Σ. ΠΑΣΓΙΑΝΟΥ, ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Στάθης-Ραφαήλ Πασγιάνος
ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Το παρόν αποτελεί μία σύνοψη της ύλης του συνταγματικού δικαίου.
Βασίζεται στο σύγγραμμα “Συνταγματικό Δίκαιο” του Φίλιππου Σπυρόπουλου
και τις σημειώσεις από τις παραδόσεις των Καθηγητών κ.κ. Φ. Σπυρόπουλου,
Γ. Γεραπετρίτη, Ι. Δρόσου, κατά το χειμερινό εξάμηνο του ακαδημαϊκού
έτους 2017-2018. Λόγω της προκύψασας συνταγματικής αναθεώρησης του
2019, ορισμένα τμήματα έχουν επικαιροποιηθεί. Οι σημειώσεις αυτές δεν
είναι επαρκείς στα σκέλη αφενός της συνταγματικής ιστορίας και αφετέρου
της δικαστικής εξουσίας.
Καλή Ανάγνωση!
Στάθης-Ραφαήλ Πασγιάνος
Μάρτιος 2021
ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ / Σ. ΠΑΣΓΙΑΝΟΥ, ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ
ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Οι νόμοι διακρίνονται σε: (α) τυπικούς: ψηφίζονται από την Βουλή και (β) ουσιαστικούς: μπορεί να
θεσμοθετηθούν βάσει νομοθετικής εξουσιοδότησης και με κανονιστικές διοικητικές πράξεις.
Τα συνταγματικά έθιμα καλύπτουν τυχόν κενά του τυπικού συντάγματος και διαθέτουν την ίδια τυπική
ισχύ με τους κανόνες του θεσμοθετημένου συντάγματος. Δεν τροποποιούν ούτε καταργούν νόμο.
‣ Δημιουργία εθίμου: (α) μακρά, ομοιόμορφη και αδιάσπαστη χρήση από τους κοινωνούς του δικαίου,
δηλ. longa usus tenaciter servata και (β) πεποίθηση δικαίου / βούληση ισχύος δικαίου, αίσθηση
συμμόρφωσης σε υποχρεωτικό κανόνα δικαίου δηλ. opinio iuris sive necessitatis.
‣ Έθιμο δεν καταργεί νόμο. Η ισχύς ενός εθίμου απαιτεί ακούσιο κενό δικαίου, που χρήζει ρύθμισης.
‣ Στην συνταγματική ιστορία της χώρας υπήρξαν δύο συνταγματικά έθιμα: ο έλεγχος συνταγματικότητας
των νόμων (1893-1927, οπότε και συμπεριλήφθηκε το πρώτον σε συνταγματικό κείμενο ρητώς) και η
δεδηλωμένη / κοινοβουλευτική αρχή (1875-1975, οπότε και συμπεριλήφθηκε το πρώτον σε
συνταγματικό κείμενο ρητώς).
‣ Τάση απάλειψης συνταγματικών εθίμων.
Οι συνθήκες του πολιτεύματος: πολιτική πρακτική, κανόνας της πολιτικής πράξης, που δεν ενέχει
κάποια δεσμευτικότητα (σε αντίθεση με την Αγγλία, όπου οι συνθήκες του πολιτεύματος έχουν
δεσμευτικό χαρακτήρα, ελλείψει τυπικού συντάγματος).
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
Διαδικαστική δημοκρατία: πυρηνικός ορισμός, η λήψη πολιτικών αποφάσεων βάσει της
ενσυνείδητης λαϊκής βούλησης, βάση της δημοκρατίας είναι η πλειοψηφία.
Προϋποτίθεται η γνήσια έκφραση της λαϊκής βούλησης και συναφώς η διαφάνεια.
εξάλλου, ουσιαστική δημοκρατία υπάρχει όταν τίθεται όριο στην εξουσία της
πλειοψηφίας, δια της θεσπίσεως θεσμικών αναχωμάτων (π.χ. ατομικά δικαιώματα).
Ουσιαστική δημοκρατία: αρχή της πλειοψηφίας περιοριζόμενη από το κράτος δικαίου,

το οποίο έχει στο επίκεντρο του το άτομο, εγκαθιδρύοντας έτσι ένα λειτουργικό ισοζύγιο,
βάσει του οποίου δεν θίγεται ο πυρήνας των ατομικών δικαιωμάτων από την βούληση της
πλειοψηφίας.
Κράτος Δικαίου: εξασφαλίζει συνθήκες διαφύλαξης των δικαιωμάτων παντός τύπου και
αναφέρεται στο άρ. 25 Σ, νοούμενο ως κοινωνικό κράτος δικαίου, καθώς συνεκδοχικά
θεωρούμε τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα ως κοινωνικά.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ;
‣ Αποτελεί τον θεμελιώδη νόμο της πολιτείας:
‣ οργανώνει την εξουσία
‣ ορίζει κανόνες βάσει των οποίων λειτουργεί το κράτος
‣ δεσμεύει την εξουσία στην τήρηση των κανόνων αυτών
‣ Αποτελεί προϊόν της ιστορίας: υπήρξαν συνθήκες μέσα στις οποίες επετράπη η
μελέτη και σύλληψη μορφών κοινωνικής οργάνωσης, που να ανταποκρίνεται στις
εκάστοτε κοινωνικές ανάγκες (έτσι οι αντιλήψεις των Χομπς, Ρουσώ). Κατά
χρονολογική σειρά:
‣ αρχική αντίληψη για το κράτος: φυσικό προϊόν (βλ. Αριστοτέλους, Πολιτικά)
‣ μεσαιωνική αντίληψη για το κράτος: θεϊκή προέλευση
‣ Αναγέννηση: το κράτος προκύπτει από την θέληση των ανθρώπων — πρβλ. Χομπς,
Λεβιάθαν (το κράτος είναι ο δαίμονας της εξουσίας, οι πολίτες παραχωρούν τις
ελευθερίες τους σε έναν θνητό θεό με αντάλλαγμα την ασφάλεια).
‣ Το ελληνικό σύνταγμα αποτελεί: (α) τον θεμελιώδη καταστατικό νόμο της πολιτείας,
(β) διασφαλίζει τα δικαιώματα των πολιτών και (γ) θέτει τα όρια της εξουσίας έναντι
των πολιτών.
‣ Τα πρώτα ελληνικά συντάγματα εμφανίζονται κατά την Επανάσταση ενώ μετά την
απελευθέρωση και περίπου μία δεκαετία απόλυτης μοναρχίας του Βασιλιά Όθωνα, τα
συνταγματικά αιτήματα για δημοκρατία και κατοχύρωση ανθρωπίνων ελευθεριών
αναζωοδοτούνται. Η αυξημένη τυπική ισχύς του συντάγματος, ως θεμελιώδους νόμου
της πολιτείας αναγνωρίσθηκε από τον Άρειο Πάγο, νομολογιακά, το 1893.
Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας: “Ημείς ελαυνόμεθα από τας

δημοκρατικάς ελευθερίας και τα ατομικά δικαιώματα των
αδελφών μας χριστιανικών λαών της Ευρώπης.”
‣ Το Σύνταγμα συμπυκνώνει τις βασικές και αναλλοίωτες αρχές και αξίες της πολιτείες
και αποτελεί ανάχωμα απέναντι στην τυραννία της πλειοψηφίας, αποτελεί το όριο της
εξουσίας.
‣ Ουσιαστικό Σύνταγμα: ύλη, περιεχόμενο.
‣ Τυπικό Σύνταγμα: νομικό κείμενο.
‣ Συνταγματισμός: η πίστη στο ότι το συνταγματικό φαινόμενο είναι αναγκαίο για την
κοινωνική συμβίωση.
‣ Πολιτειολογία: αναφέρεται στην συγκρότηση του κράτους, της πολιτείας.

ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΚΑΝΟΝΩΝ ΔΙΚΑΙΟΥ

‣ Γραμματική: κριτήριο το τί λέει ο νόμος και τί αποκλείει, μη αναφέροντάς το.
‣ Ιστορική: προσπάθεια αναζήτησης του νοήματος που προσέδιδε σε μία συνταγματική
διάταξη ο νομοθέτης που την θέσπισε.
‣ Τελεολογική: κριτήριο ο σκοπός που εξυπηρετεί μια διάταξη, δυναμική ερμηνεία που
εξελίσσεται μέσα στον χρόνο. Προσπάθεια ανεύρεσης της επιδίωξης του νομοθέτη,
ανεξαρτήτως των ιστορικών συγκειμένων της στοιχειοθέτησης της διάταξης. Η
ιστορική και η τελεολογική ερμηνεία συναποτελούν την λεγόμενη υποκειμενική
ερμηνεία.
‣ Συστηματική: η ένταξη μιας διάταξης σε συγκεκριμένο πλαίσιο / σύστημα κανόνων,
εντός του οποίου αλληλεπιδρά, εξέταση όλων των συναφών με ένα ζήτημα διατάξεων.
‣ Λογική: έλεγχος διατάξεων για την εξεύρεση τυχόν αντιφάσεων.
Σε αντίθεση με τον Μεσαίωνα, οπότε και το κράτος διέθετε ιδιοκτησιακά όρια με την μορφή του φέουδου, στην
νεωτερικότητα επήλθε μεταβολή της περί κράτους αντίληψης όταν ορισμένοι προικισμένοι άνθρωποι, μέτοχοι
της τότε respublica litteraria, αποφάσισαν να αξιοποιήσουν τις εκ φύσεως ικανότητές τους.
Τζον Λοκ: είμαστε δημιουργήματα του Θεού και άρα δημιουργηθήκαμε με την ικανότητα επιβίωσής μας. Για να
εξασφαλίσουμε την τελευταία, αναζητούμε τροφή και επιτήδεια, επί των οποίων θεμελιώνουμε ιδιοκτησιακά
δικαιώματα. Αυτό γεννά την ανάγκη για δίκαιο: όταν με την εργασία μου αποκτώ ωφέλεια, δεν μπορεί κανείς να
μου την αφαιρέσει χωρίς την θέλησή μου. Η ιδιοκτησία, ως εμπράγματο δικαίωμα, ορίζεται ως αναφαίρετη.
Ιστορικά, όλες οι επαναστάσεις τροφοδοτούν το αίτημα της περιορισμένης διακυβέρνησης, υπό την μορφή του
ελέγχου της εξουσίας του μονάρχη (αρχικά), την λελογισμένη φορολόγηση, την αναγνώριση του δικαιώματος
του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι, την θέσπιση της αρχής της αντιπροσώπευσης κ.λπ. — Μείζον
αίτημα στην αμερικανική επανάσταση: “No taxation without representation”
Φιλοσοφικά θεμέλια Φιλελευθερισμού

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΣΜΟΥ

‣1215: Ο Ιωάννης ο Ακτήμων, βασιλιάς της Αγγλίας, παραχωρεί την Magna Charta.
‣1688: Η Ένδοξη Επανάσταση στην Αγγλία εξωθεί στην θέσπιση της “Χάρτας Δικαιωμάτων”
ενώ ήδη μερικές δεκαετίες νωρίτερα, με το Habeas Corpus Act κατοχυρώθηκε η αρνητική
ελευθερία του προσώπου.
‣1789: Ο Διαφωτισμός αποκτά πολιτικό αντίκτυπο με την Γαλλική Επανάσταση.
‣19ος αιώνας (Γερμανία): όχι μόνο ο άνθρωπος περιορίζει την εξουσία αλλά και η
τελευταία αυτοπεριορίζεται από τους κανόνες που η ίδια ορίζει. Βρίσκουμε εδώ, εν
σπέρματι, την αρχή της νομιμότητας και του κράτους δικαίου. Το κράτος οφείλει να ενεργεί
κατά τον νόμο.
‣Αρχές 20ου αιώνα: Ελεύθερες, καθολικές, περιοδικές εκλογές. Διατύπωση ιδεών περί
κοινωνικού κράτους και κράτους αλληλεγγύης.
‣Μεταπολεμικά: Διεθνοποίηση Συνταγμάτων, αυτοπεριορισμός κρατικής κυριαρχίας υπέρ
μορφών που βρίσκονται υπεράνω των κρατών — δημιουργία διακρατικών οργανισμών.
‣21ος αιώνας: Η ισχυροποίηση του οικονομικού πόλου απειλεί το συνταγματικό κεκτημένο.
ΝΟΜΙΚΟΣ ΘΕΤΙΚΙΣΜΟΣ & ΦΥΣΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Νομικός θετικισιμός: αν ένας κανόνας διαθέτει νομιμότητα, δηλαδή έχει θεσπιστεί με
την καθορισμένη διαδικασία που συνταγματικά επιβάλλεται, τότε είναι και ισχυρός. To
θετικό δίκαιο εντάσσει κάθε κανόνα σε μια ιεραρχική βαθμίδα που διαθέτει μία
σχετικότητα (καθετοποιημένη οργάνωση του δικαίου). Κάθε κανόνας έλκει το
νομιμοποιητικό του έρεισμα από τους ιεραρχικά ανώτερούς του, με τον ανώτατο ή
θεμελιώδη κανόνα (Grundnorm), να αποτελεί έναν μηχανισμό αυτονομιμοποιητικό και
αυτοφυή. Κατά τον θετικισμό, δίκαιο είναι μόνον ότι νομοθετείται τηρουμένης της
νομιμότητας και της τυπικής νομιμοποίησης. Σπουδαίος θεωρητικός του νομικού
θετικισμόυ ήταν ο αυστριακός Hans Kelsen.
Φυσικό δίκαιο: υπάρχουν κανόνες που προηγούνται της ίδιας της κοινότητας και
ενυπάρχουν στην φύση του ανθρώπου και την συνείδησή του ως έλλογου όντος. Οι
κανόνες αυτοί ανάγονται σε ηθικές αρχές, που είναι διαχρονικές.
ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ

Σύνταγμα Εξουσιών / Αρμοδιοτήτων: (α) οργάνωση και λειτουργία της Πολιτείας επί
ενός υπέρτερου κανόνα που καθορίζει τον τρόπο άσκησης της εξουσίας, (β) κατοχύρωση
κρατικών οργάνων που ασκούν την εξουσία και θέσπιση κανόνων αρμοδιότητας και
διάκρισης των λειτουργιών, (γ) κεντρικός άξονας είναι το κράτος: η άσκηση εξουσίας
προϋποθέτει διάκριση και καταμερισμό αρμοδιοτήτων, η οποία προκύπτει εκ του
Συντάγματος.
Σύνταγμα Δικαιωμάτων: ρυθμίζει τις σχέσεις του κράτους και των πολιτών, διαθέτοντας
πιο ανοικτές ρυθμίσεις σε σχέση με το σύνταγμα εξουσιών. Κεντρικός άξονας αυτού του
τμήματος είναι ο άνθρωπος: οι ελευθερίες περιορίζουν την άσκηση της εξουσίας κατά
τρόπο υπέρ το δέον παρεμβατικό για τον άνθρωπο. Η ύπαρξη δικαιωμάτων ενεργεί ως
αντίβαρο και ισορροπεί την άσκηση εξουσίας κατά τρόπο απεριόριστο από το κράτος.
ΕΙΔΙΚΑ ΝΟΜΟΘΕΤΗΜΑΤΑ
Συντακτικές πράξεις και ψηφίσματα: διαθέτουν κατ’ άρ. 111 Σ ίση τυπική ισχύ με το
Σύνταγμα και κατισχύουν αυτού σε περίπτωση αντίφασης. Πρόκειται για μεταβατικές
ρυθμίσεις σε περίπτωση συνταγματικού κενού (βλ. 1974-1975) μέχρι την δημιουργία
σταθερής συνταγματικής τάξης. Αφορούν ζητήματα συνταγματικής ύλης και εκδίδονται:
(α) οι μεν πράξεις από την κυβέρνηση, (β) τα δε ψηφίσματα από την Βουλή.
Νόμος αυξημένης τυπικής ισχύος και εφάπαξ εκδιδόμενος νόμος: αποτελούν

νομοθετικά κείμενα που διαθέτουν χαρακτήρα συντάγματος και δεν καταργούνται με
άλλον νόμο, παρά μόνον με αναθεώρηση του συντάγματος, λειτουργώντας έτσι σαν
συνταγματικό παράρτημα. Η διαφορά νόμου αυξημένης τυπικής ισχύος και εφάπαξ
εκδιδόμενου νόμου είναι ότι ο δεύτερος είναι προϋφιστάμενος νόμος που ανάγεται σε
συνταγματικής περιωπής κείμενο, ενώ ο πρώτος εκδίδεται το πρώτον με αυτήν την φύση
(εκδίδεται δε εντός τριμήνου από την ψήφιση του Συντάγματος και μόνο μία φορά).
ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ
‣ Ειδικές κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες σχετικές με διεθνή κείμενα: (α) επί παραχώρησης
αρμοδιότητας σε διεθνή οργανισμό απαιτείται πλειοψηφία 180 βουλευτών, (β) επί παραχώρησης
κυριαρχίας δηλ. κυριαρχικής λειτουργίας από το κράτος, απαιτείται πλειοψηφία 151 βουλευτών.
Όρια εκχώρησης εθνικής κυριαρχίας: άρ. 28 παρ. 3 Σ: (α) να μην θίγονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, (β) να μην
θίγεται η βάση του πολιτεύματος, (γ) να υφίσταται ισότητα και αμοιβαιότητα (αμφίπλευρη τήρηση συμπεφωνημένων). Η
εκχώρηση αυτή αναφέρεται επί της ουσίας στην λήψη μέτρων προς πλήρωση του σκοπού της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
‣ Σε περίπτωση αμφισβήτησης ισχύος ενός διεθνούς εθίμου, αποφαίνεται το Ανώτατο Ειδικό

Δικαστήριο (ΑΕΔ), ώστε να αποκαταστήσει την ιεραρχία των πηγών του δικαίου. Το διεθνές
δίκαιο έλκει την ισχύ του από το Σύνταγμα και οφείλει να συνάδει προς αυτό. Αντίθετα, οι
(απλοί) νόμοι του κράτους υπόκεινται του διεθνούς δικαίου, δεν κατισχύουν έναντι αυτού. Το
ΑΕΔ διαγιγνώσκει την ύπαρξη ή μη διεθνών εθίμων σε περίπτωση διχογνωμίας. Οι κοινοί νόμοι
υπόκεινται και στο διεθνές εθιμικό δίκαιο.
‣ Για να εφαρμοστεί μία διεθνής συνθήκη στην Ελλάδα, θα πρέπει να μεσολαβήσει και η
εσωτερική πράξη της επικύρωσης, με τυπικό νόμο του κράτους, καθώς η χώρα μας, στο σημείο
αυτό, ακολουθεί το δυιστικό μοντέλο, στο οποίο υπάρχουν ως ξεχωριστές νοητές ενότητες το
διεθνές και το εσωτερικό δίκαιο.
ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ & ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ

Συνταγματικά μοντέλα:
Α. Ηπειρωτικό Ευρωπαϊκό & Αμερικανικό: δημιουργία τυπικού συντάγματος, ύπαρξη ρευμάτων συνταγματισμού
(εν είδει πολιτικής ιδεολογίας) — προϊόν των νεώτερων χρόνων που διακρίνει σύνταγμα εξουσιών και δικαιωμάτων.
Β. Αγγλικό: ανυπαρξία γραπτού συντάγματος.
‣ Σύνταγμα: πρόκειται για τον θεμελιώδη γραπτό νόμο του κράτους που συντάσσεται με την μορφή ενός τυπικού
κώδικα, ο οποίος ρυθμίζει την κατανομή αρμοδιοτήτων μεταξύ των κρατικών οργάνων (σύνταγμα εξουσιών) και τις
σχέσεις κράτους-πολιτών (σύνταγμα δικαιωμάτων). Ένα αυστηρό σύνταγμα δεν επιτρέπει καθόλου ή επιτρέπει
δυσχερώς την αναθεώρηση κ.λπ. τροποποίησή του. Το ελληνικό σύνταγμα θεωρείται πως τείνει προς το πρότυπο
αυτό. Αντιθέτως, ένα ήπιο σύνταγμα, επιτρέπει την ευχερή τροποποίησή του.
‣ Συνταγματικό δίκαιο: σύνολο αρχών και κανόνων που ρυθμίζουν ή αφορούν την συγκρότηση, την οργάνωση και
την άσκηση της κρατικής εξουσίας.
‣ Συντακτική συνέλευση: από αυτήν παράγεται ένα σύνταγμα. Η συνέλευση αυτή αποδεσμεύεται πλήρως από το
υφιστάμενο συνταγματικό πλαίσιο, σε αντίθεση με την αναθεωρητική συνέλευση, η οποία διαθέτει περιορισμένη
εξουσία και κινείται εντός του στοιχειώδους συνταγματικού πλαισίου.
‣ Έννομη τάξη: οικοδομείται επί τη βάσει οργάνων στα οποία απονέμονται αρμοδιότητες. Εντός της έννομης τάξης
παράγονται κανόνες δικαίου.
‣ Κρατική εξουσία: συγκροτείται από τον λαό, δια της εφαρμογής της αρχής της πλειοψηφίας.
‣ Συγκρότηση της εξουσίας: είναι η διαδικασία δημιουργίας της θέλησης που μπορεί να επιβληθεί σε όλους ως
ανώτερη και θεωρείται ως γενική. Αντιθέτως, η οργάνωση της εξουσίας είναι η διαδικασία δημιουργίας οργάνων
για την άσκηση της εξουσίας.
ΚΡΑΤΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ
‣ Κυρίαρχος: κατ’ αρχήν πρόκειται περί αδέσμευτου ηγεμόνα (princeps legibus solutus), ο
οποίος πάντα άρχει και ποτέ δεν άρχεται.
‣ Λαός: (α) στοιχείο του κράτους: αποτελείται από τους εν ζωή πολίτες, τους τεθνεώτες
και τους μέλλοντες, (β) όργανο του κράτους: υφιστάμενο εκλογικό σώμα — πρόκειται
για όργανο άμεσο και αναδεικνύον. Ο λαός θεωρείται ανώτατο όργανο στο κράτος
καθότι εκλέγει την Βουλή, η οποία κατ’ αρχήν θεσπίζει τους νόμους.
‣ Αρχή της λαϊκής κυριαρχίας: συνιστά μία αντίφαση καθότι αν η κυριαρχία

δεσμεύεται (από την ύπαρξη ενός συντάγματος) δεν είναι στ’ αλήθεια κυριαρχία. Αν
αντίθετα η κυριαρχία δεν δεσμεύεται, δεν υπάρχει δημοκρατική πολιτεία.
‣ Το Σύνταγμα προσπαθεί να τιθασεύσει την κατ’ αρχήν ανυπότακτη κυριαρχία και να

δεσμεύσει τον χρόνο, καθιστώντας εαυτό ανεπίκαιρο.
ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑ & ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗ

‣ Νομιμότητα: διαθέτει διαδικαστικό χαρακτήρα και συνδέεται με την τήρηση των τυπικών
περιορισμών για την δικαιοπαραγωγική διαδικασία. Πρόκειται για ένα κλειστό
σύστημα.
‣ Νομιμοποίηση: συνδέεται με την πηγή κατανομής των αρμοδιοτήτων και διακρίνεται

σε τυπική (κατανομή αρμοδιότητας — διηνεκής) και ουσιαστική νομιμοποίηση (με ποιον
τρόπο η εξουσία αντιστοιχεί στην πηγή της — εφήμερη). Η μεν τυπική νομιμοποίηση
συνίσταται στο ότι ένας κανόνας πρέπει να αποτελεί αντικείμενο νομοθέτησης
δημοκρατικού οργάνου που δρα εν ονόματι του λαού, της δε ουσιαστικής
νομιμοποίησης νοούμενης ως ηθικής συγκατάθεσης του λαού στην άσκηση της
συγκεκριμένης εξουσίας.
ΣΥΝΤΑΓΜΑ & ΚΡΑΤΟΣ

Στοιχεία του Κράτους:
(1) λαός, συμβολικά κυρίαρχος,
(2) χώρα,
(3) αυτοδύναμη εξουσία,
(4) νομική προσωπικότητα.
Τυπικά χαρακτηριστικά Συντάγματος:

Α. Θεμελιώδης νόμος: αυξημένη τυπική ισχύς, δυσκολία αναθεώρησης, ασφάλεια δικαίου.
Β. Έλεγχος συνταγματικότητας των νόμων (Marbury v. Madison, 1804): οι νόμοι ελέγχονται
ως προς την συνταγματικότητά τους από τα δικαστήρια, ελέγχεται δηλαδή κατά πόσον
συνάδουν προς το σύνταγμα και είναι σύμφωνοι προς τις διατάξεις του. Τα σχέδια νόμου (από
την κυβέρνηση) και οι προτάσεις νόμου (από την Βουλή) ελέγχονται ως προς την
συνταγματικότητά τους αρχικά από την ίδια την Βουλή και κατόπιν από τον Πρόεδρο της
Δημοκρατίας (ΠτΔ), ο οποίος ελέγχει την ταυτότητα του νόμου που παρήχθη και τον εκδίδει
κατόπιν συνταγματικού ελέγχου. Ο συνταγματικός έλεγχος από τα δικαστήρια είναι διάχυτος,
πράγμα που σημαίνει ότι κάθε δικαστής αν θεωρήσει ότι ένας νόμος είναι αντισυνταγματικός,
δεν τον εφαρμόζει στο πλαίσιο της κρινόμενης διαφοράς. Οι δικαστές κρίνουν κατά συνείδηση
και διαθέτουν ελεύθερο φρόνημα.
ΚΡΑΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ
Κρατική Εξουσία: η ικανότητα του κράτους να επιβάλλει την θέλησή του έναντι των θελήσεων των πολιτών
— “έξεστί μοι και ουκ έξεστί σοι ομοίως”. Η εξουσία αυτή ασκείται τόσο σε ημεδαπούς όσο και σε αλλοδαπούς,
εφόσον βρίσκεται στην χώρα. Το κράτος οργανώνεται ως νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου (ν.π.δ.δ.), ώστε να
γίνεται κατανοητή η συνέχειά του παρά την εναλλαγή των φυσικών προσώπων που ασκούν εξουσία.
Δημόσιο: ενεργεί (α) ως φορέας κρατικής εξουσίας δηλ. imperium και (β) ως περιουσιακό σύνολο, δηλ. fiscus,
αναπτύσσοντας αντίστοιχα σχέσεις δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου.
Όργανα του κράτους: εφαρμόζουν / ασκούν κρατική εξουσία και εκφράζουν την κρατική βούληση.
Αποτελούνται από ένα ή πλείονα φυσικά πρόσωπα. Τα όργανα αυτά λειτουργούν επί τη βάσει της
αρμοδιότητας που τους αποδίδει ο νόμος. Διακρίνονται: (α) σε ατομικά ή μονοπρόσωπα (π.χ. ΠτΔ) και
συλλογικά (π.χ. Κυβέρνηση), (β) αναδεικνύοντα (π.χ. Λαός υπό στενή έννοια) και αναδεικνυόμενα (π.χ.
Βουλή), (γ) απλά (εκφράζουν αφ’ εαυτών κρατική βούληση) και σύνθετα (εκφράζουν κρατική βούληση όταν
συνεργάζονται και με άλλα όργανα), (δ) άμεσα (προβλέπονται και αντλούν την εξουσία τους μέσω του Σ.,
π.χ. δικαστήρια) και έμμεσα (εξαρτώνται από τα αμέσως προβλεπόμενα, π.χ. κυβέρνηση).
Βουλή:
(α) αναδεικνύουσα: τον ΠτΔ,
(β) αναδεικνυόμενη: από τον εκλογικό σώμα,
(γ) απλό όργανο: όταν αναθεωρεί το Σύνταγμα,
(δ) μέρος σύνθετου οργάνου: όταν μετέχει της νομοθετικής εξουσίας από κοινού με τον ΠτΔ.
ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΑ
‣ Είναι η νόμιμη ικανότητα ενός οργάνου να ενεργεί ορισμένες κρατικές πράξεις.
‣ Διακρίνεται σε: (α) καθ’ ύλην: αναλόγως του περιεχομένου της, (β) κατά τόπον: αναλόγως
της επικράτειας όπου έχει ισχύ αυτή η αρμοδιότητα, (γ) κατά χρόνον και (δ) κατ’ έκταση:
αναλόγως της θέσης του οργάνου στην κρατική ιεραρχία — π.χ. ανώτερα όργανα
διαθέτουν ευρύτερη εξουσία.
‣ Περαιτέρω διακρίνεται σε: (α) αποφασιστική: όταν ένα όργανο αποφασίζει μόνο του
για κάποιο συγκεκριμένο ζήτημα και (β) γνωμοδοτική: όταν οφείλει ένα όργανο να
παράσχει την γνώμη του στο όργανο εκείνο που πρόκειται να αποφασίσει.
‣ Επίσης σε: (α) δέσμια αρμοδιότητα: αναγκαστική επιλογή και (β) διακριτική
ευχέρεια: επιλογή μίας από πολλές εξίσου νόμιμες λύσεις.
ΓΝΩΜΗ
Γνώμη: πρωτοβουλία έχει το αποφασίζον όργανο, το οποίο εκζητεί την γνώμη ετέρου
οργάνου. Διακρίνεται σε:
(α) απλή: δεν δεσμεύει την αποφασίζουσα αρχή και
(β) σύμφωνη: δεσμεύει απολύτως την αποφασίζουσα αρχή, αν επιλέξει να δράσει (εκτός
αν πρόκειται περί αρνητικής δεσμευτικής γνώμης, που είναι έτι πιο περιοριστική).
Πρόταση: πρωτοβουλία διαθέτει το γνωμοδοτούν όργανο, διαθέτει δεσμευτικό

χαρακτήρα.
ΕΔΑΦΟΣ, ΛΑΟΣ & ΕΘΝΟΣ

Έδαφος: η επικράτεια (εδαφική έκταση) επί της οποίας ασκείται η κρατική κυριαρχία, η εξουσία των
κρατικών οργάνων. Περιλαμβάνει: (α) την ηπειρωτική χώρα, (β) τα νησιά, (γ) τα εσωτερικά ύδατα, (δ)
το υπέδαφος, (ε) την αιγιαλίτιδα ζώνη, (στ) την υφαλοκρυπίδα και (ζ) τον εναέριο χώρο.
‣ Διέπεται από: (α) την αρχή της εδαφικότητας: μόνο μέσα στην επικράτεια ασκείται η κρατική εξουσία,
(β) την αρχή της αποκλειστικότητας: μόνο ένα κράτος ασκεί εξουσία στο συγκεκριμένο έδαφος.
Λαός υπό ευρεία έννοια: είναι τα υποκείμενα (ημεδαποί και αλλοδαποί) επί των οποίων ασκείται η
κρατική εξουσία. Περιλαμβάνει όσους βρίσκονται εντός της ελληνικής επικράτειας, έστω παροδικά,
εκτός αν βρίσκονται στην χώρα εντελώς παροδικά (δηλ. τουρίστες) — στοιχείο του κράτους.
Λαός υπό στενή έννοια: είναι το εκλογικό σώμα και αποτελείται από όσους έχουν το δικαίωμα του
εκλέγειν — όργανο του κράτους.
Έθνος: έννοια διάφορη από τον λαό. Το έθνος υπερβαίνει τα εδαφικά όρια και αποτελείται από όλους
εκείνους που διαθέτουν κοινή ταυτότητα / συνείδηση, κοινή γλώσσα και θρησκεία, κοινό πολιτισμό,
παραδόσεις και ήθη, κοινές επιδιώξεις, κοινή ιστορία και αισθητικές ιδιαιτερότητες. Η έννοια του
έθνους αναπτύχθηκε ιδιαίτερα τον 19ο αιώνα, ιδίως δια των γαλλικών επαναστατικών συνταγμάτων
(1791, 1793, 1795). Στην Ευρώπη της εποχής δημιουργήθηκαν πολλά από τα σύγχρονα εθνικά κράτη:
Ελλάδα και Βέλγιο (1830), Ιταλία (1860), Γερμανία (1871).
ΙΘΑΓΕΝΕΙΑ
Πρόσωπα: διακρίνονται σε φυσικά και νομικά. Αποτελούν υποκείμενα δικαιωμάτων και
υποχρεώσεων, που επιθέτει το κράτος.
Ιθαγένεια: ο νομικός δεσμός που συνδέει τον πολίτη με ένα κράτος. Μπορεί να αποκτάται:
‣ εκ γενετής: (1) Αναλόγως της ιθαγένειας των γονέων (ius sanguinis) ή (2) Αναλόγως του τόπου
γέννησης (ius soli).
‣ επίκτητα: κατά την διάρκεια της ζωής ενός εκάστου, με πολιτογράφηση
‣ με αθρόα μετανάστευση (όπως π.χ. μετά την Μικρασιατική Καταστροφή) ή με κτήση εδάφους
(π.χ. ένωση Δωδεκανήσου με την Ελλάδα).
Στην Ελλάδα επικρατεί το ius sanguinis. Οι ξένοι πολίτες μπορούν να λάβουν ελληνική ιθαγένεια:
(α) ως ενήλικοι: με πολιτογράφηση, τιμητική πολιτογράφηση, μοναχική κουρά στο Άγιο Όρος.
(β) ως ανήλικοι: αν οι γονείς του τέκνου έχουν άγνωστη ιθαγένεια, αν είναι έκθετο ή αν υιοθετείται.
Ιθαγένεια = Υπηκοότητα. Συνήθως, η έννοια της υπηκοότητας χρησιμοποιείται όταν

αναφερόμαστε σε πολίτες ενός βασιλείου, ενώ η ιθαγένεια σε πολίτες αβασίλευτης δημοκρατίας.
Οι ανωτέρω έννοιες διακρίνονται από την εθνικότητα, την αίσθηση του ανήκειν σε ένα έθνος.
ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ
Κατάλυση του Συντάγματος: πραγματική, όχι δικαιική έννοια (π.χ. μέσω πραξικοπήματος).
Κατάργηση του Συντάγματος: νομική έννοια (π.χ. αντικατάσταση από νέο σύνταγμα).
Αναθεώρηση Συντάγματος:
(1) προτείνουσα Βουλή (αποφασίζει τα προς αναθεώρηση άρθρα),
(2) εκλογές,
(3) αποφασίζουσα Βουλή (αποφασίζει τον τρόπο αναθεώρησης ή την μη αναθεώρηση).
‣ Μεταξύ δύο αναθεωρήσεων του Συντάγματος θα πρέπει να μεσολαβήσουν οπωσδήποτε πέντε

έτη. Η δυσκολία αυτή αναθεώρησης καταδεικνύει την αυστηρότητα του ελληνικού
Συντάγματος.
‣ Κάποιες διατάξεις του ελληνικού Συντάγματος δεν τροποποιούνται και θεωρούνται αιώνιες,
όπως π.χ. η μορφή του πολιτεύματος, η ισότητα, η ελευθερία, η θρησκευτική ελευθερία
κ.λπ., βλ. άρ. 110 Σ.
‣ Για την λήψη απόφασης στην Βουλή, χρειάζεται ψήφος της πλειοψηφίας των βουλευτών
(50% +1), αρκεί η πλειοψηφούσα μερίδα να απαρτίζεται από 75 βουλευτές (συνήθης
πλειοψηφία).
Διαδικασία Αναθεώρησης: γίνεται βάσει του άρ. 110 Σ., αν και η ισχύουσα διαδικασία είναι δυνατόν
να αλλάξει αρκεί να μην θιγεί η αυξημένη τυπική ισχύς του Συντάγματος. Δεν θα πρέπει η
αναθεώρηση να καταστεί μία “απλή” διαδικασία.
Προϋποθέσεις Αναθεώρησης:
(α) πρόταση 50 βουλευτών
(β) 180 ψήφοι βουλευτών (δυνατόν και 151)
(γ) δύο ψηφοφορίες με απόκλιση ενός μηνός μεταξύ τους, για την διαπίστωση της ανάγκης
αναθεώρησης
(δ) εκλογές
(ε) η επόμενη Βουλή με 151 ψήφους (ή 180 αν η πρώτη Βουλή αποφάσισε την αναθεώρηση
ορισμένων άρθρων με 151), αναθεωρεί τα επίμαχα άρθρα, επιλέγοντας η ίδια προς ποιά κατεύθυνση.
Η αποφασίζουσα βουλή δεν δεσμεύεται από το πνεύμα της αναθεώρησης, στο οποίο προσέβλεπε η
προτείνουσα βουλή. Επομένως, η αναθεωρητική διαδικασία δεν γίνεται κατ’ ανάγκην συναινετικά.
(στ) το Σύνταγμα δεν αναθεωρείται, κατ’ ελάχιστον για 5 έτη, μετά την περάτωση κάθε
αναθεωρητικής διαδικασίας.
‣ Συντακτική εξουσία: νομικά αδέσμευτη, προκύπτει μόνο κατόπιν θραύσης ενός
υφιστάμενου πολιτειακού πλαισίου. Έτσι συνέβη, επί της ουσίας, το 1974-75, μολονότι η
τότε Βουλή ονομάστηκε αναθεωρητική, λόγω του ότι είχε μεσολαβήσει το νομικό κενό της
επταετούς δικτατορίας. — “Η Δημοκρατία δικαίω ουδέποτε κατελύθη”
‣ Αναθεωρητική λειτουργία: εντός συγκεκριμένου συνταγματικού πλαισίου και περιορίζεται

τόσον ως προς την διαδικασία όσον και ως προς την ουσία.
‣ Αναθεωρητικό όργανο: σύνθετο, αποτελείται από την προτείνουσα και την αποφασίζουσα
Βουλή (μεταξύ των οποίων διεξάγονται εκλογές) αλλά και τον Πρόεδρο της Βουλής, που
εκδίδει το αναθεωρημένο Σύνταγμα.
‣ Τυπικά ο ΠτΔ αποκλείεται από την διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος, όπως και
η κυβέρνηση. Συμμετέχουν μόνο τα όργανα που κατά τρόπο άμεσο προκύπτουν από τον λαό.
ΤΙ ΔΕΝ ΑΝΑΘΕΩΡΕΙΤΑΙ;
Τί δεν αναθεωρείται;
‣ Τα σχετικά με την οργάνωση του πολιτεύματος (π.χ. Βουλή, εκλογές κ.λπ.)
‣ Η μορφή του πολιτεύματος (προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία)
‣ Η απαγόρευση της λογοκρισίας
‣ Η αυξημένη τυπική ισχύς του Συντάγματος
‣ Οτιδήποτε αποτελεί πυρήνα / βάση του πολιτεύματος.
Βάση του πολιτεύματος: αόριστη και μεταβαλλόμενη νομική έννοια. Επηρεάζεται από την κοινωνική
πραγματικότητα και τις εκάστοτε συνθήκες. Σε κάθε περίπτωση, δεν μπορεί η έννοια αυτή να ισοδυναμεί
μόνο με τα ρητώς μη αναθεωρούμενα άρθρα (όπως αυτά ορίζονται στο άρθρο 110 Σ), αλλά ούτε και να
περιλάβει όλα τα άρθρα του Συντάγματος, καθώς κάτι τέτοιο θα καθιστούσε το τελευταίο στατικό.
Σημειώνεται, ότι ο έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων θεωρείται σήμερα βάση του πολιτεύματος.
Κατίσχυση δικαίου Ε.Ε.: Συχνά, διατάξεις του Συντάγματος αντιφάσκουν προς το δίκαιο της Ε.Ε., οπότε
και το τελευταίο κατισχύει, είτε δια παραμερισμού του πρώτου, είτε δια της μεθόδου της σύμφωνης
ερμηνείας προς το δίκαιο της Ε.Ε.
ΑΝΑΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 110;

‣ Κατά μία γνώμη, για να έχει ωφέλιμο αποτέλεσμα το άρθρο αυτό (δηλ. οι αιώνιες διατάξεις του
Συντάγματος), θα πρέπει να μην αναθεωρείται, θεωρούμενο “βάση του πολιτεύματος”. Αν αναθεωρείται
ελεύθερα, τότε χάνεται η ratio του Συντάγματος ως αυστηρού, όπως το συνέλαβε ο νομοθέτης το 1975.
Δυνητικά, αν μπορεί να αναθεωρηθεί ή και να καταργηθεί το άρθρο 110 Σ, τότε μπορεί το πολίτευμα να
καταστεί βασιλευόμενο ή προεδρικό. Επομένως, για την διατήρηση της παρούσας πολιτειακής μορφής,
θα πρέπει να προβούμε στην παραδοχή του μη αναθεωρητού του συγκεκριμένου άρθρου.
‣ Αντιθέτως, κατ’ άλλη άποψη, ο πήχυς δυσκολίας αλλαγής του Συντάγματος είναι η αυστηρότητά του.
Επομένως, το άρθρο 110 Σ δύναται να αναθεωρηθεί, αρκεί η αλλαγή των διατάξεων του Συντάγματος να
γίνεται δυσκολότερα από την συνήθη νομοθετική πρακτική (διατήρηση του πνεύματος της αρχικής
διάταξης). Αν λοιπόν υπάρχει ένα δεδομένο επίπεδο συνθετότητας της διαδικασίας, τότε δεν αίρεται η
αυστηρότητα του Συντάγματος, απλώς και μόνο δια της αναθεώρησης του συγκεκριμένου άρθρου. Σε
κάθε περίπτωση, δεν μπορεί το άρθρο 110 Σ αν αναθεωρηθεί κατά τρόπο που να καθιστά όλα τα άρθρα
του Συντάγματος αυστηρά, καθ’ υπεξαίρεση συντακτικής εξουσίας. Ναι μεν το Σύνταγμα πρέπει να
παραμένει αυστηρό, αλλά παράλληλα θα πρέπει να συμβαδίζει και με τους καιρούς και τις κοινωνικές
ανάγκες.
ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ

Α. Ελλάδα: ο έλεγχος είναι διάχυτος, σε όλα τα δικαστήρια και τους δικαστές. Είναι υποχρέωση κάθε
δικαστή ο έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων που πρόκειται να εφαρμόσει. Το σύστημα αυτό
παράγει συχνά αντιφατικές αποφάσεις και προκαλεί ανασφάλεια δικαίου. Πάντως, αν υπάρχουν σε
επίπεδο ανωτάτων δικαστηρίων (π.χ. ΣτΕ, ΑΠ) αντιφατικές αποφάσεις, συγκροτείται ad hoc ένα
Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο (ΑΕΔ), το οποίο επιλύει την αντίφαση, λειτουργώντας ως ειδικός
μηχανισμός εναρμόνισης. Προσοχή: το ΑΕΔ είναι διάφορο του λεγομένου Ειδικού Δικαστηρίου, το
οποίο είναι αρμόδιο για την εξέταση αδικημάτων πολιτικών προσώπων.
Β. Γαλλία: μέχρι το 2009, ο έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων ανήκε στην ίδια την Βουλή.
Θεωρείτο ότι μόνο η εκδούσα αρχή μπορεί να καταγνώσει αν ο νόμος συνάδει με το σύνταγμα.
Γ. Ηνωμένες Πολιτείες: ο έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων είναι συγκεντρωμένος σε ένα
διαρκές συνταγματικό δικαστήριο. Οι Αμερικανοί εξ αρχής ταύτισαν την αυξημένη τυπική του
συντάγματος με τον έλεγχο συνταγματικότητας των απλών τυπικών νόμων.
Δ. Ηνωμένο Βασίλειο: το κοινοβούλιο διαθέτει άμεση νομιμοποίηση από τον λαό και επομένως δεν
θεωρείται απαραίτητο γραπτό σύνταγμα ή έλεγχος συνταγματικότητας stricto sensu, καθώς η ίδια η
δημοκρατία αποτελεί έναν αυτοδιορθωτικό μηχανισμό.
ΤΥΠΙΚΗ ΙΣΧΥΣ ΝΟΜΟΥ

‣Τυπική ισχύς: σημαίνει την ένταξη και τυπική δύναμη ενός κανόνα σε ένα ιεραρχικά
δομημένο σύστημα κανόνων.
‣Αυξημένη τυπική ισχύς: διαθέτει ένας κανόνας όταν υπερέχει έναντι των υπολοίπων,
συνήθων κανόνων που παράγονται σε μια έννομη τάξη.
‣Νομική συνέπεια: αν ένας νόμος προσκρούει σε συνταγματικό κανόνα, κατόπιν
διαπίστωσης στο πλαίσιο ελέγχου συνταγματικότητας, τότε δεν εφαρμόζεται.
ΕΛΕΓΧΟΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΝΟΜΟΥ

‣ Διακρίνεται σε: (α) τυπική αντισυνταγματικότητα: ως προς την διαδικασίας θέσπισης. Εδώ το
δικαστήριο δεν παρεμβαίνει, της τυπικής εγκυρότητας εγγυωμένης από τον ΠτΔ, ο οποίος εκδίδει
και δημοσιεύει τους νόμους (εξαίρεση: οι νόμοι που αφορούν την απονομή συντάξεως) και (β)
ουσιαστική αντισυνταγματικότητα: ως προς το περιεχόμενο, η οποία και ελέγχεται από το δικαστήριο.
‣ Δεν ελέγχονται δηλαδή τα λεγόμενα interna corporis (εσωτερικά στοιχεία) ενός νόμου, παρά
μόνον τα εξής: (α) αν ψηφίστηκε, (β) αν εκδόθηκε από τον ΠτΔ και (γ) αν δημοσιεύτηκε από τον
ΠτΔ στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ).
‣ Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας αυτοσυγκρατείται και δεν ελέγχει την συνταγματικότητα των
νόμων ούτε αναπέμπει νόμους στην Βουλή, όπως έχει εξουσία κατά το Σύνταγμα, κατά συνθήκη
του πολιτεύματος.
‣ Συνδέεται άμεσα με την αυξημένη τυπική ισχύ του Συντάγματος, η οποία θα καθίστατο κενό
γράμμα, αν δεν ελεγχόταν το κατά πόσον οι νόμοι συνάδουν προς αυτό.
‣ Υφίστανται δύο συστήματα ελέγχου συνταγματικότητας: (α) αυτοέλεγχος, π.χ. Γαλλία έως
πρόσφατα, (β) ετεροέλεγχος, π.χ. Ελλάδα, ΗΠΑ, Γερμανία.
ΕΛΕΓΧΟΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΝΟΜΟΥ

Ο έλεγχος (αντι)συνταγματικότητας στην Ελλάδα:
Α. Είναι διάχυτος, πράγμα που εγγυάται την ανεξαρτησία και την ευθυκρισία του δικαστή. Τούτο διότι αν ο
έλεγχος αυτός ήταν έργο μόνο ενός ανωτάτου συνταγματικού δικαστηρίου, τότε θα ήταν ευκολότερο να χαλκευθεί.
Εξάλλου όμως, ο διάχυτος έλεγχος ενέχει το μειονέκτημα της ανασφάλειας του δικαίου, καθώς ο χαρακτηρισμός
ενός νόμου ως (μη) συνταγματικού επαφίεται σε κάθε δικαστή, με αποτέλεσμα πληθωρισμό και διάσταση
απόψεων.
Β. Είναι υποχρεωτικός, πράγμα που σημαίνει ότι κάθε δικαστής σε κάθε δικαστήριο υποχρεούται να να μην
εφαρμόζει νόμο που κατά την κρίση του είναι αντισυνταγματικός, ακόμη και αυτεπαγγέλτως (άρ. 93 παρ. 4 Σ). Οι
δικαστές στην Ελλάδα υποχρεούνται να υπακούν μόνο στο Σύνταγμα και τους νόμους που είναι σύμφωνοι προς
αυτό (άρ. 87 παρ. 2 Σ).
Γ. Είναι συγκεκριμένος, με τον δικαστή να δικάζει επί πραγματικών περιστατικών, όχι γενικά και αόριστα (in
abstracto), όπως στις χώρες όπου υπάρχει συγκεντρωτικός έλεγχος συνταγματικότητας από ένα μόνο δικαστήριο.
Στις χώρες αυτές, το συνταγματικό ζήτημα απομονώνεται και συζητείται αυτοτελώς ως νομικό ερώτημα.
Δ. Είναι παρεμπίπτων, δηλαδή δεν μπορεί κάποιος να στραφεί ευθέως κατά του νόμου αλλά κατά μίας
διοικητικής πράξεως που εκδόθηκε βάσει αυτού του νόμου και τον αφορά, ώστε κατά την συζήτηση της σχετικής
με την διοικητική πράξη διαφοράς, να εξετασθεί παρεμπιπτόντως η συνταγματικότητα του νόμου επί του οποίου η
πράξη αυτή ερείδεται. Έτσι, προσβάλλοντας την “τελευταία τη τάξει” διάταξη προσβάλλεται εν τέλει και ο νόμος
επί του οποίου βασίζεται η πράξη αυτή και ελέγχεται η συνταγματικότητά του.
Ε. Έχει αποτελέσματα μεταξύ των μερών της συγκεκριμένης κάθε φορά διαφοράς (inter partes), σε αντίθεση
με μια απόφαση ενός μονήρους συνταγματικού δικαστηρίου που ισχύει έναντι όλων (erga omnes).
ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ
Ένα συνταγματικό δικαστήριο επιτελεί τεχνικό νομικό έργο. Αναδιατάσσει επί το
ορθότερο τις πηγές του δικαίου ώστε να υφίσταται συμβατότητα και νομολογιακή
ομοιομορφία. Το αφηρημένο, αποστειρωμένο νομικό ερώτημα απαντάται από το
συνταγματικό δικαστήριο ενώ επί του συγκεκριμένου (in concreto), η διαφορά επιλύεται
από τον συμβατικό δικαστή. Ένα συνταγματικό δικαστήριο δρα προληπτικά, όχι
κατασταλτικά (αντιθέτως προς το ελληνικό αποκεντρωμένο σύστημα ελέγχου
συνταγματικότητας όπου ο έλεγχος γίνεται πάντοτε εκ των υστέρων), εγγυώμενο με την
ύπαρξή του ασφάλεια δικαίου και ταχύτητα στην επίλυση ζητημάτων συνταγματικότητας.
ΕΚΛΟΓΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
Α. Πλειοψηφικά:
(α) απολύτως, π.χ. Γαλλία,
(β) σχετικά, π.χ. ελληνικές εκλογές ΟΤΑ,
(γ) first past the post, π.χ. Βρετανία.
Β. Αναλογικά: κατακερματισμός πολιτικών δυνάμεων, π.χ. Ισραήλ (απλή αναλογική) —

οι βουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα γίνονται με σύστημα ενισχυμένης αναλογικής, στο
οποίο το πρώτο κόμμα διαθέτει bonus εδρών.
Εύρεση εκλογικού μέτρου: λόγος ψήφων και εδρών.
Λευκό: αποδοχή πολιτικού συστήματος αλλά δήλωση απαρέσκειας προς τα πολιτικά

κόμματα.
Άκυρο: απόρριψη του ιδίου του πολιτικού συστήματος.

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ
Είδη δικαιωμάτων:
(α) ατομικά: αποχή του κράτους (κατ’ αρχήν) από μια σφαίρα ελευθερίας του ατόμου,
(β) πολιτικά: δικαιώματα συμμετοχής στην πολιτική κοινωνία, απαιτούν ενέργεια εκ
μέρους του πολίτη,
(γ) κοινωνικά: απαιτείται θετική παρέμβαση του κράτους για την εξασφάλισή τους (π.χ.
δικαίωμα στην υγεία, την παιδεία κ.λπ.)
‣ Τα ατομικά δικαιώματα είναι αρνητικά / αμυντικά δικαιώματα, των δε κοινωνικών

δικαιωμάτων αποτελούντων αναγκαίο συμπλήρωμα αυτών. Τα πολιτικά δικαιώματα
πραγματώνουν το αίτημα της συμμετοχής του ατόμου στην πολιτική κοινωνία.
‣ Τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα είναι status positivus ενώ τα ατομικά, status
negativus.
‣ Η τριττή αυτή διάκριση των δικαιωμάτων δεν είναι απόλυτη, με πολλά δικαιώματα να
μετέχουν σε πλείονες κατηγορίες (status mixtus).
ΕΝΙΑΙΑ & ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΑ ΚΡΑΤΗ

‣Ομοσπονδιακό κράτος: διαθέτει τόσο ομοσπονδιακή όσο και επί μέρους ομόσπονδες έννομες
τάξεις. Το κράτος διαθέτει μία ενιαία νομική προσωπικότητα και είναι αυτοτελώς φορέας
δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Στις ΗΠΑ, η ομοσπονδία δεν είναι ιεραρχικά ανώτερη των
πολιτειών: είναι διαφορετικό το πεδίο ρύθμισης που διαθέτει η ομοσπονδιακή κυβέρνηση και οι
επιμέρους πολιτείες.
‣Στις ομοσπονδίες, το τεκμήριο αρμοδιότητας διαθέτουν οι πολιτείες, όχι η ομοσπονδιακή
κυβέρνηση.
‣Η Ε.Ε. διαθέτει μεν ευρωπαϊκή έννομη τάξη, με δοτές αρμοδιότητες, αλλά όχι ενιαία κυριαρχία
και συνεπώς δεν συνιστά κράτος. Προσιδιάζει σε συνομοσπονδία.
‣Ενιαίο κράτος: αντιδιαστέλλεται από το ομοσπονδιακό. Διακρίνεται σε συγκεντρωτικό (όλες οι
υπηρεσίες του Δημοσίου είναι στο κρατικό κέντρο) και αποκεντρωτικό (οι υπηρεσίες του κράτους
παρέχονται ακτινωτά, δηλαδή είναι τοπικά κατανεμημένες ανά περιφέρειες). Η Ελλάδα διαθέτει
αποκεντρωμένες διοικήσεις, που λειτουργούν ως βραχίονες του κράτους.
‣Το Κράτος διαθέτει ενιαία νομική προσωπικότητα, είτε λειτουργώντας κεντρικά είτε
αποκεντρωμένα. Αντιθέτως, οι ΟΤΑ έχουν χωριστή νομική προσωπικότητα και οικονομική και
διοικητική αυτοτέλεια, διακρίνονται δε σε πρώτου (δήμοι) και δευτέρου (περιφέρειες) βαθμού. Οι
ΟΤΑ έχουν αρμοδιότητα στην επίλυση τοπικών προβλημάτων και την διευθέτηση τοπικών
υποθέσεων.
ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ / Σ. ΠΑΣΓΙΑΝΟΥ, ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ
ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΜΕΤΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑ

▸ Σύνταγμα 1844: συνταγματική μοναρχία
▸ Σύνταγμα 1864: βασιλευομένη δημοκρατία
▸ Αναθεώρηση, 1911
▸ Επανάκληση σε ισχύ, 1935
▸ Σύνταγμα 1927: προεδρευόμενη δημοκρατία
▸ Σύνταγμα 1952: βασιλευομένη δημοκρατία
▸ Σύνταγμα 1975: ισχύον, προεδρευόμενη δημοκρατία. Αναθεωρήθηκε το 1986, το

2001, το 2008 και εσχάτως το 2019.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟΝ ΟΘΩΝΑ

1821: ανακήρυξη της εθνικής ανεξαρτησίας της Ελλάδας (βλ. και επιστολή πρίγκιπα Δημητρίου Υψηλάντη
προς τις ευρωπαϊκές αυλές περί του εθνικού / απελευθερωτικού και όχι ταξικού / ανατρεπτικού χαρακτήρα
της Επανάστασης — αναφορά στους αρχαίους Έλληνες “τυραννοκτόνους” και την ανάγκη μίμησης, εκ
μέρους των Ελλήνων, των αγώνων για την ελευθερία που διεξάγονται στην υπόλοιπη Ευρώπη).
Στην διακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ελλάδας γίνεται λόγος για φυσικά και αναπαλλοτρίωτα δικαιώματα (τα οποία δεν
εξαλείφονται από καμμία τυραννία) και για την ανάγκη δικαιικής προσέγγισης προς τους “αδελφούς μας” χριστιανικούς λαούς της
Ευρώπης. Η προσέγγιση αυτή θα επέφερε κατοχύρωση της ελευθερίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και απεξάρτηση από τον
Σουλτάνο. Ακόμη και στην περίπτωση όπου η Ελλάδα αποκτούσε βασιλιά, θεωρείτο ότι τα “δίκαια του έθνους”, τα οποία υπήρξαν η
αιτία της Επανάστασης θα τελούν μεν υπό την εγγύηση του στέμματος, αλλά θα αποτελούν και αναχώματα στην εξουσία του θρόνου.
Περαιτέρω, επιχειρείται η σύνδεση του ελληνικού κράτους με το αρχαιοελληνικό του παρελθόν.
1830: επίσημη ίδρυση ελληνικού κράτους με την μορφή βασιλείου, δια του πρωτοκόλλου του Λονδίνου, το
οποίο συνυπέγραψαν η Βρετανία, η Γαλλία και η Ρωσία.
1832: αναγνώριση του Βασιλείου της Ελλάδας από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και εκλογή ως βασιλέως
του πρίγκιπα Όθωνα της Βαυαρίας.
ΜΕΓΑΛΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΕΣ ΔΙΑΣΠΑΣΕΙΣ

(α) Εθνικός διχασμός, 1916-1917: βασιλιάς Κωνσταντίνος Α’: κυβέρνηση Αθηνών —
Ελευθέριος Βενιζέλος, Παναγιώτης Δαγκλής, Παύλος Κουντουριώτης: κυβέρνηση
Θεσσαλονίκης.
(β) Τριπλή κατοχή, 1941-1944: βασιλική κυβέρνηση (Αίγυπτος, Βρετανία), δοσίλογη

κυβέρνηση (κατεχόμενη Αθήνα), κυβέρνηση “του βουνού” (γνωστή και ως ΠΕΕΑ —
περιοχές υπό τον έλεγχο των ανταρτών).
Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΥΟΜΕΝΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Βασιλευομένη δημοκρατία: εγκαθιδρύεται με το Σύνταγμα του 1864, που αντικαθιστά την
συνταγματική μοναρχία του 1844. Η Ελλάδα θα γνωρίσει τρεις κρίσεις σχετικές με τον βασιλικό
θεσμό:
(α) 1875: κατοχύρωση της δεδηλωμένης — ο βασιλιάς δεσμεύεται να διορίσει ως πρωθυπουργό
μέσω συγκεκριμένης διαδικασίας, τον πολιτικό εκείνο που θα απολαμβάνει της εμπιστοσύνης της
κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Η δεδηλωμένη αποτελεί έκφραση εμπιστοσύνης, όχι
πληρεξουσιότητας.
(β) 1915-17 και 1922: ο Εθνικός διχασμός — η διαμάχη μεταξύ βασιλικών και βενιζελικών, οδηγεί
σε πολιτειακή τελμάτωση και κατάργηση της μοναρχίας, στον απόηχο της Μικρασιατικής
Καταστροφής. Η βασιλεία θα επανερχόταν στην χώρα περίπου μία δεκαετία αργότερα.
(γ) 1965: κρίση των Ιουλιανών — αποπομπή Γ. Παπανδρέου, του πρεσβύτερου, από την
πρωθυπουργία.
Συνταγματική Αναθεώρηση 1911: πλειάδα μεταρρυθμίσεων στην λειτουργία του κράτους,

εγκαθίδρυση μονιμότητας δημοσίων υπαλλήλων.
Μικρασιατική Καταστροφή: συνετέλεσε στην εθνική ομογενοποίηση της χώρας και την οικονομική
της ανάπτυξη με την έλευση στην Ελλάδα “προικισμένων” αστικών πληθυσμών. Η Καταστροφή
υπήρξε επιταχυντής πολιτικών εξελίξεων που έφθασαν στην κατάργηση της μοναρχίας, το 1924.
Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΥΟΜΕΝΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

‣ Κίνημα Κονδύλη, 1935: επαναφορά του βασιλέως Γεωργίου Β’ στον θρόνο, αποκατάσταση της
μοναρχίας.
‣ 4 Αυγούστου 1936: Ο Ιωάννης Μεταξάς επιβάλλει προσωπική δικτατορία μέσω βασιλικών
διαταγμάτων που καταλύουν την Βουλή άνευ εκλογών. Ιστορικά, αυτή η κίνηση είναι ο λόγος που
το προεδρικό διάταγμα διάλυσης της Βουλής, σήμερα, οφείλει να αναφέρει την ημέρα διεξαγωγής
των εκλογών και σύγκλησης της νέας Βουλής σε σώμα.
‣ Σύνταγμα 1952: το πρώτο μεταπολεμικό Σύνταγμα της χώρας, με πολλά συντηρητικά στοιχεία.
Υπήρξε καταλυτικά επηρεασμένο από τις πληγές του εμφυλίου πολέμου, που είχε προηγηθεί (βλ.
πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων, απαγόρευση κομμουνιστικής αριστεράς, διαπίστωση
“εθνικόφρονος” συμπεριφοράς κατόπιν διοικητικού ελέγχου κ.λπ.)
‣ Ιούλιος 1965: πολιτική κρίση με αφορμή την αξίωση του πρωθυπουργού, Γ. Παπανδρέου, να
αναλάβει ο ίδιος προσωπικά το υπουργείο Εθνικής Άμυνας και την (αντισυνταγματική) άρνηση του
βασιλέως Κωνσταντίνου Β’ να επιτρέψει την κίνηση αυτή, για λόγους δεοντολογίας.
‣ 21 Απριλίου 1967: η Δημοκρατία καταλύεται και εγκαθιδρύεται η Χούντα των Συνταγματαρχών, η
οποία επρόκειτο να διενεργήσει και δύο νόθα συνταγματικά δημοψηφίσματα, το 1968 και το 1973.
‣ 24 Ιουλίου 1974: αποκατάσταση της Δημοκρατίας, πολιτική κυβέρνηση υπό τον Κ. Γ. Καραμανλή.
Η ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ
‣ Ιούνιος 1975: ψήφιση ισχύοντος Συντάγματος. Το νέο σύνταγμα, που όριζε αβασίλευτο το
πολίτευμα, κατόπιν σχετικού δημοψηφίσματος που διεξήχθη τον Δεκέμβριο του 1974,
ενσωμάτωσε όλα τα διδάγματα της προηγούμενης περιόδου, αποκαθιστώντας στην πληρότητά της
και χωρίς αστερίσκους την δημοκρατία στην χώρα.
‣ 1 Ιανουαρίου 1981: η Ελλάδα εισέρχεται στην ΕΟΚ, νυν Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το πολίτευμα δοκιμάστηκε έκτοτε:

(α) το 1981, με την έλευση του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, λόγω των διακηρύξεών του περί αποχώρησης
από την τότε ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ,
(β) το 1985 με την εκλογή ΠτΔ από την Βουλή με καθοριστική την ψήφο του προέδρου του σώματος
που εκτελούσε παράλληλα και χρέη ΠτΔ — ετέθη ζήτημα συνταγματικότητας της ψήφου του,
(γ) τα έτη 1989-1990, όταν διεξήχθησαν τριπλές εκλογές στην χώρα και παράλληλα, ο πρώην τότε
πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου παραπέμφθηκε στο ειδικό δικαστήριο για σκάνδαλο
οικονομικής διαφθοράς και εν τέλει κρίθηκε αθώος με μόνη μία ψήφο διαφορά και
(δ) το 2010-2012 ως προς το ζήτημα της συνταγματικότητας του καλουμένου πρώτου μνημονίου και
των εφαρμοστικών του νόμων.
ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΕΙΣ
Το Σύνταγμα του 1975 υπέστη τέσσερεις αναθεωρήσεις:
(α) Αναθεώρηση 1986: αποδυνάμωση του θεσμικού ρόλου του ΠτΔ και εδραίωση του
κοινοβουλευτικού “πρωθυπουργοκεντρικού” συστήματος διακυβέρνησης
(β) Αναθεώρηση 2001: διεύρυνση και ανανέωση των ατομικών και κοινωνικών
δικαιωμάτων.
(γ) Αναθεώρηση 2008: απαλείφθηκε το ασυμβίβαστο της βουλευτικής ιδιότητας με την
άσκηση επαγγέλματος.
(δ) Αναθεώρηση 2019: μεταβολή του τρόπου εκλογής ΠτΔ με κατάργηση της εκλογικής
διαδικασίας σε περίπτωση αποτυχίας εκλογής ΠτΔ κατά την τρίτη σχετική ψηφοφορία
και αναθεώρηση της διάταξης περί ευθύνης υπουργών.
ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ / Σ. ΠΑΣΓΙΑΝΟΥ, ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Πηγές συνταγματικού δικαίου υπό ουσιαστική έννοια:
(1) τυπικοί νόμοι,
(2) συνταγματικά έθιμα,
(3) διεθνές δίκαιο,
(4) κοινοτικό δίκαιο της Ε.Ε.,
(5) κανονισμός της βουλής,
(6) κανονιστικές διοικητικές πράξεις,
(7) πράξεις νομοθετικού περιεχομένου.
Το δίκαιο της Ε.Ε. διακρίνεται:

(α) πρωτογενές, κατισχύει του Συντάγματος (αρχή της υπεροχής),
(β) παράγωγο, το οποίο αποτελείται από κανονισμούς, οδηγίες και αποφάσεις. Η Ε.Ε. δεν
διαθέτει αυτοτελή κυριαρχία (αντίθετα με την ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ) και
διαθέτει μόνο δοτές αρμοδιότητες.
ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ

‣ Αυτονομία της Βουλής: ο κανονισμός της Βουλής θεσπίζεται μόνο με πράξη της ίδιας
και καθορίζει τον τρόπο λειτουργίας του σώματος. Η αυτονομία της Βουλής
διακρίνεται από το έλασσόν τι αυτοδιοίκητο των ΑΕΙ και των οργανισμών τοπικής
αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) κ.λπ. Τυπικά, ο Κανονισμός της Βουλής έχει απλώς ισχύ νόμου,
πλην όμως αποτελεί μείζον νομοθέτημα. Νόμοι και ΚτΒ δεν τέμνονται, κινούνται
παραλλήλως.
‣ Κανονισμός της Βουλής: ρυθμίζει μόνο τα ζητήματα που άπτονται της οργάνωσης και
λειτουργίας του κοινοβουλίου.
ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΕΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ

Κανονιστικές πράξεις της Διοίκησης: εκδίδονται κατόπιν νομοθετικής εξουσιοδότησης,
ειδικής, σαφούς και ορισμένης, προτάσει υπεύθυνου υπουργού, από τον ΠτΔ, αφού πρώτα
γίνει επεξεργασία τους από το ΣτΕ.
Το Συμβούλιο της Επικράτειας ελέγχει: (α) αν οι ρυθμίσεις του νόμου είναι ειδικές και
λεπτομερείς, (β) αν είναι σύμφωνες προς το σύνταγμα, (γ) αν εκφεύγουν από το πλαίσιο του
νόμου. Το ΣτΕ εδώ ενεργεί ως μεγάλο σώμα της διοικήσεως, όχι ως δικαστήριο. Συντάσσεται
πρακτικό με την γνωμοδότηση του ΣτΕ και υποβάλλεται στον αρμόδιο υπουργό.
Αρχή της υπεύθυνης κυβέρνησης: η κυβέρνηση δύναται να μην συνταχθεί με την γνώμη του
ΣτΕ αλλά είναι υπεύθυνη για τις τυχόν έννομες συνέπειες που αυτή η επιλογή τυχόν
συνεπάγεται. Κατά κανόνα, οι γνωμοδοτήσεις του ΣτΕ επί κανονιστικών διαταγμάτων γίνονται
σεβαστές από τους υπουργούς. Τα διατάγματα προσβάλλονται είτε ευθέως / αυτοτελώς εντός
συγκεκριμένου χρονικού πλαισίου είτε παρεμπιπτόντως, κατά τρόπο διηνεκή, δια της
προσβολής ατομικής διοικητικής πράξης που εκδόθηκε βάσει αυτών.
Ο ΝΟΜΟΣ-ΠΛΑΙΣΙΟ
‣ Νόμος-πλαίσιο: θεσπίζεται αποκλειστικά από την Ολομέλεια της Βουλής. Περιέχει
αρχές και κατευθύνσεις που καθορίζονται σε γενικό πλαίσιο. Οφείλει να διαθέτει
χρονικό όριο για την εκπνοή της περιλαμβανομένης σε αυτό εξουσιοδότησης προς τα
διοικητικά όργανα, τα οποία θα πρέπει να ενεργήσουν βάσει των αρχών που ορίζει ο
νόμος-πλαίσιο.
‣ Αν προϋπόθεση για την νομιμότητα είναι η θέσπιση του νόμου που αφορά η
εξουσιοδότηση, τότε η αδράνεια κολάζεται. Άλλως, δεν υφίσταται κύρωση.
‣ Οργανικοί νόμοι + απλώς εκτελεστικοί νόμοι (δεν επηρεάζουν την λειτουργία της
έννομης τάξης) = εκτελεστικοί νόμοι.
ΠΡΑΞΕΙΣ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ

Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου: σε περίπτωση άμεσης και έκτακτης περίπτωσης κατεπείγουσας
ανάγκης, υφίσταται ένα ιδιότυπο νομοθετικό όργανο, συντιθέμενο από τον ΠτΔ και την κυβέρνηση, το οποίο
ενεργεί χωρίς να νομοθετική εξουσιοδότηση της Βουλής.
Προϋποθέσεις έκδοσης:
(α) επείγουσα και απρόβλεπτη ανάγκη: λαμβάνει την μορφή προεδρικού διατάγματος εκδιδόμενου βάσει
πρότασης αρμοδίου υπουργού,
(β) κατάθεση της ΠΝΠ: εντός 40 ημερών στην Βουλή για κύρωση. Έκτοτε, η Βουλή έχει 3 μήνες για να κυρώσει
την ΠΝΠ και να την περιβάλλει με κοινοβουλευτική νομιμότητα.
‣ Η ΠΝΠ άμα τη εκδόσει της έχει ισχύ τυπικού νόμου και μπορεί να τροποποιεί προγενέστερο νόμο. Αν οι
διαδικαστικές προϋποθέσεις δεν πληρωθούν, τότε η ΠΝΠ παύει να ισχύει για το μέλλον. Μετά την
κύρωσή της, η ΠΝΠ μετατρέπεται σε τυπικό νόμο του κράτους. Η Βουλή μπορεί ανά πάσα στιγμή να
τροποποιήσει μια ΠΝΠ όπως ακριβώς και επί τυπικών νόμων (lex posterior derogat legi priori).
‣ Μια ΠΝΠ δεν προσβάλλεται ευθέως ως αντισυνταγματική, παρά μόνο μέσω της προσβολής ατομικών
διοικητικών πράξεων που εκδίδονται βάσει αυτής. Ο δικαστής δεν μπορεί να αποφανθεί περί την ύπαρξη ή
μη έκτακτης ανάγκης.
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΨΗΦΟΥ
Ψήφος: αποτελεί δικαίωμα και εν ταυτώ υποχρέωση (λειτουργικό δικαίωμα).
Χαρακτηριστικά:
(α) ταυτόχρονη, σε όλες τις περιοχές της χώρας
(β) άμεση, από τον λαό
(γ) καθολική, με συμμετοχή όλων όσων έχουν τα εκλογικά προσόντα
(δ) μυστική, ώστε να διασφαλιστεί η ακεραιότητά τους
(ε) προσωπική, δεν επιδέχεται αντιπροσώπευσης
(στ) ισότητα ψήφων όλων των πολιτών
Αρμοδιότητες λαού σε στενή έννοια (εκλογικού σώματος): (α) συμμετοχή σε δημοψηφίσματα,

(β) συμμετοχή στις εκλογές.
Προσόντα ψήφου (άρ. 51 Σ):

Α. Θετικά: ιδιότητα πολίτη, εκλογική ηλικία 17 ετών,
Β. Αρνητικά: έλλειψη δικαιοπρακτικής ικανότητας, στέρηση εκλογικών δικαιωμάτων ως
παρεπόμενη ποινή.
ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ
‣ άρ. 29 Σ: Η ίδρυση και συμμετοχή σε πολιτικά κόμματα αποτελεί δικαίωμα των
πολιτών, εφόσον η δράση των κομμάτων αυτών είναι σύμφωνη προς την δημοκρατία.
Τα κόμματα ενισχύονται οικονομικά από το κράτος.
‣ Οι δικαστές και οι ένστολοι, ως σκληρός πυρήνας του κράτους, απαγορεύεται να

εκδηλώνονται πολιτικά ή να συμμετέχουν σε κόμματα. Ομοίως και οι δημόσιοι
υπάλληλοι κατά την άσκηση των καθηκόντων τους.
‣ Χρηματοδότηση πολιτικών κομμάτων: τακτική (ετήσια) και έκτακτη (προεκλογική

περίοδος).
ΤΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ
Δημοψήφισμα (άρ. 44 Σ): προκηρύσσεται:
(α) για κρίσιμο εθνικό θέμα,
(β) για ψηφισμένο νομοσχέδιο, μετά την ψήφισή του από την Βουλή αλλά πριν την έκδοση και
δημοσίευσή του από τον ΠτΔ, κατόπιν προτάσεως 2/5 του όλου αριθμού των βουλευτών και ψηφίσεως
από μέρους των 3/5. Το υπουργικό συμβούλιο δεν διαθέτει στην περίπτωση αυτή αρμοδιότητα.
‣ Τα δημοψηφίσματα για κρίσιμο εθνικό θέμα έχουν συμβουλευτικό χαρακτήρα ενώ αυτά για ψηφισμένο
νομοσχέδιο έχουν αποφασιστικό χαρακτήρα.
‣ Η διαδικασία του δημοψηφίσματος ενεργοποιείται τη προτάσει του υπουργικού συμβουλίου, τη
αποφάσει της Βουλής και τη προκηρύξει του ΠτΔ.
Ως κυβερνητική πράξη, η προκήρυξη δημοψηφίσματος, όπως και η προκήρυξη εκλογών, δεν μπορούν
να προσβληθούν από τους πολίτες ενώπιον δικαστηρίου. Το ΣτΕ αφίσταται των σχετικών υποθέσεων ώστε
να μην εμπλακεί πολιτικά, κατά τρόπο που να διασπάσει την διάκριση των εξουσιών. Αντιθέτως,
ελέγχεται το κύρος και τα αποτελέσματα των εκλογών και δημοψηφισμάτων, προς τον σκοπό της διασφάλισης
της γνήσιας αποτύπωσης της βούλησης του εκλογικού σώματος, της μυστικότητας, της ορθής
καταμέτρησης των ψήφων και της χρήσης επικαιροποιημένων εκλογικών καταλόγων. Πάντως, ο
έλεγχος αυτός γίνεται ex post, όχι εκ των προτέρων και δεν αφορά την διαδικασία που ακολουθήθηκε
(π.χ. προκήρυξη, σαφήνεια ερωτήματος του δημοψηφίσματος κ.λπ.)
ΤΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ
Περιορισμοί δημοψηφισμάτων:
(α) όχι επί εγκρίσεως ψηφισμένου νομοσχεδίου για δημοσιονομικό θέμα,
(β) όχι περισσότερα από δύο δημοψηφίσματα κατά την διάρκεια μίας βουλευτικής
περιόδου (ενν. αποφασιστικών),
(γ) πρέπει να ψηφιστεί η διενέργεια δημοψηφίσματος επί ψηφισμένου νομοσχεδίου από
τα 3/5 του όλου αριθμού των βουλευτών. Αν το νομοσχέδιο εγκριθεί, ο Πρόεδρος της
Δημοκρατίας το εκδίδει εντός μηνός.
Η ΕΚΛΟΓΗ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ
Προσόντα βουλευτών:
(α) Έλληνες πολίτες,
(β) 25 ετών και άνω,
(γ) δεν έχουν στερηθεί την δικαιοπρακτική τους ικανότητα και τα εκλογικά τους δικαιώματα.
Κωλύματα εκλογής: περιπτώσεις όπου κάποιος εκ της θέσεώς του δεν μπορεί να κατέλθει ως
υποψήφιος.
Ασυμβίβαστα με την εκλογή: δεν εμποδίζουν κάποιον από την εκλογή, αλλά τον θέτουν προ
του διλήμματος της επιλογής μεταξύ του αιρετού αξιώματος και της θέσης που κατέχει /
ασυμβίβαστης ιδιότητας.
‣ Τα ασυμβίβαστα διακρίνονται σε: (α) απόλυτα: ο υποψήφιος δεν μπορεί καν να επιλέξει
μεταξύ των δύο ιδιοτήτων, καθώς ακόμη κι αν παραιτηθεί του αξιώματός του, δεν μπορεί
να είναι (υποψήφιος) βουλευτής, π.χ. περιφερειάρχης και (β) σχετικά: ο υποψήφιος
κατόπιν της εκλογής του ως βουλευτού, επιλέγει την ιδιότητα που προτιμά.
Η ΕΚΛΟΓΗ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ
‣ Τοπικό κώλυμα (άρ. 56 παρ. 3 Σ): αναφέρεται στα αυτοδιοικητικά αξιώματα και
στην βουλευτική ιδιότητα. Επί παραδείγματι, ένας διοικητικός λειτουργός δεν μπορεί
να κατέλθει υποψήφιος βουλευτής στην περιοχή όπου διαθέτει χωρική αρμοδιότητα
(π.χ. συντονιστής αποκεντρωμένης διοίκησης, πρέπει να παραιτηθεί 18 μήνες προ της
θέσεως της υποψηφιότητάς του). Ομοίως, οι γενικοί γρααμματείς υπουργείων, για να
είναι υποψήφιοι οπουδήποτε ανά την επικράτεια, θα πρέπει να έχουν παραιτηθεί 18
μήνες προ της καθόδου τους στις εκλογές.
‣ Οι 18 μήνες υπολογίζονται σε σχέση με τον τακτικό χρόνο των εκλογών, όχι των τυχόν
πρόωρων, καθώς “ουδείς υποχρεούται στα αδύνατα”.
ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΑΣΥΛΙΑ
Ανεύθυνο βουλευτών (άρ. 60-61 Σ): εξασφαλίζει την αμεροληψία και ευθυκρισία του βουλευτή,
ο οποίος καθίσταται έτσι ανεξάρτητος της κομματικής γραμμής και της εκλογικής του βάσης. Ο
βουλευτής διαθέτει ελεύθερη εντολή και αντιπροσωπεύει το σύνολο του έθνους, άσχετα του ότι
προέρχεται από συγκεκριμένη περιφέρεια. Διαθέτει απόλυτη ελευθερία γνώμης και ψήφου και δεν
διαθέτει επιτακτική εντολή να εκπροσωπεί τα συγκεκριμένα συμφέροντα του τόπου από όπου
εξελέγη. Το ανεύθυνο, ισχύει εντός της άσκησης των βουλευτικών καθηκόντων και διασφαλίζει
απόλυτη προστασία σε κάθε περίπτωση δίωξης, καθώς η βουλή θα πρέπει για το λυσιτελές της
δίωξης να χορηγήσει ειδική άδεια (και τούτο περιοριστικά, μόνο επί συκοφαντικής δυσφήμισης).
Ακαταδίωκτο βουλευτών (άρ. 62 Σ): σχετίζεται με κάθε άλλη πράξη / λοιπά αδικήματα των
βουλευτών και δεν περιορίζεται μόνο στο εύρος της άσκησης των βουλευτικών καθηκόντων. Οι
βουλευτές προστατεύονται από ποινικές διώξεις και συλλαμβάνονται μόνον επί αυτοφώρου
κακουργήματος. Άλλως, μόνο κατόπιν σχετικής άδειας της Βουλής που εκδίδεται κατόπιν
εισήγησης της κοινοβουλευτικής επιτροπής δεοντολογίας.
Αιτήσεις αγωγών κατά βουλευτών προωθούνται από τον Εισαγγελέα στην Βουλή, η οποία θα
αποφασίσει για την “άρση της ασυλίας” του και την εισαγωγή του σε δίκη.
Η ΒΟΥΛΗ
Η Βουλή, η οποία είναι σώμα ασυνεχές, διαθέτει:
(α) τεκμήριο νομοθετικής εξουσίας,
(β) δικαστικές αρμοδιότητες,
(γ) αρμοδιότητα άσκησης του κοινοβουλευτικού ελέγχου. Στην Ελλάδα ισχύει η
κοινοβουλευτική αρχή, όπου η κυβέρνηση εξαρτάται από την εμπιστοσύνη της Βουλής.
Βουλευτική περίοδος: η θητεία της Βουλής, από εκλογές σε εκλογές, κανονικώς 4 έτη.
Βουλευτική σύνοδος: υποσύνολο της περιόδου, άρχεται την πρώτην Δευτέρα εκάστου
Οκτωβρίου και δεν μπορεί να διαρκέσει λιγότερο από 5 μήνες (τακτική βουλευτική σύνοδος).
Ειδική ή έκτακτη σύνοδος: αναβίωση διαλυθείσας Βουλής κατ’ εξαίρεση από τον ΠτΔ. Η
ειδική σύνοδος συγκαλείται τη απουσία Βουλής ιδίως για την εκλογή ΠτΔ ή την κήρυξη
κατάστασης πολιορκίας. Σε κάθε περίπτωση που ο ΠτΔ θεωρεί σκόπιμη και απολύτως
αναγκαία (διακριτική ευχέρεια ΠτΔ) η σύγκληση της Βουλής για επιστράτευση ή κήρυξη
πολέμου, συγκαλεί έκτακτη σύνοδο της Βουλής. Στην έκτακτη σύνοδο, η Βουλή μπορεί να συζητήσει
πλειάδα ζητημάτων, ενώ στην ειδική κάποιο συγκεκριμένο ζήτημα μείζονος σημασίας.
Η ΒΟΥΛΗ
‣ Η Βουλή λειτουργεί: (α) σε Ολομέλεια, (β) σε επιτροπές και (γ) σε τμήματα.
‣ Επιτροπές: διακρίνονται σε διαρκείς (έξι στον αριθμό) και ad hoc. Οι διαρκείς
επεξεργάζονται νομοσχέδια και προτάσεις νόμων, ενώ παράλληλα ασκούν και
κοινοβουλευτικό έλεγχο στους υπουργούς. Οι ad hoc επιτροπές επεξεργάζονται κάποιο
συγκεκριμένο ζήτημα (π.χ. εξεταστική των πραγμάτων επιτροπή για ένα ζήτημα
μείζονος δημοσίου ενδιαφέροντος).
‣ Τμήματα διακοπής: τρία μηνιαία κατά τους θερινούς μήνες, αποτελούμενα από 100
βουλευτές έκαστο, τα οποία λειτουργούν από την λήξη μιας συνόδου μέχρι την έναρξη
της επόμενης. Αποφασίζουν για ζητήματα με πλειοψηφία 51 βουλευτών.
‣ Διάσκεψη των Προέδρων: τα μέλη της συμμετέχουν σε αυτήν εκ της ιδιότητάς τους
(ex oﬃcio) και είναι (α) ο Πρόεδρος της Βουλής, (β) οι αντιπρόεδροι, (γ) οι πρόεδροι
των κοινοβουλευτικών ομάδων, (δ) οι πρώην πρόεδροι της Βουλής.
‣ Η διάσκεψη επιλέγει: (α) τα μέλη των συνταγματικών ανεξάρτητων αρχών και (β)
διαρρυθμίζει τα σχετικά με την ημερήσια διάταξη της Βουλής.
Η ΒΟΥΛΗ
‣ Πρόεδρος της Βουλής: προΐσταται του κοινοβουλίου, έχει αρμοδιότητα αλλαγής του
κανονισμού, διαθέτει λειτουργικά καθήκοντα και προΐσταται της οργάνωσης και
λειτουργίας του σώματος.
‣ Αντιπρόεδροι: αναπληρώνουν τον πρόεδρο του σώματος, είναι βουλευτές. Οι Α’, Β’
και Γ’ αντιπρόεδροι προέρχονται από το πρώτο κόμμα.
‣ Κοσμήτορες: συνεπικουρούν το έργο του προέδρου και των αντιπροέδρων, είναι
βουλευτές.
‣ Γραμματείς: τηρούν πρακτικά, είναι βουλευτές.
‣ Κοινοβουλευτικές Ομάδες: πρέπει να απαρτίζονται από 10 τουλάχιστον βουλευτές ή
έστω 5 βουλευτές εφόσον το κόμμα διαθέτει εκλογικό συνδυασμό σε κάθε εκλογική
περιφέρεια. Διαθέτουν γραφεία στην Βουλή και συνήθως τρεις κοινοβουλευτικούς
εκπροσώπους.
ΕΚΛΟΓΕΣ, ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΠΡΟΕΔΡΟΥ & ΤΕΚΜΗΡΙΟ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΑΣ

Προκήρυξη βουλευτικών εκλογών:
(1) διάλυση της Βουλής, την ημέρα δημοσίευσης σχετικού προεδρικού διατάγματος,
(2) διενέργεια των εκλογών εντός 30 ημέρων από την διάλυση της βουλής,
(3) σύγκληση νέας βουλής σε σώμα εντός 30 ημερών μετά την διενέργεια των εκλογών.
Εκλογή ΠτΒ: Στην πρώτη συνεδρίαση της νέας Βουλής, προεδρεύει, εφόσον εξελέγη εκ
νέου ως βουλευτής, ο Α’ αντιπρόεδρος της απελθούσας Βουλής, με πρώτη αρμοδιότητα
την εκλογή νέου προεδρείου με μυστική ψήφο. Τα πρακτικά τηρούν οι γραμματείς, εφόσον
επανεξελέγησαν ως βουλευτές. Ο νέος πρόεδρος προέρχεται πάντα από το πρώτο κόμμα.
Τεκμήριο αρμοδιότητας: Βουλή, ως σώμα που εκπροσωπεί τον ελληνικό λαό (άρ. 51
παρ. 3 Σ), κατ’ έκφραση της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας.
Η Ν0ΜΟΘΕΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ
‣ Νομοθετική πρωτοβουλία: διαθέτει έστω και ένας βουλευτής ή υπουργός (στο αντικείμενό του).
‣ Διακρίνουμε: (α) πρόταση νόμου, προερχόμενη από βουλευτές και (β) σχέδιο νόμου,
προερχόμενο από υπουργούς ή την κυβέρνηση.
‣ Τα κείμενα αυτά πρέπει να συνοδεύονται από αιτιολογική έκθεση που θα διαλαμβάνει περί
σκοπιμότητας του προτεινόμενου νόμου, θα επεξηγεί τον νόμο και θα τον συνδέει με
προηγούμενους ή άλλους νόμους. Παράλληλα, στα προτεινόμενα νομοθετικά κείμενα
επισυνάπτεται έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, εφόσον αφορά οικονομικούς
πόρους και έκθεση του Υπουργείου Οικονομικών για τον τρόπο της χρηματοδότησης.
Δεν εισάγονται με πρόταση νόμου: (α) τοπικοί φόροι, (β) ζητήματα συνταξιοδότησης, ιδιωτικού ή
δημόσιου τομέα, (γ) ζητήματα μισθοδοσίας, υπαλλήλων σε σχέση εργασίας δημοσίου ή ιδιωτικού
δικαίου.
Τα συνταξιοδοτικά νομοσχέδια θα πρέπει να είναι αυτοτελή και απαγορεύεται η αναγραφή

συνταξιοδοτικών διατάξεων σε άλλα νομοσχέδια, επί ποινή ακυρότητας, ελεγχόμενης εδώ, κατ’
εξαίρεση, και της τυπικής αντισυνταγματικότητας (βλ. άρ. 73 παρ. 2 εδ. γ’ Σ).
Η Ν0ΜΟΘΕΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ
‣ Επεξεργασία νομοσχεδίων και προτάσεων νόμου στις διαρκείς κοινοβουλευτικές
επιτροπές και ψήφισή τους στο πλαίσιο της επιτροπής. Μετέπειτα, εισαγωγή στην
Ολομέλεια, συζήτηση επί του νομοθετήματος και ψηφοφορία: επί της αρχής, επί των
άρθρων, επί του συνόλου.
‣ Μετά από διαβεβαίωση του ΠτΒ ότι ο νόμος ψηφίστηκε σύμφωνα με την ορισμένη
διαδικασία, ο νόμος διαβιβάζεται στον ΠτΔ προς έκδοση και δημοσίευση στο ΦΕΚ.
Διαδικασία επείγοντος / κατεπείγοντος: σύντμηση συζητήσεων (π.χ. συζήτηση στην

επιτροπή και ψήφος άνευ συζητήσεως στην Ολομέλεια)
Επιψήφιση κωδίκων: δεν γίνεται συζήτηση επί των άρθρων, παρά μόνο επί της αρχής
και επί του συνόλου, σε περίπτωση επιψήφισης κωδίκων που καταρτίστηκαν από
νομοπαρασκευαστικές επιτροπές, καθορισμένες από την Βουλή.
ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ
Κοινοβουλευτικός έλεγχος: διαρκής λογοδοσία της Κυβέρνησης προς την Βουλή, μέσω (α)
ερωτήσεων, (β) επερωτήσεων επί πλημμελούς ανταπόκρισης του υπουργού σε ερώτηση, (γ)
επίκαιρων ερωτήσεων και επερωτήσεων, (δ) αναφορών, (ε) αιτημάτων χορήγησης εγγράφων,
(στ) σύγκλησης εξεταστικών επιτροπών.
Αναφορά: αίτημα που υποβάλλεται από πολίτες στην Βουλή, η οποία το διαβιβάζει στον
αρμόδιο υπουργό, ο οποίος απαντά εγγράφως στο ερωτώντα πολίτη ή προφορικά στην Βουλή.
Ο πολίτης δεν επιτρέπεται να ρωτήσει αυτοπροσώπως τον υπουργό, παριστάμενος στην Βουλή.
Ώρα του Πρωθυπουργού: εμφάνιση του πρωθυπουργού στην Βουλή ώστε να απαντήσει σε
ερωτήσεις που του απευθύνονται από τους βουλευτές επί της πολιτικής του.
Προ ημερησίας διάταξης συζήτηση: προκαλείται για επίκαιρο ζήτημα από την αντιπολίτευση,
ώστε να ελεγχθεί η κυβερνητική πολιτική.
Εξεταστική επιτροπή (άρ. 68 Σ): συγκρότηση μίας ad hoc επιτροπής από βουλευτές που
ερευνούν θέμα δημοσίου ενδιαφέροντος, κατόπιν αποφάσεως τουλάχιστον 120 βουλευτών (αν
πλειοψηφούν), κατόπιν προτάσεως 60 βουλευτών. Αν η εξεταστική επιτροπή αφορά την
εξωτερική πολιτική και την άμυνα, απαιτούνται 151 ψήφοι για την συγκρότησή της.
Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ
‣ Κυβέρνηση: πολύ ισχυρό, κατ’ εξοχήν πολιτικό, όργανο με πολιτική δομή και χαρακτήρα.
Της κυβερνήσεως προεδρεύει ο Πρωθυπουργός, ο οποίος εξασφαλίζει και την κυβερνητική
ενότητα. Διαθέτει την αρμοδιότητα να καθορίζει και να κατευθύνει την γενική πολιτική της
χώρας, έχοντας διακριτική ευχέρεια στην οριοθέτησή της.
‣ Κοινοβουλευτική αρχή: η εμπιστοσύνη της Βουλής είναι αναγκαία (απαραίτητη) και

επαρκής (εξάρτηση της κυβέρνησης μόνον από την Βουλή) προϋπόθεση για την
συγκρότηση και διατήρηση της κυβέρνησης.
‣ Για την συγκρότηση κυβέρνησης αρκεί η ύπαρξη 120 εδρών στην Βουλή, αρκεί αυτές να
συνιστούν πλειοψηφία, βάσει του άρ. 84 παρ. 6 Σ. Αυτή η γνώμη κρατεί κατά συστηματική
και τελεολογική ερμηνεία (αντιθ. υποστηρίζεται ότι για την κατά πρώτον συγκρότηση
κυβέρνησης απαιτείται πλειοψηφία 151 βουλευτών λόγω του ότι ο πρωθυπουργός πρέπει
να απολαμβάνει της εμπιστοσύνης της πλειοψηφίας “του όλου αριθμού των βουλευτών”.)
Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ
Ευθύνη της κυβέρνησης: πολιτική και ποινική.
‣ Η πολιτική ευθύνη είναι συλλογική και ατομική και έχει συνέπειες άμεσες (απώλεια της
κοινοβουλευτικής εμπιστοσύνης) ή έμμεσες (ήττα στις εκλογές).
‣ Επί ποινικών διώξεων, κατ’ αρχήν υπουργοί και βουλευτές προστατεύονται. Αν
διαπιστωθεί ποινική τους ευθύνη από δικαστήριο, το τελευταίο διαβιβάζει αμελλητί τον
φάκελο της δικογραφίας στην Βουλή, η οποία θα χειριστεί το θέμα ασκώντας
δικαστικές αρμοδιότητες.
O ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ
‣ Πρωθυπουργός: διορίζεται από τον ΠτΔ ο αρχηγός του κόμματος που διαθέτει την
απόλυτη πλειοψηφία των εδρών της Βουλής (άρ. 37 Σ). Ο διορισμός του πρωθυπουργού
υπογράφεται από μόνον τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.
‣ Κατά πρόταση του πρωθυπουργού, επιγενομένως, ο ΠτΔ διορίζει τους υπουργούς (μέλη
της κυβέρνησης) και τους υφυπουργούς. Ο διορισμός προσυπογράφεται από τον
πρωθυπουργό, πέραν του ΠτΔ.
‣ Αν κανένα κόμμα δεν διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών, ο αρχηγός του κόμματος
που διαθέτει την σχετική πλειοψηφία λαμβάνει από τον ΠτΔ διερευνητική εντολή
σχηματισμού κυβέρνησης (άτυπη διαδικασία).
‣ Αν δεν τελεσφορήσει, τότε δίνεται διερευνητική εντολή στον αρχηγό του δευτέρου και
κατόπιν του τρίτου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος. Σε αντίθεση με τον διορισμό, η
διερευνητική εντολή δημιουργεί απλώς μαχητό τεκμήριο κοινοβουλευτικής εμπιστοσύνης.
‣ Ο διορισμός πρωθυπουργού πρέπει να συνοδεύεται από σχετική βεβαιότητα ύπαρξης της
απαιτούμενης κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Κάθε διερευνητική εντολή έχει διάρκεια
τριών ημερών.
O ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ
‣ Αν οι διερευνητικές εντολές δεν τελεσφορήσουν, ο ΠτΔ συγκαλεί άπαντες τους πολιτικούς
αρχηγούς για να διαβουλευθεί με αυτούς προς τον σκοπό συγκρότησης οικουμενικής
κυβέρνησης ή κυβέρνησης ευρείας αποδοχής (έστω με εξοκοινοβουλευτικό
πρωθυπουργό).
‣ Αν ούτε αυτό τελεσφορήσει, διορίζεται υπηρεσιακή κυβέρνηση, υπό τον αρχαιότερο
πρόεδρο εκ των τριών ανώτατων δικαστηρίων της χώρας (ελλείψει συναίνεσης για
πολιτικό πρόσωπο), η Βουλή διαλύεται και προκηρύσσονται εκλογές
‣ Οι υπηρεσιακές κυβερνήσεις δεν υπόκεινται σε ψήφο εμπιστοσύνης.
‣ Παραίτηση πρωθυπουργού δεν σημαίνει κατά λογική αναγκαιότητα προκήρυξη
εκλογών, εκτός από την περίπτωση του άρ. 41 Σ, δηλαδή αν έχουν καταψηφιστεί δύο
κυβερνήσεις και δεν μπορεί να σχηματιστεί κυβέρνηση και να διασφαλιστεί
κυβερνητική σταθερότητα.
1. Ο πρωθυπουργός είναι πρόεδρος της κυβέρνησης και τις πλείστες φορές πρόεδρος της Κ.Ο.
του κόμματός του αλλά και αρχηγός αυτού. Το ελληνικό πολιτικό σύστημα είναι εν γένει
πρωθυπουργοκεντρικό, όπως ιδίως έχει διαμορφωθεί μετά την αναθεώρηση του 1986.
2. Αν ο πρωθυπουργός παραιτηθεί και το κυβερνών κόμμα διαθέτει απόλυτη πλειοψηφία,
ακολουθείται η προαναφερθείσα διαδικασία ανάδειξης από την Κ.Ο. του προσώπου που θα
αναλάβει την πρωθυπουργία.
3. Άλλως, αν το πρώτο κόμμα διαθέτει απλώς σχετική πλειοψηφία τότε: (α) το κόμμα προτείνει
έναν βουλευτή του στον ΠτΔ ώστε να αναλάβει διερευνητική εντολή σχηματισμού
κυβέρνησης ή (β) αν ο πρωθυπουργός ήταν τρίτο πρόσωπο, τότε ο αρχηγός του πρώτου
κόμματος αναλαμβάνει την πρώτη διερευνητική εντολή.
Ο Πρωθυπουργός
ΟΙ ΑΡΧΗΓΟΙ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ

‣ Αρχηγοί κομμάτων: διαθέτουν εκλογικά προνόμια. Συγκεκριμένα: (α) εκλέγονται χωρίς
σταυρό προτίμησης, ομοίως και οι πρώην πρωθυπουργοί και (β) μπορούν να κατέλθουν σε
τρεις εκλογικές περιφέρειες της επιλογής τους και να επιλέξουν επιγενομένως ποιά έδρα θα
“κρατήσουν”.
‣ Δυνατόν ο αρχηγός ενός κόμματος να μην εκλεγεί βουλευτής, ιδίως αν κατέρχεται σε

μονοεδρική περιφέρεια και δεν καταφέρει να καταλάβει την πρώτη θέση. Επίσης, δεν μπορεί
να εκλεγεί βουλευτής σε περίπτωση απόλυτου κωλύματος εκλογιμότητας (π.χ. αν είναι εν
ενεργεία δήμαρχος ή περιφερειάρχης, δεν δύναται να εκλεγεί βουλευτής, ακόμη κι αν
παραιτηθεί του αξιώματός του, μέχρι το χρονικό σημείο που τυπικά θα έληγε η θητεία του).
‣ Αν ο αρχηγός του πρώτου κόμματος δεν εκλεγεί βουλευτής, η κοινοβουλευτική ομάδα του
κόμματος θα πρέπει εντός τριών ημερών να αποφασίσει και να υποδείξει εκείνον τον
βουλευτή, ο οποίος θα λάβει την διερευνητική εντολή σχηματισμού κυβέρνησης (άρ. 37 παρ.
4 Σ).
ΠΡΟΩΡΗ ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ

‣ Πρόωρη διάλυση της Βουλής: (α) κυβερνητική διάλυση: τουτέστιν για κρίσιμο εθνικό
θέμα, με πρόταση της κυβέρνησης, (β) άρση της εμπιστοσύνης της βουλής προς την
κυβέρνηση, (γ) μετεκλογική αδυναμία σχηματισμού βιώσιμης κυβέρνησης.
‣ Πρόταση δυσπιστίας: προέρχεται από την Βουλή, απευθύνεται κατά της κυβέρνησης
συλλογικά αλλά ενδεχομένως και κατά συγκεκριμένου υπουργού.
‣ Πρόταση / ψήφος εμπιστοσύνης: εκζητείται από την κυβέρνηση.
‣ Για να τελεσφορήσει ψήφος δυσπιστίας, απαιτούνται 151 αρνητικές προς την
κυβέρνηση ψήφοι, ενώ στην ψήφο εμπιστοσύνης, αρκούν 120 πλειοψηφικές ψήφοι
για να διατηρηθεί η κυβέρνηση στην εξουσία.
‣ Προεδρική διάλυση: αν απωλεσθεί η δεδηλωμένη, η κυβέρνηση πίπτει αλλά εκλογές

προκηρύσσονται δυνητικά από τον ΠτΔ, μόνον αν έχουν καταψηφιστεί ή παραιτηθεί
δύο κυβερνήσεις, και δεν είναι δυνατόν να εξασφαλιστεί κυβερνητική σταθερότητα.
Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι ο ρυθμιστής του πολιτεύματος και διαθέτει δέσμιες, κατά
το πλείστον, ρυθμιστικές αρμοδιότητες. Δεν έχει πολιτική ευθύνη (πολιτικά ανεύθυνος) αλλά
διαθέτει ποινική ευθύνη για τα αδικήματα της έσχατης προδοσίας και της εκ προθέσεως
παράβασης του Συντάγματος (εφόσον διέθετε σε κάποια περίπτωση δέσμια αρμοδιότητα, διότι
επί διακριτικής ευχέρειας τέτοια παράβαση δεν νοείται). Για παραβάσεις του νόμου που δεν
αφορούν τα ανωτέρω, η δίωξη αναστέλλεται για την διάρκεια της θητείας του.
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μετέχει της εκτελεστικής και της νομοθετικής εξουσίας. Αποτελεί
τόσο Αρχηγό του Κράτους όσο και μέτοχο του σύνθετου νομοθετικού οργάνου, από κοινού με
την Βουλή.
‣ Εκτελεστικά καθήκοντα: διορισμός πρωθυπουργού, διερευνητικές εντολές, διάλυση της Βουλής
κατά το Σύνταγμα, διορισμός της κυβέρνησης προτάσει του πρωθυπουργού, έκδοση προεδρικών
διαταγμάτων και πράξεων νομοθετικού περιεχομένου, απονομή παρασήμων, αρχηγία του στρατού.
‣ Νομοθετικά καθήκοντα: έκδοση και δημοσίευση των τυπικών νόμων της Βουλής.
‣ Περιορισμός: τα καθήκοντα του ΠτΔ προσδιορίζονται από το αρνητικό τεκμήριο αρμοδιότητας του
άρ. 50 Σ.

‣ Σε αντίθεση με την Βουλή, που είναι ασυνεχής, ο ΠτΔ είναι όργανο συνεχές, με πενταετή θητεία.
Σε περίπτωση κωλύματος, ο ΠτΔ αναπληρώνεται από τον ΠτΒ και αν η Βουλή έχει διαλυθεί, από
τον πρόεδρο της τελευταίας Βουλής. Ελλείψει και αυτού, οι αρμοδιότητες του ασκούνται από την
κυβέρνηση συλλογικά.
‣ Σε αντίθεση με τα προεδρικά συστήματα, όπου τις μείζονες κυβερνητικές αρμοδιότητες διαθέτει ο

πρόεδρος, ο οποίος είναι ανεξάρτητος της κοινοβουλευτικής εμπιστοσύνης, στα προεδρευόμενα
συστήματα όπως το ελληνικό, ο πρόεδρος διαθέτει περιορισμένο πολιτειακό ρόλο, με τις μείζονες
αρμοδιότητες να είναι ανατεθειμένες στην κυβέρνηση, η οποία χαίρει της εμπιστοσύνης της Βουλής.
Ακριβώς λόγω αυτής της διαφοροποίησης των δύο συστημάτων, είναι καίριο να σημειωθεί ότι τυχόν
κατάργηση του άρ. 35 Σ, το οποίο περιορίζει την δυνατότητα του ΠτΔ να ασκεί τα καθήκοντά του
αυτοτελώς, θα αλλοίωνε την μορφή του πολιτεύματος και είναι ως εκ τούτου ανεπίτρεπτη.
‣ Έκδοση: ταυτοποίηση (πιστοποίηση της ταυτότητας) του νομοσχεδίου και έλεγχος

συνταγματικότητας. Η έκδοση συνιστά διακριτική ευχέρεια του ΠτΔ, ο οποίος δύναται να αναπέμψει
ψηφισμένο νόμο στην βουλή, ασκώντας δικαίωμα αναβλητικής αρνησικυρίας (veto).

‣ Εσχάτη προδοσία: ανάληψη υπηρεσίας υπέρ ξένης δύναμης εις βάρος των εθνικών
συμφερόντων της χώρας κατά την άσκηση των καθηκόντων του ως ΠτΔ.
‣ Άσκηση ποινικής δίωξης κατά του ΠτΔ: (α) επισπεύδουσα μόνον η Βουλή, (β)
πρόταση 100 βουλευτών και υπερψήφιση εκ μέρους 200, (γ) αναστέλλεται τότε η ιδιότητά
του ως ΠτΔ μέχρις ότου ολοκληρωθεί η διαδικασία και αθωωθεί, οπότε επανέρχεται
στα καθήκοντά του.
ΔΗΜΟΣΙΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΙ
Δημόσιοι λειτουργοί: δικαστικοί (όχι οι υπάλληλοι του δικαστηρίου) και καθηγητές
Πανεπιστημίων. Σε αντίθεση με τους δημόσιους υπαλλήλους χαίρουν ανεξαρτησίας κατά
την ενάσκηση των καθηκόντων τους και δεν λαμβάνουν εντολές. Υπόκεινται μόνο στο
Σύνταγμα και την συνείδησή τους και διαθέτουν ευρεία ελευθερία.
‣ Μονιμότητα: ο υπάλληλος διατηρεί την θέση του όσο αυτή υφίσταται. Αν καταργηθεί
η θέση, απολύεται ο υπάλληλος.
‣ Ισοβιότητα: ο κάτοχος της θέσης παραμένει σε αυτήν παρά την ενδεχόμενη
κατάργησή της και μέχρι ο ίδιος να παραιτηθεί. Αν η οργανική θέση που κατέχει
καταργηθεί, μετακινείται σε άλλη θέση (π.χ. δικαστές, κληρικοί).
Η ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ
Οι δικαστές διαθέτουν οργανική και λειτουργική ανεξαρτησία.
‣ Οργανική: το δικαστικό σώμα ρυθμίζει τα των προαγωγών, μεταθέσεων, μετατάξεων κ.λπ. και οι
δικαστές εισάγονται στο σώμα μέσω αδιάβλητων εξετάσεων. Εξαίρεση αποτελούν οι πρόεδροι,
αντιπρόεδροι, εισαγγελείς και αντεισαγγελείς των ανωτάτων δικαστηρίων που διορίζονται με υπόδειξη
του υπουργού Δικαιοσύνης από το υπουργικό συμβούλιο με θητεία το πολύ τεσσάρων ετών (βλ. άρ. 90
Σ).
‣ Λειτουργική: κάθε δικαστής αποφασίζει βάσει του Συντάγματος και της συνείδησής του, ακόμη και
κατά παράβαση τυπικών νόμων και ανεπηρέαστος από έξωθεν παρεμβάσεις. Κάθε δικαστής δικαιούται
και υποχρεούται να ελέγχει την συνταγματικότητα των νόμων που πρόκειται να εφαρμόσει.
Οι δικαστές δεν διαθέτουν λαϊκή / ουσιαστική νομιμοποίηση παρά μόνον τυπική νομιμοποίηση,
απευθείας εκ του Συντάγματος. Άλλως θα εξαρτώντο από το εκλογικό σώμα που θα τους ανεδείκνυε. Η
τυπική νομιμοποίηση του δικαστή είναι εγγύηση της αμεροληψίας και ανεξαρτησίας του. Οι δικαστές
υπόκεινται σε λογοδοσία μέσω των αποφάσεων που εκδίδουν και κρίνονται από την νομική τους μέθοδο,
όχι από το διατακτικό των αποφάσεών τους. Ο δικαστής είναι εγγυητής των ατομικών δικαιωμάτων,
ταγός του κράτους δικαίου έναντι της ασύδοτης τυραννίας της πλειοψηφίας.
Η ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ
‣ Η ελληνική δικαιοσύνη ακολουθεί σύστημα χωριστής και όχι ενιαίας δικαιοδοσίας,
των δικαστηρίων διακρινομένων σε: ποινικά, πολιτικά, διοικητικά.
‣ Ανώτατο πολιτικό και ποινικό δικαστήριο είναι ο Άρειος Πάγος (ΑΠ), ανώτατο δε
διοικητικό είναι το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) ενώ τρίτο ανώτατο δικαστήριο
αποτελεί το Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΣ) που ασχολείται με δημοσιονομικά ζητήματα.
ΤΟ ΑΝΩΤΑΤΟ ΕΙΔΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ

‣ Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο: δημιουργείται ad hoc για να επιλύσει (μεταξύ άλλων)
διαφορές ως προς την συνταγματικότητα ενός νομοθετήματος που ανακύπτουν μεταξύ των
τριων ανωτάτων δικαστηρίων (ΣτΕ, ΑΠ, Ελεγκτικό Συνέδριο).
‣ Συγκροτείται από: (α) τρεις δικαστές προερχόμενους από το ΣτΕ, (β) τρεις δικαστές
προερχόμενους από τον Άρειο Πάγο, (γ) τρεις δικαστές προερχόμενους από το Ελεγκτικό
Συνέδριο και (δ) δύο καθηγητές νομικών μαθημάτων νομικών σχολών της χώρας. Τα μέλη
επιλέγονται με κλήρωση.
‣ Οι αποφάσεις του ΑΕΔ ισχύουν έναντι όλων και συνεπώς επί της ουσίας μπορεί να καταργεί
νόμο, καθιστώντας τον αδρανή. Ο έλεγχος που διεξάγει είναι αφηρημένος, επί του νομικού
ερωτήματος. Όλη η έννομη τάξη δεσμεύεται από τις αποφάσεις του δικαστηρίου αυτού.
‣ Το ΑΕΔ αποφαίνεται επί εκκρεμών υποθέσεων, όχι επί υποθέσεων του παρελθόντος.
‣ Το ΑΕΔ επιλαμβάνεται διαφορών σχετικά με: (α) διχοστασία μεταξύ ανωτάτων
δικαστηρίων επί αντισυνταγματικότητας νόμων, (β) κωλύματα εκλογιμότητας, (γ) τον
χαρακτηρισμό ενός κανόνα διεθνούς δικαίου ως γενικώς παραδεδεγμένου, (δ) κωλύματα
εκλογιμότητας. Το ΑΕΔ ενεργεί ως εκλογοδικείο σε περιπτώσεις δημοψηφισμάτων και
εθνικών εκλογών, όχι όμως και sε διαφορές σχετιζόμενες με τις εκλογές για την ανάδειξη
αιρετών ΟΤΑ.
ΕΛΕΓΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ & ΕΙΔΙΚΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ

Ελεγκτικό Συνέδριο: ανώτατο αλλά και μοναδικό δικαστήριο δημοσιονομικών υποθέσεων.
Συνεδριάζει κατά κλιμάκιο, τμήμα ή σε Ολομέλεια. Διαθέτει δύο βασικές αρμοδιότητες: (α) επί
διαφορών σχετικών με συντάξεις και (β) επί διαφορών σχετιζόμενων με τον έλεγχο δημοσίων
υπολόγων σε περιπτώσεις μη ορθής διαχείρισης δημοσίων πόρων.
Πέραν της δικαστικής του αρμοδιότητας, το ΕΣ αποτελεί και μεγάλο σώμα της διοίκησης με τις
εξής αρμοδιότητες: (α) γνωμοδότηση επί όλων των συνταξιοδοτικών νομοθετημάτων, (β)
γνωμοδότηση επί του σχεδίου οικονομικών δαπανών του κράτους προ της ψήφισης του
προϋπολογισμού, (γ) προληπτικός έλεγχος εξόδων του κράτους (απαιτείται συναίνεση του δικαστή
του ΕΣ για να διεκπεραιωθεί μια πληρωμή — προληπτική ρύθμιση των κρατικών δημοσιονομικών).
Ειδικά Δικαστήρια:
‣ το κρίνον τους υπουργούς και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας,
‣ μισθοδικείο: το κρίνον τα μισθολογικά των δικαστών, αποτελούμενο κατά πλειοψηφία από
καθηγητές Πανεπιστημίου και δικηγόρους, βάσει της συνταγματικής αναθεώρησης του 2001, βλ.
άρ. 88 Σ,
‣ δικαστήριο αγωγών κακοδικίας: αποτελείται κατά πλειοψηφία από μη δικαστές. Ενώπιον αυτού, ο
πολίτης στρέφεται προσωπικά εναντίον κάποιου δικαστή.
ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ
Θεμελιώδη οικονομικά στοιχεία του ελληνικού Συντάγματος:
‣ κατοχύρωση ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων,
‣ διατάξεις σχετικές με μακροοικονομικές πολιτικές, π.χ. δημοσιονομικά και (μέχρι το
2001) νομισματικά ζητήματα,
‣ άρ. 106 Σ: θεμέλιο του οικονομικού συντάγματος (ρυθμίζει την σχέση κράτους-
οικονομίας) από κοινού με τα άρ. 5 παρ. 5 Σ, που κατοχυρώνει την οικονομική
ελευθερία και τα άρ. 17-18 Σ, που ρυθμίζουν το δικαίωμα στην ιδιοκτησία.
ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΕΣ ΑΡΧΕΣ

1. Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ)
2. Συνήγορος του Πολίτη
3. Ανεξάρτητη Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ)
4. Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ)
5. Αρχή Προστασίας Απορρήτου Επικοινωνιών (ΑΠΑΕ)

Σ. ΠΑΣΓΙΑΝΟΥ, ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Σ. ΠΑΣΓΙΑΝΟΥ, ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Στάθης-Ραφαήλ Πασγιάνος

ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Ουσιαστική δημοκρατία: αρχή της πλειοψηφίας περιοριζόμενη από το κράτος δικαίου,

Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας: “Ημείς ελαυνόμεθα από τας

‣ Ουσιαστικό Σύνταγμα: ύλη, περιεχόμενο.

‣ Τυπικό Σύνταγμα: νομικό κείμενο.

‣ Πολιτειολογία: αναφέρεται στην συγκρότηση του κράτους, της πολιτείας.

ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΚΑΝΟΝΩΝ ΔΙΚΑΙΟΥ

Φιλοσοφικά θεμέλια Φιλελευθερισμού

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΣΜΟΥ

ΝΟΜΙΚΟΣ ΘΕΤΙΚΙΣΜΟΣ & ΦΥΣΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ

Νόμος αυξημένης τυπικής ισχύος και εφάπαξ εκδιδόμενος νόμος: αποτελούν

‣ Σε περίπτωση αμφισβήτησης ισχύος ενός διεθνούς εθίμου, αποφαίνεται το Ανώτατο Ειδικό

ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ & ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ

‣ Αρχή της λαϊκής κυριαρχίας: συνιστά μία αντίφαση καθότι αν η κυριαρχία

‣ Το Σύνταγμα προσπαθεί να τιθασεύσει την κατ’ αρχήν ανυπότακτη κυριαρχία και να

ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑ & ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗ

‣ Νομιμοποίηση: συνδέεται με την πηγή κατανομής των αρμοδιοτήτων και διακρίνεται

ΣΥΝΤΑΓΜΑ & ΚΡΑΤΟΣ

Τυπικά χαρακτηριστικά Συντάγματος:

Πρόταση: πρωτοβουλία διαθέτει το γνωμοδοτούν όργανο, διαθέτει δεσμευτικό

ΕΔΑΦΟΣ, ΛΑΟΣ & ΕΘΝΟΣ

Ιθαγένεια = Υπηκοότητα. Συνήθως, η έννοια της υπηκοότητας χρησιμοποιείται όταν

‣ Μεταξύ δύο αναθεωρήσεων του Συντάγματος θα πρέπει να μεσολαβήσουν οπωσδήποτε πέντε

‣ Αναθεωρητική λειτουργία: εντός συγκεκριμένου συνταγματικού πλαισίου και περιορίζεται

ΑΝΑΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 110;

ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ

ΤΥΠΙΚΗ ΙΣΧΥΣ ΝΟΜΟΥ

ΕΛΕΓΧΟΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΝΟΜΟΥ

ΕΛΕΓΧΟΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΝΟΜΟΥ

Β. Αναλογικά: κατακερματισμός πολιτικών δυνάμεων, π.χ. Ισραήλ (απλή αναλογική) —

Εύρεση εκλογικού μέτρου: λόγος ψήφων και εδρών.

Λευκό: αποδοχή πολιτικού συστήματος αλλά δήλωση απαρέσκειας προς τα πολιτικά

Άκυρο: απόρριψη του ιδίου του πολιτικού συστήματος.

‣ Τα ατομικά δικαιώματα είναι αρνητικά / αμυντικά δικαιώματα, των δε κοινωνικών

ΕΝΙΑΙΑ & ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΑ ΚΡΑΤΗ

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΜΕΤΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑ

▸ Σύνταγμα 1864: βασιλευομένη δημοκρατία

▸ Επανάκληση σε ισχύ, 1935

▸ Σύνταγμα 1927: προεδρευόμενη δημοκρατία

▸ Σύνταγμα 1952: βασιλευομένη δημοκρατία

▸ Σύνταγμα 1975: ισχύον, προεδρευόμενη δημοκρατία. Αναθεωρήθηκε το 1986, το

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟΝ ΟΘΩΝΑ

ΜΕΓΑΛΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΕΣ ΔΙΑΣΠΑΣΕΙΣ

(β) Τριπλή κατοχή, 1941-1944: βασιλική κυβέρνηση (Αίγυπτος, Βρετανία), δοσίλογη

Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΥΟΜΕΝΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Συνταγματική Αναθεώρηση 1911: πλειάδα μεταρρυθμίσεων στην λειτουργία του κράτους,

Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΥΟΜΕΝΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Το πολίτευμα δοκιμάστηκε έκτοτε:

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Το δίκαιο της Ε.Ε. διακρίνεται:

ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ

ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΕΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ

ΠΡΑΞΕΙΣ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ

Αρμοδιότητες λαού σε στενή έννοια (εκλογικού σώματος): (α) συμμετοχή σε δημοψηφίσματα,

Προσόντα ψήφου (άρ. 51 Σ):

‣ Οι δικαστές και οι ένστολοι, ως σκληρός πυρήνας του κράτους, απαγορεύεται να

‣ Χρηματοδότηση πολιτικών κομμάτων: τακτική (ετήσια) και έκτακτη (προεκλογική

ΕΚΛΟΓΕΣ, ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΠΡΟΕΔΡΟΥ & ΤΕΚΜΗΡΙΟ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΑΣ

Τα συνταξιοδοτικά νομοσχέδια θα πρέπει να είναι αυτοτελή και απαγορεύεται η αναγραφή

Διαδικασία επείγοντος / κατεπείγοντος: σύντμηση συζητήσεων (π.χ. συζήτηση στην

‣ Κοινοβουλευτική αρχή: η εμπιστοσύνη της Βουλής είναι αναγκαία (απαραίτητη) και

ΟΙ ΑΡΧΗΓΟΙ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ