The Law of Succession

www.abyssinialaw.
com
በፍትህ አካሊት ማሠልጠኛ ተቋም

ሇቅድመ-ሥራ ሠልጣኞች
በውርስ ህግ
ሊይ ሇተዘጋጀው የሥልጠና ማኑዋል
ሇማሳያነት የቀረበ የአጠቃቀም መመሪያ
www.abyssinialaw.com
የውርስ ህግ
 የተመዯበው ጊዜ፡ ሶስት ቀን
የኮርሱ አጠቃሊይ ግብና አሊማ

 ሰልጣኞች በውርስ ህጉ አፈፃፀም ዙሪያ የሚያጋጥሙ የትርጉምና የአፈፃፀም ችግሮችን
ሇይተው እንዲያወጡ
 የተሻሇ ትርጉም እንዲያጎሇብቱ
 የስልጠና መጀመሪያ ቀን
የስልጠና ምዕራፉ ግብ፡-

ሰልጣኞች፡-
 የኢትዩጵያ ውርስ ህግን በተመሇከተ ሇቀጣይ ስልጠና መንዯርዯሪያ የሆነ አጠቃሊይ
ግንዛቤ ይጨብጣለ፡፡
 በኢትዩጵያ በመዯበኛውና በሸሪያ ስርአት መካከል ያሇውን የአወራረስ ልዩነትና
የሚያጋጥሙ ችግሮችን ይሇያለ
ምዕራፍ አንድ፡- ስሇውርስ ህግ በጠቅሊሊውና የአወራረስ

ስርአት በኢትዮጵያ
የምእራፉ ይዘት
1.1 ስሇ ውርስ ህግ በጠቅሊሊው
1.2 የአወራረስ ሥርዓት በኢትዮጵያ
1.3 የተሇያየ አይነትና ባሕሪያት ውጤት ያሊቸው የውርስ አወራረስ ዯንቦች መኖራቸው
ያሇው ጠንካራና ዯካማ ጏን
1.4 የሸሪዓና የፍትሐብሔር የውርስ ዯንቦች መካከል የሚታየው መሠረታዊ ልዩነትና
በአፈፃፀም የሚታዩ ችግሮች
ምዕራፍ ሁሇት፡- የኢትዮጵያ የውርስ አስተሊሇፍ በጠቅሊሊው
የስልጠና ምዕራፉ ግብ፡-

ሰልጣኞች፡-
 የፍትሃብሄር ህጉ የውርስ ህግ ጠቅሊሊ ድንጋጌዎች ይዘት፣ አተረጓገምና በአፈፃፀም ሊይ
እያጋጠሙ ያለ ችግሮች ይሇያለ፡
 በጠቅሊሊና በልዩ የውርስ ህግ ድንጋጌዎች መካከል የትርጉም ልዩነት በሚያጋጥመበት ጊዜ
ችግሩ የሚፈታበትን ክህሎት ይሇያለ፡፡
2.1 የኢትዮጵያ የውርስ ሕግ ድንጋጌዎች አዯረጃጀት
2.2 የውርስ መከፈትና በውርስ ስሇሚተሊሇፉ መብትና ግዴታዎች
2.2.1 ውርስ የሚከፈትበት ጊዜና ሥፍራ
2.2.2 ከሟች ሉተሊሇፉ የሚችለና ሉተሊሇፉ የማይችለ መብትና ግዴታዎች
2.2.3 ስሇሟች የውርስ ንብረት ልዩ ድንጋጌዎች
ሀ. የጡረታ ካሳ ክፍያ
ሇ. በሞት ጊዜ የሚከፈል የህይወት ኢንሹራንስ ገንዘብ
ምዕራፍ ሶስት፡- ሇመውረስ የሚያስፈልግ ችሎታ
የዚህ ምእራፍ ግብ፣

 ሇመውረስ የሚያስፈልጉ ሁኔታዎች፣
 ሇወራሽነት የማይገባ ነው ስሇሚባለ ምክንያቶች፣
ግንዛቤ ማስጨበጥ ነው፡፡
3.1 ጠቅሊሊ መግቢያ
3.2. ሇወራሽነት ያልተገባ አሇመሆን
ምዕራፍ አራት፡- ሳይናዘዝ የሞተ ሰው የውርስ ሥርዓት

አፈፃፀም
የዚህ ምእራፍ ዋና አሊማ፣
 በህይወት ዘመኑ ኑዛዜ ሳይተው የሞተ ሰው የውርስ ስርአት አስተዳዯር እንዴት መሆን
እንዳሇበት በፍትሀብሄር ህጉ የተዯነገጉትን መሰረታዊ መርሆዎች ማሳያት፣
 በዚህ ረገድ ፍርድ ቤት የሚያጋጥሙ ችግሮች ሉፈቱ የሚችለበትን መንገድ ማሳየት፣
ነው፡፡
የምዕራፉ ይዘት
4.1 ጠቅሊሊ መግቢያ
4.2 ተተኪ ወራሽ
የመወያያ ጥያቄዎች
1. በሞጁለ ምዕራፍ 1 መወያያ ጥያቄ 4 በቡድን ይሰራ፡፡

2. በሞጁለ ምዕራፍ 4 መወያያ ጥያቄ 4 በቡድን ይሰራ፡፡
3. በሞጁለ ምዕራፍች 1-4 የመወያያ ጥያቄዎች ስር የተዘረዘሩትን 4 የሰበር ውሳኔዎች
(መዝገብ ቁጥር 27783፣ 22305፣ 25692ና 30574) በቡድን በመወያየት ይተቹ፡፡
 ሁሇተኛ ቀን
ምዕራፍ አምስት፡- በሟች ኑዛዜ መሰረት የሚፈፀም ውርስ

የስልጠናው ግብ፡-
ሰልጣኞች፡-
በኑዛዜ አተረጓገምና አፈፃፀም ዙሪያ በፍርድ ቤት የሚያጋጥሙ ችግሮችና መፍትሄ ሉሆኑ
የሚችለ ሃሳቦችን ይሇያለ፡፡
5.1. ሇኑዛዜ ዋና መኖር አስፈሊጊ የሆኑ የስረ ነገር ሁኔታዎች፣
5.2. በህጉ የተቀመጠውን ፎርም አሟልቶ መገኘት፣
5.3. ኑዛዜው ያልተሻረ ወይም ውድቅ ያልሆነ መሆኑ፣
5.3.1. የኑዛዜ መሻር
5.3.2. የኑዛዜ ውድቅ መሆን፣
5.4. ኑዛዜ መኖሩን ስሇማስረዳት፣
ምዕራፍ ስድስት፡- ውርስን ማጣራት እና ውርስን ማስተዳዯር፣


 ውርስን ሇማጣራት መከናወን ስሊሇባቸው ተግባራትና ስሇውርስ አጣሪ አሻሻም ግንዛቤ
የሚያሲይዝ፣
 ከሟች የውርስ ንብረት መብት አሇኝ የሚለ ሰዎች ጥያቄ ስሇሚወሰንበት ሁኔታ
ማሳየት፣
 የሟች ወራሾች ውርሱን ሇመቀበል ወይም ሊሇመቀበል ስሊሊቸው ምርጫ ግንዛቤ
ማስጨበጥ፣
 ስሇውርስ እዳ አከፋፈል እና ስሇወራሽነት የምስክር ወረቀት አንዳንድ ነጥቦችን
ማብራራት፣
 ስሇውርስ መዘጋትና የውርስ መዘጋት ስሇሚያስከትሇው ውጤት ግንዛቤ ማስጨበጥ፣
ነው፡፡
የምእራፉ ይዘት፣
6.1. ወራሽነትን ስሇማጣራትና ስሇውርስ አጣሪ፣
6.2. ወራሽነትን ስሇማጣራት፣
6.3. የውርስ አጣሪ፣
ምዕራፍ ሰባት፡- eK ¨<è ¾}Å’ÑÑ< ¾Ã`Ò Ñ>²? ÑÅx‹

 በውርስ ይርጋ ሊይ በአተረጓገም ረገድ ያለ ችግሮችን ማሳየት፣
 የተሻሇ ትርጉም ተግባራዊ ማድረግ፣
ነው፡፡
የምዕራፉ ይዘት
7.1. ኑዛዜን ስሇመቃወም የተቀመጠ የጊዜ ገዯብ፣
7.2. የወራሽነት ጥያቄ ሇማቅረብ የተቀመጠ የጊዜ ገዯብ፣
የመወያያ ጥያቄዎች
በሞጁለ ምዕራፎች 5፣ 6ና 7 ስር የተዘረዘሩትን የሰበር ውሳኔዎች
 የኑዛዜን ፎርም በተመሇከተ በመዝገብ ቁጥሮች 16839፣10237ና 17429
 ውርስ ማጣራትን በተመሇከተ 32095፣ 25869፣23329፣28764
 ይርጋን በተመሇከተ በመዝገብ ቁጥሮች 32815፣28102፣28508፣25507 በተሇያየ
ቡድን ውስጥ በመሆን በመተቸት ተወያይታችሁ ሇትልቁ በድን ሪፖርት ይቅረብ፡፡
 ሶስተኛ ቀን
ጥያቄና መልስና ማጠቃሇያ ውይይት

ªu= SîNõƒ
- Blacks Law Dictionary
Seventh Edition, ST PAUL MINN, 1999
- Parry H.D The Law of Testate and Intestate
Succession, Sweet and Maxweu limited , 1966
- Atkinson, Tomas, Hand book of the law of wills it
Paul minn, wese publishing cor. 1953
- Coluson, N.S, Succession in the musuin Family,
Cambridge, at university press, 1971.
A

E

A!" #$%& 'E)

1

E A ................................................................................................................................... 3
A I ............................................................... 3
1.1. .................................................................................................. 3
1.2. A " I ......................................................................................... 4
1.3. $ A%& '() * + A , -. /0+
1 ,1 2 ...................................................................................................................... 5
1.4. 4) 567 , -. /189 :; /<;= 9>& A?@A
:;> .B. .......................................................................................................................... 6
E C ............................................................................................................................... 10
I A $ " D .................................................................... 10
E E ................................................................................................................................ 23
/ : ? .F; ................................................................................................... 23
E A ................................................................................................................................ 27
G%HI J$ K " x?LM ............................................................................ 27
E A ............................................................................................................................. 36
N. OPQ /< :?A .......................................................................................... 36
E ............................................................................................................................. 61
R E $T, ...................................................................................... 61
E K'................................................................................................................................. 69
$,&UV %W XQ U,-. .......................................................................................... 69
/Y ...................................................................................................................................... 69
ZY /[5............................................................................................................................... 85
2
E A
A I
9 E 6a-

K9R.a-
• I> $/ 8$ ~R % 9 / ,,) &
A}% P %6R\aa
• I /, 4) A /189 A 9>&
:We .B. % \D
1.1.
. E$<'+ \ H/= W /<;=& ] A%& A
" ^. :HI_ , -. ` +aa E&bD
• N. OPQ N. "W W6c H/d. :?Ae A "
II :,&VD , -. ` (Rules of Intestate Succession)
• N. N. OPQ /< :?A " :,&V , -. ` (Rules
of testate Succession)
• N. N. vw9 OPQ 8w9 OPQ :?A , -. ` (Rules of
partially intestate and partially Testate secession) +aa
A}% AC E$<'+ \ W N. : ~~" E % ~~"

6 U H6 8F. K. :KK6 6 % $8% U H6 Av F.
N. /J v % N. /6 ;. N. . ~9R
*; & / U :$ A " :,&V +aa
3
KY ¬.a-
¬.a-
1. A K % & XQ 6 '
/ /6 J 8$ $?@:& :, 8 6
' & /6 W E¦V $ v9 E ,& :U9
M5w. A\aa /<;= 6 &?
2. I> A 8 :/,6 &?
3. I> 6 :1$$

%1$$ % >?
1.2. A " I

I A &G ACO XQ :; I =
Jv= )6v U / A % 8Z A
&aa U / 9 /6^. $/ 8$ :& vvB. $81) ?} '=
% %0;= /T /6 A ~ 3 4 U A ~ 5 , 9aa 8
$) (I6 $1. v v99 v U / A ~ 34 U
A ~ 5 /< ¡%0 E '9 ^. ¢e % E K
E ,:.\ 8/, UV % U/ 8/,¢ w E A£$ K'+
&_ %0 '9 ^. U/ /K A ~ 78 U A ~ 5
9 , 9aa /KD 9 4) AZ¦ ¢ 188/1992 /<
$vB ~ v 9F . v99 4) ^. 8) AZ©.
¦ + E ~\ A UZ9aa
8 A @ /I& I = Jv= )6v U / A "

% 8Z &5ª 1 ~ 1987 . «B I '= 9T= A , -.D
¡%0;= A , -. U / ;= E } A£$ 8;67 V
4
W¯. 2 2 E$$U_ %U\aa AC A ^.

/ 8 C /<;= E 9> ') \ &aa
• /«/) E°9 ,± U/ ;= E } $KR+D 1)'(=
9T= A , -. 2)¡%0;= A , -. E 3 )
;67 V $/ 8 $ > A%& ') E * + A
"A^. AU) $'= EO /+ D
• C $ N. A ², " ?A :& vvB. $?@:&
+ A , -. / /6 e\ e\ $81). /O &aa
E % /; 8$81) A , 9T= % ¡%0;= A
, -. /K /T ?}, 19& VT> ;67 V W¯. /K
:?A /O /H W a- & Q2. ;67 V , -.
$?@:& : ~_ VT> '= % %0;= A , 6 E ?A e\
e\ e ?}, O 6c &aa
1.3. $ A%& '() * + A , -. /0+

1 ,1 2
8% E ,$U A AU) A & A " 0B A
& A " /HW $,U e8 $'= * A Uaa
% /O U/ '9 D ³%0 /K :,V A , -.
E } K´9aa % Q2. ?}T+ µ;+ 6$K'+ '=
, -. % %0;= W¯. /K N. : ?[e
E 9 :K /OD Q2. 9 VT+ / / U / /T
/6;+ WR9aa % /KU :U' 1 µ E ,& /T %c9aa
°9 8A % O A ^. A AU $'=
J8 A ¶ A " , -. 8 : > Kw C·; :0
8:. . /189 $KO A , A F ,J A
" /K N. E ?A °+ ¬ :~¸ F.
v ^. :? $ > , -. A?@A ¹ v :?_ .B.
A\aa I $?@:& + '= A "^. 6P;+ D %H;+
: G % ' /,V E& 6P;+ D %H;+ A?@A
5
²,;+ 8F. %0;= ;67 W¯. W &@A /

A%c9aa 0 $ > 67 67K-. µG. K-. G+ '=
A , -. E T+ E& %H & A?@A $ %H ') E T+
$ XQ 8$,V A¹ TKG ^. /T %c9aa
& I $'= EO '\ '9 A , -. /189 9>&

A & E , C E T ¶ '= A " E$K'+ 1\
567 V E 4) W¯. + A & E 9>&
6 A%c9aa A L_ 2 µ :$VN+ E : ?N+ ^ .
$¢/ E$K'+ '\ 567 ( , -. 4) , -.
/189 /K;= %H 9>& A?@A ², E$8K \ /<;= .B.
AU. $ > '= %0;= 567 $,&UU A
" $'= ², }¬ ,'+ :U¸ /K;= VT. /T
~º; :0 A¹_ %%}9aa
1.4. 4) 567 , -. /189 :; /<;= 9>&

A?@A :;> .B
.B.
¡) 4) 567 V /K;= » 5G6 9>&^. 4) & 567
V , -. /K;= 6 N. $ YO
%H;+ A A /K;= 9>&^. A¼+aa % 9>& C W
/189 $1$ » ¡G6 9>& &A6 &aa 89>&^ ½^ / 8D
567 (V N. . 8N. ¡%0 E& / ;+
¾& /6;+ AGR+aa °9 N. e 8& E 9
%0 $8;% 9O N. E T%G$ 4) , -.
%8 v\aa
567 V N. ª . ¿;+ v $
E ¶ A U aa E°9 I ,± E 1+ E°9
U\aa 4) N. ª 9©. 8N. A ] $ :KR+
d. C ] $ % T\aa
6
4) : '¼ / /6 8'¼ A $

/6 567 /K : '¼ / /6
aa
I 567 N. 8 A ¶ OPQ / ~9 /6
/O :,& 4) N. OPQ / ~9 /6 aa
567 V N. OPQ 6 ] $ U $ /6 4)

A K OPQ $9 :. 6 A ] $ 6c &aa
) A?@A :;> .B.

C 2. /189 \ E& E F. /K;= 9>&^. N. e & XQ
N. . %0 $8;% % 8W6c ¹ $ ¶ O XQ % N.
OPQ À; & OPQ À; 6 '8? XQ 4)A $}: :O
4) /< E ?A F. ,J 567 V /K ;%^
E K °+ ¾& WU /1?9 v :~¸
A K µ µ C ^. :;% C·; W9aa
I = Jv= )6v U / A ~[ 34 U A ~[ 5 %

. H ¬; /7 / ; - $,&UU D % $'= %c9
H 9 4) ^ . 8 AZ¦ ¢ 188/1992 ;Á9aa $ >
v9F. v99 4) ^. 8) AZ©. ;«Z9aa E& E~Â.
8/R;+ w &_ 1; .B. /; E ¶ : $'9 '%
AC Y D
E~Â W¯. 9[ A / A A VT. v$ '+
/O $&G
/, E 4) ^. /$µ ?A ²,
G+ . '+ /O
C W ?A °9 1; .B. E ,:?_ .B 89

% K K: .F A9? U/ AR) V'Ã Ä¾ v
/&WU) A« T EO /O A A VT . A ^ %c9aa
7
°9 A$µ A?@A \ .B. /T

A /5/ 8 ± ¾
/B ? ; /5/ /B E&¾ 8$
/189 $,V vvB. ,± $K G·. ///_ ~º; %0Z9aa
A}% AU. E$K'+ \ 1; '= %0;= A

"^. 8567 V A , -. W µ µ " % :\ XQ
:8K .B. /K;= ') .B :? A'6 /T $'=
E }ª IÅ / 9. A1'Y. \ '= %0;= A
"^. /K;= , -. E A?@A " % 9R0 A1'Y+ TKG
£ % W %% E ,V ~ ~º; °
K :U' &6 &aa
/ ¬.
1. N. ?A °9 9 & v99 ,± $e /,

^. 4) ^. % $R U,6 A 6 '\? ?
2. '= A , -. %0;= A , -. E 567 V , -.
µ µ " % /Z+ A%& ~º; E VT %0+Z9 6 '\?
6_aa
3. A e 8 J % 9aa N. : 4) /< N. U' W=
: /Æ AR^ ± E KR A1'YZ I' /98c ;~' .aa
% W 6 A8?9 4) /R E 8 AZ¦ ¢ 188/1992 A ~[ 4
U A ~[ 2 /< K; . & ? ?
4. /B 8 ± U/ A^ K AWI 4) ( /< $W6$ ³ / 80_
'9 / J % 9aa ªZ 4) /< 8N. W W6c ?
&. N. (W= : /Æ WU 4) A; A' 4)
8
:?, /< $U'. N. : /Æ :W ± 4)

%KR;9aa ,9 v9\ $<6 ( W6c : A , v
8$WY A , J % /O %,&W9aa W6c ? ,J W 6;+
E°9 $8F N. : ,J Ç E ,: $<6 (V
W¯. \aa /B 8 ± U/ 4) N. : /Æ AWÀ
KR ± I N. . ¾ 6´ E 1¼ " 9R
/, v ;~6 N. . : /Æ ± E KR 4)
/ 8$. & 6 v VT% /; /, %
VT> /«/) ' 4) °9 / A $}eaa %
:\ 6 v 4) ( 4) ^. °9 Y;% 4) : '¼
/ .9 4) ( /< 8 6 ;U A A$ E ¦ È
' /O &aa
¡. EK VT> ` T YO 6 v\ A /9v^ /B 8 ± U/ (U
/ A ~ 34/5/ E ,9 4) ^. A 8 R AZ¦
188/1992 A ~ 4 U A ~ 2 /< 4) /T 4) (
/< VT> EE ;% ?} K; . 6 VT> 4) E ;~6
% \ ? ?
. /B 8 ± U/ A^ U AWI 9¦ 6 N. 9¦ ¾ /Æ :W
± 84) A KR A/9v; ¾& ± 8K,.
6 v\ $/ 8$ 4) /T ?}, ' 6
v\ I ( /< E ?A 6% ¬Z $~'%&
A 6 '\? ¾& E W 4) /98c 6
6 v 4) A%^ E ?},£& / 9 6
'\? ?
5. 9 K K: .F /IU6 ¢ 27783 5 05 ~ 1999 / 4)A ^.
9R $/ 8$ K G· 8 JÅ9 W $H G· vv9 & 6
\? G· 8% 8~¸ ¬. W E UI¸;9?
9
E C
I A $ " D
9 E 6a-

K9R.a-
• yFT/B/@R ?g# yWRS ?G -Q§§ DNUg@ãC YzTD xtrÙgÖMÂ bxfÚoM §Y
XÃU-Ñ Ãl# CGéC % \ÝÝ
• 9> W¯. /189 V 9>& :W/ XQ
._ :?; vF % \aa
2.1. I ( W¯. A,±«

I× 56Ê ( A $ A ~ AU¶ E E ,& II
O , -. ` ( W¯. $, U %U\Ýa E&H! $,&UV
W¯. A~ / 8 A 8#9 ( /) , -. O (
W¯. /General Provisions/ # °9 ,J N. OPQ % OPQ
:$ / U II : ~ 6 A $T, E 6
E . E ,:8?9 :HI_ 9> ( W¯. /Special Provisions/ $, GU
%U\Ýa 56Ê (V :8? XQ . $ :.\ N.
/6 ;. E N. / : ?9 .F; 856Ê ( ¢ 826-841
$,&UV ( W¯. ( W¯. /+ 9 $/9v´Laa
E&H! ( W¯. N. OPQ % OPQ :?A /)
, -. / E°9& $?L:& + +Ýa ( W¯. I
( ~/ A}% / : A'¢ E A K ¾ 0 /6
Nà C·; :,&V +Ýa 56Ê (V N. OPQ % OPQ
:$ / U II : O , -. A $T,D AR)
6 v9 $,&UV UÎ& + ( W¯. 9> ( W¯.
+Ýa E&H! I " A $T, :R_ II , -. `
(V A6P v9 4& EU+Z aa A T U!Q ( W¯.
10
E II VT. : O 9> W¯. /189 K 9>& E /9Ev A /RR
W9Ýa %& C·; W/ /«/) ;. / C (
W¯. $c. % :\ 8& Ac. C W¯. 6 E A
E ?e &Waa
&U C ( W¯. $c. A % % Z9 :.\ C·; 1W/

( W¯. E 9> ( W¯. /189 /<;= 9>& 0 9> (
W¯. 69 E $?L:& / A : ( A$µ / /8$9 A 6 Ýa
9> ( W¯. 69 / $?L:& E 0+ 8(
/$µ $' /«/) &aa /O 56Ê ( ¢ 826 - 841
$,&UV W¯. ( /) , -. /+ E F. W¯. II
VT. :6_ 9> ( W¯. /+ /U H6 C /189 /<;=
9>& W/ ( A$W /. /~ $H ¹6 E9' / E ,:U'
/H W Maa
2.
2.2. /8? :$ /6 ¬.
2.2.1. :8? XQ |

6`
6 AUB. (W A K ( } UÏ /6 ;. 0 :. 8$ ,
~ A ^ E 8J$ ~ &aa I 565@ ¢ 1'' K 8$ ,
~ A ^ E 8J$ ~ ( /6 A '' 9 , 9aa
K 6 ,± N. $8?$ N. J % (% H/O 0 &

/6 $J ? 6 ' R N. ; $½ : ' /0_ A
AU ( N. /6 ; F. K. /./ $ N. A $T,
° K^ } /«/_ / v &Ýa I ( H! %
A / 8 A K J$ A ,& J$ XQ Z /0) " & -; N.
%8?;9'' 56Ê ( ¢ 826/1/ %,&WLÝa 8H! ( W¯
T I ( N. 6 W A $T, ° / }
11
:« N 8J$ < ,½} <Ò «B A%& XQ v$ %$
/O &Ýa
N. % 8$WU «B N. %8?;9aa N. :8?

XQ ( /KO 9 & W¯ ~/ D c A Ýa /«/) N.
:K K N. 8J$ Ó XQ % 0 & : ¬ //
A&WU N. . E& E ,O WU /Ä &Ýa N. / N. J
% /0 A ?X /O 56Ê ( ¢ 830 $, 9Ýa N. :8?$
N. J$ /O N. 8J$ Ó A % C <8 H%^ J$ K
N. ] E ,J$ %9Ýa ! N. :8? XQ ° K^ ?V
W¯ 9[ /98$ ¾& .F; E F. VT. % $,&UV ( W¯.
?M E /$µ V9 ~º; A aa
}¬ /; &6D N. /8? : K¡G6 N.

. & :\ K. ¾& v ~ E KR+ ¡6Ê ¢
996-1002 $,&UV W¯. /K ~ 8:~¸ A; E
8: 8 %9 W A A /O &aa N. /8? :
K¡G6 N. % E & ¡6Ê /6 ; $ N.
6 ¡6Ê ¢ 942 $,&UU /K ‹E ,A 9> 6 $B›
} /«/_ :/ v % N. % 1 ? «B
:8 /O :G% &aa
N. ( % OPQ ¾ /· ± 8$R Ó % O :W
· % EPI %K£ N. . & :\ K. :~¸
¬ 8$8?$ Ó (V %W XQ U,6 E 8:U :~6
¾& /6 WU v ~ %K£ ¬ &Waa % 8N.
¾& $1% / : .+ ± E KR+ :~¸ ¬ /O
8N. /8? $ K ¡6 &Waa /O N. :8? XQ
N. 8 J $ E ¦ + N. ¾ /. : T
12
± %K ~ /IU6 8? XQ E T9& /T

?9U9aa
°9 ( E~ + K. N. $8?$ :\ N. A' ~
1 ? Ó N. $K-. H/d. (% H/O ?+ T© $K6 N.
OPQ E ( . E , C 8N. $U 6 F. K. A, %
KR+ E}. % U H6 6 K K U H6 N.
F. K. ET R vv E / :,V U!Q &Waa %
567 ( ¢ 942 E 8 961 $,&UV ( W¯. /< :,
R E ¦ N. /8? ¸ K ¡6 W A
A /O / }: &aa
567 (V N. :8?$ N. Z /0) E ,& %,&ULaa

A K /0) -; E /, -; $/ 8$ 8567 ( ¢ 174 E 191
$,&UU K9R. 8 w K. ( $.C U!Q ½ P
A£;.9 :9 N. Z /0) -; :' & :
&6 II A ?X A%, aa A-}% I 567 ( N.
% 1 ? XQ v$ %$ N. Z /0)
E ,:8? %,&WLaa N. :8? U!Q ¾& .F; E
F ( W¯. /T E /$2 E , C A'¸ $' %
Z9 ~º; /O / &6 &aa E % ° /;
Á N. :8? ( /KO . A?LM
A /9v^ :& A /''^. /;ƒ 9 ~º; E T N.
:8? v :& vvB. P v99 9R
/ A ?X E ,& uE AU &6 A ?X& 567
"& " ( ¢ 23 W¯. A6& %c9aa AÖ}% N.
/8? VT% :,& 9 ( W¯ ~/ $UY (V W¯
/ ? %H R $ ^ $UY / U % Z9 A ?X &aa
2.2.2 8N. $ :.\ $ %.\ /6 ;.
13
/«/) E E ,$/ 8$ ( Z A 6 N. /6

;. , :$ /9v I &Waa % '9 N.
& /6 E ; e\ , %$ 9 A%, Maa 567
(W. N. . :$ N. /6^. ;. N. /J v
$ %~_ 6c /+ 9 $, 9aa % [ K 6 567
( ¢ 826 U A ~I 2 '' N. /J v $ 19& ~
A ~ , -. /< :UÏ N. /6^. ;. E
OPQ ' À;. %$ \'' 9 A ~À;9aa
8 ( W¯ T N. /J v $ :~_ /6^.

;. , $ E ,%.\ &Waa E& N. /J v
$ :~_ /6 ;. +? ¸ ¬ % N. \
6c %}+ E ~'+ :.\ /6^. /Personal rights/ E N. \
?+ :U¸ ;. /Personal obligations/ caa N. = /6^.
;. $ > O %. #aa N. e / / ) %
A 9 ¦ $~B :K <$ Y N /" /6 8E
W $/% & e K O YO E × :$ A%, Maa
A , C N. 89© % 8H/d & ~ 6 / /6 N. J
: $ %.9 /6 &aa °9 N. 9 .F;
/?A U'+ ;.D e 8E .F; E
Y0+ E × N. \ /?A U' ; E& $v$ E ?e
A U T+Maa % A v dv$ % } e /?A U'
; E J Tv$B. % } YO E × N. U' 9 ;
E& K $$v$ E ?e / U, A%.9aa 8N. ,
:$ /6 ;. / /6 ; N. /J v
: + % A%,\ : ¬ /// ?9WLaa
A6P XQ N. 9 % ( /< U %Ø; /6 \ % (
$U A XQ U,6 E 8:, A 6 /~ /6 e\ % R
6 ' &DAv D /,6 E F. . N.
14
8F. K. %~ :.9 U H6 ET 9 /< :?A ; E , C

F. AT). 8E :%¢ U H6 ET N. /J v % 9
; N. . :$ N. /6 ;. +Waa
I 567 ( N. . 6 v9 + N.

. ¬ %.\'+ 1 ; U H6 v. E ,H!C J
XQ 8?9 $U' % I È v U H6 /9° N. . E N.
¾ 9& K. $ E ,:.\ UÎ& + , -. , 9aa E& 8
/~9 II E / 8;+Z aa
2.2.3. N. 6 $,&UVD 9> W¯.

¡. ; 1 v
567 ( ¢ 828 W¯ / 8 ''J v N H/d. % '9
% : :K ;. % 1. ¡6 v9 A%O'' %
( W¯ / " N. 6 v9 E T%O » ! ,± œ· 8KÆ+
A d¾ ; 1 v /O :% K! (V W¯ %H II
/ 8$ (V $?L:& E &UB. T E ,:.9 U&I9aa
/«/) N H/d. % '9 % : :K ;. ¡6

v9 A%O 567 (V %,&WLaa % ( W¯ /
= -Z E 2 » /< AU) ( :? + $Ù).
:k?9 ; A9 N. . E , 6 v9 /¢ E&
E KR+ / E ,%.\ 9 U,6 ,U W¯ &Waa
N. / <$ 0 ; A9 v :} 9WF K^ J Y %

A1 / , 9© : © :8? ; A9 N. .
/1?9 %U'9 :9 vv E T~¸ (V W¯ + /9v :8?9
; v 6 v9 A /O /, U . ; v E
%U'9 :9 ¬ E T~R¸ 9 & v98 A 9aa C $ ,± N. /J
v :8?\ 1 v. E , C 6 v9 E T9O $, Laa
15
N. A<) <$ VT% AZ¦ :$T, ¦ <$ Y % E

N. :, J A,W A<) <$ VT% AZ¦ ¦ 6 &
/< N. H/d. /$K-./ :8?9 1 v !0 % 1 v
¡6 v9 A% :: E , C N. A,W v J / 89 ¹
:/R ¡w& (V $,&UU /< ,K A,W ¡w & K N. /J
v $µ¦ '9 % : E , C 9© © /$T,) EU
,K'+ VT 1 /v?9 ¡w& /O 567 ( ¢
2095/1/ $, 9aa /< N. '9 % : D 9© © +
A,W ¡w 8& K $~\ 1 U H6 E K %U'9 :9
¬ E ,%.\ (V W¯ Ä9aa
”9 ; 1 v. N /J v :8?\ YO

6 v9 ' /+ . %U'9 ¬ ~¸'+ %.\ /+
(V W¯ 9 $/9v´9aa V W¯ / ? ( A¹ ,
K 6 N. /J v Æ9D : D 9© © :8?9 ;
E 1 v N. 8/ /6 W $H % & » ·
& v /O F. (2. A?LMe :4? N. .
¾ /6 + 6c ; 1 v %U'9 ¬ ~# %.\
/O /U H6 A$U'_ % }¬ $UY naa
. J XQ :8?9 % I È g H6
I ( /< A K 8I È 8% ¦ W E K!J

$}: E ,:8?9 / (% I È 9 /' %.9aa %Ú
A%& I È 9 I ( ~$ 692/2 9 $~/ &Waa N.
I 4# \ :ZZ9 I È \ $}: :& K
%^ % I È \ U' /O 9 A B %
I È $}: %U9 E I È 9 9 E ,U'
¹ %$ % I È 9 :ZZ9 C·; A aa /O N. ,U
% I È 9 % /6 Ac? N. . /6 A
16
6 ¬ 6 :.\ /Û &? :l# ~&. // 567 (

~$ 827 /9 / J8 Y U#T> A81) APWY /O e\ e\
A ~Maa 567 ( ~$ 827(1)D
N $}: 9K& E ,& % I È N . $,U
E ,& N ?/ % I È 9 A?LM :8?\ U H-.
6 v9 % #''
:,& D 567 ( ~$ 827/1/ 8$/l8$ ¹ I È

\ $U A $}Ü &U 1 I È \ /< :8? U H6
6 v9 E ,%O 567 ( ~$ 827/2/ $}Ü C·; K!0
6 v9 A%O , Laa % ( W¯ N. K!J (%
I È 9 U' ; / $}:. /+ / I È
9 8U' 567 ( ~$ 827/1/1 :,&U /< N. 8$8?$
Ó N. ¾ /+ AWY ± AW ~¸ N. .
I È \ /< :8? U H6 E , A 6 v9 $B
%8?9aa
C $ 567 (V % I È 9 v N. 6 v9

:C9 C·; N. I È \ $ZZ E ,& 9U A
E ,& I È \ $}: E ,& ¹ 9K E ,& I È \
/< :8? U H6 6 v9 E ,: 567 ( ~$
827/1/ , ÙLaa 56( (V N. I È \ U'
17
/O '%U9 E $}: /O / v v Y$ %,W9

: ¬ // $K, A I È \ % $}: 19$U A
% 19$/ 8$ \ /< :8? v E , 6 v9 $B
. 8?9 %U'9 :9 naa
567 ( ~$ 827/1/ $,nUU E T 0 H!C ¹6 % (V

K, A 8567 (V $ /O 8 (V WU@. /T
E . aa ( ~$ 701 WU@. / 8D / ,± J :,
I È A $ $}: , E ,:.9 ( ~$ 701/1/ yd&UU
D (V ~$ 701/2/ bbk#\D
‹ + \ % $ %^ '%-~ D

¡/ W6c $,U I È 9 8$?A/ Ó ! E × 9 ?A/ '9
% : D
/ I È 9 ?A $ ¶ I È 9 ?: K 9©. $ %$
;¢ $}:. $6 % #''
%,&Wl#aa
% ( W¯ 856( ( ~$ 827/1/ W /<;= 9>& K!

C ( WU@. A?LM & %H;+ E + :}O
/O /U H6 ETTaa
567 ( ~$ 842 /\ N. 9©. N. /«/) . O
8 :,+ E°9 &aa (V 8N. 9©. /189 I È
\ ?A $ ¶ 6c I È 9 $}: E ,:O ,& 567
(V N. . I È \ $}: 19$U A I È 9 /<
:8?9 U H6 % ¾& /6;+ E 8?~, E T+ %,&W9aa
567 (V N. . N. 9©. 6c %O $© % E& 8 @\
© % E& $$8!. E ,:O %,&WLaa 8 $) N.
18
OPQ . %0_;Laa °9 567 (W. : '¼ '9 :

/ /6 +ýaa % /O
• /«/) ,± I È 9 ?M $ ¶ E 8 Ó $ ¶ N.
9©. /189D
• ¡# $ ,± N. : % '9D N. 9©. /189D
• ] $ ,± N. : % '9 N. . /189D
% I È U H¸ $/ 8$ /& Kw vv /& %~ &Waa E&H!
:88_ °+ vv+ :,? 567 % (
WU@. /~ naa
A\ $' K % I È \ $}: E ,& %U9

8IT / ¦ W 6 20000/³ ¾ 6/ E K!J :8?9 / 9
$Z¼9aa X AQ6 $' . : A .WÝa \ 8/ZZ\ w Y&! A\
$' 9¦ 9ÝLaa \ 8$ZZ 8] Ó ,J ¯ A\ $' . 9¦
9ÝLaa A\ 8J$ Ó 8I / ¦ I È \ /<
8? :. U H6 A /9v^ 567 E (V WU@. E$~
/& Kw vv & %. #aa /«/)D Y&! A\ [¯ A\
Þ+ A1£&D A';. I È 9 K!U' $}:. 9U A &D
I È \ /< /8?9 6 20000 567 ( ~$ 827/1/
:,nU /< A';. 6 v9 &D I 567 (
/< ,J : '¼ '9 : E %? D I È U H¸ N.
A';. ¾ & E 9© %U'9 6 Y%¢ N. : B AQ6
°+ ( ~$ 701/1/ m< I È \ $}: '%U [ E
W6c $,U I È 9 8$?/ × Y E 1* D : I È
U H6 $}: / E ,:.\ :,&D N ' / ( '%?~ 9£D
E U' I È 9 $}: 8/ 9;U A%U'£
88 .aaC $ ,± /B Az@6 Y&! A\D [¯ I È \ 8$?/
Ó $ ,. &D (V ~$ 701 U A ~I 2 /< I È \
$}: / A.9 :9 vv Y& [¯ A\ 567 ( ~$ 827/1/
DNW¯ /~ D I È \ /< :8? v N. 6 v9
19
& E· N. ¾ ° %U'9 88 .aa /O vv_

,Ww O ( W¯ % 567 (V W¯ E$~K vv_
~9 %.9aa C·; N. A\ U@ YÜ '%9 E E
A'^ YO AQ6 E A\ E A'^. /189 56( (V E (V
W¯ Z!& E$~ vv_ A ,:~9 /U H6 ATTaa
567 ( ~$ 827/1/ E ( ~$ 702/2/ /189 /<;=

9>& V /; $ > ¡-. ~¸ % $Z #aa $ % C (2.
567 (V & (V 8/ 8 1 ~ 1953 «B " %
E \ ;Å /+ K!;% A$W2 U . '6KZ9aa %
/O (V (% I È 9 v % I È 9
$}: :d& /O 8 ( W¯ 8567 (
~$ 827/1/ $?L:& K :U' ( ~$ 701/2/ & :9
naa
8% ~ ¡6 %~\ U0. °+ N. C&@; 6
v9 : O WU@. 567 (V E ¦ (V $1$ A%UÏMaa
U#,% / 8 69 K :U' 567 (V W¯ E ¦
(V W¯ A%, :9 &aa
C ( WU@. Ac. % Z9 E . Naa yN. . 567

(V $KR+ /6 %R N. : % '9 (V $KR+ /6
%R % I È U H¸ $/ 8$ 6c : % '9 8N. . W
W $}: Ec9 A , J :2T C·; (V /$2
6 :9 A :¶ \ K! A8?\ $/ 8$ $ ¡6
%K&H9aa : % '9 È /K A '+ :9 K!
°9 % I È 9 /< $8? U H6 /1?9 '9 % :
E , N. A ¾ $ 8 W E°9 /1?9 A '+ :9 ¡6 x aa
20
N. % I È \ ZZ9 $}: '9U A U!Q 8% $& (

A$UÖ A?LM . Alaa ( A¹ ¡6 E ,& /T (V
8/R w ( A¹ U#T% ,U %% %H ¹ ///
?9WLaa $ > 8A % O vN^. C AY % E 9 AUaa
}9 J U!Q :8?9 H% I È U H6 $}: 9 $~K
U!Q K v $6F \ 8$U' N. 6 v9 A% aa
% 8567 ( ~$ 827/1/ E ~$ 701/1/ WU@. /T
%c9aa I È \ N. . $,U /O 9 I È \
$U A U!Q vv %~6 E , N. 6 v9 $B N.
. U H¸ E 8?\ %,W9aa I È \ $}: 9 9;~
K! E $,U /O %U9 K! 8% '& /<
(V E 567 (V W¯ /189 :; 9>& APWY U#
:8 &aa
/ ¬.
1. AC % ( A ~ 827/1/ E ( ¢ 702/2/ /189

9>& /; E A$2 / %8$\? l ?
$}: 9[ '9$U A XQD J U!Q :8?9 I È 9 v
6 v9 V $UY & 6 Æ\?
2. A T AUB. µ. 8N. , . $ /6^. ;.
\ % II ~R\aa E ,J N. /J % /6
;. :9 / ? 6c ~R9aa %Ú A~[ $UY & 6 '\?
3. Iw) U / A ~[ 41 /< /Ä $?B ¡6 / I6
&aa 0 A] A,B. E A6^ A,B. E 6 / v $<_ I ß $B.
W= / ` /Ä % + /~ %Ø; /6D : $vF.
F. 6^. c+ $ /6;+ 9 / U /Ä
A $T, AZ¦ ¢ 80/1989 E % /< v9F. v
v9= /Ä A $T, A}~ AZ¦. $K Z E } $R '+
21
U,-. II 6_aa % 8567 ¢ 826/2/ W¯ A @

%$ Oaa
4. ' ¡6^. 9 / 8$ -; I /I R AZ¦ ¢
272/1994 E 9 / I ß / AZ¦ E ,U /, U R
AZ¦ ¢ 280/1996 AZ¦ ¢ 375/1996 E ,$ /< UÏ 8$ -;
c+ $ /6;+ AZ© AZ© ?A v99 / ;
'Ù+ , -. $KR+ Z } $R '+ U,-. /0+ II
6_aa % 8567 ¢ 826/2/ W¯ A @ E ;
%$ Oaa
5. 9 / I $¦ O ¹ Qµ. 9 AU+ $ >
/6^. $}: R AZ¦ ¢ 270/1994 E :Ü B. v
R , 6 ¢ 101/1996 V /<;= /. W¯. % 9[
% $HZZ) ,U A 6 '\? ?
22
E E
/ : ? .F;
yz!H E 6½

( lmWrS y¸ÃSfLg# h#n@¬ãC
( lw‰>nT y¥YgÆ nW Sl¸Æl# MKNÃèC GN²b@ ¥S=b_ nWÝÝ
3.1.
N. / :~6 K N '+ / C&@;. +

: ¹6 A $ ;· 8/ ;. w N. I (
¡#·; %?M9 : &6 : A ?X &aa N. OPQ
/< E ,:?A E N. &#PQ 9$ E ,& K# &#PQ (
E ,:$ $, Ù9aa °9 N. 8w9 6 &#PQ K E ,& OPQ
,,+ 6^. /\ ( . %$ \aa A}% N. &#PQ
% OPQD 8w9 \ OPQ 8w9 &#PQ !?M E ,:.9D 567 (
¢ 829 /<;= /. , G9aa
N. ¾ / ~¸ :.\ $?B K & A K6 % ¢+

8A % O $?B K. E &#PQ $}:& ~¸ :.\ ¦^.
¥ 9 ' A&WU (W= (9 + ( K. /Legal persons / caa
$?B K. N. : < $?BA= & Natural sucession
E$' E ,: 6v F /IU6 } / v;9aa / .F; /Capacity to
succeed/ 9D N. &#PQ % &#PQ / :~¸ $?B E ( K.
/Legal persons/ : N :U'+ C&@;. A¹_ / ~
K ¡6 &aa N. /1?9 ¾ :O K. AN9$ /U +
/ ¡#·; N &?
23
. $?B K. O XQ N. OPQ & &#PQ ¾ / C

/<;= / C&@;. E , /<;= / $~ê9aa E& N.
K!8? (% / N. / %U' A / naa (
K& /6 $KR+ ¦^. O XQ 567 ( ¢ 835 $/ 8$
AN9$ /U A Æ+aa
8% E ,$U A 567 ( ¢ 830 E AU » : A'
( /, U $' % A*9aa A T AUB. . H@& ¡%0 E
9 ¡#·; %~ / /<;= / C&@;. (W+
~AZ9aa A6P AUB. ,UJ N. J % /0 E N. % 6F
«9 A /?A / A ?X / C&@;. /+ K_;9aa
Q& $/ 8$ I ( ¾& /6 % : 8 9>& E ,

, Ù9aa % 6 v % ~~ 6^. $/ 8$ 8¹
AU H@2. %9 Ià= O . : E K ( A9$,&UU
A%, aa E ,:;~ ¹ AU K / 9> EPI /< 19& ~
I % ~~ ' ¡6 A%.9aa % /(/¢ 390 $, 9aa
567 ( ¢ 1089 8 /189 A T d I H@& A T d
,UJ ¹ AU H@& + O A ,& I \ % ~~ 6^.
:c9 Y I= O . : %KR\ ,&UU 8 /<;=
» /& &aa
0 %c9 : XQ ¹ AU H@2. I % ~~ 6
¾& 8¸ E ,:.\ (V W¯ Ã9aa ¹ AU H@2. 9> &#PQ À;
% v % ~~ 6 Y,+ %,W9 : ¬
& ¹ AU QW / 9> EPI 9- % ~~
6 ' ¡6 0 8$U A'6 + ' 9R0. XQ
I= E $ U ¶ :.\ ¡#·; /O /6/(. ¢
391 %,&W9aa
24
0 %Ú W¯ AU) 1Rc+ I ß / 2. 9 I &

AU Q& + I $©. A /9v^ 8R AZ¦ ¢ 270/94 E
AZÅ ?A 8R :Ü B. v , 6 101/1996 W UH6 %
Z9 %U'9aa 8% 8$U W¯. I ß / V /6 A
¹ QW U % ~~ 6 I= & K ¾¹ %
¡#·; E $9 ' 9R %¢ %.\aa % I ( ¹ AU K
I % ~~ 6 ' ¡6 E T%O /U,6 w R »
A19 E ¦ ¹ QW ¾& /6 /U,6 R ( W¯ A /O /U H6
?9W9aa ¹ AU H@2. I + ¾& /6 / 8$
I / ¡#·; ; ~ ¹ H@2. ( % &#PQ ¾&
E 1?\ á Kw 8?$. AU EU; aa A AU Q2â /6
EÇ ; 86 E T ¶ AU : , E± $/RR£ ¾
/ E ,& 8 A~ ( E A A~ Ï& /. /U H6 %c9aa
3.2. ¾& 9$U' A /
I ( /< N. J % & K C9 XQ N.

/ .F; A 6F K6 $ &aa N. J % & K N.
/ N :U' $) / C·; A aa %Ú N. /
9$U' A / &aa
OPQ % OPQ 8N. /1?9 :/ K. N. / 9$U' &
:KÏ (V 9 $HrH_ X^. 9?Ae /+ : /WU
/O $, 9aa N. / 9$U' & :KÏ v ^. E X^.
( W¯. II E 9 $/9v$Z9aa 8E& V 9 1 ~/R+
¹ \ X^. E v ^. /~ T. A K N. / 9$U'
& · K E ,%.\D % ¸/ 8 $,&UV 567 (
W¯. A/91. ( W¯. %O A) E A UT¦ ( W¯.
/+ /U H6 $UY }¬ ?9W9aa }¬ ;% :U'
25
&6 ¾& 9$U' / /unworthy of succeding the deceased/ E 8 /&~9

/Disherison/ $ ( K ¡-. /+ &aa
¾& 9$U' / A K ( E T,U $8 8 X ?J /U

( W¯. 8N. E T%1?9 ¾& /6 :R ( /
&aa 8 /&~9 ( N. / e\ .F; K N. 8
E ,%1?9 K6 ',U OPQ }9 m< N. OPQ }9 ZW /
?A ¾ & K 8N. ¹ E , C·; / v
( K ¡6 naa
N. / 9$U' / 8 ( W¯. :/&¹ A?LM

/< (V W¯ /&~9 å N. ,U OPQ }9 naa
C $ > ( K ¡-. /+ /T ?9U9aa A K 8N. OPQ
8 :&~9 II C·; OPQ :, : v9 % XQ
Kw / 8$ %Â9aa 567 (W. N. / 9$U' &
:KÏ v ^. C vF. $/,¸ +aa /«/) / 9$U' &
:KÏ «9 X^. ?J $ /'9 /R C $ ,J
(V 9 $/ 8 F. $'B. /?A +aa
/ ¬.
1. A! ( /< / : ?9V /<;= U#Tà. ND

+?
2. w¾& 9$U' / E /&~9 :\ [ K -. /µ89
9>& N &?
3. ¹ H@& + K. / ¡#·; IZE
$1% E ,O /W`D $U! & 6 S'\?
4. /8? R /189 9>& N &?
5. /67 ( ¢ 838 E %H A /RR A 6 Ã ' #?
26
6. 567 ( ¢ 838 567_ VT% «9 .F :K R

&@ % U E T% U# A%& VT 89 6 S'\?
7. 567 ( ¢ 840/ / W¯ A E H ¦ $
C·; A¹ ,K K 6 A %U9@\ 6 '\? ?
8. N. $HZZ) / U 567 ¢ 841 /K %; A 9
C·;. /N A '+?
9. K K: .F /IU6 ¢ 22305 : 9 ~ 1999 . Z .F K
G· 8 JÅ9 W $H G· vv9 & 6 '\? ?
E A
G%HI J$ K " X?LM
yz!H M:‰F êÂ ›§¥a-

b?YwT zmn# n#²z@ úYtW yät sW yWRS |R›T xStÄdR XNÁT mçN
XNÄlbT bFT/B/@R ?g# ytdngg#TN m\r¬êE mRçC ¥úyT½
U :We .B. ? :.\ / U G
4.1. /Y
Â N. 8J$ Ó " :?A/ Y E"

%& / U E ,:.9 567 (V $, G9aa %, N. (%
H/O " $ OPH@ 1 D N. OPQ /< / Testate
Succession/ D N. (% H/&# J $ XQ / E T
$ OPQ 8 OPQ :?A " / Intestate Succession/ D àC 8w9
27
OPQ 8$ 8w9 6 E /8?9 E T $ OPQ 8 D 8w9

&#PQ 8w9 OPQ ?A E ,:.9 565@ ( 829 $,N9aa
/<;= /& A! (D N. (% H/O $ OPQ 1 N.

" N. OPQ }9 /< /?A E T :,& N. OPQ
,,+ 6^. e # "W H/d ( /< !$ E ,:.\
$/9K´9aa /&# N. 6 e\ OPQ A, F 8J$ OPQ :$
%& 6 8 ( /< OPH@ /?A A%.9aa
N. " A?LM $ ( * OPQ
C·; OPQ %?A9aa OPQ :?A E E ,:?A
E& ~T: ¾& /6 E T+D ( W¯. % #aa
8 A L ;% A K OPQ :?A D E" %&

A "^. !We E ,:.\D $L [CÂ. \aa
/«/) $ /, $?B= A / Natural Succession/ : &aa $?B
A " :?A/ C $?B K. /189 &
E ,& &aa %Ú N. . "W H/d O $?B K. O
E ,& $ /, % Natural SuccessionD YÆ9aa 567 (W.
A6P OPQ :, D $ d " / Natural Succession/
EN8$9 :,V 1; ( W¯. %Ø EUê aa E& ( W¯.
N. ~; . % N. $$Þ& !1?\ :.\ E& E ,O
Kw /HHD N. " $?á= & "W I /<
E T!8 Kw :8T &aa
¡# $ A " 9$ /, A % Irregural Succession :' &aa
9$ /, " N. (% H/O $D OPQ 8
( /< ¾ :.9 "W H/ 8 D N. ¾ AU) / "
%D ( 9[ $~K 2 A 2 ¦ E , D A AU (
:? C /< :?A 0 U£ &aaE ( OPQ
%? J$ K H/d E Kw E 9 :K ! D N. (
28
/< !K :. H/ 8 N. 56 ¾& / " !$

E ,:U' 565@ ( ¢ 852 9[ %,&GW9aa /&# N. (%
H/O OPQ 19$D ( /< / :.9 H/ E ,&
/ " N. ¾ 0 E ,:~6 N. 6 E ,:86D %&
/ U A K " ?A 9$ /, A " % Irregular
Succession :'9 E ,:D P@ /I x aa
]"$ " v C·; % vacant Succesion :' &aa
A K v ( Vacant ) & :' N. OPQ 19$D (
/< ¾ :.9 H/ 8 E ,H!CD AU) ( N. ¾
H/ XQ 6$$ /$ E ,:U' %,& v A 2 $
E ,& &aa E AU N. ¾ H/ XQ / " ¾&D
E ,:~6 9[ ( W¯ /0_ N. ¾ A9' % (Vacant Succession)
y: AWR: y aa 0 A AU ( N. ¾ H/ XH@ N.
6 /$ E ,:U' :,& 19& N. ¾ A9' %9
6 6v& :T %ç9aa /O ( :~ XQ & (V
:9 N. ¾ A9' 0 E T%~ 8$ }¬
f9W9aa
A}% "W I /9 / /< A 2 :?A/ N. "

"E= / /9v $K^ ;% :8$ /9v %0Z9aa
29
E / / A' / /
ª ª ª . ª
.A .A .A .A .A .A A .A
E E E E E$$Þ E$$Þ E E$$Þ
$$Þ $$Þ $$Þ $$Þ c+ c+ $$Þ
c+ c+ c+ c+ c+ c+
N. A E N. ª A N. A N. ª A
$$Þc+ E$$Þc+ E$$Þc+ E$$Þc+
A' E $$Þc+ E $$Þc+

N.
N. 9©. E F. $©. 1 ,± .
4.2. $$Þ ¾
$$Þ& ¾ / $/ 8$ K. AC /88) &6 E ,& ,¸6

2 , Ø 8$ 567 /IU6 ¢ 04033 ;" 27 ~ 1997
. K · /T %c9aa vv_ /& / JU A & }
E;U` ~¸ /98c %H ¦ Eæ /B EZ% A /· 1966 .
8 A J $ %; .aa Eæ E &. /B C\AU æ ,J 1989
. 8 J $ %$Z9aa Aæ /B C\AU æ ; 8$ <.
/0) Eæ E &. /B AK AT& 8' ;+ 8dv$
JU A & W / K¶ & E· Aæ Eæ /B EZ% A ·
v / ¾ °£ È %U'9 v ~'9aa
VT% A , $8¾ & /B AK AT& ' O d/ JU _&
}+ A1£& '~¸ /9 N. / /«/) N. 8?9
(% /0 A ?X &aa E A /B C AU æ 8/J;+ 8³ ]
A/ w ~ J$. & 8¾ E N. /B C\AU A9J$.aa
/O 8¾ E ³65 ( ¢ 830 :,&U /< /B EZ%
8B C\AU w J$. 567 ( ¢ 832 /< ¾&´ AWR
30
K9J$. 8¾ ¾ / A%.\ $88 D C $Z $8¾

8¾ Av &. /B A< AT& 8È 8N. A E
%U'Z9 v A $8v .aa
8¾ /B C\AU æ VT% v // : . /6

A % : ¹6 1R K ·D vv_ ç,
E ,$T& 8¾ A /B C\AU æ /+ A9$1,aa 8¾ E ,J
/B EZ% A · /+ 8¾ A 6+ . ,J 8¾ E C $
$8¾ /+ ~Ï $1¶ &-. A%,\aa 8 /&G 8¾ /6
/ 8 8¾ ~ ¬ v ¾& &aa A , $8¾ A6 &
/88) &6 % O A'6 A%, :9 &aa 567 ( ¢ 842/3/ %
9 E ,$/ 8$ 8N. 9©. :K 6 ' XQ E A ~ J J$
E ,& E E $$v$ $©. / E .\ $,&UU &aa A , $8¾
E % ~ /88) &6 8¾ E 88¾ A ~ J$. &
A9K.aa v / 567 ( ¢ 830 /< /«/) N.
J % /0 A aa E 8J$. ,J $8¾ E /6
% v 6 9R :9 &aa E & 567 (
¢ 830 % A K / $È J % /U A aa ,
567 ( ¢ 842/3/ /R ,J A N. 9¦ N. $v^ /
E ,:.9 , 9aa E , \ E + :}O :/ \ V
; XQ ,J C W¯. % E \ E ,& A 2 /$2
?9W9aa 567 ( ¢ 830 /< $È J ¾ % 8
/ A%.9 19 567 ( ¢ 842/3/ A ~ %9aa
567 ( ¢ 842/3/ /$2 :U' A , $8¾ A$2
G% /«/) % J E ,J ¾ 9©. $ $. &aa
A$2 /< 8¾ E $v^ A 6 / /6 v
6 %.9aa C $Z $8¾ N. /B C AU 9¦ % A91,. &
A , $8¾ U ~ /88) &6 W D F.
&-. A ^ · K´9aa
31
E % :; . / % /0 A ?X ,;. :

$©. ¼+ K. N. J % '%0_ $©c+ E& /$1
N. :1?\ AU. ( $?~, &aa v AC
K N. OPQ 8 E 6 W H/ & E U£
:? &aa N. 8? % /0 N. / A ?X
/ / ,± Y~/ % Y0 0B N. /1?9 E 9 &
K $©. E $v$ N. :1?\ 9> C·;
A ~Ù9aa % /U H6 C\ ( W¯. $' % Z9 9 8$
:U' ( A$2 H &aa
8N. W W I %0+ % V ?c 9 /< ( : ~

A'6 %$<_ W I ¾& A /9v^ :& vvB. %
P. T %T H :8$ v9\ % 567
%'£ /IU6 ¢ 152/87 1è 10 ~ 1991 . K }:&
%0Z9aa vv_ $& %'£ '% /B * U<< E /9 K¹. /B ¹
U<< A e\ U<< /189 &aa %'Ï ~ Kº 2 , 8$
/WY 29 ~ 1987 . K · /K &aa vv_ /& N.
E% /£¾ ¬ ¾& ¬ &aa AC %'£ '% 2 , T
%9 /IU6 ¢ 47181 Eæ E% /£¾ ¬ &5ª 28 ~ 1979. 8
J $ . & ¾&æ %WU9£ A; A' T /
$}Z: E T E ~6 ) A 2 $}Z: ' /¸ A vB. A'
AK; .aa ~¸ A vB. E% /£¾ ¬ * U<< E
/K8_ * U<< N. /£¾ ¬ ¾ (T 24
~ 1981 . · K´9aa
/9 K¹. °+ N. E% /£¾ ¬ ,U. /O U9A &5ª 1
~ 1975 . ',U. 9 OPQ 8'¼ 8A^ 1 U<< W ?. W 6
EÇ E 9 6´ ¾ E /. & N. OPQ .
/. %WU9 %9 /IU6 ¢ 321/84 A/9v$Z9aa 8 C W
I E% /£ ¬ A vB. w &5ª 1 ~ 1975 . ,V
OPQ AZ9aa T $}Z: 1 E ~6 WQR ) A 9
32
/< AC %'£ '% $}Z:& ~' N. E% /£¾ ¬ ¾ E· /·
%9 /IU6 ¢ 47/81 C T (T 24 ~ 1981 $WU
/O ¡K $HW« OPQ ¾&;. %;9 /IU6 8?;+ $UY
9& %9 $}JZ A' .aa /9 K¹. °+ $}Z:Z
8E% /£¾ ¬ W A%& , %0 ¡K N. 9¦ &£ 6
/ 8á ¾&´ WUÙ A~9aa /O E /} : . /6
8/O % ¡K v& K,. ¾& WU v ~
9/9 %U';9 $8vZ9aa ~Ï vv /«/) ,± $/ 8$
T /9 K¹. %'£ '% ¾ &£ ;/ v OPQ é
%H ~ 9$}e 8 Ó N. ¾ & 6 /}+ $UY 9&
¬A+ A9$~9° AK6´+Z9aa
/9 K¹. C · /K %'£ 8$ AZ9aa

8$ ~Ï vv 8K Ó /9 K¹. N. E% /£¾
¬ OPQ . +D %'£ '% ~, 9 $KR ¾& ±
567 ( ¢ 1000/1 :,&U /< ] / ~
9$}e %'£ '%Z $K ¾& ± E ,A %9 ·
K´9aa %'Ï ~ % · /} &aa %'£ '% N. E% /£¾
¬ /9 K¹. ,V OPQ 9 AZZ% / ) w 9$?A/ ¾&
¬ %W XQ U,6 1 ? Ó ~ /O /9 K¹. ( vB.
A A /K8_ A'6 ¾& ± 8$ $KR+ &
E 9£ A/9v; .aa
/9 K¹. °+ %'£ '% E% /£ ¬ 9¦ A%, . ¡K v&
A' ¾& ± /KÝ E /} : . (W= /6
aa %'£ '% ¦ E E% AZV $Z (% %0\ E N. OPQ
. & aa %'£ '% ¬ E K6$ /9
K$Z9aa %'£ '% /9 A' . %H 8%'Ï Ä; W $/% /O
A9U &aa $,U vv 8% $ UA E
/IU¸ /9 /IU¸ E ,//&
33
/1/ %'£ '% /9 K¹. OPQ ¾& /} . (W= /6 A
% ?
/2/ /9 K¹. N. OPQ . + /'\ (W= & % A%, ?
:\ &-. A ?X 0 A£$&Z9aa
/«/) &6 $/ 8$ %'£ '% /IU6 C T ·
±& A%P .aa /«/) T %9 /IU6 ¢ 253/75
A^ U<< 1 - 2 ~ 1975 . K · &aa % · E%
/£ ¬ N. U<< 1 : /+ %'£ '%Z ,J A^ U<< 1 E%
/£ ¬ % 8 ª %'£ '%Z * U<< $ ,. 9±+ /Æ
:W &aa · 9 E ,$/ 8$ %'£ '% N. E% /£
¬ W 9¦ A%, .aa
C $ %Ú 2 , T %9 /IU6 ¢ 47/81 A

vB. }9 8K Ó %'£ '%Z * U<< E% /£ ¬ 9¦ ¾
K · &aa% · $K C v& }+ K
vB. }9 /< %'£ '% 1975 . T A'´
¾& WU ~. ± ' /UH6 &aa A}% %'£ '% ¦ E
E% /£ ¬ E ,O 8/J;+ w 1975. %'£ '% E N. /£ ¬
A % ' 8? /IU6 $WÙ9aa %'£ '% 8N. E% /£ ¬
OPQ W I , %'£ '% N. 9¦
9¦ &£ ¾& /ê $UY ' /O /9 K¹. OPQ ¾&
/} vv ;~6 (W= v aa
/O /9 K¹. 8$ K /} %'£ ~¸ %

%'£ '% %'£ E ,,+ "& " (V :?, /< / ~ %'£
' /'+ %'£ '% N. E% /£ ¬ ¾ 8$
K · 4 % 9 567 "& " ( W¯.
%?¶ E T $& %'£ '%Z N. / : . (W= C·;
G%0 N. OPQ . $}Z: 0 /ê %'£ /88á $UY
AU&aa
34
C $ &6 $/ 8$ /9 K¹. N. E% /£ ¬ OPQ ¾
/+ :W N. 9 ,U. OPQ ±& ~ê9aa OPQ C
567 ( ¢ 881 $/ 8 Âè. :N N. vv }9
/O % /O 8$ /9 K¹. N. OPQ .
+ K · A'¸ 0 A£$&Z9aa 8 8$9 :& ¬
%'£ '% N. 9¦ &£ $KR ¾& v& ~ /9 K¹.
' /}+ %'£ '% N. ( ¾ .aa °9 /9 K¹. N.
OPQ . + $6¼9aa %'£ '% /9 K¹. N. % +
/6 E &? : &aa
% &6 A'6& 1 ( W¯ W UH6 / 8$ N. 8w9

OPQ 8w9 OPQ ?A E ,:.9 567 ( ¢ 829/2/ / v;9aa
( W¯ /< %'£ '% N. OPQ ¾ /9 K¹. ,J
OPQ . +aa N. /9 K¹. OPQ ¾ +
/O OPQ À; $~'% U K OPQ ¾ E ,& E ,:
567 ( ¢ 915/1$,&UU /O 8% ~ + ( W¯. /<
N. E% /£ ¬ 6D %'£ '%Z /B * U<< A , /9 K¹ /B
e¹ U<< C $ /9 K¹ $) e\ U<< ¾&;+ ~ E°9 /1?9
%U'+Z9 8$ K · 567 "& " (
¢ 348/1/ /< A $&Z9 Æ9aa
8· E , T 8N. W A%& W I % V ?c 9 /<

Ï& + K. N. OPQ ¾ &£ :~¸ C·; /0_
°9 A $81) A /9v^ VT> K · 8"&
" (V /< %'£ % / ~ %'£ 19~ " K
· /<;= $ Y0 %'£ K: A&¾& %¾
/O &aa A}% N. A /9v^ 8:&b 1; A /''^. N.
OPQ ¾ &£ :\ &-. `) :, /O (V W¯. %H
A'¸ /T " % Z9 ?9W9aa
35
/ ¬.
1. Z ¾& E $$Þ ¾& /189 9>& &? N. $$Þ&

/ %c9'+ v ^. +?
2. ,¸6 2 , 8$ K · /& A U 567 (
¢ 830D 567 ( ¢ 833 E 57 ( ¢ 842/2D
844/2D848/2D E , C 567 ( ¢ 853/1 /189 /<;= & ·
A 6 '\? ?
3. 567 ¢ 849 E 567 ¢ 1088 W¯. /189
$P¦ 9>& &?
4. 8, 8A' A : 6 :R ¢ À; A£´9aa 8, U$ A,W
8 J %D /ëP $' . 9¦ &.aa /P A /´ 8
J % A , ,± ¾& :R 9¦ % F. $©. A9&aa
/P ¦ E ²_ /P ¾ /Æ AWR /86 v
;~6 8, E^. ìT· æ97 8A' U À; $U &
/P A ²_ K A%U' 567 ¢ 849 K
$}J A~¸aa E T YO % \? 567 ¢ 849
8565 ¢ 844/3 567 ¢ 846/2 E 567
¢ 851 W¯ W E /RR %$µ9?
5. K K: .F /IU6 ¢ 30574 K G· A 6'.C $>aa
E A
N. OPQ /< :?A
9 6a-
K9R.a-
OPQ A$U A?@A `) :We .B. /Ê O
:.\ ³G-. % \aa
36
5.1 OPQ ZW /0 A ?X O &U C·;C
(W+ OPQ ZW /0 A ?X O " &U C·;. /Essential
Conditions of Will/ : E $,&UV W¯. A OPQ OPQ & $6F
( w * / " &U C·;. N E T :,&V
+aa OPQ ZW /0 A ?X O " &U C·;. $6 (V
$~/ W¯. C 8F /$ $ %c9aa /«/) OPQ
C $= % $?á= A ?X &U /inherent or intrinisic elements of will/
:'\ :,&V O C $ OPQ %H % :$°_ ( J9
$}Ü / % A /O :R_ +aa OPQ C $= % $?á=
&U /inherent Elements of will/ :' $Pî OPQ :? K &
AEB C·; % OPQ ¡6 & /O/ animus testandi/
&aa 0 A81) VT% :& OPQ A X 8J$ & OPQ A X
e\ ¡6 2 OPQ ,U /O E E / %c9 :
&6 &aa % /T :8$\ C·;. 8 :U¸D
• $Pî e\ ¡6 OPQ ?M/ /O½

• $Pî OPQ /?M .F¬D
• OPQ /U, % $ % / ? / 9$,U /O½
• OPQ (W= /O +aa
5.2 (V $~/ Â AN9^ /UT

C $ OPQ ZW /0 A ?X & C·;D OPQ (V $,&UU Â
AN9^ /U C·; &aa 6` AUB. ( OPQ Â ?A
E ,:UÆ :,&V ( W¯. %H EU aa v OPQ :?A
XQ $Pî OPQ & ¡6 ~\ WU %c9 N. A
$' ?A/ OPQ A - / A /O % /T :c9
AWR: ( A¹ A $' OPQ /O OPQ ( w *
37
E 0 :?9 OPQ A X OPQ A%& / U 8 E ,:U'

OPQ Â :,&V W¯. %K9aÝ
OPQ Â OPQ ZW /0 A , A ?X &U %Ú extrinisic or formal
element of the will %~9aa OPQ Â 8$Pî ¹ & ¡%9
E T%HW¦ ( A¹ OPQ /9v /HW« E T :,& &aa
}¬ : ?9U &U ( OPQ Â :,&V (
W¯. E¦ R 6 A UT¦& ') + /O &aa %Ú
OPQ (V $/ 8$ Â AN9^ 19$U ( w * A%0aa
/O OPQ Â^. N VT% OPQ A X ?9 :8$+
%?9 ,J :$Z+ A%,\aa A K :?/ OPQ ( w *
E 0 8? U (V $~/ Âè. AN9^ OPQ /?A
%;9aa I ( OPQ ] %& Â ?A E ,:.9
%,&W9aÝ
%ÚD
• 9 :, OPQ /public will/
• $Pî é :, OPQ /Holographic will/
• }9 :, OPQ /oral will/ +aÝ
¡/ 9 :, OPQ
9 :, OPQ /public will/ e E ,:/ v$W A K OPQ

? F. K. /E. '\ $,U v A1'Y (6$K6 9
& /will be made in the presence of the public/ &aa 9 :, OPQ
I ( /< :8$\ C·;. AN9^ /U A aÝ
$Pî E$U $Pó :U + }9 %~ % % K

M? % $Pî L? / A aÝ
38
OPQ $Pî A vB. w /&6 OPQ $,U A vB.

'\ / $Pî vB w $& /O / A aÝ
OPQ $L? ~ /98 $Pî vB ,O w+ % A

R 9v;+ E ,:U'+ 567 ( ¢ 881 %,&W9aÝ
9 $,U OPQ :?A/ A T % 9 ZZ9 9R $K K

w + :8O XQ 8& OPQ ZW C vB. /U
OPQ é $&6-+ /?+ ½ E ,& (V W¯. :/ v
9 :, OPQ v :O K. A1 / , % (
9$8 8\ vB OPQ $L? $L? / %
6 .F; + / E T '+ E& C·;. %N\ OPQ $?J
YU£ ?¾ E ,: 567 ( ¢ 883 %,&W9aa 9 :, OPQ
A /9v^ (V $~/ A?LM ^. 6+ E¦ R 6 +aa
/ ?^ OPQ %H $Pî vB E ¢ :, $Pî &
vB OPQ %H E T¢ :, Y OPQ vB
19$&+ % OPQ $Pî & vB ¢ $L? 8& ?¾
E ,: :,&V +aÝ
E % OPQ $Â $Pî vB A $: E$$2/ Y?A

* %9 : ¬ & %.9aa OPQ Â ( /, U
: ?9U OPQ $Pî 2 ¡6 AN9^ /U WU &aa
A $: :, OPQ $Pî 8: 8:?9U ¹ // %
/~& Kw :8 /O $?J YU£ ?¾ E ,: 8567 ( ¢
883 W¯. /T %c9aa v (V vB /«/) OPQ
$L? E T '+ %,&W9aa C $ ,± $L? &6+
/ % é %H A /T .F; + / E T '+
%,&W9aa % / ? 9 :,U OPQ N. }9 :U }9 }9
/L E T 8:,&U ( W¯ W R/ N. A E$U
39
E I $$VJ $Â $Pî vB Y?e OPQ ?¾ E ,:.9

/U H6 %c9aÝ
9 :, OPQ `) :~¸ vvB. 1; + ]
vB. w $,U OPQ * %0Z9 % A%0? 8A vB. A ,
A1 / ,K % ( $8 8 Y * %9? :\ F.
1; ¬. %&\aa A &U E£& /U :c E AU
( 6c % 6` AUB. ( W¯. OPQ ÂJ. 6 A UT¦
E O :,V N. OPQ ¡6 0B :?/ OPQ %H
$ ^ A /O WU 6 OPQ A?LM A ~À Âè
/N;+ 8/R ¹ / U + &aa 8 A L I
( (V 8$~/ A ¶ 19$N OPQ ?¾ E ,: ~/ $UY&
&aÝ
/ $Pî C :,

:, OPH@
OPH@
E ( A K E¦ é OPQ E ? %?T9aa $P`
E¦ é ,U OPQ (W= * :0D
• $Pî OPQ e\ e\ á E¦ C L? E ,&D
• $Pî L? é OPQ /O 9 / 8$ E ,&D
• OPQ 8A U % 8& $P` E T ¶ U % 8?/ ~ L?
E ,&
/O 567 ( ¢ 884 %,&W9aÝ
8 $) $Pî ,U OPQ /Þ Â E ,& E T ¶ 9
/Þ L? /O E¦ é 1/ 8$ * E ,:0 % 1,U
?¾ E ,: 567 ( ¢ 885 %,&W9aÝ
E , C $Pî E¦ é & OPQ $Pî 9$ % /O %

OPQ $L? 1~ % c+ }+ w,F. Â YU£
40
?¾ E&,: OPQ $,U ~ / /98 E ,U'

%,&W9aÝ
5/ }9 :, OPH@

OPH@
A K J /}6 $K^ / ?} }F C vB. w K

E ,:.9 %Ú }9 OPQ /'9 E ,:; }9 OPQ ( * E 0
:8$\ C·;. N E T 567 ( ¢ 892 %,&W9aÝ
OPQ ,U /Jc XQ /}¸ $K^ / %U'Z9aa %Ú

A%& (/ º % A,W %U/ N. E· J E8 % % T9
: Ä C\ }9 OPQ & $6F E ,%K D /Jc XQ
/}¸ $K^D : (V W¯ ¡D / v;9aa
OPQ ,U Y C vB. '\ / A E , C vB A1

/ , % ( 9$8 8\ / A '+aa 8 $) }9
OPQ ,'+ :.\ VT. E ,O 567 ( ¢ 893 %,&W9aÝ
8 % P I :U' &U N. 9 :, OPQ % E¦

é ',U OPQ 1; VT. A ?Ae //) K %.9D %Ú
OPQ ¾ / 8$ ZW 6 9> OPQ À;
/ D 8 A ¶ % C\ 8 / ~9 E F. VT. A /9v^
OPQ /$ %.9aa }9 OPQ 1;+ :U'+ VT. ( U,6
$,2;9aa
N. :,U }9 OPQ ~6_ "& " //) / E T ¶ À;

ZW 86 500 /6 %.9 9> OPQ À; A1 / ,K« 9©.
J % A $TT) / E ,:.9 (V W¯ 9aa N. }9 OPQ 8&
¹ & &U YU OPQ ¾ Y % 8 A ¶ 8
E &~9 YHI * E ,%0 567 ( ¢ 894/1/ :,&
41
N. }9 OPQ 500 6 % & À; YK 8 % &U E ,:~
57 ( ¢ 894/2/ $, 9aa A}% }9 :, OPQ N. C
vB ' 8J$ Ó :?Ae &UB. K }9 :/ 8 /+
8N. }9 % / :.\ AWR: Kw /O (V }9 OPQ
1$ :U'+ VT. U,6 /R9 °9 /R :. . /~&
}¬ A 9aa
I ( W¯. 8] A , Â :%~ C·; N

$?A/ OPQ E %K OPQ ZW E ,%0 OPQ Â 6
A UT¦ /O Âe A N OPQ ?¾ ,U E ,:.9 /U H6
?9W9aa OPQ $,&UV ( ( W¯. ^. :KR+
º ^. 8KÙ+ · A L //98 ~º; %0Z9aa 81;
G·. /T :c OPQ A /9v^ :& vvB. A6PD
• OPQ N. A%, D
• OPQ % é % w N. A%, D
:\ v, vvB. 8N. W . °9 E ,:~¸ ^. E¦
é % w N. /O WU » ævÜv / v9 /v
%Ú %c9 8& ,J OPQ , v O K. }9 / ·
E ,:K 1; A6&^. %c9aa
%Ú OPQ N. A%, % OPQ é % w N. A%, :9
vv :~6 XQ OPQ % w N. /O WU A%& ±
& /6 : &6 /U H6 :T %9aa % A /9v^ 9
% 567 %'£ /IU6 ¢ 1207/88 6 ~ 1993 .
%'£ '% /B ,/~. 9'ª E /9 K¹. E& 9 ' $H¾ e\&
/189 & %'£ vv A%^ K · A¹_ %9aa
vv_ /& & N. e\& $v 9 : &£ %'£ '% /B
,/~. K· 2 ~ 1980 . 8 J $ ' OPQ $9£ K &
OPQ ¾ /· %9£ VT> /«/) : ~.
42
/98c D /9 K¹. $}Z:& ~ A';. 1976 . «B

%.9 OPQ %M9£ ~. K& ¡K K& &D OPQ %
w A';. 9& %//9 vv+ AZ9aa
VT /«/) AT A± OPQ % w N. w

/O $/B * E ~6 » ævÜv / v9 ;ØD » ævÜv
/ v9 OPQ % w & /8) $8 w $4
& w EU & 6 / WU A9c9 ¾ K´9aa
A± /B ,/~. N. : /Æ N. OPQ ,U

/O A 8B. 8K N. : /Æ OPQ 1WU OPQ
$/ 8$ N. ?/ /O 9 0 ævÜv / 9~ & /B
,/~. N. OPQ ¾ A%, . Æ9aa
%'£ '% · %'£ 6 8$ %'Ï 6;~6 8$

567 ( ¢ 872 E 938/1/ :} /O %'Ï
A9$~9& A± · 8K $ ( v
/~ %'£ '% %'£ A 2;9aa
%'£ '% 8$ K · ' /~9 % %'£

A' .aa % $ v / A± E 8$
K · :8$ . / ¾B;9aa
‹8/IU¸ /T E ,c9& » ævÜv / * w N &
A%, A .9 8 ¹ 9 ~/ &U aa % /O
N. OPQ % ?e &_ OPQ % v& $~ vB. ~
OPQ % N. /?+ AWZ9aa /O w N. /O ævÜv
/ WU '%c9D OPQ & :\ vB. K }9 /H
ZW 0 /U $' ± 9~ & OPQ N. OPQ &
$.¼9aa /O %'£ '% OPQ ,9£ ¬ OPQ
43
(U & V A'¸ 9& 567 "& " ( ¢

348(1) /< ¾&Z9› · K´9aa
é AHW¦ A $ % · $UY& &aa OPQ

A /9v^ :& vvB. N. 8J$ :~¸ /+ N. W H/d.
( . $ v E?_ N. OPQ /} e\ /K
%\aa A T XQ N. /8) w. A T%UÏ K&d. & 6
/, }9 4 ævÜv / A ?X & /8) w
: % :È C·; W9aa E , C A%& C·; W
OPQ % + w+ v& $U ô K. N. OPQ K&¶ % w
?/ /O AWY C·; 1 ¶ N. OPQ N 8J$
6 $ A - ?A/ $' v W= * E TU£
N. ( . N. OPQ é w % /8) :O K&d.
& 6 E E EÈ ( $'+ Ä E KK¸ /} ¹
Æ9aa /O % ± /H& $~ A'6 N.
OPQ E } 8 ?A A L ¶ 6` ~º; %0Z9aa
OPQ `) :,V vvB. OPQ ÂJ. /& ,V +aa 8 w
E T& N. OPQ ( w * E 0 8? U (V /N A '+ $'\
ÂJ. NN OPQ A aa E % :& ¬ N. (V
8$U A Â A Ý E × / ? 'N %9 : &6 &aa
`) :& vvB. :K ·. /T 9 %

567 %'£ /IU6 ¢ 1152 :I 19 ~ 1993 . %'£ '> A^
U6 A^ E /9 K¹ AA, $? /189 ~ vv K^ K
· P %T9aa
vv_ $& %'£ '% N. Eæ /B $K /1 /· %WU ~
& A± /98 $}Z: 9~
vB. K^ OPQ A 9aa /9K K¹ 567 "& "
44
( ¢ 358 /< · % N. $HH. 6 N. % E· A'
& · %<I9£ · K /98´
A± N. $HH. $}Z:Z (/9 K¹) A' &
/«/) KC · ¾ÄZ C Æ9aa AC %'£ '% A±
VT W: A%^ K · /K %'Ï 8$ A-
w$ ~Ï 188 ~ OPQ N. E¦ é $,U
OPQ % 9 $,U OPQ &aa 0 OPQ $,U 567 ( ¢
881/2/ :,&U /< A vB. w % ] vB. w &
(V $~/ Âè AN A± K v
À OPQ A%A : · A ^;9aa
%'£ '> 8$ · /K % %'Ï

Aê9aa %'£ '% /9 K¹ vv 8K K · %
/IU¸ 8(V W /á9aa % VT% /K /9 :U'
¹6 OPQ 567 ( ¢ 881/1/ /< ?¾ & /'9 %U'Z9 %
A%U' : &aa 567 ( ¢ 881/1/ E 2 E ,$/ 8$ $Pî
E$U + K $Pî A / vB. w 19$& %Ú
/Âè/ /?A $?A/ ~ :/ 8 19& ~ ?¾ &aa ,
VT% / OPQ 567 ( ¢ 881 $/ 8$ Â ANaa
OPQ $,U A vB. w & :9 vv %'£ '% °9 A9~aaa
OPQ % v& $~ ] K. +aa K OPQ A vB.
w & :9 vv %'£ '% °9 A9~aa OPQ % 8& $~
] K. +aa OPQ A vB. w A /,V A88aa %
OPQ $,U A vB. w % ] vB. w &
&aa % 8& H T $~K OPQ 567 ( ¢ 881/2/ /< ?¾ &
$6F /KO :&~ & %'£ ~ · 567 "& " (
¢ 881/1/ /< A ´9 Æ9aa
E % A v OPQ , A /0 OPQ ?4& 8$\ 9

:P= 5= & : vv :&b K. A\aa 0 T. (V 9
45
$~/ W¯ " % Z9 w& A '+aa T. ( :$Ve (V

W¯ 9 19& % v$ E ¦ ( $U A C·; E
:P=& K6 W A%U'aa A¹_ T. ( $Ve E ¦ ( /$2
K6 ( E ( A¹ 9 ~/ ( W¯ E ¾_
A%? +aa °9 OPQ ÂJ. A /N 6 & A¾ *
E ,:K8\ (V 9 $~Ù9aa
N. OPQ ZW E 0 8? U (V $~/ 6 AN9^

OPQ /$ A aa /O 57 ( ¢ 881/1/ A /N v
8$ % $K · OPQ Â :,&V
W¯. A UT¦ 6 /+ :W /9° $K & A£c+Z Caa
° /; OPQ Â A /N A /9v^ 9 %

///¢ 292 1è 16 ~ 1993 . %'£ '% A^ A ,ª
/9 K¹ / E¦AC ,ª /189 K · OPQ Â /N
VT% OPQ ( w ZW A 0 A ?X A UT¦ E ,& /U H6
%9aa $81) :88_ C /<;= VT. &aa /«/)
6 v9 C $ A^ A? ,ª N. Eæ /B H&. -W
E} E· E ~ 9 OPQ A . ~ vv ±
&aa
VT /«/) 8$ %'£ '% /9 K¹ N. 6

E°9 E 1?9 D %'£ '% N. OPQ $}: &£ ~ vv
A 2;9aa %'£ '% 8$ N. E· OPQ $9£ /O
K& ± %/ vB. %K /KO $UY A%, :9 6
v\ $K EPI /K %'Ï % ¸ %
~Ï 188 OPQ $/ 8$ %'£ '> C vB. ~6
K´9aa % vB. K 8 vB A , A^ ;,< ¬
$' N. OPQ ;, -; & /O U9¿ &U OPQ %
46
E T9?/ E w w w E E T9& E R A 19&

$~ 6 /L %.9 é /? E ,%.9 A ´9aa
VT 1> C T. % N. OPQ $' ( w A E (V

: AN9^ /U %0;9aa 567 ( ¢ 881 /< OPQ
K& % N. A vB. w /0 A aa OPQ % A vB.
w 9 %;9aa % E ¦ OPQ % + A$ $ ¢
$~ A^ ;,K 6¬ OPQ $/9v$ + w w w
E+ A /O E OPQ % A /?+ /L & 6
A /c+ U9A v& }+ K$Z9aa v_ ~
/9v E ¶ w v_ w & $6F :K v aa K
%'£ '% N. OPQ & ±& ~¸ 567 ( ¢ 881
/< Â 6 9$HW« /O $WU OPQ ?¾ &
K · :&~ 0 A9$U KO ] $ T
°+ · ' ~/ 56 9>&D ~Ï E88 /B H&.
-W OPQ (V :%~ /K? N / A /O A /9v^ //
A ¶ v 9?/ /O /<8 °9 ,J -; $U£^ OPQ
, K /O / 8á9aa OPQ %H $H` C·; A /9v^ 8F.
vB. W : /9° / vá9aa vB. }9 8OPQ W %H $
& &U ~ OPQ $PÎZ AR 9v;+ A U;9 $6F ~
Y R 9v & $6F $~/ 9v E vY^ $J E õ
E R A A /O A% / 8$ 9 %+Z Caa
E ,6`¡O v A9?/ :9 6c % $PÎZ AR
9v;+ ,V /O ¹ OPQ 567 ( ¢ 881/3/ %
$/ 8$ / ? N 86`¡O , A1Ê 6c 56 $ %c C
&Z9aa
8% 1&+ ;%$ 8$KO VT. T A OPQ ( N
:U' Âè $N C·; 1N ?¾ E ,: &aa 8& (V OPQ
Â A /9v^ ~/R+ W¯. E¦ $Pî (% H/O
47
:,U OPQ 8J$ * E 0 8? U 8$+ :U¸ A UT¦

W¯. +aa $Pî (V 1 ~/ Â A Ý N :$ OPQ ?¾
A ,: A & G (V Âè A Ý E × N OPQ F 1 ?
`PQ $?L:& vv 8$& OPQ ?¾ % ;9aa K OPQ Â OPQ
( w ZW /0 E¦ R A ?X /O /U H6 %U'9aa
5.3 OPQ 9$ % 9& /&#
A OPQ (V $,&UV " &U C·;. AN9^ /U (V $,&UU
Â /< /?Ae 6c N. J$ XQ OPQ * K ?A
A .9aa (V $,&UV " &U C·;. NN (V :,&U Â
/< $?Ae OPQ ZW :0 N. OPQ 9 % OPQ
9& E ,& &aÝ
E % /; OPQ / E OPQ / A $/%

A /+ &aa OPQ / revocation of will OPQ / lapse of will/
$ % I ( $ > K ¡-. +aÝ
5.3.1 OPQ / /revocation of will/

OPQ / : K ¡6 6` ( eC 6` / U %$Ve;9aa
OPQ / : M ¡6 $Pî OPQ 1,U Ó ,U OPQ *
E T%0 A - :?/ + X A} / ~ }9
&aa
PA. %T H blacks law dictionary $K V 6 / 8D

Revocation of will is recalling, annulling or rendering inoperative of an existing will
by some subsequent act of the testator which may be, by making a new will
inconsistent with the terms of the first, or by destroying the old will or by disposing
of the property to which it is related or otherwise.
%$V/Z9aÝ
48
OPQ + XQ $P` : $' /O %Ú OPQ A%&$ ') /O
A%$9aa 0 OPQ / :8$\ 9> ') A\aÝ
OPQ / /«/) ( w * OPQ /0 %0;9aa v
Y OPQ / (W= * E T%0 A%.9aÝ
OPQ / :. OPQ ,U K 6c &aa OPQ / $' v9
:< $' A%, aa /O OPQ 1,U K ?} ¹ OPQ
K ¾ %.9 /O½ OPQ / A K .F; 0 %U'9aa %Ú
A K OPQ 1,U Ó .F; 1R OPQ / %.9 /O OPQ
/ 9> ') &a:
$Pî OPQ / 9RO OPQ A9¾ 6F :U' + &

% 9 U,6 A%.9aa + OPQ / :, 9 ( w *
%0 /O $Pî ,U OPQ e\ e\ % 8?A/ OPQ
È % A Ý v9 6c / OPQ v9 /$ :.9 /O
+aÝ
$Pî OPQ :¾ C A%& /9° E ,& ( `) $L 1;
éÂ. \aa %ÚDOPQ 9 // Express Revocation/ E $HZZ)
/ U :?A OPQ / implied revocation +aa I ( 8%
&+ OPQ / 9> ') OPQ 9 $HZZ) / U : C·;
A1^ EUZ aÝ
¡. 9 OPQ /R

/R
I ( W¯. /< $Pî C A%& / U OPQ 9

/ %.9aa /«/) $Pî OPQ ZW + E ,O : ?9U Â
%& 9 A 2 OPQ E ,& &aa 567 ( ¢
898/1/ 9 E ,$/ 8$ A×Ó $Pî OPQ 9 / E ,:.9
49
/ v;9aa 0 E % OPQD ZW + E ,O : ?9U Â

: A''9 /; A aa %Ú }9 $,U OPQ }9 OPQ 9
$,U OPQ 9 $,U OPQ $Pî E¦ é $,U OPQ $Pî E¦
C $,U OPQ Â %& 6c & / :. $6F /$2 A
% D 8 K ' C·; 9 $,U OPQ E¦ é $,U Â :
A81) &6 &aÝ
OPQ /<;= ') $Pî ? U < ¾ :. 8/O A L $Pî

OPQ / 9R :R66 /9° (V W¯ /$2 aÝ
A L 9 ,U OPQ $Pî E¦ é OPQ N

:U'+ Âè. AN9^ ~, 9 ,U OPQ 9 E 8 N.
8J$ Ó E ? %?9U OPQ (V W¯ A6- /$2 *
/ $UY A% aa /O }9 $,U OPQ E¦ é % 9
$,U OPQ ÂJ NF / F C A%& / U / %.9
:9 A$2 :8$\ A\aa C $ / U $Pî 9 ~, 9 A 2
& OPQ :¾ / U 8w$ OPQ W A6B ?A %.9 OPQ
,U E ,& &aa
6` OPQ. A K ',U XQ OPQ A6 $?L: O 8& A6

?Ae :.\ / A6 $?L:. A ,:OÂ C OPQ. }
$R/ ?Ae 9$c E ,& Ó $,U OPQ }9
E ,:K 567 ( ¢ 898 %,&W9aa /O Ó $,U OPQ
w 8$,U OPQ W :} 8& $Pî OPQ 9 E , E ,:
567 ( ¢ 898/2 W¯ 9aa F. AU 2. %& :,
OPQ / $' $HZZ) $,U OPQ / /implied revocation of will/
:K%e Y I ( ,J 9 & OPQ / : E
E ,$1$$ 8567 ( ¢ 898 $, 9aÝ
50
/ / $HZZ) / U OPQ /R

/R
$Pî OPQ :¾ / U OPQZ ZW A T%0 :,V F.

$' /?A $HZZ) / U / &aa $Pî OPQ / %
/ ¡6 ½ A 2 / A%& OPQ /,
OPQ A&WU /<I OPQ % OPQ $/ 8$ A }9
/ %.9aa $Pî ( :A OPQ 1,U Ó 8% $~ ` $'
/Physical act/ ',U OPQ % 8?A/ OPQ E , E ,: $Pî E&
¡%9 $' ?A/ ¢ OPQ / 2 A $6F E ,:U/
E , C OPQ / % /<I $Pî $' & $6F E ,:
567 ( ¢ 899/2 E 899/3/ :,&U# E& ( W¯.
$~/ ( ^. $'\ :.\ ( ^. /+ $}Ü ±
6 $'9 N. OPQ 9 /O T E ,:c9 /U H6
%U'9aa $Pî OPQ $HZZ) :¾ / U OPQ $K &U e\
% 8w9 $Pî ?d K $ ? E ,& &aa E % 6
K $ : $Pî À; % ¾¹ % / U 6
' & /6 K $ ? E ,& &aÝ
$Pî OPQ À; K 6 ' & § ] $ U 1 $ ?

OPQ $?L: E T% 9 ¡6 /O :% 6 ' &
$/9] E E¦ YU' $Pî /«/) ,U OPQ * E ,%0 E
OPQ $HZZ) / U E , E ,: 567 ( ¢ 900
W¯. /T %c9aa E , C OPQ OPQ W: /_ w
OPQ E </ ZW E 0 A,aa
5.3.2 OPQ / /Lapse of will/
OPQ / % /Lapse of will/ : K ¡6 8OPQ / W A

A 2 //98 . A aa
51
& ( ''lapse'' : }9 The terminiation or failure of a right or a

priviledge through neglect to exercise it within some limit of time or through failure
of some contingence’ &aa OPQ / 9 A OPQ 8$?A/ Ó
(V :IH XQ U,6 $Pî :U' ' V % $Pî
OPQ 8$?A/ Ó A v $ /?_D OPQ (W= * E T%0 (V
v98 , &aa
OPQ / $Pî :?A $' OPQ :& ,J (

W¯. 9[ EPI &aa /O OPQ / å /< (V
W¯ &aa A}% A OPQ : '+ C·;. : ~ (
A¹ &aa I ( OPQ :.9'+ 1;
v ^. $~Z9aa /«/) $Pî ( E ? ;HH X
' /?Ae :/R &aa OPQ $,U $Pî E¦ C & XQ OPQ
$,U K' / ZZ9 9R $K K % /IU6
H 9$~/ E ,& E ,:.9 567 ( ¢ 907
%,&W9aa F v ^. OPQ 8$,U Ó $8K v $^. :/ 8
+aa E&D
• $Pî OPQ 1,U Ó 9¦ 8 , % A $¦ $9d $$Þ&
/~9 ?}, 8&D
• '9 : % : '¼ OPQ 1,V Ó W6c J %
v ?K E ,&D
• OPQ $,U K 8$Pî w J$ % OPQ /~9 9c %
9?~, E ,&D
/O 8567 ( ¢ 902 E 904 E 8 907 $,&UV WX. T\aÝ
E % }¬ /, N. OPQ 1,U Ó 9¦ Y T. OPQ

A%$ 567 ( ¢ 905 W¯. /< OPQ 8?9 * E 0
9R E T+ 8$Pî w J$ K OPQ À; $,U
OPQ À; $}: 8N. ~, YJ E $$Þ. 1?\
52
E ,:.\D E , CU OPQ $}: 9> OPQ À; $,2 8& N. W

H/ ¾ R 6 / :U' & XQ 9> OPQ À; $}:
. E $v$ N. 1?\ E ,:.\ 567 ( ¢ 908
$,&UU /O &aÝ
5.4 OPQ /0_ TT
A K A K& % A $' E :/ 8 /6 0

%.9aa $/% /9° N. (% H/O A,U OPQ OPQ $}:
: 1; AWR: A aa Z 9¢ &U N. (% H/O A,U OPQ
E OPQ $}: / ½ C·; T E WU 19c /6 E
/6 }: % C·; %?9aÝ
I û9 F ( A $8;% 8O AUB. A ,Z /Æ A VT%
T /6 :U' ± A%& T ¡w& $81) U
:KO II ± ( , -. $;$& C·; $, U %U\aÝ
OPQ }9 %H A /9v^ T A T A%& ±.

6 E ,:U' ( 9> W¯. $, U EU aa
567 ( ¢ 896 /< A OPQ $}: & K N. (%

H/O E ,U OPQ /0_ OPQ }9 %H E ,& T
4v A aa XQ N. OPQ ¾ $}: &£ :9 K
• N. ( w * OPQ ?A/ /O D
• OPQ }9 %HD
• E , C E N. OPQ $}: /O D
T 4v /Burdon of proof/ A aa
53
( W¯. OPQ /0_ E OPQ }9 T 4v

E ,& /, U 6c Aeaa (V W¯. A%& OPQ A%&
± /6 E T 6 & / ? A ~Z9aa
/O $,U OPQ % $Pî é $,U OPQ /0_ WU
OPQ é Z % 9 ZZ9 9R $K K % /IU6
È vv 0 $/K8 A 9'¹ /6 E T 567 ( ¢
897/1/ %,&W9aa 8(V W¯ T 9 $,U OPQ % $Pî E¦
é $,U OPQ T /«/) /6 :U' OPQ Z K& %
original/primary document/ /O &aa
(V W¯ Z K& primary document XQ Z K&, v8 9'¹ %
Òü /O 9 ZZ9 9R $K K % /IU6 È $WU
' Certified copy of the origional document' ±& ~6 E ,:.9 %,&W9aa
8E& 8C ± A%&^. ¹ 9 $,U OPQ % $Pî E¦ é

$,U OPQ T A%c9aa %Ú vv & 9 ZZ9 9R
' K % /IU6 È 9$WU Â^ Òü % 9'¹ 6
9 $,U OPQ % $Pî E¦ é $,U OPQ T A%c9aa
% 567 ( ¢ 897/2/ E¦ 6 1 & AU OPQ.
?A + / U T A%c9 , 2;9aÝ
/& ¬ 567 ( ¢ 897/3/ E ,U' E

( A¹ % W¯ U' 6 /; E TK &aa 567 (
¢ 897/3/ A OPQ $}: & K /6 ± WU & OPQ
K& A K & 6F % +9$£& YD Y~ % Y}9
OPQ K&¶ ' 0BD 8N. OPQ ±& A- U£ :.
~¸ OPQ K OPQ 8N. U£ &
9 1 E T8 v ~6 OPQ K±& E T%~6 A 2 ' K
54
% % ¶ :.9 + A%& ± 6 E ,:.9

:,& ( W¯ &aÝ
A^ 8, $K ,+ A e 500000 6 :R +

/Þ EÅ é ',V OPQ Y A^ 8, 8J Ó ; 9±+ K
8, % N. OPQ A^ A E TUÏ ±& E T%~e K6 E
Y} D A^ A e OPQ Z K& % A66 ' ' 9R $WU
Òü + N. 8, $K 9> OPQ À; ¾ & /6 A%.\aa
v 567 ( ¢ 897/1/ E 897/2/ /< OPQ T ~6
:c9 ± +aa 0 A^ A e 6 500000 1 A^ K
E 8+ v 6 % T K OPQ K& }9 >
vB. D N. 9> OPQ À; ¾ ,W+ /O : T+ +
A%& ± 6 E ,:.\ 567 ( ¢ 897/3/ %,&W9aa
( A¹ & 6 & +9$£& N. OPQ : K. % O
;+ T :.9 + A%& ± E ,:~6'+ ;+
$½ E O /, U 8C N. OPQ }¬ /I E T '+ ~
% $ $½ ¡6 2 E T 9aa }9 OPQ
A /9v^ (V I; ? Y $Pî }9 OPQ , &_ Ke K.
6 T E ,:c9 9 &aÝ
A}% OPQ /O OPQ }9 %H T 4v OPQ

$}: /OD 9 $,U OPQ E $Pî E¦ é $,U OPQ
T :. 567 ( ¢ 897/1/ $/ 8 ±. 6c
6 /O P I A?LM 8$ }¬ a é
± %H }9 v T 8/<;= ± ( / A L $UY &
%? : $ % ,J N. 8J$ * :0 OPQ }9
T E ?~ %.9aa OPQ %H 6c % Âe N /O
K&¶ C·; E K v T %c9? :\ &-. A81).
+aa
55
/O E × K&¶ C·; K&¶ ~- OPQ (V $~/ Â 1N
* %0 /O Kw vv : & /O OPQ A /9v^ :& /&
Kw vvB. E K :. 6% /U H6 8 ~F
E /98aa
vv_ /& A^ A ; % &_ H/ 1è 15 ~ 198A . C

A UZ9 $' OPQ &aa OPQ ;% $Â ~ &aa A^ A ;
OPQ A,V $' 1è 15 ~ 198A . %C E õ J 1è 3 ~ 1985
. $H` $' A"$ / % &aa OPQ $}: &£ OPQ
C % $HH_ 6^. ' /6 / E . OPQ A OPQ
¾&´ :W "v ~ E KRD OPQ % $U A /9° N
A^ A ; : /Æ $WÀ E ;D 8N. A^ A
; W '9 : & A6 0 $9Ý9 @ v ?:1Ã9 N
A^ A ; 9¦ ¾ & $6F E K D OPQ ¾ & E '9
A; T 13 /98 %9 8?$. ACÆ /9 Kþ /B
A9I ³% / ~9 aa
°9 AC %'£ '>. °+ N A^ A ; /«/) ,±
W= . /+ · $WÀ E ;+ T /
A/9v$ %9 E 8?+ A UZ9aa
N. : &£ /B A9I ³% / ~9 8EÇ $ , 9¦ A UZ9

$' OPQ E A EÇ : & E WU E v ?:1Ã9 $' 9¦
N. 9¦ /O E K :9 A; ê %'£ '>. E ,Ke
' 8?$. /IU6 % $}Z: / ~ $?d+ 1; ( vvB.
6 OPQ $~'%& K %U' /OD /9 Kþ 8N. A';+ W
A6 &. <$& E õ $W6$ '9 : & /O D 8N.
9± C 9¦ 9¦& VT% T ,± ;%^ %K /O
/HH ~. ¬. /} $8vZ9aa
56
T / C /IU-. R/ % 8 Ó /WY 8 ~ 1986 .
Z .F /B K · N. A UZ9 $' OPQ 6` /9°
$~'%& %K /O $.^ e\ e\ ,UD N. : /·
%; 6 /B A9I ³% / ~9 ~. ¬ $/ 8$ 8N. W A6¾
&¾ <$& E õ W6c /?A '9 : & 9& : A%, ¾
6F K&D v ?:1Ã9 $' N. A' /+ %K $' :/ 8
$ , 8W6c ¹ & 9R / & ~- /;
A}% ACÆ /9 Kþ ~c+ ¬ %~+ ~ %'£ '>.
N. A^ A ; W= . /+ $WÀ E K ~¸ ¬
/~9 ¾ + 9 Æ9aÝ
ACÆ /9 Kþ % O T / · /} - 1 ~ 1986 .
$@? %'£ /98c & v99 14 / $T Ø / %'£ vvá
6 $8v .aa Ø / %'Ï $8?$ ¢_ 928/86 & /IU6 %
ACO %'£ '>. ~ %'£ Ä; /9 E K A8vá9aa ACÆ
/9 Kþ " '~. vv %'£ '>. N A^ A ; W= ¾
/ A%.\ :9 vv A9&aa /9 Kþ Z ¬ vv N. 1è 15
~ 198A . C A UZ9 $' OPQ E T /, A aa v ?:1Ã9
J /· $WÀ /K A :9 &aa '~. %'£ /98c %
: &´ VT% 6` ° A,U.aa v ?:1Ã9 $' 9¦ A' A^ A
; + $6F /K A 9 T / / 8$. %'Ï
E6P ;&G A9;aa
Ø / / /B K · W= W6c $ ¶ N. A 9©.D
: &£ 9 &. /B A9I ³% / ~9 E C 8EÇ $ ,
v ?:1Ã9 $' 9¦ K. E°9 C·; N A^ A
; . %\ :9 Tº % % E õ OPQ $' &U e\ e\
A/&aa OPQ $' &U (V 9 $~'%& E T (V E%; vv9
OPQ K£ /c\ 6` &U %0 A9Â OPQ N. 9©. 8 9
%H E T /~9 A%c9aa °9 OPQ e\ e\ ,
57
%.9 C\ A ¾& H K $}: E O %9 6F

OPQ 8w9 /~9 C\ K. N. /«/) ,± W= . A +Z9aa
%'Ï % O · /} ~ &aa %'£ '>. N. 1è 15 ~ 198A .
A UZ9 $' OPQ ô ¡K E 8(V ¹ $~&'6B $HW¦^ ~ &
/9° $~'%& K :U' A%, aa /9 Kþ &. 8EÇ
$ , 9¦ 8E E°9 A';. N. A^ A ; . O A%.\aa Ø
/ K · ± E (V UH & / A '>. +aÝ
/9 Kþ 5 13 ~ 1992 . '~. /9 N. A^ A ; 1è
15 ~ 198A . C ,V OPQ : A T. ( v /0_ D
%'£ '>. OPQ /KI A 6 8/88 ¹ /. °+ 22 ~
1993 . /9 /9 ? 6 %'Ï :v / U $8vZ9
vv_ ç, 8$&$& K . E °9 ~Ï
vv /// E ,$U&H6& /IU6 · K :U' A81) 0
$U ¹6 N A^ A ; 1è 15 ~ 198A . C A UZ9
$' OPQ (V A'6 $?A/ $~'%& :K & % 8(V ¹ &
$6F ?¾ : & : ¬ &aÝ
A^ A ; 1è 15 ~ 198A . C $HZ9 8$' Ó A A/;

9 % 0_ %$ J 1è 3 ~ 1985 . /O $&á9aa OPQ &
$6F ~ C % A6P + ³6 6 /B A9I ³% / ~9
8EÇ $ , v ?1Ã9 $' 9¦ E $H`+ 0 %;9aa
%'£ '>. N A^ A ; 9©. O (V /«/) ,± W= .
+aa /«/) ,± W= . ,J OPQ . +aa A^ A ;
E& A 9©. + /O E;~ /9 Kþ OPQ & 6 '~. C
% A ,Z %'£ '% /B ¯T A /;KY 9 R E C 4
%'£ '% A^ /9ì A :0 A v9 A^ A /4 :$ v9
58
Kc C 6 Z9 $6F 8/@ ¹ ~) C 9©. 2 E 3 %'£

'% % % Ï $' &U aa 1Z %'£ '% $HZ9 $' Y
/;KY 9 R E ,KÙ $,µ $@? E õ 8Z N. ¡6 $KR
&U aa A $' 6 A $' ACÆ /9 Kþ E 8EÇ
$ , v ?:1Ã9 $' 9¦ &aa 2 E 3 %'£ '% N. 9©. /+
E;~ 8 $U \ v %&U I; 8 $& Z9aa
8 C & /9 Kþ N. A UZ9 6 ~. OPQ 567 ( ¢

939/2/ /< N 9©. 8¾& / ~9 A 89aa °9 OPQ
Â AK °9 / /9 Kþ N. 1è 15 ~ 198A .
A UZ9 6 ~. C OPQ &aa C % E ,$U A N. E ,$U_ $
8$@? Ó E ,U , -; $ d ;% $HW¦^ ~- $/9v$ vv }9
& 6 w+ AWZ9aa /«/) OPQ } $~6 AH`£ :\
K³ A';+ A' , ; 1à &aa HI } $~\£ \ A "vB.
'\ "vB N. H` A%$ K$ ?/9 6 Z9aa C /Y
% :. OPQ ,V 567 ( ¢ 88A/¡/ E 881 /2/ /< /O
$Ç9aÝ
N. A UZ9 $6F ~ OPQ 567 ( ¢ 881 % $U A 9

:, OPQ DD A%& /O &aa 9 :, OPQ ,J $Pî E$U
+ K % $Pî :? &aa (V OPQ $Pî A
"vB. w 19$& %Ú " /Âè/ /?Ae $@? ~
:/ v 19& ~ ?¾ E ,: D $Pî vB OPQ % O
w+ % R 9v;+ 1,V E ,:? T9aa OPQ $6F
~ C ,J / 8$ 8A?@A « N. ~; + A ,
"vB. ¢¹ 6 EKN+ + E$U_ @ % K AU'+ 0
A 8B. '\ E$U_ }9 }9 @? /O A Taa E· E$U°
C $ 8 Ó ;% $HW¦^ E ~6 $,2 DD : ~; A
"vB. EKe E> N. + A , E$U_ }9 }9 9$@? /O
9aa OPQ ,J $~&' ~ " : ?9U % $Pî 9
59
$' &aa OPQ vv / :?M A%, aa OPQ K K /9v
Â A- $Pî }\ A@@ E ; C 6F :?/ &U A%, aa
N. A,V $6F ~ OPQ /Þ $@? &aa /Þ $@? ½¢ C
$HW¦^ E ~6 8$,U Ó &aa /Þ/;% / $@? ,J -; $ d
A vB. \T /O /T %c9aa (V $Pî A "vB. '
'\ ~; A , E$U_ }9 }9 OPQ $Â O $&- $Pî
"vB. %&R\ E /? '+ /O & : U&Iaa
VT% E ,:; ,J N. A UZ9 $6F ~ OPQ (V :H / U
$?M/ A%, aa C $Pî A "vB. A & $UÏ $&-+
O ?e /O A%U9aa OPQ $6F ~ C % A , "v
$6 $@ A^ ³6$ ª A6$ T / ~ OPQ A, ¢
@? A 6 Z9aa OPQ /&6 A /&¸ ~ &U \
U9AZ9aa C $ N. K³ A' &£ :\ A' , ; 1à ª A 6 ?°
8:\ ~ C\ vB. OPQW /&¸ A ¶aa 3 "v N. ;%
A /$ A$ ? A\£ E w N. E$H` OPQ @
A ¶aa OPQN C\ "vB. E $Pî '\ $&-99 A\aa A}%
8 vB A/K18 WU $c N. 1è 15 ~ 198A . A UZ9 $6F
~ OPQ 567 ( ¢ 881 /< 9$?A/ (V % $U A
OPQ / ? & %H /O &aÝ
567 ( ¢ 857/1/ % E ,$,&UU OPQ N 6 & :?/

" &aa N. ,V OPDQ & $6F ~ C % ( A ~¿. $]
/U "vB. w % -; ;% $Â /¸ ;% (V :H
/< $?A/ vv OPQ & 6F /U A%.9aa E& vÜ^. N.
A UZ9 $' (V 6} OPQ & %K£ 8/O (V :H
/ U $?A/ ' /O (V ?¾ 8: ~ : 8 (W= * aa
/9 Kþ &. 8EÇ $ , v ?:1Ã9 $' 9¦ OPQ (V A'6
' /?Ae OPQ N A^ A ; . O A%.\aa v99 14 / $T,
Ø / /9 Kþ 89õ N A^ A ; OPQ . %\ :
60
K · e\ e\ $GG$ & /"/"/¢. 348/1/ /< ¾ ¾

/ '+ K. + 6 9aa %'£ '>. N (W= . /+
88 T / K& /< N A^ A ; U= .
/+ E T WU & /9K9aa /9 Kþ 8N $9Ý9
v ?:1Ã9 $' 9¦ T / K · % '/ 8$ / U N. ¦
A' /+ E WU "9RO & / /98 8/ :T
&U A%0aa : &´ $/ 8$ T / %~ ~´9aa Ø /
'~. %'£ OPQ /, A :9 vv A~. E õ : &£ :
vv A9U.aa /IU6 8N W '9 : &£ :9 vv A&.aa
% ~. %'£ E 8 N. : &. A9&. :9 ¹6 %Ø
/K A ?9aa/ }9 8 9 $~ ( v ^. N.
A^ A ; 1è 15 ~ 198A . A UZ9 $' OPQ 0 v99 14
/ $T Ø / OPQ :/ 8 K · $¾á9aa · K´9aa
8 · T ( * OPQ /0_ T OPQ K& /¸
9 A ?X E ,& &aa
/ ¬.
1. 9 K K: .F OPQ Â $/ 8$ /IU6 ¢B. 25048D
16839D11625D10237 17429 G· K G· $UY & %\ ? ?
E
R E $T,
E Z
• R /8 '+ $' AR) A P
ID
• 8N. 6 /6 A £ :\ K. ¬ :K C·; D
• N. . /~9 % /~9 + P D
• ET A8?9 E ¾& v ~ A T &-. 6D
61
• /HW /HW : 8 * PD

&aa
6.1 ¾& R AR)
E C 9 E ,$/ 8$ N. J$ XQ -; N. E ,:8?

U9A9aa N. N. J$ XQ -; :8? Y N.
E 8:R N. 6 ''A $ 6DD A ,& %9aa %Ú
N. 6 8F. K. 6 % 8 6 W %~~9 ' &
/6 . %$ E , A 9> 6D Distinct estateD0 /I E T
567 ( ¢ 942 %,&W9aa %Ú :& v A%, aa N.
%R 6 8F. K. 6 W Y~~9 $T, &
8?9 :W/ . 8' /O &aa /O R "
N. A?LM ~\ %;% E¦ R A ?X $' &aa
R " N. ?A A ?X $' & 19
R $' ¡w& d : ? A % 8 % O K. /0
A '+aa E& R $' :?e K. AR) /'9
%;}\Ýa
6.1.1 ¾& R
R D
• N. . E& E ,O AR^ /K D
• ¡6 / A%& E , C :U£ -; AR^ /K D
• F. K. 8N. $,_ U H6 /K6K6 N. % 8+ :U¸
A UT¦ O AT. AR^ /v?9D
• E , C N. 9> OPQ À; ,V+ K. $KR+ 9> OPQ
À; /v?9D
E ,& 567 ( ¢ 944 W¯. T\aa
62
E& R $' 6} E Þ8OD 6 E , A $

6 E ,: 8 ¡6 % U H6 / /6 + K.
N. AT). E ' /6^. U H'+ Z /Î :+ %Ú
/R % 6 &aa %Ú /O /R % E
8N. . U H6 ½ O K. 6 % A T. %U'9 ¬
6 E ,%.\ A%& /6 E ,+ 8567 ( ¢ 943/1/
E 943/3/ W¯. / v;\aa
E& W¯. + ~º; 6 A+aa v N. :R

XQ N. . AT). U H6 ½. 6 /Î& A T%`
:,U N. . 8 6 UÏ :.\ 8N. ET $?
6 0 6c /O &aa
V N. . AT). /R % E 6 % %U'9
¬ E T~¸ N. . ET v 6 /& E T%I
:8 v9 &aa
E , C /R % E 8N. U H6 :%¢ K. 8N. .
9 ¡6 % A T. /6 E ,+ E N. 6 6c /8;$9
E T '+ 567 ( ¢ 943 W¯. \aa
E % R A ?X& /«/) 8N. U H6 :%¢ K.
8/8?\ w U H'+ E UÏ D 8$9 8 ET& :¢
N. ~6 & R ¹D 8 /8?9 ~ 6 ET E
N. 9> OPQ KR+ À;. , $8$9 $8 ¢ & 8 $?
6 1 & N. ( . OPQ $}:. 8N. 6
+ U\aa
/ (W. . OPQ À; $,U+ K. R

% /1?9 /18+ :,U vv C\ A % 6` H/ A ;½
T. E T> / E ,:.\ 567 ( ¢ 945 %,&W9aa
63
6.1.2 AR)
8% E ,$U A R N. A?LM E¦ R
A ?X $' &aa % :R K % K. AR) $6
%\aa AR) 8] A , / U E ,:.9 (W.
%,&W9aa AR)D
• N. OPQ /<D

• ( / % "9RO 8( U£D
• T. %.9aa
/«/) $/ 8$ N. A OPQ $ E ,& N C OPQ

OPQ A ?L: / E ,& N. / K AR) 0 U 9aa N.
OPQ AR) / E ,& N. 9 OPQ 1/ 8$ $~ N. OPQ
OPQ À; $,U K / C·; R /6
%0Z9aa N. AR) OPQ / E ,& % OPQ À; A 2
E ,& OPQ À; $,U K / C·; R
/6 , $8$9 %0+Z9aa N. AR) OPQ / E ,& %
OPQ À; $,U K $U E ,& N. \ OPQ .
AR)& 9R : ~ E ,& 567 ( ¢ 948 $, 9aa
C $ ,± N. OPQ AR) 9e E ,& % N. OPQ À;

,U K E ,& N. OPQ ¾ O K. K 8J$ ~
A ^ A T. Âè AR)& /6 E ,:0+ 567 (
¢ 947 :,& 6` K. AR) O XQ AR)& $'
/$' / E T '+ % A ¶ /89 < E ,:.\ 567
( ¢ 958 %,&W9aa
] $ AR) :K · AR) :K%
C·; &aa AR) :K/D
64
• N. . %;¢ A ,&D

• OPQ . R %?¶ /+ U9A ¢ E ,&D
• N. OPQ & OPQ ¾ 9$ N. ¡6 / :K &
XQD
A $T, (2. % , -. /< T. AR) E ,:K%e
567 ( ¢ 949 W¯. T\aa
E , C T. N. OPQD ( % $K/ AR)
AR) /$1 9R E T+ 567 ( ¢ 951 %,&W9aa
AR) 567 ( ¢ 949 /< /K ( % N. OPQ
% K/ AR) /$1 /replacement / E substitution/ C
$ > K ¡-. +aa ( N. OPQ % $K/
A AR) 9R ¡w& /F./ AR) :K%/D
• AR) $/ OPQ ZW OPQ /O A81) 0 U£ %D
• v AR) / % : &U 0 %D
• 6` AR). 9R+ 947 :/&¹ 6` OPQ . 0
567 ( ¢ 958 :,&U /< /$' /''
$T, R 9$ e E ,& %D
• 8 /189 A ¶ A1 / ,K 9¦ % $8 8 K %
+ v AU ' /0_D E6, 9 9;~ K
/O F. v ^. e 8 %.9 & XQ %D
• A $TT % R 9> . & 9> e + K.
% ._ / :.9 AR) /K A ?X 0 U£
%D
• ( N. OPQ % T. $K/ AR) +9$ V 9& E ,&
% ¹ ') :;% ¡~£& V, & A ,& % AR)
R :U' /?A .F; /O ;~ E ,&D
T. 8+ VT> U'9 8:9 ' VT% ¬ AY& (D OPQ %
· $K%J & AR) / A1'Y 9 ZZ9 9R
$K K % + 6¢ & 6 :/ K
65
AR)& /K /$1 E ,:.\ 567 ( ¢ 951 $/9v^

EUZ aa
W. 9 E ,$/ 8$ D N. OPQ % G·
$/ % $$1 AR) :8$\ ;. ¡w&^. %0_;9aa
• N. % H/O ,U OPQ 1 OPQ /? N. OPQ %
OPQ . E& E ,O WUD
• 6 869¾ 86v& /;, $UY }¬ E± /K
F. A ?X $' /?M ¡6 $T,D
• 9 ;¢D vv & /8?9 '+ ET. ¡6Ê
¢ 1014 $~/ , $8$9 /K /v?9D
• N 9> OPQ ,W+ À;. /v?9 N. OPQ }9 /?M
* / A ?X }¬ D
• ¬ U'9 :9 + ' VT% ~6 T. :G 0 U£
/91 A?LM A Z % /91 A?LM WU
:.9 / 6D
• /$ ?9 A AR) E 8:K $$v^ E 8:«
AR)& 8 D
• N. A,U OPQ AR)& 9R K A?LM K
//) EPI $8F / T. 9RO K A?LM
:K EPØ. v AR)& 8 D
• AR^ 8K R v )» 6D
• AR) + V W¯. N. OPQ $K //).
% T. $K EPØ. :} % +9$£& / U
:,W+ VT. /K :, VT ¡w& / ;
E T D
8¡6Ê ¢ 952D 954-957 E , C ¡6Ê ¢ 960 E 961
/T %c9aa
66
°9 V D N. OPQ % G· AR)& :Ke
K. ~/+ /6 A aa 8/6^ /189 E¦ R A ?X AR)&
K ?}¶ 6c 8& :U' K ?}¶ AR)& .
/~9 %U, /O &aa A $' A K $U d E 8
$8 8 /K;= & K 9¦ &L& /6 :&1 /O AR)&
$' A K G%?9 E ~9 E K E ,%c9 ¡6Ê ¢
953 9 %,&W9aa C $ /6 ,J AR) ELº
% $K& XQ / 9 ; U' 19& ~ + XQ
/$ :.9 /O &aa E % }¬ /; VT% ‹9 ; U'
19& ~› : ¡ &aa I; D N. OPQ % T. AR)
0 E K // $~6F /«/_ 6c R + XQ
/$ /6 A ~aa /$ /6 ~) :& 9 E ;
U' E ,& 6c &aa
E % /; AR) % R /$ /6

E ,? U ~ A%.9aa N. 6 / }¬ /I
:U' $$Þ AR) E Þ/ E Þ86 EK /
/O ¡6Ê ¢ 954 W¯. /T %c9aa
] $ ,± AR) $~/ /6 AR) R K
AU9F ZW /6 /O &aa AR) AU9F v
:U N. OPQ K //) % :,V &
% T. :K G· /K E ,:.9 ¡ 6Ê ¢ 959
%,&W9aa /O AR) R K 9WF 8 6 %
8% ' ~/+ C·;. K AU9F ZW /6 E T
/; %0;9aa
A}% I /K ‹ R› : K ¡G6 &
%H E , C ~º; }¬ ;% :U' &aa /«/) E C
/ E ,$J8 ‹N. /8?› E ‹N. R› :\
K¡G-. E¦ R $ > +aa N. /8? N. % 1 ?
«B A%& û9 /6 ; 0 %.9 V N. %
67
1 ?. KÒ «B N. /6 ; N. . $ :,W+

}¬ :/ 8 &aa
N. :8?$ N. /0) N. J$ XQ E ,& ¡ 6Ê

¢ 826 $/9v´9aa N. R ,J N. OPQ OPQ
. : >D N. ET :8?9D N. AT). E $T). : >D
6 N. . E Þ$ E 8:HW ~ 6 $T,
. :8 6 6 $' &aa
AC % AR) :O K. ,& ~T: /«/)

AR) :& N. OPQ AR) A µ / K E ,& 8U M
N. OPQ AR) A µ / K 8 OPQ AR) E ,:
OPQ $,U K /U N. OPQ . AR)& E ,: ~
6Ê ¢ 948 U ¢ 2 E 3 :,& N. /HW
,J N. 6 . A'¸ 8?9 A%aa
AR) ¡w& 8% &G+ $' /?M N. . N. 8ET
$8F :~ 6 RD II / )» 6 6c
&aa 8 6 $T, & N. 6 /8?9 .
/6 ¡w& E õ AR) A%, aa
/O AR) Z&& ?+ :.+ $'D
• 8N. /6 A :\ K. C·; /K D
• N. 6 $T,D
• N. ET /v?9D
+aa
/ ¬.
¬.
K K: .F /IU6 ¢B. 32095D 25869D23329D28764 KR+ G·.
/$ $ A6aa G· v99 + 6 \ ?
68
E K'
$,&UV %W XQ U,-.
E Z A
• u¨<è Ã`Ò LÃ u›}[ÕÑU [ÑÉ ÁK< ‹Óa‹” Td¾ƒ
• ¾}hK ƒ`ÑÖÃpuƒ“ uY^ LÃ ¾T>Á¨<Muƒ ¾}¨c’ ¾Ñ>²? ÑÅw ÃcÖªM:: vKSw~
uQÑ< u}kSÖ¨< ¾Ñ>²? ÑÅw ¨<eØ Sw~” KSÖ¾p }Ñu=¨<” ƒÒƒ TÉ[Ó“' ¾Swƒ
ØÁo¨<” Tp[w ÁKuƒ c=J”' Sw~” uQÑ< u}cÖ¨< ¾Ñ>²? ÑÅw ¨<eØ "M}ÖkS Ó”'
¡`¡\ uÃ`Ò ¾Ñ>²? ÑÅw ¾}ÑÅu SJ’<” uSÑKî K?L—¨< }Ÿ^"] uSËS]Á Å[Í
Sn¨T>Á’ƒ uT”Xƒ ¡`¡\ 0”ÇÃÃ KTÉÓ 0”ÅT>‹M uõ}NwN?` QÑ<' u”ÓÉ
QÑ<“ uK?KA‹ ›ªÐ‹“ Å”x‹ 0”Å²=GÁ’ƒ "L’X¨< uk` Ç™‹
u^X†¨< ›’di’ƒ ›”É” ¡`¡` ¾Ã`Ò ¾Ñ>²? ÑÅw ›M÷M wK¨< KS´Òƒ 0”ÅTÃ‹K<
uSW[© SÌ’ƒ ¾}kSÖ c=J”' u¨”ËM Ñ<ÇÃ Ó” ®nu?Á’ QÓU J’< Ç™‹ Ÿõ`É
uòƒ uT“†¨²?' ¾¨”ËM ¡e Tp[u=Á¨< ¾Ã`Ò Ñ>²? ÁKð SJ’<” uSØke ¡c<”
S´Òƒ 0”ÅT>‹K< u¨”ËK— SpÝ QÓ }kU×DM::
A}% %W XQ U,6 ~/ ? U 8 E %W XQ U,6 vv

E E ,:c9 &G E ,:.9 (V 8$~/ /<;=
/. /&G /Y 9 % 19 D (W. $~/ %W
XQ U,-. +? %W XQ U,-. ~'+ %.9? %H;+ E
A$2+ /K9 A ? :\ &-. /TK A ?X &aa 8 E
D ° :K $ % N. 8$8?$ D ~¸ :.\ vvB.
A /9v^ (V $~/ %W XQ.D E A?LM A$2 % .
% &aa
69
7.1 OPQ /} $~/ XQ U,6D

/«/) AR)D N. OPQ ? ; E T E N. OPQ 'U
XQD N. J$ A' ~ N. OPQ . A ,:U OPQ N.
OPH . '\ E ,:&6D E , C OPQ Â OPQ ZW /O
E ,:// 567 ( ¢ 964D 567 ( ¢ 968 E
567 ( ¢ 969 %,&W\aa E , C N. OPQ 9$ E ,&
A, E A8?9 %& E ?[ E T~, AR) N. OPQ .
N. 8J$ 8A' ~ G E T 567 ( ¢ 972
%,&W9aaOPQ &6 &_ % A'¸ $8\ K. OPQ A%A
% OPQ 8$&U }9 A ¶ A%A v 6 + 6
/ % v ²6 AR) ~ 9 9 A/T,6 6 /}
OPQ 8$& ~ A ^ A" A" ~ XQ E T+ % / [é
19& AR) % T. 19,K ~ E ,%A 567 ( ¢ 973/1/
E 973/2/ %,&W\aaE& ( W¯. /< OPQ ? / &6/ È %
(W= Þ\ & K N. OPQ & 6F AR) H OPQ % /}:
vv 6 8? UD % O ¸ [é AR)D T. % È VT%
$Ke ¾ T. 1\D A" A" ~ é /
/ E T %,&W9aa (V : /}: 6 /O G
A aa È A" A" ~ D [é / '~6 %9
: ¬ &G A" A" ~ /} 6 /
1~D OPQ % AR) ~ 9 9 6 E ,$~ E ,:
8(V W¯. /T %c9aa
E % v ²6 AR) " ~ 9 9 A/T,6 G6 /} "

: 5D 6 . /189 :,U A8?9 E T9&
/U H6 %U'9aa AR) 8/HW w N. /v? XQ ,K ET E
/v? XQ 9,K ETD N. 9> OPQ À; E ET E 89
E T :~ v 9 9 6 % + $}J A" A" ~
/ + 6 A '+ ; - $,&UU W¯ &aa v
8$HW . :8?\ /18+ :,V "& N. OPQ
70
$~/ v , 6 % T. :K EPI /< /O E

Kw & /O &aaOPQ &6 &_ % (W= Þ+ $8\
K. OPQ A%A % AR) ~ v 9 9 6 $UY
%, : /}: [é A" A" ~ 1¢ D
/ 1~¸ ~ «B E 8 ] v "9R D
% 567 ( ¢ 945 /< $K/ ¾9 T. v 1~
$~D XQ /}: 6 E ,%.9 E ¬ %W E ,:;U
565 ( ¢ 973/3/ %,&W9aaOPQ &6 ?A 9&_ % (W=
Þ9 9&+ K. AR)D OPQ E v 9 9 A/T,6 OPQ
&6 9& K 8&U A" A" ~ D /}: [é /
6 /O / 1~ ~ «B E 8 ] v T.
6 E T 567 ( ¢ 974/1/ %,&W9aaOPQ &6 ? +
% Þ+ 9&_ K. 8 AR) A£^ OPQ 9&U+
K. OPQ 8?KK XQ 8A" / % OPQ 8& N. 8J$
8A" / OPQ /[D 8 A/T,6 AR) ~ 6
+ A $à Y /}: ~6 E ,%.9 E ¬ %W
E ,:;U D 567 ( ¢ 974/2/ %,&W9aa
8% &G+ ( W¯. AR) A?92 '~ OPQ '~ v
9 9 6 % OPQ . XQ E /}:+ 6
E ,:.\ :,&V +aa E& ( W¯. v9 %W
8$,&UV W UH6 %U'9aa
7.2. ¾& ¬ 6 $~/ XQ U,6D

7.2.
¾ & K N ¾ /O 8 % U :/ v ¾&

"v ~ E T T. / E ,:.9 567 ( ¢ 996/1/
%,&W9aa %Ú W¯D 8 ¾& "v& ~ /ID È
?9 :%~ E ¦ (V N. / 8 ¾& ± R
E T E ,: U , A /9v^ /K 8$Ke ¾9 T.
AR) E . /18+ :,V "& ¾& E 8 ,K
± K E ,:.9 %;9aa & / 6 P E 8F. N.
71
/6^. /~ /" ¾& "v ~ /¢ $ /,

& ¾& "v ~ / %.9aaE , C ¾ A /O 9[
:% ± /}: ~ XQ $K ¾& ± E ,:KI T.
¾& ± :K XQ A ?X / F 8;+ + WU Z
E K U ¶ E ,:.\ 567 ( ¢ 998 E 996/2/ W¯.
/T %c9aa
8 /&G A K ZW ¾& ± G%0 % 8

A ¶ v9 EÅ ,U A ,& E&$ ¾ ¾& E ; $K,
6^. E / / E ,:.9 567 ( ¢ 999 :,&
D ¬ 6 XQ A /9v^ 8¾ /6 6^. $8È
/P+ 1~ E" / 1 ? ¾& ¬ :~ v $~'%&
E ,%.9 567 (W. 1AA1/1/ %,&W9aaE % /;
A K N. OPQ $}: / :.9 OPQ EÅ E ,:U£ AR) A-
AR) OPH :&6 K % Þ\ 1 9& ¾ OPQ 8?KK
~ A ^ A" / /}: 19~ 8 ~6 E ,%.9
567 ( ¢ 974/2/ $,&UU W¯ 857 ( ¢ 1AAA/1/ W¯
W E & $R/ $'= :O : D °9 567
( ¢ 1AAA/1/ E 567 ( ¢ 1AAA/2/ A$2 A?LM E
/ A : ¬ /&G &aa
v 567 ( ¢ 1AAA/2/ N. 8J$ % 8È /6 /"

8c ~ A ^ A" A" / 1 ? H , 19& $~
$' ¬ v + A $ Y $~'%& A%0
:,& /O &aa% A /9v^D ( `) $,&UV %W XQ U,-.
A$2 A?LM ^. $ > VJ. ·. / 8
E O E 1C ._ E T9$} D AC %Ú & vv A$2 E
A?LM 6F /U & /L A +W) /O /U H6 %U'9aa 0 E 1C
K A A A$2J. G $). E 88_ E >
A ?X /O A A &-. EJv Caa
72
/«/) 567 ( ¢ 974/2/ $?L: :& N. :RD

(D N. OPQ % $/ AR)D N. A 2;9 $'
OPQ A£^ OPQ Â OPH ZW /0D N. OPQ . % A
A1 / , K. '\ 567 ( ¢ 968 $// C·; &aa
0 OPQ /O AR) G ~; OPQ ¾ /O E ;
A/9v^ ¾& "v& ~ /K N. 6 EÅ 1 U'
K % 5K N. OPQ ¾ &£ 6F N. 6 8K, KD /
567 ( ¢ 968 $,&UU %W XQ % 567 ( ¢
1AAA/1/ $/ 8$ $?L:& 0 %U'9 :9 &aa
C $ 567 ( ¢ 1AAA/1/ E 1AAA/2/ A /9v^ :; A$2

9>& A °9 567 ( ¢ 1AAA/1/ %&~~ N. 6D
/ ~6 :. v 9 XQ /6 E ,:U' :K D
567 ( ¢ 1AAA/2/ % ~~ 6 / :~6 v
%W XQ :/ 8 & /$2 K T. \ D °9
567 ( ¢ 1AAA/2/ 8H , % % ~~ 6 /
8A" A" / v 6 E ,:?~ D "N. 8J$ % 8È
/6 K 8c ~ A ^ A" A" / 1 ? 8H , E
19& ~ $' ¬ v + A $à Y $~'%& AU£ "
: W¯ T9aa 6 : ~~ E % ~~
/ /J8_ (V %H / ? /9Ev : A' A%, :9 . K
% $Z\aa /O 567 ( ¢ 1AAA/1/ XQ $?L:& : ~~
6^. / Y D 6^ P+ ZW ¾& ± G%0
6 H K % v Y XQ : &aa
567 ( ¢ 1AAA/2/ ,J ZW ¾& ± 0B &U

6 E 6c %U' & XQD ¾ 8 E 1 %
:.9 XQ U,6 &aa 8 . /189 /$/ C·; 0 :.9
] / e 8A';+ U 6 E 1 19~D
73
¬ %W /U,6 A - A%, ( A¹ 567 ( ¢ 1AAA/1/

,&UUaa/O (V . ¾ 9& 'E K 6 /` '¢
A¹ XQ /6;+ E 86_ :U D N. ¾ & K
6 9F H C·; ¾&;+ /6 1WU % N.
8J$ E 8 A" A" / ' XQ U,6 + E 1+
/ %0'+Z9aa 567 ( ¢ 1AAA/2/ /$2 /9° &
V :K A\aa
8H , A /9v^ 567 (V R XQ & /Ä ") H

E$ 8A ¶ , E $ %?~ & /O ( A¹ N.
· %U'9 : ¬ XQ U,6 , A9? Uaa 0 "
"
8/Ä ¹ F. % ~~ 6^. %9 % A%
: &6 ° /; A :9 A $ . :K A\aa8%
E T&G& ( %W XQ W¯. E¦ R A81) 6 6 +aa
/O E~ $). E& E F. %W XQ W¯. `)
:& ¬. æ^)9 v9 :UÏ XQ A $ / /88
%'+Z9aa ^. :K V /T ^. E$K
$ > A$2J. $81). :~ê+ e^. ~º;
%0Z9aa VT% %W vv A +W)& %W ( W¯. A$2 %
:; 9>& /T 8 ;. $K~ ] VT. ~ vvv
$K V Z Z &-. //98 A ?X &aa
/«/) ,9 % 567 %'£ /IU6 ¢ 992/88

:I 29 ~ 1993.. %'£ '. E& /B E_ ;,K /] K./ E
/9 K¹. O /B E4æ . O E& /B A' /:1Ã9
/ K./ /189 K · % ~ 567 ( ¢ 1AAA
W¯. A$2 % ~ /88) ¡6 &aaVT> /& 6 1AAAA/
A 6/ & ~ J A< V A± E$' % & ~ 1A
:U ¢ 132 & &aa vv /& & ' /B
K% % $'\ ª O /B K% 23 ~ 1949.. -;
74
/Ä :/ 8 é OPQ A U 8 J $ %$Z9aa/B K%

$H` % &_ 9±+ /B ÄP /:1Ã9 OPQ
8~ $}J U/ A /O 8$
/WY 12 ~ 1956 K ±& ~- $%9aa /B K% ¾
&. /B )H /:1Ã9 /WY 11 ~ 1958.. 8 J $ >
%'£ '. N. /B )H ¾ /+ A
WU 8³ C / 1 ~ 1981.. &aa
%'£ '. /WY 6 ~ 1983.. A A' 8$ ? '~¸

/98c 8% $~K -; E;+ /B )H 8E´ 8/B K%
K. 1958.. E;+ YJ E 8 1967.. A6
-; %0_ E ,& U9A 8 E ~ / U /B E4æ
-; ' & N AP /B E4æ 1982.. J /B E4æ
. O 8A , E 8 A$ $ ¢ + $~K /9
K¹. $9Â /B E4æ . -; A $ E $ /9
K¹. 4+ / 6 A $ $ /9 K¹. $Pá9aa
/O -; 8A;. ,9 E & (W= /6
-; 4 N. /B E4æ . A $ $ /9 K¹.
6 v¸ %U'9 %'£ '. v AZ9aa/9 K¹.
°+ 6 1AAAA/ A 6/ & 8$ VT> /«/)
,± A8vB /K 9R aa 8 $) v ~ %'£ '% A¾
/B ) 8J 8³ / /O v 567 ( ¢ 1AAA
W¯. /< %W %;UT9 v AZ9aa %'£ '. °+
8E;+ 8A;+ Z /R 6 & 567 (
¢ 1AAA % $~K ] / & A A / %W ( ~)
A% aa E , A%& 6 :/ 8 :~6 v %W ~)
A%.9 $8vZ9aa
8$ VT> /«/) ,± A8vB /K : .9

" &U 9R : /9 K¹./" $8./ /}: % 6%
75
%K ~Ï é vv 1 ~ $8. //9 K¹./ 567 (

¢ 1AAA K ~¸ /«/) ,± %W /}: vv /<
8. /%'£ './ 8E;. $ 9 :U' & :\ VT%
E;+ 8J 1958.. «B v E 8~ /WY 1983.. ³
A / % & 567 ( ¢ 1AAA/2/ % $/ 8$ A
A / %W ( ~) %9 1è 3A ~ 1A86.. · K´9aa
%'£ '. % 8$ K %W ( W¯ $ % 567
( ¢ 1AAA/2/ A$2 /} %'£ % ~¸ (V W¯
'' N. 8J$ % $8È /6 / 8c ~ A ^ A A /
1 ? 8H , E 19& ~ ¬ v + A $ Y
$~'%& AU£ '' %,&W9 AC v ~6 8A;. «B H
,9 E /O A%& ¬ %W XQ U,6 ~) A% aa /O
%'£ K: 8$ ?A/ ( A$2 $
· E ¾ / 8 % %'Ï ~'9 6F
/9 K¹. vv+ E ~¸ 1,U APWY & %W vv
A%& ¾& vv . ] $ U0. % ~¸ E ,%.\ 8A A
/ v Y~¸ $8. %W ¬ 1& v %W ~) E ,: K
/,,: &aa
C $ %'£ '%. A%& A$2 8567 ( ¢ 1AAA/2/ W¯

/ ? ¹ /O /~ 6 8H , E 8& . A%&
%W XQ U,6 %0'+ 8³ / 8K / 8 % %$ v
6 :8 8\ ( W¯ 8H , E / :~6
v A%& XQ U,6 A9$R : : %'£ '.
567 ( ¢ 1AAA/2/ K º ~¸ /88) ¡6
&aa/O :8$\ &-. ° ?9W9aa
• E : }9 I . E89 1è 1993..

'$/ A /IU } $K V E $H/ & EK
:~ $¦ :$ /Ä E ,& $U99aa %
76
/IU } V E T 8K & (V 567 ( ¢ 1AAA/2/ 8/Ä

¹ F. % ~~ 6^. / :~6 v %W XQ U,6
E T%0 ; - $~A & %; 6 % E I ¦ '' action relate
famimly immovable'' : A E : }9 /189 9>& E T
E aa
• %'£ '. E T~¸ 8H :$ % ~~ 6 A /9v^
:~ ¬ XQ U,6 %0 8& 567 ( ¢ 1168/1/
% ~~ 6 ' E¦ /' %Ø;/ & K O 6 6 e
88? C ¡6 ' %9 :,& %'£ '. ~¸ A$2
E 8 ( W¯ W :RR %9 : &6 //98 ?9W9aa
• ° /; ¸ &6 567 ( ¢ 1168 U ¢ 1
C $ ¡ % 9> C·; $~/ /<$ ¡6 567 ( ¢
1AAA/2/ 8H , E 19& $~ : /T UH6 6 ~D
/IU¸ /; :T A% %? : ¡6 9~ }: &aa
v & ( A¹ % ~~ 6 ' E¦ /%Ø;/ & K
O 6 6 A A / 88? C ¡6 ' E ,:
567 ( ¢ 1165 /«/) ¡ % 9 1 ~/ %Ú
( %< 9> C·; C $ ¡ % A ~/Ù9aa 9> C·; $~/
'' % ~~K 6 /Ä AU_ "A /< /Ä E & 9
A K % $©. :1?\ & $¦ & K 9
¡V /IØ E E K / % %W A,'' ~R9aa 8
/<;= VT% $& $ 567 ( ¢ 1AAA/2/ H , E
19& $~ : A''9 (V R & /Ä v H /IØ
E //Ä/ /1?9 %W %;U /O E : 8/Ä ¹ F.
% ~~ 6^. A1 :9 A× 19$$2/ $UÏ
% ~~ 6 % 567 ( ¢ 1168/1/ A%< A%
%? 567 ( ¢ 1168/1/ C $ ¡ % $~/ 9> C·;
8567 ( ¢ 1AAA/2/ H , E 8: }9 W E &
RR :c :\ F. &-. 9~ ° ///
A ?X AC 1 (U / ;= A L /Ä / (I6
77
6 /O 567 ( ¢ 1AAA/2/ '' 8H , E 19& $~''
: 9> C·; e\ e\ ~) A% %? : &6 ///
%%}9aa
C $ ¾& ¬ %W vv A /9v^ V K VT%

,9 % 567 %'£ /IU6 ¢ 21A4/88 I 1 ~
1993.. %'£ '% (L A A J A A } ,K % E /9
K¹. E& d/ K J $? /C K./ /189 & vv A%^ K
· &aavv_ /& AC /9 K¹ O " 8. E& d/ K J $?
N. A';. 6 & T 2A ~ 51 v99 :U ¢ 145 &
;, $? AKU, %'£ './ " $8¾/ E v6 Ø 8$
· / &aa
AC %'£ '% (L A A J $8¾& ~- 8./

/9 K¹. / v 567 ( ¢ 2AAA/1/ /< ~) %9 :9
/«/) ,± /}: F. /88 ¡-. Aê9aa 8$
%'£ '% / $8¾ / %W XQ U,6 /}: /88 /9
%'£ '% 6 /9 K¹. / " 8./ E v6 K´9aa %'£
'% 8$ &C %W vv E F. &-. A'¸ %
K&6£ %'£ K: %9£ 9 / 8 /9 K¹.
°+ %'£ Ä; / ~ /9 K$Z9aa VT> H %
/9 K¹. v %W %;UT9 % A%;U : ¹6 A /9v^
K · '' %'£ '> VT> %W %;UT9 $/ 8$ /9 K¹.
'~¸ v %U'9 :\ 6 A+ ;, $? AK, /O
U9AZ9aa 6 A A' 8$ T 2A ~ 51 v99 :U ¢_ 145
& &aa %Ú A';. 9 ¡6 & :U' & '.
+aa /9 K¹. A' ;, $? AK, J$ &5ª 5 ~ 1969..
/O /9 K¹. vv+ U9AZ9aa A , /9 K¹ ¾& WU
1983.. /O $%Ø ~ · / v;9aa C $
/9 K¹ N. ¾ /O '%1 /Û ¾& E T K& ±
78
A~aa/9 K¹. A' : &. /B ¾;à $/ ,J J$.

;" 1978.. % &aa %'£ '% /B ¾; $/ 8J$. /Û
E ,H $WU / U '%0 E 8 ;" 1978.. N. /B
¾; %Ø; /O & /T :c aa %'£ '% :;~ /B ¾;
$/ ,c. (L A ,K J &£ 6F /¸ E ¦ J & &
/ U /Û E ,H A9;~aa
/9 K¹. %'£ '% /` A :\ 1981 % 1982.. %

&aa %'£ '% 8 ~, 6 E· /` }\ A aa %Ú 8& /B
¾à 8J$. XQ A ^ /9 K¹. v E 1~6° 1984
;K6 567 ( ¢ 1AAA/2/ % $ 0 $U %W H/
A ?aa %'£ '% %W XQ / /9 K¹. 8&5ª 1969.
«B & : $~'%& :K A%, aa v %'£ '% H
/9 K¹. A' 8J$ 1969.. «B ' /O E 8 ;" 1978..
Nâ /B ¾; $/ $%Ø & &aa % ~~ 6
$/ 8$ :U %W H/ %'£ '% E ,: 567 ( ¢
1AAA/1/ % $/ 8$ ] / %W H/ % 567 ( ¢
1AAA/2/ $~K A A / %W H/ &aa 8 %W H/ A L
;% /9 K¹. ACO %'£ '% % ~¸ v %W :;U
A%.9aa 8$ %'£ '% ~ %W vv ,U A'¸
&'' 6% K´9aa VT% E K ( V 567
( ¢ 1AAA/1/ % $~K %W XQ U,6 : ~~ 6^. 6c :<
/O 567 ¢ 1AAA/2/ $~/ A A / %W XQ U,6
% ~~ 6 :< /O %^ / C W¯. A}~
$Jvá9aa
0 · ,\ % :8$\ &-. 9 6

E , :, /9° A 6Ç+ ? %/ 9aa /«/) 567
( ¢ 1AAA/2/ 8È /6 / 8c : ¡ $2/ A'6
&aa A K ¾& ± R A / +9$£& Y% /6
79
/ :c ¾& ± 1U XQ «B & : A$2 $UY&

A ? 8È +9$£& '8& XQ /6 / 8c ~ A ^
: ¡ :4? & % 8A % & v N. /J
/8? : ¾ /~ & /6 / 8c ~ A ^
: ¡ : A'¸ /; A aa VT% /9 K¹. N.
/J N. /B ¾; $/ /` 1¢ ~ «B / A9&
% %W XQ U,¸ / aa /B ¾; 9¦ (L A A AÇ /B
¾; $/ /88& 9;& . &6 C\ J ´ A1£&
6 /88 /6 ?
/9 K¹. N. /J 1¢ XQ «B A A / 8

+ / U \ K. Ï E vê+ 567 "&
" ( ¢ 36/3/ /< / :.\ 0 E E 8 1978
/B ¾; /` 1978.. /B ¾; $/ ¾ (L A A /`
8F %W K6 $~/ v & :\ &-. 9~
/; %U'+Z9aa
¾& ¬ %W vv A /9v^ ^. /189 9>&
E6 2± 8$ 567 /IU6 ¢ 1936 5 13
~ 1996.. K · /& A v99 %
567 %'£ /IU6 ¢ 46A6 1è 15 ~ 1997.. K ·
&aavv_ /& E& Cª A6 A';+ A^ A6 ;8 8N. E;+ W W6c
? 6 È E E 1 ØO 8$ v
AZ9aa A^ A6 ;8 °+ 8. E 8J$. ³ K' / E ,
/ 8. v 567 ( ¢ 1AAA/2/ /< %W ~) %9
/«/) ,± /}: AZ9aa 8. } °+ E ×
E& Cª A6 ¦ E;+ J 8$ > 8E;+ UÏ :U'+
¡6 %%¢ ³ K' / > Y 8. A';+ 98K E;.
8 6F A';+ v ¡ '+ &aa /O
567 ( ¢ 1AAA W¯. æH/TJ. /189 $?L: : (
80
W¯ A%, aa % VT% 8567 ( ¢ 1853 W

P &aa 8. « A';+ Av6 ?$ 6 /E;+ /
E 1+ A9¢ &aa AC $8¾ : U' /O
+ / 0'+Z9 $8vZ9aa VT> /«/) E6
2± 8$ /«/) 567 ( ¢ 1853 W¯.
VT% $}¾ E ,%U' $?L:& E , 1 ~/ 8. v
567 ( ¢ 1AAA/2/ /< %W %;UT9 567 "&
" ( ¢ 245/2/ /< /IU¸ H^ $81). AK6´9aa
8¾ &_ E& Cª A6¶ }+ A1£& / 8 6 ~

1997.. 567 ( ¢ 1AAA %W WU. $H/
/189 :< A%, aa 567 ( ¢ 1853 WU. 8
U' & %'£ v9\ % A
$8¾ &_ /9 K¹ /9+ 1~¸ 1è 15 ~ 1997..
69 · K´9aa· A6 K T.D
'' ~Ï :88_ ¡6 vv_ $& ¹6 %W ¬

/9 K¹ %'£ '. ¡6 %¢ 8:U'+ XQ A9? ~¸
/O %W %;UT9 \ %'£ '. ,J /9 K¹ A';. /O v
Av6 % /O %W ;U 6 A%U' 6 Z9
% A /9v^ /6/(/¢ 1AAA/2/ /< + A $ %W
¬ : v Y~6 $~'%& /O :U9 vv_ %W
%;UT9 ///¢ A1936 13/11/96 Z .F K 6% :&~
' /O /6"/"/(/¢ 348/1/ /< A6 A $&Z9 '' KO
D9>&;+ K?_ T ,JD
''% %'£ K: A6 6%
:A · K´9aa / v %W ~) %9 K
6% ZY& ~K /6/(/¢ 1AAA/2/ E /6/(/"/"/¢ 245/2/ &aa
8/IU¸ % E ,$TC 8& vv_ :/ 8 :88_ ¦
A' 9©. + 8¾& ~¸ 9©. O :88_ 6 /0)
81
-; :/ 8 &aa %'£ './9©./ 8E;+ J A81) 6

/9 K¹ $H /O }\ $H v ~¸ E;+ 8J 825
A/ &aa v 8 XQ ~ Y E;+ J 6 /9
K¹ $H /O :¢ E ,/O / %W XQ /;
/6/(/¢ 1AAA/1/ /< E ¦ U ¢ C % $/ 8$ A%, aa
E ,$TC 8& U ¢ C $,&UU c %W XQ ~/ $6F
% U ¢ A % $/ 8$ 8$ %W XQ /U,6 :9 v
&aa $) E& W¯. %W U,6 XQ 8 ~/ ¹ %W
:'+ v ^. :/ 8 A%, % (V F. VT. %
A9Â A9Â %W ,&UU / 8$ %W : C·; :U9ô &U
aa % % $/ 8$ (V v$ /O :/ v &aa
E ' C·; 'W/ XQ ,J ~Ï :88_ VT% /(/¢ 1677/1/
E 1853 ;% :U' 0 %K9aa 8. 9©. E ,/+ /
A1'Y. '9 J= A/ 18 A L 8. XQ A';+ 98K
A';+ / v E ,& /U/ :T A%, aa & %W
XQ $~K (W= v / :U 0 / · $¾B Z
VT% % vv+ E ,U ;% %U'9 $ ³ AA C''
U9AZ9aa
8$ E v9 % ~ vv $K · AC

%W `) (V WU. $?L& A$2 . '+ /O
9 , &aa% VT% 8567 ( ¢ 999 E 8 567 ( ¢
1AA2 $,&UV W¯. A~ ¹ ( %W W¯.
$H/TJ. /189 % . E + :,V vv $?L:&
%0Z9 %? : &6 %c9aa ¾& %W XQ U,6 A /9v^
\ W¯. / 8 /«/) 567 ( ¢ 999 /<
¢ 1 6F :« &aa %Ú W¯ ZW ¾& ± K 8
A ¶ v9 EÅ ,U E ,& E&$ ¾ ¾& E ; $K¶
6^. E T/ v 6 E ,:.9 %,&W9aa8 8$9 567 (
¢ 1AAA ¢ 2 ¬ 6 $K& XQ ~R9aa
82
567 ( ¢ 1AA1 ¢ 3 *^. %,&W9 567 ( ¢

1AA2 ¢ 4 0 9> OPQ À; $,U+ K. ~R9aa
E& 8A E 8 A $8;;% ¢ $KR+ W¯. $%H /$2

$' % /Z9 E T '+ W¯ ¢ I $? U v %Ú
E ,& :8v A%, aa %Ú 8& 57 ( ¢ 1AAA W¯. /&6
/$2 '+ / ,± 8$~/ 8567 ( ¢ 999 W /
%U'Z9 8$' 567 ( ¢ 999 E&$ ¾ & K N. ¾ 19&
K 6 / :.9 /O :,& /O C E&$ .
/189 :& %U'9 ¬ 567 ( ¢ 1AAA %W XQ U,6
A% vv %c9aa 0 E % /& ¬D
• . ¾ E KR+ v + XQ 6
%.\ Y'9 F. 567 ( ¢ 1168 \ W¯. E
$?L:& %.\;
• A v :~6 XQ %W /U,6 ? U Z
:P A% %;
• 567 ( ¢ 1853 VT% $H/ /189 6
/1?9 $?L: $UY& A :\ F. &-. °
A '+aa
A}% E 1C 1+ ] ;%$ $KO VT. E ,:;
567 ( ¢ 1AAA W¯. A$2 $?L:& % Kw 9>& v$
/O /T E . aa
9 % K K: .F 567 ¢ 1000 W¯.
. /189 ' vv :U 9 %W XQ U,6 &aa ¾ & ¾ '9&
K. /189 vv :U,6 %W W¯ 567 ¢
1677(1) 1845 $?@: %9 9> · ´9 %Ú / A $
A$2 &aa
83
/ ¬.
1. 567 ( ¢ 1AAA/1/ E 968/2/ /189 /9Ev A /RR
¹ A 6 ' ?
2. 567 ( ¢ 1AAA/1/ E 9AAA/2/ E /$2 /?A
A '+ 6 K'\?
3. 567 ( ¢ 1AAA/2/ " " : }9 8/Ä ") ¹ F.
% ~~ 6^. : / U /$2 A 6 '\?
?
4. 567 ( ¢ 2AAA/2/ A ¦ 8H , E 19&
$~ : ¡ E I ¦ '' unless the action relates to family
immovable'' : ¡ $/% /9Ev $ \ 6 ' aa 9>&
1+ ¦ & : / 6 ?
5. 567 ( ¢ 1852 VT% $H/TJ. /189 :& %W
vv A /9v^ $?L& 0 %U'9 : vv $UY & ? ?
6. '' 567 ( ¢ 1AAA/2/ È /6 / 8c ~ «B ''
: A''9 E & /$2 aa A ¾ /6 <
A%.9 & :' C·; &?
7. 8 é W $H E& ¯;+ AK E E& ¯;+ ¦ VT%
A%$
¡. %W A$2 K . $UY&
. /9 K¹ / /6 < A9c ?
6% v ;= (V / ? A UH /O 6_᐀
8. 567 ¢ 1000 E 1080 U A ~[ 3 W¯.
6 E , C $?@:& K 6_
9. ,9 K K: .F /IU6 ¢B. 32815D28102D28508D25507
KR+ G·. 6 %$aa
84
ZY /[5
- Blacks Law Dictionary
Seventhe Edition, ST PAUL MINN, 1999
- Parry H.D The Law of Testate and Intestate Seccession ,Sweet
and Maxweu limited , 1966
- Atkinson, Tomas, Hand book of the law of wills it paul minn,
wese publishing cor. 1953
- Coluson, N.S, Succession in the musuin Family, Cambridge, at
university press, 1971.
85
የሰበር መ/ቁ. 1874ዏ
ሚያዝያ 11 ቀን 1999 ዓ.ም.
ዲኞች፡- መንበረፀሏይ ታዯሰ
ፍስሏ ወርቅነህ
አብደሌቃዴር መሏመዴ
አሰግዴ ጋሻው
ተሻገር ገ/ሥሊሴ
አመሌካች፡- ወ/ሮ አሰገዯች ወንዴምአገኘሁ ወኪሌ ቀርባሇች፡፡
መሌስ ሰጪ፡- አቶ ጌትዬ አዯኔ ቀርቧሌ፡፡
በዚህ መዝገብ የቀረበውን ጉዲይ መርምረን ቀጥል ያሇውን ፍርዴ ሰጥተናሌ፡፡
ፍ ር ዴ
በዚህ መዝገብ የአሁን አመሌካች የሚጠይቁት መሌስ ሰጪ የሟች የወ/ሮ ዯስታ
ከበዯ የማዯጎ ሌጅ ነው ተብል መወሰኑ ትክክሌ ስሊሌሆነ ይሻርሌኝ በማሇት ነው፡፡
ከዝርዝሩ ሇመገንዘብ እንዯቻሌነው የአሁን አመሌካች የወ/ሮ ዯስታ ከበዯ ሌጅና ወራሽ
መሆናቸው በፍ/ቤት ተረጋግጧሌ፡፡ የአሁን መሌስ ሰጪ በላሊ በኩሌ የሟች የወ/ሮ
ዯሰታ ከበዯ ሌጅና ወራሽ መሆኑ እንዱታወቅሇት በቅምብቢት ወረዲ ፍ/ቤት ጥያቄ
አቅርቦ የነበረ ቢሆንም የአሁን አመሌካች ባቀረቡት መቃወሚያ ምክንያት ሌጅ አይዯሇም
የሚሌ ውሣኔ ተሰጥቶበታሌ፡፡ ይህ ውሣኔ ከተሰጠ በኋሊ የአሁን መሌስ ሰጪ የሟች
የወ/ሮ ዯስታ ከበዯ የማዯጎ ሌጅ ነኝ በማሇት ላሊ ማመሌከቻ አቀረበ፡፡ ጥያቄው
የቀረበሇት ፍ/ቤት ጉዲዩን ውዴቅ ያዯረገው ቢሆንም ይግባኙ የቀረበሇት የኦሮሚያ
ጠ/ፍ/ቤት መሌስ ሰጪ በማዯጎ ተወሰዴኩ የሚሇው የፍትሏብሔር ሕጉ ከመውጣቱ
በፊት በመሆኑ ጉዲዩ መታየት የሚገባው በፍትሏብሔር ዴንጋጌዎች መሠረት ሳይሆን
1
ማዯጎ ተዯረገ በተባሇበት ወቅት በነበረው አሠራር ነው በማሇት መሌስ ሰጪ የሟች
የወ/ሮ ዯስታ ከበዯ የማዯጎ ሌጅ ነው በማሇት ወሰነ፡፡ ጉዲዩ ሇሰበር ቀርቦ የክሌለ የሰበር
ችልትም የሰበር አቤቱታውን አሌተቀበሇውም፡፡
የአመሌካች የሰበር አቤቱታ ወሊጅ እናታቸው ወ/ሮ ዯስታ ከበዯ ጥር 1ዏ/1976
ዓ.ም በመሞታቸው ወራሽነታቸውን የሚያረጋግጥ ማስረጃ ሰኔ 18 ቀን 1976 ዓ.ም
በቀዴሞው አጠራር አዱስ አበባ አውራጃ ፍ/ቤት ወስዯዋሌ፡፡ መሌስ ሰጪ በላሊ በኩሌ
ወ/ሮ ዯስታ ከሞቱ ከ2ዏ ዓመት በሊይ የወራሽነት ጥያቄ ሳያቀርብ ቆይቷሌ፤ ከዚህም
ሇሊ መሌስ ሰጪ አንዳ በቅንብቢት ወረዲ ፍ/ቤት ሌጅ አሇመሆኑ ስሇተረጋገጠ ዲግመኛ
ክስ ሇሰሜን ሸዋ ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት ማስከፈቱ አግባብ አይዯሇም ከዚህም ላሊ መሌስ
ሰጪ በአመሌካች ሊይ የመጥፋት ውሣኔ በሻሸመኔ ፍ/ቤት አቤቱታ አቅርቦ በአመሌካች
ወኪሌ በኩሌ ተዯርሶበት ማመሌከቻ ውዴቅ መዯረጉ መሌስ ሰጪ ተዯጋጋሚ የሁሇት
ጉዲዮችን ወዯ ፍርዴ ቤት ያቀረቡ እንዯነበር ያሳያሌ፣ መሌስ ሰጪ በ1945 በማዯጎነት
ተወስጃሇሁ ቢሌም ይኸው በሚገባ አሌተረጋገጠም የሚለ ማመሌከቻዎች ይገኙበታሌ፡፡
መሌስ ሰጪ የሰበር አቤቱታ የቀረበበት ውሣኔ የሕግ ስህተት የሇበትም በማሇት
እንዱፀናሇት ጠይቋሌ፡፡ የማዯጎ ሌጅ መሆኑ እንዱረጋገጥሇት ያቀረበው መጀመሪያ
አቅርቦት ከነበረው ጥያቄና የቅንብቢት ወረዲ ፍ/ቤት የአሁኑ አመሌካች ተቃዋሚነት
ውዴቅ ከተዯረገው ጉዲይ ጋር ግጭት እንዯላሇው ይሌቁንም የማዯጎ ሌጅ መሆኑን
ሇማረጋገጥ የተገዯዯው የቅንብቢት ወረዲ ፍ/ቤት ሌጅነቱን እንዱያረጋግጥ የሰጠው
ትዕዛዝ መሆኑን ገሌፆ ተከራክሯሌ፡፡
ይህ ችልት ጉዲዩን ተመሌክቷሌ፡፡ የአሁን አመሌካች ቅምብቢት ወረዲ
ፍ/ቤት በመቅረብ ሌጅ ነኝ በማሇት የወራሽነት ጥያቄ አቅርቦ ፍ/ቤቱ በጥያቄው
መሠረት የወራሽነት የምስክር ወረቀት ሰጥቶት እንዯነበረ ከቀረቡት ሰነድች ሇመመሌከት
2
ችሇናሌ፡፡ የወራሽነት ውሣኔ ሉሰረዝ የቻሇው የአሁን አመሌካች ባቀረበው ማመሌከቻ
መነሻነት ነው፡፡ መቃወሚያ የቀረበሇት ፍ/ቤት የአመሌካችን መቃወሚያ መሠረት
በማዴረግ የአሁኑን መሌስ ሰጪ ሌጅ ስሊሌሆነ አይወርስም በማሇት የሰጠውን ውሣኔ
ሽሮታሌ፡፡ ይህ ስሇመሆኑ የአሁኑ መሌስ ሰጪ ሇዚሁ ፍ/ቤት ባቀረበው የጽሁፍ
መሌስም ጭምር አረጋግጧሌ፡፡ መሌስ ሰጪም በሰጠው መሌስ ሊይ በቅምብቢት ወረዲ
ፍ/ቤት የሟች ሌጅ ሇመሆኔ ያረጋገጥኩበት ማስረጃ በአመሌካች ተቃውሞ ስሇቀረበበት
በከፍተኛ ፍ/ቤት የማዯጎ ሌጅነቴን እንዲሳውቅ ትዕዛዝ በመስጠት ሌጅነትን ሳይሆን
ሇማረጋገጥ ወራሽነትን ያቀረብኩበትን አቤቱታ ውዴቅ አዴርጎብኛሌ በማሇት የመጀመሪያ
ጉዲዩን ያየው የቅምብቢት ወረዲ ፍ/ቤት አቅርቦት የነበረውን የሌጅነት ማስረጃ ውዴቅ
እንዲዯረገበት ገሌጿሌ፡፡ የሌጅነት ማስረጃው ውዴቅ ሆኖ በአንደ ፍ/ቤት የሟች ሌጅ
አይዯሇም ተብል ከተወሰነ በኋሊ በላሊ ፍ/ቤት በመቅረብ የማዯጎ ሌጅ መሆኔ
ይታወቅሌኝ በማሇት ያቀረበው ጥያቄ ያንኑ ውዴቅ የሆነውን ነጥብ በላሊ መሌኩ
መቅረቡን የሚያመሇክት ነው፡፡ ጉዲዩ የቀረበው የክሌለ ፍ/ቤቶችም ይኸው ጥያቄ ቀዯም
ሲሌ በክሌለ በሚገኝ አንዴ የወረዲ ፍ/ቤት ቀርቦ እሌባት የተሰጠው መሆኑን በመገንዘብ
ጥያቄውን ውዴቅ ማዴረግ ሲገባቸው ወዯ ዝርዝሩ በመግባት መሌስ ሰጪን የማዯጎ ሌጅ
ነበረ ወይስ አሌነበረም የሚሇውን ጥያቄ ማስተናገዲቸው አግባብ አሌነበረም፡፡
ይህ እንኳን ቢታሇፍ የከፍተኛው ፍ/ቤት የማዯጎ ሌጅ መሆን አሇመሆኑን
ሇመወሰን ግምት ውስጥ ያስገባው መሌስ ሰጭ የማዯጎ ሌጅ ነኝ በማሇት ጥያቄ
ያቀረበው እናቴ ናቸው የሚሊቸው ወ/ሮ ዯስታ ከሞቱ ከ2ዏ ዓመት በኋሊ መሆኑ ነው፡፡
የከፍተኛው ፍ/ቤት መሌስ ሰጪን ከ2ዏ ዓመት በኋሊ የማዯጎ ሌጅ ነኝ የሚሌ ጥያቄ
ማቅረቡን የቀረቡትን ምስክሮች ተአማኒነት ሊይ አለታዊ ተጽእኖ አሇው ከማሇት አሌፎ
ጉዲዩ 2ዏ ዓመት ስሊሇፈ በይርጋ ይታገዲሌ አሊሇም፡፡ ሇውሣኔ መሠረት ያዯረገው ጉዲይ
3
ረጅም ጊዜ ቆይቶ መቅረቡ በእውነታ ሊይ የተመሠረተ አሇመሆኑን ያረጋግጣሌ በማሇት
ነው፡፡ ይህ የፍ/ቤቱ አካሄዴ የኦሮሚያ ጠቅሊይ ፍ/ቤት እንዯ ይርጋ በመቁጠር ውዴቅ
ያዯረገው በአግባቡ አይዯሇም፡፡ የከፍተኛው ፍ/ቤት ጉዲይ በፍትሏብሔር ሕግ ስሇሚታይ
የሰው ምስክር አሌቀበሌም አሊሇም፡፡ ይሌቁንም ምስክሮቹን ተቀብል የምስክርነታቸውን
ተአማኒነት ሊይ ጥርጣሬ ስሊሇው በምስክሮቹ ቃሌ ሊይ በመመሥረት የማር ሌጅ
መሆኑን አሌቀበሌም ብሎሌ፡፡ ይህ ትክክሇኛ አካሄዴ ነው፡፡ የክሌለ ጠቅሊይ ፍ/ቤት
በተሳሳተ አቅጣጫ በመመሌከት መሻሩ ተገቢ አይዯሇም፡፡
ው ሣ ኔ
1. የኦሮሚያ ጠቅሊይ ፍ/ቤት መሌስ ሰጪ የወ/ሮ ዯስታ ከበዯ የማዯጎ ሌጅ ነው
በማሇት በመ/ቁ. ዏ7597 ጥቅምት 11 ቀን 1997 የሰጠው ውሣኔ ተሽሯሌ፡፡
2. መሌስ ሰጪ አቶ ጌትዬ አዯኔ የወ/ሮ ዯስታ ከበዯ የማዯጎ ሌጄ አይዯሇም በማሇት
የሰሜን ሸዋ ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት በመ/ቁ. 36/94 በ29/2/95 የሰጠው ውሣኔ
በተሇየ ምክንያት ፀንቷሌ፡፡
3. ወጪና ኪሣራ ግራ ቀኙ የየራሳቸውን ይቻለ፡፡
የማይነበብ የአምስት ዲኞች ፊርማ አሇበት፡፡
ነ/ዓ
4
የሰበር መ/ቁጥር 22823
ሰኔ 14 ቀን 1999 ዓ.ም
ዳኞች፡- 1. አቶ መንበረፀሐይ ታደሰ
2. አቶ ዓብዱልቃድር መሐመድ
3. አቶ አሰግድ ጋሻው
4. ወ/ት ሂሩት መሇሠ
5. አቶ ተሻገር ገ/ሥላሴ
አመልካች፡- የአቶ አያሌው መኰንን ወራሽ ወ/ሮ ምቹ አያሌው
መልስ ሰጭ፡- አቶ ጌቱ ዱባሇ
መዝገቡ ተመርምሮ የሚከተሇው ውሣኔ ተሰጥቷል፡፡
ው ሣ ኔ
ሇዚህ ችሎት ጥር ዐ5 ቀን 1998 ዓ.ም በተፃፈ ማመልከቻ የቀረበው የሰበር
አቤቱታ ሇመልስ ሰጭ ደርሶ ሐምሌ 12 ቀን 1998 ዓ.ም በዋሇው ችሎት የግራ ቀኙን
ተከራካሪ ወገኖች የቃል ክርክር ችሎቱ አድምጧል፣፣
የግራ ቀኙን ክርክር አቤቱታው ከቀረበበት ውሣኔ መደምደሚያና ሇዚህም

መሠረት ከሆነው የሕግ ትንታኔ አንፃር ተመርምሮ ውሣኔው ጉድሇት ያሇበት ሆኖ
ስላልተገኘ በፌዴ/ከፍተኛ ፍ/ቤት በመዝገብ ቁጥር 81386 በታህሣሥ 26 ቀን 1998
ዓ.ም የተሰጠው ውሣኔ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕግ 348/1/ መሠረት ፀንቷል፡፡ ይፃፍ ግራ ቀኙ
ኪሣራቸውን ሇየራሣቸው ይቻለ፡፡
ከዚህ በፊት የተሰጠው የዕግድ ትእዛዝ ተነስቷል፡፡ ይፃፍ፡፡
መዝገቡ ተዘግቷል ይመሇስ፡፡
የማይነበብ የአምስት ዳኞች ፊርማ አሇበት
ተ.ወ
Click Here & Upgrade
Expanded Features
PDF Unlimited Pages www.abyssinialaw.com
Documents
Complete
. 2 727
17 1999
..
..
. 11 2/93 18 1993
Expanded Features
Documents
Complete
. 947
. 337
- . 947
- .946
896
2
Expanded Features
Documents
Complete
. 996
1993
3
Expanded Features
Documents
Complete
1. /
2. . 41 33 9 1996
. 33399 5 1997
. 346/1/
4
የሰ/መ/ ቁ.13335
ግንቦት 25 ቀን 1997 ዓ.ም
ዳኞች፡- 1. Aቶ ፍስሐ ወርቅነህ

2. Aቶ Aብዱልቃድር መሐመድ
3. ወ/ሮ ስንዱ ዓለሙ
4. Aቶ ጌታቸው ምህረቱ
5. Aቶ መስፍን Eቁበዮናስ
Aመልካች፡- Aቶ በቀለ ባንጃው ቀርቧል፡፡

ተጠሪ፡- 1. Aቶ ገብሬ ታፈነ
2. ወ/ሮ ታደለች ታፈነ ቀርባለች
መዝገቡን መረምረን የሚከተለውን ውሳኔ ሠጥተናል፡፡
ው ሳ ኔ
Aመልካች በ3/2/96 ዓ.ም በተፃፈ Aቤቱታ የOሮሚያ ጠቅላይ ፍ/ቤት በ28/8/95
ዓ.ም በዋለው ችሎት በመ.ቁ.320/95 በሰጠውና የክልሉ ሰበር ሰሚ ችሎት በመ.ቁ.
883/95 በ2/2/96 ዓ.ም በዋለው ችሎት ያፀናው ውሣኔ መሠረታዊ የሆነ የሕግ ስህተት
ያለበት ነው በሚል ስህተቱ በዚህ ችሎት Eንዲታረም ጠይቀዋል ፡፡
ለጉዳዩ መነሻ የሆነው ክርክር የተጀመረው ተጠሪዎች በOሮሚያ ምስራቅ ሸዋ
ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት በመሠረቱት ክስ ሲሆን በዚህም Aባታችን ትቶ የሞተው በሻሸመኔ
ከተማ ቀበሌ 1A ውስጥ የሚገኘውን ቁጥሩ 288 የሆነውን የመኖሪያ ቤት ግምቱ ብር
10¸000& ኪራይ ብር 2AA የ21 ወራት ብር 4¸200& የባንክ ወለድ 9%& ቡሬ በሬ
ግምቱ ብር 1¸000& Aንድ በርማል ግምቱ ብር 5A& ሁለት ምንጀሎች ግምታቸው ብር
5A& የበሬ ኪራይ ብር 1000 በAጠቃላይ ብር 57AA ከወጪ ጋር ያለውን

Aመልካች ይዞ Eየተጠቀመበት ሲሆን Eኛ የAባታችን ወራሾት መሆናችንን ያረጋገጥን
በመሆኑ የተጠቀሰውን ገንዘብ Eንዲከፍል ይታዘዝልን ሲሉ ጠይቀዋል ፡፡
Aመልካች ለክሱ በሰጡት መልስ የተጠቀሱት ንብረት የባለቤቴ የነበረ ሲሆን
ባለቤቴ ሞታለች Eኔም የልጆቿን ወራሽነት AረጋግጬAለሁ& ንብረቶቹ በይዞታዬ ሊገኙ
1
የቻሉት የተጠሪዎች Eና የባለቤቴ Aባት የሆኑት Aቶ ታፈና ሲሳይ በተውላት ኑዛዜ

መሠረት በመሆኑ የተጠሪዎች ክስ ውድቅ ሊሆን ይገባዋል& ተጠሪዎች የተለዩ
ንብረቶች Eና በሬዎችን Aስመልክቶ ያቀረቡት ጥያቄ በማስረጃ ያልተደገፈ በመሆኑ
ውድቅ ሊሆን ይገባዋል ሲሉ ተከራክረዋል፡፡
ፍ/ቤቱም ግራ ቀኙን ካከራከረ በኋላ ለAመልካች ሚስት ተደረገ የተባለው ኑዛዜ
በፍ/ቤት ውድቅ ሆኗል& በመሆኑም መብታቸውን በዚህ ኑዛዜ ላይ ሊመሰርቱ
Aይችሉም& ሆኖም ኑዛዜ በሌለበት ሁኔታ ውርስ በሕግ ወራሾች መሀል የሚካሄድ
በመሆኑ Eንዲሁም ተጠሪዎች Eና የAመልካች ባለቤት የሟች ወራሾች በመሆናቸው
ቤቱ ላይ Eኩል መብት Aላቸው& ስለዚህ Aመልካች ቤቱን ከተጠሪዎች ጋር Eኩል
ይካፈሉ& Aሊያም ከቤቱ ግምት የተጠሪዎችን ድርሻ ሊሰጡ ይገባል& ንብረቶችን

በተመለከተ ማስረጃ ያልቀረበባቸው በመሆኑ ክስ ውድቅ ሆኗል ሲል ወስኗል፡፡
በዚህ ውሣኔ ተጠሪዎች ቅር በመሰኘት ይግባኛቸውን ለOሮሚያ ጠቅላይ ፍ/ቤት
Aቅርበው& ፍ/ቤቱም ቤቱ Eንዲካፈል ባልቀረበ ክርክር ላይ የሥር ፍ/ቤት የሰጠው
ውሣኔ ተገቢ Aይደለም& የቤቱን ኪራይ በሚመለከት Aመልካች ያልካደው ነገር በመሆኑ
ብር 4200 ሊከፍል ይገባል& ሌሎቹንም ንብረቶች ላይ የተነሣውን ጥያቄ Aመልካች
ያላስተባበለ በመሆኑ ግምታቸውን ሊከፍል ይገባል& በAጠቃላይ Aመልካች ቤቱን Eና

ብር 53AA ለተጠሪዎች ሊከፍል ይገባል ሲል ወስኗል፡፡
Aመልካች በዚህ ውሣኔ ቅር በመሠኘት Aቤቱታውን ለክልሉ በሰር ሰሚ ችሎት
Aቅርቦ& ችሎቱም የሥር ፍ/ቤትን ውሣኔ Aጽንቷል፡፡
ይህ የሰበር Aቤቱታ የቀረበውን የጠቅላይ ፍ/ቤቱን ውሣኔ በመቃወም ሲሆን
ይዘቱም ኑዛዜው ፈርሷል መባሉ Aላግባብ ነው& በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕግ ቁ.5 መሠረት
ቀድሞ በውሣኔ ያላቀውን የወራሽነት ጉዳይ ዳግም መታየት ተገቢ Aይደለም የሚል
ነው፡፡ ተጠሪዎች በሰጡት መልስ የሥር ፍ/ቤት ውሣኔ የተሰጠው ባግባቡ ነው ተብሎ
Eንሠናበት ብለዋል፡፡
በግራ ቀኙ የቀረበው ክርክር ከላይ የተመለከተው ሲሆን ከተገቢ ሕግ ጋር
ተገናዝቦ Eንደሚከተለው ተመርምሯል፡፡ በዚህም ተጠሪዎች በAመልካች ልጆች ይዞታ
ሥር የሚገኘውን ቤት Eና የቤት ኪራይን ጨምሮ ሌሎች ንብረቶችን ዋጋ Eንዲረከቡ
2
መወሠኑ ባግባቡ ነው? ወይስ Aይደለም? የሚለው በጉዳዩ ምላሽ የሚያሻው ጭብጥ
ሆኖ ተገኝቷል፡፡
በፍ/ብ/ሕጉ ቁ 842 Eና ተከታዩቹ መሠረት ሟቹ ኑዛዜ ያልተወ በሆነ ጊዜ
ንብረቱ በመላ ለሕጋዊ (ዘመዶች) ወራሾች Eንደሚሰጥና Eነዚህም ወራሾች ንብረቱ
Eኩል ሊካፈሉ Eንደሚገባ ተደንግጐ ይገኛል፡፡ ለተያዘው ጉዳይ የAመልካች ባለቤት Eና
ተጠሪዎች የሟች የAቶ ታፈና ሲሳይ ሕጋዊ ወራሾች (ዘመዶች) መሆናቸው
በተከራካሪዋች የታመነ ሲሆን Aመልካችም በንብረቱ ላይ ለባለቤቴ ሙሉ መብት
ይሠጣል ያሉት ኑዛዜ በሥር ፍ/ቤቶች ውድቅ መደረጉን ከመዝገቡ መረዳት ይቻላል፡፡
ይህም የAመልካች ልጆች የEናታቸውን ድርሻ ከተጠሪዎች ጋር Eኩል ሊካፈሉ ይገባል
ማለት ነው ፡፡
ይህ በሆነበት የOሮሚያ ጠቅላይ ፍ/ቤት የንብረት ክፍፍል ጥያቄ Aልቀረበም
በሚል ምክንያት ቤቱን Eና የቤት ኪራይን ጨምሮ የሌሎቹን ንብረቶች ግምት
ተጠሪዎች ለብቻቸው Eንዲወስዱ ወስኗል፡፡ ይሁን Eንጂ ተጠሪዎች ክስ የመሰረቱት
Aመልካች መብት ሳይኖራቸው ንብረታችንን ይዘው ይገኛሉ በሚል ሲሆን የሥር
ፍ/ቤትም ለምን የAመልካች ልጆች በተጠቀሱት ንብረቶች ላይ መብት Eንዳላቸው
ወስኗል፡፡ ይህ ደግሞ ጠቅላይ ፍ/ቤቱ Eንዳለው ባልተጠየቀ ዳኝነት የተሰጠ ውሣኔ
Aይደለም ፡፡
ሆኖም ከላይ Eንደተገለፀው የAመልካች ልጆች ከAከራካሪው ቤት ሊያገኙ
የሚገባቸው Aንድ ሦስተኛውን ብቻ በመሆኑ ቤቱን ለመያዝ ከፈለጉ የቤቱን ዋጋ ሁለት
ሦስተኛውን ለተጠሪዎች ሊከፍሉ ይገባል& ሁለቱ በዚህ ካልተስማሙ ቤቱ ተሸጦ
የተጠቀሰውን መጠን ለተጠሪዎች ሊከፍሉ ይገባል ሲል ይኽ ችሎት ወስኗል፡፡ በዚህም
Aቤቱታ የቀረበበትን የOሮሚያ ጠቅላይ ፍ/ቤት ውሣኔ በመሻር የOሮሚያ ምሥራት ሸዋ
ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት የሰጠውን ውሣኔ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕግ ቁ. 348/1/ መሠረት Aጽንቷል
ይፃፍ ፡፡
የማይነበብ የAምስት ዳኞች ፊርማ Aለበት
3
የሰ/መ/ቁ.15974
ቀን 29-2-98
ዳኞች፡- Aቶ መንበረፀሐይ ታደሰ
Aቶ ሐጎስ ወልዱ
Aቶ ዳኜ መላኩ
ወ/ሮ ደስታ ገብሩ
ወ/ት ሂሩት መለሰ
Aመልካች፡- Aቶ ጉዲሴ ፈይሣ- ቀረቡ
መልስ ሰጭ፡- 1ኛ- ወ/ሮ ጋዲሴ ታደሰ- ቀረቡ
2ኛ- ወ/ሮ Aየለች ታደሰ -Aልቀረቡም
በዚህ መዝገብ የቀረበውን ጉዳይ መርምረን ቀጥሎ ያለውን ፍርድ ሰጥተናል፡፡
ፍ ር ድ
በዚህ መዝገብ የቀረበልን ጉዳይ በፍትሐብሔር ሕግ ቁ.1000 የሠፈረውን የይርጋ
Aተረጓጎም የሚመለከት ነው፡፡ ለሰበር Aቤቱታው መነሻ የሆነው የOሮሚያ ብሔራዊ
ክልላዊ መንግሥት ጠቅላይ ፍ/ቤት ሰበር ችሎት በዚሁ የሕግ Aንቀጽ የሰፈረው የይርጋ
ደንብ ተፈጻሚ የሚሆነው በወራሾች መካከል በሚደረግ ክርክር ሳይሆን ወራሽ በሆነና
ወራሽ ባልሆነ ሰው መካከል የውርስን ንብረት የሚመለከት ክርክር ሲቀርብ ነው በማለት
የሥር ፍርድ ቤቶች በመልስ ሰጪዎች የቀረበው ክስ በይርጋ ይታገዳል ሲሉ የሰጡትን
ውሣኔ በመሻሩ ነው፡፡ ተያይዘው ከቀረቡት የውሣኔ ግልባጮች ለመገንዘብ Eንደተቻለው
የOሮሚያ ጠቅላይ ፍ/ቤት ሰበር ችሎት የቀረበው የውርስ ሙግት በ1974 ዓ.ም
የሞቱትን የAቶ ታደሰ ነገዎንና በ1978 ዓ.ም የሞቱትን የባሌቤታቸው የወ/ሮ ጌጤ
ፈይሣን ንብረት ክፍፍል የሚመለከት መሆኑን፣ Aመልካችም ሆነ መልስ ሰጪዎች

በተለያዩ ምክንያቾች የሟቾቹ የወራሽንት መብት ያላቸው መሆኑን AረጋግጦAል፡፡
Aመልካችና መ/ሰጪ በ1978 የሞቱት የወ/ሮ ጌጤ ፈይሣ ልጆች ሲሆኑ መልስ ሰጪ
ደግሞ የAቶ ታደሰ ነገዎ ልጅ መሆንዋም ከመዝገቡ ለመረዳት ችለናል፡፡ ለዚሁ ጉዳይ
መነሻ የሆነው ክስ ለ ወረዳ ፍ/ቤት የቀረበው ለያዝነው ጉዳይ
መነሻ የሆነውና በሥር ፍርድ ቤቶች የተረጋገጠው ፍሬነገር ከላይ የተገለፀውን
የሚመስል ሲሆን ይህ ችሎት የሚመለከተው የሕግ ነጥብ የOሮሚያ ሰበር ችሎት
የፍትሐብሔር ሕግ ቁ.1000 ያስቀመጠው የይርጋ ገደብ በወራሾች መካከል ለሚነሳ
ክርክር Aግባብነት የለውም በማለት የሰጠውን ውሣኔ Aግባብነት ነው፡፡
የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 1AAA/1/ Aንድ የውርስ ሀብት ይገባኛል የሚል ከሣሽ
መብቱንና የውርስ ንብረቶቹ በተከሰሰው ሰው መያዛቸውን ካወቀ ሶስት ዓመት ካለፈ
በኋላ የወራሽነት ጥያቄ ሊቀርብ Eንደማይችል ሲደነግግ የዚሁ Aንቀጽ ንUስ ቁ.2
ደግሞ የዚህ ዓይነት ክስ ሟቹ ከሞተበት ወይም ከሣሹ በመብቱ ለመስራት ከቻለበት
ቀን Aንስቶ በAሥራ Aምስት ዓመት ውስጥ ካልቀረበ ተቀባይነት Eንደማይኖረው
ይገልጻል፡፡ በመሆኑም በዚሁ Aንቀጽ ያለው የይርጋ ጊዜ በመሰረቱ የሶስት ዓመት
ሲሆን ይህንንም የይርጋ ጊዜ ከሣሹ ሊጠቀምበት የሚችለው 15 ዓመት Eስካላለፈው
ጊዜ ድረስ ነው፡፡ በመሆኑም በዚህ ህግ የሚታየው የ15 ዓመት የጊዜ ገደብ የፍጹም
ይርጋ ወሰን Eንጂ የመደበኛ ይርጋ ጊዜ መቁጠሪያ Aይደለም፡፡ በመሆኑም ጥያቄው
የቀረበለት ፍ/ቤት የይርጋ ጊዜ ማለፍ Aለማለፉን ማረጋገጥ የሚኖርበት በቁጥር
1000/1/ መሠረት ክሱ በ3 ዓመት ውስጥ መቅረብ Aለመቅረቡን በማረጋገጥ Eንጂ
በ1000/2/ የሰፈረውን የ15 ዓመት ጊዜ በመመልከት መሆን Aይኖርበትም፡፡
Aሁን በቀረበልን ጉዳይ ላይ የተሰማው ዋናው የህግ ነጥብ ይኸው የሶስት
ዓመት የይርጋ ገደብ ተፈጻሚ የሚሆነው Aንድ ሰው ወራሽ ያልሆነን ሰው ሲከስ ነው
2
ወይስ በወራሾችም ጭምር ተፈጻሚነት Aለው? የሚለው ነው፡፡ የOሮሚያ ሰበር ችሎት
ለሰጠው ውሣኔ መነሻ ያደረገው በፍ/ብ/ሕ/ቁ.999 የሰፈረውን Aጠቃላይ ድንጋጌ በመሆኑ
የውሣኔውን ትክክለኛነት ለመመዘን የዚህን ህግ ይዘትና Aጠቃላይ Eንደምታ
መመርመር ያስፈልጋል፡፡ ይህ Aንቀጽ
‘‘ Aንድ ሰው ዋጋ ያለው የወራሽነት ማስረጃ ሳይኖረው ውርሱን ወይም
ከውርሱ Aንዱን ክፍል በEጁ ያደረገ Eንደሆነ Eውነተኛ ወራሽ ወራሽነቱ
Eንዲታወቅለትና የተወሰዱበት የውርስ ንብረቶች Eንዲመለሱለት በዚህ
ሰው ላይ የወራሽነት ጥያቄ ክስ ሊያቀርብ ይችላል’’ በማለት ይደነግጋል፡፡
የዚህ Aንቀጽ የEንግሊዝኛው ትርጉም
Where a person without a valid title has taken possession of the
succession or of a partion there of the true heir may institute an action of
petitio haerediatatis against such person to have his statues of heir
acknowledged and obtain the restitution of the property of the inheritance.
በማለት ይደነግጋል፡፡ የAማርኛውም ሆነ የዚሁ Aንቀጽ የEንግሊዝኛ ትርጉም
የተጠቀሰው የይርጋ ደንብ በወራሾች መካከል በሚነሣ ክርክር ተፈጻሚ Eንደማይሆን
የሚገልጽ ክፍል የለውም፡፡ ይልቁንም Aንቀጹ ከሚገኝበት ክፍል Eንዲሁም ከAጠቃላይ
የውርስ ሕግ መሠረት ሃሣብ ጋር ተያይዞ ሲመዘን በወራሾች መካከል በሚነሣ ክርክር
ብቻ ተፈጻሚ Eንደሚሆን መገንዘብ ይቻላል፡፡
በመሠረቱ Aንድ ወራሽ የውርሱን ሀብት በያዘ በማንኛውም ሰው ክስ ሲያቀርብ
የይርጋ ጊዜው የሚወሰነው ለክሱ ምክንያት የሆነው የህግ ግኑኝነት ነው፡፡ ወራሾች
የሚያገኙዋቸው Aብዛኞቹ መብቶቹ ከወራሽ የሚተላለፉ በመሆናቸው በነዚህ መብቶች
Aፈጻጸም የሚነሣ የይርጋም ይሁን የሌላ ህግ AAፈጻጸም በAውራሹ ላይ ሊፈፀም
3
የሚችለውን ያህል ይሆናል፡፡ በመሆኑም ከውል የመነጨ መብት ለማስፈፀም
የሚንቀሳቀስ ወራሽ የውል የይርጋ ሕጎች በAውራሹ ላይ ተፈጻሚ የሚሆኑትን ያህል
በወራሹም ላይ ተፈጻሚ ይሆናል፡፡ AለAግባብ ንብረት ይዟል የሚባል ሰውም ካለ
የንብረት ህግ ወይም ሌላ Aግባብነት ያላቸውና በAውራሹ ላይ ተፈፃሚ ይሆናሉ፡፡
በመሆኑም Aንድ ወራሽ ከውርሱ ጋር ምንም ግንኙነት በሌለው ሌላ ሰው ላይ የውርስ
ሀብት ለማስመለስም ይሁን ከውል ጋር የተያያዘ ጥያቄ ለማቅረብ ክስ የመሰረተ
Eንደሆነ የይርጋ ጊዜ የሚሰላው Aውራሹ ክስ ቢያቀርብ ኖሮ ለይርጋው ስሌት መሠረት
ሊሆን ይችል በነበረ ሕግ Eንጂ በውርስ ሕግ መሠረት Aይደም በመሆኑም
ፍ/ብ/ሕ/ቁ.1000/1/ የሰፈረው የ3 ዓመት የጊዜ ገደብ Aንድ ወራሽ በወራሽነት ሳይሆን
በሌላም ምክንያት ንብረት በያዘ ሰው ላይ የሚቀርብን ንብረት የማስመለስ ክስ
የሚመለከት Aይደለም፡፡ ወራሽ ባልሆነ ሰው ላይ የሚቀርበው ንብረት የማስመለስ ክስ
የሚታየው Aግባብነት ባለው ሌላ የይርጋ ሕግ Eንጂ በዚህ Aንቀጽ መሠረት Aይደለም፡፡
በመሆኑም የOሮሚያ ጠቀላይ ፍ/ቤት የፍ/ብ/ሕ/ቁ.1000/1/ ተፈጻሚ የሚሆነው ወራሽ
በሆኑና የወራሽነት መብት በሌላቸው ሰዎች መካከል በሚደረግ ክርክር ነው በማለት
የሰጠው ውሣኔ ትክክለኛውን የሕግ ትርጉም የተከተለ Aይደለም፡፡
የOሮሚያ ጠቅላይ ፍ/ቤት ሰበር ችሎት ይህን ትርጉም የሰጠው በቁ1000/1/
የሚገኘውን ’’ዋጋ ያለው የወራሽነት ማስረጃ ሳይኖረው’’ የሚለውን ሐረግ በመመልከት
ነው፡፡ ሆኖም ዋጋ ያለው የወራሽነት ማስረጃ የሌለው ማለት ጭራሽ ወራሽ ያልሆነ
ሰው ማለት Eንዳልሆነ ከAንቀጹ ሙሉ ይዘትና ከዚያ በፊትና በኋላ ከተዘረዘሩት
ድንጋጌዎች መረዳት ይቻላል፡፡
ከህጉ Aደረጃጀት /በተለይም ከ996-1002/ ለመገንዘብ Eንደሚቻለው በAንቀጽ
999 የሚቀርበው የወራሽነት ጥያቄ በAንቀጽ 996 Eና በተከታዮቹ ቁጥሮች ከተገለፀው
4
የወራሽነት የምስክር ወረቀት ጋር የተያያዘ ነው፡፡ Aንቀጽ 996 ማንኛውም ወራሽ ነኝ
የሚል ሰው የወራሽነት የምስክር ወረቀት Eንዲሰጠው ፍርድ ቤቶችን መጠየቅ
Eንሚችል ሲገልጽ ይኸው የምስክር ወረቀት በሌላ ወራሽ ነኝ በሚል ሰው የወራሽነት
ጥያቄ /Petitio heareditatis/ ሲቀርብ ሊሰረዝ Eንደሚችል Aንቀጽ 998/1/ ይገልጻል፡፡
ቀደም ብሎ የወራሽነት ምስክር ወረቀት የወሰደ ሰው ወረቀቱ Eስከተሰረዘ ድረስ ወራሽ
ነው ተብሎ ቢገመትም በወራሽነት ደረጃ ወይም በሌላ በማንኛውም ምክንያት የተሻለ
የመውረስ መብት ያለው ሲቀርብ በAንጻራዊነት ዋጋ ያለው የወራሽነት መብት ሊኖረው
Aይችልም፡፡ የወራሽነት ጥያቄ /petitio heareditatis/ የተሻለ መብት ባለው ሰው
ሲቀርብ ቀደም ብሎ የወራሽንት የምስክር ወረቀት የወሰደውና በዚህም ምክንያት ወራሽ
ተበሎ የተገመተው ሰው የወሰደውን ንብረት ሁሉ Eንዲመልስ የህጉ Aንቀጽ 1001
ያስገድደዋል፡፡ በመሆኑም በፍትብሐብሔር ሕጉ Aንቀጽ 999 Eና 1000 ተደንግጎ
የሚገኘው ስርዓት /የወራሽነት ጥያቄ/ Aንድ ሰው ቀደም ሲል የወራሽነት ምስክር
ወረቀት ያለተገቢ ምክንያት የወሰደና ንብረት የያዘ ሰው ያን የያዘውን ምስክር ወረቀትና
ንብረት Eንዲመልስ የሚደረግበት ሥርዓት ነው፡፡ Aንድ የሞተ ሰው ወደ ታች
የሚቆጠር ተወላጅ Eያለው የሟቹ ወላጅ ቀድሞ የወራሽነት የምስክር ወረቀት በማግኘት
የውርሱን ንብረት በሙሉ ወይም በከፊል የያዘ ከሆነ የሟቹ ወደታች የሚቆጠር ተወላጅ
የወራሽነት ጥያቄ /petitio heareditatis/ በማቅረብ Eንደነገሩ ሁኔታ የወራሽነት
የምስክር ወረቀት በከፊል ወይም በሙሉ Eንዲሰረዝ ሊጠየቅና የወሰደው የውርስ
ሀብትም Eንደዚሁ በከፊል ወይም በሙሉ Eንዲመለስለት ሊጠይቅ የሚያስችለው
ይኸው ሕግ ነው፡፡ በዚህ ዓይነት ሁኔታ ቀድሞ ሙሉ የወራሽነት የምስክር ወረቀት
ወስዶ የነበረው ወራሽ ኋላ ከመጣው Eውነተኛው ወራሽ ጋር በAንጻራዊነት ሲታይ
‘‘ዋጋ ያለው የወራሽነት ማስረጃ’’ Aይኖረውም፣ ቀድሞ የምስክር ወረቀት የወሰደ
5
ቢሆንም ይኸው ማስረጃ Eንዲሰረዝ ጥያቄ ቀርቦበት በሙሉ ወይም በከፊል ሲሰረዝ
የተሰረዘውን ያህል ‘‘ዋጋ ያለው ማስረጃ’’ መሆኑ ይቀራል፡፡ /ብቸኛ ወራሽ ነኝ በማለት
የወራሽነት የምስክር ወረቀት የወሰደ ሰው በተመሳሳይ ደረጃ ላይ ያለ ሌላ ወራሽ
የወራሽነት ጥያቄ የቀረበበት Eንደሆነ ማስረጃው የሚሰረዘው በከፊል ነው/ በመሆኑም
በፍትሐብሔር ሕጉ ቁ.999 ‘‘ዋጋ ያለው የወራሽነት ማስረጃ ሳይኖረው’’ የሚለው
Aባባል የሚያመለክተው ክስ የቀረበበት ወገን ወራሽ Aለመሆኑን ነው በማለት የተሰጠው
ሕግ ትርጉም የህጉን ግልጽ ቃልና መንፈስ የተከተለ Aይደለም፡፡ ይልቁንም ከላይ
Eንደተገለፀው ይኸው የህግ ድንጋጌ ከሌሎች ድንጋጌዎች ጋር በAንድነት ሲታይ ቀደም
ሲል የማይገባውን ሀብት ወራሽ ነኝ በማለት በከፊል ወይም በሙሉ በEጁ ያደረገን ሰው
የሚመለከት ነው፡፡ Eንደሚታወቀው የህግ ድንጋጌ ለትርጉም Aሻሚ ሆኖ ሲገኝ
የሚመረጠው Aካሄድ የህጉን ዓላማና መንፈስ የተከተለው የሕግ ትርጉም Eንጂ Aንዱን
ሀረግ ለብቻ በመውሰድ የሚሰጠው የህግ ትርጉም Aይደለም፡፡ ስለሆነም በዚህ ረገድ
በOሮሚያ ጠቅላይ ፍ/ቤት ሰበር ችሎት የተሰጠው የህግ ትርጉም ይህ ችሎት በሰጠው
የህግ ትርጉም መተካት ይኖርበታል፡፡ መግቢያው ላይ Eንደገለፀው ከስር ፍርድ ቤት ክስ
የቀረበው በ1992 ዓ.ም ሲሆን ክሱ በቅደም ተከተል በ1974 Eና 1978 የሞቱትን የAቶ
ታደሰ ነገዎንና የወ/ሮ ጌጤ ፈይሣን ውርስ የሚመለከት ነው Aቶ ታደሰ ነገዎ ከሞቱበት
ክስ Eስከ ቀረበበት ቀን ድረስ ያለው ጊዜ ሲሰላ ከ15 ዓመት በላይ በመሆኑ በህጉ ቁጥር
1000/2/ መሠረት ይርጋ ጊዜው Aልፏል፡፡ ወ/ሮ ጌጤ ከሞቱ 15 ዓመት ያልሞላቸው
ቢሆንም መልስ ሰጪዎች የሚጠይቁት ንብረት በAመልካቾች መያዙን ባወቁ ከሶስት
Aመት በላይ Eንደሆነው በመዝገቡ ከሰፈረው ፍሬ ነገር ስለተገነዘብን የሳቸውም ውርስ
በሚመለከት መልስ ሰጪዎች በAመልካቾች ላይ ክስ የማቅረቢያ ጊዜ Aልፎባቸዋል፡፡
6
ው ሣ ኔ
1. የOሮሚያ ጠቅላይ ፍ/ቤት ሰበር ችሎት በ.መ.ቁ00480 በግንቦት 16 ቀን 96
ዓ.ም የሰጠው ፍርድና ውሣኔ ተሽሯል፡፡
2. መልስ ሰጪዎች ያቀረቡት ክስ በይርጋ የታገደ በመሆኑ /የፍ/ብ/ሕ/ቁ.
1000/1/ ክሱን ይህ ፍርድ ቤት ሰርዞታል፡፡
የማይነበብ የAራት ዳኞች ፊርማ Aለበት
የሐሳብ ልዩነት
ሥሜ በተራ ቁጥር 4 የተመዘገበው ዳኛ Aበላጫው ድምጽ ከሰጠው ውሣኔ
Eንደሚከተለው በሀሣበ ተለይቻለሁ፡፡
የOሮሚያ ብ/ክ/መንግሥት ጠቅላይ ፍ/ቤት በዚህ ጉዳይ የቀረበለትን ክርክር
መረምሮ በፍ/ህግ ቁጥር 1000 ላይ የተቀመጠው የይርጋ ጊዜ የሚመለከተው በሁለት
የወራሽነት ማስረጃ ባለቸው ተከራካሪ ወገኖች የሚነሣውን ክርክር ሣይሆን የወራሽነት
ማስረጃ ባላቸውና በሌላቸው ተከራካሪ ወገኖች መካከል የሚነሣውን የይርጋ ክርክር
የሚያስተናግድ ነው ሲል የሥር ፍ/ቤቶች ክሱ በይርጋ ይታገዳል በማለት የሰጡትን
ውሣኔ ሽሮታል፡፡
በEኔ Eምነት የOሮሚያ ጠ/ፍ/ቤት ለፍ/ህግ ቁጥር 1000 የሰጠው ትርጉም
የፍ/ብ/ሕጉ በመርህ ደረጃ በAንቀጽ 999 ያስቀመጠውን የተከተለ ስለሆነ ትክክል ነው፡፡
ምክንያቱም በፍ/ብሔር ሕግ ቁጥር 1000 የተቀመጡትን የይርጋ ድንጋጌዎች
ለመተርጎም ወይም ተፈፃሚ ለማድረግ በፍ/ብሔር ሕግ ቁጥር 999 ከተቀመጠው የሕጉ
መርህ ጋር Aገናዝበን ማየት ይኖርብናል፡፡
7
ይኸውም የፍ/ሕ/ቁጥር 999 Aንድ ሰው ዋጋ ያለው የወራሽነት ማስረጃ
ሣይኖረው ውርሱን ወይም ከውርሱ Aንዱን ክፍል በEጁ ያደረገ Eንደሆነ Eውነተኛው
ወራሽ ወራሽነቱ Eንዲታወቅለትና የተወሰዱበት የውርስ ንብረቶች Eንዲመለሱለት
የውርስ ሀብቱን በያዘው ሰው ላይ የወራሽነት ጥያቄ ክሥ ሊያቀርብ Eንደሚችል
ይደነገጋል፡፡
በዚህ የሕግ Aንቀጽ ላይ የውርሱን ሀብት የያዘው የወራሽነት ማስረጃ የሌለው
ሰው ሲሆን፣ ንብረቶቹ Eንዲመለሱለት የወራሽነት ጥያቄ ክስ Aቅራቢው ደግሞ
Eውነተኛው ወራሽ መሆኑን ሕጉ በግልጽ Aስቀምጦታል፡፡
Eነዚህ ከሣሽና ተከሣሾች በሕጉም ሆነ በOሮሚያ ጠ/ፍ/ቤት ውሣኔ Eንደሰፈረው
Aንዱ Eውነተኛ ወራሽ ሌላው የወራሽነት ማስረጃ የሌለው Eንጂ ሁለቱም Eውነተኛ
ወራሾች ወይም የወራሽነት ማስረጃ ያላቸው ተከራካሪዎች Aይደለም፡፡
በመሆኑም በፍ/ሕ/ቁ.999 የተመለከተው Eውነተኛ ወራሽ የወራሽነት ማስረጃ
በሌለው ሰው ላይ ክስ ማቅረብ የሚችለው በፍ/ሕጉ በቁጥር 1000 በተመለከተው የጊዘ
ገደብ ውስጥ ነው ተብሎ ሕጉ ሊተረጎም የሚገባው ሲሆን፤ Eውነተኛ ወራሾች ተከራካሪ
በሆኑባቸው ጉዳይዎች ግን በፍ/ሕግ ቁጥር 1000 የተመለከተው የይርጋ ጊዜ
የሚመለከታቸው Aይደለም መባሉ ተገቢ ነው፡፡
ስለሆነም በEኔ Eምነት የOሮሚያ ጠ/ፍ/ቤት በዚህ ረገድ የሰጠው ውሣኔ ሕግን
መሠረት ያደረገ ነው ተብሎ ሊፀና ይገባዋል በማለት በሀሳብ ተለይቻለሁ፡፡
የዳኛ ፊርማ፡- ደስታ ገብሩ
ወ.ፈ
8
¡\iZ M/e. 16254
¶}lp 23/1997 •.O
ªƒu:- „q Ö\H Zg{C
„q „k©Gf¬Z MHM¬
/[ ^}© •EMð
„q ´öorð OCUn
„q M^Ö} †ei§|^
„MG‰u:- /[ iF¦{b î¨ - dUiu
m¸W:- „q ºiið ´/Eój~^ - dUi
Mšíð mMZO[ ¡NôˆmEð ðR{ö m\ºmýG::
ð R {ö @
„iönoð ¡dUið ¡„NX kHöX’õ ŠGF’õ M}¶Sp ¸gF¦ Ö/iöp
iÖ/k/¦/M/e. 2963 ¶}lp 24 d} 1996 •.O i\¸ð ðR{ö F¦ {ð::
´ðª¢ im®MUip ¡„NX kHöX’õ ŠGF’õ M}¶Sp ¡\N÷} ´ù}¨Z
M^mª¬Z ›} ˆ/Ö/iöp ¡„Að} „MG‰u ˆRb ¡„Að} m¸W ¨¶P mˆRb {iV::
¡Š\ð ¦˜p mˆRb ¡Nþu †Cmø /[ pZ}´ù î¨ jEiöp {iZ ; †{ö E†Cmø Xb
MD{ö} ¤Uμ´ºˆð \óD} mˆRb ¡†Cmø ¬Za ¡D{ð} kZ 30,000.00 ¡iöp ¶Op
@ ¶On kZ 15,668.00 ¡D{ jCZ ™Ö ¡iöp eRe^ ¦› ÊNô´‚ †}ªó¤ÛŠi‚
¦\}G‚ ¡NôG {ð:: Ö/iönO ¶X d ò} ˆ„ˆXÛ iíF iNþu| imˆRb M‰ˆG
ˆ1958 •.O †^ˆ 1991 •.O ¬U^ Í}q ¡h¡ μkt M~V ÊmUμ´¸ AðEn jG|
Nô^p MD|rð} mdkE|G; †}ªóAðO AðEn „kUð \ó~V iöp M^Xorð
jCZ™ÖO †}¨{iXrð ÊmUμ´¸ iön} ˆm^NMð „}ªrð kZ 30,000.00
EEöFrð \ºmð iön} ¤^dV ; „E˜ó¤ `¸ð †ˆðG ¦ˆÔÑEð ; jCZ™Ò}O †ˆðG
¦ˆÔÑEð iNEp ^|þG::
1
ˆ˜óC ðR{ö F¦ i„Að} m¸W „N‰‚{p ¦¶j‚ ¡dUiEp ¡ŠGEð ¸gF¦
Ö/iöp ¨¶P †}¨˜óAð ¶X d ò} „ˆXŠ[ ´ðª¢ ÖÎN÷ N¶ p ¤Eip i{´V ¡iöm\k
K¶ {ð ; μkt M~V} iAð{öo ENÛªp ¡Nô¤^ÑG´ð ¡O^Š[u eºZ „Xp
†}¨D{ iÖ/k/K/e. 700/1/ F¦ m¨}¶èG; ¦Að} †}² iNþu †| i^Z mˆRb
M‰ˆG μkt „E ¡mjEð T^p O^Š[u} iM^Np iMD{ð ¡m¸d\ð ¡K´ð
M^ÑZp ¡mNþF „¦ËO ; im¼NWO O^Š[s fFrð mMRR¦{p ¡EöEð|
μktð \óÑÍOO {iZ} ¤FEð ÊD{ μktð iAð{öo M~V} „Û¬m’G NEp
¡NôtG „GD{O ; iAðEn M‰ˆG μkt M~V} ¡Nô¤R¦ NÛ° jEMgUiðO
iM‰ˆFrð Kμ’õ μkt ¡EO| ¡}kUp ¦´jG Š^ EódZk „¦uGO \óG ¡^Z
ðR{öð} b[oG::
„MG‰u ¦Œ ðR{ö ¦aZG‚ ^pG „iöno’} E˜óC uEùp ¤dUiu \óD}
m¸WO ðR{öð EóÍ| ¦´j’G iNEp MG\ð} \ºq mˆXŠåG::
¦CO uEùp iNþu †| im¸W M‰ˆG μkt ¡EO iNôG M\{ð| ¡„MG‰u
¡}kUp ¦´jG º¤dø ð¬g MÜ´ð míó MD} „EMD{ð} MZOåG::
iNþu †| im¸W M‰ˆG μkt M~V} †}ªó¤Û© i„MG‰u ¡mh¸Vp|
i^Z Ö/iöp ¡m\Mðp O^Š[u k™p T^p MD{ð} ; †{˜óC O^Š[u ¨¶P
imMRR¦ Að{öo AðEn \“u mμkmð ¦~V †}¨{iZ †}¨Nô¤ðe
MM^ˆXrð} ¡^Z ðR{ö ¤ÛªG:: iEöF iˆðG ¨¶P m¸W Nþrý ¡iöp \Xm¥
†}°õ Nô^mø „G{iUuO ióGO E˜óC NÛ° †}ËöEð ¡ÉÍ MD{ð iðR{öð
mMGŠmýG::
¡μkt ËAðÖ iEöE ´ó˜ö μkt} ¡jG| Nô^p Að{öo M~V} i„Xp O^Š[u
iNÛªp NUμ´º †}¨NôtG iÖ/k/K/e. 700 F¦ M¨}´´ð ¦oM|G:: iAðEp
\“u M‰ˆG ¡μkt Að{öo „E ¡NôjEðO O^Š[s AðEn jG| Nô^p {} †¡mjjEð
¡Nô~V| †{Z\ðO ¡Nô¤ðep jG| Nô^p MD|rð} †}¨D{ „Uμ¶¸ð \ó´ ò
MD{ðO iÖ/k/K/e.699(2) F¦ ¡mMEˆm {ð:: iEöF iˆðG ¨¶P ¦C}
2
ENÛªp EódZið ¡Nô´jrð O^Š[u k™p „Xp MD{ð ¶GË ióD}O ¡μkt
Að{öo M~V „EM~V ´ðª¦ F¦ ðR{ö EM^¸p ¶} ¡O^Š[s eºZ kt R¦D}
¡m\¸ð ¡¸O^ŠZ{p fG m¸fEù \óo¦ ˆK´ð μZ ¡m™M¨| „RN‚{p ¤Eð
¦D} ˜}¬O „^ÑF´ó {ð EOREö eºXrð ˆ„Xp iou ¡D{ð †Nƒu iAðEp
\“u M‰ˆG ¡μkt Að{öo M~V} „Û¬mð ió´‚ {ºið i„XnO O^Š[u
Ê„GmUμ´¸ ¡μkt Að{öo „E EójG „¦uGO ¡NôG MÖ¨Nô¤ F¦ ¡Nô¨Z^
„¦D}O:: „Xp O^Š[u †}ªódZið ¡Nô¸¦dð ¡K´ð ¬}μ´ö {ºið iAðEðO
O^Š[u imM]]¦ Að{öo ¡MUμ´¸ð} ´ðª¦ „ENð †}ªÜ´ð m^− EómU´ùO
¡Nô´jð „¦ËO::
im¤˜ ´ðª¦ i„MG‰u ¡dUiðp O^Š[u T^p MD|rð i¬}μ´öð
¡mÑE´ð eºZ „EMNþFn} ió¤R¦O ¡\¸ðp ¡O^ŠZ{p fG ¶} Nþu| m¸W
jG| Nô^p {} †¤Eð ¦~V ¡{iV| †{Z\ðO ¡Nô¤O{ðp AðEn jG| Nô^p
MD|rð} MD{ð} i^Z ðR{ö F¦ ˆ\ÑUð ¡fFrð M}Ñ^ M´}˜k ¡NôtG
{ð:: m¸W iÖ/k/K/e. 700(2) „¶jk „Xp O^Š[u iNgUk {ºið}
N^mjiG ¦uG ¡{iU ióD}O ¦Œ} „FÜÓ:: ¦Ge}O Nþrý Nô^n ^FEMD|þ
NÛ° NgUk †}¨N¦uG „^Mš¶jüG::¦C ¨¶P m¸Wð ŠZŠV} iNÛ°
¤F^¨´Ñ MD{ð} ¶GË ¤¨Z´’G::
¡ŠGEð ¸gF¦ Ö/iöp ¶} mˆX‰W“s Mð¶prð} iNÛ° ¤^¨´Òip}
Að{öo ÁOZ ˆ¶Op „¶kq M\} \ó´jð „}¬O ¡„MG‰u O^Š[u eºZ
T^p ¡MD{ð ´ðª¦ F¦ kt iNm‹Z EöFO O^Š[sO iμkt ´ó˜ö ¡{iV „¦ËðO
¡NôG iK´ð ¤Gm¸¡d MEˆó¤ iM¼MZ †}¨˜óAðO OŠ}¤n} ¶EðË R¤¨Z¶
fFrð ¦dU|G iNEp iM‰ˆFrð μkt ¡EO ¡NôG MÖ¨Nô¤ F¦ ¨Z]üG::
Ö/iön ¡O^Š[s eºZ „Xp MD} ¦´j’G ióG †}‰ü} eºXrð mNþGq ´ðª¢
ðR{ö †}ªó¤´‚ iN¬U¶ Ñ}o ˆ{OF`ð ¡„MG‰u „iöno ð¬g †}ªóD}
M\{ðO míóð} ^Z•p „EMˆmEð} ¤MEŠoG::
3
iMD{ðO ¦Œ uEùp „MG‰u T^p O^Š[u Me¸å ˆÖ/k/K/e.700(1)
μZ ¡m¹¹M „EMD{ð} ió¤O}O m¸Wð O^Š[u „gZl ¤F^mjiEð ¡m\Mðp
O^Š[u fG ¶} iNþu †| im¸W M‰ˆG ¡μkt Að{öo M~V} ¡Nô¤Uμ¶º D~
„¶‚qoG:: ÊD{O iAðEn M‰ˆG μkt {iZ iNEp ^|þG:: „ME‰u ¡Nþrý
Xb †}¨MD|þ im¸W M¤˜ð ¡mUμ´¸ð} ¡Nþu ¬Za }kUp Go´‚ ¦´joG|
}kUp} „^MGŠq Š\ð idUiip i\N÷} ´ù}¨Z M^mª¬Z ›} ˆÖm Ö/iöp
¡m\¸ð ÖZ¬ mÑÎNô{p Eó¤´} ¦´j’G iNEp ^|þG:: i˜óCO „iönoð
¡dUiip} ¡„NX kHöX’õ ŠGF’õ M}¶Sp ¸gF¦ Ö/iöp ðR{ö
iÖ/k/S/SK/e. 348(1) MQUp b[oG:: ¦ÎÖ::
Mšíð ¦ME^::
¡N¦{ik ¡„O^p ªƒu ÓZN „Eip::
m.
4
¡\iZ¡ M/e. 16721
¡‰mõp 11/1997 •.O
ªƒu:- „q M}iUÍH¦ o¨\
„q Ö^H Zg{C
„q „k©Gf¬Z MHM¬
/[ ^}© •EMð
„q ´öorð OCUn
„MG‰u:- „q „ŠEóENZ¤O „ijð -dUi
m¸W - ¡EO
Mšíð mMZO[ ¡NôˆmEð ðR{ö m\ºmýG::
ð R {ö @
„iönoð ¡dUið ¡„NX kHöX’õ ŠGF’õ M}¶Sp ¸gF¦ Ö/iöp
iÖ/k/¦/M/e. 83/96 ¶}lp 18/1996 •.O ˆ\¸ð p†™š F¦ {ð::
„MG‰u Nþu i™Zg Ö\ö ¤Ü´ðG‚ {ð™˜ö Í¬h ¡{ð™˜ö Xb EMD{ö
NÛ° ¦\¸‚ iNEp iUª Ö/iöp „MGŠmýG:: Ö/iönO ¡„MG‰s} O^Š[u
‰„ªM¸ iíF {ð™˜öð i¶GË ¡NôÜ¶ {ð™˜ö Eó¤NþF ¡Nô´jð} ^Z•p „¤NþFO
iNEp „iönoð} ð¬g „¬Z´ùoG::
¦¶j‚ ¡dUiEp ¡\N÷} `’ M^mª¬Z ˆÖm Ö/iöp {ð™˜öð ¡m{ii
MD{ð} „¦´GËO| iÖ/k/K/e. 881 ¡mMEˆmð} M^ÑZp „¤NþFO \óG ¡^Z
ðR{ö} ¡mdiEð \óD} ¡ŠGEð ¸gF¦ Ö/iöpO ðR{öð ´ð¬Ep ¡EipO iNEp
¦¶j ò} ð¬g „¬ZóG::
„MG‰uO ðR{öð MQUo’õ ¡D{ ¡K¶ ^Cmp ¡mÑÍMip {ð iNEp
„iönoð} E˜óC uEùp „gZjüG::
uEùnO ¡Nþu {ð™˜ö ÑXb EóD} ¦´j’G ¦^ „¦´jðO ? ¡NôEð}
MZOåG::
Nþu i™Zg Ö\ö ¤Ü´ðp {ð™˜ö ºZ 27 d} 1995 •.O ¡Ñ\\ ÊMD{ð
d{ð ¡mÎÑip ; i„Xp †Nƒu Óp ¡mÜ´ MD{ð} ¡Nô´GË †| O^Š[sO D{ð
m|™ ’ ¡ÑUMðip {ð:: †}ªóAðO {ð™˜öð †Nƒs ÓZNrð} ¤~Vip {ð™˜öð}
\Omðp MD{ð} ¡Nô¤MEŠp {ð:: im¼NWO Nþu| †Nƒu {ð™˜öð}
¡ÑUMðp m{lFrð ˆ„ªM¸ð iíF MD{ð} MM^ˆXrð} iUª Ö/iöp ðR{ö
F¦ M´}˜k ¡NôtG {ð::
†}ªóC ˆD{ ¨¶P {ð™˜öð iÖ/k/K/e. 881 ¡mMEˆmð} M^ÑZp
„FNþFO ¡NôjG „¦D}O ::
ÊD{O ¦Œ uEùp ENþu i™Zg Ö\ö ¡mÜ´ð ¶GË {ð™˜ö EóÑZ^
„¦´jO ; †}ªóAðO „MG‰u ¡{ð™˜ö Xaü ÊMD{ð NÛ° Eó\¸ð ¦´jG
iNEp ^|þG:: i˜óCO ¡„NX kHöX’õ ŠGF’õ M}¶Sp ¸gF¦ Ö/iöp
iÖ/k/¦/M/e. 83/96 ¶}lp 18/1996 •.O ¡\¸ð} p†™š b[oG::
Mšíð ¦ME^::
m.
2
¡\iZ M/e. 16839
\{ö 8 d} 1997 •.O
ªƒu:- Ö^H Zg{C
•k©Gf¬Z MHM¬
m´{ö ´öo{C
¨ô ´kV
„\¶¬ μað
„MG‰u:- /Wp QEùN÷ Ö\ð ¸ifð dUi
m¸W“u:- 1. /p „ij ÖQð
2. /Wp {´¨ÍH¦ ÖQð ¸ifrð dZjüG::
3. /[ †²μ¡Að Ö\ð
4. „q G”ðG\´¬ Ö\ð
ð R {ö
E˜óC ¡\iZ „iöno M{a ¡D{ð ´ðª¦ ¡m®MUð iÕ«XG ¡M®MW¤
Ü° Ö/iöp {ð::
iÕ/M/Ü° Ö/iöp ¡„Að} „MG‰u F² „jmø „q Ö\ð i¡{ {H\ö
21/1987 jÜ´ðp {ð™˜ö m¸fNô ^FÜ´ð‚ ¡{ð™˜ö Xb{mø} †}ªóAðO ¤E{ð™˜ö
Xb{mø mUμ¶» NÛ° ¦\¸‚ iNEp oMEŠoEu::
¡„Að} m¸W“uO imd’Nô{p dZið Nþu „q Ö\ð i¡{ „Ü´ðp
¡mjEð {ð™˜ö i¡´Íð „GmÑUMipO i„Xp OSŠ[u Óp ¤GmÜ´| {ð™˜öðO
im|™ }kUp jGD{ð iöp F¦ ¡mÜ´ ÊD{ ÑXb {ð iNEp mˆXŠU’G::
iEöF iˆðG „MG‰vs ¡m¸d\ð {ð™˜ö ÑXb ¦Að} iNEp iM/eºZ
523/92 „iöno iNgUjrð ¡„Að} „MG‰u ¨¶P imd’Nô{p dZj {ð™˜öð
EóÑZ^ „¦´jO iNEp ¡mˆXÛu iMD{ð ¡SZ Ö/iöp AðEn}O M™¶kp
„¹O[ ˆMUMU iíF ¡„Að} „MG‰u iÖ/K/eºZ 842/1/ MQUp ¡Nþu „jmý
¡„q Ö\ð i¡{ Kμ’õ Xb |p ; {ð™˜öð ÑXb {ð ? „¦ËO? ¡NôEð}
Ákº imMEˆm {ð™˜öð ¡mÜ´ð im|™œñ ËAðÖ MD{ð}| {ð™˜öðO
iOSŠ[u Óp MÜ´ð} ÊNô¤MEŠp {ð™˜öð iÖ/K/eºZ 880 †}¨mMEˆmð
¶GË {ð™˜ö {ð:: {´Z ¶} ˆ„Xp OSŠ[u ð^º i{ð™˜öð F¦ ÓZNrð}
¤~Vp AðEp OSŠ[u kt ÊD{ð i/K¶ eºZ 881/2/ †}¨mMEˆmð i„Xp
OSŠ[u {ð™˜öð MÜ´ð| E„XnO OSŠ[u ¡m{iiFrð MD{ð} ÊN¤Ûª
{ð™˜öð ÑXb {ð ; {ð™˜öð K´ð ¡Nô¤˜ð} ×ZNEómõ jENþNþFn ÑXb {ð
ÊmjE m¸W“u ¤dUiðp} AðEm ¡MfNô¤ {ºk MMZMZ „¤^ÑG¶O
iNEp iS/Ô/M/e.42/92 i28.6.93 i’Eð uEùp ðR{ö \ºmýG::
¡„Að} „MG‰uO i˜óC ðR{ö gZ mQ‚o ¦¶j‚ EÕ«XG ˆÖm Ö/iöp
iNgUjü ¡Õ«XG ˆÖm Ö/iöp i‹/e/3550 oCRS 9/1996 •.O i’Eð
uEùp Nþu {H\ö 21/1987 ¤Ü´ðp {ð™˜ö i†XRrð ËHðÖ ¡mÎÑ ÊMD{ð
iMG^ \Á“u iˆðG ¡oM{ {ð {ð™˜öðO ¦C}{ð ÊNô¤MEŠp {ð™˜öð im|™œñ
ËAðÖ ¡NôÜ¶ {ð™˜ö {ð i{ð™˜öð F¦ †Nƒu †}ªó~V MÜ´ð {ð™˜öð} ¡¶¬
i¶GË ¡NôÜ¶ {ð™˜ö „¤\ ðO {ð™˜öð im|™ ¡†² ËAðÖ ¡NôÜ¶ {ð™˜ö Eó¤NþF
¡Nô´jð} ×ZNEómõ ¤NþF {ð iNEp ¡Õ/M/Ü° Ö/iöp} ðR{ö iˆÓG iMaZ
„MG‰rý ¡„q Ö\ð i¡{ ¡{ð™˜ö Xb |p iNEp ðR{ö \ºmýG::
¡„Að} m¸W“uO iiˆðFrð i˜óC ðR{ö gZ m\‚mð EÕ/¸gF¦ Ö/iöp
¡¦¶j‚ gYo iNgUjrð Ö/iön {ð™˜öð ¶GË {ð™˜ö {ð ; iÖ/K/eºZ 881
¡mMEˆmð} ×ZNEómõ „¤NþFO| ÑXb {ð iNEp ¡Õ/ˆÖm Ö/iöp} ðR{ö
iMaZ ¡Õ/M®MW¤ Ü° Ö/iöp} ðR{ö „Ë}qoG::
¦C ¡QiZ „iönoO ¡dUið ¡Õ/¸/Ö/iöp ðR{ö MQUo’õ ¡K¶
SCmp „Eip iNEp \óD} „MG‰u i¸if’ „N‰¦{p {H\ö 5/1996 •.O ËÔ
¤dUiuð „iöno ÖY fG {ð™˜öð im|™œñ ËAðÖ iNôÜ¶ {ð™˜ö •¦{p MD{ð}
m|™œñ i{ð™˜ö¤rð ð^º i¶GË i´™ k–Y ËÕ ¡{ð™˜ö fG „¬Z´ö„EAð iNEp
2
´GÍ’G@ m¸W“u ¡„jou} ËHðÖ „¦ËO ¦O {ð™˜öð im|™œñ ËHðÖ
¡NôÜ´ð} ×ZNEómõ „¤NþFO „FEðO @ i{ð™˜öð F¦ †Nƒu ÑZMð
M´ orð {ð™˜öð} ÑXb „¤¨Z´ðO::
im|™œñ ¡NôÜ¶ {ð™˜ö i¶GË ENôÜ¶ {ð™˜ö ¡NôE¡ð iOSŠ[u M~Z|
„EM~Z kt R¦D} ¡{ð™˜ö •¦{p ¡X\ð ME¤ NEpO i¡Udqs F¦ ¡m|™œñ
ÓZN@ d} M~Z| ¡MRQEðp ^FEðp ¡†Nƒu ÓZN †^‰E ¡¶¬ ¶GË {ð™˜ö
¦D|G ¡NôEð Eù°õ‰G „¦ËO @ iEöF iˆðG ¡{ð™˜öð} •¦{p ¡MOUº MkpO
¡m|™œñ ÊD{ ¡Õ/¸/Ö/iöp {ð™˜öð ¶GË {ð™˜ö {ð iNEp ¡\¸ð pZ´ðO
K¶} MQUp ¤FÜ´ {ð} ðR{öð MQUo’õ ¡K¶ SCmp ^FEip mb[
¡Õ/ˆÖm Ö/iöp ðR{ö †}ªóÍ| m¸W“uO Á¥} ¦mˆðG‚ ¡NôG {ð::
¡NMGˆtð ‹Øõ Em¸W“u ¨Z]ürð oCRS 8/1997 imÎÑ MG^
¡„MG‰u „iöno i¡´ó˜öð ¡Nôd¤¡Z {ð @Ák¸ð {ð™˜öð ¶GË {ð™˜ö {ð ?
¦^ i†² ËHðÖ ¡mQ¸ {ð™˜ö ? ¡NôG D~ „MG‰u i¡pð „ëO F¦
†}¨NôˆXˆV †^ˆ„Að} ^FGmE¡ ¦C jGmE¡ip Að{öo MQUo’õ ¡K¶ ^Cmp „E
ENEp „¦tGO {ð™˜öð iÖ/K.eºZ 881(1-3) MQUp ¶GË {ð™˜ö MD{ð} X\ð
¤Ûª {´Z ¶} K´ð ¡Nô¸¦dð} ×ZNEómõ ÊN¤NþF MÖU^ „Eip - {ð™˜öð
im|™ ËHðÖ m˜μ²q iOSŠZ Óp ˆmÜ´ {ð™˜öð ¶GË {ð™˜ö MD{ð} K´ð
iN¤aN Að{öo ¤MEŠoG:: {ð™˜öð iAðEp †Nƒu Óp MÑÍMð} m|™œñ
¤G¸d]ürð EöEùu AðEp Q“u i\{© F¦ ÑZMð ¡m´ ò ióD}O †{˜óC Q“u
EO} ? ¡p ? Mrø? †}¨ÑUMð „GmÉÍO:: ¦CO iK´ð ¡m¸¡dð ×ZNEómõ
†}¨mNþF EN^MQG ¡dUi {ð im¼NW {ð™˜öð iEöF \ð Akp F¦ ¡mÜ´
{ð ; ˆKμ’õ μkt ¡m´ ò G³u} ¤E„¶jk ¡MðU^ Mkorð} ¡{Ñ´ {ð™˜öð
kE} mˆXŠU|G:: ¦Að}| ¡Õ«XG ¸gF¦ Ö/iöp} ¡Õ/M/Ü° Ö/iöqu
{ð™˜öð ¶GË {ð™˜ö {ð ×ZNEómõð} ÊN¤NþF ÑXb {ð iNEp ¡Q¸ðp ðR{ö
¡Nô{dÖ ^FGD{ EóÍ| ¦´j’G @ ˆ˜óC im¼NW iSZ Ö/iöp ¤{R|rð NEpO
3
{ð™˜öð ¤E„¶jk ˆðZ^ {gEù|G @ †}ªóAðO EöEùu {ð™˜öð} ÑXb ¡Nô¤¨Z´ð
{ºltu} o¦mð ðR{ö ¦\ºG} iNEp ¡mˆXˆV \óD} ; „MG‰uO oCRS
28/97 ËÔ ¤dUjuð ¡MG^ MG^ „iöno’} ¡Nô¤¸|ŠZ iMD{ð i¬μNô
MMš´k „F^ÑEÓ::
i˜óC Mš´k ¡dUið ŠZŠZ ˆÖ kEù išZšZ †}¨mMEˆmð \óD} i
iˆðG ¡Õ«XG ¸gF¦ Ö/iöp| ¡Õ«XG ¡M®MW¤ Ü° Ö/iöp Nþu „q
ÖQð i¡{ {H\ö 21/1997 „Ü´ðp ¡mjEð {ð™˜ö ¶GË {ð™˜ö D~ K´ð
¡Nô¸¦dð} ×ZNEómõ „¦NþFO| ÑXb {ð iNEp ¡\¸ðp ðR{ö MQUo’õ
¡K¶ ^Cmp „Eip ? ¡EipO? ¡Õ/ˆÖm Ö/iöp {ð™˜öð im|™œñ ËAðÖ
¡NôÜ¶ {ð™˜ö {ð iNEp ¡\¸ð} ðR{ö ¡Õ/¸/Ö/iöp MaV i„¶jið {ð ?
„¦ËO ? m¸W“u {ð™˜öð ˆðZ^ {gEù|G m|™œñ ¡X\ð jGD{ }kUp F¦
m|™üG kE} ¤dUk{ð MfNô¤ ¦o¦G} iNEp ¤dUiðp ŠZŠZ mdj¦{p ¤Eð
ÊMD} „EMD{ð ˆ¶X d ò ŠZŠZ| „¶jk ‰Frð K´ùu μZ iN´|˜k
MZOU|G::
¡Õ«XG ¸gF¦ Ö/iöp| ¡Õ«XG ¡M®MW¤ Ü° Ö/iöqu Nþu „q
ÖQð i¡{ {H\ö 21/87 ¤Ü´ðp {ð™˜ö ÑXb {ð ENEp ¡\¸ðp OŠ}¤p
O}O †}‰ü Nþu †¡ÎÒ {ð™˜ö N¬Uμrð ióÉËO i¶GË ¡NôÜ¶ {ð™˜ö im|™œñ
¦O iEöF \ð EóÎÖ †}¨NôuG ¡Ö/K¶ eºZ 882 ¡Nô¨{¶¶ iMD{ð ;
im|™œñ ËHðÖ ¡NôÜ¶ {ð™˜ö †| i¶GË ¡NôÜ¶ {ð™˜ö ’| ME¤rð
iO^Š[u Óp {ð™˜ö N¬U¶| „EN¬U¶ ÊD{ ; ¶GË {ð™˜ö ¶GË ¡NôjEðO
iO^Š[u Óp ÊNôÜ¶ iMD{ð ;ŠZŠZ ¡m{Rip {ð™˜öO iOSŠ[u Óp ¡mÜ´
ÊD{ {ð™˜öð ¶GË {ð™˜ö {ð ::
D~O iÖ/K¶ eºZ 881 †}¨mÉÍð i„Xp OSŠ[u Óp m{kl
ªó¤ð{ð ¡mÑUMip MD{ð} {ð™˜öð ÊN¤Ûª ×ZNEómõð} „¤NþFO ;
{ð™˜öð iAðEp OSŠ[u Óp ¡mÑUM ˆD{O ÔSŠ[s „}© ª ¦O
4
{ð™˜öð} ¡Nô¤^ÑËMð SG¹} ¡m\¹rð „¶jk ¤Eð jESG¹} MD}
†}ªEip iÖ/K¶ eºZ 882 ¡m¨{´´ \óD} i˜óC MQUp ¡mÜ´ {ð™˜ö „¦ËO|
ÑXb {ð iNEp {ð::
iMQUn Nþu „q Ö\ð i¡{ {H\ö 21/1997 ¤Ü´ðp {ð™˜ö †XRrð
†¡ÎÒ {ð™˜ö N¬Uμrð „Gm‰Ö iÖ/K¶ eºZ 884 im|™œñ ËHðÖ ¡NôÜ¶
{ð™˜ö im|™œñ MðEð EMðEð MÎÖ †}ªEip @ {ð™˜ö MD{ð i¶GË MMGˆp
¤Eip MD{ð@ †| {ð™˜ö ¡mÜ´jrð Udqu †¤}ª}ªrð m|™œñ EóÑZOjrð
†}¨Nô´j ; {´Z ¶} †{˜óC ×ZNEómõ“u ‰GmNþEð {ð™˜öð ÑXb †}¨NôD} i¶GË
¦¨{¶μG::
¦Að}| im|™œñ ËHðÖ iNôÜ¶ {ð™˜ö F¦ K´ð ¡Nô¸¦dð ×ZNEómõ
ˆmNþF iíF EöF m¼NW {´Z m¨Z´ùip ió´‚ NEpO {ð™˜öð iOSŠ[u Óp
m¨Z´ù OSŠ[u ÑZMðip ió´‚ {ð™˜öð ÑXb ¦D|G ¦O i¶GË †}¨mÜ´
{ð™˜ö ¦h¸XG „¦GO ˆ˜óCO iF¦ ¨¶P im|›œñ ËHðÖ ¡NôÜ¶ {ð™˜ö
OSŠ[u iEöEðip m|™œñ Ektð {ð™˜ö †}ªó¤¨Z¶ K¶ ¶«o „G¹EipO::
m|™œñ iK´ð ¡mMEˆmð} ¬}μ´ö †^‰GmfU{ ¬U^ iÖ/K¶ eºZ 857/1/
†}¨mMEˆmð {ð™˜ö ¡Nþs ºkg ¡D{ SX iMD{ð ¡ÑE´ð} ¡{ð™˜öO •¦{p
MZ» M|˜š Mkn {ð:: i˜óC Mš´k „ˆX‰W ¡D{ð „q Ö\ð i¡{ {H\ö
21/1987 •.O ¤Ü´ðp {ð™˜ö iÖ/K¶ eºZ 884 im|™œñ ËAðÖ ¡NôÜ¶ {ð™˜ö}
×ZO NNþFn †^‰FˆXÛ ¬U^ Kμ’õ {ð ¡N¦jGip „}ªuO OŠ}¤p ¡EO::
†˜óC F¦ ¡„Að} m¸W“u iSZ Ö/iöp ¡{ð™˜öð} ×ZO „^MGŠm}
‰{R{ð MfNô¤ im¼NW {ð™˜öð ˆðZ^ {gEù|G @ {ð™˜ö ¡mÜ´ð iEöF \ð
Akp F¦ {ð kE} ÊmˆXˆZ} ¦CO „k[ ¦o¦G} ENôEðp @ {ð™˜öð ˆðZ^
{gEù|G kEð iÕ/M®MW¤ Ü° Ö/iöp ÊMˆXˆXrð ¡SZ Mšíð ¶GjÁ
ÊN¤Ûª i˜óC Ü° „ªó^ ŠZŠZ ENgUk „¦uEðO ; {ð™˜ö ¡mÜ´ð iEöF \ð
Akp F¦ {ð ENôEðpO ¡Õ/M®MW¤ Ü° Ö/iöp ¦C} MfNô¤ MMZMZ
5
„¤^ÑG´‚O kEù {ð™˜öð ÑXb {ð \óG ¡\{ ióD}O ¡„Að} „MG‰u EÕ«XG
ˆÖm Ö/iöp ¦¶j‚ jdUiu ´ó˜ö ¡S{ SZ•p K´ð} mˆpEð M^dE ¦¶j‚
iNgUk ðR{öð †}ªóoUOFrð Eó¸¦e \ó´j ¦C} Mkorð} „GÑð
„MG‰rý jdUiuð ¡\iZ „iöno ¡{Z\ðO gYo „k[ †}ªóo¦ ¤dUiðp} º¤dø
¡O}diEð „¦ËO::
ÊD{O ¡Õ«XG ¸gF¦ Ö/iöpO D{ ¡Õ«XG ¡M®MW¤ Ü° Ö/iöp
„q Ö\ð i¡{ {H\ö 21/1987 ¤Ü´ðp {ð™˜ö im|™œñ ËHðÖ ¡NôÜ¶ {ð™˜ö
D~ K´ð ¡Nô¸¦dð} ×ZNEómõ „NþGq †¤E {´Z ¶} OSŠ[s i{ð™˜öð F¦
ÓZN N¬Uμrð MQUp iN¬U¶ kt {ð™˜öð ¶GË {ð™˜ö D~ K´ð
¡Nô¸¦dð} ×ZO „FNþFO| ÑXb {ð iNEp ¡\¸ðp ¡ðR{ö ŠÖG MQUo’õ
¡K¶ SCmp ^FEip ðR{ö“s} bU} „MG‰rý ¡Nþu ¡„q ÖQð i¡{ ¡{ð™˜ö
Xb |p iNEp ¡Õ«XG ˆÖm Ö/iöp ¡\¸ð} ðR{ö „Ë}m|G::
¶X d ò Á| ˆóRX ¦ttEð::
Mšíð m˜¶mýG EM/iöp ¦ME^::
p † ™ š @
¡Õ«XG ¡M®MW¤ Ü° Ö/iöp {ð™˜öð ÑXb {ð iNEp ¡\¸ð
¡ðR{ö ŠÖG kt MaV †}ªóog ¡˜óC ðR{ö ¶GjÁ ¦¬U\ð::
m.
6
የፍ/ብ/ይ/መ/ቁ 16857
ታህሳስ 25 ቀን 1997 ዓ.ም
ዳኞች፡- ሐጐስ ወልዱ

ዳኜ መላኩ
ሆሣEና ነጋሽ
ይግባኝ ባዮች፡- 1ኛ/ Aቶ Aበራ Aየለ ጠበቃቸው Aቶ ሚሊዮን Aሰፋ

2ኛ/ ወ/ት ሂሩት ጂማ ቀረበ፡፡
መልስ ሰጪዎች፡- 1ኛ/ Aቶ ግርማ ጂማ

2ኛ/ Aቶ Aሸብር Aየለ ጠበቃው Aቶ ተማም Aባቡልጉ ቀረበ
መዝገቡን መርምረን የሚከተለውን ውሣኔ ሰጥተናል፡፡
ው ሣ ኔ ፣
ይህ ይግባኝ ሊቀርብ የቻለው የAሁኑ ይግባኝ ባዮች የፌደራል ከፍተኛ ፍ/ቤት
በፍ/ይ/መ/ቁ A577A በይግባኝ ደረጃ ቀርቦለት በነበረው የኑዛዜ ጉዳይ ላይ ግራቀኙን
ሲያከራክር ቆይቶ ሰኔ 25 ቀን 1996 ዓ/ም በዋለው ችሎት መርምሮ ለክርክሩ መነሻ
ሆኖ የተገኘው ሟቹ Aቶ ጅማ ወልደዮሐንስ ጥቅምት 26 ቀን 1987 ዓ.ም በጽሑፍ
Aድርገዋል የተባለው ኑዛዜ በምሥክሮች ፊት ተነቦ የተፈረመ ስለመሆኑ ሰነዱ
Aያስረዳም ምሥክሮች ተነቦላቸው የፈረሙበት መሆኑ ካልተረጋገጠ ደግሞ ሕጉ
የሚያዘውን ፎርማሊቲ ተብሎት የተፈፀመ ኑዛዜ ነው ሊባል ስለማይችል ፈራሽ ነው፤
ስለዚህ የፌደራል የመጀመሪያ ደረጃ ፍ/ቤት ኑዛዜውን በማጽደቅ Eነ Aበራ Aየለ
የኑዛዜ ወራሾች ናቸው በማለት የወሰነው AለAግባብ ነው ብሎ በመሻር መወሰኑን
በመቃወማቸው ምክንያት ሲሆን ይግባኝ ባዮች ይኼው ከፍተኛው ፍ/ቤት የሰጠው
ውሣኔ ትክክል Aይደለም ብለው የሚቃወሙባቸውን ምክንያቶች ነሐሴ 12 ቀን 1996
ዓ.ም በጠበቃቸው Aማካኝነት በተፃፈ የይግባኝ ማመልከቻ በመዘርዘር Aቅርበዋል፡፡
ይግባኝ ባዮች ክርክሩን በመጀመሪያ ደረጃ ያየው የፌደራል የመጀመሪያ ደረጃ

ፍ/ቤት ለክርክሩ መነሻ ሊሆን የቻለውን ኑዛዜ በተመለከተ ተናዛዡና Eና ምስክሮቹ
በኑዛዜው ሰነድ ላይ የሰፈረው የተናዛዡ ትክክለኛ ቃል ስለመሆኑ Aረጋግጠው
ወዲያውኑ የጣት Aሻራ Eና ፊርማቸውን ያስፈሩበት መሆኑን በምሥክሮች Aጣርቶ
ሊያረጋግጥ የቻለውን ከፍተኛው ፍ/ቤት በየትኛውም ተከራካሪ ወገን ያልተነሣውን
የከርክር ሁኔታ ራሱ በማንሣት በኑዛዜው ሰነድ ላይ በተናዛዢዋ Eና ምስክሮች ፊት
መነበቡን የሚገልጽ ሐረግ የለም በሚል ምክንያት ኑዛዜው ተቀባይነት ሊሰጠው
የሚገባ Aይደለም በማለት የወሰነው AለAግባብ ነው፣ በመጀመሪያ የተሰጠውን
ውሣኔም ያሻረው በቂ ባልሆነ ምክንያት ነው ባዮች መሆናቸውን ካቀረቡት የይግባኝ
ማመልከቻ ለመረዳት ተችሏል፡፡
ይህ ፍ/ቤትም የይግባኙን ማመልከቻ Eና ይግባኝ የተባለበትን ውሣኔ Eንዲሁም
ከሥር ጀምሮ ያለውን የመዝገቡን ታሪክ ከመረመረ በኋላ Eነ ግርማ ጅማ በተቃዋሚነት
Aቀረቡ በተባለው ክርክር መነሻ የኑዛዜው ተጠቃሚዎች ናቸው የተባሉት Eነ Aበራ
Aየለ ይጽደቅልን ብለው ለፍ/ቤት ያቀረቡት ጥቅምት 26 ቀን 1987 ዓ.ም የተፃፈው
ኑዛዜ ፈራሽ ነው ተብሎ ሊወሰን ይችላል Aይችልም? መልስ ሰጪዎች ከመነሻው
ኑዛዜውን ለመቃወም የሚያስችል መብት ያላቸው ስለመሆኑ የሚያጋግጥ ማሥረጃ
ሊያቀርቡ ችለዋል Aልቻሉም? ኑዛዜ Aደረገ የተባለውን ሰው በሕግ የመውረስ መብት
ያላቸው መሆኑ ሣይረጋገጥ በተቃዋሚነት ቀርበው ሊከራከሩ ይችላሉ Aይችሉም?
የሚሉት ጥያቄዎች Eና የኑዛዜው ፈራሽ መሆን Aለመሆን ተጣርተው መወሰን
የሚያስፈልጋቸው ነጥቦች ሆኖ ስላገኘው ይግባኙ የሚያስቀርብ ነው በማለት የይግባኙ
ማመልከቻ ከመጥሪያ ጋር ለመልስ ሰጪዎች ተልኮ Eነዲቀርቡ ያዘዘ ሲሆን በዚሁ
መሠረት ሁለተኛው መልስ ሰጪ ብቻ ሊገኝ ችሏል ተብሎ ደርሶት ቀርቦ ተከራክሯል፡፡
Aንደኛው መልስ ሰጪ ግን የሞተ መሆኑ ተነግሮ ተክቶት የሚከራከር ህጋዊ ወራሸ
ስለመኖሩ ለማረጋገጥ ባለመቻሉ ባለው መልስ ሰጪ ብቻ ክርክሩ Eንዲቀጥል
ተደርጓል፡፡ በይግባኝ ባዮች Eና በቀረበው መልስ ሰጪ መካከል ያለው የይግባኝ ክርክር
በፍ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ 339/1/ መሠረት በቃል ተሰምቷል፡፡
በዚህም መሠረት የይግባኝ ባዮች ጠበቃ በይግባኙ ማመልከቻ ላይ Eንደተገለፀው
ጥቅምት 26 ቀን 1987 ዓ.ም የተደረገው ግልጽ ኑዛዜ በሕጉ የሚፈርስበት ምክንያት
Aለመኖሩን በማሥረዳት የተከራከረ ሲሆን የሁለተኛው መልስ ሰጪ ጠበቃ ደግሞ
2
በሰጠው መልስ ይግባኝ ባዮች ይጽደቅልን የሚሉት ኑዛዜ በሕጉ ግልጽ ኑዛዜ
የሚባለው Aይነት ሆኖ ከታየ ሕጉ በሚያዘው ፎርም መሠረት የተፈፀመ መሆን
ይኖርበታል፡፡ ሕጉ ግልጽ ኑዛዜ በተናዛዡና በAራት ምስክሮች ፊት ተነቦ መፈርም
ያለበት መሆኑን ይደነግጋል፡፡ የሕጉም ድንጋጌ Aስገዳጅት ያለው ስለሆነ ለግልጽ ኑዛዜ
የታዘዘው ፎርም ተሟልቶ መገኘት Aለበት ፡፡ በዚህም መረሠት በተናዛዡና በAራት
ምሥክሮች ፊት ተነቦ የተፈረመ ስለመሆኑ ተጽፎ ከተገኘው የኑዛዜ ሰነድ ራሱ
ካልተረጋገጠ ኑዛዜው ፈራሽ ነው ፡፡ በኑዛዜው ላይ ያልተገለፀውን ነገር በምሥክሮች
ለማረጋገጥ ስለማይቻል ይግባኝ ባዮች ኑዛዜው በተናዛዡና በምሥክሮች ፊት ተነቦ
ስለመፈረሙ ፍ/ቤት ቀርበው በመሰከሩት ምሥክሮች ተረጋግጧል በሚል ያቀረቡት
ክርክር በሕጉ ተቀባይነት የለውም፡፡ መልስ ሰጪዎች ከመነሻው Aንስቶ ኑዛዜው ሕጉ
በሚያዘው ፎርማሊቲ መሠት Aልተፈፀመም በማለት በAጠቃላይ ስለፎርማሊቲ
የሚመለከት ክርክር ሲያቀርቡ የቆዩ በመሆኑ ይግባኝ ባዮች ከፍተኛ ፍ/ቤት ለውሣኔው
መሠረት ያደረገው ምክንያት በተከራካሪ ወገን ያልተነሣ ክርክር ነው በሚል የይግባኝ
ክርክር ያቀረቡት AለAግባብ ነው፡፡ ከፍተኛ ፍ/ቤት ኑዛዜው በፎርማሊቲ ምክንያት
ፈራሽ መሆን የሚገባው ነው በማለት የወሰነው በሕጉ Aግባብ ስለሆነ ሊፀና ይገባል
በሚል ተከራክሯል፡፡
ከዚሁ ከይግባኙ ክርክር ጋር በተያያዘ መንገድ ሁለተኛው መልስ ሰጪ ኑዛዜውን
Aደረገ ስለተባለው ሰው በሕግ የመውረስ መብት ያለው ስለመሆኑ ያረጋገጠበት የፍርድ
ቤት ውሣኔ ስለመኖሩ Eና ዝምድናውም Eንዴት Eንደሆነ በችሎት ተጠይቆ ያቀረበው
ምንም Aይነት ማሥረጃ Eንደሌለ የተናገረ ከመሆኑም በላይ የዝምድናውን ሁኔታ
በተመለከተም የAያቱ ወንድም ስለመሆኑ ገልጿል፡፡ ከፍተኛው ፍ/ቤት ይግባኝ
የተባለበትን ውሣኔ Eስከሰጠበት ጊዜ ድረስ በህይወት Eንደነበረ መዝገቡ የሚያስረዳው
Aቶ ግርማ ጂማ የባለውንሰው ደግሞ ለኑዛዜ Aድራጊው ምኑ Eንደሆነ የሚታወቅ
ነገር የለም፡፡ ከመዝገቡም ጋር ተያያዞ የሚገኝ ማሥረጃ ባለመኖሩ በተቃዋሚነት
ቀርበው ሲከራከሩ የቆዩት ሁለቱ ሰዎች የተናዛዡ የሟቹ የAቶ ጅማ ወልደዮሐንስ
ህጋዊ ወራሾች ስለመሆናቸው የተረጋገጠበት መንገድ የለም፡፡ ስለዚህ በAሁኑ ይግባኝ
ባዮች በኩል Eንዲፀድቅ ወደተጠየቀው ኑዛዜ Eና የኑዛዜ ወራሽነት ጉዳይ ከመግባቱ
በፊት ተቃዋሚዎች የኑዛዜ Aድራጊው ህጋዊ ወራሾች ስለመሆናቸው የሚያረጋግጥ
ማሥረጃ ሣያቀርቡ ወይም ኑዛዜ በተደረገበት ንብረት ላይ መብት ያላቸው ስለመሆኑ
3
የሚያስረዳ ማሥረጃ ሣይኖራቸው ወይንም ደግሞ ኑዛዜው መብትና ጥቅማቸውን

የሚነካ ስለመሆኑ ያረጋግጣል ብለው ያቀረቡት ማሥረጃ በሌለበት ያረቡት የጣልቃ
ገብነት ጥያቄ Aና ኑዛዜውን በማስመልከት ያነሱት ተቃውሞ በሕጉ ሊስተናገድ
የሚገባው መሆን Aለመሆኑን ማረጋገጥ ያስፈልጋል፡፡
የAሁኑ ይግባኝ ባዮች ሟቹ Aቶ ጅማ ወ/ዮሐንስ ጥቅምት 26 ቀን 1987 ዓ.ም
ያደረጉት ኑዛዜ ተጠቃሚዎች ነን በማለት ፍ/ቤት ይህንኑ ኑዛዜ በማጽደቅ የኑዛዜ
ወራሽነታቸውን Aረጋግጣ ማሥረጃ Eንዲሰጣቸው ጠይቀዋል፡፡ ጥቅምት 26 ቀን 1987
ዓ.ም ተፃፈ ከተባለው ኑዛዜም Eንደሚታየው ተናዛዡ Aቶ ጅማ ወልደዮሐንስ Aለኝ
ያሉትን የማይንቀሳቀስም ሆነ የሚንቀሳቀሱ ንብረቶች ለAቶ Aበራ Aየለ Eና ለተማሪ
ሂሩት ጅማ በጠቅላላ የኑዛዜ ሥጦታ በማድረግ ማውረሳቸውን ይገልፃል፡፡ ተናዛዡ
የኑዛዜ ተጠቃሚ ያደረጓቸውን ሰዎች ያሳደጓቸው ልጆቻቸው መሆናቸውንና ወደታች
የሚቆጠር ልጅ Eንደሌላቸው በኑዛዜው ላይ ገልፀዋል፡፡ ይግባኝ ባዮች ተናዛዡ ከሞቱ
በኋላ ይኼው ኑዛዜ Eንዲፀድቅ በሚል ለፍ/ቤት Aቤቱታ ያቀረቡት የፍትሐብሔር
ሕግ ቁጥር 996/1/ በተከተለ መንገድ መሆኑ ግልጽ ነው፡፡ Aንድ የኑዛዜ ተጠቃሚ
የሆነ ሰው Eንዲህ Aይነት Aቤቱታና ጥያቄ ለፍ/ቤት ሲያቀርብ ሌላ ወገን
በተቃዋሚትም ሆነ በጣልቃ ገብነት ቀርቦ ሊከራከርም ሆነ ጥያቄውን ሊቃወም
የሚችለው ያገባኛል የሚልበትን ምክንያትና የመብቱን ሁኔታ በመዘርዘር ስላለው
Aግባባነትም ሆነ ስለመብቱ ጉዳይ የሚያረጋግጥ ተገቢነት ያለውን ማሥረጃ ለማቅረብ
የቻለ Eንደሆነ ነው፡፡ የፍ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ 41/2/ ድንጋጌም ይህንኑ የሚያስገነዝብ ነው፡፡
ተቃዋሚው ወይም ጣልቃ ገብ ሌላ ወገን ለፍ/ቤት Aንድ Aይነት Aቤቱታ በማቅረብ
ባስከፈተው መዝገብ ላይ የተጠየቀው ነገር ለEገሌ Aይገባም የሚል ጥያቄ ማቅረብ
ብቻ ሣይሆን በዋናነት በጉዳዮ ያገባኛል የሚልበትን የራሱ የሆነውን ምክንያትና
ይነካብኛል የሚለውን መብት በመግለጽ በሕጉ በኩል የሚጠየቀውን ማሥረጃ
በደጋፊነት Aያይዞ ማቅረብ ይኖርበታል፡፡ ፍ/ቤትም በቂ ምክንያት Eና Aግባባነት ያለው
ማሥረጃ መኖሩን ሣያረጋግጥ ተቃዋሚ ወይም ጣልቃ ገብ ነኝ የሚለው ወገን
የሚያቀርበውን ጥያቄም ሆነ ክርክር ሊያስተናግድ Aይችልም ፡፡ ማናቸውም ሰው በቂ
ምክንያት Eና ምንም Aይነት ማሥረጃ ሣይኖረው ተቃዋሚ ወይም ጣልቃ ገብ ነኝ
ብሎ በመቅረቡ ብቻ ጥያቄው ሊስተናገድ Aይገባም፡፡
4
በዚህ መዝገብ በይግባኝ ደረጃ ሊቀርብ በቻለው ጉዳይም ተቃዋሚዎች በሚል

የተመዘገቡት ግርማ ጂማ Eና Aሽብር Aየለ ክርክሩ በተጀመረበት ፍ/ቤት ሟቹ Aቶ
ጅማ ወልደዮሐንስ ጥቅምት 26 ቀን 1987 ዓ.ም ለEነ Aበራ Aየለ ለAሁኑ ይግባኝ
ባዮች Aድርገዋል የተባለውን ኑዛዜ መጽደቅና የኑዛዜ ወራሽነት Eንቃወማለን ብለው
ሊቀርቡ የቻሉብት ምክንያት ምንድነው? የኑዛዜው መጽደቅና የAቤቱታ Aቅራቢዎቹ
የኑዛዜ ወራሽነት መወሰን መብታችንን ይነካል ወይም ይጐዳል የሚሉት በምን
መንገድ ነው? የሚለውን ከመዝገቡ በመመልከት ስንመረምር ተቃዋሚዎች ኑዛዜው
ሊፀድቅ Aይገባም በማለት በዋናነት ሊቃወሙ የቻሉት የኑዛዜው ተጠቃሚዎች ከኑዛዜ
Aድራጊው ጋር ምንም Aይነት የዘር ሐረግ ግንኙነት የላቸውም በሚል ምክንያት
ከመሆኑም በተጨማሪ ህገወጥ መሆኑን Eናስረዳለን በሚል ሁኔታ ተነሳስተው
መሆኑን መዝገቡ ያስረዳል፡፡ ከዚህም ተቃዋሚዎች ኑዛዜው መብታችንን ይነካል ወይም
በጉዳዩ ያገባናል የሚሉበት ምንም Aይነት የሕግ ምክንያት በሌለበት Eና
ስለመብታቸውም የሚያረጋግጥ ማሥረጃ ሣይኖራቸውና ሣይዙ የኑዛዜ ተጠቃሚዎች
ከተናዛዡ ጋር ምንም Aይነት የዘር ሐረግ ግንኙነት ሣይኖራቸው Eንዴት ኑዛዜን
መሠረት በማድረግ የኑዛዜ ወራሽነት ጥያቄ ያቀርባሉ በሚል ምክንያት ብቻ ተነሳስተው
ተቃውሞ በማቅረብ ሲከራከሩ መቆየታቸውን መረዳት ይቻላል፡፡ በመሆኑም
ተቃዋሚዎች ኑዛዜውን ለመቃወም የሚያስችላቸው የመብት ሁኔታ በሌለበት Eና
ስለመብታቸውም ያረጋግጣል ብለው ያቀረቡት ማሥረጃ ሣይኖር ኑዛዜውን
በማስመልከት የሚያቀርቡት ክርክር ሊታይ Aይገባም፡፡ ከፍተኛው ፍ/ቤት ኑዛዜው
ፈራሽ ነው በማለት የወሰነው በEነዚሁ በጉዳዩ በማያገባቸው Eና ኑዛዜውን በሕጉ
Aግባብ የመቃወም መብት በሌላቸው ወገኖች Aማካኝነት በቀረበው ክርክር መነሻ
ስለሆነ ተቀባይነት የሚሰጠው ነው ልንለው Aንችልም፡፡
የኑዛዜውን ህጋዊ መሆን Aለመሆን በተመለከተም ጥቅምት 26 ቀን 1987
ዓ.ም በተፃፈ ሰነድ የተደረገው ኑዛዜ በፍትሐብሄር ሕግ ቁጥር 881 ላይ
Eንደተመለከተው በግልጽ የሚደረግ ኑዛዜ Aይነት ነው፡፡ በኑዛዜው ሰነድ ላይ የፈረሙት
ምሥክሮች የተፃፈውን የኑዛዜ ቃል Aቶ ጅማ ወልደዮሐንስ በትክክል AEምሮAቸው
ሲናዘዙና ሊፈርሙ ያዩና የነበሩ መሆኑ የተገለፀ ሲሆን ኑዛዜው በAጠቃላይ ከሕጉ
Aንፃር ሲጤን ተቀባይነት የለውም የሚባልበት ምክንያት የለም፡፡ በተቃዋሚነት
ቀርበዋል የተባሉት Eነ Aሸብር Aየለም ኑዛዜውን የመቃወም መብት ስለሌላቸው በዚህ
5
ጉዳይ የሚያቀርቡት የሕግ ክርክር ሊኖር Aይችልም፡፡ የሕጉን ሥርዓት ተከትሎ

በሚያገባውና በሚመለከተው ተከራካሪ ወገን ባልቀረበ ክርክር ደግሞ ኑዛዜው ፈራሽ
ይሆናል ተብሎ የሚወሰንበት መንገድ የለም፡፡ ኑዛዜው ለሕግና መልካም ጠባይ/ሞራል/
ተቃራኒ ሆኖ Eስካልታየ ድረስ ተቀባይነት ሊያጣ Aይችልም፡፡ ለዚህ ይግባኝ ክርክር
መነሻ ሆኖ የተገኘው ኑዛዜ ደግሞ ህጋዊነት ከሚንፀባርቅበት በቀር ለሕግም ሆነ
ለመልካም ጠባይ ተቃራኒ ነው የሚባል Aይደም፡፡ ስለሆነም ከፍተኛው ፍ/ቤት ኑዛዜው
ፈራሽ መሆን የሚገባው ነው በማለት የሰጠው ውሣኔ ትክክል ነው የምንለው ሆኖ
ስላልተገኘ በፍ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ 348/1/ መሠረት በመሻር ጉዳዮን በመጀመሪያ ደረጃ ያየው
ፍ/ቤት በፍ/መ/ቁ 153/89 ሐምሌ 29 ቀን 1991 ዓ.ም የሰጠውን ውሣኔ Aጽንተነዋል፡፡
ይግባኝ ባዮች በዚህ ክርክር ምክንያት ደርሶብናል የሚሉት ወጪና ኪሣራ ካለ
ዝርዝሩን የማቅረብ መብታቸው ተጠብቋል፡፡
የዚህ ውሣኔ ትክክለኛ ግልባጭ ይተላለፍ ብለን መዝገቡን ዘግተን ወደ መዘገብ
ቤት መልስናል፡፡
የማይነበብ የሦሰት ዳኞች ፊርማ Aለበት፡፡
ት.መ
6
የሰበር መ/ቁ. 25692
ግንቦት 7 ቀን 2AAA ዓ.ም
ዳኞች፡- ዓብዱልቃድር መሐመድ
መስፍን Eቁበዮናስ
መድህን ኪሮስ
ዓሊ መሐመድ
ሱለጣን Aባተማም
Aመልካች፡- Aቶ Aለልኝ የኔሠው ቀረቡ
ተጠሪዎች፡- 1. ወ/ሮ Eናትነሽ Aሣየ Aልቀረቡም
2. Aቶ ብርሃኔ Aሣየ Aልቀረቡም
መዝገቡ የቀረበው ለምርመራ ነበር መዝገቡን መርምረን የሚከተለውን ፍርድ
ሰጥተናል፡፡
ፍ ር ድ
መዝገቡ የቀረበው Aመልካች የደቡብ ብሔር ብሔሮች ሕዝቦች ክልል ጠቅላይ
ፍርድ ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት በመዝገብ ቁጥር 8516 ሚያዝያ 11 ቀን 1998 ዓ.ም
የሰጠው ውሣኔ መሠረታዊ ስህተት ያለበት ስለሆነ በሰበር ታይቶ ይታረምልኝ በማለት
Aመልካች በመጠየቃቸው ነው፡፡
የክርክሩ መነሻ Aመልካች ከወ/ሮ ሙሉ Aሣየ ጋር በጋብቻ ሲኖሩ የወለዷት ልጅ
ወ/ት ይታይሽ Aለልኝ በሞት የተለየች መሆኑን ገልፀው ሟች ወ/ሪት ይታይሽ ከሟች
Eናቷ ከወ/ሮ ሙሉ Aሣየ ባደረጉት ኑዛዜ መሠረት ከAክስቷ ወ/ሮ Eናትነሽ Aሣየ ጋር
በጋራ Eንድትጠቀምበት በኑዛዜ የሰጣት የመኖሪያ ቤት Eና ጠጅ ቤት ያለ በመሆኑ

የሟች ወራሽ በመሆኑ Eንዲካፈል ትEዛዝ ይሰጥልኝ በማለት ለሾካ ዞን ያያስ ወረዳ
ፍርደ ቤት Aመልክተዋል፡፡
Aንደኛ ተጠሪ በበኩላቸው የመኖሪያ ቤቱንና የጠጅ ቤቱን ለEህታችን ለወ/ሮ
መሉ Aሣየ በስጦታ የሰጣት ወንድማችን ሁለተኛው ተጠሪ በመሆኑ ይኸም ከEናት
ወገን የተገኘ የማይንቀሣቀሥ ንብረት ስለሆነ የሟች Aባት ለሆነው Aመልካች ሊተላለፍ
Eንደማይገባ የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 849 ስለሚደነግግ ጥያቄው ተገቢ Aይደለም
በማለት የተከራከሩ ሲሆን ሁለተኛው ተጠሪ በበኩሉ ንብረቷ ለAንደኛ ተጠሪ ቢሰጥ
Eንደማይቃወም በመግለጽ ተከራክሯል፡፡ ጉዳዩን ያየው የወረዳው ፍርድ ቤት ሟች
ይታይሽ Aለልኝ ከEናቷ የወረሰችው ቤትና ጠጅ ቤት ከEናቷ ወገን በስጦታ የተገኘ
በመሆኑ፣ በAባት ወገን ወራሽ ሆኖ ለቀረበው ለAባቷ ማለትም ለAመልካቹ ሊሰጥ
Aይችልም በማለት ጥያቄውን ውድቅ Aድርጎበታል፡፡ Aመልካች በዚህ ውሣኔ ቅር
በመሰኘት ይግባኙን ለሸካ ዞን ከፍተኛ ፍርድ ቤት ያቀረበ ሲሆን የሸካ ዞን ከፍተኛ ፍርድ
ቤትም የግራ ቀኙን ክርክር ከሰማ በኋላ፣ የወረዳውን ፍርድ ቤት ውሣኔ በመሻር
Aመልካች ንብረቷን የመውረስ መብት Aለው በማለት ህዳር 28 ቀን 1997 ዓ.ም ውሣኔ
ሰጥቷል፡፡ ተጠሪዎች በዚህ ውሣኔ ቅር ይግባኝ ለደቡብ ብሔር ብሔረሰቦችና ሕዝቦች
ክልላዊ መንግሥት ጠቅላይ ፍርድ ቤት Aቅርበው ይግባኝ ሰሚ ችሎት ይግባኙን
በፍታብሔር ሥነ ሥርዓት ሕግ ቁጥር 337 ሠርዞታል፡፡
ተጠሪዎች ይህ ውሣኔ መሠረታዊ የሕግ ስህተት Aለበት በማለት ለደቡብ ክልል
ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት ቅሬታ Aቅርበው ሰበር ሰሚ ችሎቱም ክርክሩን
ከሰማ በኋላ የAመልካች Aውራሽ የሆነችው ሟች ይታይሽ Aለልኝ ቤቱንና ጠጅ ቤቱን
ያገችው በውረስ ከEናቷ ቢሆንም Eናቷ ደግሞ በስጦታ ያገኘችው በመሆኑ፣ Aመልካች
ከEናት ወገን የመጣ የማይንቀሣቀሥ ንብረት Eንዳይወርስ የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር
2
849 ስለሚከለክል የከፍተኛው ፍርድ ቤት Eና የጠቅላይ ፍርድ ቤት ይግባኝ ሰሚ
ችሎት የሰጡት ውሣኔ መሠረታዊ የሕግ ስህተት ያለበት ነው በማለት ሽሮታል፡፡
Aመልካች የደቡብ ክልል ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት የሰጠው ውሣኔ
መሠረታዊ ስህተት ያለበት ነው በማለት ያመለከቱ ሲሆን ተጠሪዎች በቪዲዮ ኮንፍረስ
ቀርበው የቃል ክርክር በማድረግ የደቡብ ክልል ጠቅላይ ፍርድ ቤት የሰጠው ውሣኔ
መሠረታዊ ስህተት የለበትም በማለት ተከራክረዋል፡፡ ይህ ችሎትም የደቡብ ክፍል
ለፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 849 የተሰጠው ትርጉም ተገቢ ነው ወይስ Aይደለም
የሚለውን ጭብጥ Eና ከዚህ በተጨማሪ Aመልካች የሟች ልጁን፤ ይታይሽ Aለልኝ
ንብረት መውረስ ይችላል ወይስ Aይችልም? የሚለውንና የፍታብሔር ሕግ ቁጥር 1849
ድንጋጌ የተፈፃሚነት ወሰን በምን መልኩ መታየት Aለበት የሚለውን ጭብጥ
መርምሯል፡፡
የመጀመሪያውን ነጥብ በተመለከተ በAገራችን የውርስ ሕግ መሠረት የሟች
ውርስ ሙሉ በሙሉ በኑዛዜ ሙሉ በሙሉ ያለኑዛዜ ወይም በከፊል በኑዛዜና በከፊል
ያለኑዛዜ ሊፈፀም የሚች መሆኑ በፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 829 ተደንግጓል፡፡ በያዝነው
ጉዳይ የAመልካች ልጅ የሆነችው ሟች ይታይሽ Aለልኝ በሕግ የሚፀና ኑዛዜ ያልተወች
በመሆኑ የሟች Aለልኝ ይታይሽ ውርስ የሚፈፀመው የፍትሐብሔር ሕጉ ያለኑዛዜ
የሞተ ሰው ውርስ ለማስፈፀም በደነገጋቸው ድንጋጌዎች መሠረት ነው፡፡
Aንድ ሰው በሕግ የሚፀና ኑዛዜ ካልተወ በመጀመሪያ ወራሽነት የሚጠሩት
ልጆቹ ናቸው፡፡ ሟች ይታይሽ Aለልኝ ልጅ ወይም ሌሎች ተወላጆች የሏትም፡፡ ስለሆነም
በሁለተኛ ደረጃ በወራሽነት የሚጠሩት Eናት Aባቷ Eንደሆኑ የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር
843 ይደነግጋል፡፡ Aመልካች የሟች Aባት በመሆኑ በወራሽነት የቀረበች ሲሆን የሟች
Eናት የሟች ውርስ ሲከፈት በሕይወት ያልነበረች በመሆኑ ሟችን የመውረስ መብት
3
የላትም፡፡ ከዚህ በተጨማሪ የሟች ይታይሽ Aለልኝ Eናት ከEሷ ሌላ ልጅ ወይም ሌሎች
ተወላጆች ቢኖሯት ኖሮ በፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 844 ንUስ Aንቀጽ 2 መሠረት
የEናቷ ተተኪዎች ከAመልካች ጋር በሟች ይታይሽ Aለልኝ ውርስ ተካፋይ ይሆኑ
ነበር፡፡ የሟች ይታይሽ Aለልኝ Eናት ግን ከEሷ ውጭ ሌላ ልጅም ሆነ ተወላጅ
Eንደሌላት በግራ ቀኙ መካከል ከተደረገው ክርክር ለመረዳት ይቻላል፡፡
በመሆኑም ሟች በሁለተኛ ደረጃ በወራሽነት ከተጠሩት Aባትና Eናቷ መካከል
Aባቷ በወራሽነት ሲቀርብ Eናቷ ወይም Eናቷን ተክተው በውርሱ ሊካፈሉ የሚችሉ
ወራሾች የሏትም፡፡ የዚህ ዓይነት ሁኔታ ሲፈጠር የውርስ ሕጋችን በEናት ወገን ያሉ
ሶስተኛ ደረጃ ወራሾች ወይም የEነርሡ ተተኪዎች በወራሽነት Eንዲቀርቡ የሚፈቅድ
Aይደለም፡፡ ይህንንም የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 844 ንUስ Aንቀጽ 3 ከEነዚህ
መስመሮች በAንዱ መስመር ያለው ወራሽ ቢታጣ ውርሱ በሙሉ በሌላ መስመር ላለው
ወራሽ ይሰጣል በማለት በግልጽ ይደነግጋል፡፡ ስለሆነም በሁለተኛ ደረጃ ወራሽነት
ከተጠሩት የሟች ይታይሽ Aለልኝ Eናትና Aባት መስመር፣ Eናቷ ወይም Eናቷን
ተክተው ሊወርሱ የሚችሉ ተተኪ ወራሾች የሌሉ፣ በመሆኑ የሟች ውርስ ሙሉ
በሙሉ ለሟች Aባት ማለትም ለAመልካቹ በፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 844 ንUስ
Aንቀጽ 3 መሠረት መሰጠት ይኖርበታል፡፡
ሁለተኛውን ነጥብ በተመለከተ የEናትን ለEናት ወገን የAባትን ለAባት ወገን
የሚለው የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 849 ደንብ የተፈፃሚነት ወሰን Eና ይህ ደንብ
ከፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 844 ንUስ Aንቀጽ 3፣ ከፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 846 Eና
ከፍትታብሔር ሕግ ቁጥር 848 ድንጋጌዎች ጋር የሚኖረውን ግንኙነት ስንመለከት
የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 849 ድንጋጌዎች በመጥቀስ ከEናት ወይም ከAባት ወገን
የመጣ የማይንቀሣቀስ ንብረት በሙሉ ባለቤትነት ከሌላው ወገን ለመጣ ወራሽ
4
ሊተላለፍልን Aይገባም የሚለውን መከራከሪያ ማቅረብ የሚችሉት ማናቸውም የሟች
ዘመድ የሆነ ሰው ሣይሆን፣ ሟችን ለመውረስ በሕግ መብት ያለው ሰው ነው፡፡
ይህንንም የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 851 በAባት መስመር ወገን ወይም በEናት
መስመር ወገን ወራሾች ከሌሉ ከዚህ በላይ በተፃፉት በሁለቱ ቁጥሮች ማለትም
የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 849 Eና የፍታብሔር ሕግ ቁጥር 85A ድንጋጌዎች
ተፈፃሚነት የላቸውም በማለት ይደነግጋል፡፡ ስለሆነም በያዝነው ጉዳይ ተጠሪዎች የሟች
ይታይሽ Aለልኝ የሥጋ ዘመዶች ማለት Aክስትና Aጎት ናቸው Eንጅ የሟች ወራሾች
Aይደሉም፡፡ በሟች ውርስ Eናቷ በወራሽነት ተጠርታ በሕይወት የሌለች ወይም
በተተኪነት የሚወርስ ተወላጆች የሌሏት በመሆኑ ሟች ይታይሽ Aለልኝ በሁለተኛ ደረጃ
ወራሽነት ቀርቦ በውርስ የሚካፈል ከEናቷ መስመር ወራሽ የላትም፡፡ ይኸም በመሆኑ
Aባቷ ማለትም Aመልካቹ የሟች ንብረት ወራሽ Eንደሚሆን ከፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር
844 ንUስ Aንቀጽ 3 Eና የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 851 ድንጋጌዎች ለመረዳት
ይቻላል፡፡ ከዚህ በተጨማሪ የEናትን ለEናት ወገን የAባትን ለAባት ወገን የሚለው
ደንብ፤ የውርስ ንብረት በሚከፈልበት ጊዜ ተግባራዊ የሚሆን Eንጅ፤ በሕግ ወራሽ
ያልሆኑ ሰዎች በሟች ውርስ ቀርበው ተካፋይ Eንዲሆኑ የሚያደርግ Eንዳልሆነ ከላይ
የተገለፁትን ድንጋጌዎች ብቻ ሣይሆኑ፣ ከፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 1A88 ከተደነገጉት
የውርስ ንብረት ክፍያና የድልድል ደንቦች ለመረዳት ይቻላል፡፡
በመሆኑም Aመልካች የሟች ይታይሽ Aለልኝ ብቸኛ ወራሽ በመሆኑ
የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 849 ደንብ በዚህ ጉዳይ Aግባብነት የሌለው በመሆኑ
የAመልካችን የሟችን የውርስ ሀብት የሚንቀሣቀስም ሆነ የማይንቀሣቀስ ንብረት
የመካፈል ሕጋዊ መብት Aለው በማለት ፍርድ ሰጥተናል፡፡
5
ው ሣ ኔ
1. የደቡብ ክልል ጠቅላይ ፍርድ ቤት በሰበር ሰሚ ችሎት በመዝገብ ቁጥር
8516 ሚያዚያ 11 ቀን 1998 የሰጠው ውሣኔ መሠረታዊ የሕግ ስህተት
ያለበት በመሆኑ ተሽሯል፡፡ ግልባጩ ይተላለፍ፡፡
2. የሟች ይታይሽ Aለልኝ የሚንቀሣቀስና የማይንቀሣቀስ ንብረት በውርስ Aጣሪ
ተጣርቶ Aመልካች ሟችን የመውረስ ያልተገደበና ሙሉ መብት Aላቸው
ብለናል፡፡ ይህንን ያስፈጽም ዘንድ ለሚመለከተው ክፍል የፍርዱ ግልባጭ
ከመሸኛ ደብዳቤ ጋር ይላክ፡፡
3. ግራ ቀኙ ወጭና ኪሣራ በተመለከተ በየራሣቸው ይቻሉ፡፡
ይህ ፍርድ በፌዴራል ጠቅላይ ፍ/ቤት ሰበር ችሎት በAዳሪ ተሰርቶ ግንቦት
8 ቀን 2AAA ዓ.ም በሙሉ ድምጽ ተሰጠ፡፡
ተ.ወ
6
የሰ/መ/ቁ. 30574
ተገኔ ጌታነህ
መድሕን ኪሮስ
ዓሊ መሐመድ
ሱልጣን Aባተማም
Aመልካች፡- Aቶ ጌታቸው ደመቀ ቀረቡ
ተጠሪዎች፡- Eነ ወ/ሮ ባዩሽ ደብርነህ ቀረቡ
መዝገቡን መርምረን የሚከተለውን ፍርድ ሰጥተናል፡፡
ፍ ር ድ
ክርክሩ የተጀመረው በሐረሪ ክልል ከ/ፍ/ቤት ሲሆን የAሁኑ Aመልካች ግንቦት
11 ቀን 95 ዓ.ም ጽፈው ባቀረቡት Aቤቱታ Eህቴ ወ/ሮ ቀለሟ ደመቀ ታህሳስ 29 ቀን
91 ዓ.ም ከዚህ ዓለም በሞት ተለይታለች፡፡ Aባትና Eናቷ Aስቀድመው የሞቱ በመሆኑና
ልጅም ባለመውለድዋ የመውረስ መብት ያለኝ Eኔው ነኝ፡፡ በዚሁ መሰረትም ወራሽነቴን
Aሳውጃለሁ፡፡ ሆኖም ተከሳሾች Eየተጠቀሙበት የሚገኙትን በሐረር ከተማ ከፍተኛ 2
ቀበሌ 18 ክልል የሚገኘው ቁጥሩ 555 የሆነውን የሟች ቤት Eንዲያስረክቡኝ
ስጠይቃቸው ፈቃደኞች ባለመሆናቸው ቤቱን Eንዲያስረክቡኝ፡፡ ቤቱ ሊከራይ
የሚችልበትን በወር 200 ሒሳብ ቤቱን ከያዙበት ጀምሮ Eስከሚያስረክቡኝ ጊዜ ድረስ
ተሰልቶ Eንዲከፍሉን Eንዲወሰንልኝ በማለት ክስ Aቅርበዋል፡፡
የAሁኑ ተጠሪዎች (የሥር ተከሳሾች) ደግሞ ሰኔ 9 ቀን 95 ዓ.ም Aዘጋጅተው
ባቀረቡት መልስ ክሱ በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 1000/1/ መሰረት በይርጋ ቀሪ ይሆናል፡፡ የሟች ቤት

የቤት ቁጥር 558 Eንጂ 555 ባለመሆኑ ከሣሽ በቤቱ ላይ ክስ የመመስረት መብት
የላቸውም፡፡ ሟች ቤቱን ከEናቷ በውርስ ያገኘችው በመሆኑ ለAባት ወገን የሚተላለፍ
Aይደለም፡፡ በEናቷ በኩል ያለነው ወራሾች Eኛ በመሆናችን ወራሽነታችንን Aሳውጀናል፡፡
በመሆኑም የቀረበው ውድቅ ሊሆን የሚገባው ነው በማለት ተከራክረዋል፡፡
ፍ/ቤቱም የግራ ቀኙን ክርክር ከሰማ በኋላ ክሱ በፍ/ብ/ሕ/ቁ/1000/1/ መሰረት
በይርጋ ቀሪ ሊሆን Aይችልም ሲል ብይን ሰጥቷል፡፡ በመቀጠልም ክርክር ያስነሳው ቤት
ዋናው መለያው በሟች ስም መመዝገቡን Eንጂ ቁጥሩ ባለመሆኑ የቤት ቁጥሩ በዚሁ
ሊስተካከል የሚችል ነው በማለት Aልፎታል፡፡ ወራሽ ሊሆን የሚገባውን ወገን
በተመለከተ ደግሞ ክርክር ያስነሳው ቤት የወ/ሮ ማሚቴ ደብርነህ መሆኑን፡፡ Eሳቸው
ከሞቱ በኋላ ደግሞ ወ/ሮ ቀለሟ ደመቀ ብቸኛ ወራሽ በመሆናቸው ይህ በሐረር ከተማ
ከፍተኛ 2 ቀበሌ 18 ክልል የሚገኘው ቁጥሩ 558 የሆነውን ቤት የባለቤትነት መብት
የተዛወረላቸው መሆኑን፡፡ ቤቱም የሟች Eናት የሆኑት ወ/ሮ ማሚቴ ደብርነህ የሰሩት
Eንጂ በዘር ሐረግ በትውልድ የመጣላቸው ያለመሆኑን ማስረጃው ያሳያል፡፡ በEናት
ወገን ያሉት ወራሾች በሶስተኛ ደረጃ ላይ የሚገኙው በመሆኑና ከሳሽ ደግሞ በAባት
በኩል በ2ኛ ደረጃ ላይ የሚገኙ ወራሾች በመሆናቸው ሟችን የመውረስ መብት ያላቸው
ከሣሽ ብቻ ናቸው በማለት ተከሳሾች የሟችን ቤት ለከሳሽ ያስረክቡ፡፡ ኪራዩን
በተመለከተም ተከሳሾች ያቀረቡት መቃወሚያ ባለመኖሩ የ53 ወር ኪራይ በብር 200
ሒሳብ ተሰልቶ ለከሣሽ Eንዲከፍሉ ተከሳሾች ቀደም ብሎ ያገኙት የወራሽነት የምስክር
ወረቀትም Eንዲሰረዝ በማለት ወስኗል፡፡
የሐረሪ ክልል ጠቅላይ ፍ/ቤት ደግሞ የAሁኑ ተጠሪዎች ያቀረቡት ይግባኝ
ተቀብሎ ግራ ቀኙን ካከራከረ በኋላ ክርክር የተነሳበት ቤት ወ/ሮ ቀለሟ ደመቀ ከEናቷ
በውርስ ያገኘችው በመሆኑ የAሁኑ Aመልካች ደግሞ የሟች በAባት በኩል ወንድም
2
በመሆናቸውና የAሁኑ ተጠሪዎች ለሟች በEናት በኩል Aክስትና የ3ኛ ደረጃ ወራሾች
በመሆናቸው የAሁኑ Aመልካች በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 849/2/ መሰረት ሟች በEናታቸው በኩል
በውርስ ያገኙትን የማይንቀሳቀስ ንብረት ሊወርሱ Aይችሉም በማለት የከፍተኛ ፍ/ቤቱ
የሰጠውን ውሳኔ ሽሮታል፡፡
Aመልካች ለዚህ ፌ/ጠ/ፍ/ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት ያቀረቡት Aቤቱታም በሐረሪ
ክልል ጠ/ፍ/ቤት የተሰጠውን ውሳኔ በመቃመዋ ነው፡፡ የቅሬታ ነጥቦቹም ሟች Eህቴ
ቀለሟ ደመቀ ወደ ላይ የሚቆጠር Eንደዚሁም ወደታች የሚቆጠር ወራሽ የላትም፡፡
Eንደዚሁም ከEኔው በስተቀር Eህት ወይም ወንድም የላትም፡፡ Eኔ Aባቴን ተክቼ
Eህቴን የመውረስ መብት Aለኝ፡፡ የሐረሪ ክልል ጠቅላይ ፍ/ቤት Eኔ 2ኛ ደረጃ ወራሽ
Eያለሁና ቤቱም በዘር ሐረግ ከትውልድ የተላለፈ መሆኑ ሳይረጋገጥ የAባት ላAባት
የEናት ለEናት በሚለው ውርስ መሰረት ቤቱ ለተጠሪዎች ሊሰጥ ይገባል፡፡ Aንተ
ልትወርስ Aይገባም በማለት የከፍተኛ ፍ/ቤትን ውሳኔ መሻሩ Aግባብ Aይደለም፡፡
ውሳኔው መሰረታዊ የሕግ ስህተት ያለበትና ሊታረም የሚገባው በመሆኑ የሐረሪ
ጠቅላይ ፍ/ቤት የሰጠውን ውሳኔ Eንዲሻርልኝ የሚል ነው፡፡
የፌ/ጠ/ፍ/ቤት ሰበር ሰሚ ችሎትም Aቤቱታውን በመረመረበት ጊዜ
የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 849 ግራ ቀኙ ለሚከራከሩበት ቤት Aግባባነት ያለው መሆን
ያለመሆኑን ለማጣራት Aቤቱታው ያስቀርባል ሲል ትEዛዝ ሰጥቷል፡፡
በዚሁ መሰረት ተጠሪዎች ሕዳር 30 ቀን 2000 ዓ.ም ጽፈው ባቀረቡት መልስ
ክርክር ያስነሳው ቤት ሟች ወ/ሮ ቀለሟ ደመቀ ከEናቷ ወ/ሮ ማሚቴ ደብርነህ በውርስ
ያገኘችው በመሆኑ ቤቱ በEናት በኩል ከዘር የተላለፈ ነው፡፡ ሟች ወላጆቿ ስለሌሉ ከላይ
የሚቆጠር ወራሽ የላትም፡፡ የሞተችው ሳትወልድ በመሆኑም ወደታች የሚቆጠር ወራሽ
የላትም፡፡ ሟችን መውረስ የምንችለው የሟች Aያቶች የሆኑት ወላጆቻችንን በመተካት
3
Eኛው ነን፡፡ Aመልካች በAባት ወገን የመጣ በመሆኑ ከEናት ወገን በዘር የተላለፈውን
ቤት የመውረስ ሕጋዊ መብት የለውም፡፡ በመሆኑም የሐረሪ ክልል ጠቅላይ ፍ/ቤት
የሰጠው ውሳኔ ተገቢና መሰረታዊ የሕግ ስህተት የሌለበት መሆኑ ውሳኔ ሊፀናልን
ይገባል በማለት ተከራክረዋል፡፡
በበኩላችን ደግሞ በሕጉ መሰረት ሟች ወ/ሮ ቀለሟ ደመቀን የመውረስ መብት
ያላቸው Aመልካች ናቸው ወይስ ተጠሪዎች? ተጠሪዎች የሟች ንብረት የሆነውን ቤት
ከEናት መስመር የተገኘ በመሆኑ ቤቱን የመውረስ መብት ያለን Eኛው Eንጂ Aመልካች
Aይደለም በማለት ያቀረቡት ክርክር የሕግ መሰረት Aለው ወይስ የለውም? የሚሉትን
ጭብጦች በመያዝ መዝገቡን መርምረናል፡፡
መዝገቡን Eንደመረመርነውም ወራሸነትን ለማረጋገጥ በተደረገው ክርክር
Aመልካች የሟች የወ/ሮ ቀለሟ ደመቀ ወንድም ስለመሆናቸው የታወቀ በመሆኑ
ወራሽነታቸው Aጠራጣሪ Aይደለም፡፡ Aመልካችና ተጠሪዎች ያላቸውን የወራሽነት ደረጃ
ደግሞ Aመልካች Aባታቸውን ተክተው የሚመጡ በመሆኑ ወራሽነታቸው በሁለትኛ
ደረጃ ላይ የሚገኝ ሲሆን ተጠሪዎች የሚመጡት የሟች በEናት በኩል Aያቶች
የሆኑትን ወራሾች በመተካት በመሆኑ ተጠሪዎቹ በሶስተኛ ደረጃ ወራሽነት ላይ ያሉ
ናቸው፡፡ ይህን መሰረት በማድረግ ቅደም ተከተሉን ስንመለከተውም Aመልካች
የወራሽነት ቀደምትነት ያላቸው መሆኑን ተገንዝበናል፡፡
ሁለተኛውን ጭብጥ በተመለከተ ደግሞ የAባትን ለAባት ወገን የEናተን ለEናት
ወገን መስጠት ደንብ ስለመሆኑ በፍ/ብ/ሕ/ቁ/ 849 ሥር የተደነገገ ነው ቁምነገር
መታየት ያለበት በየደረጃው ካሉት ወራሾች የወራሽነት ደረጃ ጋር ተገናዝቦ Eንጂ በዚህ
የሕግ Aንቀጽ ሥር የተጠቀሰነው ብቻ ነጥሎ በመውሰድ Aይደለም፡፡ የEናትን ለEናት
ወገን የAባትን ለAባት ወገን የሚፈፀመው ደንብ በተመሳሳይ የወራሽነት ደረጃ ላይ
4
ባሉት ወራሾች Eንጂ በተለያየ የወራሸነት ደረጃ ላይ ባሉት ወራሾች መካከል Aይደለም፡፡
ይህ ማለትም ወራሻቹ የመጀመሪያ ደረጃ የወራሸነት መብት ያላቸው Eንደሆነ ደንቡ
ተፈፃሚነት የሚኖረው በEነሱ መካከል ነው፡፡ ወራሾቹ ሁለተኛ ደረጃ የወራሽነት መብት
ያላቸው Eንደሆነም ደንቡ የሚፈፀመው በEነሱ መካከል ብቻ ነው፡፡ የወራሽነት
ቀደምትነት ያለው Aንደኛ ደረጃ ወራሽ Eያለ ሁለተኛ ደረጃ የወራሽነት መብት ያላቸው
ሰዎች ይህን የAባትን ለAባት ወገን የEናትን ለEናት ወገን የሚለውን ደንብ ለማስፈፀም
የሚችሉበት የህግ ምክንያት የለም፡፡ Eንደዚሁም ሦስተኛ ደረጃ ወራሾች ከሁለተኛ ደረጃ
ወራሾች Aራተኛ ደረጃ ወራሾችም ከሶስተኛ ደረጃ ወራሾች ጋር በመሆን ይህንን ደንብ
የሚያስፈጽሙበት የሕግ ምክንያት የለም፡፡
ምክንያቱም የሁለተኛ ደረጃ ወራሽነትን መሰረት Aድርገን ጉዳዩን ብንመለከትው
ከAባት ከEናት Aስቀድሞ የሞተ ቢኖር የሱን ፋንታ ልጆቹ ወይም ሌሎች ወደታች
የሚቆጠሩ ተወላጆች በሱ ተተክተው ይወርሳሉ ተብሎ በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 844/2/ የተደነገገው
ልጆች የAባትና Eናት ወይም የAንዳቸው ልጆች በሞቱ ግዜ Aባት ወይም Eናታቸውን
ተክተው ለመውረስ Eንዲችሉ ነው፡፡ ከEነዚህ መስመሮች በAንዱ መስመር ያለው ወራሽ
ቢታጣ ውርሱ በሙሉ በሌላው መስመር ላለው ወራሽ ይሰጣል ተብሎ በፍ/ብ/ሕ/ቁ.
844/3/ የተደነገገውም የAባትና የEናት ልጅ ሳይሆ የAባት ወይም የEናት ልጅ የሆነ
ወንድም ወይም Eህት ያለው ሰው በሞተ ጊዜ ሟችን የሚወርሰው የAባት ወይም
የEናት ልጅ ብቻ በሆነ ጊዜና በAባት ወይም በEናት መስመር ልክ Eንደርሱ የሁለተኛ
ደረጃ ወራሽነት መብት ያለው ሰው ባልተገኘ ጊዜ ውርሱ በAባት ወይም በEናት
መስመር ላለው የሁለተኛ ደረጃ የወራሽነት መብት ላለው ሰው መስጠት ተገቢ በመሆኑ
ነው፡፡ የማይንቀሳቀስ ንብረቱ ከሟች Eናት መስመር በዘር የተላለፈም ቢሆን የAባትን
ለAባት ወገን የEናትን ለEናት ወገን የሚለውን የመብት ጥያቄ ማንሳት የሚችሉት
5
በተመሳሳይ የወራሽነት ደረጃ ላይ ያሉ ሰዎች Eንጂ ከዚህ ውጭ የሆነ የዝምድና ደረጃ
ያላቸው ሰዎች ይህን ጥያቄ Eንዲያነሱ ሕጉ መብት Aይሰጣቸውም፡፡
ወደ ያዝነው ጉዳይ ስንመለስም ሟች ወ/ሮ ቀለሟ ደመቀ ወደ ላይና ወደታች
የሚቆጠሩ ቀጥታ ወራሾች ስለሌሉዋቸው ቀጥለው የሚመጡት ወራሾች ወንድምና
Eህቶቻቸው ናቸው፡፡ የEናታቸው የወ/ሮ ማሚቴ ደብርነህ ልጆች የሆኑ Eህትም
ወንድምም የላቸውም ያሉዋቸው Eንደ ወራሽ የAባታቸው ልጅ የሆኑት ወንድማቸው
Aመልካች ብቻ ናቸው፡፡ የEናታቸው ልጅ የሆነ EንደየAባታቸው ልጅ ማለት Aንዱ
Aመልካች ሆኖ በሁለተኛ ደረጃ ወራሽነት ላይ የሚገኝ ወራሽ በሌለበት ግዜ የEናትን
ለEናት ወገን የሚለውን ደንብ መሰረት በማድረግ ተጠሪዎች የሟች ቤት ይገባናል
ለማለት የሚችሉበት የሕግ መሰረት የለም፡፡ ይህ ክርክር ሊነሳ ይችል የነበረው ሟች
የEናታቸው ልጆች የሆኑት ወራሶች ቢኖሩዋቸው ብቻ ነው፡፡
በEናት መስመር ወገን ወራሾች ከሌሉ በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 848 Eና 850 የተነገሩት
ድንጋጌዎች ተፈፃሚዎች Aይሆኑም ተብሎ Aስገዳጅ በሆነ ሁኔታ በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 815
የተደነገገውም ጥያቄው በዝምድና ደረጃ መሰረት የወራሸነት ቀደምትነት በሌላቸው
ወገኖች ሲነሳ ደንቡ ተፈፃሚ Eንዳይሆን ለመከልከል ታስቦ ነው፡፡ በመሆኑም ተጠሪዎች
ሶስተኛ ደረጃ ወራሾች ሆነው ሳለ ሟች ክርክር ያስነሳውን ቤት ያገኘችው በEናትዋ
መስመር በመሆኑ የAባቷ ልጅ ለሆነው ወንድሟ በውርስ ሊሰጠው Aይገባም በማለት
ያቀረቡት ክርክር ከAመልካች ጋር ተመሳሳይ የሆነ የመውረስ ደረጃ ሳይኖራቸው
በመሆኑ ክርክራቸው ተቀባይነት ያለው ሆኖ Aልተገኘም፡፡
ይህን መሰረት በማድረግ የሐረሪ ክልል ጠ/ፍ/ቤት የሰጠውን ውሳኔ
ስንመለከተውም የፍ/ብ/ሕ/ቁ. 849 ከፍ/ብ/ሕ/ቁ. 844 Eና 851 ጋር Aገናዝቦ
6
ያልተወሰነና ለተጠሪዎች የሌላቸውን መብት ያጐናፀፈ በመሆኑ ውሳኔው መሰረታዊ
የሕግ ስህተት ያለበትና መታረም የሚገባው መሆኑ ተገንዝበናል፡፡
ው ሳ ኔ
1. የሐረሪ ክልል ጠ/ፍ/ቤት በመ/ቁ. 00800 ሚያዝያ 1 ቀን 99 ዓ.ም የሰጠውን
ውሳኔ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 348/1/ መሰረት በመሻር የሐረሪ ከልል ከፍተኛ
ፍ/ቤት በመ/ቁ. 02637 ሐምሌ 26 ቀን 98 ዓ.ም የሰጠውን ውሳኔ
Aጽንተናል፡፡ ይፃፍ፡፡
2. ሟች ወ/ሮ ቀለሟ ደመቀ የEናት ልጅ የሆነ ወራሽ ስለሌላቸው ከEናታቸው
በውርስ Aገኙት የተባለው ቤት ውርስ ለAመልካች ሊሰጥ ይገባል፡፡ ተጠሪዎች
የያዙትን ክርክር ያስነሳው ቤት ለAመልካች ያስረክቡ፡፡ የቤቱ ኪራይም
የሐረሪ ክልል ከ/ፍ/ቤት በሰጠው ውሳኔ መሰረት ለAመልካች ይክፈሉ
ብለናል፡፡ ይፃፍ፡፡
3. ወጪና ኪሣራን በተመለከተ ግራ ቀኙ የየራሳቸውን ይቻሉ ብለን መዝገቡን
በመዝጋት ወደ መዝገብ ቤት መልሰናል፡፡
ነሐሴ 1 ቀን 99 ዓ.ም በሐረሪ ከተማ ከፍተኛ 2 ቀበሌ 18 ክልል በሚገኘው
ቁጥሩ 558 በሆነው መኖርያ ቤት ተሰጥቶ የነበረው Eግድ ተነስቷል፡፡ ይፃፍ፡፡
ቤ/ኃ
7
የሰ/መ/ቁ. 2174A
ጥቅምት 28 ቀን 2AAA ዓ.ም.
ዳኞች፡- Aቶ Aብዱልቃድር መሐመድ

Aቶ ተገኔ ጌታነህ
Aቶ ተሻገር ገ/ሥላሴ
Aቶ ብርሃኑ Aመነው
Aመልካች፡- ወ/ሮ Aስረስ መስፍን ቀረቡ፡፡
መልስ ሰጭ፡- ወ/ሮ ውብነሽ ታከለ ቀረቡ፡፡
መዝቡን መርምረን ፍርድ ሰጥተናል፡፡
ፍ ር ድ
የሰበር Aቤቱታው የቀረበው በAማ/ብሔ/ክልላዊ መንግሥት ጠቅላይ ፍ/ቤት
በፍ/ብ/ይ/መ/ቁ A4313 መስከረም 3A ቀን 1998 ዓ.ም. በዋለው ችሎት በሰጠው ውሣኔ
የAሁን Aመልካች ቅር በመሰኘታቸው ነው፡፡
የAሁን Aመልካች ክርክሩ በተነሣበት የወረዳ ፍ/ቤት Aመልካች ሲሆኑ ያቀረቡት
Aቤቱታም ባለቤቴ መ/Aለቃ መኮንን ለማ ከዚህ ዓለም በሞት የተለዩ ስለሆነ ሚስትነቴ
Eና የልጆቼ ወራሽነት ይረጋገጥልኝ የሚል ነው፡፡
የAሁን መልስ ሰጭም በዚሁ የወረዳ ፍ/ቤት በተቃዋሚነት ቀርባ ተከራክራለች፡፡
ያነሳችውም የመከራከሪያ ነጥብ Aመልካች ወ/ሮ Aስረስ መስፍን ሚስት Aይደለችም፡፡
ሚስት Eኔ ነኝ የሚለው ነው፡፡
የወረዳው ፍ/ቤትም የAመልካችን Aቤቱታ ካቀረበችው የሰው ማስረጃ የEድር
ሰነድ Eና የማኀበራዊ ፍ/ቤት ውሣኔ ጋር Eገናዝቦ ከመረመረ በኋላ የAሁን Aመልካች
ወ/ሮ Aስረስ መስፍን የሟች ሚስት ናቸው፡፡ በሌላ በኩል የAሁን መልስ ሰጭ የሟች
ሚስት መሆናቸውን በሥ/ፋ/መ/ቁ. 155/95 ያስወሰኑ ቢሆንም በፍ/መ/ቁ. 148/86
1
ባደረጉት ክርክር ጋብቻው የፈረስ መሆኑን ስለሚረጋገጥ የካቲት A1 ቀን 1993 ዓ.ም.
ስለሚስትነት ማስረጃው የሚገልፀው ውሣኔ በፍ/መ/ቁ 148/86 የካቲት A5 ቀን 1993
ዓ.ም. ጋብቻው ፈርሷል በሚል የተሰጠው ውሣኔ ይሽረዋል፡፡ ስለሆነም የAመልካችን
ሚስትነት ተቀብዬ Aጽድቄያለሁ በማለት ወስኗል፡፡
በዚህ ውሣኔ ቅር በመሰኘት የAሁን መልስ ሰጭ የይግባኝ Aቤቱታ ለከፍተኛው
ፍ/ቤት በማቅረቧ ይግባኝ ሰሚው ፍ/ቤት በጉዳዩ ላይ ግራ ቀኙን ካከራከረ በኋላ ይግባኝ
ባይ የAሁን መልስ ሰጭ የምትከራከረው የAሁን Aመልካች ወ/ሮ Aስረስ መስፍን
ሚስት Aይደለችም በሚል በመሆኑና የEርሷንም ሚስትነት Aስቀድማ ያረጋገጠች
በመሆኑ በሥር ፍ/ቤት በግራ ቀኙ መካከል Aከራካሪ ነጥብ ሆኖ መወሰድ ያለበት
የAሁን Aመልካች በይግባኝ መልስ ሰጭ የሆነችው ወ/ሮ Aስረስ መስፍን የሟች ሚስት
ናት ወይስ Aይደለችም? የሚለው ነው፡፡ ይህንንም በሚመለከት ሚስትነትን በሁኔታ
ስለማረጋገጥ የሚደነግገው ሕግ በሚጠየቀው Aኳኋን Aላስረዳችም፡፡ ስለሆነም መልስ
ሰጭ ወ/ሮ Aስረስ መስፍን የሟች መ/Aለቃ መኮንን ለማ ሚስት Aይደለችም በማለት
የሥር ፍ/ቤትን ውሳኔ በመሻር ወስኗል፡፡
በAሁን Aመልካችነት የይግባኝ Aቤቱታ መነሻ ግራ ቀኙ በክልል ጠ/ፍ/ቤት
ተከራክረዋል፡፡ ይህ ሁለተኛ ይግባኝ ሰሚው ፍ/ቤትም ጉዳዩን ተመልክቶ መስከረም 3A
ቀን 1998 ዓ.ም. በዋለው ችሎት በተመሳሳይ መንገድ የይግባኝን የAሁን Aመልካችን
ሚስትነት ውድቅ ካደረገ በኋላ የወ/ሮ ውብነሽ ታከለን ሚስትነት ጉዳይ በሚመለከት
ወ/ሮ ውብነሽ ታከለ ከሟች መ/Aለቃ መኮንን ለማ ጋር ባደረጉት ክርክር የጋብቻውን
መፍረስ Eና Aለመፍረስ Aስመልክቶ Eንደገና በጉባኤ ታይቶ Eንዲወሰን ተመርቶ Eያለ
በመካከል ሟች መ/Aለቃ መኮንን ለማ ከዚህ ዓለም በሞት ስለተለዩ ጋብቻው የፈረሰው
በሞት ምክንያት መሆኑን ያመለክታል፡፡ ስለሆነም ሟች በሞቱበት ጊዜ ወ/ሮ ውብነሽ
2
ሚስት Aልነበሩም ማለት Aያስችልም፡፡ ስለሆነም የሟች ሚስት ናቸው የሚል ውሣኔ
ሰጥቷል፡፡
ይህ የሰበር Aቤቱታ የቀረበውም Aመልካች ወ/ሮ Aስረስ መስፍን በዚህ ውሣኔ
ቅር በመሰኘት ነው፡፡ በሰበር ደረጃ ግራ ቀኙ ያቀረቡት ክርክር በይዘቱ ከወረዳ ፍ/ቤት
ጀምሮ ካደረጉት ክርክር የተለየ ባለመሆኑ በድጋሚ ማስፈሩ Aስፈላጊ ሆኖ Aልተገኘም፡፡
Eኛም ጉዳዩን መርምረናል፡፡ Eንደመረመርነውም የAሁን መልስ ሰጭ
በተቃዋሚነት በጉዳዩ ቀርባ የተከራከረችው የAሁን Aመልካች የሟች ሚስት Aይደሉም
የሚሉበትን ክርክር በማቅረብ ነው፡፡ መልስ ሰጭ ይህንኑ ክርክር ለማቅረብ
የሚያስችላቸውን የEራሳቸው የሚስትነት ማረጋገጫ ማስረጃ Aቅርበዋል፡፡ ስለሆነም
በዚህ በግራ ቀኙ መካከል በተነሳው ክርክር ለጉዳዩ Eልባት ለመስጠት በጭብጥነት
ሊያዝ የሚገባው ነጥብ የAሁን Aመልካች የሟች መ/Aለቃ መኮንን ለማ ሚስት ሊሆኑ
የማይችልበትን የፍሬ ነገር Eና የሕግ ክርክር በAሁን መልስ ሰጭ በኩል ቀርቧል ወይስ
Aልቀረበም? በተቃዋሚ በኩል ይህን መሰል ክርክር ካልቀረበስ የAሁን Aመልካች የሟች
ሚስት መሆናቸውን የሚያረጋግጥ ማስረጃ Aቅርበዋል ወይስ Aላቀረቡም? የሚለው
ነው፡፡ ከዚህ ነጥብ Aንፃር ጉዳዩን ስንመለከት መልስ ሰጭ ሚስት Eኔ ነኝ በሚለው ላይ
Aትኩረው የተከራከሩ ከመሆኑ በቀር የAሁን Aመልካች ሚስት ሊሆኑ ያልቻሉትን
ክርክርና ማስረጃ ያላቀረቡ መሆኑን የመዝገቡ ግልባጭ ያስረዳል፡፡ ምንም Eንኳ የEርሷ
ሚስትነት ከክርክሩ Aካሄድ Aኳያ ጥያቄ ውስጥ የገባ ባይሆንም የAሁን Aመልካች
የሟች የመ/Aለቃ መኮንን ለማ ሚስት መሆኔ ተረጋግጦ ማስረጃ ይሰጠኝ የሚለውን
Aቤቱታ በዚያው ደረጃ ሊያቋርጥ የሚችል ክርክርና ማስረጃ ግን Aላቀረበችም፡፡
ሰለሆነም የAሁን Aመልካች የሟች መ/Aለቃ መኮንን ለማ ሚስት ለመሆኗ
የሚያረጋግጥ ማስረጃ Aቅርባለች? በሚለው ነጥብ ላይ ጉዳዩ የተወሰነ ነው፡፡ ይህንንም
በሚመለከት የከፍተኛው ፍ/ቤት ምንም Eንኳ Aመልካችና ሟች Aብረው ባልና ሚስት
3
ሆነው Aብረው ሲኖሩ Eናውቃለን በማለት ያረጋገጡ ቢሆንም ሲጋቡና የጋብቻው
ሥርዓት ሲፈፀም ነበርን Eናውቃለን በማለት ያላስረዱ ስለሆነ በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 699/2/
Eንደሚደነግገው ሚስትነቷን በጋብቻ ሁኔታ Aስረድተዋል ማለት Aይቻልም በማለት
የሰጠው ድምዳሜ ይህንን ለጉዳዩ Aግባብነት ያለውን ድንጋጌ በመተርጎም ረገድ
መሠረታዊ የሕግ ስህተት መፈፀሙን ተገንዝበናል፡፡ የፍ/ብ/ሕ/ቁ 699/1/ የጋብቻ ጽሑፍ
በሌላ ጊዜ ጋብቻ መኖሩን ለማስረዳት የሚቻለው የባልና ሚስትነት ሁኔታ መኖሩን
በማስረዳት ነው ሲል ከደነገገ በኋላ ሁለት ሰዎች የባልና ሚስትነት ሁኔታ Aላቸው
የሚባለው ባልና ሚስት ነን Eየተባባሉ Aብረው የሚኖሩ Eንደሆነና ቤተዘመዶቻቸውና
ሌሎችም ሰዎች በዚሁ ሁኔታ መኖራቸውን ሲያረጋግጡላቸው ነው በማለት ለይቶ
Aስቀምጧል፡፡ በመሠረቱ ይኸው ድንጋጌ ግልጽ ነው፡፡ ሕግ ግልጽ ሆኖ በተገኘ ጊዜ
ደግሞ የሕግ ትርጉም ሥራ Eንደሚያስፈልግ የሕግ Aተረጓጎም ዘዴ ያስገነዝባል፡፡
በግልጽ በሕግ በተመለከተው Aኳኋን Aመልካች በማስረጃ ያረጋገጠች ለመሆኑ Eራሱ
ይግባኝ ሰሚው ፍ/ቤት የተቀበለው ጉዳይ ነው፡፡ ነገር ግን ወደ ትርጉም ሥራ Eንዲገባ
ምክንያት የሆነው በዚህ ድንጋጌ ቁጥር 699/2/ የተመለከተው በተለያዩ ሁኔታ ካልታየ
በቀር በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 708 ከተመለከተው ከጋብቻ ውጭ በግብረ ሥጋ ግንኙነት መኖር
ከሚለው በምን ሊለይ ይችላል የሚለውን በመያዝ ነው፡፡ ይሁን Eንጂ በፍ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ.
699/2/ Aለ የተባለው ግነኙነት የሚመለከት ሁኔታ ሳይሆን በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 7A8
የተጠቀሰውን የሚመለከት ነው የሚባል ከሆነ ይህንን የማሳየት Eና የመከላከል ተግባር
የሚለየው ተከራካሪ ወገን ተግባርና ግዴታ ነው፡፡ በዚሁም ነው በፍ/ብ/ሕ/ቁ 7AA/2/
የባልና ሚስትነት ሁኔታ Aለመኖሩንን ለመከራከር የሚቻለው የተከራካሪዎች ዘመዶች
የሆኑ ወይም ያልሆኑ Aራት የመከላከያ ምስክሮችን በማስመስከር ነው የሚለው
መደንገግ ያስፈለገው፡፡
4
ስለሆነም Aመልካች /የAሁን/ በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 699/2/ ለሚደነግገው ሁኔታ የሟች
የመ/Aለቃ መኮንን ለማ ሚስት ለመሆኗ በበቂ ሁኔታ ማረጋገጧ Eየታወቀ ከላይ
Eንደተገለፀው Aግባብነት ያለውን ድንጋጌ በትክክል ካለመረዳት የተነሣ የሟች ሚስት
መሆኗን Aላረጋገጠችም ማስረጃው Aግባብነት Eንደሌለው ተደርጎ ሚስት Aይደለችም
በማለት የተሰጠው ውሣኔ መሠረታዊ የሕግ ስህተት መፈፀሙን ተገንዝበናል፡፡
ው ሣ ኔ
1. Aመልካች ወ/ሮ Aስረስ መስፍን የሟች መ/Aለቃ መኮንን ለማ ሚስት ናቸው፡፡
Eንዲሁም ይኸው ፍርድ በውጤት ደረጃ መልስ ሰጭም የሟች ሚስት
መሆናቸውን Aረጋጋጭ ነው ብለናል፡፡
2. የAማ/ብ/ሕ/ክል መንግሥት ጠቅላይ ፍ/ቤት በፍ/ብ/ይ/መ/ቁ. A4313 በ3A/A1/98
Eንዲሁም የከፍተኛው ፍ/ቤት በቁጥር A1A52 በ3A/1A/96 የሰጠውን ውሣኔ
በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ቁ. 348/1/ መሠረት ተሻሽሏል፤ ይፃፍ፤ መዝገቡ ተዘግቷል፡፡
የማይነበብ የAምስት ዳኞች ፊርማ Aለበት፡፡
ነ/ዓ
5
የሰ/መ/ቁ. 25567
ኀዳር 12/2AAA
ዳኞች፡- 1. Aቶ መንበረፀሐይ ታደሰ

2. Aቶ ፍስሐ ወርቅነህ
4. Aቶ ተሻገር ገ/ሥላሴ
5. Aቶ Aብዱራሂም Aህመድ
Aመልካች፡- ወ/ት Aይናለም Aበበ - ቀረቡ፡፡
ተጠሪ፡- Aቶ ደገፋ ጉርሙ - ጠበቃ ቀረቡ፡፡
ፍ ር ድ
ይህ የሰበር Aቤቱታ የቀረበው Aመልካች ሰኔ 16 ቀን 1998 ዓ.ም. የተፃፈ
ማመልከቻ በማቅረቧ መነሻነት ነው፡፡
የጉዳዩ የሥር Aመጣጥ በፌዴራሉ የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት የተጀመረ
ክርክር ሲሆን ፍሬ ነገሩም ያሁኑ ተጠሪ የሥር ከሣሽ በመሆን በሥር 1ኛ በመቃወም
ተጠሪ ወ/ሮ ደስታ ይመር /በዚህ መዝገብ የሌሉበት/ Eና ባሁኗ Aመልካች የሥር 2ኛ
በመቃወም ተጠሪ ላይ ባቀረቡት ክስ ሟች ወንድማቸው Aቶ Aበበ ጉርሙ ልጅ
Aለመውለዱ Eየታቀ Aመልካች የሟች ልጅ ናት ተብሎ ወራሽነቱ የተረጋገጠው ባግባቡ
ስላልሆነ ውሣኔው ይሻር የሚል ነው፡፡ ለክሱም 1ኛ የመቃወም ተጠሪ በርግጥ
Aመልካች ከኔም ሆነ ከሟች Aትወለድም ልጄ ነች ብዬ ውሣኔ ያሰጠሁት ከሕፃንነቷ
ጀምሮ ስላሳደኳትና Eንደ ልጅ ስለምቆጥራት ነው ሲሉ Aመልካችም በበኩሏ ተጠሪ
ሕፃን ሆኜ ውሣኔ ሲሰጥ ቀርበው መቃወም ሲችሉ ከ21 ዓመት በኋላ መቅረባቸው
1
በፍ/ብ/ሕ/ቁ 1AAA መሠረት ተቀባይነት የለውም በማለት በየበኩላቸው መልስ
ሰጥተዋል፡፡ ፍርድ ቤቱም የግራ ቀኙን ክርክርና ማስረጃ ከሰማ በኋላ የፍ/ብ/ሕ/ቁ.
1AAA የሚሠራው የፈረሰ ንብረት ይገባኛል ለሚል ክርክር Eንጂ ወራሽ ናት
Aይደለችም ለሚል ክርክር Aይደለም በሚል የይርጋ መቃወሚያውን ውድቅ Aድርጎ
Aመልካች ከሟች የማትወለው በመሆኑ ስለ ኑዛዜ ወራሽ ልትሆን Aትችልም በማለት
ወስኗል፡፡ ጉዳዩ በይግባኝ የቀረበለት የፌዴራሉ ከፍተኛው ፍርድ ቤትም በበኩሉ የግራ
ቀኙን ክርክርና ማስረጃ ከመረመረ በኋላ ሟችና 1ኛ የመቃወም ተጠሪ ከቤተሰብ ሕግ
Aንቀጽ 143/ሠ/ መሠረት Aመልካችን ወደ ቤት በመውሰድ፣ በማንከባከብና በማስተማር
Eንደ Aባት በመሆን የተሣተፉ በመሆኑ Aመልካች የሟች ልጅና የመጀመሪያ ደረጃ
ወራሽ ነች በማለት ወስኗል፡፡
ያሁኑ ተጠሪ በዚህ ውሣኔ ቅር ተሰኝተው ለፌዴራል ጠቅላይ ፍርድ ቤት
ይግባኝ Aቅርበው ፍርድ ቤቱም የከፍተኛው ፍርድ ቤት ውሣኔ ሽሮ የመጀመሪያ ደረጃ
ፍርድ ቤትን ውሣኔ Aጽንቷል፡፡
Aመልካች ይህን የሰበር Aቤቱታ ያቀረቡት በዚህ መነሻነት ሲሆን ፍርድ ቤቱም
Aቤቱታውን መርምሮ ተጠሪን በማስቀረብ ግራ ቀኙን Aከራክሯል፡፡ ክርክሩንም ከሕጉ
ጋር በማገናዘብ መርምሯል፡፡
በዚህም መሠረት Aመልካች ኀዳር 5 ቀን 1993 ዓ.ም. የወራሽነት ማስረጃ ካገኙ
በኋላ የሟች የመጀመሪያ ደረጃ ወራሽ መሆናቸውን በመግለጽ በቤቱ ላይ ያገኙት የጋራ
ባለሀብትነት /ከሥር 1ኛ የመቃወም ተጠሪ ጋር ተቀባይነት ያጣው ባግባቡ መሆን
Aለመሆኑን ፍርድ ቤቱ Eንደሚከተለው ተመልክቷል፡፡ Aመልካች በሥር ፍርድ ቤቶች
ያቀረቡት ክርክር ባንድ በኩል የሟች የመጀመሪያ ደረጃ ወራሽ መሆናቸውን በሌላ በኩል
ደግሞ ተጠሪ ከ2A ዓመት በላይ ቆይተው በቤቱ ላይ Aለኝ የሚሉት የወራሽነት መብት
2
በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 1AAA መሠረት የሚታገድ ነው የሚል ሲሆን የፌዴራሉ የመጀመሪያ
ደረጃ ፍርድ ቤት Aመልካች በመጀመሪያ ደረጃ መቃወሚያ የጠቀሱት የፍ/ብ/ሕ/ቁ.
1AAA የሚሠራው የውርስ ንብረት ይገባኛል ይሰጠኝ ለሚል ክርክር Eንጂ ወራሽ ናት
Aይደለምችም ለሚል ክርክር ተፈፃሚነት ያለው Aይደለም በማለት የሰጠውን ውሣኔ
Eንደተመለከትነው ድንጋጌው ባግባቡ Aለመፈጸሙን ተረድተናል ያሁኑ ተጠሪ በሥር
ፍርድ ቤት ያቀረቡት ክስ በራሱም ሲታይ ይዘቱ ወንድሜ ልጅ Aለመውለዱ Eየታወቀ
Aመልካች በሐሰት ልጅ ነኝ ብላ የወራሽነት ማስረጃ የወሰደች ስለሆነ ትመልስ በቤቱ
ላይ ያለው የሟች ድርሻ ለኔ ይሰጠኝ የሚል ሲሆን Aመልካችም በበኩሏ የሟች ልጅ
መሆኗን Eና ንብረቱም Eንደሚገባት መከራከራቸው ታይቷል /ክርክሩ ትክክለኛ ገጽ/
ይህ ሁኖ Eያለ የሥር ፍርድ ቤት Aመልካች ክሱን ያመኑ ይመስል ገና ከጅምሩ
ድንጋጌውን Aጥብቦ በመተርጎም በልጅነት ጥያቄ ቢነሣ ድንጋጌው ተፈፃሚነት የለውም
ማለቱ ቀጣይ ሆኖ Aልተገኘም፡፡ ይህ ድንጋጌ መገኛው Aንቀጽ 999 ሆኖ Eውነተኛ
ወራሽ Eኔ ነኝ ከሚል ጥያቄ ጀምሮ የውርስ ንብረት ያላግባብ ተወስዷልና ይመለስልኝ
በማለት የሚቀርቡትን ክሶች /ጥያቄዎች/ የሚያካትት ለመሆኑ Aንቀጽ 999 መመልከቱ
ይበቃል፡፡ በዚህ ረገድ Aመልካች ክርክሩን ባስነሳው ቤት ላይ ከ2A ዓመት በላይ የቆየ
የባለሀብትነት ድርሻ ማግኘታቸው Eየተመለከተም ተጠሪም ድርሻቸውን ለመጠየቅ
ከሚያስችላቸው ጊዜ በላይ ቆይተው ክስ ለማቅረባቸው Aመልካች ያቀረቡት የይርጋ
ክርክር ተቀባይነት ያጣው ድንጋጌውን በጠባቡ በሥር ፍርድ ቤት በሚተረጎሙ ሳቢያ
መሆኑን ይህ ፍ/ቤት ተገንዝቧል፡፡ በመሆኑም የመጨረሻ ውሣኔ የሰጠው ጠቅላይ
ፍርድ ቤት የይርጋውን ነጥብ Aልፎ ውሣኔ መስጠቱ መሠረታዊ የሕግ ስህተት ሆኖ
Aግኝተነዋል፡፡
3
የከፍተኛው ፍርድ ቤት ምንም Eንኳ የAመልካችን ልጅነት ተቀብሎ የሥር
ፍ/ቤት ውሣኔ የሻረ ቢሆንም ፍ/ቤቱ በቅድሚያ በይርጋው ጥያቄ በቅድሚያ ለይርጋው
ጥያቄ በቅድሚያ ምላሽ ቢሰጥ ኖሮ ወደዚህ ነጥብ መግባት ያስፈለገው Eንዳልነበር
ተገንዝበናል፡፡ ስለሆነም ክሱ በይርጋ ታግዷል ብለናል፡፡
ው ሣ ኔ
- የፌዴራል ጠቅላይ ፍርድ ቤት በመ/ቁ. 21679 ግንቦት 23 ቀን 1988 ዓ.ም.፣
የፌዴራል የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት በመ/ቁ A3562 ጥር 19 ቀን 1996
ዓ.ም. የሰጡት ውሣኔ ተሽሯል፤ ይፃፍ፡፡
- የፌዴራል ከፍተኛ ፍርድ ቤት በመ/ቁ. 28193 ሐምሌ 27 ቀን 1997 ዓ.ም.
የሰጠው ውሣኔ ተሽሯል፤ ይፃፍ፡፡
- የከፍተኛ ፍርድ ቤት መ/ቁ. 28193 በመጣበት Aኳኋን በመሸኛ ተመልሶ ይላክ፡፡
- መዝገቡ ተዘግቷል፡፡
- ክሱ በይርጋ ይታገዳል ተብሏል፡፡
ነ/ዓ
4
Expanded Features
Documents
Complete
. 16 83
25 1999
. 1
Expanded Features
Documents
Complete
. 244/ /
/Relief/
2
Expanded Features
Documents
Complete
. 26 /9 5/4/92
.649/92
21/ 7/96 . 348/1/
3
የሰ/መ/ቁ. 26262
ኀዳር 3/2AAA ዓ.ም.

Aቶ ፍስሐ ወርቅነህ
ወ/ት ሒሩት መለሠ
Aቶ ታፈሰ ይርጋ
Aመልካች፡- Eነ ወ/ሮ ዋጋዬ ገብሬ ጠበቃ Aዝመራ ነጋሽ
ተጠሪ፡- Aቶ ደመላሽ ታምሩ ቀረቡ፡፡
መዝገቡ ተመርምሮ ቀጥሎ የተመለከተው ፍርድ ተሰጥቷል፡፡
ፍ ር ድ
ይህ የሰበር Aቤቱታ ሊቀርብ የቻለው ለተጠሪ የተሰጠው የወራሽነት ማስረጃ በAግባቡ
ስላልሆነ ውሣኔው ይሰረዝልን በማለት Aመልካቾች ለAዲስ Aበባ ከተማ ነክ የመጀመሪያ ደረጃ
ፍ/ቤት ያቀረቡት Aቤቱታ በየደረጃው ተቀባይነት ሳያገኝ በመቅረቱ መሠረታዊ የሕግ ስህተት
ተፈጽሟል በማለት ቅሬታ በማቅረባቸው ነው፡፡
የጉዳዩ ይዘትም ባጭሩ ሲታይ ተጠሪ ሟች Eናቴ ወ/ሮ Eታገኝ ገብሬ ስለሞቱ
ወራሽነቴ ተረጋግጦ ማስረጃ ይሰጠኝ በማለት ለAዲስ Aበባ ከተማ ነክ የመጀመሪያ ደ/ፍ/ቤት
Aቤቱታ Aቅርቦ ፍ/ቤቱም የAመልካችን ምስክሮች ሰምቶ የሟች ወ/ሮ Eታገኝ ገብሬ ወራሽ
ነው በማለት ውሣኔ ከሰጠ በኋላ የAሁን Aመልካቾች ሟች ወ/ሮ Eታገኝ ገብሬ Eህታቸው
Eንደሆኑና ልጅም ያልወለዱ መካን የነበሩ መሆናቸውን ገልጸው ተጠሪ የሟች Eህታችን
ወራሽ ነው ተብሎ ማስረጃ Eንዲያገኝ የተሰጠው ውሣኔ መብታችንን የነካ ስለሆነ ይሄው
ውሣኔ ሊሰረዝልን ይገባል በማለት ውሣኔውን ለሰጠው ፍ/ቤት በፍ/ብ/ሕ/ሥ/ሥ/ቁ 358
መሠረት መቃወሚያ Aቅርበዋል፡፡
ፍ/ቤቱም ግራ ቀኙን Aከራክሮ ተጠሪ ቀደም ሲል የሟች ወራሽነቱን ባረጋገጠ ጊዜ
የተሰሙትን ምስክሮች በድጋሚ Aስቀርቦ የምስክርነት ቃላቸውን ከሰማ በኋላ Aመልካች

1
/የAሁን ተጠሪ/ ሟች ወ/ሮ Eታገኝ ገብሬ የወለዱት ልጅ ወይንም የጉዲፈቻ ልጅ ስለመሆኑ
በምስክሮች ስላልተገለጸ ልጅ ነው Aይደለም የሚለው ጭብጥ የፍ/ቤቱ ሥልጣን ሰላልሆነ
Aመልካቾች በቅድሚያ በዚህ ነጥብ ላይ በፌዴራል መ/ደ/ፍ/ቤት Aቤቱታ Aቅርበው
Aረጋግጠው ሲመጡ ወራሽነትን Aስመልክቶ የቀረበው Aቤቱታ የሚታይ ነው በማለት
ሳይቀበለው ቀርቷል፡፡
ጉዳዩን በይግባኝ የተመለከተው የከተማው Aስተዳደር ይግባኝ ሰሚ ፍ/ቤት ይግባኙን
ያልተቀበለው ሲሆን ሰበር ሰሚ ችሎቱም መሠረታዊ የሕግ ስህተት Aልተፈጸመም በማለት
Aቤቱታውን ሳይቀበለው ቀርቷል፡፡
ይህ የሰበር ችሎትም የቀረበው Aቤቱታ መርምሮ Aመልካቾች የተጠሪ ወራሽነት
የተረጋገጠበትን ውሣኔ በመቃወም ባቀረቡት Aቤቱታ ላይ የA/A ከተማ ነክ ፍ/ቤት የሰጠውና
በይግባኝ የጸናው ትEዛዝ ከፍ/ብ/ሕ/ሥ/ሥ/ቁ 358 Aኳያ ለሰበር ቀርቦ የሚጣራ ሆኖ
በማግኘቱ ግራ ቀኙን Aከራክሯል፡፡
በAጠቃላይ የክርክሩ ነጥብ ከላይ Eንደተመለከተው ሲሆን የሰበር Aቤቱታውም
Eንደሚከተለው ተመርምሯል፡፡
ተጠሪ የሟች ወ/ሮ Eታገኝ ገብሬ ልጅ ስለሆንኩ የወራሽነት ማስረጃ ይሰጠኝ በማለት
ለከተማ ነክ የመ/ደ/ፍ/ቤት ባመለከተው መሠረት ፍ/ቤቱ ለተጠሪ የወራሽነት ማስረጃ
ሠጥቷል፡፡ ከዚህ በኋላም የAሁን Aመልካቾች ተጠሪ የሟች Eህታችን Eታገኝ ገብሬ ልጅ
Aይደለም ሟችም ልጅ ያልወለደችና መሃን ስለነበረች ፍ/ቤቱ ተጠሪ የሟች ወራሽ ነው
በማለት ማስረጃ Eንዲሰጠው የሰጠው ውሣኔ መብታችንን የነካ ስለሆነ ይሄው ውሣኔ ሊሰረዝ
ይገባል በማለት በፍ/ብ/ሕ/ሥ/ቁ. 358 መሠረት መቃወሚያ Aቅርቧል፡፡ በAንድ ክርክር ውስጥ
ተካፋይ መሆን የሚገባው ወይም በክርክሩ ውስጥ ለመግባት የሚችልና Eንደዚሁም ተካፋይ
ባልሆነበት ክርክር የተሰጠው ፍርድ መብቱን የሚነካበት ማናቸውም ሰው መቃወሚያ
ማቅረብ Eንደሚችል በተጠቀሰው የፍ/ብ/ሕ/ሥ/ሥ/ቁ. 358 ላይ ተመልክቷል፡፡
2
የዚህ ዓይነት Aቤቱታ ለፍ/ቤት በቀረበ ጊዜም ፍ/ቤቱ ሊይዘው የሚገባ የክርክር
ጭብጥ Aስቀድሞ የተሰጠው ውሣኔ ሊሰረዝ ይገባል ወይንስ Aይገባም የሚለውን ነው፡፡
በዚህም መሠረት የA.Aበባ ከተማ ነክ የመ/ደ/ፍ/ቤት ይህንኑ ጭብጥ ይዞ በAንድ በኩል
ተጠሪ የሟች ልጅ ስለመሆኑ ያቀረበው ማስረጃ በሌላም በኩል Aመልካቾች ተጠሪ የሟች ልጅ
ስላለመሆኑ በበኩላቸው ያቀረቡትን ማስረጃ መዝኖ በጭብጥ በተያዘው ላይ Eልባት መስጠት
ሲገባው በልጅነት ጉዳይ ላይ ውሣኔ መስጠት ከፍ/ቤቱ የሥረ-ነገር ሥልጣን ውጪ ስለሆነ
Aመልካቾች በቅድሚያ በልጅነት ክርክሩ ላይ ሥልጣን ባለው የፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት Aስወስነው
መቅረብ Aለባቸው በማለት ለጉዳዩ Eልባት ሳይሰጥ መቅረቱ Eንደዚሁም ይግባኝ ሰሚው
ፍ/ቤትና ሰበር ችሎቱ ይህንኑ ጉልህ የሆነ የሥነ ሥርዓት ግድፈት ሳያርሙ መቅረታቸው
በAግባቡ ሆኖ Aልተገኘም፡፡
ው ሣ ኔ
1. የA/Aበባ ከተማ ነክ የመ/ደ/ፍ/ቤት በመ/ቁ.1537/95 በ21/A1/97 የሰጠው ትEዛዝ፣
የከተማ ነክ ይግባኝ ሰሚ ፍ/ቤት በመ/ቁ A1785 በ3A/9/97 የሰጠው ውሣኔና ሰበር
ችሎቱ በመ/ቁ. A26A4 በ9/4/98 የሰጠው ትEዛዝ መሠረታዊ የሕግ ስህተት ያለበት
ሆኖ ስለተገኘ በፍ/ብ/ሕ/ሥ/ሥ/ቁ. 348/1/ መሠረት ተሽሯል፡፡
2. Aመልካቾች ያቀረቡት መቃወሚያ ከላይ በተጠቀሰው መሠረት ተመርምሮ ውሣኔ
ሊሰጥበት የሚገባ ስለሆነ የA.A. ከተማ ነክ የመ/ደ/ፍ/ቤት በዚሁ መሠረት መርምሮ
Eንዲወስን ተመልሶለታል፡፡
3. ግራ ቀኙ ወጪና ኪሣራ ይቻቻሉ፡፡
4. መዝገቡ ተዘግቷል፡፡
የማይነበብ የAምስት ዳኞች ፊርማ
ነ/ዓ
3
የሰ/መ/ቁጥር 27805
ኀዳር 17 ቀን 2AAA ዓ.ም.
3. Aቶ መስፍን Eቁበዮስ
Aመልካች፡- ወ/ሮ Eቁባይ በላይ
መልስ ሰጪዎች፡- ህፃን ናሆም ገ/ሕይወት
መዝገቡ ተመርምሮ የሚከተለው ውሣኔ ተሰጥቷል፡፡
ው ሣ ኔ
ለዚህ ችሎት ኀዳር 18 ቀን 1999 ዓ.ም. በተፃፈ ማመልከቻ የቀረበው የሰበር
Aቤቱታ ለመልስ ሰጭ ደርሶ ሰኔ 27 ቀን 1999 ዓ.ም. የተፃፈ የመልስ ማመልከቻ
ቀርቧል፡፡
የግራ ቀኙን ክርክር Aቤቱታው ከቀረበበት ውሣኔ መደምደሚያና ለዚህም
መሠረት ከሆነው የሕግ ትንታኔ Aንፃር ተመርምሮ ውሣኔው ጉድለት ያለበት ሆኖ
ስላልተገኘ በትግራይ ብ/ክ/መ/ጠ/ፍ/ቤት በመዝገብ ቁጥር 12723 በመስከረም 26 ቀን
1999 ዓ.ም. የተሰጠው ውሣኔ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕግ 348/1/ መሠረት ፀንቷል፡፡ ይፃፍ
ግራ ቀኙ ኪሣራቸውን ለየራሣቸው ይቻሉ፡፡ መዝገቡ ተዘግቷል፡፡ ይመለስ፡፡
ነ/ዓ
የሰበር መ/ቁ. 285A8
ኀዳር 5/2AAA

5. Aቶ ታፈሰ ይርጋ
Aመልካች፡- ወ/ሮ የኔነሽ ከበደ ቀረቡ፡፡
ተጠሪ፡- Aቶ ዮሐንስ ከበደ ቀረቡ፡፡
መዝገቡ ተመርምሮ የሚከተለው ፍርድ ተሰጥቷል፡፡
ፍ ር ድ
ይህ የሰበር Aቤቱታ የቀረበው Aመልካች ጥር 16 ቀን 1999 ዓ.ም. ጽፈው
ባቀረቡት ማመልከቻ መነሻነት ነው፡፡
የጉዳዩ የሥር Aመጣጥ የAሁኑ Aመልካች የሥር ተከሣሽ በሆኑበት መዝገብ
ተጠሪ ያቀረቡት ክስ የሟች Aባታቸው የደጅAዝማች ከበደ ወ/ዮሐንስ የሆነውን ቁጥሩ
375 ቤት Aመልካች የያዙ መሆኑን ገልፀው የAመልካችን ድርሻ ¼ ኛ Aስይዘው ቤቱን
Eንዲረከቡ፣ ይህ ካልሆነም ቤቱ በሐራጅ ተሸጦ Eንዲከፋፈሉ የሚል ሲሆን Aመልካችም
በበኩላቸው ክሱ በይርጋ ቀሪ ነው፣ ጉዳዩ ቀደም ሲል የመጨረሻ ውሣኔ ያገኘ ጉዳይ ነው፣
ተጠሪ ቤቱ የሟች ለመሆኑ ማስረጃ Aላቀረቡም በማለት ተከራክረዋል፡፡ ጉዳዩን
ያስተናገደው የፌዴራሉ የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤትም ያቀረበው የይርጋ ተቃውሞ
በወራሽና ያለ ማስረጃ ንብረት በያዘ ወራሽ ባልሆነ ሰው ላይ ተፈፃሚነት ከሚኖረው
በስተቀር ለዚህ ጉዳይ Aግባብነት የለውም፣ የፍ/ብ/ሕ/ቁ. 1845 ደግሞ በውል ላይ
ለተመሠረተ ግንኙነት የሚጠቀስ Eንጂ በወራሾች መካከል የሚጠቀስ በመሆኑ በክርክሩ
Aግባብነት የለውም፣ ጉዳዩ ቀደም ብሎ የመጨረሻ ውሣኔ Aግኝቷል የተባለውን ሌሎች

ወራሽ ያልሆኑ ተከሣሾች ቤቱን Eንዲያስረክቡ የተወሰነ ከመሆኑ ውጭ በተመሣሣይ
ጭብጥ ላይ የተሰጠ ውሣኔ Eይደለም በማለት ያቀረቡትን ተቃውሞዎች ውድቅ ካደረገ
በኋላ ቤቱ የAውራሻቸው ለመሆኑ ካርታው በማስረጃዎች መቅረቡን ገልፆ ክስ የቀረበበትን
ቤት ግራ ቀኙ ከተስማሙ Aንዳቸው ለAንዳቸው ከፍለው ቤቱን Eንዲያስቀሩ፣ ይህ
ካልተቻለ ቤቱ በሐራጅ ተሸጦ የየድርሻቸውን Eንዲወስኑ በማለት ወስኗል ውሣኔው
በፌዴራሉ ከፍተኛ ፍርድ ቤትም በይግባኝ ፀንቷል Aመልካች ይህን የሰበር Aቤቱታ
ያቀረቡት በዚህ መነሻነት ሲሆን Aቤቱታው ከተመረመረ በኋላ ተጠሪን በማስቀረብ ግራ
ቀኙ Eንዲከራከሩ ተደርጓ ክርክርራቸውም ከሕግ ጋር ተገናዝቦ ተመርምሯል፡፡
በዚህም መሠረት የሥር ፍ/ቤቶች በፍ/ብ/ሕ/ቁ 1AAA ላይ የተመለከተው የይርጋ
መቃወሚያ ለጉዳዩ Aግባብነት የለውም በማለቱ ውድቅ ማድረጋቸው ባግባቡ መሆን
Aለመሆኑን ተመልክተናል፡፡ የፍ/ብ/ሕ/ቁ 1AAA ለጉዳዩ Aግባብነት የለውም በሚል በሥር
ፍርድ ቤት የተሰጠው ምክንያት ድንጋጌው በወራሽ Eና ወራሽ ሣይሆን ማስረጃ
ሣይኖረው ንብረት በያዘ ሰው ላይ ለሚቀርብ ክስ የሚነሣ Eንጂ Aሁን በወራሾች መካከል
ለተነሣው ክርክር ተጠቃሽ Aይሆንም የሚል ነው ሆኖም ይህ የሰበር ሰሚ ችሎት
በAመልካች በወ/ሮ ድንቄ ተድላና በተጠሪዎች Eነ Aቶ Aባተ ጫኔ መካከል በነበረው
የውርስ ክርክር “በፍ/ብ/ሕ/ቁ 1AAA/1/ Eና 2/ ላይ የሰፈረው የይርጋ ጊዜ ተፈፃሚ
የሚሆነው Aንድ ወራሽ በሌላ በወራሽነት የውርስ ሀብት በያዘ ሰው ላይ ክስ ሲያቀረብ
ነው” በማለት የሰጠውን ውሣኔ ያልተከተለ በመሆኑ የሥር ፍ/ቤት ለድንጋጌው የሰጠው
ትርጉም መሠረታዊ የሕግ ስህተት ያለበት ሆኖ ተገኝቷል፡፡ ከዚህ Aንፃር Aመልካች
በሥር ፍርድ ቤት ያቀረቡት የይርጋ ክርክር ተቀባይነት ሊኖረው ይገባ ነበር ከተባለ
ባጠቃላይ ክርክሩ ላይ ለውጥ ያመጣ ወይም Aያመጣ Eንደሆነ መመልከቱ Aስፈላጊ ነው፡፡
ተጠሪ በንብረት ጥያቄው ላይ ክስ ያቀረበው 2A ዓመት ካለፈው በኋላ ነው በማለት
የይርጋ ተጠቃሚ Eንዲሆኑ ጠይቀዋል፡፡ ሆኖም ክስ በቀረበለት ቤት ላይ ቀደም ሲል

በሌላ መዝገብ ክስ Aቅርበው ጉዳዩ Eስከ ሰበር ደርሶ ከተወሰነላቸው በኋላ የAፈፃፀም
መዝገብ ከፍተው ታህሣሥ 21 ቀን 1996 ዓ.ም ቤቱ Eንዲረከቡ የAፈፃፀም ትEዛዝ
የተሰጠላቸው መሆኑን በሰበር ማመልከቻቸው ላይ ገልፀዋል፡፡ በሌላም በኩል ያሁኑ
ተጠሪ የስር ከሣሽ በመሆን በመልካች ላይ ቤቱን በተመለተ ክስ ያቀረቡት ግንቦት 17 ቀን
1997 ዓ.ም. መሆኑ ከሥር ፍርድ ቤት መዝገብ ተረጋግጧል፡፡ ከዚህ Aኳያ Aመልካች
ክስ የቀረበበትን ቤት በፍርድ ቤት ውሣኔ በይዞታቸው ሥር በማድረግ የተረከቡት
ታህሣሥ 21 ቀን 1996 ዓ.ም. ነው ቢባል Eንኳ ተጠሪ በበኩላቸው ክስ ያቀረቡባቸው
Aንድ ዓመት ተኩል በማይሞላ ጊዜ ውሰጥ መሆኑ ታይቷል፡፡ በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 1AAA/1/ Eና
/2/ ላይ የተመለከቱት የይርጋ ጊዜዎች በ3 Eና 15 ዓመት የተካሄዱ በመሆናቸው
Aመልካች ያቀረቡት የይርጋ ጥያቄ ሁለቱንም ያላሟላ ነው፡፡ ስለዚህ የይርጋ ተጠቃሚ
የሚሆኑበት ምክንያት Aልተገኘም፡፡
ው ሣ ኔ
- የፌዴራል የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት በመ/ቁ. 53739 ጥቅምት 18 ቀን 1998
ዓ.ም. የከፍተኛው ፍ/ቤት በመ/ቁ. 43795 ጥቅምት 23 ቀን 1999 ዓ.ም. የሰጡት
ውሣኔ በተለየ ምክንያት ፀንቷል፡፡ ይፃፍ፡፡
- ግራ ቀኙ ወጪያቸውን ይቻቻሉ፡፡
- በትEዛዝ የመጣው የፌዴራል የመጀመሪያ ደርጃ ፍርድ ቤት መ/ቁ. 53739
የተፈለገበት ምክንያት ስላለቀ ወደመጣበት በሸኚ ደብዳቤ ተመልሶ ይላክ፡፡
ነ/ዓ
የሰበር መ.ቁ. 275A6
19/11/99
.. ፍስሐ ወርቅነህ
.. Aብዱልቃድር መሐመድ
.. Aብዱራሂም Aህመድ
.. ታፈሰ ይርጋ
Aመልካች፡- Eነ ሣሙኤል ውብሸት - ቀረቡ
ተጠሪ፡- ብዙነህ በላይነህ - Aልቀረበም
ፍ ር ድ
ይህ የሰበር Aቤቱታ ሊቀረብ የቻለው Aመልካቾች ተጠሪ በይዞታችን ላይ
የፈጠረው ሁከት ይወገድልን የሚል Aቤቱታ ለጅጅጋ ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት Aቅርበው
ፍ/ቤቱም ግራ ቀኙን Aከራክሮ ተጠሪ በAመልካቾች ላይ የፈጠረው ሁከት ሊወገድ
ይገባል በማለት ውሣኔ ሰጥቶ ጉዳዩን በይግባኝ የተመለከተው የሶማሌ ክልል ጠቅላይ
ፍ/ቤት የክፍተኛ ፍ/ቤቱን ውሣኔ በመሻር ሁከት የለም በማለት ውሣኔ በመስጠቱ
Aመልካቾች መሠረታዊ የሕግ ስህተት ተፈጽሟል በማለት ቅሬታ በማቅረባቸው ነው፡፡
ጉዳዩ ለሰበር ችሎት Eንዲቀረብ በተሰጠው ትEዛዝ ተጠሪ የAመልካቾች Aቤቱታ
ደርሷቸው መልስ የሰጡ ሲሆን Aመልካቾችም የመ/መልስ በመስጠት Aቤቱታቸውን
Aጠናክረው ተከራክረዋል፡፡
የጉዳዩ Aመጣጥም ባጭሩ ሲታይ Aመልካቾች በጅጅጋ ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት
ባቀረቡት ክስ በጅጅጋ ከተማ ቀበሌ A6 የሚገኝና የምንኖርበት ቤት በAዋጅ ቁጥር

47/67 ተወርሶ ቀበሌው የሚያስተዳድረውና ላለፉት 2A ዓመታት በተከራይነት
ኖረንበታል፡፡ የሁን Eንጂ ተከሣሽ ይሄው ቤት የAውራሼ የሟች ወ/ሮ ተዋበች ዘርፉ
ነው በማለት Eኛ በሌለንበት ይህንኑ ከቀበሌው Aስተዳደር በኪራይ የያዝነውን ቤት
Eየተገለገለበት ሰለሆነ የተፈጠረው ሁከት ይወገድልን በማለት ጠይቀዋል፡፡
ተጠሪም በበኩሉ በሰጠው መልስ ለክሱ መነሻ ምክንያት የሆነው ቤት ከAክስቱ
በውረስ የተላለፈለት ንብረት መሆኑን በመግለጽ Aቤቱታው ውድቅ ሊደረግ ይገባል
በማለት ተከራክሯል፡፡
የግራ ቀኙ ክርክር በዚህ መልኩ የቀረበለትም የዞኑ ከፍተኛ ፍ/ቤት ለክርክሩ
ምክንያት የሆኑት ቤቶች የጅጅጋ ከተማ Aስተዳደር መሆናቸውን ከሣሾችም በEነዚሁ
ቤቶች በሕጋዊ መንገድ Eየኖሩ Eንደሆነ ከቀረበው ማስረጃ ማረጋገጥ የተቻለ ስለሆነ
በተከሣሽ በኩል የተፈጠረው ሁከት በፍ/ብ/ሕ/ቁጥር 1149(3) መሠረት Eንዲወገድ
በማለት ውሣኔ ሰጥቷል፡፡
ክርክሩን በይግባኝ የተመለከተውም የሶማሌ ክልል ጠቅላይ ፍ/ቤት ግራ ቀኙን
Aከራክሮ ለክርክሩ ምክንያት የሆኑት ቤቶች በAዋጅ ያልተወረሱ ስለመሆናቸው
የሚመለከተው የቀበሌ Aስተዳደር ያረጋገጠ ከመሆኑም በላይ ይግባኝ ባይ (ተጠሪ) የቤቱ
ባለንብረት የነበሩት ግለሰብ ወራሽ መሆናቸው ባቀረቡት ማስረጃ ስለተረጋገጠ የዞኑ
ከፍተኛ ፍ/ቤት በተጠሪ በኩል የተፈጠረው ሁከት ሊወገድ ይገባል በማለት የሰጠው
ውሣኔ ከጭብጡ ያፈነገጠ ነው በማለት ሽሯል፡፡
ይህ ሰበር ሰሚ ችሎትም Aቤቱታው ለሰበር ቀረቦ መታየት Aለበት በማለት
ትEዛዝ የሰጠው ለክርከሩ ምክንያት የሆነውን ቤት የቀበሌው Aስተዳደር Eያከራየ ገቢ
ይሰበስብ ነበር ከተባለ በAዋጅ Aልተወረሰም በሚል የተጠሪ የውረስ ሀብት ነው መባሉ
2
Aግባብነቱን ለማጣራት ሲሆን ከዚሁ Aኳያም Aቤቱታው Eንደሚከተለው
ተመርምሯል፡፡
Aመልካቾች በጅጅጋ ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት በተጠሪ ላይ ክስ የመሠረቱት ከጅጅጋ
ከተማ ቀበሌ Aስተዳደር በተከራይነት የምንኖርበትን ቤት ተጠሪ ወራሽ ነኝ በማለት
ያለAግባብ ይዘው የሚገኙ ስለሆነ የተፈጠረው ሁከት ይወገድልን በማለት ነው፡፡
ሁከት ይወገድልኝ የሚል Aቤቱታ የሚያቀረብ ወገን በንብረቱ ላይ የይዞታ
መብት Eንዳለውና በEርግጥም የሚያዝበት ስለመሆኑ ማረጋገጥ Eንደሚገባው
ከፍ/ብ/ሕ/ቁ/114A ድንጋጌ መገንዘብ ይቻላል፡፡
በተያዘው ጉዳይ Aመልካቾች ሁከት ተፈጥሮብናል በሚሉት ቤት ላይ በኪራይ
ውል መነሻነት ቤቱን ይዘው Eንደሚገኙና የይዞታ መብት Eንዳላቸው በጅጅጋ ዞን
ከፍተኛ ፍ/ቤት ክርክር ሲደረግ በማስረጃ Aረጋግጠዋል፡፡
የAመልካቾች Aቤቱታ ሁከት ይወገድልን የሚል ከሆነ ክርክሩ የይዞታ መብትን
/possessing action/ የሚመለከት በመሆኑ በጭብጥ ተይዞ Eልባት ሊሰጠው የሚገባው
ነጥብ ሁከት ተፈጥሯል ወይስ Aልተፈጠረም የሚለው ነው፡፡
ይሁንና ተጠሪ በዞኑ ከፍተኛ ፍ/ቤት ያቀረቡት ክርክር ለክሱ ምክንያት የሆነው
ቤት በውርስ የተላለፈልኝ የግል ቤቴ ሰለሆነ የAመልካቾች Aቤቱታ ውድቅ ሊደረግ
ይገባል በማለት Eንጂ ሁከት Aልፈጠርኩም በማለት Aይደለም፡፡
ተጠሪ በባለቤትነት ረገድ የሚያነሱት ክርክር ሁከት ተፈጥሯል ወይስ
Aልተፈጠረም ተብሎ ለሚያዘው ጭብጥ ተገቢነት የሌውና Eራሱን የቻለ ባለቤትነትና
የመፋለም ክስ /petitory action/ በሚመለከተው ላይ Aቅርበው ከሚታይ በስተቀር
ሁከት Eንዲወገድ በቀረበ ክስ የባለቤትነት ክርክር ማንሣት Aግባብነት Aየኖረውም፡፡
ስለሆነም የሶማሌ ክልል ጠቅላይ ፍ/ቤት በተጠሪ በኩል ባለቤትነትን የመፋለም ክስ
3
ባልቀረበበትና Aመልካቾች ሁከት ይወገድልን በማለት ባቀረቡት ክስ ተጠሪ የቤቱ ባለቤት
ናቸው በማለት ውሣኔ መስጠቱ መሠረታዊ የሕግ ሰህተት ያለበት ሆኖ ተገኝቷል፡፡
ው ሣ ኔ
1. የጅጅጋ ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት በመ/ቁ. 149/97 በ16/6/98 ተጠሪ በAመልካቾች
ላይ የፈፀመው ሁከት ይወገድ በማለት የሰጠው ውሣኔ በማጽናት የክልሉ
ጠቅላይ ፍ/ቤት በመ/ቁ. A5/1/91/99 በ2-3-99 ዓ.ም የሰጠው ውሣኔ
መሠረታዊ የሕግ ስህተት ስላለበት በፍ/ብ/ሕ/ሥ/ሥ/ቁ. 348(1) መሠረት
ተሽሯል፡፡ ይፃፍ፡፡
2. ግራ ቀኙ ወጭና ኪሣራ ይቻቻሉ፡፡
3. መዝገቡ ተዘግቶ ወደ መ/ቤት ተመልሷል፡፡
የማየነበብ የAምስት ዳኞች ፊርማ Aለበት
ተ.ወ
4
ሐምሌ 05 ቀን 1999 ዓ.ም
Aቶ Aሰግድ ጋሻው
Aቶ Aብዱራሂም Aህመድ
Aመልካች፡- ወ/ሮ Eናትነሽ ከተማ ጠበቃ Aቶ መኮንን Aምቦ ቀረቡ
መልስ ሰጭ፡- ወ/ሮ ፋንታዬ መሐመድ Aልቀረቡም
መዝገቡን መርምረን ፍርድ ሰጥተናል፡፡
ፍ ር ድ
የሰበር Aቤቱታው የቀረበው የAማ/ብሔ/ክልላዊ መንግሥት ጠ/ፍ/ቤት በይግባኝ
ሥልጣኑ ተመልክቶ በሰጠው ውሣኔ ላይ ነው፡፡
የነገሩም መነሻ የAሁን መልስ ሰጭ ሚስትነታቸው Eና የልጆች የAሁኑን
Aመልካችን ጨምሮ ሞግዚትነት ሥልጣን ማስረጃ Eንዲሰጣቸው ለወረዳው ናIባ
ፍ/ቤት Aቤቱታ በማቅረባቸው ጉዳዩ ታይቶ በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 09/94 ሐምሌ 09 ቀን 1994
ዓ.ም ማስረጃው ተሰጥቷቸዋል፡፡
ከዚህ በኋላ የAሁን Aመልካች 1ኛ Eኔ በሌለሁበት፣ በውጭ Aገር የተሰጠ
ማስረጃ በመሆኑ፣ ሁለተኛ ጉዳዩ በሀይማኖታዊ ፍ/ቤት ቀርቦ የታየ ሲሆን በማስረጃው
ላይ የፍ/ብ/ሕ/ቁ. 700 መጠቀሱ Aግባብነት የለውም በሚል ለቃዲ ፍ/ቤት የይግባኝ
Aቤቱታ Aቅርባለች፤ የቃዲው ፍ/ቤትም ለውሣኔው መሠረት የሆነው ህግ ከቅዱስ

ቁርዓን ውጭ የተጠቀሰ በመሆኑ የናIባው ፍ/ቤት Aስተካክሎ ይወስን ዘንድ
መልሶታል፡፡
በዚሁ መሠረት የናIባው ፍ/ቤት ጉዳዩን Eያየው Eያለ የAሁን መልስ ሰጭ
ጉዳዩ በመደበኛ ፍ/ቤት ሊታይ ይገባዋል በሚል ሲከራከሩ፤ Aመልካች በበኩሏ በሸሪዓ
ማቋቋሚያ Aዋጅ ቁጥር 188/92 ጉዳዩን ለማየት ሥልጣን ያለው ይኸው
ሃይማኖታዊው ፍ/ቤት ነው በማለት ተከራክራለች የናIባው ፍ/ቤትም ይህንን
የAመልካችን ክርክር ተቀበሎ Aስቀድሞ በAሁን መልስ ሰጭ ጠያቂነት በናIባው ፍ/ቤት
የታየ ጉዳይ Eስከሆነ ድረስ በተጀመረው በቅዱስ ቁርዓን ህግ መሠረት ሊታይ ይገባዋል
Eንጂ በመደበኛ ፍ/ቤት ሊታይ የሚችል Aይደለም በማለት በቅዱስ ቁርዓን ህግ
መሠረት መልስ ሰጭ Aንድ ስምንተኛ ንብረት ይወስዳሉ ሲል መጋቢት 3A ቀን 1995
ዓ.ም ወስኗል፡፡
በዚህ ውሣኔ ላይ የAሁን መልስ ሰጪ ለቃዲው ፍ/ቤት Aቤቱታ በማቅረባቸው
የቃዲ ፍ/ቤት ጉዳዩን በሃይማኖታዊ ፍ/ቤት ለማየት የሁለቱ ተከራካሪ ወገኖች ፈቃድ
ያስፈልጋል፡፡ መልስ ሰጭ በዚሁ መሠረት ጉዳዩ በናIባው ፍ/ቤት Eንዲታይ ፈቃድ
የላቸውም ስለሆነም ጉዳዩ ሊታይ የሚገባው በመደበኛው ፍ/ቤት ነው ሲል ዳኝነት
ሰጥቷል፡፡
በዚሁ የቃዲ ፍ/ቤት ውሣኔ መሠረት መልስ ሰጭ ሚስትነታቸው Eና
የልጆቻቸው ሞግዚትነት ተረጋግጦ ማስረጃ Eንዲሰጣቸው ለዳንግላ ወረዳ ፍ/ቤት
Aቤቱታ Aቅርበዋል፡፡ ይኸው ፍ/ቤትም ጉዳዩን ተመልክቶ በሥ/ፋ/መ/ቁ. 361/95
ሐምሌ 11 ቀን 1995 ዓ.ም የሚስትነትና የልጆች ወራሽነትን ማስረጃ ሰጥቷቸዋል፡፡
Aመልካችም ከላይ ከፍ ሲል Eንደተገለፀው የቃዲው ፍ/ቤት ጉዳዩ በመደበኛ
ፍ/ቤት Eንጂ በሸሪዓ ህግ መሠረት ሊዳኝ Aይገባውም ሲል በሰጠው ውሣኔ የይግባኝ
2
Aቤቱታ ለAማራ ክልል ጠቅላይ ሸሪዓ ፍ/ቤት ይግባኝ Aቅርበው ይኸው ጠቅላይ ሸሪዓ
ፍ/ቤት ጉዳዩን ተመልክቶ በመ/ቁ. 02219 ሰኔ 16 ቀን 1996 ዓ.ም በዋለው ችሎት
የዳንግላ ወረዳ ናIባ ፍ/ቤት የሰጠውን ውሣኔ በማጽናት ወስኗል፡፡
ከዚህም ሌላ የዳንግላ ወረዳ ፍ/ቤት በሥ/ፋ/መ/ቁ. 361/95 ሐምሌ 11 ቀን
1995 ዓ.ም የመልስ ሰጭን ሚስትነትና የልጆችን ወራሽነት በማረጋገጥ የሰጠው
“ውሣኔ” ይሰረዝለት ዘንድ Aመልካች በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁጥር 358 መሠረት Aቤቱታ
Aቅርባለች፡፡
የወረዳው ፍ/ቤትም በዚሁ ነጥብ ላይ ካከራከረ በኋላ መልስ ሰጭ ባቀረቡት
Aቤቱታ መነሻ የናIባ ፍ/ቤቱ ሐምሌ 09 ቀን 1994 ዓ.ም ሚስትነታቸውን Aረጋግጦ
ውሣኔ ከሰጣቸው በኋላ ይህንኑ ጉዳይ Aስመልክቶ ለሁለተኛ ጊዜ ለዳንግላ ወረዳ ፍ/ቤት
Aቤቱታ በማቅረባቸው በፍ/ት/መ/ቁ. 361/95 ሐምሌ 11 ቀን 1995 ዓ.ም በዋለው
ችሎት በድጋሚ የሚስትነት ውሣኔ የሰጠበት መሆኑን ተረድቻለሁ፡፡ ስለሆነም ይህ
ለሁለተኛ ጊዜ በመደበኛው ፍ/ቤት የተሰጠው የሚስትነት ማስረጃ (ውሣኔ)
በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 360(2) መሠረት ሊሰረዝ ይገባዋል በማለት ውሣኔ ሰጥቶበታል፡፡
ለዚህ የሰበር Aቤቱታ መነሻ የሆነውም ይኸው ውሣኔ ነው፡፡
የAሁን መልስ ሰጭ በዚህ ውሣኔ ቅር በመሰኘት የይግባኝ Aቤቱታ ለAዊ ዞን
ከፍተኛ ፍ/ቤት Aቅርበው ቀደም ሲል በዳንግል ወረዳ ፍ/ቤት በሥ/ፋ/መ/ቁ. 361/95
ሐምሌ 11 ቀን 1995 ዓ.ም የተሰጠው ውሣኔ መሰረዙ ተገቢ ነው ወይስ Aይደለም
በሚለው ነጥብ ላይ ግራ ቀኙ ተከራክረዋል፡፡
የከፍተኛው ፍ/ቤትም ይግባኙን ከመረመረ በኋላ ቀደም ሲል የዳንግላ ወረዳ
ፍ/ቤት በጉዳዩ ላይ ውሣኔ የሰጠው ሐምሌ 11 ቀን 1995 ዓ.ም ነው፡፡ ይሁን Eንጂ
የAሁን Aመልካች ሐምሌ 09 ቀን 1995 ዓ.ም በተፃፈ Aቤቱታ በጉዳዩ ላይ ጣልቃ
3
ገብቼ Eንድከራከር ይፈቀድልኝ በማለት መጠየቁን ተረድተናል፡፡ Eንዲሁም ውሣኔ
ከመሰጠቱ በፊት በAስተዳደራዊ ሁኔታ Aቤቱታ Aቅርበው የክልሉ ጠ/ፍ/ቤት Aንድ
ጉዳይ በሁለት የተለያዩ ፍ/ቤቶች ሊታይ Aይገባውም ስለሆነም ክርክሩ ሊቆም ይገባዋል
ሲል የፃፈ መሆኑንም ካቀረባቸው ማስረጃ ተረድተናል፡፡ ይህም ከሆነ የወረዳው ፍ/ቤት
በጉዳዩ ላይ ውሣኔ ከመስጠቱ በፊት Aመልካች በወረዳው ፍ/ቤት ጉዳዩ Eንደነበረ
ታውቃለች፡፡ የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 358 ክርክር መደረጉን ለማያውቅ ወገን Eንጂ Eንደ
Aመልካች Aቤቱታ ያለውን ሊሸፍን Aይችልም፡፡ Aመልካች ያለAግባብ ጣልቃ ልትገቢ
Aይገባም ተብላ ከሆነ በየደረጃው በይግባኝ Eንዲስተካከል ማድረግ ከምትችል በቀር
በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 358 መሠረት Aቤቱታ ማቅረብ Aትችልም፤
Eንዲሁም የAሁን መልስ ሰጭ ያቀረበችው Aቤቱታ የሚስትነት መብትን
ለማረጋገጥ በመሆኑ ከጉዳዩ ይዘት Aንፃር የክርክር ተካፋይ የግድ ይኖራል ማለት
Aይደለም፡፡ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 358 Aቤቱታ ማቅረብ የሚችለው ደግሞ የክርክር
ተካፋይ መሆን Eየቻለ ተካፋይ ሳይሆን ውሣኔ ተሰጥቶ ከሆነ ነው፡፡ በዚህ ጉዳይ
Aመልካች የግድ የክርክር ተካፋይ ናት ማለት Aይቻልም የሚሉትን ሁለት ምክንያቶች
መሠረት Aድርጐ የወረዳው ፍ/ቤት ቀደም ሲል የሰጠውን ውሣኔ መሻሩ ተገቢ
Aይደለም በማለት ሽሮ ወስኗል፡፡
የAሁን Aመልካች ለጠ/ፍ/ቤቱ ባቀረበችው የይግባኝ Aቤቱታ መነሻ ይኸው
ፍ/ቤት ሁለቱንም ወገኖች Aከራክሮ በተመሳሳይ ምክንያት የከፍተኛውን ፍ/ቤት ውሣኔ
Aጽንቶታል፡፡
Aመልካች ይህ በከፍተኛው ፍ/ቤት Eና በጠ/ፍ/ቤት የተሰጠው ውሣኔ መሠረታዊ
የህግ ስህተት የተፈፀመበት ስለሆነ ሊታረምልኝ ይገባል በማለት ነው የሰበር Aቤቱታ
ያቀረበችው፡፡ የሰበር Aቤቱታው ይዘት በሥር ፍ/ቤቶች ከቀረበው የተለየ Aይደለም፡፡
4
በዚህም ሰበር ችሎት ግራ ቀኙ የቃል ክርክራቸውን Aሰምተዋል፡፡ በሥር ፍ/ቤቶች
የተነሳውን ክርክር በየፊናቸው በማጠናከር የተከራከሩ ከመሆኑ በቀር በAዲስ መልክ
የተጠቀሰ ክርክር የለውም፡፡
Eኛም ጉዳዩን ተመልክተናል፡፡ የመዝገቡ ግልባጭ Eንደሚያስረዳው መልስ ሰጭ
የሟች ከተማ Iብራሂም ሚስት ናት ወይስ Aይደለችም? የሚለውን በሚመለከት
በሁለት የተለያዩ ፍ/ቤቶች ታይቶ በተለያየ ጊዜ ሚስት መሆኗን የሚያረጋግጥ ውሣኔ
/ማስረጃ ተሰጥቷል፡፡ ሁለት የተለያዩ ፍ/ቤቶች ሲባልም በግዛት ክልል ምክንያት
የተለያዩ ሳይሆን የመጀመሪያው ሃይማኖታዊ ፍ/ቤት ሲሆን ሌላው መደበኛው ፍ/ቤት
መሆኑ ጭምር ነው፡፡ ሁለቱም ፍ/ቤቶች የሰጡት የሚስትነት ማረጋገጫ የሚያስከትለው
ህጋዊ ውጤት የተለያዩ መሆኑም ለዚህ ክርክር ምክንያት ሆኗል፡፡ ይኸውም በናIባው
ፍ/ቤት የተሰጠው የሚስትነት ማረጋገጫ ከሟች ሀብት የሚስት ድርሻ 1/8ኛ መሆኑን
የሚጠቅስ ሲሆን የመደበኛው ፍ/ቤት ማስረጃ ደግሞ ግማሽ የሀብት ድርሻ የሚያስጠብቅ
ነው፡፡ ሚስትነትን የሚያረጋግጠውን ማስረጃ በሚመለከት በሁለቱም ዓይነት ፍ/ቤቶች
በEየርከኑ በተቀመጡት ደረጃ በደረጃ ታይቶ በስተመጨረሻ ውሣኔ ያገኘ ነው፡፡ ይኸውም
የክልሉ ጠ/ሸሪዓ ፍ/ቤት የናIባ ወረዳ ፍ/ቤት የሰጠውን ውሣኔ በማጽደቅ ውሣኔ የሰጠ
ሲሆን የክልሉ ጠ/ፍ/ቤት ደግሞ የዳንግላ ወረዳ ፍ/ቤት በሥ/ፋ/መ/ቁ 361/95 ሐምሌ
11 ቀን 1995 ዓ.ም የሰጠውን ውሣኔ Aጽንቶ ወስኗል፡፡ በሁለቱም ዓይነት ፍ/ቤቶች
በተለያዩ Aኳኋን የተሰጠውን ውሣኔ በAንድ ጊዜ ማስፈፀም ወይም ህጋዊ ውጤት
Eንዲኖረው ማድረግ የሚቻል Aይደለም፡፡ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 8 መሠረት የሚቀርበው
የመቃወሚያ ክርክርም Aስፈላጊነት በመጨረሻ ለማስፈፀም የሚያስቸግር ውሣኔ
በተለያዩ ፍ/ቤት Eንዳይሰጥ ለማድረግ ነው፡፡ Eንደዚህ ያለ ሁኔታ ባጋጠመ ጊዜ
በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ 244(2)(ሐ) መሠረት መቃወሚያ ሊቀርብ ይገባል፡፡ ይሁን Eንጂ
5
Aንድ ጉዳይ በተለያዩ ፍ/ቤት ሊቀርብ Aይገባውም የሚለው የመጀመሪያ ደረጃ
መቃወሚያ በዚሁ ሕግ ቁጥር 244 መሠረት መቅረብ የሚገባው ቢሆንም በዚሁ
መቅረብ በሚገባው ጊዜ ሳይቀርብ የቀረው የመቃወሚያ ክርክር ትክክለኛ ፍርድን
ለመስጠት የሚያሰናክል ሆኖ ከተገኘ ከፍርድ በፊት በማናቸውም ጊዜ ሊነሳ Eንደሚችል
በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ 244(3) ተደንግጓል፡፡ የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 8 መሠረት በማድረግ
የሚቀርበው የመቃወሚያ ዓይነት ደግሞ ከላይ Eንደተመለከተው ትክክለኛ ፍርድ
ለመስጠት የሚያሰናክል በመሆኑ በፍ/ቤቱ በሌላው ወገን ጠያቂነትም ሆነ በEራሱ
Aነሳሺነት Eንደተረዳው ከፍርድ በፊት በማናቸውም ጊዜ ሊቀበለው ይገባል፡፡ ከዚህ
Aንፃር Aሁን የተያዘውን ጉዳይ ስንመለከት የAሁን Aመልካች ይህንኑ መሠረት
በማድረግ የዳንግላ ወረዳ ፍ/ቤት ሐምሌ 11 ቀን 1995 ዓ.ም በጉዳዩ ላይ ውሣኔ
ከመስጠቱ በፊት ሐምሌ 09 ቀን 1995 ዓ.ም በተፃፈ Aቤቱታ በጉዳዩ ላይ ጣልቃ ልገባ
ይገባል በማለት የጠየቀች ለመሆኑ ከውሣኔው ግልባጭ ተረድተናል፡፡
የወረዳው ፍ/ቤት ይህንኑ Eንደተረዳ በEርግጥም Aንድ ጉዳይ በተለያየ ፍ/ቤት
የቀረበ ነው ወይስ Aይደለም? የሚለውን ከፍርድ በፊት Aጣርቶ ሊወስን ይገባው ነበር
ይህንን Aለማድረጉ በክርክር Aመራር ረገድ ሥነ-ሥርዓታዊ ግድፈት ፈጽሟል፡፡
የከፍተኛው ፍርድ ቤትም ሆነ የክልሉ ጠቅላይ ፍርድ ቤት በይግባኝ
የቀረበላቸውን ጉዳይ ከዚህ Aንፃር መመልከት ሲገባቸው ከውሣኔ በፊት ስለ ክርክሩ
ያወቀ ወገን በመጨረሻ ውሣኔው ላይ የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ 358 ን መሠረት በማድረግ
መቃወሚያ ማቅረብ Aይችልም በሚለው ምክንያት የAመልካችን የይግባኝ Aቤቱታ
ውድቅ ማድረጋቸው ተገቢ ሆኖ Aላገኘነውም፡፡
ከዚህ በላይ የተጠቀሰው የህግ ምክንያት ጉዳዩ በሌላ ፍ/ቤት ቀርቦ Eየታየ
የሚለውን በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ 8 የተመለከተውን ድንጋጌ መሠረት ያደረገ ሲሆን በዚህ
6
ጉዳይ ይህ ሌላ የተባለው ፍ/ቤት መልስ ሰጪ በመጀመሪያ Aቤቱታ ያቀረበበት ፍ/ቤት
በሃይማኖታዊ ህግ መሠረት የሚዳኝ የሸሪዓ ፍ/ቤት በመሆኑም ጭምር ሌላ የህግ
ክርክር የሚያስነሳ ነው፡፡
ጉዳዩ ለመደበኛው የዳንግላ ወረዳ ፍ/ቤት ከመቅረቡ በፊት በAሁን መልስ ሰጪ
Aቤቱታ Aቅራቢነት በናIባ ፍ/ቤት ታይቶ የመልስ ሰጭ ሚስትነት በማስረጃ ተረጋግጦ
በዚሁ ፍ/ቤት የሚስትነት ማረጋገጫ ማስረጃ Aግኝታለች፡፡ Aከራካሪ የሆነውም ጉዳይ
የሚስትነት ማስረጃን የሚመለከት ነው መልስ ሰጭም በመጀመሪያ በEራሷ Aነሳሺነት
ይህ Aከራካሪ የሆነውን ጉዳይ በተመለከተ Aቤቱታው ታይቶ የሚስትነት ማስረጃ
Eንዲሰጣት በናIባ ፍ/ቤት የማቅረቧ ተግባር በEራሱ ስለጉዳዩ በሸሪዓ ህግ መሠረት
በየደረጃው ባሉት የሸሪዓ ፍ/ቤቶት ለመዳኘት የፈቀደች ለመሆኑ Aረጋጋጭ ነው፡፡ ፈቃድ
ክስ በማቅረብ ተግባር የሚገለጥ ነው፣ ከሳሽን በሚመለከት Aንድ ጊዜ በሸሪዓ ህግ
መሠረት ለመዳኘት ፈቅዳ ክስ Aቅርባ ውሣኔ ባገኘችበት ጉዳይ Eንደገና ለመደበኛው
ፍ/ቤት ተመሳሳይ ዳኝነት መጠየቋ ሲታወቅ መደበኛው ፍ/ቤት በሌላ በህግ የመዳኘት
ሥልጣን በተሰጠው Aካል ቀርቦ Eየታየን ያለ ጉዳይ በድጋሚ ለመመልከት የሚያስችል
ሥልጣን የለኝም በማለት መዝገቡን ዘግቶ ማሰናበት ይገባው ነበረ፡፡
የግል Eና የቤተሰብ ህግን በተመለከተ በተከራካሪዎች ፈቃድ በሃይማኖት ህጐች
መሠረት መዳኘትን Aይከለክልም በማለት በI.ፌ.ዲ.ሪ. ህገ-መንግሥት በAንቀጽ 34/5/
ተደንግጓል፡፡ በሃይማኖታዊ ህግ በሸሪዓ ፍ/ቤት ለመዳኘት ፈቃድ ሰጥቶ ዳኝነት የጠየቀ
ወገን መሆኑ ከታወቅ ይህንኑ ውሣኔ ያገኘበትን ጉዳይ በሚመለከት በመደበኛ ፍ/ቤት
Aቅርቦ Eንዲታይ ማድረግ የሚቻል ስላለመሆኑም በፍ/ብ/ሥ/ሕ/ 4 ተመልክቷል፡፡
Eንዲሁም በህገ-መንግሥቱ Aንቀጽ 37 በተመለከተው ፍትህ የማግኘት መብት በሚለው
ሥር “ ማንኛውም ሰው በፍርድ ሊወሰን የሚገባውን ጉዳይ ለፍርድ ቤት ወይም ለሌላ
7
በህግ የደኝነት ሥልጣን ለተሰጠው Aካል የማቅረብና ውሣኔ ወይም ፍርድ የማግኘት
መብት Eንዳለው የሚደነግግ Eንጂ በህግ የመዳኘት ሥልጣን ለተሰጠው ሌላ Aካል
Aቅርቦ ዳኝነት ካገኘ በኋላ Eንደገና ተመልሶ በዚያው ጉዳይ በፍርድ ቤት ጉዳዩን Aቅርቦ
ማስወሰን Eንዲቻ ድርብና Aስፈላጊ መብት የሚሰጥ ድንጋጌ Aይደለም፡፡
በዚህ ሁሉ ምክንያት የAሁን መልስ ሰጭ በሃይማኖታዊው ህግ መሠረት በሸሪዓ
ፍ/ቤቶች ለመዳኘት ፈቃድ ሰጥታ ውሳኔ ካገኘች በኋላ Eንደገና ሐሳቤን ቀይሬያለሁ፣
በመደበኛ ፍ/ቤት ልዳኝ ይገባል በማለት በመደበኛው ፍ/ቤት ክስ ማቅረቧ ሲረጋገጥ
ከላይ በዝርዝር Eንደተመለከትነው ክሱን ውድቅ ማድረግ ሲገባው ፍ/ቤቱ ሥልጣን
Aለው በማለት የተሰጠው ውሣኔ መሠረታዊ የህግ ስህተት የተፈፀመበት ነው ብለናል፡፡
ው ሣ ኔ
1. የAዊ ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት በፋ.ቁ. 04278 ታህሳስ 04 ቀን 1998 ዓ.ም የሰጠው
የክልሉ ጠ/ፍ/ቤት በፍ/ብ/ይ/መ/ቁ. 07903 ጥቅምት 17 ቀን 1999 ዓ.ም
የሰጠውን ውሣኔ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ቁ. 348/1/ ተሽሯል፡፡
2. የዳንግላ ወረዳ ፍ/ቤት በመ/ቁ 00559/96 መጋቢት 20 ቀን 1997 ዓ.ም በዋለው
ችሎት መልስ ሰጭ በናIባ ፍ/ቤት የሚስትነት ማረጋገጫ ውሣኔ ማግኘቷ
ሳይታወቅ በዳንግላ ወረዳ ፍ/ቤት በድጋሚ በሥ/ፋ/ት/መ/ቁ 361/95 ሐምሌ 11
ቀን 1995 ዓ.ም ታይቶ የተሰጠው የሚስትነት ማረጋገጫ ውሣኔ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/
ሕ/ቁ. 360/2/ መሠረት ተሰርዟል ሲል የሰጠው ብይን ፀንቷል፡፡
መዝገቡ ተዘግቷል፡፡
ዙ/ዘ
8
የሰ/መ/ቁ. 25A48
ታህሣሥ A1/2AAA

3. ወ/ት ሒሩት መለሠ
Aመልካች፡- Aቶ ግርማ ግዛው - ወኪል ቀረቡ፡፡
ተጠሪ፡- ወ/ሮ Aስናቀች - ደምሴ ቀረቡ፡፡
ፍ ር ድ
በዚህ መዝገብ የቀረበው የኑዛዜ ጉዳይ ነው፡፡ Aመልካች በፌ/መ/ደረጃ ፍ/ቤት
Eህታቸው Eማሆን ወርቄ ደምሴ ያደረጉላቸው ኑዛዜ Eንዲፀድቅላቸው Aመልክተዋል፡፡
ፍ/ቤቱ ኑዛዜው በተናዛዥና በAራት ምስክሮች ፊት መነበቡን የሚገልጽ ጽሁፍ በኑዛዜ
ሠነዱ ላይ Aልተካተተም በማለት ኑዛዜው ፈራሽ ነው በማለት ወስኗል፡፡
Aመልካች ይህንን ውሣኔ በመቃወም የይግባኝ ቅሬታቸውን ለፌ/ከፍተኛ ፍ/ቤት
Aቅርበው ፍ/ቤቱ ኑዛዜው ሊፀድቅ የሚገባ ነው ብሎ ወስኗል፡፡ ከዚህ በኋላ የAሁን
Aመልካች የሟች ልጅና ብቸኛ ወራሽ መሆኑን፣ ሟች የተውት ኑዛዜ Aለመኖሩን ገልፆ
ኑዛዜው Eንዲፈርስላቸው በፍ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 358 መሠረት መቃወሚያ በማቅረብ
ተከራክረዋል፡፡ ከዚህም በተጨማሪ በኑዛዜው ላይ ያለው ፊርማ የሟች Aለመሆኑን
ክደው ተከራክረዋል፡፡ ፍ/ቤቱም ፊርማው Eንዲመረመር ትEዛዝ የሠጠ ቢሆንም
ፊርማው ቀለም ስላነሰው መለየት Eንዳልተቻለ የፌዴራል ፖሊስ የፎረንሲክ ምርመራ
መምሪያ ገልፆለታል፡፡ ከዚህ በኋላ ፍ/ቤቱ ኑዛዜው ሊፀና ይገባል? Aይገባም? የሚለውን
ጭብጥ ይዞ ኑዛዜ ላይ የነበረውን ምስክሮች ቃል ከሠማ በኋላ ምስክሮቹ ኑዛዜውን
ሲያናዝዙ የነበሩና የሠሙ መሆኑን ስላስረዱና ኑዛዜው ላይም ኑዛዜውን ሲናዘዙ
1
የነበርንና የሠማን ስለሆነ መስማማታችንን በተለመደው ፊርማችን Eናረጋግጣለን
በማለት ስለተገለፀ ኑዛዜው ሊፀና ይግባል በማለት የመጀመሪያውን ውሣኔ Aጽንቷል፡፡
Aመልካች በዚህ ውሣኔ ላይ የይግባኝ ቅሬታቸውን ለፌ/ጠቅላይ ፍ/ቤት ያቀረቡ
ቢሆንም ቅሬታቸው ተቀባይነት Aላገኘም፡፡
የAሁን የሠበር Aቤቱታ የቀረበው በዚህ ውሣኔ ላይ ነው፡፡ ይህ ችሎት ኑዛዜው
በምስክሮች ፊት የተነበበ መሆኑ የተገለፀው ከምስክሮቹ ፊርማ በኋላ ሆኖ ሣለ ኑዛዜው
ይፀድቃል መባሉ በAግባቡ መሆን Aለመሆኑን ለመመርመር Aቤቱታው ለሰበር ችሎት
ቀርቦ Eንዲታይ Aድርጓል፡፡ ግራ ቀኙም ክርክራቸውን በጽሁፍ Aቅርበዋል፡፡ ይህ
ችሎትም መዝገቡን Eንደሚከተለው መርምሯል፡፡
ከመዝገቡ Eንደተረዳነው ተጠሪ ሟች ያደረጉላቸው ኑዛዜ Eንዲፀድቅላቸው
ጠይቀዋል፡፡ የሥር ፍ/ቤት ኑዛዜው ግልጽ ኑዛዜ በመሆኑ በፍ/ሕ/ቁ. መነበቡንና ይህም
ፎርማሊቲ መፈፀሙን ስላልተመለከተ ፈራሽ ነው በማለት ወስኗል፡፡ የፌ/ከፍተኛ
ፍ/ቤት ኑዛዜው ሊፀድቅ ይገባል በማለት የሥር ፍ/ቤትን ውሣኔ የሻረው Aንደኛ
ኑዛዜው በምስክሮች ፊት ለመነበቡ በኑዛዜው ላይ ተገልጿል፡፡ ሁለተኛ ደግሞ ምስክሮቹ
ቀርበው ኑዛዜው ሲደረግ የነበሩና የተነበበላቸው መሆኑን Aስረድተዋለ በማለት ነው፡፡
ነገረ ግን Eኛ የኑዛዜውን ሠነድ Eንደተመለከትነው ምስክሮቹ ኑዛዜው ሲደረግ የነበሩና
የሠሙ ስለመሆኑ የተገለፀው ከተናዛዧና ከምስክሮቹ ፊርማ ሥር ነው፡፡ በፍ/ሕ/ቁ.
89A/1/ ሥር ደግሞ Aንድ ግልጽ የሆነ ኑዛዜ በጽሁፍ ህዳግ ላይ ወይም በመስመሮቹ
መካከል ወይም ከምስክሮች ፊርማ በኋላ ተጨማሪ ነገሮች ያሉበት ሲሆን ፊራሽ
Eንደሚሆኑ ተመልክቷል፡፡ በመሆኑም በተያዘው ጉዳይ በኑዛዜው ላይ ኑዛዜው
በምስክሮች ፊት በመነበቡ የሚገልፀው ጽሁፍ ከምስክሮቹ ፊርማ በኋላ የተጨመረ
መሆኑ በግልጽ Eየታየ ኑዛዜው Eንዲፀድቅ መደረጉ ከፍ ሲል የተመለከተውን ሕግ
ያላገናዘበ ነው፡፡
2
ከዚህ በተጨማሪ የኑዛዜ ሰነዱ ቀርቦ Eያለ በኑዛዜው ላይ የተመለከቱትን
ምስክሮች ሠምቶ ኑዛዜው Eንዲፀድቅ መደረጉ በፍ/ሕ/ቁ. 2AA6/2/ን የሚቃረን ነው፡፡
ምንም Eንኳን ይህ ድንጋጌ ቀጥተኛ ተፈፃሚነቱ ለውል ግነኙነቶች ቢሆንም ግዴታዎቹ
ከውል የተገኙ ባይሆንም ስለ ውል በጠቅላላው የተደነገጉት ደንቦች ተፈፃሚ Eንደሚሆኑ
በፍ/ሕ/ቁ. 1677/1/ ሥር ስለተመለከተ ይኸው የፍ/ሕጉ ቁጥር 2AA6/2/ም ለኑዛዜ
ተፈፃሚ ሊሆን ይችላል፡፡ ስለሆነም በኑዛዜው ላይ ስለተፃፈው ነገር የሰው ምስክሮችም
ሆነ የሕሊና ግምት ማስረጃ ሊቀርብ ስለማይገባ ፍ/ቤቱ ምስክቹን ሠምቶ መወሠኑም
ሕጋዊ Aልነበረም፡፡
በAጠቃላይ የክርክር ምክንያት የሆነው ኑዛዜ Eንዲፀድቅ መደረጉ የሕግ ስህተት
ሆኖ Aግኝተነዋል፡፡
ው ሣ ኔ
1/ የፌ/ከፍተኛ ፍ/ቤት በመ/ቁ A4237 በ21/A3/98 የሰጠው ውሣኔና የፌ/ጠ/ፍ/ቤት
በመ/ቁ. 22938 በA5/A7/1998 የሠጠው ትEዛዝ ተሽሯል፡፡
2/ የፌ/መ/ደረጃ ፍ/ቤት በመ/ቁ. 776/93 በ2/09/93 የሰጠው ውሣኔ ፀንቷል፡፡
3/ ወጪና ኪሣራ ግራ ቀኙ ይቻቻሉ፡፡
መዝገቡ ተዘግቷል፤ ለመ/ቤት ይመለስ፡፡
ነ/ዓ
3
የሰ/መ/ቁ. 288A2
ታህሣሥ 8/2AAA

ወ/ት ሒሩት መለሠ
Aመልካች፡- Eነ ወ/ሮ በየነች ይገዙ - ቀረቡ፡፡
ተጠሪ፡- Aቶ ሳሙኤል ዝቅAርጋቸው - ቀረቡ፡፡
ፍ ር ድ
ይህ የሰበር Aቤቱታ ሊቀርብ የቻለው ለክሱ ምክንያት የሆነው ቤት በሐራጅ
ተሸጦ ግራ ቀኙ Eንደየድርሻቸው ይከፋፈሉ በማለት በበታች ፍ/ቤቶች በመወሰኑ
መሠረታዊ የሕግ ስህተት ተፈጽሟል በማለት Aመልካችቾች ቅሬታ በማቅረባቸው ነው፡፡
የጉዳዩ Aመጣጥም ባጭሩ ሲታይ ተጠሪ በፌዴራል መጀመሪያ ደረጃ ፍ/ቤት
በAመልካቾች ላይ ባቀረቡት ክስ ከሟች Aባታቸው በውርስ ተከፍሎ የሚደርሳቸውን
በወረዳ 16 ቀበሌ A9 ክልል የሚገኘው ቁጥር 249 የሆነው ቤት የዋጋ ግምቱ ብር 12A
ሺህ ሲሆን ከዚህ ላይ የከሳሽ ድርሻ 1/6ኛ ብር 2A.000 /ሃያ ሺህ/ ስለሆነ ይህንኑ
ገንዘብ ተከሣሾች Eንዲከፍሉኝ Eንደዚሁም ሟች Aባቴ ከሞቱበት ጥቅምት 1992 ዓ.ም.
ጀምሮ ቤቱን ተከሣሾች ይዘው ለተጠቀሙበት ብር 2186.87 ጨምሮ Eንዲከፍሉ
ይወሰንልኝ በማለት ጠይቀዋል፡፡
የከሳሽ ክስና ማስረጃም ለተከሳሾች ደርሶ በሰጡት መልስ ከሳሽ የሟች Aቶ
ዝቅAርጋቸው ተካ ልጅ መሆኑን Aምነው የቤቱን ግምት ለከሳሽ በድርሻው ልክ
ለመስጠት Eንደዚሁም የኪራይ ክፍያ ጥያቄውን በተመለከተም ለመክፈል ፈቃደኛ
1
Eንደሆኑ በመግለጽ መልስ ሠጥተዋል፡፡ የፌዴራል መ/ደ/ፍ/ቤትም የተጠቀሰው ቤት
በመሐንዲስ ተገምቶ በተገኘው ግምት ቤቱ በሐራጅ Eንዲሸጥና የከሳሽ ድርሻም
ከተጠየቀው የኪራይ ክፍያ ጋር Eንዲከፈላቸው በማለት ውሣኔ ሠጥቷል፡፡
ተከሣሾች በዚህ ውሣኔ ቅሬታ Aድሮባቸው የይግባኝ ቅሬታቸውን ለፌዴራል
ከፍተኛ ፍ/ቤት Aቅርበው ፍ/ቤቱም በበኩሉ ግራ ቀኙን Aከራክሮ የፌዴራል
መ/ደ/ፍ/ቤትን ውሣኔ Aጽንቷል፡፡
ይህም ችሎት Aመልካቾችና ተጠሪ የቀረቡትን ክርክር መርምሯል፡፡
ሊፈታ የሚገባውም የጉዳዩ ጭብጥ ለክርክሩ ምክንያት የሆነው ቤት በመሐንዲስ
ተገምቶ በተገኘው ግምት በሐራጅ ተሸጦ የተጠሪ ድርሻ ይከፈል ተብሎ በሥር ፍ/ቤቶች
የተሰጠው ውሣኔ Aግባብነቱን በተመለከተው ነው፡፡
በፌዴራል መ/ደ/ፍ/ቤት ከሳሽ የነበሩት የAሁን ተጠሪ ዳኝነት የጠየቁት ከላይ
Eንደተመለከተው ከAባታቸው በውርስ የተላለፈው የጋራ የውርስ ቤት ግምቱ ብር
12A‚000 /Aንድ መቶ ሃያ ሺህ/ መሆኑን ገልጸው ከዚህ ላይ ድርሻዬ ነው የሚሉት ብር
2A‚000 /ሃያ ሺህ/ ይክፈለኝ በማለት ነው፡፡ ተከሣሾች የAሁን Aመልካቾችም በክስ
በተጠየቀው መሠረት ገንዘቡን ለመስጠት ፈቃደኞች መሆናቸውን ገልጸው መልስ
ሠጥተዋል፡፡
ከሣሽ ዳኝነት የጠየቁትና የተከሳሾችም መልስ ከላይ የተለከተው ከሆነ የፌዴራል
መ/ደ/ፍ/ቤት ዳኝነት በተጠየቀውና በታመነውም መሠረት ይህንኑ በክስ የተጠየቀውን
ገንዘብ ተከሳሾች ሊከፍሉ ይገባል በማለት ውሣኔ መስጠት ሲገባው ከዚህ Aልፎ ቤቱ
በመሀንዲስ ተገምቶ በሐራጅ ተሾጦ የከሳሽ ድርሻ ይከፈላቸው በማለት ውሣኔ መስጠቱ
ከፍ/ብ/ሕ/ሥ/ሥ/ቁ. 182/2/ ጋር ያልተጣጣመና ባልተጠየቀ ነገር ላይ የተሰጠ ዳኝነት
ሆኖ ተገኝቷል፡፡ የፌዴራል ከ/ፍ/ቤትም ይህንኑ ስህተት ሳያርም መቅረቱ በAግባቡ ሆኖ
Aልተገኘም፡፡ ስለሆነም ቀጥሎ የተለከተው ተወስኗል፡፡
2
ው ሣ ኔ
1. የፌዴራል መ/ደ/ፍ/ቤት በመ/ቁ. 15166 በ21/3/97 ዓ.ም. የሰጠው ውሣኔ
Eንደዚሁም የፌዴራል ከፍተኛ ፍ/ቤት በመ/ቁ. 37786 በ2A/3/99 ዓ.ም.
የሰጠው ውሣኔ መሠረታዊ የሕግ ስህተት የተፈጸመበት ስለሆነ
በፍ/ብ/ሕ/ሥ/ሥ/ቁ. 348 መሠረት ተሽሯል፡፡
2. ተጠሪ ዳኝነት በጠየቁት መሠረት ብር 2A‚AAA /ሃያ ሺህ/ ክስ ከቀረበበት ጊዜ
ጀምሮ ተከፍሎ Eስካለቀ ድረስ ከሚታሰብ 9% /ዘጠኝ በመቶ/ ወለድ ጋር
Aመልካቾች Eንዲከፍሏቸው ተወስኗል፡፡
3. የዚህን ፍ/ቤት ወጭና ኪሣራ ይቻቻሉ፡፡
ነ/ዓ
3
የሰ/መ/ 30063
ታህሳስ 1 /2000ዓ.ም

Aቶ ሐጐስ ወልዱ
Aመልካች፣ ወ/ሮ የትምወርቅ ወ/መድህን ቀረቡ
ተጠሪ፣ Aቶ ወንድምግዛው ወ/መድህን ቀረቡ
መዝገቡ ተመርምሮ ቀጥሎ የተመለከተው ፍርድ ተስጥተናል፡፡
ፍ ር ድ
ይህ የሰበር Aቤቱታ ሊቀርብ የቻለው የAሁን ተጠሪ በAሁን Aመልካች ላይ የጋራ
የውርስ ንብረት ይዛ ስለምትገኝ ታካፍለኝ በማለት በሰሜን ሸዋ ዞን ቀይት ወረዳ ፍ/ቤት ክስ
Aቅርበው ተከሣሽም ቀርበው Aውራሻችን የሆኑት Aባታችን የካቲት 7 ቀን 1991 ዓ.ም ሞተው
ክሱ ግን የቀረበው ታህሳስ 24 ቀን 1998 ዓ.ም በፍ/ብ/ሕ/ቁጥር 1000(1) ላይ የተመለከተው የ3
ዓመት የይርጋ ጊዜ ካላፈ በኋላ ስለሆነ ክሱ በይርጋ ቀሪ ሆኗል የሚል የመጀመሪያ ደረጃ
መቃወሚያ Aቅርበው የወረዳው ፍ/ቤት በመቃወሚያ ላይ ብይን ሳይሰጥ የፍሬ ጉዳይ ክርክሩን
መርምሮ ውሣኔ በመስጠቱ የዞኑ ከፍተኛ ፍ/ቤት፣ የክልሉ ጠቅላይ ፍ/ቤት፣ በየበኩላቸው ጉዳዩን
ተመልክተው የፍ/ብ/ሕ/ቁ 1000(1) ከጉዳዩ ጋር Aግባብነት የለውም በማለት የወረዳው ፍ/ቤት
ውሣኔ በማጽናታቸው መሠረታዊ የሕግ ስህተት ተፈጽሟል በማለት Aመልካች ቅሬታ
በማቅረባቸው ነው፡፡
ይህ ሰበር ችሎትም የበታች ፍ/ቤቶች የፍ/ብ/ሕ/ቁ 1000(1) ለዚህ ጉዳይ Aግባብነት
የለውም በማለት በዚህ ረገድ የቀረበውን መቃወሚያ ሳይቀበሉ መቅረታቸው ተጠሪ ባሉበት
ለሰበር ቀርቦ መጣራት Eንዳለበት በማመኑ ተጠሪን በመጥራት ግራ ቀኙን Aከራክሯል፡፡ Eልባት
የሚያስፈልገውም የጉዳዩ ጭብጥ ተጠሪ በAመልካች ላይ ያቀረቡት ክስ በይርጋ ቀሪ ሆኗል;

1
Aልሆነም; የሚለው ነው፡፡ ይህንኑ ጭብጥ በመያዝም Aቤቱታው ከሕጉ ጋር ተገናዝቦ
ተመርምሯል፡፡
ወራሽ የሆነ ሰው ለሟቹ ወራሽ መሆኑና ከውርሱ ላይ የሚያገኘውን ድርሻ
የሚያመለከት የወራሽነት የምስክር ወረቀት Eንዲሰጠው ለፍ/ቤት Aቤቱታ ማቅረብ Eንደሚችል
በፍ.ብ.ሕ.ቁ. 996(1) ላይ የተመለከተ ሲሆን ከፍ/ቤት ለAመልካቹ የምስክር ወረቀት ከተሰጠ
በኋላም ይህ የምስክር ወረቀት Eስካልተሰረዘ ድረስ በተሰጠው የወራሽነት የምስክር ወረቀት
መሠረት ወራሽ ሆኖ Eንደሚገመት ቀጥሎ በሚገኘው የፍ/ብ/ሕ/ቁ 997(1) ላይ ተመልክቷል፡፡
በዚህ ሁኔታ የወራሽነት የምስክር ወረቀት ከተሰጠ በኋላ Eውነተኛ ወራሽ የሆነ ሰው መጥቶ
Aስቀድሞ ለሌላ ሰው የተሰጠው የወራሽነት የምስክር ወረቀት Eንዲሰረዝለት ካመለከተ ዳኞች
Aስቀድሞ የተሰጠውን የወራሽነት የምስክር ወረቀት መሰረዝ Eንደሚችሉና በዚህ መልኩ ተወስዶ
የነበረው የምስክር ወረቀት መመለስ Eንዳለበት በቁጥር 998(1) Eና (2) ላይ ተመልክቷል ከዚህ
በኋላ የውርስ ንብረቱ በሚጸና የወራሽነት ማስረጃ በሌለው ሰው ተይዞ የሚገኝ ከሆነ Eውነተኛው
ወራሽ በክስ መጠየቅ Eንደሚችል ይህንንም Aቤቱታውን ንብረቶቹ የሚጸና የወራሽነት ማስረጃ
በሌለው ሰው መያዙን ባወቀ በ3(ሶስት) ዓመት ጊዜ ማቅረብ Eንደሚጠበቅበት በቁጥር 999 Eና
1000 (1) ላይ ተደንግጓል፡፡
ከEነዚህ የሕጉ ድንጋጌዎች በግልጽ መረዳት የሚቻለው የድንጋጌዎቹ የተፈጻሚነት
ወሰን በወራሾች መካከል ሆኖ የሚጸና የወራሽነት ማስረጃ ባለውና በሌለው ወገን ላይ Eንደሆነ
ነው፡፡ በተያዘው ጉዳይ Aመልካችና ተጠሪ የሟች ልጆች ስለመሆናቸው ክርክር ያላስነሳ በመሆኑ
በሁለቱ ወራሾች መካከል የተነሳው የወራሽነት ክርክር ከላይ በተጠቀሱት ድንጋጌዎች መሠረት
ይሸፈናል ማለት ነው፡፡ ተጠሪም በሥር ፍ/ቤት በAመልካች ላይ ክስ ያቀረቡት የጋራ የሆነውን
የውርስ ሀብት ይዛ ስለምትገኝ ድርሻዬን ታካፍለኝ በማለት ነው፡፡ የAመልካችና የተጠሪ Aባት
ከዚህ ዓለም በሞት ተለይተዋል የተባለው የካቲት 7 ቀን 1991 ዓ.ም ሲሆን ተጠሪ የውርስ
ንብረቱን ለመካፈል በAመልካች ላይ ክስ የመሰረቱት ደግሞ ታህሳስ 24 ቀን 1998 ዓ.ም ነው፡፡
2
በፍትሐብሔር ሕ/ቁ 1000(1) መሠረትም Eውነተኛ ወራሽ የሆነው ወገን Eውነተኛ ወራሽ
ባልሆነው በሌላው ወገን ላይ ክስ ማቀረብ የሚገባው ከላይ Eንደተጠቀሰው የንብረቱን Eውነተኛ
የወራሽነት ማስረጃ በሌለው ወገን መያዙን ባወቀ በ3 (ሶስት) ዓመት ጊዜ ውስጥ ነው፡፡
Aመልካች ክስ ከቀረበበት ንብረት የግማሹ ባለቤት ስለሆኑ በዚሁ ልክ Eውነተኛ ወራሽ ሊባሉ
የሚችሉ ሲሆን ለቀሪው ግማሽ ንብረት ደግሞ Eውነተኛ ወራሽ Aይደሉም ማለት ነው፡፡ ይሁንና
ሟች ከሞቱበት ጊዜ ጀምሮ ጠቅላላ የውርሱ ሀብት በAመልካች Eጅ Eንደሚገኝ ተጠሪ ያውቃሉ
ተብሎ ስለሚገመት ሟች ከሞቱበት ጊዜ ጀምሮ በ3 (ሶስት) ዓመት ጊዜ ውስጥ ተጠሪ ክሱን
ማቅረብ ሲገባቸው ይህ ጊዜ ካለፈ በኋላ ክሱን ያቀረቡ በመሆኑ የሥር ፍ/ቤቶች ለድንጋጌው
የተሳሳተ ትርጉም በመስጠት ክሱ በይርጋ ቀሪ Aልሆነም በማለት በፍሬ ጉዳይ ረገድ የቀረበውን
ክርክር መርምረው ውሣኔ መስጠታቸው የሕግ ስህተት የተፈጸመበት ሆኖ ተገኝቷል፡፡
ው ሣ ኔ፣
1. በAማራ ክልል ሰሜን ሸዋ ዞን የቀይት ወረዳ ፍ/ቤት በመ/ቁ/136/98 የካቲት 27 ቀን
1998 ዓ.ም የሰጠው ውሣኔ፣ የሰሜን ሸዋ ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት በመ/ቁ. 10295 መጋቢት
24 ቀን 1998 ዓ.ም የሰጠው ውሣኔ Eንደዚሁም የክልሉ ጠቅላይ ፍ/ቤት በመ.ቁ. 201
መጋቢት 7 ቀን 1999 ዓ.ም የሰጠው ውሣኔ፣ መሠረታዊ የሕግ ስህተት የተፈጸመበት
ሆኖ ስለተገኘ በፍ/ብ/ሕ/ሥ/ሥ/ቁ 348/(1) መሠረት ተሽሯል፡፡
2. ተጠሪ የውርስ ንብረት ክፍፍልን Aስመልክቶ በAመልካች ላይ ያቀረቡት ክስ በፍ/ብ/ሕ/ቁ.
1000(1) መሠረት በ3 ዓመት ጊዜ ውስጥ ያልቀረበ ስለሆነ በይርጋ ቀሪ ሆኗል ተብሎ
ተወስኗል፡፡
3. ግራ ቀኙ ወጭና ኪሣራ የየራሳቸውን ይቻሉ፡፡
የማይነበብ የAምስት ዳኞች ፊርማ
ነ/ዓ
3
የሰ/መ/ቁ.19142
ጥቅምት 26 ቀን 2000 ዓ.ም
2. Aቶ ጌታቸው ምህረቱ
3. Aቶ Aሰግድ ጋሻው
4. ወ/ት ሒሩት መለሰ
Aመልካች፡- Aቶ መላኩ ማሞ
ተጠሪዎች፡- Eነ ወ/ሮ ፈለቀች ማሞ (3 ሰዎች)
ፍ ር ድ
በዚህ መዝገብ የቀረበው በመጀመሪያ ደረጃ በሚቀርብ መቃወሚያ ላይ የተሰጠ
ውሳኔ ላይ ከስረ-ነገሩ ፍርድ በፊት ይግባኝ የማቅረብ መብትን የሚመለከት ጉዳይ ነው፡፡
ጉዳዩ የጀመረው በሰ/ሸዋ መ/ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት ነው፡፡ የAሁኑ ተጠሪዎች
ለፍ/ቤቱ ባቀረቡት ክስ ከAክስታቸው በውርስ የተላለፈላቸው ቤት የAሁኑ Aመልካች
ለብቻው ይዞ ሊያካፍላቸው ፈቃደኛ ባለመሆኑ ቤቱን Eንዲያካፍላቸው ጠይቀዋል፡፡
Aመልካቹ በሰጡት መልስ የኑዛዜ ወራሽነታቸውን ቀደም ሲል በወረዳ ፍ/ቤት
Aረጋግጠው የጨረሱ በመሆኑ ድጋሚ ክስ ሊቀርብ Eንደማይገባው ክሱም ቢሆን
በይርጋ የሚቋረጥ በሆኑት Eንዲሁም የቤቱ ግምት የተጋነነ መሆኑን በመግለጽ
ተከራክርዋል፡፡
ፍ/ቤቱም ኑዛዜው በህጉ የተቀመጠውን ፎርማሊቲ Aያሟላም ክሱም በይርጋ
Aይቋረጥም በማለት መቃወሚያውን ውድቅ Aድርጎ ቤቱ በባለሙያ Eንዲገመት ትEዛዝ
ሰጥቶ ውጤቱን ለመጠባበቅ ቀጠሮ ሰጥቷል፡፡
1
በዚህ ብይን ላይ Aመልካች ለAማራ ጠቅላይ ፍ/ቤት ይግባኝ Aቅርበው ፍ/ቤቱ
መልስ ሰጪዎችን ሳይጠራ የይግባኝ ቅሬታውን በፍ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ. 377 መሰረት
ዘግቶታል፡፡
የAሁኑ የሰበር Aቤቱታ የቀረበውም በዚህ ውሳኔ ላይ ነው፡፡ ይህ ችሎትም
ኑዛዜው መፍረሱ Eና የይርጋው መቃወሚያም ውድቅ መደረጉ በAግባቡ መሆን
Aለመሆኑን ለመመርመር Aቤቱታው ለሰበር ቀርቦ Eንዲታይ Aድርጓል፡፡ ግራ ቀኙም
ክርክራቸውን በጽሁፍ Aቅረበዋል፡፡ ይህ ችሎትም ጉዳዩን ምርምሯል፡፡
ከፍ ሲል Eንደተመለከተው ተጠሪዎች ላቀረቡት ክስ Aመልካች የመጀመሪያ
ደረጃ መቃወሚያ Aቅርበዋል፡፡ ፍ/ቤቱም መቃወሚያዎቹን ውድቅ በማድረግ ቤቱ
Eንዲገመት ቀጠሮ ሰጥቷል፡፡ በስረ-ነገሩ ላይ የመጨረሻ ፍርድ ገና Aልሰጠም፡፡
በፍ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ.320(3) መሰረት በመጀመሪያ ደረጃ በሚቀርብ መቃወሚያ ላይ ፍ/ቤቱ
ተገቢ መስሎ የታየውን ውሳኔ ሲሰጥ ከስረ-ነገሩ ፍርድ በፊት ይግባኝ ማለት
Eንደማይፈቀድ Eና ይግባኝ ማለት የሚቻለው የመጨረሻ የፍርድ ውሳኔ ከተሰጠ በኋላ
መሆኑ ተመልክቷል፡፡
በተያዘውም ጉዳይ Aመልካች ባቀረቡት የመጀመሪያ መቃወሚያ ላይ ፍ/ቤቱ
የመሰለውን ብይን ከሰጠ በኋላ በስረ-ነገሩ ላይ የመጨረሻ ውሳኔ ያልሰጠ መሆኑ ከፍ
ሲል በተጠቀሰው የስ/ስርAት ህግ መሰረት በብይኑ ላይ ይግባኝ ሊልበት Eይችልም፡፡
Aመልካች በዚህ ብይን ላይ ያላቸውን ቅሬታ ይግባኝ ሊያቀርቡበት የሚችሉት ፍ/ቤቱ
በስረ-ነገሩ ላይ የመጨረሻ ውሳኔ ከሰጠ በኋላ ነው፡፡ በመሆኑም የመጨረሻ ውሳኔ
ሳይሰጥ የቀረበው ይግባኝም ሆነ የሰበር Aቤቱታ የስ/ስርAት ህጉን ያልተከተለ በመሆኑ
Aመልካች ያቀረቡት Aቤቱታ ተቀባይነት የለውም፡፡ የሰ/ሸዋ ከፍተኛ ፍ/ቤትም ጉዳዩ
2
ይግባኝ የማይባልበት መሆኑን ገልጾ Aቤቱታውን ውድቅ ከማድረግ ፋንታ ይግባኙን
በፍ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ.337 መዝጋቱ ተገቢ Aልነበረም፡፡
ው ሳ ኔ
1. በስረ-ነገሩ ላይ የመጨረሻ ውሳኔ ሳይሰጥ በመቃወሚያው ላይ ይግባኝም ሆነ
የሰበር Aቤቱታ ሊቀረብ Aይችልም፡፡
2. የሰ/ሸዋ ከፍተኛ ፍ/ቤት በመ/ቁ 190/97 መጋቢት 06/1997 ዓ.ም ይግባኙ
በፍ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 377 በመዝጋት የሰጠው ትEዛዝ ተሽሯል፡፡
3. ወጪና ኪሳራ ግራ ቀኙ ይቻቻሉ፡፡
መዝገቡ ተዘግቷል፡፡ ለመ/ቤት ይመለስ፡፡
ቤ/ኃ
3
የሰበር መ/ቁ/ 23632
ጥቅምት 26 ቀን 2AAA
ዳኞች፡- 1. Aቶ ዓብዱልቃድር መሐመድ
2. .. ሐጎስ ወልዱ
3. .. መስፍን Eቁበዮናስ
4. .. ተሻገር ገ/ሥላሴ
5. .. ብርሃኑ Aመነው
Aመልካች፡- ወ/ት ፀዳለ ደምሴ - ቀረበች
ተጠሪ፡- Aቶ ክፍሌ ደምሴ - Aልቀረበም
ፍ ር ድ
መዝገቡ ለሰበር ችሎቱ ሊቀርብ የቻለው የAሁኗ Aመልካች የደቡብ ብሔር፣
ብሔረሰቦችና ሕዝቦች ክልላዊ መንግሥት ጠቅላይ ፍ/ቤት በሰጠው ውሣኔ ባቀረበችው
የሰበር ቅሬታ ማመልከቻ መነሻነት ነው፡፡ የAሁኑ ተጠሪ በቦንጋ ዙሪያ ወረዳ ፍ/ቤት
የሕፃን ቢኒያም ክፍሌ ወላጅ Aባት ስለሆንኩ ፍ/ቤቱ ለሕፃኑ ሞግዚትና Aስተዳዳሪ
Aድርጎ ይሹመኝ በማለት የቀረበውን Aቤቱታ ፍ/ቤቱ መርምሮ የሕፃኑን ሞግዚትና
Aስተዳዳሪ Aድርጎ ሾሞታል፡፡ የAሁኗ Aመልካች በፍ/ሕ/ሥ/ሥ/ቁ. 358 መሠረት
ባቀረበችው የተቃውሞ Aቤቱታ፣ የAሁኑ ተጠሪ ሕፃኑን ከመውለዱ በስተቀር ምንም
ዓይነት Eርዳታ Eንዳላደረገም፣ ተንከባክቦም ዓላሣደገም፣ Aሁን ሕፃኑ ከEናቱ
የሚወርሰውን ሐብት Eና ንብረት ፍለጋ Eንጂ ለሕፃኑ ጥቅም ብሎ ስላልሆነ ተጠሪ
ሞግዚት Eንዲሆን የተላለፈው ውሣኔ ተሽሮ በምትኩ Eኔ Aክስቱ ላለፉት 12 ዓመታት
ተንከባክቤ ያሣደኩት ሞግዚት ሆኜ Eንድሾም ይወሰንልኝ በማለት ያቀረበችው

መቃወሚያ የወረዳው ፍ/ቤት መርምሮ Aባት ላለው ልጅ Aመልካች የሞግዚትነት ጥያቄ
ማቅረብ Aትችልም፤ በማለት መቃወሚያውን ውድቅ Aድርጎ መዝገቡን ዘግቷል፡፡ ጉዳዩ
በይግባኝ የቀረበለት የከፋ ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት የAሁኑ ተጠሪ ሕፃኑን Eስከዛሬ ድረስ
ሣያሣድግ Aሁን Eናቱ ስትሞት ላሣድግ ማለቱ ሀብትና ንብረት ፍለጋ ሊሆን
Eንደሚችል ለመገመት የሚያዳግት ቢሆንም የደቡብ ብ/ብ/ሕ/ክ/መንግሥት የቤተሰብ
ሕግ Aዋጅ ቁጥር 75/96 Aንቀጽ 235/1 ከወላጆቹ Aንዱ በሞት የተለየው ሕፃን
በሕይወት ያለው ወላጅ ሞግዚትና Aስተዳዳሪ Eንደሚሆንለት ስለሚደነግግ የወረዳው
ፍ/ቤት የAመልካችን ጥያቄ ውድቅ ማድረጉ ተገቢ ነው በማለት መልስ ሰጭን Aስቀረቦ
ሣያከራከር በፍ/ሕ/ሥ/ሥ/ቁ. 337 መሠረት መዝገቡን ዘግቶታል፡፡ የክልሉ ጠቅላይ
ፍ/ቤትም የተፈፀመ መሠረታዊ የሕግ ሥህተት የለም በማለት ውድቅ Aድርጎታል፡፡
የሰበር ቅሬታ ማመልከቻው የቀረበው ይህንን ውሣኔ ለማስለወጥ ሲሆን ይህ
ችሎት መጋቢት 6 ቀን 1998 በዋለው ችሎት በዚህ ጉዳይ የሕፃን ቢንያም ክፍሌ
Aክስት የሆነችው የAሁኗ Aመልካች ሞግዚት ለመሆን ያቀረበችውን ጥያቄ የሥር
ፍ/ቤቱ ውድቅ ያደረገበትን የሕግ Aግባብ ለመመርመር ሲባል መዝገቡ ለሰበር
Eንዲቀርብ ትEዛዝ ተሰጥቷል፡፡ መልስ ሰጭም መጥሪያ ደርሶት መልሱን ባለማቅረቡ
የጽሁፍ መልስ የማቅረብ መብቱ ታልፏል፡፡
ይህ ችሎት የሰበር ቅሬታ ማመልከቻውን ከሥር ፍ/ቤት ውሣኔ Eና ከሕጉ ጋር
በማገናዘብ መርምሯል፡፡ የIፌዲሪ ሕገ መንግሥት Aንቀጽ 36 ስለ ሕፃናት መብት
ደንግጓል፡፡ በዚሁ Aንቀጽ በንUስ Aንቀጽ 2 መሠረት ሕፃናትን የሚመለከቱ Eርምጃዎች
በሚወስዱበት ጊዜ ሁሉ የመንግሥታዊ ወይም የበጎ Aድራጎት ተቋማት Eንዲሁም
ፍርድ ቤቶችና የAስተዳደር ባለሥልጣናት ወይም የሕግ Aውጭው Aካላት የሕፃናትን
ደህንነት በቀደምትነት Eንዲያስቡ በAስገዳጅነት ተመልክቷል፡፡ ከዚህ በተጨማሪ
2
Iትዮጵያ ካፀደቀቻቸው የAለም Aቀፍ ስምምነቶች መካከል የሕፃናትን መብት
በሚመለከት 1984 ዓ.ም የፀደቀውና በሕገመንግሥቱ Aንቀጽ 9(3) መሠረት የሀገሪቱ
የሕግ Aካል የሆነው የሕፃናት መብት ኮንቬንሽን Aንቀጽ 3(1) ፍርድ ቤቶችም ሆኑ
ሌሎች Aካላት ሕፃናትን የሚመለከቱ ጉዳዮች ላይ ውሣኔዎች ሲሰጡ የሕፃናቱን
ጥቅምና ደህንነት በዋነኛነት መመልከት Eንደሚገባቸው ተመልክቷል፡፡ Eንደሚታወቀው
የልጆቻቸው መብትና ደህንነት በማስጠበቅ ረገድ ከወላጆቻቸው የበለጠ ቅድሚያ
ሊሰጠው የሚገባ ሰው ሊኖር ስለማይችል ሕግ Aውጭው በመርህ ደረጃ የተቀበለው
በመሆኑ በሕይወት ያለው Aባት ወይም Eናት የሕፃን ልጁ ሞግዚት Eና Aስተዳዳሪ
Aድርጎ የመሾሙ Aሰራር ሐገራችንን ጨምሮ የበርካታ ሀገራት ተሞክሮ መሆኑ
ይታወቃል፡፡ በዚህ መሠረት በፌዴራልም ሆነ በክልል የቤተሰብ ሕጎች ውስጥ ወላጆች
ለሕፃናት ልጆቻቸው ሞግዚትና Aስተዳዳሪ ስለመሆናቸው በግልጽ የተመለከቱ
ድንጋጌዎች ያሉ ቢሆንም Eነዚህ ድንጋጌዎች ተፈፃሚት የሚኖራቸው ሞግዚት ወይም
Aስተዳዳሪ የተባለው ወላጅ በሕገ መንግሥቱ Eንደተመለከተው ለሕፃኑ ጥቅምና ደህንነት
Eስከሰሩ ጊዜ ድረስ ብቻ Eንደሆነ ሊስተዋል የሚገባ ጉዳይ ነው፡፡ በሌላ Aነገጋገር በAባት
ወይም በEናት የሞግዚትነት ሽፋን የሕፃናትን መብትና ደህንነት የሚጎዱ ወይም ሊጎዱ
የሚችሉ ስራዎች ሁሉ በዳኞች ቀሪ Eና ፈራሽ ሊሆኑ የሚችሉበት Aግባብ በሕጉ
የተለያዩ ክፍሎች መገኘቱ ይህንኑ የሕፃኑን መብትና ጥቅም በዋነኛነት ለማስከበር
የተደነገገ ነው፡፡ በዚህ ረገድ በየትኛውም ደረጃ የሚገኙ ዳኞች ሕፃናትን የሚመለከቱ
ጉዳዮችን ሲመረምሩ ከዝርዝር ሕጎቹ በተጨማሪ በሕገመንግሥት Aንቀጽ 36(2)
በAስገዳጅነት የተቀመጠውን የሕፃናትን ደህንነት ከግምት ውስጥ ያስገባ ውሣኔ ላይ
Eንዲደርሱ የግድ ይላል፡፡ ይህን በመተላለፍ የሚሰጡ ማናቸውም ውሣኔዎችና ልማዳዊ
3
Aሰራሮች የሕገ መንግሥቱን ኃይለቃል የሚቃረኑ ስለሚሆኑ ፈራሽነታቸው
የሚያጠራጥር ነው፡፡
ወደያዝነው ጉዳይ ስናመራ የክልሉ ፍርድ ቤቶች የሕፃን ቢንያም ክፍሌን
ሞግዚትነት Aስመልክቶ የቀረበላቸው ጉዳይ ሲመረምሩ ከሕጎቹ ግልጽ ድንጋጌዎች
ባሻገር ሕገመንግሥቱ ያስቀመጠውን የሕፃኑን ደህንነትና ጥቅም የማስከበር መርህ
ተግባራዊ ማድረግ ሲገባቸው በተለይ የAሁኑ ተጠሪ በዚህ ደረጃ የሞግዚትነት ጥያቄ
ያነሣው ሕፃኑ ልጅ « ከEናቱ በውርስ ከሚያገኘው ንብረትና ሀብት ላይ ተካፋይ ለመሆን
Aስቦ ስለመሆኑ» የከፍተኛው ፍ/ቤት በውሣኔው ላይ ገልጾ ሕፃኑን ከመውለድ ውጭ
ከዓስር ዓመታት በላይ ዞር ብሎ ያላየውን፣ ያልተንከባከበውን፣ ያላሣደገውን Eንዲሁም
ፍላጎቱን Eንኳን ያልጠየቁትን ሕፃን በሰላምና በEንክብካቤ ካደገበት ቤት ወጥቶ በAሁኑ
ተጠሪ ሞግዚትነት ሥር ይተዳደር ብሎ የተደረሰበት መደምደሚያ የሕፃኑን ደህንነትና
ጥቅም ያላገናዘበ ነው፡፡ የሥር ፍ/ቤቶች ከሕጎቹ ግልጽ ቃላት ባሻገር የሕጎቹን Aላማና
መንፈስ በቅጡ ሣያጤኑ የAንቀጾቹን ግርድፍ ቃላት ብቻ በመውሰድ ሕገመንግሥቱን
በሚጋፋና የሕፃኑን መብትና ደህንነት በሚጎዳ Aኳኋን የሰጡት የሞግዚትነት ውሣኔ
መሠረታዊ የሕግ ስህተት ያለበት ነው ብለናል፡፡
ው ሣ ኔ
- የደ/ብ/ብ/ሕ/ክ/መ/ ከፋ ዞን የቦንጋ ዙሪያ ወረዳ ፍ/ቤት ታህሣሥ 17 ቀን
1998 በመዝገብ ቁጥር 29/98 Eንዲሁም የክልሉ ከፍተኛ ፍ/ቤት
በ21/A6/98 በመ/ቁ. A1AA1 በተጨማሪ የክልሉ ጠቅላይ ፍ/ቤት 1/7/98
በመ/ቁ.14275 የሰጡዋቸው ውሣኔዎችና ትEዛዞች ተሽረዋል፣
- የAሁኗ ተጠሪ ወ/ሮ ፀዳለ ደምሴ የሕፃን ቢንያም ክፍሌ ሞግዚትና Aስተዳዳሪ
ሆና ሕፃኑ ከሟች ወላጅ Eናቱ ከወ/ሮ ፋንታዬ ኃ/ሚካኤል የሚያገኘውን
4
ማናቸውም የውርስ ሀብት ተረክባ ሕፃኑን በመልካም Aስተዳደግና ደህንነነት
ተንከባክባ Eንድታሣድገው ተሹማለች፡፡
- መዝገቡ ያለቀለት ስለሆነ ወደ መዝገብ ቤት ይመለስ፡፡
ተ.ወ
5
የሰበር መዝገብ ቁ.19196
ጥቅምት 25 ቀን 1998 ዓ.ም
ዳኞች፡- መንበረፀሐይ ታደሰ

ዓብዱልቃድር መሐመድ
ሐጐስ ወልዱ
ዳኜ መላኩ
መስፍን Uቁበዮናስ
Aመልካች፡- ጠንክር ድምድ
ተጠሪዎች፡- 1. ባበንጋ Aሮሬ
2. ወ/ሮ በርጫት ሃብቴ
በዚህ መዝገብ የቀረበውን ጉዳይ መርምረን የሚከተለውን ፍርድ ሰጥተናል፡፡
ፍ ር ድ
ለAቤቱታው መነሻ የሆነው ክርክር የተጀመረው በደቡብ ብ/ብ/ሕ/ክልል በጉራጌ
ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት ነው፡፡ ከሣሽ የነበረው የAሁኑ Aመልካች ሲሆን፣ በAሁኖቹ
ተጠሪዎች ላይ ክስ የመሠረተው ከEናቴ በውርስ ላገኘው የሚገባኝን ንብረት ተከሣሾች
በሕገወጥ መንገድ ይዘው ሲጠቀሙበት ቆይተዋል፡፡ በመሆኑም ንብረቱን Eንዲለቁልኝ
Eንዲሁም የንብረቱን ግምት Eንዲከፍሉኝ ይወሰንባቸው በማለት ነው፡፡ ተጠሪዎቹ
ደግሞ ለክሱ መነሻ የሆነው መሬት ከAፄ ሃይለስላሴ ዘመነ መንግስት ጀምሮ በይዞታችን
ስር የቆየ ነው፡፡ በ1984 ዓ.ም Eንደገና የመሬት ድልድል ሲደገግም ለኛ ተሰጥቶAል፡፡
በዚህ መሠረትም ያለማቁረጥ ግብር Eየከፈልን የምንጠቀምበት ከመሆኑ ውጪ የሌላ
ሰው ይዞታ ሆኖ Aያውቅም፡፡ ከሣሽ Eኛን ለመክሰስ ምንም ምክንያት የለውም፡፡ በማለት
Eንደተከራከሩ ከመዝገቡ ተመልክተናል፡፡ ክሱ የቀረበለት ፍ/ቤትም የሁለቱን ወገኖች
ክርክር Eና ማስረጃ ከሰማ በኋላ፣ከሣሽ ክስ በመሠረተበት መሬት ላይ ምንም Aይነት
መብት የለውም፡፡ በማለት ክሱን ውድቅ ያደገረ ሲሆን፣ በዚህ ፍ/ቤት ውሳኔ ላይ
ይግባኝ የቀረበለት የክልሉ ጠ/ፍ/ቤትም የስር ፍ/ቤት ውሳኔ ጉድለት የለበትም የሚል
ምክንያት በመስጠት ይግባኙን ሳይቀበለው ቀርቶAል፡፡ Aቤቱታው የቀረበውም በዚህ ላይ
ነው፡፡
Eኛም Aመልካች በ21-7-97 ዓ.ም በጻፈው ማመልከቻ ያቀረበውን Aቤቱታ መነሻ
በማድረግ ተጠሪዎቹን Aስቀርበን ክርክሩን ሰምተናል፡፡ ከስር ጀምሮ Eስከዚህ ሰበር
ችሎት ድረስ ከተደረገው ክርክር Eና የሥር ፍ/ቤቶች ከሰጡት ውሳኔ መገንዘብ
Eንደቻልነው Aመልካች ያለ Aግባብብ ተወሰደብኝ የሚለው ንብረት የEርሻ መሬት፣ በላዩ
ላይ Aሉ የተባሉት Aትክልቶች Eና የሳር ክዳን ቤትን ያጠቃልላል የተባለው ነው፡፡ ይህ
ንብረትም የEናቱ የነበረ Eና በኋላ ግን በተጠሪዎች Eና በAመልካቹ Eናት መካከል
በተደረገው ውል መሠረት በተጠሪዎች Eጅ መግባቱንም በክስ ማመልከቻው ላይ
ተመልክቶAል፡፡ ክሱ የመሠረተው ሐምሌ 1 ቀን 95 ዓ.ም ሲሆን፣ Eናቴ ከዚህ ዓለም
ተለየች ያለው ደግሞ ታሕሳስ 2A ቀን 82 ዓ.ም ነው፡፡ በዚህ Aይነት ለቀረበው ክስ
ከተጠሪዎች የተሰጠ የመከላከያ ክርክር ደግሞ ከላይ ያየነው ክርክሩን በመጀመሪያ ደረጃ
የዳኝነት ስልጣኑ ያስተናገደው የከፍተኛ ፍ/ቤት የAመልካችን ክስ ውድቅ ያደረገው ክሱ
በምንም Aይነት ማስረጃ Aልተደገፈም፡፡ ይልቁንም ተከሣሾች በመሬቱ ላይ ለብዙ
ዓመታት የቆየ ሕጋዊ የዞታ Eንዳላቸው ባቀረቡት ማስረጃ Aስረድተዋል፡፡ በማለት ነው፡፡
Eንደምንመለከተው ፍ/ቤቱ ከግራቀኝ ተከራካሪ ወገኖች የቀረበውን ክርክር
ከማስረጃዎቻቸው ጋር Aገናዝቦ መርምሮAል፡፡ በዚህም Aመልካች Eንደክሱ ማስረዳት
Aለመቻሉን ሲያረጋግጥ፤ ተጠሪዎች ግን 1978 ዓ.ም ጀምሮ በይዞታቸው ስር Aድርገው
Eና ተገቢውን ግብር Eየከፈሉ ሲጠቀሙበት መቆየታቸውን AረጋግጦAል፡፡ ከዚህ
ውጪም በAመልካች Eናት Eና በተጠሪዎች መካከል የተደገረ ውል Aላገኘም፡፡ ስለዚህም
በዚህ ረገድ የፈፀመውን የሕግ ስህተት የለም፡፡
2
ው ሳ ኔ
1. በጉራጌ ዞን ከፈተኛ ፍ/ቤት የፍ/ብ/ቁጥር 00180 በሆነው መዝገብ ግንቦት
3A ቀን 1996 የተሰጠውና የክልሉ ጠ/ፍ/ቤት በመ.ቁ.7040፣ በ16-5-97
ዓ.ም ያፀናው ውሳኔ በዚህ ሰበር ችሎትም ፀንቶAል፡፡
2. ወጪና ኪሣራ በተመለከተ ግራ ቀኝ ወገኖች ይቻቻሉ መዝገቡ ይመለስ፡፡
ወ.ፈ
3
የሰ/መ/ቁ. 26422
ጥቅምት 28/2000 ዓ.ም
ዳኞች፡- 1. Aቶ ዓብዱልቃድ መሐመድ

2. Aቶ ሐጐስ መልዱ
4. Aቶ ተሻገር ገ/ስላሴ
5. Aቶ ብርሃኑ Aመነው
Aመልካች፣ ወ/ሮ ስንልሽ ማዘንጊያ - ጠበቃ ቀረበ
ተጠሪ፣ Eነ Aቶ ተስፋ ማዘንጊያ - ቀርበዋል
መዝገቡን መርምረን የሚተለውን ፍርድ ሰጥተናል፣
ፍ ር ድ
በዚህ ጉዳይ የAሁኖቹ ተጠሪዎች በAመልካች ላይ ህዳር 20 ቀን 1998 ዓ.ም
ባቀረቡት ክስ፣የAሁኗ Aመልካች ግምቱ ብር 190,850 የሆነና ከAውራሻችን ከወ/ሮ
የንጉሤ ማዘንጊያ የሚደርሰንን የውርስ ንብረት የያዘች ስለሆነ የውርስ ንብረት ታካፍለን
የሚል ነው፡፡ የAሁን Aመልካች ለክሱ ከሰጠችው መልሶች መካከል፣Aሁን የተጠየቀውን
የውርስ ንብረት ወራሽ መሆኔ በፍ/ቤት ተረጋግጦ ላለፉት 10 Aመታት በEጄ የቆየ
ስለሆነ ተጠሪዎች በይርጋ ቀሪ የሆነን ጉዳይ Aንስተው ሊጠይቁኝ Aይገባም የሚል
ይገኝበታል፡፡ Aቤቱታ የቀረበለት የሰሜን ጎንደር መስተዳደር ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት
የAሁኗል Aመልካች የይርጋ ጥያቄ ውድቅ በማድረግ የውርስ ንብረቱን ከሳሽና ተከሳሾች
Eኩል ይካፈሉ ብሏል፡፡ ጉዳዩን በይግባኝ የቀረበለት የA/ብ/ክ/መ/ጠቅላይ ፍ/ቤት ይግባኙን
በፍ/ሕ/ሥ/ሥ/ቁ. 337 ውድቅ በማድረግ መዝገቡን ዘግቶታል፡፡
የሰበር Aቤቱታው በዚህ ላይ የቀረበ ሲሆን ፣ይህ ችሎት የካቲት 13 ቀን 1999
በዋለው ችሎት የሥር ፍ/ቤት የይርጋ ጥያቄውን ያለፈው በAግባቡ መሆን Aለመሆኑን
ለመመርመር ሲባል መዝገቡ ለሠበር Eንዲቀርብ ትEዛዝ ሰጥቶ የግራ ቀኙን የቃል
ክርክር ሰኔ 26 ቀን 1999 ሰምቷል፡፡

1
በዚህ ጉዳይ የሥር ፍ/ቤት የይርጋው ጥያቄ ውድቅ ያደረገበት ዋንኛ ምክንያት
የAሁኗ Aመልካች ለክርክሩ ምክንያት የሆኑትን የውርስ ንብረቶች የፍትሐብሔር ሕግ
ቁጥር 1000 /2/ በሚደነግገው መሠረት ከ15 ዓመት በላይ በይዞታዋ ስር ስላላደረገች
ክሱ በይርጋ ቀሪ Aይሆንም በሚል ነው፡፡
በመሠረቱ Aውራሽ የተባሉት ወ/ሮ ንጉሤ ማዘንጊያ መጋቢት 7 ቀን 1988 ዓ.ም
ከዚህ ዓለም በሞት የተለዩ መሆኑ ታውቋል፡፡ የAሁኗ Aመልካች ግንቦት 15 ቀን 1989
ዓ.ም የሟች ሕጋዊ ወራሽ መሆኗ ተረጋግጦ ንብረቱን ይዛ ስትገለገልበት ስለመቆየቷም
ከፍርድ ቤቱ ውሳኔ መረዳት ተችሏል፡፡ የAሁኖቹ ተጠሪዎች ደግሞ በዚሁ ከተማ
Eየኖሩ ላለፉት 10 ዓመታት በተከሳሽ የተያዙትን የውርስ ንብረቶች ሳይጠይቁ
መቆየታቸው ታውቋል፡፡ በፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 1000 /1/ መሠረት ከሳሽ መብቱንና
የውርስ ንብረቶች በተከሳሹ መያዛቸውን ካወቀ ሦስት ዓመት በኋላ ስለወራሽነት ጥያቄ
የሚቀርበው ክስ ተቀባይነት ለማግኘት Aይችልም በሚል ተደንግጓል፡፡ የሥር ፍ/ቤት
የኸን መሠረታዊ የይርጋ ሕግ ወደ ጐን በመተው ግራ ቀኙ Eየተከራከሩበት ያለው
የውርስ ንብረት ከዘር የወረደ ርስት Eንደሆነ በመቁጠር ለጉዳዩ Aግባብ ያልሆን ሕግ
ጠቅሶ የይርጋ ጥያቄውን ውድቅ ማድረጉ መሠታዊ የሕግ ስህተት ነው ብለናል፡፡
ው ሣ ኔ
- የተጠሪዎች የውርስ ንብረት ጥያቄ በይርጋ ቀሪ ሆኗል ብለናል፣

- የA/ብ/ክ/መ የሰሜን ጎንደር መ/ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት ሰኔ 15 ቀን 1998 ቁጥር 13047
በሆነ መዝገብ የሰጠው ውሳኔ Eና የክልሉ ጠቅላይ ፍ/ቤት በፍ/ይ/መ/ቁ. 09867
በ17/11/98 የሰጡት ትEዛዝ ተሽሯል፡፡
- የዚህን ፍ/ቤት ወጭና ኪሳራ ግራ ቀኙ ይቻቻሉ፣
- መዝገቡ ያለቀለት ስለሆነ ወደ መዝገብ ቤት ይመለስ፣
ቤ/ኃ
2
የሰበር መ/ቁ 28764
ሐምሌ 10 ቀን 2000 ዓ.ም

ዳኞች፡-
ታፈሰ ይርጋ
ፀጋዬ Aስማማው
ዓሊ መሐመድ
Aልማው ወሌ
Aመልካች፡- የወ/ሮ Aመለወርቅ Eየሱስ ወራሽ ጠበቃ ሰለመን ገ/መቀል ቀረቡ
ተጠሪዎቹ፡- 1. Aቶ መስፍን Aስፋው
2. ወ/ሮ Aልማዝ Aስፋው ጠበቃ መልካም ዓለማየሁ ቀረቡ፡፡
3. ቱቱ Aስፋው
4. ሶስና Aስፋው
መዝገቡ የተቀጠረው ለምርመራ ነበር፡፡ መዝገቡን መርምረን የሚከተለውን ፍርድ
ፍ ር ድ
ጉዳዮ የቀረበው Aመልካች የፌዴራል የመጀመሪያ ፍርድ ቤት በመዝገብ ቁጥር
22238 ሐምሌ 12 ቀን 1998 ዓ.ም የሰጠው ውሳኔ Eና የፌዴራል ከፍተኛ ፍርድ ቤት
በመዝገብ ቁጥር 48910 ታህሣሥ 19 ቀን 1999 ዓ.ም የሰጠው ትEዛዝ መሠረታዊ
የህግ ስህተት ያለበት ስለሆነ በሰበር ታይቶ ይታረምልኝ በማለት ጥር 28 ቀን 1999
ዓ.ም በተፃፈ የሰበር Aቤቱታ ስለጠየቁ ነው፡፡ የክርክሩ ፍሬ ጉዳይ ከመዝገቡ ለመረዳት
Eንደሚቻለው በመጀመሪያ የAሁን ተጠሪዎች በፌዴራል የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት
በከሳሽነት ቀርበው Eህታችን ወ/ሮ ጥሩወርቅ Aስፋው በ1995 ዓ.ም በሞት
1
ተለይታለች፡፡ Eህታችን ልጅ ወይም ተወላጅ የሌላት መሆኑና Eኛ ወራሾቿ መሆናችንን
በፍርድ Aረጋግጠናል፡፡ ሟች Eህታችን ወ/ሮ ጥሩወርቅ Aስፋው ከወደ ውጭ Aገር
ለህክምና ስትሄድ ቤቷንና ንብረቷን ለAቶ ፈንታይ ወልደዮሐንስ Eና ወ/ሮ የሺመቤት
ሀብተሚካኤል ሰጥታ ሄዳለች፡፡ ሆኖም Aደራ ተቀባዮች የሆኑት Eነ Aቶ ፋንታዬ
የውርሱን ንብረት Eንዲያስረክቡን ስንጠይቅ ለማስረከብ ፈቃደኛ ባለመሆናቸው የካ ክፍለ
ከተማ ቀበሌ 02 ቁጥሩ 761 የሆነውን ቤትና በክሱ የተዘረዘሩ ንብረቶች Eንዲያስረክቡ
ውሣኔ ይሰጥልን በማለት ክስ Aቅርበዋል፡፡
ተጠሪዎች የውርስ ንብረቱን ይዘዋል ከሚሏቸው ከEነ Aቶ ፈንታዬ
ወልደዮሐነስና ወ/ሮ የሺመቤት ሀብተሚካኤል ጋር Eየተከራከሩ Eያሉ ወ/ሮ Aመለወርቅ
Eየሱስ ቀርበው ሟች ጥሩወርቅ Aስፋው የሟች Aቶ Aበበ ከበደ ሚስት ነበሩ፡፡ Eኔ
የAቶ Aበበ ከበደ ሚስት መሆኔን በፍርድ ቤት Aረጋጋጫለሁ፡፡ ክርክር Eየተካሄደበት
ያለው ንብረት የሟች Aበበ ከበደ የጋራ ሀብት በመሆኑ በክርክሩ ጣልቃ Eንዲገባ
በማለት ያመለከተች ሲሆን ፍርድ ቤቱም የAመልካችን ማመልከቻ Eና ማስረጃ ከመዘነ
በኋላ ወደ ክርክሩ በጣልቃ ገብነት Eንድትገባ ወስኗል፡፡
የፌዴራል የመጀመሪያ ፍርድ ቤት የተጠሪዎችን ክስ የAመልካች Aውራሽ
የሆነችው Aመለወርቅ Eየሱስ በጣልቃ ገብነት ያቀረበችውን ማስረጃና የEነ ፈንታዬ
ወልደዮሐንስን መልስና ማስረጃ ከመረመረ በኋላ ‹‹ተጠሪዎች የቀረበባቸውን ክስ 1ኛ
ተጠሪ ያልካዱና ክሱን ስለAመኑ የፍታብሔር ሥነ ሥርዓት ሕግ ቁጥር 242 መሠረት
በዝርዝር የተያዘው ንብረት በራሱ ላይ ተዘርዝሮ የቀረበው ንብረት ለAመልካቾችና
ለጣልቃ ገብ Eንዲያስረክቡ፡፡ ሁለተኛ ተጠሪ የAንደኛ ተጠሪ ባለቤት ሲሆን ባለቤታቻው
ለህክምና ወደ ውጭ Eንደሄዱና ሲመለሱ Eንደሚፈጽሙ በመግለጽ ለጊዜው ከነገር
ለመሸሽ Eኔ ንብረቱን Aልተረከብኩም በዝርዝር ላይም Aልፈረምኩም ይበሉ Eንጂ ክሱን
2
በግልበጽ ስላልካዱ በነገሩ የመሸሽ የተሰጠ መልስ ክሱን Eንደመካድ ስለማያስቆጥር ክስ
በቀረበበት ንብረት ላይ Aንደኛ ተጠሪ ጋር በጋራ ሀላፊ ናቸው ብለን ወስነናል፡፡ ጣልቃ
ገብም ተካፋይ ናቸው ብለናል፡፡›› በማለት ወስኗል፡፡ የፌዴራልና የመጀመሪያ ደረጃ
ፍርድ ቤት ከክሱ ጋር በዝርዝር የተያዘው ንብረት በክሱ ላይ የተመለከተው ወይም
የሟች የውርስ ንብረት ተጣርቶ ክፍፍሉን Eንዲያስፈጽሙ Aቶ ቸርነት ተገኝን ሹሟል፡፡
ከዚህ በኋላ ውርስ Aጣሪው በተጠሪዎችና Aመልካች የግልና የሚስቱ የጋራ
ሀብት ነው በሚሉት ጉዳይ ላይ ክርክርና ማስረጃ ከሰማ በኋላ Aመልካች የፍታብሔር
ህግ ቁጥር 1000 በተደነገገው መሠረት መብታቸውን ያልጠየቁ ስለሆነና በAዲስ Aበባ
Aስተዳደር በየካ ክፍለ ከተማ በቀበሌ 02 ቁጥሩ 761 የሆነው ቤት ወ/ሮ ጥሩወርቅ
Aስፋው የተመዘገበ ስለሆነ የEሷ የግል ንብረት የሚልና ሌሎች ንብረቶችም ወ/ሮ
ጥሩወርቅ Aስፋው የግል ሀብት ናቸው በማለት ወስኖ ይህንን ሪፖርት ለፌዴራል
የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት Aቅርቧል፡፡ ፍርድ ቤቱም የውርስ Aጣሪው ሰኔ 25 ቀን
1998 ከተፃፈ መሸኛ ጋር የቀረበለትን ሪፖርት ህግና ሞራልን የማይቃረን በመሆኑና
ተከራካሪዎቹ ትክክለኛነቱን ቀርበው ስላረጋገጡ የፍርድ ቤቱ የውሣኔ Aካል Aድርጐ
መዝግቦታል በማለት ትEዛዝ ሰጥቷል፡፡
Aመልካች በዚህ ወሳኔ ቅር በመሰኘት ይግባኝ ለከፍተኛው ፍርድ ቤት Aቅርባ
የከፍተኛው ፍርድ ቤት ይግባኙን በፍታብሔር ሕግ ቁጥር 337 መሠረት ሰርዞታል፡፡
Aመልካች የፌዴራል የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት የውርስ Aጣሪውን ሪፖርት
በማጽደቅ የሰጠውና ትEዛዝና የከፍተኛው ፍርድ ቤት ያቀረብኩትን ይግባኝ ለመሰረዝ
የሰጠው ትEዛዝ መሠረታዊ የህግ ስህተት Aለበት በማለት ባቀረቡት Aቤቱታ ፍርድ
ቤቱ የሾማቸው የውርስ Aጣሪ ከEኛ በኩል ያቀረበውን ማስረጃ ተቀብለው
Aልመረመሩም፡፡ ፍርድ ቤቱ የውርስ ከጣሪው ባቀረበው ሪፖርት ላይ በጽሑፍ
3
መቃወሚያ ብይን ሣይሰጥ የውርስ Aጣሪውን ሪፖርት ማጽደቅ መሠረታዊ የህግ
ስህተት Aለበት፡፡ ከሁሉም በላይ በጣልቃ ገብ ተከራካሪነት ቀርበን ባቀረብነው ክስና
ማስረጃ መሠረት በክርክር የተያዘው ሀብት የወ/ሮ ጥሩወርቅ Aስፋውና የAቶ Aበበ ከበደ
የጋራ ንብረት Eንደሆነ በማረጋገጥ ፍርድ ቤቱ ንብረቱን በAደራ የያዙትና በሥር ፍርድ
ቤት ተከሳሽ የነበሩት Eነ ፈንታዬ ወ/ዮሐንስ ንብረቱን ለከሳሾች (ተጠሪዎች) Eና
ለጣልቃ ገብ ያስረክቡ ጣልቃ ገብ ተከፋይ ናቸው በማለት ውሣኔ የሰጠበትን ጉዳይ
የውርስ Aጣሪው ከተሰጠው ስልጣን ውጭ በማከራከር ውሣኔ መስጠቱና ፍርድ ቤቱም
ተቀብሎ ማጽደቁ መሠረታዊ የህግ ስህተት በመሆኑ በሰበር ታይቶ Eንዲታረምልኝ
በማለት Aመልክተዋል ተጠሪዎች በበኩላቸው የባልና የሚስቱ ግንኙነት ከተቋረጠ ሰላሣ
Aመት የሆነው በመሆኑ Aቶ Aበበ ከበደ ከዚህ በፊት የመጥፋት ውሣኔ የተሰጠባቸው
በመሆኑ የውርስ Aጣሪው ንብረቱ የግል ነው ወይስ የጋራ የሚለውን Aጣርቶ
Eንዲወሰን የተሾው በመሆኑና ይህንንም ያደረገው ፍርድ ቤቱ በሰጠው ስልጣን
መሠረት በመሆኑ በAጠቃላይ በውርስ Aጣሪውም ሆነ በሥር ፍርድ ቤት የተፈፀመ
የህግ ስህተት የሌለ በመሆኑ የAመልካች Aቤቱታ ውድቅ ይደረግልን በማለት ሀምሌ 13
ቀን 1999 ዓ.ም የተፃፈ መልስ Aቅርበዋል፡፡
Aመልካች በበኩላቸው ሟች Aበበ ከበደ በህይወት Aለመኖራቸው የተረጋገጠው
1984 ዓ.ም በመሆኑ ከዚህ ጊዜ በፊት የተፈራው ሀብት የጋራ ሀብት ነው፡፡ የቤቱ
ፕላንና ሥራው የተፈቀደው ከAቶ Aበበ ከበደ በመሆኑ ቤቱ የጋራ ንብረት ስለመሆኑ
የሚያከራክር Aይደለም፡፡ ሌሎች ንብረቶች መኪና፣ በባንክ የተያዘው ገንዘብ Eና ልዩ
ልዩ ጌጣጌጦች የጋራ ሀብት ናቸው የውርስ Aጣሪው ከማጣራት ተግባር ወጥተው ህግ
የመተርጐም ሥራ የሠሩ በመሆናቸውና ፍርድ ቤቱም ይህንኑ ተቀብሎ የፀደቀ በመሆኑ
4
መሠረታዊ የህግ ስህተት በሥር ፍርድ ቤቶች በኩል ተሰርቷል በማለት የመልስ መልስ
Aቅርበዋል፡፡
ከሥር የክርክሩ Aመጣጥና በሰበር ደረጃ ግራ ቀኙ በኩል የቀረበው ክርክር ከላይ
የተገለፀው ሲሆን Eኛም መዝገቡን መርምረናል፡፡ መዝገቡን Eንደመረመርነው፡፡
1ኛ ተጠሪዎች የሟች የወ/ሮ ጥሩወርቅ Aስፋው ንብረት ነው በማለት ዘርዝረው በEነ
Aቶ ፈንታዬ ወልደዮሐንስ ላይ ክስ Aቅርበው ሲከራከሩበት የነበረው ንብረት
የAመልካች Aውራሽ የAቶ Aበበ ከበደ የጋራ ሀብት መሆኑ በፍርድ ተወስኗል
ወይስ Aልተወሰነም?
2ኛ የፌዴራል የመጀመያ ደረጃ ፍርድ ቤት የሾመው የውርስ Aጣሪ የውርስ ማጣራቱን
ተግባር ያከናወነው በተሰጠው የስልጣን ወሰን ሣያልፍና በህግ መሠረት ነው ወይስ
Aይደለም ለሚሉትን ጭብጦች Eልባት መስጠት Aስፈላጊ ሆኖ Aግኝተነዋል፡፡
የመጀመሪያውን ጭብጥ በተመለከተ Aመልካች በክርክሩ Eንድትገባ ጥያቄ
ያቀረችው ተጠሪዎች Aይነቱን መጠኑንና ዋጋውን ዘርዝረው ክስ Aቅርበው
የሚከራከሩበት ንብረት ያAውራሽ የጋራ ሀብት መሆኑን በመግለጽ ነው፡፡ ተጠሪዎች ክስ
ያቀረብንበት ንብረት የAመልካች Aውራሽ Aቶ Aበበ ከበደ የጋራ ሀብት Aይደለም ስለዚህ
በክርክሩ ጣልቃ የምትገባበት ምከንያት የለም በማለት የAመልካችን ጣልቃ ገብነት
በመቃወም ያልተከራከሩ መሆኑን በAንፃሩ የጣልቃ ገቧን Aቤቱታ በተመለከተ ንብረት
በሚጣራበት ጊዜ የሚታይ በመሆኑ ለጣልቃ ገብ Aቤቱታ መልስ መስጠት ሣያስፈልገን
ይወሰንልን በማለት ምላሽ Eንዲሰጡ የፌዴራል የመጀመያ ደረጃ ፍርድ ቤት መጋቢት
23 ቀን 1997 ዓ.ም ከሰጠው ብይን ለመገንዘብ ይቻላል፡፡
ተጠሪዎች የAመልካችን በጣልቃገብነት ያቀረበችው ክርክር ላይ Aለን የሚሉትን
ክርክርና ማስረጃ Aላቀረቡም፡፡ በንብረት ማጣራት ሒደቱ Eንደሚታይ ያሣሰቡ ቢሆንም
5
ፍርድ ቤቱ ይህንን ጥያቄቸውን በመቀበል በግልጽ ብይን Aልሰጠም ፍርድ ቤቱ
መጋቢት 23 ቀን 1997 ዓ.ም በሰጠው ውሣኔ በሥር ፍርድ ቤቱ በተከሳሽነት
የሚከራከሩ ሰዎች ንብረቱን ለተጠሪዎችና (ከሳሾች) ለAመልካች ለሥር ለጣልቃ ገብ
ያስረክቡ፡፡ ጣልቃ ገብ ተካፋይ ናቸው በማለት ወስኗል፡፡ ይህም ክርክር የቀረበበት
ንብረት የAውራሻችን የጋራ ሀብት ስለሆነ ግማሹ ይገባኛል በማለት Aመልካች
ያቀረበችውን ማመልከቻና ማስረጃ በመቀበል በመዝገቡ ክርክር Eየተደረገበት ያለው
ንብረት የሟች Aበበ ከበደ የጋራ ሀብት መሆኑን ፍርድ ቤቱ ውሣኔ የሰጠበት መሆኑን
ያሣያል፡፡ ስለዚህ ተጠሪዎች በEነ ፋንታዬ ወ/ዮሐንስ Aላግባብ ስለያዙ Eንዲያስረክቡን
በማለት በክስ ማመልከቻቸው ላይ የዘረዘሩት ንብረት የሟች ወ/ሮ ጥሩወርቅ Aስፋው
የግል ንብረት ብቻ Eንዳልሆነና ክርክሩ Eየተካሄደበት ያለው ንብረት የAመልካች
Aውራሽ የAቶ Aበበ ከበደ የጋራ ንብረት መሆኑ ከንብረቱም Aመልካች ተካፋይ
Eንደሆነች ፍርድ ቤቱ ውሣኔ የሰጠበት በመሆኑ በውርስ Aጣሪም ሆነ በሌላ Aካል
Eንደገና ክርክርና ማስረጃ የሚቀርብበት Aይደለም፡፡ ጉዳዮ በፍርድ ያለቀ በመሆኑ በዚህ
ነጥብ ላይ ተጠሪዎች ለውርስ Aጣሪው ያቀረቡት የህግ Eና የፍሬ ጉዳይ ክርክር
የፍታብሔር ሥነ ሥርህት ሕግ Aንቀጽና ድንጋጌ የሚጥስና መሠታዊ የህግ ስህተት
ያለበት ነው፡፡ የፌዴራል የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት መጋቢት 23 ቀን 1997 ዓ.ም
በሰጠው ውሣኔ በፍርድ የቋጨውን ጉዳይ Eንደገና Aይቶ Aከራክሮ የውርስ Aጣሪው
ያቀረበውን የውሣኔ ሀሳብ ተቀብሎ ማጽደቁና ይግባኝ ሰሚው ፍርድ ቤትም ስህተቱን
ሣያርም የAመልካችን ይግባኝ መሠረዙ መሠረታዊ የህግ ስህተት ነው በማለት
ወስነናል፡፡
ሁለተኛውን ጭብጥ በተመለከተ ፍርድ ቤቱ የውርስ Aጣሪውን የሾመው የወ/ሮ
ጥሩወርቅ Aስፋውን የውርስ ንብረት Aጣርቶ Eንዲቀርብ መሆኑ በውሣኔው
6
ተቀምጧል፡፡ የውርስ Aጣሪ ስልጣንና ሀላፊነት በፍታብሔር ህግ የውርስ ድንጋጌዎች
በግልጽ የተደነገገ ሲሆን የፍታብሔር ህግ ቁጥር 956 የውርስ Aጣሪው ሥራ፡-
- ሟች Aንድ ኑዛዜ ትቶ Eንደሆነ መፈለግና በመጨረሻው ውርስ የሚደርሳቸው
ሰዎች Eነማን Eንደሆኑ ማረጋገጥ
- የውርሱን ሀብት ማስተዳደር
- መክፈያቸው የደረሰውን የሟች Eዳዎች መክፈል
- ሟች በኑዛዜ ያደረጋቸውን ስጦታዎች መክፈልና የኑዛዜውን ቃል ለማስፈፀም
ማንኛውንም ሌሎች Aስፈላጊ ጥንቃቄዎች ማድረግ Eንደሆነ በግልጽ
ይደነግጋል፡፡ የውርስ Aጣሪው ሥራውን ማከናወን ያለበት ይህንና ሌሎች
Aግባብነት ያላቸውን የህግ ድንጋጌዎች መሠረት በማድረግ መሆን Aለበት፡፡
ሆኖም በዚህ ጉዳይ የፌዴራል የመጀመሪያ ፍርድ ቤት የሾመው ውርስ Aጣሪ
በህግና በፍርድ ቤቱ ከተሰጠው ስልጣን ውጭ በፍርድ የተቋጨውን ጭብጥ ላይ
የተጠሪዎችን ክርክርና ማስረጃ በመስማት በክሱ ከተዘረዘሩት ንብረቶች ውስጥ
የሟች ወ/ሮ ጥሩወርቅ Aስፋውና የሟች Aበበ ከበደ በጋብቻ ያፈሩት የጋራና
የግል ንብረት Aስመልክቶ ያቀረበው የውሣኔ ሀሳብ ውርስ Aጣሪው ከስልጣኑ
ውጭ የሠራውና ወዲያውኑ ፍርድ ቤቱ ሊሰርዘው የሚገባው ሆኖ Aግኝተነዋል፡፡
ውርስ Aጣሪው የባልና የሚስት የጋራ ሀብት የሚመለከቱ የህግ ድንጋጌዎች
በመተርጐም ተጠሪዎች የAመልካች ጥያቄ በይርጋ ስለሚታገድ ጣልቃ መግባት
የለባትም በማለት ለፍርድ ቤቱ ያላቀረቡትን ክርክር በውርስ ማጣራት ሒደት
የይርጋ ክርክር Aንስተው ሲከራከሩ የይርጋ ክርክሩን በመቀበልና በAቶ Aበበ
ከበደ ስም ተመዝግባ የምትገኘዋን ኮድ 2-17736 ፒክAፕ መኪናና Eና ሌሎች
ንብረቶች ከAመልካች በAስራ Aምስት ዓመት ጊዜ ውስጥ ያልጠየቀች በመሆኑ
7
Aሁን ልትጠይቅ Aትችልም የሚል የውሣኔ ሀሳብ Aዘጋጅቶ ለፍርድ ቤት ያቀረበ
መሆኑን ለመረዳት ይቻላል፡፡ ውርስ Aጣሪው ከተሰጠው ስልጣን ውጭ የባልና
ሚስቱን የጋራና የግል ሀብት ለመወሰን ያቀረበውን የህግ ክርክር Aስመልክቶ
የሰጠው የህግ ትርጓሜና የማስረጃ ተቀባይነት የማስረጃ ክብደትና የማስረጃ
ታማኝነት Aስመልክቶ የሰጠው ውሳኔ በAግባቡ ሳይመረምር የፌዴራል
የመጀመሪያ ፍርድ ቤት ማጽደቁና የከፍተኛው ፍርድ ቤትም ይህንን ጉልህ
ስህተት ማለፍ መሠረታዊ የህግ ስህተት ያለበትና Aመልካች መብቷን በዳኝነት
ስልጣን በሌላው ግለሰብ ከስልጣኑና ሀላፊነቱ ውጭ በሠራው ሥራ መነሻ
Eንዲታጣ ያደረገ ሆኖ Aግኝተነዋል፡፡
በAጠቃላይ ስንመለከተው በዚህ ጉዳይ የውርስ Aጣሪ ሆኖ የተሾመው ሰው
የፍታብሔር ህግ ቁጥር 956 Eና ሌሎች ድንጋጌዎች ክስ ውርስ Aጣሪ ስልጣንና
ሀላፊነት Eንደዚሁም የፍታብሔር ሥነ ሥርዓት ህግ ስለ ምትክ ዳኛ ስልጣንና
ሀላፊነት ከተደነገጉት ድንጋጌዎነች ውጭና ፍርድ ቤቱም የሰጠውን ስልጣንና
ሀላፊነት ለመተላለፍ የይርጋ የህግ ድንጋጌዎች የቤተሰብ ህግ ድንጋጌዎችንና
የንብረት ህግ ድንጋጌዎች ተገቢ ያልሆነ ትርጉም በመስጠት ሥራውን ያከናወነ
በመሆኑ መሠረታዊ የሆነ የህግ ስህተት Aለበት፡፡ የፌዴራል የመጀመሪያ ደረጃ
ፍርድ ቤትም Aጣሪው ከተሰጠው ስልጣንና ሀላፊነት ውጭ በህግ ጉዳዮች
በማከራከርና የህግ ትርጓሜ በመስጠት ያቀረበውን የውሣኔ ሀሳብ ለህግና ለሞራል
ተቃራኒ Aይደለም ብሎ Eንዳለ ተቀብሎ ማጽደቁ መሠረታዊ የህግ ስህተት ያለበትና
የዳኝነት Aካሄድ በሂደቱ ላይ ጉለት መፈፀሙን የሚያሣይ ነው፡፡ በመሆኑም ከላይ
በዝርዝር በተገለፀው ምክንያት የፌዴራል የመጀመሪያ ፍርድ ቤት የውርስ Aጣሪውን
የውሣኔ ሀሳብ በማጽደቅ የሰጠው ትEዛዝና የከፍተኛው ፍርድ ቤት የመጀመሪያ
8
ደረጃ ፍርድ ቤት የሰጠውን ትEዛዝ በማጽደቅ የሰጠው ትEዛዝ መሠታዊ የህግ
ስህተት Aለት በማለት ፍርድ ሰጥተናል፡፡
ው ሳ ኔ
1. የፌዴራል የመጀመሪያ ፍርድ ቤት በመዝገብ ቁጥር 22238 ሀምሌ 12 ቀን
1998 ዓ.ም የውርስ Aጣሪውን ሪፖርት ሙሉ በሙሉ ለማጸደቅ የሰጠው
ትEዛዝ መሠረታዊ የህግ ስህተት ያለበት በመሆኑ በፍታብሔር ሥነ ሥርዓት
ሕግ ቁጥር 348 ንUስ Aንቀጽ 1 መሠረት ተሽሯል፡፡ ይፃፍ፡፡
2. የፌዴራል ከፍተኛ ፍርድ ቤት በመዝገብ ቁጥር 48910 ታህሣሥ 19 ቀን
1999 ዓ.ም የሰጠው ትEዛዝ መሠረታዊ የህግ ስህተት ያለበት በመሆኑ
በፍታብሐር ሥነ ሥርዓት ሕግ ቁጥር 348 ንUስ Aንቀጽ 1 መሠረት
ተሽሯል፡፡
3. ተጠሪዎች በፌዴራል የመጀመያ ፍርድ ቤት Eነ ፈንታዬ ወልደዮሐንስ
ያስረክቡን በማለት የጠቀሱት በየካ ክፍለ ከተማ ቀበሌ 02 ቁጥር 761 የሆነው
ቤት በAቶ Aበበ ከበደ ስም ተመዝግባ የምትገኘው መኪና፣ በባንክ ቤት የሚገኝ
ገንዘብና በAደራ ማስቀመጫ የተቀመጠ ጌጣጌጥ Eንደዚሁም ሌሎች የቤት
ቁሣቁሶችና ንብረቶች የሟች Aበበ ከበደ የጋራ ሀብት መሆናቸውን መጋቢት 23
ቀን 1997 ዓ.ም በፍርድ የተወሰነ በመሆኑ ግማሹን ለAመልካች ማካፈል
Aለባቸው በማለት ወስነናል፡፡ በፍርዱ መሠረት Eንዲያስፈጽም ይፃፍ፡፡
4. በዚህ ፍርድ ቤት የወጡትን ወጭና ኪሣራ ግራ ቀኙ ራሳቸውን ይቻሉ ብለናል፡፡
ይህ ፍርድ በፌዴራል ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት ሀምሌ 10 ቀን 2000
ዓ.ም በሙሉ ድምጽ ተሰጠ፡፡

ፀ/መ
9
የሰ/መ/ቁ. 23322
ሰኔ 19 ቀን 2000 ዓ.ም
ዳኞች፡- Aቶ ዓብዱልቃድር መሐመድ
Aቶ መድሕን ኪሮስ
Aቶ ዓሊ መሐመድ
Aቶ ሱልጣን Aባተማም
Aመልካች፡- ወ/ሮ Aዳነች ወርዶፋ ቀረቡ
ተጠሪዎች፡- Eነ ወ/ሮ Aስናቀች ወርዶፋ ቀረቡ
ፍ ር ድ
ጉዳዩ የተጀመረው በፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት ሲሆን Aመጣጡም የAሁንዋ Aመልካች
ህዳር 10 ቀን 97 ዓ.ም ጽፈው ባቀረቡት ማመልከቻ የውርስ Aጣሪው በ16/2/97 ዓ.ም
ያቀረቡት ሪፖርት በAግባቡ የቀረበ Aይደለም፡፡ Aጣሪው ሊጸድቅ የማይገባውን የስጦታ
ውል መነሻ በማድረግ ውሳኔ ሰጥተዋል፡፡ በውርስ Eዳነት መመዝገብ የማይገባውን Eዳ
መዝግበዋል፡፡ ያቀረብኳቸውን ማስረጃዎች በAግባቡ Aልመረመረም፡፡ ወራሾች
ሳንስማማበት የውርስ ንብረት ለወራሾች Eንዲከፋፈል ወስነዋል፡፡ በመሆኑም የውርስ
Aጣሪው ሪፖርት መጽደቅ የለበትም በማለት Aመልክተዋል፡፡
ፍ/ቤቱም የውርስ Aጣሪው የሟች የኑዛዜና ያለኑዛዜ ወራሾች Eነማን Eንደሆኑ፣
የሟች የውርስ ሃብት ምን Eንደሆነ ከውርሱ ሐብት ላይ ሊከፈል የሚገባውን Eዳ
ምንነት Eና በኑዛዜ የተሰጠ ስጦታ ለተቀባዩ መክፈልን በተመለከተ የግራ ቀኙን
Aቤቱታና ማስረጃ መርምረው ያቀረቡት ሪፖርት የሚነቀፍበት ምክንያት የለም፡፡
Aመልካች Aለኝ የሚሉት መብት ካላቸው ዳኝነት ከፍለው በክስ ከሚጠይቁ በስተቀር
የውርስ Aጣሪውን ሪፖርት ባለማጽደቅ በዚህ መዝገብ ሊጠይቁ የሚችሉበት ሁኔታ
የለም በማለት Aቤቱታውን ባለመቀበል ሪፖርቱን Aጽድቆታል፡፡
የፌ/ከ/ፍ/ቤትም ከAመልካች የቀረበለትን ይግባኝ በፍ/ብ/ሕ/ሥ/ሥ/ቁ.337 መሰረት
ሰርዞታል Aመልካች ለዚህ ሰበር ሰሚ ችሎት Aቤቱታ ያቀረቡትም የስር ፍ/ቤቶች
የሰጡትን ትEዛዝ በመቃወም ነው፡፡ በAቤቱታው ውስጥ የተጠቀሱት ቅሬታዎችም
የውርስ Aጣሪው የሟችን ሃብት በAግባቡ Aላጣሩም፡፡ በሕግ መፍረስ የሚገባውን
የስጦታ ውል Aጽድቀዋል፡፡ የቆጠርኳቸውን ማስረጃዎች ባለመስማት መብቴን
Aጣብበውብኛል፡፡ ያለAግባብ የውርስ ንብረቶችን ወራሾች Eንድንከፋፈል ወስነዋል፡፡
የፌ/መ/ደ/ፍ/ቤትም የውርስ Aጣሪው ያቀረቡትን ሪፖርት Eንዳያጸድቅ፣ የውርስ
ማጣራቱ ሥራ Eንደገና Eንዲካሄድ Eንዲያደርግልኝ ያቀረብኩትን ጥያቄ ባለመቀበል
ሪፖርቱን ማጽደቁ በAግባቡ Aይደለም፡፡ በመሆኑም የሥር ፍ/ቤቶች የሰጡት ትEዛዝ
መሰረትዊ የሕግ ስህተት ያለበት ስለሆነ ትEዛዙ ሊሻርልኝ ይገባል የሚሉ ናቸው፡፡
1ኛ ተጠሪ ሐምሌ 30 ቀን 99 ዓ.ም ጽፈው ባቀረቡት መልስ የውርስ Aጣሪው
በኑዛዜ ስጦታው ላይ ያሉትን ምስክሮች Aስቀርበው በመስማት የኑዛዜ ስጦታው የህግ
ስህተት የሌለበት መሆኑን Aጣርተው የAሁንዋ Aመልካችንና ሌሎቹን ወራሾች
በዝርዝር መዝግበው ባደረጉት ማጣራት መሰረት ሪፖርታቸውን ለፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት
ማቅረባቸው በAግባቡ ነው፡፡ የሥር ፍ/ቤቶቹ ሪፖርቱን ለማጽደቅ የሰጡት ትEዛዝም
መሰረታዊ የሕግ ስህተት የለበትም፡፡ በመሆኑም ትEዛዙ ሊጸድቅልን ይገባል በማለት
ተከራክረዋል፡፡
2ኛ ተጠሪ ደግሞ ሐምሌ 30 ቀን 99 ዓ.ም ጽፈው በሰጡት መልስ ውርስ
Aጣሪው የውርስ ንብረቱን በAግባቡ Aላጣሩም የ1ኛ ተጠሪን ቤት በውርስ ንብረት
ውስጥ ማካተት ሲኖርባቸው በስጦታ ያገኙት ነው በማለት መወሰናቸው ተቀባይነት
የለውም፡፡ Aዋጅ ቁጥር 47/67 ከመውጣቱ በፊት ሟች ለEኔ የሰጡኝን ቁጥሩ 432
የሆነውን ቤት በውርስ ንብረት ውስጥ ያለማካተታቸው ግን በAግባቡ ነው፡፡ በመሆኑም

2
የውርስ Aጣሪው ሪፖርት ባለበት ሁኔታ Eንዲፀድቅ መደረጉ ተቀባይነት የለውም
በማለት ተከራክረዋል፡፡
በበኩላችን ደግሞ የፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት የውርስ ንብረት Aጣሪውን ሪፖርት ምንም
ጉድለት Aላገኘሁበት በማለት ያፀደቀው በAግባቡ ነው ወይስ Aይደለም? የሚለውን
ጭብጥ በመያዝ መዝገቡን መርምረናል፡፡
መዝገቡን Eንደመረመርነውም የውርስ Aጣሪው ለፍ/ቤቱ ባቀረቡት ሪፖርት
ቁጥሩ 432 የሆነው ቤት Aዋጅ ቁጥር 47/67 ከመውጣቱ በፊት ሟች ወ/ሮ ደጊቱ
ደንጓሬ ለወ/ሮ Aሰለፈች ወርዶፋ በስጦታ የሰጡዋቸው በመሆኑ የውርስ ሐብት
Aይደለም በማለት ወስኛለሁ፡፡ ቁጥሩ 431 የሆነው ቤትም የወ/ሮ Aስናቀች ወርዶፋ
የኑዛዜ ድርሻ ነው፡፡ Aመልካች ስጦታዎቹ ፈራሽ ናቸው በማለት ቢከራከሩም
የሚፈርስበትን ምክንያት Aልገለፀም፡፡ ስጦታው Eንዲፈርስ በፍርድ ቤት ጠይቀው
ያስፈረሱበትን የፍ/ቤት ውሳኔ Aላቀረቡም በማለት ያሰፈሩዋቸው ድምዳሜዎች
ንብረቶቹን የማከፋፈል ዓይነት ሥራ ያከናወኑ መሆኑን Eንደሚጠቁሙ ለመረዳት
ችለናል፡፡
በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 956 Eንደተደነገገው የAጣሪው ሥራ ሟቹ Aንድ ኑዛዜ ትቶ
Eንደሆነ መፈለግና በመጨረሻው ውርሱ የሚደርሳቸው ሰዎች Eነማን Eንደሆኑ
ማረጋገጥ፡፡ የውርሱን ሃብት ማስተዳደር፡፡ መክፈያቸው የደረሰውን የውርስ Eዳዎች
መክፈል Eና ሟቹ በኑዛዜ ያደረጋቸውን ስጦታዎች መክፈልና የኑዛዜውን ቃል
ለመፈፀም ማንኛቸውም ሌሎች Aስፈላጊ ጥንቃቄዎች ማድረግ ነው፡፡ Eነዚህ ከዚህ በላይ
የተዘረዘሩትን ተግባራት በሚያከናውንበት ጊዜ ደግሞ በኑዛዜው የውርስ ንብረት
መሆናቸው ተጠቅሶ የክፍፍል ስርAትም የተቀመጠላቸውና ወራሾች በሙሉ
የተስማሙባቸው ንብረቶችና መክፈያቸው የደረሰው የውርስ Eዳዎች ሲኖሩ በወራሾቹ
ስምምነት መሰረት ንብረቶቹን ሊያከፋፍል፣ Eዳዎችንም ሊከፍል ይችላል፡፡ በኑዛዜው
ላይ በተጠቀሱትና ባልተጠቀሱት ንብረቶች የውርስ ሃብት መሆን ያለመሆኑ ላይ

3
ወራሾቹ ያልተስማሙና ክርክር ያስነሱ ከሆነ ግን የAጣሪው ሥራና ሐላፊነት ወራሾች
የተስማሙባቸውን ንብረቶች የውርስ ሃብት መሆናቸው መመዝገብ፡፡ ወራሾች
ያልተስማሙባቸው ንብረቶችና Eዳዎች ካሉ ደግሞ ማስረጃ በመሰማት ማስረጃው ምን
Eንደሚያስረዳ ሪፖርቱ ላይ በማስፈር Eንዲያጣራ ላዘዘው ፍ/ቤት ማቅረብ Eንጅ ንብረት
Aጣሪው ይህ ንብረት የውርስ ሐብት Aይደለም የሚሉ ወራሾች ቢኖሩም ማስረጃ
በመስማት የውርስ ሃብት መሆኑን ስለተገነዘብኩኝ ንብረቱ የውርስ ሃብት ነው በማለት
ወስኛለሁ፡፡ ወይም ደግሞ ማስረጃውን Eንደተመለከትኩት ንብረቱ የውርስ ሐብት
ያለመሆኑን ስላረጋገጥኩኝ የውርስ ሐብት Aይደለም በማለት ወስኛለሁ ለማለት
የሚያስችለው ሥልጣን የለውም፡፡
በዚህ ጉዳይ የውርስ Aጣሪው ያደረጉትን የማጣራት ሥራ ስንመለከተው ወራሾቹ
የውርስ ሐብት ናቸው በሚሉዋቸው ሁለቱም ቤቶች ላይ ገና ከጅምሩ Aንስቶ
ያልተስማሙና ክርክር ያነሱ በመሆኑ Aጣሪው ማስረጃ መስማታቸው በAግባቡ ነው፡፡
ሁኖም Aጣሪው በወራሾች መካከል የተደረገው ክርክር ምን Eንደነበረ፡፡ የኑዛዜ ወራሾችና
የሕግ ወራሾች Eነማን Eንደሆኑ፡፡ የግራ ቀኙ ማስረጃ ምን Eንደሚመልስ፡፡ ወራሾች
የተማመኑባቸውና ያልተማመኑባቸው የውርስ ንብረቶችና Eዳዎቹ ምን ምን Eንደሆኑ
በመዘርዘር ሪፖርት ማዘጋጀት ሲኖርባቸው ከዚህ Aልፈው ወራሾችን Aከራከረው
ማስረጃ ከሰሙ በኋላ ክርክሩን ማስረጃውን ከሕግ ጋር በማገናዘብ ይህ ንብረት የEገሌ
Eንጅ የEገሌ Aይደለም በማለት መወሰናቸው ከተሰጣቸው የውርስ Aጣሪነት ሥልጣን
በላይ በመሄድ መደመኛ ፍ/ቤት የሚያከናውነውን የዳኝነት ሥራ ውስጥ መግባታቸው
ተገቢ ያለመሆኑን ተገንዝበናል፡፡
ውርስ Aጣሪው Aዘጋጅተው ያቀረቡት ሪፖርት ውሳኔም ጭምር ያዘለ በመሆኑ
ሪፖርቱ በቀረበለት ፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት መጽደቁ ደግሞ በAጣሪው የተወሰነው ነገር በፍ/ቤት
ተቀባይነት Aግኝቶ የፀደቀ ተደርጐ ስለሚወሰድ Aመልካች Aዲስ ክስ Aቅርበው የውርስ
ድርሻቸውን ሊያገኙ የሚያስችላቸው መብት የሚያጣብብ ነው የሚሆነው፡፡ በመሆኑም

4
የፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት ሪፖርቱን መርምሮ ያለበትን ጉድለት Eንዲያስተካክል ማድረግ ሲገባው
Eንዳለ ተቀብሎ ማጽደቁ ተገቢ ሆኖ Aልተገኘም፡፡
ስለዚህ የውርስ ንብረት Aጣሪው ያቀረቡት ሪፖርት የAጣሪንና የመደበኛ
ፍ/ቤትን ሥራ Aጠቃሎ የያዘ በመሆኑ ሪፖርቱ በAግባቡ የተዘጋጀ ባለመሆኑና
የፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት ሪፖርቱን ያፀደቀበትና የፌ/ከ/ፍ/ቤት ደግሞ የቀረበለትን ይግባኝ
የሰረዘበት ትEዛዝ መሰረታዊ የሕግ ስህተት ያለበት ሆኖ ስለተገኘ የሚከተለውን ውሳኔ
ው ሳ ኔ
1. የፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት በመ/ቁ. 04036 ጥር 5 ቀን 97 ዓ.ም የሰጠው ትEዛዝና
የፌ/ከ/ፍ/ቤት በመ/ቁ. 37777 ሕዳር 21 ቀን 98 ዓ.ም የሰጠው ትEዛዝ
በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 348/1/ መሰረት ተሽረዋል፡፡
2. የሥር ፍ/ቤት የውርስ ማጣራት ሪፖርቱን ያፀደቀው ከነጉድለቱ ጭምር
በመሆኑ መጽደቅ Aልነበረበትም ብለናል፡፡ በመሆኑም የሥር ፍ/ቤት Eንደገና
Aጣሪ ሾሞ የውርስ ማጣራቱን ሥራ በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 956 መሰረት Eንዲጣራ
በማስደረግ ሪፖርቱ በAግባቡ የቀረበ መሆኑን ካረጋገጠ በኋላ በሕጉ መሰረት
Aስፈላጊውን Eንዲፈጽም በማለት ወስነናል፡፡ ይፃፍ፡፡
3. ወጪና ኪሣራን በተመለከተ ግራ ቀኙ የየራሳቸውን Eንዲችሉ ብለን
መዝገቡን ዘግተን ወደ መዝገብ ቤት መለሰናል፡፡
ቤ/ኃ
5
ሰኔ 19 ቀን 2AAA ዓ.ም
መድኀን ኪሮስ
ዓሊ መሐመድ
Aመልካች፡- ወ/ሮ Aየለች Aልታዬ ቀረቡ
ተጠሪ፡- ወ/ሮ Aስናቀች Aየለ ቀረቡ
መዝገቡ የተቀጠረው ለምርመራ ነበር፡፡ መዝገቡን መርምረን የሚከተለውን
ፍርድ ሰጥተናል፡፡
ፍ ር ድ
ጉዳዩ በሰበር የቀረበው የፌዴራል የመጀመሪያ ፍርድ ቤት Eና ህዳር 27 ቀን
1993 ዓ.ም የሰጠው ውሣኔና የፌዴራል የከፍተኛ ፍርድ ቤት በመዝገብ ቁጥር 5436
ሚያዝያ 3 ቀን 1998 ዓ.ም የሰጠው ውሣኔ መሠረታዊ የሆነ የሕግ ስህተት ስላለበት
በሰበር ታይቶ ይታረምልኝ በማለት ሰኔ 19 ቀን 1998 ዓ.ም ባቀረበችው Aቤቱታ
ስለጠየቀች ነው፡፡
የክርክሩ መነሻ Aመልካች የሕፃን ዮናስ ወንድሙና የያሬድ ወንድሙ ወላጅ
Eናት Eና ሞግዚት መሆኗን ገልፆ የሞግዚት Aድራጊዎች ወላጅ Aባት Aቶ ወንድሙ
ገብረየስ መጋቢት 3 ቀን 1981 ዓ.ም በሞት ተለይተዋል፡፡ ሟች Aቶ ወንድሙ
ከተከሣሽ /ከተጠሪ/ ጋር በባልና ሚስትነት Eያሉ በAዲስ Aበባ ከተማ ወረዳ 19 ቀበሌ
56 ቁጥሩ 115 የሆነ መኖሪያ ቤት ሠርተዋል፡፡ ስለዚህ የመኖሪያ ቤቱን ግምትና ቤቱን
ለሱቅና ለሆቴል Eያከራየች የምታገኘው ገንዘብ ጭምር የሕፃኖቹ ወላጅ Aባት የጋራ
ሀብት በመሆኑና የውርስ ሀብት ክፍል Eንድታካፍለኝ ውሣኔ ይሰጥልኝ በማለት ክስ
Aቅርበዋል፡፡ ተጠሪ የውርስ ንብረት ክፍል ነው የተባለውን ሀብት Aስመልክቶ የተለያየ
ክርክርና ማስረጃ ያቀረበች ሲሆን ወ/ሮ ጥሩወርቅ ወንድሙ የተባለች ሴት በበኩሏ
የሟች ወንድሙ ገብረየስ ወራሽ Eና ልጅ ነኝ በማለት የወራሽነት ማስረጃዋን በማያያዝ
በክርክሩ ጣልቃ ገብታለች፡፡
ፍርድ ቤቱ ቤቱና ሌሎች ንብረቶች ተገምተው Eንዲቀርቡለት ትEዛዝ ሰጥቶ
የፍርድ Aፈፃፀም መምሪያ መሀዲስ የቤቱ ጠቅላላ ዋጋ ብር 19,823.47 /Aስራ ዘጠኝ ሺ
ስምንት መቶ ሃያ ሶስት ብር ከAርባ ሰባት ሣንቲም/ ነው በማለት Aስተያየት
Aቅርቧል፡፡ ከዚህ በኋላ የቤቱ ግማሽ ባለቤትነት የተጠሪ፣ የቤቱ ግማሽ ባለቤትነት
ደግሞ የAመልካች ሞግዚት Aድራጊዎችና የወ/ሮ ጥሩወርቅ ወንድሙ መሆኑን ከዘረዘረ
በኋላ ተጠሪና ወ/ሮ ጥሩወርቅ ወንድሙ፣ ለAመልካች ብር 5,551.21/Aምስት ሺ
Aምስት መቶ ሃምሣ Aንድ ብር ከሃያ Aንድ ሣንቲም/ በመክፈል ቤቱን በጋራ
Eንዲያስቀሩ ይህንን ማድረግ ካልቻሉ በሀራጅ Eንዲሸጥ በማለት ውሣኔ ሰጥቷል፡፡
Aመልካች በዚህ ውሣኔ ቅር በመሰኘት ይግባኙን ለከፍተኛው ፍርድ ቤት Aቅርባ
ከፍተኛው ፍርድ ቤት የግራ ቀኙን ክርክር ከሰማ በኋላ የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት
የሰጠውን ውሣኔ Aጽንቷል፡፡
Aመልካች ልጆቹን ማሣደጊያ ቤት የለኝም፡፡ ንብረቱ በAይነት መካፈል Eየተቻለ
ተጠሪ ትጠቅልለው መባሉ ተገቢ Aይደለም ንብረቱም መሸጥ ካለበት መሀዲሱ ባቀረበው
ግምት ሣይሆን በሀራጅ መሆን ይገባዋል የዳኝነት በጋራ ክፈሉ መባሉ ተገቢ Aይደለም
በAጠቃላይ የሥር ፍርድ ቤቶች ውሣኔ መሠረታዊ የሕግ ስህተት ስላለበት በሰበር
ታይቶ ይታረምልኝ በማለት ያመለከተች ሲሆን፣ ተጠሪ በበኩሏ ቤቱ Aመልካችና ተጠሪ
2
ባሉበት በመሐንዲስ የተገመተ በመሆኑ Eና በAይነት ሊከፈል የማይችል በመሆኑ፤
Aመልካች ያቀረበችው Aቤቱታ ሕጋዊ መሠረት የለውም የሚል መልስ የሰጠች ሲሆን
Aመልካች የመልስ መልስ Aቅርባለች፡- ከሥር የክርክሩ Aመጣጥና በሰበር የተደረገው
ክርክር ከላይ የተገለፀው ሲሆን Eኛም መዝገቡን መርምረናል፡፡ መዝገቡን
Eንደመረመርነው የክርክሩ መነሻ የሆነው ቤት ሟች ወንድሙ ገብረየስ Eና ተጠሪ
በባልና ሚስትነት ሲኖሩ በጋራ የሰሩት ቤትና የጋራ ንብረት መሆኑ Aልተካደም፡፡ ሟች
ወንድሙ የሞተ በመሆኑ Eሱ በቤቱ ላይ ያለው የጋራ ባለቤትነት መብት ለወራሾቹ
ዮናስ ወንድሙ፣ ያሬድ ወንድሙና ወርቅነሽ ወንድሙ በፍትሐብሔር ሕግ ቀጥር 826
ንUስ Aንቀጽ 2 መሠረት ይተላለፋል፡፡ ስለሆነም የቤቱ የጋራ ባለንብረቶች የሟች
ወንድሙ ገብረየስ ወራሾች Eና ተጠሪ ናቸው፡፡
የማይንቀሣቀስም ንብረት የጋራ ባለቤት የሆኑ ሰዎች የማይንቀሣቀሰውን
ንብርት፣ በAይነት ለመከፋፈል የሚችሉ ከሆነ በAይነት መከፋፈል Eንደሚችሉ
በፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 1272 የተደነገገ ሲሆን ንብረቱ በAይነት መከፋፈል
የማይቻል ሲሆን በሀራጅ ተሸጦ ገንዘቡን Eንደሚከፋፈሉ በፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር
1273 ተደንግጓል፡፡ ከዚህ Aንፃር ንብረቱ በAይነት ለመከፋፈል የሚችል ከሆነ የሟች
ወራሾች Eና ተጠሪ ንብረቱን Eኩል መከፋፈልና የሟች ወራሾች ድርሻቸውን
በስምምነት የሚከፋፈሉበት Eድል ሊሰጣቸው ይገባል፡፡ ስለሆነም ቤቱ በAይነት
ለመከፋፈል የሚቻል ሲሆን Aመልካችና ተጠሪ ቤቱን በAይነት Eንዲካፈሉ ትEዛዝ
መስጠት ሲገባቸው Aላግባብ ያለፉት በመሆኑ ውሣኔው መሠረታዊ የሕግ ስህተት
ያለበት ሆኖ Aግኝተነዋል፡፡
ከላይ በተገለፀው መንገድ ቤቱ በAይነት ለመከፋፈል የሚችል ካልሆነ
በፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 1273 መሠረት ግልጽ ሀራጅ ወጥቶ መሸጥ ይገባዋል፡፡
3
ተጠሪም ሆነች Aመልካች የቤቱን ዋጋ በመክፈል የቅድሚያ ግዥ መብታቸው
የሚጠበቀው ቤቱ በግልጽ ጨረታ ያወጣውን ከፍተኛ ዋጋ ገቢ በማድረግ ዝግጁ ሆነው
ሲገኙ Eንጅ መሀዲሱ ገምቶ ያቀረበውን ዋጋ ገቢ በማድረግ Aይደለም፡፡
ስለሆነም Aመልካችና ተጠሪ ቤቱ በግልጽ ሀራጅ የሚያወጣው ዋጋ መሠረት
ለማስቀረት የሚስማሙ ከሆነ በስምምነታቸው መሠረት መፈፀም Aለበት፡፡ Aመልካች
Eና ተጠሪ የማይስማሙ ከሆነ ግን ቤቱ በግልጽ ሐራጅ ተሸጦ የሟች ወራሽ የሆኑት
ሶስት ልጆች ግማሹን ለሶስት Eኩል Eንዲካፈሉ፣ ተጠሪ ደግሞ የቤቱን ግማሽ ዋጋ
Eንድትወስድ መደረግ ይገባዋል፡፡ ከዚህ በተጨማሪ Aመልካች በፌዴራል የመጀመሪያ
ፍርድ ቤት ባቀረበችው ክስ መሠረት በክርክሩ ፊት ሆና Eያለ ከተጠሪ ጋር ዳኝነት
በጋራ Eንድትከፍል የሰጠው ውሣኔ ተገቢነት የሌለውና መሠረታዊ የሕግ ስህተት
Aለበት በማለት ፍርድ ሰጥተናል፡፡
ው ሣ ኔ
1. የፌዴራል የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት ህዳር 27 ቀን 1993 ዓ.ም የሰጠው
ውሣኔ ተሽሯል፡፡ ይፃፍ፡፡
2. የፌዴራል ከፍተኛ ፍርድ ቤት በመዝገብ ቁጥር 5436 ሚያዚያ 3 ቀን 1998
ዓ.ም የሰጠው ውሣኔ ተሽሯል፡፡ ይፃፍ፡፡
3. Aመልካችና ተጠሪ የሚቻል ከሆነ ቤቱንና ቦታውን በAይነት Eንዲከፋፈሉ
ቤቱን በAይነት ለመከፋፈል የማይችሉ ከሆነ በግልጽ ጨረታ በሀራጅ ተሸጦ
ግማሹን ተጠሪ Eንዲወስዱ፣ ግማሹን የሟች Aቶ ወንድሙ ወራሾች ለሶስት
Eኩል Eንዲካፈሉ በማለት ወስነናል፡፡
4. በፌዴራል የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት የዳኝነት ወጭ ተጠሪ ብቻዋን
መሸፈን Aለባት ብለናል፡፡
4
5. በዚህ ፍርድ ቤት ያወጡትን ወጭና ኪሣራ ለየራሣቸው ይቻቻሉ፡፡ ይህ
ፍርድ በፌዴራል ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት ሰኔ 19 ቀን 2AAA
ተ.ወ
5
የሰ/መ/ቁ. 28124
5/10 ቀን 2000 ዓ.ም
2. Aቶ ሐጐስ ወልዱ
4. Aቶ መድሕን ኪሮስ
5. Aቶ ሱልጣን Aባተማም
Aመልካች ፡- ወ/ት ዘላለም ታምራት
መልስ ሰጭ ፡- ወ/ት ቤቴልሄም Uመር
መዝገቡ ተመርምሮ የሚከተለው ውሳኔ ተሰጥቷል፡፡
ው ሣ ኔ
ለዚህ ችሎት ታህሣሥ 25 ቀን 1999 ዓ.ም. በተጻፈ ማመልከቻ የቀረበው የሰበር
Aቤቱታ ለመልስ ሰጭ ደርሶ ሰኔ 19 ቀን 1999 ዓ.ም. በዋለው ችሎት የግራ ቀኙን
ተከራካሪ ወገኖች የቃል ክርክር ችሎቱ Aድምጧል፡፡
የግራ ቀኙን ክርክር Aቤቱታው ከቀረበበት ውሣኔ መደምደሚያና ለዚህም
መሠረት ከሆነው የሕግ ትንታኔ Aንጻር ተመርምሮ ውሣኔው ጉድለት ያለበት ሆኖ
ስላልተገኘ በደ/ክ/ጠ/ፍ/ሰበር ፍ/ቤት በመዝገብ ቁጥር 11828 በ11/11 ቀን 98 ዓ.ም.
የተሰጠው ውሣኔ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕግ 348/1/ መሠረት ፀንቷል፡፡ ይጻፍ ግራ ቀኙ
ኪሣራቸውን ለየራሣቸው ይቻሉ፡፡ መዝገቡ ተዘግቷል፡፡ ይመለስ፡፡
የካቲት 6 ቀን 99 ዓ.ም የተሰጠው የEግድ ትEዛዝ ተነስቷል ይፃፍ፡፡
ዙ/ዘ
የሰ/መ/ቁ. 30991
ሰኔ 19 ቀን 2000 ዓ.ም

Aቶ ብርሃኑ Aመነው
Aመልካች፡- Eማሆይ ወይንሸት Aድማሱ
ተጠሪ፡- Eነ ወ/ሮ ክብነሽ ስዩም
ፍ ር ድ
ጉዳዩ የተጀመረው በፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት ሲሆን Aመጣጡም የAሁኑ ተጠሪዎች
ታህሳስ 30 ቀን 99 ዓ.ም ጽፈው ባቀረቡት የክስ ማመልከቻ ሟች Aቶ ስዩም Aየለ
በወረዳ 3 ቀበሌ 53 ቁጥሩ 143 የሆነውን ቤት Eኩል Eንድንካፈለው ለኛና ለተከሳሾች
ተናዝዘውልናል፡፡ ስለቤቱ Aጠቃቀም ውርሱን በማጣራትና በመለየት ቤቱን
Aስከምንከፋፈል በኪራይም ይሁን በኮንትራት የሚገኘውን ገቢ Eየተከፋፈልን Eንድቆይ
ተስማምተናል፡፡ ሆኖም ተከሳሾች ቤቱን Aከራይተው ያገኙትን ገቢ ሊያካፈሉን
ፈቃደኞች ባለመሆናቸው በኪራይ ያገኙትን ገንዘብ Eንዲያካፍሉን፡፡ ቤቱም ተሽጦ
Eንድንከፋፈል ይወሰንልን በማለት ክስ Aቅርበዋል፡፡
የAሁን Aመልካቾች (የሥር ተከሳሾች) ደግሞ ለቀረበባቸው ክስ በሰጡት መልስ
ያደረግነው ስምምነት ኑዛዜውን የሚተካና ወሳኝነት ያለው Aይደለም ክርክር ያስነሳው
ቤትም የምንኖርበት Eንጅ የሚከራይ Aይደለም፡፡ ለተወሰነ ጊዜ ተከራይቶ በነበረበት ጊዜ
የተገኘው ገቢም ብር 7560 ነው፡፡ ከዚሁ ገንዘብ የቤት ባለቤትነት ደብተር ለማስወጣት
ከፍለንበታል፡፡ ቀሪውን ገንዘብ ተሳስበን ለመክፈል ዝግጁነን፡፡ የቤቱን መከፋፈል ግን
የሚደረገው በኑዛዜው መሰረት ከ1ኛ ተከሳሽ የህይወት ፍፃሜ በኋላ ነው፡፡

በመሆኑም ከሣሾች ያቀረቡት ክስ ኑዛዜውን መሰረት ያላደረገ መሆኑ ውድቅ ሊሆን
ፍ/ቤቱም ግራ ቀኙን ካከራከረና ማስረጃ ከተማ በኋላ ተከሳሾች ቤቱን በማከራየት
ካገኙት ገቢ ውስጥ የከሳሾች ድርሻ የሆነውን ብር 1628.50 ለከሳሾች Eንዲከፍሉ፡፡
ቤቱም በሐራጅ ተሸጦ ለወራሾች Eንዲከፋፈል በማለት ወስነናል፡፡
ከፍተኛው ፍ/ቤት የቀረበለትን ይግባኝ መሰረት በማድረግ ግራ ቀኙን ካከራከረ
በኋላ የሥር ፍ/ቤቱን ውሳኔ Aጽንቶታል፡፡
Aመልካቾች የሰበር Aቤቱታው ያቀረቡት በሥር ፍ/ቤቶቹ ውሳኔ ቅር በመሰኘት
ሲሆን ቅሬታቸውም ሟች የተናዘዙት ክርክር ያስነሳውን ቤት 1ኛ ተጠሪ ከሌሎቻችን
መራሾች ጋር በመሆን Eንዲገለገሉበት፡፡ ለሌሎቻችን ወራሾች ሊከፋፈል የሚችለው
Eሳቸው ከዚህ ዓለም በሞት በሚለዩበት ጊዜ መሆኑን ነው፡፡ 1ኛ Aመልካች በህይወት
Eያለ ቤቱን መሸጥና መከፋፈል Aይቻልም፡፡ Eንደዚሁም መራሾች በሙሉ ተሰብስበን
1ኛ Aመልካችም ጭምር ቤቱ ሳይከፋፈል ከሚያስገኘው ጥቅም Eኩል Eየተጠቀምን
መቆየት Eንዳለብን የተስማማንና የተዋዋልን በመሆኑ ተጠሪዎች ቤቱን ለመካፈል
ያቀረቡት ክስ ተቀባይነት የለውም፡፡ የፌ/መ/ደ/ፍ/ቤትና የፌ/ከ/ፍ/ቤትም ቤቱ በሐራጅ
ተሽጦ ገንዘቡን ወራሾች Eንዲከፋፈሉት በማለት የሰጡት ውሳኔ የAውራሻችን ኑዛዜና
ከዚያም በኋላ ወራሾች ያደረግነውን ውል ያላገናዘበና መሰረታዊ የሕግ ስህተት ያለበት
በመሆኑ ውሳኔው ሊሻርልን ይገባል የሚል ነው፡፡
የሰበር ችሎቱም Aቤቱታውን ከመረመረ በኋላ ክርክር የተነሳበት ቤት በAጠቃላይ
በሐራጅ Eንዲሸጥ በማለት የተሰጠው ውሳኔ የሟችን የኑዛዜ ቃል የተከተለ መሆን
Aለመሆኑን መመርመር Aስፈላጊ ሆኖ ስላገኘው Aቤቱታው ያስቀርባል ሲል ትEዛዝ
ሰጥቷል፡፡
2
ተጠሪዎችም ሐምሌ 2 ቀን 99 ዓ.ም ጽፈው ባቀረቡት መልስ 1ኛ Aመልካች በቤቱ ላይ
የጋራ መብት የላቸውም፡፡ ከኑዛዜው በኋላ ጥር 8 ቀን 87 ዓ.ም በተፃፈው የወራሾች
የጋራ የስምምነት ውል 1ኛ Aመልካች ቤቱ የማይመለከታቸው መሆኑን ተወስኗል፡፡
ቤቱ የወራሾች የጋራ ንብረት በመሆኑ ተሽጦ Eንድንከፋፈለው Eንዲወሰንልን ክስ
ማቅረባችን በAግባቡ ነው፡፡ 2ኛ Eና 3ኛ Aመልካቾች በኑዛዜ ያገኘነውን ቤት ክርክር
ካስነሳው ቤት ጋራ በሐራጅ Eዲሸጥ ተወሰነብን በማለት ያቀረቡት ክርክር በስር ፍ/ቤት
ያላነሱት በመሆኑ ተቀባይነት የለውም፡፡ የስር ፍ/ቤቶች ቤቱ በሐራጅ ተሽጦ ገንዘቡን
ወራሾች Eንዲከፋፈሉት በማለት የሰጡት ውሳኔም Aንዳችም የሕግ ስህተት የለበትም፡፡
በመሆኑም ውሳኔው Eንዲፀናልን በማለት ተከራክረዋል፡፡
Aመልካቾች ያቀረቡት የመልስ መልስ ከመዝገቡ ጋር ተያይዟል፡፡
በበኩላችን ደግሞ ክርክር ያስነሳው ቤት 1ኛ Aመልካች በህይወት Eያሉ በሐራጅ
ተሽጦ ወራሾቹ ሊከፋፈሉት ይገባል ወይስ Aይገባም? የሚለውን ጭብጥ በመያዝ
መዝገቡን መርምረናል፡፡
መዝገቡን Eንደመረመርነውም የወራሾቹ Aውራሽ የሆኑት ሟች Aቶ ስዩም Aየለ
ነሐሴ 11 ቀን 84 ዓ.ም በሰጡት ኑዛዜ ወ/ሮ ወይንሸት Aድማሱ ክርክር ባስነሳው ቤት
ውስጥ ከሌሎቹ ወራሾች ጋር Aብረው Eንዲኖሩ የፈቀዱና Eሳቸው በህይወት Eያሉም
ቤቱን ሸጨ ድርሻዬን Eወስዳለሁ የሚል ካለ ያገዱት መሆኑን ተገንዝበናል፡፡ ተናዛዡ
ወራሾችን ወይም በኑዛዜ ስጦታ የተሰጣቸውን ሰዎች ከሚደርሳቸው ሃብት ላይ በተለየ
ለAንድ ወይም ለብዙ ሰዎች Aንድ Aገልግሎት Eንዲሰጡ ግድ Eንዲሆንባቸው በኑዛዜው
ለመወሰን Eንደሚቻል በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 920 ተደንግጓል፡፡ የAመልካቾችና የተጠሪዎች
Aውራሽ የሆኑት Aቶ ስዩም Aየለ በኑዛዜያቸው ያስቀመጡት የ1ኛ Aመልካች ቤቱን
የመጠቀም መብትም ወራሾች Eንዲፈጽሙት የሚያስገድዳቸው ነው፡፡ በኑዛዜው ግዴታ
3
የተገባላቸው 1ኛ Aመልካችም በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 922/1/ መሰረት የታዘዘላቸውን
Eንዲፈጽሙላቸው ወራሾችን ለማስገደድ ይችላሉ፡፡
ወራሾቹ ተሰብስበው በውርስ ስለተሰጣቸው ቤት Aጠቃቀም ለመወሰን ጥር 8
ቀን 87 ዓ.ም የደረሱበት ስምምነትም የAውራሹን ኑዛዜ የሚያስቀይር ይዘት ስለሌለው
ተጠሪዎቹ ላቀረቡት ክስ በምክንያትነት ሊጠቀስ የሚገባው Aይሆንም፡፡ 2ኛ Eና 3ኛ
Aመልካቾች በኑዛዜ Aገኘነው ያሉትን ቤት በተመለከተ ደግሞ የAሁኑ ተጠሪዎች
ባቀረቡት ክስ ተለይቶ ክስ ያልቀረበበትና የሥር ፍ/ቤትም ይህን Aስመልክቶ የሰጠው
ውሳኔ ባለመኖሩ በግራ ቀኙ የተደገው ክርክር Aግባብነት የለውም፡፡
በመሆኑም 1ኛ Aመልካች በህይወት ዘመናቸው ክርክር ያስነሳውን ቤት
የመገልገል በኑዛዜ የተሰጣቸውን መብት ወራሾች ሊያሳጡዋቸው የሚችሉበት ምክንያት
ባለመኖሩ ተጠሪዎች የውርስ ንብረት የሆነው ቤት ተሽጦ ገንዘቡን ወራሾች
Eንድንከፋፈለው በማለት ያቀረቡት ክስ ተቀባይነት የለውም፡፡ የሥር ፍ/ቤቶች የሰጡት
ቤቱ ተሽጦ ገንዘቡ ወራሾች Eንዲከፋፈሉት የሚለው ውሳኔም የ1ኛ Aመልካችን በቤቱ
የመገልገል መብትና የወራሾቹን 1ኛ Aመልካች በህይወት Eያሉ ቤቱን ያለመሸጥ ግዴታ
የጣሰና መሰረታዊ የሕግ ስህተት የተፈፀመበት ሆኖ ስለተገኘ የሚከተለውን ውሳኔ
ው ሳ ኔ
1. የፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት በመ/ቁ. 16509 ሰኔ 3 ቀን 97 ዓ.ም የሰጠው ውሳኔና
የፌ/ከ/ፍ/ቤት በመ/ቁ. 41583 ሚያዝያ 16 ቀን 99 ዓ.ም የሰጠው ውሳኔ
2. Aቶ ስዩም Aየለ 1ኛ Aመልካች በቤቱ ውስጥ መኖር Eንዳይከላከሉ፡፡ Eሳቸው
በህይወት Eያሉ ቤቱ ሸጨ ልካፈል ማለት Aይቻልም በማለት የተናዘዙ
በመሆኑ በወረዳ 3 ቀበሌ 53 ክልል የሚገኘው ቁጥሩ 143 የሆነው ቤት
4
3. Eማሆይ ወይንሸት Aድማሱ በህይወት Eያሉ መሸጥ የለበትም በማለት
ወስነናል፡፡ይፃፍ፡፡
ዘግተን ወደ መዝገብ ቤት መልሰናል፡፡
ቤ/ኃ
5
የሰ/መ/ቁ. 32A95
ሰኔ 19 ቀን 2AAA ዓ.ም.
ዳኞች፡- Aብዱልቃድር መሐመድ

ታፈሰ ይርጋ
ዓሊ መሐመድ
Aመልካች፡- ተስፋዬ Aርጋው - ጠበቃ Aቶ ጎበና Eጅጉ ቀረቡ፡፡
ተጠሪዎች፡- 1. ጠጅቱ Aርጋው ቀረቡ፡፡
2. በለጠ Aርጋው ቀረቡ፡፡
ፍ ር ድ
ጉዳዩ ለሰበር የቀረበው፣ የOሮሚያ ክልል ጠቅላይ ፍርድ ቤት ይግባኝ ሰሚ
ችሎት በመዝገብ ቁጥር 36657፣ ታህሣሥ 5 ቀን 1999 ዓ.ም. የሰጠው ውሣኔና
የOሮሚያ ክልል ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት በመዝገብ ቁጥር 5A124 ሰኔ
11 ቀን 1999 ዓ.ም. የሰጠው ትEዛዝ መሠረታዊ የሕግ ስህተት ያለበት ስለሆነ በሰበር
ታይቶ Eንዲታረምልኝ በማለት ሐምሌ 26 ቀን 1999 ዓ.ም. ጽፎ ባቀረበው Aቤቱታ
ስለጠየቀ ነው፡፡
ክርክሩ በመጀመሪያ የታየው በምEራብ ሸዋ ዞን ከፍተኛ ፍርድ ቤት ሲሆን
በከፍተኛው ፍርድ ቤት Aመልካች በከሳሽነት ቀርቦ Aባታችን Aቶ Aራጋው ሀብቱ ከዚህ
ዓለም በሞት ተለይቷል፡፡ Aባቴ በሕይወት Eያለ ግንቦት 2A ቀን 1978 ኑዛዜ ያደረገ
ስለመሆን ኑዛዜውም ግንቦት 18 ቀን 198A ዓ.ም. በመናገሻ Aውራጃ ፍርድ ቤት
ፀድቋል፡፡ Aባቴ ለEኔ በኑዛኔ የሰጠኝ ንብረት በተከሣሾች Eና ለEኔ ደግሞ Eንጀራ Eናቴ
1
የሆነችው ወ/ሮ Aስካለ ኃይለማርያም ጋር የጋራ ንብረት በመሆኑ የEኔና የጌታቸው
Aራጋው ድርሻ ንብረቱ ለሶስት ተከፍሎ Eንዲያካፍሉኝ Eና በገንዘብ ያገኙትን ጥቅም
Eንዲከፍሉ ውሣኔ ይሰጥልኝ በማለት በተጠሪዎች ላይ ክስ፣ Aቅርቧል፡፡ ተጠሪዎች
በበኩላቸው የወ/ሮ Aስካለ ሀይለማርያም ልጆች መሆናቸውን ገልፀው ቤቱን በማከራየት
ያገኘነው ጥቅም የለም፡፡ ቤቱ በባለሙያ ይገመት የሚሉና ሌሎች የመጀመሪያ ደረጃ
የክስ መቃወሚያ Aቅርበው ተከራክረዋል፡፡ ፍርድ ቤቱ በAዲስ Aለም ከተማ ቁጥሩ A14
የሆነው ቤት Eንዲገመት ትEዛዝ ሰጥቶ የቤቱ ግምት 51846.74 /ሀምሣ Aንድ ሺ
ስምንት መቶ Aርባ ስድስት ብር ከሰባ Aራት ሣንቲም መሆኑን የባለሙያ Aስተያየት
ቀርቧል፡፡ ፍርድ ቤቱም የAሁን Aመልካች ውርሱ ለሶስት ተከፍሎ የEሱንና የወንድሙ
ጌታቸው Aራጋው ድርሻ Eንደሚወስድና የተጠሪዎች ድርሻ ብር 17282.16 /Aስራ
ሰባት ሺህ ሁለት መቶ ሰማኒያ ሁለት ብር ከAስራ ስድስት ሣንቲም/ በመክፈል ቤቱን
በኑዛዜው መሠረት በግሉ Eንዲያደርግ በማለት ወስኗል፡፡ በዚህ ውሣኔ ቅር በመሰኘት
ተጠሪዎች ለOሮሚያ ጠቅላይ ፍ/ቤት ይግባኝ Aቅርበው ጠቅላይ ፍርድ ቤቱ
የAመልካችንና የተጠሪዎችን የይግባኝ ክርክር ከሰማ በኋላ፣ ተጠሪዎች የንብረቱ ግማሽ
ዋጋ ማለት 25,923.24 /ሀያ Aምስት ሺ ዘጠኝ መቶ ሃያ ሶስት ከሃያ Aራት ሣንቲም/
መሆኑን ከገለፀ በኋላ ተጠሪዎች የAመልካችን ድርሻ ብር 25,923.40 /ሃያ Aምስት ሺህ
ዘጠኝ መቶ ሃያ ሦስት ብር ከAርባ ሳንቲም/ ከፍለው ቤቱን Eንዲያስቀሩ፣ ተጠሪዎች
ካልቻሉ Aመልካች የEነርሱን ድርሻ ከፍሎ Eንዲያስቀር፣ ይህ ካልሆነ በጨረታ ተሸጦ
ግማሹን Aመልካች ግማሹን ተጠሪዎች Eንዲወስዱ በማለት የከፍተኛው ፍርድ ቤት
የሰጠውን ውሣኔ በማሻሻል ውሣኔ ሰጥቷል፡፡ Aመልካች ይህንን ፍርድ በመቃወም
ለOሮሚያ ጠቅላይ ፍ/ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት ያቀረበ ቢሆንም መሠረታዊ የሕግ ስህተት
የለም ተብሎ Aቤቱታው በሰበር ችሎቱ ውድቅ ሆኗል፡፡
2
Aመልካች ይህ ውሣኔ መሠረታዊ የሕግ ስህተት Aለበት ቤቱና ቦታው በAይነት
ለመከፋፈል የሚችል ንብረት በመሆኑ በAይነት Eንድንከፋፈል Eንዲወስንልን ይህ
የማይሆን ከሆነ በሀራጅ ተሸጦ Eንድንከፋፈል መወሰን ሲገባው የOሮሚያ ጠቅላይ
ፍ/ቤት የቤቱ ግምት ግማሽ ዋጋ ብቻ ተጠሪዎች ከፍለው ቤቱን Eንዲወስዱ የሰጠው
ውሣኔ መሠረታዊ የሕግ ስህተት ያለበት ስለሆነ ይታረምልኝ በማለት ያመለከተ ሲሆን፣
ተጠሪዎች በበኩላችን በቤቱ ላይ ወጭ Aውጥተናል ቤቱን በAይነት መካፈል
Aይቻልም፡፡ ቤቱን የያዝነው Eኛ ስለሆንን ለEኛ ቅድሚያ መስጠቱ ተገቢ ነው የሚል
መልስ የሰጡ ሲሆን Aመልካች የመልስ መልስ Aቅርበዋል፡፡ ከሥር የክርክሩ Aመጣጥና
በሰበር የተደረገው ክርክር ከላይ የተገለፀው ሲሆን Eኛም ጉዳዩን መርምረናል፡፡ ጉዳዩን
Eንደመረመርነው ክርክር የተነሣበት ንብረት የሟች Aቶ Aራጋው ሀብቱና የሟች የወ/ሮ
Aስካለ ሀይለማርያም በባልና ሚስትነት ያፈሩት የጋራ ሀብት Eንደሆነ፣ Aመልካችና
ተጠሪዎች Aልተካካዱም፡፡ Eንደዚሁም የሟች Aቶ Aራጋው ወራሽ Aመልካቿ የሟች
የወ/ሮ Aስካለ ወራሾች ደግሞ ተጠሪዎች መሆናቸው በግራ ቀኙ የታመነ ጉዳይ ነው፡፡
ስለሆነም ሟች Aቶ Aራጋው በቤቱ ላይ ያላቸው የጋራ ባለቤትነት መብት ለAመልካች
ሟች ወ/ሮ Aስካለ በቤቱ ላይ ያላት የጋራ ባለቤትነት መብት ደግሞ ለተጠሪዎች
በፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 826 ንUስ Aንቀጽ 2 መሠረት ይተላለፋል፡፡
ከላይ ከተጠቀሰው የሕግ ድንጋጌ መሠረትም Aመልካችና ተጠሪዎች የቤቱ የጋራ
ባለሀብቶች ናቸው፡፡ የጋራ ሀብት፣ የሆነ ንብረት በAይነት መከፋፈል የሚቻል በሆነ
ጊዜ፣ የጋራ ባለሀብቶቹ በAይነት ሊከፋፈሉት Eንደሚችሉ የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር
1272 የሚደነግግ በመሆኑ፣ የመጀመሪያው Aማራጭ ንብረቷ በAይነት፣ የሚከፋፈል
ከሆነ፣ Aመልካች Eና ተጠሪዎች ቤቱንና ቦታውን Eኩል ለሁለት Eንዲከፋፈሉት
ማድረግ ነው፡፡ በዚህ Aንፃር የሥር ፍርድ ቤቶች ይህንን ቅድሚያ ሊሰጠው የሚችል
Aማራጭ ያለፉ በመሆኑ መሠረታዊ የሕግ ስህተት ሰርተዋል፡፡ ንብረቱ በAይነት
3
ለመከፋፈል የሚያስቸግር ከሆነ፣ በግልጽ ጨረታ ወጥቶ በፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር
1273 መሸጥና Aመልካችና ተጠሪዎች Eኩል መካፈል ይገባቸዋል፡፡ የቤቱን ዋጋ ክፍያ
Aስቀራለሁ የሚል ወገን ካለ፣ መክፈል የሚገባው፣ ቤቱ በሀራጅ ያወጣውን የገበያ ዋጋ
ግምት Eንጂ በመሐንዲስ የተገመተውን ዋጋ Aይደለም፡፡ ስለሆነም የOሮሚያ ጠቅላይ
ፍርድ ቤቶች ከላይ የተገለጹትን ግልጽ የሕግ ድንጋጌዎች በመተላለፍ የሰጠው ውሣኔ
መሠረታዊ የሕግ ስህተት Aለበት በማለት ፍርድ ሰጥተናል፡፡
ው ሣ ኔ
1. የOሮሚያ ጠቅላይ ፍርድ ቤት ይግባኝ ሰሚ ችሎት፣ በመዝገብ ቁጥር 36657
ታህሣሥ 5 ቀን 1999 ዓ.ም. የሰጠው ውሣኔ ተሻሽሏል፡፡ ይፃፍ፡፡
2. የOሮሚያ ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት በመዝገብ ቁጥር 5A124 ሰኔ 11
ቀን 1999 ዓ.ም. የሰጠው ውሣኔ ተሽሯል፡፡ ይፃፍ፡፡
3. ክርክር የተነሳበት ቤት በAይነት ለመከፋፈል የማይቻል ከሆነ፣ Aመልካችና
ተጠሪዎች ንብረቱንና ቦታውን Eኩል ይካፈሉ ብለናል፡፡ ንብረቱ ለመከፋፈል
የማይቻል ካልሆነና Aመልካችና ተጠሪዎች በገበያ ዋጋ Aንዳቸው የሌላውን ድርሻ
ከፍለው ንብረቱን ለማስቀረት ያልተስማሙ Eንደሆነ ንብረቱ በሀራጅ ተሸጦ
የንብረቱን ዋጋ ግማሽ Aመልካች ቀሪውን ግማሽ ደግሞ ተጠሪዎች ይውሰዱ
ብለናል፡፡
4. በዚህ ፍርድ ቤት ያወጡትን ወጭና ኪሣራ ግራ ቀኙ የየራሳቸውን ይቻሉ ብለናል፡፡
ይህ ፍርድ በፌዴራል ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት ሰኔ 19 ቀን 2AAA
ዓ.ም. በሙሉ ድምጽ ተሰጠ፡፡
ነ/ዓ
4
ሰኔ 24 ቀን 2000 ዓ.ም
ሐጐስ ወልዱ
ታፈሰ ይርጋ
ሡልጣን Aባተማም
Aመልካች፡- ወ/ሮ ባዮሽ ደጀኔ - ከጠበቃ ዳኛቸው ተስፋዬ ጋር ቀረበች
ተጠሪዎች፡- 1. ወ/ሮ ሃሳብ ከፋይ ጌራወርቅ ቀረበች፡፡
2. ደረጀ ጌራወርቅ - Aልቀረበም፡፡
ፍ ር ድ
በዚህ መዝገብ ለቀረበው የሰበር Aቤቱታ መነሻ የሆነው ጉዳይ ኑዛዜን መሠረት
በማድረግ የቀረበውን ክርክር የሚመለከት ነው፡፡ ከመዝገቡ Eንደሚታየው ክርክሩ
በተጀመረበት በድሬዳዋ ከተማ Aስተዳደር የመጀመያ ደረጃ ፍ/ቤት የAሁንዋ Aመልካች
ሟች Aቶ ጌራወርቅ ህሩይ (ባለቤትዋ) Aድርገውት ያለፉት ኑዛዜ መሠረት ተደርጐ
የወራሽነት ማስረጃ ይሰጣት ዘንድ በመጠየቅዋ ፍ/ቤቱም ጥያቄዋን በመቀጠል የኑዛዜ
ወራሽነት በማለት ማስረጃውን ሰጥቶAት ነበር፡፡ በሌላ በኩል ደግሞ የAሁኖቹ
ተጠሪዎች ማስረጃው መሰጠት Aልነበረበትም በማለት መቃወሚያ በማቅረባቸው ፍ/ቤቱ
ጉዳዮን በድጋሚ ያየ ሲሆን በመጨረሻም ሟች Aድርገውታል የተባለውን ኑዛዜ ከፊሉን
በመሻር የተወሰነውን ክፍሉን ደግሞ በማጽደቅ ወስኖAል፡፡ በዚህ ላይ ከAሁንዋ
1
Aመልካች ይግባኝ የቀረበላቸው ይግባኝ ሰሚ ፍ/ቤቶችም ውሳኔው ጉድለት የለውም
ብለዋል፡፡ የሰበር Aቤቱታው የቀረበው በዚሁ ላይ ነው፡፡
Eኛም Aመልካች ነሐሴ 4 ቀን 99 ዓ.ም በጻፈችው ማመልከቻ ያቀረበችውን
Aቤቱታ መሠረት በማድረግ ተጠሪዎችን Aስቀርበን ክርክሩን ሰምተናል፡፡ Aቤቱታው
በሰበር ችሎት Eንዲታይ የተወሰነው Aቤቱታ የቀረበበት ውሳኔ Aግባብነት ለመመርመር
ነው፡፡ በዚህ መሠረትም ጉዳዮን ከግራ ቀኝ ወገኖች ክርክር Aቤቱታ ከቀረበበት ውሳኔ
Eና ከሕጉ ጋር Aገናዝበን መርምረናል፡፡
ከላይ Eደተመለከተው ክርክሩ ሊነሳ የቻለው ሟች Aደረገው የተባለው ኑዛዜ
ፈራሽ ነው ይባል የሚል ክስ በመቅረቡ ሳይሆን (የፍ/ብ/ ሕግ ቁ.973) ኑዛዜውን
መሠረት በማድረግ የወራሽነት ማስረጃ (የምስክር ወረቀት ) ይሰጠኝ (የፍ/ብ/ሕግ
ቁ996(1) በማለት Aመልካች ጥያቄ በማቅረብዋ ነው፡፡ በፍትሐብሔር ሕጉ በግልጽ
Eንደተመለከተው ኑዛዜ ፈራሽ ነው ይባል በሚል የሚቀርበው ክስ የወራሽነት የምስክር
ወረቀት Eንዲሰጥ ከሚቀርበው ጥያቄ (Aቤቱታ) የተለየ ነው፡፡ ጥያቄዎቹ የተለያዩ
በመሆናቸውም የተለያዩ ውጤት ነው ያላቸው፡፡ በፍ/ሥ/ሥ/ሕግ ቁ. 996(1)
Eንደተደነገገው ወራሽነኝ የሚል ማንኛውም ሰው የወራሽነት ምስክር ወረቀት ይሰጠው
ዘንድ ለፍ/ቤት ሊያመለክት ይችላል፡፡ ፍ/ቤቱም ጥያቄውን ከመቀበሉ በፊት ጠያቂው
ማስረጃዎቹን ሁሉ Eንዲያቀርብ በማድረግ Eና Aስፈላጊ መስሎ የታየውን ዋስትና
Eንዲሰጥ በማስገደድ ጭምር ዋስትናውን ካገኘ በኋላ የተጠየቀውን የምስክር ወረቀት
ሊሰጥ Eንደሚችል በፍ/ብ/ሕግ ቁ. 996(2) ተመልክቶAል፡፡ በሌላ በኩል ደግሞ ፍ/ቤቱ
የAመልካቹን ጥያቄ መሠረት በማድረግ ሰጥቶት የነበረው የወራሽነት የምስክር ወረቀት
ሊሰረዝው Eንደሚችል በፍ/ብ/ሕግ ቁ.998(1) የተቀመጠው ድንጋጌ ያመለክታል፡፡ ከዚህ
Eንግዲህ መገንዘብ Eንደሚቻለው የምስክር ወረቀቱ በጠያቂው Aቤቱታ መነሻነት
2
የሚሰጥ ቢሆንም የተሰጠው ያለAግባብ ነው የሚል መቃወሚያ ሊቀርብ የሚችልበት
ሁኔታ መኖሩንና መቃወሚያው ተገቢ ሆኖ ከተገኘም የምስክር ወረቀቱ የሚሰረዝ
መሆኑን ነው፡፡
ወደ ያዝነው ጉዳይ ስንመለስ የወራሽነት የምስክር ወረቀት Eንዲሰጥ ጥያቄ
የቀረበበት ፍ/ቤት ጥያቄውን ተቀብሎ የምስክር ወረቀቱን ሰጥቶ Eንደነበር
Eንመለከታለን፡፡ ይህም በፍ/ብ/ሕግ ቁ. 996(1) የተመለከተውን ድንጋጌ ተከትሎ
የተፈጸመ በመሆኑ ትክክል ነው፡፡ ሌላው ቀጥለን የምናየው ተጠሪዎች የተሰጠውን
የወራሽነት የምስክር ወረቀት በመቃወም መቅረባቸው ሲሆን ፍ/ቤቱም መቃወሚያውን
መሠረት በማድረግ ለምስክር ወረቀቱ መሰጠት መሠረት የሆነውን ኑዛዜ ይዘት Eና
ሕጋዊነትን መርምሮAል በመጨረሻም ኑዛዜውን በከፊል በመሻር በከፊል ደግሞ
AጽድቄAለሁ ብሎAል፡፡ በበኩላችን ትክክለኛ Aካሄድ ሆኖ ያላገኘነውም ይኸው ነው፡፡
በመጀመሪያ ደረጃ ፍ/ቤቱ በሕጉ የተቀመጠውን ድንጋጌ መሠረት በማድረግ ኑዛዜው
ፈራሽ ነው Eንዲባል ክስ Aልቀረበለትም፡፡ የፍ/ቤቱ የዳኝነት ስልጣን የተወሰነ በመሆኑ
በስልጣን ክልሉ ስር የሚወድቀውን የወራሽነት የምስክር ወረቀት Eንዲሰጥ ነው ጥያቄ
የቀረበለት፡፡ ይህን ጥያቄ ተቀብሎ ሰጥቶት የነበረው የምስክር ወረቀት ተጠሪዎች
ካቀረቡለት መቃወሚያ Aንጻር ሲመዝነው ተገቢ Aልነበረም የሚል ድምዳሜ ከደረሰም
በፍ/ብ/ሕግ ቁ.998(1) በተደነገገው መሠረት መሠረዝ ነው የነበረበት፡፡ ከዚህ Aልፎ
ኑዛዜው ፈራሽ ይባል በሚል ክስ በቀረበ ጊዜ ሊደረግ Eንደሚችለው ሁሉ ኑዛዜውን
በከፊል ሽሬAለሁ ማለቱ ትክክል Aይደለም፡፡ የሕግ መሠረትም የለውም፡፡ ከሁሉ በላይ
ደግሞ ፍ/ቤቱ ወደ ኑዛዜው ይዘት Eና ሕጋዊነት ሁኔታ ገብቶ ውሳኔ መስጠት
የሚችልበት ሕጋዊ መንገድ Aልነበረውም Eንጂ ሕጋዊ መንገድ ነበረው ተብሎም ቢሆን
3
ኖሮ የደረሰበት መደምደሚያ የኑዛዜ ፎርም Eና ማስረጃ ከሚመለከተው ሕግ Aንፃር
ሊታይ ፍጹም የተሳሳተ ነው፡፡
ለክርክሩ መነሻ የሆነው ኑዛዜ በግልጽ የተደረገ ኑዛዜ Eንደሆነ በፍ/ቤቱ
ውሳኔ ተመልክቶAል፡፡ በግልጽ የተደረገ ኑዛዜ ሊያሟላቸው የሚገቡ በፍ/ብ/ሕግ/ቁ/881
የተመለከቱት መስፈርቶች ያሟላ Eንደሆነም ፍ/ቤቱ ማረጋገጡን በውሳኔው ላይ
AመልክቶAል፡፡ ይህን ሁሉ ካረጋገጠ በኋላ በከፊል ሽሬዋለሁ ያለው ሟች ንብረቱ
ባልሆነው ንብረት ላይ ጭምር ተናዞAል በሚለት Eንደሆነ ከውሳኔው ይዘት ለመገንዘብ
ችለናል፡፡ በሕጉ በግልጽ Eንደተመለከተው በግልጽ የተደረገው ኑዛዜ በሕጉ መሠረት
Aልተደረገም ተብሎ ሊነቀፍ የሚችለው በፍ/ብ/ሕግ/ቁ/881 የተቀመጡትን መስፈርቶች
ያላሟላ ሆኖ ሲገኝ ነው፡፡ የስር ፍ/ቤት ኑዛዜውን ለመንቀፍ ምክንያት ያደገው ነጥብ
የኑዛዜውን ሕጋዊነት በተመለከተ Aግባብነት የለውም፡፡ ተናዛዡ የሱባልሆነው ንብረት
ተናዞAል የሚባል ቢሆን የንብረት ክርክር ሲቀርብ Eራሱን ችሎ የሚታይ ነው፡፡ ፍ/ቤቱ
ይህን ነጥብ በማድረግ የኑዛዜውን ሕጋዊነት (ፎርም) መንቀፍ ተገቢ Aይደለም
የምንለውም በዚህ ምክንያት ነው፡፡ ሲጠቃለል የስር ፍ/ቤቶች የተጠሪዎችን መቃወሚያ
መሠረት በማድረግ የሰጡት ውሳኔ መሠረታዊ የሕግ ስህተት ያለት ሆኖ Aግኝተነዋል፡፡
ው ሳ ኔ
1. Aቤቱታ የቀረበበት በድሬዳዋ ጊዜያዊ Aስተዳደር የድሬዳዋ ከተማ የመጀመያ
ደረጃ ፍ/ቤት በመ.ቁ 00113/97 የካቲት 30 ቀን 99 ዓ.ም ተሰጥቶ በይባኝ
ሰሚው ፍ/ቤት በመ.ቁ 106/99 ግንቦት 8 ቀን 99 ዓ.ም በተሰጠው ትEዛዝ
የፀናው ውሳኔ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕግ ቁ 348(1) መሠረት ተሽሮAል፡፡
2. ቀደም ሲል ለAመልካች የተሰጠው የወራሽነት የምሰክር ወረቀት የሚሰረዝበት
የሕግ ምከንያት የለም ብለናል፡፡
4
3. ወጪና ኪሣራ በተመለከተ ግራ ቀኙ ወገኖች የየራሳቸውን ይቻሉ ብለናል፡፡
መዝገቡ ይመለስ፡፡
ፀ/መ
5
ሐምሌ 17 ቀን 2000 ዓ.ም
Aቶ ፀጋዬ Aስማማው
Aቶ Aልማው ወሌ
Aመልካች፡- ወ/ሮ Aቦነሽ ምትኩ - ቀረቡ
ተጠሪ፡- Eነ Aቶ Aዳነ ፎላ /ሦስት ሠዎች/ - Aልቀረቡም
መዝገቡ ተመርምሮ የሚከተለው ፍርድ ተሰጥቷል
ፍ ር ድ
ጉዳዮ የተጀመረው በAለታ ወንዶ ወረዳ ፍ/ቤት ሲሆን የAሁኗ Aመልካች በዚህ
ፍ/ቤት የAቶ ንጋቱ ምትኩ ወራሽነት ተረጋግጦ ማስረጃ Eንዲሠጣቸው Aመልክተው
ተቃዋሚ ካለ Eንዲቀርብ በጋዜጣ ጥሪ ተደርጐ የAሁኑ ተጠሪዎች ቀርበው Aለን
ያሉትን የተቃውሞ ክርክር ከAቀረቡ በኋላ ፍ/ቤቱ Aመልካች የሟች ወንድሟ ወራሽ
መሆናቸውን በማረጋገጥ ማስረጃ ሠጥቷቸዋል፡፡ ይህ የAመልካች የወራሽነት ማስረጃ
የተሠጣቸው መስከረም 12 ቀን 1990 ዓ.ም ሲሆን ይህንኑ ማስረጃ Aመልካች ከያዙ
በኋላ ተጠሪዎች ላይ ህዳር 30 ቀን 1995 ዓ.ም ክስ መስርተዋል፡፡ የክሱ ይዘትም
ንብረትነቱ የሟች ወንድሜ የAቶ ንጋቱ ምትኩ የሆነውንና በAለታ ወንዶ ከተማ
ከፍተኛ 01 ቀበሌ 03 ውስጥ የሚገኘውን ቁጥሩ 0360 የሆነውን ቤት ተጠሪዎች ይዘው
የሚጠቀሙበት ለመሆኑ ለቀው Eንዲያስረክቡ ይወሰንልኝ በማለት ዳኝነት
መጠየቃቸውን ያሣያል፡፡
1
የAሁኑ ተጠሪዎችም በተከሣሽነታቸው ቀርበው ጥር 01 ቀን 1995 ዓ.ም በተፃፈ
ማመልከቻ የመከላከያ መልሣቸውን Aቅርበዋል፡፡ ይዘቱም በAጭሩ የከሣሽ ክስ
በፍ/ሕ/ቁ 1000(1) መሠረት በይርጋ ቀሪ Eንደሚሆን ንብረቱ በሟች Eናት በኩል
የመጣ በመሆኑ ከሣሽ ከፍ/ሕ/ቁ 1088(ለ) Aኳያ የመውረስ መብት Eንደሌላቸው ቤቱ
ለሟች ንጋቱ ምትኩ Eናት የሆኑት ወ/ሮ የሺ ወንድሙ የተከሣሾች Eናት ለሆኑት
Eህታቸው ለወ/ሮ ፀሐይ ገ/ኪዳን በስጦታ Aስተላልፈው ሰጥተው ስጦታ ተቀባይ Eስከ
1986 ዓ.ም ድረስ በEጃቸው Aድርገው ሲጠቀሙበት ቆይተው ከዚህ Aለም በሞት ሲለዮ
የAሁኑ 1ኛ ተጠሪ የወ/ሮ ፀሐይ ገ/ኪዳን ወራሽነታቸውን በማረጋገጥ ቤቱን በEጃቸው
ማድረጋቸውንና ከሣሽ በቤቱ ላይ Aንዳችም መብት የሌላቸው መሆኑን በመዘርዘር ክሱ
ውድቅ ሊሆን ይገባል በማለት መከራከራቸውን የሚያሣይ ነው፡፡
ጉዳዮን በመጀመሪያ ደረጃ የተመለከተው የወረዳ ፍ/ቤትም የይርጋ ክርክሩን
በተመለከተ ‹‹ከሣሽ Eንዲለቀቅላት የጠየቀችው በዘር የመጣውን የውርስ ንብረት ስለሆነ
የመብት ጥያቄዋ በፍ/ሕ/ቁ 1000(2) መሠረት በይርጋ Aይታገድም ንብረቱ በEናት
በኩል የመጣ ስላልሆነ መውረስ Aትችልም የተባለውን በተመለከተም ወራሽነቷን
Aረጋግጣ መብት የላትም ተብሎ የተወሰነ በመሆኑና የቀረበ ተቃውሞም ስለሌለ
ተቀባይነት የለውም›› በማለት የውርስ ንብረቱ Eንዲጣራ ሲል ወስኗል፡፡ በዚህ የፍ/ቤቱ
ውሣኔ የAሁኑ ተጠሪዎች ባለመስማማት ይግባኛቸውን ለሲዳማ ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት
Aቅርበው ፍ/ቤቱም ግራ ቀኙን ከAከራከረ በኋላ ለጉዳዮ Aግባብነት ያለው የፍ/ሕ/ቁ
1000(1) ስር የተመለከተው የይርጋ ጊዜ መሆኑን በመጥቀስ የAመልካች Aቤቱታ
የወራሽነት ማስረጃውን ከያዙ Aምስት ዓመታት ያህል ቆይቶ የቀረበ በመሆኑ በፍ/ሕ/ቁ
1000(1) ስር በተመለከተው የሦስት ዓመት ይርጋ ቀሪ ሊሆን የሚገባው ነው በማለት
የወረዳውን ፍ/ቤት ውሣኔ ሽሮታል የAሁኗ Aመልካች በዚህ ውሣኔ ቅር በመሰኘት
2
ለክልሉ ጠ/ፍ/ቤት ይግባኝ Eና ሠበር ሠሚ ችሎቶች ቅሬታቸውን ቢያቀርቡም
ተቀባይነት ሣያገኙ ቀርተዋል፡፡ የAሁኑ የሰበር Aቤቱታ የቀረበውም በዚህ የበታች
ፍ/ቤቶች ውሣኔ ባለመስማማት ለማስለወጥ ነው፡፡
Aመልካች ታህሣስ 24 ቀን 1999 ዓ.ም ጽፈው ባቀረቡት 3/ሦስት/ ገጽ የሠበር
Aቤቱታ ጉዳዮ የመፋለም ክስ ሆኖ Eያለ Eና ከውርስ ክርክር ጋር የሚያገናኘው ነገር
ሣይኖር በጉዳዮ ላይ የቀረበውን ክርክርና ማስረጃ ባላገናዘበ መልኩ Aግባብነት የሌለውን
ድንጋጌ በመጥቀስ ውሣኔ መስጠቱ መሠረታዊ የሆነ የህግ ስህተት የተፈፀመበት
በመሆኑ ይኸው ታርሞ ተጠሪዎች ቤቱን Eንዲያስረክቡ ይወሰንልኝ በማለት ዳኝነት
ጠይቀዋል፡፡ የAመልካች Aቤቱታ ተመርምሮ ተጠሪዎችን ያስቀርባል ተብሎ ሐምሌ 20
ቀን 1999 ዓ.ም በተፃፈ Aቤቱታ መልሣቸውን Aቅርበዋል፡፡ Aመልካችም በዚህ
የተጠሪዎች መልስ ነሐሴ 10 ቀን 1999 ዓ.ም በተፃፈ Aቤቱታ የመልስ መልስ
የጉዳዮ Aመጣጥ Aጠር Aጠር ባለ መልኩ ከላይ የተገለፀው ሲሆን ችሎቱም
ይህንኑ Aግባብነት ካላቸው ድንጋጌዎች ጋር በማገናዘብ መርምሮታል፡፡
Eንደመረመረውም የAመልካች ክስ የፍ/ሕ/ቁ 1000(1) ተጠቅሶ ውድቅ መደረጉ ባግባቡ
ነው? ወይስ Aይደለም? የሚለው ነጥብ በጭብጥነት ሊመረመር የሚገባው ሆኖ
Aግኝቶታል፡፡
ከመዝገቡ መገንዘብ የተቻለው Aመልካች የሟች Aቶ ንጋቱ ምትኩ Eህት ሆነው
በዚህ የዝምድና ደረጃ የሟቹ ወራሽ መሆናቸውን ተጠሪዎች የሟች Aቶ ንጋቱ ምትኩ
ወራሽ Aለመሆናቸውን ለክርክሩ መነሻ የሆነው ቤት የሟች Aቶ ንጋቱ ምትኩ ነው
በማለት Aመልካች ሲከራከሩ ተጠሪዎች በበኩላቸው ቤቱ የሟች የAቶ ንጋቱ ምትኩ
ወላጅ Eናት የወ/ሮ የሺ ወንድሙ የነበረው ቢሆንም ወ/ሮ የሺ ወንድሙ Eህታቸውና
3
የተጠሪዎች Eናት ለሆኑት ለወ/ሮ ፀሐይ ገ/ኪዳን በስጦታ Aስተላልፈው በመስጠት ቤቱ
ከስጦታ ተቀባይ Eጅ ቆይቶ ስጦታ ተቀባይ ሲሞቱ በኛ ተጠሪ ወራሽነት መሠረት ወደ
ተጠሪዎች Eጅ የገባ ነው በማለት ተጠሪዎች የሚከራከሩ በመሆኑ ነው፡፡ ከዚህ ሁሉ
መገንዘብ የሚቻለው ክርክሩ በወራሾች መካከል የተነሣ Aለመሆኑን ነው፡፡
መሠረቱ በፍ/ሕ/ቁ 1000(1) Eና (2) ስር የተመለከቱት የይርጋ ጊዜያት ተፈፃሚ
የሚሆኑት Aንድ ወራሽ በሌላ በወራሽነት የውርስ ሀብት በያዘ ሠው ላይ ክስ ሊያቀርብ
መሆኑን ከፍ/ሕ/ቁ 996 Eስከ 999 ድረስ ያሉትን ድንጋጌዎች በማንበብ የምንገነዘበው
ጉዳይ ነው፡፡
በያዝነው ጉዳይ ለክርክሩ መነሻ የሆነው ቤት የAንድ ሠው ወራሽ በሆነ ሰው
ተይዞ በሌላ ወራሽ በሆነ ሰው ክስ የቀረበበት Aይደለም Aመልካችና ተጠሪዎች ቤቱ
የተለየዩ ሠዎች የውርስ ሀብት ስለመሆኑ የሚገልፁ ሲሆን ተጠሪዎች የሟች ንጋቱ
ምትኩ ወራሽ ባለመሆናቸውና ቤቱንም የያዙት በሟች ንጋቱ ምትኩ ወራሽነት
ባለመሆኑ በፍ/ሕ/ቁ 1000 (1) Eና (2) ስር የተመለከቱት የይርጋ ገደቦች ለጉዳዮ
Aግባብነት የላቸውም፡፡
ክሱ የቀረበው በወራሾች መካከል ካልሆነ ደግሞ ተፈፃሚነት የሚኖረው የይርጋ
ጊዜ በፍ/ሕ/ቁ 1845 ስር የተመለከተው የ10(Aስር) ዓመት ጊዜ ስለመሆኑ የፍ/ሕ/ቁ
1677(1) ድንጋጌ መሠረት በማድረግ የምንገነዘበው ጉዳይ ይሆናል፡፡ Eጃችን ወዳለው
ጉዳይ ስንመለስ ደግሞ Aመልካች የወራሽነት ማስረጃ ከAገኘበት ከመስከረም 12 ቀን
1990 ዓ.ም ጀምሮ ክስ EስከAቀረቡበት ህዳር 30 ቀን 1995 ዓ.ም ድረስ ያለው ጊዜ
ሲታይ በፍ/ሕ/ቁ 1945 መሠረት በAስር Aመት ይርጋ ጉዳዮ ቀሪ የማይሆን መሆኑን
የሚያሳይ ሆኖ Aግኝተነዋል፡፡
4
በመሆኑም የAመልካች ክስ ለጉዳዮ ተፈፃሚነት ባለው ድንጋጌ መሠረት ቀሪ
የማይሆን ሆኖ Eያለ ለጉዳዮ ተፈፃሚነት የሌለው ድንጋጌ ተጠቅሶ ቀሪ ነው መባሉ
መሠረታዊ የሆነ የህግ ስህተት የተፈፀመበት ነው ብለናል፡፡
በሌላ በኩል የወረዳው ፍ/ቤት የAመልካች ክስ በይርጋ ቀሪ Aይደለም ያለበት
ድምዳሜ ትክክል ቢሆንም ለድምዳሜው መሠረት ያደረገው ድንጋጌ ግን ከላይ
የተገለፀው ምክንያት ተቀባይነት የሌለው ሲሆን የውርስ ማጣራት Eንዲከናወን ትEዛዝ
መስጠቱም ውርስ የማጣራት ሂደቱን በተመለከተ ከፍ/ሕ/ቁ 942 Eስከ 1059 ድረስ
ያሉትን ድንጋጌዎችን መንፈስ ባገናዘበ መልኩ ሆኖ Aልተገኘም በያዝነው ጉዳይ ክርክሩ
በወራሾች መካከል Aለመሆኑም ግልጽ ነው፡፡ ጉዳዮ Eልባት የሚያገኘው በግራቀኙ
የሚቀርቡትን ክርክሮችንና ማስረጃዎችን በማገናዘብ Eንጂ የውርስ ማጣራቱ ስራ
Eንዲከናወን በማድረግ Aይደለም በመሆኑም ለጉዳዮ Aግባብነት ያላቸውን ማስረጃዎችን
በመመርመር ለክርክሩ መነሻ ለሆነው ቤት ህጋዊ ባለቤት ማን ነው? የሚለውን
ጭብጥ የስር ፍ/ቤት ሊወስነው የሚገባ በመሆኑ በዚሁ ነጥብ ጉዳዮ ሊመለስለት
የሚገባው ሆኖ ተገኝቷል፡፡
ሲጠቃለልም ከላይ የተገለፁት ምክንያቶች መሠረት የሚከተለው ተወስኗል፡፡
ው ሳ ኔ
1) የሲዳማ ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት በፍ/መ/ቁ 01322 ጥቅምት 17 ቀን 1997 ዓ.ም
የሠጠውን ውሳኔ የደ/ብ/ብ/ሕ/ ክልላዊ መንግሥት ጠቅላይ ፍ/ቤት በፍ/ይ/መ/ቁ
8101 ጥር 30 ቀን 1997 ዓ.ም የሠጠውን ትEዛዝ የጠቅላይ ፍ/ቤቱ ሠበር
ሠሚ ችሎት በመ/ቁ 9260 ህዳር 12 ቀን 1999 ዓ.ም የሠጠውን ውሣኔ
በፍ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ 348(1) መሠረት ሽረነዋል፡፡
5
2) የAለታ ወንዶ ፍ/ቤት የሠጠውን የይርጋንና የውርስ ማጣራት ብይን በተለወጠ
ምክንያት በAብላጫ ድምጽ ሽረነዋል፡፡፡
3) ለጉዳዮ ተፈፃሚነት ያለው የይርጋ ገደብ በፍ/ሕ/ቁ 1845 ስር የተመለከተው
የ10/Aስር/ ዓመት ጊዜ በመሆኑ የAመልካች ጥያቄ በይርጋ ቀሪ Aይሆንም
ብለናል፡፡
4) ለክርክሩ መነሻ የሆነው ቤት የማን Eንደሆነ የግራ ቀኙን ማስረጃዎችን
በመመርመር ተገቢውን ውሣኔ ይሰጥበት ዘንድ ለAለታ ወንዶ ወረዳ ፍ/ቤት
በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ 341(1) መሠረት መልሰንለታል፡፡ ይፃፍ፡፡
5) ወጪና ኪሣራ የየራሣቸውን ይቻሉ ብለናል፡፡
6) መዝገቡ ተዘግቷል፡፡ ወደ መ/ቤት ይመለስ፡፡
የ ሀ ሳ ብ ል ዮ ነ ት
Eኔ ስሜ በሶስተኛ ተራ ቁጥር የተጠቀሰው ዳኛ Aብላጫው ድምጽ በደረሰበት
መደምደሚያ ላይ የምስማማ ቢሆንም Aብላጫው ድምጽ የፍታብሔር ህግ ቁጥር 1000
የይርጋ ድንጋጌ በሁለት ወራሾች መካከል ያለን ክርክር ለመፍታት ነው የሚያገለግለው
በሚለው የህግ Aተረጓጐም ተገቢ Aይደለም የሚል ሀሳብ ስላለኝ ይህንን ልዮነት ለመፃፍ
ተገድጃለሁ፡፡
የፍታብሔር ሕግ ቁጥር 1000 የይርጋ ድንጋጌ በወራሾች መካከል ለሚደረግ
ክርክር ሣይሆን Eውነተኛ የሟች ወራሽ በሆነ ሰውና የሟች ወራሽ ባልሆነ ሰው
መካከል የሚያገለግል ስለመሆኑ ከፍታብሔር ህግ ቁጥር 999 Eስከ ፍታብሔር ህግ
ቁጥር 1002 ድንጋጌዎች Aቀራረጽና ይዘት በማየት ለመረዳት ይቻላል፡፡ ህግ Aውጭ
6
የሟች የኑዛዜ ወይም ያለ ኑዛዜ ወራሽነኝ በማለት በፍታብሔር ህግ ቁጥር 996
መሠረት የወራሽነት የምስክር ወረቀት ያወጣ ሰው Eውነተኛው የሟች ወራሽ
የወራሽነት ጥያቄ ሲያቀርብ የተሰጠው የወራሽነት የምስክር ወረቀት ፍርድ ቤቱ
ለመሰረዝ Eንደሚችል የፍታብሔር ህግ ቁጥር 998 ይደነግጋል፡፡ የወራሽነት ጥያቄ
በማንና Eንዴት ሊቀርብ Eንደሚችል የተደነገገው ፍታብሔር ሕህ ቁጥር 999 ነው፡፡
ስለዚህ Aንድ ሰው Eውነተኛ የሟች ወራሽ ሣይሆን የወራሽነት ሰርተፍኬት
በመያዝ የሟችን ንብረት ከወሰደ Eውነተኛው ወራሽ የEሱን ወራሽነት Eንደታወቀለትና
የውርስ ንብረቱም Eንዲመለስለት የሚያቀርበው ክስና የክሱ ማቅረቢያ ጊዜ በፍታብሔር
ህግ ቁጥር 999 Eና ከፍታብሔር ህግ ቁጥር 1000 ተደንግጓል፡፡ Eውነተኛ ወራሽ
በሆነው ሰውና Eውነተኛ ወራሽ ባልሆነ ሰው መካከል የሚደረግ ክርክር በሟች
ወራሾችና ወራሽ ባልሆነ ሌላ ሰው መካከል የሚደረግ ክርክር ነው፡፡ ስለሆነም
የፍታብሔር ህግ ቁጥር 1000 የሚያገለግለው በሟች ወራሾች መካከል ለሚደረግ
ክርክር የሚሠራ Aይደለም፡፡
የሟች ወራሽ ለመሆን የግድ የወራሽነት ሰርተፍኬት መያዝ Aያስፈልግም የሟች
የኑዛዜ ወይም የህግ ወራሽ መሆኑን ቢውርስ Aጣሪ በኩል ለማረጋገጥ Eንደሚቻል
የውርስ ህግ ድንጋጌዎችን ለማየት ለመረዳት ይቻላል፡፡ በወራሽነት መካከል የሚነሣው
ክርክር የድርሻ ጉዳይ ሲሆን Eሱም በፍታብሔር ህግ ቁጥር 1080 (3) መሠረት
የሚታይ ነው፡፡ ስለዚህ የፍታብሔር ህግ ቁጥር 1000 በወራሾሽ መካከል ላይ ክርክር
ነው የሚለው Aተረጓጐም ካለመስማማት ይህንን የሀሳብ ልዮነት ጽፌAለሁ፡፡
የማይነበብ የAንድ ዳኛ ፊርማ Aለበት
ፀ/መ
7
የሰ/መ/ቁ. 34076
ሰኔ 10 ቀን 2000 ዓ.ም
ዳኞች፡- መንበረፀሐይ ታደሰ
ሐጐስ ወልዱ
ታፈሰ ይርጋ
Aመልካች፡- ወ/ሮ ዘነበወርቅ ወልዱ ፀጋ - ወኪል Eስክንድር ወልዱ ቀረቡ
ተጠሪዎች፡- 1. Eማሆይ ድብቅነሽ ግዛው
2. ወ/ሮ Aዳነች ወልዱ ፀጋ
ፍ ር ድ
በዚህ መዝገብ ለቀረበው የሰበር Aቤቱታ መነሻ የሆነው ጉዳይ በውርስ ንብረት
ክፍፍል ላይ የተነሳውን ክርክር የሚመለከት ነው፡፡ ክርክሩ ሲጀመር ከሳሽ የነበረችው
የAሁንዋ Aመልካች ስትሆን፣ በተጠሪዎች ላይ ክስ የመሰረተችው ይዘውት ከሚገኘው
የውርስ ንብረት ላይ ድርሻዋን EንዲያካፍሉAት ነው፡፡ የውርስ ንብረት የተባሉት
በAዲስ Aበባ ከተማ Eና በደሴ የሚገኙ ሁለት ቤቶች Eንደሆኑም ተገልፆAል፡፡ ክሱ
የቀረበለት የደቡብ ወሎ መስተዳድር ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤትም ወደ ክሱ ስረ ነገር ከመግባቱ
በፊት Aዲስ Aበባ ከተማ ይገኛል በተባለው ቤት ላይ የዳኝነት ስልጣን የለኝም፣
ማስተናገድ የምችለው ደሴ ከተማ ውስጥ የሚገኘውን ቤት በሚመለከት የሚቀርበውን
ክስ ነው በማለት መዝገቡን ዘግቶAል፡፡ በዚህ ላይ ይግባኝ የቀረበለት የAማራ
ብ/ክ/መ/ጠ/ፍ/ቤትም የግዛት ክልል ስልጣን የለኝም በሚል በሚሰጥ ትEዛዝ ላይ ይግባኝ

ሊቀርብ Aይችልም፡፡ የሚል ምክንያት በመስጠት ይግባኙን ሳያስተናግድ ቀርቶAል፡፡
የሰበር Aቤቱታው የቀረበው በዚሁ ላይ ነው፡፡
Eኛም Aመልካች ሕዳር 17 ቀን 2000 ዓ.ም በፃፈችው ማመልከቻ ያቀረበችውን
Aቤቱታ መሰረት በማድረግ ተጠሪዎችን Aስቀርበን ክርክሩን ሰምተናል፡፡ Aቤቱታው
ለሰበር ችሎት Eንዲቀርብ የተወሰነው Aመልካች ለደቡብ ወሎ መስተዳድር ዞን ከፍተኛ
ፍ/ቤት ያቀረበችው የውርስ ንብረት ክፍፍል የሚመለከተው ክስ በግዛት ክልል የዳኝነት
ስልጣን ምክንያት Aይስተናገድም የመባሉን Aግባብነት ለመመርመር ነው፡፡ በዚህ
መሰረትም ይህን ነጥብ ከግራ ቀኝ ወገኖች ክርክር፣Aቤቱታ ከቀረበበት ትEዛዝ Eና
ከሕጉ ጋር Aገናዝበን መርምረናል፡፡
ከግራ ቀኝ ወገኖች ክርክር መገዝብ Eንደቻልነው Aመልካች Eና 2ኛ ተጠሪ
የሟች Aቶ ወልዱ ፀጋ ልጆች ሲሆኑ፣ 1ኛ ተጠሪ ደግሞ የሟቹ ሚስት ናቸው፡፡ ሟች
ይኖሩ የነበሩት በደቡብ ወሎ መስተዳድር ዞን Eንደሆነና የሞቱትም በዚሁ ቦታ
ስለመሆኑ በክርክሩ ተመልክቶAል፡፡ ከዚህም በተጨማሪ ተጠሪዎች ሟች በኖሩበትና
በሞቱበት በደቡብ ወሎ መስተዳድር ዞን በደሴ ወረዳ ፍ/ቤት የውርስ ንብረት ክፍፍል
ጥያቄ ማቅረባቸውን ከቀረበው ክርክር ተመልክተናል፡፡
Eንደምናየው ጉዳዩ የውርስ ንብረት ክፍፍል የሚመለከት ነው፡፡ Aመልካች
በተጠሪዎች ላይ ክስ የመሰረተችው የውርስ ሃብት ነው ከተባለው ንብረት ላይ ድርሻዋን
ለማግኘት ነው፡፡ በAጠቃላይ ክርክሩ የፍትሐብሔር Eንደመሆኑ የሚመራው
በፍትሐብሔር ስነ ስርAት ሕግ መሰረት ነው፡፡ በግዛት ክልል ስለሚወሰን የዳኝነት
ስልጣን በተመለከተ በስነ- ስርዓት ሕጉ Aንደኛ መጽሐፍ በምEራፍ 3 ስር ካሉት
ድንጋጌዎች ውስጥ በቁ. 23 የተመለከተውም ለጉዳዩ Aወሳሰን ተገቢነት ያለው ነው፡፡
ይህ ድንጋጌ በውርስ ምክንያት የሚቀርብን ክስ የሚታይበትን ቦታ የሚወሰን ነው፡፡ ክሱ
2
መቅረብ ያለበት ወይም የሚቀርበው የውርሱ ክፍያ በተጀመረበት ቦታ ለሚገኘው ፍ/ቤት
Eንደሆነም ያመለክታል፡፡ ሕጉ ይህን ያህል ግልጽ ከሆነ ደግሞ የውርስ ሃብት የሆኑ
ንብርቶች በተለያዩ ቦታዎች የሚኖራቸው ጉዳይ Eግምት ውጥስ የሚገባ Aይደለም፡፡
Aቤቱታ የቀረበበት ትEዛዝ ከዚህ Aንጽር ሲታይም የሕግ መሰረት ያለው Aይደለም፡፡
ይልቁንም መሰረታዊ የሕግ ስህተት ያለበት ሆኖ ነው ያገኘነው፡፡ ስለዚህም
የሚከተለውን ውሳኔ ሰጥተናል፡፡
ው ሳ ኔ
1. በAማራ ብሔራዊ ክ/መ/ደቡብ ወሎ መስተዳድር ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት በመ/ቁ.
16355 ሰኔ 25 ቀን 99 ዓ.ም ተሰጥቶ የክልሉ ጠ/ፍ/ቤት በመ/ቁ. 1070/99
መስከረም 27 ቀን 2000 ዓ.ም በሰጠው ትEዛዝ ይግባኝ Aይባልበትም
የተባለው ትEዛዝ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕግ ቁ. 348/1/ መሰረት ተሽሮAል፡፡
2. Aመልካች ያረበችው የውርስ ክፍፍል ክስ መታየት ያለበት በደቡብ ወሎ
መስተዳድር ዞን ፍ/ቤት በመሆኑ ፍ/ቤቱ ክሱን በማስተናገድ በበኩሉ ተገቢ
ነው የሚለውን ውሳኔ ይስጥበት ብለናል፡፡ ጉዳዩ ይመለስለት፡፡ ይፃፍ፡፡
3. ወጪና ኪሣራ በተመለከተ ግራ ቀኝ ወገኖች የየራሳቸውን ይቻሉ፡፡ መዝገቡ
ይመለስ፡፡
ቤ/ኃ
3
¡\iZ M/e. 19394
ºgOp 28 d} 1998 •.O
ªƒu:- M}iUÍH¦ o¨\
•k©Gf¬Z MHM¬
H´ù^ G©
M^Ö} –ei§|^
BôVp ME\
„MG‰u:- /[ ¡íF`p m‰ - ˆóG ¡10 „Ef Ñ¸{ ‰RAð} dUið
m¸W:- ¡EO
Mšíð} MZOU} ¡NôˆmEð} ÖZ¬ \ºm|G::
Ö Z ¬
E\iZ „iönoð M{a ¡D{ð ´ðª¦ ¡m®MUð i„ªó^ „ij ˆmN
„^mª¨Z ¡M®MW¤ Ü° Ö/iöp {ð:: ´ðª¢ Eó®MZ ¡tEð ¡„Að}’ „MG‰u
¡Xb{p ¡O^ŠZ Udp ¦\¹p ˜}¬ iM¸¡g’ {ð:: º¤døð ¡dUiEp Ö/iöp
¡Xb{p NUμ´¿ ¡O^ŠZ Udp ¦\º ˜}¬ º¤døð MgUk ¤Eip „ðXb
{ð imjEð \ð ¡M~W¤ „¬Xa ENô´ ð Ö/iöp {ð:: ¡Nþu ¡M~W¤ „¬Xa
„ªó\ „ij jEMD{ðO Ö/iön º¤døð} N^m|´¬ „¦uGO:: iNEp º¤døð}
ð¬g „¬Z´ù„G:: ¡ˆmNð „^mª¨Z ¦¶j‚ \Nô Ö/iöp †| ¡\iZ uEùpO
¡M®MW¤ Ü° Ö/iön ¡\¸ð} ðR{ö „Ë}m’G:: „iönoð ¡dUiðO i˜óAð
F¦ {ð::
†O „MG‰u Mμióp 29 d} 97 •.O iÎÑuð NMGˆt ¤dUiuð
„iöno ¡^Z Ö/iöqu ˆ\¸ðp ðR{ö †| ˆK´ð μZ „´|ši} MZOU|G::
„MG‰u E„ªó^ „ij ˆmN „^mª¨Z ¡M®MW¤ Ü° Ö/iöp ¤MEˆmuð
¡F² „jp’ m‰ ¶™ð Xb MD}’ mUμ¶» ¡Xb{p ¡O^ŠZ Udp

†}ªó\¹p {ð:: iNMGˆt’ F¦O ¡„jp’ M~W¤ ^ÖX ¡{iUð „ªó^ „ij
MD{ð kp´GËO; i˜óC U´¬ ¤dUitrð O^Š[u’ ¶} Nþu ¦~Z ¡{iUð
ˆ„ªó^ „ij ð¾ „Fj imjE SÖX †}¨D{ {ð ¤Û©p:: º¤døð ¡dUiEp
Ö/iöpO ¦C}{ð Að{öo iÖ/k/K¶ e. 826(1) ˆmMEˆmð ¬}μ´ö μZ iN´|˜k
ðR{ö \ºq„G::
Ö/iön EðR{öð MQUp ¤Ü´ð ¡Ö/k/K¶ e. 826 ¡Nô´ ð
iÖpHkHöZ K´ð iAðEmð MËHÖ« ÊðZ^(Ê„XU^)» iNôEð i„}dË
„O^p SZ {ð:: ¡m¤˜ð ´ðª¦O ðZ^} ¦O „XU^} ¡NôMEˆp {ð::
e.826(1) i¶GË ¡Nô¤MEŠmð „}¬ \ð ¡Pm †}¨D{ iPmip ´ó˜ö ’|ð
M~W¤ð SÖX iD{ip lo ðZ\ð †}¨NôˆÑp {ð:: ¦C ¬}μ´ö iMQUo’õð
K¶ (Substantive low) ð\º ¡Nô´‚ \óD} @ ¡ÖpHkHöZ ŠZŠ[u ¡NôMVip}
¡S{ SZ•p ¨}lu i¤˜ð ¡ÖpHkHöZ K¶ ð^º ¡Nô´ ð e.23O †}¨˜óAð
mMRR¦ {´Z {ð ¡Nô|Úð:: ¬}μ´öð "iðZ^ OŠ}¤p ÊNôdZk Š^" ¡NôG
Z†^ ¤Eð D~ Š\ð ¡NôdZið ¡ðZ\ð ŠÖ¤ im®MUip lo ENô´ ð Ö/iöp
†}¨D{ ¤MEŠoG:: ˆÖ \óG †}¨mÉÍðO ¡ðZ\ð ŠÖ¤ ¡Nô®MUð Nþu
iPmip ´ó˜ö ’|ð M~W¤ð SÖX iD{ip lo {ð:: ¡„MG‰u „jp iPmip
´ó˜ö ’|ð M~W¤ð SÖX „ªó^ „ij „G{iUO:: ˆ˜óC ¡m{RO Ö/iön º¤døð
MgUk ¤Eip Nþu iPmip ´ó˜ö ’|ð M~W¤ð SÖX iD{ip lo FEð
Ö/iöp {ð iNEp ^~„G:: iiˆðFu}O †}Ö|¡ð Ö/iön i˜óC U´¬
¡ÑÍMð MQUo’õ ¡K¶ ^Cmp ¡EO::
ð R {ö
1. „iöno ¡dUiip ¡SZ Ö/iöqu ðR{ö Í}q„G::
2. ´ðª¢ ¡m\{ iMD{ð Mšíð ¨ Mš´k iöp ¦ME^::
m.
3
የሰ/መ/ቁ. 32815
ግንቦት 05/2000
3. ወ/ት ሂሩት መለሰ
Aመልካች፡- ወ/ሮ Aልማዝ ታፈሰ ጠበቃዋ ቀርቧል፡፡
ተጠሪ፡- ወ/ሮ የሺመቤት ትኩ Aልቀረበችም
ፍ ር ድ
ለክርክሩ ምክንያት የሆነው ጉዳይ የጀመረው በይርጋ Aለም ከተማ መ/ደረጃ
ፍ/ቤት ነው፡፡
የAሁኗ Aመልካች ለፍ/ቤቱ ባቀረቡት ክስ የAባታቸው ወራሽ በመሆናቸው
ንብረት ተጣርቶ ድርሻቸውን ተጠሪ Eንዲያካፈሏቸው ጠይቀዋል፡፡ ተጠሪም ለክሱ
በሰጡት መልስ ክሱ በይርጋ ይታገዳል የሚልና ሌሎችም የመጀመሪያ ደረጃ
መቃወሚያዎች ካቀረቡ በኋላ ለጉዳዩ ሙሉ መልስ ሰጥተዋል፡፡ ጉዳዩን በመጀመሪያ
ያየው ፍ/ቤትም Aመልካች ወራሽ መሆናቸውን ካወቁበት ጊዜ ጀምሮ ክስ Eስከቀረበበት
ጊዜ ድረስ 4 Aመት ያለፈው በመሆኑ ክሱ በፍ/ህ/ቁ. 1000 (1) መሰረት በይርጋ
ይታገዳል በማለት ክሱን ውድቅ Aድርጓል፡፡
Aመልካች በዚህ ውሣኔ ቅር በመሰኘት ይግባኝ ለሲዳማ ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት
ከዛም ለደ/ብ/ብ/ሕ/ክ/መ/ጠቅላይ ፍ/ቤት ሰበር ችሎት Aቤቱታ Aቅርበው ፍ/ቤቶቹ
ይግባኛቸውን ሣይቀበሏቸው ቀርተዋል፡፡

የAሁኑ የሰበር Aቤቱታ የቀረበው በዚህ ውሣኔ ላይ ሲሆን ችሎቱ የAመልካች
ጥያቄ በፍ/ህ/ቁ. 1000 (1) መሰረት በይርጋ ይታገዳል መባሉ በAግባቡ መሆን
Aለመሆኑን ለመመርመር Aቤቱታው ለሰበር ችሎት Eንዲቀርብ Aድርጓል፡፡ ተጠሪም
ቀርበው መልስ Eንዲሰጡ መጥሪያ ደርሷቸው ባለመቅረባቸው የጽሁፍ መልስ
የመስጠት መብታቸው ታልፎ ችሎቱ ጉዳዩን መርምሯል፡፡
ከመዝገቡ Eና ከክርክሩ Eንደተረዳነው የAመልካች Aባትና ተጠሪዋ ባልና ሚስት
የነበሩ ሲሆን የAመልካች Aባት በመሞታቸው ምክንያት Aመልካች በወራሽነታቸው
የሚገባቸውን የAባታቸውን ድርሻ ተጠሪ Eንዲያካፍሏቸው ጠይቀዋል፡፡ ተጠሪም
የAመልካች Aባት የሞቱት ሰኔ 12/1992 ሲሆን ክሱ የቀረበው ግን ሐምሌ 06 ቀን
1998 ዓ.ም በመሆኑ በፍ/ህ/ቁ. 1000 (1) መሰረት ክሱ በይርጋ ይታገዳል በማለት
ተከራክረዋል፡፡ በመሆኑም ይህ ተጠሪዋ የሚከራከሩበት ድንጋጌ ለተያዘው ጉዳይ
ተፈፃሚነት Aለው ወይ? የሚለውን ነጥብ ይህ ችሎት መርምሯል፡፡
Aንድ ሰው ዋጋ ያለው የወራሽነት ማስረጃ ሳይኖረው ውርሱን ወይም ከውርሱ
Aንዱን ክፍል በEጁ ያደረገ Eንደሆነ Eውነተኛ ወራሽ ወራሽነቱ Eንዲታወቅለትና
የተያዘበት ንብረት Eንዲመለስለት ለመጠየቅ Eንደሚችል ተመልክቷል (የፍ/ህ/ቁ. 999
ይመለከቷል) ይህንንም ጥያቄ ለማቅረብ የሚችለበት ጊዜ በፍ/ህ/ቁ. 1000 ሥር ተወስኖ
ተቀምጧል፡፡ Eነዚህ ድንጋጌዎች ተፈፃሚ የሚሆኑበትን ጉዳይ ለማወቅም ድንጋጌዎቹ
የሚገኙበት የፍትሐብሔሩ ክፍል Eንዲሁም ድንጋጌዎቹን በራሣቸው ማየት
ይጠቅማል፡፡ Eነዚህ ድንጋጌዎች የሚገኙት ስለውርስና ወራሺነት በሚመለከተው የህጉ
ክፍል በመሆናቸው በተጨማሪ ድንጋጌዎቹን በጥሞና ስንመለከታቸውም የክርክሩ
ምክንያት የሆነው ንብረት ባለቤት ወራሾች ነን በሚሉ ሰዎች መካከል የሚነሣን ክርክር
የሚመለከቱ ናቸው፡፡ በዚህ ነጥብ ላይ ይህ ችሎት በመ/ቁ. 30078 የሰጠውን ትርጉም
2
ማየት ይችላል በመሆኑም የፍ/ህ/ቁ. 1000 ተፈፃሚነት የሚኖረው በወራሾች መካከል
በሚነሣው የውርስ ንብረት ወይም Aውራሽ ክርክር ላይ ነው፡፡
በተያዘው ጉዳይ ግን Aመልካች የሟች ወራሽ ሲሆኑ ተጠሪ ደግሞ የሟች
ሚስት ናቸው ስለሆነም ክርክሩ ወራሽ በሆኑት Aመልካችና ወራሽ ባልሆኑት ተጠሪ
መካከል የሚደረግ በመሆኑ የፍ/ሕ/ቁ. 1000 ተፈፃሚነት የለውም፡፡ ይልቁኑ ግዴታዎቹ
ከውል የተገኙ ባይሆኑም “ስለ ወሎች በጠቅላላው” በሚል የተደነገገው የይርጋ ደንቦች
ተፈፃሚነት Aላቸው (የፍ/ህ/ቁ. 1677(1)) ይመለከቷል፡፡ በመሆኑም በዚህ ጉዳይ
የጠቅላላው የውል ድንጋጌ Eንጂ የፍ/ህ/ቁ. 1000 ተፈፃሚነት ስለሌለው የሥር ፍ/ቤቶች
የAመልካች ጥያቄ በይርጋ ቀሪ ነው በማለታቸው የህግ ሥህተት ፍጽመዋል፡፡
ው ሣ ኔ
1. የይርጋ Aለም ከተማ ወረዳ ፍ/ቤት በመ/ቁ. 13/98 በ18/03/99 የተሰጠውና
Eስከ ክልሉ ጠቅላይ ፍ/ቤት ሰበር ችሎት የፀናው ብይን በፍ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ.
348 መሰረት ተሽሯል፡፡
2. የAመልካቿ Aባት የሞቱት ሰኔ 12/1997 በመሆኑና ክሱ የቀረበውም
በ06/11/98 በመሆኑ ጥያቄው በፍ/ህ/ቁ. 1845 መሰረት Aልታገደም
3. የግራ ቀኙን ክርክር Eና ማስረጃ ሰምቶ የመሰለውን Eንዲወስን ጉዳዩ ለይርጋ
Aለም ከተማ ወረዳ ፍ/ቤት ተመልሷል፡፡
4. ወጪና ኪሣራ ይቻቻሉ
ቤ/ኃ
3
ግንቦት 28/2AAA ዓ.ም
3. Aቶመድሕን ኪሮስ
4. Aቶ ዓሊ መሐመድ
5. Aቶ Aልማው ወሌ
Aመልካቾች፡- 1. Aቶ ዳንኤል Aሠፋ ቀርቧል፡፡
2. ሕፃን AልAዛር Aሰፋ ወኪል ቀርቧል
ተጠሪ፡- ወ/ሪት ሔለን ውበቱ ቀርባለች
መዝገቡ ተመርምሮ ተከታዩ ፍርድ ተሰጥቷል፡፡
ፍ ር ድ
በዚህ መዝገብ የተያዘው ክርክር የጀመረው በፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት የAሁን ተጠሪ
ከሣሽ በመሆን፣ Aውራሽ Eናቴ ወ/ሮ ስንቄ Aስፋው ከAቶ Aሠፋ መለሰ ጋር ተጋብተው
ሲኖሩ በጋራ ያፈሩት በወ/19 ቀ/55 የሚገኝ ቁጥሩ 223 ቤት Eና በውስጡ የሚገኙ
የAውራሼ የግልና የጋራ ንብረቶችን የAሁኑ 1ኛ Aመልካች Aላግባብ ለብቻው ይዞ
Eየተጠቀመ በመሆኑ የድርሻዬን ያካፍለኝ ቤቱንም በማከራየት ያገኘውን ጥቅም ያካፍለኝ
ስትል ታህሣሥ 21/1995 ዓ.ም ጽፋ ባቀረበችው ክስ መነሻነት ነው፡፡
የፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት በፈቀደለት መሠረት ወደ ክርክሩ የገባው 2ኛ Aመልካች
ከ1ኛው Aመልካች ጋር በተመሣሣይ መከራከሪያዎች ለክሱ መልስ የሰጡ ሲሆን
የመልሣቸውም ይዘት የተጠቀሰውን ቤት Aቶ Aሠፋ መለሰ ስራው ተጠናቅቆ የተረከቡት
ከተጠሪዋ Aውራሽ ጋር ከመጋባታቸው በፊት ጥር 8/1981 ዓ.ም ሲሆን ከተጠሪ

Aውራሽ ጋር ጋብቻ የፈፀሙት ግንቦት 11/1983 ዓ.ም በመሆኑ ይህ ቤት የAቶ Aሰፋ
መለሰ የግል ቤት Eንጂ ተጠሪዋን የውርስ ጥያቄ ለማቅረብ መብት የሚሰጥ የጋራ
ሐብት Aይደለም የሚል ነው፡፡
ተጠሪዋ ለቀረበው መልስ የመልስ መልስ ሰጥተዋል፡፡ የመልስ መልሱም ይዘት
ይህ ቤት የተሠራው በባንክ ብድር በመሆኑ ብድሩ በትዳር ወቅት ከAቶ Aሠፋ መለሰ
ደሞዝ ለባንክ ሲከፈል ቆይቶ Eዳው ተከፍሎ ሣይጠናቀቅ Aቶ Aሠፋ መለሰ
በመሞታቸው መ/ቤታቸው በገባላቸው የሕይወት Iንሹራንስ መሠረት ተከፋዩ ገንዘብ
ለEዳው መክፈያ ውሎ Eዳው ሙሉ በሙሉ ተከፍሎ ተጠናቋል፡፡ ስለዚህ ቤቱ የጋራ
ንብረት ሊባል ይገባል የሚል ነው፡፡
የፌ/መ/ደ/ፍ/ቤትም ጉዳዩን መርምሮ የካቲት 18/1996 ዓ.ም በሰጠው ውሣኔ፣
ከጋብቻ በፊት /ከግንቦት 11/1983 ዓ.ም/ ለቤቱ መስሪያ የከፈሉት የAቶ Aሠፋ መለሰ
የግል ንብረታቸው ሲሆን ከዚህ ቀን በኋላ ላለው በተከፈለው መጠን ግን ቤቱ የሁለቱም
የሟቾች የጋራ ሐብት በመሆኑ ሁለቱ በግልና በጋራ በከፈሉት ገንዘብ ስሌት መሠረት
ቤቱ የግልና የጋራ ሐብታቸው ነው፣ ስለዚህ ቤቱን በዚህ የድርሻ ስሌት መሠረት ግራ
ቀኙ ይከፋፈሉት በማለት መዝገቡን ዘግቶታል፡፡
የፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት በሰጠው ውሣኔ ቅር የተሰኙት የAሁን Aመልካቾች
ቅሬታቸውን በይግባኝ ለፌ/ከ/ፍ/ቤት Aቅርበዋል፡፡
የፌ/ከ/ፍ/ቤቱም የግራ ቀኙን ክርክር ከመረመረ በኋላ ጥቅምት 17/1999 ዓ.ም
በሰጠው ውሣኔ የመጀመሪያ ደረጃ ፍ/ቤት የሰጠውን ውሣኔ በመሻር ደሞዝ የባልና
ሚስት የጋራ ሐብት ከመሆኑ Aንፃር ሟች Aቶ Aሠፋ መለሰ የሚያገኙትን ደሞዝ
ለቤት ውስጥ ፍጆታ ማዋል ሲገባቸው ይህንን ሣያደርጉ ከጋብቻ በፊት Aስቀድሞ
በይዞታቸው ውስጥ ያደረጉትንና የግል ንብረታቸው ለሆነው ቤታቸው Eዳ መክፈያ
2
ደሞዛቸውን በማዋላቸው ምክንያት በከፈሉት ልክ ግማሹ ተሠልቶ የጋራ ሐብት
ተካፋይ ለሆኑት ወ/ሮ ስንቄ Aስፋው ወራሽ /የAሁን ተጠሪ/ Eንዲከፈል በማለት
ወስኗል፡፡
ከፍተኛ ፍ/ቤቱ በሰጠው ውሣኔ ቅር በመሰኘት የAሁን ተጠሪ ይግባኝ
ለፌ/ጠ/ፍ/ቤት በማቅረባቸው የፌ/ጠ/ፍ/ቤት Aመልካቾቹን Aስጠርቶ ግራ ቀኙን Aከራክሮ
ካበቃ በኋላ ህዳር 3A/2AAA ዓ.ም በሰጠው ውሣኔ ደግሞ፣ የቤተሰብ ሕጉ Aንቀጽ 63
የግል ነው ተብሎ ያልተለየ ንብረት Eንኳን የጋራ Eንደሆነ Eንደሚገመት Eየደነገገ
በዚህ ጉዳይ ግን የቤቱ Eዳ በAብዛኛው ባልና ሚስቱ በጋብቻው ወቅት የጋራቸው
በሆነው ደሞዝ መከፈሉ Eየተረጋገጠ ብድሩ ከጋብቻ በፊት በመገኘቱ ብቻና ከ2 ዓመት
ላልበለጠ ጊዜ የመ/ሰጭ /የAሁን Aመልካቾች/ Aባት ከደሞዛቸው ስለከፈሉ ቤቱ
የግላቸው ነው መባሉ ተገቢ Aይደለም በማለት የፌ/ከ/ፍ/ቤትን ውሣኔ ሽሯል፡፡
የዚህ መዝገብ መከፈት ምክንያት የሆነው የሠበር Aቤቱታ የቀረበውም
የፌ/ጠ/ፍ/ቤት ይግባኝ ሰሚ የሰጠው ውሣኔ መሠረታዊ የሆነ የሕግ ስህተት
ተፈጽሞበታል በማለት ጥር 26/2AAA ዓ.ም Aመልካቾች ጽፈው ባቀረቡት የሠበር
ማመልከቻ መሠረት ነው፡፡
የፌ/ጠ/ፍ/ቤት ሰበር ችሎትም የAመልካቾችን Aቤተታ ተመልክቶ፣ በዚህ ጉዳይ
የAመልካቾቹ Aባት የሠሩት ቤት Eዳው ተከፍሎ ያለቀው ከተጠሪዋ Eናት ጋር በጋብቻ
ላይ Eያሉ ነው በሚል ተጠሪ የEናቷን ድርሻ የቤቱን ግማሽ ልታገኝ ይገባል ተብሎ
የተወሰነው በAግባቡ መሆን Aለመሆኑን ለመመርመር ሲባል ተጠሪን Aስቀርቦ ግራ ቀኙ
የጽሑፍ ክርክራቸውን Aካሂደዋል መዝገቡ Eንደሚከተለው ተመርምሯል፡፡
የፌ/ጠ/ፍ/ቤት ቤቱ የጋራ ነው ሲል ለመወሰን የቻለው ቤቱ የተሠራው ከባንክ
በተገኘ ብድር በመሆኑ Eዳው ሲከፈል የነበረው ከAመልካች Aባት ደሞዝ በመሆኑ Eና
3
ይህ ደሞዝ የጋራ ገንዘብ በመሆኑ ቤቱ የተሠራው የጋራቸው በሆነው ደሞዝ ነው
በሚል መንደርደሪያ መሆኑን ከመዝገቡ መረዳት ተችሏል፡፡ በመሠረቱ የተሻሻለው
የቤተሰብ ሕግ Aንቀጽ 57 ባል ወይም ሚስት ጋብቻቸውን በሚፈጽሙበት ወቅት
በየግል የነበሯቸው ንብረቶች የግል ሆነው ይቀራሉ ሲል ይደነግጋል፡፡ በዚህ ጉዳይ
የተጠሪ Aውራሽ Eናት Eና የAመልካች Aባት ጋብቻቸውን የፈፀሙት ግንቦት 11/1983
ዓ.ም ሲሆን የAመልካቾች Aባት የቤቱ ግንባታ ተጠናቆ የተረከቡት ጥር 8/1981 ዓ.ም
ለመሆኑ ግራ ቀኙ Aልተካካዱም፡፡ Aቶ Aሠፋ መለሰ ከጋብቻው Aስቀድሞ የቤቱ
ባለሀብት የሆኑ ሲሆን በወቅቱ ቤቱ የተሠራበት የባንክ Eዳ መኖሩ ባለሐብትነታቸውን
Aያስቀረውም፡፡ በሌላ Aነጋገር Aቶ Aሠፋ መለሰ ባለEዳነታቸው Eንደተጠበቀ ሆኖ የቤቱ
ባለሐብት ሆነዋል ማለት ነው፡፡ በAንፃሩ ደገሞ የተሻሻለው የቤተሰብ ሕግ Aንቀጽ 62/1
ባልና ሚስቱ በጋብቻ ወቅት ከግል ጥረታቸው የሚያገኟቸው ገቢዎች ሁሉ የጋራ ሐብት
Eንደሚሆኑ ያመለክታል፡፡ ከዚህ Aኳያ ከጋብቻ በኋላ ለባንክ Eዳ መክፈያ ሲውል
የቆየው የAቶ Aሠፋ መለሰ ደመወዝ የባልና ሚስቱ የጋራ ገንዘብ ለመሆኑ
Aያጠያይቅም፡፡ በቤተሰብ ሕጉ Aንቀጽ 7A/1/ መሠረት ደግሞ ከባል ወይም ከሚስት
የሚጠየቅ Eዳ በተቀዳሚነት ከባለAዳው ተጋቢ የግል ሐብት መከፈል Eንደሚባው
ይደነግጋል፡፡ ነገር ግን በዚህ ጉዳይ የAመልካቾቹ Aባት ለግል ቤታቸው ማሠሪያ ከባንክ
የተከፈለ የግል Eዳቸውን ለመወጣት የጋራ ገንዘብ ከሆነው ከደሞዛቸው ክፍያ
መፈፀማቸውን ተገንዝበናል፡፡ የAመልካቾች Aባት ይህንን መፈፀማቸው በተጠሪዋ Eናት
የጋራ ባለገንዘብነት መብት ላይ ጉዳት የሚያደርስ ጥቅማቸውንም የሚቀንስ ተግባር
በመሆኑ ነው፡፡ ስለዚህ የAመልካቾች Aባት የተጠሪዋ Eናት ባጡት ጥቅም ልክ
ሊክሷቸው ይገባል፡፡
4
በሌላ በኩል ደግሞ የፌ/ጠ/ፍ/ቤት የይግባኝ ችሎት ሣያነሣው ያለፈው ግራ
ቀኙን ግን ያከራከረ ነጥብ Aቶ Aሠፋ መለሰ ሲሞቱ መ/ቤታቸው በገባላቸው የሕይወት
Iንሹራንስ መሠረት በIትዮጵያ መድን ድርጅት ተከፋይ የሆነው ለባንክ Eዳ መክፈያ
የዋለውን ገንዘብ Aስመልክቶ የተነሣው ክርክር ነው፡፡ በመሠረቱ የህይወት Iንሹራንስ
ተጠቃሚን Aስመልክቶ በተደነገገው የን/ሕ/ቁ. 7A1/2/ሀ/ ስማቸው በውሉ ላይ ተለይቶ
ባይጠቀስም Eንኳ የIንሹራንስ ውሉን የፈረመው ሰው ባል ወይም ሚስት ተለይተው
የታወቁ ተጠቃሚ ተብለው Eንደሚቆጠሩ ተመልክቷል፡፡ በመሆኑም በዚህ ጉዳይ Aቶ
Aሠፋ መለሰ ሲሞቱ ተከፋይ ከሆነው የህይወት Iንሹራንስ ገንዘብ የተጠሪዋ Eናት
ግማሽ ተጠቃሚ ለመሆናቸው መገንዘብ ይቻላል፡፡ ይህ ገንዘብ ደግሞ ለባንክ Eዳ ክፍያ
የዋለ ሰለመሆኑ ግራ ቀኙ Aልተካካዱም፡፡ ከዚህ Aንፃር ይህ የIንሹራንስ ገንዘብም
ለAቶ Aሠፋ መለሰ የግል Eዳ መክፈያ መሆኑ የወ/ሮ ስንቄ Aስፋውን ጥቅም የጎዳ
በመሆኑ የዚህ ገንዘብ ግማሽ የወ/ሮ ስንቄ ድርሻ በመሆኑ ሊመለስላቸው ይገባል፡፡
በAጠቃላይ የግል Eዳው በጋራ ገንዘቡ መከፈሉ የግል የሆነውን ሐብት የጋራ
ንብረት ያደርገዋል የሚል ድንጋጌ ባለመኖሩ ሊተካ የሚገባው የወ/ሮ ስንቄ Aስፋው
ድርሻ የሆነው በጋብቻ ውስጥ ሣሉ ከAቶ Aሰፋ መለሰ ደሞዝ ተከፋይ የሆነው ገንዘብ
Eና የIንሹራንስ ገንዘብ ግማሽ ብቻ ሆኖ ተገኝቷል፡፡ የወ/ሮ ስንቄ Aስፋው ወራሽ
የሆኑት ተጠሪዋ ብቻ ሣይሆኑ በዚህ መዝገብ 2ኛ Aመልካች የሆነው ሕፃን Aልዓዛር
Aስፋውም ጭምር በመሆኑ ለወ/ሮ ስንቄ Aስፋው ድርሻ ውስጥ ተጠሪዋ ሊያገኙ
የሚገባው ግማሹን ብቻ መሆኑ ሊሠመርበት ይገባል፡፡ ይህም ማለት በጋብቻ ወቅት
ከAቶ Aሰፋ ደሞዝ ለቤቱ Eዳ ለባንክ የተከፈለው ገንዘብ Eና የመድን ድርጅት Eዳውን
ለመጨረስ የከፈለው የሕይወት Iንሹራንስ ገንዘብ ተደምሮ የድምሩ Aራተኛ Eጅ /25%/
5
ለተጠሪዋ ተከፍሎ Aራተኛው /25%/ Eጅ ደግሞ ለ2ኛው Aመልካች ሊከፈል ይገባል
ብለን ወስነናል፡፡
ው ሣ ኔ
1/ የፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት በመ/ቁ. 846A የካቲት 18/1996 ዓ.ም የሰጠው ውሣኔ Eና
የፌ/ጠ/ፍ/ቤት በመ/ቁ. 27682 ህዳር 3A/2AAA ዓ.ም የሰጠው ውሣኔ
መሠረታዊ የሆነ የሕግ ስህተት የተፈፀመባቸው ናቸው ብለናል፡፡ ስለዚህ
ተሽረዋል፡፡ ይፃፍ፡፡
2/ ተጠሪዋ በጋብቻው ወቅት ለAቶ Aሰፋ መለሰ ደሞዝ ለቤቱ Eዳ ለባንክ
የተከፈለው ገንዘብ Eና የመድን ድርጅት Eዳውን ለመጨረስ የከፈለው
የህይወት Iንሹራንስ ገንዘብ ተደምሮ የድምሩ Aንድ Aራተኛ /25%/
ይከፈላቸው፡፡ Aከራካሪው በወዳ 19 ቀበሌ 55 የሚገኘው ቁጥሩ 223 የሆነው
ቤት ግን የAቶ Aሠፋ መለሰ የግል ሐብት ነው ብለን ወስነናል፡፡
3/ የፌ/ከ/ፍ/ቤት በመ/ቁ. 29899 ጥቅምት 17/1999 ዓ.ም የሰጠው ውሣኔ
ፀንቷል፡፡
4/ ከዚህ ችሎት ጥር 29/2AAA ዓ.ም የተሰጠው የEግድ ትEዛዝ ተነስቷል፡፡
ይፃፍ፡፡
5/ ግራ ቀኙ የዚህን ፍ/ቤት ወጪ በየራሣቸው ይቻቻሉ፡፡ መዝገቡ ተዘግቷል፡፡
መ/ቤት ይመለስ፡፡
ተ.ወ
6
¡M/e. 17429
ºgOp 21 d} 1998 •.O
„k©Gf¬Z MHM¬
m´{ö ´öo{C
DR–| {μb
BôVp MEQ
„MG‰u:- /[ EùNô DZ−Ô - dUið
m¸W:- „q m^Ô¥ î¨ - dUið
Mšíð} MZOU} ¡NôˆmEð} ÑZ¨|G::
Ö Z ¬
¡„Að|þ „MG‰u iSZ Ö/iöp ¡Nþu jEiömø „q î¨ ªªó ¡{ð™˜ö Xb
MD{ö mUμ¶» NÛ° ¦\¸‚ kF „MGŠo m¸W imd’Nô{p dZl i{ð™˜öð F¦
¤Eð ÓZN ¡„jmø /¡Nþu/ „¦ËO; {ð™˜öð †}ªóaZ „{öO EöF Mš´k
¤^ˆÑpAð ÊD{ Mš´ls i„}¬{p o¦mð ¦\}G‚ iNEp „MGŠmýG::
¡Õ«XG ¡M®MW¤ Ü° Ö/iöpO AðEn} M™¶kp MZO[ i¶GÏ
¡NôÜ¶ {ð™˜ö im|™œñ| i„Xp O^Š[u Óp ‰Gm{ii ¦CO SZ•p MÑÍMð}|
¡mÎÑip} d} ¡N¤MEŠp ‰GD{ ÑXb {ð@ i{ð™˜öð Q{¬ F¦ {ð™˜öð
im|™œñ| i„XnO O^Š[u Óp ÊM{iið i¶GË ¤GmÎÑ iMD{ð iÖ/K/e.
881/2/ MQUp ÑXb {ð \óG ^|þG:: ˆÖm Ö/iöp ¦C}{ð ðR{ö „Ë}mýG::
„iöno ¡dUið i˜óC ðR{ö F¦ {ð::
¡\iZ „iönoð ÖY BRk ¡{ð™˜öð ËHðÖ M{iið} {ð™˜öð ¡Nô¤R¦ D~
RE ð¬g MÜ´ð míó „¦ËO ¡NôG \óD}:: m¸W iSZ Ö/iöqu ¡mÑÍM
¡K¶ ^Cmp ÊEöE ÖZ¬ ¦Ë|G‚ \óG mˆXŠåG::

i˜óC uEùp OFb Eó¤´‚ ¡Nô´jð {ºk {ð™˜öð iÖ/K/e. 881/2/
MQUp ¡mÜ´ „¦ËO MjEð míó MD} ¤EMD{ð {ð::
Å´ðN÷ 5 d} 1990 •.O imÎÑð ¡„q î¨ ªªó {ð™˜ö F¦ ¡{ð™˜öð
šZšZ| ¡„Xp bN¶Eö“u /O^Š[u/ Ô ˆmÎÑ iíF «† ˆ˜óC iF¦ ^Nu}
¡m¸d\ð bN¶Eö“u ipŠŠE „†O[’rð D{ð \ó|˜˜ð \Om|G; „¦m|G»
mkEù m¸g]üG:: ˆm|™œñ| ˆ„Xn O^Š[u ÓZN dºEù ¨¶P «¦C}{ð fG
EM^Nou} iÓZNu} †|Uμ¶¹E}» ¦FG::
¡Ö/K/e. 881/2/«{ð™˜öð im|™œñ| „Xp O^Š[u Óp ‰Gm{ii| ¦ŒO
SZ•p /×ZNEómõ/ MÑÍMð}| ¡mÎÑip}O d} ¡Nô¤MEŠp ‰GD{ idZ ÑXb
{ð» iNEp \ó¨{¶¶ ¡Ö/K/e.881/3/ ¨¶P « m|™œñ| O^Š[s i{ð™˜öð F¦
ªó¤ð{ð ÓZNrð} ¦O ¡„ðX¹p OGŠorð} ‰FÜ´ðip idZ ÑXb {ð
» ¦FG::
†{˜óC AðEp }”ð]} „}dÐu „}¬ {ð™˜ö „Xp {´[u} NEpO {ð™˜öð
¡mÜíp} d} i„Xp O^Š[u Óp MÜ´ð} {ð™˜öð im|™œñ| iO^Š[u
MÑUMð}| M{iið} NR¡p †}ªEip ¦¨{¶μEð; ˆÖ \óG ˆ{ð™˜öð ËHðÖ F¦
^¨} ‰QÑZ{ð MUªp ¡mtEð {ð™˜öð Å´ðN÷ 3 d} 1990 iNôG d}
¡mÎÑip ¡„Xp O^Š[u Ô ¤Eip O^Š[s| m|™œñ ¡ÑUMðip MD{ð} {ð::
ˆ˜óC EöFO i{ð™˜öð F¦ «\ó|˜˜ð QOm|G@ „¦m|G» mkEù MÉÍðO ¡{ð™˜öð}
M{ik ¡Nô¤MEŠp {ð:: K´ð ¡{ð™˜öð} M{ik „^ÑF´ó{p ¤^dM¸ð iNô{ikip
gp Nþu/m|™ ¡m|Úð ipŠŠG iËHðÖ M^ÑV} †}ªóUª| ¡m|™œñ Ñf¬
MNþFn} NUμ´º †}ªótG {ð:: ˆF¦ im¸d\ð ¡{ð™˜öð ŠÖG «\ó|˜˜ð
\Om|G „¦m|G» iNôG ¡QÑUð O^Š[u ¤¢p| ¡\Mðp {ð™˜öð \óÜ¶|
¡mÎÑð {ð™˜ö \ó{ik {ð mkEù M´Mp ¦~ZioG::
2
¡SZ Ö/iöqu {ð™˜öð} ENÖU^ ¡Nô¤if ¡K¶ MQUp iEöEip i{ð™˜öð
ËHðÖ F¦ {ð™˜öð «m{jüG» ¡NôG fG jEM~V kt {ð™˜öð iO^Š[u| im|™œñ
Óp ÊM{iið „GmÎÑO iNEp ÑXb N¬Uμrð míó D~ „Gm´ O::
ð R {ö
¡Õ«XG M®MW¤ Ü° Ö/iöp iM/eºZ 71/93 †}ªóAðO ¡Õ«XG
ˆÖm Ö/iöp iM/e. 03644 ¡Q¹ürð ðR{ö“u mbU’G::
{ð™˜öð iÖ/K/e.881 im¨{´´ð MQUp ¡mˆ|{ iMD{ð ¡Í| {ð
kE|G; ¦ÎÖ Mšíð m˜¶mýG::
¡N¦{ik ¡„Xp ªƒu ÓZN „Eip
¡BRk G¢{p
^N÷ imX eºZ „Xp ¡m¸d\ð ª „k™ð ¬OÏ ¡{ð™˜öð} Kμ’õ{p
iNUμ´º i\¸ð ðR{ö ¡NG^NN iMD{ð ¡BRk G¢{mø} †}¨NôˆmEð
„\ÖXEAð::
ˆT^n •¦{p {ð™˜ö“u „}© i¶GË ¡NôÜ¶ {ð™˜ö {ð:: ¡Ö/k/K¶ e.
880/A/:: ¦C •¦{p {ð™˜ö ENË|p im|™œñ| i„Xp O^Š[u Óp M{ik|
¦ŒO SZ•p MÑÍO} NMGˆp ¦~ZioG:: ¡Ö/k/K¶/e. 881/2/:: {ð™˜ö
¡Nþs ºkg ¡D{ X\ð ¡NôÑËMð SX {ð ¡Ö/k/K¶ e. 857/1/ ¡N}ik
SZ•p „^ÑF´ó ¡D{ð i¶GË ¡NôÜ¶ {ð™˜ö m|™œñ †¡m|Ú N|rðO EöF \ð
EóËÑð ÊNôuG iEöF \ð ¡mÎÑð fG ipŠŠG ¡Nþu fG MD{ð} ENUμ´º
{ð:: O^Š[s {ð™˜ö ¡mÎÑip} ë}ë ENg| ¡mÎÑð} EM^Np ¦O EN}ik
XRrð uEùo ¤Frð MD}O „Ejrð:: /¡Ö/k/K¶ e. 837/¦CO ¬}μ´ö
i¶GË iNôÜ¶ {ð™˜ö ¡M{ik ^Z•p „^ÑF´ó| M{iiðO ipŠŠG iN¤¸XºZ
Að{öo MÑÍO ¤Eip MD{ð} ¤MEŠoG::
3
¨ ´ðª¢ ^}M¹ „k™ð ¬OË {ð™˜ö m{jüG ¡NôG MÖ¨Nô¤ F¦
¡Ü\ð ¡„q î¨ {ð™˜ö ¡„Xn} O^Š[u Ô ˆ¸d\ iíF - \ó|˜š \Om|G
„¦m|G - †}ªóAðO ˆm|™œñ| Ô^Š[u ÓZN dºEù ¨¶P ¦C}{ð fG
EM^Nou} "iÓZNu} †|Uμ¶¹E}" ¡NôEð fFqu iM^ÑXrð {ð:: i†{ö
†O{p O^Š[s \Om|G „¦m|G ¡NôEðp Nþu {ð™˜öð} iM^¸p F¦ †¤E
¡m|Úð} EóD} ÊNôuG †{˜óC fFqu iZ¶¸‚{p M{ik} „¤MEŠnO:: ˆ{˜óC
fFqu K´ð †}ªóÑÍO ¡NôÑE´ð} ¡N}ik SZ•p MÑÍO „EMÑÍO ipŠŠG
NUμ´º „¦tGO:: mÑËNþG ENEpO ¤ª¶oG:: ¦C K´ð i¶GË †}ªóÑÍO
¡NôÑG´ð ^Z•p MÑÍO R¦Uμ´º ¨¶P {ð™˜öð EóÍ| „¦´jO:: iMD{ðO ¡^Z
Ö/iöqu ðR{ö ¡NôbZip OŠ}¤p ÊEöE EóÍ| ¦´jG ^G iARk mE¦tEAð::
¡ª ÓZN:- DR–| {μb
m.
4
¡\iZ M/e.10237
d} ºZ 18/1996 •.O.
ªƒu:- 1. „q ˆNG i¬W
2. „q Ö^H Zg{C
3. „q „k©Gf¬Z MHM¬
4. /[ ^}© •EMð
5. „q M^Ö} †ei§|^
„MG‰u:- /[ iE¸ð †`mø - dUið
MG^ \Á:- ¡EO::
{´V ¤Üð Mšíð} MZO[ míóð} EMSXp ÊD{ MZOU}
¡NôˆmEð} ðR{ö \ºm|G::
ð R {ö @
„MG‰u i^Z Ö/iöp jdUiðp ¡{ð™˜ö ¦Í¨gG‚| ¡Nô^p{p ¦ogG‚
„iöno jFOjX^ ˜´¡ ˆÖ„E| „MG‰u M^ÛO 5 d} 1989 •.O. imÊÑ
\{¬ μktu}} MSZm} G² R}G¬ ˜´¡ ˆÖ„E jÜjrð KMO ºZ 30
d} 1994 •.O. ˆ˜óC •EO iPp mE¦m’G:: „MG‰u ¡Nþu Nô^p MD{ö
mUμ¶»| Nþu {H\ö 30 d} 1991 •.O. ¤Ü´ðp {ð™˜ö Í¬h NÛ° ¦\¸‚
iNEp ¸¦d’G::
NÛ° Nþu {H\ö 30 d} 1989 •.O. „Ü´ðp ¡mjEð ¡{ð™˜ö \{¬|
iF¢ ¡Nô´ òpO OSŠ[u šZšZ †}ªóAðO M^ÛO 5 d} 1989 •.O. ¡mÜ´
¡μkt ðG \{¬ m¤¦› MgUið} Mšíð ¤ÛªG::
Ö/iön \{©} mMGŠq| i\{© F¦ ˆNô´ òp O^Š[u 3n} ¸Zq ˆ\N
iíF i\¸ð ðR{ö Nô^p{p} imMEˆm „MG‰u †}¨ „iönorð „dXUk
iOSŠ[u fG ¤Û©p ÊD{ /[ iE¸ð †`mø ¡jFOjX^ ˜´¡ ˆÖ„E Nô^p
|rð iNEp Nô^p{orð} ‰dFrð iíF {ð™˜ö ¦Ë¨dG‚ ¡NôEð} „iöno

imMEˆm Nþu {H\ö 30 d} 1991 •.O. „Ü´ðp ¡mjEð {ð™˜ö ¶GÏ {ð™˜ö
{ð:: ¶GÏ {ð™˜ö ˆD{ ¨¶P iÖ/k/K/e.881 †| 883 ¡m¨{´´ðp}
M^ÑZqu(×ZNEómõ“u) NNþFp „Eip:: ˆ{˜óC SZ•qu †}¨Nô¨{¶´ðp
{ð™˜öð im|™œñ| i„Xp O^Š[u Óp ¡m{ii MD{ð} ¡{ð™˜öð \{¬ NMGˆp
†}ªEip ¡Ö/k/K/e.881 }”ð^ eºZ 2 F¦ mMGŠmýG:: i˜óC K¶ MQUp
{ð™˜öð im|™œñ| i4 O^Š[u Óp ¡m{ii ÊMD{ð ¡{ð™˜öð \{¬ X\ð
‰FMEˆm {ð™˜öð ÓXb {ð:: ˆ˜óC K¶ „}ÎZ Nþu {H\ö 30 d} 1991 •.O.
„Ü´ðp ¡mjEð} {ð™˜ö iO}MEˆpip ´ó˜ö {ð™˜öð O}O †}‰ü} Nþu| „Xp
OSŠ[u jE}ip {H\ö 30 d} 1991 •.O. m{lG} ªó¤ð{ð ÑZM|G iNEp
T^p OSŠ[u EÖ/iöp ió´GÉO ¦C SZ•p MÑÈMð} ¡{ð™˜öð \{¬
„¤MEŠpO:: iMD{ðO Nþu {H\ö 30 d} 1991 •.O. „Ü´ðp ¡mjEð {ð™˜ö
ÑXb {ð iNEp {ð™˜ö ¦Ë¨gG‚ ¡NôEð} ¡„MG‰u} „iöno jEMdiG
ð¬g „¬Z´ùoG::
„MG‰u i˜óC ðR{ö gZ iM\ p ¦¶j‚ EÕ/ˆÖmð Ö/iöp
ió¤dZiðO Ö/iön ¦¶j ò} mMGŠq ¡SZ Ö/iöp ¡\¸ð ðR{ö i„¶jið {ð
iNEp ¦¶j ò} ]¦diEð dZmýG::
¡„MG‰u ¡\iZ „iöno ¡dUið i˜óC ðR{ö F¦ {ð::
¡„MG‰u ¡\iZ „iöno ÖY {´Z jÁV \óo¦@
1. ¦C ð¬g ¡mÜ´ð {ð™˜ö iNþs iXRrð ¡†² ËKÑp †}¨mÊÑ@
¡ÊÒp}@ ¡{ð™˜ö \{¬ XRrð †}ª{iiðFrð@ O^Š[sO ¡Nþs fG
MD{ð} „Uμ¶¸ð m|™œñ| OSŠ[s ªó¤ð MÑUNrð} „Û¬m’G::
¦CO iÖZ¬ iön Mš´k mMš¶l ¦´G::
¦C {ð™˜ö iÖ/k/K/e.881-2-„‰ü¤O \óMUMZ ióD} iOSŠ[s Óp
¡m{ii| ¡mÑUM MD{ð iXRrð iOSŠ[s ¡mUμ´¸ ÊD{ ´ð¬Ep
¡EðO::
2. {ð™˜ö ðG j¦D}O Kμ’õ ð¸öp ¡Nô¤^ˆpG m¶jZ iMD{ð
iÖ/k/K/e.1677-1-†| 1808-2 MQUp iK¶ ¡m¨{´´ð} ¡„ÊÊÖ ×ZO
2
¤GmˆmEð ðEùu EóÑZ\ð ¡NôuEðp iN|rðO m’’¦ ´} ¦O ºgO
jEð \ð º¤dø †}°õ iÖZ¬ iön iX\ð „{]b{p MD} ÊN¦´jð „ió¦
¡K¶ ^Cmp {ð::
3. ¡jFOjX^ ˜´¡ ˆÖ„E {ð™˜ö iÖ/k/K/e.880 ˆmMEˆnp ˆT^n ¡{ð™˜ö
•¦{qu "im|™œñ ËHðÖ ¡NôÜ¶ {ð™˜ö' iNôEð HU¶ MQUp \óo¦
¶¬Ñp ¡EipO::
¦B÷ðO †}¨NôˆmEð iÖ/k/K/e.884 F¦ m¨}¶èG@
1. im|™œñ ËHðÖ ¡NôÜ´ð {ð™˜ö m|™œñ X\ð iMðEð ‰GÊÑð ÑXb
¦D|G::
2. {ð™˜ö MD{ð i¶GË ‰GmMEˆm ÑXb {ð::
3. {ð™˜öð ¡mÜ´jrð Udqu †¤}ªªrð m|™œñ ‰GÑUMjrð| d}
‰GÊÑjrð ÑXb ¦D|Eð ¦FG::
¦C {ð™˜ö ˆÖ kEù im¸d\ð ¡K¶ ¬}μ´ö „‰ü¤ \óMUMZ@ iSZ
Ö/ip ¡m\Mðp OSŠ[u ˆ\¸ðp ¡OSŠZ{p fG ð^º@ Nþu
m\k\iðG‚ kEð ¸Zmð} „q \} kZB{ð iöp \©}:: Nþu
XRrð ¡ÊÒp} ¡{ð™˜ö \{¬ X]rð Nþs „{iiðG}:: †O ¡Nþs fG
MD{ð} „Uμ¶¸}@ NþsO †O ªó¤ð{ð ÑUO} ¡NôEðp ÖY {´[u
¦´ òjr’G::
¦C \{¬ „Z†^n ¡{ð™˜ö fG ¦FG::
{ð™˜öð iMðEð im|™œñ iX]rð ¡†² ËAðÖ mËÔýG:: m|™œñ i¡´É
ÑZM’G@ i{ð™˜öðO F¦ i¡´É d} ËÑðioG:: ¦C im|™œñ ËHðÖ
¡mÜ´ð {ð™˜ö iOSŠ[u ˆMUμ´¸ðO iF¦ iÖ/k/K/e.884
im¨{´´ð ×ZO MQUp ¡mNþF D~ RE ¡SZ ÖZ¬ iöp
iÖ/k/K/e.884 MQUp NË¨g ¦´jð ¡{iUð} {ð™˜ö E´ðª¢
„¶jk{p ¡EöEð} iÖ/k/K/e.881-2- „‰ü¤ iMMGˆp †}ªóÑZ^
ðR{ö M^¸n| ¦¶j‚ \Nôð Ö/iöpO ¦C}{ð MdiEð MQUo’õ ¡K¶
^Cmp ¤Eip ÊD{ ¦oUOG‚ ¡NôG {ð:: i˜óC ´ðª¦ ¡m|™œñ
3
¡jFOjX^ ˜´¡ ˆÖ„E {ð™˜ö iÖ/k/K/e.884 im¨{´´ð MQUp
iXRrð ¡†² ËAðÖ ¡mÊÑ (holographic will) ¡mjEð •¦{p D~ RE
Ö/iön ×ZNEómõð „GmNþFO iNEp ¡Ö/k/K/e.881 ¸g_ ð¬g
¤Ü´ð i„¶jið {ð? ¦}^ „¦ËO? ¡NôEð m´‚mýG::
„MG‰u ijFOjX^ ˜´¡ ˆÖ„E {H\ö 30 d} 1991 •.O. ¡mÜ´ {ð™˜ö
†}ªóÍ¬gG‚ †¸¦fEAð ^pG „iöno ¤dUiu \óD} ¡^Z ÖZ¬ iöqu {ð™˜öð
EO^Š[u m{lFrð ¡ÑUMð MD|rð} ÊN¤MEŠp iÖ/k/K/e.881(2)
¡m¸d\ð} M^ÑZp „¤NþFO| ÑXb {ð \óEð M\|rð} ˆ^Z ð]{ö
MUªp ¦tFG::
„MG‰u E˜óC uEùp i„dUiuð „iöno {ð™˜öð iÖ/k/K/e.881
¡mMEˆmð} M^ÑZp ¡Nô¤NþF {ð ˆNEn im¼NW {ð™˜öð im|™œñ ËAðÖ
¡NôÜ¶ ¡{ð™˜ö •¦{p ÊD{ ˆÖ/k/K/e.884 „¶jk Eóo¦G} ¦´jG ^pG
MˆXˆå} m´}ši|G::
¦Œ ¡Ö/k/K/e.884 im|™œñ ËAðÖ ¡NôÜ´ð ¡{ð™˜ö „¦{p im|™œñ
i†X\ð EóÎÖ †}¨Nô´jð; {ð™˜ö MD{ð} i¶GË NMGˆp †}ªEip; m|™œñ
i¡´Íð ÑZP d} EóËÖip †}¨Nô´j| †{˜óC M^ÑZqs ‰GmNþEð ÑXb
†}¨NôD} ¡Nô¨{¶¶ {ð::
Nþu jFOjX^ ˜´¡ ˆÖ„E {H\ö 30 d} 1991 •.O. „¬Z´ðoG
¡mjEð {ð™˜ö i†² ¡mÎÑ \óD} ¡mÎÑðO im|™œñ MD{ð} ¡Nô¸g^; ¡{ð™˜ö
fG MD{ð} i¶GË ¡Nô¤MEŠp †}ªóAðO i¡´Íð im|™œñ †¡mÑUM d}O
¡mÎÑip MD{ð} ¦C uEùp i„MG‰u ˆdUið ¡{ð™˜ö \{¬ F¦ „Uμ¶¹üG::
i†Z¶º {ð™˜öð ˆ†{˜óC M^ÑZqu im¼NW i„Xp O^Š[u Óp ¡mÜ´
MD{ð}| O^Š[uO i¡´Íð ¡ÑUMðip MD{ð} ¤]¤G:: {´Z ¶} ¡˜óC m¼NW
Að{öo M~Z {ð™˜öð} i¶GË †}¨NôÜ¶ ¡{ð™˜ö „¦{p Eó¤^hºZð|
ˆÖ/k/K/e.881 „‰ü¤ †}ªóo¦ Eó¤¨Z´ð „¦´jO:: {ð™˜öð ˆÖ/k/K/e.
4
884 „‰ü¤ \óo¦ ¨¶P ˆÖ \óG †}¨mMEˆmð M^ÑZqs} iMðEð ¤NþF
MD{ð} NUμ´º ¦tFG::
ÊD{O ¡^Z ÖZ¬ iöqu ¡Ö/k/K/e.884} Eð]{ö¤rð M\Up
iN¬U¶ Ô}o ¡Ö/k/K/e.881} „E„¶jk ¸g\ð {ð™˜öð iO^Š[u Óp
M{iið} \{© „¤MEŠpO| ¡Ö/k/K/e.881} M^ÑZp „¤NþFO \óEð ÑXb
†}ªóD} M\|rð míó „¦ËO:: ˆÖ \óG †}¨m¸d\ð {ð™˜öð
iÖ/k/K/e.884 ¡mMEˆmð} M^ÑZp ¡N¤NþF iMD{ðO {ð™˜öð ÑXb
{ð iNôG ¡m\¸ð ¡^Z Ö/iöqu ð]{ö M\Uo’õ ¡D{ ¡K¶ ^Cmp
„GmÑÍMipO ENEp ¡NôtG „GD{O::
i†{˜óC OŠ}¤qu ¦Œ uEùp Nþu jFOjX^ ˜´¡ ˆÖ„E ¤Ü´ðp {ð™˜ö
EóÑZ^ ¦´j’G iNôG ¡m\¸ð} ¡^Z Ö/iöqu ð]{ö iÖ/k/S/S/K/e.
348(1) M\Up iMaZ {ð™˜öð EóÍ| ¦´jG iNEp ^|þG:: ¦ÎÖ::
Mšíð ¦ME^::
/j„
5
¡\iZ M/e.10830
¡‰mõp 4/1996 •.O.
2. „q Ö^H Zg{C
4. /[ ^}© •EMð
5. „q M^Ö} †ei§|^
„MG‰u:- „q ˜ð« x/´ó§Z´ó^ - dUið::
MG^ \Á:- „q \EP} x¦Eö - dUið::
Mšíð} MZOU} ¡NôˆmEð} ð]{ö \ºm|G::
ð R {ö @
i˜óC Mš´k EdUið ¡\iZ „iöno M{a ¡D{ð ¡Õ/ˆÖ/iöp
i16/4/95 •.O. ¡Ö/M/e.607/92 iD{ð Mš´k i\¸ð ð]{ö F¦
„MG‰s gYo iN]¨V {ð::
ŠZŠV \ó®MZ ¡„Að} „MG‰u ¡SZ AðEm m¸W ¡„Að} M/\Á
¡SZ „MG‰u {iV::
¡„Að} M/\Á ´ðª¢} iM®MW¤ Ü° F¡ð Ö/iöp jdUið
i20/5/88 •.O. mabEù imÎÑ| iNÛ° im¨´Ñ NMGˆt ¡„Að} „MG‰u
„¤p ˆD{ðp ˆMOY x¦ENZ¤O „´ð|rð iðZ^ ¤´ {ð} iUª 1 diEö
08 ¡Nô´‚ iöp@ }kUp| lo †}¬}‰ÑG i1962 •.O. ¡ˆÖmð Ö/iöp
^|þG:: Xb{mø ¡odð i{ð™˜ö ]¦D} ¤E ´ð™˜ö i1966 •.O. ¡ˆÖmð
Ö/iöp ð]{ö ˆ\¸ iíF \óD} ¡}kUn M¸} †| Að{öo †}ªóog| †}ªó¹X
¡SZ m¸W“u} k¸¦g 3’ m¸W Ñf¨ „GD{ðO:: ¦Að} †}² ¤E {ð™˜ö
Xb ¡D{ \ð ¡ðZ^ „¹W ´ðj„ö †}ªóëëOEp Ö/iöp} ¡M¸¡g Mkp
†}ªEð iÖ/k/C/e.946@950 †| 951 ^Z im¨{´´ð MQUp
iÖ/k/S/S/C/e. 18 MQUp „iöno NgUk ¦uFG:: ÊD{O Ö/iön
¡ðZ^ „¹W ¦`ðOG‚ \óG „iöno „dUi::
m¸W“s ¡dUið „iöno ¨Z]ürð MG^ †}ªó\¸ðip oš› 1 †|
2 m¸W“u MG^ ¤dUið \óD} 3 m¸W ¶} Š\ð ¨Z]üp MG^ ¦™
jEMgUjü ´ðª¢ iEöEuip †}ªóo¦ p–™š mFGÔýG::
„}¨ m¸W jdUið MG^ MG^ \Á i¸d]rð ¡Ö/k/C/¬}μ´ö“u
MQUp ¡ðZ^ „¹W †}ªócOEp M¸¡g „¦uGO:: ¡ðZ^ }kUp †}ªó¹X
º¤dø ]¤dZk| †{öO Ñf¨ „EMD{ö} ]G´GÏEp „iöno ¤dUi ÊD{ ¦ }O
iNÛ° ¤FÛª ÊD{ „iönoð ¡Ö/k/C/e.950 ˆNô¨{¶´ð ð¾ {ð::
iMD{ðO Š\ð iÖ/k/S/S/K/e.273 MQUp m\Z› ¡m´ðFFAðip ˆóRX
†}ªóˆÑE‚ ¦\}G‚ kFüG::
iEöF iˆðG ¨¶P AðEm m¸W ¡„Að{ð „MG‰u i\¸ð MG^ M/\Á
¡„¤orð Xb EMD|rð ¤dUiðp NÛ° ¡EO:: iMG^ \Á Ô ˜ð«
x¦E´ó§Z´ó^ †}°õ ˜ð« x¦ENZ¤O „¦ËO:: †{öO ¡MOY x¦ENZ¤O
¦O ¡„q x¦E´ó§Z´ó^ x¦ENZ¤O Xb ÊMD{ö ¡dUi NÛ° ÊEöE
Gˆ\^ „¦´jO:: M/\Á }kUn} †}¬}‰ÑG iÖ/iöp ðR{ö m\ºmýG ¡NôEð
ˆD{ i„ÑÊÈO ˆM¸¡g i^mdZ ¡ðZ^ „¹W ¦ëëO EóEð „¦uEðO::
¦¹XG‚ \óEð ¡¸¡ep }kUp iöp@ lo| m}d]fb }kUp \óD} iön| loð
i„’² e.47/67 MQUp ipZÖ{p mZ]üG:: i„¸fF¦ }kUp} iNôMEˆp
¤{\ðp º¤dø iÖ/k/C/e.1000/1/ †| /2/ MQUp i¦Zμ ¡o´¨ {ð
kFüG::
MG^ \ÁO ¡MG^ MG\ð} iNgUk „iönoð} „¸|Š[ mˆXŠåG::
Ö/iönO ¡MG^ \¾ð „jp Ô M/\¾ð jdUið ¡MG^ MG^
¡m^m‰Ê ÊD{ i˜óC U´¬ ¡dUið} º¤dø ð¬g „¬Z´|G:: iön| loð
ˆ˜Z ¡U¨ †Z^p ÊD{| i¦Zμ ÊN¦o´¬ „¹WðO ¡Nô¤¹Xð iM}¶Sp
¤GmU\ð} iöp| lo †}² M}¶Sp ¡U\ð} ^FGD{ „¹W EócO „¦´jO
2
\óG „MG‰u i˜óC U´¬ ¤dUið ŠZŠZ mdj¦{p ¡EðO:: MG^ \Á|
„MG‰u mmˆó Xcu ÊMD|rð ¡dUi NÛ° ÊNô¤Uμ¶º ¡¶¬ ¡MOY
x¦ENZ¤O „´ð|rð Xb ¡D{ðip} NÛ° †}ªó¤dZið ¡Nô´¨¬ip OŠ}¤p
‰EM~V i˜óC „}ÎZ ¡dUið ŠZŠZ ð¬g {ð:: ¡ˆ/Ö/iöp i22/10/62•.O
¡\¸ð ðR{ö ¡M/\Á „jp ˆ†|orð ¡mFEÑFrð }kUp Eó‰ÑEð Mkp
„Frð ¡NôG †}°õ ¡mFEÑFrð }kUp m˜Zš[ ¬Zarð oðh †}ªó\¹rð
¡NôG jEMD{ð i„ÑÊÈO M¸¡g {iUjrð ¡NôEð mfðP mdj¦{p ¡EöEð
{ð:: „MG‰uO }kUn} EM‰ÑG Ñf¨ †}ªG{iV m´}ši|G:: iMD{ðO
}kUn iðZ^ „¹W Eó¹X ¡Nô´jð iMD{ð M/\Á ¡ðZ^ „¹W
†}ªócOFrð ¤dUiðp „iöno „¶jk{p ¤Eð {ð \óG ðR{ö \ºmýG::
„MG‰uO i˜óC ðR{ö gZ iM\ n M/\Á ¡MOY x¦ENZ¤O
„´ð|rð Xb iMD|rð NÛ° ]¤dZið| ðZ^ „¹W ¦cOG‚ ¤Eðp
ð]{ö im\¸ip ´ðª¦ F¦ D~ RE „¤ou} i¶Frð ¤ÑVp} }kUp E˜Z
†}Ü¨ †Z^p iMe¸Z; †Z^pO ióD} †}‰ü} „’² e.47/67 p} iNôÎUZ
MGˆð i15 •Mp ¦Zμ „¦ëUºO iNEp ¡SZ Ö/iöp ¡\{ð ¤F¶jk {ð
iNôG ¡¦¶j‚ gYoð} iÕ/ˆ/Ö/iöp ió¤dZkO ¦¶j‚ \Nô Ö/iöp ¡¶X d ò}
ŠZŠZ MZO[ i\¸ð ð]{ö }kUn ˜Z} mˆpEù ¡M¹ ÊD{ ¡Ö/k/C/e.
1000(2) mÑÎNô{p ÊN¦~Uð „MG‰u ¤{]ð ¡¦Zμ ŠZŠZ mdj¦{p
¡EðO:: iM/e.129/59 iðZ^ }kUn F¦ ¡m\¸ð ð]{ö }kUn} ¡M‰ÑG
Mkp †}ªFrð †}² išZšZ ¬Zarð} ¡Nô´GË „¦ËO:: Xcu
iX]rð ŠÖÖG ¬Zarð} ‰G¤˜ð ¤Eð }kUp iðZ^ „¹W iˆðG m¹Zq
ˆMˆÔÑG ¡NôÊˆGip OŠ}¤p „¦~ZO:: ÊD{O ÖZ¬ ¤UÑip }kUp
ÊD{ ðZ^ „¹W EócOip „¦uGO ¡NôEð} ¡„MG‰u ŠZŠZ ð¬g iN¬U¶
¡SZ Ö/iöp} ð]{ö iÖ/k/S/S/C/e.348(1) MQUp „Ë}m{’G kFüG::
¡„Að{ð ¡\iZ „iönoO ¡dUið „MG‰u i˜óC ð]{ö gZ iM\ n \óD}
¡„iönoð ÖY {´ZO †}¨NôˆmEð {ð:: M/\Áð i„MG‰u F¦ Š^
¡M\Umð iÖ/k/S/S/C/e.33(3)(M) ^Z ¡m¨{´´ð} mFG× {ð::
3
Ö/iön ¡„MG‰u} „iöno ¡Nô¤GÖip OŠ}¤p „G{iUO:: ‰EÑð ¨¶P
imMRR¦ ¡ðZ\ð }kUp EXcs †}ªóˆÔÑEð ¡ˆ/Ö/iöp \{ö 22 d} 1962
•.O. iÖ/M/e.129/59 ð]{ö ˆ\¸ iíF 28 •Mp ÊD{ð
iÖ/k/S/S/C/e.384 MQUpO 10 •Mp ¤EÑð iMD{ð ðR{öð EóÑÍO
¡N¦uG {ð:: ¡SZ Ö/iöpO M/\Áð ¡ðZ^ „¹W ¦cOG‚ \óG ¤dUið}
„iöno iMdiG ¡\¸ð ðR{ö iÖ/k/C/e.1000 M\UpO D{ ˆF¦
im¸d\ð ¡Ö/k/S/S/C¶ ¬}μ´ö i¦Zμ Eóo´¬ iNô´jð ´ðª¦ F¦
iMD{ð M\Uo’õ ¡C¶ ^Cmp mÑÏPioG:: Ê˜óC iSZ ÖZ¬ iöp ¡mÑÍMð
M\Uo’õ ¡C¶ ^Cmp i\iZ o¦q †}ªóoUO †}ªóAðO ¾| ˆóRX M/\Á
†}ªóˆÖEð‚ ð]{ö †}ªó\ºG‚ ¡NôG {ð::
M/\ÁO ¡\iZ „iönoð ¨ZTp jdUið MG^ „MG‰u
¡Ö/k/S/S/C/e.33(3)(M)} iMºd^ ¤dUið} mfðP imMEˆm
iM/e.129/59 im\¸ð ð]{ö „MG‰s imˆRb{p mMš¶l ÊNô´‚
mdj¦{p ¡EðO:: †{ö ¡OZ\ð „jmø ˆ„¤mø ¡U\ð} ¬Za †}² ¡„¤mø
Xb {‚ „FGˆðO:: ¦C}O iM/e.3511/65 i1966 •.O. iˆ/Ö/iöp
ˆm\¸ð ðR{ö MUªp ¦tFG:: iM/e.129/59 ¡m\¸ð ð]{ö ¦ÑÍOG‚
¡NôG ŠZŠZ „FdUkˆðO:: jdZkO †}‰ü „MG‰s ¡¸d]rð ¡C¶ ¬}μ´ö“u
iðZ^ }kUp F¦ mÑÎNô{p ÊN¦~Xrð ¡¦Zμ ŠZŠV mdj¦{p ¡EðO
kFüG::
„MG‰uO i15/8/95 •.O. ¡mÎÑ 2 ´Ë ¡MG^ MG^ „gZl ˆMšíð
μZ m¤¦™üG::
¡¶X d ò ŠZŠZ i„ÁV ˆF¦ ¡mMEˆmð \óD} ˆmíóð K¶ μZ
m´|šl mMZOåG::
i´ðª¢ Eóo¦ ¡Nô´jð {ºkO ¡^Z Ö/iöqu ¡MG^ \Á} ŠZŠZ
mdkEð ¡ðZ^ „¹W †}ªócO M\|rð ¡K¶ ¬μÖ „Eð? ¦^ ¡EðO?
¡NôEð D~ m´‚mýG::
4
MG^ \Á EÕ«XG ¡M®MW¤ Ü° Ö/iöp i„dUið „iöno
¡¸¡dð ¡„jn ¡„q x¦Eö x¦ENZ¤O „jp ¡D{ðp ¡MOY x¦ENZ¤O
„´ð|rð ¡ðZ^ }kUp ¦¹X ˜}¬ ¡ðZ^ „¹W †}ªóëëOEp {ð:: i^Z
Ö/iöqu ¡mUμ´¸ð ¡´ðª¢ ÖY {´Z iMG^ \Á „jp ˆRb{p iˆÖm
Ö/iöp mˆÖq i{iUð ¡M/e.129/59 ˆR`ð x¦Eö x/NZ¤O ¡„jp †|
¡†|n} }kUp ÊöEùu †Cp| }¬Ps μZ †}ªóˆÔÑG \{ö 22 d} 1962
•.O. m^~ †}¨{iZ ¤]¤G:: †}ªóAðO MG^ \Á ¡„jn ¡x¦Eö x/NZ¤O
Xb MD{ð} ºgOp 28/1966 •.O. im\¸ ð]{ö NUμ´¸ð ið]{ö“s
mMGŠmýG:: „MG‰s iMš´k e.129/59 \{ö 22/1962 •.O. ¡MOY
x/NZ¤O „´ð|rð Xcu(mF³u) }kUorð} †}ªóˆÔÑEð ¡m\{
MD{ð} iMºd^ ´ðª¢ ÖZ¬ ¤UÑip {ð| „Að} ðZ^ „¹W ¦cOG‚ EójG
„¦uGO \óG ¤dUið ŠZŠZ i^Z ÖZ¬ iöqu ð¬g ¡mÜ´ð ÖZ©
mF³s }kUn} EMˆÔÑG Mkp †}ªFrð ˆNô´GË ðÁ šZšZ
¬Zarð} ¡Nô¤]¦ „¦ËO }kUn iðZ^ „¹W m¹Zq ¡N¦ˆÔÑGip
OŠ}¤p „¦~ZO iNôG {ð::
iM\Un MG^ \Á ¡„¤n} ¡MOY x¦ENZ¤O „´ð|rð} }kUp
¡NôZ\ð „jn} mŠq †}¨D{ ¶GË {ð:: „jn x¦Eö x/NZ¤O ¡„jn}
}kUp ÊöEùs }¬O| †Cqs μZ †}ªóˆÔÑG iM/e.129/59 \{ö 22/1962
•.O. ¡m\{Ep †}¨MD{ð MG^ \ÁO i„jn OpŠ Em¸d\ð ð]{ö
jEMkp MD{ð „¤ˆXŠZO:: ¡„}¬ ð]{ö jEMkp ¡D{ \ð
iÖ/k/S/S/K´ð M\Up ¤Eð Mkp ¨¶P ÖZ© ˆm\¸ip d}| •Mm
OCUp ®O[ iNôh¸Z ¡„^Z •Mp ´ó˜ö ð^º †}¨ÖZ© †}ªóÑÍOEp
¡M¸¡g †}¨D{ ˆm¸d\ð K¶ „}dË 384(A) F¦ MUªp ¡NôtG {ð::
im¤˜ð ´ðª¦ MG^ \Á iK¶ ¡m\{ð} ¡„^Z „Mp ´ó˜ö ¸kh
Eó¨Z\‚ ¡Nô´jð ¡ðZ^ }kUp ¦Œ {ð \óG ¡„ÑÎÍO „iöno „FdUiO::
ð]{öð ¡ðZ\ð} }kUp Xcu †}«p †}¨NôˆÔÑEðp ¤G˜U˜U ÊD{
¶GË{p ¦´ù¬E’G MjEð i˜óC uEùp †O{p ð]{öð} ð¸öp „Gj
5
¡Nô¤¨Z´ð „¦ËO:: i¦¶j‚ \Nô Ö/iöp ¤GmaU ¦O ¤GmaaE ð]{ö
†}¨MD{ð i„Eip Að{öo EóÑÍO ¡Nô´jð {ð:: ¦Að} †}°õ MG^ \Áð
¡ð]{öð} „ÑÎÍO iM¸¡g „iönoð} i´ó˜öð iNgUk Ô}o E˜óC ŠZŠZ
M{a ¡D{ð} ¡ðZ^ „¹W ¦cOG‚ º¤dø „gZjüG:: „iönoð ¡dUiEp
¡Õ«XG ¡M®MW¤ Ü° Ö/iöpO ´ðª¢} ˆÖ/k/S/S/K/e.244(2)(E)
†| 245(2) „‰ü¤ „´|šl Š\ð} iMšμp mˆX‰W“s} N\|ip \ó´jð ¡ðZ^
„¹Wð †}ªócO ^|þG:: ¡Õ«XG ˆÖm Ö/iöpO ð]{öð} imM]]¦
OŠ}¤p „Ë}qoG::
ˆÖ \óG †}¨mÉÍð MG^ \Á ¡ðZ^ „¹W †}ªócOEp ¡¸¡dð
„^d¬P iÖZ¬ m^~ i„Ed ´ðª¦ F¦ iMD{ð ŠZŠV mdj¦{p Eó¤´‚
¡Nô´jð D~ „F´ {ðO:: ÊD{O ¦C uEùp ¡^Z Ö/iöqu} ð]{ö
iÖ/k/S/S/K/e.348(1) M\Up iMaZ ¡ðZ^ „¹Wð EóëëO „¦´jO
iNEp ^|þG:: ¦ÎÖ::
Mšíð ¦ME^::
/j„
6
¡\/M/e.11625
¡‰mõp 9 d} 1996•.O
ªƒu@- 1. „q ˆNG i¬W
2. „q Ö^H Zg{C
4. /[ ^}© •EMð
5. „q M^Ö} –ei§|^
„MG‰u@- „q C¦p iÖf© ˆ¸if „q ix¦Eð {´“ μZ dUið
ME^ \Á@- ¡EðO
Mšíð} MZOU} ¡NôˆmEð} ðR{ö \ºm|G::
ð R {ö
¦C Mš´k mˆÖq E˜óC uEùp ¡dUið ¡Õ«XG ˆÖm Ö/iöp
i¦/M/e.1781/94 F¦ i12/3/95•.O i\¸ð p–™š „MG‰u gZ iM\ n
¡\iZ „iöno ^FdUi {ð::
¡SZ „MG‰u| ¡Õ/M/¨/Ö/iöp jdUiðp NMGˆt Nþu †ND¦ Zg{b
/ˆó[^ NEpO ¡SZ „}¨ „MG‰u †|p †| ¡SZ AðEm „MG‰u ¡{iUð
¡„Að} „MG‰u „¤p jÜ´ðp {ð™˜ö MQUp ¡Nþu Xcu {} iNEp iðG|
NÛ° Oš´j Ë/iöp ie.138/7/83 ¡mM˜í {ð™˜ö ×q ‹Øõ| ¡AðEp O^Š[u}
Ô šZšZ iNgUk {ð™˜öð Í¬h NÛ° ¦\¸‚ iNEp ¸¦d’G::
Ö/iönO O^Š[u i„iönorð ¡ÉÍðp iMðEð †ð{p †}¨D{@ {ð™˜öð
iðG| NÛ° Oš´j Ë/iöp i14/2/93•.O ¡mÜ´ MD{ð}| NþuO \ó|˜˜ð
„†O[„rð ¸ö{ †}¨{iU iM¶EË ¤Û©p} ˆ\N iíF i\¸ð ðR{ö Nþu
„Ü´ðp ¡mjEð {ð™˜ö ¶GÏ {ð™˜ö {ð:: ¶GÏ {ð™˜ö ˆD{ ¨¶P iÖ/k/C/e.882
MQUp Ô^Š[s M‰ˆG „}© ª ¦O ðG EN’’G SG¹} ¡m\¸ð \ð
D~ {ð™˜öðO ¡mÜ´ð ˆ†{˜óC „}¨ð SXð} iNô¤‰¬ip ŠÖG ð^º ˆD{
E{ð™˜öð ’μ N¶ p AðEp O^Š[u kt idõ |rð:: Nþu m|˜˜ð ¡mjEð ðG|
NÛ° Oš´j Ë/iöp {ð:: iMD{ðO Ô^Š[s M‰ˆG „}© ðG ¡N’’G
^G¹} ‰Eð AðEp O^ŠZ idõ {ð:: ¦Að} †}°õ i¤š{ð ´ðª¦ iO^ŠZ{p
¡ÑUMðp O^Š[u k™p AðEp \óD} AðEnO ðG ¡N’’GO D{ ¡ª‚{p ^G¹}
¡FrðO:: iÖ/k/C/e.881/3/ MQUp m|™œñ| AðEnO O^Š[u i{ð™˜öð F¦
¬¤ð{ð ÓZNrð} ¦O ¤ðX ¹p OGŠorð} ‰FÜ´ðip idZ ÑXb
{ð:: Nþu i14/2/93 „Ü´ðp imjEð ¡{ð™˜ö \{¬ F¦ ¡AðEp O^Š[u ÓZN
idõ ¡NôD{ð ðG ¡N’’G ^G¹} ¤Eð \ð ÓZNð} „^dO» ióD} {iZ::
iMD{ðO Nþu „Ü´ðp ¡mjEð {ð™˜ö ÑXb {ð::
iEöF iˆðG „}¨ „MG‰u ¡Nþu G² MD|rð iO^Š[u fG ÊmUμ´¸
iÖ/k/C/e.842 MQUp ¡Nþu †|orð ¡M®MW¤ Ü° Xb \óD{ð ¡„Að{ð
„MG‰u ¶} †|n ¡^Z „}¨ „MG‰u /[ \ÑÖ¡Eb ¨RE‚ iC¦p
M~Xrð ÊmUμ´¸| ˆ†\ð d¬Mð ¡Xb{p Mkp ^FFrð Kμ’õ Xb{{mø
¦Uμ´ºG‚ ¡NôEð} „iönoð} „GmdiG{ðO kFüG::
¡„Að} „MG‰u i˜óC ðR{ö gZ iM\ p iÕ/ˆ/Ö/iöp ¦¶j‚ ¤E \óD}
Ö/iön ¶} ¡SZ Ö/iöp ¡\¸ð ðR{ö ´ð¬Ep ¡EipO iNEp „MG‰u
¤dUið} ¦¶j‚ ð¬g iN¬U¶ p–™š \ºmýG::
¡„Að{ð ¡\iZ „iöno ¡dUiðO „MG‰u i˜óC p–™š gZ iM\ p \óD}
¡„iönoð ÖY {´Z ¡^Z Ö/iöp E\¸ð ðR{ö OŠ}¤p ¤Ü´ð ðG EN’’G
SG¹} ¡m\¸ð \ð iO^ŠZ{p i{ð™˜öð F¦ ÓZNð} „F^dM¸O ¡NôEð}
{ºk {ð:: iÖ/k/C/e.910 F¦ †}¨mMEˆmð K´ð i{ð™˜ö F¦ ¸}‰X ºif
¤Ü´ð ¡m|™Ÿu Ñf¬ †}ªóîZ| ˆN|rðO ¡m}‹G SX ¡Íª †}ªóD}
2
{ð:: ðG EN’’G SG¹} ¡m\¸ð \ð SX iNô‰B÷¬ip ŠÖG ð^º
†}ªóÜ¶| {ð™˜öð ’μ †}ªó~Uð AðEp O^Š[u idõ |rð kEù K´ð ¡Ñd¨ð
ðG EN’’G SG¹} ¡m\¸ð jESG¹} m•N}{óp †}¨Nô~Uð iM´}˜k
†}¨D{ ¦oM|G:: im¤˜ð ´ðª¦O {ð™˜öð} ¤^ÑÈMð jESG¹} i{ð™˜öð
ËAðÖ F¦ iO^ŠZ{p ÓZNð j¦~ZO †}‰ü ¡{ð™˜öð ËAðÖ MðEð iMðEð
¡m|™œñ} Ñf¬ ¡Nô´GË MD{ð „¤¸XºZO:: {´Z ¶} ¡SZ Ö/iöp {ð™˜öð
iðG „’’¢ ˜}¬ ¡mÜ´@ iÓZN| iNCmO ¡mUμ´¸ †}¨MD{ð E{ð™˜öð ’μ
N¶ p AðEp O^Š[u i{ð™˜öð \{¬ F¦ MMGôrð| iÓZNO MUμ´¸ð idõ
{ð ¡NôEð} ¡Ö/k/C/e. 882 ¬}μ´ö ¡SZ Ö/iöp i„¶jið jEM´}˜k {ð™˜öð
i„Xp O^Š[u ‰GmUμ´¸ idZ ÑXb {ð ¤Eð Cμ’õ{p ¡·Ëð {ð::
¡{ð™˜öð ËAðÖ iðG| NÛ° Ë/iöp ie.138/7/93 mMš¶l ¡Nô´‚|
iÖ/k/C/e.897 MQUp ¡NÛ°{n kfp iK¶ mdj¦{p Eó¤´‚ \ó´jð {ð™˜öð
ÑXb {ð MjEð| ¦CO iÕ/ˆ/Ö/iöp MÏ|n iSZ Ö/iöqu ¡m\¸ð ðR{ö
MQUo’õ ¡D{ ¡K¶ ^Cmp ¡mÑÈMip iMD{ð i˜óC uEùp ^Cmn oZP ðR{ö
¦\ºG‚ ¡NôG {ð::
†O Mšíð} MZOU|G:: †}¨MUMZ{ðO „MG‰u ¤dUið {ð™˜ö
AðEp O^Š[u ¡ÑUMðip| iðG| NÛ° Ë/iöpO ¡mM˜í D~ †¤E Ô^Š[s
„}© ðG EN’’G SG¹} ¤Eð ‰ED{ {ð™˜öð mdj¦{p ¡EðO:: MjEð míó
MD} „EMD{ð iÁkº{p m¦› Eó¹X ¡Nô´jð {ºk D~ „¶‚m{’G::
i¶GÏ ¡NôÜ¶ {ð™˜ö F¦ O^Š[u ˆD{ðp „}© ª ¦O ðG EN’’G
^G¹} ¡m\¸ð „‰G ˆD{ð| {ð™˜öðO ¡mÜ´ð †{˜óC xFÓ“u SXrð}
iNô¤ˆ|ð{ðp lo ˆD{ {ð™˜öð ’μ ¤´‚ ˜}¬ AðEp O^Š[u kt idõ †}¨NôD{ð
iÖ/k/K/e. 882 F¦ m¨}¶èG::
im¤˜ð ´ðª¦ Nþu †ND¦ Zg{b /ˆó[^ ºgOp 14/1993•.O
¤Ü´ðp {ð™˜ö iðG| NÛ° Oš´j Ë/iöp m¨Z´ù i’| ŠÖG xFÓ ¡mÑUMip
3
†| iNKmOO ¡mUμ´¸ MD{ð}@ †}ªóAðO EöEùs AðEp O^Š[u Nþu \ó|˜˜ð
„¦mð| {ð™˜öðO m{lFrð MÑUNrð} ¸g\ð ÓZNrð} N~Xrð}
ˆ´ðª¢ ÖY {´Z MUªp ¡NôtG {ð::
†}ªóC ˆD{ ¨¶P ¡ðG Oš´j ’| ŠÖG xFÓð Ô i{ð™˜öð F¦
i†N‚{p ¡m¸d\ j¦D}O †Nƒs †}ªÜ´ðp AðEð ¡{ð™˜öð} MÑÈO iÓZNð
„Uμ¶¹üG| †}¨ O^ŠZ ÁOZ ¡N¦h¸Zip OŠ}¤p „¦o¦O:: i˜óC OŠ}¤p
ðG EN’’G ^G¹} ¡m\¸ð \ð iO^ŠZ{p ÓZNð} „F^dM¸O| {ð™˜öð
ÑXb EóD} ¦´j’G iNôG ¡m\¸ð ¡^Z Ö/iöp ðR{ö míó{p ¡EöEð {ð::
iNþu †ND¦ Zg{b /ˆó[^ ¡mÜ´ð {ð™˜ö iÖ/k/K/e.882 ¡m¨´Ñ
iMD{ðO ¦C uEùp {ð™˜öð EóÍ| ¦´j’G iNEp ^|þG:: i˜óCO ¡^Z Ö/iöqu}
ðR{ö iÖ/k/S/S/K/e.348/1/ MQUp b[oG:: ¦ÊÖ:: Mšíð ¦ME^::
/„.´/
4
¡\/M/e. 21505
2/10/98
ªƒu:- „q M}iUÍH¦ o¨\

„q H·^ G©
„q m´{ö ´öo{C
„q M^Ö} †ei§|^
/p HóVp MEQ
„MG‰vu:- †{ /[ EðG„¨¦ ´/M¬w} /2 \“u/
m¸W:- „q „EN¡Að †`mø
Ö Z ¬
¦C ¡QiZ „iöno ¡dUið ¡SZ Ö/iöqu Nþu „q ´™Œ} ´öorð
¤Ü´ðp {ð™˜ö iNôif „‰üí} m¸fNôð} ¦O ´ðª¢} ¡Nô¤MEŠp iMD{ð ÑXb
{ð:: {´Z ¶} ¡m¸W iiön ¡M~Z Mkp ˆ{ð™˜öð fG iM{Rp mUμ¶¹üG
iNEp ¡\¸ðp} ðR{ö iMfO {ð::
m¸W iÕ/M/Ü° Ö/iöp jdUiðp „iöno Nþu }¬Nrð „q ´™Œ‚
´öorð imðp {ó™˜ö i„ªó^ „ij ˆmN Uª 10 diEö 01 ŠGG iNô´ ð ¡iö/e
209 iD{ð M~W¤ iöorð ð^º ‰Eð QZÜó^ iöp „}©} ŠÖG †¤¨\ð
†}ªó~V ¡m|˜˜ðFrð iMD{ð ¡{ð™˜öð Xb MD|rð mUμ¶» NÛ°
†}ªó\¹rð ¸¦d’G:: Ö/iönO ¡{ð™˜öð ¦˜p †Z^ iZ\ð ¡NôμÁ| E„ÑÎÍO
¡Nô¤^r¶Z iMD{ð ÑXb ÊD{ m¸W ¡{ð™˜ö Xb iMD|rð NÛ°
†}ªóQ¹rð ¤dUiðp º¤dø mdj¦{p ¡EðO@ iiön ¡M~Z Mkorð} ¶}
ˆ{ð™˜öð fG iM{Rp Ö/iön „Uμ¶¹üG iNEp ^|þG:: ¡Õ«XG ˆÖm
Ö/iönO ¦C}{ð {ð™˜ö „Ë¬ëG::
¡„Að{ð ¡QiZ „iöno ¡dUiðO ¦C ðR{ö ¡K¶ ^Cmp ¡mÑÍMip ÊD{
EóaZ ¦´j’G iNôG {ð:: ¦C uEùpO {ð™˜öð ÑXb ˆD{ iíF ¡m¸W} iiön
¡M~Z Mkp iM¸ig ¡Q¸ð} ðR{ö Kμ’õ{p EMMZMZ „iönoð EQiZ
†}ªódZk iN¬U¶ ¡¶X d ò} ¡fG ŠZŠZ QOmýG::
1
ˆF¦ †}¨mMEˆmð m¸W iSZ Ö/iöp jdUiðp „iöno Nþu }¬Nrð
imðp {ð™˜ö F¦ ¡Nþs M~W¤ iöp „‰G iD{ð QZÜó^ iöp ð^º iön} †¤¨\ð
†}ªó~V Êm|˜˜ðFrð ¡{ð™˜ö Xb{orð †}ªóUμ´º „MGŠm’G:: Ö/iöqsO
¡dUiFrð} ¡{ð™˜ö \{¬ MZOUð ¡{ð™˜öð fG m¸fNôð} ¶GË iD{ Að{öo
¡Nô¤MEŠp †| {ð™˜öð ¤UÑipO ´ðª¦ iidõ Að{öo ¡N¤MEŠp iMD{ð@
imE¦O ¨¶P ˆ{ð™˜öð fG ¶GË „EMD} ¡m{R i{ð™˜öð MQUp MÑÍO
¡N¦uG iMD{ð {ð™˜öð ÑXb †}ªóD} ^{’G:: m¸W {ð™˜öð ÑXb {ð mkEù
im\¸ð ðR{ö F¦ ¦¶j‚ „gZið ðR{öð} „FaVO ¦O „FÊ¸ðO::
{ð™˜öð ÑXb MD{ð ˆm\{ ¨¶P ¡{ð™˜ö Q{© ’μ ¦O ð¸öp ¡EðO NEp
{ð:: ’μ iEöEð ¦O ð¸öp iEöEð ¡{ð™˜ö Q{¬ MQUp ¡m´ ðO Mkp
imMRR¦ ’μ „¦~UðO:: OŠ}¤nO EMkn M´ p MQUp ¡D{ð ¡{ð™˜ö
Q{¬ X\ð ð¸öp „Gj D|þG| {ð:: iMD{ðO Ö/iöqs Em¸Wð iiön ¡M~Z
Mkp ¡\¸ð {ð™˜ö ÑXb D|þG ð¸öp ¡EðO iNEp ˆ\{ð iíF i˜óC ÑXb
iD{ð {ð™˜ö MQUp ¡m´ ð} ¡m¸W} iiön ¡M~Z Mkp NUμ´¹rð †Z^
iZ\ð ¡NôfU} MD{ð} mU¬m|G:: iMD{ðO Kμ’õ ð¸öp iEöEð Q{¬ ¡m´ }
Mkp Kμ’õ ð¸öp †}ªó~Uð ¡m\¸ð ðR{ö ¡K¶ ¶¬Ñp ¤Eip {ð::
ð R {ö
1. ¡Õ/M/Ü° Ö/iöp iM/e 3196/89 i3/2/93 †}ªóAðO ¡Õ/ˆÖm
Ö/iöp iM/e 04129 i26/11/97 ¡\¸ðp ðR{ö mbåG::
2. Nþu „q ´™Œ‚ ´öorð ¡mðp {ð™˜ö ÑXb iMD{ð m¸W i\Z`ó^ iön
†}ªó~V i{ð™˜öð ¡m\¹rð Mkp Kμ’õ ð¸öp ¡EðO:: iMD{ðO
¡m¸W Š^ mdj¦{p ¡EðO::
3. ¾| ˆóRX ¶X d ò ¦ttEð::
{/•
2
የሰበር መ.ቁ. 18767
ሚያዝያ 16 ቀን 1999
ዲኞች፡- መንበረፀሐይ ታዯሰ
አሰግዴ ጋሻው
መስፍን እቁበዮናስ
ሂሩት መሇሠ
ተሻገር ገ/ሥሊሴ
አመሌካች፡- ወ/ሮ ፋንታዬ ባዩ - ጠበቃ አሳሌፈው ገ/መስቀሌ ጋር ቀረቡ
መሌስ ሰጪ ፡- 1. አቶ ግዛቸው በቀሇ - አሌቀረቡም
2. ወ/ሮ ተስፋነሽ በቀሇ አሌቀረቡም
ፍ ር ዴ
በዚህ መዝገብ የሰበር አቤቱታ የቀረበው የአሁን አመሌካች ሇሥር ፍርዴ ቤት
ቀርቦ የፀዯቀው ኑዛዜን በመቃወም በፍ/ሥ/ሕ/ቁ. 358 ያቀረቡት መቃወሚያ ተቀባይነት
በማጣቱ ነው፡፡ መቃወሚያው የቀረበሇት የፌዳራሌ መጀመሪያ ዯረጃ ፍ/ቤት
የአመሌካችን ጥያቄ ውዴቅ ያዯረገው ኑዛዜው የሚመሇከተው ቤት ቁ. 198 /ቡራዩ
ከተማ የሚገኝ/ ሇወ/ሮ ጤናዬ በዲሶ የተሸጠ እና በውላ መሠረት የተፈፀመ በመሆኑ
እንዱሁም አቶ ገዛኸኝ በቀሇ ተቃውሞ የተነሳበትን ውሣኔ መሠረት በማዴረግ በወረዲ 8
ቀበላ ዏ2 የቤት ቁጥሩ ዏ68 የሆነው ቤት በይዞታቸው ስር ያዯረጉ በመሆኑ
በፍትሐብሔር ሐግ ሥነ ሥርዓት መሠረት ጉዲዩ የቀረበው ውሣኔው ከተፈፀመ በኋሊ
ነው በማሇት ነው፡፡ እንዯፍርዴ ቤቱ አገሊሇጽ አመሌካች የመቃወሚያ ጥያቄያቸው

ማቅረብ የነበረባቸው ውሣኔ ከመፈፀሙ በፊት ሆኖ ያሇውሣኔ ተፈጽሞ ካሇቀ በኋሊ
የቀረቡ በመሆናቸው ውዴቅ አዴርጎባቸዋሌ፡፡
በዚህ ውሣኔ ሇፌዳራሌ ከፍተኛ ፍ/ቤት ይግባኝ ቢቀርብም ይግባኙ ተቀባይነት
ስሊሊገኘ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 337 መሠረት ተዘግቷሌ፡፡ የሰበር ማመሌከቻም የቀረበው
በዚሁ ውሣኔ ቅር በመሰኘት ሲሆን የቅሬታው መሠረታዊ ፍሬ ነገር በኑዛዜ ሊይ
የቀረበው መቃወሚያ በማስመሌከት የሥር ፍ/ቤቱ ሇፍትሐብሔር ሥነ ሥርዓት ሕግ
ቁጥር 358 የሰጠው ትርጉም የተሳሳተ በመሆኑ ሉሇወጥ ይገባሌ የሚሌ ነው፡፡
ሁሇቱም መሌስ ሰጩዎች በተሇያዩ ምክንያቶች ቀርበው መሌስ አሌሰጡም
በመሆኑም ይህ ፍ/ቤት የቀረበውን የሰበር ማመሌከቻ መሠረት በማዴረግ የመጀመሪያ
ዯረጃና የከፍተኛ የፌዳራሌ ፍ/ቤቶች የሰጡትን ውሣኔ ተመሌክቶ ፍርዴ ሰጥቷሌ፡፡
የፌዳራሌ የመጀመሪያም እንዲተተው የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 358 ጥያቄ
እንዱቀርብ የሚፈቅዯው ውሣኔው ከመፈፀሙ በፊት ነው፡፡ ሆኖም በዚህ መሠረት
የሚቀርብ ጥያቄ በዚህ ዴንጋጌ መሠረት ከመታገደ በፊት የሚፈፀም ውሣኔ መኖር
አሇመኖሩ መጣራት ነበረበት፡፡ ከማህዯሩ ሇመገንዘብ እንዯቻሌነው የአሁኑ አመሌካች
የተቃወሙት ፍርዴ ቤቱ ቀዯም ሲሌ ሰጥቶ የነበረውን የኑዛዜ ማጽዯቅ ትእዛዝ ነው
የኑዛዜ ማጽዯቅ ተግባር የፍርዴ ቤት ትእዛዝ የሚፈሌግ መሆን አሇመሆኑ እንዯተጠበቀ
ሆኖ የአሁን አመሌካች ያቀረቡት ተቃውሞ በኑዛዜው መሠረት የተሰጠው ትእዛዝ
እንዱነሣሊቸው ነው፡፡ ኑዛዜው ይፀናሌ የሚሇው ትእዛዝ በመስረቱ ግራ ቀኝ ተከራክረው
በአንደ ሊይ ፍርዴና ውሣኔ የሚያስከትሌ ሣይሆን ኑዛዜ ይፀናሌ በሚሌ ትእዛዘ ብቻ
የሚጠናቀቅ ነው፡፡ ስሇዚህ በዚህ መሠረት የሚፈፀም ነገር የሇም በኑዛዜው መሠረት
የተከናወነ የንብረት ክፍፍሌም ካሇ በውርስ ሕግ መሠረት የተዯረገ ክፍፍሌ ከሚባሌ
በቀር በፍርዴ ቤቱ ውሣኔ መሠረት የተዯረገ አፈፃፀም አይዯሇም፡፡ ቤቱ ወዯ ሶስተኛ
2
ወገን መተሊሇፉም በራሱ ንብረቱን ሇማስመሇስ ይችሌ እንዯሆነ ወይም እንዲሌሆነ ኋሊ
በክርክር ሂዯት ከሚታይ በቀር በተሰጠው ትእዛዝ በ358 መሠረት መቃወሚያ ከማቅረብ
የሚያግዴ አይዯሇም፡፡
ከዚህም በተጨማሪ ማንም ሰው በፍርዴ ቤት ትእዛዝ የሚገኘውን የወራሽነት
ሰርቲፊኬት አስመሌክቶ ተቃዋሚ ካሇ መቃወሚያውን መቅረብ እንዯሚችሌ
የፍትሐብሔር ሕጉ አንቀጽ 998 በግሌጽ ሰፍሮ ይገኛሌ፡፡ ይህ መብት የሥረ ነገር ሕግ
ያስቀመጠው መብት ከመሆኑም ባሻገር ሕጉ ያስቀመጠው የይርጋ ጊዜ ከማሇፉ
በማንኛው ጊዜ ሉነሣ የሚችሌ ነው፡፡ ንብረቱ ሇላሊ ሰው መተሊሇፉም ሆነ የኑዛዜ
ተጠቃሚው ንብረቱን በእጅ ማዴረጉ ተቃውሞው እንዲይቀረብ የሚያዯርጉ ምክንያቶች
አይዯለም፡፡
በመሆኑም የፌዳራሌ መጀመሪያ ፍ/ቤት የአመሌካችን መቃወሚያ ውዴቅ
የዯረገው ያሇበቂ ምክንያት ነው፡፡ በመሆኑም ሉሻር ይገባዋሌ፡፡
ው ሣ ኔ
1/ የፌዳራለ መጀመሪያ ዯረጃ ፍ/ቤት ጥቅምት 13/1993 ዓ.ም በፍ/ብ/መ/ቁ.
311/87 የሰጠው ትእዛዝ ተሽሯሌ፡፡
2/ የፌዳራሌ የመጀመሪያ ፍ/ቤት የአመሌካችን ተቃውሞ ተቀብል የመሰሇውን
ውሣኔ እንዱሰጥ ጉዲዩ ሇፌዳራሌ መጀመሪያ እንዱመሇስ ታዟሌ፡፡
3/ ግራ ቀኙ የየራሣቸውን ወጪና ኪሣራ ይቻለ፡፡
የማይነበብ የአምስት ዲኞች ፊርማ አሇበት
ተ.ወ
3
ሰኔ 19 ቀን 1999 ዓ.ም.
ዳኞች፡- 1. አቶ መንበረፀሐይ ታደሰ

2. አቶ አብዱልቃድር መሐመድ
3. አቶ አሰግድ ጋሻው
4. ወ/ት ሂሩት መሇሠ
5. አቶ ተሻገር ገ/ሥላሴ
አመልካች፡- ደምሴ ፊላ
መልስ ሰጪ፡- እነ ወ/ሮ ወሶሬ አስሇጠ /3 ሰዎች/
መዝገቡ ተመርምሮ የሚከተሇው ውሣኔ ተሰጥቷል፡፡
ው ሣ ኔ
ሇዚህ ችሎት ሐምሌ ዏ5 ቀን 1997 ዓ.ም. በተፃፈ ማመልከቻ የቀረበው የሰበር
አቤቱታ ሇመልስ ሰጭ ደርሶ መጋቢት ዏ8 ቀን 1998 ዓ.ም. በዋሇው ችሎት የግራ
ቀኙን ተከራካሪ ወገኖች የቃል ክርክር ችሎቱ አድምጧል፡፡
የግራ ቀኙን ክርክር አቤቱታው ከቀረበበት ውሣኔ መደምደሚያና ሇዚህም
መሠረት ከሆነው የሕግ ትንታኔ አንፃር ተመርምሮ ውሣኔው ጉድሇት ያሇበት ሆኖ
ስላልተገኘ በበደ/ብ/ብ/ክ/መ/ ጠቅላይ ፍ/ቤት ሰበር ችሎት በመዝገብ ቁጥር 9085
በግንቦት 23 ቀን 1997 ዓ.ም. የተሰጠው ውሣኔ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕግ 348/1/ መሠረት
ፀንቷል፡፡ ይፃፍ ግራ ቀኙ ኪሣራቸውን ሇየራቸው ይቻለ መዝገቡ ተዘግቷል ይመሇስ፡፡
የማይነበብ የአምስት ዳኞች ፊርማ አሇበት፡፡
ነ/ዓ
Expanded Features
Documents
Complete
. 2 727
17 1999
..
..
. 11 2/93 18 1993
Expanded Features
Documents
Complete
. 947
. 337
- . 947
- .946
896
2
Expanded Features
Documents
Complete
. 996
1993
3
Expanded Features
Documents
Complete
1. /
2. . 41 33 9 1996
. 33399 5 1997
. 346/1/
4
የሰ/መ/ቁ.15974
ቀን 29-2-98
Aቶ ዳኜ መላኩ
ወ/ሮ ደስታ ገብሩ
Aመልካች፡- Aቶ ጉዲሴ ፈይሣ- ቀረቡ
መልስ ሰጭ፡- 1ኛ- ወ/ሮ ጋዲሴ ታደሰ- ቀረቡ
2ኛ- ወ/ሮ Aየለች ታደሰ -Aልቀረቡም
በዚህ መዝገብ የቀረበውን ጉዳይ መርምረን ቀጥሎ ያለውን ፍርድ ሰጥተናል፡፡
ፍ ር ድ
በዚህ መዝገብ የቀረበልን ጉዳይ በፍትሐብሔር ሕግ ቁ.1000 የሠፈረውን የይርጋ
Aተረጓጎም የሚመለከት ነው፡፡ ለሰበር Aቤቱታው መነሻ የሆነው የOሮሚያ ብሔራዊ
ክልላዊ መንግሥት ጠቅላይ ፍ/ቤት ሰበር ችሎት በዚሁ የሕግ Aንቀጽ የሰፈረው የይርጋ
ደንብ ተፈጻሚ የሚሆነው በወራሾች መካከል በሚደረግ ክርክር ሳይሆን ወራሽ በሆነና
ወራሽ ባልሆነ ሰው መካከል የውርስን ንብረት የሚመለከት ክርክር ሲቀርብ ነው በማለት
የሥር ፍርድ ቤቶች በመልስ ሰጪዎች የቀረበው ክስ በይርጋ ይታገዳል ሲሉ የሰጡትን
ውሣኔ በመሻሩ ነው፡፡ ተያይዘው ከቀረቡት የውሣኔ ግልባጮች ለመገንዘብ Eንደተቻለው
የOሮሚያ ጠቅላይ ፍ/ቤት ሰበር ችሎት የቀረበው የውርስ ሙግት በ1974 ዓ.ም
የሞቱትን የAቶ ታደሰ ነገዎንና በ1978 ዓ.ም የሞቱትን የባሌቤታቸው የወ/ሮ ጌጤ
ፈይሣን ንብረት ክፍፍል የሚመለከት መሆኑን፣ Aመልካችም ሆነ መልስ ሰጪዎች

በተለያዩ ምክንያቾች የሟቾቹ የወራሽንት መብት ያላቸው መሆኑን AረጋግጦAል፡፡
Aመልካችና መ/ሰጪ በ1978 የሞቱት የወ/ሮ ጌጤ ፈይሣ ልጆች ሲሆኑ መልስ ሰጪ
ደግሞ የAቶ ታደሰ ነገዎ ልጅ መሆንዋም ከመዝገቡ ለመረዳት ችለናል፡፡ ለዚሁ ጉዳይ
መነሻ የሆነው ክስ ለ ወረዳ ፍ/ቤት የቀረበው ለያዝነው ጉዳይ
መነሻ የሆነውና በሥር ፍርድ ቤቶች የተረጋገጠው ፍሬነገር ከላይ የተገለፀውን
የሚመስል ሲሆን ይህ ችሎት የሚመለከተው የሕግ ነጥብ የOሮሚያ ሰበር ችሎት
የፍትሐብሔር ሕግ ቁ.1000 ያስቀመጠው የይርጋ ገደብ በወራሾች መካከል ለሚነሳ
ክርክር Aግባብነት የለውም በማለት የሰጠውን ውሣኔ Aግባብነት ነው፡፡
የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 1AAA/1/ Aንድ የውርስ ሀብት ይገባኛል የሚል ከሣሽ
መብቱንና የውርስ ንብረቶቹ በተከሰሰው ሰው መያዛቸውን ካወቀ ሶስት ዓመት ካለፈ
በኋላ የወራሽነት ጥያቄ ሊቀርብ Eንደማይችል ሲደነግግ የዚሁ Aንቀጽ ንUስ ቁ.2
ደግሞ የዚህ ዓይነት ክስ ሟቹ ከሞተበት ወይም ከሣሹ በመብቱ ለመስራት ከቻለበት
ቀን Aንስቶ በAሥራ Aምስት ዓመት ውስጥ ካልቀረበ ተቀባይነት Eንደማይኖረው
ይገልጻል፡፡ በመሆኑም በዚሁ Aንቀጽ ያለው የይርጋ ጊዜ በመሰረቱ የሶስት ዓመት
ሲሆን ይህንንም የይርጋ ጊዜ ከሣሹ ሊጠቀምበት የሚችለው 15 ዓመት Eስካላለፈው
ጊዜ ድረስ ነው፡፡ በመሆኑም በዚህ ህግ የሚታየው የ15 ዓመት የጊዜ ገደብ የፍጹም
ይርጋ ወሰን Eንጂ የመደበኛ ይርጋ ጊዜ መቁጠሪያ Aይደለም፡፡ በመሆኑም ጥያቄው
የቀረበለት ፍ/ቤት የይርጋ ጊዜ ማለፍ Aለማለፉን ማረጋገጥ የሚኖርበት በቁጥር
1000/1/ መሠረት ክሱ በ3 ዓመት ውስጥ መቅረብ Aለመቅረቡን በማረጋገጥ Eንጂ
በ1000/2/ የሰፈረውን የ15 ዓመት ጊዜ በመመልከት መሆን Aይኖርበትም፡፡
Aሁን በቀረበልን ጉዳይ ላይ የተሰማው ዋናው የህግ ነጥብ ይኸው የሶስት
ዓመት የይርጋ ገደብ ተፈጻሚ የሚሆነው Aንድ ሰው ወራሽ ያልሆነን ሰው ሲከስ ነው
2
ወይስ በወራሾችም ጭምር ተፈጻሚነት Aለው? የሚለው ነው፡፡ የOሮሚያ ሰበር ችሎት
ለሰጠው ውሣኔ መነሻ ያደረገው በፍ/ብ/ሕ/ቁ.999 የሰፈረውን Aጠቃላይ ድንጋጌ በመሆኑ
የውሣኔውን ትክክለኛነት ለመመዘን የዚህን ህግ ይዘትና Aጠቃላይ Eንደምታ
መመርመር ያስፈልጋል፡፡ ይህ Aንቀጽ
‘‘ Aንድ ሰው ዋጋ ያለው የወራሽነት ማስረጃ ሳይኖረው ውርሱን ወይም
ከውርሱ Aንዱን ክፍል በEጁ ያደረገ Eንደሆነ Eውነተኛ ወራሽ ወራሽነቱ
Eንዲታወቅለትና የተወሰዱበት የውርስ ንብረቶች Eንዲመለሱለት በዚህ
ሰው ላይ የወራሽነት ጥያቄ ክስ ሊያቀርብ ይችላል’’ በማለት ይደነግጋል፡፡
የዚህ Aንቀጽ የEንግሊዝኛው ትርጉም
Where a person without a valid title has taken possession of the
succession or of a partion there of the true heir may institute an action of
petitio haerediatatis against such person to have his statues of heir
acknowledged and obtain the restitution of the property of the inheritance.
በማለት ይደነግጋል፡፡ የAማርኛውም ሆነ የዚሁ Aንቀጽ የEንግሊዝኛ ትርጉም
የተጠቀሰው የይርጋ ደንብ በወራሾች መካከል በሚነሣ ክርክር ተፈጻሚ Eንደማይሆን
የሚገልጽ ክፍል የለውም፡፡ ይልቁንም Aንቀጹ ከሚገኝበት ክፍል Eንዲሁም ከAጠቃላይ
የውርስ ሕግ መሠረት ሃሣብ ጋር ተያይዞ ሲመዘን በወራሾች መካከል በሚነሣ ክርክር
ብቻ ተፈጻሚ Eንደሚሆን መገንዘብ ይቻላል፡፡
በመሠረቱ Aንድ ወራሽ የውርሱን ሀብት በያዘ በማንኛውም ሰው ክስ ሲያቀርብ
የይርጋ ጊዜው የሚወሰነው ለክሱ ምክንያት የሆነው የህግ ግኑኝነት ነው፡፡ ወራሾች
የሚያገኙዋቸው Aብዛኞቹ መብቶቹ ከወራሽ የሚተላለፉ በመሆናቸው በነዚህ መብቶች
Aፈጻጸም የሚነሣ የይርጋም ይሁን የሌላ ህግ AAፈጻጸም በAውራሹ ላይ ሊፈፀም
3
የሚችለውን ያህል ይሆናል፡፡ በመሆኑም ከውል የመነጨ መብት ለማስፈፀም
የሚንቀሳቀስ ወራሽ የውል የይርጋ ሕጎች በAውራሹ ላይ ተፈጻሚ የሚሆኑትን ያህል
በወራሹም ላይ ተፈጻሚ ይሆናል፡፡ AለAግባብ ንብረት ይዟል የሚባል ሰውም ካለ
የንብረት ህግ ወይም ሌላ Aግባብነት ያላቸውና በAውራሹ ላይ ተፈፃሚ ይሆናሉ፡፡
በመሆኑም Aንድ ወራሽ ከውርሱ ጋር ምንም ግንኙነት በሌለው ሌላ ሰው ላይ የውርስ
ሀብት ለማስመለስም ይሁን ከውል ጋር የተያያዘ ጥያቄ ለማቅረብ ክስ የመሰረተ
Eንደሆነ የይርጋ ጊዜ የሚሰላው Aውራሹ ክስ ቢያቀርብ ኖሮ ለይርጋው ስሌት መሠረት
ሊሆን ይችል በነበረ ሕግ Eንጂ በውርስ ሕግ መሠረት Aይደም በመሆኑም
ፍ/ብ/ሕ/ቁ.1000/1/ የሰፈረው የ3 ዓመት የጊዜ ገደብ Aንድ ወራሽ በወራሽነት ሳይሆን
በሌላም ምክንያት ንብረት በያዘ ሰው ላይ የሚቀርብን ንብረት የማስመለስ ክስ
የሚመለከት Aይደለም፡፡ ወራሽ ባልሆነ ሰው ላይ የሚቀርበው ንብረት የማስመለስ ክስ
የሚታየው Aግባብነት ባለው ሌላ የይርጋ ሕግ Eንጂ በዚህ Aንቀጽ መሠረት Aይደለም፡፡
በመሆኑም የOሮሚያ ጠቀላይ ፍ/ቤት የፍ/ብ/ሕ/ቁ.1000/1/ ተፈጻሚ የሚሆነው ወራሽ
በሆኑና የወራሽነት መብት በሌላቸው ሰዎች መካከል በሚደረግ ክርክር ነው በማለት
የሰጠው ውሣኔ ትክክለኛውን የሕግ ትርጉም የተከተለ Aይደለም፡፡
የOሮሚያ ጠቅላይ ፍ/ቤት ሰበር ችሎት ይህን ትርጉም የሰጠው በቁ1000/1/
የሚገኘውን ’’ዋጋ ያለው የወራሽነት ማስረጃ ሳይኖረው’’ የሚለውን ሐረግ በመመልከት
ነው፡፡ ሆኖም ዋጋ ያለው የወራሽነት ማስረጃ የሌለው ማለት ጭራሽ ወራሽ ያልሆነ
ሰው ማለት Eንዳልሆነ ከAንቀጹ ሙሉ ይዘትና ከዚያ በፊትና በኋላ ከተዘረዘሩት
ድንጋጌዎች መረዳት ይቻላል፡፡
ከህጉ Aደረጃጀት /በተለይም ከ996-1002/ ለመገንዘብ Eንደሚቻለው በAንቀጽ
999 የሚቀርበው የወራሽነት ጥያቄ በAንቀጽ 996 Eና በተከታዮቹ ቁጥሮች ከተገለፀው
4
የወራሽነት የምስክር ወረቀት ጋር የተያያዘ ነው፡፡ Aንቀጽ 996 ማንኛውም ወራሽ ነኝ
የሚል ሰው የወራሽነት የምስክር ወረቀት Eንዲሰጠው ፍርድ ቤቶችን መጠየቅ
Eንሚችል ሲገልጽ ይኸው የምስክር ወረቀት በሌላ ወራሽ ነኝ በሚል ሰው የወራሽነት
ጥያቄ /Petitio heareditatis/ ሲቀርብ ሊሰረዝ Eንደሚችል Aንቀጽ 998/1/ ይገልጻል፡፡
ቀደም ብሎ የወራሽነት ምስክር ወረቀት የወሰደ ሰው ወረቀቱ Eስከተሰረዘ ድረስ ወራሽ
ነው ተብሎ ቢገመትም በወራሽነት ደረጃ ወይም በሌላ በማንኛውም ምክንያት የተሻለ
የመውረስ መብት ያለው ሲቀርብ በAንጻራዊነት ዋጋ ያለው የወራሽነት መብት ሊኖረው
Aይችልም፡፡ የወራሽነት ጥያቄ /petitio heareditatis/ የተሻለ መብት ባለው ሰው
ሲቀርብ ቀደም ብሎ የወራሽንት የምስክር ወረቀት የወሰደውና በዚህም ምክንያት ወራሽ
ተበሎ የተገመተው ሰው የወሰደውን ንብረት ሁሉ Eንዲመልስ የህጉ Aንቀጽ 1001
ያስገድደዋል፡፡ በመሆኑም በፍትብሐብሔር ሕጉ Aንቀጽ 999 Eና 1000 ተደንግጎ
የሚገኘው ስርዓት /የወራሽነት ጥያቄ/ Aንድ ሰው ቀደም ሲል የወራሽነት ምስክር
ወረቀት ያለተገቢ ምክንያት የወሰደና ንብረት የያዘ ሰው ያን የያዘውን ምስክር ወረቀትና
ንብረት Eንዲመልስ የሚደረግበት ሥርዓት ነው፡፡ Aንድ የሞተ ሰው ወደ ታች
የሚቆጠር ተወላጅ Eያለው የሟቹ ወላጅ ቀድሞ የወራሽነት የምስክር ወረቀት በማግኘት
የውርሱን ንብረት በሙሉ ወይም በከፊል የያዘ ከሆነ የሟቹ ወደታች የሚቆጠር ተወላጅ
የወራሽነት ጥያቄ /petitio heareditatis/ በማቅረብ Eንደነገሩ ሁኔታ የወራሽነት
የምስክር ወረቀት በከፊል ወይም በሙሉ Eንዲሰረዝ ሊጠየቅና የወሰደው የውርስ
ሀብትም Eንደዚሁ በከፊል ወይም በሙሉ Eንዲመለስለት ሊጠይቅ የሚያስችለው
ይኸው ሕግ ነው፡፡ በዚህ ዓይነት ሁኔታ ቀድሞ ሙሉ የወራሽነት የምስክር ወረቀት
ወስዶ የነበረው ወራሽ ኋላ ከመጣው Eውነተኛው ወራሽ ጋር በAንጻራዊነት ሲታይ
‘‘ዋጋ ያለው የወራሽነት ማስረጃ’’ Aይኖረውም፣ ቀድሞ የምስክር ወረቀት የወሰደ
5
ቢሆንም ይኸው ማስረጃ Eንዲሰረዝ ጥያቄ ቀርቦበት በሙሉ ወይም በከፊል ሲሰረዝ
የተሰረዘውን ያህል ‘‘ዋጋ ያለው ማስረጃ’’ መሆኑ ይቀራል፡፡ /ብቸኛ ወራሽ ነኝ በማለት
የወራሽነት የምስክር ወረቀት የወሰደ ሰው በተመሳሳይ ደረጃ ላይ ያለ ሌላ ወራሽ
የወራሽነት ጥያቄ የቀረበበት Eንደሆነ ማስረጃው የሚሰረዘው በከፊል ነው/ በመሆኑም
በፍትሐብሔር ሕጉ ቁ.999 ‘‘ዋጋ ያለው የወራሽነት ማስረጃ ሳይኖረው’’ የሚለው
Aባባል የሚያመለክተው ክስ የቀረበበት ወገን ወራሽ Aለመሆኑን ነው በማለት የተሰጠው
ሕግ ትርጉም የህጉን ግልጽ ቃልና መንፈስ የተከተለ Aይደለም፡፡ ይልቁንም ከላይ
Eንደተገለፀው ይኸው የህግ ድንጋጌ ከሌሎች ድንጋጌዎች ጋር በAንድነት ሲታይ ቀደም
ሲል የማይገባውን ሀብት ወራሽ ነኝ በማለት በከፊል ወይም በሙሉ በEጁ ያደረገን ሰው
የሚመለከት ነው፡፡ Eንደሚታወቀው የህግ ድንጋጌ ለትርጉም Aሻሚ ሆኖ ሲገኝ
የሚመረጠው Aካሄድ የህጉን ዓላማና መንፈስ የተከተለው የሕግ ትርጉም Eንጂ Aንዱን
ሀረግ ለብቻ በመውሰድ የሚሰጠው የህግ ትርጉም Aይደለም፡፡ ስለሆነም በዚህ ረገድ
በOሮሚያ ጠቅላይ ፍ/ቤት ሰበር ችሎት የተሰጠው የህግ ትርጉም ይህ ችሎት በሰጠው
የህግ ትርጉም መተካት ይኖርበታል፡፡ መግቢያው ላይ Eንደገለፀው ከስር ፍርድ ቤት ክስ
የቀረበው በ1992 ዓ.ም ሲሆን ክሱ በቅደም ተከተል በ1974 Eና 1978 የሞቱትን የAቶ
ታደሰ ነገዎንና የወ/ሮ ጌጤ ፈይሣን ውርስ የሚመለከት ነው Aቶ ታደሰ ነገዎ ከሞቱበት
ክስ Eስከ ቀረበበት ቀን ድረስ ያለው ጊዜ ሲሰላ ከ15 ዓመት በላይ በመሆኑ በህጉ ቁጥር
1000/2/ መሠረት ይርጋ ጊዜው Aልፏል፡፡ ወ/ሮ ጌጤ ከሞቱ 15 ዓመት ያልሞላቸው
ቢሆንም መልስ ሰጪዎች የሚጠይቁት ንብረት በAመልካቾች መያዙን ባወቁ ከሶስት
Aመት በላይ Eንደሆነው በመዝገቡ ከሰፈረው ፍሬ ነገር ስለተገነዘብን የሳቸውም ውርስ
በሚመለከት መልስ ሰጪዎች በAመልካቾች ላይ ክስ የማቅረቢያ ጊዜ Aልፎባቸዋል፡፡
6
ው ሣ ኔ
1. የOሮሚያ ጠቅላይ ፍ/ቤት ሰበር ችሎት በ.መ.ቁ00480 በግንቦት 16 ቀን 96
ዓ.ም የሰጠው ፍርድና ውሣኔ ተሽሯል፡፡
2. መልስ ሰጪዎች ያቀረቡት ክስ በይርጋ የታገደ በመሆኑ /የፍ/ብ/ሕ/ቁ.
1000/1/ ክሱን ይህ ፍርድ ቤት ሰርዞታል፡፡
የሐሳብ ልዩነት
ሥሜ በተራ ቁጥር 4 የተመዘገበው ዳኛ Aበላጫው ድምጽ ከሰጠው ውሣኔ
Eንደሚከተለው በሀሣበ ተለይቻለሁ፡፡
የOሮሚያ ብ/ክ/መንግሥት ጠቅላይ ፍ/ቤት በዚህ ጉዳይ የቀረበለትን ክርክር
መረምሮ በፍ/ህግ ቁጥር 1000 ላይ የተቀመጠው የይርጋ ጊዜ የሚመለከተው በሁለት
የወራሽነት ማስረጃ ባለቸው ተከራካሪ ወገኖች የሚነሣውን ክርክር ሣይሆን የወራሽነት
ማስረጃ ባላቸውና በሌላቸው ተከራካሪ ወገኖች መካከል የሚነሣውን የይርጋ ክርክር
የሚያስተናግድ ነው ሲል የሥር ፍ/ቤቶች ክሱ በይርጋ ይታገዳል በማለት የሰጡትን
ውሣኔ ሽሮታል፡፡
በEኔ Eምነት የOሮሚያ ጠ/ፍ/ቤት ለፍ/ህግ ቁጥር 1000 የሰጠው ትርጉም
የፍ/ብ/ሕጉ በመርህ ደረጃ በAንቀጽ 999 ያስቀመጠውን የተከተለ ስለሆነ ትክክል ነው፡፡
ምክንያቱም በፍ/ብሔር ሕግ ቁጥር 1000 የተቀመጡትን የይርጋ ድንጋጌዎች
ለመተርጎም ወይም ተፈፃሚ ለማድረግ በፍ/ብሔር ሕግ ቁጥር 999 ከተቀመጠው የሕጉ
መርህ ጋር Aገናዝበን ማየት ይኖርብናል፡፡
7
ይኸውም የፍ/ሕ/ቁጥር 999 Aንድ ሰው ዋጋ ያለው የወራሽነት ማስረጃ
ሣይኖረው ውርሱን ወይም ከውርሱ Aንዱን ክፍል በEጁ ያደረገ Eንደሆነ Eውነተኛው
ወራሽ ወራሽነቱ Eንዲታወቅለትና የተወሰዱበት የውርስ ንብረቶች Eንዲመለሱለት
የውርስ ሀብቱን በያዘው ሰው ላይ የወራሽነት ጥያቄ ክሥ ሊያቀርብ Eንደሚችል
ይደነገጋል፡፡
በዚህ የሕግ Aንቀጽ ላይ የውርሱን ሀብት የያዘው የወራሽነት ማስረጃ የሌለው
ሰው ሲሆን፣ ንብረቶቹ Eንዲመለሱለት የወራሽነት ጥያቄ ክስ Aቅራቢው ደግሞ
Eውነተኛው ወራሽ መሆኑን ሕጉ በግልጽ Aስቀምጦታል፡፡
Eነዚህ ከሣሽና ተከሣሾች በሕጉም ሆነ በOሮሚያ ጠ/ፍ/ቤት ውሣኔ Eንደሰፈረው
Aንዱ Eውነተኛ ወራሽ ሌላው የወራሽነት ማስረጃ የሌለው Eንጂ ሁለቱም Eውነተኛ
ወራሾች ወይም የወራሽነት ማስረጃ ያላቸው ተከራካሪዎች Aይደለም፡፡
በመሆኑም በፍ/ሕ/ቁ.999 የተመለከተው Eውነተኛ ወራሽ የወራሽነት ማስረጃ
በሌለው ሰው ላይ ክስ ማቅረብ የሚችለው በፍ/ሕጉ በቁጥር 1000 በተመለከተው የጊዘ
ገደብ ውስጥ ነው ተብሎ ሕጉ ሊተረጎም የሚገባው ሲሆን፤ Eውነተኛ ወራሾች ተከራካሪ
በሆኑባቸው ጉዳይዎች ግን በፍ/ሕግ ቁጥር 1000 የተመለከተው የይርጋ ጊዜ
የሚመለከታቸው Aይደለም መባሉ ተገቢ ነው፡፡
ስለሆነም በEኔ Eምነት የOሮሚያ ጠ/ፍ/ቤት በዚህ ረገድ የሰጠው ውሣኔ ሕግን
መሠረት ያደረገ ነው ተብሎ ሊፀና ይገባዋል በማለት በሀሳብ ተለይቻለሁ፡፡
የዳኛ ፊርማ፡- ደስታ ገብሩ
ወ.ፈ
8
¡\iZ M/e. 16839
\{ö 8 d} 1997 •.O
ªƒu:- Ö^H Zg{C
•k©Gf¬Z MHM¬
m´{ö ´öo{C
¨ô ´kV
„\¶¬ μað
„MG‰u:- /Wp QEùN÷ Ö\ð ¸ifð dUi
m¸W“u:- 1. /p „ij ÖQð
2. /Wp {´¨ÍH¦ ÖQð ¸ifrð dZjüG::
3. /[ †²μ¡Að Ö\ð
4. „q G”ðG\´¬ Ö\ð
ð R {ö
E˜óC ¡\iZ „iöno M{a ¡D{ð ´ðª¦ ¡m®MUð iÕ«XG ¡M®MW¤
Ü° Ö/iöp {ð::
iÕ/M/Ü° Ö/iöp ¡„Að} „MG‰u F² „jmø „q Ö\ð i¡{ {H\ö
21/1987 jÜ´ðp {ð™˜ö m¸fNô ^FÜ´ð‚ ¡{ð™˜ö Xb{mø} †}ªóAðO ¤E{ð™˜ö
Xb{mø mUμ¶» NÛ° ¦\¸‚ iNEp oMEŠoEu::
¡„Að} m¸W“uO imd’Nô{p dZið Nþu „q Ö\ð i¡{ „Ü´ðp
¡mjEð {ð™˜ö i¡´Íð „GmÑUMipO i„Xp OSŠ[u Óp ¤GmÜ´| {ð™˜öðO
im|™ }kUp jGD{ð iöp F¦ ¡mÜ´ ÊD{ ÑXb {ð iNEp mˆXŠU’G::
iEöF iˆðG „MG‰vs ¡m¸d\ð {ð™˜ö ÑXb ¦Að} iNEp iM/eºZ
523/92 „iöno iNgUjrð ¡„Að} „MG‰u ¨¶P imd’Nô{p dZj {ð™˜öð
EóÑZ^ „¦´jO iNEp ¡mˆXÛu iMD{ð ¡SZ Ö/iöp AðEn}O M™¶kp
„¹O[ ˆMUMU iíF ¡„Að} „MG‰u iÖ/K/eºZ 842/1/ MQUp ¡Nþu „jmý
¡„q Ö\ð i¡{ Kμ’õ Xb |p ; {ð™˜öð ÑXb {ð ? „¦ËO? ¡NôEð}
Ákº imMEˆm {ð™˜öð ¡mÜ´ð im|™œñ ËAðÖ MD{ð}| {ð™˜öðO
iOSŠ[u Óp MÜ´ð} ÊNô¤MEŠp {ð™˜öð iÖ/K/eºZ 880 †}¨mMEˆmð
¶GË {ð™˜ö {ð:: {´Z ¶} ˆ„Xp OSŠ[u ð^º i{ð™˜öð F¦ ÓZNrð}
¤~Vp AðEp OSŠ[u kt ÊD{ð i/K¶ eºZ 881/2/ †}¨mMEˆmð i„Xp
OSŠ[u {ð™˜öð MÜ´ð| E„XnO OSŠ[u ¡m{iiFrð MD{ð} ÊN¤Ûª
{ð™˜öð ÑXb {ð ; {ð™˜öð K´ð ¡Nô¤˜ð} ×ZNEómõ jENþNþFn ÑXb {ð
ÊmjE m¸W“u ¤dUiðp} AðEm ¡MfNô¤ {ºk MMZMZ „¤^ÑG¶O
iNEp iS/Ô/M/e.42/92 i28.6.93 i’Eð uEùp ðR{ö \ºmýG::
¡„Að} „MG‰uO i˜óC ðR{ö gZ mQ‚o ¦¶j‚ EÕ«XG ˆÖm Ö/iöp
iNgUjü ¡Õ«XG ˆÖm Ö/iöp i‹/e/3550 oCRS 9/1996 •.O i’Eð
uEùp Nþu {H\ö 21/1987 ¤Ü´ðp {ð™˜ö i†XRrð ËHðÖ ¡mÎÑ ÊMD{ð
iMG^ \Á“u iˆðG ¡oM{ {ð {ð™˜öðO ¦C}{ð ÊNô¤MEŠp {ð™˜öð im|™œñ
ËAðÖ ¡NôÜ¶ {ð™˜ö {ð i{ð™˜öð F¦ †Nƒu †}ªó~V MÜ´ð {ð™˜öð} ¡¶¬
i¶GË ¡NôÜ¶ {ð™˜ö „¤\ ðO {ð™˜öð im|™ ¡†² ËAðÖ ¡NôÜ¶ {ð™˜ö Eó¤NþF
¡Nô´jð} ×ZNEómõ ¤NþF {ð iNEp ¡Õ/M/Ü° Ö/iöp} ðR{ö iˆÓG iMaZ
„MG‰rý ¡„q Ö\ð i¡{ ¡{ð™˜ö Xb |p iNEp ðR{ö \ºmýG::
¡„Að} m¸W“uO iiˆðFrð i˜óC ðR{ö gZ m\‚mð EÕ/¸gF¦ Ö/iöp
¡¦¶j‚ gYo iNgUjrð Ö/iön {ð™˜öð ¶GË {ð™˜ö {ð ; iÖ/K/eºZ 881
¡mMEˆmð} ×ZNEómõ „¤NþFO| ÑXb {ð iNEp ¡Õ/ˆÖm Ö/iöp} ðR{ö
iMaZ ¡Õ/M®MW¤ Ü° Ö/iöp} ðR{ö „Ë}qoG::
¦C ¡QiZ „iönoO ¡dUið ¡Õ/¸/Ö/iöp ðR{ö MQUo’õ ¡K¶
SCmp „Eip iNEp \óD} „MG‰u i¸if’ „N‰¦{p {H\ö 5/1996 •.O ËÔ
¤dUiuð „iöno ÖY fG {ð™˜öð im|™œñ ËAðÖ iNôÜ¶ {ð™˜ö •¦{p MD{ð}
m|™œñ i{ð™˜ö¤rð ð^º i¶GË i´™ k–Y ËÕ ¡{ð™˜ö fG „¬Z´ö„EAð iNEp
2
´GÍ’G@ m¸W“u ¡„jou} ËHðÖ „¦ËO ¦O {ð™˜öð im|™œñ ËHðÖ
¡NôÜ´ð} ×ZNEómõ „¤NþFO „FEðO @ i{ð™˜öð F¦ †Nƒu ÑZMð
M´ orð {ð™˜öð} ÑXb „¤¨Z´ðO::
im|™œñ ¡NôÜ¶ {ð™˜ö i¶GË ENôÜ¶ {ð™˜ö ¡NôE¡ð iOSŠ[u M~Z|
„EM~Z kt R¦D} ¡{ð™˜ö •¦{p ¡X\ð ME¤ NEpO i¡Udqs F¦ ¡m|™œñ
ÓZN@ d} M~Z| ¡MRQEðp ^FEðp ¡†Nƒu ÓZN †^‰E ¡¶¬ ¶GË {ð™˜ö
¦D|G ¡NôEð Eù°õ‰G „¦ËO @ iEöF iˆðG ¡{ð™˜öð} •¦{p ¡MOUº MkpO
¡m|™œñ ÊD{ ¡Õ/¸/Ö/iöp {ð™˜öð ¶GË {ð™˜ö {ð iNEp ¡\¸ð pZ´ðO
K¶} MQUp ¤FÜ´ {ð} ðR{öð MQUo’õ ¡K¶ SCmp ^FEip mb[
¡Õ/ˆÖm Ö/iöp ðR{ö †}ªóÍ| m¸W“uO Á¥} ¦mˆðG‚ ¡NôG {ð::
¡NMGˆtð ‹Øõ Em¸W“u ¨Z]ürð oCRS 8/1997 imÎÑ MG^
¡„MG‰u „iöno i¡´ó˜öð ¡Nôd¤¡Z {ð @Ák¸ð {ð™˜öð ¶GË {ð™˜ö {ð ?
¦^ i†² ËHðÖ ¡mQ¸ {ð™˜ö ? ¡NôG D~ „MG‰u i¡pð „ëO F¦
†}¨NôˆXˆV †^ˆ„Að} ^FGmE¡ ¦C jGmE¡ip Að{öo MQUo’õ ¡K¶ ^Cmp „E
ENEp „¦tGO {ð™˜öð iÖ/K.eºZ 881(1-3) MQUp ¶GË {ð™˜ö MD{ð} X\ð
¤Ûª {´Z ¶} K´ð ¡Nô¸¦dð} ×ZNEómõ ÊN¤NþF MÖU^ „Eip - {ð™˜öð
im|™ ËHðÖ m˜μ²q iOSŠZ Óp ˆmÜ´ {ð™˜öð ¶GË {ð™˜ö MD{ð} K´ð
iN¤aN Að{öo ¤MEŠoG:: {ð™˜öð iAðEp †Nƒu Óp MÑÍMð} m|™œñ
¤G¸d]ürð EöEùu AðEp Q“u i\{© F¦ ÑZMð ¡m´ ò ióD}O †{˜óC Q“u
EO} ? ¡p ? Mrø? †}¨ÑUMð „GmÉÍO:: ¦CO iK´ð ¡m¸¡dð ×ZNEómõ
†}¨mNþF EN^MQG ¡dUi {ð im¼NW {ð™˜öð iEöF \ð Akp F¦ ¡mÜ´
{ð ; ˆKμ’õ μkt ¡m´ ò G³u} ¤E„¶jk ¡MðU^ Mkorð} ¡{Ñ´ {ð™˜öð
kE} mˆXŠU|G:: ¦Að}| ¡Õ«XG ¸gF¦ Ö/iöp} ¡Õ/M/Ü° Ö/iöqu
{ð™˜öð ¶GË {ð™˜ö {ð ×ZNEómõð} ÊN¤NþF ÑXb {ð iNEp ¡Q¸ðp ðR{ö
¡Nô{dÖ ^FGD{ EóÍ| ¦´j’G @ ˆ˜óC im¼NW iSZ Ö/iöp ¤{R|rð NEpO
3
{ð™˜öð ¤E„¶jk ˆðZ^ {gEù|G @ †}ªóAðO EöEùu {ð™˜öð} ÑXb ¡Nô¤¨Z´ð
{ºltu} o¦mð ðR{ö ¦\ºG} iNEp ¡mˆXˆV \óD} ; „MG‰uO oCRS
28/97 ËÔ ¤dUjuð ¡MG^ MG^ „iöno’} ¡Nô¤¸|ŠZ iMD{ð i¬μNô
MMš´k „F^ÑEÓ::
i˜óC Mš´k ¡dUið ŠZŠZ ˆÖ kEù išZšZ †}¨mMEˆmð \óD} i
iˆðG ¡Õ«XG ¸gF¦ Ö/iöp| ¡Õ«XG ¡M®MW¤ Ü° Ö/iöp Nþu „q
ÖQð i¡{ {H\ö 21/1997 „Ü´ðp ¡mjEð {ð™˜ö ¶GË {ð™˜ö D~ K´ð
¡Nô¸¦dð} ×ZNEómõ „¦NþFO| ÑXb {ð iNEp ¡\¸ðp ðR{ö MQUo’õ
¡K¶ ^Cmp „Eip ? ¡EipO? ¡Õ/ˆÖm Ö/iöp {ð™˜öð im|™œñ ËAðÖ
¡NôÜ¶ {ð™˜ö {ð iNEp ¡\¸ð} ðR{ö ¡Õ/¸/Ö/iöp MaV i„¶jið {ð ?
„¦ËO ? m¸W“u {ð™˜öð ˆðZ^ {gEù|G m|™œñ ¡X\ð jGD{ }kUp F¦
m|™üG kE} ¤dUk{ð MfNô¤ ¦o¦G} iNEp ¤dUiðp ŠZŠZ mdj¦{p ¤Eð
ÊMD} „EMD{ð ˆ¶X d ò ŠZŠZ| „¶jk ‰Frð K´ùu μZ iN´|˜k
MZOU|G::
¡Õ«XG ¸gF¦ Ö/iöp| ¡Õ«XG ¡M®MW¤ Ü° Ö/iöqu Nþu „q
ÖQð i¡{ {H\ö 21/87 ¤Ü´ðp {ð™˜ö ÑXb {ð ENEp ¡\¸ðp OŠ}¤p
O}O †}‰ü Nþu †¡ÎÒ {ð™˜ö N¬Uμrð ióÉËO i¶GË ¡NôÜ¶ {ð™˜ö im|™œñ
¦O iEöF \ð EóÎÖ †}¨NôuG ¡Ö/K¶ eºZ 882 ¡Nô¨{¶¶ iMD{ð ;
im|™œñ ËHðÖ ¡NôÜ¶ {ð™˜ö †| i¶GË ¡NôÜ¶ {ð™˜ö ’| ME¤rð
iO^Š[u Óp {ð™˜ö N¬U¶| „EN¬U¶ ÊD{ ; ¶GË {ð™˜ö ¶GË ¡NôjEðO
iO^Š[u Óp ÊNôÜ¶ iMD{ð ;ŠZŠZ ¡m{Rip {ð™˜öO iOSŠ[u Óp ¡mÜ´
ÊD{ {ð™˜öð ¶GË {ð™˜ö {ð ::
D~O iÖ/K¶ eºZ 881 †}¨mÉÍð i„Xp OSŠ[u Óp m{kl
ªó¤ð{ð ¡mÑUMip MD{ð} {ð™˜öð ÊN¤Ûª ×ZNEómõð} „¤NþFO ;
{ð™˜öð iAðEp OSŠ[u Óp ¡mÑUM ˆD{O ÔSŠ[s „}© ª ¦O
4
{ð™˜öð} ¡Nô¤^ÑËMð SG¹} ¡m\¹rð „¶jk ¤Eð jESG¹} MD}
†}ªEip iÖ/K¶ eºZ 882 ¡m¨{´´ \óD} i˜óC MQUp ¡mÜ´ {ð™˜ö „¦ËO|
ÑXb {ð iNEp {ð::
iMQUn Nþu „q Ö\ð i¡{ {H\ö 21/1997 ¤Ü´ðp {ð™˜ö †XRrð
†¡ÎÒ {ð™˜ö N¬Uμrð „Gm‰Ö iÖ/K¶ eºZ 884 im|™œñ ËHðÖ ¡NôÜ¶
{ð™˜ö im|™œñ MðEð EMðEð MÎÖ †}ªEip @ {ð™˜ö MD{ð i¶GË MMGˆp
¤Eip MD{ð@ †| {ð™˜ö ¡mÜ´jrð Udqu †¤}ª}ªrð m|™œñ EóÑZOjrð
†}¨Nô´j ; {´Z ¶} †{˜óC ×ZNEómõ“u ‰GmNþEð {ð™˜öð ÑXb †}¨NôD} i¶GË
¦¨{¶μG::
¦Að}| im|™œñ ËHðÖ iNôÜ¶ {ð™˜ö F¦ K´ð ¡Nô¸¦dð ×ZNEómõ
ˆmNþF iíF EöF m¼NW {´Z m¨Z´ùip ió´‚ NEpO {ð™˜öð iOSŠ[u Óp
m¨Z´ù OSŠ[u ÑZMðip ió´‚ {ð™˜öð ÑXb ¦D|G ¦O i¶GË †}¨mÜ´
{ð™˜ö ¦h¸XG „¦GO ˆ˜óCO iF¦ ¨¶P im|›œñ ËHðÖ ¡NôÜ¶ {ð™˜ö
OSŠ[u iEöEðip m|™œñ Ektð {ð™˜ö †}ªó¤¨Z¶ K¶ ¶«o „G¹EipO::
m|™œñ iK´ð ¡mMEˆmð} ¬}μ´ö †^‰GmfU{ ¬U^ iÖ/K¶ eºZ 857/1/
†}¨mMEˆmð {ð™˜ö ¡Nþs ºkg ¡D{ SX iMD{ð ¡ÑE´ð} ¡{ð™˜öO •¦{p
MZ» M|˜š Mkn {ð:: i˜óC Mš´k „ˆX‰W ¡D{ð „q Ö\ð i¡{ {H\ö
21/1987 •.O ¤Ü´ðp {ð™˜ö iÖ/K¶ eºZ 884 im|™œñ ËAðÖ ¡NôÜ¶ {ð™˜ö}
×ZO NNþFn †^‰FˆXÛ ¬U^ Kμ’õ {ð ¡N¦jGip „}ªuO OŠ}¤p ¡EO::
†˜óC F¦ ¡„Að} m¸W“u iSZ Ö/iöp ¡{ð™˜öð} ×ZO „^MGŠm}
‰{R{ð MfNô¤ im¼NW {ð™˜öð ˆðZ^ {gEù|G @ {ð™˜ö ¡mÜ´ð iEöF \ð
Akp F¦ {ð kE} ÊmˆXˆZ} ¦CO „k[ ¦o¦G} ENôEðp @ {ð™˜öð ˆðZ^
{gEù|G kEð iÕ/M®MW¤ Ü° Ö/iöp ÊMˆXˆXrð ¡SZ Mšíð ¶GjÁ
ÊN¤Ûª i˜óC Ü° „ªó^ ŠZŠZ ENgUk „¦uEðO ; {ð™˜ö ¡mÜ´ð iEöF \ð
Akp F¦ {ð ENôEðpO ¡Õ/M®MW¤ Ü° Ö/iöp ¦C} MfNô¤ MMZMZ
5
„¤^ÑG´‚O kEù {ð™˜öð ÑXb {ð \óG ¡\{ ióD}O ¡„Að} „MG‰u EÕ«XG
ˆÖm Ö/iöp ¦¶j‚ jdUiu ´ó˜ö ¡S{ SZ•p K´ð} mˆpEð M^dE ¦¶j‚
iNgUk ðR{öð †}ªóoUOFrð Eó¸¦e \ó´j ¦C} Mkorð} „GÑð
„MG‰rý jdUiuð ¡\iZ „iöno ¡{Z\ðO gYo „k[ †}ªóo¦ ¤dUiðp} º¤dø
¡O}diEð „¦ËO::
ÊD{O ¡Õ«XG ¸gF¦ Ö/iöpO D{ ¡Õ«XG ¡M®MW¤ Ü° Ö/iöp
„q Ö\ð i¡{ {H\ö 21/1987 ¤Ü´ðp {ð™˜ö im|™œñ ËHðÖ ¡NôÜ¶ {ð™˜ö
D~ K´ð ¡Nô¸¦dð} ×ZNEómõ „NþGq †¤E {´Z ¶} OSŠ[s i{ð™˜öð F¦
ÓZN N¬Uμrð MQUp iN¬U¶ kt {ð™˜öð ¶GË {ð™˜ö D~ K´ð
¡Nô¸¦dð} ×ZO „FNþFO| ÑXb {ð iNEp ¡\¸ðp ¡ðR{ö ŠÖG MQUo’õ
¡K¶ SCmp ^FEip ðR{ö“s} bU} „MG‰rý ¡Nþu ¡„q ÖQð i¡{ ¡{ð™˜ö
Xb |p iNEp ¡Õ«XG ˆÖm Ö/iöp ¡\¸ð} ðR{ö „Ë}m|G::
¶X d ò Á| ˆóRX ¦ttEð::
Mšíð m˜¶mýG EM/iöp ¦ME^::
p † ™ š @
¡Õ«XG ¡M®MW¤ Ü° Ö/iöp {ð™˜öð ÑXb {ð iNEp ¡\¸ð
¡ðR{ö ŠÖG kt MaV †}ªóog ¡˜óC ðR{ö ¶GjÁ ¦¬U\ð::
m.
6
ግንቦት 7 ቀን 2AAA ዓ.ም
መድህን ኪሮስ
ዓሊ መሐመድ
ሱለጣን Aባተማም
Aመልካች፡- Aቶ Aለልኝ የኔሠው ቀረቡ
ተጠሪዎች፡- 1. ወ/ሮ Eናትነሽ Aሣየ Aልቀረቡም
2. Aቶ ብርሃኔ Aሣየ Aልቀረቡም
መዝገቡ የቀረበው ለምርመራ ነበር መዝገቡን መርምረን የሚከተለውን ፍርድ
ፍ ር ድ
መዝገቡ የቀረበው Aመልካች የደቡብ ብሔር ብሔሮች ሕዝቦች ክልል ጠቅላይ
ፍርድ ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት በመዝገብ ቁጥር 8516 ሚያዝያ 11 ቀን 1998 ዓ.ም
የሰጠው ውሣኔ መሠረታዊ ስህተት ያለበት ስለሆነ በሰበር ታይቶ ይታረምልኝ በማለት
Aመልካች በመጠየቃቸው ነው፡፡
የክርክሩ መነሻ Aመልካች ከወ/ሮ ሙሉ Aሣየ ጋር በጋብቻ ሲኖሩ የወለዷት ልጅ
ወ/ት ይታይሽ Aለልኝ በሞት የተለየች መሆኑን ገልፀው ሟች ወ/ሪት ይታይሽ ከሟች
Eናቷ ከወ/ሮ ሙሉ Aሣየ ባደረጉት ኑዛዜ መሠረት ከAክስቷ ወ/ሮ Eናትነሽ Aሣየ ጋር
በጋራ Eንድትጠቀምበት በኑዛዜ የሰጣት የመኖሪያ ቤት Eና ጠጅ ቤት ያለ በመሆኑ

የሟች ወራሽ በመሆኑ Eንዲካፈል ትEዛዝ ይሰጥልኝ በማለት ለሾካ ዞን ያያስ ወረዳ
ፍርደ ቤት Aመልክተዋል፡፡
Aንደኛ ተጠሪ በበኩላቸው የመኖሪያ ቤቱንና የጠጅ ቤቱን ለEህታችን ለወ/ሮ
መሉ Aሣየ በስጦታ የሰጣት ወንድማችን ሁለተኛው ተጠሪ በመሆኑ ይኸም ከEናት
ወገን የተገኘ የማይንቀሣቀሥ ንብረት ስለሆነ የሟች Aባት ለሆነው Aመልካች ሊተላለፍ
Eንደማይገባ የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 849 ስለሚደነግግ ጥያቄው ተገቢ Aይደለም
በማለት የተከራከሩ ሲሆን ሁለተኛው ተጠሪ በበኩሉ ንብረቷ ለAንደኛ ተጠሪ ቢሰጥ
Eንደማይቃወም በመግለጽ ተከራክሯል፡፡ ጉዳዩን ያየው የወረዳው ፍርድ ቤት ሟች
ይታይሽ Aለልኝ ከEናቷ የወረሰችው ቤትና ጠጅ ቤት ከEናቷ ወገን በስጦታ የተገኘ
በመሆኑ፣ በAባት ወገን ወራሽ ሆኖ ለቀረበው ለAባቷ ማለትም ለAመልካቹ ሊሰጥ
Aይችልም በማለት ጥያቄውን ውድቅ Aድርጎበታል፡፡ Aመልካች በዚህ ውሣኔ ቅር
በመሰኘት ይግባኙን ለሸካ ዞን ከፍተኛ ፍርድ ቤት ያቀረበ ሲሆን የሸካ ዞን ከፍተኛ ፍርድ
ቤትም የግራ ቀኙን ክርክር ከሰማ በኋላ፣ የወረዳውን ፍርድ ቤት ውሣኔ በመሻር
Aመልካች ንብረቷን የመውረስ መብት Aለው በማለት ህዳር 28 ቀን 1997 ዓ.ም ውሣኔ
ሰጥቷል፡፡ ተጠሪዎች በዚህ ውሣኔ ቅር ይግባኝ ለደቡብ ብሔር ብሔረሰቦችና ሕዝቦች
ክልላዊ መንግሥት ጠቅላይ ፍርድ ቤት Aቅርበው ይግባኝ ሰሚ ችሎት ይግባኙን
በፍታብሔር ሥነ ሥርዓት ሕግ ቁጥር 337 ሠርዞታል፡፡
ተጠሪዎች ይህ ውሣኔ መሠረታዊ የሕግ ስህተት Aለበት በማለት ለደቡብ ክልል
ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት ቅሬታ Aቅርበው ሰበር ሰሚ ችሎቱም ክርክሩን
ከሰማ በኋላ የAመልካች Aውራሽ የሆነችው ሟች ይታይሽ Aለልኝ ቤቱንና ጠጅ ቤቱን
ያገችው በውረስ ከEናቷ ቢሆንም Eናቷ ደግሞ በስጦታ ያገኘችው በመሆኑ፣ Aመልካች
ከEናት ወገን የመጣ የማይንቀሣቀሥ ንብረት Eንዳይወርስ የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር
2
849 ስለሚከለክል የከፍተኛው ፍርድ ቤት Eና የጠቅላይ ፍርድ ቤት ይግባኝ ሰሚ
ችሎት የሰጡት ውሣኔ መሠረታዊ የሕግ ስህተት ያለበት ነው በማለት ሽሮታል፡፡
Aመልካች የደቡብ ክልል ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት የሰጠው ውሣኔ
መሠረታዊ ስህተት ያለበት ነው በማለት ያመለከቱ ሲሆን ተጠሪዎች በቪዲዮ ኮንፍረስ
ቀርበው የቃል ክርክር በማድረግ የደቡብ ክልል ጠቅላይ ፍርድ ቤት የሰጠው ውሣኔ
መሠረታዊ ስህተት የለበትም በማለት ተከራክረዋል፡፡ ይህ ችሎትም የደቡብ ክፍል
ለፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 849 የተሰጠው ትርጉም ተገቢ ነው ወይስ Aይደለም
የሚለውን ጭብጥ Eና ከዚህ በተጨማሪ Aመልካች የሟች ልጁን፤ ይታይሽ Aለልኝ
ንብረት መውረስ ይችላል ወይስ Aይችልም? የሚለውንና የፍታብሔር ሕግ ቁጥር 1849
ድንጋጌ የተፈፃሚነት ወሰን በምን መልኩ መታየት Aለበት የሚለውን ጭብጥ
መርምሯል፡፡
የመጀመሪያውን ነጥብ በተመለከተ በAገራችን የውርስ ሕግ መሠረት የሟች
ውርስ ሙሉ በሙሉ በኑዛዜ ሙሉ በሙሉ ያለኑዛዜ ወይም በከፊል በኑዛዜና በከፊል
ያለኑዛዜ ሊፈፀም የሚች መሆኑ በፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 829 ተደንግጓል፡፡ በያዝነው
ጉዳይ የAመልካች ልጅ የሆነችው ሟች ይታይሽ Aለልኝ በሕግ የሚፀና ኑዛዜ ያልተወች
በመሆኑ የሟች Aለልኝ ይታይሽ ውርስ የሚፈፀመው የፍትሐብሔር ሕጉ ያለኑዛዜ
የሞተ ሰው ውርስ ለማስፈፀም በደነገጋቸው ድንጋጌዎች መሠረት ነው፡፡
Aንድ ሰው በሕግ የሚፀና ኑዛዜ ካልተወ በመጀመሪያ ወራሽነት የሚጠሩት
ልጆቹ ናቸው፡፡ ሟች ይታይሽ Aለልኝ ልጅ ወይም ሌሎች ተወላጆች የሏትም፡፡ ስለሆነም
በሁለተኛ ደረጃ በወራሽነት የሚጠሩት Eናት Aባቷ Eንደሆኑ የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር
843 ይደነግጋል፡፡ Aመልካች የሟች Aባት በመሆኑ በወራሽነት የቀረበች ሲሆን የሟች
Eናት የሟች ውርስ ሲከፈት በሕይወት ያልነበረች በመሆኑ ሟችን የመውረስ መብት
3
የላትም፡፡ ከዚህ በተጨማሪ የሟች ይታይሽ Aለልኝ Eናት ከEሷ ሌላ ልጅ ወይም ሌሎች
ተወላጆች ቢኖሯት ኖሮ በፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 844 ንUስ Aንቀጽ 2 መሠረት
የEናቷ ተተኪዎች ከAመልካች ጋር በሟች ይታይሽ Aለልኝ ውርስ ተካፋይ ይሆኑ
ነበር፡፡ የሟች ይታይሽ Aለልኝ Eናት ግን ከEሷ ውጭ ሌላ ልጅም ሆነ ተወላጅ
Eንደሌላት በግራ ቀኙ መካከል ከተደረገው ክርክር ለመረዳት ይቻላል፡፡
በመሆኑም ሟች በሁለተኛ ደረጃ በወራሽነት ከተጠሩት Aባትና Eናቷ መካከል
Aባቷ በወራሽነት ሲቀርብ Eናቷ ወይም Eናቷን ተክተው በውርሱ ሊካፈሉ የሚችሉ
ወራሾች የሏትም፡፡ የዚህ ዓይነት ሁኔታ ሲፈጠር የውርስ ሕጋችን በEናት ወገን ያሉ
ሶስተኛ ደረጃ ወራሾች ወይም የEነርሡ ተተኪዎች በወራሽነት Eንዲቀርቡ የሚፈቅድ
Aይደለም፡፡ ይህንንም የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 844 ንUስ Aንቀጽ 3 ከEነዚህ
መስመሮች በAንዱ መስመር ያለው ወራሽ ቢታጣ ውርሱ በሙሉ በሌላ መስመር ላለው
ወራሽ ይሰጣል በማለት በግልጽ ይደነግጋል፡፡ ስለሆነም በሁለተኛ ደረጃ ወራሽነት
ከተጠሩት የሟች ይታይሽ Aለልኝ Eናትና Aባት መስመር፣ Eናቷ ወይም Eናቷን
ተክተው ሊወርሱ የሚችሉ ተተኪ ወራሾች የሌሉ፣ በመሆኑ የሟች ውርስ ሙሉ
በሙሉ ለሟች Aባት ማለትም ለAመልካቹ በፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 844 ንUስ
Aንቀጽ 3 መሠረት መሰጠት ይኖርበታል፡፡
ሁለተኛውን ነጥብ በተመለከተ የEናትን ለEናት ወገን የAባትን ለAባት ወገን
የሚለው የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 849 ደንብ የተፈፃሚነት ወሰን Eና ይህ ደንብ
ከፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 844 ንUስ Aንቀጽ 3፣ ከፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 846 Eና
ከፍትታብሔር ሕግ ቁጥር 848 ድንጋጌዎች ጋር የሚኖረውን ግንኙነት ስንመለከት
የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 849 ድንጋጌዎች በመጥቀስ ከEናት ወይም ከAባት ወገን
የመጣ የማይንቀሣቀስ ንብረት በሙሉ ባለቤትነት ከሌላው ወገን ለመጣ ወራሽ
4
ሊተላለፍልን Aይገባም የሚለውን መከራከሪያ ማቅረብ የሚችሉት ማናቸውም የሟች
ዘመድ የሆነ ሰው ሣይሆን፣ ሟችን ለመውረስ በሕግ መብት ያለው ሰው ነው፡፡
ይህንንም የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 851 በAባት መስመር ወገን ወይም በEናት
መስመር ወገን ወራሾች ከሌሉ ከዚህ በላይ በተፃፉት በሁለቱ ቁጥሮች ማለትም
የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 849 Eና የፍታብሔር ሕግ ቁጥር 85A ድንጋጌዎች
ተፈፃሚነት የላቸውም በማለት ይደነግጋል፡፡ ስለሆነም በያዝነው ጉዳይ ተጠሪዎች የሟች
ይታይሽ Aለልኝ የሥጋ ዘመዶች ማለት Aክስትና Aጎት ናቸው Eንጅ የሟች ወራሾች
Aይደሉም፡፡ በሟች ውርስ Eናቷ በወራሽነት ተጠርታ በሕይወት የሌለች ወይም
በተተኪነት የሚወርስ ተወላጆች የሌሏት በመሆኑ ሟች ይታይሽ Aለልኝ በሁለተኛ ደረጃ
ወራሽነት ቀርቦ በውርስ የሚካፈል ከEናቷ መስመር ወራሽ የላትም፡፡ ይኸም በመሆኑ
Aባቷ ማለትም Aመልካቹ የሟች ንብረት ወራሽ Eንደሚሆን ከፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር
844 ንUስ Aንቀጽ 3 Eና የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 851 ድንጋጌዎች ለመረዳት
ይቻላል፡፡ ከዚህ በተጨማሪ የEናትን ለEናት ወገን የAባትን ለAባት ወገን የሚለው
ደንብ፤ የውርስ ንብረት በሚከፈልበት ጊዜ ተግባራዊ የሚሆን Eንጅ፤ በሕግ ወራሽ
ያልሆኑ ሰዎች በሟች ውርስ ቀርበው ተካፋይ Eንዲሆኑ የሚያደርግ Eንዳልሆነ ከላይ
የተገለፁትን ድንጋጌዎች ብቻ ሣይሆኑ፣ ከፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 1A88 ከተደነገጉት
የውርስ ንብረት ክፍያና የድልድል ደንቦች ለመረዳት ይቻላል፡፡
በመሆኑም Aመልካች የሟች ይታይሽ Aለልኝ ብቸኛ ወራሽ በመሆኑ
የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 849 ደንብ በዚህ ጉዳይ Aግባብነት የሌለው በመሆኑ
የAመልካችን የሟችን የውርስ ሀብት የሚንቀሣቀስም ሆነ የማይንቀሣቀስ ንብረት
የመካፈል ሕጋዊ መብት Aለው በማለት ፍርድ ሰጥተናል፡፡
5
ው ሣ ኔ
1. የደቡብ ክልል ጠቅላይ ፍርድ ቤት በሰበር ሰሚ ችሎት በመዝገብ ቁጥር
8516 ሚያዚያ 11 ቀን 1998 የሰጠው ውሣኔ መሠረታዊ የሕግ ስህተት
ያለበት በመሆኑ ተሽሯል፡፡ ግልባጩ ይተላለፍ፡፡
2. የሟች ይታይሽ Aለልኝ የሚንቀሣቀስና የማይንቀሣቀስ ንብረት በውርስ Aጣሪ
ተጣርቶ Aመልካች ሟችን የመውረስ ያልተገደበና ሙሉ መብት Aላቸው
ብለናል፡፡ ይህንን ያስፈጽም ዘንድ ለሚመለከተው ክፍል የፍርዱ ግልባጭ
ከመሸኛ ደብዳቤ ጋር ይላክ፡፡
3. ግራ ቀኙ ወጭና ኪሣራ በተመለከተ በየራሣቸው ይቻሉ፡፡
ይህ ፍርድ በፌዴራል ጠቅላይ ፍ/ቤት ሰበር ችሎት በAዳሪ ተሰርቶ ግንቦት
8 ቀን 2AAA ዓ.ም በሙሉ ድምጽ ተሰጠ፡፡
ተ.ወ
6
የሰ/መ/ቁ. 30574
ተገኔ ጌታነህ
ዓሊ መሐመድ
Aመልካች፡- Aቶ ጌታቸው ደመቀ ቀረቡ
ተጠሪዎች፡- Eነ ወ/ሮ ባዩሽ ደብርነህ ቀረቡ
ፍ ር ድ
ክርክሩ የተጀመረው በሐረሪ ክልል ከ/ፍ/ቤት ሲሆን የAሁኑ Aመልካች ግንቦት
11 ቀን 95 ዓ.ም ጽፈው ባቀረቡት Aቤቱታ Eህቴ ወ/ሮ ቀለሟ ደመቀ ታህሳስ 29 ቀን
91 ዓ.ም ከዚህ ዓለም በሞት ተለይታለች፡፡ Aባትና Eናቷ Aስቀድመው የሞቱ በመሆኑና
ልጅም ባለመውለድዋ የመውረስ መብት ያለኝ Eኔው ነኝ፡፡ በዚሁ መሰረትም ወራሽነቴን
Aሳውጃለሁ፡፡ ሆኖም ተከሳሾች Eየተጠቀሙበት የሚገኙትን በሐረር ከተማ ከፍተኛ 2
ቀበሌ 18 ክልል የሚገኘው ቁጥሩ 555 የሆነውን የሟች ቤት Eንዲያስረክቡኝ
ስጠይቃቸው ፈቃደኞች ባለመሆናቸው ቤቱን Eንዲያስረክቡኝ፡፡ ቤቱ ሊከራይ
የሚችልበትን በወር 200 ሒሳብ ቤቱን ከያዙበት ጀምሮ Eስከሚያስረክቡኝ ጊዜ ድረስ
ተሰልቶ Eንዲከፍሉን Eንዲወሰንልኝ በማለት ክስ Aቅርበዋል፡፡
የAሁኑ ተጠሪዎች (የሥር ተከሳሾች) ደግሞ ሰኔ 9 ቀን 95 ዓ.ም Aዘጋጅተው
ባቀረቡት መልስ ክሱ በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 1000/1/ መሰረት በይርጋ ቀሪ ይሆናል፡፡ የሟች ቤት

የቤት ቁጥር 558 Eንጂ 555 ባለመሆኑ ከሣሽ በቤቱ ላይ ክስ የመመስረት መብት
የላቸውም፡፡ ሟች ቤቱን ከEናቷ በውርስ ያገኘችው በመሆኑ ለAባት ወገን የሚተላለፍ
Aይደለም፡፡ በEናቷ በኩል ያለነው ወራሾች Eኛ በመሆናችን ወራሽነታችንን Aሳውጀናል፡፡
በመሆኑም የቀረበው ውድቅ ሊሆን የሚገባው ነው በማለት ተከራክረዋል፡፡
ፍ/ቤቱም የግራ ቀኙን ክርክር ከሰማ በኋላ ክሱ በፍ/ብ/ሕ/ቁ/1000/1/ መሰረት
በይርጋ ቀሪ ሊሆን Aይችልም ሲል ብይን ሰጥቷል፡፡ በመቀጠልም ክርክር ያስነሳው ቤት
ዋናው መለያው በሟች ስም መመዝገቡን Eንጂ ቁጥሩ ባለመሆኑ የቤት ቁጥሩ በዚሁ
ሊስተካከል የሚችል ነው በማለት Aልፎታል፡፡ ወራሽ ሊሆን የሚገባውን ወገን
በተመለከተ ደግሞ ክርክር ያስነሳው ቤት የወ/ሮ ማሚቴ ደብርነህ መሆኑን፡፡ Eሳቸው
ከሞቱ በኋላ ደግሞ ወ/ሮ ቀለሟ ደመቀ ብቸኛ ወራሽ በመሆናቸው ይህ በሐረር ከተማ
ከፍተኛ 2 ቀበሌ 18 ክልል የሚገኘው ቁጥሩ 558 የሆነውን ቤት የባለቤትነት መብት
የተዛወረላቸው መሆኑን፡፡ ቤቱም የሟች Eናት የሆኑት ወ/ሮ ማሚቴ ደብርነህ የሰሩት
Eንጂ በዘር ሐረግ በትውልድ የመጣላቸው ያለመሆኑን ማስረጃው ያሳያል፡፡ በEናት
ወገን ያሉት ወራሾች በሶስተኛ ደረጃ ላይ የሚገኙው በመሆኑና ከሳሽ ደግሞ በAባት
በኩል በ2ኛ ደረጃ ላይ የሚገኙ ወራሾች በመሆናቸው ሟችን የመውረስ መብት ያላቸው
ከሣሽ ብቻ ናቸው በማለት ተከሳሾች የሟችን ቤት ለከሳሽ ያስረክቡ፡፡ ኪራዩን
በተመለከተም ተከሳሾች ያቀረቡት መቃወሚያ ባለመኖሩ የ53 ወር ኪራይ በብር 200
ሒሳብ ተሰልቶ ለከሣሽ Eንዲከፍሉ ተከሳሾች ቀደም ብሎ ያገኙት የወራሽነት የምስክር
ወረቀትም Eንዲሰረዝ በማለት ወስኗል፡፡
የሐረሪ ክልል ጠቅላይ ፍ/ቤት ደግሞ የAሁኑ ተጠሪዎች ያቀረቡት ይግባኝ
ተቀብሎ ግራ ቀኙን ካከራከረ በኋላ ክርክር የተነሳበት ቤት ወ/ሮ ቀለሟ ደመቀ ከEናቷ
በውርስ ያገኘችው በመሆኑ የAሁኑ Aመልካች ደግሞ የሟች በAባት በኩል ወንድም
2
በመሆናቸውና የAሁኑ ተጠሪዎች ለሟች በEናት በኩል Aክስትና የ3ኛ ደረጃ ወራሾች
በመሆናቸው የAሁኑ Aመልካች በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 849/2/ መሰረት ሟች በEናታቸው በኩል
በውርስ ያገኙትን የማይንቀሳቀስ ንብረት ሊወርሱ Aይችሉም በማለት የከፍተኛ ፍ/ቤቱ
የሰጠውን ውሳኔ ሽሮታል፡፡
Aመልካች ለዚህ ፌ/ጠ/ፍ/ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት ያቀረቡት Aቤቱታም በሐረሪ
ክልል ጠ/ፍ/ቤት የተሰጠውን ውሳኔ በመቃመዋ ነው፡፡ የቅሬታ ነጥቦቹም ሟች Eህቴ
ቀለሟ ደመቀ ወደ ላይ የሚቆጠር Eንደዚሁም ወደታች የሚቆጠር ወራሽ የላትም፡፡
Eንደዚሁም ከEኔው በስተቀር Eህት ወይም ወንድም የላትም፡፡ Eኔ Aባቴን ተክቼ
Eህቴን የመውረስ መብት Aለኝ፡፡ የሐረሪ ክልል ጠቅላይ ፍ/ቤት Eኔ 2ኛ ደረጃ ወራሽ
Eያለሁና ቤቱም በዘር ሐረግ ከትውልድ የተላለፈ መሆኑ ሳይረጋገጥ የAባት ላAባት
የEናት ለEናት በሚለው ውርስ መሰረት ቤቱ ለተጠሪዎች ሊሰጥ ይገባል፡፡ Aንተ
ልትወርስ Aይገባም በማለት የከፍተኛ ፍ/ቤትን ውሳኔ መሻሩ Aግባብ Aይደለም፡፡
ውሳኔው መሰረታዊ የሕግ ስህተት ያለበትና ሊታረም የሚገባው በመሆኑ የሐረሪ
ጠቅላይ ፍ/ቤት የሰጠውን ውሳኔ Eንዲሻርልኝ የሚል ነው፡፡
የፌ/ጠ/ፍ/ቤት ሰበር ሰሚ ችሎትም Aቤቱታውን በመረመረበት ጊዜ
የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 849 ግራ ቀኙ ለሚከራከሩበት ቤት Aግባባነት ያለው መሆን
ያለመሆኑን ለማጣራት Aቤቱታው ያስቀርባል ሲል ትEዛዝ ሰጥቷል፡፡
በዚሁ መሰረት ተጠሪዎች ሕዳር 30 ቀን 2000 ዓ.ም ጽፈው ባቀረቡት መልስ
ክርክር ያስነሳው ቤት ሟች ወ/ሮ ቀለሟ ደመቀ ከEናቷ ወ/ሮ ማሚቴ ደብርነህ በውርስ
ያገኘችው በመሆኑ ቤቱ በEናት በኩል ከዘር የተላለፈ ነው፡፡ ሟች ወላጆቿ ስለሌሉ ከላይ
የሚቆጠር ወራሽ የላትም፡፡ የሞተችው ሳትወልድ በመሆኑም ወደታች የሚቆጠር ወራሽ
የላትም፡፡ ሟችን መውረስ የምንችለው የሟች Aያቶች የሆኑት ወላጆቻችንን በመተካት
3
Eኛው ነን፡፡ Aመልካች በAባት ወገን የመጣ በመሆኑ ከEናት ወገን በዘር የተላለፈውን
ቤት የመውረስ ሕጋዊ መብት የለውም፡፡ በመሆኑም የሐረሪ ክልል ጠቅላይ ፍ/ቤት
የሰጠው ውሳኔ ተገቢና መሰረታዊ የሕግ ስህተት የሌለበት መሆኑ ውሳኔ ሊፀናልን
በበኩላችን ደግሞ በሕጉ መሰረት ሟች ወ/ሮ ቀለሟ ደመቀን የመውረስ መብት
ያላቸው Aመልካች ናቸው ወይስ ተጠሪዎች? ተጠሪዎች የሟች ንብረት የሆነውን ቤት
ከEናት መስመር የተገኘ በመሆኑ ቤቱን የመውረስ መብት ያለን Eኛው Eንጂ Aመልካች
Aይደለም በማለት ያቀረቡት ክርክር የሕግ መሰረት Aለው ወይስ የለውም? የሚሉትን
ጭብጦች በመያዝ መዝገቡን መርምረናል፡፡
መዝገቡን Eንደመረመርነውም ወራሸነትን ለማረጋገጥ በተደረገው ክርክር
Aመልካች የሟች የወ/ሮ ቀለሟ ደመቀ ወንድም ስለመሆናቸው የታወቀ በመሆኑ
ወራሽነታቸው Aጠራጣሪ Aይደለም፡፡ Aመልካችና ተጠሪዎች ያላቸውን የወራሽነት ደረጃ
ደግሞ Aመልካች Aባታቸውን ተክተው የሚመጡ በመሆኑ ወራሽነታቸው በሁለትኛ
ደረጃ ላይ የሚገኝ ሲሆን ተጠሪዎች የሚመጡት የሟች በEናት በኩል Aያቶች
የሆኑትን ወራሾች በመተካት በመሆኑ ተጠሪዎቹ በሶስተኛ ደረጃ ወራሽነት ላይ ያሉ
ናቸው፡፡ ይህን መሰረት በማድረግ ቅደም ተከተሉን ስንመለከተውም Aመልካች
የወራሽነት ቀደምትነት ያላቸው መሆኑን ተገንዝበናል፡፡
ሁለተኛውን ጭብጥ በተመለከተ ደግሞ የAባትን ለAባት ወገን የEናተን ለEናት
ወገን መስጠት ደንብ ስለመሆኑ በፍ/ብ/ሕ/ቁ/ 849 ሥር የተደነገገ ነው ቁምነገር
መታየት ያለበት በየደረጃው ካሉት ወራሾች የወራሽነት ደረጃ ጋር ተገናዝቦ Eንጂ በዚህ
የሕግ Aንቀጽ ሥር የተጠቀሰነው ብቻ ነጥሎ በመውሰድ Aይደለም፡፡ የEናትን ለEናት
ወገን የAባትን ለAባት ወገን የሚፈፀመው ደንብ በተመሳሳይ የወራሽነት ደረጃ ላይ
4
ባሉት ወራሾች Eንጂ በተለያየ የወራሸነት ደረጃ ላይ ባሉት ወራሾች መካከል Aይደለም፡፡
ይህ ማለትም ወራሻቹ የመጀመሪያ ደረጃ የወራሸነት መብት ያላቸው Eንደሆነ ደንቡ
ተፈፃሚነት የሚኖረው በEነሱ መካከል ነው፡፡ ወራሾቹ ሁለተኛ ደረጃ የወራሽነት መብት
ያላቸው Eንደሆነም ደንቡ የሚፈፀመው በEነሱ መካከል ብቻ ነው፡፡ የወራሽነት
ቀደምትነት ያለው Aንደኛ ደረጃ ወራሽ Eያለ ሁለተኛ ደረጃ የወራሽነት መብት ያላቸው
ሰዎች ይህን የAባትን ለAባት ወገን የEናትን ለEናት ወገን የሚለውን ደንብ ለማስፈፀም
የሚችሉበት የህግ ምክንያት የለም፡፡ Eንደዚሁም ሦስተኛ ደረጃ ወራሾች ከሁለተኛ ደረጃ
ወራሾች Aራተኛ ደረጃ ወራሾችም ከሶስተኛ ደረጃ ወራሾች ጋር በመሆን ይህንን ደንብ
የሚያስፈጽሙበት የሕግ ምክንያት የለም፡፡
ምክንያቱም የሁለተኛ ደረጃ ወራሽነትን መሰረት Aድርገን ጉዳዩን ብንመለከትው
ከAባት ከEናት Aስቀድሞ የሞተ ቢኖር የሱን ፋንታ ልጆቹ ወይም ሌሎች ወደታች
የሚቆጠሩ ተወላጆች በሱ ተተክተው ይወርሳሉ ተብሎ በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 844/2/ የተደነገገው
ልጆች የAባትና Eናት ወይም የAንዳቸው ልጆች በሞቱ ግዜ Aባት ወይም Eናታቸውን
ተክተው ለመውረስ Eንዲችሉ ነው፡፡ ከEነዚህ መስመሮች በAንዱ መስመር ያለው ወራሽ
ቢታጣ ውርሱ በሙሉ በሌላው መስመር ላለው ወራሽ ይሰጣል ተብሎ በፍ/ብ/ሕ/ቁ.
844/3/ የተደነገገውም የAባትና የEናት ልጅ ሳይሆ የAባት ወይም የEናት ልጅ የሆነ
ወንድም ወይም Eህት ያለው ሰው በሞተ ጊዜ ሟችን የሚወርሰው የAባት ወይም
የEናት ልጅ ብቻ በሆነ ጊዜና በAባት ወይም በEናት መስመር ልክ Eንደርሱ የሁለተኛ
ደረጃ ወራሽነት መብት ያለው ሰው ባልተገኘ ጊዜ ውርሱ በAባት ወይም በEናት
መስመር ላለው የሁለተኛ ደረጃ የወራሽነት መብት ላለው ሰው መስጠት ተገቢ በመሆኑ
ነው፡፡ የማይንቀሳቀስ ንብረቱ ከሟች Eናት መስመር በዘር የተላለፈም ቢሆን የAባትን
ለAባት ወገን የEናትን ለEናት ወገን የሚለውን የመብት ጥያቄ ማንሳት የሚችሉት
5
በተመሳሳይ የወራሽነት ደረጃ ላይ ያሉ ሰዎች Eንጂ ከዚህ ውጭ የሆነ የዝምድና ደረጃ
ያላቸው ሰዎች ይህን ጥያቄ Eንዲያነሱ ሕጉ መብት Aይሰጣቸውም፡፡
ወደ ያዝነው ጉዳይ ስንመለስም ሟች ወ/ሮ ቀለሟ ደመቀ ወደ ላይና ወደታች
የሚቆጠሩ ቀጥታ ወራሾች ስለሌሉዋቸው ቀጥለው የሚመጡት ወራሾች ወንድምና
Eህቶቻቸው ናቸው፡፡ የEናታቸው የወ/ሮ ማሚቴ ደብርነህ ልጆች የሆኑ Eህትም
ወንድምም የላቸውም ያሉዋቸው Eንደ ወራሽ የAባታቸው ልጅ የሆኑት ወንድማቸው
Aመልካች ብቻ ናቸው፡፡ የEናታቸው ልጅ የሆነ EንደየAባታቸው ልጅ ማለት Aንዱ
Aመልካች ሆኖ በሁለተኛ ደረጃ ወራሽነት ላይ የሚገኝ ወራሽ በሌለበት ግዜ የEናትን
ለEናት ወገን የሚለውን ደንብ መሰረት በማድረግ ተጠሪዎች የሟች ቤት ይገባናል
ለማለት የሚችሉበት የሕግ መሰረት የለም፡፡ ይህ ክርክር ሊነሳ ይችል የነበረው ሟች
የEናታቸው ልጆች የሆኑት ወራሶች ቢኖሩዋቸው ብቻ ነው፡፡
በEናት መስመር ወገን ወራሾች ከሌሉ በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 848 Eና 850 የተነገሩት
ድንጋጌዎች ተፈፃሚዎች Aይሆኑም ተብሎ Aስገዳጅ በሆነ ሁኔታ በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 815
የተደነገገውም ጥያቄው በዝምድና ደረጃ መሰረት የወራሸነት ቀደምትነት በሌላቸው
ወገኖች ሲነሳ ደንቡ ተፈፃሚ Eንዳይሆን ለመከልከል ታስቦ ነው፡፡ በመሆኑም ተጠሪዎች
ሶስተኛ ደረጃ ወራሾች ሆነው ሳለ ሟች ክርክር ያስነሳውን ቤት ያገኘችው በEናትዋ
መስመር በመሆኑ የAባቷ ልጅ ለሆነው ወንድሟ በውርስ ሊሰጠው Aይገባም በማለት
ያቀረቡት ክርክር ከAመልካች ጋር ተመሳሳይ የሆነ የመውረስ ደረጃ ሳይኖራቸው
በመሆኑ ክርክራቸው ተቀባይነት ያለው ሆኖ Aልተገኘም፡፡
ይህን መሰረት በማድረግ የሐረሪ ክልል ጠ/ፍ/ቤት የሰጠውን ውሳኔ
ስንመለከተውም የፍ/ብ/ሕ/ቁ. 849 ከፍ/ብ/ሕ/ቁ. 844 Eና 851 ጋር Aገናዝቦ
6
ያልተወሰነና ለተጠሪዎች የሌላቸውን መብት ያጐናፀፈ በመሆኑ ውሳኔው መሰረታዊ
የሕግ ስህተት ያለበትና መታረም የሚገባው መሆኑ ተገንዝበናል፡፡
ው ሳ ኔ
1. የሐረሪ ክልል ጠ/ፍ/ቤት በመ/ቁ. 00800 ሚያዝያ 1 ቀን 99 ዓ.ም የሰጠውን
ውሳኔ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 348/1/ መሰረት በመሻር የሐረሪ ከልል ከፍተኛ
ፍ/ቤት በመ/ቁ. 02637 ሐምሌ 26 ቀን 98 ዓ.ም የሰጠውን ውሳኔ
Aጽንተናል፡፡ ይፃፍ፡፡
2. ሟች ወ/ሮ ቀለሟ ደመቀ የEናት ልጅ የሆነ ወራሽ ስለሌላቸው ከEናታቸው
በውርስ Aገኙት የተባለው ቤት ውርስ ለAመልካች ሊሰጥ ይገባል፡፡ ተጠሪዎች
የያዙትን ክርክር ያስነሳው ቤት ለAመልካች ያስረክቡ፡፡ የቤቱ ኪራይም
የሐረሪ ክልል ከ/ፍ/ቤት በሰጠው ውሳኔ መሰረት ለAመልካች ይክፈሉ
ብለናል፡፡ ይፃፍ፡፡
በመዝጋት ወደ መዝገብ ቤት መልሰናል፡፡
ነሐሴ 1 ቀን 99 ዓ.ም በሐረሪ ከተማ ከፍተኛ 2 ቀበሌ 18 ክልል በሚገኘው
ቁጥሩ 558 በሆነው መኖርያ ቤት ተሰጥቶ የነበረው Eግድ ተነስቷል፡፡ ይፃፍ፡፡
ቤ/ኃ
7
የሰ/መ/ቁ. 25567
ኀዳር 12/2AAA

Aመልካች፡- ወ/ት Aይናለም Aበበ - ቀረቡ፡፡
ተጠሪ፡- Aቶ ደገፋ ጉርሙ - ጠበቃ ቀረቡ፡፡
ፍ ር ድ
ይህ የሰበር Aቤቱታ የቀረበው Aመልካች ሰኔ 16 ቀን 1998 ዓ.ም. የተፃፈ
ማመልከቻ በማቅረቧ መነሻነት ነው፡፡
የጉዳዩ የሥር Aመጣጥ በፌዴራሉ የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት የተጀመረ
ክርክር ሲሆን ፍሬ ነገሩም ያሁኑ ተጠሪ የሥር ከሣሽ በመሆን በሥር 1ኛ በመቃወም
ተጠሪ ወ/ሮ ደስታ ይመር /በዚህ መዝገብ የሌሉበት/ Eና ባሁኗ Aመልካች የሥር 2ኛ
በመቃወም ተጠሪ ላይ ባቀረቡት ክስ ሟች ወንድማቸው Aቶ Aበበ ጉርሙ ልጅ
Aለመውለዱ Eየታቀ Aመልካች የሟች ልጅ ናት ተብሎ ወራሽነቱ የተረጋገጠው ባግባቡ
ስላልሆነ ውሣኔው ይሻር የሚል ነው፡፡ ለክሱም 1ኛ የመቃወም ተጠሪ በርግጥ
Aመልካች ከኔም ሆነ ከሟች Aትወለድም ልጄ ነች ብዬ ውሣኔ ያሰጠሁት ከሕፃንነቷ
ጀምሮ ስላሳደኳትና Eንደ ልጅ ስለምቆጥራት ነው ሲሉ Aመልካችም በበኩሏ ተጠሪ
ሕፃን ሆኜ ውሣኔ ሲሰጥ ቀርበው መቃወም ሲችሉ ከ21 ዓመት በኋላ መቅረባቸው
1
በፍ/ብ/ሕ/ቁ 1AAA መሠረት ተቀባይነት የለውም በማለት በየበኩላቸው መልስ
ሰጥተዋል፡፡ ፍርድ ቤቱም የግራ ቀኙን ክርክርና ማስረጃ ከሰማ በኋላ የፍ/ብ/ሕ/ቁ.
1AAA የሚሠራው የፈረሰ ንብረት ይገባኛል ለሚል ክርክር Eንጂ ወራሽ ናት
Aይደለችም ለሚል ክርክር Aይደለም በሚል የይርጋ መቃወሚያውን ውድቅ Aድርጎ
Aመልካች ከሟች የማትወለው በመሆኑ ስለ ኑዛዜ ወራሽ ልትሆን Aትችልም በማለት
ወስኗል፡፡ ጉዳዩ በይግባኝ የቀረበለት የፌዴራሉ ከፍተኛው ፍርድ ቤትም በበኩሉ የግራ
ቀኙን ክርክርና ማስረጃ ከመረመረ በኋላ ሟችና 1ኛ የመቃወም ተጠሪ ከቤተሰብ ሕግ
Aንቀጽ 143/ሠ/ መሠረት Aመልካችን ወደ ቤት በመውሰድ፣ በማንከባከብና በማስተማር
Eንደ Aባት በመሆን የተሣተፉ በመሆኑ Aመልካች የሟች ልጅና የመጀመሪያ ደረጃ
ወራሽ ነች በማለት ወስኗል፡፡
ያሁኑ ተጠሪ በዚህ ውሣኔ ቅር ተሰኝተው ለፌዴራል ጠቅላይ ፍርድ ቤት
ይግባኝ Aቅርበው ፍርድ ቤቱም የከፍተኛው ፍርድ ቤት ውሣኔ ሽሮ የመጀመሪያ ደረጃ
ፍርድ ቤትን ውሣኔ Aጽንቷል፡፡
Aመልካች ይህን የሰበር Aቤቱታ ያቀረቡት በዚህ መነሻነት ሲሆን ፍርድ ቤቱም
Aቤቱታውን መርምሮ ተጠሪን በማስቀረብ ግራ ቀኙን Aከራክሯል፡፡ ክርክሩንም ከሕጉ
ጋር በማገናዘብ መርምሯል፡፡
በዚህም መሠረት Aመልካች ኀዳር 5 ቀን 1993 ዓ.ም. የወራሽነት ማስረጃ ካገኙ
በኋላ የሟች የመጀመሪያ ደረጃ ወራሽ መሆናቸውን በመግለጽ በቤቱ ላይ ያገኙት የጋራ
ባለሀብትነት /ከሥር 1ኛ የመቃወም ተጠሪ ጋር ተቀባይነት ያጣው ባግባቡ መሆን
Aለመሆኑን ፍርድ ቤቱ Eንደሚከተለው ተመልክቷል፡፡ Aመልካች በሥር ፍርድ ቤቶች
ያቀረቡት ክርክር ባንድ በኩል የሟች የመጀመሪያ ደረጃ ወራሽ መሆናቸውን በሌላ በኩል
ደግሞ ተጠሪ ከ2A ዓመት በላይ ቆይተው በቤቱ ላይ Aለኝ የሚሉት የወራሽነት መብት
2
በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 1AAA መሠረት የሚታገድ ነው የሚል ሲሆን የፌዴራሉ የመጀመሪያ
ደረጃ ፍርድ ቤት Aመልካች በመጀመሪያ ደረጃ መቃወሚያ የጠቀሱት የፍ/ብ/ሕ/ቁ.
1AAA የሚሠራው የውርስ ንብረት ይገባኛል ይሰጠኝ ለሚል ክርክር Eንጂ ወራሽ ናት
Aይደለምችም ለሚል ክርክር ተፈፃሚነት ያለው Aይደለም በማለት የሰጠውን ውሣኔ
Eንደተመለከትነው ድንጋጌው ባግባቡ Aለመፈጸሙን ተረድተናል ያሁኑ ተጠሪ በሥር
ፍርድ ቤት ያቀረቡት ክስ በራሱም ሲታይ ይዘቱ ወንድሜ ልጅ Aለመውለዱ Eየታወቀ
Aመልካች በሐሰት ልጅ ነኝ ብላ የወራሽነት ማስረጃ የወሰደች ስለሆነ ትመልስ በቤቱ
ላይ ያለው የሟች ድርሻ ለኔ ይሰጠኝ የሚል ሲሆን Aመልካችም በበኩሏ የሟች ልጅ
መሆኗን Eና ንብረቱም Eንደሚገባት መከራከራቸው ታይቷል /ክርክሩ ትክክለኛ ገጽ/
ይህ ሁኖ Eያለ የሥር ፍርድ ቤት Aመልካች ክሱን ያመኑ ይመስል ገና ከጅምሩ
ድንጋጌውን Aጥብቦ በመተርጎም በልጅነት ጥያቄ ቢነሣ ድንጋጌው ተፈፃሚነት የለውም
ማለቱ ቀጣይ ሆኖ Aልተገኘም፡፡ ይህ ድንጋጌ መገኛው Aንቀጽ 999 ሆኖ Eውነተኛ
ወራሽ Eኔ ነኝ ከሚል ጥያቄ ጀምሮ የውርስ ንብረት ያላግባብ ተወስዷልና ይመለስልኝ
በማለት የሚቀርቡትን ክሶች /ጥያቄዎች/ የሚያካትት ለመሆኑ Aንቀጽ 999 መመልከቱ
ይበቃል፡፡ በዚህ ረገድ Aመልካች ክርክሩን ባስነሳው ቤት ላይ ከ2A ዓመት በላይ የቆየ
የባለሀብትነት ድርሻ ማግኘታቸው Eየተመለከተም ተጠሪም ድርሻቸውን ለመጠየቅ
ከሚያስችላቸው ጊዜ በላይ ቆይተው ክስ ለማቅረባቸው Aመልካች ያቀረቡት የይርጋ
ክርክር ተቀባይነት ያጣው ድንጋጌውን በጠባቡ በሥር ፍርድ ቤት በሚተረጎሙ ሳቢያ
መሆኑን ይህ ፍ/ቤት ተገንዝቧል፡፡ በመሆኑም የመጨረሻ ውሣኔ የሰጠው ጠቅላይ
ፍርድ ቤት የይርጋውን ነጥብ Aልፎ ውሣኔ መስጠቱ መሠረታዊ የሕግ ስህተት ሆኖ
Aግኝተነዋል፡፡
3
የከፍተኛው ፍርድ ቤት ምንም Eንኳ የAመልካችን ልጅነት ተቀብሎ የሥር
ፍ/ቤት ውሣኔ የሻረ ቢሆንም ፍ/ቤቱ በቅድሚያ በይርጋው ጥያቄ በቅድሚያ ለይርጋው
ጥያቄ በቅድሚያ ምላሽ ቢሰጥ ኖሮ ወደዚህ ነጥብ መግባት ያስፈለገው Eንዳልነበር
ተገንዝበናል፡፡ ስለሆነም ክሱ በይርጋ ታግዷል ብለናል፡፡
ው ሣ ኔ
- የፌዴራል ጠቅላይ ፍርድ ቤት በመ/ቁ. 21679 ግንቦት 23 ቀን 1988 ዓ.ም.፣
የፌዴራል የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት በመ/ቁ A3562 ጥር 19 ቀን 1996
ዓ.ም. የሰጡት ውሣኔ ተሽሯል፤ ይፃፍ፡፡
- የፌዴራል ከፍተኛ ፍርድ ቤት በመ/ቁ. 28193 ሐምሌ 27 ቀን 1997 ዓ.ም.
የሰጠው ውሣኔ ተሽሯል፤ ይፃፍ፡፡
- የከፍተኛ ፍርድ ቤት መ/ቁ. 28193 በመጣበት Aኳኋን በመሸኛ ተመልሶ ይላክ፡፡
- ክሱ በይርጋ ይታገዳል ተብሏል፡፡
ነ/ዓ
4
የሰበር መ/ቁ. 285A8
ኀዳር 5/2AAA

Aመልካች፡- ወ/ሮ የኔነሽ ከበደ ቀረቡ፡፡
ተጠሪ፡- Aቶ ዮሐንስ ከበደ ቀረቡ፡፡
መዝገቡ ተመርምሮ የሚከተለው ፍርድ ተሰጥቷል፡፡
ፍ ር ድ
ይህ የሰበር Aቤቱታ የቀረበው Aመልካች ጥር 16 ቀን 1999 ዓ.ም. ጽፈው
ባቀረቡት ማመልከቻ መነሻነት ነው፡፡
የጉዳዩ የሥር Aመጣጥ የAሁኑ Aመልካች የሥር ተከሣሽ በሆኑበት መዝገብ
ተጠሪ ያቀረቡት ክስ የሟች Aባታቸው የደጅAዝማች ከበደ ወ/ዮሐንስ የሆነውን ቁጥሩ
375 ቤት Aመልካች የያዙ መሆኑን ገልፀው የAመልካችን ድርሻ ¼ ኛ Aስይዘው ቤቱን
Eንዲረከቡ፣ ይህ ካልሆነም ቤቱ በሐራጅ ተሸጦ Eንዲከፋፈሉ የሚል ሲሆን Aመልካችም
በበኩላቸው ክሱ በይርጋ ቀሪ ነው፣ ጉዳዩ ቀደም ሲል የመጨረሻ ውሣኔ ያገኘ ጉዳይ ነው፣
ተጠሪ ቤቱ የሟች ለመሆኑ ማስረጃ Aላቀረቡም በማለት ተከራክረዋል፡፡ ጉዳዩን
ያስተናገደው የፌዴራሉ የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤትም ያቀረበው የይርጋ ተቃውሞ
በወራሽና ያለ ማስረጃ ንብረት በያዘ ወራሽ ባልሆነ ሰው ላይ ተፈፃሚነት ከሚኖረው
በስተቀር ለዚህ ጉዳይ Aግባብነት የለውም፣ የፍ/ብ/ሕ/ቁ. 1845 ደግሞ በውል ላይ
ለተመሠረተ ግንኙነት የሚጠቀስ Eንጂ በወራሾች መካከል የሚጠቀስ በመሆኑ በክርክሩ
Aግባብነት የለውም፣ ጉዳዩ ቀደም ብሎ የመጨረሻ ውሣኔ Aግኝቷል የተባለውን ሌሎች

ወራሽ ያልሆኑ ተከሣሾች ቤቱን Eንዲያስረክቡ የተወሰነ ከመሆኑ ውጭ በተመሣሣይ
ጭብጥ ላይ የተሰጠ ውሣኔ Eይደለም በማለት ያቀረቡትን ተቃውሞዎች ውድቅ ካደረገ
በኋላ ቤቱ የAውራሻቸው ለመሆኑ ካርታው በማስረጃዎች መቅረቡን ገልፆ ክስ የቀረበበትን
ቤት ግራ ቀኙ ከተስማሙ Aንዳቸው ለAንዳቸው ከፍለው ቤቱን Eንዲያስቀሩ፣ ይህ
ካልተቻለ ቤቱ በሐራጅ ተሸጦ የየድርሻቸውን Eንዲወስኑ በማለት ወስኗል ውሣኔው
በፌዴራሉ ከፍተኛ ፍርድ ቤትም በይግባኝ ፀንቷል Aመልካች ይህን የሰበር Aቤቱታ
ያቀረቡት በዚህ መነሻነት ሲሆን Aቤቱታው ከተመረመረ በኋላ ተጠሪን በማስቀረብ ግራ
ቀኙ Eንዲከራከሩ ተደርጓ ክርክርራቸውም ከሕግ ጋር ተገናዝቦ ተመርምሯል፡፡
በዚህም መሠረት የሥር ፍ/ቤቶች በፍ/ብ/ሕ/ቁ 1AAA ላይ የተመለከተው የይርጋ
መቃወሚያ ለጉዳዩ Aግባብነት የለውም በማለቱ ውድቅ ማድረጋቸው ባግባቡ መሆን
Aለመሆኑን ተመልክተናል፡፡ የፍ/ብ/ሕ/ቁ 1AAA ለጉዳዩ Aግባብነት የለውም በሚል በሥር
ፍርድ ቤት የተሰጠው ምክንያት ድንጋጌው በወራሽ Eና ወራሽ ሣይሆን ማስረጃ
ሣይኖረው ንብረት በያዘ ሰው ላይ ለሚቀርብ ክስ የሚነሣ Eንጂ Aሁን በወራሾች መካከል
ለተነሣው ክርክር ተጠቃሽ Aይሆንም የሚል ነው ሆኖም ይህ የሰበር ሰሚ ችሎት
በAመልካች በወ/ሮ ድንቄ ተድላና በተጠሪዎች Eነ Aቶ Aባተ ጫኔ መካከል በነበረው
የውርስ ክርክር “በፍ/ብ/ሕ/ቁ 1AAA/1/ Eና 2/ ላይ የሰፈረው የይርጋ ጊዜ ተፈፃሚ
የሚሆነው Aንድ ወራሽ በሌላ በወራሽነት የውርስ ሀብት በያዘ ሰው ላይ ክስ ሲያቀረብ
ነው” በማለት የሰጠውን ውሣኔ ያልተከተለ በመሆኑ የሥር ፍ/ቤት ለድንጋጌው የሰጠው
ትርጉም መሠረታዊ የሕግ ስህተት ያለበት ሆኖ ተገኝቷል፡፡ ከዚህ Aንፃር Aመልካች
በሥር ፍርድ ቤት ያቀረቡት የይርጋ ክርክር ተቀባይነት ሊኖረው ይገባ ነበር ከተባለ
ባጠቃላይ ክርክሩ ላይ ለውጥ ያመጣ ወይም Aያመጣ Eንደሆነ መመልከቱ Aስፈላጊ ነው፡፡
ተጠሪ በንብረት ጥያቄው ላይ ክስ ያቀረበው 2A ዓመት ካለፈው በኋላ ነው በማለት
የይርጋ ተጠቃሚ Eንዲሆኑ ጠይቀዋል፡፡ ሆኖም ክስ በቀረበለት ቤት ላይ ቀደም ሲል

በሌላ መዝገብ ክስ Aቅርበው ጉዳዩ Eስከ ሰበር ደርሶ ከተወሰነላቸው በኋላ የAፈፃፀም
መዝገብ ከፍተው ታህሣሥ 21 ቀን 1996 ዓ.ም ቤቱ Eንዲረከቡ የAፈፃፀም ትEዛዝ
የተሰጠላቸው መሆኑን በሰበር ማመልከቻቸው ላይ ገልፀዋል፡፡ በሌላም በኩል ያሁኑ
ተጠሪ የስር ከሣሽ በመሆን በመልካች ላይ ቤቱን በተመለተ ክስ ያቀረቡት ግንቦት 17 ቀን
1997 ዓ.ም. መሆኑ ከሥር ፍርድ ቤት መዝገብ ተረጋግጧል፡፡ ከዚህ Aኳያ Aመልካች
ክስ የቀረበበትን ቤት በፍርድ ቤት ውሣኔ በይዞታቸው ሥር በማድረግ የተረከቡት
ታህሣሥ 21 ቀን 1996 ዓ.ም. ነው ቢባል Eንኳ ተጠሪ በበኩላቸው ክስ ያቀረቡባቸው
Aንድ ዓመት ተኩል በማይሞላ ጊዜ ውሰጥ መሆኑ ታይቷል፡፡ በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 1AAA/1/ Eና
/2/ ላይ የተመለከቱት የይርጋ ጊዜዎች በ3 Eና 15 ዓመት የተካሄዱ በመሆናቸው
Aመልካች ያቀረቡት የይርጋ ጥያቄ ሁለቱንም ያላሟላ ነው፡፡ ስለዚህ የይርጋ ተጠቃሚ
የሚሆኑበት ምክንያት Aልተገኘም፡፡
ው ሣ ኔ
- የፌዴራል የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት በመ/ቁ. 53739 ጥቅምት 18 ቀን 1998
ዓ.ም. የከፍተኛው ፍ/ቤት በመ/ቁ. 43795 ጥቅምት 23 ቀን 1999 ዓ.ም. የሰጡት
ውሣኔ በተለየ ምክንያት ፀንቷል፡፡ ይፃፍ፡፡
- ግራ ቀኙ ወጪያቸውን ይቻቻሉ፡፡
- በትEዛዝ የመጣው የፌዴራል የመጀመሪያ ደርጃ ፍርድ ቤት መ/ቁ. 53739
የተፈለገበት ምክንያት ስላለቀ ወደመጣበት በሸኚ ደብዳቤ ተመልሶ ይላክ፡፡
ነ/ዓ
ሐምሌ 05 ቀን 1999 ዓ.ም
Aቶ Aሰግድ ጋሻው
Aቶ Aብዱራሂም Aህመድ
Aመልካች፡- ወ/ሮ Eናትነሽ ከተማ ጠበቃ Aቶ መኮንን Aምቦ ቀረቡ
መልስ ሰጭ፡- ወ/ሮ ፋንታዬ መሐመድ Aልቀረቡም
መዝገቡን መርምረን ፍርድ ሰጥተናል፡፡
ፍ ር ድ
የሰበር Aቤቱታው የቀረበው የAማ/ብሔ/ክልላዊ መንግሥት ጠ/ፍ/ቤት በይግባኝ
ሥልጣኑ ተመልክቶ በሰጠው ውሣኔ ላይ ነው፡፡
የነገሩም መነሻ የAሁን መልስ ሰጭ ሚስትነታቸው Eና የልጆች የAሁኑን
Aመልካችን ጨምሮ ሞግዚትነት ሥልጣን ማስረጃ Eንዲሰጣቸው ለወረዳው ናIባ
ፍ/ቤት Aቤቱታ በማቅረባቸው ጉዳዩ ታይቶ በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 09/94 ሐምሌ 09 ቀን 1994
ዓ.ም ማስረጃው ተሰጥቷቸዋል፡፡
ከዚህ በኋላ የAሁን Aመልካች 1ኛ Eኔ በሌለሁበት፣ በውጭ Aገር የተሰጠ
ማስረጃ በመሆኑ፣ ሁለተኛ ጉዳዩ በሀይማኖታዊ ፍ/ቤት ቀርቦ የታየ ሲሆን በማስረጃው
ላይ የፍ/ብ/ሕ/ቁ. 700 መጠቀሱ Aግባብነት የለውም በሚል ለቃዲ ፍ/ቤት የይግባኝ
Aቤቱታ Aቅርባለች፤ የቃዲው ፍ/ቤትም ለውሣኔው መሠረት የሆነው ህግ ከቅዱስ

ቁርዓን ውጭ የተጠቀሰ በመሆኑ የናIባው ፍ/ቤት Aስተካክሎ ይወስን ዘንድ
መልሶታል፡፡
በዚሁ መሠረት የናIባው ፍ/ቤት ጉዳዩን Eያየው Eያለ የAሁን መልስ ሰጭ
ጉዳዩ በመደበኛ ፍ/ቤት ሊታይ ይገባዋል በሚል ሲከራከሩ፤ Aመልካች በበኩሏ በሸሪዓ
ማቋቋሚያ Aዋጅ ቁጥር 188/92 ጉዳዩን ለማየት ሥልጣን ያለው ይኸው
ሃይማኖታዊው ፍ/ቤት ነው በማለት ተከራክራለች የናIባው ፍ/ቤትም ይህንን
የAመልካችን ክርክር ተቀበሎ Aስቀድሞ በAሁን መልስ ሰጭ ጠያቂነት በናIባው ፍ/ቤት
የታየ ጉዳይ Eስከሆነ ድረስ በተጀመረው በቅዱስ ቁርዓን ህግ መሠረት ሊታይ ይገባዋል
Eንጂ በመደበኛ ፍ/ቤት ሊታይ የሚችል Aይደለም በማለት በቅዱስ ቁርዓን ህግ
መሠረት መልስ ሰጭ Aንድ ስምንተኛ ንብረት ይወስዳሉ ሲል መጋቢት 3A ቀን 1995
ዓ.ም ወስኗል፡፡
በዚህ ውሣኔ ላይ የAሁን መልስ ሰጪ ለቃዲው ፍ/ቤት Aቤቱታ በማቅረባቸው
የቃዲ ፍ/ቤት ጉዳዩን በሃይማኖታዊ ፍ/ቤት ለማየት የሁለቱ ተከራካሪ ወገኖች ፈቃድ
ያስፈልጋል፡፡ መልስ ሰጭ በዚሁ መሠረት ጉዳዩ በናIባው ፍ/ቤት Eንዲታይ ፈቃድ
የላቸውም ስለሆነም ጉዳዩ ሊታይ የሚገባው በመደበኛው ፍ/ቤት ነው ሲል ዳኝነት
ሰጥቷል፡፡
በዚሁ የቃዲ ፍ/ቤት ውሣኔ መሠረት መልስ ሰጭ ሚስትነታቸው Eና
የልጆቻቸው ሞግዚትነት ተረጋግጦ ማስረጃ Eንዲሰጣቸው ለዳንግላ ወረዳ ፍ/ቤት
Aቤቱታ Aቅርበዋል፡፡ ይኸው ፍ/ቤትም ጉዳዩን ተመልክቶ በሥ/ፋ/መ/ቁ. 361/95
ሐምሌ 11 ቀን 1995 ዓ.ም የሚስትነትና የልጆች ወራሽነትን ማስረጃ ሰጥቷቸዋል፡፡
Aመልካችም ከላይ ከፍ ሲል Eንደተገለፀው የቃዲው ፍ/ቤት ጉዳዩ በመደበኛ
ፍ/ቤት Eንጂ በሸሪዓ ህግ መሠረት ሊዳኝ Aይገባውም ሲል በሰጠው ውሣኔ የይግባኝ
2
Aቤቱታ ለAማራ ክልል ጠቅላይ ሸሪዓ ፍ/ቤት ይግባኝ Aቅርበው ይኸው ጠቅላይ ሸሪዓ
ፍ/ቤት ጉዳዩን ተመልክቶ በመ/ቁ. 02219 ሰኔ 16 ቀን 1996 ዓ.ም በዋለው ችሎት
የዳንግላ ወረዳ ናIባ ፍ/ቤት የሰጠውን ውሣኔ በማጽናት ወስኗል፡፡
ከዚህም ሌላ የዳንግላ ወረዳ ፍ/ቤት በሥ/ፋ/መ/ቁ. 361/95 ሐምሌ 11 ቀን
1995 ዓ.ም የመልስ ሰጭን ሚስትነትና የልጆችን ወራሽነት በማረጋገጥ የሰጠው
“ውሣኔ” ይሰረዝለት ዘንድ Aመልካች በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁጥር 358 መሠረት Aቤቱታ
Aቅርባለች፡፡
የወረዳው ፍ/ቤትም በዚሁ ነጥብ ላይ ካከራከረ በኋላ መልስ ሰጭ ባቀረቡት
Aቤቱታ መነሻ የናIባ ፍ/ቤቱ ሐምሌ 09 ቀን 1994 ዓ.ም ሚስትነታቸውን Aረጋግጦ
ውሣኔ ከሰጣቸው በኋላ ይህንኑ ጉዳይ Aስመልክቶ ለሁለተኛ ጊዜ ለዳንግላ ወረዳ ፍ/ቤት
Aቤቱታ በማቅረባቸው በፍ/ት/መ/ቁ. 361/95 ሐምሌ 11 ቀን 1995 ዓ.ም በዋለው
ችሎት በድጋሚ የሚስትነት ውሣኔ የሰጠበት መሆኑን ተረድቻለሁ፡፡ ስለሆነም ይህ
ለሁለተኛ ጊዜ በመደበኛው ፍ/ቤት የተሰጠው የሚስትነት ማስረጃ (ውሣኔ)
በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 360(2) መሠረት ሊሰረዝ ይገባዋል በማለት ውሣኔ ሰጥቶበታል፡፡
ለዚህ የሰበር Aቤቱታ መነሻ የሆነውም ይኸው ውሣኔ ነው፡፡
የAሁን መልስ ሰጭ በዚህ ውሣኔ ቅር በመሰኘት የይግባኝ Aቤቱታ ለAዊ ዞን
ከፍተኛ ፍ/ቤት Aቅርበው ቀደም ሲል በዳንግል ወረዳ ፍ/ቤት በሥ/ፋ/መ/ቁ. 361/95
ሐምሌ 11 ቀን 1995 ዓ.ም የተሰጠው ውሣኔ መሰረዙ ተገቢ ነው ወይስ Aይደለም
በሚለው ነጥብ ላይ ግራ ቀኙ ተከራክረዋል፡፡
የከፍተኛው ፍ/ቤትም ይግባኙን ከመረመረ በኋላ ቀደም ሲል የዳንግላ ወረዳ
ፍ/ቤት በጉዳዩ ላይ ውሣኔ የሰጠው ሐምሌ 11 ቀን 1995 ዓ.ም ነው፡፡ ይሁን Eንጂ
የAሁን Aመልካች ሐምሌ 09 ቀን 1995 ዓ.ም በተፃፈ Aቤቱታ በጉዳዩ ላይ ጣልቃ
3
ገብቼ Eንድከራከር ይፈቀድልኝ በማለት መጠየቁን ተረድተናል፡፡ Eንዲሁም ውሣኔ
ከመሰጠቱ በፊት በAስተዳደራዊ ሁኔታ Aቤቱታ Aቅርበው የክልሉ ጠ/ፍ/ቤት Aንድ
ጉዳይ በሁለት የተለያዩ ፍ/ቤቶች ሊታይ Aይገባውም ስለሆነም ክርክሩ ሊቆም ይገባዋል
ሲል የፃፈ መሆኑንም ካቀረባቸው ማስረጃ ተረድተናል፡፡ ይህም ከሆነ የወረዳው ፍ/ቤት
በጉዳዩ ላይ ውሣኔ ከመስጠቱ በፊት Aመልካች በወረዳው ፍ/ቤት ጉዳዩ Eንደነበረ
ታውቃለች፡፡ የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 358 ክርክር መደረጉን ለማያውቅ ወገን Eንጂ Eንደ
Aመልካች Aቤቱታ ያለውን ሊሸፍን Aይችልም፡፡ Aመልካች ያለAግባብ ጣልቃ ልትገቢ
Aይገባም ተብላ ከሆነ በየደረጃው በይግባኝ Eንዲስተካከል ማድረግ ከምትችል በቀር
በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 358 መሠረት Aቤቱታ ማቅረብ Aትችልም፤
Eንዲሁም የAሁን መልስ ሰጭ ያቀረበችው Aቤቱታ የሚስትነት መብትን
ለማረጋገጥ በመሆኑ ከጉዳዩ ይዘት Aንፃር የክርክር ተካፋይ የግድ ይኖራል ማለት
Aይደለም፡፡ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 358 Aቤቱታ ማቅረብ የሚችለው ደግሞ የክርክር
ተካፋይ መሆን Eየቻለ ተካፋይ ሳይሆን ውሣኔ ተሰጥቶ ከሆነ ነው፡፡ በዚህ ጉዳይ
Aመልካች የግድ የክርክር ተካፋይ ናት ማለት Aይቻልም የሚሉትን ሁለት ምክንያቶች
መሠረት Aድርጐ የወረዳው ፍ/ቤት ቀደም ሲል የሰጠውን ውሣኔ መሻሩ ተገቢ
Aይደለም በማለት ሽሮ ወስኗል፡፡
የAሁን Aመልካች ለጠ/ፍ/ቤቱ ባቀረበችው የይግባኝ Aቤቱታ መነሻ ይኸው
ፍ/ቤት ሁለቱንም ወገኖች Aከራክሮ በተመሳሳይ ምክንያት የከፍተኛውን ፍ/ቤት ውሣኔ
Aጽንቶታል፡፡
Aመልካች ይህ በከፍተኛው ፍ/ቤት Eና በጠ/ፍ/ቤት የተሰጠው ውሣኔ መሠረታዊ
የህግ ስህተት የተፈፀመበት ስለሆነ ሊታረምልኝ ይገባል በማለት ነው የሰበር Aቤቱታ
ያቀረበችው፡፡ የሰበር Aቤቱታው ይዘት በሥር ፍ/ቤቶች ከቀረበው የተለየ Aይደለም፡፡
4
በዚህም ሰበር ችሎት ግራ ቀኙ የቃል ክርክራቸውን Aሰምተዋል፡፡ በሥር ፍ/ቤቶች
የተነሳውን ክርክር በየፊናቸው በማጠናከር የተከራከሩ ከመሆኑ በቀር በAዲስ መልክ
የተጠቀሰ ክርክር የለውም፡፡
Eኛም ጉዳዩን ተመልክተናል፡፡ የመዝገቡ ግልባጭ Eንደሚያስረዳው መልስ ሰጭ
የሟች ከተማ Iብራሂም ሚስት ናት ወይስ Aይደለችም? የሚለውን በሚመለከት
በሁለት የተለያዩ ፍ/ቤቶች ታይቶ በተለያየ ጊዜ ሚስት መሆኗን የሚያረጋግጥ ውሣኔ
/ማስረጃ ተሰጥቷል፡፡ ሁለት የተለያዩ ፍ/ቤቶች ሲባልም በግዛት ክልል ምክንያት
የተለያዩ ሳይሆን የመጀመሪያው ሃይማኖታዊ ፍ/ቤት ሲሆን ሌላው መደበኛው ፍ/ቤት
መሆኑ ጭምር ነው፡፡ ሁለቱም ፍ/ቤቶች የሰጡት የሚስትነት ማረጋገጫ የሚያስከትለው
ህጋዊ ውጤት የተለያዩ መሆኑም ለዚህ ክርክር ምክንያት ሆኗል፡፡ ይኸውም በናIባው
ፍ/ቤት የተሰጠው የሚስትነት ማረጋገጫ ከሟች ሀብት የሚስት ድርሻ 1/8ኛ መሆኑን
የሚጠቅስ ሲሆን የመደበኛው ፍ/ቤት ማስረጃ ደግሞ ግማሽ የሀብት ድርሻ የሚያስጠብቅ
ነው፡፡ ሚስትነትን የሚያረጋግጠውን ማስረጃ በሚመለከት በሁለቱም ዓይነት ፍ/ቤቶች
በEየርከኑ በተቀመጡት ደረጃ በደረጃ ታይቶ በስተመጨረሻ ውሣኔ ያገኘ ነው፡፡ ይኸውም
የክልሉ ጠ/ሸሪዓ ፍ/ቤት የናIባ ወረዳ ፍ/ቤት የሰጠውን ውሣኔ በማጽደቅ ውሣኔ የሰጠ
ሲሆን የክልሉ ጠ/ፍ/ቤት ደግሞ የዳንግላ ወረዳ ፍ/ቤት በሥ/ፋ/መ/ቁ 361/95 ሐምሌ
11 ቀን 1995 ዓ.ም የሰጠውን ውሣኔ Aጽንቶ ወስኗል፡፡ በሁለቱም ዓይነት ፍ/ቤቶች
በተለያዩ Aኳኋን የተሰጠውን ውሣኔ በAንድ ጊዜ ማስፈፀም ወይም ህጋዊ ውጤት
Eንዲኖረው ማድረግ የሚቻል Aይደለም፡፡ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 8 መሠረት የሚቀርበው
የመቃወሚያ ክርክርም Aስፈላጊነት በመጨረሻ ለማስፈፀም የሚያስቸግር ውሣኔ
በተለያዩ ፍ/ቤት Eንዳይሰጥ ለማድረግ ነው፡፡ Eንደዚህ ያለ ሁኔታ ባጋጠመ ጊዜ
በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ 244(2)(ሐ) መሠረት መቃወሚያ ሊቀርብ ይገባል፡፡ ይሁን Eንጂ
5
Aንድ ጉዳይ በተለያዩ ፍ/ቤት ሊቀርብ Aይገባውም የሚለው የመጀመሪያ ደረጃ
መቃወሚያ በዚሁ ሕግ ቁጥር 244 መሠረት መቅረብ የሚገባው ቢሆንም በዚሁ
መቅረብ በሚገባው ጊዜ ሳይቀርብ የቀረው የመቃወሚያ ክርክር ትክክለኛ ፍርድን
ለመስጠት የሚያሰናክል ሆኖ ከተገኘ ከፍርድ በፊት በማናቸውም ጊዜ ሊነሳ Eንደሚችል
በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ 244(3) ተደንግጓል፡፡ የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 8 መሠረት በማድረግ
የሚቀርበው የመቃወሚያ ዓይነት ደግሞ ከላይ Eንደተመለከተው ትክክለኛ ፍርድ
ለመስጠት የሚያሰናክል በመሆኑ በፍ/ቤቱ በሌላው ወገን ጠያቂነትም ሆነ በEራሱ
Aነሳሺነት Eንደተረዳው ከፍርድ በፊት በማናቸውም ጊዜ ሊቀበለው ይገባል፡፡ ከዚህ
Aንፃር Aሁን የተያዘውን ጉዳይ ስንመለከት የAሁን Aመልካች ይህንኑ መሠረት
በማድረግ የዳንግላ ወረዳ ፍ/ቤት ሐምሌ 11 ቀን 1995 ዓ.ም በጉዳዩ ላይ ውሣኔ
ከመስጠቱ በፊት ሐምሌ 09 ቀን 1995 ዓ.ም በተፃፈ Aቤቱታ በጉዳዩ ላይ ጣልቃ ልገባ
ይገባል በማለት የጠየቀች ለመሆኑ ከውሣኔው ግልባጭ ተረድተናል፡፡
የወረዳው ፍ/ቤት ይህንኑ Eንደተረዳ በEርግጥም Aንድ ጉዳይ በተለያየ ፍ/ቤት
የቀረበ ነው ወይስ Aይደለም? የሚለውን ከፍርድ በፊት Aጣርቶ ሊወስን ይገባው ነበር
ይህንን Aለማድረጉ በክርክር Aመራር ረገድ ሥነ-ሥርዓታዊ ግድፈት ፈጽሟል፡፡
የከፍተኛው ፍርድ ቤትም ሆነ የክልሉ ጠቅላይ ፍርድ ቤት በይግባኝ
የቀረበላቸውን ጉዳይ ከዚህ Aንፃር መመልከት ሲገባቸው ከውሣኔ በፊት ስለ ክርክሩ
ያወቀ ወገን በመጨረሻ ውሣኔው ላይ የፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ 358 ን መሠረት በማድረግ
መቃወሚያ ማቅረብ Aይችልም በሚለው ምክንያት የAመልካችን የይግባኝ Aቤቱታ
ውድቅ ማድረጋቸው ተገቢ ሆኖ Aላገኘነውም፡፡
ከዚህ በላይ የተጠቀሰው የህግ ምክንያት ጉዳዩ በሌላ ፍ/ቤት ቀርቦ Eየታየ
የሚለውን በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ 8 የተመለከተውን ድንጋጌ መሠረት ያደረገ ሲሆን በዚህ
6
ጉዳይ ይህ ሌላ የተባለው ፍ/ቤት መልስ ሰጪ በመጀመሪያ Aቤቱታ ያቀረበበት ፍ/ቤት
በሃይማኖታዊ ህግ መሠረት የሚዳኝ የሸሪዓ ፍ/ቤት በመሆኑም ጭምር ሌላ የህግ
ክርክር የሚያስነሳ ነው፡፡
ጉዳዩ ለመደበኛው የዳንግላ ወረዳ ፍ/ቤት ከመቅረቡ በፊት በAሁን መልስ ሰጪ
Aቤቱታ Aቅራቢነት በናIባ ፍ/ቤት ታይቶ የመልስ ሰጭ ሚስትነት በማስረጃ ተረጋግጦ
በዚሁ ፍ/ቤት የሚስትነት ማረጋገጫ ማስረጃ Aግኝታለች፡፡ Aከራካሪ የሆነውም ጉዳይ
የሚስትነት ማስረጃን የሚመለከት ነው መልስ ሰጭም በመጀመሪያ በEራሷ Aነሳሺነት
ይህ Aከራካሪ የሆነውን ጉዳይ በተመለከተ Aቤቱታው ታይቶ የሚስትነት ማስረጃ
Eንዲሰጣት በናIባ ፍ/ቤት የማቅረቧ ተግባር በEራሱ ስለጉዳዩ በሸሪዓ ህግ መሠረት
በየደረጃው ባሉት የሸሪዓ ፍ/ቤቶት ለመዳኘት የፈቀደች ለመሆኑ Aረጋጋጭ ነው፡፡ ፈቃድ
ክስ በማቅረብ ተግባር የሚገለጥ ነው፣ ከሳሽን በሚመለከት Aንድ ጊዜ በሸሪዓ ህግ
መሠረት ለመዳኘት ፈቅዳ ክስ Aቅርባ ውሣኔ ባገኘችበት ጉዳይ Eንደገና ለመደበኛው
ፍ/ቤት ተመሳሳይ ዳኝነት መጠየቋ ሲታወቅ መደበኛው ፍ/ቤት በሌላ በህግ የመዳኘት
ሥልጣን በተሰጠው Aካል ቀርቦ Eየታየን ያለ ጉዳይ በድጋሚ ለመመልከት የሚያስችል
ሥልጣን የለኝም በማለት መዝገቡን ዘግቶ ማሰናበት ይገባው ነበረ፡፡
የግል Eና የቤተሰብ ህግን በተመለከተ በተከራካሪዎች ፈቃድ በሃይማኖት ህጐች
መሠረት መዳኘትን Aይከለክልም በማለት በI.ፌ.ዲ.ሪ. ህገ-መንግሥት በAንቀጽ 34/5/
ተደንግጓል፡፡ በሃይማኖታዊ ህግ በሸሪዓ ፍ/ቤት ለመዳኘት ፈቃድ ሰጥቶ ዳኝነት የጠየቀ
ወገን መሆኑ ከታወቅ ይህንኑ ውሣኔ ያገኘበትን ጉዳይ በሚመለከት በመደበኛ ፍ/ቤት
Aቅርቦ Eንዲታይ ማድረግ የሚቻል ስላለመሆኑም በፍ/ብ/ሥ/ሕ/ 4 ተመልክቷል፡፡
Eንዲሁም በህገ-መንግሥቱ Aንቀጽ 37 በተመለከተው ፍትህ የማግኘት መብት በሚለው
ሥር “ ማንኛውም ሰው በፍርድ ሊወሰን የሚገባውን ጉዳይ ለፍርድ ቤት ወይም ለሌላ
7
በህግ የደኝነት ሥልጣን ለተሰጠው Aካል የማቅረብና ውሣኔ ወይም ፍርድ የማግኘት
መብት Eንዳለው የሚደነግግ Eንጂ በህግ የመዳኘት ሥልጣን ለተሰጠው ሌላ Aካል
Aቅርቦ ዳኝነት ካገኘ በኋላ Eንደገና ተመልሶ በዚያው ጉዳይ በፍርድ ቤት ጉዳዩን Aቅርቦ
ማስወሰን Eንዲቻ ድርብና Aስፈላጊ መብት የሚሰጥ ድንጋጌ Aይደለም፡፡
በዚህ ሁሉ ምክንያት የAሁን መልስ ሰጭ በሃይማኖታዊው ህግ መሠረት በሸሪዓ
ፍ/ቤቶች ለመዳኘት ፈቃድ ሰጥታ ውሳኔ ካገኘች በኋላ Eንደገና ሐሳቤን ቀይሬያለሁ፣
በመደበኛ ፍ/ቤት ልዳኝ ይገባል በማለት በመደበኛው ፍ/ቤት ክስ ማቅረቧ ሲረጋገጥ
ከላይ በዝርዝር Eንደተመለከትነው ክሱን ውድቅ ማድረግ ሲገባው ፍ/ቤቱ ሥልጣን
Aለው በማለት የተሰጠው ውሣኔ መሠረታዊ የህግ ስህተት የተፈፀመበት ነው ብለናል፡፡
ው ሣ ኔ
1. የAዊ ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት በፋ.ቁ. 04278 ታህሳስ 04 ቀን 1998 ዓ.ም የሰጠው
የክልሉ ጠ/ፍ/ቤት በፍ/ብ/ይ/መ/ቁ. 07903 ጥቅምት 17 ቀን 1999 ዓ.ም
የሰጠውን ውሣኔ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ቁ. 348/1/ ተሽሯል፡፡
2. የዳንግላ ወረዳ ፍ/ቤት በመ/ቁ 00559/96 መጋቢት 20 ቀን 1997 ዓ.ም በዋለው
ችሎት መልስ ሰጭ በናIባ ፍ/ቤት የሚስትነት ማረጋገጫ ውሣኔ ማግኘቷ
ሳይታወቅ በዳንግላ ወረዳ ፍ/ቤት በድጋሚ በሥ/ፋ/ት/መ/ቁ 361/95 ሐምሌ 11
ቀን 1995 ዓ.ም ታይቶ የተሰጠው የሚስትነት ማረጋገጫ ውሣኔ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/
ሕ/ቁ. 360/2/ መሠረት ተሰርዟል ሲል የሰጠው ብይን ፀንቷል፡፡
መዝገቡ ተዘግቷል፡፡
ዙ/ዘ
8
የሰ/መ/ቁ. 25A48
ታህሣሥ A1/2AAA

3. ወ/ት ሒሩት መለሠ
Aመልካች፡- Aቶ ግርማ ግዛው - ወኪል ቀረቡ፡፡
ተጠሪ፡- ወ/ሮ Aስናቀች - ደምሴ ቀረቡ፡፡
ፍ ር ድ
በዚህ መዝገብ የቀረበው የኑዛዜ ጉዳይ ነው፡፡ Aመልካች በፌ/መ/ደረጃ ፍ/ቤት
Eህታቸው Eማሆን ወርቄ ደምሴ ያደረጉላቸው ኑዛዜ Eንዲፀድቅላቸው Aመልክተዋል፡፡
ፍ/ቤቱ ኑዛዜው በተናዛዥና በAራት ምስክሮች ፊት መነበቡን የሚገልጽ ጽሁፍ በኑዛዜ
ሠነዱ ላይ Aልተካተተም በማለት ኑዛዜው ፈራሽ ነው በማለት ወስኗል፡፡
Aመልካች ይህንን ውሣኔ በመቃወም የይግባኝ ቅሬታቸውን ለፌ/ከፍተኛ ፍ/ቤት
Aቅርበው ፍ/ቤቱ ኑዛዜው ሊፀድቅ የሚገባ ነው ብሎ ወስኗል፡፡ ከዚህ በኋላ የAሁን
Aመልካች የሟች ልጅና ብቸኛ ወራሽ መሆኑን፣ ሟች የተውት ኑዛዜ Aለመኖሩን ገልፆ
ኑዛዜው Eንዲፈርስላቸው በፍ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ. 358 መሠረት መቃወሚያ በማቅረብ
ተከራክረዋል፡፡ ከዚህም በተጨማሪ በኑዛዜው ላይ ያለው ፊርማ የሟች Aለመሆኑን
ክደው ተከራክረዋል፡፡ ፍ/ቤቱም ፊርማው Eንዲመረመር ትEዛዝ የሠጠ ቢሆንም
ፊርማው ቀለም ስላነሰው መለየት Eንዳልተቻለ የፌዴራል ፖሊስ የፎረንሲክ ምርመራ
መምሪያ ገልፆለታል፡፡ ከዚህ በኋላ ፍ/ቤቱ ኑዛዜው ሊፀና ይገባል? Aይገባም? የሚለውን
ጭብጥ ይዞ ኑዛዜ ላይ የነበረውን ምስክሮች ቃል ከሠማ በኋላ ምስክሮቹ ኑዛዜውን
ሲያናዝዙ የነበሩና የሠሙ መሆኑን ስላስረዱና ኑዛዜው ላይም ኑዛዜውን ሲናዘዙ
1
የነበርንና የሠማን ስለሆነ መስማማታችንን በተለመደው ፊርማችን Eናረጋግጣለን
በማለት ስለተገለፀ ኑዛዜው ሊፀና ይግባል በማለት የመጀመሪያውን ውሣኔ Aጽንቷል፡፡
Aመልካች በዚህ ውሣኔ ላይ የይግባኝ ቅሬታቸውን ለፌ/ጠቅላይ ፍ/ቤት ያቀረቡ
ቢሆንም ቅሬታቸው ተቀባይነት Aላገኘም፡፡
የAሁን የሠበር Aቤቱታ የቀረበው በዚህ ውሣኔ ላይ ነው፡፡ ይህ ችሎት ኑዛዜው
በምስክሮች ፊት የተነበበ መሆኑ የተገለፀው ከምስክሮቹ ፊርማ በኋላ ሆኖ ሣለ ኑዛዜው
ይፀድቃል መባሉ በAግባቡ መሆን Aለመሆኑን ለመመርመር Aቤቱታው ለሰበር ችሎት
ቀርቦ Eንዲታይ Aድርጓል፡፡ ግራ ቀኙም ክርክራቸውን በጽሁፍ Aቅርበዋል፡፡ ይህ
ችሎትም መዝገቡን Eንደሚከተለው መርምሯል፡፡
ከመዝገቡ Eንደተረዳነው ተጠሪ ሟች ያደረጉላቸው ኑዛዜ Eንዲፀድቅላቸው
ጠይቀዋል፡፡ የሥር ፍ/ቤት ኑዛዜው ግልጽ ኑዛዜ በመሆኑ በፍ/ሕ/ቁ. መነበቡንና ይህም
ፎርማሊቲ መፈፀሙን ስላልተመለከተ ፈራሽ ነው በማለት ወስኗል፡፡ የፌ/ከፍተኛ
ፍ/ቤት ኑዛዜው ሊፀድቅ ይገባል በማለት የሥር ፍ/ቤትን ውሣኔ የሻረው Aንደኛ
ኑዛዜው በምስክሮች ፊት ለመነበቡ በኑዛዜው ላይ ተገልጿል፡፡ ሁለተኛ ደግሞ ምስክሮቹ
ቀርበው ኑዛዜው ሲደረግ የነበሩና የተነበበላቸው መሆኑን Aስረድተዋለ በማለት ነው፡፡
ነገረ ግን Eኛ የኑዛዜውን ሠነድ Eንደተመለከትነው ምስክሮቹ ኑዛዜው ሲደረግ የነበሩና
የሠሙ ስለመሆኑ የተገለፀው ከተናዛዧና ከምስክሮቹ ፊርማ ሥር ነው፡፡ በፍ/ሕ/ቁ.
89A/1/ ሥር ደግሞ Aንድ ግልጽ የሆነ ኑዛዜ በጽሁፍ ህዳግ ላይ ወይም በመስመሮቹ
መካከል ወይም ከምስክሮች ፊርማ በኋላ ተጨማሪ ነገሮች ያሉበት ሲሆን ፊራሽ
Eንደሚሆኑ ተመልክቷል፡፡ በመሆኑም በተያዘው ጉዳይ በኑዛዜው ላይ ኑዛዜው
በምስክሮች ፊት በመነበቡ የሚገልፀው ጽሁፍ ከምስክሮቹ ፊርማ በኋላ የተጨመረ
መሆኑ በግልጽ Eየታየ ኑዛዜው Eንዲፀድቅ መደረጉ ከፍ ሲል የተመለከተውን ሕግ
ያላገናዘበ ነው፡፡
2
ከዚህ በተጨማሪ የኑዛዜ ሰነዱ ቀርቦ Eያለ በኑዛዜው ላይ የተመለከቱትን
ምስክሮች ሠምቶ ኑዛዜው Eንዲፀድቅ መደረጉ በፍ/ሕ/ቁ. 2AA6/2/ን የሚቃረን ነው፡፡
ምንም Eንኳን ይህ ድንጋጌ ቀጥተኛ ተፈፃሚነቱ ለውል ግነኙነቶች ቢሆንም ግዴታዎቹ
ከውል የተገኙ ባይሆንም ስለ ውል በጠቅላላው የተደነገጉት ደንቦች ተፈፃሚ Eንደሚሆኑ
በፍ/ሕ/ቁ. 1677/1/ ሥር ስለተመለከተ ይኸው የፍ/ሕጉ ቁጥር 2AA6/2/ም ለኑዛዜ
ተፈፃሚ ሊሆን ይችላል፡፡ ስለሆነም በኑዛዜው ላይ ስለተፃፈው ነገር የሰው ምስክሮችም
ሆነ የሕሊና ግምት ማስረጃ ሊቀርብ ስለማይገባ ፍ/ቤቱ ምስክቹን ሠምቶ መወሠኑም
ሕጋዊ Aልነበረም፡፡
በAጠቃላይ የክርክር ምክንያት የሆነው ኑዛዜ Eንዲፀድቅ መደረጉ የሕግ ስህተት
ሆኖ Aግኝተነዋል፡፡
ው ሣ ኔ
1/ የፌ/ከፍተኛ ፍ/ቤት በመ/ቁ A4237 በ21/A3/98 የሰጠው ውሣኔና የፌ/ጠ/ፍ/ቤት
በመ/ቁ. 22938 በA5/A7/1998 የሠጠው ትEዛዝ ተሽሯል፡፡
2/ የፌ/መ/ደረጃ ፍ/ቤት በመ/ቁ. 776/93 በ2/09/93 የሰጠው ውሣኔ ፀንቷል፡፡
3/ ወጪና ኪሣራ ግራ ቀኙ ይቻቻሉ፡፡
መዝገቡ ተዘግቷል፤ ለመ/ቤት ይመለስ፡፡
ነ/ዓ
3
የሰ/መ/ቁ. 26422
ጥቅምት 28/2000 ዓ.ም
ዳኞች፡- 1. Aቶ ዓብዱልቃድ መሐመድ

2. Aቶ ሐጐስ መልዱ
4. Aቶ ተሻገር ገ/ስላሴ
5. Aቶ ብርሃኑ Aመነው
Aመልካች፣ ወ/ሮ ስንልሽ ማዘንጊያ - ጠበቃ ቀረበ
ተጠሪ፣ Eነ Aቶ ተስፋ ማዘንጊያ - ቀርበዋል
መዝገቡን መርምረን የሚተለውን ፍርድ ሰጥተናል፣
ፍ ር ድ
በዚህ ጉዳይ የAሁኖቹ ተጠሪዎች በAመልካች ላይ ህዳር 20 ቀን 1998 ዓ.ም
ባቀረቡት ክስ፣የAሁኗ Aመልካች ግምቱ ብር 190,850 የሆነና ከAውራሻችን ከወ/ሮ
የንጉሤ ማዘንጊያ የሚደርሰንን የውርስ ንብረት የያዘች ስለሆነ የውርስ ንብረት ታካፍለን
የሚል ነው፡፡ የAሁን Aመልካች ለክሱ ከሰጠችው መልሶች መካከል፣Aሁን የተጠየቀውን
የውርስ ንብረት ወራሽ መሆኔ በፍ/ቤት ተረጋግጦ ላለፉት 10 Aመታት በEጄ የቆየ
ስለሆነ ተጠሪዎች በይርጋ ቀሪ የሆነን ጉዳይ Aንስተው ሊጠይቁኝ Aይገባም የሚል
ይገኝበታል፡፡ Aቤቱታ የቀረበለት የሰሜን ጎንደር መስተዳደር ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት
የAሁኗል Aመልካች የይርጋ ጥያቄ ውድቅ በማድረግ የውርስ ንብረቱን ከሳሽና ተከሳሾች
Eኩል ይካፈሉ ብሏል፡፡ ጉዳዩን በይግባኝ የቀረበለት የA/ብ/ክ/መ/ጠቅላይ ፍ/ቤት ይግባኙን
በፍ/ሕ/ሥ/ሥ/ቁ. 337 ውድቅ በማድረግ መዝገቡን ዘግቶታል፡፡
የሰበር Aቤቱታው በዚህ ላይ የቀረበ ሲሆን ፣ይህ ችሎት የካቲት 13 ቀን 1999
በዋለው ችሎት የሥር ፍ/ቤት የይርጋ ጥያቄውን ያለፈው በAግባቡ መሆን Aለመሆኑን
ለመመርመር ሲባል መዝገቡ ለሠበር Eንዲቀርብ ትEዛዝ ሰጥቶ የግራ ቀኙን የቃል
ክርክር ሰኔ 26 ቀን 1999 ሰምቷል፡፡

1
በዚህ ጉዳይ የሥር ፍ/ቤት የይርጋው ጥያቄ ውድቅ ያደረገበት ዋንኛ ምክንያት
የAሁኗ Aመልካች ለክርክሩ ምክንያት የሆኑትን የውርስ ንብረቶች የፍትሐብሔር ሕግ
ቁጥር 1000 /2/ በሚደነግገው መሠረት ከ15 ዓመት በላይ በይዞታዋ ስር ስላላደረገች
ክሱ በይርጋ ቀሪ Aይሆንም በሚል ነው፡፡
በመሠረቱ Aውራሽ የተባሉት ወ/ሮ ንጉሤ ማዘንጊያ መጋቢት 7 ቀን 1988 ዓ.ም
ከዚህ ዓለም በሞት የተለዩ መሆኑ ታውቋል፡፡ የAሁኗ Aመልካች ግንቦት 15 ቀን 1989
ዓ.ም የሟች ሕጋዊ ወራሽ መሆኗ ተረጋግጦ ንብረቱን ይዛ ስትገለገልበት ስለመቆየቷም
ከፍርድ ቤቱ ውሳኔ መረዳት ተችሏል፡፡ የAሁኖቹ ተጠሪዎች ደግሞ በዚሁ ከተማ
Eየኖሩ ላለፉት 10 ዓመታት በተከሳሽ የተያዙትን የውርስ ንብረቶች ሳይጠይቁ
መቆየታቸው ታውቋል፡፡ በፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 1000 /1/ መሠረት ከሳሽ መብቱንና
የውርስ ንብረቶች በተከሳሹ መያዛቸውን ካወቀ ሦስት ዓመት በኋላ ስለወራሽነት ጥያቄ
የሚቀርበው ክስ ተቀባይነት ለማግኘት Aይችልም በሚል ተደንግጓል፡፡ የሥር ፍ/ቤት
የኸን መሠረታዊ የይርጋ ሕግ ወደ ጐን በመተው ግራ ቀኙ Eየተከራከሩበት ያለው
የውርስ ንብረት ከዘር የወረደ ርስት Eንደሆነ በመቁጠር ለጉዳዩ Aግባብ ያልሆን ሕግ
ጠቅሶ የይርጋ ጥያቄውን ውድቅ ማድረጉ መሠታዊ የሕግ ስህተት ነው ብለናል፡፡
ው ሣ ኔ
- የተጠሪዎች የውርስ ንብረት ጥያቄ በይርጋ ቀሪ ሆኗል ብለናል፣

- የA/ብ/ክ/መ የሰሜን ጎንደር መ/ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት ሰኔ 15 ቀን 1998 ቁጥር 13047
በሆነ መዝገብ የሰጠው ውሳኔ Eና የክልሉ ጠቅላይ ፍ/ቤት በፍ/ይ/መ/ቁ. 09867
በ17/11/98 የሰጡት ትEዛዝ ተሽሯል፡፡
- የዚህን ፍ/ቤት ወጭና ኪሳራ ግራ ቀኙ ይቻቻሉ፣
- መዝገቡ ያለቀለት ስለሆነ ወደ መዝገብ ቤት ይመለስ፣
ቤ/ኃ
2
ሐምሌ 10 ቀን 2000 ዓ.ም

ዳኞች፡-
ታፈሰ ይርጋ
ፀጋዬ Aስማማው
ዓሊ መሐመድ
Aልማው ወሌ
Aመልካች፡- የወ/ሮ Aመለወርቅ Eየሱስ ወራሽ ጠበቃ ሰለመን ገ/መቀል ቀረቡ
ተጠሪዎቹ፡- 1. Aቶ መስፍን Aስፋው
2. ወ/ሮ Aልማዝ Aስፋው ጠበቃ መልካም ዓለማየሁ ቀረቡ፡፡
3. ቱቱ Aስፋው
4. ሶስና Aስፋው
መዝገቡ የተቀጠረው ለምርመራ ነበር፡፡ መዝገቡን መርምረን የሚከተለውን ፍርድ
ፍ ር ድ
ጉዳዮ የቀረበው Aመልካች የፌዴራል የመጀመሪያ ፍርድ ቤት በመዝገብ ቁጥር
22238 ሐምሌ 12 ቀን 1998 ዓ.ም የሰጠው ውሳኔ Eና የፌዴራል ከፍተኛ ፍርድ ቤት
በመዝገብ ቁጥር 48910 ታህሣሥ 19 ቀን 1999 ዓ.ም የሰጠው ትEዛዝ መሠረታዊ
የህግ ስህተት ያለበት ስለሆነ በሰበር ታይቶ ይታረምልኝ በማለት ጥር 28 ቀን 1999
ዓ.ም በተፃፈ የሰበር Aቤቱታ ስለጠየቁ ነው፡፡ የክርክሩ ፍሬ ጉዳይ ከመዝገቡ ለመረዳት
Eንደሚቻለው በመጀመሪያ የAሁን ተጠሪዎች በፌዴራል የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት
በከሳሽነት ቀርበው Eህታችን ወ/ሮ ጥሩወርቅ Aስፋው በ1995 ዓ.ም በሞት
1
ተለይታለች፡፡ Eህታችን ልጅ ወይም ተወላጅ የሌላት መሆኑና Eኛ ወራሾቿ መሆናችንን
በፍርድ Aረጋግጠናል፡፡ ሟች Eህታችን ወ/ሮ ጥሩወርቅ Aስፋው ከወደ ውጭ Aገር
ለህክምና ስትሄድ ቤቷንና ንብረቷን ለAቶ ፈንታይ ወልደዮሐንስ Eና ወ/ሮ የሺመቤት
ሀብተሚካኤል ሰጥታ ሄዳለች፡፡ ሆኖም Aደራ ተቀባዮች የሆኑት Eነ Aቶ ፋንታዬ
የውርሱን ንብረት Eንዲያስረክቡን ስንጠይቅ ለማስረከብ ፈቃደኛ ባለመሆናቸው የካ ክፍለ
ከተማ ቀበሌ 02 ቁጥሩ 761 የሆነውን ቤትና በክሱ የተዘረዘሩ ንብረቶች Eንዲያስረክቡ
ውሣኔ ይሰጥልን በማለት ክስ Aቅርበዋል፡፡
ተጠሪዎች የውርስ ንብረቱን ይዘዋል ከሚሏቸው ከEነ Aቶ ፈንታዬ
ወልደዮሐነስና ወ/ሮ የሺመቤት ሀብተሚካኤል ጋር Eየተከራከሩ Eያሉ ወ/ሮ Aመለወርቅ
Eየሱስ ቀርበው ሟች ጥሩወርቅ Aስፋው የሟች Aቶ Aበበ ከበደ ሚስት ነበሩ፡፡ Eኔ
የAቶ Aበበ ከበደ ሚስት መሆኔን በፍርድ ቤት Aረጋጋጫለሁ፡፡ ክርክር Eየተካሄደበት
ያለው ንብረት የሟች Aበበ ከበደ የጋራ ሀብት በመሆኑ በክርክሩ ጣልቃ Eንዲገባ
በማለት ያመለከተች ሲሆን ፍርድ ቤቱም የAመልካችን ማመልከቻ Eና ማስረጃ ከመዘነ
በኋላ ወደ ክርክሩ በጣልቃ ገብነት Eንድትገባ ወስኗል፡፡
የፌዴራል የመጀመሪያ ፍርድ ቤት የተጠሪዎችን ክስ የAመልካች Aውራሽ
የሆነችው Aመለወርቅ Eየሱስ በጣልቃ ገብነት ያቀረበችውን ማስረጃና የEነ ፈንታዬ
ወልደዮሐንስን መልስና ማስረጃ ከመረመረ በኋላ ‹‹ተጠሪዎች የቀረበባቸውን ክስ 1ኛ
ተጠሪ ያልካዱና ክሱን ስለAመኑ የፍታብሔር ሥነ ሥርዓት ሕግ ቁጥር 242 መሠረት
በዝርዝር የተያዘው ንብረት በራሱ ላይ ተዘርዝሮ የቀረበው ንብረት ለAመልካቾችና
ለጣልቃ ገብ Eንዲያስረክቡ፡፡ ሁለተኛ ተጠሪ የAንደኛ ተጠሪ ባለቤት ሲሆን ባለቤታቻው
ለህክምና ወደ ውጭ Eንደሄዱና ሲመለሱ Eንደሚፈጽሙ በመግለጽ ለጊዜው ከነገር
ለመሸሽ Eኔ ንብረቱን Aልተረከብኩም በዝርዝር ላይም Aልፈረምኩም ይበሉ Eንጂ ክሱን
2
በግልበጽ ስላልካዱ በነገሩ የመሸሽ የተሰጠ መልስ ክሱን Eንደመካድ ስለማያስቆጥር ክስ
በቀረበበት ንብረት ላይ Aንደኛ ተጠሪ ጋር በጋራ ሀላፊ ናቸው ብለን ወስነናል፡፡ ጣልቃ
ገብም ተካፋይ ናቸው ብለናል፡፡›› በማለት ወስኗል፡፡ የፌዴራልና የመጀመሪያ ደረጃ
ፍርድ ቤት ከክሱ ጋር በዝርዝር የተያዘው ንብረት በክሱ ላይ የተመለከተው ወይም
የሟች የውርስ ንብረት ተጣርቶ ክፍፍሉን Eንዲያስፈጽሙ Aቶ ቸርነት ተገኝን ሹሟል፡፡
ከዚህ በኋላ ውርስ Aጣሪው በተጠሪዎችና Aመልካች የግልና የሚስቱ የጋራ
ሀብት ነው በሚሉት ጉዳይ ላይ ክርክርና ማስረጃ ከሰማ በኋላ Aመልካች የፍታብሔር
ህግ ቁጥር 1000 በተደነገገው መሠረት መብታቸውን ያልጠየቁ ስለሆነና በAዲስ Aበባ
Aስተዳደር በየካ ክፍለ ከተማ በቀበሌ 02 ቁጥሩ 761 የሆነው ቤት ወ/ሮ ጥሩወርቅ
Aስፋው የተመዘገበ ስለሆነ የEሷ የግል ንብረት የሚልና ሌሎች ንብረቶችም ወ/ሮ
ጥሩወርቅ Aስፋው የግል ሀብት ናቸው በማለት ወስኖ ይህንን ሪፖርት ለፌዴራል
የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት Aቅርቧል፡፡ ፍርድ ቤቱም የውርስ Aጣሪው ሰኔ 25 ቀን
1998 ከተፃፈ መሸኛ ጋር የቀረበለትን ሪፖርት ህግና ሞራልን የማይቃረን በመሆኑና
ተከራካሪዎቹ ትክክለኛነቱን ቀርበው ስላረጋገጡ የፍርድ ቤቱ የውሣኔ Aካል Aድርጐ
መዝግቦታል በማለት ትEዛዝ ሰጥቷል፡፡
Aመልካች በዚህ ወሳኔ ቅር በመሰኘት ይግባኝ ለከፍተኛው ፍርድ ቤት Aቅርባ
የከፍተኛው ፍርድ ቤት ይግባኙን በፍታብሔር ሕግ ቁጥር 337 መሠረት ሰርዞታል፡፡
Aመልካች የፌዴራል የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት የውርስ Aጣሪውን ሪፖርት
በማጽደቅ የሰጠውና ትEዛዝና የከፍተኛው ፍርድ ቤት ያቀረብኩትን ይግባኝ ለመሰረዝ
የሰጠው ትEዛዝ መሠረታዊ የህግ ስህተት Aለበት በማለት ባቀረቡት Aቤቱታ ፍርድ
ቤቱ የሾማቸው የውርስ Aጣሪ ከEኛ በኩል ያቀረበውን ማስረጃ ተቀብለው
Aልመረመሩም፡፡ ፍርድ ቤቱ የውርስ ከጣሪው ባቀረበው ሪፖርት ላይ በጽሑፍ
3
መቃወሚያ ብይን ሣይሰጥ የውርስ Aጣሪውን ሪፖርት ማጽደቅ መሠረታዊ የህግ
ስህተት Aለበት፡፡ ከሁሉም በላይ በጣልቃ ገብ ተከራካሪነት ቀርበን ባቀረብነው ክስና
ማስረጃ መሠረት በክርክር የተያዘው ሀብት የወ/ሮ ጥሩወርቅ Aስፋውና የAቶ Aበበ ከበደ
የጋራ ንብረት Eንደሆነ በማረጋገጥ ፍርድ ቤቱ ንብረቱን በAደራ የያዙትና በሥር ፍርድ
ቤት ተከሳሽ የነበሩት Eነ ፈንታዬ ወ/ዮሐንስ ንብረቱን ለከሳሾች (ተጠሪዎች) Eና
ለጣልቃ ገብ ያስረክቡ ጣልቃ ገብ ተከፋይ ናቸው በማለት ውሣኔ የሰጠበትን ጉዳይ
የውርስ Aጣሪው ከተሰጠው ስልጣን ውጭ በማከራከር ውሣኔ መስጠቱና ፍርድ ቤቱም
ተቀብሎ ማጽደቁ መሠረታዊ የህግ ስህተት በመሆኑ በሰበር ታይቶ Eንዲታረምልኝ
በማለት Aመልክተዋል ተጠሪዎች በበኩላቸው የባልና የሚስቱ ግንኙነት ከተቋረጠ ሰላሣ
Aመት የሆነው በመሆኑ Aቶ Aበበ ከበደ ከዚህ በፊት የመጥፋት ውሣኔ የተሰጠባቸው
በመሆኑ የውርስ Aጣሪው ንብረቱ የግል ነው ወይስ የጋራ የሚለውን Aጣርቶ
Eንዲወሰን የተሾው በመሆኑና ይህንንም ያደረገው ፍርድ ቤቱ በሰጠው ስልጣን
መሠረት በመሆኑ በAጠቃላይ በውርስ Aጣሪውም ሆነ በሥር ፍርድ ቤት የተፈፀመ
የህግ ስህተት የሌለ በመሆኑ የAመልካች Aቤቱታ ውድቅ ይደረግልን በማለት ሀምሌ 13
ቀን 1999 ዓ.ም የተፃፈ መልስ Aቅርበዋል፡፡
Aመልካች በበኩላቸው ሟች Aበበ ከበደ በህይወት Aለመኖራቸው የተረጋገጠው
1984 ዓ.ም በመሆኑ ከዚህ ጊዜ በፊት የተፈራው ሀብት የጋራ ሀብት ነው፡፡ የቤቱ
ፕላንና ሥራው የተፈቀደው ከAቶ Aበበ ከበደ በመሆኑ ቤቱ የጋራ ንብረት ስለመሆኑ
የሚያከራክር Aይደለም፡፡ ሌሎች ንብረቶች መኪና፣ በባንክ የተያዘው ገንዘብ Eና ልዩ
ልዩ ጌጣጌጦች የጋራ ሀብት ናቸው የውርስ Aጣሪው ከማጣራት ተግባር ወጥተው ህግ
የመተርጐም ሥራ የሠሩ በመሆናቸውና ፍርድ ቤቱም ይህንኑ ተቀብሎ የፀደቀ በመሆኑ
4
መሠረታዊ የህግ ስህተት በሥር ፍርድ ቤቶች በኩል ተሰርቷል በማለት የመልስ መልስ
Aቅርበዋል፡፡
ከሥር የክርክሩ Aመጣጥና በሰበር ደረጃ ግራ ቀኙ በኩል የቀረበው ክርክር ከላይ
የተገለፀው ሲሆን Eኛም መዝገቡን መርምረናል፡፡ መዝገቡን Eንደመረመርነው፡፡
1ኛ ተጠሪዎች የሟች የወ/ሮ ጥሩወርቅ Aስፋው ንብረት ነው በማለት ዘርዝረው በEነ
Aቶ ፈንታዬ ወልደዮሐንስ ላይ ክስ Aቅርበው ሲከራከሩበት የነበረው ንብረት
የAመልካች Aውራሽ የAቶ Aበበ ከበደ የጋራ ሀብት መሆኑ በፍርድ ተወስኗል
ወይስ Aልተወሰነም?
2ኛ የፌዴራል የመጀመያ ደረጃ ፍርድ ቤት የሾመው የውርስ Aጣሪ የውርስ ማጣራቱን
ተግባር ያከናወነው በተሰጠው የስልጣን ወሰን ሣያልፍና በህግ መሠረት ነው ወይስ
Aይደለም ለሚሉትን ጭብጦች Eልባት መስጠት Aስፈላጊ ሆኖ Aግኝተነዋል፡፡
የመጀመሪያውን ጭብጥ በተመለከተ Aመልካች በክርክሩ Eንድትገባ ጥያቄ
ያቀረችው ተጠሪዎች Aይነቱን መጠኑንና ዋጋውን ዘርዝረው ክስ Aቅርበው
የሚከራከሩበት ንብረት ያAውራሽ የጋራ ሀብት መሆኑን በመግለጽ ነው፡፡ ተጠሪዎች ክስ
ያቀረብንበት ንብረት የAመልካች Aውራሽ Aቶ Aበበ ከበደ የጋራ ሀብት Aይደለም ስለዚህ
በክርክሩ ጣልቃ የምትገባበት ምከንያት የለም በማለት የAመልካችን ጣልቃ ገብነት
በመቃወም ያልተከራከሩ መሆኑን በAንፃሩ የጣልቃ ገቧን Aቤቱታ በተመለከተ ንብረት
በሚጣራበት ጊዜ የሚታይ በመሆኑ ለጣልቃ ገብ Aቤቱታ መልስ መስጠት ሣያስፈልገን
ይወሰንልን በማለት ምላሽ Eንዲሰጡ የፌዴራል የመጀመያ ደረጃ ፍርድ ቤት መጋቢት
23 ቀን 1997 ዓ.ም ከሰጠው ብይን ለመገንዘብ ይቻላል፡፡
ተጠሪዎች የAመልካችን በጣልቃገብነት ያቀረበችው ክርክር ላይ Aለን የሚሉትን
ክርክርና ማስረጃ Aላቀረቡም፡፡ በንብረት ማጣራት ሒደቱ Eንደሚታይ ያሣሰቡ ቢሆንም
5
ፍርድ ቤቱ ይህንን ጥያቄቸውን በመቀበል በግልጽ ብይን Aልሰጠም ፍርድ ቤቱ
መጋቢት 23 ቀን 1997 ዓ.ም በሰጠው ውሣኔ በሥር ፍርድ ቤቱ በተከሳሽነት
የሚከራከሩ ሰዎች ንብረቱን ለተጠሪዎችና (ከሳሾች) ለAመልካች ለሥር ለጣልቃ ገብ
ያስረክቡ፡፡ ጣልቃ ገብ ተካፋይ ናቸው በማለት ወስኗል፡፡ ይህም ክርክር የቀረበበት
ንብረት የAውራሻችን የጋራ ሀብት ስለሆነ ግማሹ ይገባኛል በማለት Aመልካች
ያቀረበችውን ማመልከቻና ማስረጃ በመቀበል በመዝገቡ ክርክር Eየተደረገበት ያለው
ንብረት የሟች Aበበ ከበደ የጋራ ሀብት መሆኑን ፍርድ ቤቱ ውሣኔ የሰጠበት መሆኑን
ያሣያል፡፡ ስለዚህ ተጠሪዎች በEነ ፋንታዬ ወ/ዮሐንስ Aላግባብ ስለያዙ Eንዲያስረክቡን
በማለት በክስ ማመልከቻቸው ላይ የዘረዘሩት ንብረት የሟች ወ/ሮ ጥሩወርቅ Aስፋው
የግል ንብረት ብቻ Eንዳልሆነና ክርክሩ Eየተካሄደበት ያለው ንብረት የAመልካች
Aውራሽ የAቶ Aበበ ከበደ የጋራ ንብረት መሆኑ ከንብረቱም Aመልካች ተካፋይ
Eንደሆነች ፍርድ ቤቱ ውሣኔ የሰጠበት በመሆኑ በውርስ Aጣሪም ሆነ በሌላ Aካል
Eንደገና ክርክርና ማስረጃ የሚቀርብበት Aይደለም፡፡ ጉዳዮ በፍርድ ያለቀ በመሆኑ በዚህ
ነጥብ ላይ ተጠሪዎች ለውርስ Aጣሪው ያቀረቡት የህግ Eና የፍሬ ጉዳይ ክርክር
የፍታብሔር ሥነ ሥርህት ሕግ Aንቀጽና ድንጋጌ የሚጥስና መሠታዊ የህግ ስህተት
ያለበት ነው፡፡ የፌዴራል የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት መጋቢት 23 ቀን 1997 ዓ.ም
በሰጠው ውሣኔ በፍርድ የቋጨውን ጉዳይ Eንደገና Aይቶ Aከራክሮ የውርስ Aጣሪው
ያቀረበውን የውሣኔ ሀሳብ ተቀብሎ ማጽደቁና ይግባኝ ሰሚው ፍርድ ቤትም ስህተቱን
ሣያርም የAመልካችን ይግባኝ መሠረዙ መሠረታዊ የህግ ስህተት ነው በማለት
ወስነናል፡፡
ሁለተኛውን ጭብጥ በተመለከተ ፍርድ ቤቱ የውርስ Aጣሪውን የሾመው የወ/ሮ
ጥሩወርቅ Aስፋውን የውርስ ንብረት Aጣርቶ Eንዲቀርብ መሆኑ በውሣኔው
6
ተቀምጧል፡፡ የውርስ Aጣሪ ስልጣንና ሀላፊነት በፍታብሔር ህግ የውርስ ድንጋጌዎች
በግልጽ የተደነገገ ሲሆን የፍታብሔር ህግ ቁጥር 956 የውርስ Aጣሪው ሥራ፡-
- ሟች Aንድ ኑዛዜ ትቶ Eንደሆነ መፈለግና በመጨረሻው ውርስ የሚደርሳቸው
ሰዎች Eነማን Eንደሆኑ ማረጋገጥ
- የውርሱን ሀብት ማስተዳደር
- መክፈያቸው የደረሰውን የሟች Eዳዎች መክፈል
- ሟች በኑዛዜ ያደረጋቸውን ስጦታዎች መክፈልና የኑዛዜውን ቃል ለማስፈፀም
ማንኛውንም ሌሎች Aስፈላጊ ጥንቃቄዎች ማድረግ Eንደሆነ በግልጽ
ይደነግጋል፡፡ የውርስ Aጣሪው ሥራውን ማከናወን ያለበት ይህንና ሌሎች
Aግባብነት ያላቸውን የህግ ድንጋጌዎች መሠረት በማድረግ መሆን Aለበት፡፡
ሆኖም በዚህ ጉዳይ የፌዴራል የመጀመሪያ ፍርድ ቤት የሾመው ውርስ Aጣሪ
በህግና በፍርድ ቤቱ ከተሰጠው ስልጣን ውጭ በፍርድ የተቋጨውን ጭብጥ ላይ
የተጠሪዎችን ክርክርና ማስረጃ በመስማት በክሱ ከተዘረዘሩት ንብረቶች ውስጥ
የሟች ወ/ሮ ጥሩወርቅ Aስፋውና የሟች Aበበ ከበደ በጋብቻ ያፈሩት የጋራና
የግል ንብረት Aስመልክቶ ያቀረበው የውሣኔ ሀሳብ ውርስ Aጣሪው ከስልጣኑ
ውጭ የሠራውና ወዲያውኑ ፍርድ ቤቱ ሊሰርዘው የሚገባው ሆኖ Aግኝተነዋል፡፡
ውርስ Aጣሪው የባልና የሚስት የጋራ ሀብት የሚመለከቱ የህግ ድንጋጌዎች
በመተርጐም ተጠሪዎች የAመልካች ጥያቄ በይርጋ ስለሚታገድ ጣልቃ መግባት
የለባትም በማለት ለፍርድ ቤቱ ያላቀረቡትን ክርክር በውርስ ማጣራት ሒደት
የይርጋ ክርክር Aንስተው ሲከራከሩ የይርጋ ክርክሩን በመቀበልና በAቶ Aበበ
ከበደ ስም ተመዝግባ የምትገኘዋን ኮድ 2-17736 ፒክAፕ መኪናና Eና ሌሎች
ንብረቶች ከAመልካች በAስራ Aምስት ዓመት ጊዜ ውስጥ ያልጠየቀች በመሆኑ
7
Aሁን ልትጠይቅ Aትችልም የሚል የውሣኔ ሀሳብ Aዘጋጅቶ ለፍርድ ቤት ያቀረበ
መሆኑን ለመረዳት ይቻላል፡፡ ውርስ Aጣሪው ከተሰጠው ስልጣን ውጭ የባልና
ሚስቱን የጋራና የግል ሀብት ለመወሰን ያቀረበውን የህግ ክርክር Aስመልክቶ
የሰጠው የህግ ትርጓሜና የማስረጃ ተቀባይነት የማስረጃ ክብደትና የማስረጃ
ታማኝነት Aስመልክቶ የሰጠው ውሳኔ በAግባቡ ሳይመረምር የፌዴራል
የመጀመሪያ ፍርድ ቤት ማጽደቁና የከፍተኛው ፍርድ ቤትም ይህንን ጉልህ
ስህተት ማለፍ መሠረታዊ የህግ ስህተት ያለበትና Aመልካች መብቷን በዳኝነት
ስልጣን በሌላው ግለሰብ ከስልጣኑና ሀላፊነቱ ውጭ በሠራው ሥራ መነሻ
Eንዲታጣ ያደረገ ሆኖ Aግኝተነዋል፡፡
በAጠቃላይ ስንመለከተው በዚህ ጉዳይ የውርስ Aጣሪ ሆኖ የተሾመው ሰው
የፍታብሔር ህግ ቁጥር 956 Eና ሌሎች ድንጋጌዎች ክስ ውርስ Aጣሪ ስልጣንና
ሀላፊነት Eንደዚሁም የፍታብሔር ሥነ ሥርዓት ህግ ስለ ምትክ ዳኛ ስልጣንና
ሀላፊነት ከተደነገጉት ድንጋጌዎነች ውጭና ፍርድ ቤቱም የሰጠውን ስልጣንና
ሀላፊነት ለመተላለፍ የይርጋ የህግ ድንጋጌዎች የቤተሰብ ህግ ድንጋጌዎችንና
የንብረት ህግ ድንጋጌዎች ተገቢ ያልሆነ ትርጉም በመስጠት ሥራውን ያከናወነ
በመሆኑ መሠረታዊ የሆነ የህግ ስህተት Aለበት፡፡ የፌዴራል የመጀመሪያ ደረጃ
ፍርድ ቤትም Aጣሪው ከተሰጠው ስልጣንና ሀላፊነት ውጭ በህግ ጉዳዮች
በማከራከርና የህግ ትርጓሜ በመስጠት ያቀረበውን የውሣኔ ሀሳብ ለህግና ለሞራል
ተቃራኒ Aይደለም ብሎ Eንዳለ ተቀብሎ ማጽደቁ መሠረታዊ የህግ ስህተት ያለበትና
የዳኝነት Aካሄድ በሂደቱ ላይ ጉለት መፈፀሙን የሚያሣይ ነው፡፡ በመሆኑም ከላይ
በዝርዝር በተገለፀው ምክንያት የፌዴራል የመጀመሪያ ፍርድ ቤት የውርስ Aጣሪውን
የውሣኔ ሀሳብ በማጽደቅ የሰጠው ትEዛዝና የከፍተኛው ፍርድ ቤት የመጀመሪያ
8
ደረጃ ፍርድ ቤት የሰጠውን ትEዛዝ በማጽደቅ የሰጠው ትEዛዝ መሠታዊ የህግ
ስህተት Aለት በማለት ፍርድ ሰጥተናል፡፡
ው ሳ ኔ
1. የፌዴራል የመጀመሪያ ፍርድ ቤት በመዝገብ ቁጥር 22238 ሀምሌ 12 ቀን
1998 ዓ.ም የውርስ Aጣሪውን ሪፖርት ሙሉ በሙሉ ለማጸደቅ የሰጠው
ትEዛዝ መሠረታዊ የህግ ስህተት ያለበት በመሆኑ በፍታብሔር ሥነ ሥርዓት
ሕግ ቁጥር 348 ንUስ Aንቀጽ 1 መሠረት ተሽሯል፡፡ ይፃፍ፡፡
2. የፌዴራል ከፍተኛ ፍርድ ቤት በመዝገብ ቁጥር 48910 ታህሣሥ 19 ቀን
1999 ዓ.ም የሰጠው ትEዛዝ መሠረታዊ የህግ ስህተት ያለበት በመሆኑ
በፍታብሐር ሥነ ሥርዓት ሕግ ቁጥር 348 ንUስ Aንቀጽ 1 መሠረት
ተሽሯል፡፡
3. ተጠሪዎች በፌዴራል የመጀመያ ፍርድ ቤት Eነ ፈንታዬ ወልደዮሐንስ
ያስረክቡን በማለት የጠቀሱት በየካ ክፍለ ከተማ ቀበሌ 02 ቁጥር 761 የሆነው
ቤት በAቶ Aበበ ከበደ ስም ተመዝግባ የምትገኘው መኪና፣ በባንክ ቤት የሚገኝ
ገንዘብና በAደራ ማስቀመጫ የተቀመጠ ጌጣጌጥ Eንደዚሁም ሌሎች የቤት
ቁሣቁሶችና ንብረቶች የሟች Aበበ ከበደ የጋራ ሀብት መሆናቸውን መጋቢት 23
ቀን 1997 ዓ.ም በፍርድ የተወሰነ በመሆኑ ግማሹን ለAመልካች ማካፈል
Aለባቸው በማለት ወስነናል፡፡ በፍርዱ መሠረት Eንዲያስፈጽም ይፃፍ፡፡
4. በዚህ ፍርድ ቤት የወጡትን ወጭና ኪሣራ ግራ ቀኙ ራሳቸውን ይቻሉ ብለናል፡፡
ይህ ፍርድ በፌዴራል ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት ሀምሌ 10 ቀን 2000

ፀ/መ
9
የሰ/መ/ቁ. 23322
ሰኔ 19 ቀን 2000 ዓ.ም
Aመልካች፡- ወ/ሮ Aዳነች ወርዶፋ ቀረቡ
ተጠሪዎች፡- Eነ ወ/ሮ Aስናቀች ወርዶፋ ቀረቡ
ፍ ር ድ
ጉዳዩ የተጀመረው በፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት ሲሆን Aመጣጡም የAሁንዋ Aመልካች
ህዳር 10 ቀን 97 ዓ.ም ጽፈው ባቀረቡት ማመልከቻ የውርስ Aጣሪው በ16/2/97 ዓ.ም
ያቀረቡት ሪፖርት በAግባቡ የቀረበ Aይደለም፡፡ Aጣሪው ሊጸድቅ የማይገባውን የስጦታ
ውል መነሻ በማድረግ ውሳኔ ሰጥተዋል፡፡ በውርስ Eዳነት መመዝገብ የማይገባውን Eዳ
መዝግበዋል፡፡ ያቀረብኳቸውን ማስረጃዎች በAግባቡ Aልመረመረም፡፡ ወራሾች
ሳንስማማበት የውርስ ንብረት ለወራሾች Eንዲከፋፈል ወስነዋል፡፡ በመሆኑም የውርስ
Aጣሪው ሪፖርት መጽደቅ የለበትም በማለት Aመልክተዋል፡፡
ፍ/ቤቱም የውርስ Aጣሪው የሟች የኑዛዜና ያለኑዛዜ ወራሾች Eነማን Eንደሆኑ፣
የሟች የውርስ ሃብት ምን Eንደሆነ ከውርሱ ሐብት ላይ ሊከፈል የሚገባውን Eዳ
ምንነት Eና በኑዛዜ የተሰጠ ስጦታ ለተቀባዩ መክፈልን በተመለከተ የግራ ቀኙን
Aቤቱታና ማስረጃ መርምረው ያቀረቡት ሪፖርት የሚነቀፍበት ምክንያት የለም፡፡
Aመልካች Aለኝ የሚሉት መብት ካላቸው ዳኝነት ከፍለው በክስ ከሚጠይቁ በስተቀር
የውርስ Aጣሪውን ሪፖርት ባለማጽደቅ በዚህ መዝገብ ሊጠይቁ የሚችሉበት ሁኔታ
የለም በማለት Aቤቱታውን ባለመቀበል ሪፖርቱን Aጽድቆታል፡፡
የፌ/ከ/ፍ/ቤትም ከAመልካች የቀረበለትን ይግባኝ በፍ/ብ/ሕ/ሥ/ሥ/ቁ.337 መሰረት
ሰርዞታል Aመልካች ለዚህ ሰበር ሰሚ ችሎት Aቤቱታ ያቀረቡትም የስር ፍ/ቤቶች
የሰጡትን ትEዛዝ በመቃወም ነው፡፡ በAቤቱታው ውስጥ የተጠቀሱት ቅሬታዎችም
የውርስ Aጣሪው የሟችን ሃብት በAግባቡ Aላጣሩም፡፡ በሕግ መፍረስ የሚገባውን
የስጦታ ውል Aጽድቀዋል፡፡ የቆጠርኳቸውን ማስረጃዎች ባለመስማት መብቴን
Aጣብበውብኛል፡፡ ያለAግባብ የውርስ ንብረቶችን ወራሾች Eንድንከፋፈል ወስነዋል፡፡
የፌ/መ/ደ/ፍ/ቤትም የውርስ Aጣሪው ያቀረቡትን ሪፖርት Eንዳያጸድቅ፣ የውርስ
ማጣራቱ ሥራ Eንደገና Eንዲካሄድ Eንዲያደርግልኝ ያቀረብኩትን ጥያቄ ባለመቀበል
ሪፖርቱን ማጽደቁ በAግባቡ Aይደለም፡፡ በመሆኑም የሥር ፍ/ቤቶች የሰጡት ትEዛዝ
መሰረትዊ የሕግ ስህተት ያለበት ስለሆነ ትEዛዙ ሊሻርልኝ ይገባል የሚሉ ናቸው፡፡
1ኛ ተጠሪ ሐምሌ 30 ቀን 99 ዓ.ም ጽፈው ባቀረቡት መልስ የውርስ Aጣሪው
በኑዛዜ ስጦታው ላይ ያሉትን ምስክሮች Aስቀርበው በመስማት የኑዛዜ ስጦታው የህግ
ስህተት የሌለበት መሆኑን Aጣርተው የAሁንዋ Aመልካችንና ሌሎቹን ወራሾች
በዝርዝር መዝግበው ባደረጉት ማጣራት መሰረት ሪፖርታቸውን ለፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት
ማቅረባቸው በAግባቡ ነው፡፡ የሥር ፍ/ቤቶቹ ሪፖርቱን ለማጽደቅ የሰጡት ትEዛዝም
መሰረታዊ የሕግ ስህተት የለበትም፡፡ በመሆኑም ትEዛዙ ሊጸድቅልን ይገባል በማለት
ተከራክረዋል፡፡
2ኛ ተጠሪ ደግሞ ሐምሌ 30 ቀን 99 ዓ.ም ጽፈው በሰጡት መልስ ውርስ
Aጣሪው የውርስ ንብረቱን በAግባቡ Aላጣሩም የ1ኛ ተጠሪን ቤት በውርስ ንብረት
ውስጥ ማካተት ሲኖርባቸው በስጦታ ያገኙት ነው በማለት መወሰናቸው ተቀባይነት
የለውም፡፡ Aዋጅ ቁጥር 47/67 ከመውጣቱ በፊት ሟች ለEኔ የሰጡኝን ቁጥሩ 432
የሆነውን ቤት በውርስ ንብረት ውስጥ ያለማካተታቸው ግን በAግባቡ ነው፡፡ በመሆኑም

2
የውርስ Aጣሪው ሪፖርት ባለበት ሁኔታ Eንዲፀድቅ መደረጉ ተቀባይነት የለውም
በማለት ተከራክረዋል፡፡
በበኩላችን ደግሞ የፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት የውርስ ንብረት Aጣሪውን ሪፖርት ምንም
ጉድለት Aላገኘሁበት በማለት ያፀደቀው በAግባቡ ነው ወይስ Aይደለም? የሚለውን
ጭብጥ በመያዝ መዝገቡን መርምረናል፡፡
መዝገቡን Eንደመረመርነውም የውርስ Aጣሪው ለፍ/ቤቱ ባቀረቡት ሪፖርት
ቁጥሩ 432 የሆነው ቤት Aዋጅ ቁጥር 47/67 ከመውጣቱ በፊት ሟች ወ/ሮ ደጊቱ
ደንጓሬ ለወ/ሮ Aሰለፈች ወርዶፋ በስጦታ የሰጡዋቸው በመሆኑ የውርስ ሐብት
Aይደለም በማለት ወስኛለሁ፡፡ ቁጥሩ 431 የሆነው ቤትም የወ/ሮ Aስናቀች ወርዶፋ
የኑዛዜ ድርሻ ነው፡፡ Aመልካች ስጦታዎቹ ፈራሽ ናቸው በማለት ቢከራከሩም
የሚፈርስበትን ምክንያት Aልገለፀም፡፡ ስጦታው Eንዲፈርስ በፍርድ ቤት ጠይቀው
ያስፈረሱበትን የፍ/ቤት ውሳኔ Aላቀረቡም በማለት ያሰፈሩዋቸው ድምዳሜዎች
ንብረቶቹን የማከፋፈል ዓይነት ሥራ ያከናወኑ መሆኑን Eንደሚጠቁሙ ለመረዳት
ችለናል፡፡
በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 956 Eንደተደነገገው የAጣሪው ሥራ ሟቹ Aንድ ኑዛዜ ትቶ
Eንደሆነ መፈለግና በመጨረሻው ውርሱ የሚደርሳቸው ሰዎች Eነማን Eንደሆኑ
ማረጋገጥ፡፡ የውርሱን ሃብት ማስተዳደር፡፡ መክፈያቸው የደረሰውን የውርስ Eዳዎች
መክፈል Eና ሟቹ በኑዛዜ ያደረጋቸውን ስጦታዎች መክፈልና የኑዛዜውን ቃል
ለመፈፀም ማንኛቸውም ሌሎች Aስፈላጊ ጥንቃቄዎች ማድረግ ነው፡፡ Eነዚህ ከዚህ በላይ
የተዘረዘሩትን ተግባራት በሚያከናውንበት ጊዜ ደግሞ በኑዛዜው የውርስ ንብረት
መሆናቸው ተጠቅሶ የክፍፍል ስርAትም የተቀመጠላቸውና ወራሾች በሙሉ
የተስማሙባቸው ንብረቶችና መክፈያቸው የደረሰው የውርስ Eዳዎች ሲኖሩ በወራሾቹ
ስምምነት መሰረት ንብረቶቹን ሊያከፋፍል፣ Eዳዎችንም ሊከፍል ይችላል፡፡ በኑዛዜው
ላይ በተጠቀሱትና ባልተጠቀሱት ንብረቶች የውርስ ሃብት መሆን ያለመሆኑ ላይ

3
ወራሾቹ ያልተስማሙና ክርክር ያስነሱ ከሆነ ግን የAጣሪው ሥራና ሐላፊነት ወራሾች
የተስማሙባቸውን ንብረቶች የውርስ ሃብት መሆናቸው መመዝገብ፡፡ ወራሾች
ያልተስማሙባቸው ንብረቶችና Eዳዎች ካሉ ደግሞ ማስረጃ በመሰማት ማስረጃው ምን
Eንደሚያስረዳ ሪፖርቱ ላይ በማስፈር Eንዲያጣራ ላዘዘው ፍ/ቤት ማቅረብ Eንጅ ንብረት
Aጣሪው ይህ ንብረት የውርስ ሐብት Aይደለም የሚሉ ወራሾች ቢኖሩም ማስረጃ
በመስማት የውርስ ሃብት መሆኑን ስለተገነዘብኩኝ ንብረቱ የውርስ ሃብት ነው በማለት
ወስኛለሁ፡፡ ወይም ደግሞ ማስረጃውን Eንደተመለከትኩት ንብረቱ የውርስ ሐብት
ያለመሆኑን ስላረጋገጥኩኝ የውርስ ሐብት Aይደለም በማለት ወስኛለሁ ለማለት
የሚያስችለው ሥልጣን የለውም፡፡
በዚህ ጉዳይ የውርስ Aጣሪው ያደረጉትን የማጣራት ሥራ ስንመለከተው ወራሾቹ
የውርስ ሐብት ናቸው በሚሉዋቸው ሁለቱም ቤቶች ላይ ገና ከጅምሩ Aንስቶ
ያልተስማሙና ክርክር ያነሱ በመሆኑ Aጣሪው ማስረጃ መስማታቸው በAግባቡ ነው፡፡
ሁኖም Aጣሪው በወራሾች መካከል የተደረገው ክርክር ምን Eንደነበረ፡፡ የኑዛዜ ወራሾችና
የሕግ ወራሾች Eነማን Eንደሆኑ፡፡ የግራ ቀኙ ማስረጃ ምን Eንደሚመልስ፡፡ ወራሾች
የተማመኑባቸውና ያልተማመኑባቸው የውርስ ንብረቶችና Eዳዎቹ ምን ምን Eንደሆኑ
በመዘርዘር ሪፖርት ማዘጋጀት ሲኖርባቸው ከዚህ Aልፈው ወራሾችን Aከራከረው
ማስረጃ ከሰሙ በኋላ ክርክሩን ማስረጃውን ከሕግ ጋር በማገናዘብ ይህ ንብረት የEገሌ
Eንጅ የEገሌ Aይደለም በማለት መወሰናቸው ከተሰጣቸው የውርስ Aጣሪነት ሥልጣን
በላይ በመሄድ መደመኛ ፍ/ቤት የሚያከናውነውን የዳኝነት ሥራ ውስጥ መግባታቸው
ተገቢ ያለመሆኑን ተገንዝበናል፡፡
ውርስ Aጣሪው Aዘጋጅተው ያቀረቡት ሪፖርት ውሳኔም ጭምር ያዘለ በመሆኑ
ሪፖርቱ በቀረበለት ፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት መጽደቁ ደግሞ በAጣሪው የተወሰነው ነገር በፍ/ቤት
ተቀባይነት Aግኝቶ የፀደቀ ተደርጐ ስለሚወሰድ Aመልካች Aዲስ ክስ Aቅርበው የውርስ
ድርሻቸውን ሊያገኙ የሚያስችላቸው መብት የሚያጣብብ ነው የሚሆነው፡፡ በመሆኑም

4
የፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት ሪፖርቱን መርምሮ ያለበትን ጉድለት Eንዲያስተካክል ማድረግ ሲገባው
Eንዳለ ተቀብሎ ማጽደቁ ተገቢ ሆኖ Aልተገኘም፡፡
ስለዚህ የውርስ ንብረት Aጣሪው ያቀረቡት ሪፖርት የAጣሪንና የመደበኛ
ፍ/ቤትን ሥራ Aጠቃሎ የያዘ በመሆኑ ሪፖርቱ በAግባቡ የተዘጋጀ ባለመሆኑና
የፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት ሪፖርቱን ያፀደቀበትና የፌ/ከ/ፍ/ቤት ደግሞ የቀረበለትን ይግባኝ
የሰረዘበት ትEዛዝ መሰረታዊ የሕግ ስህተት ያለበት ሆኖ ስለተገኘ የሚከተለውን ውሳኔ
ው ሳ ኔ
1. የፌ/መ/ደ/ፍ/ቤት በመ/ቁ. 04036 ጥር 5 ቀን 97 ዓ.ም የሰጠው ትEዛዝና
የፌ/ከ/ፍ/ቤት በመ/ቁ. 37777 ሕዳር 21 ቀን 98 ዓ.ም የሰጠው ትEዛዝ
2. የሥር ፍ/ቤት የውርስ ማጣራት ሪፖርቱን ያፀደቀው ከነጉድለቱ ጭምር
በመሆኑ መጽደቅ Aልነበረበትም ብለናል፡፡ በመሆኑም የሥር ፍ/ቤት Eንደገና
Aጣሪ ሾሞ የውርስ ማጣራቱን ሥራ በፍ/ብ/ሕ/ቁ. 956 መሰረት Eንዲጣራ
በማስደረግ ሪፖርቱ በAግባቡ የቀረበ መሆኑን ካረጋገጠ በኋላ በሕጉ መሰረት
Aስፈላጊውን Eንዲፈጽም በማለት ወስነናል፡፡ ይፃፍ፡፡
3. ወጪና ኪሣራን በተመለከተ ግራ ቀኙ የየራሳቸውን Eንዲችሉ ብለን
መዝገቡን ዘግተን ወደ መዝገብ ቤት መለሰናል፡፡
ቤ/ኃ
5
ሰኔ 19 ቀን 2AAA ዓ.ም
ዓሊ መሐመድ
Aመልካች፡- ወ/ሮ Aየለች Aልታዬ ቀረቡ
ተጠሪ፡- ወ/ሮ Aስናቀች Aየለ ቀረቡ
ፍ ር ድ
ጉዳዩ በሰበር የቀረበው የፌዴራል የመጀመሪያ ፍርድ ቤት Eና ህዳር 27 ቀን
1993 ዓ.ም የሰጠው ውሣኔና የፌዴራል የከፍተኛ ፍርድ ቤት በመዝገብ ቁጥር 5436
ሚያዝያ 3 ቀን 1998 ዓ.ም የሰጠው ውሣኔ መሠረታዊ የሆነ የሕግ ስህተት ስላለበት
በሰበር ታይቶ ይታረምልኝ በማለት ሰኔ 19 ቀን 1998 ዓ.ም ባቀረበችው Aቤቱታ
ስለጠየቀች ነው፡፡
የክርክሩ መነሻ Aመልካች የሕፃን ዮናስ ወንድሙና የያሬድ ወንድሙ ወላጅ
Eናት Eና ሞግዚት መሆኗን ገልፆ የሞግዚት Aድራጊዎች ወላጅ Aባት Aቶ ወንድሙ
ገብረየስ መጋቢት 3 ቀን 1981 ዓ.ም በሞት ተለይተዋል፡፡ ሟች Aቶ ወንድሙ
ከተከሣሽ /ከተጠሪ/ ጋር በባልና ሚስትነት Eያሉ በAዲስ Aበባ ከተማ ወረዳ 19 ቀበሌ
56 ቁጥሩ 115 የሆነ መኖሪያ ቤት ሠርተዋል፡፡ ስለዚህ የመኖሪያ ቤቱን ግምትና ቤቱን
ለሱቅና ለሆቴል Eያከራየች የምታገኘው ገንዘብ ጭምር የሕፃኖቹ ወላጅ Aባት የጋራ
ሀብት በመሆኑና የውርስ ሀብት ክፍል Eንድታካፍለኝ ውሣኔ ይሰጥልኝ በማለት ክስ
Aቅርበዋል፡፡ ተጠሪ የውርስ ንብረት ክፍል ነው የተባለውን ሀብት Aስመልክቶ የተለያየ
ክርክርና ማስረጃ ያቀረበች ሲሆን ወ/ሮ ጥሩወርቅ ወንድሙ የተባለች ሴት በበኩሏ
የሟች ወንድሙ ገብረየስ ወራሽ Eና ልጅ ነኝ በማለት የወራሽነት ማስረጃዋን በማያያዝ
በክርክሩ ጣልቃ ገብታለች፡፡
ፍርድ ቤቱ ቤቱና ሌሎች ንብረቶች ተገምተው Eንዲቀርቡለት ትEዛዝ ሰጥቶ
የፍርድ Aፈፃፀም መምሪያ መሀዲስ የቤቱ ጠቅላላ ዋጋ ብር 19,823.47 /Aስራ ዘጠኝ ሺ
ስምንት መቶ ሃያ ሶስት ብር ከAርባ ሰባት ሣንቲም/ ነው በማለት Aስተያየት
Aቅርቧል፡፡ ከዚህ በኋላ የቤቱ ግማሽ ባለቤትነት የተጠሪ፣ የቤቱ ግማሽ ባለቤትነት
ደግሞ የAመልካች ሞግዚት Aድራጊዎችና የወ/ሮ ጥሩወርቅ ወንድሙ መሆኑን ከዘረዘረ
በኋላ ተጠሪና ወ/ሮ ጥሩወርቅ ወንድሙ፣ ለAመልካች ብር 5,551.21/Aምስት ሺ
Aምስት መቶ ሃምሣ Aንድ ብር ከሃያ Aንድ ሣንቲም/ በመክፈል ቤቱን በጋራ
Eንዲያስቀሩ ይህንን ማድረግ ካልቻሉ በሀራጅ Eንዲሸጥ በማለት ውሣኔ ሰጥቷል፡፡
Aመልካች በዚህ ውሣኔ ቅር በመሰኘት ይግባኙን ለከፍተኛው ፍርድ ቤት Aቅርባ
ከፍተኛው ፍርድ ቤት የግራ ቀኙን ክርክር ከሰማ በኋላ የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት
የሰጠውን ውሣኔ Aጽንቷል፡፡
Aመልካች ልጆቹን ማሣደጊያ ቤት የለኝም፡፡ ንብረቱ በAይነት መካፈል Eየተቻለ
ተጠሪ ትጠቅልለው መባሉ ተገቢ Aይደለም ንብረቱም መሸጥ ካለበት መሀዲሱ ባቀረበው
ግምት ሣይሆን በሀራጅ መሆን ይገባዋል የዳኝነት በጋራ ክፈሉ መባሉ ተገቢ Aይደለም
በAጠቃላይ የሥር ፍርድ ቤቶች ውሣኔ መሠረታዊ የሕግ ስህተት ስላለበት በሰበር
ታይቶ ይታረምልኝ በማለት ያመለከተች ሲሆን፣ ተጠሪ በበኩሏ ቤቱ Aመልካችና ተጠሪ
2
ባሉበት በመሐንዲስ የተገመተ በመሆኑ Eና በAይነት ሊከፈል የማይችል በመሆኑ፤
Aመልካች ያቀረበችው Aቤቱታ ሕጋዊ መሠረት የለውም የሚል መልስ የሰጠች ሲሆን
Aመልካች የመልስ መልስ Aቅርባለች፡- ከሥር የክርክሩ Aመጣጥና በሰበር የተደረገው
ክርክር ከላይ የተገለፀው ሲሆን Eኛም መዝገቡን መርምረናል፡፡ መዝገቡን
Eንደመረመርነው የክርክሩ መነሻ የሆነው ቤት ሟች ወንድሙ ገብረየስ Eና ተጠሪ
በባልና ሚስትነት ሲኖሩ በጋራ የሰሩት ቤትና የጋራ ንብረት መሆኑ Aልተካደም፡፡ ሟች
ወንድሙ የሞተ በመሆኑ Eሱ በቤቱ ላይ ያለው የጋራ ባለቤትነት መብት ለወራሾቹ
ዮናስ ወንድሙ፣ ያሬድ ወንድሙና ወርቅነሽ ወንድሙ በፍትሐብሔር ሕግ ቀጥር 826
ንUስ Aንቀጽ 2 መሠረት ይተላለፋል፡፡ ስለሆነም የቤቱ የጋራ ባለንብረቶች የሟች
ወንድሙ ገብረየስ ወራሾች Eና ተጠሪ ናቸው፡፡
የማይንቀሣቀስም ንብረት የጋራ ባለቤት የሆኑ ሰዎች የማይንቀሣቀሰውን
ንብርት፣ በAይነት ለመከፋፈል የሚችሉ ከሆነ በAይነት መከፋፈል Eንደሚችሉ
በፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 1272 የተደነገገ ሲሆን ንብረቱ በAይነት መከፋፈል
የማይቻል ሲሆን በሀራጅ ተሸጦ ገንዘቡን Eንደሚከፋፈሉ በፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር
1273 ተደንግጓል፡፡ ከዚህ Aንፃር ንብረቱ በAይነት ለመከፋፈል የሚችል ከሆነ የሟች
ወራሾች Eና ተጠሪ ንብረቱን Eኩል መከፋፈልና የሟች ወራሾች ድርሻቸውን
በስምምነት የሚከፋፈሉበት Eድል ሊሰጣቸው ይገባል፡፡ ስለሆነም ቤቱ በAይነት
ለመከፋፈል የሚቻል ሲሆን Aመልካችና ተጠሪ ቤቱን በAይነት Eንዲካፈሉ ትEዛዝ
መስጠት ሲገባቸው Aላግባብ ያለፉት በመሆኑ ውሣኔው መሠረታዊ የሕግ ስህተት
ያለበት ሆኖ Aግኝተነዋል፡፡
ከላይ በተገለፀው መንገድ ቤቱ በAይነት ለመከፋፈል የሚችል ካልሆነ
በፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 1273 መሠረት ግልጽ ሀራጅ ወጥቶ መሸጥ ይገባዋል፡፡
3
ተጠሪም ሆነች Aመልካች የቤቱን ዋጋ በመክፈል የቅድሚያ ግዥ መብታቸው
የሚጠበቀው ቤቱ በግልጽ ጨረታ ያወጣውን ከፍተኛ ዋጋ ገቢ በማድረግ ዝግጁ ሆነው
ሲገኙ Eንጅ መሀዲሱ ገምቶ ያቀረበውን ዋጋ ገቢ በማድረግ Aይደለም፡፡
ስለሆነም Aመልካችና ተጠሪ ቤቱ በግልጽ ሀራጅ የሚያወጣው ዋጋ መሠረት
ለማስቀረት የሚስማሙ ከሆነ በስምምነታቸው መሠረት መፈፀም Aለበት፡፡ Aመልካች
Eና ተጠሪ የማይስማሙ ከሆነ ግን ቤቱ በግልጽ ሐራጅ ተሸጦ የሟች ወራሽ የሆኑት
ሶስት ልጆች ግማሹን ለሶስት Eኩል Eንዲካፈሉ፣ ተጠሪ ደግሞ የቤቱን ግማሽ ዋጋ
Eንድትወስድ መደረግ ይገባዋል፡፡ ከዚህ በተጨማሪ Aመልካች በፌዴራል የመጀመሪያ
ፍርድ ቤት ባቀረበችው ክስ መሠረት በክርክሩ ፊት ሆና Eያለ ከተጠሪ ጋር ዳኝነት
በጋራ Eንድትከፍል የሰጠው ውሣኔ ተገቢነት የሌለውና መሠረታዊ የሕግ ስህተት
Aለበት በማለት ፍርድ ሰጥተናል፡፡
ው ሣ ኔ
1. የፌዴራል የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት ህዳር 27 ቀን 1993 ዓ.ም የሰጠው
ውሣኔ ተሽሯል፡፡ ይፃፍ፡፡
2. የፌዴራል ከፍተኛ ፍርድ ቤት በመዝገብ ቁጥር 5436 ሚያዚያ 3 ቀን 1998
ዓ.ም የሰጠው ውሣኔ ተሽሯል፡፡ ይፃፍ፡፡
3. Aመልካችና ተጠሪ የሚቻል ከሆነ ቤቱንና ቦታውን በAይነት Eንዲከፋፈሉ
ቤቱን በAይነት ለመከፋፈል የማይችሉ ከሆነ በግልጽ ጨረታ በሀራጅ ተሸጦ
ግማሹን ተጠሪ Eንዲወስዱ፣ ግማሹን የሟች Aቶ ወንድሙ ወራሾች ለሶስት
Eኩል Eንዲካፈሉ በማለት ወስነናል፡፡
4. በፌዴራል የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት የዳኝነት ወጭ ተጠሪ ብቻዋን
መሸፈን Aለባት ብለናል፡፡
4
5. በዚህ ፍርድ ቤት ያወጡትን ወጭና ኪሣራ ለየራሣቸው ይቻቻሉ፡፡ ይህ
ፍርድ በፌዴራል ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት ሰኔ 19 ቀን 2AAA
ተ.ወ
5
የሰ/መ/ቁ. 32A95
ሰኔ 19 ቀን 2AAA ዓ.ም.
ዳኞች፡- Aብዱልቃድር መሐመድ

ታፈሰ ይርጋ
ዓሊ መሐመድ
Aመልካች፡- ተስፋዬ Aርጋው - ጠበቃ Aቶ ጎበና Eጅጉ ቀረቡ፡፡
ተጠሪዎች፡- 1. ጠጅቱ Aርጋው ቀረቡ፡፡
2. በለጠ Aርጋው ቀረቡ፡፡
ፍ ር ድ
ጉዳዩ ለሰበር የቀረበው፣ የOሮሚያ ክልል ጠቅላይ ፍርድ ቤት ይግባኝ ሰሚ
ችሎት በመዝገብ ቁጥር 36657፣ ታህሣሥ 5 ቀን 1999 ዓ.ም. የሰጠው ውሣኔና
የOሮሚያ ክልል ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት በመዝገብ ቁጥር 5A124 ሰኔ
11 ቀን 1999 ዓ.ም. የሰጠው ትEዛዝ መሠረታዊ የሕግ ስህተት ያለበት ስለሆነ በሰበር
ታይቶ Eንዲታረምልኝ በማለት ሐምሌ 26 ቀን 1999 ዓ.ም. ጽፎ ባቀረበው Aቤቱታ
ስለጠየቀ ነው፡፡
ክርክሩ በመጀመሪያ የታየው በምEራብ ሸዋ ዞን ከፍተኛ ፍርድ ቤት ሲሆን
በከፍተኛው ፍርድ ቤት Aመልካች በከሳሽነት ቀርቦ Aባታችን Aቶ Aራጋው ሀብቱ ከዚህ
ዓለም በሞት ተለይቷል፡፡ Aባቴ በሕይወት Eያለ ግንቦት 2A ቀን 1978 ኑዛዜ ያደረገ
ስለመሆን ኑዛዜውም ግንቦት 18 ቀን 198A ዓ.ም. በመናገሻ Aውራጃ ፍርድ ቤት
ፀድቋል፡፡ Aባቴ ለEኔ በኑዛኔ የሰጠኝ ንብረት በተከሣሾች Eና ለEኔ ደግሞ Eንጀራ Eናቴ
1
የሆነችው ወ/ሮ Aስካለ ኃይለማርያም ጋር የጋራ ንብረት በመሆኑ የEኔና የጌታቸው
Aራጋው ድርሻ ንብረቱ ለሶስት ተከፍሎ Eንዲያካፍሉኝ Eና በገንዘብ ያገኙትን ጥቅም
Eንዲከፍሉ ውሣኔ ይሰጥልኝ በማለት በተጠሪዎች ላይ ክስ፣ Aቅርቧል፡፡ ተጠሪዎች
በበኩላቸው የወ/ሮ Aስካለ ሀይለማርያም ልጆች መሆናቸውን ገልፀው ቤቱን በማከራየት
ያገኘነው ጥቅም የለም፡፡ ቤቱ በባለሙያ ይገመት የሚሉና ሌሎች የመጀመሪያ ደረጃ
የክስ መቃወሚያ Aቅርበው ተከራክረዋል፡፡ ፍርድ ቤቱ በAዲስ Aለም ከተማ ቁጥሩ A14
የሆነው ቤት Eንዲገመት ትEዛዝ ሰጥቶ የቤቱ ግምት 51846.74 /ሀምሣ Aንድ ሺ
ስምንት መቶ Aርባ ስድስት ብር ከሰባ Aራት ሣንቲም መሆኑን የባለሙያ Aስተያየት
ቀርቧል፡፡ ፍርድ ቤቱም የAሁን Aመልካች ውርሱ ለሶስት ተከፍሎ የEሱንና የወንድሙ
ጌታቸው Aራጋው ድርሻ Eንደሚወስድና የተጠሪዎች ድርሻ ብር 17282.16 /Aስራ
ሰባት ሺህ ሁለት መቶ ሰማኒያ ሁለት ብር ከAስራ ስድስት ሣንቲም/ በመክፈል ቤቱን
በኑዛዜው መሠረት በግሉ Eንዲያደርግ በማለት ወስኗል፡፡ በዚህ ውሣኔ ቅር በመሰኘት
ተጠሪዎች ለOሮሚያ ጠቅላይ ፍ/ቤት ይግባኝ Aቅርበው ጠቅላይ ፍርድ ቤቱ
የAመልካችንና የተጠሪዎችን የይግባኝ ክርክር ከሰማ በኋላ፣ ተጠሪዎች የንብረቱ ግማሽ
ዋጋ ማለት 25,923.24 /ሀያ Aምስት ሺ ዘጠኝ መቶ ሃያ ሶስት ከሃያ Aራት ሣንቲም/
መሆኑን ከገለፀ በኋላ ተጠሪዎች የAመልካችን ድርሻ ብር 25,923.40 /ሃያ Aምስት ሺህ
ዘጠኝ መቶ ሃያ ሦስት ብር ከAርባ ሳንቲም/ ከፍለው ቤቱን Eንዲያስቀሩ፣ ተጠሪዎች
ካልቻሉ Aመልካች የEነርሱን ድርሻ ከፍሎ Eንዲያስቀር፣ ይህ ካልሆነ በጨረታ ተሸጦ
ግማሹን Aመልካች ግማሹን ተጠሪዎች Eንዲወስዱ በማለት የከፍተኛው ፍርድ ቤት
የሰጠውን ውሣኔ በማሻሻል ውሣኔ ሰጥቷል፡፡ Aመልካች ይህንን ፍርድ በመቃወም
ለOሮሚያ ጠቅላይ ፍ/ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት ያቀረበ ቢሆንም መሠረታዊ የሕግ ስህተት
የለም ተብሎ Aቤቱታው በሰበር ችሎቱ ውድቅ ሆኗል፡፡
2
Aመልካች ይህ ውሣኔ መሠረታዊ የሕግ ስህተት Aለበት ቤቱና ቦታው በAይነት
ለመከፋፈል የሚችል ንብረት በመሆኑ በAይነት Eንድንከፋፈል Eንዲወስንልን ይህ
የማይሆን ከሆነ በሀራጅ ተሸጦ Eንድንከፋፈል መወሰን ሲገባው የOሮሚያ ጠቅላይ
ፍ/ቤት የቤቱ ግምት ግማሽ ዋጋ ብቻ ተጠሪዎች ከፍለው ቤቱን Eንዲወስዱ የሰጠው
ውሣኔ መሠረታዊ የሕግ ስህተት ያለበት ስለሆነ ይታረምልኝ በማለት ያመለከተ ሲሆን፣
ተጠሪዎች በበኩላችን በቤቱ ላይ ወጭ Aውጥተናል ቤቱን በAይነት መካፈል
Aይቻልም፡፡ ቤቱን የያዝነው Eኛ ስለሆንን ለEኛ ቅድሚያ መስጠቱ ተገቢ ነው የሚል
መልስ የሰጡ ሲሆን Aመልካች የመልስ መልስ Aቅርበዋል፡፡ ከሥር የክርክሩ Aመጣጥና
በሰበር የተደረገው ክርክር ከላይ የተገለፀው ሲሆን Eኛም ጉዳዩን መርምረናል፡፡ ጉዳዩን
Eንደመረመርነው ክርክር የተነሣበት ንብረት የሟች Aቶ Aራጋው ሀብቱና የሟች የወ/ሮ
Aስካለ ሀይለማርያም በባልና ሚስትነት ያፈሩት የጋራ ሀብት Eንደሆነ፣ Aመልካችና
ተጠሪዎች Aልተካካዱም፡፡ Eንደዚሁም የሟች Aቶ Aራጋው ወራሽ Aመልካቿ የሟች
የወ/ሮ Aስካለ ወራሾች ደግሞ ተጠሪዎች መሆናቸው በግራ ቀኙ የታመነ ጉዳይ ነው፡፡
ስለሆነም ሟች Aቶ Aራጋው በቤቱ ላይ ያላቸው የጋራ ባለቤትነት መብት ለAመልካች
ሟች ወ/ሮ Aስካለ በቤቱ ላይ ያላት የጋራ ባለቤትነት መብት ደግሞ ለተጠሪዎች
በፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር 826 ንUስ Aንቀጽ 2 መሠረት ይተላለፋል፡፡
ከላይ ከተጠቀሰው የሕግ ድንጋጌ መሠረትም Aመልካችና ተጠሪዎች የቤቱ የጋራ
ባለሀብቶች ናቸው፡፡ የጋራ ሀብት፣ የሆነ ንብረት በAይነት መከፋፈል የሚቻል በሆነ
ጊዜ፣ የጋራ ባለሀብቶቹ በAይነት ሊከፋፈሉት Eንደሚችሉ የፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር
1272 የሚደነግግ በመሆኑ፣ የመጀመሪያው Aማራጭ ንብረቷ በAይነት፣ የሚከፋፈል
ከሆነ፣ Aመልካች Eና ተጠሪዎች ቤቱንና ቦታውን Eኩል ለሁለት Eንዲከፋፈሉት
ማድረግ ነው፡፡ በዚህ Aንፃር የሥር ፍርድ ቤቶች ይህንን ቅድሚያ ሊሰጠው የሚችል
Aማራጭ ያለፉ በመሆኑ መሠረታዊ የሕግ ስህተት ሰርተዋል፡፡ ንብረቱ በAይነት
3
ለመከፋፈል የሚያስቸግር ከሆነ፣ በግልጽ ጨረታ ወጥቶ በፍትሐብሔር ሕግ ቁጥር
1273 መሸጥና Aመልካችና ተጠሪዎች Eኩል መካፈል ይገባቸዋል፡፡ የቤቱን ዋጋ ክፍያ
Aስቀራለሁ የሚል ወገን ካለ፣ መክፈል የሚገባው፣ ቤቱ በሀራጅ ያወጣውን የገበያ ዋጋ
ግምት Eንጂ በመሐንዲስ የተገመተውን ዋጋ Aይደለም፡፡ ስለሆነም የOሮሚያ ጠቅላይ
ፍርድ ቤቶች ከላይ የተገለጹትን ግልጽ የሕግ ድንጋጌዎች በመተላለፍ የሰጠው ውሣኔ
መሠረታዊ የሕግ ስህተት Aለበት በማለት ፍርድ ሰጥተናል፡፡
ው ሣ ኔ
1. የOሮሚያ ጠቅላይ ፍርድ ቤት ይግባኝ ሰሚ ችሎት፣ በመዝገብ ቁጥር 36657
ታህሣሥ 5 ቀን 1999 ዓ.ም. የሰጠው ውሣኔ ተሻሽሏል፡፡ ይፃፍ፡፡
2. የOሮሚያ ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት በመዝገብ ቁጥር 5A124 ሰኔ 11
ቀን 1999 ዓ.ም. የሰጠው ውሣኔ ተሽሯል፡፡ ይፃፍ፡፡
3. ክርክር የተነሳበት ቤት በAይነት ለመከፋፈል የማይቻል ከሆነ፣ Aመልካችና
ተጠሪዎች ንብረቱንና ቦታውን Eኩል ይካፈሉ ብለናል፡፡ ንብረቱ ለመከፋፈል
የማይቻል ካልሆነና Aመልካችና ተጠሪዎች በገበያ ዋጋ Aንዳቸው የሌላውን ድርሻ
ከፍለው ንብረቱን ለማስቀረት ያልተስማሙ Eንደሆነ ንብረቱ በሀራጅ ተሸጦ
የንብረቱን ዋጋ ግማሽ Aመልካች ቀሪውን ግማሽ ደግሞ ተጠሪዎች ይውሰዱ
ብለናል፡፡
4. በዚህ ፍርድ ቤት ያወጡትን ወጭና ኪሣራ ግራ ቀኙ የየራሳቸውን ይቻሉ ብለናል፡፡
ይህ ፍርድ በፌዴራል ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት ሰኔ 19 ቀን 2AAA
ዓ.ም. በሙሉ ድምጽ ተሰጠ፡፡
ነ/ዓ
4
ሰኔ 24 ቀን 2000 ዓ.ም
ሐጐስ ወልዱ
ታፈሰ ይርጋ
ሡልጣን Aባተማም
Aመልካች፡- ወ/ሮ ባዮሽ ደጀኔ - ከጠበቃ ዳኛቸው ተስፋዬ ጋር ቀረበች
ተጠሪዎች፡- 1. ወ/ሮ ሃሳብ ከፋይ ጌራወርቅ ቀረበች፡፡
2. ደረጀ ጌራወርቅ - Aልቀረበም፡፡
ፍ ር ድ
በዚህ መዝገብ ለቀረበው የሰበር Aቤቱታ መነሻ የሆነው ጉዳይ ኑዛዜን መሠረት
በማድረግ የቀረበውን ክርክር የሚመለከት ነው፡፡ ከመዝገቡ Eንደሚታየው ክርክሩ
በተጀመረበት በድሬዳዋ ከተማ Aስተዳደር የመጀመያ ደረጃ ፍ/ቤት የAሁንዋ Aመልካች
ሟች Aቶ ጌራወርቅ ህሩይ (ባለቤትዋ) Aድርገውት ያለፉት ኑዛዜ መሠረት ተደርጐ
የወራሽነት ማስረጃ ይሰጣት ዘንድ በመጠየቅዋ ፍ/ቤቱም ጥያቄዋን በመቀጠል የኑዛዜ
ወራሽነት በማለት ማስረጃውን ሰጥቶAት ነበር፡፡ በሌላ በኩል ደግሞ የAሁኖቹ
ተጠሪዎች ማስረጃው መሰጠት Aልነበረበትም በማለት መቃወሚያ በማቅረባቸው ፍ/ቤቱ
ጉዳዮን በድጋሚ ያየ ሲሆን በመጨረሻም ሟች Aድርገውታል የተባለውን ኑዛዜ ከፊሉን
በመሻር የተወሰነውን ክፍሉን ደግሞ በማጽደቅ ወስኖAል፡፡ በዚህ ላይ ከAሁንዋ
1
Aመልካች ይግባኝ የቀረበላቸው ይግባኝ ሰሚ ፍ/ቤቶችም ውሳኔው ጉድለት የለውም
ብለዋል፡፡ የሰበር Aቤቱታው የቀረበው በዚሁ ላይ ነው፡፡
Eኛም Aመልካች ነሐሴ 4 ቀን 99 ዓ.ም በጻፈችው ማመልከቻ ያቀረበችውን
Aቤቱታ መሠረት በማድረግ ተጠሪዎችን Aስቀርበን ክርክሩን ሰምተናል፡፡ Aቤቱታው
በሰበር ችሎት Eንዲታይ የተወሰነው Aቤቱታ የቀረበበት ውሳኔ Aግባብነት ለመመርመር
ነው፡፡ በዚህ መሠረትም ጉዳዮን ከግራ ቀኝ ወገኖች ክርክር Aቤቱታ ከቀረበበት ውሳኔ
Eና ከሕጉ ጋር Aገናዝበን መርምረናል፡፡
ከላይ Eደተመለከተው ክርክሩ ሊነሳ የቻለው ሟች Aደረገው የተባለው ኑዛዜ
ፈራሽ ነው ይባል የሚል ክስ በመቅረቡ ሳይሆን (የፍ/ብ/ ሕግ ቁ.973) ኑዛዜውን
መሠረት በማድረግ የወራሽነት ማስረጃ (የምስክር ወረቀት ) ይሰጠኝ (የፍ/ብ/ሕግ
ቁ996(1) በማለት Aመልካች ጥያቄ በማቅረብዋ ነው፡፡ በፍትሐብሔር ሕጉ በግልጽ
Eንደተመለከተው ኑዛዜ ፈራሽ ነው ይባል በሚል የሚቀርበው ክስ የወራሽነት የምስክር
ወረቀት Eንዲሰጥ ከሚቀርበው ጥያቄ (Aቤቱታ) የተለየ ነው፡፡ ጥያቄዎቹ የተለያዩ
በመሆናቸውም የተለያዩ ውጤት ነው ያላቸው፡፡ በፍ/ሥ/ሥ/ሕግ ቁ. 996(1)
Eንደተደነገገው ወራሽነኝ የሚል ማንኛውም ሰው የወራሽነት ምስክር ወረቀት ይሰጠው
ዘንድ ለፍ/ቤት ሊያመለክት ይችላል፡፡ ፍ/ቤቱም ጥያቄውን ከመቀበሉ በፊት ጠያቂው
ማስረጃዎቹን ሁሉ Eንዲያቀርብ በማድረግ Eና Aስፈላጊ መስሎ የታየውን ዋስትና
Eንዲሰጥ በማስገደድ ጭምር ዋስትናውን ካገኘ በኋላ የተጠየቀውን የምስክር ወረቀት
ሊሰጥ Eንደሚችል በፍ/ብ/ሕግ ቁ. 996(2) ተመልክቶAል፡፡ በሌላ በኩል ደግሞ ፍ/ቤቱ
የAመልካቹን ጥያቄ መሠረት በማድረግ ሰጥቶት የነበረው የወራሽነት የምስክር ወረቀት
ሊሰረዝው Eንደሚችል በፍ/ብ/ሕግ ቁ.998(1) የተቀመጠው ድንጋጌ ያመለክታል፡፡ ከዚህ
Eንግዲህ መገንዘብ Eንደሚቻለው የምስክር ወረቀቱ በጠያቂው Aቤቱታ መነሻነት
2
የሚሰጥ ቢሆንም የተሰጠው ያለAግባብ ነው የሚል መቃወሚያ ሊቀርብ የሚችልበት
ሁኔታ መኖሩንና መቃወሚያው ተገቢ ሆኖ ከተገኘም የምስክር ወረቀቱ የሚሰረዝ
መሆኑን ነው፡፡
ወደ ያዝነው ጉዳይ ስንመለስ የወራሽነት የምስክር ወረቀት Eንዲሰጥ ጥያቄ
የቀረበበት ፍ/ቤት ጥያቄውን ተቀብሎ የምስክር ወረቀቱን ሰጥቶ Eንደነበር
Eንመለከታለን፡፡ ይህም በፍ/ብ/ሕግ ቁ. 996(1) የተመለከተውን ድንጋጌ ተከትሎ
የተፈጸመ በመሆኑ ትክክል ነው፡፡ ሌላው ቀጥለን የምናየው ተጠሪዎች የተሰጠውን
የወራሽነት የምስክር ወረቀት በመቃወም መቅረባቸው ሲሆን ፍ/ቤቱም መቃወሚያውን
መሠረት በማድረግ ለምስክር ወረቀቱ መሰጠት መሠረት የሆነውን ኑዛዜ ይዘት Eና
ሕጋዊነትን መርምሮAል በመጨረሻም ኑዛዜውን በከፊል በመሻር በከፊል ደግሞ
AጽድቄAለሁ ብሎAል፡፡ በበኩላችን ትክክለኛ Aካሄድ ሆኖ ያላገኘነውም ይኸው ነው፡፡
በመጀመሪያ ደረጃ ፍ/ቤቱ በሕጉ የተቀመጠውን ድንጋጌ መሠረት በማድረግ ኑዛዜው
ፈራሽ ነው Eንዲባል ክስ Aልቀረበለትም፡፡ የፍ/ቤቱ የዳኝነት ስልጣን የተወሰነ በመሆኑ
በስልጣን ክልሉ ስር የሚወድቀውን የወራሽነት የምስክር ወረቀት Eንዲሰጥ ነው ጥያቄ
የቀረበለት፡፡ ይህን ጥያቄ ተቀብሎ ሰጥቶት የነበረው የምስክር ወረቀት ተጠሪዎች
ካቀረቡለት መቃወሚያ Aንጻር ሲመዝነው ተገቢ Aልነበረም የሚል ድምዳሜ ከደረሰም
በፍ/ብ/ሕግ ቁ.998(1) በተደነገገው መሠረት መሠረዝ ነው የነበረበት፡፡ ከዚህ Aልፎ
ኑዛዜው ፈራሽ ይባል በሚል ክስ በቀረበ ጊዜ ሊደረግ Eንደሚችለው ሁሉ ኑዛዜውን
በከፊል ሽሬAለሁ ማለቱ ትክክል Aይደለም፡፡ የሕግ መሠረትም የለውም፡፡ ከሁሉ በላይ
ደግሞ ፍ/ቤቱ ወደ ኑዛዜው ይዘት Eና ሕጋዊነት ሁኔታ ገብቶ ውሳኔ መስጠት
የሚችልበት ሕጋዊ መንገድ Aልነበረውም Eንጂ ሕጋዊ መንገድ ነበረው ተብሎም ቢሆን
3
ኖሮ የደረሰበት መደምደሚያ የኑዛዜ ፎርም Eና ማስረጃ ከሚመለከተው ሕግ Aንፃር
ሊታይ ፍጹም የተሳሳተ ነው፡፡
ለክርክሩ መነሻ የሆነው ኑዛዜ በግልጽ የተደረገ ኑዛዜ Eንደሆነ በፍ/ቤቱ
ውሳኔ ተመልክቶAል፡፡ በግልጽ የተደረገ ኑዛዜ ሊያሟላቸው የሚገቡ በፍ/ብ/ሕግ/ቁ/881
የተመለከቱት መስፈርቶች ያሟላ Eንደሆነም ፍ/ቤቱ ማረጋገጡን በውሳኔው ላይ
AመልክቶAል፡፡ ይህን ሁሉ ካረጋገጠ በኋላ በከፊል ሽሬዋለሁ ያለው ሟች ንብረቱ
ባልሆነው ንብረት ላይ ጭምር ተናዞAል በሚለት Eንደሆነ ከውሳኔው ይዘት ለመገንዘብ
ችለናል፡፡ በሕጉ በግልጽ Eንደተመለከተው በግልጽ የተደረገው ኑዛዜ በሕጉ መሠረት
Aልተደረገም ተብሎ ሊነቀፍ የሚችለው በፍ/ብ/ሕግ/ቁ/881 የተቀመጡትን መስፈርቶች
ያላሟላ ሆኖ ሲገኝ ነው፡፡ የስር ፍ/ቤት ኑዛዜውን ለመንቀፍ ምክንያት ያደገው ነጥብ
የኑዛዜውን ሕጋዊነት በተመለከተ Aግባብነት የለውም፡፡ ተናዛዡ የሱባልሆነው ንብረት
ተናዞAል የሚባል ቢሆን የንብረት ክርክር ሲቀርብ Eራሱን ችሎ የሚታይ ነው፡፡ ፍ/ቤቱ
ይህን ነጥብ በማድረግ የኑዛዜውን ሕጋዊነት (ፎርም) መንቀፍ ተገቢ Aይደለም
የምንለውም በዚህ ምክንያት ነው፡፡ ሲጠቃለል የስር ፍ/ቤቶች የተጠሪዎችን መቃወሚያ
መሠረት በማድረግ የሰጡት ውሳኔ መሠረታዊ የሕግ ስህተት ያለት ሆኖ Aግኝተነዋል፡፡
ው ሳ ኔ
1. Aቤቱታ የቀረበበት በድሬዳዋ ጊዜያዊ Aስተዳደር የድሬዳዋ ከተማ የመጀመያ
ደረጃ ፍ/ቤት በመ.ቁ 00113/97 የካቲት 30 ቀን 99 ዓ.ም ተሰጥቶ በይባኝ
ሰሚው ፍ/ቤት በመ.ቁ 106/99 ግንቦት 8 ቀን 99 ዓ.ም በተሰጠው ትEዛዝ
የፀናው ውሳኔ በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕግ ቁ 348(1) መሠረት ተሽሮAል፡፡
2. ቀደም ሲል ለAመልካች የተሰጠው የወራሽነት የምሰክር ወረቀት የሚሰረዝበት
የሕግ ምከንያት የለም ብለናል፡፡
4
3. ወጪና ኪሣራ በተመለከተ ግራ ቀኙ ወገኖች የየራሳቸውን ይቻሉ ብለናል፡፡
መዝገቡ ይመለስ፡፡
ፀ/መ
5
ሐምሌ 17 ቀን 2000 ዓ.ም
Aቶ ፀጋዬ Aስማማው
Aቶ Aልማው ወሌ
Aመልካች፡- ወ/ሮ Aቦነሽ ምትኩ - ቀረቡ
ተጠሪ፡- Eነ Aቶ Aዳነ ፎላ /ሦስት ሠዎች/ - Aልቀረቡም
መዝገቡ ተመርምሮ የሚከተለው ፍርድ ተሰጥቷል
ፍ ር ድ
ጉዳዮ የተጀመረው በAለታ ወንዶ ወረዳ ፍ/ቤት ሲሆን የAሁኗ Aመልካች በዚህ
ፍ/ቤት የAቶ ንጋቱ ምትኩ ወራሽነት ተረጋግጦ ማስረጃ Eንዲሠጣቸው Aመልክተው
ተቃዋሚ ካለ Eንዲቀርብ በጋዜጣ ጥሪ ተደርጐ የAሁኑ ተጠሪዎች ቀርበው Aለን
ያሉትን የተቃውሞ ክርክር ከAቀረቡ በኋላ ፍ/ቤቱ Aመልካች የሟች ወንድሟ ወራሽ
መሆናቸውን በማረጋገጥ ማስረጃ ሠጥቷቸዋል፡፡ ይህ የAመልካች የወራሽነት ማስረጃ
የተሠጣቸው መስከረም 12 ቀን 1990 ዓ.ም ሲሆን ይህንኑ ማስረጃ Aመልካች ከያዙ
በኋላ ተጠሪዎች ላይ ህዳር 30 ቀን 1995 ዓ.ም ክስ መስርተዋል፡፡ የክሱ ይዘትም
ንብረትነቱ የሟች ወንድሜ የAቶ ንጋቱ ምትኩ የሆነውንና በAለታ ወንዶ ከተማ
ከፍተኛ 01 ቀበሌ 03 ውስጥ የሚገኘውን ቁጥሩ 0360 የሆነውን ቤት ተጠሪዎች ይዘው
የሚጠቀሙበት ለመሆኑ ለቀው Eንዲያስረክቡ ይወሰንልኝ በማለት ዳኝነት
መጠየቃቸውን ያሣያል፡፡
1
የAሁኑ ተጠሪዎችም በተከሣሽነታቸው ቀርበው ጥር 01 ቀን 1995 ዓ.ም በተፃፈ
ማመልከቻ የመከላከያ መልሣቸውን Aቅርበዋል፡፡ ይዘቱም በAጭሩ የከሣሽ ክስ
በፍ/ሕ/ቁ 1000(1) መሠረት በይርጋ ቀሪ Eንደሚሆን ንብረቱ በሟች Eናት በኩል
የመጣ በመሆኑ ከሣሽ ከፍ/ሕ/ቁ 1088(ለ) Aኳያ የመውረስ መብት Eንደሌላቸው ቤቱ
ለሟች ንጋቱ ምትኩ Eናት የሆኑት ወ/ሮ የሺ ወንድሙ የተከሣሾች Eናት ለሆኑት
Eህታቸው ለወ/ሮ ፀሐይ ገ/ኪዳን በስጦታ Aስተላልፈው ሰጥተው ስጦታ ተቀባይ Eስከ
1986 ዓ.ም ድረስ በEጃቸው Aድርገው ሲጠቀሙበት ቆይተው ከዚህ Aለም በሞት ሲለዮ
የAሁኑ 1ኛ ተጠሪ የወ/ሮ ፀሐይ ገ/ኪዳን ወራሽነታቸውን በማረጋገጥ ቤቱን በEጃቸው
ማድረጋቸውንና ከሣሽ በቤቱ ላይ Aንዳችም መብት የሌላቸው መሆኑን በመዘርዘር ክሱ
ውድቅ ሊሆን ይገባል በማለት መከራከራቸውን የሚያሣይ ነው፡፡
ጉዳዮን በመጀመሪያ ደረጃ የተመለከተው የወረዳ ፍ/ቤትም የይርጋ ክርክሩን
በተመለከተ ‹‹ከሣሽ Eንዲለቀቅላት የጠየቀችው በዘር የመጣውን የውርስ ንብረት ስለሆነ
የመብት ጥያቄዋ በፍ/ሕ/ቁ 1000(2) መሠረት በይርጋ Aይታገድም ንብረቱ በEናት
በኩል የመጣ ስላልሆነ መውረስ Aትችልም የተባለውን በተመለከተም ወራሽነቷን
Aረጋግጣ መብት የላትም ተብሎ የተወሰነ በመሆኑና የቀረበ ተቃውሞም ስለሌለ
ተቀባይነት የለውም›› በማለት የውርስ ንብረቱ Eንዲጣራ ሲል ወስኗል፡፡ በዚህ የፍ/ቤቱ
ውሣኔ የAሁኑ ተጠሪዎች ባለመስማማት ይግባኛቸውን ለሲዳማ ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት
Aቅርበው ፍ/ቤቱም ግራ ቀኙን ከAከራከረ በኋላ ለጉዳዮ Aግባብነት ያለው የፍ/ሕ/ቁ
1000(1) ስር የተመለከተው የይርጋ ጊዜ መሆኑን በመጥቀስ የAመልካች Aቤቱታ
የወራሽነት ማስረጃውን ከያዙ Aምስት ዓመታት ያህል ቆይቶ የቀረበ በመሆኑ በፍ/ሕ/ቁ
1000(1) ስር በተመለከተው የሦስት ዓመት ይርጋ ቀሪ ሊሆን የሚገባው ነው በማለት
የወረዳውን ፍ/ቤት ውሣኔ ሽሮታል የAሁኗ Aመልካች በዚህ ውሣኔ ቅር በመሰኘት
2
ለክልሉ ጠ/ፍ/ቤት ይግባኝ Eና ሠበር ሠሚ ችሎቶች ቅሬታቸውን ቢያቀርቡም
ተቀባይነት ሣያገኙ ቀርተዋል፡፡ የAሁኑ የሰበር Aቤቱታ የቀረበውም በዚህ የበታች
ፍ/ቤቶች ውሣኔ ባለመስማማት ለማስለወጥ ነው፡፡
Aመልካች ታህሣስ 24 ቀን 1999 ዓ.ም ጽፈው ባቀረቡት 3/ሦስት/ ገጽ የሠበር
Aቤቱታ ጉዳዮ የመፋለም ክስ ሆኖ Eያለ Eና ከውርስ ክርክር ጋር የሚያገናኘው ነገር
ሣይኖር በጉዳዮ ላይ የቀረበውን ክርክርና ማስረጃ ባላገናዘበ መልኩ Aግባብነት የሌለውን
ድንጋጌ በመጥቀስ ውሣኔ መስጠቱ መሠረታዊ የሆነ የህግ ስህተት የተፈፀመበት
በመሆኑ ይኸው ታርሞ ተጠሪዎች ቤቱን Eንዲያስረክቡ ይወሰንልኝ በማለት ዳኝነት
ጠይቀዋል፡፡ የAመልካች Aቤቱታ ተመርምሮ ተጠሪዎችን ያስቀርባል ተብሎ ሐምሌ 20
ቀን 1999 ዓ.ም በተፃፈ Aቤቱታ መልሣቸውን Aቅርበዋል፡፡ Aመልካችም በዚህ
የተጠሪዎች መልስ ነሐሴ 10 ቀን 1999 ዓ.ም በተፃፈ Aቤቱታ የመልስ መልስ
የጉዳዮ Aመጣጥ Aጠር Aጠር ባለ መልኩ ከላይ የተገለፀው ሲሆን ችሎቱም
ይህንኑ Aግባብነት ካላቸው ድንጋጌዎች ጋር በማገናዘብ መርምሮታል፡፡
Eንደመረመረውም የAመልካች ክስ የፍ/ሕ/ቁ 1000(1) ተጠቅሶ ውድቅ መደረጉ ባግባቡ
ነው? ወይስ Aይደለም? የሚለው ነጥብ በጭብጥነት ሊመረመር የሚገባው ሆኖ
Aግኝቶታል፡፡
ከመዝገቡ መገንዘብ የተቻለው Aመልካች የሟች Aቶ ንጋቱ ምትኩ Eህት ሆነው
በዚህ የዝምድና ደረጃ የሟቹ ወራሽ መሆናቸውን ተጠሪዎች የሟች Aቶ ንጋቱ ምትኩ
ወራሽ Aለመሆናቸውን ለክርክሩ መነሻ የሆነው ቤት የሟች Aቶ ንጋቱ ምትኩ ነው
በማለት Aመልካች ሲከራከሩ ተጠሪዎች በበኩላቸው ቤቱ የሟች የAቶ ንጋቱ ምትኩ
ወላጅ Eናት የወ/ሮ የሺ ወንድሙ የነበረው ቢሆንም ወ/ሮ የሺ ወንድሙ Eህታቸውና
3
የተጠሪዎች Eናት ለሆኑት ለወ/ሮ ፀሐይ ገ/ኪዳን በስጦታ Aስተላልፈው በመስጠት ቤቱ
ከስጦታ ተቀባይ Eጅ ቆይቶ ስጦታ ተቀባይ ሲሞቱ በኛ ተጠሪ ወራሽነት መሠረት ወደ
ተጠሪዎች Eጅ የገባ ነው በማለት ተጠሪዎች የሚከራከሩ በመሆኑ ነው፡፡ ከዚህ ሁሉ
መገንዘብ የሚቻለው ክርክሩ በወራሾች መካከል የተነሣ Aለመሆኑን ነው፡፡
መሠረቱ በፍ/ሕ/ቁ 1000(1) Eና (2) ስር የተመለከቱት የይርጋ ጊዜያት ተፈፃሚ
የሚሆኑት Aንድ ወራሽ በሌላ በወራሽነት የውርስ ሀብት በያዘ ሠው ላይ ክስ ሊያቀርብ
መሆኑን ከፍ/ሕ/ቁ 996 Eስከ 999 ድረስ ያሉትን ድንጋጌዎች በማንበብ የምንገነዘበው
ጉዳይ ነው፡፡
በያዝነው ጉዳይ ለክርክሩ መነሻ የሆነው ቤት የAንድ ሠው ወራሽ በሆነ ሰው
ተይዞ በሌላ ወራሽ በሆነ ሰው ክስ የቀረበበት Aይደለም Aመልካችና ተጠሪዎች ቤቱ
የተለየዩ ሠዎች የውርስ ሀብት ስለመሆኑ የሚገልፁ ሲሆን ተጠሪዎች የሟች ንጋቱ
ምትኩ ወራሽ ባለመሆናቸውና ቤቱንም የያዙት በሟች ንጋቱ ምትኩ ወራሽነት
ባለመሆኑ በፍ/ሕ/ቁ 1000 (1) Eና (2) ስር የተመለከቱት የይርጋ ገደቦች ለጉዳዮ
Aግባብነት የላቸውም፡፡
ክሱ የቀረበው በወራሾች መካከል ካልሆነ ደግሞ ተፈፃሚነት የሚኖረው የይርጋ
ጊዜ በፍ/ሕ/ቁ 1845 ስር የተመለከተው የ10(Aስር) ዓመት ጊዜ ስለመሆኑ የፍ/ሕ/ቁ
1677(1) ድንጋጌ መሠረት በማድረግ የምንገነዘበው ጉዳይ ይሆናል፡፡ Eጃችን ወዳለው
ጉዳይ ስንመለስ ደግሞ Aመልካች የወራሽነት ማስረጃ ከAገኘበት ከመስከረም 12 ቀን
1990 ዓ.ም ጀምሮ ክስ EስከAቀረቡበት ህዳር 30 ቀን 1995 ዓ.ም ድረስ ያለው ጊዜ
ሲታይ በፍ/ሕ/ቁ 1945 መሠረት በAስር Aመት ይርጋ ጉዳዮ ቀሪ የማይሆን መሆኑን
የሚያሳይ ሆኖ Aግኝተነዋል፡፡
4
በመሆኑም የAመልካች ክስ ለጉዳዮ ተፈፃሚነት ባለው ድንጋጌ መሠረት ቀሪ
የማይሆን ሆኖ Eያለ ለጉዳዮ ተፈፃሚነት የሌለው ድንጋጌ ተጠቅሶ ቀሪ ነው መባሉ
መሠረታዊ የሆነ የህግ ስህተት የተፈፀመበት ነው ብለናል፡፡
በሌላ በኩል የወረዳው ፍ/ቤት የAመልካች ክስ በይርጋ ቀሪ Aይደለም ያለበት
ድምዳሜ ትክክል ቢሆንም ለድምዳሜው መሠረት ያደረገው ድንጋጌ ግን ከላይ
የተገለፀው ምክንያት ተቀባይነት የሌለው ሲሆን የውርስ ማጣራት Eንዲከናወን ትEዛዝ
መስጠቱም ውርስ የማጣራት ሂደቱን በተመለከተ ከፍ/ሕ/ቁ 942 Eስከ 1059 ድረስ
ያሉትን ድንጋጌዎችን መንፈስ ባገናዘበ መልኩ ሆኖ Aልተገኘም በያዝነው ጉዳይ ክርክሩ
በወራሾች መካከል Aለመሆኑም ግልጽ ነው፡፡ ጉዳዮ Eልባት የሚያገኘው በግራቀኙ
የሚቀርቡትን ክርክሮችንና ማስረጃዎችን በማገናዘብ Eንጂ የውርስ ማጣራቱ ስራ
Eንዲከናወን በማድረግ Aይደለም በመሆኑም ለጉዳዮ Aግባብነት ያላቸውን ማስረጃዎችን
በመመርመር ለክርክሩ መነሻ ለሆነው ቤት ህጋዊ ባለቤት ማን ነው? የሚለውን
ጭብጥ የስር ፍ/ቤት ሊወስነው የሚገባ በመሆኑ በዚሁ ነጥብ ጉዳዮ ሊመለስለት
የሚገባው ሆኖ ተገኝቷል፡፡
ሲጠቃለልም ከላይ የተገለፁት ምክንያቶች መሠረት የሚከተለው ተወስኗል፡፡
ው ሳ ኔ
1) የሲዳማ ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት በፍ/መ/ቁ 01322 ጥቅምት 17 ቀን 1997 ዓ.ም
የሠጠውን ውሳኔ የደ/ብ/ብ/ሕ/ ክልላዊ መንግሥት ጠቅላይ ፍ/ቤት በፍ/ይ/መ/ቁ
8101 ጥር 30 ቀን 1997 ዓ.ም የሠጠውን ትEዛዝ የጠቅላይ ፍ/ቤቱ ሠበር
ሠሚ ችሎት በመ/ቁ 9260 ህዳር 12 ቀን 1999 ዓ.ም የሠጠውን ውሣኔ
በፍ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ 348(1) መሠረት ሽረነዋል፡፡
5
2) የAለታ ወንዶ ፍ/ቤት የሠጠውን የይርጋንና የውርስ ማጣራት ብይን በተለወጠ
ምክንያት በAብላጫ ድምጽ ሽረነዋል፡፡፡
3) ለጉዳዮ ተፈፃሚነት ያለው የይርጋ ገደብ በፍ/ሕ/ቁ 1845 ስር የተመለከተው
የ10/Aስር/ ዓመት ጊዜ በመሆኑ የAመልካች ጥያቄ በይርጋ ቀሪ Aይሆንም
ብለናል፡፡
4) ለክርክሩ መነሻ የሆነው ቤት የማን Eንደሆነ የግራ ቀኙን ማስረጃዎችን
በመመርመር ተገቢውን ውሣኔ ይሰጥበት ዘንድ ለAለታ ወንዶ ወረዳ ፍ/ቤት
በፍ/ብ/ሥ/ሥ/ሕ/ቁ 341(1) መሠረት መልሰንለታል፡፡ ይፃፍ፡፡
5) ወጪና ኪሣራ የየራሣቸውን ይቻሉ ብለናል፡፡
6) መዝገቡ ተዘግቷል፡፡ ወደ መ/ቤት ይመለስ፡፡
የ ሀ ሳ ብ ል ዮ ነ ት
Eኔ ስሜ በሶስተኛ ተራ ቁጥር የተጠቀሰው ዳኛ Aብላጫው ድምጽ በደረሰበት
መደምደሚያ ላይ የምስማማ ቢሆንም Aብላጫው ድምጽ የፍታብሔር ህግ ቁጥር 1000
የይርጋ ድንጋጌ በሁለት ወራሾች መካከል ያለን ክርክር ለመፍታት ነው የሚያገለግለው
በሚለው የህግ Aተረጓጐም ተገቢ Aይደለም የሚል ሀሳብ ስላለኝ ይህንን ልዮነት ለመፃፍ
ተገድጃለሁ፡፡
የፍታብሔር ሕግ ቁጥር 1000 የይርጋ ድንጋጌ በወራሾች መካከል ለሚደረግ
ክርክር ሣይሆን Eውነተኛ የሟች ወራሽ በሆነ ሰውና የሟች ወራሽ ባልሆነ ሰው
መካከል የሚያገለግል ስለመሆኑ ከፍታብሔር ህግ ቁጥር 999 Eስከ ፍታብሔር ህግ
ቁጥር 1002 ድንጋጌዎች Aቀራረጽና ይዘት በማየት ለመረዳት ይቻላል፡፡ ህግ Aውጭ
6
የሟች የኑዛዜ ወይም ያለ ኑዛዜ ወራሽነኝ በማለት በፍታብሔር ህግ ቁጥር 996
መሠረት የወራሽነት የምስክር ወረቀት ያወጣ ሰው Eውነተኛው የሟች ወራሽ
የወራሽነት ጥያቄ ሲያቀርብ የተሰጠው የወራሽነት የምስክር ወረቀት ፍርድ ቤቱ
ለመሰረዝ Eንደሚችል የፍታብሔር ህግ ቁጥር 998 ይደነግጋል፡፡ የወራሽነት ጥያቄ
በማንና Eንዴት ሊቀርብ Eንደሚችል የተደነገገው ፍታብሔር ሕህ ቁጥር 999 ነው፡፡
ስለዚህ Aንድ ሰው Eውነተኛ የሟች ወራሽ ሣይሆን የወራሽነት ሰርተፍኬት
በመያዝ የሟችን ንብረት ከወሰደ Eውነተኛው ወራሽ የEሱን ወራሽነት Eንደታወቀለትና
የውርስ ንብረቱም Eንዲመለስለት የሚያቀርበው ክስና የክሱ ማቅረቢያ ጊዜ በፍታብሔር
ህግ ቁጥር 999 Eና ከፍታብሔር ህግ ቁጥር 1000 ተደንግጓል፡፡ Eውነተኛ ወራሽ
በሆነው ሰውና Eውነተኛ ወራሽ ባልሆነ ሰው መካከል የሚደረግ ክርክር በሟች
ወራሾችና ወራሽ ባልሆነ ሌላ ሰው መካከል የሚደረግ ክርክር ነው፡፡ ስለሆነም
የፍታብሔር ህግ ቁጥር 1000 የሚያገለግለው በሟች ወራሾች መካከል ለሚደረግ
ክርክር የሚሠራ Aይደለም፡፡
የሟች ወራሽ ለመሆን የግድ የወራሽነት ሰርተፍኬት መያዝ Aያስፈልግም የሟች
የኑዛዜ ወይም የህግ ወራሽ መሆኑን ቢውርስ Aጣሪ በኩል ለማረጋገጥ Eንደሚቻል
የውርስ ህግ ድንጋጌዎችን ለማየት ለመረዳት ይቻላል፡፡ በወራሽነት መካከል የሚነሣው
ክርክር የድርሻ ጉዳይ ሲሆን Eሱም በፍታብሔር ህግ ቁጥር 1080 (3) መሠረት
የሚታይ ነው፡፡ ስለዚህ የፍታብሔር ህግ ቁጥር 1000 በወራሾሽ መካከል ላይ ክርክር
ነው የሚለው Aተረጓጐም ካለመስማማት ይህንን የሀሳብ ልዮነት ጽፌAለሁ፡፡
የማይነበብ የAንድ ዳኛ ፊርማ Aለበት
ፀ/መ
7
¡\iZ M/e. 19394
ºgOp 28 d} 1998 •.O
•k©Gf¬Z MHM¬
H´ù^ G©
M^Ö} –ei§|^
BôVp ME\
„MG‰u:- /[ ¡íF`p m‰ - ˆóG ¡10 „Ef Ñ¸{ ‰RAð} dUið
m¸W:- ¡EO
Mšíð} MZOU} ¡NôˆmEð} ÖZ¬ \ºm|G::
Ö Z ¬
E\iZ „iönoð M{a ¡D{ð ´ðª¦ ¡m®MUð i„ªó^ „ij ˆmN
„^mª¨Z ¡M®MW¤ Ü° Ö/iöp {ð:: ´ðª¢ Eó®MZ ¡tEð ¡„Að}’ „MG‰u
¡Xb{p ¡O^ŠZ Udp ¦\¹p ˜}¬ iM¸¡g’ {ð:: º¤døð ¡dUiEp Ö/iöp
¡Xb{p NUμ´¿ ¡O^ŠZ Udp ¦\º ˜}¬ º¤døð MgUk ¤Eip „ðXb
{ð imjEð \ð ¡M~W¤ „¬Xa ENô´ ð Ö/iöp {ð:: ¡Nþu ¡M~W¤ „¬Xa
„ªó\ „ij jEMD{ðO Ö/iön º¤døð} N^m|´¬ „¦uGO:: iNEp º¤døð}
ð¬g „¬Z´ù„G:: ¡ˆmNð „^mª¨Z ¦¶j‚ \Nô Ö/iöp †| ¡\iZ uEùpO
¡M®MW¤ Ü° Ö/iön ¡\¸ð} ðR{ö „Ë}m’G:: „iönoð ¡dUiðO i˜óAð
F¦ {ð::
†O „MG‰u Mμióp 29 d} 97 •.O iÎÑuð NMGˆt ¤dUiuð
„iöno ¡^Z Ö/iöqu ˆ\¸ðp ðR{ö †| ˆK´ð μZ „´|ši} MZOU|G::
„MG‰u E„ªó^ „ij ˆmN „^mª¨Z ¡M®MW¤ Ü° Ö/iöp ¤MEˆmuð
¡F² „jp’ m‰ ¶™ð Xb MD}’ mUμ¶» ¡Xb{p ¡O^ŠZ Udp

†}ªó\¹p {ð:: iNMGˆt’ F¦O ¡„jp’ M~W¤ ^ÖX ¡{iUð „ªó^ „ij
MD{ð kp´GËO; i˜óC U´¬ ¤dUitrð O^Š[u’ ¶} Nþu ¦~Z ¡{iUð
ˆ„ªó^ „ij ð¾ „Fj imjE SÖX †}¨D{ {ð ¤Û©p:: º¤døð ¡dUiEp
Ö/iöpO ¦C}{ð Að{öo iÖ/k/K¶ e. 826(1) ˆmMEˆmð ¬}μ´ö μZ iN´|˜k
ðR{ö \ºq„G::
Ö/iön EðR{öð MQUp ¤Ü´ð ¡Ö/k/K¶ e. 826 ¡Nô´ ð
iÖpHkHöZ K´ð iAðEmð MËHÖ« ÊðZ^(Ê„XU^)» iNôEð i„}dË
„O^p SZ {ð:: ¡m¤˜ð ´ðª¦O ðZ^} ¦O „XU^} ¡NôMEˆp {ð::
e.826(1) i¶GË ¡Nô¤MEŠmð „}¬ \ð ¡Pm †}¨D{ iPmip ´ó˜ö ’|ð
M~W¤ð SÖX iD{ip lo ðZ\ð †}¨NôˆÑp {ð:: ¦C ¬}μ´ö iMQUo’õð
K¶ (Substantive low) ð\º ¡Nô´‚ \óD} @ ¡ÖpHkHöZ ŠZŠ[u ¡NôMVip}
¡S{ SZ•p ¨}lu i¤˜ð ¡ÖpHkHöZ K¶ ð^º ¡Nô´ ð e.23O †}¨˜óAð
mMRR¦ {´Z {ð ¡Nô|Úð:: ¬}μ´öð "iðZ^ OŠ}¤p ÊNôdZk Š^" ¡NôG
Z†^ ¤Eð D~ Š\ð ¡NôdZið ¡ðZ\ð ŠÖ¤ im®MUip lo ENô´ ð Ö/iöp
†}¨D{ ¤MEŠoG:: ˆÖ \óG †}¨mÉÍðO ¡ðZ\ð ŠÖ¤ ¡Nô®MUð Nþu
iPmip ´ó˜ö ’|ð M~W¤ð SÖX iD{ip lo {ð:: ¡„MG‰u „jp iPmip
´ó˜ö ’|ð M~W¤ð SÖX „ªó^ „ij „G{iUO:: ˆ˜óC ¡m{RO Ö/iön º¤døð
MgUk ¤Eip Nþu iPmip ´ó˜ö ’|ð M~W¤ð SÖX iD{ip lo FEð
Ö/iöp {ð iNEp ^~„G:: iiˆðFu}O †}Ö|¡ð Ö/iön i˜óC U´¬
¡ÑÍMð MQUo’õ ¡K¶ ^Cmp ¡EO::
ð R {ö
1. „iöno ¡dUiip ¡SZ Ö/iöqu ðR{ö Í}q„G::
2. ´ðª¢ ¡m\{ iMD{ð Mšíð ¨ Mš´k iöp ¦ME^::
m.
3
የሰ/መ/ቁ. 32815
ግንቦት 05/2000
3. ወ/ት ሂሩት መለሰ
Aመልካች፡- ወ/ሮ Aልማዝ ታፈሰ ጠበቃዋ ቀርቧል፡፡
ተጠሪ፡- ወ/ሮ የሺመቤት ትኩ Aልቀረበችም
ፍ ር ድ
ለክርክሩ ምክንያት የሆነው ጉዳይ የጀመረው በይርጋ Aለም ከተማ መ/ደረጃ
ፍ/ቤት ነው፡፡
የAሁኗ Aመልካች ለፍ/ቤቱ ባቀረቡት ክስ የAባታቸው ወራሽ በመሆናቸው
ንብረት ተጣርቶ ድርሻቸውን ተጠሪ Eንዲያካፈሏቸው ጠይቀዋል፡፡ ተጠሪም ለክሱ
በሰጡት መልስ ክሱ በይርጋ ይታገዳል የሚልና ሌሎችም የመጀመሪያ ደረጃ
መቃወሚያዎች ካቀረቡ በኋላ ለጉዳዩ ሙሉ መልስ ሰጥተዋል፡፡ ጉዳዩን በመጀመሪያ
ያየው ፍ/ቤትም Aመልካች ወራሽ መሆናቸውን ካወቁበት ጊዜ ጀምሮ ክስ Eስከቀረበበት
ጊዜ ድረስ 4 Aመት ያለፈው በመሆኑ ክሱ በፍ/ህ/ቁ. 1000 (1) መሰረት በይርጋ
ይታገዳል በማለት ክሱን ውድቅ Aድርጓል፡፡
Aመልካች በዚህ ውሣኔ ቅር በመሰኘት ይግባኝ ለሲዳማ ዞን ከፍተኛ ፍ/ቤት
ከዛም ለደ/ብ/ብ/ሕ/ክ/መ/ጠቅላይ ፍ/ቤት ሰበር ችሎት Aቤቱታ Aቅርበው ፍ/ቤቶቹ
ይግባኛቸውን ሣይቀበሏቸው ቀርተዋል፡፡

የAሁኑ የሰበር Aቤቱታ የቀረበው በዚህ ውሣኔ ላይ ሲሆን ችሎቱ የAመልካች
ጥያቄ በፍ/ህ/ቁ. 1000 (1) መሰረት በይርጋ ይታገዳል መባሉ በAግባቡ መሆን
Aለመሆኑን ለመመርመር Aቤቱታው ለሰበር ችሎት Eንዲቀርብ Aድርጓል፡፡ ተጠሪም
ቀርበው መልስ Eንዲሰጡ መጥሪያ ደርሷቸው ባለመቅረባቸው የጽሁፍ መልስ
የመስጠት መብታቸው ታልፎ ችሎቱ ጉዳዩን መርምሯል፡፡
ከመዝገቡ Eና ከክርክሩ Eንደተረዳነው የAመልካች Aባትና ተጠሪዋ ባልና ሚስት
የነበሩ ሲሆን የAመልካች Aባት በመሞታቸው ምክንያት Aመልካች በወራሽነታቸው
የሚገባቸውን የAባታቸውን ድርሻ ተጠሪ Eንዲያካፍሏቸው ጠይቀዋል፡፡ ተጠሪም
የAመልካች Aባት የሞቱት ሰኔ 12/1992 ሲሆን ክሱ የቀረበው ግን ሐምሌ 06 ቀን
1998 ዓ.ም በመሆኑ በፍ/ህ/ቁ. 1000 (1) መሰረት ክሱ በይርጋ ይታገዳል በማለት
ተከራክረዋል፡፡ በመሆኑም ይህ ተጠሪዋ የሚከራከሩበት ድንጋጌ ለተያዘው ጉዳይ
ተፈፃሚነት Aለው ወይ? የሚለውን ነጥብ ይህ ችሎት መርምሯል፡፡
Aንድ ሰው ዋጋ ያለው የወራሽነት ማስረጃ ሳይኖረው ውርሱን ወይም ከውርሱ
Aንዱን ክፍል በEጁ ያደረገ Eንደሆነ Eውነተኛ ወራሽ ወራሽነቱ Eንዲታወቅለትና
የተያዘበት ንብረት Eንዲመለስለት ለመጠየቅ Eንደሚችል ተመልክቷል (የፍ/ህ/ቁ. 999
ይመለከቷል) ይህንንም ጥያቄ ለማቅረብ የሚችለበት ጊዜ በፍ/ህ/ቁ. 1000 ሥር ተወስኖ
ተቀምጧል፡፡ Eነዚህ ድንጋጌዎች ተፈፃሚ የሚሆኑበትን ጉዳይ ለማወቅም ድንጋጌዎቹ
የሚገኙበት የፍትሐብሔሩ ክፍል Eንዲሁም ድንጋጌዎቹን በራሣቸው ማየት
ይጠቅማል፡፡ Eነዚህ ድንጋጌዎች የሚገኙት ስለውርስና ወራሺነት በሚመለከተው የህጉ
ክፍል በመሆናቸው በተጨማሪ ድንጋጌዎቹን በጥሞና ስንመለከታቸውም የክርክሩ
ምክንያት የሆነው ንብረት ባለቤት ወራሾች ነን በሚሉ ሰዎች መካከል የሚነሣን ክርክር
የሚመለከቱ ናቸው፡፡ በዚህ ነጥብ ላይ ይህ ችሎት በመ/ቁ. 30078 የሰጠውን ትርጉም
2
ማየት ይችላል በመሆኑም የፍ/ህ/ቁ. 1000 ተፈፃሚነት የሚኖረው በወራሾች መካከል
በሚነሣው የውርስ ንብረት ወይም Aውራሽ ክርክር ላይ ነው፡፡
በተያዘው ጉዳይ ግን Aመልካች የሟች ወራሽ ሲሆኑ ተጠሪ ደግሞ የሟች
ሚስት ናቸው ስለሆነም ክርክሩ ወራሽ በሆኑት Aመልካችና ወራሽ ባልሆኑት ተጠሪ
መካከል የሚደረግ በመሆኑ የፍ/ሕ/ቁ. 1000 ተፈፃሚነት የለውም፡፡ ይልቁኑ ግዴታዎቹ
ከውል የተገኙ ባይሆኑም “ስለ ወሎች በጠቅላላው” በሚል የተደነገገው የይርጋ ደንቦች
ተፈፃሚነት Aላቸው (የፍ/ህ/ቁ. 1677(1)) ይመለከቷል፡፡ በመሆኑም በዚህ ጉዳይ
የጠቅላላው የውል ድንጋጌ Eንጂ የፍ/ህ/ቁ. 1000 ተፈፃሚነት ስለሌለው የሥር ፍ/ቤቶች
የAመልካች ጥያቄ በይርጋ ቀሪ ነው በማለታቸው የህግ ሥህተት ፍጽመዋል፡፡
ው ሣ ኔ
1. የይርጋ Aለም ከተማ ወረዳ ፍ/ቤት በመ/ቁ. 13/98 በ18/03/99 የተሰጠውና
Eስከ ክልሉ ጠቅላይ ፍ/ቤት ሰበር ችሎት የፀናው ብይን በፍ/ሥ/ሥ/ህ/ቁ.
348 መሰረት ተሽሯል፡፡
2. የAመልካቿ Aባት የሞቱት ሰኔ 12/1997 በመሆኑና ክሱ የቀረበውም
በ06/11/98 በመሆኑ ጥያቄው በፍ/ህ/ቁ. 1845 መሰረት Aልታገደም
3. የግራ ቀኙን ክርክር Eና ማስረጃ ሰምቶ የመሰለውን Eንዲወስን ጉዳዩ ለይርጋ
Aለም ከተማ ወረዳ ፍ/ቤት ተመልሷል፡፡
4. ወጪና ኪሣራ ይቻቻሉ
ቤ/ኃ
3
¡M/e. 17429
ºgOp 21 d} 1998 •.O
„k©Gf¬Z MHM¬
m´{ö ´öo{C
DR–| {μb
BôVp MEQ
„MG‰u:- /[ EùNô DZ−Ô - dUið
m¸W:- „q m^Ô¥ î¨ - dUið
Mšíð} MZOU} ¡NôˆmEð} ÑZ¨|G::
Ö Z ¬
¡„Að|þ „MG‰u iSZ Ö/iöp ¡Nþu jEiömø „q î¨ ªªó ¡{ð™˜ö Xb
MD{ö mUμ¶» NÛ° ¦\¸‚ kF „MGŠo m¸W imd’Nô{p dZl i{ð™˜öð F¦
¤Eð ÓZN ¡„jmø /¡Nþu/ „¦ËO; {ð™˜öð †}ªóaZ „{öO EöF Mš´k
¤^ˆÑpAð ÊD{ Mš´ls i„}¬{p o¦mð ¦\}G‚ iNEp „MGŠmýG::
¡Õ«XG ¡M®MW¤ Ü° Ö/iöpO AðEn} M™¶kp MZO[ i¶GÏ
¡NôÜ¶ {ð™˜ö im|™œñ| i„Xp O^Š[u Óp ‰Gm{ii ¦CO SZ•p MÑÍMð}|
¡mÎÑip} d} ¡N¤MEŠp ‰GD{ ÑXb {ð@ i{ð™˜öð Q{¬ F¦ {ð™˜öð
im|™œñ| i„XnO O^Š[u Óp ÊM{iið i¶GË ¤GmÎÑ iMD{ð iÖ/K/e.
881/2/ MQUp ÑXb {ð \óG ^|þG:: ˆÖm Ö/iöp ¦C}{ð ðR{ö „Ë}mýG::
„iöno ¡dUið i˜óC ðR{ö F¦ {ð::
¡\iZ „iönoð ÖY BRk ¡{ð™˜öð ËHðÖ M{iið} {ð™˜öð ¡Nô¤R¦ D~
RE ð¬g MÜ´ð míó „¦ËO ¡NôG \óD}:: m¸W iSZ Ö/iöqu ¡mÑÍM
¡K¶ ^Cmp ÊEöE ÖZ¬ ¦Ë|G‚ \óG mˆXŠåG::

i˜óC uEùp OFb Eó¤´‚ ¡Nô´jð {ºk {ð™˜öð iÖ/K/e. 881/2/
MQUp ¡mÜ´ „¦ËO MjEð míó MD} ¤EMD{ð {ð::
Å´ðN÷ 5 d} 1990 •.O imÎÑð ¡„q î¨ ªªó {ð™˜ö F¦ ¡{ð™˜öð
šZšZ| ¡„Xp bN¶Eö“u /O^Š[u/ Ô ˆmÎÑ iíF «† ˆ˜óC iF¦ ^Nu}
¡m¸d\ð bN¶Eö“u ipŠŠE „†O[’rð D{ð \ó|˜˜ð \Om|G; „¦m|G»
mkEù m¸g]üG:: ˆm|™œñ| ˆ„Xn O^Š[u ÓZN dºEù ¨¶P «¦C}{ð fG
EM^Nou} iÓZNu} †|Uμ¶¹E}» ¦FG::
¡Ö/K/e. 881/2/«{ð™˜öð im|™œñ| „Xp O^Š[u Óp ‰Gm{ii| ¦ŒO
SZ•p /×ZNEómõ/ MÑÍMð}| ¡mÎÑip}O d} ¡Nô¤MEŠp ‰GD{ idZ ÑXb
{ð» iNEp \ó¨{¶¶ ¡Ö/K/e.881/3/ ¨¶P « m|™œñ| O^Š[s i{ð™˜öð F¦
ªó¤ð{ð ÓZNrð} ¦O ¡„ðX¹p OGŠorð} ‰FÜ´ðip idZ ÑXb {ð
» ¦FG::
†{˜óC AðEp }”ð]} „}dÐu „}¬ {ð™˜ö „Xp {´[u} NEpO {ð™˜öð
¡mÜíp} d} i„Xp O^Š[u Óp MÜ´ð} {ð™˜öð im|™œñ| iO^Š[u
MÑUMð}| M{iið} NR¡p †}ªEip ¦¨{¶μEð; ˆÖ \óG ˆ{ð™˜öð ËHðÖ F¦
^¨} ‰QÑZ{ð MUªp ¡mtEð {ð™˜öð Å´ðN÷ 3 d} 1990 iNôG d}
¡mÎÑip ¡„Xp O^Š[u Ô ¤Eip O^Š[s| m|™œñ ¡ÑUMðip MD{ð} {ð::
ˆ˜óC EöFO i{ð™˜öð F¦ «\ó|˜˜ð QOm|G@ „¦m|G» mkEù MÉÍðO ¡{ð™˜öð}
M{ik ¡Nô¤MEŠp {ð:: K´ð ¡{ð™˜öð} M{ik „^ÑF´ó{p ¤^dM¸ð iNô{ikip
gp Nþu/m|™ ¡m|Úð ipŠŠG iËHðÖ M^ÑV} †}ªóUª| ¡m|™œñ Ñf¬
MNþFn} NUμ´º †}ªótG {ð:: ˆF¦ im¸d\ð ¡{ð™˜öð ŠÖG «\ó|˜˜ð
\Om|G „¦m|G» iNôG ¡QÑUð O^Š[u ¤¢p| ¡\Mðp {ð™˜öð \óÜ¶|
¡mÎÑð {ð™˜ö \ó{ik {ð mkEù M´Mp ¦~ZioG::
2
¡SZ Ö/iöqu {ð™˜öð} ENÖU^ ¡Nô¤if ¡K¶ MQUp iEöEip i{ð™˜öð
ËHðÖ F¦ {ð™˜öð «m{jüG» ¡NôG fG jEM~V kt {ð™˜öð iO^Š[u| im|™œñ
Óp ÊM{iið „GmÎÑO iNEp ÑXb N¬Uμrð míó D~ „Gm´ O::
ð R {ö
¡Õ«XG M®MW¤ Ü° Ö/iöp iM/eºZ 71/93 †}ªóAðO ¡Õ«XG
ˆÖm Ö/iöp iM/e. 03644 ¡Q¹ürð ðR{ö“u mbU’G::
{ð™˜öð iÖ/K/e.881 im¨{´´ð MQUp ¡mˆ|{ iMD{ð ¡Í| {ð
kE|G; ¦ÎÖ Mšíð m˜¶mýG::
¡N¦{ik ¡„Xp ªƒu ÓZN „Eip
¡BRk G¢{p
^N÷ imX eºZ „Xp ¡m¸d\ð ª „k™ð ¬OÏ ¡{ð™˜öð} Kμ’õ{p
iNUμ´º i\¸ð ðR{ö ¡NG^NN iMD{ð ¡BRk G¢{mø} †}¨NôˆmEð
„\ÖXEAð::
ˆT^n •¦{p {ð™˜ö“u „}© i¶GË ¡NôÜ¶ {ð™˜ö {ð:: ¡Ö/k/K¶ e.
880/A/:: ¦C •¦{p {ð™˜ö ENË|p im|™œñ| i„Xp O^Š[u Óp M{ik|
¦ŒO SZ•p MÑÍO} NMGˆp ¦~ZioG:: ¡Ö/k/K¶/e. 881/2/:: {ð™˜ö
¡Nþs ºkg ¡D{ X\ð ¡NôÑËMð SX {ð ¡Ö/k/K¶ e. 857/1/ ¡N}ik
SZ•p „^ÑF´ó ¡D{ð i¶GË ¡NôÜ¶ {ð™˜ö m|™œñ †¡m|Ú N|rðO EöF \ð
EóËÑð ÊNôuG iEöF \ð ¡mÎÑð fG ipŠŠG ¡Nþu fG MD{ð} ENUμ´º
{ð:: O^Š[s {ð™˜ö ¡mÎÑip} ë}ë ENg| ¡mÎÑð} EM^Np ¦O EN}ik
XRrð uEùo ¤Frð MD}O „Ejrð:: /¡Ö/k/K¶ e. 837/¦CO ¬}μ´ö
i¶GË iNôÜ¶ {ð™˜ö ¡M{ik ^Z•p „^ÑF´ó| M{iiðO ipŠŠG iN¤¸XºZ
Að{öo MÑÍO ¤Eip MD{ð} ¤MEŠoG::
3
¨ ´ðª¢ ^}M¹ „k™ð ¬OË {ð™˜ö m{jüG ¡NôG MÖ¨Nô¤ F¦
¡Ü\ð ¡„q î¨ {ð™˜ö ¡„Xn} O^Š[u Ô ˆ¸d\ iíF - \ó|˜š \Om|G
„¦m|G - †}ªóAðO ˆm|™œñ| Ô^Š[u ÓZN dºEù ¨¶P ¦C}{ð fG
EM^Nou} "iÓZNu} †|Uμ¶¹E}" ¡NôEð fFqu iM^ÑXrð {ð:: i†{ö
†O{p O^Š[s \Om|G „¦m|G ¡NôEðp Nþu {ð™˜öð} iM^¸p F¦ †¤E
¡m|Úð} EóD} ÊNôuG †{˜óC fFqu iZ¶¸‚{p M{ik} „¤MEŠnO:: ˆ{˜óC
fFqu K´ð †}ªóÑÍO ¡NôÑE´ð} ¡N}ik SZ•p MÑÍO „EMÑÍO ipŠŠG
NUμ´º „¦tGO:: mÑËNþG ENEpO ¤ª¶oG:: ¦C K´ð i¶GË †}ªóÑÍO
¡NôÑG´ð ^Z•p MÑÍO R¦Uμ´º ¨¶P {ð™˜öð EóÍ| „¦´jO:: iMD{ðO ¡^Z
Ö/iöqu ðR{ö ¡NôbZip OŠ}¤p ÊEöE EóÍ| ¦´jG ^G iARk mE¦tEAð::
¡ª ÓZN:- DR–| {μb
m.
4
¡\iZ M/e.10237
d} ºZ 18/1996 •.O.
2. „q Ö^H Zg{C
4. /[ ^}© •EMð
5. „q M^Ö} †ei§|^
„MG‰u:- /[ iE¸ð †`mø - dUið
MG^ \Á:- ¡EO::
{´V ¤Üð Mšíð} MZO[ míóð} EMSXp ÊD{ MZOU}
¡NôˆmEð} ðR{ö \ºm|G::
ð R {ö @
„MG‰u i^Z Ö/iöp jdUiðp ¡{ð™˜ö ¦Í¨gG‚| ¡Nô^p{p ¦ogG‚
„iöno jFOjX^ ˜´¡ ˆÖ„E| „MG‰u M^ÛO 5 d} 1989 •.O. imÊÑ
\{¬ μktu}} MSZm} G² R}G¬ ˜´¡ ˆÖ„E jÜjrð KMO ºZ 30
d} 1994 •.O. ˆ˜óC •EO iPp mE¦m’G:: „MG‰u ¡Nþu Nô^p MD{ö
mUμ¶»| Nþu {H\ö 30 d} 1991 •.O. ¤Ü´ðp {ð™˜ö Í¬h NÛ° ¦\¸‚
iNEp ¸¦d’G::
NÛ° Nþu {H\ö 30 d} 1989 •.O. „Ü´ðp ¡mjEð ¡{ð™˜ö \{¬|
iF¢ ¡Nô´ òpO OSŠ[u šZšZ †}ªóAðO M^ÛO 5 d} 1989 •.O. ¡mÜ´
¡μkt ðG \{¬ m¤¦› MgUið} Mšíð ¤ÛªG::
Ö/iön \{©} mMGŠq| i\{© F¦ ˆNô´ òp O^Š[u 3n} ¸Zq ˆ\N
iíF i\¸ð ðR{ö Nô^p{p} imMEˆm „MG‰u †}¨ „iönorð „dXUk
iOSŠ[u fG ¤Û©p ÊD{ /[ iE¸ð †`mø ¡jFOjX^ ˜´¡ ˆÖ„E Nô^p
|rð iNEp Nô^p{orð} ‰dFrð iíF {ð™˜ö ¦Ë¨dG‚ ¡NôEð} „iöno

imMEˆm Nþu {H\ö 30 d} 1991 •.O. „Ü´ðp ¡mjEð {ð™˜ö ¶GÏ {ð™˜ö
{ð:: ¶GÏ {ð™˜ö ˆD{ ¨¶P iÖ/k/K/e.881 †| 883 ¡m¨{´´ðp}
M^ÑZqu(×ZNEómõ“u) NNþFp „Eip:: ˆ{˜óC SZ•qu †}¨Nô¨{¶´ðp
{ð™˜öð im|™œñ| i„Xp O^Š[u Óp ¡m{ii MD{ð} ¡{ð™˜öð \{¬ NMGˆp
†}ªEip ¡Ö/k/K/e.881 }”ð^ eºZ 2 F¦ mMGŠmýG:: i˜óC K¶ MQUp
{ð™˜öð im|™œñ| i4 O^Š[u Óp ¡m{ii ÊMD{ð ¡{ð™˜öð \{¬ X\ð
‰FMEˆm {ð™˜öð ÓXb {ð:: ˆ˜óC K¶ „}ÎZ Nþu {H\ö 30 d} 1991 •.O.
„Ü´ðp ¡mjEð} {ð™˜ö iO}MEˆpip ´ó˜ö {ð™˜öð O}O †}‰ü} Nþu| „Xp
OSŠ[u jE}ip {H\ö 30 d} 1991 •.O. m{lG} ªó¤ð{ð ÑZM|G iNEp
T^p OSŠ[u EÖ/iöp ió´GÉO ¦C SZ•p MÑÈMð} ¡{ð™˜öð \{¬
„¤MEŠpO:: iMD{ðO Nþu {H\ö 30 d} 1991 •.O. „Ü´ðp ¡mjEð {ð™˜ö
ÑXb {ð iNEp {ð™˜ö ¦Ë¨gG‚ ¡NôEð} ¡„MG‰u} „iöno jEMdiG
ð¬g „¬Z´ùoG::
„MG‰u i˜óC ðR{ö gZ iM\ p ¦¶j‚ EÕ/ˆÖmð Ö/iöp
ió¤dZiðO Ö/iön ¦¶j ò} mMGŠq ¡SZ Ö/iöp ¡\¸ð ðR{ö i„¶jið {ð
iNEp ¦¶j ò} ]¦diEð dZmýG::
¡„MG‰u ¡\iZ „iöno ¡dUið i˜óC ðR{ö F¦ {ð::
¡„MG‰u ¡\iZ „iöno ÖY {´Z jÁV \óo¦@
1. ¦C ð¬g ¡mÜ´ð {ð™˜ö iNþs iXRrð ¡†² ËKÑp †}¨mÊÑ@
¡ÊÒp}@ ¡{ð™˜ö \{¬ XRrð †}ª{iiðFrð@ O^Š[sO ¡Nþs fG
MD{ð} „Uμ¶¸ð m|™œñ| OSŠ[s ªó¤ð MÑUNrð} „Û¬m’G::
¦CO iÖZ¬ iön Mš´k mMš¶l ¦´G::
¦C {ð™˜ö iÖ/k/K/e.881-2-„‰ü¤O \óMUMZ ióD} iOSŠ[s Óp
¡m{ii| ¡mÑUM MD{ð iXRrð iOSŠ[s ¡mUμ´¸ ÊD{ ´ð¬Ep
¡EðO::
2. {ð™˜ö ðG j¦D}O Kμ’õ ð¸öp ¡Nô¤^ˆpG m¶jZ iMD{ð
iÖ/k/K/e.1677-1-†| 1808-2 MQUp iK¶ ¡m¨{´´ð} ¡„ÊÊÖ ×ZO
2
¤GmˆmEð ðEùu EóÑZ\ð ¡NôuEðp iN|rðO m’’¦ ´} ¦O ºgO
jEð \ð º¤dø †}°õ iÖZ¬ iön iX\ð „{]b{p MD} ÊN¦´jð „ió¦
¡K¶ ^Cmp {ð::
3. ¡jFOjX^ ˜´¡ ˆÖ„E {ð™˜ö iÖ/k/K/e.880 ˆmMEˆnp ˆT^n ¡{ð™˜ö
•¦{qu "im|™œñ ËHðÖ ¡NôÜ¶ {ð™˜ö' iNôEð HU¶ MQUp \óo¦
¶¬Ñp ¡EipO::
¦B÷ðO †}¨NôˆmEð iÖ/k/K/e.884 F¦ m¨}¶èG@
1. im|™œñ ËHðÖ ¡NôÜ´ð {ð™˜ö m|™œñ X\ð iMðEð ‰GÊÑð ÑXb
¦D|G::
2. {ð™˜ö MD{ð i¶GË ‰GmMEˆm ÑXb {ð::
3. {ð™˜öð ¡mÜ´jrð Udqu †¤}ªªrð m|™œñ ‰GÑUMjrð| d}
‰GÊÑjrð ÑXb ¦D|Eð ¦FG::
¦C {ð™˜ö ˆÖ kEù im¸d\ð ¡K¶ ¬}μ´ö „‰ü¤ \óMUMZ@ iSZ
Ö/ip ¡m\Mðp OSŠ[u ˆ\¸ðp ¡OSŠZ{p fG ð^º@ Nþu
m\k\iðG‚ kEð ¸Zmð} „q \} kZB{ð iöp \©}:: Nþu
XRrð ¡ÊÒp} ¡{ð™˜ö \{¬ X]rð Nþs „{iiðG}:: †O ¡Nþs fG
MD{ð} „Uμ¶¸}@ NþsO †O ªó¤ð{ð ÑUO} ¡NôEðp ÖY {´[u
¦´ òjr’G::
¦C \{¬ „Z†^n ¡{ð™˜ö fG ¦FG::
{ð™˜öð iMðEð im|™œñ iX]rð ¡†² ËAðÖ mËÔýG:: m|™œñ i¡´É
ÑZM’G@ i{ð™˜öðO F¦ i¡´É d} ËÑðioG:: ¦C im|™œñ ËHðÖ
¡mÜ´ð {ð™˜ö iOSŠ[u ˆMUμ´¸ðO iF¦ iÖ/k/K/e.884
im¨{´´ð ×ZO MQUp ¡mNþF D~ RE ¡SZ ÖZ¬ iöp
iÖ/k/K/e.884 MQUp NË¨g ¦´jð ¡{iUð} {ð™˜ö E´ðª¢
„¶jk{p ¡EöEð} iÖ/k/K/e.881-2- „‰ü¤ iMMGˆp †}ªóÑZ^
ðR{ö M^¸n| ¦¶j‚ \Nôð Ö/iöpO ¦C}{ð MdiEð MQUo’õ ¡K¶
^Cmp ¤Eip ÊD{ ¦oUOG‚ ¡NôG {ð:: i˜óC ´ðª¦ ¡m|™œñ
3
¡jFOjX^ ˜´¡ ˆÖ„E {ð™˜ö iÖ/k/K/e.884 im¨{´´ð MQUp
iXRrð ¡†² ËAðÖ ¡mÊÑ (holographic will) ¡mjEð •¦{p D~ RE
Ö/iön ×ZNEómõð „GmNþFO iNEp ¡Ö/k/K/e.881 ¸g_ ð¬g
¤Ü´ð i„¶jið {ð? ¦}^ „¦ËO? ¡NôEð m´‚mýG::
„MG‰u ijFOjX^ ˜´¡ ˆÖ„E {H\ö 30 d} 1991 •.O. ¡mÜ´ {ð™˜ö
†}ªóÍ¬gG‚ †¸¦fEAð ^pG „iöno ¤dUiu \óD} ¡^Z ÖZ¬ iöqu {ð™˜öð
EO^Š[u m{lFrð ¡ÑUMð MD|rð} ÊN¤MEŠp iÖ/k/K/e.881(2)
¡m¸d\ð} M^ÑZp „¤NþFO| ÑXb {ð \óEð M\|rð} ˆ^Z ð]{ö
MUªp ¦tFG::
„MG‰u E˜óC uEùp i„dUiuð „iöno {ð™˜öð iÖ/k/K/e.881
¡mMEˆmð} M^ÑZp ¡Nô¤NþF {ð ˆNEn im¼NW {ð™˜öð im|™œñ ËAðÖ
¡NôÜ¶ ¡{ð™˜ö •¦{p ÊD{ ˆÖ/k/K/e.884 „¶jk Eóo¦G} ¦´jG ^pG
MˆXˆå} m´}ši|G::
¦Œ ¡Ö/k/K/e.884 im|™œñ ËAðÖ ¡NôÜ´ð ¡{ð™˜ö „¦{p im|™œñ
i†X\ð EóÎÖ †}¨Nô´jð; {ð™˜ö MD{ð} i¶GË NMGˆp †}ªEip; m|™œñ
i¡´Íð ÑZP d} EóËÖip †}¨Nô´j| †{˜óC M^ÑZqs ‰GmNþEð ÑXb
†}¨NôD} ¡Nô¨{¶¶ {ð::
Nþu jFOjX^ ˜´¡ ˆÖ„E {H\ö 30 d} 1991 •.O. „¬Z´ðoG
¡mjEð {ð™˜ö i†² ¡mÎÑ \óD} ¡mÎÑðO im|™œñ MD{ð} ¡Nô¸g^; ¡{ð™˜ö
fG MD{ð} i¶GË ¡Nô¤MEŠp †}ªóAðO i¡´Íð im|™œñ †¡mÑUM d}O
¡mÎÑip MD{ð} ¦C uEùp i„MG‰u ˆdUið ¡{ð™˜ö \{¬ F¦ „Uμ¶¹üG::
i†Z¶º {ð™˜öð ˆ†{˜óC M^ÑZqu im¼NW i„Xp O^Š[u Óp ¡mÜ´
MD{ð}| O^Š[uO i¡´Íð ¡ÑUMðip MD{ð} ¤]¤G:: {´Z ¶} ¡˜óC m¼NW
Að{öo M~Z {ð™˜öð} i¶GË †}¨NôÜ¶ ¡{ð™˜ö „¦{p Eó¤^hºZð|
ˆÖ/k/K/e.881 „‰ü¤ †}ªóo¦ Eó¤¨Z´ð „¦´jO:: {ð™˜öð ˆÖ/k/K/e.
4
884 „‰ü¤ \óo¦ ¨¶P ˆÖ \óG †}¨mMEˆmð M^ÑZqs} iMðEð ¤NþF
MD{ð} NUμ´º ¦tFG::
ÊD{O ¡^Z ÖZ¬ iöqu ¡Ö/k/K/e.884} Eð]{ö¤rð M\Up
iN¬U¶ Ô}o ¡Ö/k/K/e.881} „E„¶jk ¸g\ð {ð™˜öð iO^Š[u Óp
M{iið} \{© „¤MEŠpO| ¡Ö/k/K/e.881} M^ÑZp „¤NþFO \óEð ÑXb
†}ªóD} M\|rð míó „¦ËO:: ˆÖ \óG †}¨m¸d\ð {ð™˜öð
iÖ/k/K/e.884 ¡mMEˆmð} M^ÑZp ¡N¤NþF iMD{ðO {ð™˜öð ÑXb
{ð iNôG ¡m\¸ð ¡^Z Ö/iöqu ð]{ö M\Uo’õ ¡D{ ¡K¶ ^Cmp
„GmÑÍMipO ENEp ¡NôtG „GD{O::
i†{˜óC OŠ}¤qu ¦Œ uEùp Nþu jFOjX^ ˜´¡ ˆÖ„E ¤Ü´ðp {ð™˜ö
EóÑZ^ ¦´j’G iNôG ¡m\¸ð} ¡^Z Ö/iöqu ð]{ö iÖ/k/S/S/K/e.
348(1) M\Up iMaZ {ð™˜öð EóÍ| ¦´jG iNEp ^|þG:: ¦ÎÖ::
Mšíð ¦ME^::
/j„
5
¡\/M/e.11625
¡‰mõp 9 d} 1996•.O
ªƒu@- 1. „q ˆNG i¬W
2. „q Ö^H Zg{C
4. /[ ^}© •EMð
5. „q M^Ö} –ei§|^
„MG‰u@- „q C¦p iÖf© ˆ¸if „q ix¦Eð {´“ μZ dUið
ME^ \Á@- ¡EðO
Mšíð} MZOU} ¡NôˆmEð} ðR{ö \ºm|G::
ð R {ö
¦C Mš´k mˆÖq E˜óC uEùp ¡dUið ¡Õ«XG ˆÖm Ö/iöp
i¦/M/e.1781/94 F¦ i12/3/95•.O i\¸ð p–™š „MG‰u gZ iM\ n
¡\iZ „iöno ^FdUi {ð::
¡SZ „MG‰u| ¡Õ/M/¨/Ö/iöp jdUiðp NMGˆt Nþu †ND¦ Zg{b
/ˆó[^ NEpO ¡SZ „}¨ „MG‰u †|p †| ¡SZ AðEm „MG‰u ¡{iUð
¡„Að} „MG‰u „¤p jÜ´ðp {ð™˜ö MQUp ¡Nþu Xcu {} iNEp iðG|
NÛ° Oš´j Ë/iöp ie.138/7/83 ¡mM˜í {ð™˜ö ×q ‹Øõ| ¡AðEp O^Š[u}
Ô šZšZ iNgUk {ð™˜öð Í¬h NÛ° ¦\¸‚ iNEp ¸¦d’G::
Ö/iönO O^Š[u i„iönorð ¡ÉÍðp iMðEð †ð{p †}¨D{@ {ð™˜öð
iðG| NÛ° Oš´j Ë/iöp i14/2/93•.O ¡mÜ´ MD{ð}| NþuO \ó|˜˜ð
„†O[„rð ¸ö{ †}¨{iU iM¶EË ¤Û©p} ˆ\N iíF i\¸ð ðR{ö Nþu
„Ü´ðp ¡mjEð {ð™˜ö ¶GÏ {ð™˜ö {ð:: ¶GÏ {ð™˜ö ˆD{ ¨¶P iÖ/k/C/e.882
MQUp Ô^Š[s M‰ˆG „}© ª ¦O ðG EN’’G SG¹} ¡m\¸ð \ð
D~ {ð™˜öðO ¡mÜ´ð ˆ†{˜óC „}¨ð SXð} iNô¤‰¬ip ŠÖG ð^º ˆD{
E{ð™˜öð ’μ N¶ p AðEp O^Š[u kt idõ |rð:: Nþu m|˜˜ð ¡mjEð ðG|
NÛ° Oš´j Ë/iöp {ð:: iMD{ðO Ô^Š[s M‰ˆG „}© ðG ¡N’’G
^G¹} ‰Eð AðEp O^ŠZ idõ {ð:: ¦Að} †}°õ i¤š{ð ´ðª¦ iO^ŠZ{p
¡ÑUMðp O^Š[u k™p AðEp \óD} AðEnO ðG ¡N’’GO D{ ¡ª‚{p ^G¹}
¡FrðO:: iÖ/k/C/e.881/3/ MQUp m|™œñ| AðEnO O^Š[u i{ð™˜öð F¦
¬¤ð{ð ÓZNrð} ¦O ¤ðX ¹p OGŠorð} ‰FÜ´ðip idZ ÑXb
{ð:: Nþu i14/2/93 „Ü´ðp imjEð ¡{ð™˜ö \{¬ F¦ ¡AðEp O^Š[u ÓZN
idõ ¡NôD{ð ðG ¡N’’G ^G¹} ¤Eð \ð ÓZNð} „^dO» ióD} {iZ::
iMD{ðO Nþu „Ü´ðp ¡mjEð {ð™˜ö ÑXb {ð::
iEöF iˆðG „}¨ „MG‰u ¡Nþu G² MD|rð iO^Š[u fG ÊmUμ´¸
iÖ/k/C/e.842 MQUp ¡Nþu †|orð ¡M®MW¤ Ü° Xb \óD{ð ¡„Að{ð
„MG‰u ¶} †|n ¡^Z „}¨ „MG‰u /[ \ÑÖ¡Eb ¨RE‚ iC¦p
M~Xrð ÊmUμ´¸| ˆ†\ð d¬Mð ¡Xb{p Mkp ^FFrð Kμ’õ Xb{{mø
¦Uμ´ºG‚ ¡NôEð} „iönoð} „GmdiG{ðO kFüG::
¡„Að} „MG‰u i˜óC ðR{ö gZ iM\ p iÕ/ˆ/Ö/iöp ¦¶j‚ ¤E \óD}
Ö/iön ¶} ¡SZ Ö/iöp ¡\¸ð ðR{ö ´ð¬Ep ¡EipO iNEp „MG‰u
¤dUið} ¦¶j‚ ð¬g iN¬U¶ p–™š \ºmýG::
¡„Að{ð ¡\iZ „iöno ¡dUiðO „MG‰u i˜óC p–™š gZ iM\ p \óD}
¡„iönoð ÖY {´Z ¡^Z Ö/iöp E\¸ð ðR{ö OŠ}¤p ¤Ü´ð ðG EN’’G
SG¹} ¡m\¸ð \ð iO^ŠZ{p i{ð™˜öð F¦ ÓZNð} „F^dM¸O ¡NôEð}
{ºk {ð:: iÖ/k/C/e.910 F¦ †}¨mMEˆmð K´ð i{ð™˜ö F¦ ¸}‰X ºif
¤Ü´ð ¡m|™Ÿu Ñf¬ †}ªóîZ| ˆN|rðO ¡m}‹G SX ¡Íª †}ªóD}
2
{ð:: ðG EN’’G SG¹} ¡m\¸ð \ð SX iNô‰B÷¬ip ŠÖG ð^º
†}ªóÜ¶| {ð™˜öð ’μ †}ªó~Uð AðEp O^Š[u idõ |rð kEù K´ð ¡Ñd¨ð
ðG EN’’G SG¹} ¡m\¸ð jESG¹} m•N}{óp †}¨Nô~Uð iM´}˜k
†}¨D{ ¦oM|G:: im¤˜ð ´ðª¦O {ð™˜öð} ¤^ÑÈMð jESG¹} i{ð™˜öð
ËAðÖ F¦ iO^ŠZ{p ÓZNð j¦~ZO †}‰ü ¡{ð™˜öð ËAðÖ MðEð iMðEð
¡m|™œñ} Ñf¬ ¡Nô´GË MD{ð „¤¸XºZO:: {´Z ¶} ¡SZ Ö/iöp {ð™˜öð
iðG „’’¢ ˜}¬ ¡mÜ´@ iÓZN| iNCmO ¡mUμ´¸ †}¨MD{ð E{ð™˜öð ’μ
N¶ p AðEp O^Š[u i{ð™˜öð \{¬ F¦ MMGôrð| iÓZNO MUμ´¸ð idõ
{ð ¡NôEð} ¡Ö/k/C/e. 882 ¬}μ´ö ¡SZ Ö/iöp i„¶jið jEM´}˜k {ð™˜öð
i„Xp O^Š[u ‰GmUμ´¸ idZ ÑXb {ð ¤Eð Cμ’õ{p ¡·Ëð {ð::
¡{ð™˜öð ËAðÖ iðG| NÛ° Ë/iöp ie.138/7/93 mMš¶l ¡Nô´‚|
iÖ/k/C/e.897 MQUp ¡NÛ°{n kfp iK¶ mdj¦{p Eó¤´‚ \ó´jð {ð™˜öð
ÑXb {ð MjEð| ¦CO iÕ/ˆ/Ö/iöp MÏ|n iSZ Ö/iöqu ¡m\¸ð ðR{ö
MQUo’õ ¡D{ ¡K¶ ^Cmp ¡mÑÈMip iMD{ð i˜óC uEùp ^Cmn oZP ðR{ö
¦\ºG‚ ¡NôG {ð::
†O Mšíð} MZOU|G:: †}¨MUMZ{ðO „MG‰u ¤dUið {ð™˜ö
AðEp O^Š[u ¡ÑUMðip| iðG| NÛ° Ë/iöpO ¡mM˜í D~ †¤E Ô^Š[s
„}© ðG EN’’G SG¹} ¤Eð ‰ED{ {ð™˜öð mdj¦{p ¡EðO:: MjEð míó
MD} „EMD{ð iÁkº{p m¦› Eó¹X ¡Nô´jð {ºk D~ „¶‚m{’G::
i¶GÏ ¡NôÜ¶ {ð™˜ö F¦ O^Š[u ˆD{ðp „}© ª ¦O ðG EN’’G
^G¹} ¡m\¸ð „‰G ˆD{ð| {ð™˜öðO ¡mÜ´ð †{˜óC xFÓ“u SXrð}
iNô¤ˆ|ð{ðp lo ˆD{ {ð™˜öð ’μ ¤´‚ ˜}¬ AðEp O^Š[u kt idõ †}¨NôD{ð
iÖ/k/K/e. 882 F¦ m¨}¶èG::
im¤˜ð ´ðª¦ Nþu †ND¦ Zg{b /ˆó[^ ºgOp 14/1993•.O
¤Ü´ðp {ð™˜ö iðG| NÛ° Oš´j Ë/iöp m¨Z´ù i’| ŠÖG xFÓ ¡mÑUMip
3
†| iNKmOO ¡mUμ´¸ MD{ð}@ †}ªóAðO EöEùs AðEp O^Š[u Nþu \ó|˜˜ð
„¦mð| {ð™˜öðO m{lFrð MÑUNrð} ¸g\ð ÓZNrð} N~Xrð}
ˆ´ðª¢ ÖY {´Z MUªp ¡NôtG {ð::
†}ªóC ˆD{ ¨¶P ¡ðG Oš´j ’| ŠÖG xFÓð Ô i{ð™˜öð F¦
i†N‚{p ¡m¸d\ j¦D}O †Nƒs †}ªÜ´ðp AðEð ¡{ð™˜öð} MÑÈO iÓZNð
„Uμ¶¹üG| †}¨ O^ŠZ ÁOZ ¡N¦h¸Zip OŠ}¤p „¦o¦O:: i˜óC OŠ}¤p
ðG EN’’G ^G¹} ¡m\¸ð \ð iO^ŠZ{p ÓZNð} „F^dM¸O| {ð™˜öð
ÑXb EóD} ¦´j’G iNôG ¡m\¸ð ¡^Z Ö/iöp ðR{ö míó{p ¡EöEð {ð::
iNþu †ND¦ Zg{b /ˆó[^ ¡mÜ´ð {ð™˜ö iÖ/k/K/e.882 ¡m¨´Ñ
iMD{ðO ¦C uEùp {ð™˜öð EóÍ| ¦´j’G iNEp ^|þG:: i˜óCO ¡^Z Ö/iöqu}
ðR{ö iÖ/k/S/S/K/e.348/1/ MQUp b[oG:: ¦ÊÖ:: Mšíð ¦ME^::
/„.´/

The Law of Succession

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

The Law of Succession

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

www.abyssinialaw.

በፍትህ አካሊት ማሠልጠኛ ተቋም

 የተመዯበው ጊዜ፡ ሶስት ቀን

የኮርሱ አጠቃሊይ ግብና አሊማ

የስልጠና ምዕራፉ ግብ፡-

ምዕራፍ አንድ፡- ስሇውርስ ህግ በጠቅሊሊውና የአወራረስ

ምዕራፍ ሁሇት፡- የኢትዮጵያ የውርስ አስተሊሇፍ በጠቅሊሊው

የስልጠና ምዕራፉ ግብ፡-

ምዕራፍ ሶስት፡- ሇመውረስ የሚያስፈልግ ችሎታ

የዚህ ምእራፍ ግብ፣

ምዕራፍ አራት፡- ሳይናዘዝ የሞተ ሰው የውርስ ሥርዓት

1. በሞጁለ ምዕራፍ 1 መወያያ ጥያቄ 4 በቡድን ይሰራ፡፡

ምዕራፍ አምስት፡- በሟች ኑዛዜ መሰረት የሚፈፀም ውርስ

ምዕራፍ ስድስት፡- ውርስን ማጣራት እና ውርስን ማስተዳዯር፣

የዚህ ምእራፍ ዋና አሊማ፣

ምዕራፍ ሰባት፡- eK ¨<`e ¾}Å’ÑÑ< ¾Ã`Ò Ñ>²? ÑÅx‹

ጥያቄና መልስና ማጠቃሇያ ውይይት

  A  

  A!" #$%&  'E) 

   A  I

 9 E 6a-

A}% AC E$<'+ \  W N. : ~~" E % ~~"

2. I>  A 8 :/,6 &?

3. I>    6  :1$$

1.2. A " I

8  A @ /I& I = Jv= )6v U /   A  "

  W¯. 2 2 E$$U_ %U\aa  AC  A ^.

1.3. $  A%& '() * +  A , -. /0+

²,;+ 8F. %0;= ;67   W¯. W &@A / 

& I $'= EO '\ '9 A , -. /189  9>&

1.4. 4) 567  , -. /189 :; /<;= 9>&

4) :  '¼ / /6  8'¼  A  $ 

567 V N. OPQ 6 ] $ U  $  /6   4)

) A?@A :;> .B.

I = Jv= )6v U /   A ~[ 34 U A ~[ 5 %

C   W  ?A °9 1; .B. E ,:?_ .B 89

  °9  A$µ A?@A \ .B. /T

A}% AU. E$K'+ \ 1; '= %0;= A

1. N.   ?A °9 9 & v99 ,± $e /, 

:?, /< $U'. N. :  /Æ :W ± 4)  

I  A $  " D

 9 E 6a-

2.1. I  ( W¯. A,±«

&U  C  ( W¯. $c. A %   % Z9 :.\ C·; 1W/

2.2.1.  :8? XQ |

 K 6 ,± N.  $8?$  N. J  % (% H/O 0 &

N. %  8$WU  «B N.  %8?;9aa N.  :8?

  }¬ /;   &6D N.  /8? :  K¡G6 N.

± %K     ~ /IU6  8? XQ E T9& /T

567 (V N.  :8?$ N. Z /0)  E ,& %,&ULaa

2.2.2 8N.  $  :.\ $  %.\ /6 ;.

/«/) E E ,$/ 8$  ( Z A 6 N. /6

8  ( W¯  T N. /J v  $ :~_ /6^.

8F. K. %~ :.9 U H6 ET 9 /< :?A ; E , C

I 567 ( N. .  6 v9 +   N.

2.2.3. N.  6 $,&UVD 9> W¯.

/«/) N H/d. % '9 % :  :K ;.  ¡6

N. /   <$ 0 ; A9 v :} 9WF K^ J Y %

N. A<) <$ VT% AZ¦ :$T, ¦ <$ Y    % E

”9  ; 1 v. N /J v  :8?\ YO 

. J XQ :8?9 % I È g H6

I   ( /< A K 8I È 8% ¦ W E K!J

6 ¬ 6 :.\ /Û &? :l# ~&. // 567 (

  :,&  D 567 ( ~$ 827/1/ 8$/l8$ ¹ I È

A

A!" #$%& 'E)

A I

9 E 6a-

A}% AC E$<'+ \ W N. : ~~" E % ~~"

2. I> A 8 :/,6 &?

3. I> 6 :1$$

1.2. A " I

8 A @ /I& I = Jv= )6v U / A "

W¯. 2 2 E$$U_ %U\aa AC A ^.

1.3. $ A%& '() * + A , -. /0+

²,;+ 8F. %0;= ;67 W¯. W &@A /

& I $'= EO '\ '9 A , -. /189 9>&

1.4. 4) 567 , -. /189 :; /<;= 9>&

4) : '¼ / /6 8'¼ A $

567 V N. OPQ 6 ] $ U $ /6 4)

) A?@A :;> .B.

I = Jv= )6v U / A ~[ 34 U A ~[ 5 %

C W ?A °9 1; .B. E ,:?_ .B 89

°9 A$µ A?@A \ .B. /T

A}% AU. E$K'+ \ 1; '= %0;= A

1. N. ?A °9 9 & v99 ,± $e /,

:?, /< $U'. N. : /Æ :W ± 4)

I A $ " D

9 E 6a-

2.1. I ( W¯. A,±«

&U C ( W¯. $c. A % % Z9 :.\ C·; 1W/

2.2.1. :8? XQ |

K 6 ,± N. $8?$ N. J % (% H/O 0 &

N. % 8$WU «B N. %8?;9aa N. :8?

}¬ /; &6D N. /8? : K¡G6 N.

± %K ~ /IU6 8? XQ E T9& /T

567 (V N. :8?$ N. Z /0) E ,& %,&ULaa

2.2.2 8N. $ :.\ $ %.\ /6 ;.

/«/) E E ,$/ 8$ ( Z A 6 N. /6

8 ( W¯ T N. /J v $ :~_ /6^.

8F. K. %~ :.9 U H6 ET 9 /< :?A ; E , C

I 567 ( N. . 6 v9 + N.

2.2.3. N. 6 $,&UVD 9> W¯.

/«/) N H/d. % '9 % : :K ;. ¡6

N. / <$ 0 ; A9 v :} 9WF K^ J Y %

N. A<) <$ VT% AZ¦ :$T, ¦ <$ Y % E

”9 ; 1 v. N /J v :8?\ YO

. J XQ :8?9 % I È g H6

I ( /< A K 8I È 8% ¦ W E K!J

6 ¬ 6 :.\ /Û &? :l# ~&. // 567 (

:,& D 567 ( ~$ 827/1/ 8$/l8$ ¹ I È

/«/) N. % I È \ $ZZ /O \

C $ 567 (V % I È 9 v N. 6 v9

/O '%U9 E $}: /O / v v Y$ %,W9

567 ( ~$ 827/1/ $,nUU E T 0 H!C ¹6 % (V

‹ + \ % $ %^ '%-~ D

% ( W¯ 856( ( ~$ 827/1/ W /<;= 9>& K!

OPQ . %0_;Laa °9 567 (W. : '¼ '9 :

A\ $' K % I È \ $}: E ,& %U9

& E· N. ¾ ° %U'9 88 .aa /O vv_

567 ( ~$ 827/1/ E ( ~$ 702/2/ /189 /<;=

C ( WU@. Ac. % Z9 E . Naa yN. . 567

N. % I È \ ZZ9 $}: '9U A U!Q 8% $& (

1. AC % ( A ~ 827/1/ E ( ¢ 702/2/ /189

U,-. II 6_aa % 8567 ¢ 826/2/ W¯ A @

yz!H E 6½

N. / :~6 K N '+ / C&@;. +

N. ¾ / ~¸ :.\ $?B K & A K6 % ¢+

. $?B K. O XQ N. OPQ & &#PQ ¾ / C

Q& $/ 8$ I ( ¾& /6 % : 8 9>& E ,

0 %Ú W¯ AU) 1Rc+ I ß / 2. 9 I &

3.2. ¾& 9$U' A /

I ( /< N. J % & K C9 XQ N.

&6 ¾& 9$U' / /unworthy of succeding the deceased/ E 8 /&~9

¾& 9$U' / A K ( E T,U $8 8 X ?J /U

N. / 9$U' / 8 ( W¯. :/&¹ A?LM

1. A! ( /< / : ?9V /<;= U#Tà. ND

6. 567 ( ¢ 838 567_ VT% «9 .F :K R

G%HI J$ K " X?LM

4.1. /Y

Â N. 8J$ Ó " :?A/ Y E"

OPQ 8$ 8w9 6 E /8?9 E T $ OPQ 8 D 8w9

/<;= /& A! (D N. (% H/O $ OPQ 1 N.

8 A L ;% A K OPQ :?A D E" %&