მე-11 კლ. პარ.

 კრეაციონიზმი - იდეალისტური მიმდინარეობა ბიოლოგიაში,

რომელსაც მიაჩნია რომ სამყაროს, დედამიწის`, სიცოცხლის
წარმოშობა , ორგანული ფორმების მრავალფეროვნება ღვთის
შემოქმედების შედეგია.
 ევოლუცია - ერთიდან მეორის, ახლის განვითარება ბიოლოგიაში,
თაობიდან თაობაში ცვლილება. ევოლუციის თეორიის ავტორი იყო
ინგლისელი მეცნიერი ჩარლზ დარვინი.
„მაიმუნების სასამართლო პროცესი“ - გაიმართა აშშ -ში 1925
წ. .გაასამართლეს მასწავლებელი, რომელმაც დაარღვია კანონი,
რომელიც კრძალავდა ევოლუციის თეორიის სწავლებას.
ახ. წ. I საუკუნიდან დისკუსიის საგანს წარმოადგენდა „ძველი
აღქმის“ ტექსტის გაგება. ზოგი მეცნიერი ემხრობოდა ტექსტის
სიტყვასიტყვით გაგებას, , ზოგი კი ტექსტის ღრმა წვდომას უჭერდა
მხარს და ალეგორიად მიიჩნევდნენ მაგ. სამყაროს ექვს დღეში შექმნას.
სიტყვასიტყვით გაგებას ეწინააღმდეგებოდნენ: ფილონ
ალექსანდრიელი (I ს.), ორიგენე (IIIს.) , ბასილი დიდი (IVს.)
სიტყვასიტყვით გაგებას ემხრობოდნენ - მარტინ ლუთერი, ჟან
კალვინი - რეფორმაციის მამები (XVI ს.)

მე-11 კლ. პარ.2

ჰომინიდები - ეწოდება თანამედროვე ადამიანთა უშუალო წინაპრებს.

1. 2001 წ. ჩადში, აფრიკაში აღმოაჩინეს 7 მლნ. წლის წინანდელი

ჰომინიდი - ჩადის საჰელანთროპუსი, რომელსაც ზედმეტსახელად
ტუმაი დაარქვეს.
2. 3-4 მლნ. წლის წინ კიჰომინიდი - ავსტრალოპითეკი, რომელსაც
ლიუსი დაარქვეს.
3. 2,5 მლნ წლისაა ჰომო ჰაბილისი - „მარჯვე ადამიანი“
4. 2-1,8 მლნ. წლისაა - ჰომო ერექტუსი - „გამართულად მოსიარულე
ადამიანი“
 5. 1,8 მლნ წლის საქართველოში, დმანისში აღმოჩენილი ჰომინიდი . ის
ჰომო ერექტუსის სახეობაა.
მეცნიერები ჰომო ერექტუსის პარალელურად ასახელებენ სხვა
სახეობებს - ჰომო ერგასტერს, ჰომო გეორგიკუსს (ანუ ქართველი,
აღმოჩენის ადგილის მიხედვით).
მოგვიანებით კვლავ აფრიკიდან გავრცელდნენ ადამიანის უფრო
მაღალგანვითარებული სახეობები „ჰაიდელბერგელი ადამიანი“,
„ნეანდერტალელი“ და თანამედროვე ადამიანი - „ჰომო საპიენსი“
6. 200-150 ათასი წლისაა ჰომო საპიენსი (გონიერი ადამიანი).
7. 150 ათასი წლის წინ ჰომო საპიენსმა ჩამოყალიბებული სახე მიიღო და
ჩამოყალიბდა თანამედროვე ადამიანი -ჰომო საპიენს საპიენსი
8. დაახლ. 70 ათასი წლის წინ კუნძულ სუმატრაზე (ინდონეზიაში)
ტობას ვულკანი ამოიფრქვა რასაც მოჰყვა „დიდი გამყინვარება“, რასაც
პლანეტაზე ბევრი ადამიანი შეეწირა.
9. 12 ათასი წლის წინ ყინულმა დედამიწაზე უკან დაიხია და შეიქმნა
პირობები დემოგრაფიული ზრდისა და ახალი მიწების
ათვისებისთვის.

მე-11 კლ. პარ. 3

მატრიარქატი - გვარი ქალის/დედის ხაზით გადაეცემოდა ასევე
მემკვიდრეობაც.
პატრიარქატი - გვარის მამის ხაზით გადაცემა

პრიმიტიული რელიგიები , რწმენა-წარმოდგენები ძველად (ჰომო

საპიენსთან):

 ფეტიშიზმი - საგანი, რომელსაც ზებუნებრივ ძალას მიაწერენ და

თაყვანს სცემენ.
 ტოტემიზმი - ადრეული გვაროვნული საზოგადოების რელიგია, როცა
მიიჩნევდნენ, რომ ადამიანსა და მის გარეთ არსებულ საგნებს
(ცხოველი, მცენარე ან სხვა) შორის არის ნათესაური კავშირი.
ტოტემი იყო ის რომელიღაც საგანი, რომელსაც გვარის წინაპრად
 მიიჩნევდნენ და პატივისცემას გამოხატავდნენ. მას არ კლავდნენ, არ
ჭამდნენ.
 ანიმიზმი - უსულო საგნებისა და ბუნებრივი მოვლენების
გასულიერება. სულების რწმენა.
 შამანიზმი - შამანი - ადამიანი , რომელიც სასწაულებს ახდენს,
ზებუნებრივ ძალებთან ურთიერთობის უნარი აქვს, მიცვალებულთა
სულები გადაჰყავს სხვა სამყაროში.
 მაგია -ჯადოქრობის რწმენა

მე-11 კლ. პარ.4

1. დაახლ. 2,5 მლნ. წლის წინ დაიწყო და ძვ. წ. XII-X ათასი წლის წინ
დასრულდა პალეოლითი - ძველი ქვის ხანა.
2. ძვ. წ. XII – I X ათასი წლის წინ - მეზოლითი-შუა ქვის ხანა.
3. ძვ. წ. VIII – VI ათასი წლის წინ - ნეოლითი -ახალი ქვის ხანა
4. VII- VI - ათასი წლის წინ ენეოლითი - სპილენძ-ქვის ხანა
5. IV- III ათასწლეულის II ნახევარამდე - ადრე ბრინჯაოს ხანა
6. III ათასწლ. II ნახევრიდან - II ათასწლეულის II ნახევრამდე - შუა
ბრინჯაოს ხანა
7. II ათასწლეულის II ნახევარი- გვიან ბრინჯაოს ხანა
8. 5-6 ათასი წლის წინ მთავრდება პრეისტორიული პერიოდი და იწყება
ისტორიოლი პერიოდი, ეს დაკავშირებული იყო ქალაქების
გაჩენასთან და დამწერლობის შექმნასთან შუამდინარეთში
დღევანდელი ერაყის ტერიტორიაზე

მე-11 კლ. პარ.5

1. ძვ.წ VII-VI სს. საბერძნეთში მოღვაწეობდა ბერძენი ბრძენი - სოლონი,

რომელიც კანონებს ქმნიდა
2. ძვ.წ V-IV სს. საბერძნეთში მოღვაწეობდა ფილოსოფოსი - პლატონი
3. ძვ.წ IV ს. საბერძნეთში მოღვაწეობდა ფილოსოფოსი არისტოტელე
4. XVIII ს. მოღვაწეობდა ფრანგი განმანათლებელი ჟან-ჟაკ რუსო
(„სოციალური კონტრაქტის“ ავტორი)
5. XVII-XVIII სს. მოღვაწეობდნენ ინგლისელი ჯონ ლოკი და ფრანგი
შარლ ლუი მონტესკიე ( ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის
ავტორი)
6. ძვ.წ II ს. რომის რესპუბლიკაში მცხოვრებმა ბერძენმა ისტორიკოსმა
და პოლიტიკურმა მოღვაწემ პოლიბიოსმა თავის ნაშრომში „ისტორია“
თეორიულად განიხილა ხელისუფლების დანაწილების საკითხი,
რომელიც ნაწილობრივ განხორციელებული იყო რომში.
7. XVIII ს. მოღვაწეობდა შოტლანდიელი ეკონომისტი -ადამ სმიტი,
მანშემოგვთავაზა ეკონომიკური განვითარების სტადიები:
მონადირეობა-შემგროვებლობა (ველურობის ხანა), მესაქონლეობა
(ბარბაროსობის), მიწათმოქმედების ( ფეოდალიზმის) და კომერციის
(ცივილიზაციის)
8. XIX ს. მოღვაწეობდნენ გერმანელი ფილოსოფოსები კარლ მარქსი მან
შეიმუშავა სოციალურ-ეკონომიკური ფორმაციები: პირველყოფილი -
თემური წყობილება, მონათმფლობელობა, ფეოდალიზმი,
კაპიტალიზმი, სოციალიზმი, კომუნიზმი.

მე-11 კლასი, პარ. 6

1. ძვ.წ მე-4 ათასწლეულის ბოლოდან შუამდინარეთსა და ეგვიპტეში
მეტ-ნაკლებად ჩამოყალიბებულ სახელმწიფოებზე იქმნება.

მე-11 კლ. პარ 7

1. ძვ. წ IV ათასწლ, ეგვიპტეში 2 სამეფო შეიქმნა, რომელიც შემდგომ
ძვ.წ. 3100 წ. ფარაონმა მენესმა 2 სამეფოდ გააერთიანა.
2. ძვ.წ. XVII ს. ეგვიპტის ჩრდ. ნაწილი დაიპყრეს აზიიდან მოსულმა
გაურკვეველი წარმოშობის ხალხმა - ჰიქსოსებმა.
3. ძვ.წ. მე-2 ათასწ. ეგვიპტელები ახლო აღმოსავლეთში იწყებენ
ლაშქრობებს
4. ძვ.წ. XV ს. ეგვიპტის ფარაონმა თოტმეს III ყველაზე შორს განავრცო
ძალაუფლება.
 5. ძვ. წ. XIV ს. ფარაონმა ამენხოტეპ IV-მ ერთღმერთიანობა შემოიღო.
ატონის (მზის დისკო) ღვთაება .ააგო ქალაქი, რომელსაც ახეტატონი
დაარქვა. თავად ეხნატონი დაირქვა.
6. ძვ.წ. 1274 წ. ეგვიპტის ფარაონ რამზეს მე-2 სა და ხეთების მეფე
მუვათალს შორის გაიმართა ქადეშის ბრძოლა (დღ. სირიის
ტერიტორია). დაიდო პირველი ზავი ორ სახელმწიფოს შორის. მისი
ასლი დღეს ამშვენებს გაეროს შტაბბინას.
7. ძვ. წ. მე-7 ს. მას ჯერ ასურეთი იმორჩილებს, შემდგომ სპარსეთი,
მაკედონია, რომი, არაბები.

მე-11 კლ. პარ. 8

1. ძვ.წ. IV- III ათასწლ. სამხრეთ შუამდინარეთში (მესოპოტამიაში)

შეიქმნა ცივილიზაცია - შუმერი. (გამოიგონეს : ლურსმნული
დამწერლობა, ბორბალი )
2. ძვ.წ 27 -ე საუკუნეში შუმერული ქალაქის ურუქის მეფე იყო
გილგამეში, რომელიც თქმულებებში გმირადაა მიჩნეული.
3. ძვ. წ, XXIV ს. შუამდინარეთში არსებულმა აქადის მეფემ სარგონ
დიდმა გააძლიერა სამეფო. აქადელები სემიტური ტომიდან იყვნენ,
მათ მოახდინეს შუმერების ასიმილაცია.
4. ძვ.წ. მე-2 ათასწლ. მეორე ნახევარში აქადური საერთაშორისო ენის
სტატუსს იძენს.
5. ძვ.წ. მე-2 ათასწლ. პირველ ნახევარში შუამდინარეთში ძლიერდება 2
სახელმწიფო - ბაბილონი და ასურეთი.
6. ძვ.წ. მე-18 ს. ბაბილონის მეფე ხამურაბიმ შექმნა კანონთა კრებული,
282 მუხლისაგან , შესრულებულია დიორიტის შავ ქვაზე, რომელიც
დრეს საფრანგეთში, ლუვრის მუზეუმში ინახება.
7. ძვ. წ. 605- 562 წწ. ბაბილონის მეფე ნაბუქოდონოსორი მეორე ძლიერი
მეფე იყო.
8. ძვ.წ. 539 წ. სპარსელებმა დაიპყრეს ბაბილონი . შემდეგ ალექსანდრე
მაკედონელმა დაიპყრო სპარსეთი და ბაბილონი თავის დედაქალაქად
აქცია.
 მე-11 კლ. პარ. 9
1. ძვ.წ. II ათასწლეულიდან არსებობდა ასურეთის სამეფო ჩრდ.
მესოპოტამიაში (შუამდინარეთში).
2. ძვ.წ. 883- 614/612 წწ. ასურეთის ძლიერების ხანა იყო.
3. ძვ.წ. 732 წ. მან დაიპყრო არამ-დამასკო
4. ძვ.წ. 722წ. ----------------- ისრაელი
5. ძვ.წ. 714 წ. ---------------- ურარტუ
6. ძვ.წ. 709 წ. მოხარკედ აქციეს კვიპროსი
7. 689 წ. დაანგრიეს ბაბილონი (მეფე სანხერიბმა)
8. ძვ.წ. 671 წ. დროებით დაიპყრეს ეგვიპტე. ასევე დაიმორჩილეს
ფინიკიის სავაჭრო ქალაქები: ტიროსი, სიდონი, ბიბლოსი
9. ძვ.წ. 714 წ. განადგურდა ასურეთის დედაქალაქი - აშური
10. ძვ.წ. 612 წ. ----------------------------- მეორე დედაქალაქი - ნინევია
11. ძვ.წ 722 წ. ასურეთის მეფემ სარგონ II-მ მოახდინა ისრაელის ხალხის
(ებრაელების) დეპორტაცია (იძულებითი გადასახლება) ასურეთში.
ასურეთი გაანდგურა ბაბილონმა , მიდიამ და ჩრდ-დან შემოსულმა
მომთაბარე სკვითებმა
12.ძვ.წ. 586 წ. დეპორტაციის ეს ხერხი გაიმეორა ბაბილონის მეფემ
ნაბუქოდონოსორმა იუდას სამეფოს (ებრაელების) მიმართ.
13.ძვ. წ. 928 წ. სოლომონ მეფის გარდაცვალების და არამეელთა
(სემიტური მოდგმის ხალხი წინა აზიაში) აჯანყებების შემდეგ
ებრაელების სახელმწიფო გაიყო ორ ურთიერთმოქიშპე სამეფოდ:
ისრაელად (დედაქ. სამარია) და იუდად (დედაქ. იერუსალიმი)
14. ძვ.წ. II ათასწ. დასაწყისში მცირე აზიაში, დღ.თურქეთში მრავალი
ქალაქ-სახელმწიფო იყო. ხეთებმა მიაღწიეს წარმატებას და
დაიმორჩილეს მცირე აზიის დიდი ნაწილი ქანესის მეფის ანითას
ხელმძღვანელობით.
15. ძვ.წ. 1531 წ. ხეთების მეფემ მურსილიმ ილაშქრა შუამდინარეთში და
ბაბილონში ხამურაბის დინასტიას ბოლო მოუღო.
16. ძვ. წ. XIV – XIII სს. ხეთების სამეფო ძლიერების მჭვერვალს აღწევს
მეფე სუფილულიუმა I -ის დროს. ამარცხებს მითანის სამეფოს ( ჩრდ.
 შუამდინარეთში) და ტახტზე სვამს ხუკანას მას ცოლად რთავს
საკუთარ დას.
17. 1274 წ. ხეთები მეფე მუვათალის სარდლობით ებრძოდა ეგვიპტის
მეფე რამსეს II -ს ქადეშის ბრძოლაში, სირიისათვის. ზავი დაიდო
მათ შორის და გაინაწილეს ტერიტორიები. მუვათალი ჭრილობისგან
მალე გარდაიცვალა და ტახტი მისმა ძმამ ხათუსილი III დაიკავა. მან
თავისი ქალიშვილი რამსეს მე-2 ს მიათხოვა ცოლად.
18. მე-13 ს -ის მიწურულს დასუსტებული ხეთების იმპერია კიდევ უფრო
დაასუსტა ეგეოსის ზღვის ხალხების და ქასქების შემოსევებმა.
19. ძვ.წ. IX-VII სს. ვანისა და ურმიის ტბის მიდამოებში (დღ.თურქეთი)
აღმოცენდა ურარტუს სამეფო,
20. ძვ.წ. IX ს. შუა ხანებში ურარტუ დალაშქრა ასურეთის მეფემ -
სალმანასარ III –მ, დაამარცხა მეფე არამუ და მოსპო დედაქალაქი
არზაშკუნი.
21. ძვ.წ. IX ს. მიწურულს ურარტუს მეფე მენუა ჩრდილოეთით
ავიწროებს დიაოხს (ქართულ სამეფოს), იპყრობს ქ. შაშილუს და მეფე
უტურფუსს ხარკს აკისრებს.
22. VIII ს. პირველ ნახ. ურარტუს მეფეა არგიშთიმ ილაშქრა დიაოხში და
გადაწვა მისი ქალაქი ზუა.
23. ძვ.წ. 764- 735 წწ. ურარტუში მეფობდა სარდურ II, მან ილაშქრა
კოლხაში.
24. ძვ.წ. VIII ს. შუა ხანებში ჩრდილოეთიდან კავკასიაში იჭრებიან
მომთაბარე ტომები - კიმერიელები, რომლებიც არბევენ ურარტუს.
25. ძვ.წ. VIII ს. 40-30-იან წწ. ასურეთის მეფე ტიგლათფილესერ III-მ
რამდენჯერმე დაამარცხა ურარტუს მეფე სარდურ II.
26. ძვ.წ. 714 წ. ასურეთის მეფემ სარგონ II -მ დაამარცხა ურარტუელები
და გადაწვა მათი საკულტო ქალაქი- მუსასირი
27. ძვ.წ. 685-645 წწ. ურარტუს მეფეა რუსა II-მ , მან გაანადგურა
ფრიგიის (ანუ მუშქების) სამეფო.
28. ძვ.წ. 590 წ. ურარტუ გაანადგურა მის აღმოსავლეთით მდებარე
მიდიამ.
 მე-11 კლ. პარ.10
1. ძვ.წ. XIII ს. წინაა აზიაში გამოჩნდნენ ქართველი ტომები- მუშქები
მესხების წინაპრები. ხეთების იმპერიისა და მითანის სამეფოს
განადგურებამ გახადა შესაძლებელი მუშქების ხეთების
აღმოსავლეთით განსახლება.
დიაოხი იგივე დაიაენი იყო ქართველ ტომთა სახელმწიფოებრივი
გაერთიანება დღ. თურქეთის ტერიტორიაზე სავი ზღვის სამხრეთით.
2. ძვ.წ. 1112 წ. ასურეთის მეფე ტიგლათფილესერ I-მა დალაშქრა დიაოხი
დაიმორჩილა მისი მეფე სიენი და დახარკა.
3. VIII ს-ის პირველ ნახევარში დიაოხი გაანდგურეს ურარტუმ და
კოლხამ (მეორე ქართული სახელმწიფო. შავი ზღვის აღმოს.) და
გაინაწილეს მისი ტერიტორიები.
4. ძვ.წ. XIV ს-დან კოლხები და კოლხეთი ნახსენებია მიკენურ
(ბერძნული ცივილიზ.) ტექსტებში.
5. ძვ.წ. XI-IX სს. კოლხეთის სამეფო დასავლეთ საქართველოს დიდ
ნაწილს ეუფლება .
6. VIII ს-ის მეორე ნახევარში კოლხამ და ურარტუმ დაამარცხეს დიაოხი
და გაინაწილეს.
7. VIII ს. მე-2 ნახევარში ურარტუს მეფემ სარდურ II-მ ორჯერ დალაშქრა
კოლხა და დაიპყრო მისი ქალაქი - ილდამუში. ამას დაემატა
ჩრდილოეთიდან კიმერიელების და მოგვიანებით კასპიის ზღვიდან
სკვითების შემოსევები. კოლხა , როგორც სახელმწიფოარსებობას
წყვეტს.

მე-11 კლასი, პარ. 11

1. ძვ. წ. 558 -530 წ. სპარსულ-აქემენიდურ სამეფოს სათავეში ჩაუდგა
კიროს II დიდი
2. ძვ.წ. 550 წ. კიროსმა დაამარცხა მიდია და მალევე შემოიერთა.
3. ძვ.წ. 539 წ. კიროსმა დაიპყრო ბაბილონი. ნაბუქოდონოსორის მიერ
გადმოსახლებული ებრაელები იერუსალიმში დააბრუნა.
„რელიგიური ავტონომიის“ პირველი ნიშნები ამ დროს ჩნდება.
4. 530-522 წწ. სპარსეთს მართავდა კამბიზეს II კიროსის ძე, მის დროს
იმპერია გადაჭიმული იყო ცენტრალური აზიიდან მაკედონიამდე.
დაიპყრო ეგვიპტე.
5. ძვ. წ. 522- 486 წწ. , იმპერიას მართავდა დარიოს I. მან იმპერია დაყო
ადმინისტრაციულ - საგადამხდელო ოლქებად - სატრაპიებად,
რომელსაც სათავეში სატრაპები ჩაუყენა. სულ 20 სატრაპია შექმნა
კოლხეთის სამხრეტი ნაწილი შედიოდა მე-19 სატრაპიაში. ჩრდ. ნაწ.
კი ნებაყოფლობით ხარკს უხდიდა - 5 წელიწადში ერთჯერ 100 ქალი
და 100 ჭაბუკი.
ტოპარქია - სამხედრო ოლქები საიდანაც სამხედრო ძალა
იკრიბებოდა.
პერსეპოლისი - აქემენიანთა სატახტო ქალაქი
აპადანი -იმდროინდელი მსოფლიოს ყველაზე დიდი ქალაქი
პერსეპოლისში
6. ძვ. წ. V ს. მცირე აზიის ბერძნული ქალაქები აქემენიანთა იმპერიას
ექვემდებარებოდა. აქ ხშირი იყო აჯანყებები
7. ძვ.წ. 490 წ. ბერძნებმა მილტიადესის სარდლობით დაამარცხა დარიოს
I -ის ლასქარი მარათონის ბრძოლაში (საბერძნეთში).
8. ძვ.წ. 480 წ. საბერძნეთის ჩრდ. მდებარე „თერმოპილეს კართან“
სპარსელებთან (ქსერქსეს სარდლობდა) ომს შეეწირა სპარტელთა მეფე
ლეონიდასი და 300 სპარტელი, მოღალატე ეპიალტემ მტერს
შემოვლითი გზები უჩვენა.
9. ძვ. წ. 480 წ. სალამინის საზღვაო ბრძოლაში (საბერძნეთში) ბერძნებმა
გაიმარჯვეს.
10. ძვ. წ. 479 წ. პლატეასთან და მალევე მიკალეს კონცხთან ბრზოლაში
კვლავ ბერძნებმა გაიმარჯვეს. ამის შემდეგ ბერძენ -სპარსელთა ომები
მცირე აზიაში გადაიტანეს. 449 წ-მდე გაგრძელდა საომარი
მდგომარეობა.
11. 449 წ. მათ შორის კალიასის ზავი გაფორმდა.
12. ძვ. წ. 334 წ. აქემენიანთა სახელმწიფოსი ბერძნულ მაკედონური არმია
შეიჭრა და რამდენიმე წელიწადში აქემენიანტა იმპერიამ არსებობა
შეწყვიტა.
 13. ძვ. წ. 333 წ. ისოსთან (დღ. თურქეთის ტერიტ) სპარსელები დარიოს
III –ის სარდლობით დაამარცხა ალექსანდრე მაკედონელმა. და გზა
გახსნა სირიის და ფინიკიის დასაკავებლად.
14. ძვ. წ. 331 წ. გავგამელასთან ( დღ. ერაყის ჩრდ.) ალექსანდრემ კვლავ
დაამარცხა ბერძნები. დარიოს III მისივე ქვეშევრდომებმა მოკლეს.
რელიგია აქემენიანთა იმპერიაში - ზოროასტრიზმი- მოძღვრება
შექმნა ზარათუშტრამ (ბერძნ. ზოროასტრმა). ნათელ ღვთაებას ერქვა -
აჰურამაზდა, ბნელს - აჰრიმანი. სასანიანთა ირანში9 ახ. წ.მე-3 ს. ში
აჰურამაზდას მიხედვით ამავე რელიგიას მაზდეანობა დაარქვეს.

ჩამატებული თარიღი:

1. ძვ.წ. 334 წ. - გრანიკოსის ბრძოლა , პირველი ბრძოლა ალ.

მაკედონელსა და სპარსელებს შორის. ალექსანდრემ მცირე აზიის
ნაწილი დაიპყრო.

მე-11 კლ. პარ. 12

ფინიკია- მდებარეობდა ხმელთაშუა ზღვის აღმ. სანაპიროზე დღეს
მისი ადგილი განაწილებული აქვთ ლიბანს, სირიას და ისრაელს.
1. ძვ. წ. III ათასწლეულიდან ადრე ბრინჯაოს ხანიდან ფინიკიის
ტერიტორიაზე დასახლდნენ სემიტური ტომები.
2. ძვ.წ. II ათასწ. შუა ხანებიდან ახლო არმოსავლეთის დიდი
სახელმწიფოები ცრდილობდნენ ფინიკიის ქალაქებზე გავლენის
გავრცელებას.
3. ძვ.წ. XV ს. ეგვიპტის მეფეებმა თოთმეს III -მ და ამენხოტეპ II-მ
ფინიკიის დიდი ნაწილი დაიმორჩილა.
4. ძვ.წ, X ს-დან ფინიკია გარკვეული ხნით დამოუკიდებელი გახდა.
დაწინაურდა ქალაქი ტვიროსი, მისმა მეფემ ჰირამმა გააფართოვა და
გააძლიერა ქალაქი. ფინიკიელები ახალშენებს აარსებდნენ
სიცილიაზე, იბერიის ნ/კ-ზე, აფრიკაში
5. ძვ. წ. 814 წ. დღევ. ტუნისის ტერიტორიაზე (აფრიკაში) დაარსდა ქ.
კართაგენი, რაც უკავშირდება ტვიროსის მეფის პიგმალიონის სახელს.
6. ძვ.წ. III-II სს. 3 სისხლისმღვრელი ომი მოხდა რომსა დაკართაგენს
შორის. კართაგენი დამარცხდა.
7. ძვ.წ. II ათასწ. შუა ხანებში ფინიკიელებმა პირველებმა შექმნეს ანბანი.
შემოიღეს კონსონანტური დამწერლობა. იყენებდნენ მხოლოდ
თანხმოვნებს.

მე-11 კლ. პარ. 13.

1. ძვ. წ. I ათასწლ. საბერძნეთში (ბალკანეთის ნ/კ -ზე) მრავალ პოლისს
(ქალაქ-სახელმწიფო) შორის განსაკ. ადგილი ეკავა ათენს და სპარტას.
2. ძვ. წ. IX ს. სპარტა სახელმწიფოდ იწოდებოდა.
3. ძვ. წ. VIII-VII სს. სპარტამ დაიმორჩილა მესენია, და ყველაზე დიდი
პოლისი გახდა.
 ლიკურგოსი- კანონმდებელი სპარტაში.
 სპარტას სათავეში 2 მეფე ედგა
 გერუსია - უხუცესთა საბჭო
 სახალხო კრება
 კოლეგია - 5 არჩეული ეფორისაგან შედგებოდა. რომლებიც
ფლობდნენ რეალურ ხელისუფლებას. აკონტროლებდნენ
ლიკურგოსის კანონების არსრულებას.
 ჰელოტები - სრულიად უუფლებო ადამიანები
 პერიეკები- პიროვნულად თავისუფალი, მაგრამ პოლიტიკურ
უფლებებს მოკლებული ადამიანები.
4. ძვ. წ. 624 წ. ათენში განხორციელდა დრაკონის კანონები, დაიწყო
კანონთა ჩაწერა.
5. ძვ. წ. 594 წ. ათენში გატარდა სოლონის რეფორმები, რიტაც სავალო
კაბალა აიკრძალა, მან გააუქმა ვალები , რასაც „სეისათხვია“-
„ვალების ჩამოფეთრთხვა“ ეწოდა.
 სახალხო კრება ათენში - ეკლესია
 ოთხასის საბჭო (ბულე)- არჩევითი ორგანო
 არქონტი - ათენში უმაღლესი თანამდებობა , იგივე მმართველი.
6. ძვ. წ. 509 წ. ათენში რეფორმა გაატარა ქლისთენემ , რომელმაც
საბოლოოდ დაამკვიდრა დემოკრატია.

მე-11 კლასი, პარ. 14

1. ძვ.წ. VIII-VI სს. მიმდინარეობდა ბერძნული კოლონიზაცია
 მეტროპოლია- მთავარი ქალაქი რომელსაც დატოვებდა
ბერძენთა ჯგუფი
 ოიკისტი - არისტროკრატიის წარმომადგენელი, რომელიც
ექსპედიციას უხელმძღვანელებდა, და მარტავდა
ახლადაარსებულ კოლონიას.
 დელფოსის ორაკული - ბერძნ. მითოლოგიის მიხედვით ქ.
დელფოსის ღვთაება აპოლონის მრჩეველი
2. ძვ.წ. მე-6 ს. ბერძნებმა შავი ზღვის აღმ. სანაპიროზე შემდეგი
ახალშენები დაარსა: ფაზისი (ფოთთან), დიოსკურია (სოხუმთან),
პიტიუნტი (ბიჭვინთასტან), გიენოსი (ოჩამჩირესთან).
ჩრდ. შავიზრვისპირეთში დაარსდა: პანტიკაპეონი, ოლვია, ხერსონესი
3. ძვ. წ. VIII საუკუნიდან დღევ. ვანის, საირხეს (საჩხერესთან), დაბლა
გომის ტერიტორიაზე წარმარტული კულტის რელიგიური ცენტრები
იყო.
4. VII – VI სს. ისინი ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ცენტრებად იქცნენ.
კოლხეთის ერთ-ერთი უძველესი ქალაქი იყო კვიტაია, დღევ.
ქუთაისი.
5. ძვ. წ. VI-II სს. კოლხეთში მიმოქცევაში იყო ადგილზე მოჭრილი
ვერცხლის ფული - კოლხური თეთრი.
6. ძვ. წ. I - ახ. წ. I სს. მოღვაწე ბერძენი ისტორიკოსი და გეოგრაფი
სტრაბონი გადმოგვცემს რომ აიეტის მემკვიდრე მეფეებმა კოლხეთი
დაყვეს სკეპტუხიებად (ადმინისტრაციულ ერთეულად).
 სასპერები - აღმოსავლეთ ქართველ ტომთა გაერთიანება,
მოიცავდა უძველეს ოლქს, რომელსაც დღესაც ჰქვია - სპერი
(თურქეთში). სპერიდან წარმოდგა ჰბერი/იბერი
7. დაახლოებით ძვ.წ. VII ს. აქვე ჩამოსახლებულან მესხური ტომები,
საიდანაც წარმოდგა სახელები - მესხეთი, სამცხე , მცხეთა.
 მე-11 კლ. პარ.15
1. ძვ. წ. VI ს. მე-2 ნახევარში ბერძნება სახიფათო მეზობელი გამოუჩნდა
სპარსეთის იმპერიის სახით.
2. ძვ. წ. VI ს. შუახანებში კიროსმა დაიპყრო ლიდიის სამეფო და იონიურ
პოლისებზეც (დრევ. თურქეთის დას. ნაწილში) გავლენა მოიპოვა.
3. ძვ. წ. VI ს. მიწურულს დარიოს პირველმა ბოსფორის სრუტეზე ხიდი
ააგო და ევროპაში გადავიდა სკვითებთან საბრძოლველად, დაიოსმა
დიდი ზარალი მიიღო.
4. ძვ. წ. 500 წ. იონიელები აუჯანყდნენ სპარსეტს. მათ დაეხმარა ათენი
და სხვა ბერძნები. დარიოსმა ამბოხი ჩაახშო.
5. ძვ.წ. 490 წ. ბერძნებმა მილტიადესის სარდლობით დაამარცხა დარიოს
I -ის ლასქარი მარათონის ბრძოლაში (საბერძნეთში).
6. ძვ.წ. 480 წ. საბერძნეთის ჩრდ. მდებარე „თერმოპილეს კართან“
სპარსელებთან (ქსერქსეს სარდლობდა) ომს შეეწირა სპარტელთა მეფე
ლეონიდასი და 300 სპარტელი, მოღალატე ეპიალტემ მტერს
შემოვლითი გზები უჩვენა.
7. ძვ. წ. 480 წ. სალამინის საზღვაო ბრძოლაში (საბერძნეთში) ბერძნებმა
გაიმარჯვეს.
8. ძვ. წ. 479 წ. პლატეასთან და მალევე მიკალეს კონცხთან ბრზოლაში
კვლავ ბერძნებმა გაიმარჯვეს. ამის შემდეგ ბერძენ -სპარსელთა ომები
მცირე აზიაში გადაიტანეს. 449 წ-მდე გაგრძელდა საომარი
მდგომარეობა.
9. 449 წ. მათ შორის კალიასის ზავი გაფორმდა.

მე-11 კლ. პარ. 16

 „საზღვაო კავშირი“ ასევე „დელოსის კავშირი“ - შექმნა ათენმა.
ამ კავშირში გაერთიანდა ათენის მოკავშირე დემოკრატიული
პოლისები
 „პელოპონესის კავშირი“ - შექმნა სპარტამ და გააერთიანა
ოლიგარქიული მმართველობის პოლისები.
10. ძვ.წ. 465 წ. აჯანყდნენ სპარტელი ყმები- ჰელოტები, რომლებიც
ათენმა შეიფარა.
11. ძვ. წ. 446 წ. სპარტასა და ათენს შორის 30 წლიანი ზავი დაიდო
12. ძვ.წ. 460 წ. ათენმა ჩაახშო სამოსის აჯანყება .

მე-11 კლ. პარ. 17

1. ძვ.წ 431-404 წწ. ათენსა და სპარტას შორის გაიმართა პელოპონესის
ომი. რომელშიც ათენი დამარცხდა, თუმცა სპარტამაც ვერ შეძლო
საბერძნეთი გაეერთიანებინა.
2. ძვ.წ. 430 წ. ათენში შავი ჭირი გავრცელდა და 30000 კაცი შეიწირა,
ასევე ათენის არქონტ-სტრატეგოსი (მმართველი) პერიკლე და მისი
შვილებიც.
3. ძვ. წ. 425 წ. ათენელებმა დაამარცხეს სპარტელები პილოსთან.
საპასუხოდ სპარტელებმა დაამარცხეს ათენელები თუკიდიდეს
სარდლობით ამფიპოლისთან, სადაც დაიღუპნენ ორივე მხარის
ლიდერები ბრასიდასი და კლეონი
4. ძვ. წ 421 წ. დაიდო ნიკიასის ზავი, მხარეებმა გაცვალეს ტყვეები
5. ძვ.წ. 418 წ. მანტინეასთან ბრძოლაში ათენელები ალკიპიადეს
სარდლობით დამარცხდნენ სპარტელებთან. ამ გამარჯვებით სპარტამ
არგოსს (პოლისი, რომელსაც ათენი დაეხმარა) ჩაუშალა მცდელობა
შეექმნა დემოკრატიული პოლისების კავსირი.
6. ძვ.წ. 415-413 წწ. კუნძულ სიცილიაზე ბრძოლაში სპარტამ დაამარცხა
ათენი. ათენის გეგმით ისინი კუნძულზე იონიურ კოლონიას უნდა
დახმარებოდნენ, რომელსაც სირაკუზელები ავიწროებდნენ და ამით
სიცილიას დაპატრონებოდნენ.
7. ძვ.წ. 411 წ. სიმესთან ბრძოლაში ათენმა სპარტა დაამარცხა. ამჯერად
ალკიპიადე მათ მხარეზე იყო გადმოსული და სარდლობა გაუწია.
8. ძვ.წ. 405 წ. სპარტელებმა ლისანდროსის სარდლობით დაამარცხეს
ათენის ფლოტი აეგოსპოტამოსთან.
9. ძვ. წ. 404 წ. ათენში დამყარდა „30-ის ტირანია“. დაიწყო ტერორის ხანა
ათენში, რომლის ინიციატორი იყო თერამენესი.
10. ძვ.401 წ. თრასიბულოსის მეთაურობით ათენში აღდგა დემოკრატია.

მე-11 კლასი . პარ. 18.

1. ძვ. წ. 382- 336 წ. მაკედონიის მეფე იყო ფილიპე II
2. ძვ.წ 336 წ. მაკედონიის მეფე გახდა ფილიპეს ძე ალექსანდრე IV
მაკედონელი
3. ძვ.წ. 333 წ. ალექსანდრემ ისოსთან (დღ, თურქეთის დასავლეთი)
დაამარცხა სპარსელები დარიოს III ის მეთაურობით. დარიოსმა
ზავი შესთავაზა და რიტაც დაკავებული ტერიტორიების
დაკანონებას პირდებოდა. მაგრამ ალექსანდრემ უარი უტხრა და
გააგრძელა ბრძოლა სირიისა და ფინიკიის დასაკავებლად.
4. ძვ.წ. 331 წ. ალექსანდრემ გავგამელასთან (დღევ. თურქეთის
სამხრ.) კვლავ დაამარცხა დარიოს მესამე.
ალექსანდრემ დაიმორჩილა ეგვიპტე, ბაქტრია, სოგდინია,
ილაშქრა ინდოეთში.
5. ძვ.წ. 324 წ. სპარსეთის დედაქალაქ სუსაში ალექსანდრემ
10000ბერძენი ჯარისკაცი სპარსელ ქალებზე დააქორწინა. ევროპასა
და აზიას შორის დაპირისპირების მოსახსნელად.
6. ძვ.წ 323 წ. ალექსანდრე ბაბილონსი მალარიით გარდაიცვალა.
ალექსანდრეს შემდეგ იმპერია ნაწილებად დაიშალა. მათ შორის
უმთავრესი იყო: სელევკიდების სახელმწიფო წინა აზიაში.
პტოლემაიოსების - ეგვიპტეში, ატალიდების - პერგამონში,
ანტიგონიდების - მაკედონიასა და საბერძნეთში.
7. ძვ.წ. 323 – 31 წწ. იწოდება ელინისტური ( ბერძნული კულტურის
გავრცელების) კულტურის გავრცელების ხანად,
 8. ძვ.წ. III საუკუნიდან რომი ძლიერდება, ძვ.წ.146 წ. იპყრობს
საბერძნეთს. ბოლო ელინისტური სახელმწიფო იყო
პტოლემაიოსების ეგვიპტე, რომელიც რომმა დაიპყრო ძვ. წ. I
საუკუნეში.

პარ. 19

1. ძვ.წ. IV-III სს. მიჯნაზე , ელინისტურ ხანას ემთხვევა ქართლის

სამეფოს წარმოქმნა. რომლის მეფე გახდა ფარნავაზი. მას
სელევკიდების მეფემ ანტიოქოს I- მა გამოუგზავნა სამეფო ნიშნები.
ფარნავაზის რეფორმები;
 სამეფოს დაყოფა 8 საერისთავოდ
 სპასპეტის თანამდებობა, ის განაგებდა შიდა ქართლს., მეფის
შემდეგ იყო პირველი პირი.
 სპასალარნი და ათასისთავნი, რომლებიც კრეფდნენ სამეფო და
საერისთავო გადასახადებს. ისინი ექვემდებარებოდნენ
ერისთავებს.
 ეზოსმოძღვარი - სამეფო ადმინისტრაციას ედგა სათავეში,
განაგებდა სახელმწიფოს შემოსავლებს, გადასახადების აკრეფას,
მეურნეობას, ერთვებოდა სამხედრო საქმიანობაშიც
 ქურუმები - ისინი ფლობდნენ სატაძრო მამულებს და
საგანძურს, ისინი ჩართული იყვნენ დიპლომატიური აქტების
გაფორმების ცერემონიალში
 ქართლის სამეფო მოიცავდა: ქართლს, კახეთის დიდ ნაწილს,
სამცხეს, ჯავახეთს, კოლა-არტაანს, კლარჯეთს, ასევე დას.
საქართველოს მნიშვნელოვან ნაწილს.

ბერძენი ისტორიკოსი სტრაბონი (ახ. წ. I-II სს. ) ქართლის

სამეფოში ასახელებს „ლაოებს“ რომელსაც უწოდებს სამეფო
 გვარზე უშუალოდ დაქვემდებარებულ მეთემეებს. რომელსაც
უწოდებდნენ ასევე „სამეფო მონებს“.

მე-11 კლ. პარ. 20

1. ძვ.წ. 753 წ. ძმების რომულუსისა და რემუსის მიერ დაარსებულა

ლეგენდის მიხედვით ქალაქი რომი. მომდევნო მეფეს ნუმა
პომპილიუსს უკავშირდება რომისთვის კანონების შექმნა.
2. ძვ.წ. 509 წ. რომის უკანასკნელი მეფე ტარკვილიუს სუპერბუსი
ტახტიდან ჩალმოაგდეს და რესპუბლიკა შექმნეს.
ცენტურიები - ასეულები რომის ლაშქარში.
თანამდებობები რომშის რესპუბლიკაში:
კონსული
მაგისტრატები
ცენზორი
პრეტორი
კვესტორი
ედილი
3. ძვ.წ I საუკუნეში მოღვაწეობდა რომში სამართალმცოდნე მარკუს
ციცერონი.

მე-11 კლ. პარ.21

1. ძვ. წ. მე-3 საუკუნისთვის კართაგენი (ფინიკიური კოლონია, დღევ.
ტუნისის ტერიტორია, აფრიკაში) ხმელთაშუა ზღვისპირეთის დიდ
ნაწილს აკონტროლებდა.
2. ძვ.წ. 264-241 - პირველი პუნიკური ომი გაიმართა რომსა და
კართაგენს შორის სიცილიაზე, ადგილობრივი პოლისების
კონფლიქტში ჩაერია რომი და კარტაგენი.გაიმარჯვა რომმა, რასაც
მოჰყვა რომის კონტროლის დამყარება სიცილიაზე, და მოგვიანებით
სარდინიასა და კორსიკაზე.
3. ძვ.წ. 218 -201 მეორე პუნიკური ომი გაიმართა რომსა და კართაგენს
შორის. საბოლოოდ გაიმარჯვა რომმა.
4. ძვ.წ 216 წ. პირველ ეტაპზე იტალიაში ჩრდილოეთიდან შეჭრილმა
ჰანიბალმა კანესთან დაამარცხა რომაელები.
5. ძვ.წ 202 წ. მეორე ეტაპზე კართაგენში ზამასთან რომაელებმა რომაელი
სარდლის სციპიონის მეთაურობით დაამარცხა კართაგენი. ჰანიბალი
იტალიიდან გამოვიდა და შეუერთდა ამ ბრძოლას თუმცა დამარცხდა.
6. ძვ.წ. 183/2 წ. გაქცეულმა ჰანიბალმა თავი მოიკლა.
7. ძვ.წ. 149-146 - მესამე პუნიკური ომი გაიმართა რომსა და კართაგენს
შორის. გაიმარჯვა რომმა. ომი გამოიწვია აფრიკაში მდებარე რომის
მოკავშირე ნუმიდიასთან კარტაგენის კონფლიქტმა.
8. ძვ.წ. 229-228 და 219 წ. რომმა არმოსავლეთით ილირიასთან აწარმოვა 2
ომი და ხელში ჩაიგდო ადრიატიკის სანაპირო. ილირიელები
მეკობრეობდნენ ზღვაზე, რამაც განაპირობა ეს ომი. ილირია
მდებარეობდა მაკედონიის ჩრდილოეთით.
9. ძვ. წ. III s. ბოლოს დაამარცხა მაკედონია და დაეუფლა ბალკანეთს.
თუმცა ფაქტობრივად საბერძნეთი ძვ.წ. 146 წ. დაიქვემდებარა.
10. ძვ.წ 200-190 წწ. რომმა ჩრდ. იტალიაში დაამარცხა კელტები და
დაიპყრო ეს მხარე.
11. ძვ.წ. 190 წ. რომი ამარცხებს მაკედონიის მოკავშირეს სელევკიდების
მეფეს, ანტიოქოს II და ხელთ იგდებს მცირე აზიის საკმაოდ დიდ
ნაწილს.
12. ძვ.წ 133 წ. რომმა პერგამონის სამეფო (ელინისტური სამეფო, მცირე
აზიის დასავლეთით) მიიღო მისივე მეფისგან ატალოს მე-3 სგან. და
მისი საბოლოოდ დამორჩილების შემდეგ ძვ,წ.129 წ. ქმნის აქ
პროვინციას- აზიას.

მე-11 კლ. პარ.21= ის გაგრძელება

13. ძვ. წ. პირველ საუკუნეში პირველ ნახევარში , რომმა 3 ომი აწარმოვა
მცირე აზიაში პონტოს მეფის მითრიდატე VI - ის წინააღმდეგ.
რომაელებს ორ ომში სარდლობდა კონსული- სულა. მან „ ეფესოსის
ღამის“ მარცხი გამოასწორა და წარმატებებს მიაღწია. მესამე ომით
პომპეუსის სარდლობით მოხერხდა პონტოს საბოლოო დამარცხება.
14. ძვ.წ. 77- 71 წწ. ესპანეთში რომის ექსპედიციას სათავეში ედგა
რომაელი გნეუს პომპეუსი. მისი მიზანი იყო სულას მოწინააღმდეგე
მარიუსის მომხრეების დამარცხება და ესპანეთში რომის
ძალაუფლების აღდგენა. მან ეს შეძლო და სახელი გაითქვა. მისი
გავლენის სფერო ესპანეთი გახდა.
15. ძვ.წ. 60 წ. რომში შეიქმნა პირველი ტრიუმვირატი (სამეული)
პომპეუსი - კრასუსი - იულიუს კეისარი . სამი კონსული.
16. ძვ. წ. 53 წ. კრასუსი პართელებთან (შუა აზიაში) ბრძოლაში
დაიღუპა. კრასუსის გავლენის სფერო იყო სირია.
17. ძვ.წ. 58-51 წწ. იულიუს კეისარმა იტალიის ჩრდილოეთით მდებარე
გალია დაიმორჩილა, ამიტომ მისი გავლენის სფერო გალია იყო.
18. ძვ. წ. 52 წ. რომის სენატმა ქვეყანაში ანარქიის წარმოქმნის გამო
პომპეუსი დაამტკიცა კონსულად კოლეგის გარეშე ანუ იულიუსს
ჩამოართვა კონსულობა.
19. ძვ.წ 49-46 წწ. რომში სამოქალაქო ომი მიმდინარეობდა პომპეუსისა
და იულიუსის მომხრეებს შორის. იულიუს კესარმა ძვ.წ. 49 წ.
გადალახა მდინარე რუბიკონი და იტალია და რომი დაიპყრო.
მისი სიტყვებია „წილი ნაყარია ,რუბიკონი გადალახულია“. პომპეუსი
და სენატის ნაწილი საბერძნეთში გაიქცა.
20. ძვ. წ. 48 წ. საბერძნეთში ფარსალუსთან დაამარცხა პომპეუსი .
ეგვიპტეში გაქცეული პომპეუსი იქ მოკლეს. იულიუსმა ეგვიპტეში
დედოფლად კლეოპატრა დასვა.
21. ძვ.წ. 46 წ. აფრიკაში თაფსუსთან დაამარცხა პომპეუსის მომხრეები.
22. ზვ.წ. 45 წ. ესპანეთში მუნდასთან იულიუსმა დაამარცხა პომპეუსის
შვილები. და რომში დაბრუნებული რომში დასახელდა სიცოცხლის
ბოლომდე დიქტატორად, იმპერატორად, კონსულად 10 წლით, ჯარის
უზენაეს მთავარსარდლად, უმაღლეს ქურუმად, ტრიბუნთა
ძალაუფლების მატარებლად.
23.ძვ.წ. 44 წ. იულიუს კეისარი სენატში ყოფნის დროს მოკლეს სენატის
შეთქმულმა წევრებმა. მისი სიტყვებია: „და შენც ბრუტუს?“
პარ. 22

1. ძვ.წ 31 - ახ.წ. 14 წწ. რომს მართავდა ოქტავიანე ავგუსტუსი,

იულიუს კეისრის დისწული. მან შემოიღო და მიიღო პრინცეპსის
(პირველი სენატორი)თანამდებობა . ამიტომ მის დროინდელ
წყობას რომში პრინციპატი ეწოდა. ასევე მისი დრო რპმში „ოქროს
ხანად’იწოდა. მას უკავშირდება „რომაული მშვიდობის“ ხანა.
2. ძვ. წ 31 წელს ოქტავიანემ დაამარცხა მარკუს ანტონიუსი რომელიც
კლეოპატრა მე-7 სთან ერთად ეცილებოდა აღმ.
ხმელთაშუაზღვისპირეთს.
3. ახ.წ. I-II სს. რომის კეისარი იყო ტრაიანე. მან დროებით
შუამდინარეთიც დაიმორჩილა.
4. ძვ.წ. I ს. რომში მონების დიდი რაოდენობა დაგროვდა. ძვ.წ. 73-71
წწ. მოხდა მონათა აჯანყება სპარტაკის მეთაურობით.
5. ახ.წ, II ს. რომის კეისარი იყო ავრელიუსი.
6. ახ. წ. II-III სს. რომის კეისარი იყო კარაკალა
7. ახ.წ. 212 წ. გამოიცა :კარაკალას ედიქტი, რომლითაც რომის
იმპერიაში მცხოვრე ყველა ტავისუფალ ადამიანს რომის
მოქალაქეობა მიენიჭა.
8. III – IV სს. რომის იმპერატორი იყო დიოკლეტიანე, რომელსაც
უკავშირდება ქრისტიანების დევნა. მან ასევე გააუქმა
რესპუბლიკური მმართველობის ელემენტები. მან იმპერია 4
ნაწილად (პენტარქია) გაყო და სატავეში თანაკეისრელები ჩააყენა

მე 11 კლასი პარ. 23
1. ძვ. წ. II ს. სირიის სელევკიდების სამეფო დასუსტებას იწყებს. მას
გამოეყო და ცალკე სახელმწიფოდ ჩამოყალიბდა პართია არშაკიანების
დინასტიით.
2. ძვ. წ. 190 წ. რომმა დაამარცხა სელევკიდები , რითაც ისარგებლეს
სომხეთის მმართველებმა და შექმნეს 2 სომხური სახელმწიფო -
სოფენეს სამეფო და დიდი არმენია. ქართლის სამეფოს
 აღმოსავლეთით , დღევანდ. აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე წარმოიქმნა
ალბანეთის სახელმწიფო.
3. ძვ.წ. II-I სს. პონტოში მეფობდა მითრიდატე VI , რომელიც ქართლს
გაუმეზობლდა დასავლეტიდან. მან ხელში ჩაიგდო შავი ზღვის ჩრდ.
და აღ. სანაპირო, სადაც ქართული ტომები ცხოვრობდნენ. ქართლი,
ალბანეთი, პონტო და სომხეთი მოკავშირეები იყვნენ რომის
წინააღმდეგ,
4. ძვ.წ. 65 წელს სომხეთის (მეფე ტიგრან II) დაპყრობის შემდეგ რომის
სარდალი გნეუს პომპეუსი ქართლს მოადგა. მეფე იყო არტაგი.
პომპეუსმა დაამარცხა ქართველები თუმცა ზავი გააფორმა, რითაც
მეფობა შეუნარჩუნა, დააკისრა კავკასიონის უღელტეხილების დაცვა.
სამაგიეროდ კი რამე ვალდებულება არ აუღია თავზე.
5. ძვ.წ. I ს. ქართლი ისე გაძლიერდა, რომ დაიბრუნა ადრე
სომხეთისათვის დათმობილი ტერიტორიები და სომხეთის
დაუფლებაც სცადა.
6. 52 წ. სომხეთში ტახტზე ქართლის მეფის ფარსმან I ის ძე ავიდა.
მაგრამ საბოლოოდ სომხეთი რომმა და პართიამ გაინაწილეს.
7. პირველი საუკუნით თარიღდება მცხეთასთან აღმოჩენილი
ბერძნულენოვანი წარწერა, რომელიც პომის იმპერატორ ვესპანსიანეს
და მის შვილებს ეკუთვნის. მასში ქართლის მეფე მეგობრადაა
მოხსენიებული.
8. 128 წ. რომის იმპერატორმა ადრიანემ მცირე აზიაში ყოფნისას
თავისთან მიიწვია აღმოსავლეთის სხვადასხვა ქვეყნის მეფეები და
მმართველები, განსაკუთრებული ყურადღება გამოიჩინა ფარსმან
მეორის მიმართ. თუმცა მეფე არ ეახლა. ადრიანე არ აღიარებდა
ფარსმანის მიერ დღევ. აჭარის შავი ზღვის სანაპიროზე ძიდრიტთა
ტომის დამორჩილებას ფარსმანის მიერ.
9. II ს. ქართლის მეფე იყო ფარსმან II. რომელმაც კარგი ურთიერთობა
დაამყარა რომის მომდევნო იმპერატორთან - ანტონიუს პიუსთან
10. II ს, დასავლეთ საქართველოში რამდენიმე სამთავრო ჩამოყალიბდა:
ლაზების, აფშილების, აბაზგების, სანიგების. რომაელებმა ( მათ
გავლენა ქონდათ დასავლეთ საქართველოს ნაწილზე) , რომელსაც
ქართლის სამეფო ეცილებოდა ამ ტერიტორიებზე, დათმობაზე წასვლა
ამჯობინეს და სამთავროებს ადგილობრივი მთავრები ჩაუყენეს.
თუმცა საპორტო ქალაქებში ჩაყენებული ყავდათ მეციხოვნე ჯარები.
რომის იმპერატორების თანმიმდევრობა I – V სს.
I ს. ვესპასიანე
II ს. ადრიანე
II ს. ანტონიუს პიუსი
IV ს. კონსტანტინე
IV ს. ვალენტი I
IV ს. თეოდოსიუსი
IV – V ს. ჰონორიუსი
V ს. ვალენტინიანე III
V ს. რომულუს ავგუსტულუსი

პარ. 24
1. IV – VII სს. დასავლეთ რომის ტერიტორიაზე გერმანული მოდგმის
ტომთა ( გოთები, ფრანკები, ვანდალები, ანგლები და სხვ.)
გადასახლება დააიწყო. ეს მოვლენა ცნობილია „ხალხთა დიდი
გადასახლების“ სახელით.
2. ძვ. წ. II ს. გამოჩნდნენ პირველად გერმანელები რომის
საზღვრებთან, და იულიუსმა განასხვავა ისინი კელტებისაგან
რომლებიც უფრო ადრე გამოჩნდნენ ევროპაში.
3. რომაელებმა პირველი საუკუნიდან დაიწყეს გერმანელებიოსაგან
თავდასაცავად რაინისა და დუნაის გასწვრივ თავდაცვითი
ზღუდეების აგება. ( 500 კმ. ზე მეტი სიგრძის). მას ლიმესს
უწოდებდნენ. IV-V სს. მიჯნაზე ლიმესმა ფუნქცია დაკარგა და
საზღვარიც გაქრა.
4. III ს. დასაწყისში ირანში გაბატონდა სასანიანთა დინასტია.
რომელიც მე-7 ს. შუა წლებამდე მარტავდა ირანს.
5. III – IV სს. იყო იმპერიის ჩამოყალიბების პროცესი
6. V-VI სს. დაკნინების პროცესი, რაც გამოიწვია ცენტრალური
აზიიდან ჰუნების (ჰეფტალიტების) თავდასხმებმა.
7. VI – VII სს. იყო გაძლიერების ხანა, მეფობდა ხოსრო პირველი
ანუშირვანი.
სასანიანთა ირანის ფეოდალური საზოგადოება 4 კატეგორიისაგან
შედგებოდა: ქურუმები, მეომრები, მიწათმოქმედნი, ხელოსნები.
იმპერია დაყოფილი იყო 26 პროვინციად. ზოგი მათგანი უშუალოდ
იმპერიის საზღვრებში შედიოდა, ნაწილი კი ვასალურ
დამოკიდებულებაში იყო ირანთან. (მაგ. იბერია-აღმ.
საქართველო).

მე-11 კლ. პარ. 25

1. 375 წ. შორეული ჩინეთის მოსაზღვრე აზიის სტეპებიდან
დასავლეთისკენ დაიძრნენ ჰუნები. ისინი თავს დაესხნენ შავი
ზღვის ჩრდილოეთში მცხოვრებ გოთებს , რომლებიც გაიყვნენ 2
ნაწილად . იმათ ვინც დანებდა და გაჰყვა ჯუნებს დასავლეთით -
ოსტგოთები ეწოდა, ხოლო რომლებიც გამოექცნენ და რომის
იმპერიის საზღვრებისკენ , სამხრეთით წავიდნენ - ვესტგოთები
2. 378 წ. ქალაქ კოსტანტინეპოლისკენ დაძრულ აჯანყებულ
ვესტგოთებს დახვდათ ადრიანოპოლთან რომაელთა ჯარი
იმპერატორ ვალენტინიანის სარდლობით. რომაელები სასტიკად
დამარცხდნენ. იმპერატორი დაიღუპა.
3. 382 წ. იმპერატორმა თეოდოსიუსმა ზავი დადო ვესტგოთებთან
და დაჰპირდა სამხედრო და სამოქალაქო სფეროში დასაქმებას.
4. 395 წ. იმპერატორმა თეოდოსიუსმა იმპერია თავის 2 შვილს -
ჰონორიუსს და არკადიუსს გაუყო. დასავლეთი ჰონორიუსს და
აღმოსავლეთი არკადიუსს ერგო.
5. ჯერ კიდევ 330 წ. აღმოსავლეთ ნაწილში მაშინდელმა რომის
იმპერატორმა კონსტანტინემ, ააშენა რომის ქალაქი , სადაც
გეგმავდა იმპერიის დედაქალაქის გადატანას. ამ ადგილზე
მდებარეობდა ძველბერძნული პოლისი - ბიზანტიონი, რის
მიხედვითაც აღმოსავლეთ ნაწილს -ბიზანტიის იმპერია ეწოდა.
ხოლო ქალაქს კონსტანტინეს საპატივცემულოდ -
კონსტანტინეპოლი.
6. 408 და 410 წლებში რომს ალარიხის სარდლობით ვესტგოთები
ებრძვიან. რომი დაეცა. ეს მოვლენა გამოიწვია ვანდალი
სტილიქონის (იმპერატორის მეურვე), მეფის ბრძანებით
მოკვლამ. ვესტგოთები გალიიდან ესპანეთში გადავიდნენ და აქ
დაარსეს რომის იმპერიაში პირველი ბარბაროსული სამეფო.
7. IV ს -ის შუა ხანებში ჰუნებმა ( რომლებიც დამკვიდრებული
იყვნენ თანამედრ. უნგრეთის ტერიტორიაზე) ატილას
მეთაურობით გაანადგურეს ბურგუნდების( გერმანული ტომი)
სამეფო და ხარკი დაადეს აღმ. რომის იმპერიას.
8. 451 წ. ატილამ თავისი ურდოები დაძრა რომაელების
წინააღმდეგ და გაიმარტა კატალაუნის (დღ, საფრანგეთის
ტერიტ.) ბრძოლა .რომაელთა სარდალი იყო აეციუსი.ატილა
საბოლოოდ იძულებული გახდა უკან წასულიყო, თუმცა არც
რომაელებს შესწევდათ დადევნების ძალა.
9. 452 წ. ატილა მეორედ დაესხა თავს რომს. ვალენტინიანე III
შეშინდა და ვერ შეებრძოლა. რომის პაპმა ლეო პირველმა
შეძლო მოლაპარაკება.ატილამ გამოსასყიდი აიღო და გაბრუნდა.
10. 455 წ. ვანდალთა ( გერმანული ტომი) ფლოტი მეფე
ჰაიზერიხის მეთაურობით ქალაქ რომს მიადგა. მასაც პაპი ლეო
პირველი შეხვდა და დიდი ძღვენის ფასად ძარცვა 14 დღით
შეზღუდა.
11.475 წ. რომის იმპერატორი გახდა რომულუს ავგუსტულუსი.
მისი მცირეწლოვნობის გამო ქვეყანას მამამისი მართავდა. მათმა
შეავიწროვეს იმპერიაში მოსახლე ვესტგოთები, რის გამოც ისინი
აჯანყდნენ.
12. 476 წ. ვესტგოთების მეთაურმა ოდოაკრმა იმპერატორი
ტახტიდან ჩამოაგდო და მამამისი მოკლა. სენატი აიძულა
გამოეცხადებინა რომ რომს იმპერატორი აღარ ჭირდებოდა. და
იმპერატორი მხოლოდ აღმოს. ნაწილში- ბიზანტიაში უნდა
ყოფილიყო. ოდოაკრმა ბიზანტიის იმპერატორ - ფლავიუს
ზენონ ისავრიელისგან პატრიციუსის ტიტული მიიღო.
ბასილევსი - იგივე მეფე ბიზანტიაში.
 დიარხია - საერო და სასულიერო ხელისუფლების ერთიანობის
იდეა.
სინკლიტი -ასე უწოდებდნენ ბერძნულად სენატს ბიზანტიაში.
სინკლიტიკები - იგივე სენატორები

მე 11 კლასი პარ. 26
1. I ს. ქრისტიანობა წარმოიშვა რომის იმპერიის აღმოსავლეთ
ნაწილში - პალესტინაში. მისი სწავლების ფესვები იუდაიზმშია.
ოთხთავი - შეადგება ქრისტეს მოწაფეების - მათეს, მარკოზის,
ლუკას და იოანეს წიგნებისაგან , სადაც აღწერილია ქრისტეს
ცხოვრება და მოღვაწეობა ცალ-ცალკე და მას აცნობდნენ -
„ახარებდნენ“ ხალხს და აქედან სახარება ეწოდა.
აპოლოგია -( დაცვა, გამოსარჩლება) სასულიერო ლიტერატურის
დარგია. ( მაგ. ქრისტიანობის აპოლოგიას ეწეოდნენ).
კატაკომბა - (ლათ. მიწისქვეშა აკლდამა) ბუნებრივი ან
ხელოვნური მიწისქვეშა საცავები რელიგიური წესების
შესასრულებლად ან მიცვალებულთა დასამარხად.
2. IV ს. მოღვაწეობდნენ კაპადოკიელი მამები: ბასილი დიდი, გრიგოლ
ნოსელი ( ბასილის ძმა), გრიგოლ ნაზიანზელი.
ნეტარი ავგუსტინე - (IV-Vss.) - ეპისკოპოსი , მან მნიშვნელოვანი
გავლენა იქონია დასავლეთ ევროპულ ფილოსოფიასა და
ისტორიოგრაფიაზე, რისთვისაც „დასავლეთის მასწავლებელი“
უწოდეს.
3. I –IV სს. რომის კეისრები პერიოდულად ქრისტიანთა რბევას
აწყობდნენ.
4. III – IV საუკუნეთა მიჯნაზე რომის იმპერატორი იყო დიოკლეტიანე,
რომელიც ქრისტიანობას დევნიდა.
5. 306-337 წწ. რომის იმპერატორი იყო კონსტანტინე I დიდი,.
6. 313 წ. კონსტანტინემ გამოსცა რჯულშემწყნარებლობის აქტი -
მილანის ედიქტი, რომლითაც რომის იმპერიაში ქრისტიანობა
ნებადართულ რელიგიად ცხადდებოდა. შეწყდა ქრისტიანთა დევნა
და ის წარმართულ რელიგიებს გაუთანაბრდა.
 7. 324 წ. კონსტანტინემ ქრისტიანობას რომის იმპერიაში
განსაკუთრებული ადგილი მიანიჭა.
ევსები კესარიელი - ( III-IV ss) კონსტანტინე დიდის თანამედროვე,
ეწოდა - ეკლესიის ისტორიის მამა. მისი ნაშრომია - „კონსტანტინეს
ცხოვრების აღწერა“.
8. 312 წ. კონსტანტინე დიდმა თავისი მეტოქე მაქსტენციუსს ებრძოდა,
როცა ცაზე ჯვრის ნიშანი შენიშნა. რომელმაც მზე დაჩრდილა,
წარწერით „ამით სძლიე“.
ლაბარუმი - ჯვრის გამოსახულება რომელიც კონსტანტინეს
ბრძანებით დაიტანეს ფარებზე.
9. IV – V სს. ევროპაში გერმანული ტომები ( ბურგუნდები, ფრანკები)
ქრისტიანდებიან.
10. V-VI სს. ფრანკების მეფე იყო ხლოდვიგი (მეროვინგების
დინასტიიდან). მან ქრისტიანობა მიიღო 496 წ. რეიმსის ტაძარში.
11. 326 წ. ქრისტიანობა სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადდა ქართლში.(
აღმ. საქართველოში)მირიან მეფის დროს.
12. 301 წ. ქრისტიანობა სახელმწ. რელიგიად გამოცხადდა სომხეთში,
თრდატ III –is dros.
წმინდა გრიგოლ განმანათლებელი - სომხეთის პირველი
კათალიკოსი.

მე-11 კლ. პარ. 27

წმ, ანდრია პირველწოდებული და სვიმონ კანანელი - იესო ქრისტეს

მოწაფეები და მოციქულები საქართველოში I ს- ში. სვიმონ კანანელი
დაკრძალულია ანაკოფიაში.

ნასტაგისი - ქლაქი მდ. მტკვრისა და ქსნის შესართავთან (მე- 3 ს-ში,

მცხეთის მუნიციპალიტეტში) სადაც აღმოჩენილია მცირე ზომის
ეკლესიები.
გაგრძელება პარ. 27

1. 325 წ. კონსტანტინე დიდი როცა რომის ერთპიროვნული მმართველი

გახდა და საეკლესიო კრებების მოწვევის გადაწყვეტილება მიიღო.
თავდაპირველად მას რომის იპერატორები შემდეგ კი ბიზანტიის
იმპერატორები იწვევდნენ. სულ 7 კრება ჩატარდა.
2. 325 წ. პირველი საეკლესიო კრება ნიკეაში კონსტანტინემ მოიწვია.მას
ესწრებოდა ეგრისის სამეფოდან ( დას, საქართველო) ბიჭვინთის
ეპისკოპოსი სტრატოფილე.
3. 381 წ. მეორე საეკლესიო კრება კონსტანტინეპოლში მოიწვიეს. მას
ესწრებოდა ქართლის ეპისკოპოსი პანტოფილე.
4. 431 წ. მესამე საეკლესიო კრება ქ. ეფესოში (მცირე აზია) გაიმართა,
რომელზეც დაიგმო კონსტანტინეპოლის პატრიარქის ნესტორის
ცრუსწავლებანი. და ის განკვეთეს ეკლესიიდან.
5. 451 წ. მეოთხე საეკლესიო კრება ქ. ქალკედონში გაიმართა. რომელზეც
დაიგმო მონოფიზიტობა. დიოფიზიტობის აღიარება მოხდა.
დიოფიზიტობა - ღმერთის 2 ბუნების ადამიანურის და ღვთიურის
აღიარება.
მონოფიზიტობა - ღმერთის მხოლოდ 1 ბუნების - ღვთიურის
აღიარება.
6. 553 წ. მეხუთე საეკლესიო კრება კონსტანტინეპოლში , იუსტინიანე
პირველის ინიციატივით მოიწვიეს. დაიგმო ცალკეული
მწვალებლობები.
7. 680-681 წწ. მეექვსე საეკლესიო კრება კონსტანტინეპოლში, კვლავ
მოხდა დიოფიზიტობის დაცვა.
8. 787 წ. მეშვიდე საეკლესიო კრება ნიკეაში გაიმართა სადაც დაიგმო
ხატმებრძოლობა. აიკრძალა სიმონია - საეკლესიო თანამდებობებით
ვაჭრობა.
9. 1054 წ. დასავლეთ რომის და აღ. რომის(ბიზანტია) ქრისტიანულ
ეკლესიებს შორის მოხდა განხეთქილება (სქიზმა). ამის შემდეგ
დასავლეთის ეკლესია იწოდებოდა კათოლიკურად, ხოლო
აღმოსავლეთის კათოლიკურ- მართლმადიდებლურად.
10. VI საუკუნიდან ქართულ და სომხურ ქრისტიანულ ეკლესიებს შორის
უთანხმოება მოხდა. სომხებმა მხარი დაუჭირეს მონოფიზიტურ (ანუ
ქრისტეს ერთ ბუნებას - ღვთიურობას) , ხოლო ქართულმა ეკლესიამ
დიოფიზიტობას (ქრისტეს 2 ბუნებას-ადამიანურს და ღვთიურს).
დიოფიზიტობის შენარჩუნებაში დიდი წვლილი მიუძღვის
კათოლიკოს კირიონს.
11. 260 წ. ომი გაიმართა რომის იმპერიასა და სასანიანთა ირანს შორის.
რომაელები დამარცხდნენ ტყვედ ჩავარდა იმპერატორი ვალერიანე.
12. 298 წ. შემდგომი ომის ბოლოს დაიდო ნიზიბინის ზავი,
გამარჯვებულმა რომმა მიიღო კავკასიისა და მესოპოტამიის ნაწილი
ირანისგან.
13.363 წ. დაიდო მეორე ნიზიბინის ზავი, ირანმა დაიბრუნა მესოპოტამია
და კავკასია.
14. 387 წ. მომდევნო ომის შემდეგ დაიდო ზავი რომლითაც კავკასია
შუაში გაიყვეს, ლაზიკა (დას. საქართველო) რომს ერგო, აღმ.
საქართველო ირანს.

მე-11 კლ. პარ 28

1. 428 წ. ირანმა მეფობა გააუქმა სომხეთში. იგივე საფრთხე შეიქმნა
ქართლშიც.
2. მე-5 საუკუნის მე-2 ნახევრიდან (დაახლ.552 წ.) ქართლში გამეფდა
ვახტანგი (გორგასალი). მან დაიხმარა ირანელები და დას.
საქართველოში დაიქვემდებარა სვანეთი, და ეგრისის დიდი ნაწილი,
ასევე კლარჯეთი, რომელსაც ბიზანტია დაუფლებოდა (აქ ციხე-
ქალაქი არტანუჯი ააგო); ასევე შემოიერთა ალბანეთის (დღ.
აზერბაიჯანი) დას. ნაწილი - ჰერეთი და მის ჩრდილოეთით მდებარე
დაღესტნის მთიანეთის ნაწილი - წუქეთი. ამ ტერიტორიებზე
საერისთავოები შექმნა.
 მე-11 კლ. პარ. 28 -ის გაგრძელება
1. V საუკუნის მე-2 ნახევარში ირანის შაჰი იყო პეროზი. მან ვახტანგ I
7 წლით შუა აზიაში გაიწვია ჰუნების წინააღმდეგ საბრძოლველად
2. 466წ. ქვემო ქართლის პიტიახშმა ვარსქენმა მაზდეანობა მიიღო.

ვახტანგ I -ის დროს ქართულმა ეკლესიამ ავტოკეფალია მოიპოვა.

მისი პირველი კათოლიკოსი იყო კოსტანტინეპოლიდან
გამოგზავნილი პეტრე. მიქაელ მთავარეპისკოპოსი .
3. 482 წ. ვახტანგ მეფემ მოაკვლევინა ვარსქენი. საპასუხოთ
4. 483 წ. ირანელებმა ქართლში დიდი ლაშქარი გამოგზავნეს.
ქართველები სომხებთან ერთად შეებრძოლნენ მტერს მაგრამ
დამარცხდნენ, არ იყო ერთსულოვნება
5. 484 წ. ირანელთა შემდგომი შემოსევა განხორციელდა, ვახტანგი დას.
საქართველოში გადავიდა, მალევე შაჰი პეროზის ჰუნებთან დაღუპვის
შესახებ მოვიდა ცნობა და ირანელებმა დატოვეს ქართლი.
ირანელები დათმობებზე მიდიან კავკასიაში. ისინი მარზპანად
(ირანული თანამდებობა) სომხეთში ადგილობრივ დიდებულს
ნიშნავენ, რაც შეეხება მეფობას სომხეთში ის ჯერ კიდევ 428 წ.
გააუქმეს. ალბანეთში ადგილობრივი მეფის ხელისუფლება
აღადგინეს.
6. დაახლ. 502 წ. გარდაიცვალა ვახტანგ გორგასალი სამგორის ბრძოლაში
ირანელებთან.
ნახარარი -ეწოდებოდა სომხეთში დიდებულს.

მე-11კლ. პარ.29
1. VI ს. შუა პერიოდში ბიზანტიის იმპერატორი იყო იუსტინიანე I.
2. 529 წ. იუსტინიანემ დახურა ათენის ფილოსოფიური სკოლა.
(წარმართული იყო). გადასახლებულ ათენელ ფილოსოფოსებს ირანის
შაჰი ხოსრო პირველი იფარებდა.
ველისარიუსი - მხედართმთავარი იყო იუსტინიანეს დროს, მან
დაამარცხა ვანდალები ჩრდ. აფრიკაში და ეს ტერიტორია ბიზანტიას
შემოუერთა. ასევე დას. რომის დიდი ნაწილიც ბიზანტიას
დაექვემდებარა. დაამარცხა ბულგარელები.
3. 532 წ. ბიზანტიაში იუსტინიანეს მკაცრი პოლიტიკის გამო აჯანყება
მოხდა, რომელიც სასტიკად ჩაახშვეს.
4. VI ს -ში შედგა ბიზანტიაში კანონთა კრებული- „ იუსტინიანეს
კრებული“
5. V-VI სს. ირანში მაზდაკელთა (რელიგიური ჯგუფი, რომელიც
ითხოვდა კერძო საკუთრების მოსპობას) მოძრაობა დაიწყო.
6. 531-579 წწ. ირანის ტახტი ეკავა ხოსრო I ანუშირვანს.
7. 554 წ. ხოსრო I –მა დაამარცხა ეფთალიტები (თეთრი ჰუნები). ასევე
შემოიერთა იემენი, არაბეთის ნ/კ სამხრეთ -დასავლეთით.
დეჰყანები -რაზმები რომელიც გლეხებისაგან შედგებოდა და
ისინი საზღვრისპირა რაიონებში ეხმარებოდნენ ირანის ლაშქარს.
8. მე -6 საუკუნეში ირანსა და ბიზანტიას შორის მომხდარი ბრძოლები:
 502-506 წწ. გაიმარჯვა ირანმა
 532 წ. დამარცხდა ირანი და დაიდო „საუკუნო ზავი“
 540 წ. ხოსრო სირიაში შეიჭრა და აიღო ქ. ანტიოქია.
 562 წ. ომი დასრულდა ახალი „საუკუნო ზავით“, რითაც ირანმა
დათმო მოპოვებული ტერიტორია.
 591წ. ომი დასრულდა კიდევ ერთი „საუკუნო ზავით“ , რომლის
პირობებსაც ბიზანტია კარნახობდა. ( ვინაიდან მან დაეხმარა
ხოსრო მეორეს ტახტის მოცილე დაემარცხებინა), ამიტომაც
დიდი ტერიტორიული შენაძენი მიიღო ბიზანტიამ

მე-11 კლასი პარ. 30

1. 542-562 წწ. ერთიანი ლაზიკაში (ეგრისი) 20 წლიანი ომი
მიმდინარეობდა. ლაზიკის მეფე იყო გუბაზი. ომის დაწყება
 განაპირობა : გუბაზმა ირანელებს სთხოვა ბიზანტიელთა
მოსაცილებლად დახმარება, სანაცვლოდ შავ ზღვაზე გასასვლელს
დაჰპირდა, ირანი რათქმაუნდა დაეთანხმა. ომის მეორე ეტაპზე
გუბაზი ბიზანტიას მიემხრო და ირანელები გამოდევნეს ეგრისიდან.
2. 554 წ. ბიზანტიელმა სარდლება შეთქმულება მოაწყვეს და გუბაზი მდ.
ხობის წყალთან მოკლეს.
აიეტი და ფარტაძი- ეგრისელი ორატორები.
3. 562 წ. ქ. დარაში დადებული 50 წლიანი ზავით ირანმა ეგრისი
ბიზანტიას დაუთმო.
4. 571 წ. ირანის წინააღმდეგ აჯანყება დაიწყო სომხეთში. ქართველები
ადგილობრივი ერისთავის გურგენის ( გუარამის) მეთაურობით
დაეხმარნენ სომხებს. ბიზანტიელთა დახმარებით
ირანელებისგან( იგივე სპარსელები) თანდათან განთავისუფლდა
ქართლი.
5. მე-6 ს. მეორე ნახევარში შემოიღეს ქართლში ერისმთავრის
თანამდებობა. ერისთავებმა და დიდაზნაურებმა პირველ
ერისმთავრად აირჩიეს აჯანყების მეთაური -გურგენი (ბაგრატიონთა
გვარიდან).
6. 591-604 წწ. ქართლის ერისმთავარი იყო მისი ძე - სტეფანოზ პირველი.
7. 604 წ. ირანელებმა ქართლი კვლავ დაიქვემდებარეს. მაგრამ
ერისმთავრობა და რელიგია შენარჩუნდა.

მე-11 კლ. პარ.31

1. V – IX სს. დასავლეთ ევროპაში არსებობდა პირველი გერმანული
პოლიტიკური გაერთიანება - ფრანკთა სამეფო, რომელიც დას. რომის
ტერიტორიაზე ჩამოყალიბდა. პირველი მეფე იყო ხლოდვიგი
მეროვინგთა გვარიდან.
2. 717-741 წწ. წწ. ფრანკთა სამეფოს მაიორდომი (სახლთუხუცესი) იყო
კარლოს მარტელი.
3. 732 წ. კარლოს მარტელმა პუატიეს ბრძოლაში ევროპა იხსნა
არაბებისგან.
 4. 737-741 წწ. კარლოს მარტელმა გაატარა მიწათმფლობელობაში
რეფორმა, რომელიც ბენეფიციუმის (ლათ. -წყალობა) სახელითაა
ცნობილი.
5. 808 წ. კარლოს დიდმა (მარტელის შვილიშვილი) გამოსცა ბრძანება -
კაპიტულარი, რომლითაც თავისუფალი გლეხები ჩამოაცილა
სამხედრო სამსახურს. ბრძოლაში მხოლოდ რაინდებს იწვევდა , ვისაც
იმპერატორისგან მიღებული ქონდა 3-4 მანსი (მანსი- მიწის პატარა
ნაკვეთი).
6. X - XII სს, დასავლეთ ევროპაში საბოლოოდ ჩამოყალიბდა 2 მთავარი
ფენა: დამოკიდებული გლეხები და მეომარი- მიწათმფლობელები,
დაემატა (ქრისტიანობის მიღების შემდეგ მომრავლებული)
სასულიერო პირები სასულიერო პირები (მლოცველები) ამას
ასახავდა 3 წოდების თეორია საფრანგეთში.
7. X – XI სს. ევროპაში თავისუფალი გლეხობის ფენა მცირე შემორჩა.
მიწაზე ძირითადად დამოკიდებული ადამიანები მუშაობდნენ.
სერვები - საფრანგეთში ასე უწოდებდნენ გლეხებს, რომელთა
ცხოვრება განსაკუთრებით მძიმე იყო
ვილანები - ინგლისში ასე უწოდებდნენ გლეხებს, რომელთა
ცხოვრება განსაკუთრებით მძიმე იყო
8. მე-10 ს. დასასრულიდან ევროპაში ეკლესია დაჟინებით მოუწოდებდა
საღვთო ზავისაკენ, რაც ცოდვად მიიჩნევდა თუ ქრიასტიანული
დღესასწაულების დროს ბრძოლა ან თავდასხმა მოხდებოდა. რაზეც
საეკლესიო სასჯელს აწესებდა.
9. XII –XIV სს. ევროპელმა რაინდებმა შეიმუშავეს “ღირსების წესები,
რომელიც უნდა დაეცვა წეშმარიტ რაინდს, თუმცა ის მე-13 ს-დან
თანდათან დაკნინდა.

მე-11 კლ. პარ 32

1. Vს. დან პაპი -(ბერძნ. მამა) ტიტული ყველა ეპისკოპოსის საპატიო

სახელწოდება იყო.
2. Vს. ბოლოდან ამ ტიტულით უპირატესად რომის არქიეპისკოპოსს
მოიხსენიებდნენ.
 3. 1075 წ. დან კი ეს ტიტული მხოლოდ რომის არქიეპისკოპოსს
ეკუთვნოდა.
4. მე 12 ს-ის შუა ხანებიდან რომის ეპისკოპოსის ავტორიტეტი
აღიარეს ცენტრალური იტალიის ეპისკოპოსებმა. დამკვიდრებული
გადმოცემით რომის ეკლესია პეტრე და პავლე მოციქულების
დაარსებულია და ქრისტეს სწავლება სრული სიწმინდით მხოლოდ
რომში იყო შემორჩენილი.
5. IV-VIII სს. პაპობამ დიდი დახმარება გაუწია რომსა და იტალიას,
ამიტომ სწრაფად შეიძინა პოლიტიკური გავლენა .

საეკლესიო პირს ნეტარი ავგუსტინეს - (მე-4- მე-5 სს. მიჯნა)

ეკუთვნის თხზულება „ღვთიური ქალაქის შესახებ“, რომელშიც მხარს
უჭერს თეოკრატიას.

რომის პაპები:

ინოკენტი I - მე-5 ს. დასაწყისში

ლეო I - მე-5 ს. შუა წლები

გელასიუსი - მე-5 ს. ბოლოს

ინოკენტი III – XII-XIII სს. მიჯნაზე, მის დროს რომის ეკლესია

ძლიერ ხელისუფლად იქცა. ის თავს ქრისტეს ვიკარად (ნაცვალი,
მოადგილე) თვლიდა.

6. 383 წ. რომის იმპერატორმა თეოდოსიუს I - მა (ეკლესიის მიერ

დიდად წოდებული) ქრისტიანობა რომში ერთადერთ რელიგიად
აღიარა, რამაც კიდევ გაზარდა რომის საეპისკოპოსოს
პოლიტიკური როლი. საეკლესიო პირები სახელმწიფო
თანამდებობებსაც იღებდნენ.
7. V ს-ის მიწურულს გაქრისტიანდა ფრანკების მმართველი,
მეროვინგთა დინასტიის დამაარსებელი - ხლოდვიგი. რომის
ეკლესია დაეხმარა მას სახელმწიფოს მოწყობასა და მართვაში.
8. 751. წ. კაროლინგთა დინასტიამ შეცვალა მეროვინგები. პირველი
წარმომადგენელი იყო პიპინ მოკლე (კარლოს მარტელის შვილი)
ის მეფედ პაპმა აკურთხა და იწოდებოდა -„ ღვთის წყალობით
ფრანკთა მეფე“, სანაცვლოდ პიპინმა პაპს იტალიაში რავენას
საეგზარქოსო ქალაქები და რომის ოლქი უბოძა. ასე ჩაეყარა
საფუძველი პაპების საერო ხელისუფლებას იტალიაში და შეიქმნა
პაპების „საეკლესიო სამეფო“, რომელიც შუა საუკუნეების
მანძილზე საერთაშორისო ცხოვრებაში მნიშვნელოვან პოლიტიკურ
როლს ასრულებდა. 1870 წ. ერთიანი იტალიის სამეფოს შექმნით
მოხდა მისი გაუქმება. ხოლო 1929 წ. ბენიტო მუსოლინიმ
ლატერანის კონკორდატით აღადგინა პაპის სახელმწიფო
ვატიკანის სახით.
9. 800 წ. ფრანკთა იმპერატორად პაპმა აკურთხა პიპინის შვილი
კარლოს დიდი (კარლოს მარტელის შვილიშვილი). მანამდე 2
წელი მეფედ იწოდებოდა.
10. X ს. დაიწყო ეკლესიის ბრძოლა საერო ხელისუფლების
გავლენისაგან განთავისუფლებისთვის. რადგან მეფე ნიშნავდა
ეპისკოპოსებს, რომელსაც შემდეგ საერო თანამდებობებზეც
ანაწილებდა. რომის პაპს აღარ შეეძლო ჩარევა.
ინვესტიტურა - (ლათ. შემოსვა) იყო- ეპისკოპოსის არჩევის წესი
მე-10 ს-ში. მეფე ან მთავარი მის მიერ არჩეულ ეპისკოპოსს ბეჭედს
და სამღვდელთმთავრო კვერთხს გადაცემდა (რიტუალი), ასევე
მათ შეეძლოთ ეპისკოპოსების გასამართლება და გადაყენებაც.
სიმონია - სასულიერო და საერო თანამდებობებით ვაჭრობა.
კლიუნიური მოძრაობა - აღ. ბურგუნდიაში კლიუნის
მონასტერში დაიწყო , ებრძოდა ინვესტიტურის წესს.
11.1059 წ. ლატერანის საეკლესიო კრებაზე კლიუნიელთა
ძალისხმევით სამღვდელოებას აეკრძალა სასულიერო
თანამდებობების მიღება საერო პირტა ხელიდან. და მიიღეს პაპის
არჩევის ახალი წესი - „ პაპის დეკრეტი“, ამჯერად პაპი ეკლესიის
მეთაური მხოლოდ კარდინალებს (უმაღლეს სამღვდელოებას)უნდა
აერჩია.
 12. 1122 წ. რომის პაპს კალქისტუს II ის და გერმანელ იმპერატორ
ჰაინრიხ V ის შეთანხმებით -„ ვორმსის კონკორდატით“ დადგინდა:
ეპისკოპოსებს საერო ხელისუფლებას იმპერატორი, ხოლო
სასულიეროს პაპი გადასცემდა.
13. 1285-1314 წწ. საფრანგეთის ცენტრალიზებულ სახელმწიფოს
მართავდა მეფე ფილიპე IV ლამაზი. ცენტრალიზებული
სახელმწიფოების წარმოქმნა ევროპაპაში ასუსტებს პაპის გავლენას.
ამის მაგალითია ფილიპეს მიერ პაპის სრული დამორჩილება და
პაპის რეზიდენციის რომიდან საფრანგეთში (ავინიონში)
გადატანა. ეს მოვლენა „ავინიონის ტყვეობის“ სახელითაა
ცნობილი.
კურია - საეკლესიო გადასახადი, რომელსაც საფრანგეთში
ყოფნისას პაპები ითხოვდნენ.
14. 1376 წ. რომში მე-2 პაპი აირჩიეს. ორი პაპის არსებობამ
(საფრანგეთი-რომი) დასავლეთის ქრისტიანობაში სქიზმა-
განხეთქილება მოახდინა. იტალია , გერმანია, ინგლისი რომის პაპს
მიემხრო, ავინიონის პაპს კი საფრანგეთი უჭერდა მხარს.
15. 1414- 1418 წწ. მოწვეულ საეკლესიო კრებაზე კონსტანცაში აირჩიეს
ახალი პაპი - მარტინი, რითაც ბოლო მოეღო საეკლესიო
განხეთქილებას. პაპის რეზიდენციად კვლავ მხოლოდ რომი იქცა.

მე-11კლ. პარ 33

1. V II - I X სს. დას. რომის იმპერიის ტერიტორიაზე საეპისკოპოსო

ქალაქებთან გაჩნდა ვაჭართა დასახლებები - ე.წ. ვიკები.
2. I X- X სს. გაუქმებული რომის იმპერიის ტერიტორიაზე საერო და
სასულიერო მმართველებმა მოიპოვეს ბაზრის დაარსების , ფულის
მოჭრისა და ბაჟის დაწესწბის უფლება.
3. X ს.ევროპაში იქმნება სავჭრო კავშირები/გაერთიანებები - გილდიები.
 ჰანზა - ეწოდებოდა გერმანული ქალაქების სავაჭრო კავშირს,
რომელიც ჩრდილოეთისა და ბალტიის ზღვის სანაპიროზე არსებულ
ქალაქებს მოიცავდა.
4. X II ს. მნიშვნელოვნად გაიზარდა ქალაქების რაოდენობა. ამ პროცესს
„ქალაქების დაარსების ციებ-ცხელებასაც“ უწოდებენ.
პატრიციატი - ქალაქის ზედა ფენა (მდიდარი ვაჭრები, ხელოსნები)
ამქარი - ეწოდებოდა ხელოსანთა გაერთიანებებს/კავშირებს.
5. მე-14 ს-ში გააქტიურდა კავშირებში გაერთიანებული ვაჭრებისა და
ხელოსნების ამბოხებები, რომლებიც თვითმმართველობაში
მონაწილეობას ითხოვდნენ, ეს დემოკრატიის ხარისხის ზრდას
მიუთითებდა , საბოლოოდ ქალაქის საბჭოში წარჩინებული
ხელოსნები იღებდნენ მონაწილეობას.

მე -11 კლ. პარ. 34

აზნაური- სპარსულ-ქართული ტერმინია. აზნა - ძველ სპარსულში

დაწინაურებულს, წარჩინებულს ნიშნავდა. ური - ქართული სუფიქსია.

ანტიკური პერიოდის საქართველოში (ძვ.წ მე-5 ს- დან ჩვ.წ. მე-5 ს-

მდე) ბარის მიწათმოქმედი მოსახლეობა (ძვ.წ I – ჩვ. წ .I სს. სტრაბონის
აღწერით) შედგებოდა
 თავისუფალ მიწათმოქმედთაგან, რომლებიც თემში იყვნენ
გაერთიანებული და ასევე სამხედრო ძალას წარმოადგენდნენ.
 მეთემეები, რომლებიც დაქვემდებარებული იყვნენ სამეფო
გვარისადმი (სტრაბონისეული „ლაოები“ ანუ „სამეფო მონები“)
 მონები- ნაწილობრივ ჩართული იყვნენ სასოფლო-სამეურნეო
პროცესში. ისინი ძირითადად მძიმე სამუშაობში ან პირად
საოჯახო მომსახურებაში გამოიყენებოდნენ.

გლეხი - მეთემე, ფეოდალიზმის ხანაში, რომელიც იყო

აზნაურ-წარჩინებულთა დაქვემდებარებაში, მფარველობაში და
იღებდა მიწის ნაკვეთს, რომელიც დატვირთული იყო ბეგარა-
 გადასახადებით. გლეხი(გლახა) თავდაპირველად
არაფრისმქონეს, უპოვარს, მათხოვარს ნიშნავდა.

III V X

მე-11 კლასი პარ.35

1. ძვ.წ. I V ს. ათენში (საბერძნეთში) ბერძენმა ფილოსოფოსმა პლატონმა

დაარსა განათლების აკადემია, სადაც წარმართი ფილოსოფოსები
ასწავლიდნენ.
2. მე-2 საუკუნიდან ჩამოყალიბება დაიწყო ქრისტიანულმა თეოლოგიამ
(ანუ ღვთისმეტყველება-ცოდნა ღმერთზე) რომელიც ძველი და ახალი
აღთქმის განმარტებისთვის ანტიკური ფილოსოფიის მიღწევებს
იყენებდა.
3. V III - X V სს. გაბატონდა თეოლოგიური მიმდინარეობა -სქოლასტიკა
(ლათ. სწავლული), რომელმაც დაუშვა რელიგიაში ეკლესიის
დოგმათა (მტკიცებულებათა) თეორიული დასაბუთების
შესაძლებლობა.
4. XI- XII სს. სქოლასტიკის წარმომადგენელმა პიერ აბელარიმ
დებულება -„ შეიცან, რათა ირწმუნო“ შეცვალა შემდეგნაირად -
„ „შეიცან რათა ირწმუნო“. მისი ნაშრომია წიგნი „ჰო და არა“ და
ავტოგრაფიული ნაშრომი -„ ამბავი ჩემი უბედურებისა“
5. XI- XII სს. მისტიკოსთა (თეოლოგიური მიმდინარეობა)
წარმომომადგენელი იყო კლერვოს მონასტრის აბათი ბერნარ
კლერვოელი. ის უპირისპირდებოდა აბელარს და უარყოფდა
 ადამიანის გონების როლს. გონება ვერ შეწვდება ღვთაებრივი
ჭეშმარიტების შეცნობას.
6. XII სს. მოღვაწეობდა მუსლიმი ფილოსოფოსი იბნ რუშდი, არაბული
ესპანეთის დედაქალაქ კორდობას პროფესორი. მან ლათინურ ენაზე
თარგმნა ბერძენი ფილოსოფოსის არისტოტელეს ნაშრომი. იბნ
რუშდის ავერეოსის სახელით იცნობდნენ ევროპაში. „არისტოტელემ
თარგმნა ბუნება, ხოლო ავერეოსმა არისტოტელე“
7. XII – XIII სს. სქოლასტიკოსებმა ალბერტ მაგნუსმა და თომა აკვინელმა
მაგნუსმა ახსნა და დააკავშირა არისტოტელეს ნააზრევი ქრისტესთან.
თომა აკვინელის თეორიები-ე.წ. თომიზმი მე 14 ს-ის დამდეგიდან
კათოლიკური ეკლესიის დოქტრინად იქცა.
8. XII-XV სს. უნივერსიტეტები ევროპის ყველა ქალაქებში
გაჩნდა.სწავლება ლათინურ ენაზე მიმდინარეობდა.
9. 1088 წ. იტალიის ქ. ბოლონიაში დაარსდა პირველი უნივერსიტეტი
10. მე-14 ს.დან აზიიდან ევროპაში შემოიტანეს ქაღალდი
11. 1445 წ. გერმანელმა გამომგონებელმა იოჰან გუტენბერგმა დაბეჭდა
პირველი წიგნი
12. მე-4 ს-ში ფაზისის (დღევ. ფოთის ) მახლობლად არსებობდა
რიტორიკის (მჭევრი, მოხდენილი სიტყვის ხელოვნება) სკოლა.
13. 1106 წ. დავით აღმაშენებლის ინიციატივით დაარსდა გელათის
აკადემია სადაც ასწავლიდნენ ცნობილი ქარტველი სწავლულები -
იოანე პეტრიწი, არსენ იყალთოელი და სხვ. ისწავლებოდა 7 დარგი:
ფილოსოფია, რიტორიკა, აღითმეტიკა, გეომეტრია, მუსიკა,
ასტრონომია. უმარლესი განათლების ცენტრი იყალთოშიც
არსებობდა.

მე-11 კლ. პარ. 36

1. XII- XIII სს. ევროპაში საფუძველი ჩაეყარა წოდებრივ-
წარმომადგენლობით ორგანოებს.
14. 1215 წ. სამეფოს დიდებულებმა ინგლისის მეფეს ჟონ უმიწაწყლო
აიძულეს ხელი მოეწერა შედგენილ კანონზე - „თავისუფლების დიდ
 ქარტიაზე“ , რომლითაც მეფეს ძალაუფლება უნდა გაეყო მათთვის.
განისაზღვრა საერთო საბჭოს მოწვევის წესი.
15. 1265 წ. მოიწვიეს საბჭო რომელშიც შედიოდნენ სოფლებისა და
ქალაქების წარმომადგენლები 2 რაინდი და 2 მოქალაქე
თითოეულიდან. ამ საბჭოს პარლამენტი ეწოდა.
16. 1295 წ. მოწვეული პარლამენტი კი ინგლისის ისტორიაში პირველი
იყო, იმით, რომ დელეგატები უფლებამოსილნი იყვნენ მათ მიერ,
ვისაც ისინი წარმოადგენდნენ. საკანონმდებლო უფლება პარლამენტმა
შემდგომ საუკუნეებში მოიპოვა.
17. 1302 წ. საფრანგეთის მეფემ ფილიპე მე-4 ლამაზმა მოიწვია ფრანგი
ხალხის წარმომადგენელტა კრება . სამივე წოდებიდან
(სამღვდელოება, თავადაზნაურობა და მოქალაქეები). ამ შეკრებას -
გენერალური შტატები ეწოდა. ეს გამოწვეული იყო იმით რომ სამეფო
გადასახადების საკითხში ჩაერია რომის პაპი - ბონიფაციუს მე-8.
კრებამ მეფეს დაუჭირა მხარი.
18. 1614 მარია მედიჩიმ თავისი ვაჟის ახალგაზრდა ლუი მე-13 ის
სახელით მოიწვია გენ. შტატები და ვინაიდან წოდებებმა მაშინ
მონარქის ძალაუფლების შეზღუდვა ცადეს მე -18 ს-მდე -
საფრანგეთის რევოლუციამდე არ მოუწვევიათ მეფეებს.
19. 1188წ. ესპანეთში ლეონის სამეფოში საფუძველი ჩაეყარა წოდებრივ-
წარმომადგენლობით ორგანოებს - კორტესებს. მეფე მათგან იღებდა
დასტურს ომის წარმოებისთვის, სამაგიეროდ ფეოდალები სარგებელს
იღებდნენ.
ლანდთაგები - წოდებრივ-წარმომადგენლობითი ორგანოები
გერმანიაში შუა საუკუნეებში.
20. მე- 12 ს-ში თამარის მეფობის ხანაში, მეჭურჭლწთუხუცესმა -
ყუთლუ არსლანმა ისურვა წოდებრივ -წარმომადგენლობითი
ორგანოს -კარავის შექმნა, რაც ითვალისწინება მეფის ხელისუფლების
შეზღუდვას. თუმცა თამარმა არ დაუშვა.

მე-11 კლ. პარ.37

1. 604 წლიდან ბიზანტიასა და ირანს შორის ომი სპარსელტა
უპირატესობით მიმდინარეობდა, 607 წლისთვის სპარსელებს (ირანი)
მთელი მესოპოტამია დაპყრობილი ქონდათ.
2. 6010-641 წწ. ბიზანთიას მართავდა კეისარი ჰერაკლე.
3. 612 წ. სპარსელებმა აიღეს ანტიოქია (ადრე სელევკიდების სამეფოს
პოლიტ.ცენტრი,დღ.ანთაქია თურქეთში),
4. 615 წ. სპარსელებმა აიღეს დამასკო (სირიის დედაქ.)
5. 615 წ. სპარსელები შეიჭრნენ იერუსალიმში და წმინდა ჯვარი და
ქრისტიანული სიწმინდეები ქტესიფონში (სპარსეთის დედაქალაქი,
დღევ ერაყის ტერიტორია)
6. 622 წ. ჰერაკლე კეისარი ლაზიკის გზით შეიჭრა სომხეთსა და
ადარბადაგანში (დღ.აზერბაიჯანი) და მოკავშირეთ ხაზართა ხაკანი
(ჩრდ. კავკასიის თურქული ეთნოსი) მოიწვია. ისინი დარუბანდის
(დღ.დერბენტი, დაღესტანში) გზით შემოვიდნენ სამხრეთ კავკასიაში.
7. 627 , 628 წწ. ჰერაკლემ ირანში ნინევიასტან და ქტესიფონთან
დაამარცხა სპარსელები და აიზულა დამამცირებელ ზავზე მოეწერა
ხელი. ჰერაკლემ წმინდა ჯვარი იერუსალიმში დააბრუნა.
8. VII-VIII სს-ში მოღვაწეობდა ღვთისმეტყველი იოანე დამასკელი,
რომელიც ხატების პატივისცემას და მნიშვნელობას ხაზს უსვამდა.
ხატმებრძოლი იმპერატორები ბიზანტიაში :
9. VIII ს. პირველი ნახევარი - ლეონ III
10. VIII ს მეორე ნახევარში - კონსტანტინე V
11. IX ს. დასაწყისსი - ლეონ V
12. 754 წ. ბიზანტიაში საეკლესიო კრებამ ოფიციალურად აღიარა
ხატმებრძოლობა.
13. 787 წ. მსოფლიოს მე-7 საეკლესიო კრებამ დედოფალ ირინეს
მხარდაჭერით გააუქმა ხატმებრძოლობა (754 წლის გადაწყვეტილება)
14. 843 წ, 11 მარტს კონსტანტინეპოლის პატრიარქმა მეთოდემ კვლავ
აღმდგარი ხატმებრძოლობა საბოლოოდ დაგმო. 11 მარტი
გამოცხადდა ხატმებრძოლობის მსხვერპლთა დაცვის დღედ.
15. 1054 წ. დასავლეთის (რომის) და აღმოსავლეთის (ბიზანტიის)
ეკლესიებს შორის პოლიტიკური გავლენისათვის ბრძოლისა და
 საეკლესიო საკიტხებზე განსხვავებული შეხედულების გამო მოხდა
დაპირისპირება, განხეთქილება (სქიზმა). შედეგად აღმოსავლეთში
აღმოცენდა - კათოლიკურ- მართლმადიდებლური, ხოლო
დასავლეთში - კათოლიკური ეკლესია.
16. XI – XII სს. დამთავრდა ფეოდალიზმის ჩამოყალიბება, გლეხები
იქცნენ ფეოდალებზე დამოკიდებულ პირებად- პარიკებად.
17. XII ს. მიწურულს ბიზანტიის იმპერია ღრმა ეკონომ. კრიზისს
განიცდიდა.
18. 1202- 1204 წწ. მე-4 ჯვაროსნული ლაშქრობისას იერუსალიმის
ნაცვლად ევროპელებმა ბიზანტიის დედაქალაქი- კონსტანტინეპოლი
აიღეს და დაპყრობილ ტერიტორიაზე ლათინთა იმპერია დაარსეს,
რომელმაც 12 61 წლამდე იარსება.

მე-11 კლ. პარ. 38

1. 476 წ. რომის იმპერიის დაცემის შემდეგ ბიზანტიელებმა ირწმუნეს
რომ თავად იყვნენ რომის კანონიერი მემკვიდრეები.
2. 330 – 1453 წწ. არსებობდა კონსტანტინეპოლი, როგორც მე-2 რომი,
ვიდრე მას აიღებდნენ ოსმალები.
3. 800 წ. როცა კარლოს დიდი (ფრანკი /გერმანელი) რომის პაპმა
იმპერატორად აკურთხა დასავლეთში ფრანკთა სამეფოში , გაცნდა 2
იმპერია - დასავლ. და აღმოსავლეთით. პაპები ფრანკთა
იმპერატორებს აღიარებდნენ და გაწყვიტეს ურთიერთობა ბიზანტიის
იმპერატორებთან.
4. 843 წ. ფრანკთა იმპერიის დაშლის შემდეგ , გერმანელმა ოტო
პირველმა კვლავ აღადგინა იმპერია და რომის საღვთო იმპერია ეწოდა
ეს ტიტი=ული ბიზანტიაში გააპროტესტეს, თუმცა ქორწინებამ ოტო
პირველის ვაჟსა და ბიზანტიის იმპერატორის ძმისწულს შორის ეს
დავა ჩააცხრო და ფაქტობრივად ცნეს მე-2 რომის არსებობა
დასავლეთში.
5. XVI ს. მე-2 ნახევარში რუსეთის პირველმა მეფემ ივანე IV მრისხანემ
რუსეთს მესამე რომი უწოდა.
6. 1688 წ. არჩილ მეორემ (ჯერ იმერეთის, შემდეგ კახეთის
მეფემ)რუსეთის მეფეს მფარველობის იმედითა და რუსთა საამებლად
მიართვა ბუდეში ჩასმული „უფლის სამსჭუალი“.

მე-11 კლ. პარ. 39

1. მე-7 ს. პირველ ნახევარში არაბეთის ნ/კ -ზე ისლამი წარმოიქმნა. მისი
შემქმნელი იყო მექელი მუჰამედი (დაიბადა 570წ.) ჰაშიმის გვარიდან
2. 622 წ. მუჰამედი გადაასახლეს იასრიბში (შემდგომი მედინა -
მოციქულის ქალაქი). ეს წელი მუსლიმური კალენდრის დასაბამად
იქცა.
3. 630 წ. მუჰამედი ამარცხებს მოწინააღმდეგე მექელებს და
იქვემდებარებს მექას. მან წარმართული ქააბას ტაძარი ისლამის
მთავარ სალოცავად აქცია.
4. 632 წ. მუჰამედი გარდაიცვალა, მანშექმნა არა მხოლოდ ახალი
რელიგია, არამედ ახალი სახელმჭიფოს საფუძვლები.
5. 632-634 წწ. ხალიფა გახდა აბუ ბაქრი
6. 634-644 წწ. ომარი
7. 644- 656 წწ. ოსმანი
8. 656-661წწ. ალი (მუჰამედის ნათესავი)
9. 637 წ. კადისიას ბრძოლაში არაბებმა აიღეს სასანიანთა სატახტო
ქალაქი ქტესიფონი
10.მე-8 ს-ის დასაწყისისთვის მუსლიმური იმპერია გადაჭიმული იყო აღ-
ით ინდოეთსა და ჩინეთამდე, დასავლეთით ატლანტის ოკეანის
ნაპირებამდე, სამხრეთით აფრიკამდე, ჩრ.-ით პირინეის ქედამდე
(ევროპის უკიდურეს სამხრეთ-დასავლეთამდე)
11. 732 წ. არაბებმა საფრანგეთამდე მიაღწიეს, სადაც პუატიესთან
ფრანკთა სამეფოს მაიორდორმმა კარლოს მარტელმა შეაჩერა.
12. 661- 750 წწ. არაბთა სახალიფოში ომაიანთა საგვარეულოს
წარმომადგენელი ადის ტახტზე. პირველი ომაიანი იყო - მუავია.
13. 711 წ. არაბებმა გადალახეს გიბლარტარის სრუტე და დაიწყეს
ესპანეთის დაპყრობა.
 14. 750 1258 წწ. სახალიფოს სათავეში აბასიანთა (სპარსული) გვარი
მოექცა. მათმა სატახტო ქალაქი დამასკოდან ბაღდადში (ერაყში)
გადმოიტანეს.
15. 786-809 წწ. აბასიანი ხალიფას - ჰარუნ არ-რაშიდის დროს
სახალიფომ ძლიერების მწვერვალს მიაღწია.
16. 946 წ. სპარსული წარმომავლობის შიიტმა ( ისინი მხარს უჭერდნენ
მხოლოდ მუჰამედის ნათესავის ტახტზე ასვლას,) ბუვეინებმა აიღეს
ბაღდადი. ხალიფა კი დატოვეს როგორც ისლამის სიმბოლო.

მე- 11 კლასი, პარ.40

1. X საუკუნისთვის აბასიანთა სახალიფოს სატახტო ქალაქი ბაღდადი

მსოფლიოს ინტელექტუალური ცენტრი იყო, სადაც ხდებოდა
ანტიკური (ბერძნულ-რომაული მემკვიდრეობის შესწავლა და კვლევა.
შეიქმნა არაბული გრამატიკის პირველი სახელმძღვანელო და
საღვთისმეტყველო- სამართლებრივი სკოლები. მოღვაწეობდა
გამოჩენილი მათემატიკოსი და ასტრონომი ალ-ხორეზმი, მისი
სახელიდან მოდის სიტყვა - ალგორითმი.
2. მე-9 ს. ხალიფა ალ მამუნმა დაარსა „სიბრძნის სახლი“. ის სამეცნიერო
ცენტრად იქცა. იქ მორვაწეობდნენ მეცნიერები: იბნ მასავაიჰი (მისი
ნაშრომები ომტალმოლოგიაში პირველია) , იბნ ისჰაკი („არაბული
მედიცინის მამა“ )
3. მე-8 ს-ის დასაწყისში არაბები ესპანეთში შეიჭრნენ და მთელი პირენეს
ნ/კ დაიპყრეს და შექმნეს ქ. კორდობას საამირო, რომელსაც ომაიანები
ედგნენ სათავეში.
4. 1212 წ. ესპანეთში ქრისტიანებმა დაამარცხეს არაბები . არაბებმა
მხოლოთ ქ. გრანადას შენარჩუნება შეძლეს.
5. 1492 წ. გრანადაც გათავისუფლდა არაბთა ბატონობისგან.

„ მუდეჯარი“ - არაბული სტილი არქიტექტურაში, გამოიყენებოდა

ესპანეთში.
ყადი - თანამდებობა არაბულ ქალაქებში. ასრულებდა სასამარლო
ფუნქციას.
 მუჰთასიბი - თანამდებობა, რომელსაც ევალებოდა ქალაქის ყველა
სფეროს მოწესრიგება (სისუფთავე, წყლის ხარისხი და სხვ.)
ვაკფი - რელიგიური გადასახადი, რომელსაც კრეფდა ყადი ან
რელიგიური პირები. თანხა იხარჯებოდა საზოგადოებრივი
კეთილდღეობისთვის.
ქაღალდის ტექნოლოგიის გაუმჯობესება არაბებს უკავშირდება
მათ ეკუთვნით ქაღალდის დასამზადებლად სელის გამოყენება.
დინარი და დირჰემი - ფულის სახელი სახალიფოში
6. მე-8 ს-ის სუა ხანებში არაბებმა დაარსეს თბილისის საამირო.
7. IX-X სს. თბილისი კავკასიის უდიდეს ქალაქად იქცა.
8. 1122 წ. დავით IV აღმაშენებელმა გაათავისუფლა თბილისი მუსლიმთა
ბატონობისგან და კვლავ საქართველოს დედაქალაქად აქცია.

მე-11კლ. პარ.41
1. VII ს. 40-იან წლებში არაბები პირველად გამოჩნდნენ საქართველოს
სამხრეთ საზრვრებთან.
2. VII ს. 50-იან წლებში დასაპყრობად მოადგნენ საქართველოს.
3. 654-655 წწ. არაბთა სარდალმა ჰაბიბ-იბნ- მასლამამ საზღვართან ბრძოლა
გაუმართა ქართველებს, მას ეახლა ქართლის ერისმთავრის
(ერისმთავრობა მეფობის გაუქმების შემდეგ დაწესდა ქართლში 523 წ.)
სტეფანოზ მე-2 ის მოციქული ძღვენით. არაბმა სარდალმა ქართველებს
საჩუქრები მომავალ ხარკად ჩაუთვალა და ხელშეკრულება- „დაცვის
სიგელი“ გააფორმა ერისმთავართან და ასევე ცალკეულ მთავრებთანაც.
4. მე-7 ს-ის მეორე ნახევარში ქართველებმა ისარგებლეს სახალიფოში
არეულობით და თავი გაითავისუფლეს დროებით არაბთა
ბატონობისგან. თუმცა თავდასხმები განაახლეს ბიზანტიელებმა და
ხაზარებმა.
5. მე-7 ს-ის ბოლოს არაბებმა ფეხი მოიკიდეს ქართლშიც და ეგრისშიც.
6. 697 წ. ეგრისის მმართველმა პატრიკიოსმა (ბიზანტიური ტიტილი) სერგი
ბარნუკის ძემ ბიზანტიელების საპირისპიროთ არაბები მიიწვია.
7. მე-8 ს-ის დასაწყისისთვის არაბი მეციხოვნეები იდგნენციხე-გოჯში
(დედაქალაქი ეგრისის) და კოდორის ციხეებში.
8. 724 წ. არაბთა სარდალმა ჯარაჰმა განაახლა დაცვის სიგელი და
სულადობრივ გადასახადს - ჯიზიას დაუმატა საადგილმამულო
გადასახადი- ხარაჯა.
9. 730 წ. ხაზართა დიდი ჯარი შემოიჭრა დარიალის გზით ქართლში
არაბების დასამარცხებლად, მათ ეხმარებოდა ქართლის ერისმთავარი.
10. 735 წ. არაბთა ხალიფამ ჰიშამმა ამიერკავკასიის საბოლოოდ
დასამორჩილებლად და ხაზართა გასანადგურებლად გამოგზავნა 120000
იანი ჯარი მერვან იბნ მუჰამადის (ყრუ) სარდლობით. ქართლის
ერისმთავარი სტეფანოზ მე-3 ოჯახით დასავლეთ საქ-ში გადავიდა და
ანაკოფიის ციხეს (აფხაზეთში) შეაფარა თავი. მერვანმა ციხე ვერ აიღო
მაგრამ მირი სტეფანოზის ძე სასიკვდილოდ დაიჭრა. არაბებმა
დაანგრიეს ციხე-გოჯი. მერვანი გადავიდა ჩრდ. კავკასიაში, ზოგიერთი
ტომი დაიმორჩილა , მაგრამ მოუვიდა ცნობა სახალიფოში ტახტისათვის
ატეხილი ბრძოლის შესახებ და სასწრაფოდ წავიდა სიირიისკენ.
11. 744-750 წწ. მერვანი გახდა ომაიანთა საგვარეულოდან ბოლო ხალიფა

ამირა - არაბული თანამდებობა/წოდება, რომელსაც ხალიფა ნიშნავდა

დაპყრობილ ტერიტორიაზე მმართველად. ქართლის ერისმთავარი მას
ექვემდებარებოდა. მისი რეზიდენცია იყო თბილისში და არაბთა ჯარები
იდგა ირგვლივ არსებულ ციხეებში( თბილისის, რუსთავის, დმანისის და
სხვ). უშუალოდ ბატონობდნენ ქართლის შიდა ტერიტორიაზე.

მე -11 კლ. პარ. 42

1. VIII-IX სს. არაბთა სახალიფოში და შესაბამისად საქართველოშიც

გამოცოცხლდა სოფლის მეურნეობა და საქალაქო ცხოვრება
მამული - მიწა, რომელიც წყალობით იყო მიღებული და
გადადიოდა მემკვიდრეობით, მამიდან შვილზე.
მოხელე - ერისთავი პირი, რომელიც სახელმწიფო სამსახურში
იდგა, დანიშნული იყო ერისთავად და დროებით მართავდა
 გარკვეულ ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ დანაყოფს -
საერისთავოს.
მთავარ-ერისთავი პირი, რომელმაც მემკვიდრეობითი უფლება
მოიპოვა საგანმგებლოდ გადაცემულ მიწაზე და თანაც შეუვალობაც
(იმუნიტეტი) მოიპოვეს.
2. VIII ს-ის ბოლოს და IX ს-ის დასაწყისში საქარტველოში წარმოიქმნა
მსხვილი პოლიტიკური ერთეულები: კახეთის საქორეპისკოპოსო,
ჰერეთის სამეფო, აფხაზთა სამეფო, ტაო-კლარჯეთის სამთავრო.
თბილისის საამიროც გამოეყო სახალიფოს და დამოუკიდებელი
სამთავრო გახდა
3. VIII ს. იოანე საბანისძემ დაწერა “აბო თბილელის წამება“
4. IX ს-ში შეიქმნა უცნობი ავტორების „ილარიონ ქართველის
ცხოვრება“ და „კონსტანტი კახას მარტვილობა“
5. X ს. შეიქმნა სტეფანე მტბევარის „ გობრონის მარტვილობა“
6. VIII ს-დან შეიქმნა ქართული ხუროთმოძღვრების ძეგლები:
სამშვილდის სიონი, გურჯაანის ყველაწმიდა. ოპიზის ტაძარი.
7. IX ს-დან დაიწყეს ხელნაწერი წიგნების მინიატურებით შემკობა.

მე-11 კლ. პარ 43

1. VIII ს-ის ბოლოს აღმოს. საქართველოს მთიან ნაწილში (მდ.თერგის,
არაგვისა და ივრის ზემო წელზე და სათავეებთან ) ჩამოყალიბდა
ქართული ფეოდალური სამთავრო - კახეთის საქორეპისკოპოსო.
 ქორეპისკოპოსი - არჩეული ხელისუფალი (წანარებთან)
რომელსაც შეთავსებული ქონდა სასულიერო, საერო,
სასამართლო და მთავარსარდლის ფუნქციები.
2. მე-8 ს. მიწურულში ბიზანტიის დასუსტებით ისარგებლა აფხაზეთის
სამთავროს ერისთავმა ლეონ მეორემ დაიხმარა თავისი სიმამრი-
ხაზართა ხაკანი და თავისი სამთავრო გაათავისუფლა
ბიზანტიელებისაგან. ნიკოფსიიდან სამხრეთით მდ. ჭოროხამდე და
აღმ. ლიხის ქედამდე დაიქვემდებარა ტერიტორიები. შემდგომ თავი
აფხაზთა სამეფოს მეფედ გამოაცხადა და ტახტი ქუთაისში დაიდგა.
3. მე-8 ს. ბოლოს და მე-9 ს.ის დასაწყ. ქართლის ერისმთავარი აშოტ
ბაგრატიონი გადადის სამხრ.დასავ. საქ-ში და ქმნის ტაო-კლარჯეთის
სამთავროს, აღადგინა ციკე ქალაქი არტანუჯი.
4. 888 წ. აშოტის შვილიშვილმა ადარნასემ „ქართველთა მეფის“
ტიტული მიიღო.
5. 853 წ. არაბთა ხალიფამ გამოგზავნა ლაშქარი ბუღა თურქის
სარდლობით თბილისის ამირას დასასჯელად, რომელიც არ
ემორჩილებოდა.
6. IX-X სს. საქართველოში ახალქალაქების ხანაა.
7. 975 წ. დავით III -მ შვილობილი ბაგრატი უფლისციხეში წარუდგინა
ქართლის დიდაზნაურებს.
8. 978 წ. აფხაზეთის უსინათლო მეფე თეოდოსი (ბაგრატის დედის ძმა)
გადადგა და ბაგრატი ეკურთხა აფხაზთა მეფედ.
9. 980 წ. ბაგრატი დამოუკიდებელი მეფე გახდა.

მე 11 კლ. პარ. 44
1. 1001 წ. დავით მესამე გარდაიცვალა.
2. 1008 წ. გურგენ ბაგრატიონი გარდაიცვალა.
3. 1010 წ. ბაგრატმა კვირიკე მესამეს კახეთი წაართვა და საქართველოს
შემოუერთა. განძის ( დღ. აზერბაიჯანში) ამირა ფადლონი
ცდილობდა ბაგრატისთვის წაერთმია კახეთ-ჰერეთი და გამუდმებით
თავს ესხმოდა. ბაგრატმა სომხეთის მეფე გაგიკთან ერთად დაამარცხა
განძის ამირა და ხარკი დაუწესა.
4. 978- 1014 წწ.მეფობდა ბაგრატ მესამე
5. 1014-1027 წწ. მეფობდა გიორგი პირველი, მის დროს კახეთი ისევ
ჩამოცილდა საქართველოს.
6. 1021-1023 წწ. ბიზანტიის იმპერატორს ბასილი მეორესა და გიორგი
პირველს შორის ომს მოჰყვა საქართველოსთვის წამგებიანი ზავი
დადება , სადაო იმიერ ტაო დაუთმო ბიზანტიას , ასევე დაცალა
ციხეები და 3 წლით მცირეწლოვანი უფლისწული ბაგრატი მძევლად
წაიყვანა.
7. 1027-1072 წწ. მეფობდა ბაგრატ მეოთხე, მას ეურჩებოდა უძლიერესი
ყმა-ფეოდალი ლიპარიტ ბაღვაში, მას სურდა თბილისის საამიროს
დიდი ნაწილის ხელსი ჩაგდება. მისი ბრალეულობით დაიკარგა
თბილისიც და ანისიც.
8. 1054 წ. ბაგრატ მეოთხე ბიზანტიის იმპერატორს ეახლა და სთხოვა
მორიგება ლიპარიტთან. კეისარმა ისინი დააზავა და ლიპარიტი
მარტო გაუშვა საქართველოში, მან ისარგებლა ამით და მეფედ
აკურთხა ბაგრატის მცირეწლ. შვილი გიორგი (მეორე) , ხოლო თავი
მის მეურვედ დაინიშნა. ფაქტიური მმართველი იყო ლიპარიტი.
მისი განდიდება ვერ აიტანეს ფეოდალებმა .აზნაურმა სულა
კალმახელიძემ შეიპყრო და მეფეს მიჰგვარა. ის ბერად აღკვეცეს. მის
შვილს ივანეს საგვარეულო მამულები დაუტოვა, ერისთავობა
ჩამოართვა , თუმცა სპასალარად დანიშნა.
9. 1042-1055 წწ. ბიზანტიას მართავდა კონსტანტინე IX მონომახი,
რომელმაც გააუქმა სომხეთში მეფობა და სომხეთი ბიზანტიას
შეუერთა.

მე-11 კლასი. პარ.45

1. 750-1258 წწ. აბასიანები (სპარსული გვარი) იყვნენ ხალიფები
ისლამურ სახელმწიფოში (ყოფილ არაბთა -ომაიანთა სახალიფოში)
2. მე-9 ს-ის მიწურულიდან სახალიფოს პროვინციებმა გააცნობიერეს
ტავისი ეკონომიკური და კულტურული შესაძლებლობები და დაიწყო
უტანხმოებები არაბ და არაარაბ მოსახლეობას შორის. აბასიანთა
სახალიფოსი ყალიბდება ავტონომიური დინასტიები, რომლებიც
ინაწილებდნენ სამყაროს. მაგ. ესპანეთი ომაიანებმა დაიქვემდებარეს;
ეგვიპტე და ჩრდ. აფრიკა ფატიმიანებმა; სახალიფოს ცენტრალ.
რეგიონები - თურქ -სელჩუკებმა.
3. მე-11 ს-დან სახალიფო კნინდება, ხალიფების ხელ-ბა ნომინალური
ხდება. რეალურ ძალაუფლებას სამხედრო მეთაურები იღებენ.
სახალიფოსგან გამოყოფილი ეგვიპტე აგრძელებს ეკონომიკურ
წინსვლას.
 4. მე-11 ს-ში ახლო აღმოსავლეთი შეცვალა თურქი ხალხის ორმა დიდმა
მიგრაციამ და დიდი ზეგავლენა მოახდინა აღმ. ევროპაზე.
თურქული ტომები: ოღუზები, ყივჩაღები (რუსეთში ეწოდათ-
პოლოვცები, კუმანები.), სელჩუკები.
5. მე-10 ს-ში იწყება თურქული ტომების ისლამიზაცია. იღებენ სუნიზმს.
6. 1038 წ. სელჩუკის სვილისვილმა თოღრულ - ბეგმა დაიკავა აღმ.
ირანის ქალაქი ნიშაპური
7. 1040 წ. მან დაამარცხა ღაზნევიანები და გახდა ირანის პროვინციის-
ხორასნის მბრძანებელი. ხალიფა ფაქტიურად სუნიტების მზევლად
იქცა.
8. 1055 წ. თოღრულ ბეგი უბრძოლველად შევიდა ბაღდადში და მალე
ხალიფადან სულთნის ტიტული მიიღო. ასევე მისი ტიტული იყო
„აღმოსავლეთისა და დასავლეთის“ ამირა. თოღრულ ბეგი ითვლება
„დიდ სელჩუკთა“ სახელმწიფოს დამაარსებლად.
9. 1063-1072 წწ. სელჩუკთა იმპერიის სულთანი იყო ალფ-არსლანი
მან შეძლო ბიზანტიის საზღვრის გარღვევა. საფუძველი ჩაეარა
თანამედრ. თურქეთის დასახლებას. გაჩნდა საამიროები.
10.1071 წ. მანასკერტის (თანამედ. თურქეთში) ბრძოლაში ალფ-არსლანმა
დაამარცხა ბიზანტია, კეისარი რომანოზ IV ტყვედ ჩავარდა.
11. მე-12 ს-ის შუა ხანებში სელჩუკიანმა ყილიჩ არსლანმა დაარსა
ბიზანტიის ტერიტორიაზე რუმის სელჩუკიანთა სახელმწიფო.
12.1072-1092 წწ. სელცუკთა იმპერიას მართავდა სულთანი მალიქშაჰი
მის დროს იმპერიამ ძლიერების მწვერვალს მიაღწია. მას შორეული
იემენიც ემორჩილებოდა.
მადრასეები -უმაღლესი სასწავლებლები , რომელიც შექმნა ნიზამ
ალ მულქმა, ის იყო თოღრულ ბეგისა და ალფ არსლანის ვეზირი და
სამხედრო, სასამართლო, კალენდრის რეფორმების ავტორი. მან
დაწერა პოლიტიკური ტრაქტატი -„ სიასეტ ნამე“ („პოლიტიკის
წიგნი“)

მე-20 ს-ის 80-90 იან წწ. რიგ აღმოსავლურ ქვეყნებში ( პაკისტანსი,

ავღანეთში) შეიქმნა სხვა ტიპის მადრასეები- ისლამური სკოლები,
რომელშიც იქადაგება რელიგიური ექსტრემიზმი და საღვთო ომის -
ჯიჰადის წარმოების აუცილებლობა.

13. 1097 და 1098 წ. მცირე აზიაში დორილეასთან და ანტიოქიასთან

ბრძოლაში თურქ-სელჩუკებმა მარცხი განიცადეს ჯვაროსნებტან.
14. 1118 წ. მალქაშაჰის ვაჟებიდან ერთ-ერთმა სანჯარმა მოიპოვა
უპირატესობა საგვარეულოში, თუმცა საგვარეულოს გვერდით
შტოებსაც დაუთმო დასავლეთის რეგიონები. ამას მოყვა იმპერიის
დაშლა.
15.მე-12 ს-ის მიწურულს ცენტრალური აზიიდან წამოსულმა
ხორეზმელებმა მოახერხეს თურქების მცირე პოლიტიკური
ერთეულების უდიდესი ნაწილის განადგურებადა დაიკავეს ირანი.

მე-11 კლასი პარ. 46

1. 1048 წ. სელჩუკები კავკასიაში შეიჭრნენ და ბიზანტიის კუთვნილი

სომხეთი დაიკავეს.
2. 1074 წ. ხელშეკრულებით სელჩუკებს ბიზანტიამ თავისი
აღმოსავლეთი პროვინციების დიდი ნაწილი დაუთმო.
3. 1064 წ. სელჩუკთა სულთანი ალფ-არსლანი შეიჭრა სამხრ.
საქართველოში, აიღო ახალქალაქი. მანამდე თავისი ვაჟი გამოგზავნა
საქართველოს საზღვრების დასაზვერად. სულთანმა ბაგრატ მე-4 ის
დისწული ითხოვა ცოლად. ბაგრატის ასული კი ბიზანტიაში
გაათხოვეს.
აბულ-სავარი -ანისის გამგებელი, სულთნის მოკავშირე შემოიჭრა
საქართველოში, საპასუხოდ ბაგრატ მე-4 მ არანში (რანი/ჰერეთი)
შეიჭრა და ქ. ბარდავი (დღევ. აზერბაიჯ. ტერიტორია)
4. 1077- 1068 წწ. ალფ-არსლანნმა მეორედ ილაშქრა საქართველოში,
ქართული მიწების ნაწილი სულთანმა განძის ამირა ფადლონს
გადასცა. ბაგრატმა თავისი ცოლის ძმის - ოსთა მეფის დორღოლელის
დახმარებით ფადლონი დაამარცხა. ამ ბრძოლას მეთაურობდა
უფლისწული გიორგი.
5. 1072-1089 წწ. მეფობდა გიორგი მე-2
6. 1075 წ. გიორგი მე-2 მ გაიმარჯვა თურქებზე ფარცხისის ბრძოლაში.
7. 1080 წ. დაიწყო დიდი თურქობა.
8. 1083 წ. გიორგი მე-2 ეწვია მალიქ საჰს და ხარკის საფასურად
მშვიდობა სთხოვა. სულთანმა გიორგის კახეთ-ჰერეთი უწყალობა და
ლაშქარიც გამოაყოლა, თუმცა გიორგიმ ვერ მოიპოვა კახეთ-ჰერეთი,
რომლის მეფე აღსართანი სულთანს ეწვის გამუსლიმფა და მეფობაც
შეინარჩუნა.

მე-11 კლასი პარ. 47

1. 1089-1125 წწ. მეფობდა დავით მე-4 აღმაშენებელი
2. 1101-1104 წწ. დავითმა კახეთ-ჰერეთი შემოიერთა
3. 1104 წ. ერწუხის (აღმ. კახეთში) ბრძოლაში დაამარცხა განძის ამირა
რომელიც კახეთ-ჰერერეთს ეცილებოდა.
4. 1104 წ. დავითის ბრძანებით მოიწვიეს რუის -ურბნისის (ქართლში)
საეკლესიო კრება, რომელზეც მიიღეს დადგენილება - „ძეგლის წერა“,
რითაც აღმოიფხვრებოდა უწესობანი ეკლესიებში.
დავითის მიერ შემოღებული თანამდებობები და აპარატები:
 მწიგნობართუხუცესი - სამეფო კანცელარიის ხელ-ლი
 ჭყონდიდელი- ჭყოვნდიდის ეპარქიის და შესაბამისად
დანარჩენი საეპისკოპოსოების მეთაური
 „საჯო კარი“ - უზენაესი სასამართლო ორგანო
 „მსტოვრები“ - მეთვალყურე, მზვერავთა აპარატი
 „განპატიჟება“ - სასჯელი (თვალდაწვა, დასჭურისება)
 მეჭურჭლეთუხუცესი - სამეფო ფინანსების საგანგებო უწყების
ხელმძღვანელი
 ამირსპასალარი - სამხედრო უწყების ხელ- ლი, ევალებოდა
ქვეყნის ყოველი ნაწილიდან ლაშქრის შეკრება.
 მოსაკარგავე- ერისთავი - კონკრ. ტერიტორიის განმგებელი
მოხელე
 მემამულე- ერისთავი- კონკრ. ტერიტორიის მემკვიდრეობიტ
მფლობელი.
  არიშიანი - მოსაკარგავე ერისთავი, რომელიც ავითის
უერთგულესი მოხელე იყო.

მე-11კლ. პარ. 48
1. 1010 წ. დავით მე-4 -მ აიღო ქ. სამშვილდე (ქვემო ქართლში)
2. 1115 წ. გაათავისუფლა ქ. რუსთავი
3. 1117 წ. აიღო ჰერეტის აღმ. განაპირა ქ.გიში.
4. 1118 წ. დაისაკუტრა ციხესიმაგრე ლორე.
5. მე-11 ს. 80-იან წლებში თბილისის მფლობელ ამირათა ჯაფარიანების
საგვარეულოს გადაშენების შემდეგ ქალაქის მმართველობა ხელში
აიღეს მოქალაქეთა წარმომადგენლებმა, რომლებიც თითოთვით
ირჩევდნენ საბჭოს წევრებს და ისინი განაგებდნენ ქალაქს.
6. 1118 წ. დავით მეფე და გიორგი მწიგნობართუხუცესი დარიალის
გზით ჩრდ. კავკასიაში გადავიდნენ და მოლაპარაკების შედეგად 40
000 ყივჩაყი ოჯახი ჩამოასახლეს საქართველოში. დავითმა შექმნა
40000 იანი რეგულარული ჯარი ყივცაყებისგან.
„მონასპა“ - დავითის პირადი მცველი ჯარი, რომელიც 5000
მეომრისგან შედგებოდა
7. 1120 წ. დავითის ძე დემეტრე უფლისწული თურქთა წინააღმდეგ
შეიჭრა შარვანში და აიღო ქ. ყაბალა. შარვანშაჰი ქართველი მეფის
ყმადნაფიცი გახდა.
8. 1121. წ. დიდგორის ველზე თბილისთან ახლოს გაიმართა დიდგორის
ბრძოლა. მამადიანთა გაერთიანებულ ლაშქარს სარდლობდა ნეჯმ ად-
დინ ილ -ღაზი . ქართველებმა გაიმარჯვეს.
9. 1122 წ. დავიტმა გაანთავისუფლა თბილისი მუსლიმთა ბატონობისგან
და სამეფო ტახტი ქუთაისიდან იქ გადაიტანა.
10.1123/1124 წ. დავითმა აიღო დმანისიც
11.1123/1124 წ. დავითმა ადგილობრივთა მოთხოვნით ილაშქრა ანისში
და გაანთავისუფლა თურქებისგან და დაიქვემდებარა.

მე-11 კლ. პარ. 49

1. 1125-1156 წწ. მეფობდა დემეტრე პირველი, დავითის ძე
2. 1138 წ. ქართველებმა განძა წაართვეს კვლავ სელჩუკებს მაგრამ დიდხანს
ვერ შეინარჩუნეს და ანისთან ერთად დაკარგეს.
3. 1155 წ. გამეფდა დემეტრე პირველის უფროსი ძე დავით მე-5. ერთ წელში
გარდაიცვალა. ანდერძით თავის ძმას გიორგის მომავალსი უნდა
გაემეფებინა დავითის ძე დემნა (იმ დროს მცირეწლოვანიიყო)
4. 1156-1184 წწ. გამეფდა დემეტე პირველის უმცროსი ძე გიორგი მესამე
5. 1161 წ. გიორგი მესამემ ანისი კვლავ აიღო, და მისი მმართველობა თავის
ამირსპასალარს ივანე ორბელს ჩააბარა
6. 1162 წ. გიორგი მესამემ აიღო სომხეტის ძველი დედაქალაქი-დვინი
სელჩუკები დამარცხდნენ.
7. 1177 წ. გიორგი მესამეს აუჯანყდა ძმისშვილი დემნა დავითის მეხუთის
ძე. რომელიც თავს ტახტის კანონიერ მემკვიდრედ მიიჩნევდა. გიორგი
სასტიკად გაუსწორდა აჯანყების მოტავე ფეოდალებს
8. 1178/1179 წ. გიორგი მესამემ სიცოცხლეშივე თანამოსაყდრედ ტახტზე
აიყვანა თავისი ქალისვილი- თამარი
9. 1184 - 1210/1213 წწ. თამარი დამოუკიდებელი მეფეა.
ყუთლუ-არსლანი- გიორგი მესამის მიერ დაწინაურებული
მეჭურჭლეთუხუცესი, რომელმაც თამარს დაუპირა ძალაუფლების
შეზღუდვა. და მოსთხოვა დამოუკიდებელი დაწესებულების კარვის
შექმნა, სადაც მიიღებდნენ სახელმწიფო გადაწყვეტილებებს, რასაც
მეფე დაამტკიცებდა. და აღასრულებდა.
10. 1185 წ. თამარი დიდებულებმა დააქორწინეს მათივე შერჩეულ რუსი
ეროვნების- იური ბოგოლიუბსკზე (გიორგი რუსი). ის იყო 2
რუსული სამთავროს მთავრის ანდრეი ბოგოლიუბსკის ვაჟი. 2 წლის
შემდეგ ის გააძევეს საქართველოდან.
11. 1189 წ. თამარი მეორედ დაქორწინდა დავით სოსლანზე

პარ.49 -ის გაგრძელება

12. 1195 წ. შამქორის ბრძოლაში (აზერბაიჯანში) თამარის ჯარმა
შირვანიდან განდევნა მუსლიმთა ლაშქარი, რომელსაც აბუ ბაქრი
სარდლობდა. შირვანს ქართველი მეფე იცავდა ყმადნაფიცობის
 პირობით. აქ თავი გამოიჩინეს მხედართმთავრებმა შალვა და ივანე
ახალციხელებმა.
13. 1203/1204/1205 წ. ბასიანის ველზე თამარის ჯარმა რომელსაც დავით
სოსლანი და ზაქარია მხარგრძელი სარდლობდნენ დაამარცხეს რუმის
( დღ. თურქეთის ტერიტ.) სულტანი რუქნ ად-დინი
14. 1204 წ. მე-4 ჯვაროსნული ლაშქრობის დროს როცა საქართველოს
სამხრეთიდან საფრთხე შეექმნა როგორც სელჩუკების ასე ჯვაროსნების
მხრიდან, ქართველთა ჯარმა დაიკავა შავი ზღვის სამხრეთ-აღმოს.
სანაპირო და შექმნა ტრაპიზონის (ტრაპეზუნტის) იმპერია, რომლის
ტახტზეც თამარმა თავისი დისშვილი ალექსი კომნენოსი (ბიზანტიის
ტახტის ერთ-ერთი პრეტენდენტი) დასვა

მე-11 კლ. პარ. 50

 „ხელმწიფის კარის გარიგება“ - ქართული სამართლის ძეგლი, მეფის
ხელისუფლების და სამეფო კარის წესდებულება.
 ქვეყნის ისტორიულ-გეოგრაფიული პროვინციების
ადმინისტრაციულად დაყოფა თამარის მიერ :
ხევი--- სახევისთავო
ხეობა------ სახევისუფლო
რეგიონი ხეობა-ხევებით --------საერისთავო (განაგებდა ერისთავი)
რამდენიმე საერისთავო ქმნიდა --------საერისთავთაერისთავოს
(განაგებდა ერისთავთერისთავი)
 თანამდებობები:
ამირსპასალარი ; ამილახორი ; მეაბჯრეთუხუცესი .
მანდატურთუხუცესი; ამირეჯიბი.
მეჭურჭლეთუხუცესი.
ათაბაგი - ტახტის მემკვიდრის აღმზრდელი

მე-11 კლ. პარ.51

1. 1095 წ.კლერმონის (საფრანგეთი) საეკლესიო კრებაზე პაპმა ურბან
მეორემ მორწმუნეებს მოუწოდა ურწმუნოთაგან წმინდა მიწისადა
მაცხოვრის საფლავის განთავისუფლებისკენ.
2. 1096 წ. დაიწყო პირველი ჯვაროსნული ლაშქრობა
3. 1098 წ. ჯვაროსნებმა აიღეს ანტიოქია
4. 1099წ. აიღეს იერუსალიმი
ახლო აღმოსავლეთში შეიქმნა 4 ქრისტიანული პოლიტიკური
ერთეული: 1.ედესის საგრაფო -1098 წ. დააფუძნა ბალდუინ პირველი
ბულონელმა; 2. ანტიოქიის სამთავრო - დააფუძნა 1098 წ. დააფუძნა
ბოემუნდ პირველი ტარენტელმა. 3. იერუსალიმის სამეფო - 1099 წ.
დააფუძნა ჟოფრუა ბულონელმა. 4.ტრიპოლის საგრაფო -1105 წ.
დაარსა ტულუზის გრაფმა რაიმონდ მეოთხემ.
5. 1147-1149 წწ. მოეწყო მეორე ჯვაროსნული ლაშქრობა. ჯვაროსნები
დამარცხდნენ. (ფრანგი ლუი მეშვიდე და გერმანელი კორნად მესამე
ხელმძღვანელობდნენ)
6. 1174 წ. მუსლიმმა სალაჰ ად-დინმა დაიმორჩილა სირია და სულტნის
ტიტული მიიღო.მალე ეგვიპტეც შეიერთა,
7. 1187 წ. სალადინმა ჰატინის ბრძოლაში დაამარცხა ჯვაროსნები და
იერუსალიმიც აიღო.
8. 1187 წ. მესამე ჯვაროსნული ლაშქრობა მოეწყო. (გერმანელი ფრიდრიხ
პირველი ბარბაროსა; ფრანგი ფილიპე მეორე; ინგლისის რიჩარდ
პირველი ლომგული. - ხელმძღვანელობდნენ.)
9. 1192 წ.რიჩარდ ლომგულმა სალადინთან ზავი დადო იერუსალიმი
მუსლიმებს გადასცაა, ხოლო ქრისტიანებს მოლოცვის უფლება მიეცათ.
10. 1202-1204 წწ. მოეწყო მე-4 ჯვაროსნული ლაშქრობა.
1204 წ. 12 აპრილს ჯვაროსნებმა აიღეს კონსტანტინეპოლი. ჯვაროსნებმა
ლათინთა იმპერია შექმნეს რომელმაც 1261 წლამდე იარსება.
11. 1217- - 1221 წწ. მე-5 ჯვაროსნული ლაშქრობა. ჯვაროსნები დამარცხდნენ
12. 1228-1229 წწ. მე-6 ჯვაროსნული ლაშქრობა (მეთაურობდა რომის
საღვთო იმპერიის იმპერატორი ფრიდრიხ მე-2 ჰოჰენშტაუფენი)
ეგვიპტის გამგებელმა ალ ქამილმა ფრიდრიხთან ხელშეკრულება დადო
და იერუსალიმი ქრისტიანებს გადასცა.
13. 1244 წ. იერუსალიმი კვლავ მუსლიმებმა აიღეს.
14. 1248-1254 წწ. და 1270 წ. მოეწყო მე-7 და მე-8 ჯვაროსნ. ლაშქრობა.
საფრანგეთის მეფე ლუი მე-9 ის (წმინდა ლუი) მეთაურობით.
ჯვაროსნები დამარცხდნენ.
15. 1291 წ. მუსლიმებმა აიღეს ჯვაროსანთა მიუვალი ციხესიმაგრე აკრი და
ჯვაროსანთა ქალაქებიც: ტვიროსი, სიდონი, ბეირუთი, ტორტოზა.
სასულიერო სარაინდო ორდენები:
16. 1099 წ იერუსალიმში დაარსდა - ჰოსპიტალიერების ანუ იოანიტების.
ატარებდნენ შავ მოსასხამს თეთრი ჯვრით.
17. 1118-19 წწ. დაარსდა ტამპლიერების ანუ მეტაძრეების ორდენი.
ატარებდნენ თეთრ მოსასხამს წითელი ჯვრით.
18.დაიღუპა.
19.ტამპლიერების წინამძღოლები დააპატიმრებინა ხოლო 1313 წ. კოცონზე
დააწვევინა.
20. მე-13 ს. შეიქმნა პალესტინაში ტევტონთა ორდენი. ატარებდნენ თეთრ
მოსასხამებს შავი ჯვრით.

მე-11 კლასი პარ. 52

1. მე-13 ს. დასაწყისში აზიის აღმ. ნაწილიდან ახალი დამპყრობლები -
მონღოლები დაიძრნენ დასავლეთის მიმართულებით.
2. 1206 წ. მდ. ონონის სათავესთან გამართულ თავყრილობაზე
(ყურულტაიზე) მონღოლურმა ტომებმა ჩინგიზ ყაენს ერთგულების
ფიცი დაუდეს.
3. 1218 წლისთვის მონღოლებს დაპყრობილი ქონდათ ჩრდილო-აღმოს.
აზიის უმეტესი ნაწილი. მხედართმთავარმა ჯებე ნოინმა დაიმორჩილა
ყარა-კიტაის სამეფო და გაუმეზობლდა ხორეზმის სახელმწიფოს
(ცენტრალურ აზიაში)
4. 1220 წ. მონღოლებმა მთელი ცენტრ. აზია დაიკავეს და აღმ. ირანში
შეიჭრნენ. ხორეზმის შაჰმა ჯალალ ად-დინმა ინდოეთს შეაფარა თავი.
5. 1227 წ. ჩინგიზ ყაენი გარდაიცვალა და მონღოლთა წინსვლა დროებით შეჩერდა.
 ჯალალ ედინმა ისარგებლა მონღოლების ჩინეთის წინააღმდეგ
წასვლით და კვლავ დაბრუნდა შუა აზიის, ახლო აღმოსავლეთის, და
სამხრ. კავკასიის ხელში ჩასაგდებად.
6. 1230 წ. მონღოლბმა ისევ გაილაშქრეს და დაამარცხეს ჯალალ ად-დინი.
7. 1231 წ. ჯალალ ად დინი დაიღუპა
8. 1240 წ. მონღოლებმა დას. ირანიც აიღეს
9. 1243 წ. მონღოლებმა დაამარცხეს ანატოლიის სელჩუკი სულთნის ჯარი
10.1258 წ. მონღოლთა ჯარები ბაღდადში შეიჭრნენ და უკანასკნელი
აბასიანი ხალიფა ალ-მუსთასიმი საგვარეულოსთან ერთად სიცოცხლეს
გამოასალმეს.
11. 1260 წ. აინ ჯალუთის ბრძოლაში ეგვიპტელებმა დაამარცხეს
მონღოლები
12. 1277 წ. მონღოლები მეორედ დამარცხდნენ ეგვიპტესთან. მონღოლთა
ლაშქარში იბრძოდა 3000 ქართველი.
ჩინგი ყაენის შთამომავლებს შორის მონღოლთა იმპერია შემდეგ
ნაწილებად დაიყო:
 დიდი ყაენის იმპერია --- აღმ. აზიის დიდი ნაწილი მონღოლეთისა და
ჩინეთის ჩათვლით
 ჩაღატაის სახანო---- ცენტრალური აზია და ჩრდ. ირანი
 ოქროს ურდო--- რუსეთი
 ილხანთა სახელმწიფო --- ირანი, თანამ. თურქმენეთი, ავრანეთის
ნაწილი, მცირე აზიის ნაწილი, სამხ. კავკასია
იასაკი --ჩინგის ყაენის მიერ შემოღებული რკინის დისციპლინა
დუმანი ---ათიათასეული
ჰაშარი ---ტაქტიკა ალყის დროს, რომლის ტანახმად მონღოლები
დაპყრობილ მოსახლეობას იყენებდნენ „ცოცხალ ფარად.“
13. მე-14 ს-ის შუა ხანებიდან მონღოლურმა დინასტიები იშლება მცირე
პოლიტიკურ ერთეულებად.
14.მე-14 ს-ის ბოლოდან ოქროს ურდოც თმობდა პოზიციებს. მონღოლური
დინასტია ყველაზე დიდხანს ჩინეთში შენარჩუნდა
მონღოლთა სახელმწიფოში მოღვაწეობდა სპარსელი, ებრაული
წარმოშობის გამუსლიმებული ისტორიკოსი რაშიდ ად დინი (1247-1318
წ.) მან დაწერა „ჯამი ათ-თავარიხი“ – „ისტორიის კრებული“, ეს იყო
მსოფლიო ისტორია ინგლისიდან ჩინეთამდე.
მე-11 კლ. პარ.53
1. 1210/13 – 1223 წწ. მეფობდა ლაშა-გიორგი, თამარის მემკვიდრე
ლაშა-გიორგი გეგმავდა იერუსალიმის გამოხსნაში ჩაბმას, რასაც
სთხოვდა პაპი ჰონორიუსი წერილით.
2. 1220 წ. საქ-ოს საზღვრებთან პირველად მოხდა ქართველების შეტაკება
მონღოლებთან. ეს იყო დაზვერვითი და არ დაპყრობითი ლაშქრობა
3. 1223-1245 წწ. საქ-ში მეფობდა თამარის ასული -რუსუდანი.
დააქორწინეს ერზუმის გამგებლისა და რუმის სულთნის ვაჟზე-
მუღიზ ად-დინზე. შვილები: დავითი და თამარი
4. 1225 წ. ხორეზმის შაჰი (მან ისარგებლა მონღოლების ჩინეთისკენ
ლაშქრობით) ჯალალ ად დინი შემოიჭრა საქართველოში. ბრძოლა
მოხდა სომხეთში, გარნისთან, ქართველები დამარცხდნენ. მტერმა
თბილისიც აიღო. სამეფო კარი დას. საქართველოში გაიხიზნა
5. 1231 წ. მოკლეს გაქცეული ჯალალ ად დინი გაძარცვის მიზნით
6. 1235 წ. მონღოლები აღ. საქართველოში შეიჭრნენ, რუსუდანმა
წერილი გაუგზავნა რომის პაპს გრიგოლ მე-9 -ს დახმარების თხოვნით
მაგრამ ამაოდ. რუსუდანმა ხელშეკრულება დადო მონღოლებთან და
იკისრა ხარკი 50 ათასი პერპერას (ოქროს ფული) გადახდა.
7. 1247 წ მონღოლთა დიდმა ყაენმა საქართველოს სამეფო ტახტზე
დაამტკიცა 2 მეფე დავით VII ულუ ლაშას ძე და დავით VI ნარინი
რუსუდანის ძე.
8. 1254 წ. მონღოლურ სახელმწიფოში ჩატარდა საყოველთაო აღწერა
(ადამიანების, საქონლის, სარწყავი მიწების...) 9 კომლიდან უნდა
გამოეყვანათ 1 მეომარი ქართულ სამეფოში. სულ იკრიბებოდა 90000
მეომარი.
ბასკაკები - მონღოლი მოხელეები რომლებიც კრებდნენ ხარკს.
9. 1249 წლიდან მონღოლებმა ირანში 7 წლიანი ომი წამოიწყეს მათ
მხარეს იბრძოდნენ ქართველები. მონღოლებმა გამარჯვების შემდეგ
შექმნეს ჰულაგუიანთა , ილხანთა სახელმწიფო.
10.1259 წ. დავით ნარინმა , 1260 წ დავით ულუმ მონღოლთა
წინააღმდეგ აჯანყება მოაწყვეს. დავით ნარინი დას, საქ-ში გადავიდა.
ირანის იმდროინდელმა გამგებელმა ჰულაგუ ყაენმა აჯანყების
 პატიების სანაცვლოდ დავიტ ულუს მოსთხოვა ოქროს ურდოს
წინააღმდეგ მონღოლთა ჯარში გაერთიანება. მონროლები
აზერბაიჯანის დაპატრონებისთვის იბრძოდნენ.
სიბა - მონღოლების გამაგრებული ხაზი მდინარე ჩაღან-
უსუნისსანაპირო ზოლი, შარვანში. (დღ. აზერბაიჯანში)
ბერქე-ყაენი - ოქროს ურდოს მთავარსარდალი შემოესია
საქართველოს, მართალია არ აუღია თბილისი მაგრამ
გამოუსწორებელი ზარალი მიაყენეს ქვეყანას.
სარგის ჯაყელი - სამცხის მმართველი, რომელიც განუდგა
ქართველ მეფეს უშუალოდ დამორჩილდა ყაენს . და სამცხე
დაექვემდებარა ილხანთა ყაენს.
11. 1270-1289 წწ. აღმ. საქართველოში მეფობდა დემეტრე მეორე
თავდადებული დავით ულუს ძე. მცირეწლოვნობის გამო მის
რეგენტად დაინიშნა - სადუნ მანკაბერდელი. ანისი და ყარსი ისევ
საქ-ოს ეკუთვნოდა. ხლათი და მანასკერტი აღარ ითვლებოდა უკვე
ვასალურ პროვინციებად.სამცხეც არარ ექვემდებარებოდა დემეტრე
მე-2-ს
12. 1277 და 1281 წწ. ილხანები ორჯერ დამარცხდნენ ეგვიპტესთან.
ქართველები ილხანთა ლაშქარში იბრძოდნენ.
13. XIII ს-ის 80-იან წწ-ის ბოლოს მონღოლებმა კიდევ ჩაატარეს აღწერა..
მეტეხის ტაძარი თბილისში -აიგო დემეტრე მე-ის დაკვეთით.

მე-11 კლ. პარ 54

1. 1318-1346 წწ. საქართველოს მეფე იყო გიორგი მე-5 ბრწყინვალე
2. 1334 წ. გიორგი მე-5 საქართველოს მეფის გავლენა აღადგინა სამცხეზე,
როცა ყვარყვარე ჯაყელი (სარგისის ძე) თავად დანიშნა მთავრად
გიორგი მე-5-ის მიერ მირებული სამართლის ძეგლებია: „ხელმწიფის
კარის გარიგება“ და „ძეგლის დება“ (მთიელი მოსახლეობისათვის).
მის დროს მოჭრილ მონეტას ერქვა - „გიორგაული“.
იერუსალიმში მდებარე ჯვრის მონასტერი ეგვიპტის სულთნისგან
თხოვნით დაიბრუნა გიორგიმ.
 გიორგის დროს სმირნიდან (დას. თურქეთში) თბილისში
გადმოიტანეს კათოლიკური ეკლესიის ცენტრი. რადგან მუსლიმები იმ
დროს აქ ვერ მიწვდებოდნენ.
3. 1335 წ. ილხანთა სახელმწიფო საბოლოოდ დაიშალა (შეიქმნა 1256 წ.).
გიორგიმ შეუწყვიტა ხარკი მონღოლებს და გაინთავისუფლა მათგან
თავი.
4. 1386 წ. იწყება თემურ ლენგის (გათურქებული, მონღოლური ტომის
წარმომადგენელი) შემოსევები საქართველოში. პირველი შემოჭრა
სამცხის მხრიდან გამოწვეული იყო ოქროს ურდოს ყაენ თოხთამიშთან
დაპირისპირებით. მან აიღო თბილისი. ის 8 -ჯერ შემოიჭრა საქ-ში. ამ
დროს მეფობდნენ ჯერ ბაგრატ მე-5 და შემდეგ გიორგი მე-7
5. 1401 წ. თემურ ლენგი მეშვიდედ მოადგა საქართველოს გიორგი
მეშვიდემ ზავი შესთავაზა. ხელშეუხებლობის სანაცვლოდ შამქორში
დადებული ზავით საქართველომ ხარკი იკისრა
6. 1403 წ. თემურ ლენგი მერვედ შემოიჭრა საქ-ში. ისევ დაიდო ზავი,
რომელშიც განმეორდა შამქორის ზავის პირობები და დაემატა : თემურ
ლენგი ცნობდა საქართველოს, როგორც ქრისტიანულ სახელმწიფოს.
7. 1405 წ. თემურ ლენგის გარდაცვალებისტანავე დაიშალა მისი
სახელმწიფო.
თემურ ლენგის შემდეგ ირანის ტერიტორიაზე წარმოიქმნა ე.წ.
შავბატკნიანი და თეთრბატკნიანი თურქმანული სახელმწიფოები.
მათთან ბრძოლას შეეწირა გიორგი მე-7 და მისი ძმა კონსტანტინე.
8. 1412-1442 წწ. საქ-ში მეფობდა ალექსანდრე პირველი დიდი.
9. 1446-1466 წწ. მეფობდა ერთიანი საქართველოს უკანასკნელი მეფე
გიორგი მე-8
10. 1463 წ. ჩიხორის (თერჯოლაში) ბრძოლაში იმერეთის ერისთავმა
ბაგრატმა დაამარცხა გიორგი მე-8
11. 1465 წ. ფარავნის ტბასთან (სამცხე) ბრძოლაში სამცხის მთავარმა
ყვარყვარე მეორემ დაამარცხა გიორგი მერვე და სამცხე საბოლოოდ
გამოეყო საქართველოს.

მე-11 კლ. პარ. 55

1. 1300 წ. დაიშალა რუმის სასულთნო (დღ, თურქეთში) . წარმოიქმნა
ათამდე მცირე თურქული სახელმწიფო -ბეილიქები. დაწინაურდა
ოსმანის სამთავრო რომელმაც დაიმორჩილა დანარჩენები და დაარსა
ოსმალეთის სახელმწიფო.
2. 1299 წ. ითვლება ოსმალეთის სახელმწიფოს დაარსების თარიღად.
სატახტო ქალაქად აქციეს ქ. ბურსა მარმარილოს ზღვასთან ახლოს,
რომელიც 1326 წ. დაიპყრეს, (ახლოს კონსტანტინეპოლთან).
3. 1338 წ. ოსმალები ბიზანტიელთა თხოვნით შევიდნენ ქვეყანასი სადაც
სამოქალაქო ომი მიმდინარეობდა.
4. 1352- 54 წწ. თურქებმა დაიკავეს გალიპოლის ნახევარკუნძული
(დარდანელის სრუტესთან) და დაიწყეს ევროპული დაპყრობები ჯერ
ბალკანეთზე
5. 1387 წ. დაიპყრეს ბერზნული ქ. თესალონიკი, რომელიც ვენეციელებს
ეკუთვნოდა.
6. 1389 წ. ოსმალებმა დაამარცხეს სერბები კოსოვოს ბრძოლაში.
7. 1396 წ. ევროპელთა კოალიციასა და ოსმალებს შორის თანამ.
ბულგარეთში, ნიკოპოლისის სიმაგრესთან გამართულ ბრძოლაში
ოსმალებმა გაიმარჯვეს. ამ ბრძოლას უკანასკნელ ჯვაროსნულ
ლაშქრობათაც კი მოიხსენიებენ.
8. 1397 წ. ოსმალებმა საბოლოოდ დაამარცხეს მატი მეტოქე ყარახანიდები
და მთლიანად გაბატონდნენ ანატოლიაში.
9. 1402 წ. ანკარასთან ოსმალებსა და თემურ ლენგს შორის ბრძოლაში
მონღოლები დამარცხდნენ. ოსმალო სულთანი ბაიაზიდ მეორე ტყვედ
ჩავარდა. თემურ ლენგს არ უსარგებლია გამარჯვებით და არ
შემოუერთებია ოსმალთა მიწები. ბალკანეთის ხალხებმა ისარგებლეს
ოსმალთა დასუსტებით და მათგან თავი გაინთავისუფლეს.
10. 1421-1451 წწ. ოსმალთა სულთანმა მურად მეორემ დაიბრუნა
დაკარგული ტერიტორიები. და ბიზანტიის იმპერიას ( შემცირებული )
საფრთხე დაემუქრა.
11. 1453 წ. 29 მაისს ოსმალთა სულთანმა მეჰმედ მეორემ აიღო
კონსტანტინეპოლი და ბიზანტიის იმპერია საბოლოოდ განადგურდა.
იმპერატორი კონსტანტინე მე-9 ბრძოლაში დაიღუპა.
12.1459 წ. რომის პაპმა პიუს მეორემ საეკლესიო კრება მოიწვია ქ. მანტუაში
ოსმალტა წინააღმდეგ ჯვაროსნული ბრძოლის ორგანიზების მიზნიტ.
13.1461 წ. ოსმალებმა მცირე აზიაში ქრისტიანტა უკანასკნელი სახელმწიფო
ტრაპიზონის იმპერიაც საბოლოოდ დაიპყრეს.
14. 1460 წ. გაიმართა საქარტველოს ელჩობის შეხვედრა რომის პაპტან პიუს
მეორესთან ოსმალეთის წინააღმდეგ ომის საკითხებზე, თუმცა
საბოლოოდ ეს ალიანსი ვერ შედგა.

მე-11 კლასი, პარ.56

1. XIV ს-ის შუა ხანებიდან XVI ს-ის ბოლომდე პერიოდი ევროპაში
ცნობილია რენესანსის (აღორძინების) ეპოქად.
რენესანსი - ფრანგული სიტყვაა, დაამკვიდრა მე-19 ს-ის ფრანგმა
ისტორიკოსმა, ჟიულ მიშლემ)
ჰუმანიზმი -( ლათინ. ადამიანურობა). კლასიკური (ძველი,
ანტიკური) განათლების გზით ადამიანის თავისუფალ განვითარებას
ქადაგებდა.
2. XIV- XVI სს. ჩრდ. იტალიაში დაიწყო აღორძინების ხანა, რაც არაერთი
ფაქტორით იყო განპირობებული. წარჩინებული საგვარეულოები
(მედიჩები - იტალიაში) ხელს უწყობდნენ ვაჭრობისა და საბანკო
საქმიანობის განვითარებას. აფინანსებდნენ და მფარველობდნენ
მეცნიერებას, ფერწერას, ხელოვნებას
3. XV- XVI სს. იტალიაში მოღვაწეობდნენ ცნობილი მხარვრები: ლეონარდო
და ვინჩი, მიქელანჯელო, გერმანელი ალბრეხტ დიურერი
4. XVI ს-ში პოლონელმა ასტრონომმა ნიკოლაი კოპერნიკმა შეიმუშავა
ჰელიოცენტრული სამყაროს თეორია. ტავად ვერ მოესწრო მისი წიგნის
დაბეჭვდას, ხოლო როცა დაიბეჭდა კათოლიკურმა ეკლესიამ აკრძალულ
წიგნთა ნუსხაში შეიტანა.
5. XV I ს-ში იტალიელმა მეცნიერმა გალილეო გალილეიმ გაიზიარა
კოპერნიკის თეორია, რისთვისაც მას ერეთიკოსობაში დასდეს ბრალი და
უარი ათქმევინეს თავის მოსაზრებაზე.
6. XV I ს-ში ჯორდანო ბრუნო კოცონზე დაწვეს იგივე თეორიის გამო,
რადგანაც არ უარყო მისი მოსაზრება.
7. 1522 წ. პორტუგალიელმა ფერნანდო მაგელანის წინამზღოლობით
ესპანურმა ესკადრამ მსოფლიოს გარს შემოუარა და დაადასტურა რომ
დედამიწა მრგვალია
8. XV ს-ში ჰუმანისტმა პაპმა ნიკოლოზ V- მ ანტიკური ხელნაწერების
დასაცავად ვატიკანის ბიბლიოთეკა დაარსა
9. მე-15 ს-სი ჰუმანისტმა მეცნიერმა ლორენცო ვალამ დაადგინა
დოკუმენტის- „კონსტანტინეს ნაბოძები“ სიყალბე.
10. მე-15 ს-ს-ის შუა წლებსი წიგნის ბეჭდვის ტექნოლოგია გამოიგონა
გერმანელმა იოჰანეს გუტენბერგმა.
11. მე-14 ს-ის დასწყისში ევროპაში გაჩნდა გირებიანი საათი.

მე-11 კლასი პარ. 57

1. XVს-დან XVII ს-ის ბოლომდე იყო „დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენების“
ეპოქა. დამყარდა პირდაპირი კონტაქტები აფრიკასთან, ამერიკის ორივე
კონტინენტთან, აზიის დიდ ნაწილთან, ოკეანიასთან, რუკაზე დაიტანეს
მთელი დედამიწა.
2. XVI ს-მდე ოსმალებს დაპყრობილი არ ქონდათ ლევანტი ( დღევ. სირიისა
და ლიბანის მხარე), რომელიც აზიიდან მომავალი „აბრეშუმის გზისა“ და
„სანელებლების გზის“ ბოლო სახმელეთო გაჩერება იყო. თუმცა ამ
გზებზე უკვე ევროპელები ერთმანეთთან კონკურენტობდნენ და
პორტუგალიის მეფეები ატარებდნენ პოლიტიკას ახალი გზების
აღმოსაჩენად.
3. 1418 წ. პორტუგალიის პრინცის ენრიკე ნავიგატორის (ზღვაოსანის)
ინიციატივით პორტუგალიელმა მეზრვაურებმა დაიწყეს აფრიკის
დასავლეთ სანაპიროს გამოკვლევა და ათვისება, აქ იპოვეს ოქროს
წიაღისეული და აღმოაჩინეს კ.მადეირა და აზორის კუნძულები,
რომლებიც დღეს პორტუგალიის ნაწილებია.
4. მე-15 ს-ის შუა ხანებში პორტუგალიაში ააგეს კარაველა- ორანძიანი გემი,
რომელიც კარგად იყენებდა ზურგისა და გვერდის ქარს ოკეანეში
მოგზაურობისათვის.
5. 1488 წ. ბარტოლემეუ დიასმა მიაღწია აფრიკის უკიდურეს სამხრეთს ,
რომელსაც „ქარიშხლების კონცხი“ უწოდა. მალევე პორტუგალიის მეფემ
დომ ჟოაო მე-2 მ მას „კეთილი იმედის კონცხი“ უწოდა.
6. 1492 წ. მოგზაურმა კოლუმბმა ესპანეთის მეფის დაფინანსებით
ექსპედიცია განახორციელა და აღმოაჩინა ახალი სამყარო, რომელიც მას
ინდოეთი ეგონა, სინამდვილეში ეს იყო კონტინენტი - ამერიკა
7. 1994 წ. ესპანეთმა და პორტუგალიამ „ტორდელიასის ხელშეკრულებით“
მსოფლიო გაიყვეს ექსპედიციების განსახორციელებლად. რასაც ევროპის
სხვა ქვეყნები აპროტესტებდნენ.
8. 1498 წ. პორტუგალიელმა ვასკუ და გამამ ინდოეთი აღმოაჩინა
9. 1507 წ. პორტუგალიელებმა დაიპყრეს კ.ჰორმუზი სპარსეთის ყურის
შესართავთან.
10.1512 წ. პორტუგალიელებმა მოახდინეს მოლუკის კუნძულების
ექსპლოატაცია. მოგვიანებით ჰოლანდიელებმა გამოდევნეს ისინი .
11. 1513 წ. პორტუგალიელები ჩინეთს მიადგნენ
12.1543 წ. დადგეს ფეხი იაპონიაში და აქ კათოლიციზმის გავრცელებას
შეეცადნენ
13. 1522 წ. ესპანურმა ესკადრამ პორტუგალიელი მაგელანის მეთაურობით
მსოფლიოს გარს შემოუარა
14. 1497ინგლისის ქალაქ ბრისტოლის ვაჭრების მიერ დაფინანსებულმა
ექსპედიციამ გენუელი სებასტიან კებოტის (გაბოტას) მეთაურობით
ხელახლა აღმოაჩინა ჩრდ. ამერიკა.
15. 1606 წ. ჰოლანდიელმა მეზღვაურებმა აღმოაჩინეს ავსტრალია.
16. 1642 წ. ჰოლანდიელმა მეზღვაურებმა აღმოაჩინეს ახალი ზელანდია
17. 1777 წ. ჰოლანდიელმა მეზღვაურებმა აღმოაჩინეს ჰავაის კუნძულები
18. მე-16 ს-დან ამერიკიდან შემოვიდა სიმინდი, კარტოფილი, პომიდორი,
მზესუმზირა, გოგრა, კაკაო, თამბაქო, ფეიხოა. ევროპიდან შეიტანეს
ხორბალი, ქერი, შვრია, ჭვავი, ბრინჯი, ბამბა, შაქრის ლერწამი. ასევე
ძროხა , ცხვარი, თხა, ცხენი, ვირი და აქლემი არ ენახათ, არ იცოდნენ
ბორბალი.
19. XVI-XVII სს. ამერიკა ვერცხლისა და ოქროს მთავარ მიმწოდებლად იქცა
ესპანეთისტვის.
 მე-11 კლ. პარ. 59
1. 1600 წ. ლონდონში დაარსდა „ისტ-ინდია კომპანი“ , რომელიც
მარტავდა ინდოსტანის ნახევარკუნძულზე მდებარე უამრავ სამეფო
სამთავროს XVII-XIX სს.
2. 1756-1763 წწ. „შვიდწლიანი ომის“ დროს ისტ-ინდია კომპანის არმიამ
დაამარცხა საფრანგეთის მოკავშირე კოლონიები ინდოსტანის ნ.კ ზე და
5 სანაპირო ქალაქამდე შეუმცირა სამფლობელო.
3. 1602 წ. დაარსდა ასევე „ჰოლანდიური აღმოსავლეთ ინდოეთის
კომპანია.“
4. XVI საუკუნიდან ამერიკის კონტინენტზე შეიქმნა ესპანეთის
კოლონიები. ესპანეტის მეფეს ემორცილებოდა აგრეთვე ფილიპინების
კუნძულები წყნარ ოკეანეში. (სახელი ფელიპე მე-2 ის პატივსაცემად
დაერქვა.)
5. XVII ს-დან საფრანგეტი ჩრდ. ამერიკაში ფლობდა კვებეკს. (დღ. კანადის
აღმ. ნაწილი)
6. XVI- XVII ინგლისელებმა ჩრდ. ამერიკის აღმოსავლეთ ნაწილსი 13
კოლონია დაარსეს. რომლებმაც 1776 წ. თავი გამოაცხადეს აშშ- ბად.
7. 1857 წ. ბრიტანეთის მთავრობამ ჩამოართვა ინდოეთის მართვის
უფლება „ისტ-ინდია კომპანის“
8. XVI-XIX სს. რუსეთის რეგულარულმა არმიამ და კაზაკებმა დაიპყრეს
ციმბირი, შორეული აღმოსავლეთი, კავკასია და ცენტრალური აზია
კოლონიალიზმის სახეები იყო: საახალშენო ; ექსპლუატაციური;
პლანტაციური.

მე-11 კლ. პარ. 60

1. XVს-ის სუა ხანებიდან პაპები ფაქტობრივად საერო მმარტველებად
იქცნენ.
2. 1515 წ, პაპმა ლეო X-მ წმ. პეტრეს ტაძრის მშენებლობისთვის დამატებ.
სახსრების მოძიების მიზნით, გამოსცა ბულა (დადგენილება)
ინდულგენციებით (ცოდვების მიტევების სიგელი) ვაჭრობის შესახებ.
 დომინიკელ ბერს-იოჰანეს ტეტცელს დაევალა ინდულგენციების
გაყიდვა, ვიტენბერგთან (ჩრდ. გერმანიაში) ახლოს.
3. 1517 წ. ვიტენბერგელმა ბერმა და თეოლოგიის პროფესორმა , მარტინ
ლუთერმა , რომელიც იყო კათოლიკური ეკლესიის და პაპობის
წინააღმდეგ მიმართული მოძრაობის მამამთავარი, საჯარო
ყურადღების მისაპყრობად ვიტენბერგის ეკლესიის კარზე მიაჭედა „95
თეზისი“
4. 1918 წ. დაიწყო სასამართლო პროცესი ლუთერის წინააღმდეგ.
5. 1920 წ. პაპმა ლეო მეათემ ლუთერი ერეტიკოსად გამოაცხადა და
ეკლესიიდან განკვეთა.მაგრამ ვერ შეაჩერა.
6. 1521 წ. გერმანელი ერის რომის საღვტო იმპერიის იმპერატორმა, ლეო
მე-10-ის დასახმარებლად მოიწვია ვორმსში გერმანელი მთავრების
კრება, რომელზეც გადაწყდა რომ ლუთერი კანონგარეშედ
გამოცხადებულიყო და კოცონზე დაეწვათ. ის შეიფარა გერმანელმა
ტავადმა ფრიდრიხ ბრძენმა გათბურგის ციხეში.
7. 1531 წ, ლუთერანი გერმანელი თავადები გაერთიანდნენ იმპერატორ
კარლ მე-5 ის წინააღმდეგ (შმალკალდენის კავშირი). იმპერატორმა
დაამარცხა ისინი (1546-47 წწ.)
8. 1548 წ. აუგსბურგის თავადთა კრებაზე მთელ იმპერიაში
კათოლიკური რწმენა აღდგა.
9. 1552 წ. მოეწყო თავადთა შეთქმულება , მათ კავშირი შეკრეს
საფრანგეთის მონარქთან და კარლ მე-5 ეს ომით დაუპირისპირდნენ.
აქ გამარჯვებამ იხსნა ლუთერანობა.
10. 1555 წ. აუგსბურქში დაიდო რელიგიური ზავი რომლის თანახმად
ყველა ტავადს საკუთარ სამფლობელოში წვეშევრდომებისათვის
რწმენის არჩევის უფლება ენიჭებოდა.
11. 1441 წ. ჟენევაში მოღვაწე ფრანგმა ჟან კალვინმა ქალაქის საბჭოსთან
ერთად შეიმუსავა ეკლესიის მოწყობის წესი. კალვინის მიმდევრები
საფრანგეში თავს ჰუგენოტებს უწოდებდნენ, ინგლისში პურიტანებს,
შოტლანდიაში პრესბიტერიანებს.
12. 1521 წ. პაპმა ლეო X მ ინგლისის მეფეს ჰენრი VIII -ს „რწმენის
დამცველის“ საპატიო წოდება მიანიჭა.
 13.1525 წ. როცა პაპმა ჰენრის მეუღლესთან განქორწინების ნება არ
დართო, მეფემ თავი ინგლისის ეკლესიის მეთაურად გამოაცხადა და
განუდგა რომს. ასე შეიქმნა ანგლიკანური ეკლესია. ლოცვა
ლათინურის ნაცვლად ინგლისურად აღევლინებოდა.
ინგლისის მონარქების: ედუარდ მე-6-ის, დედოფალ ელიზაბეთ
პირველის დროს იყო ანგლიკანური ეკლესია. თუმცა დედოფალმა
მერიმ მისი მმართველობისას (ედუარდ მე-6-ის შემდეგ ) აღადგინა
კათოლიკური ეკლესია.
14.1545 წ. კონტრეფორმაციის მიზნით პაპმა პავლე მესამემ მოიწვია
საეკლესიო კრება ტრიენტში.(1545-1563წწ.)ეკლესიაში მანკიერებათა
აღმოფხვრის მიზნით
15. 1542 წ. პაპმა პავლე მე-3 -მ დაარსა რომის ინკვიზიცია, საეკლესიო
დაწესებულება, რომელიც ერეტიკოსებს( მწვალებლებს) დევნიდა.
განაჩენი -აუტოდაფე საჯაროდ აღესრულებოდა.
16.1534 წ. ბასკმა დიდგვაროვანმა იგნასიო ლოიოლამ
კონტრეფორმაციის მხარდასაჭერად შექმნა „იესოს საზოგადოება“ ,
შემდგომში „იეზუიტთა ორდენი“. რომელიც 1540 წ. პაპმა არიარა და
მის წევრებს პარის ერთგულებაზე აღთქმის მიცემა დაეკისრათ.

პარ.61, 62-ის ნაცვლად აიმც- დან (2019 წ. გვ.149 – 154)

რელიგიური ომები:

ა) ჰოლანდიის ბურჟუაზიული რევოლუცია

1. 1566 წ. ჰოლანდიის (ესპანეთის სამფლობელო იყო) 7 პროვინცია

აჯანყდა, მათ კათოლიკური ეკლესია-მონასტრები დაარბიეს.ფილიპე
მე-2- მ ჰერცოგი ალბა გაგზავნა რაზმით. ჰოლანდიელებს სათავესი
ჩაუდგა ჩრდ. ნიდერლანდის გამგებელი ვილჰელმ ორანელი.
2. 1574 წ. ესპანელებმა ჩრდ. ნიდერლანდის ქ. ლეიდენს ალყა
შემოარტყეს მაგრამ საბოლოოდ უკან დაიხიეს.
3. 1581 წ. ჩრდ. ნიდერლანდების 7- მა პროვინციამ გაერთიანებული
სახელმწიფო (შემოკლებით ჰოლანდია) ჩამოაყალიბა და
დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. სამხრ. ნიდერლანდი ესპანეთის
მფარველობაში რჩებოდა.
4. 1588 წ. ესპანური ფლოტი „უძლეველი არმანდა“ ინგლისის ფლოტს
შეებრძოლა რადგან ის მხარს უჭერდა ჰოლანდიას. ესპანელები
დამარცხდნენ ინგლისთან ლა მანშის სრუტეში.
5. 1598 წ. ფილიპე მე-2 გარდაიცვალა.
6. 1609 წ. ჰააგაში დაიდო ზავი, ესპანეთმა ცნო ჩრდ. ნიდერლანდის
(ჰოლანდიის) დამოუკიდებლობა.
7. 1621 წ. ესპანეთსა და ჩრდ. ნიდერლანდს შორის ომი განახლდა. ორივე
მხარე ითხოვდა რელიგიურ თავისუფლებას ერთმანეთის
ტერიტორიაზე. ეს 40 წლიანი ომი საბოლოოდ ზავით დასრულდა.
8. 1648 წ. დაიდო მიუნსტერნის ზავი რომლითაც ჰოლანდია
დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ გამოცხადდა ეს ზავი 1648 წ.
ვესტფალიაში დადებული ზავის (რომლითაც ევროპაში 30 წლიანი
ომი დასრულდა) ნაწილი იყო.
ჰოლანდიაში პრაქტიკულად ბურჟუაზიული რევოლუცია მოხდა,
ანუ ძალაუფლება ბურჟუაზიამ (ვაჭრებმა, ფინანსისტებმა,
მრეწველებმა, ზრვაოსნებმა) აიღო ხელში.

ბ) რელიგიური ომები საფრანგეთში

1. მე-16 ს-ის მე-2 ნახევრის განმავლობაში მიმდინარეობდა საფრანგეთში
დაპირისპირება კათოლიკეებსა და ჰუგენოტებს (ფრანგ
კალვინისტებს) შორის. საფრანგეთში ვალუების დინასტია მეფობდა.
2. 1562 წ. დაბა ვასში მომხდარი ინციდენტი ითვლება ომის ათვლის
წერტილად. ჰერცოგმა გიზმა როცა ბრძანა ლოცვის დროს
ჰუგენოტებისათვის ცეცხლი გაეხსნათ. სამოქალაქო ომში
კათოლიკებს ესპანეთის მეფე ფელიკე მე-2 უჭერდა მხარს,
კალვინისტებს კი ინგლისის დედოფალი ელისაბედ I.
3. 1570 წ. დაიდო სენ -ჟერმენის ზავი, რომლის მიხედვიტაც
ჰუგენოტების ღვთისმსახურება მთელ საფრანგეთში იქნა დაშვებული.
4. 1572 წ. მხარეების შერიგების მიზნით გადაწყდა ნავარის (ესპანეთის
ავტონომიური გაერთიანება) მეფის მეფის, ანრი ბურბონისა
(ჰუგენოტი) და საფრანგეთის მონარქის -შარლ X ის დის , მარგალიტა
ვალუას (კათოლიკე) ქორწილი. პარიზში ქორწილზე დასასწრებად
ბევრმა ჰუგენოტმა მოიყარა თავი. მეფის დედამ ეკატერინე მედიჩმა
და ანრი გიზმა დაგეგმეს ჰუგენოტების გაჟლეტა. 24 აგვისტოს წმ.
ბართლომეს დღესასწაულის წინა ღამეს განხორციელდაგეგმა. ეს
მოვლენა „ბართლომეს ღამის“ სახელითაა ცნობილი.
„სამი ანრის ომი“ - როცა ერთმანეთს დაუპირისპირდნენ ანრი
ბურბონი (საფრანგეთის ტახტზე ასვლის კანდიდატი) , ანრი III ვალუა
და ანრი გიზი. ამ ომში ანრი III ვალუა და ანრი გიზი მოკლეს.
5. 1589 წ. ტახტზე ასულმა ანრი მეოთხემ საფრანგეთში ბურბონების
დინასტიას ჩაუყარა საფუძველი. კათოლიკური პარიზი უარს ამბობდა
ჰუგენოტ მეფეზე. ანრი მეოთხემ ფორმალურად მიიღო კათოლიკობა.
მას მიაწერენ სიტყვებს: „პარიზი მესად ღირს“

გ) ოცდაათწლიანი ომი
1. 1608 წ. გერმანელი ხალხის საღვთო რომის იმპერიაში გერმანიის
სამხრეთ და დასავლეთ ნაწილში მცხოვრები თავადები გაერტიანდნენ
„ ევანგელისტურ უნიაში“.
2. 1609 წ. კათოლიკებმა საპასუხოდ შექმნეს კათოლიკური ლიგა
3. 1617 წ. საღვთო რომის იმპერატორმა ფერდინანდ მე-2 ჰაბსბურგმა
ბოჰემიის (დღევანდ. ჩეხეთი) სამეფოში (ის საღვთო რომის იმპერიაში
შედიოდა გარკვეული უფლებებით) , პროტესტანთების
სამლოცველოების დახურვა დაიწყო. მას ჰუსიტები
დაუპირისპირდნენ. ეს იყო ბრძოლის პირველი ეტაპი.
იან ჰუსი- მან გააპროტესტა მე-15 ს. ში ინდულგენციებით ვაჭრობა,
რისთვისაც კოცონზე დაწვეს. მის მიმდევრებს ჰუსიტები ეწოდა.
4. 1625 წ. ჩრდ. გერმანიაში დაიწყო საომარი მოქმედებები. გერმანელ
პროტესტანტებს, იმპერატორი ფერდინანდ მეორე კათოლიკობის
მიღებას აიძულებდა. პროტესტანტებს მხარს ინგლისი, შვედეთი და
დანია უჭერდნენ, ხოლო იმპერატორს ესპანეთის მეფე.
 5. 1631 წ. პროტესტანტების ქ. მაგდენბურგი მიწასთან გაასწორეს.
6. 1632 წ. ლუტცერნთან ბრძოლაში დაიღუპა შვედეთის მეფე- გუსტავ-
ადოლფი. დაიდო ზავი.
7. 1635 წ-დან ომი საფრანგეთმა განაახლა. ის საფრთხეს ხედავდა
ესპანეთის და გერმანიის იმპერატორების დაახლოებაში და მათი
ძალების წინააღმდეგ გერმანიაში ომი დაიწყო.
8. 1648 წ. საღვთო რომის მოთხოვნით ზავი დაიდო. ვესტფალიაში(ჩრდ.
დას. გერმანიაში) . ზავის თანახმად:
 შვედეთმა მიიერთა გერმანიის ჩრდ, ტერიტ. ნაწილი
 საფრანგეთმა მიიღო ელზასი და ლოთარინგია
 შვეიცარია და ნიდერლანდები დამოუკიდებელი გახდნენ
 გერმანულ სამეფო-სამტავროებს დამოუკიდებლობა მიენიჭათ.
 ჰაბსბურგებს (გერმანიის იმპერატორს ) სამარტავად მხოლოდ
ავსტრიის ტეიტორია დარჩათ.
 გერმანიის ტერიტორიაზე 3000-მდე დამოუკიდებელი სამეფო,
სამთავრო და ქალაქ-სახელმწიფო შეიქმნა
 ამ ზავმა რელიგიური შემწყნარებლობა დააწესა.

მე-11 კლასი პარ. 63.

1. 1455-1485 წწ. ინგლისსი „ვარდების ომი“ - სამოქალაქო ომი

მიმდინარეობდა. შედეგად მსხვილი ფეოდალები ჩაალაცვლა „ახალმა
ტავადაზნაურობამ- ჯენტრიმ. ის შინაარსით ბურჟუაზიული იყო,
გარეგნულად არისტროკრატიული.
2. მე-16 ს-ში საგარეო ვაჭრობის მიზნით შეიქმნა კომპანიები:
 ლევანტის კომპანია (ახლო არმოსავ. ქვეყნებთან სავაჭროდ
 აფრიკის კომპანია - მონებით ვაჭრობის მიზნით
 აღმოსავლეტის კომპანია - ბალტიის ქვეყნებთან სავაჭროდ
 ისტ-ინდია კომპანი (1600 წ.)- ინდოსტანის ნ/კ ქვეყნებთან სავაჭროდ.
3. 1603 წ. გარდაიცვალა ინგლისის მეფე ელიზაბეთ I ტიუდორი.მისი
ანდერძით ინგლისში გამეფდა მისი ნათესავი შოტლანდიის (ჩრდ-იდა
ესზღვრ. ინგლისს) მეფე ჯეიმს VI სტიუარტი, ჯეიმს I -ის სახელით.
 (1603-1625 წწ.)
4. 1625-1649 წწ. ინგლისში გამეფდა ჩარლზ I
5. 1629 w.წ. ჩარლზ პირველმა 11 წლით დაითხოვა პარლამენტი
6. 1637 წ. ჩარლზის მცდელობას შოტლანდიაში ანგლიკანური ეკლესიის
ეპისკოპოსები დაენიშნა ომი მოჰყვა პრესბიტერიანებთან
(პროტესტანტების სახელი შოტლანდიაში).
7. 1640 წ. ჩარლზ პირველი იძულებული იყო პარლამენტი მოეწვია.
სადაც მას მოუწია გადასახადების გაზრდის სანაცვლოდ
დათანხმებოდა თემთა პალატის მისთვის მძიმე მოთხოვნებს. ამ
პარლამენტს „ხანგძლივი“ ეწოდა . იარსება 1653 წ-დე.
8. 1642 წ. მეფემ დაარღვია თემთა პალატის უფლება და იძულებული
გახდა ჩრდ. ინგლისსი გადასულიყო. დაიწყო სამოქალაქო ომი
პარლამენტისა და მეფის მომხრეებს შორის.
9. 1644-1645 წწ. პარლამენტის ჯარმა ოლივერ კრომველის სარდლობით
დაამარცხა როიალისტები ( მეფის მომხრეები.)
10.1649 წ 30 იანვარს ჩარლზ I -ს თავი მოჰკვეტეს სახელმწიფო რალატის
ბრალდებით.
11. 1653- 1658 წწ. ინგლისის რესპუბლიკას (1649 წლიდან)
ერთპიროვნულად ოლივერ კრომველი განაგებდა. ის იყო „ინგლისის,
შოტლანდიის და ირლანდიის ლორდ-პროტექტორი“
12.1660 წ. ინგლისის ტახტზე მოიწვიეს ჩარლზ II სტიუარტი (ჩარლზ I -
ის ვაჟი)
13. 1685 წ. ინგლისის მეფე გახდა ჯეიმს II (ჩარლზ II-ის ძმა), ის ფარული
კათოლიკე იყო და 1688 წ. იძულებული გახადეს ქვეყანა დაეტოვებინა
(„სახელოვანი რევოლუცია“ ). ტახტზე აიყვანეს მისი პროტესტანტი
ქალიშვილი მერი II , თავის მეუღლე ჰოლანდიის შტატჰალტერ
უილიამ ორანელთან (ვილემ III ) ერთად.
14. 1689 წ. ინგლისის პარლამენტმა მიიღო „უფლებათა ბილი“, რითაც
გაფართოვდა პარლამენტის უფლებები
15. 1640 წ. დაიწყო და 1689 წ. დასრულდა ინგლისის რევოლუცია ,
კონსტიტუციური მონარქიის შექმნით.