay sonu verileri itibariyle, en
büyük sermaye erimesi Vo3'düt. Felsefem gereği, daima her ayı
kdrlı bitirmeye çalışırım. Hatta bu yaklaşım günlük olarak bile
geçerlidir. KArlı geçen aylar Vo90'ın üzerindedir. Fiilen yıllık
bazda her sene başanlı olmaktan gurur duyuyorum. Nisan ayrna
kadar kayba uğradığım bir ay olmamıştı. Muhtemelen bu sebep-
ten dolayı, kazanabl|eceğim kadar parayı kazanamryorum. An-
cak riski kontrol etme meselesi beni dahaçok ilgilendiriyor.
Her yıl yeni bir başlangıç mt yapıyorsunuz?
Bu benim felsefem: l Ocak gelince beş parasızrmdır.
Ocak ayında yaptğınız işlemler daha mı küçük oluyor?
Şart değil. Sadece ben daha fazla dikkat sarfediyorum.
Ocak ayında zarardan daha mı çabuk çıkıyorsunuz?
Hayır, ben her zamanzarardançabuk çıkarım.
Tekrar para yönetimi konusuna dönelim. Yıllarca kendi adı-

nıza büyük paralar kazandıktan sonra, başkalarınrn parala-
rrnrn yönetimini üstlenmeye yönelten motivasyonun ne oldu-
ğunu merak ediyorum.
Marty Schwa7ç 335
Sanınrn yorulmaya başladığımı hissettim ve hemen yeni birşey-

ler yapmak istedim. Aynca 1987 Ekimi'nden sonra, zarar riski
nin tam anlamıyla ölçülemediğini farkettim. Şahsi olarak daha
fazla kaldıraçtan yararlanmanm yolu, dışardan gelen bir para ha-
vuzundan geçiyordu.
Ne kadar parann yönetimini elinizde bulundurmayı planla,

dınız?
Miktan tam olarak veremem, fakat sadece bir veya iki büyük pa-
ra havuzunu alıyorum. Kamuya açık fonlarla daha büyük paralar
kazanabileceğimi bilmeme rağmen, muhtelif yatınmcılarla ilgi-
lenmek istemiyorum.
Ne kadar çok insanla uğraşırsanız, o kadar çok başınız ağnr.
Örneğin, büyük bir fon yöneticisiyle tanıştığım zaman, bana ya-
nımda kaç kişinin çalıştığını sordu. Ona, "Hiç kimse!" cevabrnı
verdim. Kendisi bana yanında yetmiş kişinin çalıştığını söyledi.
Bu işi bırakması kendisi için daha zor olacaktır, çünkti bu kişile-
rin hayatları onun elindedir. Ben böylesine bir baskı duymak is-
temiyorum.
Burada biraz izole editmiş bir haliniz var. Yalnız çalışmal<,

tan memnun musunuz?
Yalnız çalışmayı kabullenmem yıllanmı aldı. Eskiden şehir mer-

kezindeki bir ofise giderdim, çünkü orada birçok arkadaşım var-
dı. Fakat zamangeçtikten sonra ve orada bulunan insanların sayı-
sı azaldıkç4 ilgi belirgin bir şekilde aza|maya başladı- Artık bir
günde, telefonda yanm düzine insanla konuşacak kadar çevrem
var. Bu insanların bir kısınrna kendi yönteimleiimi öğrettiın ve
onlar da bana kendiyöntemlerini öğrettiler.
Sizde çalışmalaİı için'trader olarak eğittiğiniz kimseler oldu

mu?
Dört kişiyi işe almıştım ama kalıcı olmadılar. Hepsinin gözü
korkmuştu. Elimden geleni yaptlm, ama işe yaramadı. Onlara
bütün yöntemleri öğrettim, ama işin entellektiiel tarafi, bunun sa-
dece bir kısmı. Herşeyi öğretmek mümkün değil.
Neden birçok trader para kaybeder?
Çünkü hatalı olduklarını kabul etmektense, para kaybetmeyi ter-

cih ederler. Trader'rn kaybettiği bir pozisyon esnasında temel
mantığı nedir? "Tapi olunca çrkanm." Neden tapi olunca çıkmak
bu kadar önemli? Çünkü bu egoyu koruyor. "Egomun canı ce-
h enn eme, p ar a kazanmak daha önemli. " dedi
ği m zaman kazanan
bir trader oldum.
Sizden öneride bulunmanızı isteyenlere neler söylüyorsunuz?
Bu işe girip, kendileri için çalışmayı düşünen insanlan her za-

man cesaretlendirmeye çalıştım. Onlara, "Hayal ettiğinizden çok
daha başarılı olabileceğinizi düşünün, çünkü ben öyle oldum."
diyorum. Hem finansal hem de yapısal olarak her zaman istedi
ğim bağımsızlığa sahip oldum. İstediğim her an tatile gidebili-
rim. Yılın yansmr Westhampton Beach'de, diğer yansını da New
York'da geçiriyorum. Mükemmel bir hayatım var. Çocuklarım
büttin babalann evde çalıştığını zannediyor.
Daha iyi bir trader olmak isteyen ortalama birine ne öneride

buIunursunuz?
Zarardan çıkmayı öğrenin. Parakazanırken en önemli şeylerden
üç.katına çıkmadan pozisyonunuzu mevln. trader

na arak hata
Marty Schwa7q 337
Marty Schwartz'rn hikayesi, ilk trading girişimleri başarısızlıkla
sonuçlananlan cesaretlendirecek tiirden. Söz konusu trader, on
yıldan uzun bir süre boyunca başansız olmuş, sabit iyi bir geliri
olmasına rağmen, neredeyse beş parasız kalacak duruma gelene
kadar, her zaman para kaybetmeyi başarmış. Sonunda §chwartz
herşeyi yoluna koymuş ve dünyanın en iyi trader'larından biri ol-
muş.
Bunu nasrl başardı? İki onemli qnsur var. Bunlaıdan birincisi,
işine yarayan bir yöntem geliştirmesi. Kaybettiği yıllar boyunca,
Schwartz yaptığı işlemleri belirlemek için temel analiz kullan-
mrş. Başarılı olmaya başladığı zııman ise teknik analiz kullanı-
yordu, ancak bu teknik analizin temel analizden düa iyi olduğu
anlamına gelmez, sadece teknik analiz Schwartz için daha uy-
gundu. James Rogers gibi bu kitapta röportajı yer alan bazı tra-
der'lar temel analiz kullanarak büyük başanlar elde etmişlerdir.
İşin püf noktası, her bir trader'ın kendisi için en iyi olan şeyi bul-
masrnda yatmaktadr.
Schwartz'rn başansındaki ikinci unsur ise, yaklaşımını değiş-
tirmesidir. Kendi ifadesine göre, kazanma tutkusu, haklı olma
tutkusunun önüne geçince başarıyı yakalamıştır.
Risk kontrolü, Schwartz'ın trading tarzının önemli unsurlann-
dan biridir. Risk kontrolünü, her zamafl kendisi için tehlikeli
olan noktanın yerini bilerek yapm§tır. Hiç şüphe yok ki, büyük
zar arlar a uğradıktan vey a bü yüyen kArlardan sonra, pozisy onunu
belirgin bir şekilde küçültmesi, başarısına büyük katkıda bulun-
muştur. Denge bozan bir kayıptan sonra pozisyonu küçültmenin
mantığı açıktır. Ancak büyük kazançlar elde ettikten sonra aynl
şeyi yapmanln ardındaki titiz mantığı anlamak gerekir.
Schwartz'rn ifadesine göre, en büyük kayıptan daima en büyük
kazançlanndan sonra gelmiştir. Bunun trader'larrn çoğunluğu
için geçerli olabileceğini düşünüyorum. Büyük kazançlar elde et-
me rahatlamaya, rahatlama da daha özensiz bir biçimde işlem
yapmaya neden olur.
Birçok trader başarılarıyla ilgili olarak benzer kurallardan (di-
siplin ve sıkı çalışma gibi) bahsederler. Bunun içindir ki zirvede-
ki tradet'lardan birinin ortaya benzeri olmayan ve işe yarayan bir
kuralla çıkması daima güzel bir ikramdır. Schwartz'ın, piyasanın
endişelerini haklı çıkarrnadığı zamanlarda pozisyonunu koruma-
sı hakkındaki gözlemlerinden çok etkilendim. Bu gözlemlerde }
saklı olan kavram şudur: Eğer piyasa korkulması gereken bir du-
rumda (pozisyonun aksine temel bir gelişme veya ters yönde bir
kınlış gibi) size kancayı takmıyorsa, demektir ki pozisyonun y<i.
i
nünü destekleyen bazı güçlü ku vvetlerbulunmaktadır.
]
!
J
;
)
}
İ
,
? BölümIII
}
i HerşeydenBiraz
t
i
}
ç
l
t
k
'ı
t
f
Iames B. Roger§, fr.
Değeri SannAlıp Histeriyi Satmak
Jim Rogers, trading yapmaya 1968 yılında,hisse senedi piyasa-

sında 600$ gibi kiiçiik bir miktarlabaşlar. |973'de ortağı George
Soros'la Quantum Fonu'nu kuraı. Düa sonra Quantum Fonu
dünyanın en iyi hedge fonlarııdan biri olur ve Rogers 1980 yılın-
da ktiçük bir servet kazandıktan sonra emekliye aynlır. "Emekli
olmak" ifadesi Rogers'ın, büyük ve sürekli araştırmalar gerekti-
ren, şahsi portföyünün yönetimini tanımlamak için kullandığı bir
kelime. Emekliliği, Columbia Üniversitesi Graduate School of
Business'da yatınm dersleri vermek anlamına da geliyor.
Rogers ile ıöportaj yapmayı çok istiyordum, çünkii devrin en
zeki tradet'larından biri olarak ünü ve televizyondaki finansman
röportajlanndave yazılı basında yer alan eşi bulunmaz açıklık ve
sağduyulu yonınıları vardı. Kendisini tanımadığrn için, çalıştı-
ğım kitap pğesinden bahsederek röportaj yapma isteğmi belir-
ten bir mektup yolladırn" Mektupla birlikte vadeli piyasalar üze-
rine yazdığım ve içinde Yoltaire'den insanlarda sağduyuya yay-
gın olarak rastlanmadrğ.ına dair bir aiıntı bulunan kitabımı gön-
derdim.
Birkaç gün sonra Rogers beni aadı, kitap için teşekkür etti ve
röportajı yapmak istediğini bildirdi- Ancak, "Ben büyük bir ihti_
malle röportaj yapmak istediğiniz tiirden bir insan değilim. Bir
pozisyonda yıllarca oturabilirim. Bunun ötesinde, dünyanın en
berbat trader'lanndan biri olduğumu düşünüyorum. Hiçbir za-
man doğru zamanlamayt yapamam." demeyi de ihmal etmedi.
Mektubumda büyük yatınmcılardan ziyade, büyük trader'larla il-
gilendiğimden dem vuruyordu -
Benim kullandığım anlamda "trader", temelde hisse senedi
piyasasının belirlediği yönle ilgilenen kişiyken, "yatırlmcı" bü-
tün piyasada en iyi performansı gösterecek hisse senedini seç-
mekle ilgilenen kişidir. Başka bir deyişle, yatlrrmcr her zaman
uzun pozisyon alırken, trader uzun veya kısa tarafta olabilir. Bu
ifadeleri Rogers'a açıkladım ve kendisinin gerçekten röportaj
yapmak istediğim türden bir insan olduğunu belirttim.
Sonbahar havasını andıran bir ilkbahar öğleden sonrasında,
Rogers'ın özenle seçilmiş mobilyalarla dö§enmiş evine vardım.
Evin atmosferi New York'taki bir evden ziyade, çok konforlu bir
İngiliz malikanesini andınyordu. Aslında, New York'la ilgili iz-
lenimim sadece, söyleşiyi yaptığım, Rogers'rn Hudson manzara-
lı, antikalarla dolu oturma odasıyla sınırlı kalsa, New York'un
yaşamak için çok huzurlu bir yer olduğunu düşünürdüm, Beni
karşıladıktan sonra hemen, "H6l6 yanlış kişiyle görüştiiğünüzü
düşünüyorum." dedi. Bir kere daha kendisini büyük bir trader
olarak görmediğini belinti. Bu açıklamadan sonra röportaj şu şe-
kilde devam etti:
Telefon görüşmemizde de belirttiğim gibi, kendimi trader olarak

görmüyorum.1982 yılında Alman hisse senetleri almaya gittiği-
mi hatırlıyorum. Broker'ıma, "Bana X,Y,Z hisse senetlerini al-
manı istiyorum." dedim. Beni tanımayan broker, "Ondan sonra
ne yapacağım?" dedi. "Hisse senetlerini alıp bana da teyidleri
göndereceksin." dedim. "Bazı araştrrmaları göndermemi ister
misiniz?" diye sordu. "Lütfen bunu yapma" dedim. "Size yorum-
lan göndermemi ister misiniz?" diye sordu. "Hayrr bunu istemi-
yorum." diye cevap verdim. "Fiyatlarla ilgili olarak sizi aramamı
istiyor musunuz?" diye sordu. "Hayır bana fiyatlan bile verme-
yin, çünkü siz bunu yapınca, bu hisse senetlerinin bir kere ikiye
ya da üçe katladığını görürsem, satmak isteyebilirim. Alman his-
James B. Rogers, Jr. 34:]
se senetlerini en az üç yıl elimde bulundurmak istiyorum, çünkü

iki veya üç kuşaktan bu yana görülmemiş büyüklükte bir boğa pi-
yasasmln görüleceğine inanıyorum. " dedim. Broker'ın afalladığı-
nı söylememe gerek yoktur herhalde; benim deli olduğumu düşü-
nüyordu.
Şimdi bunu trading olarak değerlendirmiyorum; piyasada
önemli bir değişiklik olacağının belirlenmesi ve bir pozisyon al-
maydı. Bu arada, yaptığım doğru çıktı. Alman hisse senetlerini
l982'nin sonunda aldım ve l985'in sonu, 1986'nın başında sat-
tım.
O sıralarda niye Alman piyasası hakkında bu kadar iyimser.

diniz?
Boğa piyasası burada 1982 Ağustosu'nda başladı. Daha da önem-

lisi, Almanya 1961'den, yani yirmibir yıl öncesinden bu yana bir
boğa piyasası görmemişti. Alman piyasası |962'de tökezlemiş ve
sonrasında sakin bir tempoyla devam etmişti. Bu süre içinde Al-
man ekonomisi bir patlama yaşadı. Y6ni ortada temel bir değer
var.
Ben ne zaman birşey alıp satacak olsam, öncelikle hiçbirşey
kaybetmeyeceğimden emin olmaya çalışınm. Eğer değer yük-
sekse, bu yanılsam bile pek fazlaparakaybetmeyeceğim anlamı-
na gelir.
Fakat aynı tezden yola çıkarak, o piyasayı on yıl önce de satın

alabilirdiniz.
Evet, kesİnlİkle doğru. Pİyasayı 1971'de, tamamen aynı neden-

lerle satın alıp, Amerika'da iyi bir boğa piyasası dururken, Al-
manya'da hisse senetlerinin l0 yıl boyunca yerinde sayışını izle-
yebilirdiniz. Ancak bu kez ortamda bir katalizör vardı. Büyük
şeylerin olması için her zaman bir katalizöre ihtiyaç vardır. O sı-
rada katalizör, yaklaşan seçimlerdi. Tahminlerime göre Sosya-
listler gidecekti; muhalefetteki Hıristiyan Demokratlar ise yatı-
rımlan destekleyecek bir parkurda yer alıyorlardı.
Kendimce yaptlğım değerlendirmeye göre, eğer muhafazakar
Hıristiyan Demokratlar kazanırsa, bunca yıllık muhalefet döne-
minden sonra büyük değişiklikler yapacaklardı. Üstelik Alman
şirketlerinin de muhafazakarların zaferinin kokusunu aldığını ve
serTnaye yatınmlarını, büyümeyİ durduklannı bİlİyordum. Dola-
yısıyla, muhafazakarlann kazanmasr durumunda, onca zamandrr
hapsolmuş serTnaye yatınmlarında gerçek bir patlama olacaktı.
Seçimier yazı tura gibi bir betirsiztik ve olasılık eşitliği taşı-

yor muydu?
Bana göre hayır.
Kamu anketleri açısrndan diyorum.
Sanırım evet. Çünkü muhafazakarlarrn kazandığı gün bir piyasa

patlaması yaşandı.
Peki ya kaybetselerdi?
Az önce belirttiğim nedenlerle, önemli bir meblağ para kaybede-

ceğimi zaten düşünmüyordum. Önemli bir değişiklik olacağın-
dan ve boğa piyasasının yalnızca iki, üç, bileınediniz dört yıl sü-
receğinden kesinlikle emindim.
Öyle görünüyor ki, spekülasyona girmeden önce o pozisyona

alabildiğine inanmak istiyorsunuz.
Evet, genellikle öyle yaparım. Aksi takdirde pozisyona girmem.

Yatırım yapmak hakkında alınması gereken en önemli dersler-
den biri, ortada yapacak birşey olmadığı sürece, hiçbir
şeye, ama
hiçbir şeye girişmemektir. Ben birçoğundan daha iyiyim demek
istemiyorum ama, çoğu kişi kendini sürekli birşeylere oynamak
zorunda hissediyor. Büyük bir hamle yapıyor ve sonra da ''Bak
James B- Rogers, Jr. 345
ben akıllıyım koçum, paramı üçe katladım." diye çlkıyor karşını-

za. Sonra da sağa sola koşuşturup o parayla ne yapacaklannı an-
yorlar. Oturup yeni birşeylerin gelişmesini bekleyemiyorlar.
Her zaman durumun lehinize gelişmesini mi beklersiniz? Hiç

"Bu piyasa tırmanışa geçecek §anırun, en iyisi bir deneye-
lim." dedi$niz olmadr mı?
Şimdi çizdığiniztablo, düşkünler evine giden en kısa yolu tarif

ediyor. Ben köşeden pııranın ucu görünene kadar bekler, görü-
nünce de gider alınm. Bu arada başka bir şey yapmam. Piyasada
paralarını kaybedenler bile "Paramı kaybettim, geri almak için
birşeyler yapmam lazım" der. Yeni birşey bulana kadar otıırup
beklemekten başka yapacak birşeyleri yoktur oysa ki.
Mümkün olduğu kadar küçük işlemler yapın diyorsunuz.
Ben de bu nedenle kendimi spekülatör olarak görmüyorum. Ben

birşeylerin olmasr için oturup bekleyen biriyim sadece. Benim
durumum kavanozda balık tutmaya benziyor. Kaybetme olasılı-
ğınız çok düşük.
Genellikle temel analiz mi kullanıyorsunuz?
Evet. Ama bazen Commodity Research Bureau katalizör sağla-

yacak bazı grafikler yayınlar. Bazen bir grafik, aşağı veya yuka-
rı, inanılmaz bir sivrilik gösterir. Grafiklerde histeri görürsünüz.
Histeri gördüğüm zaman, diğer yönde bir pozisyona girmenin
gerekip gerekmediğini görmek için bakmayı severim.
örnek verebilir misiniz?
Evet, iki yıl önce, soya fasulyesi 9.60$'a wrunca hemen açığa
sattlm. Özellikle bu örneği vermemin nedeni şu: Yatırımı yaptı-
ğım günün akşamı bir grup trader'la birlikte yemeğe gittim. İçle-
J

rinden biri neden soya fasulyesi aldığını anlatıyordu. Ona dedim
ki: "Yükselen piyasa fiyatlanyla ilgili tiim anlatılanların neden
yanlış olduğunu söyleyemem, çünkü bilmiyorum. Ttlm bildiğim
benim histeriyi açığa satmam."
Histeriyi satma zamanını nasıl seçiyorsunuz?
Piyasalar fiyat aralıklan yapmaya başlayıncaya kadar beklerim.
Hareketin ortasrnda mı yoksa sonuna mı geldiğini gösteren

bir işaret, örneğin bir geri dönüş günü (teknik analizde belli
bir piyasa hareketinin sonunun geldiğine işaret eden birkaç
günlük bir grafik formasyonu), gelene kadar bekler misiniz?
Hayır, geri dönüş günlerini bilmiyorum
Verdiğiniz örnek akla klasik bir histeri örneğini getiriyor.

1979 sonu, 1980 başı gibi altın piyasasında inanılmaz bir tır-
manrş olmuştu. O zaman açrğa sattınız mı?
Evet,675$'dan sattım.
Ama daha sonra 200$ daha gitti.
Size söyledim, ben iyi bir trader değilim. Hemen her zaman çok
erken davranınm, ama altını sattığımda, tepe noktasına vuırma-
dan döıt gün önceydi.
Çok zamansız sattığrnızı söylemedim, ama geri döni§ü bek-

lemek herhalde biraz ürkütücü olmuştur. Bu tür bir spekü-
lasyon yaptığınızda, aklınrza şüphe düştüğü olmaz mı?
(Gülerek) Evet, 676$'a bile çıksa olur.
Fakat yine vazgeçmediniz, öyle mi?

James B. Rogers, Jr. 347
O durumda hayır, çünkü tam bir kaos söz konusuydu. Uzun sür-
meyeceği belliydi. Altın piyasasının son kıvranışlanydı o.
Demek istediğniz, yükseliş trendinin son saihasrnı yaşayan

bir piyasanın kendini açık etmesi miydi, yoksa altın değeri-
nin çok üstünde mi fiyatlandırılmrytı?
Her ikisi de. Altın değerinin çok üzerindeydi; ama temelde du-
rum -yakıştırdığınız terim çok uygun- histerinin "kendini açık et-
mesiydi." Bir panik durumuyla karşılaştığınız zaman içine girer
ve fırtınaya karşı durmayı başarabilirseniz, k6rlı çıkarsınız.
Yani panik gördüğünüzde otomatik olarak üzerine mi gidi-

yorsunuz?
Panik, histeri beni sadece ne olup bittiğine bakmaya motive eden

birer katalizördür. Bu ille de birşey yapacağım anlamrna gelmez.
1980 başlan altın piyasası için olumsuz bir izienim edinmiştim.
Bundan yalnızca birkaç ay önce Volcker, Federal Merkez Ban-
kası'nın başkanı olmuştu ve enflasyonu yeneceğimizi söylemişti,
öyle yapacağından da emindim. Aynca, aynı sıralarda petrol fi-
yatları da düşmeye başlamıştı ve petrol düşüşteyse, altının da dü-
şeceğini biliyordum.
Altın ve petrolün aynı yönde bir grafik izleyeceğini düşündü-

ğünüzden mi yoksadünya böyle olacağnainandığ için mi?
O sırada herkes böyle olacağrna inanıyordu.
Peki siz korelasyonun doğru olduğuna inandınız mı?
Doğru olmadığını biliyordum.
Bu soruyu sormamın nedeni, altın ve petrol arasındaki ilişki-

nin hep raslantısal bir korelasyon olduğunu düşünüyor oI-
mam.
Evet, kesinlikle öyle. İşte o kısacık dönem boyunca, petrol ve al-
tın paralel seyretti.
Demek istediğiniz, bazen pozisyonunuzu, doğru olduğunu

kesinlikle bildiğiniz bir varsayım üzerine değil de, çoğunlu-
ğun öyle düşünmesi yaklaşımı üzerine mi kuruyorsunuz?
Ender olarak evet. Genellikle doğru olduğunu bildiğim ya da

sandığım varsayımları dikkate alırrm. O sırada dayandığım nokta
da, Volcker'rn enflasyonun belini kıracağını söylemiş olmasıydı;
başanlı olacağını da biliyordum. Petrolün düşmeye hazır olduğu
gerçeği ise, yalnızca "gaz verdi."
Aslrnda, karar aşama§ı Fed'in 1979 Ekimi'nde faiz oranları-

nr kontroi etmekten vazgeçip, para arzr artışını kontrol etme-
ye başladığr srralardı. Ancak, altın piyasası buna inanmayıp,
birkaç ay trrmanmaya devam etti. Bu gibi durumlarda piya-
salar, değişen temelleri göremeyecek kadar histerik mi olu-
yorlar?
Aynen öyle. Bazen çok önemli bir değişiklik olmasına karşın, pi-
yasanrn seyrini aynı şekilde sürdürmesi gerçekten ilginç oluyor.
Artık şunu söyleyebilecek kadar tecrübeliyim: Bişey olması,
herkesin onu anladığr anlamına gelmiyor. Birçok insan almaya
ve satmaya devam ediyor, çünkü onlara yapılabilecek tek şey bu
gibi göziiktiyor.
Yini, piyasanın 1979 Ekimi'nde Fed potitikas[ıın değişmesi

gibi önemli bir habere tepki vermemesi, bunun önemli olma-
dığı anlamrna gelmiyor.
Tam tersi. Piyasa gitmesi gereken yönün tarn aksine seyretmeye

devam ediyorsa, özellikle de bu histerik bir patlamaysa, biliyor-
sunuz ki bir fırsat kendini gösterecet.
Daha yeni bir önnek mi geliyor aklınıza?
Evet, Ekim l987. Bu aıada, l9 Ekim benim doğum günüm. l986

sonu, 1987 başında, hisse senedi piyasasında büyük bir hareket
daha yaşayıp, sonra da |937'den sonraki en büyük düşüşe tanık
olacağımızı tahmin etmiştim. Ama bunun doğum günümde ola-
cağını bilmiyordum. Aldığım en güzel doğum günü armağanıy-
dı.
Kırılışın o kadar büyük oiabileceğni konusunda bir fikriniz

var mıydı?
Ocak l987'de John Train benimle röportaj yaptığında, ona de-

miştim ki '!Bir ara, piyasa bir gün içinde 300 puan değer kaybe-
decek." John bana delinin tekiymişim gibi bakmıştı. Dow Jones
3000 civannda olacaktı ve 300 puan da onun 7o lO'una tekabüldü.
1929'da, piyasa bir günde VolZ'si kadar değer kaybetmişti. Bir
gundç Vol0, o sıradaki piyasa türleri göz önüne alındığında, çok
da büyük bir hareket değildi. Piyasada günlük Vo3,4 ve 5'lik ha-
reketler olmuştu zaten. Kendi kendime "Piyasa bir günde neden
300 puan düşemesin ki?" diye düşündüm. 508 puan olacağı aklı-
mabile gelmedi.
Hisse senedi piyasasındaki ani düşüş konusundaki tahmini-

nize, neden l937'yiesas aldınız?
Çünkü l937'de Dow alu ay içinde 7o49 diişt;ı. Benim anlatmaya

çalıştığım şey, 1973-1974'de piyasanın Vo50 değer kaybettiği,
ama bunun iki yıl sürdüğü düşüşün aksine, büyük, köklü, hızlı ve
korkunç bir çöküş yaşayacak olduğumuzdu.
1929.1930'un t€ı§ine, neden 1937'yi analoji olarak kullandı-

nız?
Çünkü 1929-1930 büyük depresyon yıllarıydı. Büyük bir mali

350 Borsa Sihirbazları I
çökü;tü nedeniyle bir düşüş yaşayacağımızı biliyordum. Mali ve

ekonomik çöküş arasındaki ayrımı çok net yapmıştım.
Neden maii bir çöküş bekliyordunuz?
Atmosfer öyleydi. Dünyayı para seli basmıştı. Dünyadaki bütün

hisse senedi piyasalan en parlak dönemini yaşıyordu. Okuldan
mezun olduktan sonra, üç yıl içinde yanm milyon $ parakazanan
genç adamlarla ilgili hikayeler öyle çoktu ki. Gerçek bu değildi
oysa. Ne zaman piyasada böyle bir durum görseniz, artık tırma-
nlşın sona erdiğini anlarsınrz. Ben de o yaz kendimi bir düşüşe
hazırladım.
Kısa pozisyonda mrydınız yoksa put opsiyonları mr almıştı-

nız?
Hem hisseleri hem de call opsiyonlarını açığa satmıştım. Ben op-

siyon almam. Opsiyon almak, bence fakirleşmenin başka bir yo-
lu. Birisi SEC (Securities Exchange Commissiom) için bir araş-
tıIma yapmış ve ti,im opsiyonlann Vo9}'ının müddetinin değersiz
dolduğunu bulmuş. Ben de kendi kendime dedim ki, eğer tüm
üzun po zis y onlann Vo9O' ı kaybediy ors a, kı s a pozisy o ı|ann Vo9 a'
ınm da kazanması gerek. Eğer fiyatların düşeceğini düşünüyor
ve bunun için de opsiyonları kullanmak istiyorşam, put alacağı-
ma call satarım.
f
Pozisyonlarıntzı ne zaman kapattınız? ]
l9 Ekim haftası. Hatırlarsanrz, o strada herkes Amerika'nın mali

çatlsmın çöktiiğünü düşünüyordu.
Diğer yöne doğru giden bir histerimiz olduğu için mi pozisyo-

nunuzu kapattınız?
Evet, çok doğru tahmin ettiniz. O hafta, bir ders kitabında tantm-
James B. Rogers, Jr. 35l
lanan tiirden bir histeri yaşanıyordu. Bu gibi koşullar altında, ha-

la sağduyunuz varsa, histerinin içine adımın|zı atar ve ona karşı
dunrrsunuz. Belki de gerçekten dünyanın sonu gelmişti ve ben de
yok olacaktım. Fakat bu ttir bir histeriye karşı durduğun*z za-
manlarda para kazanma olasılığınız 7o95'dir,
1987 Ekim'i ile l 988 Ocak ayı arasında hiç açığa satış yapma-
drm. Bu, hayatımdaki açığa satmadığım çok ender zamanlardan
biriydi. İster iyimser ister kötümser olayım, hem uzun hem kısa
pozisyon almaya özen gösteririm ki yanılırsam mahvolmayayım.
En iyi zamanlarda bile mutlaka yanılan birileri ve en kötü zaman-
larda da iyi kazanan birileri vardır.
Birçok kişi Ekim 19E7 otayının suçlusu olarak program tra-

ding'ini görmekte. Siz bunu günah keçiliği olarak mı değer-
lendiriyorsunuz?
Kesinlikle. Böyle bir gerekçe ileri süren kişiler piyasayı anlamr-

yorlar. Politikacılar ve para kaybeden insanlar, her zaman kendi-
lerine bir günah keçisi ararlar. l929'da hisse senedi piyasasında
yaşanan ani düşüşü, açığa satış yapanlara ve depozito gereksi-
nimlerine bağlamışlardır. Hisse senedi piyasasının düşüşe geç-
mesi için tonlarca iyi neden vardı. Asıl merak etmeleri gereken,
19 Ekim'de neden alıcılar değil, satıcılar olduğudur.
19 Ekim'den önceki hafta sonu, elimdeki hisse senetleri iyice
düştil. Bir'hafta önce (Merkez Bankası Başkanı ) Alan Greens-
pan ticaret dengesinin iyiye gittiğini ve herşeyin kontrol altında
olduğunu açıklamıştı. Bundan iki gün sonra ticaret dengesi ra-
kamları geldi ve anlaşıldı ki dünyatarihindeki en kötti durum ya-
şanıyordu. Hemen dedim ki "Bu adam ya aptal ya da yalancı. Ne
olup bittiği konusunda en ufak bir fikri yok." Sonra, 19 Ekim'den
önceki hafta hazine Müsteşan Baker çamuru Almanlara atıyor ve
$'ın yükselmesilıe izin vereceklerini söylüyordu; çünkü Alman-
lar kendisinin istediği gibi, para ve hazine politikalannı gevşet-
memişlerdi. l93O'lardaki ticaret savaşı sanki tekrar yaşanıyordu.
Paniğe kapıldım, üstelik kısa pozisyondaydım. O Pazar Sin-
352 Borsa S,ihirbazları
gapur'u arayıp açıklarıma ekleme yaptlm. (Singapur bizden da-
ha erken açılıyor.) Pazartesi günü satış yapmaya gelenlerin sati
mak için gerçekten çok iyi nedenleri vardr. Fakat ortada alıcı
yoktu, çünkii.insanlann almak için nedenleri yoktu. O Pazartesi
alıcılar bile korkmuştu ve fiyatlann düşeceği beklentisi içine
girmişlerdi.
Hisse senedi piyasasındaki ani düşüşe Greenspan ve Ba-

ker'rn mı neden olduğunu söylüyorsunuz?
Birçok neden vardr: Greenspan, Baker, paranm sınırlı olduğu

gerçeği, ticaret dengesinin sürekli olarak gerilemesi ve altı hafta
önce 2,7}0'de olan bir piyasa. Dikkat ederseniz, 1987 yılında
S&P ve Dow yiikselirken, piyasanın kalan krsmı yavaşca eriyor-
du. 1986 Aralık ayrnda, finansal hisse senetlerinde kısa pozisyon
aldım ve 1987 yıh boyunca - S&P ve Dow aşın yükseldiği za,
man bile - hiç parakaybetmedim.
Bu histeriden uzaklaştığnız ve para kaybettiğiniz oldu mu?
Evet, en büyük derslerden birini, işe ilk başladığım zamanlaıda,

ayı piyasası hakkında almrştım. Ocak 1970 h6li opsiyon alımı
yaptığım bir dönemdi, sahip olduğum bütiin parayla - faz|abit
miktar değildi - put opsiyonları aldım. Mayıs l970'de piyasanı-
nın dip noktaya vurduğu gün geri sattlm. Paramı üç katına çıkar-
m§tım. Ben bir dahiydim! "İkinci Bernard Baruch ben olaca-
ğım. " diyordum kendi kendime.
Daha sonraki planım piyasanın firlarnasrnı beklemekti ve bu
sefer put opsiyonu almak yerine, açığa satış yaplp, böylece daha
çabuk para kazaııacaktım. Piyasanın yeteri kadar ilerlediğine
emin olunca, tüm varlrğımla açığa satış yaptlm. Söylememe ge-
rek yok, herhalde iki ay sonra tamamlyla batmıştım, çünkü ne
yaptığırnı bilmiyordum.
Açığa sattığım hisse senetlerinden biri de Memorex'di. Me-
morexli 48'den sattrm. O günlerde, bunu devam ettirmek için gü-
Janıes B. Rogers, .lr. -l53
cüm yoktu, psikolojik, duygusal ve en önemlisi finansal olarak.

Açığımı 72'den kapattım. Memorex sonunda yaklaşık olarak
96'ya çıktı ve sonra direkt 2'ye düştii.
48'de açığa satmak doğruydu. Ama bu iş bittiğinde silinmiş-
tim. Benim ne kadar doğru olduğum piyasanın umurunda değil-
di. Bu da histeriyi tanrmamın nedenlerinden biridir.
Bu deneyimden ne öğrendiniz?
Piyasanın benim tahminlerimden çok daha yukarıya veya aşağı-

ya gidebileceğini. Ben birşey biliyorsam, herkesin de bunu bile-
ceğini düşünürdüm. Sadece gazetedeki haberleri okurdum; içer-
den aldığım hiçbir bilgi yoktu. Şimdi biliyorum ki o zaman bil-
diklerimi bilmiyorlarmış. Çogu insan altı ay, bir yıl veya iki yıl
sonrasını göremiyor. Memorex deneyimi bana hisse senedi piya-
sasında herşeyin olabileceğini öğretti, çünkü piyasada ne olup
biltiğini anlamayan birçok kişi bulunuyor.
Bizim gördüğümüzün ötesinde çok belirgin bir ayı piyasası

mr arıyorsunuz?
Evet, ashnda piyasanın l987 Ekimi'ne göre düa fazla düşüş gös-
termesini bekliyorum.
Ayrıca çok büyük bir iktisadi durgunluk mu bekliyorsunuz?
Şu anda bile (Nisan l988), esaslı bir finansal çöküş bekliyorum.

Ancak politikacılar işleri karıştırıp bunu ekonomik bir çöküntüye
dönüşttirebilirler.
Çok önemli bir ekonomik durguniuk yaşamadan finansal bir

çöküş yaşayabilir miyiz?
Kesinlikle. Bu çok yaşanmıştır. Bundan ötürü l937'yi daha önce

örnek olarak kullandım. Ekonominin çökeceğini düşünmüyo-
rum, çünkü $ zayıflamaya devam ederse - benim de beklediğim
gibi - Amerikan ekonomisinin birçok kısmrnda - çelik, tarım,
tekstil, madencilik - başarı sağlanır.
Hisse senedi piyasasının Ekim düşüğünün altına düşmesi du-

rumunda bile, höli ekonominin başarılı olacağrnı mı düşünü-
yorsunuz?
Kesinlikle. Politikacılar işleri kanştırmadığı müddetçe. .
İşleri nasıl karrştırıyorlar? .
Vergileri, tarifleri ve korumacılığı arttırarak. İşleri karıştırmak

için politikacıların yapabileceği çok şey var, eminim her zaman
yapacakbirşeybulurlar.Finansalbirkrizyaşayacağımızıbiliyo-
rum ve politikacılar bunu doğru a|gılayamazlarsa, ekonomik bir
çöküşdeyaşayabiliriz. ,
Finansal çöküşü ateşleyen şey ne olacaktrr? ,
Ticaret açığı rakamları tekrar kötiileşmeye başlayacak ve bu baş- ^
ka bir S krizini getirecek.
Ticaret açığının en büyük nedeni olarak neyi görüyorsunuz?
Bütçe açığı. Bütçe açığı meselesini defetmeden, ticaret açığı me-
Açık sorununun boyutlarına baktığrnızda, bu noktada yapı- :

labilecek birşey var mıdrr? _
Bugün dünyadaki temel sorun, Amerika'nın tiiketiminin tasamı-

fundan fazla olmasıdır. Tasamıfu ve yatınmı teşvik etmek için ,
elinizdengelenherşeyiyapmakzorundasınız:Tasamıfunvergi-
lendirilmesinin, sermaye kazancr vergisinin ve temettülerin ikili .
James B, Rogers, Jr. .355
vergilendirilmesinin kaldınlması; IRA'lar, Keoghs ve 40 1 K'ler

için daha cazip teşviklerin getirilmesi. Aynı zamanda, tüketimi
azaltmak için elinizden gelen herşeyi yapmak. Vergilendirme ya-
pısını değiştirerek tasamıf ve yatınmdan çok, tiiketimi vergilen-
diren katma değer vergisinden yararlanmak. Hükümet giderlerini
ciddi şekilde kesmek ki, ekonomiyi sarsmadan bunu yapmanın
birçok yollan vardır. Sorunlannız olabilir, ama bunların üstesin-
den gelmeyi bilmeliyiz. Yapmamız gerekenleri yapmazsak,
1 930'larda yaşanan tiirden bir çöküşle karşılaşacağız.
Cevabrnz hiikiimet harcamalarını "ciddi" bir şekilde azalt-

maıuıun zarar§ız yollan olduğunu inra eüyor. Bununla ilgili
örnekler verir misiniz
Size iki tane örrıek vereceğim; bir düzine örnek de verebilirim.

A.B.D. hükiimeti şekerin yurt içindeki fiyatını desteklemek için
yılda 5 milyar $ harcamaktadır ki şekerin fiyaı dünya piyasasın-
da kilosu 17.5$'e satrlrrken, Amerikalılar toptan şker için 48.59
ödemektedirler. Beş milyar$! Hükümet bütiin şeker üreticilerine,
"Şeker işini bırakmanız şartıyla, size hayatınızın sonuna kadar,
her yıl 100,000$ para, bir kat ve bir de Porsche verelim." dese
kendimizi daha iyi hissederdik. Yılda milyarlarca Dolar tasamıf
ederdik ve bu bütün ülke için daha iyi olurdu, çünkü hepimiz şe-
keri daha ucuza alırdık.
Yıllık ticaret açığmızın ne olduğıınu biliyor musunuz? 150
milyar Dolar. Heryıl Amerikan ordusunun Avıupa'da banndınl-
maslntn bize kaça mal olduğunu biliyor musunuz? l50 milyar $.
Amerikan birlikleri oraya 43 yıl önce işgal ordusu olarak gönde-
rilmişti! Ordulanmızı Avnıpaya gönderme fikri ortaya atıldığın-
da, bu ülkedeki birçok insan doğmamıştı bile. Orada bulunanlar
yan gelip yatmaktan, bira içmekten, semirmekten ve kızların pe-
şinden koşmaktan başka birşey yapmıyorlar. GAO Avrupa'da
otuz günlük bir savaşta savaşmaya yetecek kadar bile mermimiz
olmadığını söylüyor, bizse bu çocuklan beslemek için yılda 150
milyar Dolar harcıyoruz. Yılda buraya 150 milyar Dolar harca-
356 Borsa Sihirbaz,ları
maktan vazgeçip, askerlerimizin evlerine dönmelerini sağlarsak
Avrupa kendini savunabilir. İşin ilginç olan tarafi şu: Silahlarını
nereden alırlar biliyor musunuz? Silahlarını bizden alırlar, çünkü
kurulu olan çok iyi bir savunma sanayileri yok.
Fakat bunlar pek olası görünmüyor. Hiçbir politikacı bu çö-

zümlerden bahsetmiyor bite.
Buıru anlıyorum. Washington'daki mevcut oyuncu kadrosuyla

bunun gerçekleşeceği yok. Politikacılar işleri karıştırıyorlar ve
yapılması gereken şeyleri yapmıyorlar. Bir sonraki seçimleri ka-
zanmak politikacılar için daha önemlidir. Sorunları çözmek zo-
ruııda kalana kadar bu durum devam edecek. sonra da herşey bir
felakete dönüşecek.
Eğer potitikacılar rol yapmıyorsa, sonunda çok yüksek bir

enflasyon ile çok büyük bir ekonomik durgunluk arasında
seçim yapmak durumunda mı kalacağız?
Bu çok aşırı birşey olacak. Korktuğum şey başıma gelecek - ben

sadece spekiilasyon yaplyorum, şu anda bu karan almak zorunda
değilim - belli bir yerde ekonomik durgunluk başlayacak. Başta
politikacılar şöyle diyecek: "Kemerleri sıkmak ve buna katlan-
mak zorundayız. Bu bizim için iyidir." İnsanlar buna bir süre ina-
nacaklar. Sonra acıtmaya başlayacak. Daha sonra acr gittikçe ar-
tacak. Bu noktada politikacılar pes edip tek çıkış yolu olan para
basmaya başlayacak!
Bu senaryoya ekonomik durgunluk ile başlıyoruz ve çok yük-

sek bir enflasyonla noktalıyoruz.
Doğru, fakat önce anormal bir enflasyon, ardından deflasyon ya-

şanabilir. Çok gerçekçi olan bir başka ihtimal ise, sonunda döviz
kısıtlamalarının gelmesi. Allahtan şimdiden oturup iki üç yıl son-
rası için yatınm kararları almam gerekmiyor.
James B- Rogers, Jr. 357
Ne gibi döviz kısıtlamaları?
Kastettiğim şey, serrnaye akışı üzerindeki sınflamalardır. Avru-

pa'ya gitmek istiyorsanız, yanınlza 1,000$'dan fazla alamazsınız.
Hükümetin onayı olmadan parayı yurt dışına çıkartamazsınız.
Böyle bir durumda para birimlerinin nisbi değerlerine ne

olur?
Dolar yok olur. Döviz kısıtlaması olduğu zaman Dolar gittikçe

zayıflar. Daha sonra politikacılar daha zalim kısıtlamalar getir-
meye çalışırlar ki bu da durumu daha berbat hale getirir.
Yok olmaktan bahesederken, Dolar'rn Arjantin Pezosu'nun

durumuna düşmesinden mi sözediyorsunuz?
Neden olmasın? Sivil savaşın sloganını hatırlayın: " Dolar'dan

bana ne!"
Sanki Dolar'ın çökmesi kaçınılmaz gibi konuşuyorsunuz.
1983'de, dünyadaki en büyük borç dağıtan millet bizdik. 1985'

de, 1914'den bu yana ilk defa borcu olan bir millet durumuna gel-
dik. 1987'nin sonunda dış borçlarımız, Rio Grande'nin güneyin-
de bulunan Brezilya, Meksiko, Peru, Arjantin vb.'nin dış borçla-
rınrn toplamından daha faz|aydı,
Söylediklerinizi şu şekilde yorumlayabilirim: Bütçe açığı du,

rumunu değiştirecek hiçbirşey olmadrğına inanıyorsunuz.
Sürekli hale gelen bütçe açığı, ticaret açrğının da devam et-
mesini, hatta daha da kötü bir duruma gelmesini garanti ede,
cek. Böylece bu da er ya da geç Doların büyük bir baskı altı,
na girmesine neden olacak.
Kesinlikle. Bu yüzden Dolar'da uzun pozisyon almıyorum.

358 Borsa Sihirbazlart
Bu senaryoda bono piyasaslnın yeri nedir?
Bir noktada yabancılar Dolar'ın zayıflamasından dolayı ülkeye

para aktarmaya son vereceklerdir. Bu da Amerikan halkının
borçlannı finanse etmek zorunda kalması anlamına gelir. Sadece
7o3 ||e 4 arasında bir tasamrf oranma sahibiz. Amerikan halkının
borçlarını finanse etmesi içinfaiz oranlannın çok yüksek olması
gerekir. Federal Reserve dahafazla para basarak yüksek oranlan
önlemeye çalışırsa, Dolar tamamıyla erir ve Fed tamamıyla kont-
rolü kaybeder. Bu durumda, hiper enflasyonla karşılaşrrsınrz ve
faiz oraııları Vo 25,30 olur. Her durumda yüksek oranlarla karşı-
laşacağız. Politikacılar bunu işe durgun bir ekonomiyle başlaya-
rak halletmek istiyorlarsa, başta daha düşük oranlar söz konusu
olabilir. Fakat sonra pes edip para basmaya başlayacaklardır.
Fakat er ya da geç bono piyasası çökecektir.
Kesinlikle. Eninde sonunda, İngilizler'in yaşadığı uzun vadeli

bono piyasasının yok olma deneyimini biz de yaşayacağız. Fakat
zamanrnl bİlemiyorum. Bu üç yıl da olabilir; on yıl da.
Bu bahsettiğiniz durumda tngiliz bonoları ne kadarlık düşüş

gösterdi?
YaklaşıkVo70.
Hangi senaryonun daha önce gerçekleşeceğine karar verir-

ken ne tip şeylere bakaİsınız: Deflasyon mu enflasyon mu?
Paraarzı, hükümet açıkları, ticaret açıklan, enflasyon rakamlan,

finansman piyasalan ve hükümetpolitikalan. Büt[in bu saydıkla-
rımı hem A.B.D. için hem de önemli yabancı ülkeler için göz
önünde bulundururum. Bu büytik ve üç boyutlu birbulmaca gibi-
dir. Üç boyutlu bir bulmacanız olduğu zaman, sonunda parçalan
biraraya getirebilirsiniz. Fakat bu bulmaca parçalarını masaya
t
I
1
yayıp sonra da bİrleştireceğİniz bİr bıılmaca değildir. Resim her

zaman değişmektedir. Her gün bazı parçalar çıkıp, yerine başka-
lan gelmektedir.
Hazır senaryoIardan bahsederken, altın için uzun vadeli bir

görüşünüz yar mı diye sorüm.
|934'dealtm fiyatını ons başrna 35$ olarak belirlediler ve 1935

ile 1980 arasrnda altın üretimi her yıl düşüş gösterdi. Üretim
aza|maya devam ediyordu, altın aramak için bir teşvik yoktu.
Bütiin bu kırkbeş yıllık dönem boyunca altın tüketimi arttı, özel-
likle elektronik devriminin yaşandığı 1960 ve 1970'lerde. Talep
giderek artarken, arz da azalıdı. Ne olursa olsun 1970'lerde çok
büyük bir boğa piyasası olmasr gerekirdi. Enflasyon yüzde sıfır
bile olsa, aızvetalepten dolayı, 1970'lerde altın üzerine yine çok
büyük bir boğa piyasası olmasr gerekirdi.
Bu durum 1980'lerde tamamıyla değişti. Fiyatların 35$'dan
875S'a çıkışı gibi, insanlann altın işine girmesini sağlayacak da-
ha iyi bir teşvik o|amaz.1980'den itibaren altın üretimi her yıl
arttı. Sadece yeni madenlerin açılması ve genişlemesine dayalı
tahminlere bakılarak, altın üretiminin en az |995'e kadar her yıl
artacağı düşünülmekte. Aynı zamanda altın çıkarma teknolojisi
de gelişti. Kısacası, şu anda geçmişe göre çok dahafazlaaltın bu-
lunmakta ve bu trend en azından l990'ların ortalarına kadar de-
vam edecek.
Bir sigorta poliçesi olarak biraz altın aldım. Fakat bunun
197O'1erdeki gibi, 199O'1arda da enflasyon sigortası olacağını
sanmtyorum, çünkü arz ve talep çok farklı. 1990'ların enflasyon
sigortasının ne olacağını henüz bilmiyorum, ama iyi ki bugün bu-
na karar vermek zorund a değilim.
Altın için oluşturduğ anaz arzltalep tablosu kesinlikte olum.

suz. Fakat böyle bir duruma kendi "Dolar yok oluyor" yoru-
munuzu da eklersiniz, böyle bir oiay içerdeki alhn arz./talep
dengesini trampa etmez mi?
360 Borstı Silıirhazlrırı
Kesinlikle, altın satın alma gücünü koruyabilir. Daha iyi olabilir,
daha kötü olabilir. Fakat en iyi piyasa olmayacağı kesindir.
Başka bir deyişle, altın artık enflasyon sigortası değil mi?
Generaller her zaman son savaşta savaşf. Portföy yöneticileri de

daima son boğa piyasasına yatırım yaparlar. Değeri muhafaza et-
meııin en iyi yolunun altın olduğu fikri çok saçma. Geçmişte altı-
nın satın alma gücünü kaybettiği birçok dönemler olmuştur, ba-
zen rızun yıl|ar.
Altınla ilgili başka birşey daha söylemem gerek. Her zaman
parçaların eklendiği ve çıkarıldığı bir bulmacadan bahsediyor-
dum. Bulmacada Güney Afrika'nın yerini unutmaym. Güney Af-
rika'nııı durumundan dolayı, altının durumu çok daha karışık.
Güney Afrika'nııı sonunda havaya uçacağını düşünüyorum, çün-
kü hükümetin kendi kendini köşeye sıkıştırdığını düşünüyorum.
Yarın devrim olsa ve siyahlar kontrolü ele geçirse, Güney Afri-
kah beyazlar büttin altınları ucuz fiyata verirlerdi. Böylece fiyat-
lar oldukça düşerdi,
Bence böyle bir durumda maden üretimiyle ilgili sorunlar

olacağından, buna bağh panikten dolayı altın fiyatları yükse-
lirdi.
Devrim esnasında fiyatlar yükselecektir, fakat daha sonra düşer.

Düşüş hareketi herkesin kafasını karıştıracaktrr. "Albn fiyatı ne-
den düşüyor?" diye soracaklardır. Fakat düşüşten sonra alım yap-
mak isteyeceksiniz, çünkü devrim sonrası rahatlığı kaosu da be-
raberinde getirecektir.
Hisse senedi piyasası, bonolar, döviz kurtarı ve altınla ilgiti

uzun vadeli fikirlerlnizi aldık. Petrol hakkında ne düşünü-
yorsunuz?
Evet, ekonomik durgunluk yaşandığ ı zaman- bunun bir gün ger-

James B. Rogers,.Jr: 361
çekleşeceğini garanti ediyorum - petrol fiyatları düşecek. Bunu

yazabilirsiniz; umurumda değil. Mutlaka l2$'ın altına inecektir.
l 1 mi, 7 mi yoksa 3$ mı olur bilemem. (Röportaj yaptığm sırada
petrol fiyatı yaklaşık olarak 16$'dı.)
Bahsettiğiniz senaryoya göre - hisse senedi piyasasının, Dola-

rın vb. düşmesi - srradan birinin kendini koruması için yapa-
bileceği birşey yok mudur?
Avrupa ve Uzakdoğu paralarını alın; kısa vadeli hazine bonosu

alın; çiftllik arazisi alın.
Trading'e ilk olarak nasıl ilgi duydunuz?
Yatmm yaparak. Wall Street'in içine düştiim. 1964'deüniversite-

den mezun olmuştum ve master yapacaktım. Wall Street'de çalı-
şan biriyle tanlştım ve bana yaz için bir iş buldu. O zaman Wall
Street hakkında hiçbirşey bilmiyordum. Hisse senediyle bono
arasındaki farkı bilmiyordum. Hatta aralarında bir fark olduğun-
dan bile haberdar değildim. Wall Street hakkında bildiğim tek
şey, New York'ta bir yerde olduğu ve |929 yılında orada hoş ol-
mayan birşeylerin yaşandığıydı. Bu yazdan sonra, 1964 - 1966
yıllan arasında Oxford'a gittim. Bütün Amerikalıların politikayla
ilgilendiği Oxford'da, ben Financial Times okuyordum.
Oxford'dayken işlem yapıyor muydunuz?
Çok az. Lot altı işlemler yapıyordum. Piyasalarda Oxford'dan al-

dığım bursla yatırım yapıyordum. Paramr yıl başında alıyor ve
mümktin olduğu kadar uzun zaman yatınm yapıyordum.
Para kazanmaya başladrnrz mr?
Evet, para kazanıyordum. Bu 1964 - l965 yıllan arasındaki boğa

piyasasıydı. Oxford'dan 1966 yılında ayrıldğımda ayı piyasası
ortaya çıktı, fakat ben zaten alacağımı almıştım. Şanslıydım.
Eğer Oxford'a 1965 - 1967 yıllan arasmda gitseydim, büyük bir
ihtimalle batardım.
oxford'dan sonra ne oldu?
Birkaç yıl orduda geçti ve pııram olmadığı için borsayı takip ede-
medim. 1968'de ordudan ayrıldığım gün, Wall Street'e çalışma-
ya gittim. Elimde ne varsa yatnm yaptım. İlk kanm bana "Tele-
vizyona ihtiyacımız var." dediği zaman, " Televizyon ne işe ya-
rar? Bu pİırayı borsaya yatıralım ve on tane televizyon ala-
lrm."derdim. Bana "Koltuğa ihtiyacımrz var." dediği zaman,"Pa-
rayı borsaya yatınrsak kısa bir süre sonra on tane koltuk alabili-
riz." derdim.
Wall Street'de ne tür bir işiniz vardı?
Analist yaıdrmcrsrydrm.
Hangi hisse senetlerini kapsıyordunuz?
Makina malzemeleri ve sonra da reklam ajanslan.
Kapsadığrnrz hisse senetlerine yatırım yapıyor muydunuz?
Herşeye yatlrrm yapıyordum.
Başarılı oluyor muydunuz ?
Piyasaya tam tepeden, 1 Ağustos t968'de girdim. Fakat h6l6 bi-

razpararnvardı ve Ocak l970'de bir ayı piyasası oluşacağını far-
kettim. Bunu nasıl anladığımı bilmiyorum. Daha önce de söyle-
diğim gibi, elimdeki büttin parayla put opsiyonlan aldım. Ma- 1
yrs'ta parariu üçe katladım. Temmuz ayrndahisse senetlerinde kı- İ
sa pozisyon almaya başladım ve Eylül'de battım. Bu iki yıl ina-
1
James B. Rogers, Jr, j63

ndmazdı: Cinfikirlilikten gerizekalılığa uzanan bir gidişat göste-
riyordum.
YAni 1970 Eylülü'nde yine srfir noktasrna döndünüz. Sonra

neler oldu?
Elimdeki büttin parayı biriktirdim ve tekrar borsaya döndüm. Te-

levizyon veya koltuk almak umurumda değildi. Kanm beni ter-
ketti. Girişimci ruhu olan bir insandım. Büyük bir perakende zin-
ciri oluşturan ve herşeyi mağazasına koyan biri gibi, ben de elim-
de ne varsa dönüp dolaşıp onu borsaya yatınyordum.
O zamaniar sadece hisse senedi işlemleri mi yapıyordunuz?
Bonolar, hisse senedi, dövizler, emtia.
Ne zaman farklı piyasalara girdiniz?
Neredeyse işin başından beri hepsinde işlem yapıyordum. Bono

ve hisse senedine birinci g.tinden başladım. Döviz piyasalarına da
oldukça başlarda girdim. Oxford'dayken mümkiin olduğu kadar
-:
çok parayı Dolar olarak tutmaya çalışırdım, çünkü birgün Ster-
lin'in devalüe edileceğini biliyordum. Bunun yakında olacağını
biliyordum ve oldu ama ben Oxford'dan aynldıktan bir yıl sonra.
Birkez daha,biraz erken davranmrştım. O zaman bile döviz piya-
salannı iyi biliyordum.
1960'lann sonunda altn alarak emtia piyasasına girdim. Bor-
sadaki ilk yıllanmda bir iş için görüşme yaptığımı hatırlıyorum.
"WaIl Street Jounıal'da ne okursunuz?" diye sorduklan zamafı,
"Otuduğum ilk şeylerden biri emtia piyasasıyla ilgili sayfadır."
dedim. Soruyu soran kişi etkilenmişti, çünkü o da aynı şeyi yapı.
yordu, Bu, emtia piyasası henüz emtia piyasası değilken olmuş-
tu. Yaptığı iş teklifini geri çevirdiğim zaman, neredeyse beni bo-
ğacaktı. Bu iş görüşmesi l970'de yapılmıştı ve ben o zama;n za-
ten emtia işlemleri yapıyordum.
ı
364 BorsaSihirbaz.ları 1.t
1970'de srfır noktasında bulunduğunuz yere dönelim. Esas

başarınrzrn zeminini nerede oluşturmaya başladınız?
Başta uğradığım kayıplar bana çok şey öğretti. Ondan sonra - bu

tip şeyler söylemekten hoşlanmıyorum - çok az hata yaptım.
Yaptığın şeyin ne olduğunu bilmediğin müddetçe harekete geç-
memek gerektiğini çabuk öğrendim. Belli bir kavramın veya fi-
İ
yatın doğruluğundan emin olmak gerektiğini anladım. Bu du-
rumda, hatalı.bile olsanrz, bu size çok zarar vermeyecektir. {
Bu noktadan sonra kaybettiğiniz bir yıl oldu mu?
Hayır.
Quantum Fonu nasıl başladı?
George Soros büyük, ben de küçük ortaktım. İşe iki ortak ve bir
sekreterle başladık.
George Soros'u nasrl tanıdınrz?
1970'de Arnhold ve S.Bleichroederida onun için çalışmaya baş-

ladım. |973'de buradan ayrıldık, çünkü yeni aracr kurum yönet-
meliği, trading könndan yüzde almanrza izin vermiyordu. Kala-
bilirdik, fakat para yönetimini gerçekleştiremezdik. Bundan do-
layı aynlmamız gerekiyordu. Allahtan işi bıraktık ve kendi işimi-
zi kurduk.
Quantum Fonu ile ne tür bir işlemler yapıyordunuz? Anladı-

ğım kadarıyla, bu fon diğer bilinen fonlardan farklı idare
ediliyordu.
Dünya çapında hisse senedi, bono, döviz, emtia herşey üzerine -

uzun ve l«sa - yatırrm yaphk.
Siz ve George bağmsız işlem kararları mı ahyordunuz?
Hayır. Eğer işbölümü yapmak gerekirse, o trader'dı ben de ana-

listtim.
Örneğin siz Dolar'ı açığa satma fikrini ortaya atarken, o da

bunun zamanlamasına mı karar veriyordu?
Evet, bir şekilde.
Anlaşamayrnca ne yapıyordunuz?
Genelde anlaşmazsak hiçbirşey yapmazdık.
Öyleyse bir işlem yapmanız için hemfikir olmanız gerekiyor,

du?
Bunun bir kuralı yoktu. Bazen anlaşmazlık olurdu, ama bir şekil-
de işlem yapardık. Çünkü birimiz daha baskın çıkardı. Fakat bu
tip bir olay nadiİen yaşanırdı, çünkü genelde anlaşırdık ve bir-
şeyleri beraber halledince, bir söz birliğine ulaşılıyordu. Bu söz-
cüğü kullanmaktan nefret ediyorum, çünkü söz birliği yatınmı
yapmak bir faciadır, fakat bir şekilde biraraya gelmeyi başarmı-
şızdır,
Emtia ye para gibi kaldıraçlanmış ürünlerin trading'ini ya,

parken, kendiniz o ürüne ne kadar para tahsis edeceğinizi
belirliyordunuz?
Daima sonuna kadar kaldıraçlanırdık. Alım yapıp parasız kaldı-

ğımızda, portföyümüzebakar, o noktada enazcazip gelen kale-
mi çıkartırdık. Örneğin mısır almak istiyorsanız ve paranız yoksa
ya mrsır almaktan vazgeçmeni z ya da başka birşeyi satmanlz ge-
rekir. Bu amipleri andıran bir yöntemdir. Bunların nasıl büyü-
düklerini bilirsiniz değil mi? Bir tarafa doğru büyürler, sonra ora-
da basınçla karşılaşınca, başka bir yolla doğru büyümeye başlar-
lar. Bu da çok amipçe bir portföydü.
Pozisyonlarınızın taşıdığ riski asla bireysel bazdadeğerlen-

dirmediniz galiba. Yflni bir piyasada para kaybettiğiniz ve
portföyünüzü küçültmek zorunda kaldığınrz zaman, kolay-
lıkla başka bir piyasadan kısıtlama yapabiliyor musunuz?
Doğru. Portföyde bize en az cazip gelen pozisyonlardan daima

bu şekilde çıkarız.
Bugün bile bu çok sıradışı bir fonmuş gibi görünüyor. O za.

manlarda da yatırım stratejisi açısından bir benzeri olmadı-
ğını düşünüyorum.
Elbette öyleydi. Büttin piyasalarda işlem yapan birini hala tanı-

mıyorum. Bütün piyasalar derken, dünya çapındaki döviz, emtia,
bono ve hisse senedi piyasalarını - uzun ve kısa - kastediyorıım.
Şimdi kendimi emekliye ayırdrm ve hdl6 bütün piyasalarda oyna-
nm. İnsanlar bana "Borsayı bıraktın mı? Bizim bir sürü çalışanı-
mız var ve buna rağmen bütün piyasalarla başedemiyoruz. Sen
nasıl emeklisin? Dünyanrn her tarafındaki hisse senetlerinde kısa
pozisyondasın ! " diyorlardı.
i
Emekli olduğunuzu söylediğiniz zaman, bunun komik oldu-
ğunu kabul ediyorum.
Şu anki emekli halimle, herkesten daha aktif durumdayım ve in-

sanlar bana "Bütün bunları nasıl takip ediyorsun?" diye soruyor.
Bende aynı şeyi soracaktım.
Malezya'da palmiye yağının durumunu bilmeden, Amerika'da

çeliğe nasıl yatırım yaparsmız bilmiyorum. Düa önce de açıkla-
dığım gibi, bunların hepsi daima değişen, büyük, üç boyutlu bir
bulmacanın parçalandr.
Bütün bu piyasalarda harcayacak zamanı nereden buluyor-

sunuz? Sadece okumaya vakit ayrrmak bile başlıbaşına bir
iş.
Şu anda bunu eskisi kadar yapamıyorum. Geçen yıllar içinde

beynime bu kadar çok şeyi sıkıştırmak için çok zaman harcadım.
Birçok piyasa hakkında perspektif sahibi oldum. Bu konuda ders
verdiğim zaman, öğrenciler geçmişteki piyasa bilgimin enginliği
karşısında şok olurlardı. Bu piyasaları bilirim, çünkü yıllar bo-
yunca birçok emtia, bono ve hisse senedi kitabı okumuşumdur.
Örneğin, pamuğun 1 86 1'de |l}o'ten 105$'a yükseldiği büyük bo-
ga plyasasmr Dılrnm.
Böyle bir piyasayı nasrl keşfediyorsunuz?
Geçmişe ait uzun vadeli grafiklerdeki aykırılıklan bularak işe

başlıyorum. 186l pamuk piyasasındaki gibi bir görüntüyle karşı-
laştığım zaman, "Bunun nedeni ne? Niye öyle olmuş?" sorulannı
soruyorum. Sonra cevapları bulmaya çalışıyorum. Böylece mu-
azzam şeyler öğreniyorsunuz.
Aslında, Colummbia'da verdiğim ve çocuklann "Ayrlar ve
Boğalar" olarak adlandudığı derslerden birinde, her bir öğrenci
nin tarihte önemli bir borsa hareketini bulmalannı isterim. Piya-
sanın ne piyasası olduğu ve hareketin aşağı ya da yukarı olduğu
önemli değil. Onlardan beklediğim, büyük bir hareket oluşma-
dan önce, nelerin görülebileceğini ifade etmeleri. Kauçuk 2p
iken herkes, "Kauçuk nasıl yükselir?" diyordu. Bunun üzerine
Kauçuk fiyatları l2kat aıttı. Biri bunu gördü. Her zaman onlara
neler sorarım... Mesela öyle bir durumda ne görülebilirdi? Hep
üstlerine giderim. Bana "Piyasanın yükseleceğini bildim, çünkü
savaş çıkacaktr." derler. Fakat onlardan bana savaşln çıkacağını
nasıl anladıklarrnı anlatmalannı isterim. Ders onlara, engin bir
piyasalar yelpazesinde, :geçıırişe ait bir perspektif sağlar ve nasıl
368 Borsa Silıirbazları
ana|iz yapmaları gerektiğini öğretir.
Yüzlerce, belki de binlerce boğa ve ayı piyaıırsı yaşadım. Her
boğa piyasasında, ister IBM ister yulaf olsun, boğalar her zaman
piyasanın neden yükselmesi gerektiğinin nedeıılerini sıralar.
Yüzlerce kez şunları duyduğumu hatırlıyorum: " Aı,zım|ztiikene-
cek." "Bu sefer farklı olacak," "Petrolün varili lO0$ olacak."
"Petrol bir emtia değildir (gülüyor)," "Altın bütüıi tliğer mallar-
dan farklıdır." Allah'ın cezasr 5000 yıl boyunca, diyer mallardan
farklı olmamıştır. Altın fiyatının çok yüksek olduğu ıiönemler de
olmuştur, çok düşük olduğu da. Bunun aırlaşılmayac;rk hiçbir ta-
rafi yoktur. Elbette ki bir elde muhafaza etme değeri vardır. An-
cak aynı değere tahıl da, bakır da mıslr da, herşey sahiptir. Bunla-
rın hepsi binlerce yıldır mevcut olmuşlardır,Bazılan diğerlerine
göre daha değerli olsa da, hepsi maldır. Her zaman mevcut ol-
muşlardır ve olacaklardır.
Sanırım 1987 hisse senedi piyasası "Bu sefer farklı olacak''

görüşünün geçmişteki en yakın örneği.
Doğru. Hisse senetlerinde tekrar bir açık olacaktı. 1968'de, Wall

Street'deki büyük kurumlardan biri, neden hisse senetlerinde bir
açık oluştuğunu ve niçin boğa piyasasının yıllarca devam etmesi l
_:
gerektiğini anlatan bir tez yayınladı. Ama bu tez tam piyasanın

tepe yaptığı zaman rastgeldi, l987'de yine aynı şeyler duyulma-
ya başlandı: "Hisse senetlerinde açık var, çünkü herkes hisse se-
nedi alıyor." Ayı piyasasının dip noktasında (uzun bir kahkaha
atıyor) bir para açığı yaşanacak, bunu garanti ederim, hem de de-
vasa bir hisse senedi faz|a|ığıyla.
Bu bölümü düzenlerken Time dergisinde Tokyo Hisse Senetleri

Piyasası'ndaki (8 Ağustos l988, sayfa,29) inanılmaz bir boğa pi-
yasasından bahseden bir haber gözüme ilişti. "Bu sefer farklı ola-
Jaınes B. Rogers, Jr. 369
cak" ifadesi için bundan iyi bir örneğin bulunamayacağını düşü-
nüyorum. Japon hisse senetleri piyasası konusuna röportajda
sonra yer verilecek.
Patlama şeklindeki bu büyüme, balonun patlayacağı korkusu-
nu taşlyan bazı Batılı finans uzmanlarrnı endişelendiriyor. Bu
gerçekleştiği takdirde, Tokyo'da büyük kayıplara uğrayan yatı-
rrmcılar, diğer piyasalardaki paralarrnr çekmek zorunda kalabi-
lirler ve böylece bu da başka bir çöküntüye neden olabilir. Zaten
Japon hi sse senetleri, şirketlerin kArlanyla karşılaşhrıldığı zarflan
- en azrndan Amerikan standartlanyla - astronomik fiyatlarda iş-
lem görüyor. New York Hisse Senedi Borsası'nda bu tip F/K
oranlarr 15 ile 1 arasrndayken, Tokyo'da bunlar genelde dört katı
kadar yüksek. Nippon Telegraph & Telephone'un fiyat/kazanç
oranı 158. New York City'de yerleşik Quantum Fonu yöneticisi
George Soros, "Japon yetkilileri spekülatif balonun büyümesine
izin vermişlerdir." şeklinde bir uyan yaptı. Geçmişte hiçbir za-
man bu kadar büyük bir balonun havasr bu kadaı yavaşça alına-
mamlştır."
Tokyo'daki analistler bu tip kaygıların yersiz olduğu tartışma-
srnr yapıyor. Japonlar yüksek {ıyat/kazarıç oranlarrnın bir kısmı-
nı, şirketlerin vergilerini azaltmak için kazançlarrnı daha düşük
göstermelerine izin veren kurallara bağlıyor. Fiyatlan etkileyen
bir başka faktOr ise sözde şirketlerin birbirlerinin hisse senetleri-
ni ellerinde bulundurmalarıdr. Çünkü birçok Japon şirketi, diğer
şirket hisselerini büyük bloklar halinde ellerinde bulundurmakta-
drrlarki, bunların çoğu piyasaya inmez.
Farklı piyasa histerisi örnekleri arasında çok benzerlik var

mıdır?
Hep aynı döngü yaşanr. Bir piyasa çok düşttiğü 7aman, değeri-
nin altında olduğundan, bazı insanlarrn alıma geçtiği zaman olur.
Sonra piyasa yükselmeye başlaı veya temelde bunu yapmak sağ-
lam birşey olduğundan ya da grafikler iyi göründüğünden, daha
fazla kişi alım yapar. Bir sonraki aşamada, insanlar yapılması ge-
reken şey bu olduğu için alım yaparlar. Annem beni arar ve "Ba-
naXYZhisse senetlerini al." der. Ona "Neden?" derim. "Çünkü
hisse senetleri üçe katladı." der. Sonunda sıra sihirli aşamaya ge-
lir: İnsanlar alış histerisine girerler, çünkü piyasanın ilelebet_yük-
seleceğini ve fiyatların her tiirlü rasyonel, mantıklı ekonomik de-
ğeri aşacağını düşünürler.
Düşüş srrasmda büİün bunlar tekrar yaşanır. Piyasa değerinin
çok üzerinde fiyatlara ulaşır ve inişe geçmeye başlar. Dahafaz|a
kişi satmaya başlar, çünkü temel veriler kötüleşmiştir. Ekonomik
veriler olumsuzlaştıkça daha fazla kişi satar. Daha sonra daha da
fazla satış olur, çünkü herkes satıyordur. Ardından piyasa histeri
aşamasma gelir ve değerinin çok altına iner. Bu iş olsun diye
alım yapabileceğiniz bir zamandır, fakat uzun vadeli bir yatrrım
için genelde birkaç yıl beklemeniz ve piyasa tabanının oluşması
için sabretmeniz gerekir.
Aşırı boğa piya,salarından bahsedelim. Geçenlerde, Avustu,

ralya'nrn, Tokyo'da 25 yıl önce 250,000$'a aldığı 1/2 döniim,
tük küçük araziyi 450 miiyon Dolara sattığnı okudum. Ja-
ponya günümüzün lale-manyasını mı temsil ediyor? (1634,
1636'da, Hollanda'yı etkileyen spekülatif çılgınlık lale soğanı
fiyatlarında anormal fiyat artışı ve çöküşlerine neden olmuş,
tur ki bu olay bugün bite h6tf, konuşulur.)
Japon hisse senedi piyasasının - muhtemelen önümüzdeki birkaç

yıl içinde - büyük bir çöküş yaşayacağını garanti ederim. Hisse
senetlerimizin çoğu, ayı piyasasında Vo80 ila 90 arasında düşüş
gösterecektir. Onların ise daha fazla hisse senedi aynı düşüşü
gösterecektir.
Srradan bir Amerikalı trader bundan yararlanabilir mi?
Japon hisse senetlerini, endekslerini, call opsiyonlannı açığa sa-

tıp put opsiyonları alın. Birçok Japon hisse senedi burada da iş-
lem görür ve onları burada açığa satabilirsiniz. Singapur ve Osa-
ka'da işlem gören Japon endekslerinde kısa pozisyon alabilirsi-
niz. Birçok Amerikalı broker bunu sizin için yapabilir. Chicago
Board Options Exchange'de en az beş tane büyük Japon kurulu-
şunun opsiyonu işlem görmektedir. Büyük bir çöküşün yaklaştı-
ğını düşünmeme rağmen, Japon piyasalannda kısa pozisyo, uİr.-
ken çok dikkatli olmanızı öneririm, çünkü kurallarİher an değiş-
tirebilirler.
Bilmiyorum, l980-82 yılları arasında Kuveyt hisse senedi pi-
yasasmı hatırlıyor musunuz? Bu piyasada ileri tarihli
çekle hiıse
senedi alabiliyordunuz. Böyle bir çekle l0 milyon veya l0O mil-
yon Dolar değerinde hisse senedi alabiliyordunuz! Farketmiyor-
du. Herkes bunu yapıyordu. Sonunda 1O milyar Dolar değerİnde
hisse senedine sahip olan bir pasaport memuru ortaya
çıktİ! Hep-
si ileri tarihli çeklerle.
Piyasa histerinin çok iyi bir örneği olmasrna rağmen, ben ora-
da kısa pozisyon almadım. Üzerinde uzun süre düşündüm (par-
maklarını şıkırdatıyordu). Kısa pozisyon almadım,
çünkü piyasa
düştüğünde öyle kurallar icat edeceklerdi ki asla paramı njara-
mayacaktım. Tabii ki piyasa sonunda çöktü. Eğer kısa pozisyon
alsaydrm, beni suçlayacaklar ve çöktişe benim sebebiyei verdiği-
mi söyleyeceklerdi. Hatta insanlar beni geçen sene gerçekleşece-
ğini söylediğim ve Ekim ayında yaşanan çöküşten dolayİ bile
suçluyorlardı. Bazılan da petrol fiyatlannın düşeceğini söyledi-
ğim için petrol fiyatlanndaki aşın düşüşe neden olduğumuiddia
ediyordu. Bu kadar etkili ve güçlü olmayı isterdim doğrusu.
Tekrar Japonya'ya dönelim. Sattığım birkaç Japon hisse sene-
di var, bunlarin sayısını artüracağım da. Fakat bu konuda ne ya-
parsam yapaytm, kriz yaşandığı zaman piYasada diplere yakın
bir yerde olmak istemiyorum. Çünkü Japonlar kendiierini Loru-
yacaklar ve kendilerini korumak için her ne yaparlarsa yapsrnlaı,
bu Jim Rogbrs için iyi olmayacaktır, garanti ederim.
Paranrzı geri alamayabilir misiniz?
Evet, parayı dondurabilirler. Üç standartlı döviz

çıkanrlar. Allah
bilir, başka neler yaparlar.
Japon piyasasını CBOE gibi bir Amerikan borsasında açığa

satsaydınız, korunamaz mıydrnız?
İki seviyeli bir para oluşturduklannı ve işlemin öbür ucundaki ki-

şinin yükümlülüklerini lerinin yerine getiremediğini varsayın.
Takas odasr sorumludur. .
Tamam, bunu duyduğuma sevindim. Uzun süredir duyduğum en

iyi şey, bu oldu. HA]ö ne yaparsam yapaylm, dikkatli olmam ge-
rekir. Eğer Japon hisse senedi piyasası 30,000den 24,0OO veya
20,000'e düşerse, buna itirazımrz yok. Ancak son aşamada
12,000'e düşerse, hemen çrkmanız gerektiğini düşünseniz iyi
olur. Uzun süre beklerseniz, iyi k6r elde edebilirsiniz, fakat bu
çok sıkıntılı olabilir.
Neden Quantum Fonu'nu bıraktınız?

.
HayatımınSonunakadaraynışeyiyapmakistemedim.Herza-
man bir kariyerden fazlasını istedim. 1968'de New York'a geldi-
ğimde, Alabama lı fakir bir çocuktum. I979'dadünyada varoldu-
ğunu düşündüğümden daha faz|a param vardı. Aynı zamanda .
hızla büyüyorduk. İşe üç kişiyle başlamıştık ve |979'da 15 ele-

manırnz vardı. Ne zaman tatile gidebileceklerini, zam alacakla-
nnı vb. bilmek istiyorlardı. Bunlann hiçbiriyle ilgilenmiyordurn; --
dum.
İglg Eylıılü'nde bunun son senem olacağrna karar verdim. ,
Ardından Ekim'de hisse senedi piyasasında büyük bir çöküş ya- .
şandr. Bir yıl daha kalmaya karar vermem çok matraktır. 1980'de
aynldım. -
Bu "emekliliğin" başlangıcımıydı? :
' James B. Rogers, Jr. 373
Evet, l980'de elimdekileri nakite çevirdim ve emekliye ayrıldım.
O zaman mı bağımsız bir trader oldunuz?
Benim bunu ifade etmek için seçtiğim sözcük "işsizlik."
Ama Columbia'da ders veriyor§unuz?
Bu bir iş değil. Bunu 1983'den beri ara, sıra yapıyorum ki squash

oynayabileyim.
Bunun bişeyler öğretme aşkıyla ilgili olduğunu düşünüyor-

dıım.
Çok daha fazlası vardı, ama başlayınca içimden birşeyler öğret-

mek gelmedi. Sadece squash oynamayl öğrenmek istedim.
Şaka mı yapıyorsunuz? Squash oynayabilmek için öğretmen-

lik yapmayabaşlaünız öyle mi?
Çok ciddiyim. Dekan ders vermem için bastınyordu. Ona, "Her-

kes bunun için okula gitmek zorunda değil.' dedim. Çoğu için
bunun zamao kaybı olduğunu düşünüyordum. H6li da aynı şeyi
düşünüyorum. Fakat emekliliğimde yapmak istediğim şeylerden
biri squash oynamayt öğrenmekti. Bunun üzerine, Dekan'la bir
pazarlık yaptım. Bir sömestr boyunca ücretsiz ders verme karşılı-
ğında, Columbia spor salonundan ömür boyu yararlanmayı talep
ettim. Bunu kabul etti. Çok iyi bir iş becerdiğimi düşünüyordum,
ama Dekan benden akıllı çıktı, höl0 ders veriyorum.
Bundan zevk aldığnızı di§ünüyorum.
Evet evet. Columbia müthiş bir yerdir.
Ne dersleri veriyorsunuz?
Menkul kıymetler analizi, yatrnm analizi ve daha önce bahsetti-
ğim "Boğalar ve Ayılar" dersleri.
Sayısrz trading deneyiminiz arasrnda, özellikle önem taşryan

bir tanesi var mr?
O kadar çok var ki. Daha önce bahsettiğim 19 Ekim doğumgünü

hediyem, herhalde bunun en iyi örneğidir. Ağustos 1982 başka
bir ömektir. 1 98 1 ve 1 982'de elimdekilerin çok büyük bir krsmını
bonolara yatırmlştım ve Ağustos 1982'de bunlar anormal bir şe-
kilde firladı
Yaşadığınız başka olumsuz deneyimler oldu mu?
Ağustos 1971 benim çok büyük heyecanlar yaşadığım bir dö-

nemdir. Japonya'da uzun, Amerika'da kısa pozisyon almıştık ve
birPazar gecesi Nixon Amerika'yı altın standartlanndan çektiği-
ni duyurdu. Bu gelişmeden haberim bile olmadı. O srrada motr-
sikletimle dolaşıyordum ve Pazartesi sabahı gazete|eri okuma-
dan jşe gittim. O hafta Japon hisse senedi piyasası 7o20 düştti ve
A.B.D. hisse senedi piyasalaıı yükseldi. Her iki tarafta da ağır
kayıplara uğramıştık.
Pozisyonlarınızı likide etmek durumunda mr kaldınız?
Böyle bir durumda likidasyon yapamıızsınız. Japonya'da kime

satabilirsiniz? A.B.D.'de kim sizden alır? Açığınrzı kapatsanız
bile durumu kötiileştirirsiniz. Böyle bir durumda doğru ya da
yanhşı kestirrneniz gerekir. Eğer piyasada kalıcı bir temel deği-
şiklik olacaksa, ilk kayıp en iyi kayıptır. Fakat temel olarak hak-
lrysanız, oturup etrafinızdaki histerinin dinmesini beklemekten
başka yapacak birşey yoktur.
Pozisyonlarınrzda kaldınız mı?

",
Evet. ,:i
Y6ni kağt üzerinde gerçekten korkunç bir kayba göğüs ger.

mek durumunda kalünız.
Kağıtta kayıp diye birşey yoktur. Bu gerçek bir kayıptır.
Pozisyonlarınrzr sürdürme güvenini veren analiz neydi?
Analizimiz bunun dünyanın sonu olmadığıdır. Amerika sadece

kısa vadeli bir adım atmıştrr, bu da ülkemizin uzun vadeli sorun-
|arınıçözmez.
Bu pozisyon sonra düzeldi mi?
Evet. Nixon'un açrklaması, Bretton Woods Anlaşmasının

(|944'de döviz kurlannda stabilizasyonu sağlamak ve bir takım
diğer parasal düzenlemeler getirmek u-u"ryla imzalanmış ulus-
lararası bir pakt) sona ermesinde ve Amerika'nın düşüşünde baş-
ka bir adım oldu. Amerika kendi ayı piyasasında ilerleme kayde-
diyordu.
r Bunun trendi değiştirmeyecek kozmetik bir hareket olduğu.

nu gördünüz ve poziyonunuzda kalmaya karar verdiniz.
Doğru.
Bu genel bir ilke midir: Hükümetin atdığ önlemler bir tren-

di etkisiz hale getirmek amacıyla uygulanüğ zaman, hükü-
met hareketinden sonra oluşacak bir yükselrneyi satmanız
mı gerekir?
Kesinlikle. Her zaman merkez bankalarının karşısında yatırım

yapılması, bir kural olarak alınmalıdır. Merkez bİnkalan bir pa-
rayı desteklemeye çalıştıklan zaman, siz diğer yöne yönelin.
Piyasalarla ilgili en büyük yanılgı nedir?
Her zaman piyasanın doğru olduğu. Piyasa hemen her zaman

yanlıştır. Size bunu garanti ederim.
Başka?
Asla piyasadaki ortak görüşlere uymayın. Piyasanın karşısında

durmayı öğrenmelisiniz. Kendiniz için nasıl düşünmeniz gerekti-
ğini öğrenmelisiniz; kralın elbiseleri olmadığını görebilmelisi-
niz. Çoğu insan bunu yapamaz ve bir trendi izlemek ister. "Trend
sizin arkadaşınızdrr." Belki bu Chicago'da, birkaç dakika için ge-
çerli olabilir. Fakat genelde herkesin yaptlğı şeyi yaparak zengin
olmak çok güçtür. Bu şekilde bir süre parakazanabilirsiniz, fakat
bunu korumak çok güçtür.
Fakat esasrnda sizin genel trading tarzın|z, bir trende yıllar-

ca bağlı kalmayı gerektiriyor. Yf,ni söyledikleriniz çel§mi-
yormu?
Bu tip bir trend - ekonomik açıdan aklanmış - farklıdır. Arzltalep

dengesinin değiştiğini hemen farketmelisiniz. Önce alım yapma-
lısrnız ve bunu sadece yıllar boyu devam edecek piyasalardan
yapmalısınız. "Trendi izlemek" derken yükseldiği için bir piya-
sada alım yapmak ve düşttiğü için satım yapmaktan bahsediyo-
rum.
Hayatınrzın bir parçası olan trading kuralları nelerdir?
Ters yönde gitmemeniz gerekiyorsa, histeriyi bulmaya çalışın.

Fakat durumu tam olarak incelemeden ters yöne yönelmeyin.
Ayrıca dünyanın her zaman değiştiğini de unutmayın. Değişik-
liklerin farkında olun. Herşeyi alıp satmaya istekli olmalrsrnrz.
Çoğu "Bu tip hisse senetlerini asla almam." veya "Asla kamu
hizmetleri hisse senetleri almam." der. Herşeye yatrnm yapacak
şekilde esnekliğe sahip olup uyanlk davranmalısınrz.
Ortalama bir yatınmcıya danışmanlık yapsaydınız, neler

söylerdiniz?
Ne yaptığının bilincinde değilsen, hiçbirşey yapma. İki yıl üst üs-

te Vo50 parakazanıp ve sonra üçüncü yıl Vo1Okaybederseniz, bü-
yük bir ihtimalle paıan|zı bir para piyasası fonuna bile koysaydı-
nız daha iyi olurdu. Doğru olduğunu bildiğiniz şeyin gerçekleş-
mesini bekleyin. Sonra k6n alıp, tekrar bir para piyasası fonuna
koyun ve yine beklemeye geçin.
Girdiğiniz çok büyük pozisyonlardan birinde yanıldığnız

oldu mu? Daha doğrusu çok emin olduğunuz pozisyonlar,
dan birinde yanıldınız mr yoksa hep isabetli tespitler mi ya,
parsınız?
Bunun, ben para kaybetmem diye anlaşılmasınl istemiyorum,

çünkü birçok insandan daha iyi para kaybetmeyi biliyorum. Fa-
kat uzun süredir yaptığım büyük bir hata yok. Fakat şunu da göz
önünde bulundurmak gerekir ki, ben bu denli yoğun işlem yap-
mlyonrm. Bu, benim bir yılda üç veya beş karar aldığım ve buna
bağlı olarak pozisyonumu koruduğum anlamına gelir.
Ilangi sıklıkla işlem yapıyorsunuz?
İşlem yapmakla 1981'de bono almaya karar vemek arasında fark

var. 1981'den beri hazine bonosu almaktayım, fakat pozisyonla-
nmr satarrm. İşlem yapıam, fakat temelde bono sahibiyimdir.
l984'ün sonunda açığa Dolar satm§tlm. 1984'den beri dövizler-
de oldukça önemli miktarlarda işlem yaptım. Ancak esas olan bir
işlem ve onun etrafinda olan küçük işlemler vardır.
Çok az yatırrmcı ya da trader sizin kadar başarrlı olmuştur.

sizi farklı kılan nedir?
Ben oyun oynamıyorum.
Bunu anlayabiliyorum. Fakat çok az insan sizin temel verile.

re baktığınız gibi bakıp analiz yapabilmekte ve bütün değiş-
kenleri değerlendirirken sizin kadar tutarlı oiabilmekte.
Doğru olduğundan emin olana kadar hiçbir şey yapmayın. Örne-

ğin, Amerikan tanm sektörünün dibe oturuşunu bekleyip bu sek-
törden kağıtlar alırsanız ki, dünya yemek yemekten vazgeçmeye-
ceğine göre, imkanı yok yarılış çıkmazsrnrz. Amerikan tarım sek-
törünün şimdi o kadar büyük rekabet gücü var ki, hem de marji-
nal çiftçiler artık elendi. Şimdi gideceği bir tek yer vzır, o da yu-
kan. Amerikan tarım sektörünün batışını seyret, seyret, seyret ve
sonra al. Erken veya geç alabilirsiniz ki ben erken aldım, hiç far-
ketmez. Olabilecek en kötü şey, biraz beklemek olacaktır. Ne ol-
muş yani?
Çok seçici olmanrzrn drşrnda sizi farklı idan birşey var mı?
Srnrr tanımam. Tamamryla esnek bir yapım var. Herşeye açığım-

dır- Benim için Singapur Doları ile spekülasyon yapmanrn veya
Ma|ezya palmiye yağında kısa pozisyon almanrn, General Mo-
tors almaktan hiç farkı yoktur.
Para piyasaları için bir senaryo, hisse senedi piyasası için bir
senaryo ve bono piyasası için de başka bir senaryonuz olup
da, bunların arasında bağ kuramadrğınız zamanne yaparsı-
nız?
Hiçbir şey yapmam. Bu her zaman"olur. Büttin parçalar yerine

oturana kadar hiçbir şey yapmam.
Grafik okunmasr hakkında ne düşünüyorsunuz?
Zengin bir teknik analist görmedim. Kendi teknik hizmetlerini
{
sata{r ve çok para kazananlar hariç tabii ki.
Kendiniz grafik kullanıyor musunuz?
Evet, her hafta bakarım. Bilgi versin diye bakanm. Grafikler sa-
yesinde dünyada neler olup bittiğini öğreniyorum.
Fakat grafiklere bakıp da "Bu tip bir örneği daha önce gör-
müştüm ve bu genelde piyasanın tepeye çıkacağını gösterir."
demiyorsunuz.
Grafiklere neler olup bittiğini anlamak için bakanm.
Neler olacağını anlamak için bakmaz mrsrnız?
Neler olup bittiğini anlamak için. Ne olduğunu bilmezseniz, ne-

lerin olacağrnı asla bilemezsiniz. Grafikler bana bir boğa piyasa-
sı olduğunu söyler. Bana gerçekleri verir ve lİepsi budur. Burada
-daha önce kullandığınız ifade geriye dönüş formasyonu muy-
du?- bir geriye dönüş formasyonu var demiyorum. Bunun ne ol-
duğunu bile bilmiyorum.
Basit anlamda geriye dönüş formasyonu demek...
Söylemeyin. Bu benim aklımı kanştınr. Bu tip şeylerin ne oldu-

ğunu bilmiyorum ve bilmek de istemiyorum.
Trende dayalı sistemlerle çok daha fazla para yönetildiğ için

piyasaların şimdi düa farklı olduğunu mu düşünüyorsu-
nuz?
Hayır. Bilgisayarlı olmasa da her zaman bir sistem olmuştur. Pi-

yasada l00 yıl geriye gidin, hiçbir sistemin kullanılmadığı, bir
formülün geliştirilmediği bir döneme rastlayamay acağınızı ga-
ranti ederim.
Yfini bugünkü piyasalar teinelde 1970, 1960 ve 1950'lerdeki
piyasalarla aynı.
19. yüzyıldaki piyasalarla da aynıdır. Piyasalan yükselten ve dü-

şüren şeyler aynıdır. Arz ve talep kuralı değişmemiştir.
Bu noktada herhangi bir hedefiniz var mr?
Macera peşindeyim. Ayağımı piyasalardan kesebilmeyi ister-

dim. İki sorun söz konusu. Birincisi yatrrım yaparak mükemmel
biçimde vakit geçiriliyor, bunun içindir ki bırakmak çok güç,
Yirmiiki yaşında neysem, şimdi de oyum. Her zaman okumak,
neler olduğunu anlamak ve geleceği tahmin etmek isterimiİkinci
sorun ise vazgeçersem, fonlanmla ne yapacağımdır. Eğer bunla-
rı, XYZ fiyatıyla dost canlısı broker'ıma teslim edersem, beş yıl
içinde meteliksiz kalrnm ve tekrar çalrşmıım gerekir.
Söylemek i5fgdiğiniz başka birşey var mr?
İyi yahrım yapmak gerçekten sağduyu meselesidir. Fakat çok az

insanın sağduyuya sahip olmast, aynı senıııyoya ve gerçeklere
bakıp neler olacağını görememesi şaşırtıcıdır. Yüzde doksanı ay-
nı şey üzerinde odaklanır, fakat iyi yatrnmcr veya trader'rn farklı
birşeyler görmesi gerekir. Herkesin uyduğu akh kendine klawz
edinmeyen bir sağduyuya rastlamak pek kolay değildir.
Jim Rogers'ın kendine özgü yaklaşımını kendi büttinlüğü içinde

anlamak zor olabilir. Fakat birçok trading ilkesi diğer tra-
der'larınkiyle büyük bir benzerlik gösterir. Rogers'rn temel gö-
rüşleri şu şekildedir:
7. Değer satın alın. Değer aldığınız zaman zamanlamanız
yanlış da olsa, f az|a kaybetmezsiniz.
2. Katalizörü bekleyin. Dibe vuran bir
James B. Rogers, Jr, 38l
*!§!ırğıregi§ıeTg. Paranrzı ölü bir piya§aya bağlayana kadar,

biİEffiIİzorUn piyasa yönünü değiştirmesini bekleyin.
3. Histeriyi satın.Ba sağlam bir prensiptir, fakat uygulanması
zordur. Rogers'ın yöntemi şu şekilde özetlenebilir: Histeriyi bek-
leyin, piyasanın yanlış olup olmadığını anlamak için inceleyin.
Temel olarak geçerliyse histerinin karşısında olun, haklı olduğu-
nuzdan emin olun ve dayanrn. Bunun son iki basamağı en aldatı-
cr krsmrdrr. Çok az trader Rogers gibi, dünya piyasalarının "üç
boyutlu bulmacasrnı" çözecek ve uzun vadeli isabetli tahminler
yapacak analitik ydteneklere ve sezgisel duyumlara sahiptir.
Böyle bir isabet yüzdesi olmadan dayanmaya çalışmak ölümcül
olabilir. Aynca, bir miktaı isabetle,-uzun vadeli ekonomik trend-
teri doğru tahmin etseniz bile, özellikle piyasa histerisinin ezici
finansal gticü pozisyoııunuzun karşısındayken, hiçbir şey yap-
madan bekleyebilme sorunu yine söz konusudur.
Örneğin, birçok trader'm altını 675$'dan satabilip, dört gün
içinde 875$'a çıkışında krsa pozisyonda kalıp ve müteakip uzun
vadeli çöküşte pozisyonunu koruyarak, sonunda büyük bir kirla
likide edebileceğini zannetmiyorum. Bu başanyı iki katına çıkar-
mak için gerekli olan güçte sinirlere sahip de olsanrz, büyük bir
ihtimalle bu tip bir piyasada bu kadar uzun kalacak kadar finan-
sal gücünüz yoktur. Belki de bu farklı görüş beraberinde bir uya-
nyla gelmelidir: Dikkat! Burada açıklanan yöntemi uygulamaya
çalışacak olan yeteneksiz kişilerin herhangi bir girişimi, finansal
açıdan sonlannı hazırlayabilir.
4. Çok seçici olun. Doğru
üksek ihtimalle
kadar
sösterin.
ffi"n olun. Be|lipiyasalara veya belli tip işlemlere karşı
olan önyargınız firsat alanınrzı sınırlar. "Asla açığa satmam." di-
yen bir trader uzun pozisyon alabilmenin yanında kısa pozisyon
da alabilen bir trader'a göre, belirgin bir dezavantaja sahiptir. Bü-
tiin piyasalan incelemeye hazır olan trader, sadece bir tek piya-
sayla ilgilenen trader'a göre çok avantajlıdır.
6. Herkesinyaptığı şeyi kesinlikle yapıııaym. Bu prensibi aklı-
ruzm bir kenannda tutun ki Dow 1,000'den 2,600'e çıktğında,
herkes hisse senetlerinde lutlık olduğuna inandığı zaman hisse
senedi alabilesiniz.
7. Ne zaman pozisyonda kalmanız ve ne zaman laybettiğiniz
bir pozisyonu likide etmeniz gerektiğini bilin. Baş|arıgıçtaki ana-
liziniz doğru olmadığı için (önemli bir temel faktörü gözden ka-
çırTnanu gibi) piyasanın aleyhinize gittiğini düşünüyorsanız, Ro-
gers'ın da dediği gibi: "İlk ıp her zaman en ivi kavrptrr."
nunla bjrlikte piyasa size sa, fakat siz
z|n eminseniz, hi belirtmek-
te var; bü bahsedTlffiartlar sadece ve sadece söz konusu
olan riskin tam anlamıyla farkında olan tarafindan
gulanmahdır.
Markweinstein
yüksekyüzdeliTrader
Mark Weinstein, krsa bir süre emlakçılık yaptıktan sonra bir tra-
der olarak çalışmaya başladı. Trading'e başlaması o kadar bilinç-
sizdi ki, başlangıçta parasrnl sağa sola savurdu. Bu kötü başlan-
gıçtan sonra, Weinstein ciddi bir şekilde piyasalan tanrmak ve
bilgi edinmek amacıyla geri çekildi. Bu noktadan soffa, yaşadığı
çok acı istisnai bir işlem tecrübesinin drşrnda, başanlı bir trader
olmuştur. Hisse senedi, hisse senedi opsiyonlan, hisse senedi en-
deksi, vadeli sözleşmeleri, döviz ve emtia gibi bir çok piyasada
yoğün olarak işlem yapmrştır. Bazı özel aynntılan vermekten ka-
çmmasma rağmen, bütün bu trading arenalanndan büyük kAılar
elde ettiği bellidir.
Mark Weinstein ile tanlşmam ortak bir arkadaş vasıtasıyla ol,
muştur. Bu pğeye büyük bir sempati duymasına rağmen, kimli-
ğinin bilinmesini istemediğinden, hikayesini anlatmaya pek gö-
nüllü değildi. Önce beni aradı ve "Tamam kabul ediyorum, rö-
portajı fie zarflanyapacağız?" dedi. Ertesi gün ise beni tekrar ara-
dığında;'Fikrimi değiştirdim, aleniyetten hoşlanmıyorum" dedi.
Bu durum daha önce de yaşanmıştı ve bu karar takibinde uzun te-
lefon görüşmeleri yapılıyor, röportajın boyutu tartışılıyordu. So-
nunda dayanamadım, "Mark tartıştığımız süre içinde üç tane rö-
portaj yapardık." dedim. Bu konuşmalarımızdan iki ay sonra, ki-
tapta röportaj veren trader'larİn yeteneğinden etkilenen Weinste-
in röportaj yapmak istediğini bildirdi.
i
,
384 Borsa Sihirbazları ]
:
Weinstein ile bir akşamüzeri ofisimde buluştuduğumuzda, |.
yazdı. Binadaki havalandırma saat 5'den sonra kapatrlıyordu,
İ
onun için nispeten dahaazbunaltıcı olan lobi kısmrna geçtik. Rö-
portaj yaparken, bir yandan da akşam yemeği olarak sandviç yi-
yip kola içtik.
Telefon görüşmelerimizden, Weinstein'rn konuşma srrasrnda
nasıl birçok yöne yöneldiğini biliyorum, yani kafasrnm nasıl ça-
lıştığından bahsediyorum. Bir şeyden konuşurken, bu ona aynı
anda beş tane farklı şeyi çağnşhrıyor. Weinstein'a belli sorular
üzerinde yoğunlaşması önerisinde bulundum. Bu öneriye uymak
için çaba gösterdiğini biliyorum. Ancak yine de röportaj beş saat
sürdü ve 200 sayfalık not çıktı.
İşIem yapmaya ilk olarak ne zaman başladınrz?
I972'de emlakçıyken, emtia brokerlığı yapan bir arkadaşım var-

dı. Bu arkadaşımla birlikte okula gittik.
Arkadaşınız mı piyasalarla ilgilenmenizi sağladı?
Piyasalara ilgi duymam faz|aazun sürmedi, çünkti kumar oyna-

mak babamın hobisiydi. Babam iyi kazanırdı ve ben onu kumar
masalannda izlerdim. Başka bir deyişle, bunun genlerden geldi-
ğini düşünüyorum. Kolejde aldığım matematik ve fen geçmişim-
den dolayı trading beni etkiledi. Aynca, bilgisayarla strağiler
geliştirerek emtia broker'lığı yapan arkadaşımın da payı var.
Yaptığnız ilk işlemi hatırlıyor musunuz?
Gayet iyi hatırlıyorum. 8,400$'lık bir emtia hesabr açtrrdrm ve

şirketin tahıl analisti tarafindan yapılan öneriyi değerlendirerek,
mrsrr aldrm. Üç gün sonra 7,80O$'laçıktım.
Mark Weiıısıeiıı J85
Broker olan arkadaşrnrz analistin önerisini dinlemenizi söy-
ledi mi?
Evet, kendisi de aynı şeyi yaptı. Benim farkedemediğim şey, pi-

yasanrn bir süreden beri yükselme gösterdiği ve ben aldığımda
zaten aşırı şişmiş olmasıydı. Hatta bu kötii bir reaksiyon bile de-
ğildi. Sadece, ben bu harekete çok geç katılmıştım. Pozisyonu
devam ettirmek için gerekli serTnayeye sahip değildim. Ayrıca
altıncı hissim beni etkiledi ve daha faz|aparakaybetmek isteme-
dim.
Bana öyle geliyor ki, arkadaşınrz sizi hiçbir para yönetimi il_
kesine uymayan bir durumla başbaşa bıraktı.
Bu çabuk zengin olmayöntemlerinden biriydi.
O.zaman piyasalar hakkında birşey}er biliyor muydunuz?
Hayır, hiçbir şey bilmiyordum. Bir grafik kitabı gör§em, ne oldu-

ğunu anlamazdım.
Söz konusu olan risk hakkında birşey biliyor muydunuz?
Kazanma şansımln çok az olduğunun farkındaydım, çünkü ne

yaptığımı bilmiyordum.
Bu işi yapmadan önce öğrenmeniz gereken şeyler olduğunu

düşünmediniz mi?
Hayır, düşünmedim. Çünkü elime bir şans geçmesi için herşeyi

yapabilirdim, emlakçı lık yapmaktan hoşlanmıyordum.
Yatrrrm yaptığınrz para, elinizdeki paranın önemli bir krsmr

mıydı?
Elimdeki parantn hepsini yatırmıştrm,
Ne zaman tekrar piyasalara girmek için yeterli paraya sahip

oldunuz?
Bu yaklaşık altı veya yedi ayımı aldı. Haftada yedi gün çalıştım
ve elimdeki dairelerin tamammı kiraya vermeye çalıştım. Bu sü-
re içinde, 24,000$ kadar para biriktirdim. 4,000$'ını harcadım ve
kalan 20,000$ ile bir hesap açtırdım.
Bu süre içinde piyasalar hakkında birşeyler öğrenmek için

çaba sarfettiniz mi?
Evet. Altın piyasalan üzerinde çalıştım. Nasıl grafik çıkanlaca-

ğını öğrendim, piyasalardaki aşırı alrm ve satım kavramları hak-
kında bilgi edindim. Aşırı satılmış bir piyasayı alrrsam ve bu işe
iki depozito çağrısına yetecek katlar yara ayırırsam, ekonomide
Ancak bu tutumunuzu trendi olan bir piyasa için sürdürür-

seniz, işiniz biter.
Bu piyasada işe yaradı. Sanrnm bu cehalettendi.
Daha sonraki girişimlerinizde elde ettiğiniz trading sonuçlarr

nasılü?
Bundan sonra birkaç yıl oldukça başarılı oldum ve küçük bir ser-
vet kazanmayı başardım. Ancak elde ettiklerimin çoğu şansa
bağhydı,
Bunun hepsi şans olamaz. Para kazanırken neyi doğru yapı-

yordunuz?
Mark Weinstein 387
Şimdiki birikimimle değerlendirdiğim zaman, o günlerde doğru

yaptığım çok az şey olduğunu düşünüyorum. Sanırım iyi piyasa-
lara denk geldim. O günlerde, mallar bugüne oranla, grafik mo-
dellerine çok daha iyi uyuyordu. Çok az insan teknik analiz hak-
kında birşeyler biliyordu ve teknik analizin çok işe yaradığı bir
dönemde, bu konuda kendimi yetiştirme şansım oldu.
Bir risk kontrolü yönteminiz var mıydı?
Hayır, h6l6 bir yöntemim yok. Ruh halime ve altıncı hissime gö-
re hareket ediyorum. Endişe duyduğum pozisyonlanmı kapatmı-
şımdır. Bu bazen iki gün, bazen de iki saat sonra gerçekleşir.
Bütün gün boyunca işlem mi yapıyordunuz?
Geceli gündüzlü olarak. Çevremdeki arkadaşlarımı kaybediyor-

dum. Yaşadığım stiidyo dairenin bütiin duvarlannı grafiklerle
kaplamıştım. Doğal olarak, çevremde kalan insanlar da deli oldu-
ğumu düşünüyordu.
Yini bu, bütün gücünüzle kendinizi verdiğiniz bir işti.
Hayrr, bu sadece kendini vermek değildi, aynı zamanda bir takın-

tı haline gelmişti! Bununla yatıyor, kalkıyordum. Bazen bütün
gece uyumaylp, ertesi gün neler yapacağımr planlıyordum. Uy-
kuya ihtiyacrm olmasa, bu işi 24 saat yapabilirdim. Bu aşamada
beni motive eden para değildi. Beni büyüleyen bu oyun olmuştu:
Piyasalann peşinde koşuyordum.
Sabahteyin, altrn piyasasının yükseleceğini bilerek ya da bu-

na benzer bir hisle uyandığınız oluyor mu?
Hayır, bunun piyasanın yönüyle hiçbir ilgisi yok. Bu sadece, gün

boyunca yaptığım şeyin bir uzaııtısrdır. Bilinçli olarak yaptığım
şeyleri düşünerek uykuya dalarsam, bu beni bilinçsiz olarak etki-
leyebilir.
İşe başladığınızda, ulaşmak istediğiniz'belli bir hedef var

mıydı?
Büyük Amerikan rüyası milyonlarca Dolar kazanmakbr ve o

gtinlerde bu kısmen gerçekleşiyordu. Tatil yapmaya ve Avru-
pa'cla seyahat etmeye başlayana kadar gerçekten materyalist ha-
yıı[Ierim olmamıştı.
l}u dönem ne zamandr? İşlem yapmaya başladıktan kaç sene

sonraydı?
l970'lerin ortasıydı. O zaman, üç veya dört yıldır işlem yapıyor-

duın.
O aşarnada 1 milyon Doiar sınlrtnı aşmış mıydınrz?
Evet. Kazzrndığım para kendimi rahat hissetmeme, tatile çıkma-

ma ve istediğim şeyleri almama yetecek kadaı çoktu. Harcadı-
bilrne-
ğıın ptıraları işlem yaparak tekrar yerine koyabileceğimi
nin verdiği rahatlığı duyuyordum. Kazandığım parayı değerlen-
dirmeın gerektiğini düşünerek mantıklı bir adım attım. Güney
Fransa,cla gördüğüm bir şittoyu almak istiyordum. Beni, özellikle
bu kalenin çevresindeki lıendek etkilemişti ve burada yaşama
fikri cazip gelmişti. Piyasa değeri sadece 350,000$'dı ve fiyatı
yılda 50,000$ artıyordu.
Bu bir şato için fazla para değil sanırım.
Bugünkü değeri yaklaşık 5 milyon Dolar. A.B.D.'ne geri döndü-

başlamak
ğüm zaman, şatoyu almak için hemen para kazanmaya
istedim. Bu korkunç bir hataydı.
Anlamadım. Şatoyu almak için gerekli olan paraya zaten sa,

Mark Weinsteiıı 389
hiptiniz; neden para kazanmak zorunda olasınız ki?
Param olmasına rağmen, hAlA bunun bana kaça patlayacağmın

hesabını yapıyordum. Bu işin içinde olanbazı insanlann trading
hesabrnda, 17 milyon Dolar olduğunu, ancak yeni bir araba bile
almadıklannı bilirim.
YAni şatoyu almak için hesalıınızdaki parayı kullanmadrnrz.
Hayır, kullanmadım. Amacıma ulaşmak için gerekli olan parayı

kazanmaya karar verdim.
Başka bir deyişle, bu karardan sonra elde edeceğiniz ilk

350,000$'lık kazanç şatoya gidecekti.
kesinlikle.
Daha sonra ne oldu?
Bundan sonra yaptığım işlemde, soya fasulyesinde büyük bir

uzun pozisyona girdim. Piyasa ilk gün yukarda kapandı ve Vo25
kirdaydım. Hafta sonunda bu pozisyondan çıkmayı planlıyor-
dum. Yaptığım en büyük hata, bir pozisyondan elde etmek istedi-
ğim şeyi belli bir hedefle sınırlamaktı.
Hedefinizi belirleyen piyasa analizi değil, o işlemden elde et-

mek istediğiniz 350,000$'dı. Belli bir amaç için para kazan-
maya çalrşmanrz, farklı bir şekilde işlem yapmanıza mı ne_
den oldu?
Evet, riski göz önünde bulundurmadım ve çok büyük bir pozis-

yona girdim. Herhangi bir mantık değerlendirmesi yapmıyor-
dum. Sadece materyalist hedefl erim tarafindan yönlendiriliyor-
dum. Ertesi gün piyasa tekrar yükselme gösterdi. Ancak son se-
ansta aniden büyük bir düşüş yaşandı ve tabanda kilitlendi.
Pozisyonunuzla tabanda kilitlenip kaldınız mı?
Evet, bu pozisyondan çıkamadım. Ertesi gün aracı kuruma gitti-

ğimde piyasa yine tabandan açıldı. Bütün gün boyunca piyasanm
tabandan çıkmasrnı bekledim, fakat çıkmadı.
Ben bunu, mümkün olsaydı pozisyonunuzu likide ederdiniz

şek|inde yorumluyorum.
Eğer piyasa işlem görseydi, herhangi bir fiyattan satardfm.
O zaman ki duygularınızı hatırlıyor musunuz?
Şoka girmiştim ve herhangi bir karar alabilecek durumda değil-

dim. Uyku uyuyamıyordum ve erte§i gün piyasalar işlem görsün
diye dua ediyordum. Üçüncü gün açıhştan yanm saat önce ofisi
aradrm, ancak bana hiçbir umut olmadığını söylediler. Ofise bile
gidemiyordum, çünkü o insanlarla yıjz yize gelecek cesaretim
yokru. Durumumdan dolayı büyük bir heyecan yaşadıklarından
emindim.
Neden?
Ofiste, benim kadar çok parakazwıan profesyonel trader yoktu.

Bu durumun ortaya çıkmasıyla neredeyse rahatlamışlardı. Böy-
lece benim durumum, onlann yıllar boyunca böyle bir pozisyona
girememelerini haklı çıkarmıştı. Gerçekten kalpsiz insanlardı.
Üztlleh tek bir kişi vardı, o da benim broker'ımdı ve dünist dav-
ranmak gerekirse, kendisi de muhtemelen bu hesabı kaybetmek-
ten korkuyordu.
Diğer trader'lar sizinle alay ettiler mi?
Beni aşırı bir şekilde teselli ettiler ve sonra da arkamdan güldü-

ler. Benim yıkıldığımı görmek istiyorlardı. Bu yüzden ofise git-
medim.
Mark Weinstein 39l
Kendilerini, trader olarak daha yeterliymiş gibi görmelerine
neden olduğu için mi kötü durumunuzdan zevk aldıklarrnı
düşünüyorsunuz?
Bununla kalsa iyi. Bu işle ilgilenen birçok kişinin, diğerlerinin

para kaybetmesini zevkle izlediğini düşünüyorum.
Ofise gitmediğinize göre, gününüzü nasıl geçiriyordunuz?
Diğer aracı kurumlarla temasa geçip fiyatlan almaya çalışıyor-

dum.
Neden kendi broker'rnrzı aramryordunuz?
Çok utanıyordum ve alaycı konuşmalaıla karşılaşmak istemiyor-

dum.
Kendi broker'rnrz böyle birşey yapar mıydı?
Onun hakkında ne düşünmem gerektiğini bilmiyorum. Parano-

yaklaşmaya ve saldrrganlaşmaya başlamıştım, çünkü elimden
gelen birşey yoktu. Rakip firmalardan birine gittim ve hububat
analistleriyle görüştüm. Bana yardım elini uzatacak birini anyor-
dum. Beni uygun bulduğunu söyledi, çünkü temel veriler hö16
çok güçlüydü ve piyasada düşüş yaşanrrsa, o gün soya fasulyesi
için çok büyük bir talep yaşanırdı. Tabii ki dördüncü gün, piyasa
tekrar tabanda kilitlendi.
Günlük ne kadar zarara uğruyordunuz?
Bir günde yaklaşık l25 bin Dolar. Bu olay, ortalama bir yıllık
maaşm 15,000S olduğu bir dönemde yaşanıyordu. Zengin doğ-
mamıştım ve kendimi uğradığım zararlan bu şekilde düşünmek-
ten alıkoyamıyordum.
Hesabrnrzın büyüklüğünü göz önüne alarak, bu zararlara
belli bir perspektiften bakabiliyor musunuz?
Bu işlemi yapmadan önce, hesabımda yaklaşık olarak 1.5 milyon

Dolar vardı. Her gün, bu işlemi yapmadan önce sahip olduğum
sermayenin yaklaşık olarak 7o 1 O'nunu kaybediyordum.
Mahvolmuştum. Kendimi bir siperde yara almış ve kan kay-
bediyormuş gibi hissediyordum. Piyasa üst üste beş gün boyunca
taban yaptı ve ben 600,000$ kaybettim. Beşinci gün tesadüfen ta-
nıştığım bir kızın parkta ellerini tutup, kucağında ağladığımı ha-
tırlıyoıum. Psikoza girdiğim bir gerçekti. Tamamıyla bu işi bı-
rakmayı düşündüm. Herkesin bana söylediği şeylerin doğru ol-
duğunu düşünmeye başladım. Belki de bütün bu yıllar boyunca
bu paraları kazanmam sadece bir şanstı. İşlem yapmaya devam
edersem, herşeyimi kaybetmekten ve zorunluluktan sevmediğim
bir işte çalışmaktan korkuyordum.
Hangisi sizin için daha büyük bir yıkım olmuştu. Büyük bir
maddi kayıp mr yoksa başarısızlığa düşünce hissettikleriniz
mi?
Beni etkileyen para ve taban durumu, üstüne üstlük harekete ge-

çemediğim gerçeğidir. Düşüncelerimi şu şekilde özetleyebilirim:
Ben piyasada krsa pozisyon almanrn Amerikalılar a uygun bir ha-
reket olmadığını düşünen biriyken, bir pozisyondan çıkmayı be-
cerememenin de gerçekten Amerikalrlar'a uygun olmayan bir
davranrş olmadığını keşfettim.
Pozisyondan çrkamadrğınız için kendinizi aldatılmış gibi his-

settiniz öyle mi?
Kesinlikle. Bugüne kadar hep limit fiyat hareketlerinde bir hata

yapıldığını düşündüm.
Sözde halkı korumak için yaratılmış olan fiyat limitlerinin,

Mark Weinstein 393
a§lrnda halkın zararlr pozisyonlanndan çıkmalarını engelle-
yerek, onlara karşı bir mekanizma haline geldiğini mi ima
ediyorsunuz?
Evet. Sanınm piyasalar büttin bu sınırlamalardan bağımsız olma-

lıdır.
Fiyat oynamalarrnı azaltmanrn yollarından biri olarak, hisse

§enedi piyasasına sınırlamalar getirilmesinden bahsediliyor.
Bu, yağmurdan kaçarken doluyatutulmak olmaz mr?
Kesinlikle. Şimdi sıradan bir yatınmcı bir pozisyondan çıkmak

istediği zaman,en azrndan belli bir fiyattan bunu gerçekleştirebi-
liyor. Bu kişinin broker'ını aradığını ve piyasadan aynlamayaca-
ğını öğrendiğini düşünsenize.,.
Başka bir deyişle, srnrrlamalar getirilmesi göri§ünü destek-

leyen kişilerin, küçük yatrrımcrlar için işleri çok daha zor ha-
le getirmesinden bahsediyorsunuz.
Bu tam bir çılgınlık. Bu gelişmiş kurumsal yatınmcıların yaftın-

na hazırlanmış bir kanundur.
Daha önce yaptığınız yorumda, soya fasulyesi işleminden ön-

ce, piyasalarda daima uzun tarafta işlem yaptığrnızdan bah-
sediyordunuz. Bu doğru mu?
Evet. hsla krsa pozisyon almadrm. Bunun Amerikan tarzına uy-

gun olmadığını düşünüyordum. Soya fasulyesi işleminden sonra
yaptığım işin tamamıyla kapitalizmle içiçe olduğunu ve piyasada
uzun veya kısa pozisyon almanrn hiçbir şeyi değiştirmediğini
farkettim. Düşünebildiğim tek şey, piyasada kısa pozisyon alan
insanlann para kazandığı ve benim kaybettiğimdi.
Bu deneyimin üzerinizdeki manevi etkisi ne kadar sürdü?

Aylarca. Bu olaydan sonra daha fazla emtia işlemi yapmak iste-
medim. Duvarlanmdaki bütiin grafikleri indirdim, Evimde emtia
piyasalanyla ilgilİ olan herşeyi ylrtıp attım.
Tekrar işlem yapmaya ne zaman başladınız?
Birkaç ay sonra AMEX'de (American Stock Exchange) hisse se-

netleri alıp satmaya başladım ama işler çok yavaştı. Emtia piya-
salanndaki kaldıraç etkisini özlüyordum. Başanlı bir. şekilde his-
se senedi işlemi yapabileceğimi düşünmüyordum.
Bu süre içinde, çok büyük bir opsiyon trader'ı olan bir arka-
daşla tanıştım. Kendisine yaşadıklanmdan bahsettim ve bana bir-
likte çalışmayı önerdi. Ofisindeki ilk hafta bana, yükseleceğine
kesin gözüyle baktığı Teledyne hisse senetlerini almamı önerdi.
Önerisini dinledim ve hisse senetleri birden düşüş gösterdi.
Ne kadar kaybettiniz
Yaklaşık 40,000$. Kendimi iyice agresif hissetmeye başlamış-

tım, ama bunu göstermiyordum. Çünkü bana hiçbir şey vaad
edilmemişti. Öyle üzgündüm ki ofisten dışan çıktım ve iki gün
işe uğramadım. Bu süre içinde kendisi bana ulaşmaya çahştı. Fa-
kat ben telefonlarına cevap vermedim. Sonunda, ortak bir arka-
daşımız vasıtasıyla bana haber gönderdi.
Size zarar veren bir öneride bulunduğu için üzgün müydü?
Ofise döndüğüm zaman, bana başka bir hesapta tam aksi işlemi
yaptığını söyledi ve bu hesabı bana verdi. Ydni gerçekte hiçbir
para kaybetmemiştim.
Bu çok kötü bir şakaya benziyor.
Bu bir şaka değildi. Bana körükörüne hiçkimseye - hatta kendine

bile - güvenmemem için bir ders vermişti. Bu, arkadaşımın bana
Mark Weinstein 395
iyi bir trader olmam için özgüvenin ne kadar önemli olduğunu
öğretme şekliydi.
Bu aşamadan sonra ne yaptınız?
Oldukça başarılı oldum. Arkadaşım inanılmaz bir opsiyon tra-

der'ıydr. Piyasalar hakkında herşeyi biliyordu ve ondan dünya
kadar şey öğrendim.
Ondan öğrendiğiniz yöntemlere göre mi opsiyon işlemleri ya-

pıyordunuz?
Evet, bunu kendi teknik analizimle birleştirdim
Arkadaşınız teknik arıaliz kullanmıyor muydu?
Hayır, o teknik ana|ize inanmıyordu.
Yüzde 100'lük bir teknik trader olarak büyük başarılar elde

etmeniz, arkadaşınızın teknik analiz hakkındaki fikirlerini
değiştirdi mi?
Hayır, hiç. Ona göre teknik analiz benim için sadece bir destek
olmuştur ve benim gerçekten para kazanmamı sağlayan şey, de-
neyimimdir. Birkaç yıl boyunca birbirimizden ayn kalmamıza
neden olan bir noktaya gelmiştik. Bir gün ofisime geldi ve beni
işlem yaparken izledi, Bana bir babanın oğluna sarıldığı gibi sa-
nldı, "Sonunda başardın." dedi. Ona çok deneyim kazanmamım
yanıslra, kendimin de yaıattığı şeyler dahil olmak üzere, teknik
analiz hakkında hemen hemen herşeyi öğrendiğimi söyledim.
Bana, "Asla vazgeçmeyeceksin değil mi? Bunun teknik analizle
hiçbir ilgisi yok. Sahip olduğun tecrübeden dolayı bu şekilde iş-
lem yapıyorsun." dedi.
Neden yollarınrz ayrıldı?

396 Borsa Sihirbazları-
Trading tarzlarımız arasında bir uyumsuzluk vardı. Kendisi ara
sıra büyük kayıplara uğramayı göze a|an büyük bir trader'dı, çün-
kü zararını büyük kazançlarlatelafi edip, uzun vadede bunun üs-
tesinden gelebilirdi. Ancak bu tarz bana göre değildi. Een daha
küçük kArlar elde etmek için işlem yapmayı ve kaybedec
p or.
ri eyseTTgSO'Oe kendi
başma devamEtmeye-karar verdim. Fakat yıllar sonra tekrar bir-
leştik.
Bir seferinde opsiyon işlemleri yarrşmasrna girdiğinizi biliyo-

rum. Bundan bahseder misiniz?
Bu, CBOE borsa salonunda çalışan iki trader tarafindan organize

edilmişti. 47 traderbiraraya getirilmişti, her biri kazananın bütiin
parayı alacağı bu yarışma için 5,000$ koymuştu. Her bir trader
aynı takas firmasında 100,000$'lık bir hesap açtırdı.
Yarrşma süresi ne kadardı?
üç uy.
§onuçlar nasıldı?
Piramide (kaldıracı arttırmak için kArı tekrar trading hesabına ya-

tırarak pozisyonu büyütmek) başvurmadan, 100,000$'lık hesabı-
mı 900,000$'a çıkarttrm.
Bu müthiş bir performans.
Evet, ancak o zaman|ar piyasalar da çok iyiydi.
1980 yılında tek başınrza çalışırken, ne ahp satıyordunuz?
Herşeyi. Hisse senedi opsiyonlanna da devam ettim. 1980'lerin

Mark Weinstein 397
başında hisse senedi endeksi tadeli sözleşmelerinin işlem gör-

meye başlaması temel piyasamı oluşturdu. Ayrıca, emtia piyasa-
larında da işlem yaptım. Aslında, son iki yl boyunca yaptığım iş-
lemlerin yaklaşık Vo90' ı emtiapiyasasınakaydı.
1970'lerde yaşanan çöküntüden sonra yaptığınız ilk soya fa,

sulyesi işlemini hatırlıyor musunuz?
Uzun bir süre soya fasulyesinden uzak durdum. Ancak emtia pi-
yasalarında kolaylıkla işlem yapmaya başladığımda, bir şekilde
soya fasulyesinde kaybettiğim parayt geri kazanacağımı biliyor-
dum. Bu hiçbir zamanaklımdan çıkmıyordu.
İntikam alıyormuşsunuz gibi geldi.
Evet, intikam alıyordum. Ne zaman emtia grafiklerinin yer aldığı

kitaba baksam, gözüm soya fasulyesi grafiğine takılıyor, hemen
sayfayı çeviriyordum. Herhangi birşeye girişmeden önce, yıllar
boyunca piyasayı dışarıdan izledim. Soya fasulyesi 4.75$'a düş-
tiiğü zaman, inişe geçtiğinin farkındaydım. Fakat bu işlemde
kaybetmeyeceğimden emin olana kadar satın alma işlemine geç-
mek istemiyordum. Karısı on yıl önce öldürülen ve intikam al-
mak için en iyi zamanı kollayan bir Sicilyalı gibiydim. Teknik
analizim, beni piyasanın gerçel:ten dibe vurduğu konusunda ikna
edince, uzun pozisyon almayakarar verdim.
Hangi aşamada fasulye satın aldmız?
Yaklaşık 6.18$ civarlarındayken. (Bu, 1988 yılında, kuraklığın

fiyatların birden firlamasına neden olmasından kısa bir süre ön-
ceydi.)
Ne zaman bu pozisyonu bıraktınrz?
Bir kısmını fiyat 7.25$ iken bıraktım, kalanından da9.92 Dolar'

dayken çfttım. (Hareketin en yüksek fiyatı 10.46$'dı.)
Bu işlemde ne kadar para kazandrnız?
Kaybettiklerimi geri kazandım diyebilirim.
Konuşma şeklinize balılırsa, yaptığınız bu işlem sizi oldukça

ferahlattı.
Evet, bu beni çok rahatlattı. İlk seferde bu kadar çok para kaybet-
memin bir nedeni olduğunu farkettim.
Peki bu neden neydi?
Neden, deneyimsiz oluşumdu. Hiç kimsenin piyasada yaşadığı

şanssızlıktan dolayı batacağına inanmryorum; her zaman başka
nedenler de vardır. Ya yanlış birşeyler yapıyorsunuzdur ya da ye-
terince deneyime sahip değilsinizdir. Her zaman söz konusu olan
bir hata vardrr.
Daha önce de belirttiğniz gibi, trading orta$nızla ayrrlmanr-

zrn nedenlerinden biri, kendi trading yönteminizin, farklr
olarak çok düşük bir risk içermesiydi. 1980'den bu yana ya-
şadıfunız en kötü dönemi yüzdelerle verebilir misiniz?
Nadiren kaybettiğim için gerçekten bu tip rakamlann kayıtlarını

tutmuyorum.
O zaman şu şekilde sorayım: En kötü performans ayınrz han-

gisiydi?
Hiç kaybettiğim bir ay olmadı.
1980'den beri her ay boyunca para kazandrnrz !

Mark Weinstein 399
Evet, tabii ki. Hatta bu kadar ihtiyatlı olmasaydrm, çok daha faz-
laparakazarıabilirdim. Ancak bu benim işlem yöntemim.
En büyük zararauğradığınız haftayı hatrrlryor musunuz?
Bu dönemde zaraıauğradığım hafta olmadr, ancak zarara uğradı-

ğım günler olmuştur.
Bu biraz iddialı bir cevap otdu. İştem yaparken kaybettiğiniz

birkaç haftayı unutmadığınızdan nasıl bu kadar eminsiniz?
Emin olmamın nedeni, uğradığım bütün kayıpları hatırlamamdrr.

Örneğin, son iki yıl içerisinde zarar ettiğim gün sayısı üçtür. Bu
süre içinde yaptığım binlerce işlem arasından, |7 tanesinde zara-
ra uğradım ve bunlaıdan 9 tanesinin nedeni ekranrmrn bozulma-
sıydı. Böyle bir durumla karşılaşınca, hemen yaptığım işi bırakı-
rrm.
Birçok trader, yaptığı işlemlerin 7oS0'sinde kazanrrsa mutlu

olur ve 7o75'lik bir kazanma orant fevkaladedir. kaldı ki siz
kazanma oranınızın Vo99 civarında olduğunu söylüyorsu-
nuz, buna inanmak çok güç.
Bunu Leigh'e sorabilirsiniz. Geçen yıllar içinde yaptığım yüzler-

ce pozisyondan kendisine bahsetmiştim. (Leigh Stevens beni
Weinstein ile tanıştıran ortak bir arkadaşımızdı.)
Sayın okurlar, neler düşündüğünüzü biliyorum: "Kaybettiğim

hafta olmamrştrr, ancak kaybettiğim günler olmuştur. Hadi ca-
nlm sen de!" Açık konuşmak gerekirse, Weinstein'rn bu ifadesi-
nin akıl almaz olduğunu kabul ediyorum. Hesap özetlerini ince-
leyerek, Weinstein'ın ifadelerinin doğru olup olmadığını onayla-
yamam, çünkü halka açık olmayan bu özel trading firmasrnrn or-
taklan, gerçekleştirilen işlemleri gizli tutmakta çok titiz davranı-
yorlar. Aslında birkaç ortağı bu röportaja sert bir biçimde karşı
çıkmışlardı ve neredeyse Weinstein'i röportaja katılmaktan vaz-
geçiriyorlardı. Weinstein'rn bana göstermek istediği yahut göste-
rebildiği tek hesap özeti, l00,000$'lık bir hesabı üç ay içinde do-
kuz katına çıkardığını onaylayan, tek başına girdiği opsiyon tra-
ding'i yarışmasrdır.
H6l6 ikna olmamıştım, Weinstein'ı yıllardır tanıyan ve işlem
yaparken günlerce kendisini izleyen Leigh ile konuştum. Leigh'i
üç yıldan beri tanıyordum ve onu dürüst, sağduyu sahibi biri ola-
rak tanımlayabilirim. Leigh, Weinstein'ın yaptığı işlemlerin yüz-
den fazlasına şahsen tanık olmuştu ve yüzlercesini de (yaptığı iş-
lemlerden hemen sonra) Weinstein'ın ağzından telefonda dinle-
mişti, bunlann içinde sadece bir tanesini kaybettiğini hatırlıyor-
du. Hafiza kaybını (bunu kelime anlamıyla kullanıyorum, yoksa
bir sahtekarlık ima etmek,için değil) hesaba katarak, Weinste-
in'ın esas kazanma yüzdesini, onun söylediği rakamlardan biraz
daha aşağı çeksek dahi, h6lA kdrlzarar yüzdesinin oldukça yük-
sek olduğuna inanryorum.
Bunu nasıl başarabiliyordu? Weinstein'ın kendi cevabına yer
vermeden önce, şu açıklamalan yapmanın yararlı olcağını düşü-
nüyorum: Weinstein, piyasa temposunda oluşan değişimleri öl-
çen teknik göstergeleri izlemek amacıyla, özel olarak tasarlan-
mrş ve son derece gelişmiş bir bilgisayar sistemi kullanmaktadır.
Weinstein, bu göstergeler için standart değerleri kullanmak yeri-
ne, değişen piyasa koşullarına göre, üzerinde sık sık ayarlamalar
yaptığı kendi değerlerini kullanır. Bu yoğun gerİek zamanlr ana-
lizlerini, kapsamlı bir grafik analiziyle birleştirerek çeşitli yön-
temler, döngüler, Fibonacci düzeltmeleri ve Elliott dalgaları ana-
liziyle yoğurur. Bunlara bir de son önemli şey olan, o esrarengiz
zaman|ama anlayışını ekleyin. Sadece herşeyin yolunda gittiğine
inandığı ve mükemmel zamanlamayı yaptığı zaman işlem yap-
maya teşebbüs eder. Büyük bir olasılıkla, kazandrracağını bildi-
ği, ancak aynı şekilde tam bir güven duymadığı bir çok işlemi
yapmaktan kaçınmıştır. Hayatınr piyasalar üzerine çalışmalara
Mark Weinstein 40I
adaması, yoğun araştırTnalar, sahip olduğu piyasa sağduyusu ve
işlem konusunda çok seçici olması özelliğiyle birleşince, Weins-
tein girdiği pozisyonlarda yirmi dakika içinde, belli bir noktada,
en azından marjinal olarak kAr sağlamış olur. Bir işlemden tapi
veya k6rlı çıkması için Weinstein'e bütün gereken budur.
Weinstein, genelde hızlı bir şekilde kAra ulaşabileceği işlem-
leritercih etmektedir ve işlemlerini birkaç saat, hatta dakika için-
de kapatmaktadır. Uzun vadeli işlemlerinde bile, genellikle net
bir k6r geliri sağlamak için ilk aşamada bir kısım k6rı garanti et-
menin yoluna bakar. Ayrıca, piyasalarda işlemleri belli bir rotas-
yon dahilinde yapar, gerektiğinde elde ettiği k6nnı bir piyasadan
diğerine kaydırır ve daima k6r potansiyelini, en düşük risk göste-
ren piyasada arar. Son olarak, Weinstein, borsada oluşan alıcı-
satıcı fiyatının, genellikle doğru tarafında olmasını sağlayan bir
seans salonu şebekesinin desteğine sahiptir.
Weinstein'ın yaptığı yorumlardan övünmeyi sevdiğini düşü-
nebilirsiniz. Ama tarzı öyle değil, hatta saf olduğunu bile söyle-
yebilirsiniz. Weinstein yaptığı işlemlerden bahsederken, "Piya-
sanın düşüş göstereceği aşikar," "Bu çok kolay bir piyasa." gibi
ifadelerle yorumlarına birer tat katar. Bizler için işlem yapmanm
ne kadar zor birşey olduğu hakkında hiçbir fikri olmadığı belli.
Bu kadar yüksek başarr yüzdelerine sahip olmanızı nasrl

açıklarsınız?
Gerçekten piyasalardan çekiniyorum. En büyük trader'ların ger-

çekten piyasalardan en çok korkan kişiler olduğunu farkettim.
Piyasalardan çekinme duygum, doğru zamanlama yapma bilinci-
mi iyice kamçıladı. Altıncı hissim piyasa şartlarının uygun oldu-
ğunu söylemiyorsa, işlem yapmıyorum. Benim zaman|ama an|a-
ytşlm, deneyimim ve sinir sistemimin bir ürünüdür. Sinir siste-
mim bir pozisyondan çıkmam gerektiğini söylüyorsa, bunun ne-
deni piyasa hareketinin, benim bilgi ve deneyimimde daha önce
gördüğüm bir şeyin tetiğini çekmesidir.
Bunun yanlsıra yaptığım işlemlerde çok fazla kaybetmem,
çünkü tam anlamıyla doğru zamanlamayı yapmaya çalışırım.
Çoğu insan ortamın netleşmesi beklemez. Karanlık olmasına
rağmen orTnanln içine doğru yürür, oysa ben günün ışlmasrnl
beklerim. Çita dünyadaki en hızlı hayvan olmasına ve ovadaki
herhangi bir hayvanı yakalayabilmesine rağmen, avını yakala-
ması kesinleşene kadar bekler. Bir hafta çalılann arkasrna sakla-
nabilir ve doğru anrn gelmesini bekler. Yavru bir antilobu, hatta
tercihan hasta veya sakat olanını avlamak için bekler. Daha sonra
öyle bir an gelir ki, avrnı kaçırma şansı olmadığını anlayınca sal-
dırır. Aynı şey benim için de profesyonel olarak işlem yaparken
geçerlidir.
Evde işlem yaparken, genelde bahçemde serçeleri seyrede-
rim. Kuşlara yem verirken, bir seferde sadece bir l«smını alıp
uçarlar. İleri geri uçuşlar yaparken, ekmek parçalannı yemeye
devam ederler. Serçeler, bir güvercinin bir seferde yediği ekmeği
yemek için yüzlerce hareket yapmak zorunda kalabilir; güvercini
güvercin yapan da budur. Asla bir serçeyi vuramazsmrz çünkü
çok hızlıdır. Benim işlem yapma yöntemim de böyledir. Örne-
ğin, S&P'nin yükseleceğinden emin olduğum günlerde, en dibi
yakalamaya çahşmadığım gibi pozisyondan çıkmak için de en te-
pe noktasrnr beklemem. Sadece temponun en yüksek olduğu orta
mesafeyi seçerim. Bu benim için serçenin yemek yemesiyle ay-
nıdrr.
Sizi doğru şekilde anlamış mıyrm? Pozisyon trading'i yapma-

nızı bir çitaya ve günlük olarak işlem yapmanızı bir serçeye
benzetiyorsunuz. Her iki hayvan için de ortak payda, kaybe,
demeyecekleri ortamları kollamaları.
kesinlikle.
Yaphğınız işIemleri nasıl seçiyorsunuz?
,
Mark Weinstein 403
Birçok farklı tipte teknik girdi kullanıyorum: Grafikler, Elliott

Dalgaları ve Gann ana|izi, Fibonacci rakamlan, döngüler, piyasa
hassasiyeti, hareketli ortalamalar ve çeşitli göstergeler. İnsanlar,
teknik analıizi güvenilir bulmuyorlar, çünkti kendilerinin kolayı-
na gelen göstergeyi seçmek istiyorlar. Hiçbir teknik yaklaşım her
ne zaman kul-
zarnan işe yaramaz, sorun budur.
§lsö"temi
lanmanız gerektiğini bilmeniz gerffi
Bunu nasrl yapıyorsunuz ?
Bu deneyim ve altrncı hisle ilgili birşey. Ben bütiin teknik analiz

biçimlerini kullanrrım, ancak bunlarn yorumunu altıncı hissimle
yaparım. Her zaman piyasalara aynı şekilde yaklaşan matematik-
sel sistemlere inanmıyorum. Ben kendimi bir "sistem" olarak gö-
rüyorum ve sürekli aynı çıktryı, yani khrı elde edebilmek için sü-
rekli olarak girdileri değiştiriyorum!
İŞlem yapmaya karar verirken, en önemli unsur olarak de-

ğerlendirebileceğiniz tek birşey var mr?
Daİma temposunu kaybeden bİr pİyasa araştrnrım ve sonra dİğer

yönü tercih ederim.
Hem hisse senedi hem de emtia piyasalarrnda iştem yapmış

biri olarak, bunlarrn birbirinden farklı olduğunu söyleyebi-
lir misiniz?
Kesinlikle. Hisse senedi piyasası, emtia piyasalarınrn aksine,

gerçekten güzel bir işlem yaparak, zevk alma şansrnı nadiren ta-
nlr.
Neden?
Çünkü kurumlar ve uzmanlar satma işlemi yaptıklan zaman, bu-

nu belli bir fiyat seviyesinden gerçekleştirmiyorlar, piyasa yük-
seldiğinde seviye seviye satış yapıyorlar. Alımlannı da aynı şe-
kilde yapıyorlar. Bu, piyasalan daha dalgalı hale getiriyor ve bu
sebepten dolayı, tanıdığım birçok başarılı emtia trader'ı, hisse se-
nedi piyasasına her girişinde kaybetmekte.
Fakat siz istikrarlı bir biçimde hisse senedi piyasasında da

kazanryorsunuz. Farklı olarak ne yapıyorsunuz?
Harekete geçmeden önce piyasantn nereye gittiğini çözmeye ça-

lışmam; piyasanın bana nereye gittiğini anlatmasına firsat tanı-
rım. Ayrıca, hisse senedi piyasasında çok çeşitli teknik girdiler
vardır (uyuşmazlık, artanlar/düşenler, piyasa hassasiyeti, put/call
orarrları oranları vs.) ve bunlar piyasada birşey olmadan önce da-
ima size sinyal verir.
Y6ni hisse senedi piyasalarında kullandığınız teknik analiz

yönteminiz, emtia piyasalarındakinden farklı mı?
Ben bireysel hisse senetlerine bakanm; bunların hepsinin kendi-

ne has özellikleri vardır. Örneğin,IBM ve General Motors önem-
li bir piyasa dibinden önce, genelde yukarı bir fırlama yapar. Öte
yandan, önemli bir piyasa tepesinden önce de, aynı fırlamayı
gösteremez. Başka bir örnek vereçek olursak, kamu hizmetleri
senetlerinin öncülüğü olmadan, gerçek iyi bir fırlamaya tanık ol-
madım. Faiz oranlarının düşmesi beklenirken, kamu hizmetleri _
senetleri yükselme gösterir ve faiz oranları düştüğü zaman, port-

f<iy yöneticileri hisse senetlerine atlar. Endeks trading'i yaparken .
oldukça başarılıydım, çünkü vadeli işlemler yapmadan önce, his-

se senedi ve opsiyon trader'ı olarak tecrübe kazamıştım.
.
Piyasalar hakkında halkın en büyük yanılgısı nedir? :
Piyasalarda işlem yapılmastnın kumar zannedilmesi. Arka arka- .
ya yirmi yıl kAr eden borsa üyeleri tanlyorum. Buna kumar diye-
mezsjniz.
Mark Weinstein 405
Başka bir yanılsama ise, insanların daima piyasalann gelen
haberlere göre tepki vermesini beklemesinde yaşanr. Örneğin,
John F. Kennedy suikaste uğradığında, piyasada başlangıçta çok
belirgin bir şekilde düşüş görüldü, fakat sonra piyasa hemen yeni
en yükseklere çıktı. Bu fiyat hareketi birçok kişiyi aldatmıştır.
Gelen haberlere göre satış işlemi yapan yatrrımcılar, aksi geliş-
meleri görünce, ellerinden kurumları piyasayı yükseltmekle suç-
lamaktan başka birşey gelmez. Farkedemedikleri nokta, temelde
ve teknik olarak yükselmeye yönelik bir piyasanın, haberlerden
dolayı - çok önemli bir haber de olsa - aksi bir yöne yönelmeye-
ceğidir.
Başka bir nokta ise, medyanrn piyasanın düşük olmasının ne-
denlerini rapor etme biçimidir. Medya, piyasanın düşük olması-
nın nedenini daima k6r alımlanna bağlar. Sanrrım herkes kAr et-
se, herşey mükemmel olurdu. Fakat işin aslı, birçok kişinin para
kaybettiğidir ve piyasanın düşmesinin nedeni de bıı z-ararlardır.
Televizyonunu izleyen ve bir yandan da kendileri kaybederken
herkesin ne halt edip kAr ettiğini merak eden, eğitimli insanlar ol-
duğunu biliyorum. Medya, piyasanın sadece k6relde edilmesiyle
değil, aynı zamanda uğranılan zararlara da bağlı olarak düşüş
gösterdiğine dair haberler yazma konusunda halka borçludur.
Kendinize ilke edindiğniz trading kurallan nelerdir?
1. Her zarnanev ödevinizi yapın.

2. Kibirli olmayın. Kibirli olduğunuz zaman risk kontrolün-
den vazgeçersiniz. En iyi trader'lar alçakgönüllü olanlardrr.
3. Sınırlarınızı bilin. Herkesin sınırlan vardır, en iyi tra-
der'lann bile.
4. Kendiniz olun. Çoğunluğa karşı düşünün, çünkü zaman
içinde onlar da kaybedebilir.
5. Fırsat gerçekten kendini belli edene kadar işlem yapmayın.
Nez
içinde olacağınızı bilmek kadar önemlidir.
6. Strağiniz, ortam değiştiğinde değişecek kadar esnek ol-
malı. Çoğu insan stratejisini sürekli olarak aynı şekilde koruma
hatasrna düşer. "Kahretsin, piyasa benim umduğum gibi gelişme
göstermedi." derler. Neden böyle birşey olsun ki? Ne hayat ne de
piyasalar bu şekilde gelişir.
7 . Kar ettiğiniz zarnan havaya girmeyin. Hayattaki en zor iş,
karla
ffi, ikincisini belirlersiniz. Genelde de, bu da ilkinin aynı-
sr olur: Dahafazla para kazanmak. Sonuç itibanyla, çoğu insan
için ikinci hedefe ulaşılması o kadar dacazip değildir. Pozisyon-
dan gerçekten ne beklediklerini sorgulamaya başlayıp, kaybet-
meleriyle sonuçlanacak, kendi kendilerini yok ettikleri bir döne-
me girerler.
İşe yeni başlayan trader'Iar için hangi önerilerde bulunursu-

nuz?
Nasıl kavbetmeniz serektiğini öğrenmelisiniz: bu- kazanmavı öğ-

renmekten daha önemlidir. Her zaman kazanacağınızı düsünür-
nlz Ve bu ne(ıen l(aybettıgınızı anıamak yenne, pıyasayı suçlama-

*ffibemen sınırlamayı öğrenin. " Bir Borsa Speküla-
törünün Anıları" adlı kitapta da bahsedildiği gibi, birçok trader
zararda oturmayı tercih eder, çünkü zararınln daha fazla büyü-
meyeceğini düşünür. KArları da çabuk toplar, çünkii eldeki k6nn
azalmasrndan korkar. Bunun yerine, trader'lar düa büyük bir za-
rara uğramaktan korkmalı ve daha büyük kArlar elde etmeyi um-
malıdır.
Weinstein, en acı trading deneyimini, yaptığı işleme maddi bir

hedefi karıştırdığı zaman yaşamlştır. Bu, diğer röportajlarda da
ortaya çıkan ortak bir konudur. Yapılan değişmez hata, bir pozis-
yonda elde edilen potansiyel k6n veya zaran maddeci bir yakla-
Mark Weinsıein 407
şımla ele almaktır.

Weinstein'ın trading yaklaşımındaki belirleyici unsur, herşey
tam anlamıyla yolunda ve kazanma imkanı çok yüksek olana ka-
dar beklemektir. Birçoğumuz Weinstein'ın seçtiği işlemlerde
kendine duyduğu güvene ulaşmayı ummasak da, kişinin en çok
güven duyduğu işlemleri yapmak için beklemesi, kitapta yer alan
birkaç trader tarafından da tekraı edilerek gündeme getirilmiş
sağlam bir öneridir.
Uzun vadede piyasaların raslantrsal olmadığı düşünülse de,
uzun süre çok kısa vadeli piyasa dalgalanmalannın (ör. gün içi fi-
yat hareketleri) büyük çapta raslantısal olduğunu düşünüyordum.
Weinstein bu düşünceyi sarstı.
BölümIV
Borsasalonunıın
BahşAçısı
}
}
ç
}
l
}
tr
Brian Gelber
Eski Broker, Şimdi Trader
Brian Gelber kariyerine Chicago Board of Trade'in bir katında,

önemli bir aracı kurumun finansal sektör işlemlerini yöneten bir
broker olarak başladı. Müşterisi olan şirketlere başanlı şekilde
danışmanlık yaptıktan sonra, kendi hesabrna alrmı-satım işlerine
girdi. Vadeli hazine bonosu alrm satımının başlangıcında, Gelber
borsa salonunda bulunan (tek olmasa da) en önemli broker'lardan
ve en büyük yerel trader'lardan olmanrn çifte ayrıcalığını yaşadı.
Şubat 1986'da, Gelber alrm-satım işlerine müşteri hesaplannı
doğrudan yönetmeyi de kattı. Kendi alım-satrm işlerine ek olarak
Gelber, hükümet tahvilleri ve diğer pazarlndahem nakit hem de
vadeli işlemlerde bir grup trader'ı yönetmektedir. Şu anda Gelber
Group, Gelber Management ve Gelber Securities adı altında bir
grup şirketin başkanı durumundadır. Bu şirketler takas, aracılık
ve paıa yönetimi ile ilgilenmektedir.
Gelber'in rahat kişiliği, mesleği ile neredeyse tam bir uyuş-
mazlık içindedir. Günde milyonlarca Dolar'lık hazinebonosu po-
zisyonlanna giren ve yönetimi ile uğraşan birinden beklenen
yüksek gerginlik yerine, işinden hoş bir tatili anlatır gibi bahse-
den bir adam buldum karşımda.
Görüşmemiz alım-satım saatlerine denk gelmesine rağmen,
Gelber bono piyasası ile pek ilgili görünmüyordu. Aslında, rö-
portajımız için çalışma masasını bırakıp özel bürosuna gitmemi
zerağmen, oldukça rahat görünüyordu. Açıkçası, o an için düşük
getirisi olan bir piyasa olduğunu belirtir şekilde, "Burada olmam
daha iyi olacaktır" dedi.

Röportaj yaptığım diğer trader'lara ilişkin bir soruya yanıt
olarak, Success dergisinin son sayılarından birine kapak olan
Tony Saliba'dan bahsettim. Gelber benden derginin o sayısrnı is-
tedi. Çantamdan dergiyi çıkanp ona uzattrm. 19 Ekim l987'de
hisse senedi borsasrndaki hareketlilikte Saliba'nın yaptıklannı
anlatan ve koyu puntolarla yazı|ı "Zafer! Yetrnişiki saatte 4 mil-
yon Dolar kazandı" başlığını okuyunca güldü. Şakayla karışık
Gelber, "O gün, ben yirmi dakikada 4 rnilyon Dolar kazandım;
peki nasıl oluyor da ben bir dergiye kapak olmadrm?" diye sordıı.
Asıl amacı övünmek değildi burada. Ancak büyük borsacılara
ilişkin temel bir gerçeği özetlemiş oldu; hepsi olmasa da çoğu,
daha düşiik profillerini muhafaza ediyor ve bu yüzden kamuca
tanınmıyorlar.
Bu iş koluna nasıl girdiniz?
|976'da okulu bitirdikten sonra, ülkeyi dolaştım. Salt Lake

City'de emtia piyasası brokerliği için bir ilana başvurdum. Ne ol-
duğunu bilmiyor, ancak borsa broker'lığına benzediğini düşünü-
yorum. Asıl olarak buhar odası işi yapan biri için çalışırken lisan-
sımı aldım.
Yani işe gerçekten ters tarafindan başladınız.
Oraya gittiğimde, küçük bir borsa bürosunun arka tarafinda otu-

ran biri vardı. Günlerini kendi grafik sistemini satmak amacıyla,
insanları 5-10 bin Dolar vermeye ikna etmek için telefon ederek
geçiriyordu. Tam bir bugün-var-yarın-yok operasyonuydu.
Kayıt işlemlerini yürütürken, onun grafiklerini hazırladım.
Kendime sürekli "Bu herif tam bir sahtekar" diyordum. Lisansı-
mı alıp işi bıraktım. Sonraki birkaç ay, ancak kiramı ödemeye ye-
tecek geçici işlerde çalışarak dolandım.
Brian Gelber 4l3
Ne gibi işler?
Bir gün bir Thomson McKinnon bürosuna gittim ve "Benim bir

broker lisansım var" dedim. Oradaki adam bana ayda 800$ öde-
yeceğini söyledi. Bu o zamanlar benim için büyük para idi. Tek
yapacağım müşteri bulmaktı; açtığım hesaplar benim olacaktı.
Ama o zamanlar piyasa hakkında pek bir şey bilmiyordu-

nuz.
Bir kaç kitap okumuştum, bir de ilk çalıştığım yer için tuttuğum
grafikler hakkında bilgim vardı.
Hangi kitapları okudunuz? O zamanlar piyasada konu ile ii-

gili pek kitap yoktu.
En çok şey öğrendiğim, Robert D. Edwards ve John Magee'nin

yazdığı Technical Analysis of Stock Trends (Hisse Senedi Trend-
lerinin Teknik Analizi) (John Magee, Inc., l09 State Street, Bos-
torn, MA) adlı kitaptı.
Başka hangi kitapları önerirsiniz?
Trader'lara okuttuğumuz ilk kitap Jesse Livermore'un hayatını

anlatan, Edwin Lefevre yorumu olan Reminiscences of a Stock
Operator (Bir Borsa Spekülatörünün Anılan) (1985'te Trader
Press, Inc., Greenville, SC. Tarafindan 1923 özgün baskısından
çoğaltılmıştır)'drr. Bu kitabı en az onkez okumuşumdur.
Her neyse; Thomas McKinnon'a başladığım zamanlarda, Gin-
nie Mae piyasası (Amerikan İmar ve İskan Bakanlığı'nrn bir ku-
ruluşu olan Government National Mortgage Association'ın
GNMA- verdiği ev kredilerini ikincil piyasada tekrar değerlendi-
rerek satışa sunduğu para piyasası enstrümanları) yeni yeni otu-
ruyordu. Thomas McKinnon, Ginnie Mae masasını idare etmek
için yeni bir trading grubu tuttu. Ben de onlara Ginnie Mae piya-
sası hakkında daha fazla şey öğrenmek istediğimi söyledim.
Neden o piyasaya ilgi duyuyordunuz?
Yeni bir piyasaydı ve geleneksel emtia piyasasından daha çok

yönlendirilebilir görünüyordu. O piyasaya yönlenirsem işlerimin
daha düzenli bir şekilde büyüyeceğini hesapladım. Bir de Ginnie
Mae'de bir kaç işlem yapmrştım. İlk işim k6rla sonuçlanmış ama
sonrakilerde hep zarar olmuştu. Bir çekim alanı vardı; orada para
kazanabileceğimi hissettim ama hep kaybettim. Bu da beni konu
hakkında daha f az|a şey öğrenmeye itti.
Bu konuda ısrarlı dawanmanız için küçük çaplı bir dürtü

vardr yani.
Evet, çünkü başansız olmuştum. Sonuçta Ginni Mae masasrnda-

kiler bana bir kaç şey öğretti. Ben de gidip Salt Lake'deki ipotek
müşterilerinin neredeyse tamamrnr kaptım.
Ginnie Mae piyasasrnı o zaman anlamış mıydrnrz?
Hesapları ilk açmaya başladığımda, hiç bir şeyden anlamıyor-

dum.
İnsanlarr kendinize nasıl bağladınrz?
Önce işi laf kalabalığına getiriyordum ama bana sorduklarr soru-

lan da dinledim ve bunla(dan bir şeyler öğrendim. İlk aşamada
onlarrn ne yapmak istediği hakkında kafam karışıyordu ama on-
ların da benim onlara satmak istediğim şey hakkında kafaları ka-
nşıyordu,
En azrndan bir enstrüman olarak vadeli işlemleri biliyordu-

nuz.
Brian Celber 4l5.
Doğru. Ve bu sınırlı bilgi ile başlangıçta durumu idare ettim.
Sonradan bu işte iyi yol almaya başladım.
Bunların hepsi hedging hesabr mıydı?
Evet. 1977 Mayrsı'nda komisyonlardan ayda 2OOO$ kazanıyor-

dum. Bu benim için büyük paraydı.
Bunun hepsi Ginnie Mae piyasasından mıydı?
O noktada evet. Önceden buğday, domuz ve diğer emtia piyasa-

larında da aracılrk yapmıştım.
Bu işlemleri kimler için yapıyordunuz?
Gerçekten kaybedeceklerini anlamayan ve kaybettiklerinde da!

ma hayal kırıklığına uğrayan insanlara açtığım hesaplardı.
Onlara pozisyonla ile ilgili önerilerde bulunuyor muydunuz?
Oldukça çok.
Grafik analizi kullanarak mr?
İster inanın ister inanmayın, düa çok Thomson MacKinnon ana-

lisitlerinin araştırmalarından, ikinci derecede de kendi grafikle-
rimden yararlanarak. Yeni borsacılar kesinlikle firmalarınrn ana-
lizlerini kullanmaya eğilimlidirler.
Müşterileriniz araştırmalar hatalı olduğundan dolayı mı

kaybetti?
Hayır. Onlann kaybetme nedeni, araştırmalar uzun vadeli iken,

onlann niyetlerinin daha çok, günlük olması idi.
Yani bir uyum hatası yardr.
Kesinlikle. Bu, çoğu broker ve müşteri arasında temel bir sorun-

dur. Piyasa bilgisini zamanlnda müşteriye ulaştırmak hemen he-
men imkansrzdır.
Demek istediğniz, broker krsa vadede başarrlı olsa bile bunu

müşteri için de beceremez, öyle mi?
Aynen, çünkü tetiği çekecek iki kişi vardır ve bilgi çok çabuk de-
ğişmektedir.
O halde spekülatörlere vereceğiniz önerilerden biri de uzun

vadeli işlemlere girmeleri midir?
Evet, buna zorunludur.
Borsa salonunda trading'den bahsedelim. Biliyorum, bir aşa-

madarvadeli hazine bonosu piyasasında hem borsa salonu
broker'r hem de trader'dınrz. Birçok insanın soracağı soru
sanırım şu olacaktır: Bğer tam kendi uzun pozisyonunuzu
düzeltmeyi düşünürken büyük bir müşteriden satrş talimatı
alrrsanız, ne yaparsrnrz?
Hiçbir zaman spekülasyoncu bir trader olmadım, bu yüzden de

uzun pozisyonda olma düşüncesi ve geniş çaplı bir müşteri tale-
binin piyasayı bana karşı 2-3 tik oynatması hiç değişiklik yapma-
dı. Aynca o kadar çok müşterim vardı ki, genelde hep zıt yönler-
de ilerliyorlardı.
Pek6l6, bu kolay bir durum. Ya bir takım önemli haberler

geldiyse ve tüm müşteri emirleri kendi pozisyonunuza tersse,
ne olur? Öncelikle müşteri emirlerini yerine getirmeniz ge,
rektiğinden, böyle bir konuma düştünüz mü hiç?
l]rian Gelber 4]7
Evet, en az 5-6 kere oldu bu ve bir kaç yılda bana yarım milyon
Dolara maloldu. Ama kazaııdığını parayla kıyaslayınca bunun
beni mahfetmediğini söyleyebilirim.
Bu iş yapmanın maliyeti miydi?
Doğru.
Yine de durumdan kurtulmak isterken, müşteri emirleriyle

çatışma nedeniyle hareket edememek, karın ağrıtan bir du-
rum olmalr.
Genelde, bir broker olarak hareket etmekten ve "Tamam, 1000

sözleşme satmam gerek: Bunu en iyi nasıl yapabilirim?" diye dü-
şünmekten kafanız sürekli meşgul oluyor. Sonra da bu tür emir-
lerle karşılaşınca kendi kendinize "Kahretsin, hala uzun pozis-
yondayım; önce bundan kurtulmalıyım" diyebiliyorsunuz,
Aynr zamanda müşteri talimatlarıyla da ilgilenen bir borsa

salonu trader'ı olmanrn bir dezavantajı var mı?
Kesinlikle. Çalıştırdığm insanlara dediğim gibi, "Eğer broker

iseniz, trader olamazsınız; trader iseniz de broker olamazsınız.''
Ama siz öyleydiniz.
Zor bir dönemdi. Aynı piyasada en büyük broker ve en büyük

trader idim. Uzun saatler çalışıyordum ve eve kesinlikle çok yor-
gun dönüyordum. Sonra sabah uyanıp aynı şeyleri yapıyordum.
Bu üç yıl boyunca sürdü; iyi bir deneyim olmasına rağmen, yap-
mamalıydım. Aynı anda iyi bir broker ve trader olamazsınız. İyi
bir iş çıkardım, ama bu ömrümden bir kaç yıl çaldı.
Borsa salonunda bulunan önemli büyüktükteki trader'lar

yalnrzca trader mı yoksa bazılarınrn müşterileri de var mı?
4]8 Borsa Sihirbaz.ları
Artık ya trader yada broker oluyorlar. Bu hiç şüphesiz yapılacak

tek şey.
Bu, çoğu borsa salonu için mi yoksa yalnlzca hazine bonosu

borsası salonu için mi geçerli?
Öncelikle, hazinebonosu borsası salonu için. S&P ve New York

piyasalarındaki büyük broker'lardan bazıları, aynı zamanda bü-
yük trader'ler.
Bugünkü yasal düzenleme ve uygulamaları ele alrrsak, çifte

trading (hem müşteri hem de kendi hesabrnı trade etmek) ya-
panlarrn yakalanma şansı yüksek mi?
Mükemmel bir denetim h6l6 çok zor.
Bonoiar 95.00'te işlem görürken piyasaya olumsuz haberler

geldiğini düşünün. Broker kendi ve müşteri hesapları için
çok sayıda emri yerine getirir ve piyasa doğrudan 95.00'den
94.00'e düşer. Kendisi için yerine getirdiği emirler 94.3l,
94.30 ve 94.29 iken tüm müşteri emirleri 94.27 veya daha al-
tından kayıt edilir. (Bono fiyatları ll32|iktikler halinde işlem
görür) Bu durumda konumunu nasrl açıklar?
Kendi emirlerini ya da müşterilerininkini başka bir broker'a vere-

bilir. Ya da her iki talimatl da yerine getirip diğer broker'ın nu-
marasınt kullanabilir. Her zaman yoğun incelemelerden kurtul-
manrn bir yolu vardır. Zeki dolandırrcılan yakalamak daima zor-
dur.
Çifte trading'in cazibesi çok mu büyük?
Hayır. Bunu denemiş biri olarak, çifte trading'in piyasada etkin-

lik açısından iyi olduğunu söyleyebiliriın, ama birey için çok ağır
bir yük.
Brian Gelber 4l9
Buna izin vermemek için kurallar değiştirilmeli mi?
Bu zor bir soru. Önemli olan piyasanın etkinliği mi yoksa bireyin

namusu mu? Çifte trading'in sisteme büyük miktarlarda likidite
eklediği konusunda hiç şüphem yok ve belki de bu, çifte tra-
der'lann az bir yüzdesinin sahtekarlık yapma olgusundan daha
önemli. Ayrıca çifte trading yasaklansa da hırsızlar çalmak için
daima bir yol bulurlar. Onlar için para kazanmanın yolu hep çal-
maktır.
Hazine bonosu piyasasına ilk nasıl girdiniz?
Eylnl L977'de Chicago'ya taşındım ve bono borsası salonunda

broker oldum. Sadece yirmibeşindeydim ve şanslıydım. Kasrm
I977'de New York'a gittim ve yedisini müşteri yaptığım sekiz
büyük isimli şirketle tanıştım. Doğru zamandadoğru yerdeydim.
Borsa salonunda kendi hesabrnrza işlem yapmaya ne zaman

başladınız?
1979'da.
Trading'e tamamıyla yönelmek için borsa brokerliğini bı.

rakmayr hiç düşündünüz mü?
Aslına bakarsanız, tam tersi oldu. Müşteri temsilcisi olarak baş-

lamıştım ve 1979 yılından 1981'e kadar geniş bir müşteri tabanı
elde ettim. O zamanlar piyasada önemli bir güçttik. Belki de yap-
tığım en üzücü şey bir trader olmamdr, çünkti yirmilerimde çok
büyük bir broker'dım ve bunu l0 yıl daha sürdürseydim, büyük
olasılıkla yine şu anda olduğum yerde, ancak trading işinin hiç
bir sıkıntısını çekmemiş olarak bulunurdum, Trading'i daima
ödülsüz ve sönük bir iş olarak gördüm.
Bunu söylemeniz çok garip, çünkü çoğu trader'den çok daha

420 Borsa Sihirbrız.lcırı
başarılı oldunuz.
Sanırım broker olarak konumum çok daha yüksek bir derecedey-

di. Bu işte gerçekten başarılıydım, kişiliğime çok uyuyordu.
O halde neden trading işine girdiniz?
Trading'e başladım, çünkü müşterilerimden biri "Piyasayı çok

iyi biliyorsun, o halde neden trading yapmıyorsun?" dedi. Başta
tereddüt ettim ama 6 aylık beklemeden sonra trading işine başla-
dım. Oradan da iş gelişti.
İk işleminizi hatırlıyor musunuz?
İlk işlemim uzun bir pozisyondu ve biraz para kazandırdı. Sonra

uzun bono / kısa Ginnie Mae aralığına (spread) el attım ki, nere-
deyse uzun bir pozisyondu. Piyasa düştü, tüm kazandığım parayı
ve 50,000$ düa kaybettim. Broker olarak ayda 50,000$ kazan-
dığımdan o ayı paraslz geçirdim. Ama bu hiç de hoşuma giden
bir his olmadı. Bu nedenle pozisyonumu küçülttiim ve daha etkin
bir şekilde trading'e devam ettim. Bu, 1979'un ayı piyasasında ol-
du. Sorun, sürekli olarak fiyatların yükseleceği beklentisinde ol-
mamdı.
Neden fr yatların yükseleceği beklentisindeydiniz?
Müşterilerim, sürekli oranların o kadar yükselmeyeceğini söylü-

yordu.* Örneğin CitiBank ve Citicoıp için emir ahyordum ve her
düşüşte alıyorlardı. Bunlar bir fikirleri olduğunu söyleyen ve bu
*
Faiz oranları yükselince bono fiyatları düşer. Bu, işeyeni başlayanlara
biraz karınaşık gelen bir kauramdır. Bu ters ilişki şöyle açıklanabilir:
Oranlar yükselince tünı meucut daha düşük getirili kagıtlar cazibesini
kaybeder. Ytıtırımcı bıı kağıtl.ara tekrar çekınek için fiyatları yeteri_ka-
dar düşmelidir ki, getirileri nominal değerde satın alınan dahayüksek
faizli kağıtlarla aynı olsuıı.
Brian Gelber 42 l
fikirleri borsada uygulayan büyük oyuncul ardı.
Bugün aynı durumda olsanız ne yapardrnız?
Artık çeşitli kurumlann tüm özelliklerini biliyorum. Örneğin Ci-

tiBank'ı ele alalım. Eskiden onlar aldığında ben de alıyordum.
Şimdi CitiBank alıyorsa portföylerinin süresini değiştirdiklerini
ya da yalnızca yeniden aktif tahsisatı yaptıklarını düşünürüm.
Bugün portföy yöneticilerinin görüşlerine çok önem vermem.
Çünkü onların bakışları benimkinden çok daha uzun vadeli bir
perspektife yöneliktir. Eskiden bunu anlayamıyordum.
O halde artık o türden düşüncelere pek önem vermiyorsu-

nuz.
Onları ya|nızca dinliyorum, Ama artık Barron's dergisinde port-

föy yöneticilerinin röportajlannr okumuyorum. Benim hiç bir za-
man işime yaramadılar ve herhangi bir trader'ın da işine yaraya-
cağını düşünmüyorum.
Bir başka deyişle, sorun diğer insanları dinliyor olmanrz de-

ğildi, yalnızca yanlış insanlarr dinliyor olmanızdı.
Kimin doğru, kimin yanlış insan olduğuna nasıl karar vereceğimi

bilmiyordum. "İşte burada çok alım yapan önemli bir hesap var.
O halde piyasa yükselecektir" diyen saf bir çocuktum.
Gerçekten hiç bir stratejiniz, hiç bir planınrz yokmuş. Yal-

nızca şansrnızı deniyordunuz, öyle mi?
Doğru. Sonradan, zaman|a nasıl para kazanacağımı anlamaya

başladım. "Bir düşüncem var ve bunu piyasada söylemek istiyo-
rum" demek yerine, "Tüm bu olanlardan nasıl para kazanabili-
rim?" demeye başladım.
O aşamada ne öğrenmiştiniz?
Bir düşüncenin çok değerli olmadığını öğrenmiştim. Piyasayı

dinlemek daha önemliydi. Düşünceye önem veren bir trader'rn
aksine reaktif bir trader oldum.
1980 yılında müşterilerimden biri Solomon Brothers idi. O
zaman|ar bono fiyatlannın 65'ten 80'e gideceği beklentisi için-
deydiler. Eğer l979'da yaptığım gibi büyük müşterilerimi dinle-
seydim, kazandığım tüm parayı sokağa atmış olacaktım yine.
Müşterilerinizi dinlememeyi nereden öğrendiniz?
1979 yı|ındabaşka birinin fikrinden dolayı para kaybetme dene-

yimimle ki bu, tamamen hatalı olan bir takım zeki insanlann ver-
diği mantıklı bir fikirdi.
Başarmız nereden kaynaklanıyordu?
Fiyat bandınr nasrl değerlendireceğimi öğrendim ve iyi önseziler

geliştirdim. O zamanlar bizler bonolarda büyük oyuncuyduk.
Burada bizden kastettiğim müşterilerim ve ben. İşlem yapmak
üzere seçtiğimiz noktalar tüm piyasayı durdurabiliyordu. Ger-
çekten bazı destek ve direnç noktalan oluşturabiliyorduk. O za-
manlar bunu yapmak çok zor değildi. Birkaç ay boyunca hiç kay-
betmediğimi hatırlarım.
Bunu müşteri hesapları olınaksrzrn yapabilir miydiniz?

l
Bunu onlar olmadan yapmayı isterdim.
Bu devre ne zaman sona erdi?
Trading açısrndan bakarsanız 1986 yılına kadar hiç kayıp yılı ya-
şamadım. Ama 1985 yılında bonolardaki boğa piyasasrnln orta
evrelerinde biraz mücadele ettim.
Brian Gelber 423
Trading başarınız verileri okumayr öğrenmenİzle mi ilgili?
Evet. Konuyla ilgiliydim ve iyi önsezilerim vardı.
Sanrrrm, insanın ya doğuştan bir trader olacağnı ya da asla

olamayacağnı söylüyorsunuz.
Evet. Bir yere kadar bu doğru olabilir. Doğuştan olmasanrz da

olur ama doğuştan gelen bu yetenek de yardım ediyor.
Bu, piyasa hakkında bir altıncı duyuya sahip olmakla mı ilgi-

li?
(
Evet. Duyularınz size genelde ne yapacağınızı söyler.
Trading için doğal sezilere sahip olmayanlar, zamanlarınr

boşa mı harcıyorlar sizce? Ya da bir insan yeterince çok çalı-
şırsa başarılı olabilir mi?
Bunun çok çalışmayla hiç bir ilgisi yok. İki hafta önce benim için
çalışan çok parlak bir çocuk "Bu çok şaşırtıcı bir iş. Ne kadar sıkı
çalışırsam çalışayım, bunun parakazanmamla hiç bir ilgisi olmu-
yor." dedi. Kendinizi bilmeli ve bu bilgiyi piyasada işletmek üze-
re ortaya koymalısınız.
Bu bir klişeye benziyor. "Kendini bilmek" ile neyi kastedi-

yorsunuz?
Size bir örnek vereyim. Sanınm ben iyi bir trader'ım. Ama benim
için çalışan daha iyi biri var. Ya ortaya çıkıp kafamı kağıtlara gö-
merek, onu altetmeye çalışınm .ya da yalnızca kendim olurum,
Bırakın o yapabileceğini yapsın, ben de kendi yapabileceklerimi.
Bu benim trader olarak hayat görüşüm: Oniki ayın dördünde
huzursuz olursunuz. O denli heyecan duyarsınız ki geceleri uyu-
yamazsınlz. Ertesi gün işe gitmek için sabırsızlanırsınız. Yılın iki
ayında sakin olursunuz. Öyle sakin olursunuz ki hüzünlü olmaya
başlarsınız. Yine gece uyuyamazsınız. Bir sonraki pozisyonun
nereden geleceğini bir türlü çıkaramazsınız. Yılın kalan altı ayın-
da sürekli kazanıp kaybedersiniz. Uyuyamazsınız, çünkü nasıl
para kazanac ağınızı hesaplamaya çalışırsınız.
Bunun doğal sonucu da asla uyumamanlzdır. Çünkü sürekli
trading hakkında düşünürsünüz. Bu herşeyi tiiketen bir şey. Bu
nedenle duygularınızı hafifletmek için kendinizi tanımalısınız.
Eğer bunu yapmazsanız, büyük bir başarıdan sonra havalara
uçarslnız. Köşeyi tam dönerken de piyasanın yine ayağınızı kay-
dırmasına izin verirsiniz. Ya da sürekli kaybeden durumunday-
ken birgün kendinizi pencereden atıverirsiniz. Neden borsa salo-
nunu bıraktım zannecliyorsunuz? Yine kendimi bildiğim için. İn-
sanlarla etkileşim içinde olmam gerekiyordu ve bu orada müm-
kün değildi.
Borsa salonunda olmak her gün yapılacak bir şey olmasr açı-
srndan çok gerginlik veriyor olmalı. Bu sizi fiziksel olarak da
etkiliyor mu?
Kesinlikle. Bunu yaşı daha geçkin olan insanlarda görebilirsiniz.

Yirmisinde ya da otuzundayken fiziksel ya da zihinsel strese da-
yanabilirsiniz. Ancak yaşlandıkça eskisi gibi dayanıklılık göste-
remezsiniz ve performanslnızı sürdürmek için daha çok gayret I
gösterirsiniz. )
Bu aynen profesyonel olarak spor yapmaya benzer. Belli bir

yaşa geliyorsunuz ve ne kadar iyi olursanız olun ...
Doğru. Tam anlamıyla öyle.
Borsa salonuna trader olmak için giden her l00 kişiden kaçı,
beş yıl içinde en az bir milyon Dolar kazanrr?
Beş veya altısı.

Briaıı Gelber 425
Kaç tanesi herşeylerini yitireceklerdir?
En azından yarısl.
Çoğu trader'dan daha başarılıydınız. Başannrzr neye bağlı-

yorsunuz?
Bu denli istikrarlı olmamın nedeni iyi bir dinleyici olmamdır.

Her gün yaklaşık 25 trader'|a konuşurum. Çoğu trader düşünce-
nizi dinlemez, yalnızca kendi düşüncesini anlatmak ister. Ben
farklıyım, çünkü ne söylediklerini ve bunu nasıl söylediklerini
dikkatle dinlerim. Örneğin piyasada bir fırlama varken, önemli
yerel temsilcilerden biri beni üç gün boyunca ararsa ve ne düşün-
düğümü sorarsa, o anda satış yapmakta olduğunu ve konumun-
dan emin olamadığını anlarım.
Bunun sizin için anlamr nedir?
Eğer yaptıkları, konuştuğum diğer trader'larla paralelse, bu bana

piyasanın daha da yükseleceğini anlatır.
O halde konuştuğunuz 25 kişiden 20'si o anda kısa pozisyon,

da olduklanndan dolayı piyasanın yükselmesi hakkında hu,
zursuzluk duyuyorsa, bu size uzun tarafta trading yapmanz
gerektiğini mi anlatır?
Evet. Bu sanayide çok insan tanlyorum ve bu büyük bir artı. On-

ları dinlerim, Formda insanlarla birlikte hareket ederim. Elbette
kendi görüşümü de oluşturabilirim, ama bu benim piyasada yap-
tıklarımı yaptıran şey değildir . Zaman zaman kendi düşüncemin
doğru olduğunu bilirim ve buna uyarım. Kimi zamansa, birileri-
nin hareket halinde olduğunu bilirim ve onlarla hareket ederim.
Nasıl para kazanacağım konusunda çok seçici değilim. Düşünce-
min doğru ya da yanlış olması önemli değil. Önemli olan tek şey
para kazanıp kazanmadığımdır.
25 kişiyle görüştüğünüzde, bunlardan 15'i borsada yükseime
beklentisi, 10'u ise düşme beklentisi taşryorsa, bu durumu bi-
raz karrştrrmaz mr?
Bazen, Ama ben bunu 1976 yılından beri yapıyorum. Kimse on-
lan dinlediğimi düşünmese de, insanlann beynini çok iyi oku-
rum. Örneğin, şu anda çok tepkisiz durumda olan bir trader tanı-
yorum. Yapacağım tek şey onu dinlemek. Geçen akşam bana kı-
sa pozisyona geçmek istediğini söyledi. Hemen bir uzun pozis-
yon almam gerektiğini düşündüm.
O tepkisiz olduğu sürece mi?
Doğru. Bir süre sonra aktif hale geçecektir. Tepkisizse tepkisiz,

yapacak birşey yok. Bir trader'a "Sen formda değilsin, işlem ya-
pamazsln" diyemezsiniz. Onları kendi hallerine bırakıp bu evre-
den geçmelerine izin vermelisiniz.
.ı
Şu anda diğer trader'ların beynini okumak, kişisel trading

yönteminin önemli bir parçası mı? )
Evet, ben çok esneğim. Bu insanları tanryorum ve onları nasrl

okuyacağımı biliyorum. Jack Schwager'in ne diyeceği beni ilgi-
lendirmiyor. Çünkii onu tanımlyorum. Sadece tanıdığım kişilerle
konuşmak isterim.
Trading başarınrz açısrndan diğer önemli şeyler nelerdir?
Umursamaz olduğunuzda iyi olduğunuzu ve çok çabalarken kötti

olduğunuzu farketmiş olmam.
"Çabalamak" derken, ortada bir fırsat yokken kaşrnmayı mr

kastediyorsunuz?
Şu trading saatlerinde burada sizinle saatler geçirmemin neden-

Brian Gelber 427
lerinden biri de bu kaşınma olayı. Piyasalarda haftalardır iyi iş
çıkmıyor ve biz de çok miktarda parayı sokağa atmadığımızdan
kendimizle gurur duyuyoruz.
YAni firsat yokken hareketsiz kalıyorsunuz.
Yanlış anlamanızı istemem. Bu konuda pek başarılı olduğumu

söyleyemem. Ama yaşlandıkça daha iyi olduğumu söyleyebili-
rim. Bu dersi son bir kaç yılda öğrendim. Richard Dennis borsa
salonunu bıraktıktan sonra, "Salonu bıraktığım ilk yıl benim için
en acı deneyimdi. Hayatımın en büyük bedelini ödedim" dedi.
Benim için de böyle oldu.
Borsa salonunda çok başarılr olmanıza rağmen, burayr bı-

raktıran motivasyon neydi?
Sanayinin benim brokerlik becerime artık ihtiyaç duyulmayacağı

bir noktaya doğru geliştiğini hissettim. Herkesin tek bilmek iste-
diği "Yeni fiyat ne?" "Nasıl büyük işlem yapanm". Benim özel
becerilerime ödenen fiyat çok düşüktü.
Tabii ki müşteri işinden konuşuyorsunuz.
Hem müşteri işi hem de trading açısındarı. Piyasa öyle bir hacim
kazandı ki benim trading tarzımı değersizleştirdi. Ben bir sonra
oluşacak fiyatı okumaya çalışırken, asrl olarak sonraki 8 fiyatın
okunmasınr gerektiren bir noktaya geldi.
Neden aynr oyunu oynamaya devam edemediniz?
Hacim çok büyüktü; serTnaye çok büyüktü. Borsa salonundan pi-

yasayı okuyamamaya başladım.
İşin içinde çok fazla oyuncu olduğu için mi?

Kesinlikle. Hazine bonosu vadelilerinin başlangıcında derinlik
azdı ve insanların kısa ya da uzun pozisyonlara ne zaman aşln
derecede yükleneceklerini okuyabiliyordunuz. Bu artık yapıla-
mıyordu.
Performansınız düşmeye mi başladı; herhangi bir uyarı aldı-

nız mı?
1985 yılında ilk defa bir milyon Dolann altında işlem yaptım ve
birşeylerin hatalı gittiğini anladım. Her yıl daha fazla parakaza-
nan çok istikrarlı bir trader idim. Sonuçlarıma baktım ve k6rlan-
mın 3-4 tik daha düşük olduğunu ve kayıplarımın arttığını gör-
düm. İlk tepkim daha etkin bir borsa salonu trader'r olmaya çalış-
mak oldu. Kendimi çok zorlu pozisyonlar üstlenirken ve risk/
ödül oranının çılgınca olduğu yerlerde buldum. O zaman bir de-
ğişiklik yapma gereğini duydum.
O dönemde herhangi bir işlemde çok ciddi bir şekilde zarar

görmediğiniz için şanslı olmalrsrnrz.
Gerçekten de bir kaç kez çok zorlandım. Ama iyi kazançlarım da

oldu. Sorun, çalışırken tek yaptığımın etrafta koşuşturmak oldu-
ğunu farketmem idi. Trading işinde sıkı çalışmayl sevmem ve
burada yalnızca kendimi fiziksel ve zihinsel açıdan tüketiyor-
dum.
Bğer geçen yıllardaki gibi başarılr olsaydınız, salonda kalma-

ya devam eder miydiniz?
Evet. Salon çok güdüleyici bir ortam. Salon dışında motivasyon

için her gün kendinizizorlamanız gerekir. Bu çok zorlu bir geçiş-
ti.
Salon dışında alım satrm işi daha mr zor?

Brian Gelber 429
Uzun vadede değit. l987 ve l988 yıllannda k6rım oldukça iyiy-

di.
Salon dışındaki ilk yılınızrn çok zor geçtiğini söylediniz. Bu,

radaki asıl sorun, piyasada h6lA salonda yaptığınız gibi işlem
yapmaya çalışmanız mıydı?
Evet, bu bir numaralı nedendi. İkinci neden ise geçişin 1986 bo-
tar-
ğa piyasasında olmasıydı. Kaybetmeye mecburdum, çünkü
zım trend takibine uymuyordu.
Bu hAli geçerli mi?
Hayır artık değişti. Daha iyi oldu. HfllA trend karşıtı işlemleri ol-
dukça iyi yapabiliyorum, ama trendi takip ederek çok para kaza-
nrlacağını gördüm.
Trading sistemleri kullanryor musunuz?
Hayır, bizler "ihtiyari trader'lanz". Teknik gösterge ve sistemleri

sadece birer trading aracı olarak kullanırız. Geliştirdiğimiz ilginç
ve özel bir sistem, değişkenlikten dolayı ortaya çıkan anormal
hareketlere dayalıdır. Bizim inancımıza göre değişkenlik, trend
yönüne dair ipuçları verir. Geriye dönük testler sayesinde bu sis-
temin iyi sinyaller verdiğini bulduk. Trendleri körü körüne takip
etmiyoruz.
Otomatik, bitgisayarlı bir sistem için ortalama yıllık kazanç

bazında neyi iyi sonuç olarak gösterebilirsiniz?
Azami sermaye erimesinin (trading sermayesinin tepe ııoktasıy-

la dip noktası arasındaki azami mesafe) VaIO'un altında kalması
şaıtıyla, Vc 40- 5O arasında.
Ancak sistemler daima bundan daha yüksek azami erimeler

gösterir.
İşte biz de bu yüzden sistem kullanmıyoruz.
Herhangi bir sistemin iyi bir trader ile yarışabileceğini düşü-

nüyor musunuz?
Henüz böyle bir sistem görmedim. Ama bir yerlerde olabilir.
Becerj sahibi olup da başarıIı olamayan bazr trader'lar da

var. Onların başarrsrnı önleyen nedir?
Başarısızlığa uğrayan çoğu trader bunu egosuna borçludur, çün-

kü hatalı olduklarını kabullenemezler. Kariyerlerinin başında ha-
talı olduklannı kabul etmeye istekli olanlar bile sonraları bunu
itiraf edemezler. Bir de bazı trader'lar kaybetmekten çok kork-
tuklanndan dolayı kaybederler.
Bir başka deyişle, başarı, kayıptan korkmaksızın bunlan ön-

lemeye çalrşmak mrdır?
Bu şekilde söylenebilir. Ben kaybetmekten korkmuyorum. Kay-

betmekten korkmaya başladığınızda bitersiniz.
Kayıpları kabullenebilme becerisi başarılı bir trader'rn özel-

liği midir?
Evet. Tom Baldwin iyi bir örnektir. Ya\nızcapiyasada işlem ya-

par; s€rmaye ya da hacim ile uğraşmaz. Bununla demek istedi-
ğim, "2000 sözleşme kadar uzun pozisyondayım. Tannm, bu çok
kötti bir durum, hemen birazrnr satmalıyım" demez. Asla bu şe-
kilde yaklaşmaz. Konumu hatalı olduğunda ya da piyasadan çok
uzaklaştığını düşündüğünde satış işlemi yapaI.
Trading deneyiminize göre, belirli bir işlemi çok dramatik

Brian Gelber 43]
bulduğunuzu söyleyebilir misiniz?
l986 yılında uzun vadeli bonolar Japonlann elindeyken, bir Pa-

zartesi sabahı çok büyük ve heyecan verici bir fırlama görülmüş-
tii. Piyasanın 90.00'da bile çok yüksek olduğunu düşünüyordum
ve 91.00'in üzerinde işlem görüyordu. Bu yizden o seviyenin
üzerinde 1100 sözleşme sattım. Piyasa geriledi ve 91.00'den
1000 sözleşme satlcı vardr. Tam yırttığımı düşünürken beş daki-
kadan kısa bir süre içinde piyasa tersine döndü ve 92.00'ye çıktı.
Bir milyon Do|ar zarardaydım ve piyasa tabandan ya|nızca
bir kaç tik uzaktaydı. Hiç bu kadarhızlı para kaybetmemiştim ve
bunun nedeni her zaman yaphğımdan farklı şeyler yapmamdı.
Ne mesela?
Genelde yılın ilk aylannda o kadar büyük parayla işlem yap-

mam. Önce parakazanıp, sonradan kazandığım parayla oyna*u-
yı tercih ederim.
Para yönetimi felsefenizin her yıl ayrı şekilde hareket etme

olduğu görülüyor.
Doğnı. Her neyse, yüksek fiyattan biraz daha fazla satış yaptım
ve o noktadan itibaren yalnızca likide etmekle uğraşmaya başla-
dım. Sabırla bekledim ve piyasa düşmeye başladı. O günü yal-
nızca 400,000$ kayıpla kapattım. Bu da önceki duruma kıyasla
hiç de fena değildi. Ancak bu işlem beni manevi açıdan çok etki-
ledi. Piyasa hareketi ile hayrete düşmüştüm. Piyasalann o şekil-
de hareket edebileceğini unutmuştum ve nasrl böyle hata yaptığı-
ma inanamadrm.
Japonların piyasayı ele geçirmesiyle ne demek istediniz?
Japonlar bir şey almak istediklerinde en çok önem verdikleri pi-

yasa payıdır. A.B.D. Japonların nasrl bono aldıklannı ilk defa an-
lıyordu. Hepsini aldılar.
Bu bizi bono piyasasında yukarılara çeken hareket miydi?
Evet.
O halde açıkça görülüyor ki Japonlar, bir uzun bono pozis-

yonunun taşıdığ riske nazaran çok düşük sayılabilecek bono
getirileriyle pek ilgilenmiyorlardı.
Olaya getiri açısından baktıklannı sanmıyorum. Daha çok fiyat-

lann yükselip yükselmediğine bakıyorlar ve yükseliyorsa alıyor-
lar. Her alışlarında fiyatlar daha da yükseliyor ve onlar dahafaz-
la alıyorlar.
Bono piyasası o günden bugüne düştü. Pozisyonlarrndan za-

manında çıktrlar mı?
Tabii ki. En yüksek fiyattan alım yapanların kim olduğunu bili-

yor musunuz? Fiyatlar yükselirken sattıklarındaır kayıplarını
umutsuzca kapatmaya çalışan Amerikalılar.
O halde Japonların zeki trader'lar olduğunu söyteyebilir mi-

yiz?
Hayır, yalnızcabir tarz|arı var, Birşey aldılar mı herşeyi alıyor-

lar. Bu Japon dükkanlarından birindeki bir arkadaşım bana ek-
randaki her uzun vadeli bonoyu satın alan bir Japon trader'dan
bahsetmişti. Japon trader l5 dakika sonra tekrar aramlş ve sot-
muş " Baz farftı (nakit bonolarla vadeliler arasındaki fiyat farkı)
neden açılıyor?" Oldukça saf bir şekilde Japon trader, nakit fiyat-
ların çıktığını ancak vadeli fiyatlann pek artmadığını farketmişti,
Arkadaşım "Mevcut her bonoyu aldınız. Elbette baz farkı açıla-
caktır" diye açıklama yapmlş. Gerçekten de yaptıkları işiemlerin
etkisini anlamıyorlar.
l}rian Galber 4-]-]
Japonlar tıpkı l986 yılında bono piyasıısıırda yapttkltrrı gibi,

l987'de A.B,D. sennaye piyasasıııda da ayı,ıı şeyi yaptılar. Fiyat-
lar yükseldiğinden sürekli alım yaparak piyasayı kontrolleri altı-
na aldılar.
l987 yılında hisse senedi alıp bono satmadığım için kendimi
asla affetmeyeceğim. Bu benim l987'deki en iyi işim olabilirdi.
Bono piyasası yükselirken senetlerin yükselmemesindeki

mantık neydi? Değer açrsından iki piyasanın birbiriyle olan
ilişkisini bozduğuna mı inandınız?
Evet. Aynca Japonlann yüksek sennayeli A.B.D. senetlerini al-

dığını da biliyorduk. Bono piyasasından onların alım tarzlarını
öğrenmiş olduğumuzdan, bu işlem oldukça aşikardı.
O halde neden yapmadrnız?
S&P ve Hazine bonosu sözleşmeleri arasındaki değer aralığı bi-

re-bir sözleşme bazında l9,000 ile 25,000$ arasında değişiyordu.
Dört günlük bir tatile çıktım ve birkaç gün içinde bono piyasasın-
da alım yapan Japonlar aralığı 30,000$'a çıkardılar.
Bu düşünceye sahip olmanıza rağmen, neden tatil öncesi ara-

lık almadınız?
Aralığın alım satım sınırı üzerinden bir patlama yapmasıııı bekli-

yorduk. 26,000$'ın üzerinden almak istedim. 30,0O0$'l* aralık
üzerinden tetiği çekemedim.
Ana trading kuralınız nedir?
Kaybı asla artırmamak.

=
Ortalama trader'ın düştüğü hata nedir?
Aşırı işlem yapmak ve bütiin benliğivle tiivo beklemek .
Bir kayıplar devresi ile nasrl başa çrkarsrnız?
Ben zaten içgüdüsel bir dürtiiyle küçük çapta işlem yapaırm ve

kimi zaman ara veririm. Bu, olanlarr,unutup herşeye yeniden
başlamak açısrndan iyi bir ahşkanlık.
Durumunuz kötüleşirken, eğer elinizde hilfr iyi birkaç pozis-

yon varsa, onlarr da elinizden çrkanr mrsınrz?
Kesinlikle. Eninde sonunda onlarda aleyhinize dönecektir,
Çifte trading ve A.B.D. hazine bonoları piyasasındaki

Japon et-
kisi konularr bence, Brian Gelber ile yaptığım konuşmanın en il-
ginç kısmı idi. Ancak bu konular trading sanatrnın içyüzünü gös-
İermiyordu. Daha pratiğe yönelik bir bölümde, Gelber'in yaptığı
uyan broker,lık araştrrmalarrnrn hatalı kullanımı idi. Gelber, bro_
klr ve müşterinin uzun vadeli araştrmaları kısa vadeli işlemler
için kullanması eğilimine dikkat çekiyor. Bilginin böyle hatalı
kullanrmr, araştrrma doğru olsa da trading zararlarınayol açıyor,
Açıkça söylemek gerekirse, esneklik ve egonun bastrrrlmasr
Gelbir,in başarısrnın ardında yatan temel nedenler. Formda tra_
der'lardan bahsederken, "Fikirlerine uyanm... haklı olmam bir-
kazanmadr-
şey değiştirmez. Önemli olan tek şey para kazanrp
ğımdır." diyor.
Sonuç olarak Gelber'in kayıp dönemlerine ilişkin söyledikle-
ri, çoğu trader'rn söylediği ile aynı. Geçmişi unutup, herşeye ye-
nidİnbaşlamayı öneriyor. Her pozisyondan çıkma, trader'ın da-
hafaz|anetlik kazanmasrnl sağlıyor. Nasıl olsa, likide olmuş po-
zisyonlara, eğer hala cazip görünüyorlarsa, trader güvenini ka-
TomBaldwin
korkusuz s alon Trader' ı
Aktif bir vadeli piyasanın işlem salonu muhteşem bir yerdir. Tra-
der'lar avazlan çıktığı kadar al ve sat emirlerini haykınrlarken,
birbirlerini iter dururlar. Buraya ait olmayan biri için bu kurum-
laşmış karmaşa ortamının, emirlerin yerine getirilmesinde etkin
bir rol oynuyor olması inanılmaz görünebilir. vadeli borsa salon-
larrnın çılgın dünyasrnda, 500'de n f azlatrader' ıyla hazinebonosu
krsmı, inarıılmaz bir yerdir. salon öylesine büyükttir ki, bir taraf-
ta olan bitenden diğer tarafin haberi olmaz.
pek
çok açrdan, Tom Baldwin hazine bonosu salonundaki en
büyük şahsi trader'dır. yaptığı işlemlerin büyüklüğü, onun ku-
rumsal bazdaki önemli borsacılarla aynı kulvarda yer almasını
sağlamrştır. 2000 sözleşme büyüklüğündeki tek biq işlem (2O0
milyon Dolar nominal değere sahip hazine bonoları ile eşdğer-
de) onun aşina olduğu birşeydir. sıradan bir günde, zo,tiooüen
fazla sözleşme (2 milyar Dolar nominal değere sahip hazine
bo-
nolanna eşdeğerde) işlem yapabilir. Baldwin, 30'lu yaşlann
ba-
şındadır vehazine bonosu işine sadece altı yıl önce başlamıştır.
Baldwin'in borsa salonundaki trading dünyasına girişi, başan-
dan çok başarısızhğın tarifi gibi görülüyor. 1982'doBuia*m
ui,
et paketleme firmasındaki ürün müdürlüğü görevinden
ayrılarak,
-chi"ugo
daha önce bir trading deneyimi olmamasrna rağmen,
Board of Trade'e üye oldu. Sahip olduğu para sadece 25,000
D;-
lardı. Bu sınrrlı sermayenin 2,0OOS'ı her ay üyelik kirasına
ve en
az 1,000$'ı da günlük yaşam harcamalanna gidiyordu, Bütün
bunlar yetmezmiş gibi o dönemde Baldwin'in eşi hamileydi.
436 Borsa Silıirbaz.lrırı
Baldwin'in agresif bir risk sever tarzı vardır. Bu, başarısının
temel unsurlarıııdan biridir. Başlangıçtan itibaren kar etmiştir.
İlk yılını doldurmadan milyoner olmuş ve bir daha hiç geriye
bakmamıştır. Kazancının boyutları hakkında fikir vermekten çe-
kinse de, muhafazakar bir tahminle bu 30 milyon Dolar civarın_
dadır. Gerçek rakam bundan çok fazla olabilir.
Dünyanın en büyük vadeli piyasasındaki en başarılı salon tra-
der'r unvanrndan dolayı, Baldwin'le yapılacak bir röportajın bu
proje için gerekli olduğunu düşündüm. Ancak Baldwin röportaj
yup*uyo faz|aca gönüllü değildi. Her ne kadar geçmişte müla-
kailar vermişse de, artıkfaz1a istekli değildi. Brian Gelber araya
girmeseydi _ bu iki kişi iyi arkadaştır ve birbirlerinin trading ka_
biliyetlerine hayranlık duyarlar - bu röportaj yapılamayacaktı,
Gelber, Baldwin'in zor|ayıcı ya da cana yakın davranabilece-
ğini, ama benim ilkine göre de hazrlıklı o1mamı
önerdi, Orne-
ilk olarak nasıl başladığı yolun-
ğin, G"lb., Baldwin'in trading'e
daki soruyu muhtemelen "Borsa salonuna girdim ve başladım"
de sordu-
şeklinde kısaca cevaplayacağını söyledi. Gerçekten
oldukça yakındı,
ğumda bu sözler Baldwin'in cevabının özüne
Baldwin'in ofisine o günün kapanışından birkaç dakika sonra
gittim. Baldwin de birkaç dakika sonra geldi. yeni ofisine o ara_
lar taşındığından ve mobilyalar h6ld gelmemiş olduğundan, rö-
portajı pencerenin önündeki çıkmaya oturarak gerçekleştirdik,
Baldwin'in tarz:. ne çok zorlayıcı ne.de çok cana yakındı, belki
de mesafeli demek eır iyi tanım olur. Üzerimde bıraktığı etki, bir
sonraki soruyu sonnakta tereddüt ettiğim anda Baldwin'in çekip
gideceği şeklindeydi. o güıı St.patrick,s Günü (İrlandalıların
yortu gtınü, l7 Mart) idi, ve bu izlenimim, birileri sürekli Bald_
win,e barda buluşuruz diyerek ofisten her ayrılışında kuvvetleni
yordu. Tom'un oırlara katılmak için can attığını hissedebiliyor-
dum. Röportajı spontane bir şekilde sürdürmeye karar verdim,
cevabı a|ır a|maz hemen diğer soruyu patlatıyordum. Genellikle
cevapları oldukça kısa idi. Kendimi nadir bulunan bir kuşu yaka-
lamaya çalışan bir fotoğrafçı gibi hissettim; yanlış bir adımda
kuş uçuverir.
Toııı Baldwiıı 437
Öyle bir an gelecekti ki ben artık lremen bir sonraki soruyu

soramayacaktım; bunu biliyordum. Bu röportajın aşağı yukarl
kırkıncı dakikasında oldu. Derhal notlarıma bakarak bir ipucu
aradım. Ne yazık ki, gözüm daha önceden değinmiş olduğum bir
konuya takıldı ve bunu farklı bir perspektiften yola çıkarak sor-
maya çalıştıysam da artık iş işten geçmiş, oyun bitmişti. Baldwin
gitmesi gerektiğini söyleyerek izin istedi.
Trading'e ilginiz ilk olarak nasıI başladı?
Mezun olduğum okulda emtialar üzerine bazı dersler almıştım.

İşlem yapmak istiyordum ama üyelik satın alacak puru- yott .
l982 yılında kiralayabileceğimi öğrendim ve böylece başladım.
Her zaman için diğer işlemci tiplerinden farklı olarak yerel

işlem yapmayı mı istemiştiniz?
Evet.
İşlem yapmayı nasıl öğrendiniz?
Her seferde bir sözleşme. Hep bir fikrim vardı. Tüm gün boyun-
ca orada durup bir fikir geliştiriyordum. Düşüncemin doğru ol-
duğunu gördükçe işlem yapmasam da ödültimü almış oluyor-
dum. Sonra işlem yaptığrmda, orada her gün, günde altı saat dur-
duğumda, biliyordum ki çoğu zamarıben haklıydım. Aynı senıır-
yoların tekrar tekrar ortaya çıktığını görüyordum.
Piyasa formasyonlarrntn veya trader'larrn hep belirti bir ta-

kım şeyler yaptığnı mı söylüyorsunuz?
Her ikisi de. Piyasa formasyonları tekrar tekrar ortaya

çıkar ya da
piyasada oynayanlar aynı şeyi tekrar tekrar yaparlar, sen de sade-
ce bunun işleminİ yapıırsm.
İll< nirl<aç ayınrz nasıldı? Başlangçta kAr ediyor muydunuz?
Sanırrm oldukça iyi başlamıştlm; en fazla |9 tik zarar etmiştim

(bir hazine bonosu sözleşmesinde yaklaşık 600 Dolar'a tekabül
eder).
Salona bir birikime sahip olmadan gelmiştiniz, doğru piyasa_

da olmanızı sağlayan şey neydi?
sıkı çalıştım. Her gün, günde altı saatimi, orada ayakta dikilerek
geçirdim.
Ama faydalanabileceğiniz bir deneyiminiz yoktu.
Buna ihtiyacın olmuyor. Bunu yapmak için eğitime dahi ihtiya-

cın yok. Ne kadar zekiysen o kadar aptalsın. Ne kadar çok bilir-
sen, bu senin için o kadar kötü.
Sizin tradin gtarzııızdayani tırtıklama,* ne tür şeyler önem,

lidir?
Elde edebileceğinizin en fazlasını almaya çalışırsınız. Bir işlem-

den tam puan ya da sadece 1 tik aldığım olmuştur (tam puan bo-
nolarda 32 tikdir ve bir sözleşmede ]000 Dolar,a eşittir. 1 tik ise
3].25 Dolardır). Hiç bir zaman bilemezsin. Piyasayı takip etme-
lisin, hissetmelisin ve eğer doğru pozisyonda isen yapmalısın.
Ortalama olarak, işlemleriniz birkaç tik mi kazandrrıyor?
* Tırtıklama bir trading tarzıdır. Bu şekilde salondaki tra_der, çok ksa

süreler için alım satıiyapar ue karını ueya zararını birkaç_tikte _alır.
Bövlece,'bu tarz traderin'riski aa olur, ama getirisi günde bu şekilde
yijZterce işlem yapabileceğinden yüksek olabileceği gibi piyasaya da li-
kazandırmış olur.
Tom BaLdwin 4.]9
Evet. Büyük pozisyonlarda, muhtemelen oıtalarna 4 tik kar edi-

yorum.
§anrnm elde tutma süreniz oldu*ça,h§a.
Kısa olrnası için uğraşınm.

F
tr}aiıikalardan mı söz ediyorııa3
Evet, hatta saniyelerden. Böylesi daha az riskti olduğu için.

Amaç her zaman şudur: Rislkleri asgariye indirmek.
Her zaman tırtıklama-lipi bir trader rnıydınız?
Aslında, katıksız bin tırtıklayıcıdan, bir tırtıklayıcı - spekülatör

bileşimine geçiş yaptım.
Şu anda işIenlerinizin pozisyonuna göre tırtık yüzdesi ne-

dir?
. Küçükbiroran,yizdeondan dahaaz.
o halde temel olarak, başlangıçta sahip olduğunuz temel tra-

ng tarzını koruyorsunuz.
Doğru.
Herhangi bir teknik destek kullanıyor musunuz?

: Grafikleri kullanıyorum.
'vet"
: kısa vadeli işlem yaptığnrza göre, günlük grafikleri mi kul-
. lanıyorsunuz?
Hayır. Son altı ayı kapsayan çubuk grafikleri kullanıyorum.

440 Borstı Sihirlıııı,ları
Grafiğe bakarak "fiyatlar yükselecek" diyorsanız, önce|ikle

uzun taraftan mı müdahele edersiniz?
Şart değil. Bir fikirle yola çıkarım. ancak fikrimi değiştirecek bir
şey görürsem, bunu uygularım.
Grafiklerden yola çıkarak işlem yapma eğilimine sahip oI-

manlz, kazanmanızın ardında yatan gerçek midir?
Evet.
Başarısız olduğunuz dönemler oldu mu yoksa hep tutarlı

mrydınız?
Tutarlı.
Kaybettiğiniz aylar oldu mu?
Evet, bir ya da iki.
Arka arkaya iki ay oldu mu?
Hayır, hiç.
Beş yılı aşkın süredir borsa salonunda işlem yapan tra-

der'larrn sermayelerini kaybedip bırakanlara göre oranı ne-
dir?
Yüzde Zj'Crenaz.
En az birkaç milyon kazanrp bunu koruma kapasitesi olanla-

rın oranl ıredir?
Yüzde bir.
Tonı Balclwiıı 44l
Diğer bir deyişle, trader'larrn sadece küçük bir oranı._
Doğru. Bu, diğer herhangi bir sanayiden farksızdır. Kaç kişi Ge-
neral Motors'un yöneticisi olabilir ki?
Sizce tıu yüzde l,'i diğer yüzde 99'dan ayrran nedir?
Evet. Öncelikle çok fazla sıkı çalışma. Bu azimdir. Bunu yapma-

yı sevmek gerekir. Ayrıca, bizim işimizde, parayı kesinlikle
önenrsememelisiniz. Para için işlem yapamazsın.
Demek istediğiniz, pozisyonu beğenirseniz bunu korumaya

mr çalışırsınız? Yf,ni "Ben bu işlemde 1milyon Dolar kaybe-
diyorum ve bu 1 milyon Dolar'la harika bir ev alabilirdim"
diye düşünemiyorsunuz.
Kesinlikle. Çoğu insan böyle yapıyor.
Sanırım, tıaşka bir deyişle, hiç korku duymamak gerekiyor.
Doğru.
Bu kazanan trader'larrn bir özelliği midir; y6ni kaybedenler-

den daha az korku duymak?
Evet.
Borsadaki yeni bir trader'ın kapasitesini tahmin edebilir mi-

siniz, mesela başarıp başaramayacağını söyleyebilir nrisiniz?
Evet.
Ne gibi şeyler size bu kirnsenin kaybedecek lıiri olduğunıı

gösterir?
En önemlisi, kaybeden kişiler s*r çalışmayanlardır. Çoğu kimse
OlOUgUnU OUŞUnUr.
"
Bununla ilgili yapılacak başka bir şeyin olup olmadığını düşün-
mezler. santre ol taki
etmezler.
Unsurlar derken, temel verileri mi kastediyorsunuz?
Hayır. Diğer piyasalarda, örneğin Dow Jones ya da altının ne ol-

duğunu takip etmek gibi. Salondaki trader'lan izlemek gibi.
Yaformasyonlar?
Evet.
Diğer bir deyişle, yeterince ilgi gösternişffik M durup

bir iki işlem kapmaya çalışıyorlar,aaı+ ohp hf,tenieri özüm_
seyemiyorlar.
Doğru. Aynca harcamalaııı dh çolk fazia- Orada kalıp, işi kapacak

kadar uzun süre dayana,ıııartaır. Çtinkü bu da diğer işler gibidir,
eğer yeterince uzun silre kalıışan, sebat etmek zorunda olursun.
Bu tamamıyla, başarrmdam önee orada ne kadar direnebildiğinle
ilgilidir.
Buna gerçekten inanıyor musunuz?
Aslında sıradan biri, bir milyon Dolar'lık bir trader olmayabiiir,

ama beş yıl orada kalırsa, işi kapmak zorunda kalacaktır. Sıradan
bir iş gibi. Hiç bir işte, işe başlayıp altı ay sonra kerıdinızırahat
hissetrnezsiniz.
Siz yaptınrz.
Tarn Eaiüwi.n 443
Evet, aııcak ltıerı tek sözleşrr,ıe trader'ı olarak hnşiarrıtştıın- Ancak

kerıdiışıi rahat hissetrniyordum, çürıkü para kazarımak zonırıday-
dırn. Kendi adrma süip oiduğwrı sadece 25,ffi $'rm vardı-
Başarılı oiacağnrza dair güveniniz nereden geIiyoıdu?
Bu çok ilginç bir soru. Bu işte hiçbir zaman gerçekten güven du-
yulmaz, çünkü birdenbire silinip gidebilirsin. Benim işlem tar-
zrrn hassas ve mücadeleci dengeler üzerine kurulmuştur. Her za-
man için piyasanın limitinin aleyhime olduğu bir durumda, tesa-
düfi bir hareketle, büyük bir pozisyon yakaladığım durumlann
potansiyeli vardır. Öte yandan, dünyada herhangi bir piyasaya
girebileceğim ve para kazanabileceğim yolunda en ufak bir şüp-
hemdüiyoktur.
Günlerinizin yüzde kaçı kayıp oluyor?
On günden bir tanesi.
Bu oran zamanla değişti mi?
Bu çokuzun bir sürede oldu.
Sizin bakış açrnrzdan, srradan bir trader'ın ,yani dışardaki

bir trader'ın- yaptığ,ı hata nedir?
ok fazla islem Noktalannı yeterince iyi seçmiyor-

asada hareket
ne, zorla
çiyorlar. Sabır
Doğru noktayr seçmek mi?
Evet, bahse girerim çoğu kimse yaptığl ilk beş işleminde iyi du-
rumdadır. "Bu harika, bedavadan para" diye düşünüyorlar. Ama
444 Borsa Sihirbcı:lcırı
uzun süre beklem

olmalan olduğunu unutuyorlar. "Bahse vafım, bu alım yapmak
için iyi bir nokta, çünkü piyasanıır bu şekilde işlediğini çok gör-
düm" derler ve para kazanırlar. Ama birdeırbire hergün işlem ya-
par duruma gelirler.
Sonra birkaç işlemde kaybedip bu kayıbı nasıl alacaklarını bi-
lemezler. Başlangıçta para kazanırken ş,imdi tapi olmuşlardır. O
noktada duraksarlar. "Nerede çıkayım?" Onlar kararsız kaldıkla-
rı anda da piyasa ilerlemeye devam eder. Bu sefer para kaybeder-
ler ve "Eğer burada satarsarrı 10O0$ kaybedeceğim." Kendilerine
haftada 500$ ödenirken l000S kaybetmek isternezler. Bu sefer,
birdenbiı,e parayı düşünmeye başlarlar.
Parayı düşünmeye lıaşladığınız zaman işiniz biter mi?
Evet. Genellikle halkın başına bu geliyor.
Sizin kayba olan yaklaşrmınız nedir?
zararlı pozi svondan cı karım.
Derhalmi?
Eğer yapabiliyorsam. Benim durumum şöyle özetlenebilir: Faz-

lasıyla sabırlıyım ve beklerim. Eğer bunun kaybettiren bir pozis-
yon olduğunu biliyorsam, çıkmak için en iyi zamanolduğunu dü-
şündüğüm zamanı beklerim. Bazen de çıkıp ters pozisyona gire-
rim.
-
Yani pozisyon lrıısunuza gitmediği anda bırakırsınız, ancak
zaınanı iyi seçersiniz, öyle rni?
Evet.
Diyelim ki piyasanın tek yönlü olduğu bir gündesi niz. a za-

Tonı Baldwin 445
man hangi noktada bunu yaparsınız?
Bu, durumun ne kadar aleyhine işlediğine bağlıdır. Eğer uzun sü-

re aleyhine olmuş ise, bir noktada havlu atarsııı. Böylesi günler
yılda belki üç ya da dört defa oluyordur.
Ama geneliikle ne zaman bunun yapılacağını hissediyorsu-

nuz, öyle mi?
Evet, çünkü bu daha önce oldu.
Ama normal olarak, bir işIemde çok az geride iseniz, aceleyle

bırakmaya çalışmak yerine, piyasanın biraz sizin yönünüzde
hareket etmesini bekleyerek, kuvvetliyken satmaya ya da za-
yıfken almaya mı çalışırsınız?
Doğru.
Bu sizin işlem tarzınızın önemli bir unsuru mudur?
Evet. Bir pozisyondan hemen v meyin. Kaybeden pekçok

trader, on T-örffiiffiğ retild i ği iç in zar ari.ı pozi sy on-
dan hemeır çıkar. Mükemmel. Bu tip trader'lar hiçbir zaman iflas
etmez. Ama eğer biraz sabırlı olup "Evet buradan zarar edece-
iın, ancak burada 7'deyken çıkmak
Bu sadece yaşanan sıkıntıya bir son verme çabası mıdır?

Bunlar biraz daha sıkıntıya göğüs gerebilseler, daha iyi du-
rumda olabilirler. Ne dersiniz?
Evet. Çok çabuk vazgeçiyorlar. Çoğu zaman, vazgeçmezsen bel-

ki 5 metrelik bir kaybı iki metrelik bir kayba dönüştürebilirsin.
Sizin işlem kapasiteniz bu işe başladığınız zaman^ göre ol-

446 B,orşa'Sihi;rbazla,r.ı
dukça belirgin bir şekilde arttı. Bu durum işlem yapmayı

zorlaştınyor mu?
Evet, uyum göstermek durumundasın. Alış satış yöntemini de-

ğiştirmelisin, çünkü piyasa sürekli olarak inceden inceye deği-
şiklik gösteriyor.
Başladığınızdan bu yana bono piyasasında ne gibi değişiklik-

ler oldu?
Daha büyük miktarlarda işlem yapabiliyorsun. Şu anda her bir

tikte birkaç yüz sözleşmelik işlem yapabiliyorsun. Bu piyasayı
ç ok f azla hareketlendirmiy or.
?eki ya bin sözleşmeyle?
O andaki likiditeye bağlı. Çoğu zamançıkabilirsin. Çıkmak iste-

diğinde l6net likidite hep çok olur.
Ortalama olarak, bin sözleşme yaptrğrnızda, bu piyasayı na-

sıl etkiler?
Günün hangi saatinde olduğuna ve likiditeye bağlı olarak, belki 1

yada2tlk.
Çok fazla değil yani?
Hayıı, değil.
Likidite o kadar iyi ise pozisyonun büyük olması bir engel

oluşturuyor mu?
Evet, daha zor oluyor. Genel olarak, büyük bir pozisyona girdi-
ğinde, borsa salonundakiler bunu bilirler, çünkü orada durmuş ve
seni seyretmişlerdir. En azından bildiklerini düşünürler. Senin
Tom Baldwin 447
hata yaptığını düşünürler. Bir trader'ın şüpheci olması doğaldır.
Uzun süredir başarılr bir geçmişiniz olduğundan, diğerleri,

nin daha sıklıkla sizi taklit ettiğini düşünüyordum.
Bu çoğu zaff|andoğru, bu nedenle girmek ve çıkmak dahazorla-

şıyor. Onlara satmak istediğinizde onlar da satryor oluyorlar.
Bu durumlarla nasıl başa çıl«ryorsunuz?
Noktarıı seçmelisin. Büyük emrin gelmesini beklersin ve ona gö-

re hareket edersin.
Bu, salondakilerin aslında satrn aldrğın|z zaman sattrğnrzı

sanmalarrnı istediğiniz bir satranç oyununa mı dönüşüyor?
Evet, bazen. Ama genellikle, bunu yaptığffi zaman büyük işlem

yapamazsrn.
O halde, srk srk, uzun pozisyonda iseniz ve likide etmek isti-

yorsanrz teklifin gelmesini mi beklersiniz?
Doğru.
Bir grafikte ne gibi şeylere bakarsınız?
Anahtar teşkil edecek noktalara, örneğin haftanın en düşük ve,en

yükseğine, Vo50 dizn|tme seviyesine ve sıkışma alanlanna.
Grafikleri l«rsa mr yoksa uzun dönem perspektif için mi kul-

lanıyorsunuz?
Kısadönem.
Kısa dönem size ne ifade ediyor?

448 BorsaSihirbıı:ları
Olabildiğince kısa bir dönemi. Bir pozisyona girersin, olabildi-
ğince hızlı bir şekilde para yapafsın ve riskini asgariye indirirsin.
Fark ettiğim kadarıyla, bonolar çoğu kez haftalık en düşük '

veya yükseğini kırıp sonra da geri çekiliyor. Fiyat hareketi
yeni girenler için bir çeşit tuzak gibi görünüyor. Bu, bono pi-
yasasında bir tarz mrdır? .
Evet. Bu hep böyle olmuştur. _
Temel verilerden yararlanıyor musunuz?

.
Önemli temel rakamlan, geldikçe kullanıyorum.
.
Temei verileri dolaylı olarak mı kullanıyorsunuz, yöni piya- .
sanın bu yeni bilgiye nasıl tepki verdiğini görerek mi?
.
Evet, ama aynı zamanda bu yeni temel veriyi, girdi olarak ilk
kullanan kişi olarak da kullanabiliyorsunuz. Şu ya da bu şekilde,
bir rakam gelirse ne yapacağımı bilirim ve genellikle ilk olma fir-
satım vardır.
Oraya herkesten önce varmak istiyorsunuz. Bu tip bir işlem_

de normalde lıaşanlı oluyor musunuz?
Evet.
Onbinlerce işiem yaptınız. Bunların herhangi bir tanesinin

duygusal olarak bir anlamı var mr?
Yaptığım ilk 100 sözleşme. Bir dönüm noktasıydı.
Bu sizin için nasıl bir sıçrama oldu?

i
Bir sözleşmeden beş sözleşmeye, on sözleşmeye, yirmi sözleş- {
:
Tom Baldwin 449
meye, elli sözleşmeye gitmeye eğilimli olursun.
O halde muhtemelen S0'den 100'e gitmişsinizdir. O pozisyo-

nu hatırlıyor musunuz?
Evet, çok daha büyük bir riskti. Piyasa 64,25'tenişlem görüyordu

ve bir broker o fiyattan 100 sözleşme alıcı oldu.
Ama uL tıığtı n"-
lirtmedi, sadece 25 teklif etti. Ben de "Satıldı'' dedim. romit
oı-
duğumu düşündü ve benim daha önce bu kadar büyük işlem
yap-
madığımı bildiğinden, "Ben 1O0'ü alacağım" dedi. Ben d; 'b
halde ben sana lO0 sataflm" dedim. Piyasa birdenbire
64.24'e
düştü.
İll< rOO sözieşmenizi neredeyse yalnızca cesaretiniz|e yapmış-

srntz.
Neredeyse. Ama o zaınan çok iyi bir trader değildim.

Derhal on
aldım, sonra on daha aldım. 23'te alıcı olmaya
çalışıyordum ve
piyasa 22'de satıcıya yöneldi. Benim
çıktığım zamaflişlemde on
farklı kişi vardı, çünkü ben 100 sözleşmeyi nasıl kapatacağımı
biImiyordum.
Ama pozisyon sizin lehinize oldu?
Evet. Aslında, şu küçük trader l00 sözleşme yaptı diye

konuşma-
lar yayıldı. Bu yüzden kapanıştan ,onru tuku*-şirkai
ile l<onuş-
mak için ofise çıkmam gerekti.
O zaman ne kadar zamandrr işlem yapıyordunuz?
Altı aydır.
Çok kısa bir süre. Sanırrm sermayeniz 100 sözleşmeyi alabil-

mek için yetersizdi.
Doğru. O zamana kadar ancak 100,000S kazanmıştım. Belki de
dahaaz.
100,000$'la bile bir hareketi yeterince kapatamazsınız.
Evet, sadece bir puan (ydni 32 tik ki bu da bir sözleşmede 1000

Dolar'a eşit olduğuna göre 100,000 Dolar'a ancak 100 sözleşme
yapılabilir). Onlara dedim ki; "Bakın, o an bunun müthiş bir po-
zisyon olacağını düşündüm, büyük ihtimalle bunu tekrar yap-
mam."
Bu yeniden 100 sözleşmelik işlemi yapmanızdan ne kadar ön,

ceydi?
ikigtin.
Bunun risk tarafinı hiç düşünmediniz mi?
Hayır, biri 25'ten l0O sözleşme alıcıysa ve ben de bunun iyi bir
pozisyon olacağını düşünürsem," Satıldl" derim.
Trader olarak kafiınızda, "Daima oyunun içinde olduğum

için dikkatli olsam iyi olur" diye bir düşünce var mı?
Bu daha sonra oluştu.
Daima kontrollü müsünüz, yoksa kontrolü kaybettiğiniz ol,

du mu?
Kontrolü kaybettiğim günler oldu.
Belirgin olanları var mı?
Birkaç tane. Bunu birkaç milyon Dolar kaybettiğin her gün için
söyleyelıilirsin.
Tom Baldwin 45 l
O günler, piyasanln tek yönlü olduğu zamanlar mıydı? , -
Evet tek yönlü. Çünkü piyasa yapıcısı* olduğum için trendin ters
tarafina kzırşı pozisyon alırım. y6ni piyasa tek yönlü olarak
50
tik giderse, size yanlış yöne gittiğime dair garanti verebilirim
ve
bir noktada bu kayıp olacaktır.
Bonolarda Ekim 1987'deki düşüşte pozisyonunuz neydi?
Uzun pozisyondaydım.
Uzun pozisyona girmeye ne zaman başladınız?
Beş puan yükseğinde.
Beş tam puan! Yani 81mi?
Evet. 77'nin aluna düştüğünde, ben binlerce sözleşme uzundum.

Diğer trader'lar da oldukça uzundu.
o gi" piyasa oldukça büyük bir fiyat aralığıyla düşük açmış-

tı. Kim satıyordu?
Ticari (elinde fiziki bono bulunduran ve bu işe spekülatör veya

trader olarak girmemiş) olanlar sürekli satıyordu.
Şüpheye düştünüz mü?
Evet.
Piyasa 76'ya inerse, 70'e gidebileceğini mi düşündünüz?
*
Piyasa yapıcısı her zaman gelen bir alıcı ueya sancıya
karşı pozisyon
:,!.r:f^ıy,!yr!ülüğünde,dir..piyasaya
yuk
likiditİ saglarİen, İllı,[r-İİ
rıs kı baş ka pozisyonlarda kapatmaya
lı-
çalışır.
Hayır, o noktada, !şin olup bittiğini söylemelisin,
Neden?
Teknik ana|izve deneyim,

baştan
Bu sizin çıkmak için noktanrzr seçerken; pozisyon
yurlş da olsa, sabıİlı davranmanrzabir örnekmi?
Doğru.
için kullan,
Herhangi bir trading sistemini, herhangi bir şey
dığnız oldu mu?
Hayır. Eğer yanlış olmasalardı, ortada olmazlardı,
Trading sistemlerinin oyunu kaybettiğini mi düşünüyorsu,

nuz?
Elbette. Onlar niye v;.rrlar?
Siz söyleyin.
Eğer iyi bir

Çünkü insanlar kendı yeteneklerine_güvenmiyorlar, niye 29,95
Bunu
tracting sistemin olsaydı, milyonlar kazanırdın,
Dolar'a satasın?
var mı?
Şansrn tradingle bir ilgisi
zaman ve
Trading herhangi başka bir iş gibidir, Sıkı çalışırsın,
kendin yaratırsın, Şansım vardı
fuUu r,İr"u.rm İ" kendi şun*İnİ
ki b"nl- sattığlm ilk 100 sözleşme kazanmıştı, Ama
neden şans-
her gün borsada bulundum ve pi-
lıydım? Çilnkü altı ay boyunca,
hiç
furu Uilln.l-i geliştİrdim. çekinmedim,
Fırsat çıktığında
Tom Baldwin 453
Fırsat elde etmek için bedelini ödemelisiniz.
Doğru.
Borsa salonunda iyi trader olmayan, ancak piyasanın doğru

tarafında birkaç büyük işIem yapabitdiği için başarıl, oirr,
kimseler var mr? Herhangi biri sadece şans eseri başarılr ola-
bilir mi?
Hayır, uzun süreli olmaz. Kural şudur: Eğer bir yıl dayanabilir-
sen, başanrsın, ama bu zordur.
yaptıklarrna güvendiğiniz için etkilendiğiniz

trader'lar var
mı?
Evet. Onlar göstergedir.
O halde bu sizin traüng yaklaşmınızrn bir parça§ı. Örneğin,

x trader iyi bir trader
ise ve siz de satmayı düşünüyors un|r...'
Ve o satarsa, o zamanhaklı olduğunu anlarsrn.
Peki ya alıyorsa?
O zaman tereddüt edersin. Belki işleme katılmazsın.
Hiç birşeyden etkilenmeyecek kadar büyük egoları olduğu

için başarılı olamayacak trader'iar var mr?
Evet.
Başarrnın bir parçası da, biraz da başkaiarının yaptrğına

bakmak değil midir?
Doğru. Başarına uyum göstermelisin. Eğer
çok para kazanrrsan,
birdenbire yenilmez olduğunu düşünürsün. "Ben ıider olacağım';
diye düşündüğün an tökezlersin.
O halde, sizin ya da başkasının ffkri olması fark etmiyor.

Önemli olan kazanmak ya da kaybetmek. Fikrin geldiği yer
önemli değil.
Doğru.
İyi bir trader olmak için bir bakıma egomanyak olmak mı

gerekir?
Aslında en iyi trader'lann egoları yoktur. Çok iyi bir trader ol-
mak için sadece kendine güvenmek anlamında, yeterince güçlü
bir egon olmalı. Kaybettiğin bir işlemde egonun yoluna çıkması-
naizin veremezsin; gurunrnu ekarte edip, pozisyondan çıkmalı-
Sln.
Çok şey başardrnız. Başka hedefleriniz var mı?
Hayır.
Bunu sadece hoşunuza gittiği için mi yapryorsunuz.
Evet. Umarım bu böyle devam eder.
Baldwin'in inanılmaz trading başarılan onu bu kitap için çok iyi

bir röportaj adayı yapıyordu. Ancak, yorumlarının benimle ve
borsa salonu dışındaki diğer trader'larla ilgili olacağını beklemi-
yordum. Aslında, zaman ufku dakikalar ve saniyelerle ölçülen
bir borsa salonu trader'ı, haftalarca hatta aylarca pozisyon tutan
trader'larla ilgili ne söyleyebilirdi ki?
Beni şaşırtan bu olmuştu. Röportaj biıtakım ilginç kavramlar
üretti. Belki de Baldwin'in dile getirdiği en önemli nokta, tra-
Tom Baldwin 455
ding'i para olarak görmemeyi vurgulamastydı. Ona göre, para sa-
dece skoru tutnrada bir araçtı. Aksine, çoğu trader kazançlan ve
kayıplan parasal sonuçlar olarak düşünmeye eğilimlidir ki, bu
trading kararları alrrken önünüze çıkan bir engeldir.
Örneğin, bir pozisyonda 5,000$'a kadar riske girmeyi planla-
mıştınız ve aniden kendinizi 2,000$ aşağıda buldunuz. Eğer, bu
noktada, pozisyonu para açısından düşünmeye başlarsanız (''bu
ekstra 3,000$'la tatil yapabilirim''), pozisyona h6l6 inanıyor ol-
manl.za rağmen, likide edebilirsiniz. Artık pozisyonu sevmiyor-
sunuz diye çıkmak başka, alınan riski maddi bir soruna dönüştür-
menizden dolayı hissi bir şekilde çıkmak başka birşeydir.
Baldwin'in değindiği başka bir ilginç nokta ise, pek alışılmış
bir kavram değil: Kaybettiğiniz bir pozisyondan
çıkmak içinfaz-
la acele etmeyin, bunun yerine bekleyin ve doğru zamanı seçin.
Bu öneri pek çok diğer trading önerisinin zıttında. Trading başa-
rısınln en temel öğretilerinden biri, kayıpları hızla kesmek değil
midir? Ancak, Baldwin'in sözlerinin kuralla çeliştiğini düşünmü-
yorum. Bir pozisyonu bırakmak için en kötü zamanın tüm fiyat
aktivitesinin aleyhinize çalıştığı zaman olduğunu söylemek iste-
diğini düşünüyorum. Baldwin'in düşüncesi, sıkıntıya biraz daha
dayanarak, belki de likide etmek için daha iyi koşullar yaka|aya-
bileceğinizdir. Elbette bu felsefe sadece disiplinli trader'lar, yani
bir risk kontrol stratejisini sürdürebilme yeteneğine sahip olanlar
tarafindan uygulanmalıdır.
TonySaliba
"TekSözleşme Zaferi
Tony Saliba Chicago Board Options Exchange salonuna

l9la v1
yaptıktan sonra, kendisi için
lında geldi. Altı ay kadar katİplik
destek
birşeyTer yapmaya karar verdi, Kendisine 50,000$'lık çı-
tu"uı.ti,t'uoerbulduveheveslebirbaşlangıçyaptıktansonraif..
lasın eşiğinden döndü. Ardından trading tekniğini değiştirerek
kendinİ,İçr-*r, eşiğinden kurtardı ve bu olaydan sonra da, sü-
rekli olarak başan kazandı.
Saliba'nın trading tarz|n|,nadiren görülen büyük fırsatları
de-
almak olgak tanımlayabilirsiniz,
ğerlendirecek şekilde pozisyon
yapmış
§ahip olduğu serveti böyle birkaç firsatı değerlendirerek
tır. BunlarJan ikisine _Teledyne,da fiyat patlaması ve Ekim 1987
yer ve-
hisse senedi piyasasında fiyatların aıi düşüşü- röportajda
rilmiştir.
Saıiba,nınbaşarısrnrnetkileyiciolanyönü,ya|nızcaeldeettiği
inanılmaz
birkaç büyük başarı değil aynı zamanda bu başarılan
birriskkontrolüyleeldeetmişolmasıdır.EsasındaSaliba'üstüs-
te yetmiş ay boyunca 100,000$'ın üzerinde khr elde
etmeyi ba-
büyük işlem sayesinde multi mil-
şarmrştı.. Birçok trader birkaç
yor"rİl-rştur. Bunların sadece birkaçı bu khrları koruyabilmiş-
ierdir. Bir trader,ın hem özel firsatları değerlendirip büyük
ka_
zanç|ar sağlaması hem de istikrarlı bir biçimde k6r

elde etmesi,
r Onsivonlara a,Sina olmayan okuyucular, bu böIümde yer alan tra,

d;ril7iiii;;i;;rnsıarı daııa iyi inıamak için öncelikıe Ek 2 kısmını
okuyabtlir.
Tony Saliba 457
takdir edilmesi gereken bir durumdur,

Saliba'nın başanlı bir trader olmasr için yapması gereken o
kadar çok ev ödevi vardı ki, yine de gayri menkul yatırımlan, bir
yazılımşirketi ve restoran zincirini kapsayan bir dizi atılımda bu-
lunmuştur. Ders programının dışında kalan büttin bu giriştiği atı-
lımlar, kendisine sadece vasat kazançlar getirmiş, ancak farklı iş-
lerle uğraşma konusunda egosunu tatmin etmiştir.
Bu röportajların yapıldığı srrada, Saliba hayatrnın en önemli
iş atılımını yapmlştı: Büyük bir trading şirketi kurmak için bir-
kaç yüz milyon Dolarlık para desteği sağlamak amacıyla, bir
Fransız bankasıyla görüşmeler yapıyordu- Amacı başarılı olacak
bir trader nesli keşfetmek ve yetiştirmekti.
Saliba, tanıştrktan beş dakika sonra, size sanki en iyi arkadaş-
larından biriymişsiniz gibi davranan hoş bir insan. Gerçekten in-
sanları seven ve bunu gösteren biri.
Görüşme yapmayı planladığımız günden bir gün önce, Saliba
Chicago Board Options Exchange binasındaki sağlık kulübünün
mermer zemininde kayarak küçük birkaza geçirmişti. Programı-
mız gereği Tony'y i aradrğrmda, yardı mcı sı bana kaza geçirdiğini
ve o gün gelemeyeceğini söyledi. Mesaj bıraktım. O gün içinde
saliba beni aradı. ufak tefek aksiliklerden sonra, benimle bulu-
şabildi.
İnsanın dikkatini dağıtmayacak, sakin bir bar olan LaSalle
Club Bar'da görüşmemizi yaptık. Başlangıçta barın ön kısmrnda
bulunan büyük sinema ekranına bakmayıp, kendimi sadece rö-
portaja vermek için büyük gayret sarfettim. Daha sonra ise ken-
dimi rahat hissettim. Saliba sorularımdan birine cevap verirken,
ben de ekrana bakabiliyordum. Birden, duygusal bir karekteri
canlandıran Rebecca Demornay'nin Tom Cruise'u baştan çıkardı-
ğı Risky Business filminin tren sahnesini farkettim.
Randevularım söz konusu olunca gereğinden fazla yüklü
program yapmak gibi kötü bir huyum var. Saliba ile röportaj yap-
tığım üçüncü gün aynı baskıyı hissetmeye başladım. Aklımdan
geçen ilk düşünce şöyleydi, "Ekrana bakmaktan vazgeç, zaten
kafanı zor topluyorsun." İkinci düşünce ise, "Dikkatini tamamıy-
la Tony'e vermemen çok kaba bir davranış olur, özellikle röpor-
tajı gerçekleştirmek için fedakarlık yaptıktan sonra." şeklindey-
di. Aklıma gelen üçüncü şey ise şuydu: "Tannya şükür yüzü ek-
rana bakan benİm."
Sizi trader olmaya iten neydi?
Lisedeyken bazı tahıl trader'larının ayak işlerini yapıyordum.

Üniversiteyken arkadaşlarrmdan biri bana broker olmak isteyip
istemediğini sordu. Ayak işlerini gördüğüm trader'larla aynı işi
yapmaktan bahsettiğini düşündüm. Bunun üzerine, "Müthiş! Ta-
bii isterim. Nerede?" dedim. "Indianapolis" cevabını aldrm, "In-
dianapolis'de ne borsası var?" "Borsa yok. İşleri telefonla yürütü-
yorsun." Bu konuşmalar bende şu izlenimi braktı: "Alo New
York, satın; Chicago, alrn." Oraya gittiğim zaman, bir satıcı ol-
duğumu farkettim,
Birkaç ay sonra, ofisteki arkadaşlara sordum, "Bu işte bütiin
bu paraları kazanan kimdir?" Bunun için borsa salonunda bulu-
nulması gerektiğini söylediler. Hemen o zaman Chicago Board
Options Exchange'e gitmeye karar verdim. Borsa salonunda, yıl-
lar önce ayak işlerini gördüğüm trader'lardan biriyle karşılaştım
ve bu kişi beni desteklemek için 50,000$'lık bir yardımda bulun-
du.
İnsanın yanında çıraklık yapan bir çocuğa 50,000$ vermesi

garip değil mi?
Bunun nedeni çok varlıklı olmasının dışında, yüksek tansiyonun-

dan dolayı borsa salonundan ayrılmak istemesiydi. Sadece
10,000$ ödeyerek borsaya üye olmuştu ve bir müşteri hesabı için
işlem yapabilmeye ihtiyacı vardı. Ben de onun bunu yapmasına
yardımcı olacaktım.
Tony Saliba 459
Bir trader olarak bunu yapabileceğinize nasıl kanaat getir.

di?
Borsa salonunda, benim zehir gibi katip olduğuma dair söylenen

bazı sözleri duyduğunu ve bunun üzerine bana bir şans tanıdığını
düşünüyorum.
Daha sonra neler oldu?
hafta içinde 50,000'den 75,000$'a yükseldim. Değişkenlik

İll< il<l
(volatilite) aralıkları yapıyordum (piyasada daha fazla ftyat oy-
naması görüldükçe kazanan opsiyon pozisyonu) ve bunlar pom-
palanmaya başladı.
Kendi kendinize "İşte bu kadar oğlum, bu kolay birşeymiş"

dediğiniz oldu mu?
"İşte bu!" dedim, dahi olduğumu düşünüyordum. Fakat gerçekte

yapüğım şey diğer trader'ların likide ettiği pozisyonlann ters ta-
rafinı almak, çantayı ben taşırken onları kirlarıyla birlikte piya-
sanın dışında bırakmaktı. 1979 baharıydı ve değişkenlik çok
yüksekti, çünkü 1978 yılı fiyat oynamalarının çok fazla olduğu
bir yıldı. Sonunda piyasa hiçbir yere gitmedi ve değişkenlik ve
opsiyon primleri birden düştü. Altı hafta içinde neredeyse herşe-
yimi kaybettim. Başlangıçta elimde bulunan 50,000S, l5,000$'a
düştü. İntihar edebilirdim. 1979 Mayısı'nda, bütün insanların öl*
düğü O'Hare'deki büyük DC10 uçak kazasını hatırlıyor musu-
nuz? Ben de o zaman dibe vurmuştum.
Bu, ruh halinizi anlatan bir mecaz mıydı?
Evet. O gün uçaktaki kişilerden birinin yerinde olmam gerekirdi.

Kendimi bu kadar kötü hissediyordum. "İşte buraya kadar; bütün
hayatım mahvoldu." diye düşünüyordum.
Başkasına ait bir parayr kaybettiğiniz için suçluluk duyuyor
muydunuz?
Evet. Kendimi sınıfta kalmış gibi hissediyordum.
İşe başladığnızda kendinize güveniniz var mıydı?
Başta kendime çok fazla güvenim vardı, çünkii tek başıma işlem
yapmaya başlamadan önce, dört ay boyunca bir broker'a katiplik
yapmıştım ve onun işe yarar fikirlerini çalmıştım.
Ama kaybedince oyunun bittiğine mi karar verdiniz?
Evet.1979 Haziranı'nda başka bir iş bulmam gerektiğini düşünü-

yordum. Babamın inşa ettiği restorantlar zincii süibi Levy kar-
deşlere gittim. Bana, "Ne zaman istersen, restorantlardan birini
çalıştırabilirsin." dediler, O zaman, "Tamam bu bir kenarda kal-
sın, kendime bir ay daha tanıyacağım" dedim.
Başka bir şansınızın daha olduğunu bilmek sizi rahatlattı

mr?
Evet. "Bu müthiş birşey, hesabımda hala bir 15 bin var." diye dü-
şünüyordum.
Sanki hayatrnrza bir stop koydunuz, değil mi?
Kesinlikle. Kariyerime bir stop koymuştum. Böylece geri dönüp

tekrar denemeye karar verdim.
Size para veren şahıs ne kadar kaybettiğinizi biliyor muydu?

Size hiçbir şey söyledi mi?
Ah, evet iyi bir soru Jack. Beni her gece arardı. Daha sonra ben
birçok kişiye para yardıml yaptım ve bunların üç veya dört tanesi
Tony Saliba 46l
50,000$dan fazlasrnı kaybettiler. Ancak bu adam bir multimilyo-
ner olmasına rağmen, bu tip şeyleri dünyanın sonuymuş gibi gö-
rürdü.
Sizden paranın kalan kısmrnr istedi mi?
Hayrr, sadece bana söylendi, Kendine kalan miras ve diğer işler-

den kazandığı paralar sayesinde zengin olmuştu. Esasen opsiyon
trading'i hakkında fazla birşey bilmiyordu. Borsaya üye olarak
hayatında bir fayda sağlamaya çalışm§tl. Bana, "5,000$'dan faz-
la kaybedersen, ihtiyath davran," dedi. Bunun üzerine önümdeki
birkaç haftayı pozisyonumu küçülterek geçirdim.
Bu süre içinde, borsa salonunda bulunan ve benden çok daha
fazla deneyime sahip olan brokerlardan tavsiyeler aldrm. Bana,
"Disiplinli olmalısın ve kendi ev ödevini kendin yapmalısın. Bu
iki şeye dikkat edersen, burada parakazanabilirsin. Belki zengin
olmayabilirsin ama günde 300$ kazanabilirsin. Bu da yıl sonun-
da 75,000$ eder. Olaya bu şekilde bakmalısrn."dediler. Birden
beynimde bir ışık yandı. Büyük risklere girmek yerine, yapmam
gereken şeyin bu olduğunu farkettim.
Teledyne opsiyonlarına girdiğimde piyasa çok oynaktı. Bun-
dan dolayı çok daha sınırlı ve dar bir piyasa olan Boeing piyasa-
sına döndüm. Bir puanda 25 veya 12.5 sent yapmaya çalışarak
bir aralık tırtıkçısı oldum (bir lot hisse senedi l00 hisseyi içerdi,
ğine göre bu rakamlar lot başına sırasıyla 25 veya ]2.5 Dolar'a
tekabül eder),
Günde ortalama 300$ kazanma hedefine kilitlenmiştim ve bu-
nu da başanyordum. Bu dönem bana sistemli ve disiplinli olmayı
öğretti. Bugünlere gelene kadar sıkı çalışma, ödev bilinci ve di-
siplin ilkeleriyle yaşadım.
Ayrıca h6l6 likide etme aşamasında olduğum büytik Teledyne
aralık pozisyonumdan arta kalanlar vardr. Bu, yükselen bir piya-
sada kaybettirecek bir pozisyondu. Beş haftadır Boeing alıp satı-
yordum, Teledyne hızlı bir şekilde tırmanrşa geçti. Yine aynl şe-
yin olmasrna izin vermeyecektim. Pozisyonumdan çıkmak için
hemen soluğu borsa salonunun Teledyne bölümünde aldım. Bor-
sa salonundaki brokerların emirleri girdiklerini duyuyordum ve
birden kendimi onlara karşılık verirken bulduın*. Boeing'de öğ-
rendiğim tekniğin aynısmı Teledyne'a uyguluyordum, ancak se-
kizde bir veya dörtte bir tırtıklamak yerine, buçuklar ve Dolar'lar
için oynuyordum.
O zaman yaptığanız işIemlerin büyükiüğü neydi?
Her seferinde bir lot. Çocuklar benden hoşlanmıyorlardı, çünkü

işlerini bozuyordum. Onlar on veya yirmi lotluk emirlerle çalış-
mak istiyorlardı.
Başka bir deyişle baş belasıydrnız.
I(esinlikle.
Bir kişinin bir lotu almasını nasıl sağiıyordunuz?
Opsiyon borsası salonunda, ilk gelen düdügü çalar. Elinizde sat-

mak üzere bir 100'lüğünüz varken ve birisi ilk olaıak gelip sade-
ce bir tanesi için teklifte bulunursa, iki numaralı kişinin
99'luğuyla uğraşmadan önce bununla ilgilenmeniz gerekir. Bro-
ker isterse sizinle ilgilenmez, ama bunu yaptığı takdirde kuralla-
ra uymamrş olur.
Böyle bir şeyle karşılaştınız mı hiç?
Brokerlar asla böyle bir şey yapmadılar ama borsa salonunda pi-
yasa yapıcılan yaprruştl.
Broker'dan kastınız emirleri yerine getiren kişiler mi?
Evet. Borsa salonundaki broker'lar emirleri yerine getiren kişiler-

dir ve piyasa yaprcıları kendi adlanna işlem yapan kişlerdir. Op-
Tony Saliba 463
siyon borsasında her ikisi farklıdır.
Teledyne'de bir lotla işlem yapan tek trader siz miydiniz?
Çoğunlukla evet.
Çok dalga geçiyorlar mıydı?
Evet, hem de çok. Uzun bir süre beni "bir - lot" diye çağırdılar.
Bana en çok yüklenen, o topluluk içinde en iyi trader olarak bili-
nen kişiydi. Milyonlar kazanmıştı ve kendi dönemi içinde bir ef-
sane olmuştu. En baştan beri benimle uğraşıyordu ve dalga geçi-
yordu. Hayatımı cehenneme çevirmişti.
Gerçekten başarılı olan trader'larrn size dil uzatmasl, egonu-

zu yaralıyor muydu?
Evet. Bu durum geceli gündüzlü neredeyse bir yıl sürdü.
Hiç işlem miktarrnrzı artrrmak istemediniz mi?
Evet istedim fakat bunun nedeni farklıydı. Beni teşvik eden kişi,
zaraıa uğradığım dönemde srkıntrlar yaşamama neden olan des-
tekleyicimdir. Kendisi trading hakkında fazla birşey bilmemesi-
ne rağmen, bana çok iyi bir tavsiye verdi. Bu işi kotarmaya başla-
dığımda dahafazlabüyümemi söyledi. Bana, "Tony, bir bankacı
başta kredi verirken çok dikkatli davranır ve durumu bitaz daha
düzelince daha büyük krediler verir. Senin de büyümen laz:ım."
dedi.
Borsa salonunda uğradığınız taciz, sonunda nasıl bitti?
1980 Haziranı'ııda put opsiyonlan işlem görrneye başladığında,

benimle en çok dalga geçeır trader bunlardan ırefret ediyordu.
Bunların kötü olduğunu ve buırlarla işlem yapmak istemediğini
söylüyordu. Üzerinde çalışarak put opsiyonlarının gerçekten bi-
zim için ne ifade ettiğini anlama firsatını kucakladım ve put opsi-
yonuyla işlem yapmaya başlayan ilk piyasa yapıcılarından biri
oldum.
Bu da yepyeni stratejileri gündeme getirir.
Bu inanılmaz birşeydi. Diğer çocuklar o ortamda sadece birkaç

yıldır bulunmalarına rağmen kendi yollanna devam ediyorlardı.
Daha sonra ise bir numuıra olan trader benimle arkadaş oldu ve
beraber çalışmamızı önerdi. Gerçekten yaratıcı ve uçuk yönü
olan stratej iler geliştirmeye başladık.
Bu çalrşmaları bilgisayarla mr yapıyordunuz?
Hayır, herşeyi elle yapıyor, tüm " böyle olursa nasıl olur" senar-
yolarınr yazıyorduk.
Fiyat ve değişkenliğin yönü hakkında doğru tahminler yü-

rütmeniz gerekmiyor muydu?
Değişkenlik hakkında doğru tahminler yürütmeniz gerekiyordu.

Ancak biz piyasanın yönünü belirlemekle uğraşmadık, çünkü
avantajlı olan aralıkları düzenliyorduk. Örrıeğin, bir opsiyona
üye şirketler arasında popüler olduğu için değerinin çok üzerinde
fiyat biçilebilirdi.
Zaman içinde, ortağım kendisinin piyasayı manipule etme ka-
biliyetine güvenirken, benim çok daha fazla çalıştığımı farkeı
tim. Ortak belirlediğimiz stratejilere bile uymuyordu ve bu beni
üzüyordu. "Ne yapıyorsun?" dediğim zaman bana, "Fikrimi de-
ğiştirdim." diyordu.
Sonunda dayanamadım, "Herşeyi unut, ben tek başıma çalış-
maya karar verdim." dedim. Daha büyük işlemlere girmeye baş-
ladım. 1981'de ve 1982'nin başında faiz oranlan yükseldiği za-
man stratejilerim gerçekten işe yaradı ve para kazanmaya başla-
Tony Salibtı 465
dım. Hatta 1982 yı|ında, boğa piyasasında günde 200,000$ ka-

zandığım oluyordu. Takas odasındaki çocuklar tonlarca kağıdı
görünce gözlerine inanamıyorlardı.
Ne tür işlemler yapıyordunuz?
Herşeyi yapıyordum. Kendimi matriks trader'ı olarak görü-

yordum. Birbiriyle alakası olduğunu düşünerek ekranda gördü-
ğüm herşeyin işlemini yapıyordum. Temel strağim, kelebek al-
mak (bir strike fopsiyonun kullanım fiyatı] fiyatından alınan ve-
ya satılan uzun veya kısa bir pozisonun daha yüksek veya düşük
bir strike'da opsiyonla dengelenmesiydi. Örneğin, bir IBM 135
call opsiyonu al, iki IBM l40 call opsiyonu sat ve bir IBM l45
call opsiyonu al) ve bunu bir patlama pozisyonuyla kapatmaktı.
Kelebek satın almakla uzun pozisyona ortadan mı kanatlar-

dan mr (yAni daha yüksek ve düşük srrılre [opsiyonun kulla-
nm fiyatı] fiyatlı opsiyonlardan) giriyordunuz?
Kanatlardan. Riskiniz sınırlrdır ve piyasada çok geniş çapta bir

hareket olmazsa, zaman lehinize çalışır. (Beklenen fiyat hareketi
veya değişkenlikte artış görülmezse, bir opsiyonun değeri zamarI
içinde aza|ır. Nispeten durgun bir piyasada, piyasa fiyatına yakın
strike {ıyatı olan opsiyonlardaki prim erozyonu - kelebek ara|ı-
ğında "orta"- daha sonra ştrike fiyatından daha uzak olan opsi-
yondan - aralıkta "kanat"- daha fazladır.) Tabi ?,ı kelebekleri
mümkün olduğu kadar ucuza almaya çalıştım. Eğer bunları yete-
rince biraraya zincirleyebilseydim, kAr alanım çok daha geniş
olurdu. Böylece daha uzak bir ayda, bir patlama pozisyonuna gir-
miş olurdum.
"Patlama pozisyonu" derken.neyi kastediyordunuz?
Bu tamamıyla bana ait bir ifade tarzı. Patlama pozisyonu, büyük

bir fiyat değişikliği veya değişkenlikte artış sonucunda kAr geti-
466 Brırso Sihirbrız,l.aı,ı
recek, sınırlı risk taşıyan ve açık uçlu potansiyele sahip olaıı bir
opsiyon pcızisyonudur. Örneğin, hem para-dışında calllarda (sırj-
tc fiyatının. yöni kullanım fiyatının piyasa fiyatının üstünde ol-
duğu durum) hem cle yine para-dışıııda putlarda Gfike fiyatının,
yAni kullanım fiyatının piyasa fiyatının altında olduğu durum)
birlikte bir uzun pozisyon almak, bir patlama pozisyonudur.
Patlama pozisyonunun temel özelliği, piyasa değiştikçe, dzl-

tanın (bazalınan piyasanın fiyatında oluşacak bir ünite deği-
yararr,
şikliğc oranla opsiyon fiyatında oluşacak değişiklik)
nıza artış göstermesi gibi görünüyor. Yini gerçekten değiş,
kenliğe oynuyorsunuz.
kesinlikle.
Gerçekte bu yaptığınız, kelebekle yaptığınızın tam tersi.
Evet, kelebek, zamanın lehime işlediği ön ayda, patlama pozis-

yonu da orta veya uzak aylarda yapılır. Bunu da, patlama pozis-
yonundaki çürümeyi finanse etmek için biraz tırtıklama ile des-
teklerim.
Başka bir deyişle, patlama pozisyonu piyasada büyük bir ha-

reket görülecek diye girdiğiniz bir bahisken. öte taraftan trr-
tıklama yapmanız da faturaları, yffni patlama pozisyonunun
zaman çürümesi maliyetini ödemekte.
kesinlikle.
Daima bir pozisyonu diğeriyte mi dengelediniz? Başka bir

deyişle, her zaman nötr delta durumunda mıydınız? (Oz ser-
mayenin, herhangi bir yöndeki küçük fiyat değişikliklerin,
den dolayı, genel anlamda değişmediği bir opsiyon pozisyo,
nu.)
Ton,- Srılibtı 467
Genellikle, ancak bir seferinde önemli bir net pozisyona girmiş-
tim_
Yaptığınız ilk büyük işlem neydi?
1984 Teledyne. Hisse senetleri anideıı büyük bir düşüş gösterdi

ve ben de para-dışında Ekim call'larını (strike fiyatının,-yhni kul-
lanım fiyatının piyasa fiyatının üstünde olduğu durum) biriktiri-
yordum- Hisse senetleri geri çıkmaya başladı ama Teledyne'nın
kote edildiği başka bir borsa olan pacific coast Exchange dekiler
benim opsiyonlarımla uğraşıyorlardı. Opsiyonlaırmı her kapa-
nışta dövmeye devam ettiler. korkmak yeriıre girip daha fazla
alıyordum. satıcısı mısın, ver elli tane. Bu, on işlem gününden
fazla sürdü.
pacific coast trader'ları neden senin call'larla

uğraşıyordu?
Hisse senedi 160'dan 138'e düştü ve sonra tekrar l50'ye

çıktı. Sa-
nırım hisse senetlerinin daha fazla yükseleceğini beklemiyorlar-
dı- 9 Mayıs saat 9:20'de çıkması beklenen haberlerden dolayı Te-
ledyne işlemlerini durdurdular. şeritten geçen haber
şöyle geldi:
"Teledyne, Hisse Başına 2OO$'dan Hisselerini Geri Aiım ırogra-
mını Duyurdu."
Tekrar kendi hisse senetlerini mi aldıIar?
Evet. Hisse senedi 155$'dı ve bende 180 call'ları vardı. Bir gece-
de milyonlarca Dolar kazandım. Hisse senedi sonunda 300$'a
çıktı. Ondan sonra önümüzdeki dört beş ay mükemmel geçti.
sonra neler oldu?
Hayatımdaki hedeflerimden biri otuz yaşından önce milyoner ol-

mak ve emekliye ayrılmaktı. Yirmibeş yaşma gelmeden milyo-
ner olmuştum ve otuz yaşında emekli olmaya karar verdim. 5
Mayıs 1985'de, otuzuncu doğum günümde herkesle vedalaştım
ve borsa salonundan ayrıldım. Bir daha oraya asla dönmeyecek-
tim.
Ne kadar kazandınız?
Yaklaşık 8-9 milyon Dolar.
Ne yapacağrnızı biliyor muydunuz?
Gerçekten bilmiyordum. Fiilen borsa salonunda çalışmayıp bir

şekilde işin içinde kalacağımı düşünüyordum.
Kendinizi emekliye ayrrmanız ne kadar sürdü?
Yaklaşık dört ay.
srkıldınrzmr?
Evet piyasaları özledim. Heyecanr özledim.
Yani başlangıçta para sizin için bir hedefti, sonra hedefe ula,
şınca bu...
Evet, bu ikinci plana düştti. Belki hayatımda bir karrm ve çocuk-

lanm ya da özel biri olsaydı, geri dönmezdim. Fakat benim haya-
tım trading'di. Kendimin böylece birşey olduğunu hissediyor-
dum; trading varoluşumun nedeniydi.
Anladığım kadarıyla en başarılı trading dönemlerinizden bi,

ri 1987 Ekimi'nde hisse senetlerinin birden büyük bir düşüş
gösterdiği haftaydı. Bana bundan bahseder misiniz?
Piyasada büyük bir hareket bekliyordum ancak bunun aşağı mı

yoksa yukan doğru olduğunu mu bilmiyordum. Böylece, Te-
Tony Saliba 469
ledyne'da girdiğim tipteki pozisyonun aynısını oluşturmaya baş-
ladım.
Kelebek aralığı, patlama pozisyonuyla birteştirilmişti.
Evet.
Bu durumdaki patlama pozisyonu neydi?
Bu durumda , uz:dk aylarındaki para-dışı put ve yine para-dışı call

opsiyonlarını almakla oluşturuldu. Bu pozisyonu dengelemek
için, zaman çürümesinin lehine çalıştığı kelebek aralıklarım var-
dı.
Piyasada büyük bir hareket olacağnı nerden anladınız?
Bunu, Eylül'ün sonlarına doğru görülen vahşi devinimden anla-

yabilirdiniz.
O zamana kadar hareketin düşüş yönünde olacağnı mı bek-

liyordunuz?
Aslında, hareketin yükseliş yönünde olacağını düşündüm, İlk

olarak, eski en yükseklere tekrar varılacağını düşündüm.
Ne zaman fikrinizi değiştirdiniz?
Hisse senetlerinde büyük düşüş yaşanmadan önceki haftanın

Çarşambası, piyasa parçalandı. Perşembe günü düzelme görül-
medi, hatta karışıklık yaşandı. cuma günü fırlama olsaydı kafam
karışırdı, ancak bunun yerine piyasada dağılma yaşandı. Bu nok-
tada inişe geçtiğimizden emin oldum.
Haftasonu olduğu için mi?

Evet, ayrıca Cuma günkü ve bunu takip eden Pazartesi günkü ha-
reket arasında, en azınıJan açıhşta yüksek bir korelasyon olduğu
için.
Müteakip pazartesi gelişecek hareketin büyüklüğü hakkında

herhangi bir tahmininiz var mıydı?
Pazartesi günü gerçekten neler olacağını düşündüğümü bilmek

ister misiniz? piyasanın daha düşük açılacağını ve hzla düşece_
olmamış gibi yükseleceği_
ğini ve sonra tekrar, neredeyse birşey
ii dtıştindtı*. o Cuma, korunmak için para_dışı call opsiyonu al_
dım.
Fakat piyasanın düşüş göstereceğini düşündüğünüzü söyle,

diniz.
Evet, ama sadece kendimi garantiye almak istedim. zamanında

trader,ın biri bana, "saliba, ikinci şeyi çalarken, bir elin ikinciyi
kavramadan asla diğer elini birincinin üzerinden çekme." dedi.
Bu benim de tarzım; her zafnan kendimi garanti altına almam ge_
rekir.
Aynı zamanda, Piyasa Pazartesi günü ciddi bir düşüş göster-

Olgl lçln kendinize büyük bir güven duyuyor olmalıyünız,
Su"rİs dergisinin kapak haberine göre (Nisan 1988), piyasa,
da yaşanan çöküşü biliyormuşsunuz gibi bir hava doğuyor,
Haİtaborsa salonunda yaşanacak bütün o kargaşadan uzak
durmak için oraya gitmek yerine, bilhassa ofise gitmeyi ter,
cih ettiğinİz söyleniyor. Bir işlem gününde borsa salonu yeri-
ne ofise gitmek sizin için bir hayli garip değl mi?
Evet, işlem yapıyorsam borsa salonunda bulunurum, Fakat bu

makalede yaiılinların tamaml safsata. Dergi satsın diye bu şekil_
de yazdılar. O gün bunları ben kurgulamışlm gibi bir hava
yarat-
tııar. oıayın aslı böyle değil. Takas firmamın kontrolünde olan
Ton
"-
Salil.ırı 47 l
pozisyonlarla ilgili endişelerim vardı. Özeliikle bir kişinin kapat-
madığı çok büyük bir pozisyonu vardı ve telef<ıııda bunun için
çok zaman harcıyordum. Olay derginin yazdığı şekilde değil, bu
şekilde gelişmiştir.
O gün kendi üyetiğinizi de satmadınız mı? Piyasanın, üyeliği

satacak kadar düşüşe geçeceğinden emin olmanız gerekir.
Piyasa açılmadan önce bunu yaptım. Üyetği satmak için girişim-

de bulunmasaydım, bunu bir başkası yapacaktı. Herneyse benim
yedi adet üyeliğim (koltuğum) vardı; bunlardan sadece bir tane-
sini sattım.
ıük defa mı üyelik iştemi yaptınız? Demek istediğim üyelikter

tam anlamıyla likit bir piyasa oluşturmazlar.
Evet, ilk kez bir seans içerisinde bir üyelik satıp geri aldım. Daha
önce de üyelik trading'i yaphğım olmuşfu. Bunu piyasadaki ruh
halime göre yapıyorum. yine de üyeliklerde uzun kalmayı tercih
ederim. Endüstrimize inanıyorum.
Bu ortamda iyi bir pozisyon havasr mı veriyordu?
Şöyle düşündüm: "Bu üyeliklerime çok sermaye yatrrdım, kendi-

mi biraz korusam hiç fena olmayacak. ''Sabüleyin üyeliği
452,000$'a sattım ve ertesi gün öğleden sonra 275,0O0$'a İekrar
satın aldım.
O Pazartesi ne kadar para kazandınız?
Bu benim başımı oldukça ağrıttı. Söylemesem düa iyi.
Belli ki kazandığınız büyük paralan para_dışı putlardan ka-

zandınız. Bu pozisyonun yüzde kaçını Pazartesi kapanışa ka-
dar tuttunuz?
Yaklaşık 7o95'ini.
Neredeyse hepsini tutmuşsunuz! Ancak kirlar muazzam.

Hemen kflr toplamak cazip değil miydi?
Aldığım put opsiyonlarının yeteri kadar yükselmediğini düşün-

düğüm için pozisyonu kapatmadım. Hepsi eşitlenmişti. Otuz pu-
an para-içinde olan put opsiyonları (kullanım fiyatı. piyasa fiya-
tının 30 puan üzerinde) satışlarla 30$'dan işlem görüyordu. Baş-
ka bir deyişle, opsiyon primleri neredeyse tamamıyla gerçek de-
ğerlerden oluşuyordu; piyasa hiç zaman değeri vermiyordu. Pi-
yasadaki müthiş değişkenlik nedeniyle, bunun delilik olduğunu
düşündüm.
Yini ertesi güne kadar beklemeyi uygun buldunuz.
Evet.
Böylece daha fazla değişkenlik almrş oluyordunuz.
Elimden gelen en iyi şey buydu. Ertesi gün neyi daha turlu lrt"-
diklerini bilmiyorlardı: Dünyanın yansı put, diğer yansı da call
opsiyonu istiyordu.
Fakat herkes değişkenlikten yanaydr.
Gün bugündü. Güneşin dünyaya en çok yaklaştığı gün o gündü

ve herkesin çinko merhemine ihtiyacı olduğundan, bu merhem-
den elinde birazka|an tek kişi bendim.
Olaya başka bir şekilde yaklaşalım: Ekim ayında yok olan

trader'lar nerede yanlış yap ı?
Pazartesi gününün normal bir gün olacağını kabul ettiler. İşe

uzun pozisyonda kalarak başladılar ve piyasanın tekrar düzelece-
Tony Saliba 473
ğini düşündüler. Sonra iniş sırasında alım yaptılar; her ani inişte
ahma geçtiler.
Bazr trader'lar donup kalmış mıydı?
Elbette. Yıllık bazda milyonlarca Dolar kazanan bir arkadaşım

vardı. Salı sabahı, içeri girdiğimde, "Hey Jack ne dersin, bugün
kazanacak mısın?" dedim. Jack sadece orada dikiliyordu, tek bir
kelime bile etmedi. Ruhsal bir çöküntü içerisindeydi. Yapacak
birşeyi olmamasına rağmen, birşeyler bulmak için kağıtları göz-
den geçiriyordu. Büttin şansmı kaybetmişti.
Piyasalara karşr tavrrnrz neden arkadaşınızrn tavrından bu

kadar farklı?
Pozisyon riskinin ne olduğundan emin değildi. Ben her zaman

riskimi tanrmlanm ve bu konuda endişe duymam. Hergün salona
sorunsuz olarak gidiyordum ve böylece neler olduğunu takip
edebiliyorum.
Hergün sorunsuz olarak gelmeniz, sanki gün aşırı pozisyon-

da kalmıyormuşsunuz gibi bir hava yaratıyor, halbuki gece
pozisyon tutuyorsunuz.
Demek istediğim kendimi her zaman riske karşı korumam ve ha-

zırlıklı olmamdrr.
Girdiğiniz bir pozisyondaki azami riski her zaman bilir misi-

niz? Her zaman başrnrza gelen en kötü şeyin ne olacağı belli
midir?
Evet. Şimdi ne olabilir? Piyasa ya yerinde kalır, ya patlar ya da

bunların arasında birşey olur. Fakat ne olursa olsun, başıma gele-
cek en kötü şeyin ne olacağını bilirim. Uğrayacağım kayıp daima
sınırlandırılmıştrr.
Neden borsa §alonunda çalışmaya başlayan birçok trader so-
nunda herşeyini kaybeder?
Sanırım borsa salonunda çalışmaya başlayan birçok trader kendi-

ni piyasadan daha üstün görüyor. Piyasa hakkında endişeleri ol-
madığı için disiplin ve sıkı çalışma anlayışlannı yitiriyorlar.
Bunlar piyasayı hafife alan ve kaybeden trader'lardır. Fakat bir-
çok trader da piyasayı ciddiye almaktadır.
Halkın piyasalarla ilgili en büyük yanılgısı nedir?
Para kazanmaları için piyasanın yükselmesi gerektiği düşüncesi.

Doğru stratejileri kullaııırsanız, her türlü piyasada para kazanabi-
lirsiniz. Vadeli, opsiyon ve diğer önemli piyasalarda her türlü du-
rumda gerekli planı uygulama fırsatı viırdır.
Başka bir deyişle halkta, piyasadaki fiyatların yükseteceği

konusunda aşırı bir eğilim vardır.
Evet, işte bu Amerikan tarzıdır: Piyasa yükselmek zorundadır.

Üç yıllık bir boğa piyasasına girdiğimiz zaman, hükümet prog-
ram trading hakkında hiçbirşey söylememişti. Piyasa düşmeye
başladığı zaman, aniden program trading en önemli konu haline
geldi ve birçok lüzumsuz komite oluşturdular.
Annem, babam ya da akrabalarım gibi bu işten uzak olan kişi-
lerin düştüğü en büyük yanılgı, piyasa yükselince para kazanıldı-
ğı ve piyasa düşünce para kaybedildiğidir. İnsanların bu konuya
daha tarafsız bir bakış açısından yaklaşması gerekir.
Kayıba uğradığınız bir dönemin üstesinden nasrl geliyorsu-

nuz?
Nasıl para kaybedersiniz? Ya trading açısından kötü bir gün ge-

çirmişsinizdir ya da kaybettiren bir pozisyona girmişsinizdir.
Eğer sorun, girdiğiniz kötü bir pozisyondan kaynaklanıyorsa, he-
Tııny Salilıa 475
men bu pozisyondan çlkmanız gerekir.
Siz böyle mi yaplyorsunuz?
Evet. Ya pozisyonumu likide ediyorum ya da nötrleştiriyorum.

Bindiğiniz teknenin içerisinde su birikmişse, bu suyu dışarı at-
mak için başka bir delik daha açmazslntz.
Aldığınız kötü kararlardan dolayı kaybediyorsanız, ne ya,

parsınız?
Bir günlük tatil veririm kendime. Eğer gerçekten kötü durum-

daysam, güneşlenmek ve kafamdaki bütün düşünceleri atana ka-
dardinlenmek isterim.
Başanlı işlem yapılmasrnı sağlayan unsurlar nelerdir?
Net düşünce, konsantrasyonu koruma ve aştrı disiplin. Disiplin

bir numaradır: Kendiniz için bir teori geliştirin ve buna bağlı ka-
lın. Ancak aynı zamanda teorinizin yanlış olduğu kanıtlanırsa,
bunu değiştirecek kadar da açık görüşlü olmalısınız. "Benim
yöntemim bu tipte bir piyasa için işe yarıyordu, fakat bu farklı bir
piyasa. " diyebilmelisiniz.
hke edindiğiniz trading kuralları nelerdir?
Pozisyonlarımı tartar, böylece riskimi dağıtabilirim. İlk etapta

büyük bir emrin tamamını yerine getirmekten hoşlanmıyorum.
Başka?
Her zaman piyasaya saygı duyarım. Onu Allah'ın bir lütfu gibi
kabul etmem. Ev ödevinizi yapın. Günü özetleyin. Neyi doğru
neyi yanlış yaptığınızın muhasebesini yapın. Bu, ödevinizin bir
kısmıdır; diğer kısmı ise bunun izdüşümüdür. Yarrn ne yapmak
istiyorum? Ters bir durum olursa, ne yapanm? Ya hiç birşey ol-

mazsa, o zaman ne yapanm? Bütün ihtimal dahilindeki şeyleri
düşünün. Reaksiyon göstermek yerine, öngörü sahibi olun ve
plan yapın,
İll< nlrmç milyon Dolar'ınızı kazandığın ız zamanrbunun bir

krsmrnı kötü günleriniz için sakladınız mı?
Hayır. Trading stratejim büyümek şeklindeydi ve yeni para kay-

naklanna ihtiyacım vardı. Bir süre sonra dahafazlaparakazan-
maya başlayınca, paramı başka yerlere yatırım yaparak değerlen-
dirdim. Bunlar menkul kıymetler, dükkan, borsa üyeliği ve buna
benzer şeylerdi. Ardından borsada hisse senetleri birden düşünce
- bu ifadeyi kullanmaktan nefret ediyorum - 19 Ekim Pazartesi
günü herhangi bir yerde büyük miktarda bir nakitim olmadığını
farkettim ve hesaptan birkaç milyon Dolar çekerek hazine bono-
ları aldım.
Sanrrrm trading yapma tarzıruz kayıplarınızr sınırlamak

üzerinde o kadar yoğunlaşmış ki, piyasa bir felaket yaşanabi-
leceğinin haberini verirken ve bunun sizinle hiç bir ilgisi ol-
madığı bir durumda, ilk defa kendinizi güvenceye almak is-
teğnizi hissettiniz.
Evet. Kumar oynamak için 10 milyon Dolar'ınız varsa, fakat ca-

sino kapanıyorsa ne yaparsrnız?
Hedeflerinizi nasrl belirlersiniz?
Yakın bir zamana kadar parasal hedeflerim vardı. İlk olarak otuz
yaşından önce milyoner olmak istedim, Bunu başardığımda yir-
mibeş yaşındaydım. Sonra bir yılda çok fazla para kazanmak is-
tedim ve bunu da başardım. Aslında bütün hedefler rakamlarla il-
giliydi. Fakat rakamlar artık o kadar çok önem taşımıyor. şimdi-
lerde yaptığım işin k6rlı olmasınln yanısıra, eğlenceli olmasına
Tony Saliba 477
da dikkat ediyorum. Ömeğin, son olarak bir trading ve yazrlım
şirketinin kurulması üzerinde çalışıyorum. Aynı zamandaaile or-
tamı gibi birşey yaratmak istiyorum.
Sizce başarı nedir?
Eskiden başanyr, Bruce Springsteen'in rock müzikte olduğu gibi,

herkesin kendi alanında en iyi olması şeklinde görürdüm. Benim
işimde ise Dolar'la ölçülürsünüz. Bence bu daha çok yaşadığınız
hayatın kalitesiyle ilgili birşey. Birçok insan benim başarılı oldu-
ğumu düşünüyor, ancak ben kendimi öyle hissetmiyorum. Ger-
çekten böyle görmüyonrm. Büyük para|ar kazandığımı ve haya-
trn bu alanrnda başanlı olduğunu düşünüyorum. Muhtaç olan in-
sanlara yardım ederim, ama bir ailem yok. Siz başanyı nasıl de-
ğerlendirirsiniz? Bilmiyorum. Bildiğim tek şey, dünyadaki her-
şeyin para olmadığı.
Fakat bir zamanlar parantn herşy olduğunu düşünüyordu_

nuz.
Evet. Dürüst olmak gerekirse para önemli, çünkü belli bir gücü
var. Şurada duran kişiyi görüyor musunuz? Onu tanrmryorum.
Diyelim ki buraya geldi ve bizimle konuştu. Bende bıraktığı ilk
izlenim gerçekten çok kötü ve ben onafaz|a saygı duymuyorum.
Fakat sonra bana bu kişinin 50 milyon Doları olduğunu ve bunu
kendisinin kazandığını söylerseniz, o zaman onun hakkında fi-
kirlerim değişir. Bu çok adil birşey olmayabilir, fakat işin aslı bu.
Trading özel hayatınızı nasıl etkiliyor?
İş açısından üstesinden geliyorum, ama sosyal hayatıma sekte

vuruyor. Kız arkadaşrma ve dostlanma gerekli zamanı ayfamı-
yorum. İnsanlar bazen oturup öylesine konuşurlar. Eğer bu ko-
nuşmalar işle ilgili değilse, uzak dururum.
478 Borsa Sihirbcızları
Hep zaman konusunda bu kadar bilinçli misinizdir?
Evet. Çoğu öyle değil. "Hiç evde oturup televizyon izlediğiniz

olmuyor mu?" diyorlar.
Oluyor mu?
Evet, televizyon açık olabilir, ama kafam her zaman trading ile
meşguldür. Dün geceyarısı bir yemekten döndüm. Yorgundum
ve uyumak istedim, ama saat sabahın ikisi olmasına rağmen
ayaktaydım ve yapacağım trading'i düşünüyordum. Bu bir ba-
ğımlılıktır. Daha önceki kız arkadaşlarımı düşününce çok üzülü-
yorum, çünkü onlarla çıktığım zaman işi de yanımda götürür-
düm. Artık bunu yapmaktan vazgeçtim, ama her zaman aklım
trading'de oluyor.
sizi farkh kılan nedir?
Sanırım, herşeyi yapabilirim ve sıkı çalışmak gözümü korkutmu-

yor. Örneğin şimdilerde, bir trading şirketi kurmak için bir Fran-
sız bankasıyla görüşmeler yapıyorum. Bu girişim hayata geçene
kadar bekleyemem. Çocuklarla çalışmaya başlayacağım ve onla-
rı trader olmalan için eğiteceğim. Bankanrn bana tam olarak ne
kadar vereceğini bilmiyorum, fakat yöneteceğim yüzlerce mil-
yon Dolar'ım olabilir. Bu tip mücadeleleri seviyorum.
Bu kitapta röportajı yer alan trader'ların çoğunun ilk etapta başa-

rılı olmadığına dikkat etmek gerekir. Saliba'nın başlangıçta yaşa-
dığı çok acı bir trading tecrübesi, neredeyse ıuhsal bir çöküntü
yaşamasına neden olmuş. Bununla birlikte, bu trader'lann ortak
yönü, keııdilerine güvenleri ve inatçı olmaları. Erken bir başarı-
sızlıkla karşılaştıklafl zaman, bu özellikleri kendilerini başarıya
götürecek kadar güçlü. Saliba'nın inatçılığı, yaptığı kötü başlan-
Toııı, Saliba 479
gıcı yenmesini sağlamanın yanlsıra. trading kariyerinde farklı

noktalarda da işe yaramış. Örneğiıı, birçok trader, Saliba'nın Te-
ledyne salonunda yaşadığı sürekli tacizle karşılaşsaydı, bütün
stratej ilerden vazgeçerdi.
İ
Teledyne örneği aynı zamandtı üstün bir trader'ın en önemli
l
özelliklerinden birini gösterir: Çok zor şartlar altında bile katı
risk kontrolünün elden bırakılmaması. Saliba'nın adı Teledyne
salonunda "bir lota" çıktığı zarnan, herhalde daha büyük bir po-
zisyonda işlem yapmak fikri oldukça cezbedici olmalıdır. Ancak
o bunun yerine disiplinini korumayı ve serrrrayesi gerçekten daha
büyük bir pozisyonda işlem yapmasına izin verene kadar küçük
işlemler yapmayı sürdürmüştür.
Saliba sıkı çalışması ve farklı birçok senaryoyu incelemesi sa-
yesinde, bütün olası risklere karşı hazırlıklı olmuştur, bu da başa-
rısının en önemli unsurlarından biridir. Öngörüsü sayesinde bü-
tiin olasılıkları göz önüne alarak, l9 Ekim'de hisse senetlerinin
düşmesi olayında olduğu gibi, hiç birşey yapmadan kalmak yeri-
ne, bu tip durumlarda kendine avantaj sağlamayı bilmiştir. Bir-
a,.
çok insan için, başarılı trader anlayışı büyük bir çeviklikle, bir pi-
yasadan diğerine giren ve altrncı hissini başarıyla kullanan kişi
şeklindedir. Ancak işin gerçeği bu kadar ya|dızlı değildir. Birçok
durumda, istisnai başarılar gösteren trader'lar bunu sıkı çalışma-
larına ve hazırlıklı olmalanna borçludurlar. Esasen Tony Saliba
gibi birçok başarılı trader, ternbelliğin ya da başka işlerin günlük
piyasa analizlerini yapmalarına engel olmasına izin vermeden,
her gece kendi "ev ödevlerini" yapmışlardır. Bu disiplin anlayı-
şından uzaklaştıklafl zaman genelde bedelini parayla ödemişler-
dir. Saliba bir iş gezisindeyken emirleri vermekte geciktiği için
kaçırdığı bir işlemi kastederek şu sözleri sarfetmiştir: "Bu bana
onbin Dolar'a mal oldu ve bütün bu onbin Dolar'lar üst üste gel-
diği zaman önemli bir miktar oluşturabilir."
BölümV
Trading Psikolojisi
Dr. Varı K. Tharp
TradingPsikolojisi
Dr. Van K. Tharp, doktorasını l975 yılında Oklahoma Üniversi-

tesi Sağlık Bilimleri Merkezi'nde yapmlş, araştırmacı bir psiko-
logdur. kariyerini, stresin insan performansınr nasıl etkilediği
konusunda araştırmalar yapmaya adamıştır. İlgisi, en fazla kİ-
zanrnapsikolojisi -özellikle piyasalarda- üzerinde odaklanmıştır.
1982'de, Dr. Tharp kazanmarıın ve kaybetmenin özelliklerini test
ettiği yatınm psikolojisi Envanteri'ni geliştirmiştir, Binlerce ya-
trnmcr ve spekülatör -ben de dahil- yazılı bir test ve telefonda on
dakikalık bir görüşmeyi içeren bu testi almış bulunuyor. Dr.
Tharp, yatlnm kurslarının özünü oluşturan başarılı yatrrım konu-
sunda beş tane kitap yazmıştır. Technical Analysis of stocks and
Commodities dergisinde editördür ve ilgili diğer finans yayınla-
rında da birçok makalesi yayınlanmıştıf. Dr. Tharp, finans ağır-
lıklı programlar yapan televizyon ve radyolara sık sık konuk ol-
muş, yatlrım konulu birçok konferansa konuşmacı olarak katıl-
mlşır.
Dr. Tharp şu aralar kendini tamamıyla Glendale, Califor-
nia'da bulunan ofisinde, trader'lara danışmanlık yapmaya ada-
mıştır ve trading başarısı üzerine yaptığı araştırmalarını sürdür-
mektedir. Bu araştırmanln son zamanlardaki odak noktası, bir
başarı modeli oluşturmak için, başarılı trader'larla yapılan röpor-
taj ve incelemelerdir. Temelde savunduğu teoriye göre,
çok başa-
rılı olmuş trader'ların kendine has özelliklerinin (spesifik tradiııg
yöntemleri) irdelenmesiyle, daha az başarılı olaır trader'liınn per-
4l]4 Bı,rscı Silıirhu:lurı
formansı geliştirilebilir. En son projesinde, iki günlük seanslar
eden bir ça-
şeklindeki normal programını altı ay boyunca devam
irş,.,,oyu dönüştürerek, en başarılı müşterilerini "süper trader"lar
nİline getirmek için girişimde bulunmuştur.
Dr. Tharp ile röportaj yaptıktan sonra, h6l6 devam eden araş-
tlrması için benimle video kasede kaydedebileceği bir röportaj
yaplp yapamayacağını sordu. Böyle bir şeyin kendi trading per-
fbrmansımı da arttıracağını düşünerek hemen kabul ettim, Gö-
rüşıne dört saat sürdü. Dr. Tharp'ın kendine özgü bir soru sorma
tarzı vardr. Bir soruya verilen cevaptan sonra, "Başka?" diye so-
ı arclı ve bu birkaç kez tekrarlanırdı. verecek başka bir
cevap bu_
lamadığım zamanbakışlarımı başka bir yöne çevirmemi sağlardı
ki (ciaha sonra bu şekilde beynimin farklı yönlerinin çalışmasını
sağladığını beliıtti), bir şekilde, gözden kaçırdığım birşeyi düşü-
,"biıi.di*. Sanırım bu röportaj, bazı önemli kişisel keşiflerde
bulunmamı sağladı. (kişinin kendi kendini fark etmesi konusuna
daha sonraki bölümde yer verilmiştir.)
Dr. Tharp'ın beş kitap ve dört kasetten oluşaır temel kursuyla
ilgili edindiğim izlenimleri aktarmak isterdim. Ancak, bu bölü-
me bazoluşturacak malzemeyi incelemiş olmama rağmen, bütiin
gün çalışmanın yorgunluğu bu kitabı yazma çabasıyla birleşince
b, progru*a gerekli ciddi ilgiyi - daha sonra bunun için şahsi
planlarım var - göstermek için zaman kalmadı. Bu kitapta röpor-
İajı yer alan trader'lardah birinin, Dr. Tharp'ın projesi için başan
modeli oluşturduğunu ve doktorun trader'ın zekasrndan ve başa-
rılı trading anlayışından etkilendiğini söyleyebilirim.
Psikoloji ve trading arasrndaki bağlantıyla ilk olarak ne za-

man ilgilenmeye başladrnrz?
Okuldan mezun olduktan sonra yaptığım ilk araştırma, uyuşturu-

psikoloji
cularrn insah performansl üzerindeki etkisiyle ilgiliydi.
doktoramı yaptıktan sonra, yaklaşık sekiz yılımı standart psiko-
Dr. Van K, Thcırp 4B5
lojik araştırmalara ayırdım. Örneğin, polisin h6lA trim yurt çapın-

da kullandığı Field Sobriety Test'inin standart hale getirilmesi
konusunda katkılanm olmuştur. Bunu yaparken aynı zamanda
opsiyon trading'i yapılırken nasıl para kaybedildiğini öğrendinı.
Aslında öylesine hızlı ve sürekli bir biçimde para kaybettim ki,
borsadan ayrıldığım zaman uğradığım kayıpların nedenini ken-
dimde arama ihtiyacı hissettim.
Bu süre içinde, o yörede bulunan Church of Religious Scien-
ce' deki (Dini Bilimler Kilisesi) sınıflardan birine katıldım. Bu
sınıfta öğretilen şeylerden biri, başınıza her ne gelirse, bunun ka-
f anıza koyduğunuz şeyin yansıması olduğudur. Tradin g psikolo-
jisi hakkında birçok şey okudum ve bunları test etmek istedim.
Bunun için, sınıf adına yaratıcı bir proje olacak, yatırım gücünü
ve zayıflıklarını ölçen Yatınm Psikolojisi Envanteri testini geliş-
tirdim. Sınıfta hiçkimse bu testi almak istemedi ve bu yüzden tes-
ti abonesi olduğum bir bültenin editörü olan R.E.McMaster'a
gönderdim. McMaster testi aldı ve okuyuculanna önerdi. Ardın-
dan binlerce ilgiliden yanıt aldım ve bu gelişme gerçekten bu
alanda kariyerime olan ilgimi arttırdı.
Bu teste verilen cevapları analiz ederken ne öğrendiniz? Bü,

yük bir sürprizle karşılaştığınz oldu mu?
Bu testte çeşitli başan ölçüleri geliştirmiştim. Böylece, "başarı

seviyesine" göre bir sıralama yapabiliyordum. Yatırım literatiirü,
önemli olabilecek on farklı alandan bahsetmektedir. Sonuç ola-
rak, o alanlarda ölçüm yapacak şekilde sorular hazırladım. Veri-
ler üzerinde bir takım istatistiki analizler yaparak, her bir alan ve
yatırım başarısı arasında önemli korelasyonlar buldum. Ayrıca
bu on alanı, psikolojik unsur, yönetim ve disiplin faktöru_yq ka:
rar alma fakt lnde sınıflandırdım. o za-
E-mana testi revize etmiş olmama rağmen, hAlA bu üç
ana grubu kullanmaktayım. Buna ilaveten, o ilk on alanı da mu-
hafazaederken, onlara bir alan daha ekledim: Sezgi.
Ölçtlm yaptığınız onbir alan nelerdir?
Psikolojik faktörlin beş tane alanı vardır.

tutum. Paz4nma motivasyonu,
lişki yokluğu ve sonuçlara karşı uluğu kapsar. ParaTa--
zanma motivasyonütelirg|n bir şek ilde başarıyla ilintili değildir.
Ancak bunu yine de teste koyuyorum, çünkü bu tip bir motivas-
yonun eksikliği artı yüksek çelişki çok büyük önem taşır.
Karar alma alanında üç unsur söz konusudur. Bunlar piyasa-
daki teknik unsurlar üzerinde somut bilgiyi, yaygın kanılara aldı-
rIş etmeksizin sağlam kararlar alma eğilimini ve bağımsız düşün-
me becerisini kapsar. Bu arada, teknik unsur bilgisinin, test puan-
lanna dayalı başarıyla çok küçük bir ilgisi vardır.
Aylca, üç 3det vönetim - disiplin unsuru vardır. Kişjnin risk
.kontrolü ve sabır gösterme yetisi olmalıdır. Bunun yrnr*rru sJr-
1yorum. i ve trading başarısı
arasında bir bağlantı kurmamış olmama rağmen, ilginç buldu-
ğum için bu unsura testte yer verdim.
Bu alanlardan bahsetmişken, zarara uğrayan bir trader'ın

özellikleri nelerdir?
Zarara uğrayan trader profilinde yer alan kişi, çok fazla stres al-
tında bulunan ve bundan çok az korunan ve hayata karşı olumsuz
bir bakış açısına sahip olan, daima en kötüsünü bekleyen, kişili-
ğinde çok fazla çelişkiler taşıyan ve işler yolunda gitmediği za-
man diğerlerini suçlayan biridir. Böyle kişilerin, davranışlarını
yönlendirecek bir dizi kural yoktur ve çoğunluğa uyma eğilimi
içerisindedirler. Bu tip_insanlar genelde, organize olmayan. sa-
bırsız kişilerdi[. Ancak zarara uğrayan trader'ların çoğu, çizilen
profildeki kadar kötü durumda değildirler. Bunların özellikleri
bu profile kısmen uymaktadır.
Şu anda birçok trader'a danışmanlık yapıyorsunuz. Buna

nasıl başladınız?
Dr. Van K. Tharp 487
Testi düzenli bir şekilde kullanmaya başladıktan sonra, insanlar

bana özel §orunlanyla ilgili olarak ne yapmaları gerektiğini sor-
maya başladılar. Yatırım psikolojisi oldukça kendine özgü bir
alan olduğu için, bu soruların çoğuna nasıl cevap verTnem gerek-
tiğini bilmediğimi farkettim. Sonuç itibanyla, bu on alanın her
biri için küçük birer kitapçıkyazmaya karar verdim - hem ken-
dim bu alanları öğrenmek hem de yatınmcılara yardımcı olmak
istedim. İlk kitapçık normal bir kitap haline geldi, Bu aşamada,
yatırrm / trading psikolojisi için bir temel oluşturacağını düşün-
düğüm söz konusu konuya beş kitapta yer vermeye karar verdim
. lkinci kitabl bitirdikten sonra, Nöro - Dilbilimi Programlama
(NLP) üzerine eğitime başladım. NLP, gerçekten başarıyı ikiye
katlamanın bilimiydi ve bununla ilgili birkaç tekniği kendi prog-
famlma koyabildim. Bu program geliştikçe özel danışma hizmeti
halini aldı.
Araştrrmanın başında sahip olduğünuz fikirler ve kafanrzda,

ki kavramlar daha sonra değişti mi?
Testi, kimin kazanıp kimin kazanamayacağını tümin edecek şe-

kilde tasarladım. Şu anda ise kazanmayı kafayı koyan herkesin
kazanabileceğine inanıyorum. Önemli olan bunun nasıl yapılaca-
- öğrenmektir.eskimiş de olsa sahip otduğu inançlara dört elle
ğını
Çoğu insan
sanlır. Benim inançlarım ise aksine sürekli olarak değişir, çünkü
inançlanmın değerini yararı belirler. Bundan dolayı birçok inan-
cımın yanlış olabileceğini kabul etmeye hazırrmdır. Örneğin, ka-
rarlı olmalarına rağmen, trading konusunda başarılı olamayanlar
vardır. Fakat şu sıralar herhangi bir kimsenin borsada kazanabi-
leceğine inanmak, benim için daha faydalı. Bu inanca sahip oldu-
ğrım zaman, insanlara kazanmaları için yardım etme
konusrında
daha verimli oluyorum.
Danışmanlık hizmeti verdiğiniz kişilerin kazandığı veya kay,

bettiği belli örnekler var mr?
188 lJcırı,rı Silıi rbcı<ları
Baııa gelen trader'la,rdaıı biri bir yıldan fazla işlem yirpınayt başa-
ramaintştı. Tam bir daırışmanlık hizmeti aiınadan. işlein yapına-
sını sağiamamı istiyordu. Bir sabah kendisiyle kırkbeş dakikalık
bir göriişme yaptım. Birtakıın bilgiler topJadım ve çelişki sol].]nu
oidrığrınır dair profesyonelce bir tahmiııde brılunduın. L)a.ha son-
ra. oıı dakika süren bir egzersiz yaptı. Bu egzersizin soırrıçlarının
zihninde şekillenııresi iki hafta sürdü ve bu olaydan sonra tekrar
işiı:ııı yapmaya başladı. Çok para harcaıııştı ve bu scırundan kur-
tirliıak icin herşeyi yapm|ştı, ancak buııların lıiçbirisi işc yara-
rüailılştı. İlgiııçtir ki, bu egzersizi yapması sadece üç dakikasını
almı"st1 ve iki hafta sonra bu sonınu çözmüştü.
[)aııısmırıılık ücretim fazla geldiği bir başka kişi üzerinde de
aynı şevi denemeye çalıştım, ancak bu tip için basit bir egzersiz
uygun değildi. Soruııtııırıı yaptığı yatırımlarla hiçbir ilgisi yoktu.
Kırklı vaşlar]n soııtııı;ı gelmiş birisi olmasına rağnreıı, sorumlu-
luk alırıayı beceremeyen küçük çocuklara benziyordu. H6li an-
nesiyle yaşıyordu ve yaşanTnl aynen bir çocuk gibi sürdürüyor-
du. iş!em yapnıak istemesinin tek nedeni bu hayat tarzrnr devam
cttirilelrilrıickti. Ona kendi içinde yaşam tıırzıııı değiştirmek için
biiyük bir istek dıi5,madan, yardım edebileceğim konusunda en-
dişeliydim.
Başka bir müşteri ise, iki giinlük bir danışmanlık hizmeti al-
dik*iıı sonra küçük değişiklikler yaptı. Bunun devamını getirme
koıırısunda isteksizdi, çiinkü gereksiz olabileceğini düşünüyor-
du. Ferkat sonuııda, bunu yapmaya karar verdi. Kendisini dinle-
yerek iki giin geçirdim ve sonra beraberce basit bir egzersizyap-
tık. Bu egzersizin sonunda tamamıyla değişmiş bir insandı (bu
e_qzersiziır etkilerine ahşması bir haftasını almasına rağmen). Be-
ni iki ay soırra aradı ve piyasalarda 650,000$'dan fazla para ka-
zandığını söyledi.
Nicel bir yaklaşınra sıhip olmayan bir trader ile karşılaştığı-

ntz zaman (örneğin, "Ne zanıan grafik formasyonlarında pi-
yasanın yakında bir yerlere gideceğini hissetsem; alım veya
sııtınr yaparım."), trading ilc itgili sorunların yeteneksizliğe
Dr. Vrııı K. Tlıarp 489
mi yoksa psikolojik eııgellere mi bağlı olduğunu nasıl ayırt
edersiniz?
Bir kişi müşterim olmadan önce, işe yaradığını düşündüğü bir

yöntemi varsa, bunun ne olduğunu bilmem gerekir. Bununla ilgi-
li bulguları belirlerim. Örneğiıı, beni ikna edebiliyorlar mı? Bu
yöntemlerini denemişler midir? Bu denemeleri, sonradan vardık-
ları bir noktadaki değerlendirme midir yoksa herkesin uyabilece-
ği, gerçek trading sinyallerine mi dayanmaktadır? Şahsen günlük
bazda veya kısa bir zaman çerçevesinde yapılan trading ile para
kazanılmasının çok zor olduğunu düşündüğüm için günlük işlem
yaparak başarılı olmak konusunda benden yardım isteyenlere
şüphe ile bakıyorum.
Aynı zamanda, yeteneksizliğin kendisinin de başanlı bir tra-
ding yapma konusunda psikolojik engel teşkil ettiğini düşünüyo-
rum. İnsanlar, yetersiz değerlendirme, hedefsizlik, iç çatışmalar
gibi nedenlerden dolayı sistematik bir yaklaşım geliştirmiyorlar
ya da kendi yaklaşımlannı test etmiyorlar. Böylece, belki de yar-
dıma ihtiyaç duydukları alan, piyasalara karşı sistematik bir yak-
laşım geliştirme dirençlerini alt etmektedir. Birisi çıkıp bana gel-
se ve sorununun bu olduğunu söylese, kendisini müşterim olarak
hemen kabul ederim.
Çoğu kişinin kazanan bir trader olmasına en çok engel olan

psikolojik engeller nelerdir? Bu sorunlarla nasıl baş etmek
gerekir?
Genelde, insanlar borsalara girdikleri zaman, şahsi sorunlarını da

beraberlerinde getirirler. Borsa, bu tip sorunların çözülmesi yeri-
ne, saf dışı bırakılması gereken doğal bir ortamdır. Çoğu kişi yç-
nilsi alarak borsaları terkeder, ancak bunlardan birkaçı, daha et-
ihtivac duvdukla-
rını kabul ederler. Sistemli bir yaklaşımı benimseyen bu kişiler,
genelde piyasalarla ilgilenme üzerine olan sorunlarını, trading
sistemi sorunlarrna dönüştürürler.
k trader'ın karşılaştığı temel sorunlardan brıru§klu. Or-

,
dulKayıbınızı kısa kesin ve k6rda oturun. Çoğu kişi bu iki kura-
lauyamaz. Orneğin. Parakazanmak sizin için önemliyse - yatt-
nm oyununu oynayan birçok kimse gibi - muhtemelen küçük ka-
yıplara uğramak size zor gelecektir. Sonuçta küçük kayıplar orta
büyüklükte kayıplara dönüşecektir ve bunu kaldırmak daha zor
gelecektir. Nihayetinde ise orta büyüklükte kayıplar, yüzleşmek
zorunda kaldığınız büyük kayıplara dönüşecektir. -Bunlannın
hepsinin de sebebi küçük kayıplara tahammül edemeyisi
Benzer sekilde. insanlar-kffi eiti
n hemen alsam ivi o "di
K6r ne kadar büyürse, onu bir an önce ın cazi-
besi de o artar. |-|asrt gerçe
Te gezeri<en risklgı koç@
il]ica bir oyun ovnamak yeri k bir
oylınu tercih ederler - zatar deminde dolaşırken Ae risk alolar -
ilde zarara uğ üzere aptalca bir o
l
tersi n i vaomaktadır. kArdan c abuk cıkıo zararda otu rmaktadı r.
- Trading'i bir oyun olarak ve yapılan bir hatayı da oyunun ku-
- uymamak olarak görüyorsanız, bu iki kurala uymak sizin
ralına
için çok daha kolay olacaktrr. Güne başlarken kurallarınlzı ve
gün bitiminde işlemi ısını.z §gIellan
üyduysanız, para ız bile
uralllara uymadıysanız, yaptığınız şeyleri
zihninizden geçirin ve gelecekte kendiniz için daha uygun seçe-
nekler belirleyin.
İkinci önemli sorun ise, insanların yaşadığı stresdir. Stres ger-
çekten iki şekilde oftaya çıkıyor: Üzüntü ve biyolojik kavga/uçuş
tepkisi, Bilgiyi işleyen beynimizin sınırlı bir kapasitesi vardrr.
tü zihninizi ediyorsa, karar boşluğunun çoğunu
kaolıvor demektir ki, böylece verimli bir goS-
terecek kapa§iienEkalmaz.
Kavga / uçuş tepkisi diğer yönden de kişilerin birşeye verdik-
Dr. Van K. Tharp 49l
leri dikkati azaltır. Daha önce provasını bolca yaptıklan tepki ka-
hplarına geri dönerler. Örneğin, stres altında olan insan
ğı ortak karar, karar vermemektir. işe ba§Iaciiklan zaman 11ç
onu yapma lan neyi önerirse
. Kısaca, basit olan herşeyi yaparlar. Oysa basit çözümler
hadiren doğrudur. İnsanlar strese girdikleri zaman, çoğunluğa
uyma eğilimi de gdffiffimlerinin hareketleri taklit edile-
cek en ba§iT-ö'ffi6RTTT. ÇdEünluğa uyan kişilerin kararlar alması
gerekmez, ancak bu yöntem para kaybetmenin garantili yollann-
dan biridir.
Kavga / uçuş tepkisinin ikinci önemli etkisi de insanların da-
hafazIa enerji harcamasına neden olmasıdır. Stres yaratan olay-
larla karşılaşıldığında, kişiler göz önünde bulundurduklan birkaç
alternatifin üzerinde daha çok dururlar. Daha önce yaphklan şe-
yin aynısını yapmaya devam ederler, sadece bunu yapmalan da-
güçleşir. Trading'le
ha guçleşrr. ilgili kararlar alırken
l radlng le 1lgrlr allrken daha fazla enerJı
danaIazla enerji har-
-aman
na
c ı z, dah-!-k- pffik azan ac ağ ı n ı z@
yenne, e tercihler yap-
ma eğilimine girersiniz. Muhtemelen, kaybettiğiniz bir pozisyo-
nu kapatma konusunda direnirken dahafaz|a enerji harcarsınız.
Sonuç ise, daha büyük bir zarardır. Özetle, kavga/uçuş tepkisi,
tercihlerinizi azaltarak ve geride kalan alternatifler için daha faz-
la enerji harcamanrza neden olarak, perfbrmansrnızı düşürür.
stres ile mücadele uZen
strös koruyuculan geliştirmekten geçer. Bu soruna süip olan ki-
şı ğramına katılmalannı öneririm. Ayrıca,
birçok olayın siz öyle algıladığınız için stresli olduğunu unutma-
yın. Bu tip algılamaları değiştirdlğ\niz zaman, olayrn kendisi de
değişecek[ii göre, kaa1
uğradıkları zamanki tutumlan-Iifi
i kaybettiği zaman sinirlenii-Ta[ı
zanmanın en önemli kisımlarından birini kaybetmeyi kabullen-
meırin oluşturduğunu bi]_irleı Kültiirümüzde birçok kişiye kazan-
manın kabul gördüğü öğretilmiş olduğundan birçok yatırımcı ba-
şarılı olmak için kaybetıneyeyönelik inançlarını değiştirmelidir.
492 Borsa Sihirbtız.ları
Üçüncü büyük sorun ise, yaşanan çelişkilerdir. İnsanın, her

biri pozitif eğilimler taşıyan farklı parçalan vardır. Örneğin, in-
s_anın bir parçası para kazanmak isterken, bir başka parçası ken-
dini başarısızlıktan koıırr, diğer bir parça kendini iyi hissetmesini
sağlar ya da ailenin refah durumuyla ilgilenir. Bu parçalarımız
bir kez ortaya çıkn mr, bunlar kendi kendine bilinçaltında hare-
kete geçer. Amaçların gerçekleşmesi İçin bu parçalar sürekli ola-
rak yeni hareketler geliştirir. Bazen, bu yeni hareketler büyük çe-
lişkiler doğurabilir. Bu çelişki modeli benim en çok işime yara-
yan inançlarımdan biridir. Ben insanın gerçek anlamda, parçalan
olduğundan bahsetmiyorum, fakat insanların trading'le ilgili so-
runlannı çözmelerine yardım ederken, olayı böyle görmek be-
nim için çok yararlı oluyor. Yapmanız gereken tek şey, insanla-
rın bunları farketmesini sağlamak ve sonra parçalar arasrnda cid-
di bağlantılar kurmaktır ki, böylece her bir parçanın tatmin edil-
mesi sağlanabilir. Mümkünse, parçaları birleştirmek gerekir ki,
bu şekilde hepsi bir araya gelsin.
İnsanlarrn birbiriyte çelişki içinde olan farklr parçalarırun

olmasr kavramrnr pek anlayamadrm. Bununla ilgili bir örnek
verebilir misiniz?
Babası oldukça başanlı olan bir borsa üyesiyle çalışmıştım. Ba-

bası kendisi için iyi bir model değildi, o bir alkolikti. Sonuç itiba-
rıyla, kendisini babası gibi olmaktan koruyacak bir parça geliştir-
di. Trading yaparak yılda 75,000$ kazanıyordu, fakat bundan
fazlasını kazandığı zarnan bu parçası etkili oluyor ve daha fazla
başarılı olmamasına neden oluyordu. Bu parçalarla ilgili görüş-
melerimizi tamamladıktan sonra, iki ayda 650,000$ kazandı.
Bazı insanlarrn, diğer bir takım pozitif eğilimleri tatmin et-

mek için bilinçaltında kaybetmek istediklerini mi ima edi,
yorsunuz? Bu sık rastlanan birşey midir?
Çalıştığım trader'lann yarlsının bu tip sorunlan var. Bence bu

Dr. Van K, Tharp 493
çok yaygın.
yaşanan
Şimdiye kadar riske karşı takınılan yanlrş tutumlar,
stres ve çelişkiterin trading başarısını engellediğinden bah-
settiniz. İnsanların piyasalarda yaşadığı başka tıüyük sorun-
lar var mı?
Dördüncü büyük sorun kişilerin duygulannın yaptıklan trading'i

etkilemesine izin vermeleridir. Aslında birçok trading sorununda
duyguların etkisi vardır. İnsanların zihinsel durumlannı kontrol
etmelerine yarayan en az on tane yöntem biliyorum. İnsanlann
kolayca uygulayabileceği bir yöntem var, o da duruşlarını, nefes
almalarını ve kas gerginliğini kontrol etmeleridir. Bu etkenleri
değiştirirseniz, içinde bulunduğunuz duygusal durumun da de-
ğiştiğini farkedersiniz.
Büyük sorunlardan sonuncusu ise karar almaktır. Çoğu kişi,
genelde normal karar alma yöntemini piyasalarda trading yapar-
ken de kullanmaktadır. Ömeğin yeni bir araba almak için hangi
aşamalardan geçtiğinizi düşünün. Model, marka, servis, fiyat,
aksesuaılar vb.'yi düşünmek zorunda kalırsınız ve bunlan değer-
lendirip, karar vermeniz tahminen bir haftanızı alır. Birçok kişi
aynı karar verme yöntemini trading için uygular, fakat bu işe ya-
ramaz, Bu çok zaman alır. Çözüm size sinyaller verecek bir tra-
ding sistemikullanmaktır. -
ço[[§ı,Tiliru ffiC i n ke nd i l e rine ve rd i ğ i s i n y a l lere k ar-
m l ğ,i n
şılık olarak, normal karar alma yöntemlerini kullanmaktadır. Do-

ğal olarak, bunlar bir sonuç vermiyor. Uzun ve etkili
olmayan ka-
rar alma sorunları için bulduğum en iyi yöntem, demirleme adını
verdiğim bir işlemle, kısa devre yapmaktır. Bu yöntem burada
anlatılmayacak kadar çapraşıktır.
Negatif duygulardan arınıldrğı zaman birçok kişinin başarılı

-trader olabileceğine inanryor musunuz?
Bu, trading sorunlarının nedeninin negatif duygular olduğunu

Varsaytyor. Onlar sadece temel sorunun birer belirtisi. Hatta ba-
şarı elde etrnek için belli sorunları çözmenin çok gerekli olmadı-
ğını düşünüyorum: İnsanlara öğretmeniz gereken şey, sadece
yaptıklan şeyleri etkili bir şekilde yapmalarıdır. Öğ.retme yönte-
mi, insanların nas-,ıl düşündüğü üzerinde durrnalıdır, fakat birçok
eğitimci buna önem vermemektedir.
Şimdilerde kendimi uzman bir modelci olarak görüyorum.
Demek istediğim şu; eğer birisi birşeyi iyi yapabiliyorsa, bunu
nasıl yaptığına dikkat ediyorum ve sonra bu becerileri başka in-
sanlara öğretiyorum. Trading ve yatırım mükemmelliğini mode-
le yini örnek almak üzerinde yoğunlaşıyorum. Kendini başarılı
bir trader olmaya adamış birini, en iyilerden biri olması için eği-
tebileceğime inanıyorum.
Ustün başarılı trader'lar daha iyi analitik tıecerilere sahip ol-

duklarrndan mr yoksa duygularınr daha iyi mi kontrol ettik-
lerinden mi daha başarılr olmaktadrrlar?
Duygularını daha iyi kontrol ederler, fakat bence her iki unsurun
önemi gereğinden fazla belirtilmiştir.
Öyleyse başarılı bir trading taktit edilir mi?
Başarıyı taklit etmeyi sağlayan üç önemli unsur vardrr: İnançlar,

zihinsel durum ve zihinsel stratejiler. Her açıdan trıiding için bu
üç unsuru kullanan en iyi trader'ların izlediği yolu izlerseniz, on-
ların elde ettiği sonuçlara ulaşabilirsiniz. Trading'le ilgili olma-
yan bir örnek vermek istiyorum. Birçok askeri uzman, çıplak elle
bir tahtayı kırmak için yıllarca uğraşmak gerektiğini söyler. Yak-
laşık onbeş dakika kadar bu işi yapan birini gözlemledim ve son-
ra |/2 inçlik çam ağacından yapılmış bir tahtayı elimle kırdım.
Hatta oğluma (o zaman on yaşındaydı) bunu nasıl yapması ge-
rektiğini gösterdim, Bu model oluşturmanın arkasındaki güçnir.
Aslında lıirçok uzman farkında olmadığı becerilere sahiptir.
Yaptıklıı,i işlcri i1,,i y,,aparlaı,. bu da buııları ot<ınraiik olaı.ak vap-
tıklan anlamına gelir. Örneğin birçok kişi farkında olmadan çok
iyi arabakullanır. Yaparken farkına bile varmazsınız. Bir konuda
farkında olmadan belli bir yetiye sahip olan bir kişi nasıl yaptığı-
nı başka birine anlatırken en önemli şeylerden bahsetmez. Benim
yapmaya çalıştığım şey gözden kaçanlan biraraya getirmek ve
parçaları biraray agetirmelerinde insanlara yardım etmektir.
Birinci unsurdan bahsedelim: İnançlar. Trading başarısı açı-

srndan inançlar nasıl önemli olabiliyor?
Size başka bir model projesinden örnek vereyim. Ordu,

A.B.D.'ki en iyi iki keskin nişancının tüfek becerilerini model
olarak almış. Daha sonra da yeni askerler için, eğitim süresini
dört günden iki güne düşürürken, seçilme barajını da Vo8}'den
7ol50'e çıkardıkları bir eğitim kursu geliştirmiş. Ayrıca, aynı bil-
gileri en başarılı nişancılarrn yeteneklerini geliştirmelerine yar-
dım etmek için de kullanmışlar. Nişancılık hakkında biraraya ge-
tirdikleri inançlar özellikle ilginçtir.
Örneğin, en başarılı iki nişancı şunlara inanır:
. İyi ateş etmek benim hayatta kalmam için önemlidir.
, Ava çıkr.nak eğlencelidir.
. Başarılr bir performans için zihinsel prova önemlidir.
. Eğer bir atrşı kaçrrrrsam, bu benim performansrmla ilgilidir.
Beraber bir yarışrnaya katrldıkları zaman, nişancılardan biri

hep kazanan kişi olmuştur. İnançlanna bakarak ikisi arasındaki
farkı bana söyleyebilirsiniz, Orneğin, en iyi nişancıya göre, ya-
nşmadan bir gün önce 1,000 atışJık bir maç provasl yapmak
önemlidir. Ancak ikinci nişancıya gö,re şadece zihinsel bir hazır-
lık önemlidir. Bunun dışında en iyi n,işancıya göre, tam onikiden
vurrnak önemlidir (bunun için ek pııaır alrnamanıza rağmen),
ikinci iyi nişancıya göre ise, hedefe isabet e,ttirmek önemlidir.
Sadece inançlar baz alındığuıda, birinin öiekine göre daha başa-
rılı olduğu anlaşılır dcğil ııi :
Eır başaıilı nişaııc.ılırııı alısinc. yerii askerleriıı inançliıt,: {iırJilı
olabilir:
. Silah kötülük getirir; insanları öldünir.
.
Çok ateş etmek sağır|ığa neden olabilir.
. Hedef vurulamazsa, bu silahın yanlış tutulduğuııu gösterir.
Sanırım, sadece inançlara bakarak en başanlı olmuş nişancı-

ların neden yenilere göre çok daha iyi olduğunu anlayabilirsiniz.
En başarıh trader'larla çalışarıık elde ettiğim bazı bulgulardan
bahsedeceğim. Bu inançların bazılarıırın kitabınızdaki diğer rö-
portajlarda onaylandığını görebilirsiniz. Genelde en başarılı tra-
der'ların şu inançları taşrdığını düşünüyorum:
. Para önemli DEGILDIR.
. Borsada kaybetmek doğal birşeydir.
. l'ra(lıng bır oyundur.
.ZTl@rıva) başarı içiıı önemlidir.
._Ba
Bu beş inançtan çok dalıa fazla inanca sahip olunduğunu dü-

şünüyorum, ancak en önemlileri bunlardır. Birçok insan çok faz-
la para kazanmak için trading yapar. kaybetmelerinin en önemli
nedenlerinden biri budur. Para çok önemli olduğu için zararı kşa
_kesip, karcia oturamazlalr. A ,
kuralıyla oynasanız bu iki altın kurala rıymak çok daha kolay
olur.
Zihinsel prova ve geniş çapta planlama sayesinde, en başarılı
trader'lar işe başlamadan kafalarında bütün girişimleri ve bunla-
rın olumlu olumsuz sonuçlarını yaşamışlardır bile. Sonuç olarak,
uzun vadede kazanacaklarını bilirler ve bu aksiliklerin üstesin-
den gelmeleriıri biraz daha kolaylaştırır.
Kazananlarln oyuna başlamadan önce kazandıklarını bildik-

lerini söylediniz. Kendini kanıtlamış bir trader için böyle bir
güvenin ne kadar yararlı lıirşey olduğunu görebiliyorum, fa-
kat bu tecrübesiz bir trader için geçerli otabitir mi? Örneğin,
skiler üzerinde, ilk lraftanızda uzman pistinde kayabileceği-
Dr. Van K, Tharp 497
niz hakkında, kendinize güvenmeniz, çok da iyi bir özellik ol-
masa gerek. Çok uzmanlaşmamış bir trader haklı ve yersiz
bir güven arasındaki farkı nasıl ayırt eder?
Beninı çalıştığım en başarılı trader'lar, kariyerlerine piyasalarla

ilgili muazzam çalışmalar yaparak başlamışlardır. Nasıl işlem
yapılacağına dair modeller geliştirmişlerdir. kazanacaklarına
inanana kadar yapmak istedikleri şeyler hakkında zihinsel bir
prova yapmışlardır. Bu noktada başarılı olmak için hem kendile-
rine güvenmişlerdir hem de kendilerini bu işe vermişlerdir. So-
nuç olarak haklı ve yersiz güven arasında üç önemli fark olduğu-
nu düşünüyorum. Birincisi, haklı güvenin gerekçesi birtakım
inançlardır. Bir trader'ın kendine duyduğu güven dışında hiç bir-
şeyi yoksa başı büyük derttedir. İkincisi, haklı güven birçok tra-
ding modelinin test edilmesi sonucunda ortaya
çıkar. Gerçek an-
lamda denediğiniz bir modeliniz yoksa, muhtemelen duyduğu-
nuz güven yersizdir. Üçüncüsü, haklı güven kişinin kendini başa-
rılı bir trader olmaya adamasından kaynaklanır. kendilerini ba-
şarılı bir trader olmaya adadığını düşünen ama öyle olmayan bir-
çok kişi vardır. W. N. Murray İskoç Himalaya seferiyle ilgili bir
şiirinde şöyle der: "Birinin kendini tamamıyla adadığı an, ilahi
takdir de harekete geçer."
Gerçekten kendinlzi adadığınız zaman, sadece siz yaptığınız
şeyin doğru olduğunu düşünmekle kalmıyorsunüz, aynı zamanda
olayların gelişimi de size destek veriyor. Gerçekten kendinizi ba-
şarıh bir trader olmaya adamışsanız, o zaman bir düzeyde ne cle-
diğimi anlamalısınız.Hatta size yardım eden olayların, uğradığı-
nız büyük kayıplar da olabileceğini anlarsınız. Şayet kendinizi
adamamışsanız, diğer taraftan büyük bir ihtimalle ''Tharp'ın ne-
den bahsettiğini anlamıyorum. Ben kendimi bu işe adadım ancak
gelişen olaylar kesinlikle bana yardım etmiyor.'' dersiniz.
Daha önce başarıyı model olarak almada ''zihinsel durumla-

rın" ikinci önemli unsur olduğunu söylerniştiniz. Bununla ne
demek istediğnizi anlatır mrsrnız?
49B Borscı Silıirbaz.lart
ınsanlardan trading veya yatırımla ilgili sorunlarrnrn bir listesini

vermelerini istediğiııiz zaman, iki tip sorunları olduğunu görür_
sünüz _ saliip olmadıkları sorunlar ve zihinsel durumla ilgili
kontrol ,o,rnlur,. kendilerine ait olmayan sorunlar arasında pi
yasaların suçlanması, borsa salonundaki trader'ların suçlanması,
İçerden yapılan trading'in suçlanması, brokerlarının suçlanması
u"yu yoİrnOa gitmeyen herşey için sistemin suçlanması vardır,
Her ne olursa olsun kendimizin dışındaki şeyleri suçlamak yö_-
m bunu desteklemekte-
jİffiği, program trading'le ilgili olarak medıada en son ya-
zı|aniıar, hirre ,"nedi piyasasında para kaybeden yatırımcılann
kendilerinden kaynaklanan herhangi bir hata yerine bu aktivite_
den dolayı para kaybettiklerini belirtmiştir. kendiniz dışında bir_
yapmaya devam ede-
şeyi suçİadİğınız zaınan, aynı hatayı tekrar
Uiİirsirİr, çünkü bu sizin kontrolünüz dışında birşeydir,
İşler yolunda gitmediği zaman_bir yatıTllllcı_nın y
en ivi sev bu Sonuclara nasll SeDeDıvet Veroıgınr ı.esprt çrırıçşru",
HaffiiTiJtendinizi suçlayın da demek istemiyorum, Za-
man içinde belli bir noktada yaptığınız bir seçimden dolayı böyle
bir sonuç elde ettiğinizi belirtmek istiyorum, Seçim yaptığınız bu
noktayı belirleyin ve gelecekte benzer bir seçimle karşılaştığınız
zaman diğer opsiyonları da göz önüne alrrsınrz. Gelecekte benzer
seçim yapılan noktalara geldiğiniz zamankarannrzı değiştirin ve
sonuçlar değişecektir. şimdiden bunu gözünüzde
"ıj" "itiğiniz
canlandırırsanız, gelecekte bu alternatifl eri seçmeniz kolaylaşır,
İnsanlar sorunlanna sahip çıktık|afl zaman, genelde bunun
sonuçlarının birtakım zihinsel durumlardan kaynaklandığını far_
kederler. Bunun srk rastlanan örnekleri şunlardır:
. pivasalar konusunda ç ok sabırsızııry.
. pivasafar beni sini
. yanlrs zaman
. Muhtemel konusunda
Bunlar zihinsel durumların sadece birkaç örneğidir. zihinsel

duııımla ilgili bir sonınu tanımladığın:rz zaman, bu konuyla ilgili
olarak ne yapmanız gerektiğini bilirsiniz,
çünkü <iurum kontrolü-
nüz altındadır. Ayrıca insanın zihinsel durumunu denetlemesi
için duruşunu, nefes almasını ve kas kontrolünü nasıl kullanabi-
leceğinden bahsetmiştim. Bunu kendiniz deneyin, bir alışveriş
merkezine gidin ve diğer insanların nasıl yürüdüğüne uatın. glı
düzine insanın yürüyüşünü taklit edin ve zihinsel durumunuzun
nasıl değiştiğine dikkat edin.
zihinsel durumunuzu kontrol etmenizin, trading başarısının
sihirli formülü olduğunu söylemiyorum. Bu sadece
çözümün bir
parçasıdır. Bu çözümün sizde olduğunu kabul ettiğiniz zaman
yol katetmiş olursunuz. vardığınız sonuçlardan sizin sorum]u ol-
duğunuzu farketmeniz, başarılı yatırımın anahtarıdır. kazanan
kişiler elde ettikleri sonuçlardan sorumlu olduklarını bilir; kay-
bedenler ise bilmez.
kişinin zihinsel durumunu nasıl kontrol ettiğine dair bir ör-

nek verebilir misiniz?
Aslında zihinsel durumun denetlenmesi, çoğu insan tarafından

disiplin olarak bilinir..ınsanlara hemen uygulayacakları basit bir
yöntem öğretiyorum. Örneğin, bir masada otururken değiştirmek
istediğiniz bir ruh hali içinde olduğunuzu farkediyorsunrr. son-
dalyeden kalkıyorsunuz, dört adım atıyorsunuz ve uzaktan bu
sandalyede nasıl göründüğünüze bakıyorsunuz. Duruşunu za, ne-
fes almanıza ve yüz ifadenize dikkat edin. sonra hoşrnuru gıden
bir ruh hali içinde, y.üz ifadenizın nasıl olacağını dtıştıntin. iunu
net olarak görebildiğiniz zaman tekrar sandalyenize oturun ve
kurduğunuz pozisyonu düşünün. Vücut duruşunun de-
!1v11*l
ğiştirilmesi, kendinizi daha objektif bir açıdan görme ve daha iyi
bir durumda olduğunuzu hayal etme gibi önemli ilkelerin scızko-
nusu olduğu hemen her durum için bu egzersiz işe yarar.
Lütfen bu zihinsel durumların - daha önce başarının taklidi

için çok önemti olduğunu söylediğiniz unsur - üzerinde dura-
lım. Bununta ilgili örnek verebilir misiniz?
Stratejileri anlamak için insanların nasıl düşündüğünü anlamanız
gerekir. İnsanlar beş duyuları vasıtasıyla düşünürler, yAni görme,
duyma, hissetme vebazı insanlar için tatma ve koku alma. Alfa-
be büyük bir roman için neyse ya da müzik notaları müthiş bir
senfoni için neyse, bu beş unsur da zihinsel stratejiler için onu
ifade eder. Önemli olan bu unsurlar değil, bunların nasıl bir araya
geldiğidir. Zihinsel bir durum gerçekten düşündüğünüz şeyin so-
nucudur.
Bu röportajın kapsamı dışında olduğunu düşündüğüm karma-
şık bir konuyu ayrıntılarıyla açıklamaktansa, size iki örnek
ver-
meyi tercih ederim. Öncelikle size belli sinyaller veren bir tra-
ding sisteminiz olduğunu düşünün. Bir grafik formasyonu veya
bilgisayarınızdaki belli sinyaller gibi, birçok sinyalin görsel ol-
duğunu düşünerek, sisteminizin size görsel sinyaller verdiğini
düşünün. Ş imdi aşağıdaki stratejiyi uygulayın :
. Sinyale bakın.
. Bunun bildik birşey olduğunu farkedin.
. Bunu dikkate alırsanız ne gibi aksilikler olabileceğini düşünün,
. ondan rahatsızlık duyun.
Bu stratejiyi kullanarak etkili bir şekilde işlem yapabilir misi-

niz? Hatta sinyali dikkate alır mısınız? Büyük bir ihtimalle al_
mazsınrz! Aşağıdaki stratejiyi kullanırsanız ne olur?
. Sin}ıale bakıu.
. B"nrn bllOit biış n.
. ondan rahatsızlık duymayın.
Bu sinyale göre işlem yapabilir misiniz? Büyiik. olasılıkla evet,

Bu iki strateji birbirine çok benzemesine rağmen, trading açrsm-
dan farklı sonuçlar doğurmaktadır. Eğer bir sisteme göre işlem
yapıyorsanız, etkili bir şekilde kullanmak için sonuncusu gibi ba-
sit bir stratejiye ihtiyacınız vardrr.
Başarı için model oluşturma araştrrmanızda kullandığnız en

başarrlı iki trader'ın işlem yapma tarzları birbirinden tama,
mıyla farklı. Bunlardan biri oldukça mekanik diğeri ise ol-
dukça sezgisel bir yöntem kullanmakta. Bunlarrn benzerlik
gösterdiği ve ayrıldığı noktalara değinir misiniz?
önce benzerliklerinden bahsedelim, çünkü bunlar

çok daha faz-
la. Aslında birbirinden oldukça farklı görünen iki mtikemmel
tra-
der arasında çok fazla benzerlik görürseniz, bu benzerliklerin
ba-
şarılı.bir trading için gerekli olan esaslar olduğunu düşünebilirsi-
niz. ömeğin, her iki trader da piyasaların n"asıı işıeoig; ;;i.
modeller geliştirmişler ve bu modelleri denemek için ayrıntılı
araştırmalar yapmışlar. Fikirleri çok farklı olmasına rağmen, bir-
takım modellerin geliştirilmesi ve denenmesi işleminin
çok
önemli olduğunu düşünüyorum. Aynca bu iki trader daha cjnce
başarılı trader'Iarda ortak olarak.bulunduğundan bahsettiğim, ay-
nr inançları paylaşmaktadırlar. Üçüncüsü, her iki trader oa
nayat-
taki amaçlannı çok iyi bilmektedirler. "çok düa büyük'' bir ies-
min parçası olduklanna inanmrşlar ve kendilerini sadece bu akı-
şa bırakmışlar.
Mekanikleşmiş trader çok mantıklı. Modellerini zihninde
canlandırıyor. Dili ve düşünceleri
çok net. Modelleri, onu nasrl
başanlı başanlı işlem yapılır ve ekonomi nasıl işler kavramları
üzerinde yoğunlaştırıyor. Bu kişi, modellerinin kendi zihinsel
sü-
recine uyan bilgisayar algoritmalarına dönüşmeden önce yeterli
olmadığını düşünmekte. Bu inancın sonucu olarak, hem kurgula-
dığı yapıyı hem de bilgisayar çıktısını - her iki model uiruirine
uyırna kadar, kendi deyimiyle "her ikisi doğru düzgün görünene
kadar" değiştiren, kompüterize edilmiş modeller kuiüanmaktadır.
Bu çok ağır ve emek isteyen bir modeldir. Sanırım bu, günlük
olaylar üzerinde kararlar almasına engel oluşturmaktadır. Ancak
trader bunun yarannı uzun vadede görecektir. zihinsel tasarıları
ve bilgisayar modeli birbirine uyduğu zaman, kendisi fiilen tra-
ding tablosundan çıkmaktadır. Bilgisayar herşeyi yapmaktadır
ve bu noktada karar almak kendisi için kolaylaşır.
Aksine sezgisel trader, nasıl trading başarısı yakalanır
şeklin-
de bir model geliştirmek yerine, kendi düşüncesine gtlre piyasa
502 Borsa Sihtrbazları
zamanda piya-
nasll işler şeklinde bir model geliştirmiştir, Aynı
ve kendine göre
salarrn stiretli olarak geliştiğine inanmaktadır
geliştirmek yeri-
modellerini kompUterize etmek için algoritma
Kendi kur-
n", U, «leğişiklikİeri yakalamak çok daha önemlidir,
göre işlem yap-
grİu.,nu İuyururuk, piyasadaki beklentilerine
dönüştürme
iraktadr.. Fakat kanımca, bu kurgularınl duygulara
içerisindedir. Esasında duygular bir düşünme biçimidir,
"gİİi*i ya da kompüterize etmek güçtür,
fİkat onİarla iletişim kurmak
etmek gibi gibi
Sonuç olarak, bir trading sistemini kompüterize
ın zaman kİybı oldu ğunu düşünmektedir, Özellikle
uy gulamalar
(nasıl işlem ya-
tlr}irO" durduğu şeyin, piyasalann nasıl işlediği
sürekli bir gelişme olduğunu unutma-
|,lr, y"rir"; veliyasalarda
nasıl işlem yaptığını açıklamak ko-
vr"rİ. S"rrçta, Uir başkasına
nusurrda srkıntıları vardır. Tamamıyla sezgileriyle hareket eç
alrr, Bu, yaptı-
mektedir. Aynr zamanda, kolayca günlük kaıarlar
edene kadar içi rahat etmeyen mekanik-
ğı işi bilgisayarla teyit
leşmiş trader'rn tam tersi bir özelliktir,
hangileridir?
Çözülrnesi en zor olan sorunlar
kiş
sanırım sadece iki tane zor sorun var. Bunlardan.bi4si
-,^^.ı^_ ioıomc kendini vermemesi. İnsanlar
lrcnrl-ini vermemesl, ıyr urr
kenqııefurr iYi
Insanüar kendilerini
vanrlan isleme
İl a vaqml|arını söylediğimş-
yi yup-uyu"aklaı,dır ki bu yüzden kendini buna adamamış tra-

yaptı-
O"luİot rastlamıyorum, Para almadan veya sınrrlı olarak
jurrş*anhklarda nadiren bu tip sorunlarla karşılaşıyorum,
6r* kullananan
İllytlrn"t istemeyen ve bunu başarmak için trading'i
adam, bunun klasik bir örneğiydi,
sahip çık-
İkinci en zor durum ise, trader'ın kendi sorunlarına
edebilir, çünkü
mamasıdır. Kişi aynı sorunları yaşamaya devam
Genelde bu tip insanlan görmediğimi
asla sorunun tıztine inmez.
belirtmekisterim.BanageleninsanlarkendisorunlarılııkPn4ile-
hatta u1|li u_lr noktaya kadar her-
@r, buna müş_
ı*-;1i;uvu.ak şeyTeri-[6oine Sorun diye üstleniyor,
terilerim de dahil.
Dr. Vıııı K. T'lıarp 50-]
Benimle gönişmeye gelen insanlar arasında, en zor tip|erden

biri sıkı kumarbazlardır. Bu tip insanlar piyasadaki faaliyete hay-
ran oldukları için büyük borçlara batana kadar benden yar<iım İs-
temezler. Bu noktada, onlan Garnblers Anonyrnous'a ya da diğer
bir yerel hayır kurumurıa gönderiyorum. Müşterilerimin arasıııda
bu tipte birisi, vardı. kendisi şu anda süper-trader programımda
yer almakta. yaptığım şey, bu kişinin piyasalara olan tutkusunu,
kendi çalışmalanna aktarmasını sağlamak.
Trading'le ilgili yanlışları düzeltmenin her zaman
çözüm o1-
duğundan emin değilim. Örneğin, trading üzerine ders verdiğiniz
zaman, birinci derste herkese temelleri, ikincisinde de basıt bir
işlem sistemini öğretebilirsiniz. kalan zamanda ise bu sistemle
işlem yaparken karşılaşılan sorunları çözebilirsiniz. Bu
çalışma-
nın çok verimli olması muhtemeldir. Öte taraftan, aynl ,rnriu t"-
melleri de verebilirsiniz ve daha sonra bu sistemle işlem yapmak
için gerekli olan inançları, zihinsel durumları ve zihinsel stıateji-
leri aktarabilirsiniz. son olarak kendilerine sistemi öğretebilirsi-
niz. İkinci yöntemin birincisine göre daha etkili olacağına dair
iddiaya varım. En azından ben bu yönde düşünüyorum,
Süper-trader programının başlangrcı, kavramt ve hedefi

hakkında bilgi verir misiniz?
Herşey bir yıl önce bir Noel arifesinde, kendisiyle

çalışmamdan
sonra, iki ay içinde 650,000$ kazandığını söyleyen bii trader'ın
beni aramasıy!a başladı. Bir anlamda, daha yeni beraber
çahşma-
ya başlad ğımı zı dü şünüyordu m. Dü ndükçe kafarria drıha İ azla
ı
şü
soru takılmaya başlıyordu: "Bu sınırları zorlasaydık ne olurdu?
Bu trader neleri başarabilir?" Böylece süper-trader programı fik-
ri doğdu. kendisini aradım ve bu fikirle ilgili öneride bulundum.
Bu fikre bayılmıştı.
Dört müşterim, bu süper-trader programtnl tamamladılar. Bu
da bu insanlarla düzenli bir şekilde (genelde altı aylık sürelerle)
çalışmaya devam edeceğim anlamına geliyorriu. Hedel perfor-
manslarının sınırlarını zorlamaktı. Birçok insan bunun için hazır
504 Borsa Silıirhazları
değildir, fakat bana gelen insanların çoğu böyleydi. Kim bilir!
Belki üç ya da dört yıl içerisinde devamlı olarak çalıştığım, elli
tane zirve trader'rm olur. Ayrıca, en iyi müşterilerimin, zirve tra-
der'lar yetiştirmek için mükemmel modeller olduğunu biliyo-
rum.
Bazen piyasanın gidişatı hakkında rüyalar görüyorum. Bun-

lar çok sık olmasa da çoğu zaman doğru çıkıyor. Bu garip
mi?
Bunun oldukça sık rastlanan birşey olduğunu düşünüyorum, çün-

kü bunu herkese özellikle zirve trader'lar söylüyor. Örneğin, da-
ha önce bahsettiğim, hem mekanik hem de sezgisel trader'lara
gördükleri rüyaların çoğu zaman şaşırttcı bir biçimde doğru çık-
tığını ifade ettiler. Fakat birçok trader, bu tip rüyaların düzenli iş-
lem yapılacak kadar sık görülmediğini söylemekte. Bu, kişinin
tahmin ettiğinden çok daha sık olarak - sembolik biçimde - görü-
lebilir. Fakat birçok insan rüyalarını yorumlamakla uğraşmaz ve
se-oo,*
@bir araştırmilapmadığımı itiraf
ediyorum.
Dehalık seviyesinde zekaya sahip olan birçok insan, yaratıcı-
lığının kaynağının rüyaları olduğunu söyler. Micheal Jackson
şarkılarını yazmadığını, şarkıların kendisine geldiğini söylemek-
t"dir. Prrl M.Crml"v "Y=.rt
söylemiştir.
tiir. Bu türde birçok örnek verileceğini düşünüyorum. Bunlann
hepsi gerçekten sezginin ne olduğunu anlatıyor, ama benden bu-
nu açıklanramı istemeyin. Ben - HENÜZ bunu çözebilmiş deği-
lim!
Sanrrrm bir daha işleın yapmayı denememenizin nedeni,

müşterilerinizle ilgili hedeflerinize engel olacağını düşünme-
niz. Geçen beş yıl içinde, başarılı bir trading yapmak için ge-
rekli olan herşeyi öğrendiğinize göre, bunu tekrar denemek
1
size cazip gelebilir. Bu çelişkinin üstesinden nasrl geliyorsu-

nuz? Uzun vadeli çözüm olarak neyi görüyorsunuz?
İki nedenden dolayı işlem yapmıyorum. Birincisi dediğiniz gibi,

müşterilerimle ilgili hedeflerden dolayı. İşlem yapan birine yar-
dım ederken, kendimin de içinde bulunduğu çelişkili durumlar
varsa, tarafsız bir yaklaşımımrn olması zorlaşır. Aynı derecede
önemli bir başka neden ise, kendimi yaptığım işe adamış olmam-
dır. Diğer insanlara yardım etmeyi, yazılar yazmayı ve konuşma-
lar yapmayı seviyorum. Bu ayrrca, haftada altmış saatimi alan bir
iş. İşlem yapmak istesem, bu işe ayırdığım zamanın aynısrnt po-
zisyona ayfmam gerekir, en azından başlangıç için. Neden bunu
yaplp, severek çalıştığım işimi bırakayım? Oyuncu-antrenörler,
birçok sporun tarihinde, genelde ne antrenörlükte ne de oyuncu-
lukta o kadar etkili olmuşlardır.
Sorunuz aynı zamanda kendimi işleme adadığımı vafsayıyor
ve sonucunda bir çelişki ortaya çıkıyor. Aslında başkalanna ba-
şanlan için ne kadar çok yardım edersem, kendim için işlem yap-
ma istediğim de o kadar aza|ıyor. Şu anda kendime ve işime yatı-
rım yaptyorum. Sürekli olarak becerilerimi ve bilgimi aıttırmaya
çalışıyorum, bu da beni yoruyor. Neden bu çabayı boşa çıkarta-
yım? Belki ileride yapabileceğim herşeyi yaptığıma karar veri-
rim veya yaptığım işi değiştirmek isterim yadaara vermek iste-
rim. Örneğin, üç veya dört yıl içinde, elli ya da daha faz|a zirve
trader'la çalışabilirim. Eğer bu gerçekleşirse, o zaman belki işlem
de yapanm. Fakat yakın gelecekte bu pek mümkün görünmüyor.
İştem (Trade)
Kişisel Bir Deneyim
Bu kitap için röportajlar yaparken, bütün projenin temel motivas-

yonlarrndan birinin kendimi keşfetme macerası olduğunu farket-
tim. Yıllar boyunca başarılı bir trader modeli çizmiş ol.mama rağ-
men (iki ayn olgu sayesinde küçük başlangıç sermayemi kat kat
artırmıştım), yaptığım işlemlerle ilgili tam bir yenilgi hissi taşı
yordum. Piyasalar ve trading'le ilgili engin bilgi ve deneyimimin
yanısra birçok önemli fiyat hareketini önceden doğru tahmin et-
tiğimi düşününce, kazandığım şeylerin kazanmam gerekenlerin
yanında devede kulak olduğu hissine kapıldım.
Kitapla ilgili olarak çıktığım seyahatlerden birinde, bir akşam
üzeri Dr. Van Tharp ile, ertesi akşam üzeri de algılama yönü çok
gelişmiş olan Ed Seykota ile benim trading hayatım hakkında
enine boyuna görüştük. Bu iki görüşme, bir trader olarak gerçek
potansiyelim olduğunu kavramama ve düşündüğüm yere gelme- 1
1
me engel olan hatalar üzerinde odaklanmama neden oldu.

Bu kendi kendini inceleme sonucunda, yaptığım en büyük ha- :
talardan birinin, doğru tahmiııler yapıp önceden bildiğim büyük -:
;
fiyat hareketlerini kullanmadaki başarısızlığım olduğunu farkeÇ
tim. Bu tür işlemlerdeki potansiyeli görmeme rağmen, başlangıç
pozisyonum daima çok küçük oluyordu. Daha sonra bu hata, po-
zisyonu çok erken likide etme hatasıyla birleşiyordu. Genelde,
düzeltme olması durumunda, tekrar pozisyona girmek amacıyla,
kArı fiyat hareketinin daha ilk ayağında alıveriyordum. Sorun,
l
genelde bu düzeltmelerin tekrar giriş yapmayı planladığım nok-
]
işlem 507
talara tam ulaşmamasıydı ki, piyasayı takip etmeme kaygısıyla

tekrıır pozisyona girmeyip, geriye kalan fiyat hareketini kenar-
dan izliyor ve tüm hareketi kaçırıyordum. Bir dahaki sefere böy-
le bir durumla karşı karşıya geldiğim zaman, işlemin gerçek po-
tansiyelini farketmek için elimden gelen çabayı göstereceğime
yemin ettim.
Uzun süre beklememe gerek kalmadı. İki hafta sonra, birkaç
röportaj yapmak için Chiacago uçağına bindiğimde, bir önceki
akşamın fiyat grafiklerini gözümden geçiriyordum. Döviz piya-
saları biraz daha fiyat erozyonuna gebe olmasına rağmen, değerli
metal fiyatlarının yükselmeye hazır olduğuna dair bir görüş ge-
liştirdiğimi hatırlıyorum. Aniden yapmam gereken işlem bir
kristal gibi netleşmişti. Beklentilerimi göz önüne alarak, değerli
metallerde uzun, dövizlerde kısa pozisyon almak cazip gözükü-
yordu. (Normalde bu piyasalar aynı yönde hareket ettiğinden, bu
kombine pozisyon değerli metallerdeki düz bir uzun pozisyon-
dan daha az risk taşımaktadır.) İlk firsatta bu işlem için bir takım
grafiklere bakmayı zihnime not ettim.
Ertesi gün, fiyat grafikleri de çizebilen bir ekran buldum ve
önüne ot"-p çeşitli fiyat ilişkilerini değerlendirdim. Önce gü-
müş, altrn ve platin arasındaki ilişkiye göz attım. Bu metallar ara-
sında gümüşü seçerek alım yapmaya karar verdim. Sonra çeşitli
dövizler arasındaki ilişkiyi gözden geçirdim ve İsviçre Fran-
kı'nın en zayıf olanr olduğuna karar verdim. Bu iki belirlemeyi
yaptıktan sonra, on yıl ile bir ay arasında değişen çeşitli zaman
yelpazeleri için gümüş / İsviçre Frankı oranı grafiklerini gözden
geçirdim.
Bu analiz beni, gümüşün İsviçre Frankı karşısında muhteme-
len uzun yıllar sürebilecek bir tırmanmaya geçeceği sonucuna
vardırdı. Seyahat etmemden dolayı piyasalara gerekli ilgiyi gös-
teremediğimden işlem yapmama niyetindeyim. Ancak buna rağ-
men, işlem potansiyeli çok dinamik göründüğü için kendimi en
azından bir baz pozisyona girmek zorunda hissettim. Hakkıyla
yapılması için, bir oran işlemi her bir piyasa için yaklaşık olarak
aynı miktarda Doları gerektirir. O anki fiyat seviyesinde, bir söz-
leşmelik kısa İsviçre Frankı pozisyonunu dengelemek için yakla-
şık üç gümüş sözleşmesi almak gerekiyordu.
Kısa vadeli bir gümüş / İsviçre Frankı oranı grafiğine baktım.
Ne yazık ki, fiyat oranı bu kararı verdiğim andan beri niyetlendi-
ğim pozisyon yönünde zaten belirgin bir hareket göstermişti.
Hatta o sabahın açılışında, işlem çok daha iyi bir fiyat seviyesin-
de yapılabilirdi. Yapacağım şey için karar verTneye çalışırken,
gümüş / İsviçre Frankı oranı devamlı olarak yükselmeye devam
etti. Bu pozisyonu tamamıyla kaçırma ihtimalini engellemek için
harekete geçmeye karar verdim. Asgari pozisyonu alabilmek için
üç gümüş sözleşmesi almak ve bir İsviçre Frankı sözleşmesi sat-
mak üzere hemen emir verdim. Ben emri verir vermez fiyat oranı
tepe yaplp geri dönmeye başladı. Ondan sonraki iki gün boyunca
oran daha fazla geri|edi. Aklıma bu fikir geldiği andan itibaren,
işlemi mümkün olan en kötü zamanda gerçekleştirmeyi başar-
mıştım. Ne var ki, gümüş / İsviçre Frankı fiyat oranı bir süre son-
ra düzeldi ve birkaç gün sonra oldukça iyi bir duruma geldim.
Bu noktada, büyük fiyat hareketlerinden sürekli, hakkıyla kAr
elde edememe başansızlığımı farkedişimi hatırladım. Pozisyo-
numu tutup iki katına çıkarmak için de bir düzeltme noktası seç-
tim. Düzeltme bir hafta sonra gerçekleşti ve oyun planımı uygu-
lamaya koydum. Pozisyon bir kere daha avantajıma gelişme gös-
terdiği için zamanlamam işe yaradr, bu kez başlangıç pozisyonu-
mu iki katına çıkarmıştım. Hesabımın ölçülerine göre, (o zaman-
lar yaklaşık 70,000 $'dı) altı tane uzun gümüş / İsviçre Frankı po-
zisyonu, normalde sahip olmam gerekenin yaklaşık iki katı kadar
büyüklükteydi. Son iki hafta boyunca fiyatlar avantajıma gelişti-
ğinden, daha önce yaptığım hataları düzeltme çabam işe yanyor-
muş gibi görünüyordu. Pozisyon alışımdan bir ay sonra hesabım
7o30 oranında büyüdü,
Şimdi önümde bir ikilem vardı: Bir yandan bende yeni oluşan
kanıya göre, bu pozisyonda oturmam gerektiğini düşündüm. Öte
yandan kurallarımdan biri gereğince işlemde çok büyük bir kAn
çok çabuk sağlayacak kadar şanslıysanlz, bunu hemen almalısı-
nız. Çünkü genelde, pozisyona çok daha fazla avantajlı bir sevi-
Işlem 509
yeden tekrar girme şansını elde edersiniz. Gümüş/ İsviçre Frankı

fiyat oranı düşmeye başlayınca ikinci kural aklıma geldi.
Fiyat grafiklerine gelişigüzel bakarken en azrndan parça par-
ça kAr etmenin ihtiyatlı bir davranış olacağı aklıma geldi. Karar
almak için daha fazla ana|iz yapmam gerekiyordu. Yeni bir işe
girişmiş olmanın yanısıra, bu kitabı yazmak, diğer alanlar -
trading dahil olmak üzere - üzerinde yoğunlaşmam için bana çok
az zaman ve enerji bırakıyordu. Gerekli olan işi yapmak yerine,
acele bir karar vererek pozisyona devam etmeye karar verdim.
Pozisyon, hız|adezavantajıma gelişti ve bir hafta içinde daha ön-
ce kazandıklanmın önemli bir kısmını kaybettim.
Daha bir hafta önce, elde ettiğim büyük kirların ani bir dü-
zeltme olduğu taktirde bana yastık olacağını düşünüyordum ki,
bu düzeltme gerçekleştiği zaman da bu rahatlık seviyemi ne ka-
dar yanlış değerlendirdiğimi farkettim. Birden bütiin elde ettiğim
khrları kaybetme korkusuna kapıldım, hatta bu pozisyonda zarar
etmem de mümkün olabilirdi. Pozisyonu bırakmak ya da başlan-
gıçta planlandığım gibi devam etmek arasında karar veremedim.
O gece bir rüya gördüm. Trader olmayan, fakat vadeli ve op-
siyon piyasalan ana|izleri için yazılım geliştiren bir arkadaşımla
konuşuyordum. Rüyamda arkadaşım işlem yapmaya başlamıştı.
Kendisiyle trading'den ve benim gumüş / İsviçre Frankı pozisyo-
numla ilgili, şu an içine düşdüğüm ikilemden bahsediyorduk.
Arkadaşım durumumla ilgili şu yorumu yaptr: "Herkes piya-
salardan ne beklerse onu alır." Ona "Aynen Ed Seykota gibi ko-
nuşuyorsun." dedim. Bu bana biraz garip geldi, çünkü kendisinin
Ed Seykota'yı bile bilmediğini biliyordum. Beni şaşırtan şu ceva-
bı verdi: "Bir süredir Ed Seykota ile görüşüyorum ve bunu yaptı-
ğımdan beri kazanır oldum."
Önünde bir kağıt duruyordu ve bunun kolonlanndan biri aylık
bazdaki özsermayesini gösteriyordu. Bu kağıdabaktım ve gördü-
ğüm son rakamın 18 milyon Dolan aştğını görünce çok şaşır-
dım. Birden bağırdım, "Bert, piyasada 18 milyon Dolar kazan-
mışsın! Umanm kendini garantiye almak için birkaç milyon Do-
ları ayırırsın." "Hayır işlem yapmak için büttin paraya ihtiyacım
var." dedi. "Fakat bu çılgınlık " dedim. "3 veya 4 milyon Dolan
ayır, böylece ne olursa olsun, sana birşey olmaz." "Ne yaptığımı
biliyorum ve her gün piyasadaki ödevlerimi yerine getirdiğim
müddetçe, sorunla karşılaşmayacağımı düşünüyorum" dedi.
Verdiği cevap, piyasalardaki ödevlerimi günlük olarak özenle
yerine getirmediğim gerçeğini vurguluyordu. Açıkça belirtmese
de demek istediği şey ortadaydı: Her gün piyasalardaki ödevleri-
mi yerine getirirsem, trading'de elde ettiği bütün karları kaybet-
memek için hesabından birkaç milyon Dolar'ı çekmeye neden ih-
tiyaç duymadığını kolayca anlayabilirdim.
"Her gün piyasalardaki ödevinizi yapmak için gerekli zama-
nınrz olmadığını söylüyorsunuz." Yeni işinizle ve kitabınızla çok
meşgulsünüz. Size birşey göstereceğim." Kitabımın satışıyla, her
bir kopya için yayımlandıktan sonrayazara verilen payla ve kita-
bı yazmak için harcadığım toplam zamanla ilgili tahminler yap-
maya başladı. Sarı bir bloknot üzerine bazı hesaplamalar yaptı.
Sonunda saat başına l8.50$ gibi bir rakama ulaştı. "Bu kitaptan
kazandığın bu.", dedi. Ses tonu, böylesine değersiz bir rakam
için onbinlerce Dolar'lık trading kazancını telrlikeye atttığımı
ima ediyordu. (Aslında l8.50$'lık tahmin çok abartılı bir tahmin-
di, ama bunun bir rüya olduğunu unutmamak gerekir.)
Bu rüyayı, piyasalardaki günlük ödevlerini büyük bir titizlik-
le yerine getiren Marty Schwartz ile ilgili bölümü düzenledikten
sonra görmem tesadüf değildir. Başka bir kestirme yol olmadığı-
nı gördüm. Eğer iyi bir trader olmak istiyorsanız, her gün piyasa-
daki görevlerinizi yapmalısrnız. Yeterli zaman yoksa yaratmalı-
sınız. Bu disiplinden uzaklaşmanrn faturasr, kaybedilen k6r fir-
satları ve uğranılan zarar|ar şeklinde ortaya çıkar ki bu da çok
ağır olabilir. Bilinçaltımın bana haykırmaya çalıştığı mesaj şuy-
du: Trading konusunda daha ciddi olacaksan, zamanı kullanma
önceliklerini gözden geçirmelisin.
Ek Not
Rüyalar ue Trading
Rüyalar ve trading arasındaki ilişki çok büyüleyici bir konudur.

Okuyucular, Seykota ve Tharp'ın bu konudaki yorumlanna baka-
bilirler. Bu konunun enine boyuna tartışıldığı bir başka röportaj
yapılmıştı. Bu olayda, trader yaptığımız röportajın kitapta yer al-
ması için verdiği onaydan vazgeçti. Aldığı karar beni çok şaşırttı,
çünkü bu bölüm övgülerle doluydu. "Sizi bu bölümü tamamıyla
çıkartacak kadar ne rahatsız etti?" diye sordum. "Hiçbirşey. As-
lında siz çok olumlu şeyler yazdınız." dedi. İşin aslı, daha önce
yayımlanan bir kitapta yer almaktan dolayı büyük rahatsızlrk
duyması ve bundan sonra herhangi bir kitapta yer almamaya ka-
rarlı olmasıydı. İsminin geçmemesi önerisi bile fikrini değiştir-
meye yetmedi. Her nasılsa, röportajın rüyayla ilgili kısmını kul-
lanmak için kendisini ikna ettim. (Aşağıda yer alan görüşmedeki
isim referanslan değiştirilmiştir.)
1980 yilında, mıstr rekor yüksekliğe ulaştığ| zaman, pozisyorl li-

mitinde uzun pozisyondaydım. Bir akşam şöyle bir rüya gördüm:
Kendi kendime konuşuyordum, "Hey Jerry, mrsırın fiyatı kaça
yükselecek?" "4.15$'a." "Şu anda mrsırın fiyatı ne?" "4.07$."
"Yani bütün bu riskin altrna ekstra bir sekiz g için mi giriyor-
sun?" "Sen deli misin?" Aniden uyandım. Ertesi gün borsa açılrr
açılmaz, mı sı r pozi sy onumun tamamrndan çıkmam gereki yordu.
5I2 Borsa Sihirbazları
Ertesi sabah borsa biraz daha yüksek bir açılış yaptl ve satış yap-
maya başladım. Borsa biraz daha yükselmişti ve satışlan arttır-
dım. Borsa biraz dahayükseldi. Bir an broker'ın verdiğim emirle-
rin tersini uyguladığını düşündüm. Ama emirlerim doğrultusun-
da satmıştı.
Herneyse birkaç dakika sonra, tamamıyla pozisyonumdan
çıkmıştım ve telefon çalıyordu. Bu, o sırada mısrr piyasasında
uzun durumda olan arkadaşım Carl'dı, başka iyi bir trader. Bana,
"Jerry, şu anda hepsini satıyor musun?" dedi. Ona, "Evet, pozis-
yonumun tamamından çrktrm," dedim. "Ne yapıyorsun sen?" di-
ye bağırdı. "Carl, mısır fiyatı kaça çıkacak?" diye sordum. "Yak-
laşık 4.15 - 4.20$ civanna" diye cevap verdi. "Şu anda mısır ne
durumda?", diye sordum. Telefonun kapanma sesini duymuş-
tum. Bana hoşçakal demekle bile vakit kaybetmek istemiyordu.
Bu mı'sır piyasasının tepe noktası mıydı?
Sonraki gün yükselme gösterebilirdi, ama bu yükseğin biraz üs-

tüydü. Bir kere düşmeye başladı mı, pozisyonumu küçültemez-
dim.
Bu trader'rn anlattığı rüya beni özellikle çok etkiledi, çünkü nadi-

ren de olsa benim de benzer deneyimlerim olmuştu. Genelde, bir
işlem hakkında rüya görecek kadar güçlü duyumlarınız varsa
(pozisyona girmek ya da çıkmak), verilen mesaj dikkate almma-
lıdır. Tabii ki her konuda olduğu gibi, bunun da işe yaramadığı
zamanlar olur. Ancak getirdiği avantajlann dahafazla olduğunu
düşünüyorum.
Kendi yorumuma göre, bir piyasanın gerçek analizini yapar-
ken zaman zaman oluşturduğumuz engellerin bilinçaltımuı etki-
lemesi rüyalar aracılığıyla ortaya çrkar. Ö!@rliJatlqrn vLLk-
seleceği beklentisi içindeysem ve Ul, poffion@, pİ-
Ek Noı 5l3
böyle bir gelişmenin muhtemel ol
nedeni, piyasaya dal
ha yüksek @li bir noktayu üd-, benım
zaten başansız (y6rıi hemen almamak) olduğumu
kanıtlamasıdır
ki, bu da hiç de hoş olmayan bir itiraf. Böylİ bir durumda
piya-
sanrn yukan doğru hareket içinde olduğuna ilişkin
uır rtıya gtır-
mek,_zihnimizde oluşan engelleri bilinğaltıyla uşr*rn
ü. İoıo
olabilir.
Son Söz
Trading'de başarıyı sağlayan sihirli bir değnek yoktur. "Borsa si-

hirbazları" tarafindan uygulanan yöntemler, tam anlamıyla tek-
nik analizden temel ana|ize ve ikisinin arasındaki herşeyi kapsa-
yan bir yelpazededirler. Bir pozisyonda kalış süreleri dakikalar
ile yıllar arasında değişir. Tarz|arı birbirinden çok farklı olmasr-
na rağmen, hepsinin birçok ortak paydası olduğu açıktır:
l. Kendisiyle röportaj yapılan bütiin bu trader'lann başanh ol-
ma arzuları vardır. Birçok durumda amaçlarına ulaşmak için bü-
yük engelleri aşmrşlardır.
2. Hepsi uzun vadede kazanmaya devam edebileceklerini
gösteren özgüvene sahiptir. İstinasız olarak, yaptıkları işlemleri
paralan için en iyi ve en güvenilir yatınm olarak görmüşlerdir.
3. Her trader kendi işine y ve bu
önteme .Disiplin kelimesinin en çok
sözcük olması çok dikkat çekicidir.
4. En üst noktaya ulaşan bu trader'lar yaptıkları işi çok ciddi-
ye almaktadırlar; uyku saatlerinin
ya Ve
._5
lar.
Röportaj yapılan bütün bu kişilerin işlem stratejisinin en
önemli unsurlanndan biri, tavizsiz olarak gerçekleştirdikleri risk
kontrolüdür.
6. Birçok trader doğru pozisyon firsatının kendini belli etme-
sini bekleme sabrınr gösterme üzerinde durmuştur.
t
j
Ekr
Program Trading ue Portföy Sigortası
Geçmiş yıllarda, en çok sözü edilen konulardan biri, program tra_

oin!,oir. neki de finansman piyasalan tarihinde, bu kadar azan_
laşılan bir trading yöntemi hakkında, hiç bu kadar fazla eleştiri
yapıımamıştır. Bir tahmin yürütmek gerekirse, on karşı olan her
onkişiden dokuzunun tanlmmr bilmediğini düşünüyorum, Karı-
program trading'in, hem esas
şıklığa neden olan şeylerden biri,
iaaığeti tanımlamak hem de çeşitli bilgisayar destekli tradi_ng
strğiıerini (örneğin portföy sigortası) içine alan, daha genel bir
ifade olarak kullanılmasıdır.
Program trading, piyasalar arasındaki fiyat ilişkilerinde kısa
ömürlü sapmalardan kaynaklanan, küçük ve hatta neredeyse
risksiz kirlan irinin alınıo di-
İ*ı"", ıİi*" ."riiTö,ilni vadeli fıyatiililpre ucuz veya püalı

bulduklarında, vadeli endeks işlemlerindeki pozisyona eşit de_
ğerde bir hisse senedi sepeti
alır veya satarlar. Aslında program
Irading, hisse senetleriyle vadeli endeks fiyatlarını bir çizgide tu_
tar. programrn her hisse senedi satışı başka bir zamanda yapılan
bir alımla dengelendiği ve çoğu program işleminin başlangıcı bir
(his_
uzun hisse senedi / vadeli işlem kısa pozisyonu olduğundan
se senetlerinde kısa pozisyon almak için düne göre yükselen tik
gerekliliğinden dolayı.) program trading,in hisse senedi piyasa_
İındaki dtlştlşlerden sorumlu olduğu görüşü oldukça yüzeysel
kalmaktadır. Bunun ötesinde, ekonomik belirtilere göre, ilgili pi_
Ek I 5I7
yasalar arasındaki arbitraj, değişkenliği azaltırki bu artan değiş-
kenlik ve progrıım trading arasındaki bir ilişki olmadığını göste-
rir.
Portföy sigortası, bir hisse senedi portföyünün değeri düşün-
ce risk açrlımrnı azaltmak için vadeli işlemlerin sistematik olarak
satışıdır. Risk azaltıldrktan sonra, net uzun pozisyon, endeks fi-
yatı yükseldikçe, iekrar ttim pozisyon ebadına gelene kadar artı-
nlr. Portföy sigortasının arkasındaki kuram, piyasa fiyatlarının
düzgün değiştiğini farzetmektedir. Fiyatlarda ani, büyük bir de-
ğişiklik olduğu zaman stratejinin sonuçları, kuramdan oldukça
farklıdır. Bu olay 19 Ekim 1987 tarihinde, kuramsal seviyelerden
çok aşağıda yerine getirilen satış emirlerinin çığ gibi büyümesine
neden olan, fiyatların portföy sigortalarının satış seviyelerinden
altında bir fiyat aralığı yaparak açtığında yaşanmıştır. Portföy si-
gortasınn 19 Ekim'dekİ düşüşü artırmış olması mümktin olması
na rağmen, portföy sigortası olmaması durumıfıda, daha uzun
bir zaman dilimi içinde etkili olan güçlerin benzer bir fiyat düşü-
şü getirebileceği tartışılabilir. Bu, asla cevaplandınlamayacak
bir sorudur. (Bireysel hisse senetlerindeki ciddi açılış gecikmele-
ri, işlem gören fiyat seviyeleri üzerindeki müthiş karmaşa ve oto-
matik emir giriş sistemlerine getirilen borsa kısıtlamalan göz
önüne alındığında, prÖgram trading'in, yukandaki tanrmına isti-
naden, 19 Ekim haftasında oluşan büyük çökiişte pek bir rol oy-
naylp oynamadığı şüphelidir.)
Ek2
İ
Opsiyonlar - Esasların Anlaşılması* l

ç
İki temel opsiyon tipi vardır: call ve put. Bir call opsiyonz almak,
alıcrya belirli bir fiyattan (strike y6ni kullanım fiyatı) söz konusu
olan şeyi, vade tarihine kadar ve vade tarihi de dahil olmak üzere
herhangi bir zaman içerisinde, satrn alma hakkını - zorunluluğu-
nu değil - tanrr. (Bundan dolayı put opsiyonu satrn alan fiyatlann
düşeceğini, satan ise yükseleceğini ummaktadır.) Bir opsiyonun
fiyatı prim olarak adlandınlır. Bir opsiyon örneği olarak, IBM
Nisarı 1 30 call opsiyonu, opsiyon süresi boyunca herhangi bir za-
man içinde alıcıya, hisse başına 130 Dolar'dan 100 IBM hissesi
alma hakkını tanır.
Call opsiyonu alan alan kişi, belirli bir satın alma fiyatına ki-
litlenerek, öngörülen fiyat artışlanndan kAr elde etmeyi ister.
Call opsiyonu alıcrsının uğrayacağı mümkün olan en büyük za-
rar, opsiyon için ödenen primin Dolar bedeline denk olacaktır.
Vade sonuna kadar bekletilen bir opsiyonda azami zarar, strike
(kullanım) fiyatı piyasa fiyatının üzerindeyse oluşur. Örneğin,
IBM 125$'dan işlem görürken, 130'luk opsiyonun vade sonunda
bir değeri olmayacaktır. Vade tarihinde, piyasa strike fiyatından
yüksekse, opsiyonun biraz değeri vardır ve bu kullanrlır. Ne var
ki, piyasa fiyatıyla strike fıyatı arasındaki fark, opsiyon için öde-
nen primden azsa, işlemin net sonucu yine zarardrr. Call opsiyo-
nu alıcısr olan bir kişinin net k6r elde etmesi için piyasa fiyatıyla
*
lack D. Schwager, A Complete Guide to the Futures Market (John Wil-
ley & Sons, New York, NY, 1984).
Ek 2 519
stike fiyatı arasındaki farkın call opsiyonu satın alınırken (ko-

misyon bedeli için ayarlama yapıldıktan sonra) ödenen primden
fazla olması gerekir. Piyasa fiyatı ne kadar yüksek olursa, k6r da
o kadar yüksek olur.
Put opsiyonu satın alan bir kişi, satış fiyatına kilitlenerek ön-
ceden tahmin edilen fiyat düşüşünden kdr etmek ister. Call opsi-
yonu alıcısı olan bir kişi gibi, bu kişinin de uğraması mümkün
olan azami zarar, opsiyon için ödenen primin Dolar bedeliyle sı-
nırlıdır. Vade sonuna kadar devam ettirilen bir put opsiyonunda,
strike fiyatı piyasa fiyatını en az o put opsiyonunun primi kadar
aşlyorsa, işlem net bir k6r verir. (komisyon bedeli için ayarlama
yapıldıktan sonra).
Bir call veya put opsiyonu alıcısınrn sınırlı riski ve sınırsrz ka-
zanç potansiyelİnİn aksİne, satrcrnın k6n sınrrlı, zarar potansİyelİ
sınırsrzdrr. Opsiyon satıcısı, eğer opsiyon kullanılırsa, strike fı-
yatında ters pozisyonu alma zorunluluğu karşılığında, primin
Dolar bedelini alır. Örneğin, bir call opsiyonu kullanılırsa, satıcı
esas piyasada strike fiyatından kısa bir pozisyon almak zorunda-
dır (call opsiyonunu kullanarak, alrcr o fiyattan bir uzun pozisyo-
na girer).
Call opsiyonu satan bir kişi, yatay veya usulca düşen piyasa-
lardan k6r etmek ister. Böyle bir durumda, call opsiyonu satılma-
sıyla elde edilen prim en cazip trading fırsatını doğurur. Ne var
ki, trader büyük bir fiyat düşüşü bekliyors4 genelde esas piyasa-
da kısa pozisyon alınması veya put opsiyonu satın alrnması - açık
uçlu kör potansiyeliyle işlem yapılması, daha iyi olur. Benzer
şe-
kilde, put opsiyonu satan bir kişi, yatay veya usulca yükselen bir
piyasadan k6r etmek ister,
Bazı acemiler, bu tip bir işlem smırsız potansiyele ve srnırlı
riske süip olduğu için neden bir trader'ın her zaman opsiyon al-
mayı (piyasa görüşüne bağlı olarak call veya put opsiyonu) ter-
cih etmediğini anlamakta güçlük çekerler. Böyle bir karışıklık,
ihtimalleri göz önüne almadaki başarısızlığı yansıtmaktadır. Op-
siyon satıcısının kuramsal riski sınlrslz olmasına rağmen, görül-
mesi en çok muhtemel olan fiyat seviyeleri (örneğin, opsiyon iş-
lemi yapıldığı zaman piyasa fiyatının civarında dolaşan fiyattar)
opsiyon satıcısı için net kazanç getirİr. Genel anlamda değinmek
gerekirse, opsiyon alıcısr, küçük olasılığı olan büyük bir kazanç
karşılığında, büyük olasılığı olan kiiçük bir zararı kabul ederken,
opsiyon satıcısı büyük olasılığı olan kiiçük bir kazanç karşılığın-
da, kiiçük olasılığı olan büyük bir zaran kabul etmektedir. Etkin
bir piyasada, ne bir opsiyon alrcrsrnın ne de satıcrsının uzun va- .}
dede, önemli bir avantaja sahip olmaması gerekir. !

Opsiyon primi iki bileşenden oluşur: Gerçek değer artı zaırııaın
değeri. Call opsiyonun gerçek değeri, mevcut piyasa fiyatrnın
srrifte (kullanım) fiyatından yüksek olduğu miktar kadardır. (Put
opsiyonun gerçek değeri, mevcut piyasa fiyatmın strike fıyatın-
dan düşük olduğu miktar kadardır.) Aslında gerçek değer, primin
opsiyonun mevcut piyasa fiyatında kullanılması durumunda ger-
çekleştirilebilecek kısmıdır. Gerçek değer bir opsiyon için taban
fiyatı görevini görür. Niçin? Çünkü prim gerçek değerden az
olursa, trader opsiyon alıp bunu kullanabilir ve ortaya çıkan piya-
sa pozisyonunu dengeleyebilir, böylece net bir kazanç elde eder
(trader'ın sadece işlem masraflannı karşıladığı varsayılarak).
Gerçek değerlere sahip olan opsiyonlara (ör. piyasa fiyatınrn
altında olan strike fiyath call opsiyonu ve piyasa fiyatının ıJizet'ın-
de strike fiyatı olan put opsiyona) para - içinde denir. Hiçbir ger-
çek değeri olmayan opsiyonlara para - dışında opsiyonlar denir.
Strike fiyatı, piyasa fiyatına en yakın olan opsiyonlaradaparada
denir.
Tanım itibanyla gerçek değeri sıfir olan para -dışı opsiyon as-
lrnda biraz değere sahip olacaktır, çünkii vade tarihinden önce pi-
yasa fiyatının strike fiyatını geçme olasılığı vardrr. Para-içi opsi-
yonun değeri gerçek değerden fazla olacaktır, çünkü opsiyonda-
ki bir pozisyon esas piyasadaki bir pozisyona tercih edilir. Niçin?
Çünkü hem opsiyon hem de piyasa pozisyonu olumlu bir fiyat
hareketi olması durumunda eşit olarak kazanff, fakat opsiyonun
azami zaran sınrrlıdır. Primin, gerçek değeri aşan kısmrnazaı?uun
değeri denir.
Bir opsiyonun zaman değerini etkiliyen en önemli üç unsur
Ek 2 52I
şunİardır:
(I) Strike ve piyasafiyatı arasındakifark Çokpara-dışı opsi-
yonlann çok az bir zaman değeri vardır, çünkü piyasa fiyatının
vade tarihinden önce strike fiyatına ulaşması ya da bunu aşmasl
pek olası değildir. Çok para-içi opsiyonlann çok az zarnafl değeri
vardır, çünkü bu opsiyonlarbaz alrnan piyasaya çok benzer, her
ikisi de çok aşırı bir ters fiyat hareketi haricinde, piyasa nereye
giderse gitsin para-içi eşit miktarda kazanç veya kayıp göstere-
cektir. Başka bir deyişle, çok paıa-içi bir opsiyon için, riskin sı-
nrrlı olmasının pek bir değeri yoktur, çünkii strike fiyatı piyasa
fi yatından çok farklıdır
(2) Vade bitiınine lg.dar lalan zaman -Yade bitimine kadar
ne kadar çok zaman varsa, opsiyonun değeri de o kadar büyük
olur, çünkii daha uzun bir süre, vade tarihinden önce gerçek de-
ğerin yükselmesi olasılığrnr arttrnr.
(3) Değişkenlik (volatilite) - Zaman değeri, opsiyonun arta
kalan ömründe,baz piyasanın tahmin edilen değişkenliğine (fı-
yat değişkenliği derecesinin bir ölçüsü) göre direkt olarak deği-
şir. Bu ilişki, daha yiiksek değişkenliğin, gerçek değerin vade ta-
rihinden önce, belirli bir miktarda artma olasılrğrnr arttrrmasrn-
dan dolayı gerçekleşir. Başka bir deyişle, değişkenlik ne kadar
yüksekse, piyasadaki olası fiyat kapsamr da o kadar geniş olur.
Değişkenlik, opsiyon prim değerlerinin belirlenmesinde çok
önemli bir unsur olmasrna rağmen, bir piyasanın gelecekteki de-
ğişkenliğinin olay yaşanana kadar tam anlamıyla bilinmesinin
asla mümkün olmadrğını vurgulamak gerekir. (Bunun aksine,
vade tarihine kadarkalan zamafl ve mevcut piyasa fiyatı ve strike
fiyatı arasındaki ilişki herhangi bir zamanda tam olarak belirle-
nebilir.) Bu yönden, değişkenlikle ilgili tahminler daima qeçmış-
teki değişkenlik veilenne dayalı olarak yapılmalıdır. Piyasa fi-
yatlannın (ör. opsiyon prirrıleri) öngördüğü (kastettiği) gelecek
teki değişkenlik tahminine, ki bu geçrnişteki değişkenlikten yük-
sek veya düşük olabilir, l«astedilen değişkenlik denir.
Sözliik
Açık poziyon. Vadeli piyasalarda, açık uzun ve krsa pozisyonlaıın

toplam sayısı daima birbirine eşittir. Bu toplam (kısa veya uzun)
açık pozisyon sayısl olarak değerlendirilir. Tanım itibanyla, bir
sözleşme ayında ilk defa işlem yapıldığı zaman, açık pozisyon
sayısı sıfirdır. Daha sonra bu açık pozisyon sayısr bir zirve oluş-
turur ve vade tarihine yaklaşan pozisyonlar likide edilince düşer.
Aiçalan trend. Bir piyasada fiyatlann düşmesi eğilimi.
Aralık (Spread). Aynı veya birbiriyle yakından ilgili olan bir piya-
sada bir vadeli işlem sözleşmesi (veya opsiyonu) alırken, diğe-
rinde satma. Uzun Haziran hazine bonosu / kısa Eylül hazine bo-
nosu, uzun Alman Markı/ krsa İsviçre Frankı ve uzun IBM 130
call opsiyonu / kısa IBM 140 call opsiyonu aralığın bazı örnekle-
ridir.
Arbitraj. İki piyasa arasındaki fiyat ilişkisi sıra dışında olarak de-
ğerlendirildiğinde, birinde ahm diğerinde satış yapılması.
Arbitrajcılar. Arbitraj konusunda uzmanlaşan trader'lar. Arbitraj-

cılar, bir piyasanın yönünü doğru tahmin ederek kir elde etme
girişimi yapacaklarına, birbirleriyle ilgili piyasalar arasında olu-
şan geçici fiyat sapmalarından küçük kdrlar elde etmeyi hedef-
lerler.
Artanlar/Düşenler çizgisi. New York Hisse Senedi Borsa'sında

yükselen ve düşen hisse senetlerinin sayısı arasındaki günlük
Sözlük 523
farkın kümülatif toplamı. Artanlar/Düşenler çizgisi ile, Dow Jo-

nes Endüstriyel Ortalaması (DJIA) gibi piyasa endeksleri arasın-
daki uyuşmazlıklar, bazen piyasa sinyalleri olarak değerlendiri-
lebilir. Örneğin bir düşüşten sonra, DJIA tekrar yeni bir en yük-
seğe çıkıyor, fakat artanlar/düşenler çizgisi buna uyamıyorsa,
böyle bir fiyat hareketi piyasanın zayıflığına dair bir bulgu olabi-
lir.
Aşırı alım/aşın satış göstergesi. Fiyatların aşın yükseldiğini veya

düştüğünü ve bu yüzden piyasanın ters yönde bir harekete gebe
olduğunu tanımlamaya çalışan teknik bir gösterge. Aşırı alım/
aşırı satış kavramı aynı zamanda trader'ların büyük bir çoğunlu-
ğunun, ne zaman olumlu veya olumsuz olduğunu tanımlamak
amacıy la t e r s düş ürrc eyle birlikte kullanı lır.
Ayı. Piyasada fiyatlaıın düşeceğine inanan kimse.
Ayı piyasası. Düşen fiyatlarla tanımlanan bir piyasa.
Boğa. Piyasada fiyatların yükseleceği beklentisi içinde olan kimse.
Boğa piyasası. Yükselen fiyatlarla tanımlanan piyasa.
Borsa salonu. Borsada vadeli işlem sözleşmelerinin alınıp satıldığı

alan.
Borsa üyesi. Kendi hesabına borsada işlem yapan kişi.
Call opsiyonu. Alıcıya, belli bir süre içinde belli bir fiyattan söz ko-
nusu olan finansal aracr veya emtiayı alma hakkını - zorunlulu-
ğunu değil - tanıyan sözleşme,
Çeşitleme. Riski azaltmak amacıyla birçok farklı piyasada işlem

yapmak.
Çıptak opsiyon. Baz emtia veya finansal araca sahip olmayan tra-
der'ın aldığı kısa pozisyon.
Değişkenlik. Piyasadaki fiyat değişkenliğinin bir ölçüsüdür. Değiş-

ken bir piyasa çok büyük fiyat dalgalanmalanna maruz kalır.
Destek. Teknik analizde, düşen bir piyasada düşüşü durdurucak ya

da tersine çevirecek düzeyde artan bir alış baskısıyla karşılaya-
cağ düşünülen fiyat alanı.
Direnç. Teknik analizde, yükselen bir piyasanın, artışı durdurucak

ya da tersine çevirecek düzeyde artan bir satış baskrsıyla karşıla-
yacağı düşünülen fiyat alanı.
Düz pozisyon. Net uzun veya kısa pozisyon. 1İlglll araçlarda pozis-
yonlann karşı pozisyonlarla dengelendiği , aralık ve arbitraj iş-
lemlerin tersine.)
Diizeltme. Düa önceki trendin aksine oluşan fiyat hareketi. Örne-

ğin, yükselen bir piyasada Vo60'|ık bir düzeltme, düa önceki
yükselmenin Vo60'ııa denk bir fiyat düşüşünü gösterir.
Elliott Dalgalan analizi. Ralph Nelson Elliott'ın kuramlanna daya-

nan bir piyasa analizi yöntemi. Oldukça karışık olmasına rağ-
men, bu kuram temelde piyasalann dalgalar halinde hareket etti-
ği, anatrend yönünde beş dalganın (veya piyasa ayaklarının) ge-
nel modeli oluşturduğunu ve bunun ters yönünde üç düzeltici
dalga tarafindan takip edildiği görüşüne dayanrr. Kuramın bakış
açılarından birine göre, bu dalgalardan her biri, beş veya daha
küçük üç dalgaya bölünebilir ve kendisi ise daha büyük bir dal-
ganın parçasıdır.
Erime. Bir trading hesabındaki özsermayenin düşüşü. Azami erime

ise, bir özsermaye tepesi ile müteakip herhangi bir düşük özser-
maye arasındaki en büyük farktır. Düşük erime rakamları, trader
veya trading sistemi için aıanan bir performans özelliğidir.
Federal Reserve Board (FED). Federal Banka sisteminin para po-

litikasının uygulanması yoluyla ekonomiyi düzenlerneye çalışan
idari kolu.
Fibonacci düzeltmelıeri. Bir önceki trendin yaklaşık olarak Vo38.2

veya%61.8 (veya diğer Fibonacci numaraları) kadar düzeltilece-
Sözlük 525
ğikavramı.
Fibonacci serisi. Dizide yer alan her sayının kendinden iki önceki
sayının toplamına eşit olduğu, 1 ,1 şeklinde başlayan ve sonsuza
kadar giden rakam serisi. Serinin başlangıcı şu şekilde olur:
|,|,2,3,5,8,|3,21,34,55,89, vb. Rakamlar büyüdükçe serideki ar-
dıl rakamların oranı 0.61S'de birbirine yaklaşır. Rakamlar büyü-
dükçe, serideki almaşık rakamların oranı (ör. 2l ve 55) 0.382'de
birbirine yaklaşır. Bu iki oran - 0.618 ve 0.382 - genelde düzelt-
me seviyelerini belirlemek için kullanılır.
Fiyat aralığ. Hiç işlem görmeyen fiyat alanı. Ömeğin, dün en yük-
sek 20$ yapmış birpiyasaZl$'da açılıp yükselmeye devam eder-
se 20 ile 22$ arasındaki farka fiyat aralığı denir.
FiyaUkazanç (F/IO oraıır. Hisse senedinin fiyatı btilü şirketin yıl-

lık kazancı.
Formasyon tanınması. Mevcut durumlar için benzerlik kurmak'

amacıyla geçmişteki grafik formasyonlannı kullanan fiyat tah-
min etme yöntemi.
Formasyon lıınlması (breakout). Fiyatların daha önceki en yükse-

ğin (veya en düşüğün) ötesine ya da önceki fiyat sıkışma sınırla-
nnın drşına çıkması.
Gann analizi. Yirminci yüzyılın ilk yansında yaşamış meşhur bir

hisse senedi ve emtia trader'ı olan William Gann tarafindan ge-
liştirilen ve birtakım teknik kavramlara dayanan piyasa analizi.
Geri dönt§ günü. Piyasanın yeni bir en yükseğe (düşüğe) çıktığı

(indiği) ve sonra ters yöne yönelip, bir veya birkaç gün önceki
günlük kapanışın altında (üstünde) kapandığı gün. Geri dönüş
günleri, yüksek işlem hacmi ve özellikle geniş fiyat aralıklanyla
desteklenirse, daha etkili ("anütar") olarak değerlendirilir.
Göreceli güç. Hisse senedi piyasasında, belli bir hisse senedi fiyatı
gücünün genel hisse senedi endeksine göre ölçüsü. Bu ifade ayn-
ca, daha genel anlamda, aşın alım/aşın satış göstergesini belirt-
mek için de kullanılır.
Grafik. Bir piyasadaki fiyat hareketini resmeden grafik. Grafiğin en

. yaygın olan tipi günlük çubuk grafikdir. Günlük en yüksek, en
düşük ve kapanışı gösterir. ,]
Grafik analizi. Geçmişteki fiyat yükselme veya düşüşlerinden önce

oluşmuş formasyonlan bulmak amacıyla fiyat grafiklerinin ince-
lenmesi. Temel kavrarn, mevcut piyasada benzer modellerin
oluşmasının, aynı yönde olası bir piyasa hareketinin sinyalini ve-
rebilmesidir. Grafik analizi yapan kişilere genelde grafil<çilerya
da teknisyenler denir.
GünIük işlem (günübirtik). Yapılmaya başlandığ günde likide

ediIen işlem.
Hareketli ortalama. piyasa trendlerinin daha kolay ayırt edilmesi

için fiyatların düzeltilmesi yöntemi. Bir basit hareketli ortala-
ma, geçen birkaç günün ortalama fiyafidır. Hareketli ortalarnayla
fiyat veya iki hareketli ortalama arasındaki kesişmeler alış ve İa-
tış sinyali olarak kullanılır.
Hassasiyet göstergesi. Piyasada fiyatların yükseleceği ve düŞeceği

düşünceleri arasındaki dengenin bir ölçüsü. Ters düşünceye dİ-
yalı trading yapmak için kullanılır. Put/call oranı bir hassasiyet
göstergesidir.
Hedge. Envanter veya ilerisi için öngörülen bir alır,n veya satimın
riskini sigortalamak için kullanılan pozisyon. Bir hedge örneği
vermek gerekirse, ekim zamanında, hasat zamanına tekabül eden
bir tarih için vadeli müsır satan bir çiftçiyi gösterebiliriz. Bu ör-
, nekte,vadeli satışı ileri tarihteki
satış fiyatını kilitteyerek mütea-
kip fiyat dalgalanmalarına maruz kalma riskini sınırlandınlmış-
tır.
Hedger. Riski azaltmak amacıyta bir pozisyonu kullanan piyasa ka-

trlımcısı. Riskten korunmak isteyen kişinin risk pozisyonu, ön-
ceden tahmin ettiği bir fiyat hareketinden k6r elde etmek için po-
zisyona giren spekülatörün aldığı ri§kin tam tersidir.
Sözlük 527
Hisse başı kir (ttBK). Bir şirketin vergi sonrası toplam klrı btilü
hisse sayısı.
. j'
İnterbank piydsası. "İnterbank Döviz Piyasasının Tanımı" bölü-

müne bakınız.
İsteğe bağlı trader (discretionary trader). Genel anlamda; onay ol-

madan müşterİ hesabına İşlem yapmak içİn vekaletnameye sahİp
olan trader. Bununla birlikte, bu ifade daha sınırlı bir anlamda
bilgisiyarlaştırılmış bir sistemin ürettiği sinyale cevap vermek-
tense, kendi piyasa yorumlarına dayanarak kararlar alan trader'ı
belirtmek için de kullanılır.
İşlem hacmi. Belli bir süre içinde işlem gören hisse senedi veya
sözleşmelerin toplam sayı §ı.
Kaldıraç. Kullanılan sennaye miktarından daha büyük Dolar bede-

line sahip olan bir emtianın veya finansal bir aracın kontrol edi-
lebilmesi. Pozisyon ne kadar büyük olursa, k6r veya zarar potan-
siyeli de o kadar büyük olur.
Kapatmak. Mevcut bir pozisyonu likide etmek (uzun pozisyonday-

sa satış, kısa pozisyondaysa alış yapmak).
Karşı durma. Piyasadaki bir sinyaliıı (veya analistin) ters yönünde

işlem yapmak. Örneğin, karşı duran bir trader, fiyatlar bir önceki
sıkışma alanını yukarı kırdıktan sonra lusa pozisyon ahr ki, bir-
çok teknik trader burada alım yapar. Buna bir fiyat formasyonu-
, na,karşı durma denilir.
Kastedilen değişkenlik. Mevcut opsiyon fiyatlarının gelecekteki fi-

yat değişkenliği beklentilerini göstermesi,
Kayma. İşlem emrinin teorik olarak yerine getirilmesi gereken yer

ile gerçekten yerine getirildiği yer arasındaki fark.
Kazan odası operasyonu. Tecrübesiz yatırımcılara telefonda aşırı

fiyatlarla veya şişirilmiş komisyonlarla finansal araç veya emtia
satmak için yüksek gerilimli taktiklerin kullanıldığı, yasal olma-
yan veya yarl - yasal satış işletmesi. Örneğin, değerli metal (veya
değerli meta| opsiyonları) sözleşmeleri organize borsalarda yay-
gın olan seviyelerin oldukça üstünde fiyatla sahlabilir. nazİ Ou-
rumlarda, satılan sözleşmeler tamamıyla hayali olduğu için bu
tip işletmeler tam anlamıyla dolandıncılıkdır.
Kısa pozisyon. Düşen piyasa fiyatlanndan k6r eden ve satış yapa-

rak uygulanan pozisyon. Bu ifade aynı zamanda btiyle biİpozis-
yona giren traderl veya varlığ nitelemek için de kullanılır.
Koltuk. Borsaüyeliği.
Konsolidasyon. Bkz. Sıkışma.
Likidite. Söz konusu piyasanın hangi dereceye kadar likit olduğu-

dur.
Likit piyasa. Günlük olarak yeterli sayıda işlem olduğu için en

mantıklı ölçülerde ahş ve satış emirlerinin, önemli Uirhyaİ Oeği-
ş.r_kliği
olmadan uygulanabildiği bir piyasadır: Başka biİ deyişL,
likit piyasa trader'a kolay giriş ve çıkış imkanın, sİglu..
Limit fiyatı hareketi. Birçok vadeli işlem sözleşmesi için, borsalar

lvlp tek bir gün içinde azami olarak ne kadar değişebileceğini
belirlemişlerdir. Belirlenen bu azami ölçü içinde Uİr plyasaaa-R-
yat artışı olduğu zaman,buna üst limit (tavan), uyn,
şekilde aza-
mi düşüş, yaşandığı zaman da buna alt- limit (taÜanİdenir. Ser-
best piyasa güçlerinin normalde limit tarafindan
çizilen sınır ııra-
lığının dışındaki bir denge fiyatına gereksinim duyduğu durum-
lirda, piyasa doğruca limite doğru hareket eder ve fiİlen işlem
yapılmasına son verir. İlerleyen bir piyasada böylesi bir durum
üst limite kilitlenme olarak adlandınlır. Gerileme gösteren bir
piyasa için de benzer ifade, alçlimite kilitlenme
şekıinde kuııa-
nılır.
Lot. Vadeli piyasada sözleşmenin diğer adı.
Mekanik sistem. Alım satım sinyalleri veren trading sistemi (ge-

nelde bilgisayarlıdır). Mekanik sistem trader'ı olan kişi, piyİsa
Sözlük 529
üzerine kendi kişisel değerlendirmelerini hesaba katmaksızın bu
sistemin verdiği sinyalleri dikkate alır.
,
Opsiyonlar. Ek 2 bölümüne bakrnız.
Önden koşma (frontrunning). Broker'ın, piyasayı etkili hareket et-

" tireceğine inandığı bir müşteri emrinden önce kendi emrini uy-
gulaması şeklindeki, ahlaka ve bazen de yasalara aykın uygula-
t ma,
Özsermaye. Bir hesabın toplam Dolar değeri.
Paçal. Ters bir fiyat hareketinden sonra kaybedilen bir pozisyonun

büyütülmesi.
ş Para yönetimi. Trading'de risk kontrolü için farklı yöntemlerin kul-

1anılması.
Piramit. Kağıt üzerindeki khrlann pozisyonu büyütmek için depo-

zito olarak kullarulması. Işlemde kaldıracın arttınlmasıyla, pira-
mit oluşturma, riskin yanı sıra kir potansiyelini de arttırır.
Piyasaya endeksli. Açık pozisyonların kapanış fiyatlarınıı göre de-

ğerlendirilmesi. Başka bir deyişle, eğer bir pozisyon piyasaya
endeksliyse, alınan veya kağıt üzerindeki kArlar (veya zaıarlar)
arasında bir fark olmayacaktır.
Portfiiy sigortası. Ek 1 bölümüne bakınız.
, Pozisyon timiti. Birçok vadeli sözleşmede, hükümet yönetmelikleri

bir spekülatörün girebileceği azami pozisyon (ör. sözleşme sayı-
sı) miktannı belirlemiştir.
P"ogram trading. Ek l bölümüne bakınız.

İ
(
P lıut opsiyonu" Alıoya, belli bir zııman süresi içinde belli bir fiyat-
ü 1an söz koıusu finansman arııclnl veya emtiayı satma zorunlulu-
$ . ğunu değil, hak}ını tanıyan sözleşrne.
0
530 Bıırsa Sihirbazları
Put/call oranr. Put opsiyonlannln miktarı bölü call opsiyonlafının
miktan. Ters düşünce veya aşırı alım/aşırı satış ölçülerinin bir
ömeği de puVcall oranrdır. Ana ilkeye göre, calllara göre daha
fazla put'un alındığını gösteren yüksek bir oran çoğu trader'ın
kötümser olduğunu gösterdiğinden, fiyatların yükseleceğine de-
lalettir. Ote yandan, düşük bir put/call oranı fiyatların düşeceğini
gösterir.
Reaksiyon. Ana trendin terl yönünde olan fiyat hareketi.
Risk kontrol:d.. Zararısınırlamak için kullanılan trading kuralları.
Risk/kazanç oranı. Bir işlemde tahminı potansiyel zarafln,tahmini

potansiyel kazanca oranı. Her ne kadar teorik olarak, k6r veya
zarar ihtimalinin yapılan hesaplara dahil edilmesi gerekirse de,
bu oran genelde, sadece tahmin edilen k6r yeyazarafln büyüklü-
ğüne dayanılarak yapılır.
§ıkışma. Bir süre devam eden yatay fiyat hareketi.
Sistem. Belli bir piyasa ve bir dizi piyasada alım satım sinyalleri
vermek için kullanılan belirli kurallar seti.
Sistem trader'r. Piyasadaki şartları üzerine yapılacak kişisel değer-

lendirmelere güvenmek yerine alrm satrm zamanlamasını belir-
lemek için sistemleri kullanan trader.
Sivrilik. Daha önceki veya müteakip günlerde görülen yükseklere

(düşükler) göre, çok bariz bir şekilde yüksek (düşük) olan fiyat.
Sivrilik en azından alım (satım) baskrsı açısından geçici bir zir-
veyi ternsil eder ve bazen de önemli tepe veya dip noktası duru-
muna gelebilir.
Sözleşme. Vadeli piyasalarda, gelecekte belirli bir tarihte teslim

,:
.j,
edilecek (veya fiyatı ödenecek) bir emtianın (veya finansal varlı- t

İ
ğın) niceliğini ve niteliğini belirleyen standartlaştınlmış işlem .{
aracı. Daha fazla ayrıntı için, "Vadeli Piyasaların Sımnı Keşfel

,f
mek" bölümüne bakınız.
ç
a
Sazllk 53l
spekülatör. Tahmin edilen fiyat hareketlerinden kar etmeyi
umut
ederek finansal araçlan veya emtiaları alıp satarken girnüııii
oıa-
rak riski kabul eden kişi.
stop emri. Belirlenen fiyata ulaşıldığı zaman piyasa emri

haline ge-
len ve piyasanın üzerindeki bir noktada buiunan .ut,n
uı.u
(veya piyasanın altındaki bir noktada bulunan
..t,i
emri bazen yeni pozisyona girrnek için kullanılmusnu "..ij.
",İ.i i.,
.uğrn.İ
en çok kaybı sınırlamak amacıyla kulianılır. Bu durumda,;;;;l:
de bunlara zaraf stop emri denİr.
t
,. Şerit okuyucusu. Fiyat kotasyonlarının akışını ve ilgili hacim ra-
ı
kamlarını yakından denetleyerek piy asanın y akın z"amanaaı.i ytı-
F
nünü tahmin etmeye çalışan trader.
|,
Teknik analiz. Temel piyasa unsurları (ör. Ekonomik) yerine

karşı-
sındaki fiyatın kendisinin incelenmesine (ve bazen işı".
} t *irı
u"_aq+ pozisyon sayısı) dayanan fiyat tahmin ytlntorİ.
,F
Teknik analiz, genelde temel analizle "trn"
çatışır.
*
Temel analiz. Fiyat tahmini yapmak için ekonomik verilerin
kulla-
nılması. Omeğin bir para biriminin temel analizi için
nisbi enf-
t lasyon oranı, nisbi faiz oranı, nisbi ekonomik büyüme
or^r, u"
} politik faktörler üzerinde durulur.
Ters düşünce (contrary.opinion).

} Çoğunluğun yaptığının tersini
yaparak k6r elde edilebileceği kuramı. Bunun ultrrj.,
yatan g<l-
t rüş, tradğr'lann büyük çoğunluğu piyasada fiyatların
urtu""ug,
İ.
beklenti si içeri si ndey se, bu piyai adati riy aıarın ytıı.."ı"""ğiii"
inanan birçok katılımcının İate, uzun
İozisyonda olaugıİ ve
böylece olası bir düşüş için çok az mukavemet bulunduğudur.
} Benzer bir mantık birçok trider fiyatların düşeceği u"ı.T"n*i
içinde olduğu zaman da geçerlidir. ters giden ltışu*"vı"
A iigiii
istatistikler, trader araştırmilan, piyasa ğ'tııtenıe.i *y;
;;;;;
danışmanlığıyla ilgilenen çeşitli servislerden temin ediıebiıir.
Ters gidici (contrarian). Piyasaya aksi görüşlerde işlem yapan

kişi
(bir önceki açıklamaya bakınıİ).
Testere hareketi. Bir trendde devamlı tekrarlanan ani dönüşlerle
tanımlanan bir fiyat formasyonu. Bu ifade genelde, düzensiz ve-
,
ya trendi olmayan bir piyasaya uygulanan trend izleme sistemle-
rinden kaynaklanan kayıpları tanımlamak için kullanılır. Bu tip
piyasalarda, trend takip edici sistemler, hatalı olarak, fiyatlar :ı:,
düşmeye başlamadan önce alış, çıkmaya başlamadan önce de sa-
tış sinyali verirler.
Tırtıkçı. Kendi hesabına işlem yapan ve borsa salonunda çalışan bu

broker, çok küçük fiyat dalgalanmalanndan k6r sağlamanın pe-
şindedir. Normalde, spekülatör sahcı teklif fiyatından satış ve
alıcı teklif fiyatından alış yapma avantajına süiptir ki bu farktan
yararlanır. Bu olgu aynı zamanda piyasaya likidite sağlayan bir
yaklaşımdır.
Tik. Bir piyasada mümkün olan (aşağı veya yukarı) asgari fiyat ha-
reketi.
Trading kapsamı. Belirli bir dönem içinde bütün fiyat hareketini

içeren yatay aralık. Trading kapsamı belli bir yöne sahip olma-
yan bir piyasayı gösterir.
Trend. Fiyatların genel bir yönde (aşağ veya yukarı) ilerleme eği- ]
limi. i.
i
I
Trend takip edici sistem. Bir trend bir defa oluştu mu daha sonra
i
devam etme eğilimi içinde olur vıırsayrmına dayanarak, yeni ta-
nrmlanan trend yönünde alım ve satrm sinyalleri veren bir sis- t
tem.
Uyuşmazlık. Bir piyasa veya gösterge yeni bir en yüksek veya en tş

düşük yaptığında, ilgili bir piyasanın veya göstergenin bunu izle-
}
yememesi. Bazı analistlere göre uyuşmzhklar, piyasada yakla-
şan tepe veya dip noktalarının habercisidir.
Uzun pozisyon Yükselen piyasa fiyatıyla k6r edilen satın alma em-
riyle oluşturulmuş pozisyon. Bu ifade ayrıca, böyle bir pozisyo-
na giren kişiyi ya da varlığı nitelemek için de kullanılır.
Sözlük 533
Vadeli İşlemler. "Vadeli Piyasaların Sırrını Keşfetmek" bölümüne

bakınız.
Yanrltıcr krrılma. Bir önceki en yüksek veya en düşüğü geçici bir

şekilde deldikten sonra, ters yönde bir fiyat hareketine yenik dü-
şen piyasa. Orneğin, altı ay boyunca 18 ila 20$ arasında işlem
gören bir hisse senedinin fiyatı 2l$'a çıkıp sonra hızla 18$'ın altı-
na düşerse, 21$'a doğru olan artış yanıltıcı kırılma olarak adlan-
dınlabilir.
Yukan tik kurah. Açığa satışların, sadece bir önceki işlemden da-
ha yüksek fiyatlarla yapılabileceğini belirten hisse senedi piyasa-
sı uygulaması.
Yükselen trend. Belli bir piyasada yükselen fiyatlar yönünde genel

bireğilim.
borsa sihirbazlaıı
Zirvedekilerle röportajlar
"Borsa Sihirbazlan bugrine kadar \ra[ Stıeet üzerine yazılanen büyüleyici l«taplardan
biri. Bu "s*irtıaz|ardan" birkaçı benim de arkadaşım. Jack Schwager onlann çalşma
yöntemlerini çok ıyı yakaIamş."
D,, Editör
ffiJE*Yi*'i;;:?jh,
"İşe yarayacak bir yöntem gel§tirmek oldukça zordur. Sorırasırıda ise yönteminizden
fayda|anmak için bir deneyime sahip olmanız gerekir. Fakat hepsinden zor olanı,
yapılan ana|ızi paraya çevirmektir. Inanmryorsanız bir deneyin. Bu kişiler herşeye
sahip: Bir yöntem, nim dikkat dağıtıcı etkenler ve baskılara rağmen, her seferinde
aynı kararlılılda davrarımalanru sağlayan inanç ve disiplin. Onlar §(all Street'in
katvamaıılandır veJack Schwager'rn kitabı bu karakteri canlı bir şekilde tayatıırıza
taşyor."
ffi 3tl,,i"';',',}l',i,J?J*'jŞi",
Borsa Sihirba z|an'ndaröportajlan yayırılarıansıradışr isimlerden bazılan:
. 30,000 $'ını 80 milyon Do|ar'a çıkaran Michael Marcus!

. Yirmi bir yıllık bir sürede, fonu ortalama o/o 30 yıllık getiri sağayan
Michael Steinhardt!
o Bir et paketleme tesisindeki idari gorevini cebinde 25,000 $ varken bırakıp şimdi
gıinde 2 mılyar Dolar değerinde vadeli hazjne bonosu a|ıp sa]u;n Tom Baldwin!
. Forılan beş yıl üst üste üç haneli kazanç|ar kaydeden Paul TudorJones!
. On alt1 yl içinde inanılmaz bir şkilde o/o 250,ffi'lkbır kazanç sağ|ayan Ed Seykota!
ıiEtKuL ,.*=^.!"@
Bu kitabın spoıısorlğunu üstlenen
AITAYMENKUL DEGERIER A.Ş. ye
kathlanndan dolayı teşekkür ederiz.
juJruulrulffi Ğ s[gfl|'n

Jack Schwager - Borsa Sihirbazları

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Jack Schwager - Borsa Sihirbazları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

bö rsa

ııru edekile r',

BORsn xüıüpıANtSl: 0 sŞgf,|r*

Borsa Sihirbazlan ABD'nin en başanlı trader'larıyla yapılmış rö-

Bir adamın tavanı diğer bir adamın zemi-

,.,., , ,,ı;l$ğibçl&@&ffisgtğ.}ş&;.,.: i ,,;1,1.;

;,: i!] l ii;

söLüv I. VADELİ (rurunns) PİYASALAR

BöLüM Iv. BORSA SALONUNUN BAKIŞ AÇISI

Birkaç şaşırtıcı öykü ile başlayalım:

Bunlar, kitapta yer alan röportajlardan alınan seçmelerdir.

dır. Bu trader'lann bir kısmr özel olarak temel analizi, diğerleri

Öncelikle bu kitaptaki her bir bölüm üzerinde düşüncelerini be_

Kitabın ismi Büyük Pano...idi. Kitap, uzaydan gelen yaratıklar

Eğer tesadüfi hareket kuramcıları haklıysa, yeryüzünde işlem ya-

Okuldan mezun olduktan hemen sonra, emtia araştırma analisti

Okuldan mezun olduktan hemen sonra, emtia araştırma analisti

Daha sonra bu süreç sona erdi. Öğrendiğim kurallan uygula-

," Vadeli (Futııres} Piyasalar

Bu kitapta bahsedilen bir çok piyasa arasında, araştırmacılar ta-

piyasalarda uzun pozisyon almanın yanısıra, eşit derecedeki şart-

7 . Borsa garantisi-Vadeli piyasalarda işlem yapan kişinin, iş-

Yapılan itibariyle vadeli piyasalaı baz aldıkları piyasalara sı-

kı bir biçimde bağlıdır (arbitraj faaliyeti sapmalann küçük ve kı-

Interbank döviz piyasasr, sanki güneşi takip ediyormuş gibi

Micheal Marcus kariyerine, büyük bir aracı kurumda emtia araş-

Vadeli borsalara ilk olarak ne zaman ilgi duydun?

Biraz akademisyendim. 1969 yıhnda John Hopkins'den, en iyi

Şüphelenmedin mi? Bu kişi sana bir kullanılmış araba satr-

Hayır, o güne dek hiçbir yatınm yapmamıştım ve çok saftım.

Ona llaealginin hepsi bu muydu? Başka kir teşvikleri yok

Trading için ne kadar para tahsis etmiştin?

Ne yaptıSnıza dairlbir fikriniz var mıyü? Emtialar veya

Hiç olmazsa södeşmelerin büyüklüklerini biliyor mııydu.

IIer bir puanlık fiyat artışı veya düşüşünün size ne kadara

Herhalde bu bitdiğiniz tek şeydi.

Doğru. Bundan sonra buğday aldık, ama o da işe yaramadı. Son-

Her zaman takribi 100$'lük kayıplarla mı pozisyondan çıkı,

Evet. Ama yaptığımız trading'lerden biri bize 200$'a mal oldu,

John daha önce trading yapmış mıydı ?

Bilmiyorum ama o işlemden sonra batmıştım. Sonuçta John'a bu

Sonunda John'a ne oldu?

Bu işin sana göre olmadığı fikrine hiç kapılün mı?

Hayır. Okulda her zaman başarılıydım ve işin raconunu kapınca

Bu senin ilk büyük k6rın mıydı?

Bu işte, hem bültende yer alan önerilere hem de kendi insiyatifi-

Kflr toplama zamanlamasına nasıl karar veriyordun?

Bazrlannr yarı yolda, bazılannı da piyasa geri dönüp düşmeye

O zaman bile iç güdünle doğru şeyleri mi yapıyordun?

Evet. Daha sonra sonbaharda Worcester, Massachuetts'da dokto-

Bu Keltner'in bir kuramı mrydı yoksa sadece bir piyasa söy-

Keltner'in de buna inandığını sanryorum. Annemden 20,000$

Piyasanın çökt§ünü takip ediyor muydunuz?

Evet, aracı kurumdaydım ve panodan fıyatlann düşüşünü izliyor-

Piyasa taban yapmadan önce, pozisyondan çıkmayı düşün-

Bunu yapmam gerektiğini düşündüm fakat sadece seyrettim. Ta-

Piyasa açıl§ta yine çok mu düşüktü?

Hayrr, sadece yaklaşık 2A,kadar.

Pozisyondan çıktığnda ne kadar kaybemiştin?

Kendi 30,000$'ımın yanında, annemden borç aldığım 20,000$'ın

Daha sonra ne yaptın?

Gerçekten çok üzgündüm. Çahşmam gerektiğine karar verdim.

Büroda, benim çalıştığım yerle broker'lann bulunduğu yer

Orada sadece araştrrma mı yapıyordun?